navaire
Transkript
navaire
, içindekiler ,.•...........•. Ait rrallic Safe{y As!oaaatıcın'I993 ATSETPA Adına Sahibi Cavit SIVRIHISAR Yazı işleri Müdüriı Erdal KILlNÇ Yayın Kurulu Nusret YILMAZ Sami ORUÇ Faruk EGEMEN HalilÇOKER Mehmet MUSLU Necdet ÜNAL Baskı Kale Ofset - Matbaacı[ık Tel: (0.312) 3416616 Faks: (0.312) 342 26 20 Basım Tarihi MAYIS 1997 4 GiRiş 5 ATSETPA'dan 6 8 ERZURUM ... HAVAALANı ELEKTRONiK GÜVENliK 12 16 18 UYDU HABERLEŞMESi-2 SEYRÜSEFER YARDıMCı YILDIRIMDAN KORUNMA SiSTEMLERi VE TOPRAKLAMA 22 26 METU-NET TAŞıNABiLiR ELEKTRONiK MEYDANA GETiRDidi 30 ÜYELERiMiZDEN CiHAZLARIN ENTERFERANS VE UÇAK SiSTEMLERiNE Yazışma Adresi Esenboğa Hv.lim.Teknik Blok No:44 ANKARA DENETiM SiSTEMLERi ETKiLERi HABERLER Tel 39800 QO /1152/1491/1383 Faks 3980959 • Dergide yer alan yazılardaki görüşler yazar1anna aittir. Yazılar, dergi kaynak gösterilerek kullanılabilir . • ·FolooıaflanndanV8içe~ınden yanırlandlOımLl DHMI. Havaliman ve Havaalarılan 60. Y~ kitapçı!!ı için DHMI Bas,n ve Halkla Ilişkiler Şıtıesi'l\de ooıllOi geıçenlllreteşelOOlrederiz ŞU8E IRnBATNUMARAlARIMIZ istanbul 212.663640012190 veya2189 Antalya 242.nJ 303Of.2200 lınır 232.2742ti26'lS60veya1557 cJv(erhaba, Dergimizin bir yeni sayısıyla daha beraberiz. Aradan geçen zaman boyunca Dünya'da geçen her olay veya ilginç teknik gelişmeler günümüzün gelişmiş haberleşme ağlarıyla bize ulaşmaktadır. Bir yandan genetik ilminde ulaşılan ve tartışmalara sebep olan olaylar, bulunan yeni yöntem diğer yandan ve buluşlar gerek tıp gerekse hergün de{ıişik teknik alanda ortamlarda bizleri meşgul etmektedir. Hızla gelişen ve bizleri yakından ilgilendiren bu gelişmeleri takip etmekte dahi bazen zorlandığımız zamanlar olmaktadır. Bunun yanında gelecekte ümidimiz bizatihi ülkemiz insanlarının keşfetti{ıi odur ki sadece veya geliştirdiği duyan değil, kendine özgü şeylere sahip teknik gelişimin içinde yer alan üretken bir toplum olmamızdır. Günümüzde havalimanı ve havaalanıarı gerek yapı ve gerekse sahip oldukları çok sayıdaki birimleriyle adeta birer belediyeyi andırmaktadırlar. Son zamanlarda havalimanlarının ihtiyaç duyduğu güvenlik hizmetleri kendileri tarafından karşılanmakta, bunun için de elektronik güvenlik sistemlerine duyulan ihtiyaç her geçen gün artmaktadır. Hatta yeterli güvenlik tedbirlerini almayan havalimanları uluslararası kuruluşlarca uyarılmakla, gerekirse bazı hava taşımacılığı yapan şirketlerin boykotuna bile sebebiyet verebilmektedir. Bu sayımızda bu sistemlerle ilgili temel bir yazımızı bulacaksınız. Yine bu sayımızda yalnız havacılıkla ilgili elektronik sistemleri değil, diğer sahalardaki elektronik sistemleri de yakından ilgilendiren yıldırımdan korunma ile ilgili yapıları anlatan bir yazımız bulunuyor. Güncel hayatta yıldınm düşmesinden kaynaklanan sistem anzaları sıklıkla karşılaşılan bir durumdur. Doğalolarak bundan kaynaklanan arızaları minumuma indirmek bazen hayali önemi olan bir konum arzetmektedir. Günün yinni dört saati faal olması gereken sistemler için bu önlemin alınması baştan gelen tedbirlerden birisidir. Aynca geçen sayımızda başladığımız ve günümüzde teknik gelişmelerin bilhassa bu alana kaydığı uydu haberleşmesiyle ilgili yazımıza kaldığımız yerden devam ediyoruz. ilginizi çekeceğini umarız. Bir sonraki sayımızda yeniden buluşmak dileğiyle... Hoşçakalın... Erdal KIliNÇ i 4 HAVACılıK ELEKTRONIGi ATSETPA'dan ... lFA TSEA (International Federation of Air Traflk Safety Elcctronics yıl önce yaptığımız üyelik başvurumuz bilindiği gibi 26. IFATSEA Genel Kıbrıs Rum Kesimi'nin olumsuz girişimlerine rağmen sertifıkarnız verilerek kabul edilmiştir. Assoejatians) Federasyonuna bir Kurulunda değerlendirilmiş olup IFATSEA"ya üycliğiıniz resmen lFATSEA'nın ICAO nezdinde yapmış olduğu girişimler sonucunda Hava Trafik Güvenlik Tcknisycnledoe lisans verilmesi ilc ilgili çalışmaların devam cniği federasyon yetkilileri tarafından bildirilmiştir. Federasyonun ILO ilc yapmış olduğu görüşmeler sonucunda. bundan dört yıl önce Hava Trafik Güvenlik Elcktroniğine hizmet eden teknik elemanların H3va Trafik Güvenlik Teknisyeni ünvanını kullanabilecekleri ve bu bildirinin, ILO Sözleşmelerini kabul eden ülkelerin ilgili kurumlara gönderildiği Federasyon Yöneticilerinden öğrenilmiştir. Bu bilgiler çerçevesinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nezdinde yapılan araştırmalardan sonra International Labor Office· ISCO 88 dökümanı ILO Türkiye temsilciliğinden temin edilmiştir. Federasyonumuzun (IFATSEA) yapmış olduğu çalışmalar sonucu bu dökümana Hava Trafik Güvenlik Teknisyenlerinin dahil edildiğini ve Dünya üzerindc bizlerle aynı işi yapan meslekdaşlanmlz'ın bu ünvan ile amldıklannı ve bu ünvanı kullanarak diğer teknik elemanlardan farklı statüye konuldukları tesbit edilmiştir. ISCO 88 dökümanı incelendiğinde: bu ünvanı kullanan teknik elemanların yaptığı iş tanımlanırken Hava Seyrüseferinin güvenli bir şeklide yürütülmesini sa~layan biz.lerin (Hava Trafik Güvenlik Elcktroniği Teknik Elm) eksiksiz olarak açıklandığı görülecektir. Havacılık sektörüne hizmet eden meslek grupları TECHNICIANS AND ASSOCIATE PROFESSIONALS ana başlığı ve 314 no'lu alt grupta toplanmış: 3143· Aircraft pilots and rclated associate 3144· Air trarı"ic cantro11ers 3145· Air tralTıc safety technicians kod numaraları professionals iLCaçıklanmıştır. INTERNA nONAI /.ADOR OFFICE - ısco 88 M/NOR GROUP 114 3145 Hava Trafik Gü\'cnJik Tcknis)'cnleri Hava trafik güvenlik teknisyenleri tasanm. montaj. işletme. nın bakım ve tamirini içeren teknik görevleri yerine getirir. Görcvlcrin hava trafik kontrol b· Hava seyriisefer ve hava taşıt mında teknik yardımı sağlamak, Hava trafik konirol katkıda bulunmak, d· Yer hava seyriisefer gunluğunun temini için gerekli i ve güvenlik tanıma izleme sistemlerinin eihazının f· Mevcut yer ha\'a scyrüscfer rekli modifikasyonlan yapmak, ıclmik ve eğitim standaıılannı cihazlarının çözme ve tanımlamada yeni hava trafik kontrol g. Yer hava scyrüsefer cihazlanm kalkış ve iniş uygulamaları lukla temin etmek için kalibrasyonlarını ve kontrollarını yapmak, Ilgili görevleri ı· Diğer çalışmaları özel arabirim ve elektromekanik devrelerinin cihazlarına çizim ve tasarı- ve fiat tahminlerinin haz.ır- eihazJarının inşaat. montaj ve operasyonlarında ve standart ve tavsiyelere bakım ve tamirlerinde teknik deneıleyici olarak yardımcı olmak. e· Çalışma sırasmda ortaya çıkan pl"oblemleri prensiplerini ve uygulama bilgilerini kullanmak, h· cihaLları- kapsamt: a· Prototip testlerini yapmak ve hava seyriisefer sistemlerinin elektronik ilişkin geliştirme çalışmalarıyla ilgili teknik görevleri yerine geıirınek, c· lanmasına ve seyriisefer hava trafik güvenliği yöntemlerine ve uçuşta güvenliği uy- mühendislik adaptasyonu için ge- maksimum doğru- yerine getirmek, denetlemek. YÖNETIM KURULU HAVACılıK ElEKTAONiGi 5 i Jlıffi!hUJffi TIJm. i I MeünTUNA t\f''1f'f'U\t\\ ..., DHMI L Meydan Müdora Erzurum dir. Tarifesiz -.J Hava Meydanı 1966 yılından beri Doğu Anadolu dış hat seferlerine açık hudut kapısı görevini Askeri - Sivil Hava Alanı konumunda landokan Kayak Tesislerinin rizminin patlaması Erzurum uzaklıktadır. veren terminal Hava Meydanı binasına Hava Yollarının Askeri 6 HAVACılıK ElEKTRONiGl Ankara'ya 1.757 m yükseklikte, kurulmasıyla başlaması Halen ve Pa· ve kış tu- iç Yolcu/Yıl şehir merkezine 11 km. ve dış hatlar yolcusuna hizmet kapasiteli Meydanımız 200 Araçlık 010- her gün 2 adet uçuşu, yine haftada 2 gün istanbul Erzurum dış hat seferlerine haftada 2 gün Ankara, Kurye uçuşlarımızda Hava Limanı seviyesinde yeni otellenn kurulmaya hizmet vermektebaşlamıştır. her geçen gün önemini artırmaktadır. 650 metrekarelik sahiptir. 300.000 sefer! ve Charter Moskova· etmektedir. modernizasyonu, Hava Ajanı deniz seviyesinden parka sahiptir. Halen THY'nın Istanbul olup Erzurum Serbest Bölgesinin Erzurum Hava Alanının Erzurum Bölgesine de yapmaya dikkate hizmet vermektedir bunun yanında 3 gün Istanbul direct uçak seferleri alınacak hizmete devam etmektedir. olursa, Erzurum devam Hava Meydan! i Hava Alanımızda Doğu Meydanları tüm hizmet birimleri ancak Gat l'le lLS sistemine, sistemlerine bulunmaktadır. ve Muhabere sistemlerimiz cut Elektronik Tekniker hizmeti vermektedir. Yer Muharebe ve Teknisyenlerimjzle açısından Cal ii seviyesinde, MM. OM, LLZ. GP Radarda Ankara AGC ile kule arasında ile Hava· 6 aylık ve yıllık periyodik kanlığınca ve personel Meydanımız SSR Radar. OME, NDB, VDR, LO-NDB, sahip olup 24 saat seyriisefer siz sistemi ile telsiz görüşmelerimiz temlerin mevcut olup, seyrüsefer içinde en ust seviyede mevcut Role tel- direkt telefon sistemlerimiz hizmet vermektedir. faalolarak Yukarıda bakımıarı da Genel Mudurluğumuz hatlarımız halen mev- arz edilen sis- Elektronik Daire Baş- sistemli bir şekilde yurutUlmektedir. Erzurum m ebadında Grayderle Hava Alanında 3.810 x 45 - 3.810 x 30 m ebatlarında 1 adet sivil apron ve bunların 6 ay boyunca ağır kış şartlarına açık tutulmakta zurum Hava Alanında kış boyunca uçakların 10 güne çekilmiştir. Erzurum taksiralların 1 ünimog, rahat iniş ve kalkışları boyunca lLS sisteminin Bu da elektronik 2 adet pjst ile 140 x 70 askeri apronların, lLS sistemi yokken kış mevsimi sO güne tekabül eden uçak iptal sayılan önemli olduğunu haricinde rağmen 2 adet Schörling, tamamı 1 rotatif ve Meksan sağlanmaktadır. Er- yıllar itibari ile 90 - 80 - 60 - Meydanımıza kurulması ile 5 veya hizmetle ne kadar teknik cihaz ve ekipmanlarının göstermektedir. Hava Alanının görerek yaklaşma olarak, pist yaklaşma ışıkları. pist eşik sonu ışıkları, taksi kenar ışıkları, apron aydınlatma. ışıkları. pjst kenar mania ışıkları, vasjs. hava alanı beaeon'ı ile hizmet vermeye devam etmektedir. Erzurum Hava Alanı iç ve dış hat gelen yolcu, yUk cargo bakımından her geçen gün artış göstermekte makladır. Yapılan iyileştirme ve bugünku çalışmaları terminal yeterli iken şu anda bu da yetmemektedjr. lında 1.090 uçak trafjğj varken 1995 yılında bu sayı 1.680'e çıkmıştır etmektedjr. Yolcu trafiğine baktığımızda lında bu gerçekleşmeyi alınarak Hava Alanının lerine paraları ödenmiş, 160.000 mış ve ihale safhasına Yeni terminal kişi olarak tahmin etmekteyiz. 350.000 şu anda yeni Erzurum Bayındırlık ve çıkmaya zorlan1992 yı- da devam 1995 yılında iç ve dış hal 131.000 kişi iken 1997 yı- kuzey kısmında taksirat ve apron yapımının yıllar itjbariyle binası bu yUkü kaldırmakta metrekare Bu gelişmeler göz önüne yer kamulaştırılarak hak sahip- Sivil Terminal ile diğer hizmet binaları, birim fiyatları üzerinden keşif çalışmaları yeni tamamlan- gelmiştir. binamızın bitmesi Halen büyük bir özveri ve çalışma halinde temposu sintisiz hizmet anlayışı jçinde çabalarımızı büyük rahatlama ile bu hizmetler ve hizmet yurütülmekte akışı olacaktır. DHM[ olarak ke- daha da artırarak devam ettirmeye çalışacağız. HAVACılıK ELEKTRONiGi 7 ELEliTRoNİK GÜVENLİK DENETİM SiSTEMLERİ Hüseyin ÇAY Elektronik Mühendisi Stratejik öneme ve taciz edilmeleri runması venlik denir. önceden olup önemli kayıplar Bu gibi Elektronik stratejik Sistemlerin tespit edip tehlikeyi çok çeşitli bunlardan olan, tahrip verebilecek için alınan tertip ve tedbirlere kuşkusuz recek haiz, hedef durumunda halinde gerek iilke ekonomisine se özel mülkiyete yerlerin Gu- korunmasında yeri büyüktür. Tehlikeyi gerekli silahlı güce haber ve- Elektronik sadece gerek- yerlerin ko- genel anlamda Güvenlik Sistemleri Havaalanlannın mevcut korunmasında önem taşıyan bir kaçının genel yapısı gösterilecektir. Bilin- diği gibi stratejik önemi yüksek ve her an hedef haline gelebilecek Havaalanıarında sağlanması Şekil Bir Havaalanının Güvenliği ve yolcu giriŞ-çıkış noktaları, i venliğin sağlanması, Sistemi ELEKTRONiGI genel önemli olan; terminal uçak park alanları, araç ve yolcu trafiği, bagaj pist ve diğer önemli yerlerin işletme ve gü- yönetici ve işletme görevlileri Söz konusu yerlerin izlenmesi (Perimener System) çok büyük bir roloynamaktadır. Sistemi genel blok şeması verilmiştir. Kontrol CCTV, tarafından ve denetlenmesinde Kartlı GiriŞ-ÇıklŞ uyumlu çalışması güvenligin blok şeması (CCTV), birbirleriyle HAVACılıK açısından Sistemi Sistemi Güvenlik 8 Giivenlik derecede çok bUyük bir önem taşımaktadır. ilgili güvenlik görevlileri, mesi ve denetlenmesidir. Televizyon i i ,_ Havaalanı yüksek Sistemi (CACS) Şekil -1'de Bir Havaalanının CA-CS büyük bir önem taşımaktadır. izlen· Kapalı Devre ve Çevre Güvenlik ve PMımenar S\S'lemleTin\n Gelişen teknolojiyle birlikte bu sistemlerin lanmış birbirleriyle durumdadır. bağlı Hareketli kapıdaki ve diğer Yangın Alarm, Intorcom Örneğin; kameraları zorlanmanın GGN sistemine devreye gönjntUlenmesine Şekil -2'de de gösterildiği vb. sistemlerle bir uyarı sinyali neden gibi aynı bir lAN entegrasyonu gönderip sokup aniden ve hızlı bir şekilde GGN sağ- sistemine kamerayı yönlendirip olabilmektedir. Aynı şekilde bu sistemler hattına bağlanarak bir NETWORK oluşturmak- tadır. Şekil-2 Bu üç sistemin bir tek ana bilgisayardan bütün üretici firmaların çalışmaları altında bir tek ana bilgisayardan maları da devam etmektedir. control system) mevcut geçiş yerlerinin tedir. istenilen olup bu sistem kesitlere görüntülerinin bağlanan istenilen monitore kameraların tüm Havalimanı aktarılması kontrolü ve kart okuyuculu ana bilgisayar kapı seçimi monitanjnden aynı anda gelecek ekranında değerlendirip, yerlerin görüntülerini otomatik Son zamanlarda görülen NETWORK'e network'e çeşitli sistemlerin bağlama aşamasına Havaalanıarının, uçak park alanları, siyonları konusunda gelmiş durumda intercom, Şekil -2'de çoğu üretici firmaların kartları bu basan kart basım maki- printer, Workstatiton gibi sistemleri olup diğer üretici firmalar bu yöndeki yangın alarm sistemi vb. sistemlerin çalış- netwof1('e bağlanma- terminal personel SiSTEMi (CCTV) ve araç yolcu trafiği, bagaj ve yoku ve diğer önemli yerlerin gönjntüsel giriş-çıkış izlenme noktaları. ve takip edilmesi bu sistem bUyük bir önem taşımaktadır. Kameraların sequentiat bağlanması Bazı üretici firmalar gö- alarm olunan sürmektedir. DEVRE TELEViZYON açısından getirmektedir. resmini basan resim basma makinası, maları sürdürmektedir. sı çalışmaları olarak ekranlara gittiğini görüyoruz. ya da birden fazla alarm nokta- isim ve alarm zamanı ile birlikte bilgisayar Sistem bu birden fazla alarm noktalarını nası, görünıunOn ve yö- yer atan tüm GGTV rüntüleyebilmektedir. yönde çalışmalara ve kartlı kontrolü projesi gÖnjlebilmek- yapılabilmektedir. Sistem, kamera ve kart okuyucularından /. KAPALI havalimanındaki çalışgraphic suretiy1e aktif ve pasif hale getirebilmektedir. WORKSTATiON'lardan sını kamera ve kart okuyucu'ların NETWORK (interactive harita ve kat krokileri üzerinde kolayca erişilip erişilen bölgelerde ait ikonları klik'lemek son günlerde sistemlerinin grafik kontrol sistemi ekranında yani, pan, tilt, zoom ve kapı açmalkapama NETWORK'e konusunda Bu yönde bütün üretici firmaların sayesinde monitönjndeki edilmesi GAGS ve GGlV interaklif Yani ana bilgisayar bölgelerdeki ve GAGS sistemine Kamera Sistemde ana bilgisayar nelimi sağlanmaktadır. kontrol sürmektedir. kontrolü mevcuttur. bu yerlerde ve kumanda kumanda elde edilen gÖnjntüleri, monnorlerinde monitorlerindeki izlenmektedir. kumanda "Ana Kontrol Kameraların Merkezinde" pant·tilt-zoom bulunan gibi fonk· klavyesi vasıtası ile kontrol edilmektedir. Yani HAVACılıK ELEKTRONiGi 9 bu kontrol vasıtası ile kameranın, sağa-sola, aşağı-yukarı, yaldaştırma-uzaklaşıırma hare- ketleri yapılmaldadır. DII:Ii:iIJ Sequential Monitorleri Kumanda monilorleri Şekil 3- Mikroişlemci tabanh bir CCTV sisteminin genel blok şeması Bir CCTV sisteminin görüntü kayıdı büyük bir önem taşımalda olup, genellikle görüntü kayıdı şu anda iki şekilde yapılmaktadır. 1. Kameralardan elde edilen görüntülerin 2. Kameralardan gelen görüntülerin Kameralardan gerçek zamandaki atlamaları elde edilen görüntülerin gerçek büyük bir önemi vardır, çünkü, mu1tiplexer görüntüyü Normalde eğer muıtiplexer yoksa görüntünün mera için bir video kaydediciye kullanıldığında 64 kameralı adet video kaydediciye Lapse) kayıtlarında bu yöntemde gerekmektedir. BACK) mümkündür, bir kameranın rezülasyon 10 HAVACılıK ELEKTRONIOI kullanmak sıra ile örnekleme kayıdı bu zamanlarda yapılmaldadır. multiplexer'in için her bir kabir multiplexer için yalnızca atlamalı yeterli olacaktır. 4 (Time Çünkü alınarak kayıt yapılmaldadır. genellikle 4 GB kapasilesindeki ya VHS video'ya bir daHape ya ve bir VHS kayıt yapma zamanı yaklaşık 4 saat olup, her bir 4 saatte bir kasetJerin değiştiri- tip arşivlenmesi bindirme 16'ya bölücü kayıt yapabilmek gelen görüntülerin gelen görüntüler da hard disk ve dat-tape'lere video'nun ama örneğin Kameralardan ise sadece bir adet video recorder gelen görüntülerin kayıtlarında yapılabilmesi gerçek zamanda ihtiyaç olmaktadır. kameralardan Kameralardan zamandaki 4, 16, 32 vb. bölüp kayıt yapmaktadır. gerçek kayıdının ihtiyaç olacaktır bir sistemde kayıdı (Time Lapse) kayıdı placback görüntüsünü Kayıt yapılmış bir QÖruntüyü monitorlerde yapar1<en 16 görüntüyü de seçip izleme Görüntü (picture in picture) imkanı da vardır. Fakat 16 göıiıntüden düşmektedir. izleme (PLAY- birden izleme imkanı olduğu gibi tek imkanı olmaktadır. üzerinde bir gôıiıntü görüntü seçildiğinde Sequenlial nılmaktadır. Monilorler, Genellikle kameralardan mesi istenir. Bir kamera görüntüsünün dir. Herhangi bir alarm ayarlanabilmektedir. Kameranın, gelen görünlülerin her bir monitörde ekranda durumunda Monitörlerde ekrana kameranın görüntünün duyarlılık si sağlanabilir. me özelliği vardır. Yani daha önceden belirlenen lardan olan kameralardır. Head mekanizması üzerine bindirilmiştir. ralar olup, kameranın lardır. Kameranın kabiliyet kameralar, Gizlenme özelliği sağlar. Kameraların uzaklıktaki bir kişiyi ekranda özelliği, kame- hareket algılandı- ise gece koşullarında kameraların lens focal uzunluğu görüş net bir alanı içerisinde kumanda lens Focal uzunluğu, bir elde Herhangi kamera- uygun olarak seçilir. klavyeleri diğer monitördeki kullanılmaktadır. net bir görüntü da büyük önem taşımaktadır. tam boy görmek için önemlidir. yerlerin özelliğine Kameralar, Pan-Till algılayıcı alarm üreten kamera- ayırıp sadece ayrılan zoonlarda Bac1lght compansilalion edilmesini monitörlerine, kamera- olmayıp, kameralardır. Kameraların özellikler mevcuttur. DOME hareketi bir hareket algıladığında Gece Görüş kameralar programIanabil- özelliği HEAD'li yerde çok fazla aydınlık bir yer de az aydınlık olan alanları dengeleyip ların takılacağı bir hızda dönme- hedeflere Video Motian kameralar, görüş alanını zoonlara görüntü sağlayan PAN-TilT görüş alanı içerisinde ğında alarm üretme imkanı mevcuttur. istenilen belirlenen sani- Bu kameraları ve daha az bir kısa alanı sık tarayabilme sağlanır. az hareket 1 saniye video matrix tarafından Bu özellik Video Malrix tarafından daha hedefi bazıları daha önceden Hızlı DOME, vb. Hızlı DOME kameralar. olan gizlendi ri Imiş kameralardır. Bu kameralar Kameralar, Bu kameraların (mum ıŞığı) koşul- değeri olup birimi lux'tür. çok çeşitli kamera üretilmektedir. yede 100 derece ve üstü hareket kabiliyeti sürede ekrana getirmektedir. izlen- kalma süresi de adı, tarihi ve saat görülebilmektedir. HEAD, Video Motion, Gece Görüş kameralar! fazla motor kafası sürmektedir. için kulla- sırasıyla ekranda gün ıŞığı ve gece her türlü yapay ve mevcut aydınlatma Bu değerin az olması istenir. Bu zamanlarda birden izlenmesi görüntüsünün kalma süresi isteğe göre ayarIanabilmekte- gelecek larında iyi bir görüntü elde etmesi istenir. Bu kameranın PAT-TIlT sırasıyla en çok 4 kameranın vasıtası görüntüler Kameralardaki ile kontrol edilip hareket aktarılıp ettirilerek kumanda pan-tilt zoom ve diğer programlanabilir çözünürlük değeri net bir görüntü elde etmek için önem taşımaktadır. Mikroişlemcili Video Giriş, video matrix'e cek kullanıcı belirlenmiş Matrix'in giriş-çıkış bağlanabilecek hedeflere progranabilme olarak hızının ayarlanması lanmaktadır. Video setup değerleri Sistemdeki özelliği üreticiden ve diğer tüm kontrol fonksiyonları bilgisayar yardımı çözünürlük olup, monitörlerin değeri, üreticiye değişmektedir. çıkış ise video matrix'e kameraların ve sistemdeki de yine aynı bilgisayar tarafından Monitörlerdeki önem taşımakta matrix sayıları kamera sayısını, sayısını göstermektedir. kullanıcı hareketli bağlanabile- tarafından önceden kameraların oransal video matrix tarafından ile programlanmakta olup video sağ- matrix'in değiştirilebilmektedir. görüntünün kullanım amaçlarrna net bir şekilde izlenmesi göre boyutlarını açısından seçmek gerekmek- tedir. HAVACılıK ElEKTRONiGi 11 UYDU HABERLEŞMESi -2 Ecda! KILlNÇ Elektronik Mühendisi Bugün mesinde uydular uzun telefon, mesafeler zaman vazgeçilemez tal transmisyanun gerek ses gerekse analog transmisyonuna olması kurum maktadır. telex, televizyon için kullanllmak1a haberleşve zaman yapılar olarak görülmektedir. göre yüksek ve kuruluşları derecede bu sahaya doğru Digital TV, ses, uydu üstündeki ve kablo için belirli standartlar Digi· görüntü açısından kaliteli kaydır- data kanalları geliştirilmiştir. Kullanılan DVS (Digiıal Video 8roadcasting), MPEG gibi teknikler için EBU (European Union) ve ETSI (Eu- Broadcasling ropean Telecommunication dartlar belirlenmiştir. uydu yardımıyla mektedir. Standart Institute) Ayrıca Multimedia yapılabilmesi gibi stan- uygulamalarının için çalışmalar sürdürüı· Bunun içinde internet uygulamalarının lenler arasındadır. Bu uygulama uydular aracılığıyla için düşünülen yapılması da düşünü- hız 2 Mbyte/s den 48 Mbyte/s kadar olabi- lecek bir hızdır. A.B.D'DE MEVCUT OLAN RF UYDU BAND GENişLiKLERi Band Up"link Down·link C 5.9 - 6.4 3.7 - 4.2 X 7.9 - 8.4 7.25 - 7.75 500 Ku 14·14.5 11.7·12.2 500 Ka 27 - 30 17 - 20 30 - 31 20 - 21 50 - 51 40 - 41 1.000 41 - 43 2.000 V Q Bant Genişliği(MHz) 500 Tablo-1 • Uydu Linkler; Uydu haberleşmesi için radyo dalgaları kullanılır. Uydu antenleri biri uplink diğeri downJ link olmak üzere iki istasyondan deki transponderlar tasyonundan transmisyonunu 12 HAVACılıK ELEKTRONIGI oluşur. Uplink istasyonu veriyi uyduya gönderir. Uydu üzerin- bu veriyi alıp tekrar ellirirler ve bu veri diğer bir istasyon olan downlink alınır. Uydular dünyadan etkileyen faktörlerden yaklaşık 22.500 mil yukarıya birisi uplink ve downlink konumlandırılır. is- Uydu için kullanılan kanal sayısıdır. Her uydu çok sayıda kanala sahip olup farldı frekanslarda ilelim yapma yeıeneğine Uydunun band genişliği 64 kps den MB ps kadar çıkanlabilir. safeler için fiber optik haberleşmesine Uydu ile haberleşme göre daha ucuza malolmaktadır. sahiplir. uzak me- Bazı durumlarda data kanallan kiralamak yerine uydu kanah kiralamak daha makul gelebilir. Genelde uydu haberleşmesi niyle gerçekleştirilen şekilolup dir. Diğeri ise uydunun için iki tür yol kullanılmaktadır. noktadan Birincisi iki sabit yer ante- noktaya (Point - to - point) link olarak bilinmekte- bir yer verici istasyonuy1a çeşitli alıcı istasyonları arasında kurulan link'le gerçekleştirilir. MEVCUT OLAN UYDU SISTEM HABERLEŞME SISTEMLERI KAREKTERıSTıKLERı Westar Intelsal SBS Feet,satcom AnlkO Frekans bandı C C ve Ku V Ku UHF, X C, Ku Transponder 12 21 10 12 24 36 36-n 43 0.005 - 0.5 36 Çoklu geçiş FOMA TOMA FOMA TOMA TOMA FOMA FDMA ModUlasyon FM,QPS' FOM/FM QPSK QPSK FM,QPSK FDM, FM FMITVD SCPC Sayısı Transponder band geoj~i~ (MHl) FOMA : Frequency TOMA : Time division multiple access division multiple acces Tablo-2 • Uydu haberleşmesini etkileyen faktörler Uydunun diği gibi her zaman yer istasyonlarını uydunun uydu haberleşmesi etkileyecektir. dönüş hızının dünyanın görebilmesi için aynı bandı kullanmamız Bunu önlemek için, daha önceki yazımızda dönüş hızına eşit olması gerekir. durumunda, için 4/6 GHZ bandında doğalolarak 4 derecelik belirtil- Buna ilaveten iki uydu birbirini bir boşluk gereklidir .• Bu 12114 GHZ de 3 derecedir. Uydu iletimi için optimal frekans larda, oluşan doğal etkenler 1 ile 10 GHZ arasıdır. (atmosferik gürültü 10 GHZ'in üstünde ise sinyal çeşiııi atmosferik 1 GHZ den daha düşük durum- vb.) mevcut yutmalardan haberleşmeyi etkilemektedir. dolayı zayıflamakladır. HAVACıLıK ELEKTRONiGi 13 Uydu linklerinde 6.425 GHz band noktadan noktaya aralığını ve downlink iletimde birçok durumunda den dolayı 19·29 GHZ band aralığının yal zayıflamasının önüne geçilmesi Uydu transmisyonunun (delay time) Gecikmenin mesinden doğan dır.Transmisyon saniyenin Her düşünülmektedir. diğer ikisi gürüıtü biri verinin yerden bir iletim ışık hızı ile yapıldığından yarım saniye kadar olacaktır. verebilir. kullanılması sorunlarından dörtte biri kadardır. durumunda rağmen bu aralıktaki 5.925 . çeşitli etkenler- Bu band aralığıyla sin- düşünülmektedir. kaynaklarından gecikmedir. uydu Uplink 3.7 - 4.2 GHZ band aralığı nt kullanmak· tadır. 1·10 GHZ band aralığı optimal kabul edilmesine için gerçekte Bu yolculuk bu yolculuk için geçecek Bu uzun gecikmeler Uzun veri iletimi durumlarında zaman tunnel-eHact çıkabilecek ve uzun olan gecikmelerdir. uyduya ve uydudan yaklaşık yansımalar 45.000 mil yol için geçecek gecikmesi yere iletilalınmakta- zaman ancak ise hiç olmazsa denilen bir olaya sebebiyet (echo) kullanılan Echo gide- ricilarle önlenmektedir. /J ~ .~. . ~ ii~.':,~= '-----ı-ı ....t::,,~ .• ~- i=.~ ı_ı - Ka bandıyla (20-30 GHz) dÜşCınOlen multimedia uygıAamalan - Uydu Mobil Sistemleri Uydu mobil sistemleri mn kaplanmasında aynı zamanda daha ekonomik lunan büyük yapılardan, bazı sorunlara yeryüzündeki sahiptir. dolayı diğer sistemlere Uydu sistemleri olmaktadır. tepelerden, Bunun yanında Ancak uydu sistemlerinde ve avantajlıdır. edilebilir. (LEQ) Alçak yörünge yerden yüksekliği 1.000 km. (MED) Orta yörünge yerden yDksekliği 10.000 km. HAVACılıK ElEKTRONiöI sinyaller düşük link seviyelerinde çok büyük bir bölgeyi şu şekilde kaıegorize ihtiva eden kısımları- biridir. Bu yolla bu tür alanların ağaçlardan göre daha ekonomik (GEO) Yer senkron yörünge 14 geniş orman ve su alanlarını başarılı olan sistemlerden yerden yüksekliği 35.786 km. kaplanması bölgede bu- geçemediğinden kaplayabilme yeteneğınden Uydu/arın Hava Trafikte Kullammı Uydu haberleşmesinin rebilir. Bunlardan leşmesinin masıdır. kifayet Bunun olmamasından hava trafikte kullanımı bazıları gecikmelerden etmemesi, yanında dolayı büyüyen özellikle bu sorunun malar yapmakta ve konferanslar (Global Navigation trafik içerisinde okyanus radarların kullanımı vermektedirler. kullanılarak Düşünülen gide- HF haber- göremediği alanların güvenilir çözülmesi oL- ve verimli düşünülmektedir. için ilgili otorite ve kuruluşlar sistemlerden çeşitli çalış- biri de GNSS Satelite System) dir. Buna karşılık yeni bir sis1eme geçişte meydana maların çabalarına gelen trafik kargaşası, ötesi HF haberleşmesinin uydu linkleri Buna ek olarak GPS'in hava trafiğinde bugün mevcut olan bazı sorunları dolayı meydana karşılık hava yolu firmalarının değişimi, ileride yapılacak ruluşların etkin çaba ve tutumlarına havacılık otoritelerinin gelecek bu yöndeki sorunlardan biri de üretici fir- isteksizlikleridir. veya diğer havacılıkla Bu durumun ilgili kurum veya ku- göre değişecektir. KAYNAKLAR: 1- Business Avlation Jully 1994 2- Navaire Spring 1993 3- Navair Volume 19-1996 4- Havacılık Ocak Elektroniği Dergisi 1995 GPS 5- Data and Computer William Communication, MACMILLlN Stallings 6- The Basics Longman of Data Communica1ion Series 7- The International Magazine Electronics December 1996 HAVACılıK ELEKTRONiGi 15 SEYRÜSEFER YARDmcı SİSTEMLERİ (S.S.Y) D Ercan PERŞEMBE Esenboğa Hv. limanı Elektronik Şube Müdürü Günümüzde güvenilir bir hava trafik hizmeti verilebilmesi için son derece öneme haiz Seyrüsefer YardımCı Sistemleri kullanılmaktadır. Bu sistemler idaremiz sorumluluğunda tesis edilerek günün 24 saatinde faal halde tutulmaktadır. Hava taşımacılığında can güvenliği ve mal emniyeti olumsuz faktörlerin çokluğu nedeniyle sürekli olarak büyük risk altındadır. Bu durum dikkate alındığında seyrüsefer yardımcı sistemlerinin yayınlarının doğruluğunun, güvenilirliğinin ve sürekliliğinin önemi bir kez daha ortaya çıkmaktadır. Son derece önemli bu konuda güvenilirliği artırmak için dikkat edilmesi gereken konular iki ana başlıkta toplanabilir. Öncelikle seyrüsefer yardımcı sistemlerinin teknolojik gelişmelere uygun olarak yenilenmesi, bakım onarımıarının yapılması, devamlı faal tutulmaları, daha sonra da bu sistemin yayınlarını olumsuz etkileyen harici bozucu kaynakların ortadan kaldırılması için gerekli işlemlerin titizlikle yapılması ve sürekli takip edilmesi gerekmektedir. ilk bölümde belirtilen hususlar idaremiz tarafından sürekli olarak denetim altında tutulmaktadır. Ancak ikinci bölümde belirtilen hususların harici kaynaklı olmasınedeniyle daha büyük çaba sarf edilmesi gerekmektedir. Şimdi seyrüsefer yardımcı sistemlerinin yayınlarını olumsuz etkileyen aksaklıkları, bu aksaklıkların etkilerini, daha sonra da çözüm önerilerini inceleyelim: A- AKSAKlıKLAR Bugüne kadar karşılaşılan en önemli aksaklık yapılaşmadır. Havaalanı sınırları içinde ve dışında, istasyonların civarında küçümsenmeyecek sayıda yapılaşma sürmektedir. Bu yapılaşma genellikle hangar, hizmet binası ve konut şeklinde olup ayrıca çevre tel örgüsü, aydınlatma direkleri şeklinde de mevcuttur. Bir başka aksakllk mevcut arazi yapısındaki değişmelerdir. Bu değişmeler çeşitli amaçla yapılan inşaat çalışmalarından kaynaklanmaktadır. Kanal açılması, dolgu çalışması yapılması, ihtiyaç nedeniyle toprak malzeme alınması, pist kenarındaki strip sahalarda düzeltme yapılması gibi hareketler ile genellikle karşılaşılmaktadır. Çok sık rastlanılmamakla birlikte bitki örtüsünde meydana gelen değişmeleri de ak- saklıklar arasında saymak mümkündür. Özellikle sürekli büyüyen yabani otlar, yeni dikilen ağaçlar bu kategoride değerlendirilebilir. Radyo ve televizyon yayınları başta olmak üzere çeşitli elektromagnetik yayınlar da bir başka aksakllk grubunu oluşturur. Aksaklıkların oluşumunda genellikle en büyük etken ise yapılan çalışmalarda gerekli bilgilerin ilgili birimlere gerektiği şekilde aktarılmaması, koordinasyon kurulmamasıdır. B· ETKiLER Yukarıda belirtilen aksakllklar seyrüsefer yardımcı sistemlerinin yayınları üzerinde iki önemli olumsuz etki oluştururlar. Bunlar SSY sistemlerinin yayın performansında bozulmalar ve yayın performansının tamamen kaybolması şeklinde ortaya çıkar. SSY sistemlerinin yayın performansındaki bozulmalar nedeniyle kullanıcılara yeterli ve gerekli hizmetin verilmesinde sıkıntılar ile karşılaşıllr, oto pilot kulanmakta olan uçaklar rahatsızlık hissederler, buna bağıl olarak da oto pilot kulanmaktan vazgeçmek zorunda kalırlar, bozulmaların kısmi olarak ortaya çıkması ve uzun sürede giderilememesi halinde ise yayınlara tahdit konulur Yayın performansındaki bozulmaların ortadan kaldırllmaması halinde ise sistemin faaliyetine bulunduğu yerde devam edilemez, bir başka yere taşınma gibi ekonomik olmayan çözümler aranılır, bu ise zaman, para ve emek kaybına sebep olduğu gibi genellikle optimum trafik hizmeti verilememesi sonucunu da ortaya çıkarır. 16 HAVACılıK ELEKTRONIGi C· ÇÖZÜM Meydan ÖNERiLERi dahilinde lLS sahaları yakınlarında V9 VOR istasyonlarının bina, hangar, konut, enerji nakil hattı, çevre tel örgüsü, fabrika gibi yapılara memesi, zaruri hallerde kriterlere uygun olarak yapımına mesi, yapıların herhangi CL yüzey bir nedenle yüzeyetkilerinin yardımcı kriterlere müsaade ve çatılarında kaldırılması edilen yapılardaki ve dvarında işlerin en kısa sürede bitirilecek çalışmalardan yOzeyinin eski haline getirilmesi, hafriyatın istasyonlardan halarda yabancı melidir. Aksaklıkların aktarma ve koordinasyon bünyelerinde ot mücadelesi eksikliğinin Meydan önem; hakkında aksaklıklar, seviyede indirilmesi takip ediltutulması, şarttır. yansılı- Seyrüsefer yapılacak arazi yüzeyinde çalışmaların bütün çaönemli öL- bitimini müteakip arazi uzun süreli olması halinde ortaya çıkabilecek ve ölçülerde depolanması şarttır. Ayrıca bu sa- her türlü ağaç yetiştirilmesine oluşumunu olabilecek önlemek etkilerini sağlamalıdır. Müdürlükleri bir fikir vermesi bu aksaklıkların etkilerin ortadan kaldınlması SISTEMIN ADI asgari arazi üzerinde ortadan kaldırılması gerekli koordinasyonu edil- yapılması, müsaade esasından gerekmektedir. detayları bilgi ile birlikte diğer birimle- Bu Koordinasyon; arasında edilme- hareketle ilgili tOm birimler; Daire Başkan- olduğu kadar Genel Müdürlük· da mutlak surette tesis edilmelidir. Konunun karşılaşılan ziyade çalışmaların ları, Liman Başmüdürlükleri, ler arasında yapılmalı. çözümünden yapacakları re mutlaka aktarmalı, çalışmaların idari müsaade yeni değişikliklerin şekilde planlanması. kaçıntiması, belirli uzaklıklarda civarında etüdlerin tesis edilmiş bulunan yapıların veya en az düzeye yayın sahalarında çüde de{Jişiklik oluşturacak gerekli cam ve metal yüzeylerin kriterleri ihlal edecek mesafeye ortadan istasyonlarının lışmalarda uygun yer seçimi yapılması, YERi açısından aşağıdaki seyrOsefer yardımcı için yapılan çalrşmalar MARUZ ~LDIGI ETKI tabloda sistemlerine bugüne kadar olan etkileri ile bu gösterilmiştir. TESPIT ÇOZUMJÇIN YAPILAN I LEM VOR Antalya Havalimanı Perlo~ns ka}tı~ı 9~ericiönlemler. UZlmsüreli Istasyoncivarındaki sorıuçtasısıemdeğiş~.nlmes.ıkonvansi· pertom,ıanskaybıve her tür1üyapılaşma yonelVOı:ı.cihazıyenneDopplerVOR tahditlikullanım cıhazlleminl(DVOR) 36R lLS Antalya Havalimanı Perfom,ı~nskaybıve tahdıtllkullanım GlidePalhsahasl önürıdesürekli yapılaşma VOR Atatürk Havalimanı Uzunsürelitahdifli kullanım Istas~ncivarlndaki hertur1üyapllaşma 36 lLS Atatürk Havalimanı Uzunsüreli enferlerans GlidePa!hsisleminin8k1ebandıeferencesisternindenM.Armysistemine modifiyeedilmesi i 36 lLS VOR VOR Alaıork Havalimanı Afaıork Havalimanı BüyükÇekmece Ataıork Havalimanı Be"'., =e~ Havalimanı civaıırıda f~:i:::~:':v~~~s;,~:~ slandartfaıauyglXl01-yayınlannın etlQ8lJerımesj,kesın çözümalı· ~Y:ıa=n rllmama$lozenne.Slsıem'1'yınlrekanslOın Sis;temindeğişlirilmesiesrıasındaanıen CAT·IIolansislemper· avalimanıdahilinde sısteminin~lirilmesi, 12elemanh fomıarısınınidamesin· antensist:~rir~ui~II~~~lanh aoten de,yaşanılanproblemlef yapılaşma Performanskaybı Isıasyonunbulundu9Uyen:leokaldırılIstasyondvarında ması,geçiciolarakhızmeteNDBcihazı yapılaşma iledevamedilmesi :m~ ~~ Performanskaybıve tahditlikulanım (halenTEDAŞ)tesis edilen380IW ENH ENH'olngiizergahının değiştirilerek istasyondanuzaklaştınlması HAVACıLıK ELEKTRONiGi 17 YILDIRIMDAN IiORUNMA ve TOPRAIiIAMA Erol Koç Elektrik Mühendisi Teknolojinin topraklarnasız Ulkemiıde yapım hızla geliştiği makinalar yıldırımdan korunma ve yerleştirilmesinden montaj çalışmaları Turkiyemiıde ve topraklama eşigina tesisalı sonra farkedilmektadir. gerekenden olan bu korunma 21.yuzyllın hala canlar almakta ve maddi hasarlara dikkate alınmadığı den sonra anlaşllabilmektedir. için durumun Aşağıdaki çoğunlukla Bundan daha fazla maliyete sebep yıldırım bina ve tesislerin için yapılan Bazen de gerekli ancak yıldırımın yıldırımdan ve vermektedir sonra korunma olmaktadır. ehemmiyeti yazımızda gelindiğinde sebebiyet korunma düşmesin- ve topraklama ile ilgili temel bilgileri bulacaksınız. 1- YILDIRIMDAN KORUNMA a) Franklin Çubuk Franklin Çubuğu ile yapılan korunmada sivri ucun oluşturduğu inen indirme iletkeni tesisatı ve topraklaması ner mevcut olsa dahi), uygulanan a) Franklin yakalama ile minarelerde, yakalama bacalarda deşarjl. (Radyoaktif direk pera to- korunma tipidir. Halen bu gibi yerlere uygulanmaktadır çubukları; Piyasada üretilmekle olan iki tipi mevcuttur. Çelik üstü krom nikel kaplr ve Pirinç üstü krom nikel kaplı. Birinci imalat tercih edilmemelidir, dan dolayı pasıanma zamanla olur, hem iş yapamaz ikinci imalat tercih edilmelidir. 20-40-50-60 havadaki atmosferik ve kimyasal hem de inişe doğru pasıanma cm'ıik imalatıarı mevcuttur. olaylar- akacağından Yapıya göre seçim yapılır. bL Ilave borusu; Yakalama ucunun daha yukarıya ve daha sağlam monte edilmesini- sağlar bir ucu dişli, 1 m'lik imalatıarı mevcuttur, c) iniş Iletkeni; olarak topraklama d) Topraklama 020 Faraday mlmakta tesisatı; Malzeme tepelerdeki kafesi ile korunma olarak çubuk (Sam bakır veya çelik özlü bakır kaplı galvanizli) paratanerin radyoaktif terk edilmektedir. (Radyoaktif parataner uçları; Franklin çubuklarıdır lunması gerekmektedir HAVACılıK ELEKTRONiGI radyoaktif göre yapıldığında dolayı ülkemizde önemli lesislerde a) Yakalama ve eksiz kullanılması gerekmektedir. Kafesi ile Korunma idi ve starıdartlara hah olmasından tesbit edilmesi kadar inmesi gerekir. 1,5 mt). levha (bakır vey saç sıcak daldırma bL Faraday 18 50 mm2 sam bakır olması ve iniş kroşesiyıe çubuğuna ülkemize önce kulla- göre 2, 3 kat da payUksek dağ ve mevcut olsa dahi) kullanılmaktadır. ve korunma alanının ve binanın her sivri noktasına gelmesinden paratonerlera Şu an cephaneliklerde, yerleştirilmesi 45 olan koni içinde bu- gereklidir. b) iniş tesisatı; bakır iletken olup rak altından inişte ve yatayda tercih edilmekte, sarkmalıdır. melidir. Duvarda, kiremitle döşemek birleştirilmesi 1x50 mm2 som üstte ve inişlerde ve de top- kroşelerle döşen- için ayn ayrı kroşeler mevcuttur. Tekli test klemensi tüm topraklama kırı ile topraklamadan çubuklarının 1/50 mm2 som bakır iletken, yatay ve düşeyde cl Test Klemensleri; klemensleri Franklin tüm binayı kafes şeklinde inişlerinde gelen bakırın (lx50 mm2 için) tabir edilen döküm pirinç test kullanılmalıdır birbirlerinden ki azami yılda bir topraklama ayrılıp topraklamanın (iniş ba- müstakilenl geçiş inişinde 3 m'lik, içine PVC hortum geçirilmiş galva- direnci ölçümü için. d) Muhafaza borusu; Topraklama nizli borular kullanılmalıdır e) Topraklama o 20 ki dış darbelerde tesisatı; Malzemesi iniş iletkenlerini olarak çubuk (Sombakır 1,5 m) - levha (bakır veya sıcak daldırma müteakip topraklama geçiş dirence ölçülmeli olduğu zaman çubuk ve bakır ilavesiyle c- Radyoaktif Radyoaktif Paranoterle paratonerle maliyeti ve güvenilirliği YıLDıR/MIN Ytldırımın galvaniz) veya çelik özlü bakır kaplı kullanılmalıdır ve tesisat bitimini (max 10 ohm olarak kabul edilmektedir) fazla düşürülmelidir. Koruma koruma Türkiyemiz'de yönünden hızla gelişmekte kullanılmaktadır olup montajı, işletmesi, ve benimsenmektedir. OLUŞU: Oluşumu; olarak tanımlamak dir. Atmosferik korusun. Yıldırımı mümkündür. çalkantılar, ve toprak arasında bulutla loprak arasında elektrik yüklerinin Bu deşarjlar 2000-200.000 Amper gerek bulutla bulut bölgeleri arasında (yıldırımlar) elektrik boşalmalarına hızlı bir deşarjı arasında (Şimşekler), değişmektegerekse neden olan bu yük ayrtlmasını bulut doğu- rurlar. Yıldırım deşarjında 1) Ön deşarjın 2) iyonlaşmış Herhangi KVlcm başlıca 2 aşama vardır: oluşumu kanal üzerinden ana deşarjm bir bulutun alt kısmında metrekaresinde) 30 ile 50 metrelik buluttan mesafeyi potansiyel toprağa saniyede boşalması farkı yeterli seviyeye doğru bir elekıran 60-50.000 dördüncü deşarj meydana risi birbirini izleyerek devam eder, herbir deşarj öncekinden şeğin ucu yeryüzüne yaklaşmış fazlalaşmaktadır, elverişli noktasından zitif yüklü bir elektron demetin oluşturduğu 30 iyonlaş- yaklaşık atarak 50 mL. daha ileriye erişir Daha sonra bir üçüncü deşarj ardından gittikçe (10 değişen bir hızla kateder, ile 100 mikran saniye süren bir aradan sonra ikinci bir deşarj birincinin mış yol~ izler ve öncekinden geldiği zaman demeti fırlar. Bu birinci deşarJ km. arasında bu alanın değeri yeterli bir seviyeye (örneğin, yüksekte gelir. Deşarjlar 50 mt. ileriye ulaştığı olur, bu sırada deşarj ile yeryüzü arasındaki ulaştığı zaman se- için şim- elektrik alanı yeryüzünün bulunan sivri uç, ağaç bir binanın çatısı olabilir) po- demeti fırlar ve ön deşarjlar boyu 150mt'yi bulabilir. Yeryüzünden birleşmek üzere hareket fırlayan deşarj buluttan eder bu pozitif inen deşarjla HAVACılıK ELEKTRONiGi birleşti- 19 ği zaman oluşan iletken kanaldan yon voltluk bir gerilimle akımıdır. Buluttan a) Radyoak1il Ampere kadar çıkabilen bir akımla akar işte yıldırım olarak tanımlanan inen bu deşarjlar, peşe gerçekleşmesiyle saniyenin, milyonda ve 100 mil- olay, bu ana deşarı biri mertebesinde aralıklarla peş~ tamamlanır. parataner unitesi: rarda biriken elek1rik yüklerini de oluşacak 200.000 yeryüzune deşarjları Radyoaktif paratonerlerdeki insan, yapı ve tesislere açtığı kanalla istenilen amaç fırtınalarda zarar vermeyecek bulut- şekilde sahası için- bir noktaya yönlendirerek toprağa boşaltmak- tır. RADYOAKTIF PARATONERLEROEKI TIp VE ÇAPLAR Tip; EX-A EX-l EX-2 EX-3 EX-4 EX-5 EX-6 EX-7 çap: 025 040 050 070 0100 0150 0160 0200 2- TOPRAKLAMA Topraklama, Türkiyemizde yeni yeni önem arz eder duruma gelmiştir. a) Statik Topraklama Yeni yeni önem verilen topraklama yerinden topraklanmalıdır kaçak akımın bulutların boşalması (Elektrik binarara teması sonucu binalara halindeyken Yüksek elektronik binalar ve işhanları toplu bulunduğu Tüm cihazlar gövdelerinden Topraklaması insanların, hayvanların tehlikeli dokunma Hetken tesis bölümlerinde sürekli olarak kalmasını önlemeklir. tesislerde leri ve civatalar! vasıtasıyla Akaryakıt tankları tüm makinalar nötürden - benzin oluşacak boşaltması topraklanma- - iş yerlerindeki bilgisayar ve statik topraklama barası monte edilir bu bara topraklanır). ve adım gerilimlerine oluşabilecek üzerlerinde karşı korunmak için yüksek dokunma geriliminin mevcut olan topraklama klemens- • jenaratMür • yürüyen merdivenler - panolar - tablolar havai hat şebekelerinde her çeşit elektrik fabrika ve tesis etralını çevreliyen Ayrıca alanları toprağa boşaltmak- hariç müstakiren topraklamalıdır. pompaları evdeki kullanma aygıtları ELEKTRONiGi toprağa şeritlerle topraklanmalıdır. mekanlarda gerilim altında olmayan • parafudurlar en az dört inen elektrik yüklü (bu tip kullanım amaçlı binalar temel biriken manyetik bu baraya bağlanır, b) Koruma rayları· elek1rik yuklerini levha ve galvanizli da aynı şekilde cihazlar, telefon santrali üzerlerinde Fabrikalarda, yapılar bina uzerinde tesisah yapılmalıdır. tadır (bu gibi cihazların HAVACılıK boşaltıkları galvanizli dolayı hem de yeryüzune çalıştığı binalara, temel kolon demirlerinden Iıdır) statik topraklama Çelik konstrüksiyon arızadan zarar vennemesi için) elektrikli ve elek1ronik cihazların 20 sistemidir. tesisatmdak.i insanlara metal lel çiller. motorlarıyla çalışan - Asansör demir direkler makinalar'· aygıtlar, c} Işletme Topraktaması Elektrik bunların tesislerinde normal işletilmesi bulunan lirli bır de~erde bulundurularak nıdandırılmış işletme araçlarının aktif bölümleri sağlanır ve işletme akım devresinin elektrik tesislerinde olur. Jenaratörlerde, trafolarda topraklanır, böylece toprağa karşı potansiyeli aşırı geritimin oluşması be- önleme ya da sı- uygulanır. RADYOAKTIF PARATONERIN PLON DIREK MONTAJ DETAYı HAVACılıK ELEKTRONIC;i 21 METU-NET ORTA DOGU TE~1jı~ ÜNİVERSİTESİ YEREL VERİ İLETİM AGI Nusret YILMAZ Elektronik Yüksek Mühendisi METU-NET Orta Doğu Teknik University Netwoork), (LAN-local Area Üniversitesi'nin (Mega Bit Per Second)'lik ve iki yan halkadan on Access METU-NET oluşmakta. ne bağlanması adet IBM 8209 LAN Bridge kullanılmaktadır. iletim ortamına birbirinden erişimlerini sağlamak iletim ortamının mak amacı ile -Sniler birbirine bağlanmasında Network bağlantısını Server, iletim ortamına incelemek Analyzer" Ağ içinde. sekiz birbirleri- MAU bulunmaktadır. Iki gerçekleştirmek için ise, ağın daha geniş bir alana yayı la- Novell terminallerin Herbir istasyon iletim ortamına trafik değerlerini sayılabilir. kullanılmaktadır. bağlı UNIX Workstation, ramın çıktıları daha sonra network'ün 16 Mbps ve iki port'u da MAU'ların ana halka ile yan halkaların farklı ve bölümlerdeki yonlar bulunmaktadır. ve omurga ağı, bir ana halka 16 adet IBM 8228 tipinde IBM 8220 fiber optik dônüştürücüler bilmesi için MAV'ların East Tehnical kurulmuş geliren temel birimler olarak MAU (Multistati- ve fiber optik dônuşfürücüleri için ayrılmış (Middle turü bir yerel iletim ağıdır tarafından ile çalışır. METU-NET Ağı meydana iletim ortamına sağlamak uygun Token·Ring IBM firması iletim kapasitesi Unit), LAN Bridges port'u istasyonların yerel iletim ağı METU·NET IEEE 802.5 standartma Network). Banyan Server, erişimlerini MAU'lar üzerinden ve istasyonlar ile ilgili istatiksel olarak bilinen bir program farklı trafik değerleri Router sağlayan gibi istas- bağlıdır. veri topla- kullanılmıştır. için simule edilmesinde Bu progkullanıl- mıştır. Sniffer Network Ana/yzer Sniffer Network kaydedebilen -analiz" görüntüleme algılama veriler filitrelenerek - Görüntülerne; ELEKTRONIGI Programın Program aktivitesini gôzlemleyebiıen, temel iki fonksiyonu iki aşamada çahştırılır, olarak algılama ve kullanıcı tarafından belirtilecek parametreler doğrul- kaydedilir. görüntüleme dir. GeneJljlde verileri toplayıp HAVACılıK iletim ortamının bir programdır. sayılabilir. aşamasında SniHer Network Analyzer 22 bağlı olduğu fonksiyonları . • Algılama; tusunda Analyzer ve gôrünlüleyebilen ve "monitör" modunda veriler yorumlanır ve görüntülenir. bağlı olduğu ortamı -dinler" ve çoğunlukla analiz etmekle yetinen program, ortamın pasif bir gözlemcitrafıgine etkide bu- lunmaz. Ancak doğruıtusunda Sniffer lanmıştır. gerekli durumlarda kendini ortamdan Network Analyzer kullanılarak ilkin bir hafta boyunca yoğun trafik değerinin olarak kaydedilen nin yaşandığı değerlerin zaman Analyzer dilimleri daha yoğun trafik değerlerinin 1996 Cuma gününde, veya -LAN üzerindeki diliminde verileri Manager"in değerleri haftanın gösterilmiştir. değil ikişer saatlik averaj değerler temel alınarak etkilerinin yapılacak kolaylıkla averajları Mbps olduğu halde 1O'ar dakikalık görünmektedir. averajların Text grafiksel en yoğun trafiği· Ancak olduğuna incelemede görüleceği süreyle. Excel kullanılarak yapıldığı burada verilen dikkat edilmeli· anlık olarak yaşanan açıktır. Şekil -2'de 10 Mayıs günün en yoğun saat dilimi olan 10.00 ile 12.00 yaşanan 10'ar dakikalık isleği iki farklı veri grubu top- 10'ar dakikalık Microsoft Şekil ·1'de incelemenin 29 Mart 1996 Cuma gününün anlık trafik değerleri dir. Daha kısa zaman ğerlerinin METU-NET iki saatlik Network Örneğin ürelebilir ve hergün ikişer saatlik süreyle ve daha sonra günün en yaşandığı Sniffer olarak ifade edilmiştir. lest mesajları ayırabilir. iki saatlik averaj değer 3 Mbps'e kadar çıkabildiği Iralik de- yaklaşık 2.2 gözlenmektedir 3000b:itttbJ Sniffer Output On Mar· 29 Friday ~ 2500 i~~~~ e 1000 t= 500 O 0&2 2&4 4&6 6&.88&1010&1212&1414&.1616&1818&20 20&22 22&24 Time Şekil -,: 29 Mal11997 tarihinde ileiilen veri mlktan Utllazation Of The Network On May - 10 Frlday 3500 1---· 3000 __ 2500 Insıantaııeous i 2000 i1 1500 1000 500 O 10:00 10:1010:20 10:3010:40 10:50 11:00 11:1011:20 11:3011:4011:50 Tl me Şekil-2: 10 Mayıs 19971arihinde saat 10.00 ile 11.50 arasında iletilen veri miklan HAVACılıK ELEKTRONiGi 23 Bir network kurulurken ihtiyaç duyulandan yalnızca anlık tepe (peak) değerleri fazla bant genişliği ayrılmış olacağından mış olur. Ancak peak değerteri hiç dikkate almamakta melere ve kilitlenmelere METU-NET'e dukça farklı bağlı istasyonlar Özelliktedirter. miktarlarının "Cisco AGS"nin miktarına çoğunlukla verimsiz zaman zaman network kullanıl- içinde gecik· neden olabilir. ürettikleri Ömeğin Sniffer trafiğin yoğunluğu Network 1996 Cuma günü saat 10.00 ile 12.00 arasında trafik dikkate alınırsa, bant genişliği kümulatif değerleri trafik miktarının, oranının yaklaşık karşılaştırıhnca en az veri üreten 1.000.000 açısından Analyzer'in network'e birbirlerinden çıktılarına en fazla veri ileten istasyonlardan ol- göre 29 Mart bağlı tUm istasyonların ürettikleri istasyonlardan "IBM 293137"nio trafik olduğu gözlenmektedir. METU-NET Simu/asyonu Simulasyonun Ianmaya amacı, METU-NET'in başlanması ğerlendirilmesini Simulasyon METU-NET'e kullanıcı sayısının artması ve yeni servislerin ile birlikte ortaya çıkan gereksinimler karşısında performansının sağde- yapmaktır. programı Turbo Pascal bağlı herbir istasyon leridir ve istasyonların urettikleri 6.0 kullanılarak için, normal çalışma trafiği simule yazılmıştır. koşularında etmek amacıyla Programın beklenen inpulları trafik değer- ~random varible"lere bağıl olarak kullanılacaklardır. Programın çıktıları, ilettiği trafik değerteri, boyunca "Token-in Simülasyon tırılmış, programı, %200 artırılmış Normalolarak dığı haftanın simulasyon itetilebilen süresi boyunca trafiğin normaltrafik değerteri, %50 artırılmış, trafik değerleri değerlendirilen önce beklemek nın artan trafik değerleri Sniffer Network (delay) zorunda için nasıl değiştiği bağlı olarak network içinde delay'lerin 0,5 O,] .!!! o ~ ~ 0,1 NormallzedTrafflc Şekil-3 24 HAVACıLıK EıEKTRONIGI %100 artırılmış, Analyzer trafik. %150 ar- ile verilerin trafik değerleridir. toplanŞekit oranı- Bu şekil artan trafik değerlerine önemli ölçüde arttığını göstermektedir. O,' ı!:~ 0, o~ ve ortama süresi, bu süre kalan trafiğin toplam üretilen trafiğe gösterilmiştir. O,. ~ ~~ ~~ ürettiği olmak üzere beş farklı değer için koşturulmuştur. trafik değerteri, en yoğun günü olan 29 Mart 1996 Cuma gününün 3'de iletilmeden OQ herbir istasyonun üretilen trafiğin oranı, simulasyon network'ü dalaşma sayısl,.netwo.r1<'te toplam üretilen ve iletilemlen Normal trafik şamarı altında, network "throughputMunun tebilen veri miktarı) 3,238 Mbps olduğu görulmuştUr. pasitesinin peak değerine şık 10 Mbps) daha miktarı yaklaşık dan verilerin paylaşmalı ulaşılmadan fazla trafik bir ortamda maya başlandığı (16 Mbps'lik Token-Ring taşıyabileceğini üç katına çıksa bile network taşınabileceği anlamına zaman, kuııanıcıların zorunda Simulasyon l ka- için yakla- bu durum tralik bir sorun ve delay yaşanmaüst sınırtarına kalacakları sonucu karşılanamadığını Ancak türü network'lerde ortam kapasitesinin hissetmek Bu durum Şekil -4'de gözlenebilmektedir. tamamen Token-Ring bit olarak iıeti. halen METU-NET'in turü bir network göstermektedir. içinde herhangi gelmez. (shared medium), mının network tarafından (birim zamanda Bu durumda olduğu gibi yakın kullanıl- gecikmeler artacaktır. artan trafik miktarının tama- göstermektedir. 2.5 1.5 Normalized Traftic Şekil-4 Sonuç olarak, simulasyon sonuçtarı makta olduğunu göstermektedir. rak kullanıcıtarın hissedecekleri tedir. Simulasyonun dikkate alınırsa, fından hissedileceği "Bridge'lerdeki ulaşacağı yığılmalar rının gereksinimlerini etkilerinin gibi farklı etkenler delay averajlar simulasyon de trafik peak'lerinin Bir network'ün gibi yeni uygulamaların rahatsız yerine ikişer saatlik olumsuz artması ve çok geniş iletim kapasitesi lamaları altında kullanıl- artmasına edici boyutlara ve özellikle açıktır. kapasitesinin uafik miktarının peak değerler artan trafiğin daha ciddi boyutlarda halen METU-NET'in Ancak aynı zamanda gecikmelerin performansının başlanması alınarak anlarda yapıldığı gösterdiğinden kullanıcılar etkileyen de göz önüne alındığında ve band genişliğine sağlanmaya temel sonuçlarının yaşandığı bağlı olagorulmek- kullanıcı sayılarının ihtiyaç duyan "Multimedia" ile birlikte METU-NET tara- faktörlerden uygu- kullanıcıla· karşılayamayacaktır. HAVACılıK ElEKTRONiC;1 25 TAŞıNABİLİR ELEmRONİK CİHAZLARJN lHEYDANA GETİRDİGİ ENI'ERFERANS VE UÇAK SİSTEMLERİNE IITKİLERİ Cav~ sIVRIHiSAR ArsEWA Genel Başkan, Necdet ÜNAL ATSE1PAGenel~ Enterferans, günlük hayatımııda çok sık karşılaştığımız bazen rahatsız olduğumuz, bazen de alişmış olduğumuz için farketmediğimiz veya dikkate aLmadığımız bir problemdir. Parazil, CIZtltl, araya giren başka yayınlar, müziğin kalitesinin veya TV görüntüsünün bozulması gibi rahatsız edici olayların hepsi birer enlerierans olayıdır. Yazımıza, EMI (Elecıromagnetic Interference)'ın genel tanımın! yaptıktan sonra Uçuş Emniyeti açısından taşınabilir elektronik cihazların enler1erans etkilerinden bahsederek devam edeceğiz. Enterlerans; ilgili kanun, tüzük ve yönetmeliklere uygun olarak sağlanan her türlu haberleşme hizmetini engelleyen. kesinti yaratan veya nneliğini bozan çeşitli yayın ve elektromagnetik etkilere denir. Telsiz prensibine göre çalışan tum cihazların kullanma amaçlarına göre çalışan tüm cihazların (Muhabere, seyrüsefer yardımcı, radar cihazlar vs. gibi) alınıp verilen sinyallerin, dış tesirlerle özelliğini kaybetmesi olayıdır. Enterteransın kaynakları ve nedenleri çok çeşitlidir. Atmosferdeki olaylar sırasındaki elektrik boşa!maları, uzayın derinliklerinden gelen kozmik ışınlar, elektrikli cihaz ve gereçlerin yaydığı elektromagnetik alanlar verici ve alıcı cihazlarda oluşan doğal gurültü hepsi birer enterferans kaynağıdır. Bunların tamamen ortadan kaldırılmaları teorik olarak mumkun değildir. Bunların yanında cihazların yanlış kullanılmasından, ayar bozukluğundan, çeşitli tihre eksikliğinden, zamanla kullanılmasından dolayı malzemelerin performans kaybından veya işletme şartlarına uyulmamasından dolayı da çok sık enterlerans olayları ortaya çıkar. Genel: 1990'11 yıllarda, uçuşta seyrüsefer sistemlerinin bir anda allak bullak oluşunun, yolcular tarafından kullanılmakta olan bir PC veya başka bir elektronik aygıttan kaynaklandığının belirlenmesi üzerine, bu cihazlar Uçuş Emniyet görevlileri tarafından birer terör silahı olarak nitelendirilmektedir. En gelişmiş bilgisayar teknolojisi ile donatılmış olan ve milyonlarca dolar değerindeki çağımızın bu sanat şahaseri modem uçakları, gerçekıen yolcu kompartmanında bulunan bir kompiller yCızunden duşebilir mi? Yoksa bu tez bilim dışı bir uydurmaca mı? Tüm elektronik cihazlar Radyo Frekansıl Radio Frequency (RF) dalgaları yayartar ve tüm uçaklar, seyreısefer yapabilmek için bu radyo frekanslarından sinyal alan hassas elektronik aygıtlar (Avianies) kullanırlar. Yolcu beraberinde taşınan elektronik cihazlar, bu kritik frekans bandında yeterli kadar güçlü RF dalgaları ürelliği takdirde. bu sinyaller interference (electronik karıştırma) yaratmak suretiyle uçağın bütün seyrüsefer sistemlerini devre dışı bırakabilmektedir. Böyle bir durumda, pilotunuz şayet bir astronot değilse işiniz zor demektir. Yaşamsal fonksiyonu olan seyrüsefer sistemleri, normalde bu tür RF daIgalarına karşı korumaııdır. Ote yandan, komplrtenerde de RF dalgalarının kaçak yaparak elektronik karıştırmaya neden olmamaları için bir koruma sislemi mevcut olup, imataVsatış musaadesi için bu hususta ilgili FCC (Federal Communucation Commision • USA) otoritesinden onayalınması zorunludur. Ne var ki, etrata ölümcül elektronik dalgalar yayan aygıtlar sadece PC'ler değildir. Uçakların yolcu kompartmanlarını şöyle bir gözden geçirirseniz, CD playerlar, game boy'lar, FM radyolar, elektrikli traş makinaları ve TV alıcıları gö- 26 HAVACılıK ELEKTRONl(ı1 rürsünüz. Bu cihazların birçoğu ucuz ve kalitesiz türden olup, en basit PC'lerde bile bulu· nan interference korumasına sahip değildirler. Eminiz ki hiç kimse uçağının bu nedenle düşmesinden sorumlu olmak istemez. Bilhassa o uçakta kendisi bulunursa ... Bazı hallerde portatif bilgisayarların, kritik seyrüsefer frekanslarında önemsiz sayıda RF dalgaları yaydıkları, ancak meydana gelen arızaların sadece bu cihazlardan kaynaklanmadığı tesbit edilmiştir. öte yandan. cep telefonları ve FM radyolarının gerçekten uçaktaki seyrüsefer sistemlerini etkileyebilecek boyutlarda karıştırma yaptıkları görülmüştür. Ayrıca, adı geçen cihazların etkinlikleri, yolcu kabinindeki elektronik cihazların bulundukları yerlere, aynı anda ve aynı lrekansta çalışan kaç adet cihaz olduğuna ve bu aygıtların doğru çalışıp çalışma· dıklarına göre değişkenlik göstermektedir. Elektromagnetik karıştırma· EMI (Electronic Interferences) • ile ilgili rapor edilmiş olay sayısı, diğer rapor edilen olay sayısından çok az dahi olsa bile, EMlolaylarını muhtemel sonuçları, dikkate alınmaya değer durumdadır. Safety Information System (SIS) - in 1983 - 1992 yıııarını kapsayan araştırması. bu tip 97 olayı ortaya koymuştur. Olayların yıllara göre dağılımı Şekil·' de görülmektedir. "I i lo ::: :a • n ~_ ~=~ u=::::::::::::::::::::::::::::::_.~ " IC :' D ,.~-~ 12 -f"l-f"l- --b~ ••• Şekil-1 Çalışmalar göstermiştır uçaktaki seyriisefer elinde elektronik çekmesi ki, elde taşınan eski tip kayıt cihazı, radyo ve işitme cihazlarının, cihazlarına bir etkisi olmamaktadır. cihazla binen yolcu sayısında Ancak 1990 yılından bu yana, uçağa göze gön)nOr bir artma olmuş ve m Dikkati gereken konu, son yıllarda PED ile ilgili olayların çok arttığı ve bu cihazların uçuşunu kontrol eden sistemlerde olduğudur. ve haberleşme Şekil -2'de, bilinen EMI kaynaklarının sistemlerinde elektronik karıştırmaya uçağın sebep genel dağılımı görülmektedir. HearingAid Şekil-2 Digitallape Cameıa Ninıendo CDPlayer Recorder • 1983-1989 D 1990-1992(57Evonls) (40 Evenıs lapePlayer SCOUACE: Radio Douglas A1rCla~ Company Saleıy Group Puplistıad Ouaıt&r1y Computer Aeviev. F~!Iht Standartls IFAlPA Decembeı and Inıemanonal 1993 Phone Casseııe U""",,"o s••~ 12 3.5689 LO 11 l2 13'" 1516 17 1819 HAVACılıK ELEKTRONidi 27 Birçok durumda, herhangi bir alet veya otopilot arızasının EMI ile ilgili olduğunu teşhis etmek çok zor, hatta imkAnsızdır. Rapor edilmiş birçok oıayda, uçak rota dışında uçmasına rağmen, işarlar rota üzerinde uçuyor şeklindedir. Şuna inanılmaktadır ki, pekçok olayın EMI ile ilgili olduğu teşhis edilememekte ve bu sebeple rapor edilememektedir. Elektronik Karıştırma Nedir? Alternatif akım üreten cihazların büyük çoğunluğu manyetik alan yayar ve diğer cihazlarla girişime neden olurlar. Uçakıa kullanılacak cihazlar, girişime sebep olma ve girişime hassasiyeti açısından geniş kapsamlı olarak RTCA (Radio Technical Commision for Aeronatics) DO-16OC kuraııarına göre ve sistemler uçağa takıldıktan sama tüm mod'larda çalıştırılarak karşılıklı girişimleri kontrol edilir. Uçaktaki seyrusefer sistemlerinin frekans arahğı çok geniştir. Bu aralık 10.2 kHz ile X banetda 10 GHz'e kadar uzamalctadır. Bu saha içinde uçağın radyo sistemleri tarafından kullanılan binlerce frekans vardır. (Şekil -3) PED'lerde geniş bir frekans spektrumunda yayın yaparlar. Örneğin laptop bilgisayarlarının yaydığı alan birkaç GHz seviyesine ulaşmıştır. Bu nedenle PED'den yayılan frekansın herhangi bir seyrüsefer frekansıyla çakışrnası olasılığı çok fazladır. FM radyo alıcısı, lokal asilatör frekansı 98.7 MHz - 118.7 MHz arasında değişir. Bu aralık, VHF seyrüsefer bandını ve 2B adet VHF haberleşme frekanslOl içermektedir. AIRBORNE Frequency RADIO SYSTEM Range 10kHz-14kHz 50kHz FREQUENCIES Aylıtjon Radio Omega Lighlning deleclion Use Loıan-C 100kHz 190 kHz - 2 MHz DirectionFindig 3 MHz- HE Communicalions 20 MHz 75MHz Marhr 108MHz-118MHz VOR VHF Communlcalions Glide Slope 118-137MHz 329 MHz - 335 MHz 960 MHz· 1215 MHz 1030 MHz, 1090 MHz 1228 MHz, 4300 MHz 1575 MHz Beaeons TACANIDME Secondray Radar, 5atellile TCAS Navigaiton Radar AJlimeter Weather Radar 9375 Şekit-3 PED'ler Kokpitteki Aletleri Nasıl Etkilemektedir? Modern havayolları uçakları seyrüsefer uçuşlarında, ÇOk Yüksek Frekanslı Ommidirectional Radyo (VOR) kullanılırlar. Amerika Birleşik Devletleri'nde, VOR'lar yerden yayın yapan 400 adet istasyondan oluşmaktadır. Uçakta bulunan bir alıcı, bu istasyonlardan gelen sinyalleri değerlendirir ve uçağın o esnada muayyen bir vericiye doğru gidip gitmediğini ve seçilen başta (360 radyal/ dereceden herhangi bir tanesi) uçup uçmadığını hassas şekilde tesbit eder. ilgili otoriteler muhtemel "intarterence" hadiselerine karşı bir önlem olarak, Radyo Aralıklarını (spectrum) belirli frekans kümelerine bölmüşlerdir. Televizyon, FM Radyoları, Polis ve itfaiye Radyoları, Cep Telefonları, Karayolları, Karayolları Hız Tesbit Radarlan ve Havayolları Seyrusefer Radyoları gibi özel aygıtlar için ise bazı bindirmesiz (nonnoverlapping) özel frekanslar tahsis edilmiştir. Bu frekans genişlikleri hertz (eyle/sn) cinsinden ölçülür. Frekans ne kadar yüksek olursa, Hertz değeri de o kadar buyük olur. VOR frekansları, FM radyo bandının üst sının olan 108 MHz {milyon cycle/sn.)'da başlar ve 117.95 MHz'e kadar uzanır. Ancak, bu frekans genişliğinde sinyal üreten cihazlar sadece Seyrüsefer ve FM vericileri değildir. Işitme cihazlarından tutun portatif bilgisayarlara, bu bilgisayarlardan cep telefonlarina kadar her türlü elektronik alet RF dalgaları yayarlar. Birer verici olarak tanımlanan cep telefonları ve CB radyoları gibi cihazlar kuwetli bir RF dalgala- 28 HAVACıLıK ELEKTRONiGi rı göndermek amacıyla imal edilmiştir. FM radyo alıcıları, yarlar gibi verici olarak kabul edilmeyen kisi olan zayıf RF dalgaları frekansın gaların elektronik üretmektedirler. birkaç katı olan ve "armonik" hava seyrüseferi frekansların olarak tanımlanan değişmeiere birleşmek yakın boyutlara aşağıdaki 6mekler emisyonlar suretiyle karşın, seyrüsefer ulaşmalarından oldukça DOz uçuşla 8767-200 dahasoma500llalçahşgôIOldO.3S'de Uçuş durumu: oturan CRS·37000 lt F/O V$I'da yolcunun Sistem normale da yaparlar. havayolları orjinal Bu dal- şirkeııeri cihazlarının bu sinyal kuvve- çarpıcıdır: 08,08.1993 Uçak: $YD·AKL bilgisa- bir yan et- genellikle endişe duymaktadırlar. Tarih: Rouıa: ve portatif yayan cihazlar için hiçbir risk oluşturmamasına başka AF dalgalarıyla tine eşit veya bu değerlere Kokpirieki CD player'lar aletler ise, ana fonksiyonlarını RF dalgaları 1500 f1llrmanış laptopcomputeıini kapatlldığındaVSI {dikey döndO. (LAPTOP: Apple açlığı tesbit edildi sOrat indicatörü powerbook DV0210) Tarih' 23.03.1993 Kokpitleki heriki VOR alıcısı istasyonaayarlanmış aynı Ucak: A·320 olmasma rağmen istikametlarkıolduğu 180 Route: MAD·lIS aralanncta görüldO. 22F'de oturan yolcunun •APPLE COMPUTER MACINTOSH POWER BOOK t 70· kuIandığı tesbitedildi. Cihaı kapalildığında istikamet bilgisi normale döndü Elektronik Cihaz Onayı Elektronmanyetik sorumluluğu yaptırılan üreticiye alan yayan cihazlar FCC tarafından aittir. Ancak üreticide onay testleri bitirildiğinde rın sinyal yayma seviyesi tir ve tüm karşılaşan laştlrlr, oksidasyon pekçok cihazın tasarımı onaylanmaıldır, gerekli Test yaptırma test cihazları değiştirilmez yoktur. FCC'ye ve üretilen diğer ci haz la- de aynı olarak kabul edilir. Test edilen örnek dikkatli imal edilmiş- yüzeyleri temizdir. Zamanla üretim toleransıarı karşılaşılan yüzeyler arasında temassızllğa cihazı idealden uzak· neden olur. Belli bir zaman sonra cihazda yapılan kayıtlı veya kayıtsız önemsiz değişikliklerin toplam sonucu, cihaz ori- jinal test örneğinden oldukça farklı bir hale gelir. Geliştirilmemiş bir temizlik işlemi, temas eden yüzeyler arasındaki iletimi değiştirebilir ve sinyal yayılımında artışa neden olabilir. Tüketiciye ulaşıncaya kadar onaylı olan PED, tüketici tarafından EMI karakteristiklerini kaybedebilir. yapılabilecek değişiklikler ile N OT: FCC onayı, ABD'de satilan ürünler için uygulanmaktadır. üretilen cihazlara uygulanmamaktadır * Diğer ülkelerin tüketimi için • Ülkemizde üretilmekte ve satılmakta olan her çeşit radio verici ve alıcıları TÜRK TELECOM tarafından onaylanmakta ayrtca kişisel haberleşme araçlarının teknik özellikleriyle ilgili sınırlandırmalar konusunda da Telsiz Genel Müdürlüğünden izin alınmaktadır. KAYNAKLAR: • THY Uçuş ve Yer Emniyet Bülteni • Telsiz Dünyası Dergisi • Havacilıkla Ilgili Kısaltmalar ve Tanımlar Kitapçığı (DHMi) HAVACılıK ELEKTRONiGi 29 'ı!l Esenboğa taJ Esenboğa <s? Dalaman ~ubesi Üyelerimizden Üyelerimizden Hüseyin Nevzat ÇAYile AKSOYlU Şubesi Üyelerimizden Seçil YURTSEVEN ile Ayşe ÇAtUYAN Salih AKYIlDlZ evlenmişlerdir, Kendilerine Ahmet ile Birsen ömür KÖSE'nin • Esenboğa Şubesi Üyelerimizden • Esenboğa Şubesi Üyelerimizden • Esenboğa Şubesi Üyelerimizden Birkan SOYALP'in • Esenboğa Şubesi Üyelerimizden Nurhan - Tuncay • Dalaman Şubesi Üyelerimiziden Adnan PEHLIVAN'ın Şafak· Meltem Esen~a • Antalya Şubesi Üyelerimizden Şubesi Üyelerimizden Hüseyin • Istanbul ~ubesi Hüseyin-Sevim • İstanbul Şubesi Üyelerimizden Üyelerimizden dünyaya ailelerine • i: 1* * Esenboğa Şubesi Üyelerimizden Dalaman Şubesi Üyelerimizden vefat ebnişlerdir. Esenboğa Kendisine Esenboğa Esenboğa Üyelerimizden Oktay KA YGISIZ'ın sonraki 25.03.1997 tarihinde Kurulu Şube mi~tir. Kurulda babası annesi kederli ailesine başsağlığı dileriz. emekli olmuştur. hayatında, Hasan Tahsin Elazığ Havaalanında Elektroniği yapılmış kendi Teknik ve resmen aralarında Ba~kan Yardımcısı Basın Sorumlusu dilerken, ederiz. sağlık. başarı ÖNCÜ'nün yaşamasını ve mutluluklar oğlu GÖRKEM temenni görev yapan Cemi! dileriz. sünnet olmuştur. ederiz. başarılar OAC Kahramanmara~ \-lavaJlanı dileriz. HABERLER ••• Hava Trafik Güvenlik UZUN, uzun ömürlcr lemenni olarak atanmı~tır. ŞUBELERDEN Kurucular Allah'tan Alla.h'ta.n rahmet, Yeni görevinde ~ çiftinin oğlu Cenab·ı Ali Rıza AYDIN'ın Şubesi Üyelerimizden Müdürü çiftinin oğlu oğlu AY çiftinin kızı Daha nice mutluluklar Meydan oğlu AKADAll ılHAN Evlatlanna İsm.ıil GÜl bundan oğlu GÜZEL çiftinin kızları de ömür boyu mutluluklar Kendilerine Üyelerimizden kızı ÖRMECI'nin Turan-Hatice gelmişlerdir. dileriz. kızı Fatih OGUZ'un • SU boyu mutluluklar toplanarak Ahmet Hasan Tahsin ONCÜ, Asıl Yönetim Kurulu Elemanlar seçimi, Demeği Esenboğa Şubesinin kurulma müracaah kuruım~tur. iş bölümü FIDAN, Dernek Tüzel yapmıştır. Şube Genel Üyeler Ertuğrul ki~iliğine Buna göre, Şube Ba~kanı Sekreteri OTNlER, ıbrahim kavu~tuktan Sultan BILGIN, SAGLAM sonra T~kilat Baki ve o~lrak bclirlen- yapılacak Ilk Genel belirlenecektir. Nisaır ay' itibari ile faaliyetlerine ba~/aymı, Eseııboga Şubesiııde görev yapııır Kurucu/ar Kımliııııa ('alı~mıılarmda başarılar diler, Eseııbota ŞI/besiııin Elektronik cıımiasma ve liye/erimize JUly/rlıOlllUlSllll dileriz. ATSETPA 30 HAVACılıK ElEKTRONIGi l-R.dyo •• tUP •••• oııc.IPETEX) 2 - Topr.kl.m. 3· B.k" SI"n,I KompleTesl.i·Talıhhudü·Malzeıtıesl-Baktm, •• ı Komple Te.lsi· Tııııhhudu . Kro~e· Levha _Çubuk _ Şefil _ Bakımılin (Tüm ç.,I.luıl Bara - Levha - Som Tel· Örgulü Tel· Çubuk Komple Te.ı.i - Taahhüdü· 5· Y.G. v. 0.6. En •• 11 N.kll H •• ı." Malzeme.i· Bakımı Komple Tesisi· Taahhüdu _Trafo. AL.ileıhn Pa,a/udur·lzolatilrveDemlrleri.Klemen.le, A,k,·Gergl·Levha-Şe.it.$ekslyoner 6· Uç.k I••• ATm.ıü'I.Tl 22o....·24v·12v Döne,li220.... FlaşörlüAyaklı 220.... Çiltii {yedekli)· foıo,eIŞal'erle, 7· Top•• kl.mo 01çiim Clhazl.n Dijital. 8· Ene.JI B.olomo Kobıol." Ene'ji Besleme Te,l.atiarı 9· Ayd,nl.tm. Dahili· A,m.'ürlul tO.KoblovoOoruKro,.lul II . Aell Aydınl"m. Mıınuel ithal. Takım Çantalt . KabloIlin· 15 No'ya Kada,-Pa.lanmaz A,molll,il Enerjı Ke.inti,lnde 12 . Top,.kl.mo G.çl, Olronçl.,I. Ölçilml •• ı00 B.kıml." Satışı Harici _ Civa BuharlL. P,ojekrör Paratone,· Krom Kaplı 3 Saat Devamı! Yanan Fabrika· MakiM· Benzinllk· F Panola, v. i ERKOÇ MQHENDİsLİK ~., iıııııı.. - ELEK. MUH. EROL KOÇ ı::L[""TRiK.I'AKi\TONOlTIIN-IIlUl.TOI'MKL.AMA Ma~u.: Sanayi Cad. Ortak Han No: 31/16 Ulu.· ANKARA Büro: Sanayı Cad_ Ortak Han No: 31/26 Ulus - ANKARA Tel Santral. 131213242890 Mobll:522.215..2677 TMMOB ELEKTRiK F.,.. 1312)3109081 o.p:532·2113700 MÜHENDisLERi ELEKTRiK-ELEKTRONiK-BilGiSAYAR ODAsı MÜHENDisıiöi 7. ULUSAL KONGRESi VE ElEKTROBil'97 SERGiSi Elektrik Mühendisleri Odası olarak iki yılda bir düzenlenen "Elektrik-Elektronik· Bilgisayar Mühendisliği Ulusal Kongresi'nin yedincisi, bu yıl Ankara'da 8-14 Eylül 1997 tarihleri arasında ODTÜ Kongre-Kültür Merkezinde yapılacaktır. Kongre organizasyonu EMO Ankara Şubesi ODTÜ Eleklrik·Eleklronik Mühendisliği Bölümü ve TÜBITAK'ın ortak girişimi ile gerçekleştirilmektedir. Bir hafta süren Kongre boyunca, Elektrik-Eleklronik-Bilgisayar Mühendisliğine nulmakta, sektöre ilişkin değişik konular, düzenlenen parıellerde tartışılabilmekle gilemektedirler. Bu anlamda Kongre benzerlerinden farklı bir içerik kazanmaktadır. yönelik bilimsel bildiriler suve firmalar ürünlerini ser- "ELEKTROBIL 9-;" Sergisi, katılımcıların tamamına yakınının meslektaşlarımızın oluşturduğu 7. Ulusal Kongre içerisinde, ürünlerini tanıtmak ve yeni ürünleri tanımak isteyen fir'na ve kurumlara fırsat sağlayacaktır. HAVA TRAFiK GÜVENliK ELEKTRONidi TEKNiK ELEMANLAR DERNEr'ii GENEL MERKEZi OLARAK KONGRE DÜZENLEYiCiLERi VE KA T1L1MCALARINA BAŞARıLAR DiLERiz. KONGRE ADRESi: EMO ANKARA ŞUBESi Menekşe Sokak No. 5/11 Yenişehir/Ankara Tel: (0312) 418 66 21 Fax: (0312) 417 1085