ileti~im ara~larlyla

TEMMUZ
AGUSTOS
1992
10
BASYAZI
MacBride raporu Tiirk~e
yaymlaruyor.
Rlfzl Topuz
Unesco
MiUi Komisyonu
MacBride raporunun baszlmasz
( 'iqin hazlrhklanm tamamladl.
birkaq
ay
iqinde
Rapor
yaymlanacak.
ilk kez 1980'de jranmca ve
ingilizce olarak Birfok Ses, Tek
Bir Dim.ya" adlyla yaymlanan
MacBride Raporu'nun turkqeye
revrilip basllmasl ileti§imle ilgiknenlere qok yararli olacak. MacBride Raporu 1980 Kaslm'mda .
Unesco Genel Konferansmda oy
birligi ile kabul edildiginden ben
butiin dunyada geni§ yank/lar
uyandlrml§tr.
MacBride'm ba~kanhgmdaki
Uluslararasl ileti§im Komisyonunun gorevini sona erdirmesinin
onuncu Ylldonumunu nedeniyle
i
azeteci orgutleri 27-28 Ekim
1989'da Zimbabwe'nin ba~kenti
Harare'de Birinci MacBride Yuvarlak
Masa
Toplantu/'m
diizenlediler. 14 ulkeden ve 18
orgutten gelen gazeteci ve ileti§im
uzmanlanmn kanldlgl bu toplantlda her~eyden once Yeni Evrensel Habercilik ve ileti§im
Diizeninin uzerinde durulm~,
degi~ik kiiltiirlere, degi§ik 'deger
olfiilerine ve rogulculuga dayah
ileti§im diizenlerillin kurulmasl
ifin
MacBride
raporu
ile
ba~lanlan
rah~malann
siirduriilmesi istenmi~ti.
Devaml sayfo13 'de
ileti~im ara~larlyla
fi~lenen
~agda~
Avrupa
geli~meler
sonucu btittin toplumlar
fi~leniyor, halklar fi~leniyor, tilkeler fi~leniyor;
"Fi~lenmi~ bir Avrupa Korkusu" 90ktiyor insanlann tizerine. Bu konuya arhk ileti§im a91smdan
bakIhyor.
Btitun tilkelerde insanlar
~e~itli nedenlerle ve degi~ik konUJarda fi~leniyorlar. Devlet
memuru olmaya kalktIgmlz
zaman,
sosyal
sigortalara
yazIluken, demek ya da ~irket
kurarken, dergi ya da gazete
~lkartIrken, evinizi ya da arabanlZl sigorta ettirirken, elektrige, suya ya da telefona abone
olurken, askerlik i§lerini yaparken, vergi Oderken, bankada
he sap a~tInrken, bir okula ya
da tiniversiteye yazlhrken, bir
orgiite ya da bir kliibe iiye olurken, pasaport isterken, ehliyet
ahrken, bir i~e adayhgmlzl koyarken form dolduruyorsunuz ..
Hele otellerde, daha bo§ oda
var ml diye sorarken oniiniize
bir form suriiyorlar, kimlerle
birlikte oldugunuz polise bildiriliyor.
Ba~ka iilkelerde Dogrudan
Pazarlama denen satl~ kurumIan kendi mii§terileri i~in fi§ler
hazlrhyorlar. Banka kartlanyla
ah§-veri§lerde de kimin ne
ol9iide mal tiikettigi ortaya
~I1ayor. Boylece insanlann rakh
oldugunuz ve egilimleriniz belirgin
oluyor.
Reklamclhk
orgiitleri bu fi§lere gore sizi
1
~e~itli k&tegorilere aymyor ve
programlanna
kampanya
katIyorlar. Adlmza her gun bir
Ylgm bro§iir, reklam mektubu,
davetiye,
katilma
formu
gonderiliyor. Nereden adlmzl,
adresinizi ogrenmi§ler diye
artlk hi9 §a§mlyorsunuz. <;iinkii
bunlar belirli merkezlerden
yonetiliyor.
l§m
Polisle,
Bir
de
Savclllkia ilgili yam var.
Kauldlgullz bir gosteri ya da
gozle
toplantI
lyl
goriilmemi§se, yalmz tamk bile
olsamz, polis kimlik saptamasl
yaplyor. Admlz Birinci Subeye
iletiliyor,
fi§leniyorsunuz.
Zaman zaman Savclhktan, Adli
sicilden iyi hal belgesi getirmek
zorunda kahyorsunuz; fi§iniz
yoksa ne ala...
Biitiin bu fi§ler bir Milli
Gtivenlik merkezine baglandlgl
zaman ne oluyor? Haber alma
orgiitii sizin her§eyinizi biitiin
aynnulanyla fi§e ge9iriyor.
<;agda§ bilgisayar teknolojisiyIe bu- i§ 0 kadar kolayla§tI ki,
ytizlerce insanm fi§i birkac; diskete slgabiliyor. Simdi bunlara
ileti§im aC;lsmdan baklhyor.
Devam sayfa lS'de
Bilgisayarh fi~lemeye
Fransa'da tepkiler
Fransa'da polis ve milli
giivenlik fi~lerinin bilgisayarh
bir merkeze baglanmasl 6 Ocak
J978'de yaymlanan bir yasayla
kabul edild i. Yasanlll amaci terorizme bula~an ki~ilerin "Devlet giivenligi, Savunma ve kamu
nedenleriyle
giiven ligi"
fi§lerinin tutulmasl idi.
Bunun yam sira bir de
"Commission
Nationale de
l'Informatique et des Libertes"
(Bile§im ve Ozgiirliikler Ulusal
Komisyonu) adl verilen iist
diizeyde
bir
komisyon
olu§tuntldu.
Komisyonun
ba§kanhgilla da Le Monde gazetesinin eski miidiirliigiinden
Jacques Fauvet getirildi . Komisyohun i§levi fi§lerde arrlkhk
ve
saydamhk
saglamakt!.
Fi§leme konusunda yaYllllanan
kararnameler bu komisyonun
onaYllldan gerriyor ve fi~lenen
insanlar komisyona b a~vurarak
ned en, nasll fi§lendiklerini ve
fi§lerinde
nelerin
yazlll
oldug unu ogrenmek irrin komisyonun
araclhgllli
ISt!yorlard!. Komisyon her yIi bir
rapor yaYllllayarak fi~lerdeki
bilgileri ogrenmek irrin karr
ki§inin kendisine ba§vurdugunu
ve bunlardan ne sonurrlar elde
edildigini arrlkhyord u. Komisyon gerekli gordiigii duruml arda
da fi§lerin yok edilmesine karar
veriyord u.
Derken 1990 Subat'lllda
biiyiik tepkiler uyandlran bir
olay oldu. Hiikiimet 27 Subat'ta
rrlkartllan bir kararname ile
ki§ilerin siyasal egilimlerini,
Irksal kokenlerini , felsefi ve dinsel inanrrlanlll gosteren "duyarh
bilgiler"in fi~lere gerririlmesini
istedi.
Bu kararnameye demokratik orgiitler rrok biiyiik tepki
gosterdiler. SOS-Irkrrlhk Orgiitii
bu
kararnamenin
derhal
kaldmimasllli onererek ~oyle
dedi: "Kararname ozgiirliikler
i~in ~ok tehlikeli bir durum yaratml~hr.
insan
Haklarl
Dam~ma Komisyonunun dururna el koymasl gerekir."
Avrupa Parlamentosu eski
Ba~kam Bn. Simone Veil" Boyle
bir karar i~gal donemindeki
fi~leriammsabyor. Bu Irk~1 bir
giri~imdir. Asia kabul edile. mez" dedi.
Hiikiimet bu kararname ile
iilkenin siyasal, ekonomik ve
sosyal politikasillda etkili olabilecek
herkesin
fi~ini
diizenlemeye yone!mi~ti. 0
giinlerde ya Ylllianan belgelere
gore Milli Giivenlik bilgisayar
merkezinde 440 bin ki§inin fi§i
yer ahyordu. Bunlann 370 bini
siyas<\l baklmdan onemli ki~iler
olarak nitelendiriliyor. 70 bin
ki~i
teroristlerle
ili~kili
saYlhyordu. Bilgisayara gerrmeyenlerle birlikte Polis dosyalanndaki fi~ say lSI 600 bini buluyordu.
-B
Bili§im ve Ozgiirliikler Ulusal Komisyonu Ba~bakan Rocard'i komisyon oniinde bu konuda hesap vermeye rraglrd!.
Aradan iirr giin gerrti gerrmedi
Ba§bakan kararnameyi geri
aid!.
Bugiinkii Durum
BiIi~im ve Ozgiirliikler Vlu-
sal
Komisyonu
Fransa'da '-../
arrlga rrlkmasl konusunda onemli bir rol oynuyor.
Milli Giivenlik Merkezinde yine
fi~ler var ama, teroristlerin ve
Devlet Giivenligine kar~1 rrIkan
ki~ilerin
dl~llldaki
insanlann
fi~leri
gizli tutulamlyor. Bu
merkezde fi§i oldugunu bilen
insanlar Komisyona ba~vurarak
durumlanllln arrlga kavu§turulmasllli istiyorlar. Komisyon
da Milli Giivenlik Fi~leme Merkezinden beige getirtiyor.
1978'de Komisyon kuruldugundan beri 260 bin ki~i Komisyona ba§vurarak kendi durumunu sormu§. Komisyona '---'
yapllan
ba~vurulann
saYlsl
ylldan ylla yiikseliyor. 1991'de
bilgi isteyenlerin saYlsl 17 bini
gerrmi~. Franslzlar fi§lenme konusunda rrok duyarh davralllyorlar. Biitiin media'lar ve
demokratik
orgiitler
ulusal
rrapta
fi§lenme
tehlikesini
onlemek irrin en ufak bir olay
kar§lsillda bile rrok biiyiik tepki
gosteriyorlar.
fi~lenmelerin
Mustafa Giirz
2
MEDY ALAR, GAZETECiLER VE BASIN AHLAKI
Gazetecinin giicii
ve sorumlulugu
Prof. Dr. Niyazi Oktem
Basm
Konseyi
tar~fmdan
kabul edilen Basm Meslek llkeleri
asiinda bireysel ahlaktan kaynaklanan "basm ahlak ilkeleridir" 16
maddeden olu§an bu ilkelerin
<;ogunlugu i<;inde ahlaka ili§kin
davram§
formiilasyonlan
gormekteyiz.
~
1.
madde,
insanlann
a§agllanamayacagllll, belli durumlar nedeniyle klllanamayacagllll
belirtmektedir; 2. madde, dii§iince
ve inanca olan sayglyl diizenliyor.
3. madde, ozel <;Ikarlann on plana
almamayacagml ortaya koymaktadlr; 4. madde, iftira ve §ahlslann
kii<;iilllsenmesinil}
yanh§hgml
a'1lkiamaktadlr. Ozel ya§alrun kutsalhgmdan,
sir
saklamaya,
ba§kalanmn dii§iinsel iiriiniine
sahip <;Ikmamn dogurdugu ahlakslz ortama kadar maddelerin
<;ogunun i<;eriginde "ideal ahlaksal
davrall1§ modelleri" yer almaktadlr. Ba§ka bir anlattmla bu maddeler <;agda§ ve evrensel boyutlu
bir gazetecinin ahlaklt bir insan
olarak nasll davranmasllllll gerektigini belirlemektedir.
Gazeteci tiim insanlar gibi
yalan soylemeyecektir, iftirada bu" lunmayacakttr; hakikati, dogrulan
yansltacakttr; sir saklamasllll bilecektir.
Bu ilkeler tUm insanlar i<;in
ge'1erii oldugu kadar, sosyolojik birimier olan tiim meslek kurulu§lan
ve meslek sahipleri i<;in de biiyiik
onem ta§lmaktadlr. Avukatlar i<;in
de ... Politikacllar i<;in de ... Rektor
se<;imlerinde klran klrana biribirini
yiyen ogretim iiy'eleri i<;in de ... Bu
nedenledir ki lIeti§im Fakiilte"basm
ahlala";
TIp
lerinde
Fakiiltelerinde "deontoloji"; Hukuk
Fakiiltelerinde "hukuk felsefesi"
dersleri okutulmaktadlr.
Tum
insanlar
iyinin,
dogrunun,
ger<;egin,
giizelin
pe§inde ko§ma arz.usu i<;inde 01duklanlll soylerler. Idealist felsefenin biiyiik ahlak kuramcisl Kant'a
gore ko§ullar ne olursa olsun "pra-
tik aklm kesin buyruklan" yalan
soylememeyi,
diirust
olmaYI,
oldiirmemeyi, ba§kasllll a§agtlamamaYI buyurur. Boylelikle insan
maddi
belirlemelerin
iistiine
<;Ikarak
ozgiirle§ir.
Ozgiirliik
<;lkarlan bir kenara blrakarak nesnellik boyutunda olaylan degerlendirebilme a§amasma gelmektir.
Maddeci felsefenin en onemli
dii§iiniirii Marx'a gore "ahlak ve
hukuk sosyo-ekonomik aityapi
ili§kilerinin iistyapl kurumlandlr".
Toplumda insalll somiiren, onu
ashndan
ve
oziinden
yabanclla§ttran
sosyo-ekonomik
ili§kiler dizgesi mevcutsa 0 toplumun ahlaksal yaplsl yozdur.
Marx'a gore ama<; somurgen
sosyo-ekonomik ait-yapi iiretim
i1i§kilerini degi§tirerek toplumlan
ve insanlan ozgiirle§tirmektir.
Goriiliiyor ki her iki kutubun
devleri ozgiir ve mutlu insan yaratmamn tek yolunun saghkh bir
ahlak diizeninin kurulmaslyla olanakll oldugunu soylemektedir.
Bireysel ahlakla toplumsal
ahlak, meslek ahlakl kavramlan
i<;i<;edir. Bireysel boyutta "iyi" diye
adlandlrdlglmlz ahlaksal davram§
modeli, toplumsal boyutta meslek
ahlalam, hukuk alamnda "adaleti"
belirlemektedir. Tiim bu boyutlar
arasmda kar§lhkh etkile§im vardlr.
Huzurlo bir dunya yarabnak
iyi olmak, dogru davranmak,
diiriist ili§kiler i<;ine girmek sadece
etik degeri giincelle§tirmek degil,
toplumsal ya§aml uyumlu hale getirmek, huzurlu bir diinya yaratmak demektir. Yani filozofik etik
deger .iizerinde yapllan dii§iinsel
<;ah§malar sadece zihinsel bir jimnastik degildir, pratik yaran da
vardtr.
Toplumsal ban§ baglammda
ahlaka uymak diger meslek kurulu§lanna nazaran basm a<;lsmdan
<;ok daha onemlidir. Basm, ordu,
iiniversite, dinsel orglitlenmeler vb.
gibi hukuk sosyolojisinin terminolojisiyle "ikincil grupmanlar" birer
baskl gurubu olarak hliklimetler ve
3
toplum iizerinde etkili kamuoyu
olu§tururlar ve toplumsal akl§l
belli yon ve yollara siiriikleyebilirler.
Derin kiiltiir kitaplan okumayan veya okuyamayan iilkemiz
halkl a<;lsmdan baSlll ve basllldaki
yazarlar onlann kiiltiir gereksinimini
kar§llamakta,
diinya
gorii§iinii bi<;imlemektedir. gazeteci onun tek kiiltiir, tek ger<;ek, tek
haber kaynagldlr.
Diinyada
ve
iilkemizde,
ileti§im <;agl i<;inde gazeteci biiyUk
giice sahiptir. Bu denli biiyiik bir
giicii, aym oranda sorumluluk beklemektedir. Ancak boyle biiyiik bir
gii<;-sorumluluk ili§kisi i<;inde gazetecinin her tiirlu basladan uzak,
tam anlamlyla ozgiir olmaSI gerekir.
Dii§iince
ve
inan<;
ozgiirliigiiyle, bunlann uzanttsl
olan tUm hak ve ozgiirliikler
iizerindeki yasaklamalar kalkmadan belirttigimiz gii<;-sorumluluk
ikilemi saghkh i§lemez.
Basllllll kendi kendini denetleme yoluna gitmesi de ashnda bu
biiyiik gii<;-sorumluluk ikileminin
bilincinde olmasmdan kaynaklanmaktadlr.
BasIn kitleleri y6nlendirdiginin bilincindedir. BasIn, yasalann listlinde ve 6tesinde kendini
ahlaken
sorumlu
tutarak
yukanda belirttigimiz Kant'cl anlamda ozgiirle§mektedir. Ki§isel
<;lkarlann, tutkulann, kaprislerin ,
insanlara egemen olacaglm psikozunun iizerine <;Ikma gayretiyle
"basm meslek ilkelerine uyan gazeteci" vicdanen kendini sorumlu tutarken ozgiirle§mektedir. Vicdani
i<; sorumluluk, dl§ baslaya dayah
hukuksal
sorumlulugun
<;ok
iistiinde bir deger ta§lr.
Ulkemizi ve halkll111Z1 esenlige
'kavu§turmak istiyorsak ahlaksal
yayglllla§degerler
orgusunu
tlrmamlz gerekmektedir. Teknolojiye verdigimiz onem kadar insan,
kiiltiir ve felsefeye de yatmm yapabilirsek <;ok daha aydmhk ufuklar gorebiliriz.
Unesco 1945'te hangi
Amerikahlar Unesco'nun devlet temsilcilerinden olu~turulmasln­
da dayatlyorlar, Franslzlar ise orgtitiin baglffislz bilim adamlan
.
'
yazar, egltlmcl ve sanat91 agrrhkh olmaSlnl oneriyorlardl.
...".
HlJZl Topuz
Bugiin Unesco'nun bir teknik
yardlln orgiitii olarak 9ah~masl
egilimi aglr baslyor. Oysa Unesco 90k ba~ka ama91arla kuruldu.
1945'te Unesco'yu kuranlar bu
orgiitiin egitim, kiiltilr, sanat ve
bilim alanlannda bir taktm yiice
ilkeler olu~turarak haIklann birbirine yakla~masml ve bu yolla
ban~a hizmet etmesini ama9laml~lardl.
Unesco'nun 1922'ye dayanan
70 Yllhk bir ge9nu~i vardlr. Bunu
~oyle
ozetleyebiliriz:
Birinci Diinya Sava~l bittikt.~n bir siire sonra Nobel Ban~
Odi.iliinii kazanml~ olan Fransa
Ba~bakam Leon Bourgeois, MilletIer Cemiyetinin destegi ile
Uluslararasl Entelektuel ~birligi
Komisyonu adl verilen baglmslz
bir komisyon ' olu~turmu~tu. 12
iiyeden kurulan bu komisyonun
iiyeleri arasmda 0 yulann en
iinlii dii~iiniirleri ve bilim adamIan yer ahyordu. Kimler vardl 0
komisyonda?
Ba~kan:
Henri
BergsOJ~; iiyeler: Marie-Curie,
Einstein, Freud, Paul Valery,
Gilbert Murray vb.
KOllusyon ylida bir toplanarak bu alanda yapliacak i~leri
tartl~lyordu,
ama komisyonun
hi9bir geliri yoktu.
FranSlZ hiikiimeti, Henri
Bergson'un bir 9agnsl iizerine
1924'te bu komisyona bir tabm
gelirler, sekreterlik personeli ve
bir biiro sagladl.
Kom.isyonun
adl
da
degi~tirildi
ve Uluslararasl EnteEnstitusu oldu.
o yIilarda ~oyle bir durum
vardI: Devletler Egitim sorunlanm
kendi
tekellerinde
goruyorlar, Milletler Cenliyeti de
egitimin Devletlerin egemenlikleri alanma girdigini kabul ediyor ve Uluslararasl Entelektuel
~birligi Enstitusu'niin sadece
egitimin kuramsal pedagojik
yanlan
ile
ilgilenmesini
oneriyordu. Bu ama9la da
1925'te Cenevre'de Uluslararasl
Egitim Biirosu kuruldu.
lektuel
i~birUgi
ikinci Dunya Sava~1 i~inde
Gelelim Unesco'nun kurulu~una:
ikinci
Diinya
Sava~l
¥lllannda Londra kayruyordu.
I~gal
altmdaki
iilkelerin
yoneticileri Londra'da siirgiin
hiikiimetleri kurmu~lar, Fa~izme
kar~l sava~lanm siirdiiriiyoriardI.
tngiltere her gun bombalamyordu, her yer yoontlya
donii~mii~tii.
i~te 0 donemde, 16 Kaslm
1942'de lngiltere Egitim bakam
Richard Butler Londra'daki
Siirgiin hiikiimetlerinin temsilcilerini, sava§ so nunda egitim konulannm nasli ele ahnacagml
gorii~mek
iizere
Alexandre
House'da bir toplantlya 9aglfdl.
Miittefikler Egitim Bakanlart
Konferansl denen bu toplantlya
Fransa,
Bel~ika,
Hollanda,
Norve~, Polonya, Cekoslovakya,
Yugoslavya
ve
Yunanistan
siirgiin hiikiimetlerinin Milli
4
Egitim bakanlan katlidl.
Unesco'nun
kurulu~undan,
giinii giiniine tam ii9 Yll once
toplanan bu konferans Unesco'nun kurulu~unda ilk basamak
sayIilf.
Konferansa katIian Bel9ik! l
Milli Egitim bakam Jules Hoste
da 0 aylarda ba~kanhga sundugu
bir belgede Egitim Bakanlan
Konferansmm 9ah~ma alamnm
geni~letilmesini ve Uluslararasl
Entelektiiel ~birligi Enstitiisii
gibi bir kurumun olu§turulmasml
oneriyordu.
Bu 9ah§malann yam sir a
lngiltere'de London International Assembly, Council for Education in World Citizenship, British
Association
for
the
Advancement of Science, Association of Uniyersity Teachers gibi
orgiitlerin Ingiliz ve yabancl
yoneticileri de Sava~ sonrasmm
egitim, bilim ve kiiltiir sorunlanna egildiler.
'\......Kimler vardl bu k.i~ilerin
arasmda? Julien Huxley, Gilbert
Murray, Jan Massaryk, Rene
Cassin, Henri Rollin ve Lord
Robert Cecil.
Bu
orgiitlerden
gelen
onerilerin
l~lgmda
da
Muttefikler Egitim Bakanlarl
Konferansl donem donem toplanarak 9ah~malanm surdiirdii. Bu
onerilerin en onemlisi de UluslararaSI bir Egitim Orgiitii'niin kurulmaslydl.
Once,
1943
MaYIsmda, bu ama91a ge9ici bir
Konlite kuruldu. 0 Komite de
9ah~maJanm geni~leterek
ge~itli
konularda incelemeler yapacak
komisyonlar olu~turdu.
ama~larla
1943 sonunda, biitiin bu komisyonlardan gelen onerilerin
1~lgmda Uluslararasl bir Egitim
ve Bilim orgiitiiniin kurulmasma,
prensip olarak karar verildi.
Londra'daki yoneticiler bu
yab~malara
Amerika'nm
da
katIlmasml
onererek,
Nisan
1944'te diizenlenecek bir konferansa Amerika'YI da yagudtlar.
Amerikahlar bu
onenYI
kabul ederek Londra'ya William
Fulbright ile Congress Library
oneticisi ~air Archibald Mac
.....eish'in katIlmgl bir heyeti
gonderdiler ve konferans toplandl.
Konferans yok olumlu bir
iyinde
yah~malanm
hava
siirdiirdii ve bu arada, Egitim ve
Bilim orgiitiiniin kurulmaslill
oneren bir Kurulu~ Bildirgesi
(Acte Constitutif) tasansmm da
hazlrlanmasma karar verildi ve
bu tasanYI yazma gorevini Mac
Leish iistIendi. Dnlii Franslz
hukukyusu Rene Cassin de ye~itli
dallarda
onerilen
tasanlan
uzla~tmnaya yoneldi.
Bir kay ay siiren haztrhk
yah~malanndan sonra Komisyon
uluslararasl
bir
Egitim
Orgiitiiniin kurulmaslill gorii~~,ek iizere 1 Kasun 1945'te
LOndra'da Institute of Civil Engineers'te bir toplantI diizenlenmesine karar verdi.
Bu toplantmm mim arl an
kuruldu?
miidiirii olan Meksika CumhurJaime Torres Bodet.
Konferansa 44 iilkenin temsilcisi
kattldl. Bunlardan biri de Hasan
Ali Yticel'di.
Bu Konferansta tartl~llan ilk
onemli sorun Bilim konusunun
yeni orgiitiin alam iyine ahmp
ahnmamasl idi. <::iinkii ilk
tasanda yeni orgiite UNECO deniyordu. S harfi bunun iyinde
yoktu.
Julian Huxley ile Joseph Needham Billm konusunun mutIaka
orgiitiin yetki alamna girmesinde
israr ettiler ve orgiitiin adl
UNESCO oldu.
Konferansta biiyiik tartl~ma­
lara yol ayan bir konu da kurulacak
orgiitiin
devletlerarasl
yaplSlydl.
Amerikahlar
Unesco'nun
devlet temsilcilerinden Qlu~turul­
maslOda
israr
ediyorlar,
Franslzlar ise orgiitiin baglmslz
bilim adamlan, yazar, egitimci
ve sanatyl agtrhkb olmaslOl
oneriyorlardl.
Konferansta tartl~tlan ikinci
MacLeish'in '
onemli
konu
hazlrlamgl Kurulu~ Bildirgesi
tasarlsl oldu.
Ellen Wilkinson "Toplantmm
amaci egitim, bilim, kiiltiir ve
sanat alanlannda uluslararasl bir
i~birligini saglayacak bir orgiit
kurmakhr, ama unutmamah ki,
ba~kam
~unlardl:
ingiliz biyoloji bilgini Julian
Huxley,
ingiliz biyoloji bilgini Joseph
Needham,
ingiltere Egitim Bakam Bn
Ellen Wilkinson,
ingiltere Ba~bakam Clement
Attlee
onl ii kiitiiphaneci ~air Mac
Leish,
FranSlZ Sosyalist Partisi
Ba~kam Uon Blum,
Sonradan
Unesco
genel
5
en onemli sorun halklar arasmda
bir anlaYI~ havaSI yaratmakttr"
diyordu.
16 Kaslm 1945'te Konferans
Unesco'nun Kurulu~ Bildirgesi'ni onayladl. Bildirgenin en
onemli sozii ~u idi:
"Sava~lar insanlann kafaslOda dogar, ban~1 koruyacak duvarlar da insanlann kafasmda
kurulmahdlr."
Bu maddenin ilk ciimlesi Babakan Clement Attlee'nin, ikinci
ciimlesi de Archibald Madeish'indi.
Bildirgenin en onemli maddelerinden biri de ~u idi:
"Halkiar arasmda kar~tllkh
anlaYI~slzhk tarih boyunca uluslar araslOda hep ~iiphe ve endi~e
uyandlrml~ ve endi~eler sava~a
donii~mii~tiir. "
Ba~ka
bir maddede de
ban~lO
hiybir zaman yalmz
hiikiimetIer araslOdaki ekonomik
ve
siyasal
anla~malarla
saglanaffilyacagl ve ban~m insanbk iyinde entelektiiel ve ahlaki bir dayam~maya dayanmasl
gerektigi vurgulamyordu.
Bildirge yo~kulu bir hava
iyinde kabul edildi. Genel
miidiirliige Julian Huxley seyildi
ve ilk Unesco Genel KonferanSlOm 1946 ArabglOda Paris'te
diizenlenmesine karar verildi.
H.T.
RADYO DUNY ASINDAN HABERLER
Paris'te bir topluluk radyosu:
"Radio Soleil"
Mehmet Selami
SAKiROGLU
15 Ekim 1992 den bu yana
Paris'te "Topluluk radyosu",
"yak1l1 radyo" olarak s1l1tflanduabilecegimiz bir radyo yayInl, var.
"Radio Soleil Tiirkt;e Yaymlart:
(G tine~ Radyosu) ad1l11 ta~lyan
bu yayl11, ~imdilik haft ada bir
gtin, salt gtinleri saat 18 - 20
arasl yaplltyor ve Paris'in 45 kilometre ~evresinden dinlenebiliyor.
"Got;men Dernekleri Fransa
Konseyi" tarafl11dan dtizenlenen,
"Radio Soleil Tiirkt;e Yaymlart"
adllH ta~lyan, temel olarak Paris
ve c;evresinde ya~ayan Ttirklere
yi:inelik olan bu yay1l1, Ttirkiye
ki:ikenli diger Kurt, Ermeni,
Rum, Yahudi, Stiryani v.b. topluluklar taraf1l1dan da dinleniliyor.
Ttirkiye'nin, Anadolu'nun zenginlikleti arasl11da yer olan bu
gruplann III tizikleri, ozel gtinleri
de yaYI11 politikasl ic;inde yer
Ktirtc;e,
keldanice,
altyor.
stiryanice III tizikleri bu radyodan
dinlemek olast.
YaYl11 politikasl Fransa'da
ya~ayan goc;menlerin gereksinimlerine gore ~ekillenen, onlan
bilgilendirmenin ve olaylardan
haberdar etmenin yam Slra,
Fransa'ya uyumlan111 da kolayla~t1f1naYI amac;layan "Radio Soleil Ttirkc;e YaY1l1lan" dinleyicisiyle dogrudan ili~ki ic;inde. iki
saatIik yaY1l1 boyunca, dinleyiciler telefon ederek isteklerini, tepkilerini ve bazende ktifGrlerini
Radyo'ya iletebiliyorlar. iki saatlik yaYI11 boyunca 300'ti a~k1l1 telefoll geliyor. Bu sayl, sadece,
Sllllrlt olanaklarla ya111t verilebilen telefon ~agns1ll1 yansltlyor.
Buna giderek saytlan artan mek-
Tiirk~e
tuplan da eklemek gerekir.
Gelen telefon ve mektup
saYIsl11dan, dinleyici istekletinde
ismi okunanlardan, i~yerlerinden
telefon edenlere yonelttigimiz
"Kac; ki~i c;ah~lyor?", "Toplu olarak rru dinliyorsunuz?" gibi sorulara aldlglmlz yamtlardan kalkarak yaptlglmlz hesaplamaya
gore, dtizenli dinleyici sayllll1Z
25 bine ula~ml~ durumda. Buna
bir de zaman zaman dinleyenleri
katarsak, Paris ve c;evresinde var
olan 55 bin ki~ilik dinleyici potansiyelinin (Ttirkc;e konu~an
veya anlayan toplam ntifus)
a~agl yukan yanS1l11l1 tistunde bir
dinleyici
kitlesine
sahip
oldugumuzu rahatltkla soyleyebiliriz.
Fransa'da tiC; tur radyo var:
Ticari radyolar, ticari olmayan
radyolar (devlet radyolan) ve
dernek konumundaki radyolar.
Bu uc;tinctiler, daha c;ok, demokrasinin vazge~ilmez ko~ullann­
dan birisi olan ~ogulculugu garanti alt1l1a almanlll arac;lanndan
biri olarak gortiltiyor. Fransa'mn
hemen hemen tumtine yaYllml~
bu tur radyo saYIsI 1200. C;ogu
6
YaYlnlarl
belediye yardlmlan ile ya~lyor,
ama ozerk bir yaplya sahipler.
Bunlar yerel demokrasinin ve
C;og uIculugun birer uygulamalan.
Bu nedenle, Fransa'mn en ticra
ko~esinde bile, c;e~itli dillerden
yaYllllara rastlamak ah~llml~ bir
~ey. Derneksel yapldaki radyolann reklam alma haklan da var
Ama bunlann reklam gelirle ,
toplam gelirlerinin ytizde 20'sini
a~amlyor. i~te "Radio Soleil" de
bu tic;uncu tip, ticari ama~
gtitmeyen radyolardan. Turk~e
yaYlll
dtizenliyor.
Turk~e
yaYllllannlll stiresi onumtizdeki
Eyltil aY1l1dan ba~ltyarak artacak.
"Radio Soleil"in kendi vericisi ve kendi anteni ile yaY1l1
yaplyoruz. Antenin gticti 4 kw.
Sttidyo donamml ise tumuyle
yan profesyonel. Profesyonel
radyolarda gormeye alt~ttglmlz
buytik montaj teypleti v.b. burada bulmak mtimktin degil.
Studyolar kaset ve CD ~alarlar
ile donatllml~. YaY1l1 banttan
degil. Neredeyse ttimuyle canll'--....Boylece zamandan ve paradan
kazamhyor.
RADYO DUNY ASINDAN HABERLER
Radyomanyak!
Fransa'da bir koleksiyoncu
2000 eski radyo toplaml~
Fransa'da c,: Lkan haftalIk Teleram a dergisinde yaymlanan bir
yazlda Guy Biraud adh bir ki§inin
2000 radyodan olu§an bir koleksiyon diizenledigi ve bunu Angers'te sergiledigi anlatlyor.
Guy Biraud 40 ya§lOda
ileti§im
koleksiyonculuguna
ba§lamI§, I793'de kullamlan ilk
optik telgraf aracmI ve ilk mikrofon orneklerini satm aldtktan
sonra koleksiyonunu geli§tirmi~ ,
I92S'te kullamlan ilk c,:alar saadl
radyoYli ve Gutenberg modeli ilk
baski makinelerinden bir ornek
alarak koleksiyonunu zenginle§tirmi§. Soma eski fotograf makinelerini toplamaya yonelmi§,
kisa zamanda 200 makine to'plalllI§ aUla, giiniin birinde kendmi
ba§ka bir lllakine koleksiyoncusu
ile tam§tIrUlI§lar, adanun 2000
fotograf makinesi vanlll§, Bunu
goriince Guy Biraud'nun morali
bozultnu§, radyo toplamaya karar
vermi§ ve kisa zamanda yiizlerce
eski radyo ele gec,:irmi§.
Guy Biraud bu radyolardan
yalmz 200.'iinii birkac,: ay once Angers'deki I1eti§im Miizesinde sergilemi§, elinde daha 1800 radyo
varmI§, SIraSl gelince onlan da
sergileyecekmi§.
Guy Biraud koleksiyonu konusunda §unlan anlatlyor:
"-Radyoyu ilk kez 7 ya§lOda
dinledim. Koyiimiiziin tenekecisi
bir radyo getirmi§ti, ilk onu
gordiik. BiitOn kay haiki Eyfel Kulesi radyosunu dinleillek ic,:in
SabIrSlZlamyordu. Be§ yll sonra
ben de kendi radyomu yaptllD.
Babam beni miizelere gotiirdii,
gordiigiilll
arac,:lar
zevkimi
geli§tirdi.
Elektrik
egitillli
gordiim. 23 ya§lOda kendi i§imi
kurdum."
Guy Biraud radyo koleksiyonunun yam SIra soyu tiikenen her
tiir araCl da alJp biriktirdigini
anlatlY0r. Angers Belediyesi kendisine eski bir §ato vermi§. Biraud
koleksiyonlanm buraya yerle§tiriyormu§. <;evresinde kendisine "radyomanyak" deniyormu§.
7
FM YaYInl Yapan
Yeni Radyolar:
GEN<;RADYO
Ya§ Ortalaillasl 24.9 olan 99
ortakh "Turkuaz" adh holding,
radyo yaymma ba§IJyor. Haziran
ayl ie;inde "Gen.; Radyo" adlyla
FM kanalmdan deneille yaymma
ba§layan bu istasyon Londra
iizerinden deneme yayml yaplyor.
Sillldilik iic,: saatlik bant
kaydmm tekrar edilmesi §eklinde
yaym yapllan bu kanalda pop
miizik aglrhkh yaYllllar ve pare;a
aralannda baZI espriler, ftkralar ve
hicivli konll~lllalar yer ahyor.
Tamtlm, reklam, yaymclltk,
egitim alanlannda da faaliyetlerde
bulunan e;e§itli §irketleri olan Turkuaz adh bu holdingin, iilkemiz
ie;in yeni olmaSI balammdan
klsaca ozellikle-rinden soz etmek
IstIyoruz. Ortaklan genc,:lerden
olu§an bu holdingde yonetilllde
profesyonel i§ adallllannm da
olillasma ragmen patronsuz bir
yonetilll amae;lamyor. Bu yiizden
§irket ortaklanmn hie;birine %
2'den fazla pay verilmiyor. YII
sonlannda hisseleri orarunda kar
alacak ortaklar aym zaillanda holding e;ah§aru olarak kabul edildiklerinden aynca maa§ alillalan da
dii§iiriiltiyor.
Ozel TV ve Radyo yaymma
izin veren yasanlll c,:tklllasim bekleyen "Gene; Radyo" konusunda,
holdingin genel koordinatorii konumunda olan Osman Ataillan
ozel TV ve Radyo yasasllli bekleyen diger kurulu§lar yasaYI beklellleden Tiirkiye ie;inden yaYllla
karar verirlerse kendilerinin de
yasaYI
beklemeden
yaYllla
ba§layacaklanm belirtiyor. Rakip
kurulu§lann sermaye giie;lerinin
yGksek oldugunu ve bu alana daha
e;ok, yaymclhgm prestij giicii ve
diger avantajlanm kullanmak ie;in
girdiklerini soyliiyor. ataman, kendilerinin Radyo yaymclhgllldan
yalmzca
maddi
kar
amae;ladlklanm belirtiyor.
Bu arada Gene,: Radyo'nun
yeni
yatmmcllar
arkaslllda
araslllda Jiiirriyet, Show TV, Pamukbank, Illlpexbank, Yapl Kredi,
Vakkorama gibi kurulu§lann ozel
radyo kurillak ie;in e;ah~malanmn
devam ettigini de hatIrlata!.lm.
Sengiil Altmay Ozerkan
OUNY A TELEViZYONLARINOAN HABERLER VE YORUMLAR
Marsilya'da Belgesel
Film Festivali
Bu YII Festivale 30 DIke KatIldl,
78 Beigesel Film Gosterildi :
Uluslararasl Avrupa Belgesel
Film Pazarl ile Belgesel Film Festivali gec;en Haziran sonlannda
MarsiJya'da
diizenlendi .
Bu
gosterilere bu YII 30 iilkeden 1300
temsilcinin katlldlgl, bunlann Avrupa'da 219 iiretim firmasml ve 53
TV. kanahlll temsil ettikleri bildiriliyor.
Marsilyahlar bu gosterilere
biiyiik ilgi gosterdiler, 10 binden
fazla insan filmleri izledi.
Festivalde 78 belgesel film
gosterildi. Bunlann 40'dan fazlasl
Avrupa yaplml idi. Filmlerin
ic;inde en 90k iJgi geken ve
begenilenler ~unlar oldu:
-Charlotte: Richard Dindo
adh bir isvi9relinin yaptlgl bu filmde Charlotte Salomon admda bir
Alman yahudisi kadmm ya~aml
anlatlhyor.
Charlotte
Nazi
doneminde Almanya'da ya~lyor­
lllU~, babasl klzml Nazilerden kurtannak i9in Nis'e gondermi~. Klz
90k giizel resimler yaplyormu~. Bir
ara bunahma dii~mii~, annesi ve
biiyiik annesi gibi intihar ml etsin,
yoksa olagan iistii bir~eyler yaparak ml ya§amllll siirdiirsiin?
Charlotte ikinci yolu se9mi§ ve
iki yll i9inde 769 resim yapml~.
Yaptlgl resimler Dufy'nin, Chagall'lll yapltlanlll andmyor.
Ama ne yazlk ki Almanlar
Fransa'YI i§gal ettikleri zaman
Charlotte'u yakalaYlp Auschwitz
kamplna gonderl11i~ler; Charlotte
26 ya~lllda, 1943'te orada olmii~.
Gozlemciler Charlotte'un ya§alllmi Anne Franck'm ya§amlOa
benzetiyorlar, Film 90k begenildi.
Oniimiizdeki
Eyliil'de
Paris'te
Pompidou Kiiltiir Saraymda Charlotte'un
resimlerinden
ve
fotograflanndan olu~an bir sergi
a911acak.
-Battling Siki: Hollandah Nick
Koppen'in yaptlgl bu film SenegalIi
bir
boksoriin
ya§amlOl
yansltlyor. Gerc;ek adl M'Bariek
Fall olan bu boksor Senegal'de ilk
kar~lla~malanOl yaptlktan sonra
Battling Siki adlyla Paris'e gelmi§
ve 1922'de orta siklette diinya
boks ~ampiyonu olmu§, 0 zamanlar Fransa'da tann gibi sevilen bir
boksor vardlr: George Carpentier.
Franslzlar onunla 90k oviinuyorlar.
Hala da Carpentier adl belleklerden silinmemi~tir. M'Barick Fall
Fransa'da
buyUk
sorunlarla
kar§lla~lyor, herkes c;elme takiyor
bu Senegalli boksore. Fall tiim
beyaz insanlan kaf§lSlnda buluyor.
Franslzlar
kendisini
"yabani",
"vah§i" ve "ilkel" bir ki§i olarak
goriiyorlar. Fall Carpentier'yi de
yeniyor ve kara derili ilk diinya
~ampiyonu oluyor. Kimse bunu
hazmedemiyor. Bir sure sonra
Battling Siki oldiiriiliiyor. Neden?
Nasll? Hi9 belli degil. Bu elbette
bir Irk9111k olaYI. Fransa'da "Faili
me9hul cinayetlerden biri.
-La Cruz del Sur: Bu belgesel
filmin yonetmeni Patricio Guzman, daha once de "La Bataille de
Chili" (Sili Sava~l)'ru yaparak iin
salml§tl. Guzman bu son filminde
de 16. yuzYllda tspanyollann
Amerika'nm yerlilerini hlristiyan
yapmak i9in ne korkun9 i~kence
yollanna ba§vurduklanOl ve geleneksel kiiltiirleri nasll yok ettiklerini belgelerle gosteriyor.
-Cambazm yolunda: Laurent
Chevalier'in yaptlgl bu film <;:in
TurkistaOl'nda ufak bir cambaz
toplulugunun ya~aml gosteriliyor.
Filmde harika sirk sahneleri yer
ahyor.
-Dikkati geken oteki belgeseller de §unlar: Cezayir kadmlarl,
Asia yalmz yurumeyeceksiniz, Cezaevi I,:ocuklan.
Bakal1m biz bunlan televizyonlarda izleyebilecek miyiz?
8
Eski Yugoslavya'da
40 gazeteci yitirildi
"Haber vermek isteyenleri ve her tiirl'ii haberi yok
etmek i~in kesin kararh
goru.nenler var."
Eski
Yugoslavya'daki
i9
srrasmda 40'a yakm gazetecinin olmesi ve yitirilmesi geni~
tepkilere yol a~:tyor. SlDlrslZ
Roportaj Yazarlarl Dernegi'nin
giri§imiyle A vrupa Toplulugu'na
gonderilen bir 9agnda ~oyle deniyor:
"Bir anla~mazbk ilk kez bu
kadar 90k saylda gazetecinin kurban verilmesine yol a9tl: 28 OIii
ve 8 yitik. Oliimlerin nedeninin
yalrnz sava~ oldugu soylenemez.
Haber vermek isteyenleri ve her
tiirlii haberi yok etmek i9in kesin
kararh goriinenler var.
Kamu oyunu tamk gostererek
hiikiimetlerin
ve
uluslararasl
orgiitlerin sorumlulanna sesleniyoruz. Gazetecilerin her 9at1~mada
oldugu gibi gorevlerini yapabilmeleri ic;in bir~eyler yapmalanm
istiyoruz. Habere hic;bir ambargo
konmamalt. Biitiin uluslann eski
Yugoslavya halklannm neler
c;ektiklerini bilmelerini istiyoruz.
Eski Yugoslavya'da da halklarm haber alma haklan vardtr,
propagandaya alet olamazlar.
Bunun ic;in Avrupa Toplulugu'na
ba~vuruyoruz
ve
gereken
onlemlerin ahnmasml istiyoruz.
Yalmz eski Yugoslavya'da
degil, Tiirkiye'de her yll saylSlz
gazeteci oldiiriiliiyor. UluslararaSI mesleksel orgiitler bildiri
iistiine bildiri yaymltyorlar, ama
neye yanyor?
UNESCO'nun bu alanda
onemli c;ah~malan olmu~ ve
sakmcah gorevlerdeki gazetecilerin korunmasl ic;in bir tasan
hazrrlanml§U ama ne yaztk ki bir
sonu9 elde edilemedi.
sava~
I
OUNY A TELEViZYONLARINOAN HABERLER VE YORUMLAR
Euronews 1993
ba~lnda
yaYlna ba~layacak
Euronews adl verilen Avrupa
ortak televizyon haber kanah
1993
ba~lannda
yayma
ba~layacak. Bu haber kanahna ~u
TV kurumlan katllIyor: RTBF
(Belyika), CyBc (Klbns), ERTU
(Mlsrr), RTVE (ispanya), YLE
(Finlandiya), Antenne 2 ve FR~
(Fransa), ERT (Yunanistan), RAI
(italya), TMC (Tele Montecarlo),
RTP (Portekiz).
ingiltere ve Alm~nya Euronews'a katdmtyorlar. Ingiltere bu
projeye zaten hi« stcak bakmallll~tl. Ahnanya'nm katilinasmda ise ba~ka gii«liikler var.
ZDF ve ARD denen Alman kurumlannm
projeye katdabilmeleri iyin 16 eyaletin ona yl gerekiyor. Oysa yalmz iki eyalet
olumlu oy kullanml~, bu da yeterIi degil. TRT de Euronews da yer
almlyor.
Avrupa
Yaym
Birligi
(EBU)'nun iiyesi olan 39 TV kurumu, Euronews'a iiye olmasalar
bile haber programl, roportaj ve
magazin programlannm bir«ogunun yeni kanalda yaymlanmasma izin verecekler.
Ocak 199'''ten ba~layarak EurOllews, Eutelsat uydusu ile
olinde
18•
sa at
Almanca,
o
.
Franslzca, Ispanyolca, Ingilizce,
italyanca siirekli haber yayml yapacak.
Euronews Avrupa diizeyinde
bir CNN yayml olu~turmaya
yoneliyor. Euronews"un Ba~kanGenel
miidiirliigiine
atanan
italyan Radyo TV kurumu
RAi'nin genel miidiir yardlmclsl
Massimo
Fichera
"Bizim
amaCInllZ CNN'nin bir kopyaslOl
yaratmak degildir, diyor. CNN
Amerikan gorii~iinii yansltlT, biz
Avrupa gorii~iinii yanSltacaglz.
Olaylarl oldugu gibi verecegiz.
yok
objektif
Yorumlarda
olacaglz. ilk fIrsatta Ukrayna'ya
ve Rusya'ya yonelik yaymlar yapmaYl dii~iiniiyoruz. Sonra da
Kuzey
Afrika
iilkelerine
yonelecegiz. Ve altmcl bir dil olarak ArapyaYl kullanacaglz."
Euronews'un ytlhk biityesi 50
milyon"ecu" olacak. Bunun %
55'ini iiye kurumlar kar~llaya­
caklar, % 25'j reklamlardan
saglanacak, geriye kalan % 20'de
Avrupa Toplulugu'na iiye devletlerden elde edilecek.
Euronews'un
merkezi
Lyon'da
olacak.
Personel
130-200
saYlSlmn
arasmda
olacagl samhyor.
Program ~oyle olacak:
- Saat 6-8 ve 22-24 araSl:
I5'er dakikahk siirekli haber
programlan (basm ozetleri, meteoroloji, ekonomi ve borsa haberleri.)
- Saat 8-12 ve 14-18 araSl:
A vrupa ve Avrupa dl~l iilkelerin
TV haber programlan (kendi dilleriyle ve Euronews'un be~ diline
«evrilmi~ olarak)
- Saat 12-14 ve 18-22 araSl:
Her yanm saatte bir be~er dakikaltk fla~ haberler; 25 dakikahk
magazin programlan.
9
Merkezi Prag'da olan
Dogu Avrupa ve
Sovyetler Birligi Radyo
TV.Orgoto
OmTDAGILDI
Merkezi Prag'da olan ~J1usla­
rarasl Radyo Televizyon Orgiitii
(OIRT) 3 Temmuz'da Oslo'da
yaptlgl toplantlda dagdma kararl
aldl. 6rgiite iiye olan eski Sovyetler Birligi ve Dogu A vrupa
iilkeleri merkezi Cenevre'de olan
Yaym
Birligi'ne
Avrupa
katllmaya karar verdiler. Rusya,
Ukrayna, Beyaz Rusya, Moldavya, Estonya, Lituanya, Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Romanya ve <;ekoslovakya Radyo
ve TV kurumlannm katllmaslyla
Avrupa Yaym Birligi biiyiik bir
giiy ~azanm}~ olacak.
lkinci Diinya Sava~mdan
once A vrupa'da Uluslararasl
Radyo Birligi admda bir tek yaym
orgiitii vardl. 1925'te kurulmu~
olan bu birlik sava~ ytllannda
yoktii. Sovyetler Birligi ve Dogu
Avrupa iilkeleri 1?46'da U1uslararasl Radyo-Tv Orgiitii'nii kurdular. Ama Bat} Avrupa Yaym
kurumlan buna katllmaddar ve
1950'de Avrupa Yaym Birligi
(EBU)yu olu~turdular.
Dogu Avrupa ve eski Sovyetler Birligi yaym kurumlannm
EBU'ya iiyelikler 1993'te i~lerlik
kazanacak.
BASIN, AJANSLAR VE GAZETECiLER
Japonya' da biiyiik bir
media imparatorlugu
Son zamanlarda J aponya'da
yeni bir media patronunun yilchzl
parlamaya ba~ladJ. Hiroaki Shikanai ad1l1daki bu ki~i Fujisankei
media grubunu yonetiyor.
Bu grub a bagh yiizlerce ortaklik var. Grubun yilhk cirosu
6.5 milyar dolar, kan da 250 milyon dolar. Fujisankei grubu
boylece
media
alanmda 5
bliyliklerden biri saYlhyor. Slrada
ondan once Time-Werner, Bertelsmann ve Newscorp yer
ahyor. Berlusconi'nin Fininvest
grubu
Fujisankei
ile
aym
dlizeyde gosteriliyor. Hachette ve
WaIt Disney gruplan daha alt
slrada bulunuyorlar.
Fujisankei grubunun elindeki
kurumlar ~unlar: J aponya'n1l1 en
bliylik TV ~ebekesi, ba~l geken
bir radyo ~ebekesi, en bliyiik
video ve plak ortakhgl, film
liretiminde onde ge\en bir ortakhk, en yiiksek tirajh gazetelerden biri, ge~itli dergiler ve
mlizeler.
Fujisankei'nin yonetimindeki
Fuji TV Japonya'daki konutlann
% 98'inde izleniyor ve izleyici
ara~tl1'lnalanna gore en 90k izlenen TV saYlhyor.
Flljisankei'ye bagh Nippon
Broadcasting 37 radyo istasyonundan olu~llyor ve 18 Ylldan
beri lilkenin en gli91li radyo
§ebekesi olarak tallll1lY0r.
Glinllik Sankei Shimbun gazetesi 2 milyon baslyor. Bu gazeteye bagh yerel gazetelerin toplam tiraj 1 da 10 milyon.
Sebekenin i9inde yer alan
Hits
admdaki
yaY1l1ev1l1m
<;lkartt lgl saYlslz dergi var. Fujisankei ~imdi de A vrupa'ya
a<;IimaYI planhyor.
Fujisankei grubunu Nabutaka
Shihanai
kurmu~
ve
geli~timli~. Kurdugu media imparatorlugunu ogluna blrakmaya
haZlflal1lrken oglu 1988'de gen9
ya~ta oliivermi~, Nabutaka'da
bunun iizerine imparatorlugun
yonetimini damadl Hiroaki Shikanai'ye blfakml~. Damat bankaci Iml~ ama, kaympeder
her~eyi
kendisine
blrak1l1ca
i~letmelerin ba~1l1a ge9mek zorunda kalml~. 4 7 ya~mda olan
Hiroaki ~oyle diyormu~:
"Japonya'YI i~inde bulundugu ktiIttirel yalmzhktan kurtarmak i~in dl~arl a~llmak zorundaYlz. Gazete patronlarmm
~ogu ~ok ya~h ve i~e dontik
ki~i1er. Ben yabanci tilkelerde
deneyimi
olan
gazetecilerle
~ah~mak istiyorum. Japonlar yabanci tilkeleri tammak zorundalar.
"Kaym pederim sanab geni~
kitlelere tamtmak, insanlarm
zevklerini geli~tirmek isterdi.
Ben de hi~bir ~eyin insanlarI
sanat
kadar
birbirine
yakla~hramadlgl kamsmdaYlm.
Amaclmlz insanlarl birbirlerine
yakl~hrarak
diinya
barI~ma katklda bulunmak. Servetimizi sonsuza dek arthrmaya
yonelmi~ degiliz. Sorun ~u: kazandlglmlz paraYI nasIl kullanmall ve bunun halka donti~tinti
nasIl saglamah? Ben zengin bir
adam degilim. Normal bir
ya~amlm var. Tokyo'da kendime
ait olmayan ufak bir apartmanda y~lyorum. Servet p~inde
ko~muyorum. Bir imparator bile
herkes gibi bir yatakta yatmlyor
mu?'"
10
Abraham Moles
Oldii
Moles Fransa'mn yeti~tir­
digi en biiyiik i1eti~im ara~­
brmacdarmdan biriydi.
Unlii ileti~im ara~tJrmaclsl
Abraham Moles'un 22 MaYls'ta
Strasbourg'da oldiigiinii ogrendik. Moles 71 ya§mdaydl,
ileti§im iizerinde yeni bir kitap
hazlrhyordu. Yazdlgl kitaplann
saYlsl 30'un iistiindeydi. Bunlann dl~1l1da yiizlerce inceleme
yazlsl, ara§tJrma ve rapor
yaYllllaml~tl. Fransa'da emekliye aynldlgllldan beri (herk
Meksika Universite-sinde ders
veriyordu.
1942'de Grenoble Teknik
Universitesinde elektrik miihendisligi boliimiinii bitiren Moles
Amerikah matematiksel ileti§im
kuramclsl Shannon ile Weaver'in yakla§lmlanlll benimsedikten sonra sibemetik ve sosyal
bilimler
alanlllda
ara§tlrmalar yapou§, elelctroakustik alanlllda da qah§ml§tJ.
1952'de Fizik doktorasl ve
1957'de de Felsefe dotorasl
yapan Moles ' daha sonralan
ileti§im ve kiiltiir konulanna
aglrhk verml§tl. Strasbourg
Universitesinde sosyal psikoloji
kiirsiisiinii yonetti. "ileti§im"
adh bir temel sozliik yaymJadl.
de
Media'iar
iizerinde
ara§tlrmalar
yaptl.
ileti§im
alanmda saYlslz sozciik , ve
deyim iiretti. Uzay Psikolojisi,
Eylemler
Mikropsikoloji,
Kuraml, Nesneler kuraml gibi
yeni dallar yarattl ve bunlan
geli§tirdi.
BASIN, AJANSLAR VE GAZETECiLER
Fransa'da baslnln
durumu gii~le~iyor
Avrupa Ekonomik Toplulugu
ie;inde
her
e;e§it
smtrlar
kaldlnltrken Franslz basm patronIan bll geli§1l1elerin Franslz
basmml ne bie;imde etkileyecegini
ara§ttrlyorlar. BlI alanda yapllan
bir ara§ttrmaya gore Fransa'mn
buyuk guc;luklerle k,lf§tla~1l1aSI
bekleniyor. C;unku Fransa'da reklam gelirlerinin azalmasl ile
baslDda % 2.5 omnmda bir gelir
azalmaslDa yol ae;tldlgl goriilUyor.
Ulusal e;apta dagltlml olan gazetelerin gelirlerindeki azalmanm %
16.9, b61gesel gazetelerdeki gelir
azalmasmlD da % 7 oramnda
oldllgu belirtiliyor. Reklamlarda
media'iann yam slm dogrudan
pazarlamaya (marketing direct)'e
aglrhk veriliyor.
ve
Gazetelerin
uretim
dagltllll masraflannm agtrbgl,
kiiglt
fiatlanmn
yukselmesi
baSlDda sorunlar yaratlYor. Bu
yuzden Fransl~ gazete ve dergileri Alman ve Ingiliz gazetelerinden
iki
ue;
kat pahahya
uretiliyorlar.
UPI satddl
Associated Press, Reuter vc
AFP'den sonra dtinyal11n d6rdtineti
bUyUk ajansl olan UPI gec;en
MaYls'ta ac;tk artttrma ile 6 milyon
uolara satlldl. Ajansll1 60 milyon
dobr borell oldugu belirtiliyordu.
Ajansl iinlti rahip Pat Robertson'lln satll1 aldlgl bildiriliyor. Robertson televizyonla ineil yayml
yapmakla tin saiIm~tl. Aym zamanda Christian Broadcasting
Network (CBN) ve kablolu TV
yaym ~ebekesi Family Entertainmcnt'in sahibi dllrumundaydl.
UPI'in kadrosu 500 ki~iden
olll~llyordll.
Robertson ajansm
bllndan sonra hlristiyan egilimli bir
orgiit olacagull sOylemektedir.
Bertelsmann ve Gruner und
Jahr gibi biiyuk Alman basm ortakhklanmn Fransa'ya yerle~mesi
de FranSlz basmmda sorunlar
yaratlyor.
Vogue plak firmaslnl
Almanlar satin aldl
Fransa'nm tinlti plak ortakltgl Vogue firmaslm Alman
Bertelsmann grubunun Fransa'daki dab olan BMC-France
ortakltgl
satm
aldl.
Plak
yaplmmda onde geen firm alardan Erato ve Carriere Musique'in bir Amerikan ortakhgl
taraflOdan satm almmasmdan
so ora Fransa plak tiretiminde
gtie;ten dti§mii§ oluyor.
Bu tiC; firmamn satl§mdan
so ora Franslz sermayesi i1e
yonetilen btiytik firmalann saylsl
ikiye dti§mti§ oldu, ENAC Music
ve Musidisc.
Vogue 60'h ytllarda Johny
Hollyday ile Jacques Dutronc'un
plaklanlll tireterek tin yapml§tl.
Charlie - Hebdo
yeniden ~lklyor
Haftahk Charlie-Hebdo dergisi Temmuz ba§mda yeniden
e;lkmaya ba§ladl. 1969-82 ytllan
arasmda r,:lkan iinlU haftahk karikatiir dergisi Charlie-Hebdo 0
yIllarda Fransa'llln en devrimci
gUlmece dergisiydi. Aylll yazar
ve r,:izerlerin daha onceleri
yaymladlklan Hara-Kiri Hebdo
dergisi yasaklamnca bu dergiyi
r,:lkartml§lardl. Derginin yazar ve
karikatUrcUieri arasmda §u adlar
yer ahyordu: Wolinski, Cabu,
Gebe, Raiser, Sine, Cavanna ve
George Bernier (Prof. Charon).
Aym ekip ger,:en yll Grosse
Bertha admda yeni bir dergi
yaymladl, ama yaymlcl imti-yaz
sahibi ile karikatiircUier ve yazarlar arasmda
r,:lkan
bir
anla§mazhktan kadro daglldl.
Charlie-Hebdo'nun eski kadrosu
bu kez aralanna Tignous, Luz,
Charb gibi karikattirciileri de
alarak Charlie-Hebdo'yu yeniden r,:lkarmaya karar verdiler.
Derginin ilk saYlsl 80 bin baslldl
ve r,:tkar e;lkmaz tUkendi.
"Sources Unesco" dergisinden, Mart 1992
11
KAMUOYU ... KAMUOYU ... KAMUOYU ... KAMUOYU ...
Anket
Sorularl
•
Insanlarl YanIltIyor mn?
$engUl AltmalOzerkan
Marmara Univ. Basm-Yaym
Y.O. Ogretim Gorevlisi
Anket sorulannda dil konusu,
anketeri
ile
ki~inin
ozellikle
yiizyiize gelmedigi ya da en az
geldigi "soru cetvelli teknikler"de
onem
kazanmaktadlr. Burada
onemli olan nokta ara~tlrmayl
yapan ve sorulan hazlrlayan ekipIe, cevapverenlerin ortak olarak
payla~abilecekleri bir dili kullanmalandlr.
Soru
ve
cevap
ciimlelerindeki kavram, sozciik ve
terimlerin eksik ya da yanll~ anlamaya
meydan
vermeyecek
bierimde kullamlmasl gereklidir.
Sorulann iererigi ve anlatlml, anketin ula§abilecegi en dii§iik egitim
ve anlama diizeyindeki ki~i esas
almarak diizenlen-melidir.
Prof. Aysel Aziz'in 1978
ydmda, Ankara'mn koylerinde
yaptlgl bir ara~tlrmada (1) "ambargo" sozciigiiniln anlaullnm,
gener ya§ kilmesindeki bilinirlik
oral1ll1ln % 50 oldugu saptalUlll§tlr.
Soru ciimlelerinde anla§llamayan bolilmlerin anketcrinin ek
aerlklamalanyla desteklenmesi de
ara§tmnanm
biltiinliigilnii
ve
gilvenligini zedeleyebileceginden,
ci.imleler hier bir dl~ miidahaleye
gerek blrakmayacak bierimde kurulmaltdlr.
Yamt ~lklanmn diizenlenmesinde de deneklerin muhtemel
~gilimleri gozonUnde tutulmahdlr.
Ornegin, ki~iler
birden
erok
di.izenlenmi~ olan seereneklerden
birini seertikleri kar.ah uerlu sorularda bilmedikleri, Ilgilenmedikleri
ya da duymadlklan konularda da
gori.i§lerini bildinne egilimindedirler. ABD'de konuyla ilgili olarak yapllan bir ara§tlITnada, deneklere, olmayan bir fizik odilliinti
hangi bilim adamma verecekleri
sorulmu§ ve deneklerin % 20'si,
gererekte var olmayan bu odtilti,
isimleri uydurulmu~ olan hayali
fizikerilerden birine laYlk gormti§lerdir (2).
Sorulann
hazlrlanmasmda
dikkat edilmesi gereken konulardan biri de, soru ctimlesinin, cevaplaYlclYI
yonlendirmeyecek
§~kilde
kurulmasl
geregidir.
Omegin:
"Sizce,
SHP'nin
Genel
Ba§kanhgl'na en uygun aday kimdir?" sorusu, SHP'nin Genel
Ba~kam'mn degi§mesi gerektigi ve
"en uygun aday" tamlamasl da,
mevcut ba~kamn en uygun aday
olmadlgl yolunda taraf tutan izlenimleri iereriginde ta~lmaktadlr.
Sorulann anketeriler tarafmdan okundugu durumlarda, eroktan
seermeli yamt stklannda cevaplaYlclmn dikkatinin dagtlabilecegi
ve en ba~ta okunan ~Iklan unutabilecegi gozontinde tutulmaltdlr.
Yamt §Iklan kIsa ve akIlda tutulmasl kolay ctimlelerden olu~ma­
ltdlr.
Tusiad'm ara~tIrmasl
Ulkemizde
TUSIAD
tarafilldan yaptlnlan "Turk Toplumunun Degerleri" adlt ara§ttrmada (3), bazl benzer sorulara verilen yamtlar ereli§kilidir. Omegin,"
i~yerini devlet yonetmeli diyenlerin oram % 15 iken, "i~yerleri devletere i~letilmeli" di-yenlerin oram
% 50'dir. Burada ilk soruda geeren
"yonetmek" kelimesinin anlamlllill
iticilik yarattlgl dti~i.intilebi1ir.
Batt i.ilkelerinde herhangi bir
konuda, soru ctimlesinin yi.ikleminin "yasaklanmah ml" ya da
mi"
olmasl,
"izin
verilmeli
ctimlelerin anI ami aym olsa da,
verilen cevaplarda % 20'ye varan
farkllhk ~arattlgl gori.ilmti~ti.ir. Denekler yasaklamak" kelimesine
her zaman tepki gostermi§lerdir
(4).
Fransa'da, Ulusal Anket Kurulu, bir ara~tlrmasmda aym soru-
12
yu iki farkh bierimde sormu~tur
(5):
a- "Hamileligi onleme yollanrun ogretilmesine yararh olacak, ozel kadlll dispanserlerinin
aerllmas.lm sahk verir misiniz?
b- Istenen saYlda erocuk sahibi
olmayl ogretebilecek ozel kadlll
dispanserlerinin aerllmaslru sahk
verir misiniz?
ilk soruya verilen % 71 olumlu yaruta kar~m, daha olumlu bir
izlenim blrakan ikinci soruda oran
% 83'e yiikselmi~tir.
Amerika'da
Amerika'da, zenci-beyaz toplumlanm
inceleyen
bir
ara~tlrmada, aym yontemleri kullanmalanna ragmen tier ayn
ara~ttrma kurulu~unun sonuerlan
degi~ik erlkml~tlr (6). MG-AP'nin
ara~ttrmasma gore, Amerika'da
beyazlann % 53'ti kendi toplumlanm Irkerl olarak nitelendirmi~lerdir. Gallup'un ara~tlrmasl­
na gore de, beyazlann erogunlugu,
zencilerin fakirliginin suerlusu olarak
toplumu
suerlaml§lardlr.
Ancak, Harris adh ara~ttrma kurulu§unun degerlendirmesine gore,
beyazlann erogunlugu, her iki toplum arasilldaki stattiden memnun
olduklanm belirtmi§lerdir.
Ya pllan kar§tla§tlrma sonucunda, farkhhgm Harris'in soru
ctimlelerinden
ka ynaklandlgl
gori.ilmti§ttir.
Harris'in
sorulanndan biri §oyle dtizenlenmi§tir:
"Sizce siyahlar e~itlik konusunda
erok hlzh ml, erok yava§ ml, ya da
normal mi hareket ettiler." Ilk iki
~Ikta yer alan "rrok" slfatlan
anlaml erok keskinle§tirmi§ ve soruya verilebilecek tek Ihmh
seerenek olarak geriye "tiertincti §Ik
kaldlgmdan, bu, tarafll soru
ara§tlrma sonucunu etkilemi§tir.
Olumlu ctimlelerin, olumsuz
ctimlelerden
daha
erabuk
anla§tlmasl ve olumlu ctimlelere
"evet" cevabl verme egiliminin
DEY AMLAR ... DEY AMLAR .... DEY AMLAR ... DEY AMLAR ...
daha fazla olmaSI da verilen cevaplan etkileyebilmektedir.
Batl
ulkelerinde
anket
ciimlelerinde yamt §iklannm
Slfasmm, ciimleyi olu§turan kelimelerin, anket~inin ses tonu, cinsiyeti, giyimi ve tavlflanmn deneklerin
tutumlanm
ve
cevaplanm ne §ekilde etkileyebilecegi konusunda ~ok saylda
ara§tlrma yapllmakla birlikte,
boyle
iilkemizde
heniiz
~ah§malar yapllmamaktadlr. Bu
durumda
soru
cetvellerinin
giivenligini
saglama
gorevi,
yalmzca smama sorulan ve on
teste kalmaktadlf.
Kaldl ki, yukanda verdigimiz
ornekler anket sorulannda kullamlan ifade ve kelimelerin cevaplaYlclYI
yonlendirebilecegi, .
dolaYlslyla da verilen cevaplann
ger~ege
uygun
olmamasma
sebep olabilecegi gibi, sorulann
istenen cevabl uygun olmamasma sebep olabilecegi gibi,
sorulann istene cevabl elde
etmek i~in de kullamlabilecegini
a~ik olarak gostermektedir.
Dipnotlar:
(I) Aysel Aziz, Toplumsalla~ma ve
Kitlesel i1eti~im, A.O. BYYD Yay., Ank.
1982,
(2) Ylimaz Esmer, "Haydi Kamuoyu
Ara~tJralJm" , Cumhuriyet Bilim ve Teknik, s: 233, Agustos 1991,
(3 ) TOstAD, "Ttirk Toplurnunun
Degerleri", 1991 Ara~tJrma Raporu,
(4) Esrner, "Teorik Yapl", Karnuoyu
Ara~lJrrnalan sernineri tstanbul Ekirn
1991.
(5) Alfred SAVVY, Karnuoyu, Cev.
Stiheyl Gtirba~kan, tstanbul Reklarn Yay.,
istanbul 1974.
(6) Gary LANGER, "Polling on Prejudice: Questionable Questions",
Public Opinion Quarterly, May/June
1989.
MacBride raporu Tiirk~e
yaYlnlanlyor:
Ba~
yazldan devam
ikinci MacBride Yuvarlak
zayiflamaktadlr;
Masa Toplantlsl 21-22 Eylal
Kaynaklann
dagmmmda
1990'da Prag'da top land!. Buna hakslZllklar artml§tlr;
20 alkeden ve uluslararasl 19 gaMedi~'lar
arasmda yeni
zeteci ve ileti§im orgatanden gelen baglantl.l~r kurulmakta, kitle
temsilciler kauld!. Toplantlda da ileti§im arar;lan merkezi bir
yine Yeni Evrensel Habercilik ve bir;imde iiretilmekte, bunlar semileti§im Dazeni sorunlan azerinde bolik ve kaltarel bir r;evre ile
duruldu. Kauhmcllar ileti§im biitiinlefmektedirler;
hakkmm demokratik dazenin
lleti§im arar;lan insanlann
temel ilkelerinden biri olarak sa- yafamml gittikr;e daha genif
vunulmasl gerektigini vurguladllar. olr;ade etkilemekte, ana babalann,
Ufuncu MacBride Yuvarlak okullann, yakm r;evrelerin, topluMasa TopiantlSl da 21 Haziran mun ve hatta ulusun yerini almak1991 'de istanbul'da, Tarabya tadlrlar. Media'l~r arllk siyasal
Otelinde yaplld!.
Toplantl.ya yapll~nn denetiminden r;lkmlftl.r;
kaulanl~r arasmda Amerika'dan
Bu durumda yapllmasl gereGeorge Gerbner, Hamid Mowla- ken fey §iddet ir;ermeyen, diyaloga
na, Colleen Roach, Ingiltere'den ve uzla§malara dayah yeni bir deMichael Traber, Peru'dan Rafael mokrasi sanatl.m, banfr;1 bir kiiltar
Roncagliolo, Brezilya'dan Jose anlayl§l ir;inde geliftirmektir.
Marques de Melo, Iran'dan Bunun ir;in de kiiltiirel iiriinlerin
Kazem Motamed-Nejad gibi sava§a, saldlnya ve §iddete
uluslararasl anlii iletifim uzman- yonelik olmayan bir bi{imde
lan vardl.
yaplmml saglamak gerekir;
Toplantl. sonunda yaymlanan
Dordiincii MacBride Topbildirgede «Ileti§imcilerin giderek lanf1.S1 da 21 Agustos Brezilya'da
artan bir kaygl ile ulusal Sao Paolo eyaletinin Guaruja
kiiltarlerde ve danya kiiltiiriinde kentinde toplanacak..
luzla artan bir yogunla§ma ve hr
istanbul toplantl.smdan beri
mojenlik oldugu, militarizasyol1 degifen hir;bir fey yok.· Haber ve
egilimlerinin gozlemlendigi belir- program dola§lmmda dengesizliktildikten sonra §unlar azerinde du- ler, e§itsizlikler, sapurmalar, yonruldu:
lendirmeler, abartmalar, ukanEnformasyon ve eglendirme malar, karartmalar hep aym.
ariinlerinin ser;iminde, aretiminde Uluslararasl ve ulusal diizeyde have
pazarlamasmda
diinya berlerin ser;imine, ya da yok edilr;apmdaki ortakhklar tekelci ko- mesine hangi giir;ler yon veriyor.
numlar kazanml§tl.r;
Kafalar nelerle, nasll dolduruluAskeri
koruma
alhnda yor? Kamuoylan nasll yarahlryor?
r;okuluslu media kompleksleri Uzaydan haberler ve programlar
ge14mektedir;
nasll iletiliyor? Nelere, neden
Devletlerarasl
r;ok
yanh oncelik veriliyor?
ilifkiler ve uluslararasl orgatler
MacBride raporu bu yiizden
tam giincelligini koruyor.
13
YENi YAYINLAR ... YENi YAYINLAR ... YENi YAYINLAR ...
• -Presse Turque et
Pr~sse en Turquie:
Istanbul'da Anadolu Ara~tlr­
malan Franslz Enstitiisii 1985-87
ylllannda Us; baS111 ara~t1rmaSI semineri d Uzenle-mi~ti:
- TUrkiye'd~ yabancI dillerde
baslll; Baslllda Istanbul;
istanbul'da bas111,
- TUrkiye, Tiirkler ve bas111,
- Balkanlan.la Tiirk baS1111.
Bu seminerlere sunulan bildiriler 366 sayfaltk bir kitap olarak
Istanbul'da ISIS yaY111lan aras111da
91ktl.
Jean-Louis
BaqueGrammont'un tal11ttlgl kitapta ~u
ki~ilerin tebligleri yer allyor:
Orhan Kologlu, Gerard Groc,
Hlfzl Topuz, Korkmaz Alemdar,
Nora $eni, FralJ90is Georgeon,
IIber O~taylI, Selim Kaneti,.Semih
Vaner, Ismet Giritli, Nuri lnugur,
Aviva Hatem, Mesut Onen, Mehmet Saray, Re~at Tasal, ismail
Eren, Alexandre Popovic, Tiirker
Acaroglu.
• - Le TeIespectateur
n'est pas un legume:
(TV izleyicisi sebze degildir)
Germain Dagognet'in yazdlgl
bu kitapta: TV'nin etkileri iizerinde
duruluyor. Yazar kitab111111 son unda ~oy le tliyor:
"Yirmi, otuz yll sonra TV neye
benzeyeeek?
Bizim
kavgalarIll11zdan ne kalaeak? Buna yamt
verlllek i9in belki peygamber
olmak gerekir. Ama peygamber
ollllatllglll11za gore daha al9ak
goniilliiliikle yak111 gelecege bir
bakalllll.
Yann ya da obUrgiin bazl
gruplar yine TV'ye saldlracaklar,
TV'nin
insanlan
bozdugunu,
uyu~turdllgunu,
apta lla~tlrdlg1111
one sUreeekler.
Ne onemi var, yann ya da
obUrgiin TV daha 90k izlenecek ve
daha yararlI olacak. Gelecek
kll~aklar TV'yi daha iyi kullanlllaSllll bileeek ve TV'den daha 90k
yararianacaklar.
TV Okulda 9agda~ bir pedagoji arael olaeak.
TV'nin
"Yiiksek Tammll"
goriintiisii ve stereofonik sesi insanlan tlaha 90k etkileyecek.
TV her evde ge~itlilik, ses;im
ve eglenee olanaklan saglayacak.
Her kanall bir polis romam,
klasik bir yaplt, bir fotoroman gibi
izleyeceksiniz.
ara~tmnacilar
Sosyologlar,
TV'nin degerlerini ve gorkemlerini daha iyi anlayacaklar.
TV teknigi, izlemede olsun,
iiretimde olsun korkuns; bir hlzla
geli~iyor. Bunun neler getirecegini
daha bilmiyoruz.
30 yil once s;ok az saylda ailenin bir kitaphgl vardl, yann TV
her eve bir kitaphk kazandlracak.
TV izleyicisini sebzeye benzetenler pi~man olacaklar, TV izleyicisi kadar iyi bakllan ve sulanan az
bitki vardlr. Yanllln ailesi giizel bir
bahgeye benzeyecek."
• -Frequence monde:
Frederic Brunnquell Bu
kitabll1da somiirgecilik doneminden bugiine Fransa'l11n yabancI
iilkelere yonelik radyo yaYll1lanmn
tarihini
anlatlyor
(Pluriel
yaYll1Ian).
• -images et figures
du journaliste:
Pransa'da
"Mediascope"
adll1da dort ayhk . bir dergi
yaYll11anmaya ba~ladl. Ilk sayl gazetecilerin goriintiisiine aynlml~.
Bu konudaki ara~t1rmalann en
ilgins;lerinden biri Remy Ricffel'inki. Oniversite Paris H'de
ogretim gorevlisi olan Remy Rieffel 1984'te "L'elite des Journalistes" adh bir kitap yaYllllaml~tl. Bu
kitabll1da gazetecilerin sosyal ve
ailesel
kokenlerini,
egitim
diizeylerini, Illeslege nasil girdilderini, ka9 para kazandtklanlll,
s;evrelerinin kimlerden olu~tugunu,
nasil ya~adlklanl11 ara~t1r1yor ve
gazetecilerin genelde egemen
Sl111f1l1 hizmetinde olduklanlll belirtiyordu.
Rieffel bu son yaZlS1I1da ~oyle
diyor:
"Daha 15 YII oncesine kadar
gazetecilerin rolti ve goriinttisti
kamu
oyunda
hi9bir
ilgi
uyandlrmlyordu.
Oysa birkas;
aydan beri konu birden bire
giindeme
geldi.
Gazeteciler
tizerinde 90k saYlda kitap ve yazl
yaY1l11andl. Romanya, Korfez
Sava~l,
Fransa'daki
mtisliimanlann durumu ve Carpentras
mezarlIgl olaylan konuya btiytik
14
bir canhlIk kazandlrdl. Bunun
tizerine kamuoyu gazetecilerin
mesleklerini gergekte nasll uyguladlklan, 9ah§ma yontemlerinin ve
sorumluluk
anlaYI~lanrun
ne
oldugu ile ilgilenmeye ba~ladl.
Gazetecinin tanl1ll\l11n yapIlmasl
gtindeme geldi. Gazetecilerle iktidar ili~kileri ve bas1l1 ahlakl sorunIan da ele al1l1dl. Projektorler gazetecilerin tizerine gevrilince onlar
da tartl~malara katIllllak zorunda
kaldIlar. Bu baskIlar kar§ls1l1da gazeteciler kararan gOriintiilerini
ayd1l11Iga
kavu~turmaya
yoneldiler.
Kamuoyu yoklamalan TV gazetecilerine olan gtivenin yitirildigini, Franslzlann genelde media
kmklIg1l1a
konusunda
hayal
ugradlklanm ve gazetecilerin pek
sevilmediklerini ortaya koydu."
• Telsiz DiinyaSl:
Telsiz Genel Mtidtirltigiiniin
91karttlgl bu derginin 6. saYIs1l1da
Dtinya Telekomiinikasyon Gtinii
nedeniyle ITU (Uluslararasl Telekomiinikasyon Birligi) Genel
Sekreteri Pekka Targanne'm
yaYll1ladlgl bir mesaja yer
aynhm~.
Genel Sekreter bu
mesajll1da ~oyle demektedir:
"4 Ekim'de SSCB tarafll1dan
flrlatllan SPUTNIK 1 adh ilk
yapay
uydunun
yorungeye
yerle~tirilmesinden buyana 35 yll
olacak.
1957'nin bugiiniinden itibaren insanoglu uzaym fethinde
durmak
bilmeyen
ilerleme
yapml~t1r.
Belli
ba~h
olaylann
bazllanm hatITlayahm;
VASTOK 1 Dtinya etrafll1da
dola~mak tizere kozmonot Gagarin ile 12 Nisan 1961'de
flrlatlldl.
EARLY BIRD ilk ticari haberle~me
uydusu
ABD
tarafll1dan 6 Nisan 1965'de
fIrlatlldI.
APOLLO II 20 Temmuz
1969'da Ay'a insan ta~ldI.
Ve sonra, uzaYll1 efendisi
alan tilke saYlslI1111 artmaslyla telekominikasyon i9in 90k yararh,
yerden idare edilen uydular
DEV AMLAR ... DEVAMLAR .... DEV AMLAR ...
\fe~itli
cihazlar uzaya yerle~tirildi
Artlk bugtin uydu gonderme
olayl kamu oyunun dikkatini 35
yll onceki kadar, hatta 15 Yll
onceki kadar bile ~ekmiyor.
Ancak bu daha az yararh oldugu
I~m
degildir. Tam tersine.
Gtinltik ya~antlmlzda uzaym kullanulll olagan hale geldi ve bu
konuda yapllan konferanslar da
~ill1di digerleri gibi ... Eski Se~im
Billaslllda 7 Ekimden 8 Kasun
1963'e kadar Cenevre'de yapJlan
ITU'nun ilk uydu konferansmdan
bu yana ~ok UZULl mesafe katettik.
Uzay,
modern
telekomi.inikasyonun tamamlaYlcl bir
par~asl olmu~tur. Artik radyo haberle~llle, ara~tJrma ve uygulalllaSI I~m digerleri arasmda
yallllzca bir ara~tJrma olam degil,
bir sistemdir.
ileti~im Araf;larlyla
Fi~lenen
Avrupa
Birinci Sayfadan devam
Btittin dernekler ve toplumlar fi~leniyor, halklar fi~leniyor,
azmhklar fi~leniyor, tilkeler
fi~leniyor ve "Fi~lenmi~ bir Avrupa Korkusu" ~oktiyor insanlann Uzerine. Avrupahlar araSI
orgtitler, kurumlar ve <;ok uluslu orgtitler bu 1~1 gittik~e
geli~tiriyorlar
Interpol
bu
i~birliginin
ilk ornegl oldu,
~imdi uluslararasl holdingler ve
bankalar arasll1da da boyle bir
ileti~il11 var.
Bu bilgisiyarh i~birligi uluslararasl siyasal alana yayJldlgl
zaman ne olacak? Dti~tintin,
btittin Avrupa insanlanmn bilgisayarlarda fi§lerini ellerinde
bulunduranlar nastl bir gti<;
01 u§turacaklar.
Bll tehlikeye kar§l ilk kez
Franslzlar ayaklanarak 1978'de
BiIi~im ve Ozgiirliikler UIusal
Konseyi'ni kurdular.
Konu Avrupa Konseyinde
de tartl§lldl. Konsey 1981'de
Ki~isel nitelikteki bitgiterin bitgisayarlarla
i~lenmesi
kar~lsmda ki~i1erin korunmasl
amaclyla bir Konvansiyon
yaymlandl.
Yalmz siyasal ve aydm
~evreler degil, herkes boyle bir
fi§lenme tehIikesine kar§1 <;ok
duyarh davraruyor. insanIar
oIur
oImaz
nedenIerle
fi§lenmek istemiyorlar. Hele bu
fi§Ierdeki bilgiler size dti~man
~evreIerden toplanml~sa bunIan dtizeltmeye omrtintiz yetmiyor, aklanamlyorsunuz bir
ttirlti.
Bunun i<;in bu alanda yasal
bir saydamhk gerekiyor. Konunun bizde de tartl§maya
a~IImasmda yarar var.
Ciineyt CUNDA
Kisa Klsa ... Klsa Klsa
FIJ'in iiye saym
300 bine yii.kseldi
UluslararaSI Gazeteciler Federasyonu FD'in Kongresi geen Haziran'da Montreal'da toplandl. Altl
ylidan
beri
Federasyonun
ba~kanhgml yapan Bel9ikah kadm
gazeteci Mia Doornaert yeniden
adaylalg.111 koymadl ve yerine Darnmarkah Jeans Linde 141 oyla
ba~kan se9ildi. Aljantin,
Birle~ik
Amerika,
Zimbabwe,
Kenya,
Giircistan, Ukrayna, Letonya, Beyaz
Rusya, Klbns, Dominik, Kolombiya
ve Hindistan gazeteci dernekleri de
iiyelige kabul edildiler. &iylece 64
iilkede 81 demekten olu~an FD'in
iiye saYlsl 300 bine yiikselllli~ oldu. '
Kiiba ya yonelik radyo
ve TV yaymlart
Amerikahlar 1985 MaYls'mdan
beri Kiiba'ya ytinelik radyo ve TV
yaymlan yaplyorlar. Marti Radyo ve
Televizyonu denen bu yaymlarl
Kiibahlar 1990 Martmdan beri bozuyorlar,
bUlla
kar~m
radyo
yaymlanrun Kiiba'da halkm % 78'i
tarafmdan izlendigi tine siirtiliiyor.
ArtIk Kitaba Yer Yok
15
Unesco Haberleri
• Unesco Tiirkiye Milli komisyonu XX. Donem Birinci
topiantisl 23 Eylill'de Ankara'da yapilacak.
•
1993
MaYIs'mda
istanbul'da diizenlenecek olan
II. Poesium topiantlsi Unesco
Milli Komisyonunun himayesinde oimasl i9in yapilan bir
ba~vuru Yonetim Kurulunca
incelenmektedir.
• Unesco Milli Komisyonu
a~agidaki
konularda birer
proje hazirlatmI~trr:
Tiirkiye'de
zoruruu
egitim siiresinin 5 ylldan sekiz
ylla 9IkartIlmasi (Nurettin
Fidan).
Mesleksel okullardan
iiniversiteye
ge9i~
(ilhan
Aykut - Ya~ar Baykal),
VstUn
yetenekli
90cuklarm egitimi (Yahya
Ozsoy),
Egitim sistemimizde
yonetici uzman yeti~tirilmesi
CHaydar Kaymaz).
- Tiirkiye'de beceri ol9me
ve belgelendirme sisteminin
kurulmasl i9in on ara~tIrma
(HIfzI Dogan).
•
TVBiT AK
temsilcisi
009. Dr. Be~ir Atalay ba~ka
bir goreve atanmaSl nedeniyle
Milli. Komisyon uyeliginden
istifa etti.
SOFRES Tiirkiye'de Ka~uoyu
ara~brmalarl yapacak
Fransa'da en biiyillc kamuoyu
ara~tlrma
kurumlanndan biri
olan SOFRES (Societi Fran\!8ise
d'Etude et de Sondage)'m
Tiirkiye gazetesine bagb olan
Thlas Holding'le birlikte bir ortak
~irket kurduklan a~iklandl.
Fransa'daki oteki biiyiik kaara~tlrma
kurumlan
muoyu
IFOP
(Institut
Fran~ais
d'Opinion Publique) ile BVA
(Brule-Ville Associee)'dir.
Sofres ile Was Holding
arasmdaki anla~ma 2 Agustosta
Ihlas Holding Yonetim Kurulu
Ba~kam, Tiirkiye Gazetesi sahibi
Enver Onen ile SOFRES'in
ba~kam Pierre Weill tarafmdan
lstanbul'da imzalandl.
1963 'te Fransa'da kurulan
SOFRES bugiin Fransa dI~mda
AlIDanya,
italya,
Bel~ika,
ispanya,
ingiltere,
Japonya,
Kuzey ve Latin Amerika, Afrika
ve Giiney Dogu Asya iilkelerinde
de sondajlar yapmaktadIr.
SOFRES grubu kamuoyu ve
pazar ar~alarmm yam Sll'a
da~manhk hizmetleri de sunmaktadrr. Bu hizmetler ii~ alanda toplanmaktadrr: Endiistri, EneIji, <;evre.
.
r.
.'oa5'~.
SOFRES'in giicii ve
etkinlikleri
SOFRES'in
.Tiirkiye'deki
yoneticisi Prof. Dr. Bener Karakartal Tiirkiye gazetesine verdigi
bir deme~te SOFRES'in durumu
ve ~alt~malan hakkmda ~unlan
soylemi~:
"Fransa'da kamuoyu ara~tlr­
malan denince akla ilk gelen
isim SOFRES'dir. Le Figaro Gazetesi'nde SOFRES ytllarca siyaset~ilerin
kamuoyundaki
onemlerini belirten barometreler
· yaymlaml~tlr. SOFRES, Avrupa
kamuoyunu olu~turan 700 liderle
siirekli temas halindedir ve yllda
dort defa onlarla geni~ kapsamlt
bir anket yapmaktadu. Fransa'da
"TF1", "A2" "FR"", "Canal Plus"
gibi TV kanallan ve "Montecar10", France Inter", "RTL" "Europe
1" gibi radyolar siirekli olarak
SOFRES'in kamuoyu ara~tlrma­
lanm yaymlamakta-dtrlar. Fransa'mn onde gelen siyasi partileri
ve politikactlan SOFRES'in devamh mii~terileri arasmda bulunuyor."
~:a~:-~.".
..~.
.
~'
"\ -..
".-'.
...
,~
.......
-.-..
-. _....
.~.~
..~
~.
iIeti~imli KISIT Dongti (Ferrub Dogan)
iLETiSiM OUNYASI
Sahibi
Unesco Ttirkiye Milli Komisyonu
Adma
Prof. Dr. Su at Sinanoglu
Sorumlu Yaym Miidiirii
Hlfzl Topuz
Yazl§ma Adresi:
Unesco Ttirkiye Milli Komisyonu
lleti§im Komitesi
Goreme Sokak No: 7
Kavakhdere - ANKARA
FiyatJ: 1000 TL.
YaplID: Anadolu Matbaasl-tST.
16
Unesco Ttirkiye Milli Komisyonu:
Suat Sinanoglu, Olu§ Ank, Emel
Dogramacl, Nihat Bilgen, Recep
Bilginer, Hamdi Binay, t~met
Birsel, Ziya Bursahoglu, Ilker
Erbil, Bozkurt Gtiven~, tIber
Ortayh, Hayriye Sezgin, Uygur
Tazebay, ilker Temizsoy.