eser doğalgaz kombine çevrim santrali projesi çevresel ve
Transkript
eser doğalgaz kombine çevrim santrali projesi çevresel ve
FARCAN ENERJİ ÜRETİM A.Ş. ACWA POWER ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRME RAPORU ANKARA TEMMUZ - 2012 ESER PROJE VE MÜHENDİSLİK A.Ş. Tarih / Rev: TEMMUZ 2012 / 01 No Revizyon Revizyon Sayfası 1 835 MWe 1 2 CO2 emisyon tahmini 267 3 Buhar Türbünü 293,6 MW 174,182 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU PROJE SAHİBİNİN ADI FARCAN ENERJİ ÜRETİM A.Ş. Turan Gunes Bulvarı Cezayir Cad. 718. Sokak No: 14 ADRESİ Yıldız, 06550 Çankaya Ankara / TURKEY TELEFONU VE FAKS Tel : 0 312 408 00 00 NUMARALARI Faks: 0 312 408 00 50 PROJENİN ADI ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJENİN BEDELİ 740.000.000 $ PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN AÇIK ADRESİ Kırıkkale İli, Yahşihan İlçesi, Kılıçlar Belediyesi (İLİ, İLÇESİ, MEVKİİ) PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KOORDİNATLARI, ZONE Proje Alanı Koordinatları arka sayfada yer almaktadır. ÇED YÖNETMELİĞİ, 25. MADDE: Bu yönetmeliğe tabi birden fazla projeyi kapsayan entegre bir projenin planlanması halinde, Bakanlıkça entegre proje için tek Çevresel Etki Değerlendirmesi Başvuru Dosyası hazırlanması istenir. KAPSAMINDAKİ YERİ ÇED YÖNETMELİĞİ, EK-1, 2- Termik güç santralleri: a) Toplam ısıl gücü 300 MWt (Megawatt termal) ve daha fazla olan termik güç santralları ile diğer yakma sistemleri, ÇED YÖNETMELİĞİ, EK-2, 19- Üretim kapasitesi 100 m³/saat ve üzeri olan (SEKTÖRÜ, ALT SEKTÖRÜ) hazır beton tesisleri, çimento veya diğer bağlayıcı maddeler kullanılarak PROJENİN ÇED YÖNETMELİĞİ şekillendirilmiş malzeme üreten tesisler, ön gerilimli beton elemanı, gaz beton, betopan ve benzeri üretim yapan tesisler. EBRS Çevresel ve Sosyal Politika ve Performans Gereklilikleri (2008) Projeler, Kategori A Projesi “enerji çıktısı > 300 MW olan termal enerji santralleri ve diğer ısı yakma faaliyetleri” ÇED RAPORUNU HAZIRLAYAN KURULUŞUN/ÇALIŞMA ESER PROJE VE MÜHENDİSLİK A.Ş. GRUBUNUN ADI ÇED RAPORUNU HAZIRLAYAN Turan Güneş Bul. Cezayir Cad. 718 Sk. No: 14 KURULUŞUN/ÇALIŞMA Çankaya / ANKARA GRUBUNUN ADRESİ, TELEFON Tel VE FAKS NUMARALARI Faks : 0 312 408 00 20 ÇED RAPORU SUNUM TARİHİ (GÜN, AY, YIL) : 0 312 408 00 00 24.07.2012 Bu rapor EBRD kapsamında, halkı Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi konusunda aydınlatmak için hazırlanmıştır. Söz konusu rapor herhangi başka bir amaç için kullanılamaz ve bütün hakları saklıdır. II Proje Alanı Koordinatları Koor. Sırası : Sağa, Yukarı Koor. Sırası : Enlem, Boylam Datum : ED-50 Datum : WGS-84 Türü : UTM Türü : COĞRAFİK D.O.M. : 33 D.O.M. : -- Zon : 36 Zon : -- Ölçek Faktörü : 6 derecelik Ölçek Faktörü : -- 1 535261.3924:4418114.1651 39.91072581:33.41221695 2 535284.9657:4418124.2680 39.91081585:33.41249330 3 535263.2306:4418063.4297 39.91026862:33.41223572 4 535242.8524:4418002.7197 39.90972249:33.41199403 5 535217.8042:4417920.7824 39.90898530:33.41169656 6 535216.4106:4417851.7497 39.90836340:33.41167654 7 535246.6471:4417719.5732 39.90717128:33.41202314 8 535264.1212:4417650.2443 39.90654592:33.41222383 9 535291.6144:4417593.2402 39.90603119:33.41254239 10 535315.5763:4417529.9303 39.90545979:33.41281929 11 535302.2080:4417469.6473 39.90491722:33.41265964 12 535339.0337:4417459.3058 39.90482251:33.41308989 13 535380.1473:4417425.0025 39.90451173:33.41356900 14 535389.4798:4417399.0227 39.90427727:33.41367677 15 535395.2811:4417351.8556 39.90385207:33.41374208 16 535440.4303:4417341.7664 39.90375929:33.41426970 17 535460.3565:4417328.1460 39.90363574:33.41450207 18 535497.4344:4417270.8897 39.90311833:33.41493271 19 535520.8740:4417208.0967 39.90255160:33.41520349 20 535294.7265:4416989.8370 39.90059460:33.41254619 21 535299.2546:4417139.3372 39.90194136:33.41260724 22 534969.1660:4417758.1700 39.90753051:33.40877898 23 535027.3455:4417956.7321 39.90931709:33.40947027 24 535090.4853:4418020.7135 39.90989093:33.41021240 25 535115.7425:4418083.8565 39.91045878:33.41051129 26 535165.4150:4418120.0585 39.91078289:33.41109438 İÇİNDEKİLER Bölüm Adı Sayfa No BÖLÜM I. GİRİŞ ............................................................................................................... 1 BÖLÜM II. ÇEVRE MEVZUATI ÇERÇEVE ÇALIŞMALARI ............................................... 2 BÖLÜM III. SAPTANAN ÇEVRESEL STANDARTLAR ....................................................... 9 BÖLÜM IV. PROJENİN TANIMI VE AMACI .......................................................................13 (Proje konusu, faaliyetin tanımı, ömrü, hizmet amaçları, pazar veya hizmet alanları ve bu alan içerisinde ekonomik ve sosyal yönden ülke, bölge ve/veya il ölçeğinde önem ve gereklilikleri) .........................................................................................................................13 BÖLÜM V. PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU .......................................................19 V.1. Proje Yer seçimi (İlgili Valilik veya Belediye tarafından doğruluğu onanmış olan faaliyet yerinin lejant ve plan notlarının da yer aldığı onay tarihi ve aslının aynıdır damgalarının bulunduğu proje sahasının işaretlendiği 1/50.000 ya da 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı, 1/5.000 ölçekli Onaylı Nazım İmar Planı ve 1/1.000 ölçekli Onaylı Uygulama İmar Planı, (Plan Notları ve Lejantları) üzerinde, değil ise mevcut arazi kullanım haritası üzerinde gösterimi), proje sahası ve yakın çevresinde bulunan yerleşimlerin harita üzerinde gösterilmeis, mesafelerin belirtilmesi, proje alanının hangi bölgesinde olduğu, etrafındaki tesisilerin isim, yön ve uzaklıkları, tesise ulaşım için kullanılacak yol güzergâhları ......................................................................................................................19 V.2. Proje Kapsamındaki Faaliyet Ünitelerinin Konumu (Bütün İdari ve Sosyal Ünitelerin, Teknik Alt Yapı Ünitelerinin Varsa Diğer Ünitelerin Yerleşim Planı, Bunlar için Belirlenen Kapalı ve Açık Alan Büyüklükleri, Binaların Kat Adetleri ve Yükseklikleri, Temsili Resmi), 1/25.000 Ölçekli Topografik Haritanın Bir Nüshası ............................................................29 BÖLÜM VI. PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL BOYUTLARI ........................................30 VI.1. Projenin Gerçekleşmesi ile İlgili Yatırım Programı ve Finans Kaynakları ................30 VI.2. Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili İş Akım Şeması veya Zamanlama Tablosu ..........32 VI.3. Projenin Fayda-Maliyet Analizi ...............................................................................35 VI.4. Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşmesine Bağlı Olarak, Yatırımcı Firma veya Diğer Firmalar Tarafından Gerçekleştirilmesi Tasarlanan Diğer Ekonomik, Sosyal ve Altyapı Faaliyetleri ...........................................................................36 VI.5. Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşebilmesi İçin İhtiyaç Duyulan ve Yatırımcı Firma veya Diğer Firmalar Tarafından Gerçekleştirilmesi Beklenen Diğer Ekonomik, Sosyal ve Altyapı Faaliyetleri ...........................................................................37 VI.6. Kamulaştırma ve/veya Yeniden Yerleşimin Nasıl Yapılacağı ..................................39 VI.7. Diğer Hususlar .......................................................................................................40 BÖLÜM VII. PROJE KAPSAMINDA ETKİLENECEK ALANIN BELİRLENMESİ VE BU ALAN İÇİNDEKİ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİN AÇIKLANMASI (*) ........................41 VII.1. Projeden Etkilenecek Alanın Belirlenmesi, (Etki Alanının Nasıl ve Neye Göre Belirlendiği Açıklanacak ve Etki Alanı Harita Üzerinde Gösterilecek) ................................41 VII.2. Proje ve Etki Alanı İçerisindeki Fiziksel ve Biyolojik Çevrenin Özellikleri ve Doğal Kaynakların Kullanımı .......................................................................................................42 VII.2.1 Meteorolojik ve iklimsel özellikler (bölgenin genel ve lokal iklim koşulları, sıcaklık-yağış-nem dağılımları, buharlaşma durumu, sayılı günler, rüzgâr dağılımı vb. bu başlık altında yer alan bilgilerin aylık-mevsimlik-yıllık dağılımları içermesi) ....................42 VII.2.2 Jeolojik özellikler (jeolojik yapının fiziko-kimyasal özellikleri, tektonik hareketler, mineral kaynaklar, heyelan, benzersiz oluşumlar, çığ, sel, kaya düşmesi başlıkları ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU altında incelenmesi, proje sahasının 1/25000 ölçekli genel jeoloji haritası ve inceleme alanına ait 1/1000 ve/veya 1/5000’lik jeolojik harita ve lejantı, stratigrafik kolon kesiti) ..58 VII.2.3 Hidrojeolojik özellikler ve yer altı su kaynaklarının (yeraltı su seviyeleri, halen mevcut her türlü keson, derin, artezyen vb. kuyu emniyetli çekim değeri; suyun fiziksel ve kimyasal özellikleri, yer altı suyunun mevcut ve planlanan kullanımı, faaliyet alanına mesafeleri ve debileri), ..................................................................................................67 VII.2.4 Hidrolojik özellikler ve yüzeysel su kaynaklarının (yüzeysel su kaynaklarından göl, dalyan, akarsu ve diğer sulak alanların fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik ve ekolojik özellikleri, bu kapsamda akarsuların debisi ve mevsimlik değişimleri, taşkınlar, su toplama havzası, drenaj, tüm su kaynaklarının kıyı ekosistemleri, faaliyet alanına mesafeleri ve debileri) ...................................................................................................69 VII.2.5 Yüzeysel su kaynaklarının mevcut ve planlanan kullanımı (içme, kullanma, sulama suyu, elektrik üretimi, baraj, göl, gölet, su ürünleri üretiminde ürün çeşidi ve üretim miktarları, su yolu ulaşımı tesisleri, turizm, spor ve benzeri amaçlı su ve/veya kıyı kullanımları, diğer kullanımlar) .......................................................................................74 VII.2.6 Göl, akarsudaki canlı türleri (bu türlerin tabii karakterleri, ulusal ve uluslararası mevzuatla koruma altına alınan türler; bunların üreme beslenme, sığınma ve yaşama ortamları; bu ortamlar için belirlenen koruma kararları) ..................................................76 VII.2.7 Termal ve jeotermal su kaynakları ...................................................................77 VII.2.8 Toprak özellikleri ve kullanım durumu (toprak yapısı, arazi kullanım kabiliyeti sınıflaması, taşıma kapasitesi, yamaç stabilitesi, kayganlık, erozyon, toprak işleri için kullanımı, doğal bitki örtüsü olarak kullanılan mera, çayır vb.) .......................................77 VII.2.9 Tarım alanları (tarımsal gelişim proje alanları, özel mahsul plantasyon alanları), sulu ve kuru tarım arazilerinin büyüklüğü, ürün desenleri ve bunların yıllık üretim miktarları) ......................................................................................................................81 VII.2.10 Orman alanları (ağaç türleri ve miktarları, kapladığı alan büyüklükleri ve kapalılığı, bunların mevcut ve planlanan koruma ve/veya kullanım amaçları), 1/25.000 ölçekli Mesçere Haritası, orman alanı dışında ise proje sahasının bulunduğu alana en yakın orman alanı mesafesinin girilmesi, .......................................................................84 VII.2.11 Koruma alanları (Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar (Kızılırmak Nehri ile ilgili olarak akarsu koruma bandının belirlenmesi ve bu kapsamda değerlendirme yapılması), Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Doğal Sit ve Anıtlar, Tarihi, Kültürel Sitler, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel Koruma Alanları, Turizm Alan ve Merkezleri, Mera Kanunu kapsamındaki alanlar) .............................................................................85 VII.2.12 Flora ve Fauna (türler, endemik özellikle lokal endemik türleri, alanda doğal olarak yaşayan hayvan türleri, ulusal ve uluslararası mevzuatla (Bern Sözleşmesi EK-I ve EK-II ile) koruma altına alınan türler, nadir ve nesli tehlikeye düşmüş türler ve bunların alandaki bulunuş yerleri, av hayvanlarının adları, popülasyonları ve bunlar için alınan Merkez Av Komisyonu Kararları), proje alanındaki vejetasyon tiplerinin bir harita üzerinde gösterilmesi. Projeden ve çalışmalardan etkilenecek canlılar için alınması gereken koruma önlemleri (inşaat ve işletme aşamasında). Arazide yapılacak flora çalışmalarının vejetasyon döneminde gerçekleştirilmesi ve bu dönemin belirtilmesi, ayrıca flora için literatür çalışmalarında Türkiye Bitkileri Veri Serisinin (TUBİVES) güncel kaynakların (2010-2011 verilerinin) kullanılması, Arazide tespit edilen türler, anket görüşme sonucu tespit edilen ve literatürden alınan türlerin ayrı ayrı belirtilmesi, Deniz Ekosistemi hakkında bilgi (Su alma ve deşarj noktalarının belirtilmesi, alıcı ortama verilecek olan soğutma suyunun nitelikleri ve deniz ekosistemi üzerine yapacağı etkiler hakkında bilgi verilmesi) ................................................................................................93 VII.2.13 Madenler ve Fosil Yakıt Kaynakları (rezerv miktarları, mevcut ve planlanan işletilme durumları, yıllık üretimleri ve bunun ülke veya yerel kullanımlar için önemi ve ekonomik değerleri) .....................................................................................................109 VII.2.14 Hayvancılık (türleri, beslenme alanları, yıllık üretim miktarları, bu ürünlerin ülke ekonomisi içindeki yeri ve değeri) ................................................................................110 VII.2.15 Devletin yetkili organlarının hüküm ve tasarrufu altında bulunan araziler (Askeri Yasak Bölgeler, kamu kurum ve kuruluşlarına belirli amaçlarla tahsil edilmiş alanlar, vb.) 113 II ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU VII.2.16 Bölgenin mevcut hava kalitesi ve hassasiyeti dikkate alınarak, hava kalitesi modelleme çalışması yapılarak, tesise ait etki alanının belirlenmesi, ...........................113 VII.2.17 Diğer özellikler...............................................................................................121 VII.3. Sosyo-Ekonomik Çevrenin Özellikleri ...............................................................121 VII.3.1. Ekonomik Özellikler (yörenin ekonomik yapısını oluşturan başlıca sektörler, yöre ve ülke ekonomisi içindeki yeri ve önemi, diğer bilgiler) .......................................121 VII.3.2 Nüfus (Yöredeki kentsel ve kırsal nüfus, nüfus hareketleri; göçler, nüfus artış oranları, diğer bilgiler) ..................................................................................................123 VII.3.3 Yöredeki Sosyal Altyapı Hizmetleri (Eğitim, sağlık, bölgede mevcut endemik hastalıklar, kültür hizmetleri ve bu hizmetlerden yararlanılma durumu) ........................125 VII.3.4 Proje Alanı ve Yakın Çevresindeki Kentsel ve Kırsal Arazi Kullanımları ........127 VII.3.5 Gelir ve İşsizlik (Bölgede gelirin işkollarına dağılımı, işkolları itibariyle kişi başına düşen maksimum, minimum ve ortalama gelir) ................................................128 VII.3.6 Diğer Özellikler ..............................................................................................129 BÖLÜM VIII. PROJENİN BÖLÜM IV`TE TANIMLANAN ALAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER .....................................................................................................130 VIII.1. Arazinin Hazırlanması, İnşaat ve Tesis Aşamasındaki Faaliyetler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler .....................................................130 VIII.1.1 Arazinin hazırlanması ve ünitelerin inşası için yapılacak işler kapsamında (ulaşım altyapısı dahil) nerelerde ve ne kadar alanda hafriyat yapılacağı, hafriyat artığı toprak, taş, kum vb. maddelerin nerelere, nasıl taşınacakları veya hangi amaçlar için kullanılacakları; kullanılacak malzemeler, araçlar ve makineler, kırma, öğütme, taşıma depolama gibi toz yayıcı mekanik işlemler, tozun yayılmasına karşı alınacak önlemler, 130 VIII.1.2 Arazinin Hazırlanması Sırasında ve Ayrıca Ünitelerin İnşasında Kullanılacak Maddelerden Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli Ve Toksik Olanların Taşınımları, Depolanmaları, Hangi İşlem İçin Nasıl Kullanılacakları, Bu İşler İçin Kullanılacak Alet ve Makineler ....................................................................................................................144 VIII.1.3 Zemin emniyetinin sağlanması için yapılacak işlemler (taşıma gücü, emniyet gerilmesi, oturma hesapları) ........................................................................................144 VIII.1.4 Depremsellik .................................................................................................145 VIII.1.5 Doğal Afet Durumu, blok düşmesi, heyelan, çığ, su baskınına karşı alınacak önlemler 148 VIII.1.6 Taşkın önleme ve drenaj ile ilgili işlemlerin nerelerde ve nasıl yapılacağı ......148 VIII.1.7 Proje kapsamındaki su temini sistemi ve planı, suyun nereden temin edileceği, suyun temin edileceği kaynaklardan alınacak su miktarı ve bu suların kullanım amaçlarına göre miktarları, özellikleri, nereden ve nasıl temin edileceği, ortaya çıkan atık suyun miktar ve özellikleri, nasıl arıtılacağı ve nereye deşarj edileceği, alınacak önlemler (içme ve kullanma suyu ile ilgili su yönetim planı hazırlanması, su temininin yetersizliği durumunda ne yapılacağına ilişkin açıklama) ..............................................................149 VIII.1.8 Proje ünitelerinde kullanılacak suyun hangi prosesler için ne miktarlarda kullanılacağı, içme ve kullanma, toz indirgeme amaçlı suların miktarı, nereden, nasıl temin edileceği, suya uygulanacak ön işlemler (arıtma birimleri ile katma-besleme suyu olarak katılacağı birimleri kapsayan), su hazırlama ana akım şeması, su buhar çevrimi, proses akım şeması, çevrimde uygulanacak su iç işlemleri, kullanılacak kimyasal maddeler veya iç işlem yönteminin adı, .......................................................................152 VIII.1.9 Proje kapsamındaki soğutma suyu alma ve deşarj yapılarında kullanılacak malzemeler, soğutma suyu sistemi ile ilgili yapıların inşaatı sırasında alınacak önlemler 153 VIII.1.10 Doğalgaz Boru Hattı Yapılması için Gerekli Olan İşlemler..........................154 VIII.1.11 Arazinin hazırlanmasından ünitelerin faaliyete açılmasına dek sürdürülecek işler sonucu meydana gelecek katı atıkların cins ve miktarları (dere yataklarına atılmayacağının taahhüt edilmesi), bu atıkların nerelere taşınacakları veya hangi amaçlar için kullanılacakları .........................................................................................156 VIII.1.12 Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin faaliyete açılmasına dek yapılacak işlerde kullanılacak yakıtların türleri, tüketim miktarları, oluşacak emisyonlar III ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU (meteorolojik koşullar altında ne şekilde yayılacağı, yayılma sonucu oluşan yer seviyesi konsantrasyon miktarları) ............................................................................................161 VIII.1.13 Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek yapılacak işler nedeni ile meydana gelecek vibrasyon, gürültünün kaynakları ve seviyesi, kümülatif değerler, Çevresel Gürültü’nün Değerlendirilmesi Ve Yönetimi Yönetmeliğine göre akustik raporun hazırlanması, (www.cevreorman.gov.tr adresinde bulunan Akustik Formatın esas alınarak hazırlanması) .........................................................................163 VIII.1.14 Arazinin hazırlanması ve inşaat alanı için gerekli arazinin temini amacıyla elden çıkarılacak tarım alanlarının büyüklüğü, bunların arazi kullanım kabiliyetleri ve tarım ürün türleri ..........................................................................................................167 VIII.1.15 Arazinin hazırlanması ve inşaat alanı için gerekli arazinin temini amacıyla kesilecek ağaçların tür ve sayıları, orman yangınlarına karşı alınacak önlemler ..........167 VIII.1.16 Karasal ve sucul flora/fauna üzerine olası etkiler ve alınacak tedbirler (soğutma suyu isale hatları dahil) ................................................................................168 VIII.1.17 Proje ve yakın çevresinde yer altı ve yerüstünde bulunan kültür ve tabiat varlıklarına (geleneksel kentsel dokuya, arkeolojik kalıntılara, korunması gerekli doğal değerlere) materyal üzerindeki etkilerinin şiddeti ve yayılım etkisinin belirlenmesi .......169 VIII.1.18 Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin faaliyete açılmasına dek yerine getirilecek işlerde çalışacak personelin ve bu personele bağlı nüfusun konut ve diğer teknik/sosyal altyapı ihtiyaçlarının nerelerde ve nasıl temin edileceği .................170 VIII.1.19 Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin faaliyete açılmasına dek sürdürülecek işlerden insan sağlığı ve çevre için riskli ve tehlikeli olanlar ....................171 VIII.1.20 Proje kapsamında yapılacak bütün tesis içi ve tesis dışı taşımaların trafik yükünün ve etkilerinin değerlendirilmesi ......................................................................172 VIII.1.21 Proje alanında peyzaj öğeleri yaratmak veya diğer amaçlarla yapılacak saha düzenlemeleri ..............................................................................................................174 VIII.1.22 Diğer Faaliyetler ........................................................................................174 VIII.2. Projenin İşletme Aşamasındaki Faaliyetleri, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler ..........................................................................................174 VIII.2.1 Proje kapsamındaki tüm ünitelerin özellikleri, hangi faaliyetlerin hangi ünitelerde gerçekleştirileceği, kapasiteleri, her bir ünitenin ayrıntılı proses akım şeması, temel proses parametreleri, prosesin açıklaması, faaliyet üniteleri dışındaki diğer ünitelerde sunulacak hizmetler, kullanılacak makinelerin, araçların, aletlerin ve teçhizatın özellikleri ve miktarları.................................................................................................................174 VIII.2.2 Proje ünitelerinde üretilecek mal ve/veya hizmetler, nihai ve yan ürünlerin üretim miktarları, nerelere, ne kadar ve nasıl pazarlanacakları, üretilecek hizmetlerin nerelere, nasıl ve ne kadar nüfusa ve/veya alana sunulacağı ......................................186 VIII.2.3 Proje ünitelerinde kullanılacak suyun hangi prosesler için ne miktarlarda kullanılacağı, nereden, nasıl temin edileceği, ne miktarlarda hangi alıcı ortamlara nasıl verileceği (evsel ve prosesten kaynaklı atık suların bertarafının ayrı ayrı açıklanması), suya uygulanacak ön işlemler (arıtma birimleri ile katma-besleme suyu olarak katılacağı birimleri kapsayan), su hazırlama ana akım şeması, su buhar çevrimi, proses akım şeması çevrimde uygulanacak su iç işlemleri, kullanılacak kimyasal maddeler ...........187 VIII.2.4 Soğutma (ana ve yardımcı soğutma suyu) sistemine ilişkin bilgiler, soğutma suyu akım şeması, kullanılacak kimyasal maddeler veya iç işlem yönteminin adı ve miktarları, soğutma suyunun deşarj edileceği ortam, deşarj edilecek ortama etkileri ve alınacak önlemler, modelleme çalışmasında kullanılan yöntem, modelin tanımı, mevcut su kalitesine ilişkin analiz sonucunun rapora eklenmesi, soğutma sisteminde aylar bazında giriş çıkış su sıcaklık farklarının belirlenmesi ..................................................203 VIII.2.5 Proje kapsamında kullanılacak ana yakıt veya yardımcı yakıtın ne şekilde sağlanacağı .................................................................................................................205 VIII.2.6 Proje kapsamında kullanılacak ana yakıt ve yardımcı yakıtın hangi ünitelerde ne miktarlarda yakılacağı ve kullanılacak yakma sistemleri, yakıt özellikleri, anma ısıl gücü, emisyonlar, azaltıcı önlemler ve bunların verimleri, ölçümler için kullanılacak aletler ve sistemler (baca gazı emisyonlarının anlık ölçülüp değerlendirilmesi (on-line) için kurulacak sistemler, mevcut hava kalitesinin ölçülmesi için yapılacak işlemler), modelleme çalışmasında kullanılan yöntem, modelin tanımı, modelde kullanılacak IV ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU meteorolojik veriler (yağış, rüzgar, atmosferik kararlılık, karışım yüksekliği vb.), model girdileri, kötü durum senaryosu da dikkate alınarak model sonuçları, modelleme sonucunda elde edilen çıktıların arazi kullanım haritası üzerinde gösterilmesi, proje sahasının kuzeyinde yer alan Irmak Beldesi Kentsel Dönüşüm Alanına, Yahşihan ilçe merkezine ve Hacıbalı Köyüne oluşacak emisyonların etkilerinin meteorolojik veriler kapsamında (hakim rüzgar vb) irdelenmesi, ................................................................206 VIII.2.6.1. İKLİM ÜZERİNDEKİ ETKİLER ...................................................................267 VIII.2.6.2. İKLİM UYUMU .......................................................................................268 VIII.2.7 Projenin drenaj sistemi, toplanacak suyun miktarı, hangi alıcı ortama deşarj edileceği 269 VIII.2.8 Tesisin faaliyeti sırasında oluşacak diğer katı atık miktar ve özellikleri, depolama/yığma, bertarafı işlemleri, bu atıkların nerelere ve nasıl taşınacakları veya hangi amaçlar için yeniden değerlendirilecekleri, alıcı ortamlarda oluşturacağı değişimler 269 VIII.2.9 Proje kapsamında meydana gelecek vibrasyon, gürültü kaynakları ve seviyeleri, Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği’ne göre akustik raporun hazırlanması, (www.cevreorman.gov.tr adresinde bulunan Akustik Formatının esas alınması) ...........................................................................................273 VIII.2.10 Radyoaktif atıkların miktar ve özellikleri, muhtemel ve bakiye etkiler ve önerilen tedbirler .........................................................................................................276 VIII.2.11 Proje ünitelerinde üretim sırasında kullanılacak tehlikeli, toksik, parlayıcı ve patlayıcı maddeler, taşınımları ve depolanmaları, hangi amaçlar için kullanılacakları, kullanımları sırasında meydana gelebilecek tehlikeler ve alınacak önlemler ................277 VIII.2.12 Sucul ve karasal flora/fauna üzerine olası etkiler ve alınacak tedbirler .......278 VIII.2.13 Projenin tarım ürünlerine ve toprak asitleşmesine olan etkileri, toprak asitlenmesinin tahmininde kullanılan yöntemler ve alınacak tedbirler ..........................279 VIII.2.14 Yeraltı ve yüzey suyuna etkiler ve alınacak önlemler .................................282 VIII.2.15 Bölgenin mevcut kirlilik yükü (hava, su, toprak) dikkate alınarak kümülatif etkinin değerlendirilmesi ..............................................................................................282 VIII.2.16 Tesisin faaliyeti sırasında çalışacak personelin ve bu personele bağlı nüfusun konut ve diğer teknik/sosyal altyapı ihtiyaçlarının nerelerde ve nasıl temin edileceği 285 VIII.2.17 Projenin işletme aşamasındaki faaliyetlerden insan sağlığı ve çevre açısından riskli ve tehlikeli olanlar ...............................................................................285 VIII.2.18 Proje alanında peyzaj öğeleri yaratmak veya diğer amaçlarla yapılacak saha düzenlemelerinin (ağaçlandırmalar, yeşil alan düzenlemeleri vb.) ne kadar alanda nasıl yapılacağı, bunun için seçilecek bitki ve ağaç türleri vb. ..............................................286 VIII.2.19 Sağlık koruma bandı için önerilen mesafe .................................................286 VIII.2.20 Termik Santralin verimi, açığa çıkan atık ısının nasıl değerlendirileceği enerji kaybından (yakıtın tamamının enerjiye dönüştürülememesinden kaynaklanan enerji kaybından) dolayı atmosfere verilecek ısının meteorolojik koşulları (bağıl nem, sıcaklık, basınç vb) nasıl etkileyeceği ve alınacak önlemler ......................................................287 VIII.2.21 Diğer Faaliyetler ........................................................................................287 VIII.3. Projenin Sosyo-Ekonomik Çevre Üzerine Etkileri ..............................................288 VIII.3.1 Projeyle gerçekleşmesi beklenen gelir artışları; yaratılacak istihdam imkânları, nüfus hareketleri, göçler, eğitim, sağlık, kültür, diğer sosyal ve teknik altyapı hizmetleri ve bu hizmetlerden yararlanılma durumlarında değişiklikler vb. ...................................288 VIII.3.2 Çevresel Fayda-Maliyet Analizi .....................................................................288 VIII.3.3 Projenin gerçekleşmesine bağlı olarak sosyal etkilerin değerlendirilmesi ......290 BÖLÜM IX. İŞLETME FAALİYETE KAPANDIKTAN SONRA OLABİLECEK VE SÜREN ETKİLER VE BU ETKİLERE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER ............................................291 IX.1. Arazi Islahı ve Reklamasyon Çalışmaları .............................................................291 IX.2. Yer Altı ve Yer Üstü Su Kaynaklarına Etkiler ........................................................291 IX.3. Olabilecek Hava Emisyonları................................................................................291 V ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU BÖLÜM X. PROJENİN ALTERNATİFLERİ .....................................................................292 (Bu Bölümde yer seçimi, teknoloji (yakma-soğutma sistemi) alınacak önlemlerin alternatiflerin karşılaştırılması yapılacak ve tercih sıralaması belirtilecektir.) ............................................292 BÖLÜM XI. İZLEME PROGRAMI VE ACIL EYLEM PLANI ..............................................302 XI.1. Faaliyetin İnşaatı İçin Önerilen İzleme Programı, Faaliyetin İşletmesi ve İşletme Sonrası İçin Önerilen İzleme Programı ve Acil Müdahale Planı .......................................302 XI.2. ÇED Olumlu Belgesinin Verilmesi Durumunda, Yeterlik Tebliği’nde “Yeterlik Belgesi Alan Kurum/Kuruluşların Yükümlülükleri” Başlığının Dördüncü Bendinde Yer Alan Hususların Gerçekleştirilmesi İle İlgili Program ...............................................................317 BÖLÜM XII. HALKIN KATILIMI ......................................................................................318 (Projeden etkilenmesi muhtemel yöre halkının nasıl ve hangi yöntemlerle bilgilendirildiği, proje ile ilgili halkın görüşlerini, konu ile ilgili açıklamalar) ...................................................318 BÖLÜM XIII. YUKARIDAKI BAŞLIKLAR ALTINDA VERILEN BILGILERIN TEKNIK OLMAYAN BIR ÖZETI .......................................................................................................323 (Projenin inşaat ve işletme aşamalarında yapılması planlanan tüm çalışmaların ve çevresel etkiler için alınması öngörülen tüm önlemlerin, mümkün olduğunca basit, teknik terim içermeyecek şekilde ve halkın anlayabileceği sadelikte anlatılması) ...................................323 BÖLÜM XIV. SONUÇLAR...............................................................................................326 (Yapılan tüm açıklamaların özeti, projenin önemli çevresel etkilerinin sıralandığı ve projenin gerçekleşmesi halinde olumsuz çevresel etkilerin önlenmesinde ne ölçüde başarı sağlanabileceğinin belirtildiği genel bir değerlendirme, proje kapsamında alternatifler arası seçimler ve bu seçimlerin nedenleri)...................................................................................326 EKLER VI ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU TABLOLAR DİZİNİ Tablo No Sayfa No Tablo1. Enerji Kaynaklarına göre Elektrik Enerjisi Üretim Miktarları ve Brüt Talep Miktarı (GWh) ....................................................................................................................................... 16 Tablo 2. Tahmini Enerji Talep Miktarları (GWh)....................................................................... 17 Tablo 3. Proje Alanı Koordinatları ............................................................................................ 21 Tablo 4. En Yakın Yerleşim Yerleri Bilgileri ............................................................................... 26 Tablo 5. Zamanlama Tablosu.................................................................................................... 34 Tablo 6. Standart Zamanlarda Gözlenen En Büyük Yağış Değerleri (mm) ............................... 45 Tablo 7. Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Gözlem Kayıtlarına Göre Aylık Rüzgar Esme Sayıları ........................................................................................................ 49 Tablo 8. Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Gözlem Kayıtlarına Göre Mevsimsel Rüzgar Esme Sayıları .............................................................................................. 49 .................................................................................................................................................. 52 Tablo 9. Kırıkkale İli Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Gözlem Kayıtlarına Göre Aylık Rüzgar Hızları (m/sn) ....................................................................................................... 53 Tablo 10. Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Gözlem Kayıtlarına Göre Mevsimsel Rüzgar Hızları (m/sn) .............................................................................................. 53 Tablo 11. Kırıkkale İli Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Kayıtlarına Göre Aylara Göre Ortalama Fırtınalı Gün ve Ortalama Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı ............................... 58 Tablo 12. Sondajlara ait bilgiler ................................................................................................ 65 Tablo 13. Yapılan zemin sondajlarından elde edilen YASS ve Litoloji ...................................... 65 Tablo 14. Standart Penetrasyon (SPT) Deney Sonuçları .......................................................... 65 Tablo15. Araştırma Çukurları Numuneleri Sonuçları ............................................................... 66 Tablo 16. Karot Numuneleri Tek Eksenli Basınç Deneyleri ...................................................... 66 Tablo 17. Kırıkkale İlindeki Başlıca Akarsuların Debileri ve Alanları ......................................... 69 Tablo 18. Kızılırmak Nehri Analiz Sonuçları .............................................................................. 73 Tablo 19.Kırıkkale İli Hayvan İçme Suyu Ve Sulama Göletleri .................................................. 74 Tablo 20. Kırıkkale İli Yeraltı Sulama Tesisleri .......................................................................... 75 Tablo 21. Kızılırmak Nehri Balık Türleri .................................................................................... 76 Tablo 22. Kızılırmak Nehri Amfibi Türleri ................................................................................. 76 Tablo 23. Kırıkkale İli Tarımsal Alanlarının Sınıfsal Dağılımı ..................................................... 77 Tablo 24. Kırıkkale İli Arazi Kullanım Durumu .......................................................................... 77 Tablo 25. Yahşihan İlçesi Arazi Kullanım Durumu .................................................................... 78 VII ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 26. Proje Sahası ve Etrafında Toprak Analiz Sonuçları ................................................... 81 Tablo 27. Sulu ve Kuru Tarım Dağılım Oranları ........................................................................ 83 Tablo 28. Yahşihan İlçesi Tarım Ürünleri Yıllık Üretim Miktarları ............................................ 83 Tablo 29. 2006 Yılı Kırıkkale İli Geneli Ormanların İşletme Şekillerine Göre Dağılımı.............. 84 Tablo 30. Flora Türleri .............................................................................................................. 96 Tablo 31. Proje alanında tespit edilen endemik türün Türkiye üzerindeki yayılışları .............. 99 Tablo 32. Fauna Tablosu/ Kuşlar (Aves) ................................................................................. 102 Tablo 33. Fauna Tablosu/ Memeliler (Mamalia) .................................................................... 103 Tablo 34. Fauna Tablosu/ Sürüngenler (Reptilia) ................................................................... 104 Tablo 35. Fauna Tablosu/ İki Yaşamlılar ( Amphibia) ............................................................. 104 Tablo 36. Kırıkkale İli Maden Kaynakları Bilgileri................................................................... 109 Tablo 37. Kırıkkale İli Kum Ocakları Bilgileri .......................................................................... 109 Tablo 38. Kırıkkale ili hayvan varlığı ....................................................................................... 111 Tablo 39. 2009 Hayvansal ürünler Üretimi Hayvansal Ürünler Miktar (Ton)......................... 111 Tablo 40. Türlerine Göre Tatlı Su Ürünleri (2009) .................................................................. 111 Tablo 41. Kırıkkale İline Ait Kovan Sayıları ve Bal ve Bal Mumu Üretimi (2009 Yılı) .............. 112 Tablo 42. Yahşihan İlçesinde Mevcut Hayvan Miktarları(2010) ............................................. 112 Tablo 43. Hayvanlardan Sağlanan Ürün Miktarları ................................................................ 112 Tablo 44. Hayvan Başına Düşen İşletme Büyüklükleri ........................................................... 112 Tablo 45. Hava Kalitesi Örnekleme Noktaları......................................................................... 119 Tablo 46. Hava Kalitesi Örnekleme Sonuçları (µg/m3) ........................................................... 121 Tablo 47. Yahşihan İlçesi ve Kırıkkale Merkez İlçe sosyo–ekonomik gelişmişlik sıralaması ... 123 Tablo 48. Kırıkkale İli Yıllara Göre Şehir ve Köy Nüfus Verileri ............................................... 124 Tablo 49. Yahşihan İlçesi Yıllara Göre il/ilçe Merkezi ve Belde/Köy Nüfus Verileri ............... 125 Tablo 50. Okulların Dağılımı ................................................................................................... 125 Tablo 51. Kırıkkale İlinde Yer Alan Hastaneler ve Kapasiteleri ............................................... 126 Tablo 52. Kırıkkale İli Arazi Mülkiyeti ..................................................................................... 127 Tablo 53. Kırıkkale İli İşsizlerinin Dağılımı (2006) ................................................................... 129 Tablo 54. Proje Kapsamında İnşaat Aşamasında İşlem Görecek Hafriyat / Malzeme Miktarları ................................................................................................................................................ 132 Tablo 55. İnşaat Aşamasında Oluşacak Toz Emisyon Miktarları ............................................ 133 Tablo 56. İnşaat Aşaması Hafriyat Toprağının Taşınması Sırasında Oluşacak Toz Emisyon Miktarları ................................................................................................................................ 134 Tablo 57 Havada Asılı Partikül Madde ve Çöken Toz Dağılım Sonuçları ve Değerlendirmesi 134 VIII ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 58. SKKY - Tablo 21.1: Sektör: Evsel Nitelikli Atıksular* (Sınıf 1: Kirlilik Yükü Ham BOİ Olarak 5-120 Kg/Gün Arasında, Nüfus =84- 2000) ................................................................. 150 Tablo 59. İnşaat aşaması Katı Atık Özet Tablosu .................................................................... 157 Tablo 60. İnşaat Aşamasında Kullanılacak Ekipmanlar........................................................... 161 Tablo 61. Dizelli Taşıt Araçlarının Emisyon Faktörleri (kg/ton-yakıt) ..................................... 162 Tablo 62. Kirleticilerin Kütlesel Debi Değerleri (kg/saat) ....................................................... 162 Tablo 63. Arka Plan Gürültü Düzeyi Ölçümleri (dBA) ............................................................. 164 Tablo 64. Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri (ÇGDYY, Ek-VII, Tablo–5.) ....... 165 Tablo 65. Yahşihan İlçesinde Bulunan Kültür Varlıkları .......................................................... 169 Tablo 66. Gaz Türbini Teknik Özellikleri ................................................................................. 179 Tablo 67. Atık Isı Kazanı Teknik Özellikleri ............................................................................. 180 Tablo 68. Buhar Türbini Teknik Özellikleri.............................................................................. 182 Tablo 69. Soğutma Suyunda Yer Alan Maddelerin Yarattığı Sorunlar ................................... 184 Tablo 70. Soğutma Sisteminde Kullanılacak Kimyasal Maddeler ........................................... 185 Tablo 71. Soğutma Kulesi Teknik Özellikleri ........................................................................... 185 Tablo 72. SKKY - Tablo 20.7: Sektör: Su Yumuşatma, Demineralizasyon ve Rejenerasyon, Aktif Karbon Yıkama ve Rejenerasyon Tesisleri .............................................................................. 202 Tablo 73. SKKY - Tablo 9.7: Sektör: Kömür Hazırlama, İşleme ve Enerji Üretme Tesisleri (Kapalı Devre Çalışan Endüstriyel Soğutma Suları) ................................................................ 202 Tablo 74. Soğutma Sisteminde Kullanılacak Kimyasal Maddeler ........................................... 205 Tablo 75.Kırıkkale Bölgesi Gaz Kromotograf Değerleri .......................................................... 207 Tablo 76. Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği – Emisyon Sınır Değerleri............................... 211 Tablo 77. Tesis Baca Bilgileri ve Yanma Gazı Özellikleri ......................................................... 214 Tablo 78. Abak Hesabı Girdileri .............................................................................................. 215 Tablo 79. Modelleme çalışmasına dahil edilen yerleşim yerleri koordinatları ...................... 223 Tablo 80. Tesis Baca Bilgileri ve Yanma Gazı Özellikleri ......................................................... 224 Tablo 81. YolN Kütlesel Debi Değeri Hesabı ............................................................................ 227 Tablo 82. YolE Kütlesel Debi Değeri Hesabı ............................................................................ 229 Tablo 83. YolSE Kütlesel Debi Değeri Hesabı ........................................................................... 231 Tablo 84. Hava Kalitesi Dağılım Modelleme Sonuçları (NO2) – Alternatif Senaryo 1 (sadece Eser DGÇS) .............................................................................................................................. 235 Tablo 85. Hava Kalitesi Dağılım Modelleme Sonuçları (NO2) – Alternatif Senaryo 2 (Kümülatif: Eser DGKÇS ve Kırıkkale DGKÇS)............................................................................................. 241 Tablo 86. Hava Kalitesi Dağılım Modelleme Sonuçları (NO2) - Alternatif Senaryo 2 (Kümülatif: Eser DGKÇS ve Kırıkkale DGKÇS) - Yaşam Alanlarında Maksimum Saatlik Değerler .............. 246 Tablo 87. Hava Kalitesi Dağılım Modelleme Sonuçları (NO2) – Alternatif Senaryo 3 (Kümülatif: Eser DGKÇS, Kırıkkale DGKÇS ve Yollar) ................................................................................. 248 IX ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 88. Hava Kalitesi Dağılım Modelleme Sonuçları (NO2) – Alternatif Senaryo 2 ve Kötü Durum Modellemesi............................................................................................................... 258 Tablo 89. Hava Kalitesi Dağılım Modelleme Sonuçları (CO) – Alternatif Senaryo 3 .............. 262 Tablo 90. İşletme aşaması Katı Atık Özet Tablosu .................................................................. 270 Tablo 91. Arka Plan Gürültü Düzeyi Ölçümleri (dBA) ............................................................. 274 Tablo 92. Endüstri Tesisleri İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri (ÇGDYY, Ek-VII, Tablo–4.) 275 Tablo 93. Su ile doymuş toprakta pH değerleri ortalaması .................................................... 280 Tablo 94. Toprakların Asitlenme Hassasiyeti Kriteleri ........................................................... 281 Tablo 95. AB Üye Ülkeleri Fosil Yakıtlı Tesislerde Üretilen Enerji Oranları (1997) ................. 294 Tablo 96. Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşamasının İzleme ve Gözlem Programı ........................... 303 Tablo 97. İşletme Aşaması için İzleme ve Gözlem Programı .................................................. 306 X ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil No Sayfa No Şekil 1. Enerji Kaynaklarına göre Elektrik Enerjisi Üretim Miktarları ile Brüt Talep Miktarı (GWh)............................................................................................................................. 16 Şekil 2. Termik Santrallerin Kurulu Güç Kıyaslamaları (MW) ............................................ 18 Şekil 3. Yer Bulduru ......................................................................................................... 20 Şekil 4. Uydu Görüntüsü-1 ............................................................................................... 22 Şekil 5. Uydu Görüntüsü-2 ............................................................................................... 22 Şekil 6. Uydu Görüntüsü-3 ............................................................................................... 23 Şekil 7. Uydu Görüntüsü-4 ............................................................................................... 23 Şekil 8. Proje Alanı Resimleri - 1 ...................................................................................... 24 Şekil 9. Proje Alanı Resimleri - 2 ...................................................................................... 25 Şekil 10. En Yakın Yerleşim Yerleri Bilgileri ....................................................................... 27 Şekil 11. Proje Alanına Ulaşım İçin Kullanılacak Yol Güzergâhları ..................................... 28 Şekil 12. ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali Temsili Resmi ...................................... 29 Şekil 13. Toplam Yatırım Bedelinin Kullanımı ................................................................... 31 Şekil 14. Proje Süreç Akım Şeması ................................................................................... 32 Şekil 15. Yapımı Planlanan Ulusal Enterkonnekte Bağlantı Sistemi ................................... 36 Şekil 16. Proje Alanı ve Doğalgaz Boru Hattı Geçişinin Gösterir Uydu Görüntüsü .............. 38 Şekil 17. Proje Alanı ve Doğalgaz Boru Hattı Geçişinin Gösterir Resim .............................. 39 Şekil 18. Proje Etki Alanı .................................................................................................. 42 Şekil 19. Kırıkkale İli Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Basınç Dağılımı (hPa) 43 Şekil 20. Kırıkkale İli Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Sıcaklık Dağılımı (°C) 43 Şekil 21. Kırıkkale İli Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Yağış Dağılımı (mm) . 44 Şekil 22. Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu Yağış – Şiddet – Süre Tekerrür Eğrisi.................. 44 Şekil 23. Kırıkkale İli Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Nem Dağılımı (%) ..... 47 Şekil 24. Kırıkkale İli Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Kayıtlarına Göre Ortalama Açık Yüzey Buharlaşması (mm) ........................................................................ 48 Şekil 25. Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Gözlem Kayıtları Esme Sayılarına Göre Yıllık Toplam Mevsimsel Rüzgar Diyagramları ......................................... 50 Şekil 26. Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Gözlem Kayıtları Esme Sayılarına Göre Mevsimsel Rüzgar Diyagramları ............................................................. 51 Şekil 27. Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Gözlem Kayıtları Esme Sayılarına Göre Aylık Rüzgar Diyagramları ...................................................................... 52 XI ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 28. Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Gözlem Kayıtları Rüzgar Hızlarına (m/sn) Göre Oratalama Yıllık Rüzgar Diyagramları ........................................... 54 Şekil 29. Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Gözlem Kayıtları Rüzgar Hızlarına (m/sn) Göre Mevsimsel Rüzgar Diyagramları .................................................... 55 Şekil 30. Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Gözlem Kayıtları Rüzgar Hızlarına Göre Aylık Rüzgar Diyagramları (m/s) .............................................................. 56 Şekil 31. Kırıkkale İli Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Kayıtlarına Göre Yıllık Ortalama Rüzgar Hızları (m/sn) Dağılımı ......................................................................... 57 Şekil 32. Kırıkkale İli Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Kayıtlarına Göre Maksimum Rüzgar Hızı Dağılımı (m/sn)........................................................................... 57 Şekil 33: Santral alanı ve çevresine ait stratigrafik kolon kesit ......................................... 59 Şekil 34. Proje Alanı çevresindeki yüzeysel su kaynakları (www.cevreorman.gov.tr )........ 71 Şekil 35. Su Numunesi Örnekleme Noktası ....................................................................... 72 Şekil 36. Kırıkkale İli Arazi Kullanım Durumu Dağılımı ...................................................... 78 Şekil 37. Yahşihan İlçesi Arazi Kullanım Durumu Dağılımı ................................................ 78 Şekil 38. Arazi Varlık Haritası .......................................................................................... 79 Şekil 39. Toprak numunesi örnekleme noktaları .............................................................. 80 Şekil 40. Kırıkkale İli Tarım Ürünlerinin Dağılımı .............................................................. 82 Şekil 41. Kırıkkale İli Meyve Ürünlerinin Dağılımı ............................................................. 82 Şekil 42. Davis’in Kareleme Sistemi ................................................................................. 93 Şekil 43. Türkiye Fitocoğrafik Bölgeleri Haritası ............................................................... 94 Şekil 44. Türkiye Vejetasyon Haritası ............................................................................... 95 Şekil 45.Ava Yasak Sahalar Haritası................................................................................106 Şekil 46. Kırıkkale İli 2009-2010 Yıllarına Ait Aylık Ortalama SO2 Emisyon Verileri (µg/m3) ......................................................................................................................................115 Şekil 47. Kırıkkale İli 2009-2010 Yıllarına Ait Aylık Ortalama 24 Saatlik SO2 Emisyon Verileri (µg/m3) .........................................................................................................................115 Şekil 48. Kırıkkale İli 2009-2010 Yıllarına Ait Aylık Ortalama PM10 Emisyon Verileri (µg/m3) ......................................................................................................................................116 Şekil 49. Kırıkkale İli 2009-2010 Yıllarına Ait Aylık Ortalama 24 Saatlik PM10 Emisyon Verileri (µg/m3) .............................................................................................................117 Şekil 50. Hava Kalitesi Örnekleme Noktaları Haritası ......................................................119 Şekil 51. Hava Kalitesi Örnekleme Noktaları Fotoğraflarından Görüntüler ......................120 Şekil 52. Organize Sanayi Bölgesi ve Proje Alanı Uydu Görüntüsü ...................................122 Şekil 53. Kırıkkale İli Yıllara Göre Şehir ve Köy Nüfus Verileri ...........................................124 Şekil 54. Kırıkkale İli Nüfusa Göre Çalışılan Sektörler .......................................................128 XII ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 55. Topografik Harita Üzerinde Kontrolsüz Durumda Havada Asılı Partikül Maddelerin Mesafeye Göre 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar...............................................135 Şekil 56. Topografik Harita Üzerinde Kontrolsüz Durumda Çöken Tozların Mesafeye Göre 24 Saatlik 1. En Yüksek Değerler .........................................................................................136 Şekil 57. Topografik Harita Üzerinde Kontrolsüz Durumda Havada Asılı Partikül Maddelerin Mesafeye Göre Yıllık En Yüksek Konsantrasyonlar ..........................................................137 Şekil 58. Topografik Harita Üzerinde Kontrolsüz Durumda Çöken Tozların Mesafeye Göre Yıllık En Yüksek Değerler ................................................................................................138 Şekil 59. Topografik Harita Üzerinde Kontrollü Durumda Havada Asılı Partikül Maddelerin Mesafeye Göre 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar...............................................139 Şekil 60. Topografik Harita Üzerinde Kontrollü Durumda Çöken Tozların Mesafeye Göre 24 Saatlik 1. En Yüksek Değerler .........................................................................................140 Şekil 61. Topografik Harita Üzerinde Kontrollü Durumda Havada Asılı Partikül Maddelerin Mesafeye Göre Yıllık En Yüksek Konsantrasyonlar ..........................................................141 Şekil 62. Topografik Harita Üzerinde Kontrollü Durumda Çöken Tozların Mesafeye Göre Yıllık En Yüksek Değerler ................................................................................................142 Şekil 63. Türkiye Deprem Haritası ...................................................................................146 Şekil 64. Kırıkkale ili deprem haritası ..............................................................................147 Şekil 65. Çökeltim Havuzu ..............................................................................................151 Şekil 66. Proje Alanı ve Doğalgaz Boru Hattı Geçişinin Gösterir Uydu Görüntüsü .............155 Şekil 67. Proje Alanı ve Doğalgaz Boru Hattı Geçişinin Gösterir Resim .............................156 Şekil 68. Arka Plan Gürültü Düzeyi Ölçüm Noktaları........................................................164 Şekil 69. Gürültü Haritası (Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşaması) ...........................................166 Şekil 70. Proje Sahası Ve Şehirlerarası Ana Yollara Göre Konumu ....................................173 Şekil 71. Proses Akış Şeması ...........................................................................................176 Şekil 72. Tipik Bir Gaz Türbini Ve Ekipmanları .................................................................178 Şekil 73. Yuvarlak Yanma Odası İle Gaz Turbini Genel Kesit Görünüşü .............................179 Şekil 74. Tipik Bir Buhar Türbini Ve Ekipmanları ..............................................................182 Şekil 75. Durultucu Tankı Kesiti Örneği ..........................................................................194 Şekil 76. Ultrafiltrasyon Sistemi Örneği ..........................................................................194 Şekil 77. Ters Osmoz Sistemi Örneği ...............................................................................196 Şekil 78. Paket Atıksu Arıtma Sistemi Tipik Akım Şeması .................................................198 Şekil 79. Koagülasyon-Flokülasyon Sistemi .....................................................................199 Şekil 80. Çamur Yoğunlaştırıcısı ......................................................................................200 Şekil 81. Çamur Susuzlaştırma Ünitesi ............................................................................201 Şekil 82. Soğutma Sistemi Su Kayıpları Tipik Şeması .......................................................204 Şekil 83. DLN Yanma Odasının Şematik Gösterimi ...........................................................210 XIII ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 84 . Abak Hesabı ....................................................................................................215 Şekil 85. J Değerinin Belirlenmesi İçin Diyagram .............................................................216 Şekil 86. Proje Etki Alanı .................................................................................................221 Şekil 87. Modelleme alıcı noktaları (Grid ve Ayrık Alıcılar) ..............................................222 Şekil 88. Uydu Görüntüsü-1 ............................................................................................225 Şekil 89 . Otoyollar ve Devlet Yolları Trafik Hacim Haritası (2010) ...................................226 Şekil 90. Arazi Kullanım Haritası Üzerinde 1 .Alternatif (sadece Eser DGÇS) 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2)......................................................................................236 Şekil 91. Topografik Harita Üzerinde 1 .Alternatif (sadece Eser DGÇS) 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2)......................................................................................237 Şekil 92. Arazi Kullanım Haritası Üzerinde 1 .Alternatif (sadece Eser DGÇS) Yıllık En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2) .................................................................................................238 Şekil 93. Topografik Harita Üzerinde 1 .Alternatif (sadece Eser DGÇS) Yıllık En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2) .................................................................................................239 Şekil 94. Arazi Kullanım Haritası Üzerinde 2 .Alternatif (Kümülatif: Eser DGKÇS ve Kırıkkale DGKÇS) 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2) .................................................242 Şekil 95. Topografik Harita Üzerinde 2 .Alternatif (Kümülatif: Eser DGKÇS ve Kırıkkale DGKÇS) 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2) .................................................243 Şekil 96. Arazi Kullanım Haritası Üzerinde 2 .Alternatif (Kümülatif: Eser DGKÇS ve Kırıkkale DGKÇS) Yıllık En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2).............................................................244 Şekil 97. Topografik Harita Üzerinde 2 .Alternatif (Kümülatif: Eser DGKÇS ve Kırıkkale DGKÇS) Yıllık En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2).............................................................245 Şekil 98. Arazi Kullanım Haritası Üzerinde 3 .Alternatif (Kümülatif: Eser DGKÇS, Kırıkkale DGKÇS ve Yollar) 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2) ...................................249 Şekil 99. Topografik Harita Üzerinde 3 .Alternatif (Kümülatif: Eser DGKÇS, Kırıkkale DGKÇS ve Yollar) 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2) ..............................................250 Şekil 100. Arazi Kullanım Haritası Üzerinde 3 .Alternatif (Kümülatif: Eser DGKÇS, Kırıkkale DGKÇS ve Yollar) Yıllık En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2) ..............................................251 Şekil 101. Topografik Harita Üzerinde 3 .Alternatif (Kümülatif: Eser DGKÇS, Kırıkkale DGKÇS ve Yollar) Yıllık En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2)..........................................................252 Şekil 102. Arazi Kullanım Haritası Üzerinde Sadece Trafikten Kaynaklı 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2)......................................................................................253 Şekil 103. Topografik Harita Üzerinde Sadece Trafikten Kaynaklı 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2) .................................................................................................254 Şekil 104. Arazi Kullanım Haritası Üzerinde Sadece Trafikten Kaynaklı Yıllık En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2) .................................................................................................255 Şekil 105. Topografik Harita Üzerinde Sadece Trafikten Kaynaklı Yıllık En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2) .................................................................................................256 Şekil 106. Arazi Kullanım Haritası Üzerinde Alternatif Senaryo 2 ve Kötü Durum Modellemesi Kaynaklı 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar (NO 2) ...........................259 XIV ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 107. Topografik Harita Üzerinde Alternatif Senaryo 2 ve Kötü Durum Modellemesi Kaynaklı 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2) ...............................................260 Şekil 108. Arazi Kullanım Haritası Üzerinde 3 .Alternatif 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar (CO) ...................................................................................................263 Şekil 109. Topografik Harita Üzerinde 3 .Alternatif 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar (CO) ...................................................................................................264 Şekil 110. Arazi Kullanım Haritası Üzerinde 3 .Alternatif Yıllık En Yüksek Konsantrasyonlar (CO) ...............................................................................................................................265 Şekil 111. Topografik Harita Üzerinde 3 .Alternatif Yıllık En Yüksek Konsantrasyonlar (CO) ......................................................................................................................................266 Şekil 112. Arka Plan Gürültü Düzeyi Ölçüm Noktaları ......................................................274 Şekil 113. Gürültü Haritası (İşletme Aşaması) .................................................................276 Şekil 114. Kömür, Petrol ve Doğal Gaz Yeniden Yakma Yakıtlarının Karşılaştırılması .......293 Şekil 115. Açık Devre Soğutma Sistemi - Once Through Soğutma Sistemi ........................296 Şekil 116. Sirküleli Sulu Soğutma Sistemi ........................................................................297 Şekil 117. Kuru Sistem Akım Şeması................................................................................298 Şekil 118. Halkın Katılımı Toplantısı İlan Metni ve Gazete İlanları ...................................319 Şekil 119. Halkın Katılımı Toplantısından Genel Görünüm-1 ............................................320 Şekil 120. Halkın Katılımı Toplantısından Genel Görünüm-2 ............................................321 XV ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU EKLER EK – 1 : TEİAŞ Yazısı EK – 2 : 1/25.000 Ölçekli Topografik Harita ve 1/5.000 ölçekli Mevcut Arazi Kullanım Haritası EK – 3 : ÇED İnceleme ve Değerlendirme Formu ve Mesçere Haritası EK – 4 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı, Plan Raporu ve Plan Hükümleri EK – 5 EK – 6 Kırıkkale İl Özel İdaresi – İmar ve Kentsel İyileştirme Müdürlüğü Kurum Görüşü Kılıçlar Belediyesi – İmar Planı ile ilgili kurum görüşü EK – 7 Yerleşim Planı EK – 8 : Botaş Kurum Görüşü EK – 9 EK – 10 : 1/1.000 ölçekli Jeoloji Haritası ve Lejantı / İmar Planına Esas Jeolojik Jeoteknik Etüt Raporu : DSİ 5. Bölge Kurum Görüşü EK – 11 : Kızılırmak Su Analizi EK – 12 EK – 13 : Köprükale Regülatörü ve HES Projesi ile ESER DGKÇS Projesi Yerleşim Planı : Proje Sahası Toprak Analizi EK – 14 : Kırıkkale Valiliği Defterdarlık Milli Emlak Müdürlüğü Kurum Görüşü EK – 15 : MİGEM Kurum Görüşü EK – 16 : Nox Analiz Sonuçları EK – 17 : Akustik Rapor EK – 18 : Isı Denge Diyagramı EK – 19 : Su Kütlesi Denge Diyagramı EK – 20 : Hava Kalitesi Modelleme Çalışması Girdi ve Ham Çıktı Dosyaları EK – 21 EK – 22 : Proje Taşkın Hesapları ve Kuru Dere Yataklarının Yağış Alanını Gösterir Harita : Kırıkkale İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Ek- 2 İzin Belgesi EK – 23 : DSİ Genel Müdürlüğü – Keson Kuyu Görüş Yazısı XVI ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU BÖLÜM I. GİRİŞ Farcan Enerji Üretim A.Ş. (Proje Sahibi) tarafından Türkiye’de Kırıkkale İli sınırları içerisinde tahmini kurulu gücü 835 MWe olan bir Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali geliştirilmesi, santral için finansman sağlaması, santralin inşa edilmesi ve işletilmesi planlamaktadır. Türk Yönetmelikleri söz konusu proje için Çevresel Etki Değerlendirme raporu hazırlanmasını gerekli kılmaktadır. ESER Proje ve Mühendislik Şirketi, Proje Sahibi adına bir ÇED raporu hazırlamış ve 17 Ağustos 2011 tarihinde raporu Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na sunmuştur. Sunulan ÇED raporu, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından belirlenen “özel formata” uygun olarak hazırlanmıştır. Tesiste üretilen elektrik, iki adet enerji nakil hattı vasıtasıyla Ulusal Şebekeye bağlanacaktır. Projenin bağlanacağı enerji nakil hatlarına ilişkin resmi koridor güzergâhının bilinmemesi nedeniyle, elektrik nakil hatları için daha sonra ayrı bir ÇSED raporu hazırlanacaktır ve bununla beraber Paydaş Katılım Planı da güncellenerek revize edilecektir. Türkiye gereksinimleri ve özellikle Ekvator İlkeleri doğrultusunda Kombine Çevrim Santrali için uluslararası en iyi uygulama, EBRD sosyal ve çevresel politikalarını ve Performans Gereksinimlerini de içeren bir Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirme raporu hazırlanmıştır. ÇSED raporu Tesisin inşa, işletim ve servisten çıkma süreçlerinde Projenin sosyal ve çevresel etkilerini saptamakta ve söz konusu etkileri dengelemek ve/veya asgariye indirmek için gerekli hafifletici önlemler önermektedir. Söz konusu proje için EBRD gereksinimleri uyarınca EBRD ve ESER web sitelerinde gerçekleştirilen kamu bilgilendirmesi de dâhil olmak üzere, Projeyi ve Paydaş Katılım Planını (SEP) tanımlayan Teknik Olmayan Özet (NTS) de hazırlanmıştır. Söz konusu proje için gerekli olan hafifletici önlemler ile izleme önlemlerini tanımlamak için Çevresel ve Sosyal Eylem Planı ve İzleme Planı hazırlanmıştır. Bu plan hem Türkiye Standartları hem de Uluslararası Standartlar ile uyumluluk sağlamak amacıyla inşa, işletme ve servisten çıkarma süreçlerinde gereken ilgili hafifletici önlemleri kapsamaktadır. Söz konusu ESIA raporu ilgili SEP, NTS ve ESAMP dokümanları ile bağlantılı olarak okunmalıdır. ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU BÖLÜM II. ÇEVRE MEVZUATI ÇERÇEVE ÇALIŞMALARI Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi Projenin oldukça önemli bir kısmıdır. ESIA sürecinde olası tüm etki alanları incelenir ve detaylı olarak değerlendirilir. Söz konusu inceleme ve değerlendirme çalışmaları esnasında uyulan mevzuatlar aşağıdaki başlıklarda listelenmektedir. ESIA Raporu hazırlanırken aşağıdaki uluslararası yönetmelik ve kaynak dokümanlar dikkate alınmıştır. Ekvator İlkeleri (2006, revize edilmiş) EBRD Çevresel ve Sosyal Politikalar ve Performans Gereksinimleri (2008). Avrupa Direktifleri IFC TERMİK SANTRALLERE İLİŞKİN Çevre, Sağlık ve Güvenlik Kılavuzları, Kas.19, 2008 IFC GENEL ÇSG KILAVUZLARI, 30 Nisan, 2007 Türkiye’de Uygulanabilir Uluslararası Çevre Sözleşmeleri Türk Standartları 1. Ekvator İlkeleri 4 Haziran 2003’te yedi ülkeden on banka, proje finansmanındaki çevresel ve sosyal riskleri saptama ve değerlendirmeye ilişkin isteğe bağlı bir dizi kılavuzdan oluşan Ekvator İlkelerini (Eİ) imzalamıştır. Şu anda dünyada yetmişten fazla büyük finansal kuruluş Ekvator İlkelerini benimsemiş bulunmaktadır. Söz konusu finansal kuruluşlar dünya çapında 100’den fazla ülkede faaliyet göstermektedir. Sonuç olarak, Ekvator İlkeleri dünya çapında çevresel ve toplumsal sorunların ele alınmasında proje finansmanının endüstriyel standardı haline gelmiştir. 2006’nın başlangıcında, Ekvator İlkeleri Finansal Kuruluşları ( EIFK) Ekvator İlkelerini büyük oranda gözden geçirmiştir ve gözden geçirilen bu ilkeler 2006 Temmuz ayından itibaren yürürlüğe girmiştir. Söz konusu ilkeler tüm endüstri sektörlerinde toplam sermaye bedeli 10 milyon USD ya da daha fazla olan tüm yeni projelerin finansmanında uygulanmaktadır (önceki sınır 50 milyon USD idi). Potansiyel olarak önem addeden ya da sosyal veya çevresel etkileri sınırlı olan projeler için (Sırası ile Kategori A ve B) kredi alanlar, daha önce Çevre ve Sosyal Etki Değerlendirme (ESIA) olarak adlandırılan Sosyal ve Çevresel Değerlendirme (SEA) raporu düzenlemek ve kamuoyuna duyurmak zorundadır. SEA işçi sağlığı ve güvenliğine ilişkin hükümler de dâhil olmak üzere sosyal ve çevresel tüm etkilerin bir değerlendirmesini içermelidir. 2 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU SEA Raporu aşağıdaki gereksinimlerin bir kısmını ya da tamamını içerebilecek ilgili olası etki ve riskleri içermesi gerekmektedir: a) Esas çevresel ve sosyal şartların değerlendirmesi; b) Çevresel ve sosyal açıdan tercih edilebilecek uygulanabilir alternatiflerin değerlendirilmesi; c) Ev sahibi ülke yasaları ve yönetmelikleri, uygulanabilir uluslar arası antlaşma ve anlaşmalar altındaki gereksinimler; d) İnsan haklarının ve toplum sağlığının korunması, güvenlik ve emniyetin sağlanması (projenin güvenlik personeli kullanımından doğan riskler, etkiler ve personel yönetimi de dâhil olmak üzere); e) Kültürel varlıkların ve mirasın korunması; f) Değişikliğe uğramış doğal ve kritik habitatlardaki nesli tükenen türler ve hassas ekosistemler de dâhil olmak üzere biyolojik çeşitliliğin korunması ve muhafaza edilmesi ve yasal olarak koruma altında olan alanların belirlenmesi; g) Yenilenebilir doğal kaynakların sürdürülebilir yönetimi ve kullanımı (uygun bağımsız sertifika sistemleri yoluyla sürdürülebilir kaynak yönetimini de dâhil olmak üzere); h) Tehlikeli maddelerin kullanımı ve idaresi; i) Başlıca risklerin değerlendirmesi ve yönetimi; j) İş sorunları ve iş sağlığı ve güvenliği; k) Yangından korunma ve can güvenliği; l) Sosyo-ekonomik etkiler; m) Arsa istimlakı ve bilinçsiz yeniden yerleşme; n) Etkilenen topluluklar ve yoksun ya da hassas gruplar üzerindeki etkiler; o) Yerli halk ve onlara özgü kültür sistemi ve değerleri üzerindeki etkiler; p) Mevcut projeler, önerilen proje ve gelecekte yapılması öngörülen projelerin kümülatif etkileri; q) Projenin tasarım, inceleme ve yürütülmesi sırasında etkilenen tarafların müşavere ve katılımı; r) Verimli enerji üretimi, temini ve kullanımı ile s) Kirliliğin önlenmesi ve atık miktarının asgari seviyeye indirilmesi, kirlilik kontrolü (sıvı atıklar ve hava emisyonları) ve katı ve kimyasal atık yönetimi. SÇD (ESIA) ev sahibi ülkenin yasaları, yönetmelikleri ve izin belgeleri ile uyumluluğun ve önerilen projenin doğası ve büyüklüğü ile ilişkili ve projeye uygun hafifletici önlemlerin de bir değerlendirmesini içermelidir. Ekvator İlkeleri, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) tarafından benimsenmiştir (EBRD). EBRD hem Ekvator İlkelerini karşılayan hem de yerel şartnamelere uyan ek risk yönetim araçları geliştirmiştir. 3 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU 2. EBRD Performans Gereksinimi EBRD Yönetim Kurulunun 1991 yılındaki ilk toplantısında ilk Çevresel Politikasını benimsemiştir. Politikanın kapsamı zamanla değişikliğe uğramıştır ve günümüzde Çevre ve Sosyal Politika halini almıştır. Geçmiş yıllarda EBRD ilk kez 2008 yılında yürürlüğe giren ilgili Performans Gereksinimlerini geliştirmiştir (Detaylar için: EBRD Çevresel ve Sosyal Politika Raporu 2008). Performans Gereksinimleri aşağıdaki gibidir: PG1 – Çevresel ve Sosyal Değerlendirme ve Yönetim PG2 – İş ve Çalışma Şartları PG3 – Kirliliğin Önlenmesi ve Azaltılması PG4 – Toplum Sağlık ve Güvenliği PG5 – Arsa İstimlakı, Bilinçsiz Yeniden Yerleşme ve Ekonomik Yer Değiştirme PG6 – Biyoçeşitliliğin Korunması ve Sürdürülebilir Kaynak Yönetimi PG7 – Yerli Halk PG8 – Kültürel Miras PG9 – Finansal Aracılar PG10 – Bilginin İfşası ve Paydaş Katılımı PG7 ve PG9’un söz konusu DGÇS projesi ile Nakil hattı Projesine uygun olmadığına dikkate edilmelidir. EBRD’nin DGÇS ve Nakil hattı Projesi için proje sınıflandırması “Kategori A”dır. Bunun nedeni: “Isıl üretimi > 300 MW olan Termik enerji santralleri ve diğer ısıl yanma tesisleri” ve buna ek olarak “yüksek gerilimli enerji iletim hatlarının inşası” gereği söz konusu proje “Kategori A” olarak sınıflandırılmaktadır. Söz konusu Kategori A projesi için Performans Gereksinimleri kapsamında 60 günlük Kamuoyuna Bildirim süreci ve EBRD için aşağıdaki dokümanlar hazırlanmıştır: Paydaş Katılım Planı (SEP) (Eylül 2011) Teknik Olmayan Özet (NTS) (Eylül 2011) Çevresel ve Sosyal Eylem, Yönetim ve Gözlem Planı (ESAMP) (Eylül 2011) Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirme (ESIA) (Eylül 2011) 4 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU 3. Avrupa Çerçeve Yönergesi AB yönergelerinin amacı şimdiki ve gelecekteki nesiller için çevreyi korumak, muhafaza etmek ve geliştirmektir. Bu amaca ulaşmak için Avrupa Birliğinde üst düzey çevre koruması sağlamak ve yaşam kalitesini korumak için politikalar önermektedir. AB, Üye Ülkelerin AB çevre yasasını doğru bir şekilde uyguladığından emin olmak adına gerekeni yapmaktadır. Bu şekilde vatandaşların ve sivil toplum kuruluşlarının şikâyetlerini incelemekte ve AB yasasını ihlal edildilmesi durumunda yasal yollara başvurmaktadır. Aşağıdaki maddeler Avrupa Komisyonu Çevresel politikalarıdır; Hava Biyo-teknoloji Kimyasallar Çevre Ekonomileri Genişleme ve Komşu Ülkeler Sanayi ve Teknoloji Uluslar arası Meseleler Arazi Kullanımı Doğa ve Biyolojik Çeşitlilik Gürültü Toprak Sürdürülebilir Kalkınma Atık Atık ve Deniz 4. Termik Enerji Santrallerine İlişkin IFC Çevre Sağlığı ve Güvenliği Kılavuzu Çevre Sağlığı ve Güvenliği (ÇSG) Kılavuzu, Uluslararası İyi Endüstri Uygulamaları (GIIP) 1’in genel ve endüstrilere özgü örneklerin bulunduğu teknik referans dokümanlarıdır. Dünya Bankası Grubundan bir ya da daha fazla üyenin bir projede yer alması durumunda, söz konusu ÇSG Kılavuzu ilgili politika ve standartların gerekli gördüğü şekilde uygulanmaktadır. Bu Genel ÇSG Kılavuzu, belirli endüstriyel sektörlerdeki ÇSG konularına ilişkin olarak kullanıcılara kılavuzluk eden ilgili Endüstri Sektör ÇSG Kılavuzu ile birlikte kullanılmak üzere tasarlanmaktadır. Kompleks projeler için, çoklu endüstri-sektör kılavuzunun kullanılması gerekli olabilir. 5 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Genel ÇSG Kılavuzu aşağıdaki şekilde düzenlenmektedir: 1. Çevresel Hava Emisyonları ve Ortam Hava Kalitesi Enerji Tasarrufu Atık su ve Ortam Suyu Kalitesi Su Tasarrufu Zararlı Madde Yönetimi Atık Yönetimi Gürültü Kirlenmiş Arazi 2. İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Tesis Tasarımı ve İşletimi İletişim ve Eğitim Fiziksel Tehditler Kimyasal Tehditler Biyolojik Tehditler Radyolojik Tehditler Kişisel Koruyucu Ekipman (KKE) Aşırı Tehlike Ortamları Gözlem 3. Toplum Sağlığı ve Güvenliği Su Kalitesi ve Bulunma Durumu Yapısal Güvenlik ve Proje Altyapısı Can ve Yangın Güvenliği (C&YG) Trafik Güvenliği Zararlı Maddelerin Taşınması Hastalıkların Önlenmesi Acil Durumda Hazır Bulunma ve Müdahale 4. İnşa ve Servis Dışı Bırakma Çevre İş Sağlığı ve Güvenliği Toplum Sağlığı ve Güvenliği Termik Santrallere ilişkin Çevre, Sağlık ve Güvenlik Kılavuzları dokümanı, yakıt olarak gaz, sıvı ve katı fosil yakıt ve biokütle kullanılan ve yakıt türünden bağımsız olarak (Atık Yönetim Tesisleri için ayrı bir Kılavuz altında ele alınan katı atık hariç olmak üzere) Üst Isıl Değer (ÜID) üzerinden 50 Megavat termik girdi (MWth) üzerinde toplam nominal ısıl girdi kapasitesine sahip elektrik ya da mekanik enerji, buhar, ısı ya da bunların herhangi birinin bir kombinasyonunu üretmek üzere tasarlanan yanma süreçlerine ilişkin bilgiyi içermektedir. 6 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU 5. Türkiye’de Uygulanabilen Uluslararası Çevre Sözleşmeleri Türkiye’de uygulanabilen Uluslar arası Çevre Sözleşmeleri aşağıda listelenmektedir; Türkiye’nin Taraf olduğu Uluslararası Çevre Sözleşmeleri Avrupa Peyzaj Sözleşmesi (Floransa). Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşam Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (Bern Sözleşmesi) Akdeniz’in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barselona) Kyoto Protokolü Ozon Tabakasını İncelten Maddelere Dair Montreal Protokolü, 1987 Kalıcı Organik Kirleticilere İlişkin Stockholm Sözleşmesi Tehlikeli Atıkların Sınır Ötesi Taşınımıın ve Bertarafının Kontrolüne İlişkin Basel Sözleşmesi. Biyolojik Çeşitliliğe İlişkin Sözleşme Sınır Ötesi Uzun Menzilli Hava Kirliliği Sözleşmesi Özellikle Su Kuşu Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (Ramsar) Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi 6. Türk Mevzuatı 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) Yönetmeliğine göre, kurumlar, kuruluşlar ve işletmeler kirletme niteliklerine göre iki gruba ayrılmaktadır. Ek 1’de ÇED uygulanabilir projeler ile Ek 2’de seçim, eleme ve kriterler söz konusu yönetmeliğe göre listelenmektedir. ESER Doğalgaz Çevrim Santrali Projesi Ek 1, Madde 2.a’da değerlendirilmektedir. Termik santraller: termik gücü 300 MWt (megavat termal) ve üzerinde olanlar ve ÇED Yönetmeliğinin diğer yanmalı sistemleri. Projenin sosyal ve çevresel etkilerini değerlendirmede göz önünde bulundurulan Türk Mevzuatları aşağıda listelenmektedir; Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği Çevre Denetim Yönetmeliği Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği 7 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik Toprak Kirliliği Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik Akarsu Yatakları ve Taşkınlara İlişkin (2006/27) Sayılı Başbakanlık Genelgesi 4857 No’lu İş Kanunu ile yönetmelik ve yönergeler 11.08.1983 tarih ve 18132 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmasının ardından yürürlüğe giren 2872 sayılı Çevre Yasası, 167 Nolu Yer altı Sularına İlişkin Yasa,1380 Nolu Tarım Yasası, 5403 Nolu Toprağın Korunması ve Arazi Kullanımına İlişkin Yasa,4342 Nolu Mera Yasası, 6831 Nolu Orman Yasası ile söz konusu yasa ve ilgili mevzuat uyarınca yayımlanan yönetmeliklere ve tesis için gerekli olan ruhsat, lisans, izin vb. konularda yasal düzenlemelerin gerekli kıldığı kriterlere uyulacaktır. 8 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU BÖLÜM III. SAPTANAN ÇEVRESEL STANDARTLAR Söz konusu Ulusal ve Uluslar arası Mevzuatların değerlendirmesi yapılmış olup, enerji santrali projesi için en sıkı sınır değerler uygulanmıştır. ESIA çalışmaları sırasında uygulanan her bir standart aşağıdaki tablolarda verilmektedir. Hava Emisyon Standartları i. Gaz Türbini için Hava Emisyonları Kuru Gaz Fazlası O2 içeriği %15 Türkiye1 IFC2 AB3 mg / Nm3 50 51 (25ppm) 50 (24ppm) mg / Nm3 100 Belirtilmemiş Belirtilmemiş Belirtilmemiş 11,7 Belirtilmemiş Belirtilmemiş Belirtilmemiş Kirletici Birim NOx CO CO2 SO2 mg / Nm3 PM 35 (O2 içeriği. %3) 1 08.06.2010 gün ve 27605 sayı ile resmi gazetede yayımlanan Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği 2 19 Aralık 2008’de yayımlanan Termik Enerji Santrallerine İlişkin IFC Çevre Sağlığı ve Güvenliği Kılavuzu 3 Avrupa Birliği Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği, 2001/80/EC 23 Ekim 2001 Yedek Kazan için Hava Emisyonları: Kirletici Birim Kuru Gaz Fazlası O2 İçeriği (%) Türkiye1 IFC2 AB3 NOx mg / Nm3 3 100 240 200 CO mg / Nm3 100 SO2 mg / Nm3 35 PM mg / Nm3 5 CO2 1 08.06.2010 gün ve 27605 sayı ile resmi gazetede yayımlanan Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği 2 19 Aralık 2008’de yayımlanan Termik Enerji Santrallerine İlişkin IFC Çevre Sağlığı ve Güvenliği Kılavuzu 3 Avrupa Birliği Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği, 2001/80/EC 23 Ekim 2001 9 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ii. Su Kirliliği Kontrolü Evsel Atık Su Standartları Birim IFC1 Kompozit Numune 2 Saatlik2 Kompozit Numune 24 Saatlik2 KOİ (mg/L) 125 180 120 BOİ (mg/L) 30 50 45 Toplam Asılı Katı Madde (mg/L) 50 70 45 Yağ ve Gres (mg/L) 10 YOK YOK - 6 ila 9 6 ila 9 6 ila 9 Toplam Nitrojen (mg/L) 10 YOK YOK Toplam Fosfor (mg/L) 2 YOK YOK Toplam koliform bakteriler (mg/L) MPN(b)/100ml 400 (a) SU KALİTESİ pH 1 IFC Çevresel Sağlık ve Güvenlik Genel Kılavuzu, 30 Nisan 2007 2 31.12.2004 tarihli ve 25687 sayılı resmi gezete yayımlana, Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği Endüstriyel atık standartlarının değerlendirmesi yapılırken, uluslar arası standartlarının atık suyu endüstri kökenlerine göre ayrı ayrı değerlendirmediği görülmektedir. Bu nedenle de yalnızca Türk Sınır Değerleri göz önüne alınmaktadır. Türkiye Su Kirliliğinin Kontrolüne İlişkin Yönetmelik – Tablo 20.7: Sektör: Su yumuşatma, mineralden arıtma ve rejenerasyon, aktive edilmiş karbon yıkama ve rejenerasyon tesisleri. Parametre - Birim Kompozit Numune Kompozit Numune 2 Saatlik 2 Saatlik Klorür (Cl ) (mg/L) 2000 1500 Sülfat(SO4 -2) (mg/L) 3000 2500 Demir (Fe) (mg/L) 10 - Balık biyotesti (ZSF) - 10 - pH - 6-9 6-9 10 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Su Kirliliğinin Kontrolüne İlişkin Yönetmelik – Tablo 9,7: Sektör: Kömür Hazırlama, İşleme ve Enerji Üretim Tesisleri (Kapalı Devrede Endüstriyel Soğutma Suları) Parametre Birim 2 saatlik Kompozit 24 saatlik Kompozit Numunesi Numunesi Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) (mg/L) 40 - Askıda Kalan Katı Maddeler (TAK) (mg/L) 100 - Serbest Klorür (mg/L) 0.3 - Toplam Fosfor (mg/L) 5.0 - Çinko (Zn) (mg/L) 4.0 - iii. Gürültü Türk Standartları Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği (RAMEN, Ek-VII, Tablo 5) (İnşaat Sürecinde) Faaliyet Türü (inşaat, yıkım ve restorasyon) Lgündüz (dBA) Binalar 70 Yollar 75 Diğer Kaynaklar 70 *Türk Standartlarında, Gürültü etkisinin tesis dışındaki en yakın alıcı lokasyondaki arka plan gürültü seviyesinde maksimum 5 dBA’lık bir artışı aşmaması gerektiği ifade edilmektedir. Endüstriyel Tesisler için Çevre Kaynaklı Gürültü Sınır Değerler (RoEaMoEN, Ek-VII, Tablo 4) (İşletim Sürecinde) Alanlar Lgündüz Lakşam Lgece (dBA) (dBA) (dBA) 65 60 55 Ticari binaların ve gürültüye karşı hassas olan tesislerin birlikte bulunduğu alanlarda evlerin yoğun olduğu alanlar 11 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU IFC Standartları IFC Çevre Kaynaklı Gürültü Sınır Değerleri IFC IFC Çevresel Sağlık ve Güvenlik Genel Kılavuzu, 30 Nisan 2007 Bir Saatlik LAeq (dBA) GÜRÜLTÜ Çevre Kaynaklı Gürültü Alıcı Gündüz 07.0022.00 Gece 22.0007.00 Mesken kurumsal, eğitimle ilgili 55 45 Endüstriyel, ticari 70 70 *IFC, Gürültü etkisinin tesis dışındaki en yakın alıcı lokasyondaki arka plan gürültü seviyesinde maksimum 5 dBA’lık bir artışı aşmaması tavsiyesinde bulunmaktadır. 12 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU BÖLÜM IV. PROJENİN TANIMI VE AMACI (Proje konusu, faaliyetin tanımı, ömrü, hizmet amaçları, pazar veya hizmet alanları ve bu alan içerisinde ekonomik ve sosyal yönden ülke, bölge ve/veya il ölçeğinde önem ve gereklilikleri) Proje Konusu Faaliyetin Tanımı, Ömrü, Hizmet Amaçları Söz konusu proje kapsamında Farcan Enerji Üretim A. Ş. tarafından Kırıkkale ili Yahşihan İlçesi Kılıçlar Belediyesi sınırları içerisinde 103 ada, 6 parselde yaklaşık 227.000 m2’lik alan üzerinde mevcut Saha koşullarındaki planlanan elektrik çıkış gücü 835 MWe kurulu gücünde ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali’nin işletilmesi planlanmaktadır. Proje kapsamında Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali Kurulması ve Elektrik Üretimi için Lisans almak üzere Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’na (EPDK) gerekli müracaatlar yapılmıştır. ÇED sürecinin sonuçlanmasından sonra, Enerji Üretim Lisansı için gerekli başvurular EPDK’ya yapılacaktır. Söz konusu projeye ait santral referans saha koşullarında elektrik çıkış gücü 835 MWe Kurulu gücünde olup, yıllık 6.262 GWh enerji üretimi planlanmaktadır. Santral mekanik çıkış gücü elektrik çıkış gücünün %2 üzerinde alınarak 835 MWe x 1,02 = 851,7 MWm olarak hesaplanmıştır. Türbin çevrim verim değeri % 37,23 alınarak ısıl güç hesaplanmıştır. Proje kapsamında 2 adet gaz türbini öngörülmüş olup, her birinin gücü 270,7 MW’dır. Buna göre ısıl çıkış gücü yaklaşık olarak (270,7x2)/0,3723 = 1.454,2 MWt olarak hesaplanmaktadır. Söz konusu projenin ISO Standartları göre türbin çıkış gücü ise 907 MWe, 907 MWe x 1,02= 925,14 MWm, 1.578 MWt olarak hesaplanmıştır. Kombine Çevrim santralinin referans saha koşullarında verimi yaklaşık % 58,5’tir. Ayrıca, proje ile bağlantılı olarak projenin inşaat çalışmalarının gerçekleştirilebilmesi amacı ile projenin inşaat aşamasında kullanılmak üzere 100 m3/saat kapasiteli hazır beton santrali proje kapsamında öngörülmüştür. Söz konusu hazır beton üretiminde gerekli olan agrega malzeme piyasadan hazır olarak satın alınacaktır. Şantiye sahası ve hazır beton santrali faaliyet sahası içerisinde uygun bir alan üzerine kurulacaktır. Hazır Beton Santrali inşa süresince kullanılacak olup, inşaat aşamasının tamamlanması ile kapatılacaktır. Söz konusu proje, 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği ekinde yer alan: - EK-1, Madde 2. a. Termik güç santralleri: Toplam ısıl gücü 300 MWt (Megawatt termal) ve daha fazla olan termik güç santralları ile diğer yakma sistemleri, - EK-2, Madde 19. Üretim kapasitesi 100 m³/saat ve üzeri olan hazır beton tesisleri, çimento veya diğer bağlayıcı maddeler kullanılarak şekillendirilmiş malzeme üreten tesisler, ön gerilimli beton elemanı, gaz beton, betopan ve benzeri üretim yapan tesisler. 13 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Ayrıca, aynı yönetmeliğin 25. Maddesinde “Bu yönetmeliğe tabi birden fazla projeyi kapsayan entegre bir projenin planlanması halinde, Bakanlıkça entegre proje için tek Çevresel Etki Değerlendirmesi Başvuru Dosyası hazırlanması istenir.” hükmü yer almaktadır. Yönetmeliğin 25. Maddesi gereğince “Eser Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali ve Hazır Beton Santrali” Entegre Proje olarak değerlendirilmiş ve ÇED Raporu hazırlanmıştır. Proje konusu faaliyet kapsamında inşaat aşamasında ünitelerin tesis işlemlerinin yaklaşık 18 ay sürmesi ve inşaat işlemlerin bir diğer kısmı olan ekipman montajı gibi işlemlerin ise yaklaşık olarak 12 ay içerisinde tamamlanması planlanmakta olup, buna göre toplam inşaat süresi 30 ay olarak öngörülmüştür. Proje inşaat aşamasında kullanılacak beton üretimin yapılacağı Hazır Beton Santrali şantiye sahası içerisine kurulacaktır. Hazır Beton Santrali inşa süresince kullanılacak olup, inşaat aşamasının tamamlanması ile kapatılacaktır. Söz konusu projenin Enerji Üretim Lisansı süresi olan 49 yılsonunda ilgili mevzuatlara uygun olarak devlete devredilecek veya üretim lisansı yenilenerek üretime devam edilecektir. ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali’nde üretilecek olan Elektrik Enerjisinin Ulusal Enterkonnekte Sisteme bağlanabilmesi için 380 kV’lık Enerji İletim Hattının yapılması gerekmektedir. Proje kapsamında üretilen elektrik enerjisi santral yanına yapılacak şalt sahası ile sisteme bağlanacaktır. Yapımı planlanan 380 kV’lık Enerji Nakil Hattı (ENH) ve bağlantı için Türkiye Elektrik İletim A. Ş. (TEİAŞ)’a gerekli müracaatlar yapılmıştır. TEİAŞ’ın güzergâh hakkındaki görüşü ekte yer almaktadır. (Bkz. Ek-1) Eser Doğal Gaz Kombine Çevrim Santrali, yapımı planlanan 380 kV gerilimli, 3 bundle 1272 MCM iletkenli ve yaklaşık 55 km uzunluğundaki Enerji İletim Hattı ile TEIAS tarafından inşası gerçekleştirilecek olan Kayaş Trafo Merkezine ve ardından Gölbaşı Trafo Merkezine bağlanması planlanmaktadır. Planlanan 380 kV gerilimli, 2x3 bundle 1272 MCM iletkenli yaklaşık 25 km ve 3 bundle 1272 MCM iletkenli yaklaşık 30 km uzunluğundaki ENH, Eser Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali yanında kurulacak olan Şalt Sahasından başlayacak olup önce TEİAŞ yatırım programında yer alan Kayaş TM’ye akabinde de mevcutta yer alan Gölbaşı TM’ye bağlanacaktır. Kayaş Trafo Merkezi şu anda planlama aşamasında olup, söz konusu trafo merkezinin yapımı TEİAŞ yükümlülüğündedir. Bir diğer bağlantı noktası ise Kırıkkale Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali olacaktır. bu noktaya 380 kV gerilimli, 1272 MCM iletkenli 3 bundle yaklaşık 8 km uzunluğundaki ENH ile bağlanılacaktır. 14 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Fizibilite çalışmaları aşamasında TEİAŞ’a yapılan müracaatta tesis Kurulu Gücü 783,4 MW olarak öngörülmüştür. Ancak yapılan Kurulu Güç Optimizasyonunda ve verimlilik çalışması sonrasında tesisi Kurulu Gücü 835 MWe olarak hesaplanmıştır. EPDK’dan Lisans alınmasına müteakip TEİAŞ’a gerekli müracaatlar yapılacak ve proje kapsamında yapılması planlanan Enerji Nakil Hatları için Çevre ve Şehircilik Bakanlığına gerekli başvurular yapılarak ÇED Süreci başlatılacaktır. Proje kapsamında Lisans almak üzere EPDK (Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu) müracaat edilmiş olup, ÇED Sürecinin tamamlanmasını müteakip EPDK’ya Enerji Üretim Lisansının düzenlenmesi hususunda gerekli müracaat yapılacaktır. Proje Konusu Faaliyetin Pazar Veya Hizmet Alanları Ve Bu Alan İçerisinde Ekonomik Ve Sosyal Yönden Ülke, Bölge Ve/Veya İl Ölçeğinde Önem Ve Gereklilikleri Söz konusu proje toplam 835 MWe Kurulu gücünde olup, 6.262 GWh enerji üretimi planlanmaktadır. Proje kapsamında üretilmesi planlanan elektrik enerjisi ulusal enterkonnekte sisteme bağlanarak elektrik üretimine katkı sağlayacak kamu yararı taşıyan bir projedir. ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali’nde üretilecek olan Elektrik Enerjisinin Ulusal Enterkonnekte Sisteme bağlanabilmesi için 380 kV’lık Enerji İletim Hattının yapılması gerekmektedir. Proje kapsamında üretilen elektrik enerjisi santral yanına yapılacak şalt sahası ile sisteme bağlanacaktır. Yapımı planlanan 380 kV’lık Enerji Nakil Hattı (ENH) ve bağlantı için Türkiye Elektrik İletim A. Ş. (TEİAŞ)’a gerekli müracaatlar yapılmıştır. TEİAŞ’ın güzergâh hakkındaki görüşü ekte yer almaktadır. (Bkz. Ek-1) Planlanan 380 kV gerilimli, 2x3 bundle 1272 MCM iletkenli yaklaşık 25 km ve 3 bundle 1272 MCM iletkenli yaklaşık 30 km uzunluğundaki ENH, Eser Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali yanında kurulacak olan Şalt Sahasından başlayacak olup önce TEİAŞ yatırım programında yer alan Kayaş TM’ye akabinde de mevcutta yer alan Gölbaşı TM’ye bağlanacaktır. Kayaş Trafo Merkezi şu anda planlama aşamasında olup, söz konusu trafo merkezinin yapımı TEİAŞ yükümlülüğündedir. Bir diğer bağlantı noktası ise Kırıkkale Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali olacaktır. Bu noktaya 380 kV gerilimli, 1272 MCM iletkenli 3 bundle yaklaşık 8 km uzunluğundaki ENH ile bağlanılacaktır. Türkiye enerji kaynaklarına göre üretilen elektrik enerjisi üretim miktarlarına ait verilere bakıldığında 2009 yılına kadar elektrik enerjisi talebi ve buna bağlı olarak elektrik enerjisi üretiminde düzenli olarak artış yaşanmıştır. Yıllara göre detaylı veriler aşağıdaki Tablo 1 ve ve Şekil 1’de sunulmuştur. 15 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo1. Enerji Kaynaklarına göre Elektrik Enerjisi Üretim Miktarları ve Brüt Talep Miktarı (GWh) Yıllar 2005 2006 2007 2008 2009 39,561 131,835 155,196 164,139 156,923 153 44,465 36,362 34,279 37,890 Türkiye Toplamı 161,956 176,300 191,558 198,418 194,813 Brüt Talep 160,794 174,637 190,000 198,085 194,079 Termik Toplam Hidrolik +Jeotermal+Rüzgar Toplam (Kaynak: TEİAŞ İstatistikleri) Şekil 1. Enerji Kaynaklarına göre Elektrik Enerjisi Üretim Miktarları ile Brüt Talep Miktarı (GWh) Türkiye Elektrik İletim A.Ş. Genel Müdürlüğü tarafından yapılan Kapasite Projeksiyonu çalışmaları kapsamında 2010-2019 yılları arasında Türkiye’de gerçekleşmesi beklenen enerji talep miktarları hakkında tahminler yapılmış olup, söz konusu çalışma sonucunda elde edilen yüksek ve düşük talep durumları aşağıda Tablo 2’de verilmiştir. 16 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 2. Tahmini Enerji Talep Miktarları (GWh) Düşük Talep YIL Yüksek Talep GWh Artış (%) GWh Artış (%) 2010 209.000 7,7 209.000 7,7 2011 219.478 5,0 219.478 5,0 2012 234.183 6,7 235.939 7,5 2013 249.873 6,7 253.634 7,5 2014 266.615 6,7 272.657 7,5 2015 284.478 6,7 293.106 7,5 2016 303.254 6,6 314.796 7,4 2017 323.268 6,6 338.091 7,4 2018 344.604 6,6 363.110 7,4 2019 367.348 6,6 389.980 7,4 (Kaynak: TEİAŞ Kapasite Projeksiyonu) Türkiye’de üretilen enerjinin Kurulu güç cinsinden dağılımına bakıldığında %65,5 inin Termik Santraller tarafından sağlandığı görülmektedir. MW % Termik Toplam 29339,1 65,5 Hidrolik Toplam 14553,3 32,5 77,2 0,2 791,6 1,8 44761,2 100,0 Jeotermal Toplamı Rüzgar Toplamı Genel Toplam Kurulu güç bakımından Termik Enerjinin dağılımına bakıldığında, % 40’ına yakınının Doğalgaz tarafından karşılandığını görmekteyiz. Birincil Enerji Kaynağı MW % Taşkömürü 2391,0 8,15 Linyit 8199,3 27,95 Fuel-Oil 1651,2 5,63 Motorin 26,5 0,09 Nafta 21,4 0,07 11825,6 40,31 86,5 0,29 171,4 0,58 4721,9 16,09 244,3 0,83 29339,1 100,00 Doğal Gaz Yenilenebilir+Atık KATI+SIVI D.GAZ+SIVI D.GAZ+SIVI +KATI TERMİK TOPLAM Yukarıdaki görüldüğü üzere enerji ihtiyacının karşılanmasında termik santraller çok büyük bir yer teşkil etmektedir. 17 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doğalgaz termik enerji kaynakları arasında ilk yatırım maliyeti en düşük olan enerji kaynağı olmakla birlikte temiz enerji kaynağı olarak ta görülmektedir. 12000.0 10000.0 8000.0 6000.0 4000.0 2000.0 0.0 Şekil 2. Termik Santrallerin Kurulu Güç Kıyaslamaları (MW) Gelişen teknolojiye ve insanların ihtiyaç ve beklentilerinin gelişmesine bağlı olarak Türkiye’de elektrik enerjisi talebinde yıllık ortalama % 5-8 oranında artış yaşanması beklenmektedir. Söz konusu talebin karşılanabilmesi için Türkiye’de elektrik enerjisi üretimi büyük önem arz etmektedir. Söz konusu proje Türkiye’nin elektrik enerjisi talebinin karşılanmasına katkı sağlayacak olup, kamu yararı taşıyan bir projedir. 18 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU BÖLÜM V. PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU V.1. Proje Yer seçimi (İlgili Valilik veya Belediye tarafından doğruluğu onanmış olan faaliyet yerinin lejant ve plan notlarının da yer aldığı onay tarihi ve aslının aynıdır damgalarının bulunduğu proje sahasının işaretlendiği 1/50.000 ya da 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı, 1/5.000 ölçekli Onaylı Nazım İmar Planı ve 1/1.000 ölçekli Onaylı Uygulama İmar Planı, (Plan Notları ve Lejantları) üzerinde, değil ise mevcut arazi kullanım haritası üzerinde gösterimi), proje sahası ve yakın çevresinde bulunan yerleşimlerin harita üzerinde gösterilmeis, mesafelerin belirtilmesi, proje alanının hangi bölgesinde olduğu, etrafındaki tesisilerin isim, yön ve uzaklıkları, tesise ulaşım için kullanılacak yol güzergâhları Söz konusu proje kapsamında Farcan Enerji Üretim A. Ş. tarafından Kırıkkale ili Yahşihan İlçesi Kılıçlar Belediyesi sınırları içerisinde 103 ada, 6 parselde yaklaşık 227.000 m2’lik alan üzerinde 835 MWe kurulu gücünde ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali’nin işletilmesi planlanmaktadır. Proje Sahasının konumunu gösterir Yer Bulduru aşağıda Şekil 3’te verilmiştir. 19 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 3. Yer Bulduru 20 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Proje alanı koordinatları aşağıda Tablo 3’de verilmiş olup, proje alanını ve çevresindeki yerleşim yerlerini gösteren 1/25.000 Ölçekli Topografik Harita ve Genel Yerleşim Planı ile 1/5.000 ölçekli Mevcut Arazi Kullanım Haritası ekte sunulmuştur (Bkz.Ek-2). Şantiye sahası ve hazır beton santrali faaliyet sahası içerisinde uygun bir alan üzerine kurulacaktır. Söz konusu proje alanı ile ilgili olarak Kırıkkale Orman İşletme Şefliği’nde alınan ÇED İnceleme ve Değerlendirme Formu ve Mesçere Haritası ekte sunulmuştur. (Bkz. Ek-3) Burada belirtildiği üzere söz konusu proje sahası ormanlık alan içerisinde kalmakta olup, saha üzerinde herhangi faaliyete başlanmadan önce Kırıkkale Orman İşletme Şefliğinden gerekli izinler alınacaktır. Ancak yapılan arazi çalışmalarında söz konusu saha üzerinde orman varlığına rastlanılmamıştır. Doğal florası step olarak gözlenmiştir. Ayrıca faaliyet sahasını gösterir 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı, Plan Raporu ve Plan Hükümleri ekte sunulmuş olup, buradan da görüleceği üzere proje alanı çayır mera arazisi üzerindedir. (Bkz.Ek-4) Kırıkkale İl Özel İdaresi’ne ait ekte yer alan yazıda da Çevre Düzeni Planında proje sahasının çayır-mera içerisinde yer aldığı ve Çevre Düzeni Planı hükümlerine, ilgili kanun ve yönetmeliklere uyulması ve ilgili kurumlardan izinlerin alınması kaydıyla sakınca olmadığı belirtilmiştir. (Bkz. Ek-5) Tablo 3. Proje Alanı Koordinatları Koor. Sırası : Sağa, Yukarı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 33 Zon : 36 Ölçek Faktörü : 6 derecelik 535261.3924:4418114.1651 535284.9657:4418124.2680 535263.2306:4418063.4297 535242.8524:4418002.7197 535217.8042:4417920.7824 535216.4106:4417851.7497 535246.6471:4417719.5732 535264.1212:4417650.2443 535291.6144:4417593.2402 535315.5763:4417529.9303 535302.2080:4417469.6473 535339.0337:4417459.3058 535380.1473:4417425.0025 535389.4798:4417399.0227 535395.2811:4417351.8556 535440.4303:4417341.7664 535460.3565:4417328.1460 535497.4344:4417270.8897 535520.8740:4417208.0967 535294.7265:4416989.8370 535299.2546:4417139.3372 534969.1660:4417758.1700 535027.3455:4417956.7321 535090.4853:4418020.7135 535115.7425:4418083.8565 535165.4150:4418120.0585 Koor. Sırası : Enlem, Boylam Datum : WGS-84 Türü : COĞRAFİK D.O.M. : -Zon : -Ölçek Faktörü : -39.91072581:33.41221695 39.91081585:33.41249330 39.91026862:33.41223572 39.90972249:33.41199403 39.90898530:33.41169656 39.90836340:33.41167654 39.90717128:33.41202314 39.90654592:33.41222383 39.90603119:33.41254239 39.90545979:33.41281929 39.90491722:33.41265964 39.90482251:33.41308989 39.90451173:33.41356900 39.90427727:33.41367677 39.90385207:33.41374208 39.90375929:33.41426970 39.90363574:33.41450207 39.90311833:33.41493271 39.90255160:33.41520349 39.90059460:33.41254619 39.90194136:33.41260724 39.90753051:33.40877898 39.90931709:33.40947027 39.90989093:33.41021240 39.91045878:33.41051129 39.91078289:33.41109438 21 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Faaliyet alanını gösterir Uydu Görüntüleri ve Fotoğraflar aşağıda Şekil 4, Şekil 5, Şekil 6, Şekil 7, Şekil 8 ve Şekil 9’da verilmiştir. Şekil 4. Uydu Görüntüsü-1 Şekil 5. Uydu Görüntüsü-2 22 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 6. Uydu Görüntüsü-3 Şekil 7. Uydu Görüntüsü-4 23 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ ROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 8. Proje Alanı Resimleri - 1 24 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ ROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 9. Proje Alanı Resimleri - 2 25 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Proje alanına en yakın yerleşim yeri Hacıbalı Köyü olup, tesisin kuzeydoğusunda yaklaşık 2 km mesafede yer almaktadır. Proje alanı çevresinde yer alan diğer yerleşim yerleri, konumları ve mesafeleri ile ilgili detaylı bilgiler aşağıda Tablo 4’te verilmiş olup, Şekil 10 üzerinde de gösterilmiştir. Tablo 4. En Yakın Yerleşim Yerleri Bilgileri Yerleşim Yeri Proje Alanına Göre Konumu Yaklaşık Mesafesi (m) Hacıbalı Köyü Kuzeydoğu 2.000 Irmak Belediyesi Kuzeybatı 3.000 Kılıçlar Belediyesi Güneybatı 5.000 Yahşihan Belediyesi Güneydoğu 6.000 Kırıkkale Güneydoğu 8.000 Proje alanının kuzeydoğusunda yaklaşık 6,5 km mesafede GAP Petrol Gaz İth. Ve İhr. Pzr. San. Ve Tic. A.Ş.’ye ait Kırıkkale Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali ve güneydoğusunda yaklaşık 16 km mesafede İç Anadolu Doğalgaz Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş.’ye ait İç Anadolu Doğal Gaz Kombine Çevrim Santrali projesi yer almaktadır. Söz konusu tesisler Şekil 10 üzerinde gösterilmiştir. Tesise ulaşım için Şekil 11’de gösterildiği üzere Ankara-Kırıkkale yolu üzerinde Ankara İstikametinden Kırıkkale güzergahına doğru, Hacıbalı Köyü Kavşağından sağa dönülerek Kızılırmak Nehri üzerinde yer alan eski köprüden karşıya geçilip mevcutta yer alan stabilize yoldan Kırıkkale İstikametine yaklaşık 2.000 m devam edilerek tesis alanına ulaşılabilir. Kırıkkale istikametinden gelişte ise Hacıbalı Köyü yakınlarında söz konusu mevcut stabilize yola bağlantı sağlanabilir. Söz konusu ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali proje alanı Kırıkkale ili Yahşihan İlçesi Kılıçlar Belediyesi sınırları içerisinde yer almakta olup, proje sahası için herhangi bir onaylı Nazım İmar Planı Uygulama İmar Planı bulunmamaktadır. Proje Alanıyla ilgili imar planı olmadığını ve hazırlık çalışmalarının devam ettiğini belirten Kılıçlar Belediyesi’ne ait yazı ektedir. (Bkz. Ek-6) 26 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 10. En Yakın Yerleşim Yerleri Bilgileri 27 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 11. Proje Alanına Ulaşım İçin Kullanılacak Yol Güzergâhları 28 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU V.2. Proje Kapsamındaki Faaliyet Ünitelerinin Konumu (Bütün İdari ve Sosyal Ünitelerin, Teknik Alt Yapı Ünitelerinin Varsa Diğer Ünitelerin Yerleşim Planı, Bunlar için Belirlenen Kapalı ve Açık Alan Büyüklükleri, Binaların Kat Adetleri ve Yükseklikleri, Temsili Resmi), 1/25.000 Ölçekli Topografik Haritanın Bir Nüshası Proje alanı koordinatları rapor giriş sayfasında verilmiş olup, proje alanını ve çevresindeki yerleşim yerlerini gösteren 1/25.000 Ölçekli Topografik Harita ve Genel Yerleşim Planı ile 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı ekte sunulmuştur (Bkz.Ek-2 ve Ek-4). Proje alanı içerisinde elektrik enerjisi üretimin gerçekleştirileceği Gaz Türbini, Buhar Türbini gibi üniteler, Soğutma Kuleleri, Şalt Sahası, Su Arıtma Tesisi ve Atıksu Arıtma Tesisi, İdari Bina, Ambar-Bakım Odası gibi üretim üniteleri yer alacaktır. ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali için projesi kapsamında kurulması düşünülen ünitelerin arazi üzerinde öngörülen Yerleşim Planı ekte verilmiştir. (Bkz. Ek-7) Proje kapsamında kurulması düşünülen ünitelerin oturma alanları yapılacak olan detay projeler sonrasında netleşecektir. Bu nedenle, tesis ünitelerine ait koordinat bilgileri verilmemiştir. Projenin kurulması planlanan arazi koordinat bilgileri ise raporun giriş sayfasında verilmiştir. Aşağıda Şekil 12’de Temsili Tesis Resmi sunulmuştur. Şekil 12. ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali Temsili Resmi Söz konusu proje Yahşihan İlçesi Kılıçlar Belediyesi sınırları içerisinde 103 ada, 6 parselde yaklaşık 227.000 m2’lik alan üzerinde yaklaşık olarak 150.000 m2 üzerine tesis edilecektir. Arazi üzerinde diğer kalan kısımlarda peyzaj çalışması yapılarak rekreasyon alanı olarak kullanılacaktır. 29 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU BÖLÜM VI. PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL BOYUTLARI VI.1. Projenin Gerçekleşmesi ile İlgili Yatırım Programı ve Finans Kaynakları ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali projesi yatırım bedeli 740.000.000 $ olarak belirlenmiştir. Yatırım bedelinin bir kısmı öz sermayeden bir kısmı ise bankalardan kredi alma yolu ile sağlanacaktır. Aşağıda yatırım bedeli olan 740.000.000 $’ın yapılacak işlemlere göre maliyet dağılımları verilmiş olup, zamana göre dağılımı Şekil 13’da verilmiştir. Toplam Proje Bütçesi Mühendislik, Tedarik, İnşaat Giderleri Mal Sahibinin Beklenmedik Giderleri İlk Envanter & İşletme Sermayesi Proje Geliştirme Maliyetleri & Ödemeleri Mal Sahibinin & Diğer Giderler Fazla Maliyet Enerji Nakil Hattı Giderleri KDV Finansman Maliyeti Damga Vergisi BSMV Ön Finansman Karşılık Hesabı Gelir Vergileri İşletme Sermayesi Toplam Kullanım 30 (x106) $ % 513 24 19 29 33 19 25 74 1 3 740 69,3% 3,2% 2,6% 4,1% 4,4% 0,0% 2,6% 3,5% 9,8% 0,1% 0,4% 0,0% 0,0% 0,0% 100,0% ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 13. Toplam Yatırım Bedelinin Kullanımı 31 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU VI.2. Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili İş Akım Şeması veya Zamanlama Tablosu Proje konusu yatırım kapsamında öncelikle fizibilite çalışmaları yaptırılmış olup, bunu takiben proje çalışmalarına ağırlık verilmiştir. Süreç içerisinde gerekli izinler alındıktan sonra inşaat aşamasına geçilecektir. Süreç aşağıda Şekil 14’de Proje Süreç Akım Şemasında verilmiştir. Fizibilite Çalışmaları Proje Çalışmaları ÇED Süreci İzinlerin Alımı-Sözleşme/Protokol Yapımları Arazi Düzenleme Çalışmaları İnşaat Faaliyetleri Makine-Ekipman Montajı Tesis Kabul İşlemleri İşletmeye Geçiş Şekil 14. Proje Süreç Akım Şeması Proje kapsamında ÇED Sürecinin tamamlanması ve gerekli izinlerin alınmasını müteakip inşaat süreci başlatılacaktır. 32 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Proje konusu faaliyet kapsamında arazi düzenlemesinden başlayarak, inşaat aşaması ve ünitelerin tesis edilmesi işlerinin yaklaşık 25-30 ay içerisinde tamamlanması öngörülmüş olup, inşa süresi boyunca inşaat, elektrik, mekanik gibi birçok disiplin bir arada çalışacaktır. Bu süre içerisinde Beton Santrali de işletilecektir. İnşa süresinde aynı anda maksimum 1000 personelin istihdam edilmesi planlanmaktadır. Şantiyede farklı zamanlarda farklı sayılarda eleman çalışacak olup, ortalama aynı anda çalışan sayısı ise 500 kişi olarak öngörülmüştür. İnşaat faaliyetleri sırasında kullanılmak üzere proje alanı içerisine şantiye kurulacak olup, proje kapsamında çalışacak olan personelin her türlü teknik ve sosyal altyapı ihtiyaçları için yatakhane, yemekhane, mutfak, soyunma yeri, duş, tuvalet, lavabo, ardiye, idari ve teknik bürolar söz konusu şantiye içerisinde yer alacaktır. Proje kapsamında çalıştırılacak personel öncelikli olarak proje sahası ve yakın çevresindeki yerleşimlerden tercih edilecektir. Bu durumda yakın yerleşim yerlerinden gelen personelin kendi ikametgâhlarında konaklamalarını talep etmeleri ve/veya inşaat faaliyetleri açısından uygun olması halinde servis arabaları ile taşıma yapılabilecektir. Proje kapsamında inşaat aşamasında kullanılacak Beton Santrali de şantiye sahası içerisine kurulacaktır. Hazır Beton Santrali inşa süresince kullanılacak olup, inşaat aşamasının tamamlanması ile kapatılacaktır. Söz konusu projenin Enerji Üretim Lisansı süresi olan 49 yıl sonunda ilgili mevzuatlara uygun olarak devlete devredilecek veya üretim lisansı yenilenerek üretime devam edilecektir. 33 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 5. Zamanlama Tablosu Aylar Faaliyet 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 Ön Çalışmalar Fizibilite Çalışmaları Proje Çalışmaları ÇED Süreci Gerekli İzinler – Sözleşme /Protokol Yapımları Arazi Düzenlemesi – İnşaat Kazıları Beton İşleri Geri Dolgu İşleri Gaz Türbini Kurulumu Buhar Türbini Kurulumu Atık Isı Kazanı Kurulumu Trafo-Şalt Sahası Kurulumu Su Arıtma ve Atıksu Arıtma Tesisi Yapımı Diğer İnşa İşleri Test-Deneme Çalışmaları Kabul İşlemleri 34 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU VI.3. Projenin Fayda-Maliyet Analizi Söz konusu proje toplam 835 MWe Kurulu gücünde olup, 6.262 GWh enerji üretimi planlanmaktadır. Proje kapsamında üretilmesi planlanan elektrik enerjisi ulusal enterkonnekte sisteme bağlanarak elektrik üretimine katkı sağlayacak kamu yararı taşıyan bir projedir. Aşağıda proje ait yatırım giderleri ve geri dönüşü ile bilgiler verilerek proje karlılığı hesaplanmıştır. DGKÇS Ünitelerin İnşaat Bedeli Diğer Giderler Toplam Yatırım Tutarı Elektrik Enerjisi Birim Satış Fiyatı Yıllık Toplam Gelir Ödenecek Vergiler Personel ve Diğer Tesis Giderleri Yakıt Tüketimi Finansman Maliyeti Amortisman Projenin Net Geliri Projenin Net Bugünkü Değeri Proje Net Karı Yatırımın Geri Dönüş Süresi : : : : : : : : : : : : : : 513.000.000 $ 227.000.000 $ 740.000.000 $ 9,6 $/KWh 530.000.000 $ 10.000.000 $ 30.000.000 $ 390.000.000 $ 40.000.000 $ 10.000.000 $ 50.000.000 $ 153.000.000 $ 50.000.000 $ 7 yıl Söz konusu projenin hayata geçirilmesi ile birlikte bölgede gerek inşaat döneminde gerekse işletme aşamasında istihdam sağlanarak bölge halkına büyük katkı sağlanacaktır. Ayrıca tesisin inşaat ve işletme aşamasında ihtiyaç duyulan kullanılacak olan ekipmanın mazot ihtiyacı, personelin gıda ihtiyacı, ufak tefek tamir ve bakım işleri, yedek parça vb. birçok materyal tesisin kurulması planlanan bölgeden temin edilerek dolaylı olarak ticaretin gelişmesi de sağlanarak bölge ekonomisine hareket getirilecektir. Söz konusu projenin kurulması planlanan bölge genel olarak göç veren bir yapıda olup, gerek inşaat gerekse işletme aşamasında yaratacağı istihdam ve ekonomik hareketlilikle birlikte bölgedeki göçünde azalmasına katkı sağlanacaktır. 35 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU VI.4. Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşmesine Bağlı Olarak, Yatırımcı Firma veya Diğer Firmalar Tarafından Gerçekleştirilmesi Tasarlanan Diğer Ekonomik, Sosyal ve Altyapı Faaliyetleri Enerji Nakil Hattı ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali’nde üretilecek olan Elektrik Enerjisinin Ulusal Enterkonnekte Sisteme bağlanabilmesi için 380 kV’lık Enerji İletim Hattının yapılması gerekmektedir. Proje kapsamında üretilen elektrik enerjisi santral yanına yapılacak şalt sahası ile sisteme bağlanacaktır. Yapımı planlanan 380 kV’lık Enerji Nakil Hattı (ENH) ve bağlantı için Türkiye Elektrik İletim A. Ş. (TEİAŞ)’a gerekli müracaatlar yapılmıştır. TEİAŞ’ın güzergâh hakkındaki görüşü ekte yer almaktadır. (Bkz. Ek-1) Planlanan 380 kV gerilimli, 2x3 bundle 1272 MCM iletkenli yaklaşık 25 km ve 3 bundle 1272 MCM iletkenli yaklaşık 30 km uzunluğundaki ENH, Eser Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali yanında kurulacak olan Şalt Sahasından başlayacak olup önce TEİAŞ yatırım programında yer alan Kayaş TM’ye akabinde de mevcutta yer alan Gölbaşı TM’ye bağlanacaktır. Kayaş Trafo Merkezi şu anda planlama aşamasında olup, söz konusu trafo merkezinin yapımı TEİAŞ yükümlülüğündedir. Bir diğer bağlantı noktası ise Kırıkkale Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali olacaktır. Bu noktaya 380 kV gerilimli, 1272 MCM iletkenli 3 bundle yaklaşık 8 km uzunluğundaki ENH ile bağlanılacaktır. Aşağıda söz konusu bağlantı sistemi şematik olarak gösterilmiştir. Şekil 15. Yapımı Planlanan Ulusal Enterkonnekte Bağlantı Sistemi 36 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU FARCAN Enerji Üretim A.Ş. tarafından tesis edilmesi planlanan ENH’lar TEİAŞ’a devredilecek olup, işletimi ve bakım-onarım işlemleri TEİAŞ tarafından gerçekleştirilecek olup, ENH’larının ömrü yaklaşık 50 yıl olarak öngörülmektedir. Söz konusu ENH’larının ÇED Süreçleri ayrı olarak yürütülecek ve ÇED Olumlu kararı alındıktan sonra inşaat çalışmaları başlatılacaktır. ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santralinde üretilecek olan elektrik enerjisi 380 kV’lık ENH enterkonnekte sisteme bağlanarak, Ankara ve Kırıkkale ili ve bölgenin enerji ihtiyacının karşılanmasında önemli bir katkı sağlayacaktır. Söz konusu proje tüketicilere sürekli ve kesintisiz enerji sağlanması hususunda büyük önem arz etmektedir. Yapımı planlanan proje ile hem bölge ekonomisinin hem de Türkiye ekonomisinin, olumlu yönde etkilenmesi beklemektedir. Telefon-Elektrik Altyapısı Proje alanında inşa aşamasında geçilmesi ile birlikte gerçekleştirilecek faaliyetler kapsamında elektrik ve haberleşme ihtiyacının karşılanması amacıyla mevcutta yer alan şebekelere bağlantı sağlanacaktır. Ulaşım Proje alanında mevcutta yer alan Ankara-Kırıkkale yolu üzerinden ayrıldıktan sonra yine mevcutta yer alan stabilize yol ile ulaşım mümkündür. İnşaat aşamasına geçilmesi ile birlikte bahsi geçen stabilize yolda gerekli iyileştirmeler yapılacaktır. VI.5. Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşebilmesi İçin İhtiyaç Duyulan ve Yatırımcı Firma veya Diğer Firmalar Tarafından Gerçekleştirilmesi Beklenen Diğer Ekonomik, Sosyal ve Altyapı Faaliyetleri Doğalgaz Boru Hattı Proje kapsamında elektrik enerjisi üretiminde yakıt olarak kayıplar dahil yıllık 1.109 m3 doğal gaz kullanılacaktır. Kullanılacak yakıt BOTAŞ Doğalgaz Boru Hattı’ndan temin edilecektir. ESER DGKÇS için tesis edilecek olan RMS-A istasyonuna doğalgaz temini için BOTAŞ Ankara Şube Müdürlüğü, Arazi İnşaat ve Kamulaştırma Daire Başkanlığı ve Farcan Enerji yetkililerinin katılımıyla 18.05.2011 tarihinde arazide güzergah ön etüdü yapılmış olup, ekte yer alan Tutanak tutulmuştur. (Bkz. Ek-8) 37 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tutanakta da belirtildiği üzere, boru hattı proje alanının hemen yanında geçmekte olan 48” Samsun-Ankara Doğalgaz Boru Hattının yaklaşık 365+272 Km’de uygun bir noktadan Hot-Tap yapılmak sureti ile 2 alternatif noktalardan birinde (RMS-A yerinin kesin olarak belirlenmesinden sonra yapılacak revize arazi güzergâh etüdü neticesinde) kurulacak olan RMS-A istasyonunda son bulacaktır. Boru hattı güzergahının tamamının proje sahası içerisinde kalması nedeniyle kamulaştırma olmayacaktır. Hot-Tap yapılacak noktada kurulacak olan vana yerinin proje sahası dışında kalması halinde burası için mülkiyet kamulaştırması yapılacaktır. ÇED Süreci sonrasında kamulaştırma dosyalarını hazırlayıp kadastroya onaylattıktan sonra hattın geçtiği kısmın irtifak hakkını tapuda bedelsiz olarak BOTAŞ’a devredecektir. Boru hattının yapımı sırasında BOTAŞ Ham Petrol ve Doğalgaz Boru Hattı Tesislerinin Yapımı ve İşletmesine Dair Emniyet ve Çevre Yönetmeliğine uyulacaktır. Ayrıca Samsun-Ankara doğalgaz boru hattı ve çevre güvenliği açısından boru hattı ve çevre güvenliği açısından boru hattının aksından itibaren minimum 50 metrelik mesafe bırakılacak olup, söz konusu mesafe hiçbir şekilde (şantiye, depo, park) kullanılmayacaktır. Boru hattını gösterir Uydu Görüntüsü ve Resimler aşağıda Şekil 16’da verilmiştir. Şekil 16. Proje Alanı ve Doğalgaz Boru Hattı Geçişinin Gösterir Uydu Görüntüsü 38 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 17. Proje Alanı ve Doğalgaz Boru Hattı Geçişinin Gösterir Resim Proje alanı içerisinde tesis edilecek Doğalgaz Regülasyon ve Ölçüm İstasyonu (RMS-A) Santral Binasından farklı bir alana tesis edilecektir. VI.6. Kamulaştırma ve/veya Yeniden Yerleşimin Nasıl Yapılacağı ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali Enerji Üretim Lisansı süresi olan 49 yıl sonunda ilgili mevzuatlara uygun olarak devlete devredilecek veya üretim lisansı yenilenerek üretime devam edilecektir. Proje alanı Kırıkkale ili Yahşihan İlçesi Kılıçlar Belediyesi sınırları içerisinde 103 ada, 6 parselde yaklaşık 227.000 m2’lik alan üzerinde kurulması planlanmakta olup, söz konusu saha orman arazisidir. Buna istinaden ÇED Sürecinin tamamlanmasının ardından EPDK’dan Enerji Üretim Lisansı alınacak olup, Üretim Lisansının alınmasını müteakip proje konusu saha Lisans süresi boyunca Farcan Enerji Üretim A. Ş.’ye tahsis edilecektir. Konuyla ilgili olarak Kırıkkale Valiliği Defterdarlık Milli Emlak Müdürlüğü’nün görüşü ekte verilmiştir (Bkz. Ek-14). Proje sahası hazineye ait olup, lisans periyodu boyunca devletten kiralanacaktır. Dolayısıyla proje kapsamında herhangi bir kamulaştırma yapılmayacaktır. Proje sahası üzerinde herhangi bir yerleşim bulunmadığından yeniden yerleşim planı hazırlanmasına gerek yoktur. 39 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Proje sahasına ulaşım yollarında ise, inşaat ve işletim aşamalarındaki ihtiyacı karşılamak üzere iyileştirme çalışmaları yapılacaktır. Bu sebeple, proje alanına komşu olan arazi sahipleri müzakere sürecine katılmaya davet edilmiştir. İstimlak ihtiyacı olduğu takdirde, Türk Yönetmelikleri ve EBRD gereklilikleri yerine getirilecektir. Ulaşım yolları genişletme çalışmaları sırasında, 15.05.1997 tarihili ve 22990 sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Karayolları Kenarında Yapılacak ve Açılacak Tesisler Hakkında Yönetmelik”e istinaden, Karayolları Genel Müdürlüğü’nden Geçiş Yolu İzin Belgesi alınacaktır. Projenin inşa sürecinden sonra, söz konusu yeni yol Belediyeye tahsis edilecek olup, halkın yoldan faydalanması sağlanacaktır. İnşa aşamasının tamamlanmasının ardından, ulaşım yolları halkın kullanımına açılacaktır. Yol iyileştirme çalışmalarından doğabilecek sorunlar için, proje yatırıcımları tarafından kamulaştırma planı hazırlanacaktır. Karşılıklı olarak anlaşma sağlanamadığı takdirde, mahkeme tarafından alternatif çözümler belirlenecektir. VI.7. Diğer Hususlar Bu bölümde aktarılacak başka bir husus bulunmamaktadır. 40 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU BÖLÜM VII. PROJE KAPSAMINDA ETKİLENECEK ALANIN BELİRLENMESİ VE BU ALAN İÇİNDEKİ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİN AÇIKLANMASI (*) VII.1. Projeden Etkilenecek Alanın Belirlenmesi, (Etki Alanının Nasıl ve Neye Göre Belirlendiği Açıklanacak ve Etki Alanı Harita Üzerinde Gösterilecek) Bir projenin hazırlık, inşaat ve işletme sırasında ya da işletme sonrasında, çevresel ve sosyal unsurlarında doğrudan ya da dolaylı olarak, kısa veya uzun dönemde, geçici ya da kalıcı, olumlu ya da olumsuz yönde ortaya çıkması olası değişiklikler proje etkileri olarak adlandırılmakta olup, söz konusu etkilerin gözlemlendiği saha ise Proje Etki Alanı olarak tanımlanmaktadır. Proje etki alanı belirlenirken Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği’nde (SKHKKY) yer alan Tesis Etki Alanı tanımı ve en yakın yerleşim yerleri ile proje sahası ve etrafındaki topografya göz önünde bulundurulmuştur. SKHKKY Ek-4 de verilen esaslara göre tespit edilmiş baca yüksekliklerinin 50 (elli) katı yarıçapa sahip alan, tesis etki alanıdır. Buna göre proje kapsamında yer alan emisyon bacaları yüksekliği 75 m olduğundan 3.750 m yarı çapa sahip alan etki alanı olarak seçilmelidir. Proje sahası ve etrafındaki topografya ile en yakın yerleşim yerlerinin konumları da göz önünde bulundurularak faaliyet sahası etrafında 11 km x 11 km büyüklüğünde daha geniş bir alan proje etki alanı olarak seçilmiş olup, aşağıda Şekil 18’de verilmiştir. Etki alanının işaretlenerek verilmiş olan 1/25.000 ölçekli Topografik harita ekte sunulmuştur. (Bkz Ek-2) (*) Bu Bölümde proje için seçilen yerin çevresel özellikleri verilirken etki alanı dikkate alınmalıdır. Bu bölümde sıralanan hususlar itibari ile açıklanırken, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarından, araştırma kurumlarından, üniversitelerden veya benzeri diğer kurumlardan temin edilen bilgilerin hangi kurumdan ve kaynaktan alındığı raporun notlar bölümünde belirtilir veya ilgili harita, doküman vb. belgeye işlenir. Proje sahibince kendi araştırmalarına dayalı bilgiler verilmek istenirse, bunlardan kamu kurum ve kuruluşların yetkileri altında olanlar için ilgili kurum ve kuruluşlardan bu bilgilerin doğruluğunu belirten birer belge alınarak rapora eklenir. 41 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 18. Proje Etki Alanı VII.2. Proje ve Etki Alanı İçerisindeki Fiziksel ve Biyolojik Çevrenin Özellikleri ve Doğal Kaynakların Kullanımı VII.2.1 Meteorolojik ve iklimsel özellikler (bölgenin genel ve lokal iklim koşulları, sıcaklık-yağış-nem dağılımları, buharlaşma durumu, sayılı günler, rüzgâr dağılımı vb. bu başlık altında yer alan bilgilerin aylıkmevsimlik-yıllık dağılımları içermesi) Bölgenin Genel İklim Şartları Kırıkkale ilinin deniz seviyesinden yüksekliği 570– 1744 m arasında değişmektedir. İl merkezi 720 m yüksekliğe sahiptir. Proje alanı ılıman iklim kuşağında yer almaktadır. Ancak bulunduğu alanın denizden uzak oluşu, günlük sıcaklık farkının bozkır olmasından dolayı değişmelere uğraması gibi nedenlerle iklim karasallaşmaktadır. Faaliyet alanına en yakın meteoroloji istasyonu olan Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu’na ait 1975-2010 yılları arsına ait Uzun Yıllar Meteorolojik Veri Bülteni dikkate alınarak aşağıdaki bölümler hazırlanmıştır. 42 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Basınç Dağılımı Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar (1975-2010) gözlem kaytılarına göre bölgede ortalama basınç 929,8 hPa, maksimum basınç 949,9 hPa ve minimum basınç ise 898,7 hPa’dır. 960 940 920 900 880 860 Temmu Ağusto z s Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Ort. Basınç 931.9 930.4 928.9 927.3 928.3 927.7 926.6 Max. Basınç 946.8 945.9 949 944.4 941.7 938.1 937.8 Min. Basınç 898.7 909.8 907.9 912.5 917.1 915.6 915.4 Ort. Basınç Eylül Ekim Kasım Aralık 927.4 930.3 932.7 933.2 932.8 937.9 941.2 944.1 947.7 949.9 917.6 919.5 921.6 914.9 912.2 Max. Basınç Şekil 19. Kırıkkale İli Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Basınç Dağılımı (hPa) Sıcaklık Dağılımı Kırıkkale İli Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar (1975-2010) gözlem kayıtlarına göre bölgede ortalama sıcaklık 12,5 ºC’dir. Ortalama sıcaklık açısından en sıcak ay Temmuz (24,5 ºC), en soğuk ay ise Ocak (0,5ºC) ayıdır. Aynı rasat süresi içerisinde maksimum sıcaklık 41,6 ºC ile Temmuz ayında ve minimum sıcaklık -22,4 ºC ile Ocak ayında gözlenmiştir. 60 40 20 0 -20 -40 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Eylül Ekim Kasım Aralık Ort. Sıcaklık 0.5 2.2 6.6 12.2 16.8 Haziran Temmuz Ağustos 21.1 24.4 24.1 19.4 13.5 6.6 2.2 Max. Sıcaklık 17 20.8 27.9 30.4 34.4 37.6 41.6 40.3 36.9 33 24.8 19 Min. Sıcaklık -22.4 -21.3 -19.8 -5.8 0.4 5.4 7.4 8 2.8 -2.6 -9.7 -17 Ort. Sıcaklık Max. Sıcaklık Şekil 20. Kırıkkale İli Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Sıcaklık Dağılımı (°C) 43 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Yağış Dağılımı Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar (1975-2010) gözlem kayıtlarına göre bölgede toplam yağış ortalaması yıllık 375,6 mm’dir. Günlük maksimum yağış ise 100,6 mm ile Haziran ayında gözlenmiştir. Yağışın 0,1 mm’den büyük olduğu günler sayısı ortalama 98,7’dir. 60 50 40 30 20 10 0 Ort. Toplam Yağış Miktarı Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 41.2 29.2 32.7 49.7 49 34.9 11.2 7.8 12.6 29.9 34 43.4 Ort. Toplam Yağış… Şekil 21. Kırıkkale İli Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Yağış Dağılımı (mm) Standart zamanlarda 100 yılda bir görülen 24 saatlik en büyük yağış 100,8 mm’dir. Yağış bertaraf kanalları, yer altı sistemleri, yer üstü yapıları vb. bu değere göre planlanacaktır. Faaliyet alanında bulunan kuru dere yatakları ve bu derelerin yağış alanları belirlenmiştir. Kuru dere yataklarının yağış alanlarını gösterir harita ve proje taşkın hesaplarıyla ilgili çalışmalar ekte sunulmuştur. (Bkz. Ek-21) Yapılan çalışmalarda 2 Nolu Nolu Havzanın Yağmurdan gelen 100 yıllık taşkın debisi 0,37 m3/sn, 3 nolu havzanın Yağmurdan gelen 100 yıllık taşkın debisi 0,41 m3/sn olarak hesaplanmıştır. Proje alanında Kızılırmak Min. Su Kotu =663,10 m.ve Q500- Max. Su kotu=665.95’dir. Proje alanı ise 680 kotlarında olup, Kızılırmak Taşkın kotunun üzerinde yer almaktadır. Şekil 22. Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu Yağış – Şiddet – Süre Tekerrür Eğrisi 44 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 6. Standart Zamanlarda Gözlenen En Büyük Yağış Değerleri (mm) GÖZLEM YILI 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 1997 1996 1995 1994 1993 1992 1991 1990 1989 1988 1987 1986 1985 1984 1983 1982 1981 1980 1979 1978 5 6.5 1.6 3.7 7.9 5.3 5.0 5.1 1.9 7.2 2.6 4.3 10.8 7.9 12.3 6.5 6.5 3.3 3.9 5.6 7.4 1.0 3.9 4.8 5.3 6.4 9.5 4.4 13.3 9.1 8.2 5.2 2.0 4.8 DAKİKA 10 15 8.5 12.4 3.1 3.5 4.4 6.5 9.9 10.7 5.9 8.8 7.9 9.8 10.2 12.8 2.3 2.4 12.0 16.4 3.7 5.0 8.0 9.9 21.0 28.7 14.1 17.5 24.3 30.1 12.7 16.3 7.9 8.1 3.8 4.6 6.9 8.5 7.8 8.2 7.6 7.6 1.5 2.3 5.2 5.8 6.4 8.3 9.0 12.0 9.5 10.5 15.4 18.9 4.5 6.5 16.9 22.3 12.2 14.5 13.7 15.4 6.0 6.2 3.2 4.3 5.2 5.3 SAAT 30 16.5 4.6 8.7 12.9 13.3 13.5 15.4 3.2 18.1 8.2 12.2 42.2 21.1 52.1 19.8 8.3 6.6 10.0 9.3 8.0 3.6 9.4 10.6 16.4 10.9 21.8 12.1 25.0 16.1 18.5 6.6 5.3 6.4 1 17.6 5.6 8.7 15.3 16.5 16.0 16.1 6.2 24.0 12.3 14.5 43.9 21.2 61.4 20.7 8.9 6.6 10.4 9.4 8.6 5.1 10.8 10.8 18.4 13.4 23.2 16.3 27.1 16.7 27.7 6.7 6.3 6.9 2 23.2 7.6 13.4 17.2 18.1 17.4 18.0 9.2 25.3 14.7 17.0 45.9 21.2 66.6 20.8 11.5 8.2 14.3 12.5 10.6 8.5 13.0 11.6 22.1 17.4 23.4 19.6 28.2 17.0 29.5 6.8 7.7 7.2 3 23.2 8.6 14.2 19.2 18.4 17.4 18.3 11.8 25.9 15.1 17.4 52.6 21.4 80.6 21.1 14.0 10.3 19.1 12.7 12.9 11.5 15.3 11.6 24.1 17.4 23.5 19.9 28.2 17.0 30.1 8.4 7.8 10.2 4 23.2 9.2 14.3 21.2 18.9 17.5 18.3 13.4 25.9 15.5 20.1 52.6 21.7 88.4 21.3 15.4 13.7 20.5 12.7 14.9 13.9 18.1 12.5 25.2 17.5 23.5 19.9 28.2 17.0 32.0 10.6 7.9 11.3 5 23.2 9.6 14.3 21.2 20.2 17.5 18.4 15.3 26.6 15.6 20.4 52.7 25.5 93.3 21.8 16.3 15.8 21.1 12.7 15.4 16.7 18.9 13.5 25.2 17.5 23.5 23.8 28.2 17.0 33.7 12.6 7.9 11.4 45 6 23.2 10.2 14.3 21.2 21.8 17.5 18.4 18.9 26.6 15.7 20.6 52.7 26.3 98.8 21.9 16.3 16.8 21.1 12.7 15.5 18.7 19.2 16.0 25.2 18.1 23.7 24.8 28.2 17.0 33.7 14.4 8.1 11.4 8 29.4 11.4 14.3 21.3 21.8 17.5 18.4 23.5 26.7 16.3 21.7 52.7 26.4 100.2 21.9 16.3 17.9 21.3 12.9 17.5 25.7 19.4 19.4 25.2 18.1 24.2 24.8 28.8 17.0 33.7 17.3 10.6 11.6 12 35.6 15.9 16.9 21.3 21.9 17.6 18.5 28.7 26.7 16.5 24.9 52.7 26.4 100.5 22.0 17.1 18.4 21.3 12.9 23.6 30.3 21.1 21.3 25.2 18.1 24.2 24.8 28.8 17.1 33.7 19.5 12.4 12.3 18 39.2 18.9 17.7 21.4 22.0 17.7 18.6 32.0 27.2 16.8 13.7 52.7 26.4 100.6 22.2 21.3 18.5 21.4 12.9 26.9 31.3 21.3 21.3 25.2 20.7 24.9 24.8 28.8 17.1 33.8 21.0 12.6 15.9 24 39.8 21.3 21.0 21.6 22.0 26.1 21.3 34.8 27.4 32.2 35.7 52.7 27.2 100.8 25.9 30.2 26.0 21.8 15.1 26.9 31.4 40.0 36.0 33.3 21.3 33.0 27.8 34.6 24.7 33.8 26.6 12.6 28.1 24 + * ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU GÖZLEM YILI 1977 1975 1974 1973 1972 1971 1970 1969 1968 1967 N Y-ORT Y-EB Std.S Car.K UDF 2 YIL 5 YIL 10 YIL 25 YIL 50 YIL 100 YIL 5 12.4 4.3 10.0 2.8 5.5 10.0 2.0 3.2 5.8 5.3 43 6.0 13.3 3.06 0.59 LP3 5.6 8.6 10.4 12.4 13.7 14.8 DAKİKA 10 15 18.6 23.7 5.5 6.5 20.0 29.6 4.4 5.0 5.5 5.5 17.0 20.0 3.5 6.0 4.0 3.7 9.7 9.7 7.6 8.7 43 43 9.2 11.5 24.3 30.1 5.56 7.41 0.91 1.09 LP3 LP3 7.9 9.5 13.2 16.3 17.0 21.5 21.9 28.8 25.7 34.7 29.5 41.0 30 29.4 8.2 37.0 7.1 5.5 21.3 7.4 6.3 13.2 10.2 43 14.8 52.1 10.42 1.80 LP3 11.8 20.4 27.6 38.2 47.4 57.7 1 29.4 8.7 42.6 9.4 12.7 21.3 7.7 9.5 14.2 11.2 43 16.8 61.4 11.45 2.00 LP3 13.5 22.7 30.4 42.4 53.0 64.7 2 29.4 8.7 44.1 16.7 12.8 21.7 9.0 13.1 16.7 11.4 43 18.9 66.6 11.52 2.23 LP3 15.8 24.9 32.3 43.6 53.5 65.3 3 29.4 11.1 44.3 21.4 13.3 21.7 11.2 13.5 22.5 11.4 43 20.4 80.6 12.97 2.91 LP3 16.8 26.1 34.2 47.0 58.7 72.7 4 29.4 13.0 44.3 26.2 13.6 21.7 13.5 13.7 26.0 11.4 43 21.6 88.4 13.59 3.28 LP3 17.8 27.1 35.3 48.6 61.0 75.9 5 29.4 14.8 44.3 28.2 13.6 22.3 15.4 14.4 26.1 11.4 43 22.5 93.3 14.01 3.48 LP3 18.6 28.1 36.4 49.9 62.3 77.3 46 SAAT 6 29.4 16.3 44.3 29.8 13.6 22.8 17.1 16.9 26.1 11.4 43 23.2 98.8 14.48 3.75 LP3 19.2 28.7 37.1 50.8 63.6 77.9 8 29.4 16.8 44.3 32.0 13.9 23.9 17.7 27.9 26.1 12.4 43 24.4 100.2 14.42 3.78 LP3 20.4 29.9 38.4 52.2 65.1 78.6 12 29.4 18.6 44.3 33.7 15.5 23.9 20.2 30.2 26.1 16.0 43 25.7 100.5 14.16 3.81 LP3 21.6 30.9 39.3 53.2 66.3 79.0 18 38.6 18.7 44.3 33.7 18.6 24.4 20.3 31.5 26.1 29.0 43 26.7 100.6 14.23 3.60 LP3 22.8 32.5 41.0 54.7 67.1 80.7 24 39.8 20.5 50.1 33.7 19.1 30.2 24.7 37.5 26.1 29.6 43 31.0 100.8 13.67 3.33 LP3 27.7 37.9 45.8 57.4 67.3 82.4 24 + 44 30.9 100.8 13.51 3.37 LP3 27.8 38.1 46.1 57.8 67.6 82.4 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Nem Dağılımı Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar (1975-2010) gözlem kayıtlarına göre bölgede ortalama nem %63, ortalama nispi nem nemin en yüksek olduğu Aralık ayında %77,5 ve en düşük olduğu Ağustos ayında %50,6’dır. Şekil 23. Kırıkkale İli Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Nem Dağılımı (%) Bölgenin Sayılı Günler Dağılımı Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar (1975-2010) gözlem kayıtlarına göre yağışın 0,1 mm’den büyük olduğu günler sayısı ortalaması yıllık 98,7 gün, kar yağışlı günler sayısı yıllık 19,8 gün, kar örtülü günler sayısı 17,5 gün, sisli günler sayısı 11,8 gün, dolulu günler sayısı 1,3 gün, kırağılı günler sayısı 32,9 gündür. Tablo 24. Kırıkkale İli Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Sayılı Günler Dağılımı Aylar Kar Yağışlı Kar Örtülü Sisli Günler Dolulu Günler Kırağalı Orajlı Günler Günler Sayısı Günler Sayısı Sayısı Sayısı Günler Sayısı Sayısı Ocak 6,3 8 3,6 0,1 6,6 0 Şubat 5 4,4 1,5 0,1 6,3 0,1 Mart 3,1 1,6 0,4 0,2 4,1 0,5 Nisan 0,5 0,1 0,2 0,4 0,5 2,5 Mayıs 0,2 6 Haziran 5,4 Temmuz 2,2 Ağustos 1,9 Eylül 0,1 Ekim 2,1 0,1 0 0,9 0,9 Kasım 1,2 0,3 1,9 0,1 6,9 0,2 Aralık 3,7 3,1 4,1 0,1 6,7 0 Yıllık Toplam 19,8 17,5 11,8 1,3 32 21,8 47 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU En çok kar yağışı 6 gün ile Ocak ayında görülmüş ve en çok kar örtülü gün 8 gün ile Ocak ayında yaşanmıştır. Sis oluşumu en çok Ocak ayında görülmektedir. Bölgede dolu yağışı en çok Nisan ayında görülmekte olup, ortalaması 0,4 gündür. Kırağlı günler ise en çok Kasım, Aralık ve Ocak aylarında görülmekte olup sırası ile 6,9, 6,7 ve 6,6 gündür. Orajlı günler ise en çok Haziran ayında yaşanmakta olup, uzun yıllar ortalaması 5,4 gündür. Bölgenin Maksimum Kar Kalınlığı Kırıkkale ili Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar (1975-2010) gözlem kayıtlarına göre görülen maksimum kar kalınlığı 48 cm olup, Ocak ayında ölçülmüştür. Tablo 25. Kırıkkale İli Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Maksimum Kar Kalınlığı Aylar Ocak Şubat Mart Nisan Max. Kar Kalınlığı 48 40 25 6 Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 5 31 Bölgenin Buharlaşma Durumu Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar (1975-2010) gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama buharlaşma miktarı 1.312,3 mm’dir. En yüksek aylık açık yüzey buharlaşması ise 15,7 mm ile Ağustos ayında görülmüştür. Şekil 24. Kırıkkale İli Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Kayıtlarına Göre Ortalama Açık Yüzey Buharlaşması (mm) 48 Toplam 48 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Bölgenin Rüzgar Dağılımı Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar (1975-2010) gözlem kayıtlarına göre aylara ve mevsimlere göre rüzgar esme sayıları aşağıda Tablo 7 ve Tablo 8’de verilmiş olup, grafik hali de Şekil 25’da sunulmuştur. Buradan da görüleceği üzere hakim rüzgar yönleri 1. Derecede kuzeydoğu (NE), 2. Derecede doğukuzeydoğu (ENE), 3. Derecede güneybatı (SW), 4.derecede doğudur (E). Tablo 7. Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Gözlem Kayıtlarına Göre Aylık Rüzgar Esme Sayıları Rüzgâr Yönü N Aylar Toplam Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 505 602 558 457 638 948 942 737 735 654 504 408 7688 NNE 774 716 817 753 1025 1498 2245 1710 1144 1036 770 691 13179 NE 2285 2334 2995 2425 3375 3951 5404 5403 4052 3418 2418 2310 40370 ENE 2389 2410 2741 2470 3317 3622 4642 4869 3885 3937 2849 2703 39834 E 2009 1770 2229 1850 2235 2043 2253 2561 2558 2388 2423 1991 26310 ESE 640 560 562 504 571 654 572 611 645 524 573 519 6935 SE 666 500 533 456 692 483 521 401 564 690 529 771 6806 SSE 611 369 299 377 302 240 167 181 270 329 345 502 3992 S 1233 966 997 909 611 458 350 289 429 571 803 873 8489 SSW 2665 2420 2172 2274 1440 731 417 431 807 1298 1958 2516 19129 SW 3784 3028 3029 3066 2226 1287 870 850 1239 1596 2255 3574 26804 WSW 1251 1345 1602 1863 1567 1177 600 586 1091 1346 1402 1460 15290 W 1057 1179 1329 1704 1442 1218 891 732 987 972 917 889 13317 WNW 334 402 574 625 638 799 515 475 718 590 457 496 6623 NW 331 472 486 504 489 688 659 656 555 340 319 320 5819 NNW 339 450 499 419 494 786 690 555 535 328 476 419 5990 Tablo 8. Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Gözlem Kayıtlarına Göre Mevsimsel Rüzgar Esme Sayıları N NNE NE ENE E ESE SE SSE S SSW SW WSW W WNW NW NNW SONBAHAR 1893 2950 9888 10671 7369 1742 1783 944 1803 4063 5090 3839 2876 1765 1214 1339 KIŞ 1515 2181 6929 7502 5770 1719 1937 1482 3072 7601 10386 4056 3125 1232 1123 1208 İLKBAHAR 1653 2595 8795 8528 6314 1637 1681 978 2517 5886 8321 5032 4475 1837 1479 1412 49 YAZ 2627 5453 14758 13133 6857 1837 1405 588 1097 1579 3007 2363 2841 1789 2003 2031 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU N NNW NW 45000 40000 35000 30000 25000 NNE NE 20000 WNW ENE 15000 10000 5000 W E 0 Yıllık Toplam WSW ESE SW SE SSW SSE S Şekil 25. Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Gözlem Kayıtları Esme Sayılarına Göre Yıllık Toplam Mevsimsel Rüzgar Diyagramları 50 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU N NW W… W 12000 N… 10000 8000 6000 4000 2000 0 N… NE ENE E W… SONB… ESE SW 10000 NNW NW 8000 6000 WNW 4000 2000 W 0 İLKB… SE SSE S NNE NE ENE E K… ESE 16000 NNW 14000 NW 12000 10000 8000 WNW 6000 4000 2000 W 0 N NNE NE ENE E WSW SE SSW E SSW N SW ENE SW SSE WSW NE ESE S 12000 NNW 10000 NW 8000 6000 WNW 4000 2000 W 0 NNE WSW SE SS… N ESE SW SSE SE SSW S SSE S Şekil 26. Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Gözlem Kayıtları Esme Sayılarına Göre Mevsimsel Rüzgar Diyagramları 51 Y… ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 27. Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Gözlem Kayıtları Esme Sayılarına Göre Aylık Rüzgar Diyagramları 52 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar (1975-2010) gözlem kayıtlarına göre aylara ve mevsimlere göre rüzgar hızları aşağıda Tablo 9 ve Tablo 10’da halinde verilmiş olup, grafik hali de Şekil 28 ve Şekil 29’da sunulmuştur. Tablo 9. Kırıkkale İli Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Gözlem Kayıtlarına Göre Aylık Rüzgar Hızları (m/sn) Rüzgâr Yönü Aylar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıllık Ortalama N 2 2,2 2,5 2,1 2,3 2,8 3,1 2,8 2,4 2 1,9 1,9 2,3 NNE 2,2 2,4 2,5 2,1 2,3 2,7 3,1 2,9 2,3 2,1 1,9 2 2,4 NE 1,7 1,9 2 2 1,9 2,2 2,7 2,5 1,8 1,7 1,5 1,7 2,0 ENE 1,6 1,8 2 1,9 2 2,1 2,6 2,6 1,8 1,7 1,4 1,6 1,9 E 1,2 1,3 1,3 1,4 1,4 1,5 1,6 1,7 1,4 1,2 1,1 1,2 1,4 ESE 1,2 1,2 1,3 1,3 1,4 1,5 1,6 1,6 1,3 1,2 1 1,1 1,3 SE 1 1,1 1,2 1,2 1,3 1,3 1,2 1,2 1,1 0,9 0,9 0,9 1,1 SSE 1,1 1,2 1,3 1,4 1,4 1,4 1,5 1,4 1,3 1,1 1 1,1 1,3 S 1,4 1,8 1,9 1,9 1,7 1,6 1,3 1,5 1,6 1,5 1,4 1,3 1,6 SSW 2,1 2,4 2,4 2,5 2,1 1,8 1,8 1,7 1,7 1,8 1,9 2 2,0 SW 1,6 1,7 1,8 1,9 1,7 1,7 1,6 1,5 1,4 1,5 1,5 1,5 1,6 WSW 1,7 1,8 2,1 2,2 2,2 2,2 2 1,9 1,8 1,6 1,5 1,6 1,9 W 1,4 1,8 2,1 2,2 2,2 2,3 2,1 2 2 1,7 1,4 1,5 1,9 WNW 1,7 1,9 2,2 2,3 2,4 2,4 2,5 2,3 2,1 1,9 1,5 1,6 2,1 NW 1,4 1,7 1,6 1,8 1,8 2,1 2,1 1,7 1,6 1,3 1,4 1,3 1,7 NNW 2,2 2,8 2,5 2,4 2,6 2,8 3 3,1 2,5 2 2,2 2,1 2,5 Tablo 10. Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Gözlem Kayıtlarına Göre Mevsimsel Rüzgar Hızları (m/sn) SONBAHAR KIŞ İLKBAHAR YAZ N 2.1 2.0 2.3 2.9 NNE 2.1 2.2 2.3 2.9 NE 1.7 1.8 2.0 2.5 ENE 1.6 1.7 2.0 2.4 E 1.2 1.2 1.4 1.6 ESE 1.2 1.2 1.3 1.6 SE 1.0 1.0 1.2 1.2 SSE 1.1 1.1 1.4 1.4 S 1.5 1.5 1.8 1.5 SSW 1.8 2.2 2.3 1.8 SW 1.5 1.6 1.8 1.6 WSW 1.6 1.7 2.2 2.0 W 1.7 1.6 2.2 2.1 WNW 1.8 1.7 2.3 2.4 NW 1.4 1.5 1.7 2.0 NNW 2.2 2.4 2.5 3.0 53 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 28. Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Gözlem Kayıtları Rüzgar Hızlarına (m/sn) Göre Oratalama Yıllık Rüzgar Diyagramları 54 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 29. Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Gözlem Kayıtları Rüzgar Hızlarına (m/sn) Göre Mevsimsel Rüzgar Diyagramları 55 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 30. Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Gözlem Kayıtları Rüzgar Hızlarına Göre Aylık Rüzgar Diyagramları (m/s) 56 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Ortalama Rüzgar Hızı Dağılımı Kırıkkale İli Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar (1975-2010) gözlem kayıtlarına göre, yıllık ortalama rüzgar hızı 1,8 m/sn’dir. Şekil 31. Kırıkkale İli Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Kayıtlarına Göre Yıllık Ortalama Rüzgar Hızları (m/sn) Dağılımı Kırıkkale İli Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar (1975-2010) gözlem kayıtlarına göre, maksimum rüzgar hızı 28,1 m/sn ile Mart Ayında ve 28 m/sn ile Haziran ayında gözlenmiştir. Şekil 32. Kırıkkale İli Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Kayıtlarına Göre Maksimum Rüzgar Hızı Dağılımı (m/sn) Fırtınalı, Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Kırıkkale’de Nisan ayında en çok 1,3 gün ile Nisan ayında fırtınalı günler yaşanmış olup, kuvvetli rüzgarlı günler ise 8,2 gün ile Temmuz ayında yaşanmıştır. Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar (1975-2010) gözlem kayıtlarına göre Ortalama Fırtınalı Gün Sayısı 7,3 gün ve Ortalama Kuvvetli Rüzgârlı Günler Sayısı ise 61,6 gün olarak gözlenmiştir. 57 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 11. Kırıkkale İli Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Kayıtlarına Göre Aylara Göre Ortalama Fırtınalı Gün ve Ortalama Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Aylar Ort. Fırtınalı Günler Sayısı Ort. Kuvvetli Günler Sayısı Ocak 0.4 3.4 Şubat 0.9 3.8 Mart 0.7 5.4 Nisan 1.3 6.3 Mayıs 0.7 7.1 Haziran 1 7.2 Temmuz 0.6 8.2 Ağustos 0.4 7.1 Eylül 0.5 4.3 Ekim 0.3 3.1 Kasım 0.3 2.9 Aralık 0.2 2.8 Yıllık Toplam 7,3 61,6 VII.2.2 Jeolojik özellikler (jeolojik yapının fiziko-kimyasal özellikleri, tektonik hareketler, mineral kaynaklar, heyelan, benzersiz oluşumlar, çığ, sel, kaya düşmesi başlıkları altında incelenmesi, proje sahasının 1/25000 ölçekli genel jeoloji haritası ve inceleme alanına ait 1/1000 ve/veya 1/5000’lik jeolojik harita ve lejantı, stratigrafik kolon kesiti) Genel Jeoloji ve Stratigrafi Proje alanı için Bölgenin Genel Jeolojisi hakkında; MTA tarafından 1980 yılında yapılan "Ankara Metropoliten Alanı Arazi Kullanım Haritası Açıklama Raporu" ve 1994 yılında hazırlanan "Ankara İlinin Çevre Jeolojisi ve Doğal Kaynakları Projesi" çalışmaları temel olarak alınmıştır. Proje Alanı Kılıçlar grubu içerisinde kalmakta olup; Senomaniyen- Kampaniyen yaşlı birbirleriyle yanal ve dikey yönde geçişli sedimanter, volkano-sedimanter ve volkanik kayaçlar olarak tanımlanmıştır. İnceleme alanı ve yakın civarını gösterir Jeoloji Haritası ve Lejantı ekte verilmiştir olup, genelleştirilmiş stratigrafik kolon kesit ise Şekil-33 ‘de sunulmuştur (Bkz.Ek-9). Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nın (Afet İşleri Genel Müdürlüğünün) 19.08.2008 tarih ve 10337 sayılı Genelge esaslarına göre hazırlanan İmar Planına Esas Jeolojik – Jeoteknik Etüd Raporu hazırlanarak ekte verilmiştir. (Bkz. Ek-9) Ekte jeolojik jeoteknik etüt raporu Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na sunularak onaylatılacaktır. Onaylanma üzere sunulan jeolojik jeoteknik etüt raporunda belirtilen hususlara uygun olarak inşaat çalışmaları yürütülecektir. Proje konusu ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali kapsamında söz konusu raporda belirtilen plan kriterleri yerine getirilecektir. 58 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 33: Santral alanı ve çevresine ait stratigrafik kolon kesit 59 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU KILIÇLAR GRUBU Bu grup içerisinde daha yaşlı kayaçlardan türemiş olistolit ve olistostromlar yaygın olarak bulunmaktadır. Bölgede yaygın olarak izlenen grup, Hisarköy ve Karadağ formasyonlarına ayrılmıştır. Hisarköy formasyonu, Cengizpınar volkanit üyesi, Kocatepe kireçtaşı üyesi ve Radyolarit üyesine, Karadağ formasyonu ise Kurşunludüz kireçtaşı üyesine ayırtlanmıştır. Bu birimlerin tümü Kılıçlar köyü dolaylarında izlenir. Hisarköy Formasyonu (Kkh): Birim genelde bölgede kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanım gösterir. Kaba çakıl boyutundan ince kum boyutuna kadar değişen boyuttaki tanelerin oluşturduğu kayatürlerinden oluşur. Birimin çökel kayaçları yer yer kötü boylanmalı volkanik taneli çakıltaşı, kumtaşı, çamurtaşı ardalanması ve arada izlenen kireçtaşlarından oluşmuştur. Çakıltaşı ve kumtaşları çoğunlukla boz, kahverengi, kırmızı renkli gevşek tutturulmuş ve tabakalanması belirsizdir. Birimin, genelinde boylanma ve derecelenme kabaca izlenir. Çamurtaşları; kırmızı, boz renkli, ince-orta tabakalıdır. Hisarköy formasyonu içinde Eldivan ofiyolit topluluğundan türemiş çeşitli boyutlarda olistolit ve olistostromlar sıkçı izlenir. Hisarköy formasyonu bölgenin kuzeyinde Eldivan ofiyolit topluluğu üzerine uyumsuz olarak gelir. Birimin yaşı Senomaniyen-Kampaniyen olarak saptanmıştır. Hisarköy formasyonu, derin deniz ortamında ve genellikle eğimi fazlaca olan kıta yamacında çökelmiştir. Çökellerin en önemli kaynağı kıta ve şelfdeki çökeller olmakla birlikte eş yaşlı volkanizmanın ürünü spilit ve diyabazlar (Cengizpınar volkanit üyesi) da kaynak kayacın bir bölümünü oluşturur. Havzada var olan tektonik etkinlik, volkanizmanın etkisi ile şiddetlenmiş ve parçalanarak yerinden oynatılan eşyaşlı volkanik gereç, karadan türeyen gereçlerle karışarak başlıca moloz akması süreçleri ile çökelmiştir. Pelajik çökelim, ortamın dingin olduğu evrelerde gerçekleşmiş ve radyolarit, çamurtaşı ve killikireçtaşı çökelmiştir. Cengizpınar Volkanit Üyesi (Kkhc): Birim Hisarköy formasyonu içinde kayatürü özelliğine bağlı olarak ayırtlanmıştır. Cengizpınar volkanit üyesi, Hisarköy formasyonu içinde çeşitli evrelerde oluşmuş olan yastık lav özelliğini kısmen korumuş spilit (bazalt), diyabaz ve bunlara bağlı dayk ve silislerden oluşur. Spilitler koyu renkli, morumsu, gri, diyabazlar ise gri ve yeşil renklerdedir. Spilitlerin, volkanik malzemeli kumtaşları marn ve kumlu-killi kireçtaşları ile birincil ilişkide olduğu gözlenmiştir. Dayk konumundaki volkanitler, Kılıçlar grubunu oluşturan birimleri kesmiş olarak izlenir. Cengizpınar volkanit üyesi, Hisarköy formasyonu'nun SenomaniyenKampaniyen'e kadar süren zaman aralığındaki çökemininin değişik düzeylerinde derin deniz volkanizmasının bir ürünü şeklinde yayılarak gerek çökeller içine girerek gerekse çökelme yüzeyi üzerinde akarak ilişkide olduğu kayatürlerini az da olsa etkilemiştir. 60 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Kocatepe Kireçtaşı Üyesi (Kkhk): Hisarköy formasyonu içinde kayatürü özelliğine göre ayırtlanmıştır. Kocatepe kireçtaşı üyesi, parçalanmış sucuk yapısı kazanmış olarak da olsa uzun mesafelerde izlenebilen pelajik killi kireçtaşı, radyolarit-çamurtaşı ve kalsitürbidit ardalanmasından oluşur. Pelajik killi kireçtaşı, kırmızı, gri renkli, ince-orta katmanlanmalı, midye kabuğu kırılma yüzeylidir. Kalsitürbiditlerin taneleri, sığ deniz veya resifal kireçtaşı ile az olarak volkanik kayaç taneleridir. Radyolarit-çamurtaşı kırmızı renkli ince düzeyler olarak izlenir. Bazı kesimlerde Kocatepe kireçtaşı üyesi ile Cengizpınar volkanit üyesinin birincil ilişkileri görülür. Birimin yaşı Senomaniyen-Kampaniyendir. Radyolarit Üyesi (Kkhr): Hisarköy formasyonu içinde kayatürü özelliğine göre ayırtlanmıştır. Birim, radyolarit ve çamurtaşı ardalanmasından oluşur. Radyolaritler kırmızı, yeşil renkli ince tabakalıdır. radyolaritler içerisinde yer yer serpantinit olistolitleri izlenir. Birim, Hisarköy formasyonu içinde formasyon ile düşey ve yanal yönde geçişli ve mercekler şeklinde bulunur. Radyolaritler, kalsitürbiditler ile yer yer geçişler gösterir. Birim bol olarak radyolaria içerir. Birimin yaşının birlikte olduğu formasyon ve üyelerle eş yaşlı Senomaniyen-Kampaniyen zaman aralığında olduğu düşünülmektedir. Karadağ Formasyonu (Kkk): Karadağ formasyonu altta volkanik taneli kumtaşı, çakıltaşı ardalanması ile başlar, üste doğru kumtaşı-çamurtaşı ardalanması şeklinde devam eder. Çakıltaşı ve kumtaşı, yeşil, kahverengi. boz, kızılrenkli, sıkı tutturulmuş ve ince-orta tabakalanmalıdır. Kumtaşlarında, derecelenme, paralel laminalanma, akıntı çapraz laminalanma konvolit tabakalanma bulunmaktadır. Çamurtaşı, gri, kahverengi, boz renkli sıkı tutturulmuş, ince tabakalı ve iğnemsi kırıklıdır. Çamurtaşları, kumtaşı tabakalarının üzerine geçişli olarak gelir. Çamurtaşlarında paralel laminalanma yaygın olarak gözlenir. Killi kireçtaşları, gri, boz, kırmızı renkte, ince-orta tabakalanmalı ve midye kabuğu kırılmalıdır. Karadağ formasyonu, altta Hisarköy formasyonu ile geçişlidir. Bu geçiş zonunda Hisarköy formasyonunun volkanitleri ve kalsitürbiditleri ile Karadağ formasyonunun kumtaşı, silttaşı ardalanması birlikte izlenir. Karadağ formasyonu, yanal olarak da Hisarköy formasyonu ile giriktir. Birimin yaşı Senomaniyen-Kampaniyen olarak belirlenmiştir. Ayrıca Ankara'nın batısında Aşağı Yurtçu köyü mevkiinde Akbayır formasyonu üzerindeki Karadağ formasyonunun yaşı Senomaniyen-Türoniyen olarak değerlendirilmiştir. Kurşunludüz Kireçtaşı Üyesi (Kkkk): Karadağ formasyonu içinde kayatürü özelliğine göre harita ölçeğine uygun olarak ayırtlanmıştır. Üye sarımsı beyaz, gri, kırmızı renkli, midye kabuğu kırılma yüzeyli, silis bant ve yumrulu, ince-orta tabakalı bazen laminalı killi kireçtaşından oluşur. Kurşunludüz kireçtaşı üyesi alttan ve üstten Karadağ formasyonu ile geçişlidir. Birimin yaşı SenomaniyenTüroniyen olarak saptanmıştır. 61 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Kılıçlar Grubu İçindeki Olistolit ve Olistostromlar Eldivan ofiyolit topluluğundan türemiş ve "Keo" simgesi ile gösterilen olistolit ve olistostromlar; serpantinit, gabro, diyabaz, volkanik kayaçların karışımı ve/veya birinin çoğunlukla olduğu kesimlerdir. Eldivan ofiyolit topluluğunun bölgeye Albiyen-Apsiyen zaman aralığında yerleşmesinden sonra Senomaniyen-Kampaniyen yaşlı birimlerin içine kütle akması ve çekim kaymaları biçiminde değişik zamanlarda gelerek çökelime katılması sonucu oluşmuşlardır. Ilıcapınar Formasyonu (Kı): Birim, konglomera ve kumtaşının düzensiz ardalanmasından oluşur. Konglomeralar; kahverengi, boz, kızılrenklerde, orta tutturulmuş ve kalın-çokkalın tabakalıdır. Tabaka tabanları aşındırmalıdır. Konglomeralarda yer yer büyük ölçek teknesel çapraz tabakalanmalar izlenir. Boylanma ortadır. Kumtaşları, yeşil, kahve renkli, orta tutturulmuş, orta-kalın tabakalanmalıdır. Kumtaşlarında dereceli tabakalanma, paralel laminalanma ve küçük ölçek akıntı çapraz laminalanması izlenir. Konglomera ve kumtaşının çimentosu çok az veya hiç yoktur. Ilıcapınar formasyonunun alt sınırı çalışma alanında faylıdır. Birimin izlenen alt tabakaları ile Kılıçlar Grubunu oluşturan kayatürleri ve oluşum ortamları arasında çok sıkı bir ilişki vardır. Ilıcapınar formasyonu içindeki kanal çökellerinde, Kılıçlar Grubunu oluşturan kaya türlerine ait çakıllar bulunmaktadır. Bu nedenle Ilıcapınar formasyonunun Kılıçlar Grubu üzerine, kazıma yüzeyli olarak geldiği yani en alt kesimdeki kanal çökellerinin Kılıçlar Grubu'nun üzerinde açılan çukurluklara çökeldiği düşünülmektedir. Ilıcapınar formasyonu üstte ve yanalda Haymana formasyonu ile geçişli ve giriktir. Birimde fosil bulunamamış, ancak girik olduğu Haymana formasyonu ile aynı yaşta (Maastrihtiyen) kabul edilmiştir. Ilıcapınar formasyonu, Üst Kretase'de volkanizmanın etkinliğinin azalmasından sonra, üst denizaltı yelpazesinde, başlıca Hisarköy formasyonu üzerine çökelmiştir. Dizilitaşlar Formasyonu (Td): Dizilitaşlar formasyonu konglomera, kumtaşı, şeyl, killikireçtaşı ve kırıntılıkireçtaşından oluşur. Ayrıca Çaldağ formasyonundan türemiş resifal kireçtaşı karakterindeki çok sayıda tekçe, yüzlerce metre boyutlu eş yaşlı olistolitler de içermektedir. Konglomeralar; sarı, kahverengi, gri renklerde, gevşek tutturulmuş, orta-kalın tabakalıdır. İki tür çakıltaşı vardır. Kaba matrisk destekli, çok kötü boylanmış konglomera ve küçük çakıllı, tane destekli orta boylanmış çakıltaşları. Dizilitaşlar formasyonunun alt sınırı genç tektonik nedeniyle çoğunlukla faylı olmasına karşın Haymana formasyonu ile kayatürü ve sedimantolojik özellikleri gözönüne alındığında geçişli olduğu yerler de vardır. Üstte ise Çankırı havzasında Mahmutlar formasyonu ile olan dokanağı faylı olmasına karşın geçişli olduğu kesimlerde gözlenmiştir. Haymana havzasında ise Dizilitaşlar formasyonu üzerine Eskipolatlı formasyonu uyumlu olarak gelir. Dizilitaşlar formasyonunun yaşı Paleosen olarak saptanmıştır. 62 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Mahmutlar Formasyonu (Tmk): Genellikle doğu kesimlerde yaygın olarak gözlenir. Birim şeyl, kumtaşı, marn ve konglomeradan oluşan Karagedik üyesine, kumtaşı, çamurtaşı, tüflü kumtaşı, tüfitden oluşan Taşlıdere üyesine, çakıltaşı ve daha az kumtaşı, şeyl ve tüfden oluşan Kabaktepe üyesine ayırtlanmıştır. Üyelere ayırtlanamayan kesimler ise Mahmutlar formasyonu olarak gösterilmiştir. Mahmutlar formasyonunda konglomera, kumtaşlı marn ve tüfler yaygın kayatürünü oluşturmaktadır. Birim, altta Dizilitaşlar formasyonu ile sedimantolojik özellikleri gözönüne alındığında geçişli olduğu düşünülmektedir. Üstte ise Miskincedere formasyonu, Mahmutlar formasyonunu uyumlu olarak örter. Mahmutlar formasyonunu oluşturan Karagedik üyesi ve Taşlıdere üyesindeki kumlu kireçtaşı, kumtaşı düzeylerinden elde edilen fosillerle birimin yaşı Ipresiyen-Lütesiyen olarak belirlenmiştir. Karagedik Üyesi (Tmka): Bölgenin güneydoğu kesiminde kayatürü özellikleri ve çökelme ortamı gözetilerek ayırtlanmıştır. Üye, şeyl, kumtaşı marn ve konglomeradan oluşur. Egemen kayatürü şeyldir. Çakıltaşları merceksel geometrili ara düzeyler halinde yer alır. Şeyller, gri, koyu yeşil ve siyah renkli, orta tutturulmuş, ince-kalın tabakalıdır. Yer yer paralel laminalanma izlenir. Kumtaşları, yeşil, kahverengi, az tutturulmuş ve ince-kalın tabakalıdır. Kumtaşının kalın olarak izlendiği yerlerde büyük ve küçük ölçekli çapraz tabakalanma, derecelenme ve paralel lamilanma gözlenir. Dizilitaşlar formasyonunun yakınsak türbidit, Karagedik üyesinin şelf ve delta çökellerinden oluşmuş olması nedeni ile birim Dizilitaşlar formasyonu ile geçişli, üstte ve yanalda ise Taşlıdere üyesi ile geçişli ve giriktir. Formasyonun yaşı Ipresiyen-Lütesiyen olarak belirlenmiştir. Taşlıdere Üyesi (Tmt): Bölgenin doğu kesiminde kayatürü ve çökelim ortam özelliklerine göre ayırtlanmıştır. Taşlıdere üyesi, kumtaşı, çamurtaşı, tüflü kumtaşı, tüfitden oluşur. Kumtaşları; beyaz, sarı renklerde, orta sıkı tutturulmuş, ince-kalın tabakalıdır. Üyenin alt kesimlerinde çökelme yapıları izlenmez. Üst kesimlerde ise küçük ve büyük ölçek çapraz tabakalanma, paralel lamilanma ve düşük açılı düzlemsel çapraz tabakalanma gözlenir. Tüflü kumtaşları sarı renkli, sıkı tutturulmuş, ince ve orta tabakalıdır. Küçük ölçek çapraz laminalanma ve paralel laminalanma olağandır. Tüfitler, sarı, kırmızı renkli, sıkı tutturulmuş, ince-orta tabakalı, yer yer paralel laminalanmalıdır. Çamurtaşları; gri renkli, az tutturulmuş, ince ve kalın tabakalanmalıdır. Çamurtaşları en fazla santimetre kalınığında kömür arakatkıları ve kömürleşmiş bitki fosilleri içerir. Taşlıdere üyesi, altta Karagedik üyesi ile girik ve geçişli, üstte ise Kabaktepe üyesi ile girik ve geçişlidir. Birimin yaşı Ipresiyen-Lütesiyen olarak belirlenmiştir. Eski Alüvyon (Teras Malzemesi) ve Alüvyon (Qe, Qa): Bölgedeki nehirlerin yatağına göre çeşitli yüksekliklerde korunmuş eski alüvyonlar izlenir. Tutturulmamış veya çok az tutturulmuş, kum, mil ve çakıllardan oluşur. Alüvyon; Kızılırmak nehri ve bu nehrin kolları boyunca kum, mil ve çakıldan oluşan günümüz çökelleridir. 63 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU İnceleme alanı ve yakın civarını gösterir 1/1.000 ölçekli Jeoloji Haritası ve Lejantı ekte verilmiştir olup, genelleştirilmiş stratigrafik kolon kesit ise Şekil-33 ‘de sunulmuştur (Bkz.Ek9). Yapısal Jeoloji Çalışma alanı Kuzey Anadolu Fayı (KAF) güneyinde Anatolit tektonik kuşağı içerisinde yer alır. Tektonik yapısını ise Alpin Orojenik evresi ile kazanmıştır. Bölgede Paleotetis okyanusunun izlerine Ankara Grubunu oluşturan kaya türlerinde, Neotetis okyanusunun izlerine ise bölgede yaygın olarak gözlenen Eldivan ofiyolit topluluğunu oluşturan kaya türlerinde rastlanır. Uyumsuzluklar: Bölgede ilk uyumsuzluk Triyas yaşlı Ankara Grubu ile Jura yaşlı Hasanoğlan formasyonu arasında gözlenir. Bölgede iç düzeni kısmen korunmuş olarak görülen Eldivan ofiyolit topluluğu ve/veya Dereköy ofiyolitli melanjı ile Kılıçlar grubunu oluşturan Hisarköy formasyonu ve/veya Karadağ formasyonu arasında görülen uyumsuzluk ise Neotetis okyanusunun kaya türlerinin kalıntılarını gösterir. Oligosen yaşlı Miskincedere formasyonu ile Miyosen yaşlı volkanitler ve çökeller arasındaki uyumsuzluk ise bölgede denizel çökelmenin sona erdiğini ve karasal rejimin egemen olduğu çökellerin varlığını gösterir. Bölgedeki volkanizmanın son ürünü olan Bozdağ bazaltı ile üzerinde gelişen havzanın çökelleri olan Gölbaşı formasyonu arasındaki uyumsuzluk ise her yerde gözlenemez. İnceleme Alanının Jeolojisi Proje alanındaki kayaç veya zeminlerin litolojik ve jeolojik koşullarıyla mühendislik parametrelerini tespit edebilmek amacıyla jeoteknik amaçlı sondaj kuyuları açılmıştır. Doğalgaz çevrim santral alanında 12-03.2011 ile 04.04.2011 tarihleri arasında 7 farklı lokasyonda toplam 152,5 m sondaj çalışması yapılmıştır. Bu sondajlardan 6 adedi tesis sahasında jeoteknik amaçlı sondaj, 1 adedi de tesis sahası dışında zeminin geçirimliliğini belirlemeye yönelik olarak keson kuyu olarak planlanmıştır. Sondaj ve jeofizik etütler yardımıyla kalınlığı net olarak tespit edilen kalın bir yamaç molozu ile teras malzemesi (eski alüvyon) yer almaktadır. Bu birim tr+ym olarak adlandırılmıştır. Kızılırmak nehri düzlüğünde ise güncel alüvyon çökeller (Qal) gözlemlenmiştir. Bu çalışmalara ek olarak santral alanında 10 adet noktada zemin araştırmasına yönelik araştırma çukurları açılmıştır. Ayrıca 10 noktada sismik, 20 noktada da rezistivite ölçümleri yapılmıştır. Sondajlarda zemin geçilen seviyelerde burgulu sistem (auger) ile ilerleme yapılmış, kayada ise sulu sisteme geçilerek karotlu ilerleme yapılmıştır. Bunun yanı sıra tesis için su kullanım durumunu tespit etmeye yönelik Kızılırmak nehri sahilinde (SK-7; 12.00 m) temel sondaj kuyusu açılmıştır. Sondajlara ait bilgiler Tablo 12 ve 13 ‘de sunulmuştur. 64 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 12. Sondajlara ait bilgiler Sondaj No Derinlik (m) SPT (Adet) SK-1 SK-2 SK-3 SK-4 SK-5 SK-6 SK-7 TOPLAM 21.00 25.00 21.50 25.00 25.00 23.00 12.00 152,50 9 11 9 8 12 8 1 58 Arazi Deneyleri Basınç Sızma Deneyi (permeabilite) adet 8 8 Tablo 13. Yapılan zemin sondajlarından elde edilen YASS ve Litoloji Sondaj No Derinlik (m) Yeri Kot (m) Lİtoloji YASS (m) SK-1 Santral Alanı 21 686 14 SK-2 Santral Alanı 25 691 17,20 SK-3 Santral Alanı 21,5 678 7,10 SK-4 Santral Alanı 25 678 10,20 SK-5 Santral Alanı 25 690 yok SK-6 Santral Alanı 23 680 yok SK-7 Kızılırmak Sahili 12 674 3 0,20-13,50m Teras Malzemesi 13,50-15,50m Silttaşı, Kiltaşı 15,50-21,00m Kireçtaşı 0,20-18,00m Teras Malzemesi 18,00-25,00m Konglomera 0,20-13,50m Teras Malzemesi 13,50-21,50m Kireçtaşı 0,20-13,50m Teras Malzemesi 13,50-25,00m Konglomera 0,20-19,00m Teras Malzemesi 19,00-25,00m Kireçtaşı 0,20-18,00m Teras Malzemesi 18,00-19,50m Konglomera 19,50-23,00m Kireçtaşı 0,20-9,00 Alüvyon 9,00-12,00m Killi SİLT Çalışma sahasında jeolojik yapı genel olarak Kızılırmak nehir yatağında güncel alüvyonlardan, sahanın tamamına yakın bir kısmında yamaç molozu ve teras malzemesinden, 700-705 m. kotlarından yukarıda ise Hisarköy formasyonu (Kkh) ile serpantinlerden oluşmaktadır. Yamaç molozu ve teras malzemesinin üst seviyeleri gevşekorta sıkı, daha alt kotları ise sıkı-çok sıkı özelliklerdedir. Gevşek orta sıkı özellikteki zeminin taşıma gücü 0,88 kg/cm2 mertebelerindeyken sıkı seviyelerde bu değer qem = 3,4 kg/cm2 ‘ye çıkmaktadır. Kayada ise taşıma gücü değeri 5 – 16 kg/cm2 arasında değişmektedir. Tablo 14. Standart Penetrasyon (SPT) Deney Sonuçları Çukur / Sondaj No. Numune No Derinlik (m) Su İçeriği (%) SK-1 " " SK-2 " " " " SK-3 " " " SK-4 SPT-2 SPT-4 SPT-6 SPT-2 SPT-4 SPT-6 SPT-8 SPT-11 SPT-1 SPT-3 SPT-5 SPT-8 SPT-1 3,00-3,45 6,00-6,45 9,00-9,45 3,00-3,45 6,00-6,45 9,00-9,45 12,00-12,45 16,50-16,95 1,50-1,95 4,50-4,95 7,50-7,95 12,00-12,13 1,50-1,95 13,7 7,8 16,1 10,1 13,6 9,6 11,6 16,7 8,0 6,4 6,0 14,5 10,9 Elek Analizi Atterberg Limitleri No. 4 Kalan (%) 200 Geçen (%) LL (%) PL (%) PI (%) 25,9 46,0 16,3 22,8 1,7 40,2 1,2 1,5 31,9 68,6 84,0 10,7 12,4 28,6 17,8 54,6 28,2 75,3 15,7 75,3 1,9 20,1 7,8 3,1 48,5 35,2 28,6 32,0 36,7 30,4 44,2 33,0 36,2 14,6 16,8 18,0 15,5 21,6 19,6 18,5 NP 15,3 NP NP 16,7 18,3 14,0 15,2 18,7 14,9 22,6 13,4 17,7 65 29,8 27,3 29,4 14,5 10,6 11,1 Zemin Sınıfı SC GC CL SC CL SC CL SP SC GM GW SC SC ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU " " " SK-5 " " " " " SK-6 " " SPT-3 SPT-5 SPT-7 SPT-1 SPT-3 SPT-5 SPT-7 SPT-9 SPT-11 SPT-2 SPT-4 SPT-6 4,50-4,95 7,50-7,95 10,50-10,95 1,50-1,95 4,50-4,95 7,50-7,95 10,50-10,95 13,50-13,95 16,50-16,95 3,00-3,45 6,00-6,45 9,00-9,18 9,4 9,0 10,0 15,9 16,7 14,5 14,5 21,9 27,0 11,4 20,3 9,4 23,6 23,4 27,0 8,0 1,4 21,3 2,6 2,5 3,2 14,2 6,2 23,8 10,9 2,4 6,8 53,8 75,3 35,0 71,7 69,6 58,0 60,2 53,1 13,0 NP NP NP 18,4 19,6 17,3 19,6 21,4 18,6 NP 16,5 NP 35,3 37,3 31,2 37,9 54,3 31,9 27,7 16,9 17,7 13,9 18,3 32,9 13,3 11,2 SW-SM SP SP-SM CL CL SC CL CH CL ML CL SM Tablo15. Araştırma Çukurları Numuneleri Sonuçları Çukur / Sondaj No. Numune No Derinlik (m) Su İçeriği (%) AÇ-1 AÇ-2 AÇ-3 AÇ-4 AÇ-5 AÇ-6 AÇ-7 AÇ-8 AÇ-9 AÇ-10 NUM-1 NUM-1 NUM-1 NUM-1 NUM-1 NUM-1 NUM-1 NUM-1 NUM-1 NUM-1 3,00 3,00 3,00 3,00 3,50 3,00 3,00 3,00 3,00 3,00 8,6 10,2 12,9 13,6 9,0 6,2 3,6 8,5 14,9 8,2 Elek Analizi No. 4 200 Kalan Geçen (%) (%) 28,5 15,8 28,1 19,0 20,3 31,8 21,1 32,5 23,9 39,2 51,6 16,0 41,0 8,3 46,7 31,9 6,6 53,1 8,7 13,8 LL (%) Atterberg Limitleri PL PI (%) (%) 30,6 29,9 31,6 34,0 30,8 30,5 26,7 33,7 29,5 15,9 16,4 16,6 17,8 15,6 NP 18,6 13,4 19,5 16,2 14,7 13,5 15,0 16,2 15,2 11,9 13,3 14,2 13,3 Zemin Sınıfı SC SC SC SC SC GM SW-SC GC CL SC Tablo 16. Karot Numuneleri Tek Eksenli Basınç Deneyleri Numune Çapı (mm) Num. Ağırlığı (g) Doğal Birim Hacim Ağırlık (kN/m3) Numune Kesit Alanı (cm2) Yenilme Yükü P (kg) Tek Eksenli Basınç Deneyi qu (kg/cm2) Sondaj No Numune No Derinlik (m) Numune Boyu (mm) SK-1 KAROT-1 16,80-16,95 121 59 906,75 26,89 27,34 19821 725 SK-2 KAROT-1 23,70-24,00 125 62 961,57 25,00 30,19 11563 383 279 " KAROT-2 24,50-24,70 128 62 936,35 23,77 30,19 8423 SK-3 KAROT-1 16,50-16,65 59 58 421,20 26,51 26,42 2062 61,3 " KAROT-2 18,30-18,50 126 59 913,56 26,02 27,34 15857 580 SK-4 KAROT-1 16,70-16,90 123 61 908,36 24,79 29,22 11865 406 " KAROT-2 24,80-25,00 125 61 882,58 23,70 29,22 6429 220 SK-5 KAROT-1 22,20-22,40 123 61 900,82 24,58 29,22 9849 337 SK-6 KAROT-1 20,00-20,15 120 58 851,91 26,36 26,42 18759 710 " KAROT-2 21,80-22,00 121 60 897,38 25,73 28,27 16625 588 66 Nokta Yükleme Deneyi Is (kg/cm2) ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Mineral Kaynaklar; Santral kurulması düşünülen yerin yakın çevresinde herhangi bir maden üretim sahası bulunmamaktadır. Tespit edilmiş bir yer altı mineral zenginlik kaynağı yoktur. Tektonik hareketler: Havzada var olan tektonik etkinlik, volkanizmanın etkisi ile şiddetlenmiş ve parçalanarak yerinden oynatılan eşyaşlı volkanik gereç, karadan türeyen gereçlerle karışarak başlıca moloz akması süreçleri ile çökelmiştir. Pelajik çökelim, ortamın dingin olduğu evrelerde gerçekleşmiş ve radyolarit, çamurtaşı ve killikireçtaşı çökelmiştir. Bölgede düşük açılı bindirmeler, ters faylar, doğrultu atımlı fay (olasılı) ve düşey faylar saptanmıştır. Heyelan, çığ sel, kaya düşmesi; Saha eğimli olduğundan şevli kazılara girilmesi kaçınılmazdır. Bu sebeple yamaç molozu ve teras malzemesinden oluşan zeminin üst seviyelerinde yer alan gevşek özellikteki kısımlarının mutlak suretle kaldırılması, yapının daha alt kotlarda kalan sıkı özellikteki seviyelere uygun bir temel sistemi ile oturtulması ya da kazıklı sistemle ana kayaya soketlenmesi düşünülmektedir. Sıkı özellikteki yamaç molozu+teras malzemesinden oluşan zeminlerde yapılacak kazılarda 1/1 şev oranının uygulanması planlanmaktadır. Şev uygulaması ile kaya düşmeleri de önlenmiş olacaktır. Proje sahasında yapılacak olan üniteyi etkileyecek büyük ölçekli yapısal olumsuzluklar (heyelan, fay gibi…) sahada aktif olarak yer almamaktadır. VII.2.3 Hidrojeolojik özellikler ve yer altı su kaynaklarının (yeraltı su seviyeleri, halen mevcut her türlü keson, derin, artezyen vb. kuyu emniyetli çekim değeri; suyun fiziksel ve kimyasal özellikleri, yer altı suyunun mevcut ve planlanan kullanımı, faaliyet alanına mesafeleri ve debileri), Kırıkkale toplam su potansiyeli 3.250 hm3/yıl yerüstü suyu ve 7,5 hm3 /yıl yer altı suyu olmak üzere 3.257,5 hm3/yıl’dır. Proje kapsamında ihtiyaç duyulan proses suyu keson kuyulardan alınacaktır. Proje sahası ve etrafında yapılan çalışmalarda derin sondaj kuyusu açıp su alma olanağı, akifer nitelikli formasyonlar olmaması nedeniyle mümkün görünmemektedir. Bu olumsuz durum düşünülerek derin kuyuya yönelik jeolojik etütler yerine keson kuyular sistemi ile sığ sondaj çalışmaları yapılması öngörülmüştür. Bu çalışmalara yönelik Kızılırmak kenarında yapılan sondajda 12 m kalınlığında alüvyon geçilmiş olup, son 3 m’si killi silttir. Sondajda yapılan serbest permeabilite deneylerine göre k= 10-4 (az geçirimli) ve k= 10-2 (çok geçirimli) mertebelerinde olduğu belirlenmiştir. Sonuç itibarıyla tesise su temini amacıyla minimum 5 m çapında 10 m derinlikte keson kuyuları açılması önerilmektedir. Proje sahasının yaklaşık olarak 100 m yakınından Kızılırmak Nehri geçmektedir. Bunun dışında proje sahasında herhangi yüzeysel ve/veya yer altı suyu bulunmamaktadır. 67 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Konuyla ilgili olarak DSİ 5. Bölge Müdürlüğü’nün yerinde yaptığı inceleme sonucunda, proje alanının DSİ Projeleri kapsamında yer almadığı, içme ve kullanma suyu temin edilen baraj ve göl koruma alanı içerisinde kalmadığı ve proje alanında DSİ’ye ait herhangi bir YAS işletmesi bulunmadığını belirtir 14.04.2011 tarih ve 130440 sayılı yazıları ekte verilmiştir (Bkz. Ek-10). Ayrıca yazıda da belirtildiği üzere yer altı suları kirletici etkilerine karşı korunacak olup, 09.05.2008 tarih ve 26871 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 15.04.2008 tarih ve 2008/13558 sayılı kararnameye uyulacak olup, proje alanı içerisinden geçen drenaj sahalı kuru dere yataklarının korunacak, olası taşkın önlemleri alınacak ve yamaçlardan gelecek yağmur suları toplanacaktır. Proje kapsamında 7-10 keson açılması planlanmaktadır. Projenin işletme aşamasında kullanılması planlanan su miktarları aşağıda verilmiştir. 3 Su Kullanım Alanları Proses Suyu Soğutma Sistemi Buharlaşma kayıpları Soğutma Sistemi Blöf kayıpları Atık Isı Kazanı Blöf kayıpları 3 m /sa m /gün 695 16680 350 8400 25 600 37 386 Gaz Türbin Yıkama ve Durulama Suları Tesis içi kullanımlar Numune Alma ve Laboratuar Personel kullanımları TOPLAM 0,25 1.107,25 6 26.072 Proje kapsamında kullanılması planlanan su için, Kızılırmak Nehri suyundan analizler yaptırılmıştır. Kızılırmak suyu analiz sonuçları Rapor ekinde sunulmuştur. (Bkz. Ek-11) Ayrıca proje kapsamında DSİ 5. Bölge Müdürlüğü ekiplerince yerinde yapılan denetim sonucunda bölgede herhangi bir YAS tesisinin bulunmadığı belirtilmiştir. Arazide yapılan çalışmalarda YAS seviyesinin çok derinlerde olduğu tespit edilmiştir. Proje kapsamında Keson Kuyuların açılmasını müteakip su analizleri yaptırılacaktır. 68 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU VII.2.4 Hidrolojik özellikler ve yüzeysel su kaynaklarının (yüzeysel su kaynaklarından göl, dalyan, akarsu ve diğer sulak alanların fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik ve ekolojik özellikleri, bu kapsamda akarsuların debisi ve mevsimlik değişimleri, taşkınlar, su toplama havzası, drenaj, tüm su kaynaklarının kıyı ekosistemleri, faaliyet alanına mesafeleri ve debileri) Türkiye sınırları içerisinde doğup, yine Türkiye sınırları içerisinde denize dökülen en uzun akarsuyu olan Kızılırmak, İç Anadolu'nun doğusundaki Sivas ilinde Kızıldağ'ın güneyinden doğar, Bafra Burnu’ndan Karadeniz’e ulaşırken Kırıkkale ilinden de geçer. Uzunluğu 1.355 km’dir. Yağmur ve kar sularıyla da beslenen nehrin akımı düzensizdir. Temmuz ayı sonlarına doğru su düzeyinde başlayan düşüş, şubat ayına kadar devam eder ve mart ayı itibariyle su seviyesi hızla artmaya başlar. İrili ufaklı pek çok gölün bulunduğu Kızılırmak deltasına bazı dere ve çaylar da eklenir. Nehir üzerine 8 baraj yapılmıştır. Bunlar Kayseri ilinde Sarıoğlan,Yemliha kasabasında kurulmuş olan Yamula Barajı, Ankara yakınlarındaki Kesikköprü, Hirfanlı ve Kapulukaya barajları, nehrin Bafra Ovası’na kurulmuş Altınkaya ve Derbent barajları ile nehir üzerine son olarak kurulan Obruk Barajı’dır. Kırıkkale ilinin diğer bir önemli su kaynağı, Kızılırmak’ın kollarından biri olan Delice Irmağı’dır. Delice Irmağını besleyen en önemli su kaynakları Kanak, Kılıçözü ve Budaközü’dür. İl içerisindeki uzunluğu 50 km’dir. Bunun dışında güzergâhı boyunca tarım alanlarının sulamasına katkı sağlayan Çoruh Özü Deresi bulunmaktadır. Uzunluğu 48 km’ dir. DSİ İçme ve Kanalizasyon Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanan “Kızılırmak Havzası Su Kalitesi Araştırma Raporu 2004” verilerine göre; Çoruh Özü Deresi kirletici unsurlar açısından genellikle IV. sınıf su niteliğinde olup, Kırıkkale sınırlarında Kızılırmak Nehrinin kalitesinin bozulmasına neden olmaktadır. (Su Kalitesi Kontrolü Yönetmeliği Yüzeysel Suların Kalitelerine Göre Yapılan Sınıflandırma: 1. Sınıf Yüksek Kaliteli Su, II. Sınıf: Az Kirlenmiş Su, Sınıf III: Kirli Su, Sınıf IV: Çok Kirlenmiş Su). Ayrıca, Balaban ve Sarılıöz Çayları da Kılıçlar Kasabası yakınlarında birleşerek Orkun Dere’yi oluşturur. 13 km uzunluğunda olan dere Irmak Kasabası yakınlarında Kızılırmak’a dökülür. Bu akarsuların haricince mevsimsel akışlı bazı dere ve çaylarda Kırıkkale ili dâhilinde bulunmaktadır. Bunlara örnek olarak Ahılı Deresi, Kuruçay Deresi, Yeni Çıkan Deresi verilebilir. Kırıkkale İlindeki başlıca akarsuların debileri ve alanları da aşağıdaki Tablo 17’de yer almaktadır. Tablo 17. Kırıkkale İlindeki Başlıca Akarsuların Debileri ve Alanları Debi (hm3/yıl Toplam (hm3/yıl) Alan (ha) Kızılırmak Nehri 2.500 3.250 595 Delice Çayı 750 74,7 Toplam (ha) 669,7 (Kaynak: Kırıkkale İl Çevre Durum Raporu) Kapulukaya Baraj Göleti Kırıkkale ilindeki en büyük yapay gölettir. Proje alanına olan uzaklığı yaklaşık 23 km’dir. Toprak gövde dolgu tipi olan barajın normal su kotunda göl hacmi 69 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU 282,00 hm³, normal su kotunda gölalanı 20,70 km²'dir Kırıkkale ilinin içme ve kullanma suyunu karşılamaktadır. Ayrıca Çipi ve Danacı Göletleri de ilin diğer göletleridir. Kızılırmak Nehri DSİ İçme ve Kanalizasyon Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanan Kızılırmak Havzası Su Kalitesi Araştırma Raporu-2004 verilerine göre, Kızılırmak Yahşihan’da 1938-1996 yılları arasındaki 58 yıllık gözlem süresine göre akım değeri 75,700 m3/s’dir. NH3-N kirletici parametresinin değişimi yönünden incelendiğinde, Kapulukaya Baraj çıkışında suyun kalitesi 1. sınıf, Kırıkkale İlinin evsel ve endüstriyel atık sularını alan Çoruh Özü Deresi ise IV. sınıf su niteliğindedir. Kızılırmak Nehri-Yahşihan köprüsünde II. Sınıf su niteliğindedir. NO2-N bakımından Kızılırmak Nehri, havza genelinde genellikle IV. sınıf su niteliğindedir. PO4 kirliliği bakımından; Kapulukaya Baraj çıkışında suyun kalitesi II. Sınıf olup, kalitesi IV. sınıf olan Çoruh Özü Deresi’nin Nehre karışmasından sonra Kızılırmak Nehrinin su kalitesi bu parametre açısından değişmemektedir. TDS değişimi; Kapulukaya baraj çıkışında su II. Sınıf niteliğindedir. Kırıkkale’nin kanalizasyon atıklarını alan Çoruh Özü Deresi’nin suyu II. Sınıf olmakla birlikte Kızılırmak Nehri’nden daha tuzludur. Nehrin suyu Çoruh Özü ve Balaban su kaynakları karıştıktan sonra da II. sınıf su niteliğini korumaktadır. Nehrin en tuzlu kollarından birisi de Delice Irmağı’dır. Kızılırmak Nehri’nin en belirgin özelliği suyun tuzlu olmasıdır. Nehrin suyu kaynağında yumuşak ve içilebilir olmasına karşın özellikle Zara ilçesinden sonra su yatağının jipsli ve tuzlu araziye girmesi, niteliği uygun olmayan güney kollarının da karışmasıyla bileşimi büyük ölçüde değişmektedir. BOD5 değişimi; Kapulukaya Baraj çıkışında bu parametre yönünden suyun kalitesi I. Sınıftır. Kırıkkale’nin evsel ve endüstriyel atık sularını taşıyan Çoruh Özü Deresi’nde ise IV. sınıftır. Çoruhözü Nehre karıştıktan sonra suyun kalitesi II. sınıf olmaktadır. Kalitesi II. sınıf olan Balaban Çayı Nehre karıştıktan sonra Nehrin kalite değeri de II. sınıf olmaktadır. Aynı kaynak verilerine göre; havzada ağır metal kirliliği de izlenmiş olup, Kapulukaya’da ve Yahşihan’da ölçülen değerler aşağıda verilmiştir: Fe Mn Cr Cu Pb As Kapulukaya Ortalama Maksimum 0,43 mg/l 1,97 mg/l 0,01 mg/l 0,04 mg/l 0,013 mg/l 0,051 mg/lt 0,019 mg/l 0,04 mg/l 0,021 mg/l 0,023 mg/l 0,003 mg/l 0,003 mg/lt Yahşihan Ortalama Maksimum 0,76 mg/l 2,96 mg/l 0,03 mg/l 0,16 mg/l 0,04 mg/l 0,20 mg/lt 0,01 mg/l 0,03 mg/l 0,019 mg/l 0,037 mg/l 0,005 mg/l 0,015 mg/lt 70 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Proje alanına en yakın yüzeysel su kaynağı, yaklaşık 100 m mesafedeki Kızılırmak Nehri’dir. Proje sahası içerisinde herhangi yüzeysel su kaynağı bulunmamaktadır. Konuyla ilgili olarak DSİ 5. Bölge Müdürlüğü’nün yerinde yaptığı inceleme sonucunda, proje alanının DSİ Projeleri kapsamında yer almadığı, içme ve kullanma suyu temin edilen baraj ve göl koruma alanı içerisinde kalmadığı ve proje alanında DSİ’ye ait herhangi bir YAS işletmesi bulunmadığını belirtir 14.04.2011 tarih ve 130440 sayılı yazıları ekte verilmiştir (Bkz. Ek-10). Ayrıca yazıda da belirtildiği üzere yer altı suları kirletici etkilerine karşı korunacak olup, 09.05.2008 tarih ve 26871 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 15.04.2008 tarih ve 2008/13558 sayılı Kararnameye uyulacak olup, proje alanı içerisinden geçen drenaj sahalı kuru dere yataklarının korunacak, olası taşkın önlemleri alınacak ve yamaçlardan gelecek yağmur suları toplanacaktır. Şekil 34. Proje Alanı çevresindeki yüzeysel su kaynakları (www.cevreorman.gov.tr ) Mevcut Durumun tespiti amacıyla Kızılırmak Nehri’nden aşağıda Şekil 35’da işaretlenen noktadan Türk Akreditasyon Kurumu (TURKAK) tarafından akredite edilmiş ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığından Çevre Ölçüm ve Analizleri Yeterlik Belgesine sahip Çınar Çevre Ölçüm ve Analiz Laboratuvarı tarafından su numuneleri alınarak analizleri yapılmıştır. Su numunesi analizleri sonuçları ekte verilmiştir (Bkz. Ek-11). 71 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 35. Su Numunesi Örnekleme Noktası 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKKY) 8. Maddesine su kalite sınıfının belirlenmesi şu şekilde tarif edilmiştir. Su kaynağından alınan numuneler üzerinde yapılan analiz sonuçlarına göre SKKY, Tablo 1 de görülen her parametre grubu için (A,B,C,D) ayrı ayrı kalite sınıfı tespit edilir. Ayrıca o grup içindeki her bir parametreye göre belirlenir. Bir gruba ait en düşük kalite sınıfı o grubun sınıfını belirler. Kıyaslama; pH için o sınıfa ait aralık içinde kalınacağı, çözünmüş oksijen konsantrasyonu ve doygunluk yüzdesi için ise o sınıfta verilen sayılar alt sınır değer olacağı kabul edilerek yapılır. 72 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Çınar Çevre Ölçüm ve Analiz Laboratuvarı tarafından yapılan Su numunesi analizleri sonuçları ekte verilmiştir (Bkz. Ek-11). Analiz Sonuçları ve SKKY 8. Maddesi göz önünde bulundurularak Kızılırmak Nehri kalite sınıflaması aşağıda Tablo 18’da sunulmuştur. Tablo 18. Kızılırmak Nehri Analiz Sonuçları Su Kalite Parametreleri Fiziksel ve inorganikkimyasal Organik parametreler İnorganik kirlenme parametreleri Bakteriyolojik parametreler Analiz Sonucu Sıcaklık(°C) pH Çözünmüş Oksijen (mg O2/l) Oksijen doygunluğu (%) Klorür(mg/l) Sülfat(mg/l) Amonyum Azotu(mg/l) Nitrit Azotu(mg/l) Nitrat Azotu(mg/l) T.Fosfor(mg/l) Toplam Çözünmüş Katı(mg/l) Renk(Pt-Co) Sodyum(mg/l) KOI (mg/l) BOİ (mg/l) Toplam Organik Karbon(mg/l) Kjeldahl Azotu(mg/l) Yağ ve Gres(mg/l) Deterjan (MBAS) (mg/l) Fenol(mg/l) Mineral Yağ ve Türevleri(mg/l) Toplam Pestisid(mg/l) Civa(mg/l) Kadmiyum(mg/l) Kurşun(mg/l) Arsenik(mg/l) Bakır(mg/l) T.Krom(mg/l) Krom+6 (mg/l) Kobalt(mg/l) Nikel(mg/l) Çinko(mg/l) Toplam Siyanür(mg/l) Florür(mg/l) Serbest klor Sülfür(mg/l) Demir(mg/l) Mangan(mg/l) Bor(mg/l) Selenyum(mg/l) Baryum(mg/l) Aluminyum(mg/l) Fekal Koliform (KOB/100 ml) Toplam Koliform (KOB/100 ml) 18,7 7,26 5,46 71,4 139,9 292,6 < 0,1 0,015 0,777 0,054 556 10 154,1 ˂ 10 ˂4 6,7 1,29 <5,0 <0,01 <0,001 <0,02 <0,001 0,012 0,011 0,014 0,007 <0,01 <0,02 <0,02 <0,01 <0,02 0,005 <0,03 0,99 ˂ 0,02 <0,1 0,198 0,02 <0,05 <0,002 <0,3 <0,1 300 1000 73 Parametrelere Göre Su Kalite Sınıfı I I III II II III I III I II II II III I I II II I I I I IV IV II I I I I I I I I I I I I I I III II Gruplara Göre Su Kalite Sınıfı III II IV III ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU VII.2.5 Yüzeysel su kaynaklarının mevcut ve planlanan kullanımı (içme, kullanma, sulama suyu, elektrik üretimi, baraj, göl, gölet, su ürünleri üretiminde ürün çeşidi ve üretim miktarları, su yolu ulaşımı tesisleri, turizm, spor ve benzeri amaçlı su ve/veya kıyı kullanımları, diğer kullanımlar) Kırıkkale ilinde içme ve kullanma suyu ihtiyacı, il merkezine 25 km, proje alanına da 23 km uzaklıktaki Kapulukaya Baraj Gölet’inden sağlanmaktadır. Kızılırmak Nehri üzerinde bulunan baraj, enerji üretimi, içme, kullanma ve sanayi suyu teminini sağlamaktadır. Baraj yılda 45 m³ içme ve kullanma suyu sağlamaktadır. Sulama suyu olarak, Çoruh Özü Dere’sinin tarım alanlarına çok büyük katkısı vardır. Dere üzerinde bulunan motopomplarla tarım alanları sulaması sağlanmaktadır. Bunun dışında Ahilli’de bulunan Çipi Göleti ve Sulakyurt İlçesi’nde bulunan Danacı Göleti sulama amacıyla yapılmıştır. Çipi Göleti, su depolama hacmi 0,204 hm3 olup, 46 ha’lık alan sulanmasında kullanılmaktadır. Danacı Göleti ise 0,376 km3 su depolama hacminde ve 55 ha’lık alanın sulamasında kullanılmaktadır. Yapılan yer üstü sulama tesisleri ile 5573 ha alan sulanmaktadır. Bu alanın sulanmasında 87.700 m uzunluğunda kanal yapılmıştır. Bunun haricinde, Kırıkkale ilinde bulunan hayvan içme suyu ve sulama göletleri aşağıdaki Tablo 19’da verilmiştir. Tablo 19.Kırıkkale İli Hayvan İçme Suyu Ve Sulama Göletleri Tesisin Adı Depolama Hacmi Açıklamalar (m3 ) Keskin Cinali 1.100.000.000 Sulama Göleti Balışeyh-Kösedurak 15.000.000 His Göleti Çelebi-Hacıyusuflu 22.000.000 His Göleti Keskin-Kurşunkaya 57.000.000 His Göleti Keskin-Gazibeyli 15.000.000 His Göleti Balışeyh-Bıyıkaydın 57.000.000 His Göleti Delice-Kuzeyyurt 22.000.000 His Göleti Keskin-Kavlak 15.000.000 His Göleti Balışeyh-Beyobası 100.000.000 His Göleti Sulakyurt-Kalekışla 15.000.000 His Göleti Ahılı-Çipi göleti 0,204 hm3 Sulama Göleti Sulakyurt-Danacı Göleti 0,376 hm3 Sul.Göleti (tarifesiz) Merkez Karacaali 22.000.000 His Göleti Hasandede Göleti ve 0,454 hm3 Sulama Balışeyh -Kırlangıç 9.500.000 His Göleti Sulakyurt -Sarıkızlı 33.109.000 His Göleti Keskin-Dağsolaklısı 10.000.000 His Göleti Sulaması (Kaynak: Kırıkkale İl Çevre Durum Raporu) 74 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Kırıkkale ilindeki Yeraltı Sulama Tesisleri Aşağı Mahmutlar ve Ahılı’dır. Özellikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 20. Kırıkkale İli Yeraltı Sulama Tesisleri Sulamanın Adı Kuyu Adedi Çıkan Su (l/s) Sulama Alanı (ha) Aşağı Mahmutlar 8 250 220 Ahılı 6 125 230 Kırıkkale ilinde yer üstü su potansiyeli, Kızılırmak Nehri su potansiyeli 2500 hm 3/yıl ve Delice Çayı’nda 750 hm3/yıldır. Yeraltı su potansiyeli ise 10,5 hm3/yıl’dır. İldeki toplam su potansiyeli 3260,5 hm3/yıl’dır. Kırıkkale İlindeki akarsuların rejimleri ulaşım, taşımacılık, su sporları ve benzeri amaçlı su ve/veya kıyı kullanımları yapmaya uygun değildir. Konuyla ilgili olarak DSİ 5. Bölge Müdürlüğü’nün yerinde yaptığı inceleme sonucunda, proje alanının DSİ Projeleri kapsamında yer almadığı, içme ve kullanma suyu temin edilen baraj ve göl koruma alanı içerisinde kalmadığı ve proje alanında DSİ’ye ait herhangi bir YAS işletmesi bulunmadığını belirtir 14.04.2011 tarih ve 130440 sayılı yazıları ekte verilmiştir (Bkz. Ek-10). Bölgede ALAŞAR HES Enerji İnş. San. Ve Tic. Elek. Üre. Ltd. Şti.’ne ait Köprükale Regülatörü ve HES projesi yer almaktadır. Köprükale Regülatörü proje konusu ESER DGKÇS proje alanının güneybatısında yaklaşık olarak 600 m mesafede yer almaktadır. Köprükale Regülatörü ve HES Projesi ile ilgili olarak Şubat 2008’de Fizibilite Raporu hazırlanarak DSİ’ye sunulmuştur. Ancak süreç içerisinde proje formülasyonu yeniden oluşturulmuş ve etek santrali olarak projelendirilmiş olup, hazırlanan Revize Fizibilite Raporu DSİ’ye sunulmuş ve uygun bulunmuştur. Revize Fizibilite Raporunda da belirtildiği üzere Köprükale Regülatörü ve HES Projesi 673 m normal su kotunda yapılması planlanmaktadır. Tesiste Köprükale Regülatöründe düzenlenen sular regülatör eteğinde planlanan Köprükale HES ile değerlendirilecektir. Ekte Köprükale Regülatörü ve HES Projesi ile ESER DGKÇS projesi yerleşim planı verilmiştir (Bkz. Ek-12). Söz konusu çizimden de görüleceği üzere ESER DGKÇS, Köprükale Regülatörü ve HES Projesinin mansabında yer almakta olup, proje ile herhangi bir çakışması bulunmamaktadır. Bu nedenle ESER DGKÇS Projesi ile Köprükale Regülatörü ve HES Projesinin birbirlerine olumsuz etkisi bulunmamaktadır. Ayrıca ÇED Süreci sonrasında ESER DGKÇS inşa veya işletme aşamaları sırasında Köprükale HES Projesi inşasına başlanması halinde inşaat çalışmalarına iyi niyet çerçevesinde karşılıklı yardımlaşma sağlanacaktır. Benzer şekilde işletme aşamasında da Köprükale HES Projesi’ne herhangi bir olumsuz etki yaratılmayacaktır. 75 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU VII.2.6 Göl, akarsudaki canlı türleri (bu türlerin tabii karakterleri, ulusal ve uluslararası mevzuatla koruma altına alınan türler; bunların üreme beslenme, sığınma ve yaşama ortamları; bu ortamlar için belirlenen koruma kararları) Kırıkkale ilinin en önlemli su kaynağı Kızılırmak Nehri ve Delice Dere’dir. İlde balıkçılığın gelişmesine yönelik çalışmalar sürdürülmektedir. 1999 yılında 50.000 adet aynalı sazan 19.900 adet sazan, 12.000 adet levrek, 7800 adet yayın balığı Kızılırmak, Delice Çayı ve Çipi Deresine verilerek üretilmeye çalışılmaktadır. Ayrıca Tarım İl Müdürlüğünün verilerine göre, 30.000 adet pullu sazan Keskin Cin Ali Göleti’nde yetiştirilmiştir. Proje alanına en yakın sulak alan olan Kızılırmak Nehri, proje alanının 100 m doğusunda kalmaktadır. Kızılırmak Nehri’nin proje alanına yakın noktalarında yapılan arazi çalışmalarının yanı sıra literatür çalışmaları (Kırıkkale İl Çevre Durum Raporu 2009, Türkiye Tatlı Su Balıkları- R. Geldiay, S. Balık) ve bölge halkıyla yapılan anketler sonucunda çeşitli balık türleri tespit edilmiştir. Bunlar aşağıda Tablo 21’de verilmiştir. Tablo 21. Kızılırmak Nehri Balık Türleri LATİNCE ADI TÜRKÇE ADI Silurus glanis Yayın Balığı LC Cyprinus carpio Sazan VU Stizostedion luicoperca Sudak LC Orthrias angroare Çöpçü Balığı - Leuciscus cephalus Tatlısu Kefali LC Tinca tinca Kadife Balığı LC Barbus plebejus Bıyıklı Balık LC IUCN Flora ve fauna belirlenmesi için yapılan arazi çalışmalarında 2 adet amfibi türü belirlenmiştir. Bunlar aşağıda Tablo 22’de verilmiştir. Tablo 22. Kızılırmak Nehri Amfibi Türleri Latince Adı Türkçe adı AMPHIBIA İKİ YAŞAMLILAR END IUCN Habitat Kaynak Gecekurbağası - LC Pek çok alana yayılmış G Yaprakkurbağaları - LC Ağaçlar, ağaçsı bitkiler, çalıların arası L BUFONIDAE Bufo viridis HYLIDAE Hyla arborea arborea 76 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Proje alanı çevresinde yapılan arazi çalışmalarında yalnızca Lacerta trilineata(Büyük Yeşil Kertankele) gözlenmiş olup, diğer türlerle ilgili bilgiler yapılan anket sonucunda ve literatür taramasıyla tespit edilmiştir. Ayrıca, fauna türleri hakkında daha detaylı bilgiler VII. 2.12. Flora ve Fauna kısmında verilmiştir. Termal ve jeotermal su kaynakları VII.2.7 Kırıkkale İli Sınırlarında termal ve jeotermal su kaynağı bulunmamaktadır. VII.2.8 Toprak özellikleri ve kullanım durumu (toprak yapısı, arazi kullanım kabiliyeti sınıflaması, taşıma kapasitesi, yamaç stabilitesi, kayganlık, erozyon, toprak işleri için kullanımı, doğal bitki örtüsü olarak kullanılan mera, çayır vb.) Kırıkkale İli toprakları genelde kahverengi topraklardan oluşmaktadır. Yüzeyde kahverengi veya grimsi olan bu topraklar, küçük taneli olup kolayca dağılabilmektedir. Kireç oranı oldukça yüksektir. Mineral bakımından zengin topraklardır. İlin güney kesimlerinde akarsu kenarlarında alüvyon topraklar bulunmakta olup, bunlar yer yer kalın örtüler oluşturur. Eğilimleri çok azdır. Tarla tarımına ve sulu tarıma elverişlidirler. Yörenin az yağış alması ve kuraklık toprak oluşumunda önemli etkendir. Tarım ve Köy İşleri İl Müdürlüğü verilerine göre, Kırıkkale İli toplam alanı 463.000 ha’dır. Bunun 306.506 hektarı tarımsal üretimde kullanılmaktadır. Başka bir deyişle tarımsal amaçlarla kullanılan arazinin toplam arazi içindeki oranı %66,2’dir. Tarımda etkin olarak kullanılan araziler içinde tarla arazileri en büyük paya sahiptir. İl arazilerinin kullanım durumuna göre sınıflandırılması ve dağıtımı aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 23. Kırıkkale İli Tarımsal Alanlarının Sınıfsal Dağılımı İlçenin Toplam Tarım I. Sınıf Adı Alanı (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) 25.078 - 15.078 8.000 2.000 Yahşihan 11.895 - 5.400 4.000 2.495 Toplam 306.506 - 169.638 109.386 27.482 Merkez II. Sınıf III. Sınıf IV. Sınıf Kaynak: Kırıkkale İl Çevre Durum Raporu, 2006 Kırıkkale İlinin tarıma elverişli alanı toplam alanının %66,2’sini oluşturmaktadır. Çayır ve meraların oranı ise %15’dir. Tablo 24. Kırıkkale İli Arazi Kullanım Durumu Alan (ha) %Oranı Tarıma Elverişli Arazi 306.506 66,2 Çayır Mera Alanı 69.275 15 Orman Fundalık 44.694 9,7 Kullanılmayan Arazi (Taşlık-Bataklık Yollar vs.) 42.525 9,1 Toplam 463.000 100 Arazi Cinsi Kaynak: Kırıkkale Valiliği Web Sitesi 77 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 36. Kırıkkale İli Arazi Kullanım Durumu Dağılımı Proje alanının bulunduğu Yahşihan İlçesi arazi kullanım dağılımı ise aşağıdaki grafikte ve tabloda gösterilmiştir. Buradan da göreceğimiz gibi toplam 155.000 dekar yüzölçümüne sahip Yahşihan İlçesi arazilerinin % 51,73’ü tarıma arazilerinden oluşmaktadır. Tablo 25. Yahşihan İlçesi Arazi Kullanım Durumu Arazi Kullanım Durumu Alan (da) % Oranı Tarım Alanları 80.177 51,73 Mera Arazisi 39.000 25,16 Orman Alanları 18.700 12,06 Diğer 17.123 11,05 Toplam Yüzölçümü 155.000 100 Kaynak: Kırıkkale İl Tarım Müdürlüğü Web Sitesi Şekil 37. Yahşihan İlçesi Arazi Kullanım Durumu Dağılımı 78 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Aşağıda Şekil 38’de verilen Arazi Varlık Haritasında söz konusu faaliyet alanı çayır-mera vasfı taşımakta olup, Arazi Varlık Haritasına göre proje alanının bulunduğu toprağın diğer özellikleri aşağıdaki gibidir; Şekil 38. Arazi Varlık Haritası F24r.4 M VII es : Büyük Toprak Grubu: Kırmızımsı kahverengi topraklar, çok sığ (20-0 cm), %30+ arasında eğim, kayalı toprak, çok şiddetli su erozyonu Şimdiki Arazi Kullanma Şekli: Mera Arazi Kullanım Kabiliyeti: Toprak işlemeli tarıma elverişsiz araziler, eğim ve erozyon zararı, toprak yetersizliği (Taşlılık, tuzluluk ve alkalilik) Söz konusu tesisin yer aldığı proje alanı, hazine mülkiyetinde olup, proje sahası üzerinde herhangi bir tarımsal faaliyet gerçekleştirilmemektedir. Yapılan arazi çalışmalarında yalnızca proje alanına ulaşım yolunun çevresinde yer yer tarımsal alanlar gözlemlenmiştir. Saha eğimli olduğundan şevler oluşturulacak olup, duraylılığı sağlamak için yamaç molozu ve teras malzemesinden oluşan zeminin üst seviyelerinde yer alan gevşek özellikteki kısımlarının mutlak suretle kaldırılması, yapının daha alt kotlarda kalan sıkı özellikteki seviyelere uygun bir temel sistemi ile oturtulması ya da kazıklı sistemle ana kayaya soketlenmesi planlanmaktadır. Yapılacak kazılarda 1/1 şev oranının uygulanması planlanmaktadır. Şev uygulaması ile kaya düşmeleri önlenmiş olup yamaç stabilitesi sağlanmış olacaktır. 79 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Kırıkkale İli genelinde arazi varlığının 42.525 hektarı kullanılmadığı ve 103.578 hektarı sulanmayan nadas ve dinlendirme arazisi olması nedeniyle, erozyon nedeniyle toprak kaybı olmaktadır. Arazi Varlık Haritasına göre proje alanı çoğunlukla çok şiddetli su erozyonu alanında kalmaktadır. Bu nedenle sahada yüzeysel su akışları ile oluşabilecek su erozyonunu önlemek için şev yamaçları üzerine drenaj hendekleri açılarak tesiste olabilecek su baskınları tahliye edilecektir. Arazinin hazırlanması sırasında çıkacak bitkisel toprak arazi düzenlenmesinde kullanılmak üzere sıyrılarak alınacaktır. Sıyrılan bitkisel toprak özelliklerini kaybetmemesi açısından çimlendirilerek korunacaktır. İnşaat çalışmalarının tamamlanmasını müteakip tesis alanında peyzaj çalışmalarında kullanılacaktır. Proje etki alanında genel olarak Kahverengi Topraklar, Kırmızımsı Kahverengi Topraklar, Kireçsiz Kahverengi Topraklar ve Kolüvyal Topraklar bulunmaktadır. Proje sahasından aşağıda Şekil 39’da işaretlenen noktalardan alınan toprak numunelerinin Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Toprak Gübre ve Su Kaynakları Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Toprak Kalite ve Verimlilik Laboratuarı ve NEN Mühendislik ve Lab. Hiz. Tic. Ltd. Şti tarafından analizleri yapılmış olup, hazırlanan Analiz Raporları ekte verilmiş ve özet halinde aşağıda Tablo 26’da sunulmuştur. (Bkz. Ek-13). Şekil 39. Toprak numunesi örnekleme noktaları 80 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 26. Proje Sahası ve Etrafında Toprak Analiz Sonuçları Toprak Örneğinin Kime Ait Olduğu ve Örneğin Alındığı Yerin Diğer Özellikleri Su İle Doymuşluk Bünye Sınıfı Kırıkkale Yahşihan Eser Proje NO=1036/11 Kırıkkale Yahşihan Eser Proje NO=1037/12 Kırıkkale Kırıkkale Yahşihan Eser Yahşihan Eser Proje Proje NO=1038/13 NO=1039/14 Kırıkkale Yahşihan Eser Proje NO=1040/15 1 2 3 4 5 80 33 30 39 39 C L S L L EC (Ds/m) 1,067 0,976 0,488 0,737 0,738 Toplam Tuz % 0,055 0,021 0,009 0,018 0,018 Su İle Doymuş Topakta Ph 7,73 7,95 8,04 8,16 8,05 Kireç(CaCO3) (%) 8,63 7,85 11,99 13,62 15,21 Bitkilerin Yarayışlı Besin Maddeleri Fosfor (P2O5) 113,32 1,40 2,33 1,01 3,26 Potasyum (K2O) 331,30 77,10 30,11 38,51 105,60 Organik Madde 6,74 0,51 0,37 0,57 0,74 Toplam Azot N,% 0,34 0,03 0,02 0,03 0,04 Organik Karbon 3,91 0,30 0,21 0,33 0,43 Toplam Azot % 0,44197 0,03100 0,02824 0,02558 0,05209 Nitrat Azotu% 0,008016 0,008684 0,007348 0,010688 0,007348 Amonyum Azotu% 0,046700 0,000000 0,012692 0,000000 0,002004 Yarayışlı Demir (Fe) ppm 8,00 1,99 1,45 2,19 1,65 Yarayışlı Bakır (Cu) ppm 1,61 0,88 0,16 0,48 0,54 Yarayışlı Çinko (Zn) ppm 2,18 0,05 0,16 0,00 0,25 Yarayışlı Mangan (Mn) ppm 6,18 2,98 1,94 2,20 3,93 Yarayışlı Kalsiyum (Ca) ppm 9043,26 8643,88 7474,72 8751,25 8278,13 Yarayışlı Magnezyum (Mg) ppm 2483,50 670,37 166,47 678,04 484,07 58,1 40,7 27,6 34,2 35,2 Toplam Petrol Hidrokarbonlar (mg/l) Kırıkkale İli'nin doğal bitki örtüsü yağışlı mevsimde yeşeren, kurak mevsimde sararan step bitkilerdir. Alandaki step formasyonları İç Anadolu bölgesinin büyük kısmında olduğu gibi, farklı antropojenik etkiler (insan faaliyetleri sonucunda meydana gelen) sonucu regresif süksesyon ile oluşmuştur. Yöredeki bitkilerin büyük bir bölümü kurakçıl ve tuzcul özelliktedir. Kırıkkale'nin ormanlık alanları son derece sınırlıdır. Sulakyurt, Koçubaba, Dinek dağı gibi yörelerde görülen ormanlar genelde bodur meşelerden, kısmen de ardıçtan oluşur. VII.2.9 Tarım alanları (tarımsal gelişim proje alanları, özel mahsul plantasyon alanları), sulu ve kuru tarım arazilerinin büyüklüğü, ürün desenleri ve bunların yıllık üretim miktarları) Proje alanının bulunduğu Kırıkkale İli Yahşihan İlçesindeki arazilerin %51,73’ü tarım arazisi niteliğindedir. Kırıkkale’de buğday ve arpa gibi tahıllar başta gelmek üzere çeşitli endüstri bitkileri, sebze ve meyveler yetiştirilmektedir. Bölgede bağcılık ise ayrı bir öneme sahiptir. 81 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU 2007 yılı itibariyle Kırıkkale’de yetiştirilen tarım ürünleri ekim alanlarının oranlarına baktığımızda ilk sırada 1.727.661 dekarlık ekim alanıyla toplam tarım alanının %60’ını kaplayan tahıllar gelmektedir. Bunu sırasıyla yağlı tohumlar (%3,5), yem bitkileri (%0,9) ve baklagiller (%0,8) izlemektedir. Yumrulu bitkilerden sadece şekerpancarının yetiştirildiği Kırıkkale’de adı geçen endüstri bitkisinin ekim alanının payı son derece düşüktür (Kırıkkale Tarım İl Müdürlüğü, 2009). Şekil 40. Kırıkkale İli Tarım Ürünlerinin Dağılımı Meyveciliğin çeşitlilik gösterdiği Kırıkkale’de meyve bahçeleri son yıllarda önemli oranda azalma eğilimine girmiştir. 1995 yılında 43.830 dekar olan meyve bahçelerinin genişliği 1998’de 41.900, 2000’de 37.530, 2005’te 35.840’a kadar gerileyerek 2007’de 30.896 dekara inmiştir. İlin meyveciliğinde taş çekirdekliler ve yumuşak çekirdekliler ağırlığını korumakla beraber sert kabuklularda yetiştirilmektedir. Bunların dışında yörede uzun bir geçmişe sahip bağcılık kültürü bulunmaktadır. Şekil 41. Kırıkkale İli Meyve Ürünlerinin Dağılımı Yöre sebzeciliğinde, ağırlıklı olarak kış soğuklarına daha dayanıklı ürünler yetiştirilmektedir. Bununla birlikte özellikle mikroklimatik koşulların sonucunda Kırıkkale sebzeciliğinde çeşitlilik söz konusudur. Bu bakımdan değerlendirildiğinde başta kavun ve karpuz olmak üzere domates, biber (sivri, çarliston), hıyar, ıspanak ve patlıcan yetiştiriciliği öne çıkmaktadır. 82 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Yahşihan İlçesi genelinde ise toplam 80.177 da’lık tarım alanının %25,40’ında sulu tarım yapılmaktadır. Aşağıdaki tabloda sulu ve kuru tarım oranları verilmiştir. Tablo 27. Sulu ve Kuru Tarım Dağılım Oranları Arazi Özelliği Arazi Miktarı (da) Yüzde Oranı (%) Sulu Arazi Miktarı 20.365 25,40 Kuru Arazi Miktarı 59.812 74,60 Toplam Tarım Alanı 80.177 100 Yahşihan ilçesindeki tarımsal ürünlerin dağılımına bakıldığında ise hububat ve sebze yetiştiriciliğinin ön sıralarda olduğu gözlemlenmektedir. Aşağıdaki tabloda Yahşihan ilçesi tarım ürünleri üretim miktarları verilmiştir. Tablo 28. Yahşihan İlçesi Tarım Ürünleri Yıllık Üretim Miktarları Tarım Ürünü Üretim Miktarı (da) Hububat 39.500 Baklagil 375 Yem Bitkisi 1.500 Endüstri Bitkisi 2.000 Sebze 9.550 Meyve 1.252 Nadas 26.000 Kaynak İl Tarım Müdürlüğü Proje Etki Alanında içerisinde yer yer tarım arazileri ve yer yer mera-çayır bulunmaktadır. Proje etki alanı içerisinde yer alan tarım arazilerinin büyük bir kısmında eğim ve erozyon zararı bulunmakta olup, büyük bir kısmında Nadaslı Kuru Tarım yapılmakta, bir kısım tarım arazisinde ise sulu tarım ve sebze bahçeciliği yapılmaktadır. Proje alanı Kırıkkale ili Yahşihan İlçesi Kılıçlar Belediyesi sınırları içerisinde 103 ada, 6 parselde yaklaşık 227.000 m2’lik alan üzerinde kurulması planlanmaktadır. Söz konusu proje alanı ile ilgili olarak Kırıkkale Orman İşletme Şefliği’nde alınan ÇED İnceleme ve Değerlendirme Formu ve Mesçere Haritası ekte sunulmuştur. (Bkz. Ek-3) Burada belirtildiği üzere söz konusu proje sahası ormanlık alan içerisinde kalmakta olup, saha üzerinde herhangi faaliyete başlanmadan önce bu alanlarda 6831 sayılı Orman Kanunun 17/3 üncü maddesi gereğince izin alınacaktır. 83 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Ancak yapılan arazi çalışmalarında söz konusu saha üzerinde orman varlığına rastlanılmamış ve doğal florası step olarak gözlenmiştir. Ayrıca faaliyet sahası ekte yer alan Çevre Düzeni Planına göre de çayır mera arazisi üzerindedir. (Bkz. Ek-4) Kırıkkale İl Özel İdaresi’ne ait ekte yer alan yazıda da Çevre Düzeni Planında proje sahasının çayır-mera içerisinde yer aldığı ve Çevre Düzeni Planı hükümlerine, ilgili kanun ve yönetmeliklere uyulması ve ilgili kurumlardan izinlerin alınması kaydıyla sakınca olmadığı belirtilmiştir. (Bkz. Ek-5) Ayrıca proje kapsamında Kırıkkale Tarım İl Müdürlüğüne müracaat edilerek onaylatılan Toprak Koruma Projesi uygulanacaktır. VII.2.10 Orman alanları (ağaç türleri ve miktarları, kapladığı alan büyüklükleri ve kapalılığı, bunların mevcut ve planlanan koruma ve/veya kullanım amaçları), 1/25.000 ölçekli Mesçere Haritası, orman alanı dışında ise proje sahasının bulunduğu alana en yakın orman alanı mesafesinin girilmesi, Söz konusu proje alanı orman açısından zengin olmayan bir bölgedir. İli genelinde normal koru 16.527 ha, baltalık 34.695 ha, olmak üzere toplam 51.222 ha orman alanı mevcuttur. Bu oran Kırıkkale ilinin % 11,06’sını oluşturmaktadır. Bu rakamlara 1976 yılından 2004 yılı sonuna kadar yapılan 11.307 ha’lık ağaçlandırılmış saha da dâhil edilirse bu oran %13,51’e çıkmaktadır. Tablo 29. 2006 Yılı Kırıkkale İli Geneli Ormanların İşletme Şekillerine Göre Dağılımı Alan Kırıkkale İli Baltalık Koru Ormanlık Toplam Toplam Toplam Normal Bozuk Normal Bozuk Prodüktif Bozuk Ormanlık (ha) (ha) (ha) (ha) Orman (ha) Orman (ha) Alan (ha) 5.817 10.710 1.603 31.401 7.420 43.801 49.531 Açıklık Toplam Alan Alan 486.926 536.457 Kaynak. Kırıkkale Orman İşletme Şefliği Kırıkkale Orman İşletme Şefliği’nden alınan ÇED İnceleme ve Değerlendirme Formu ve Mesçere Haritası ekte sunulmuştur. (Bkz. EK-3) Burada belirtildiği üzere söz konusu proje sahası ormanlık alan içerisinde kalmakta olup, saha üzerinde herhangi faaliyete başlanmadan önce bu alanlarda 6831 sayılı Orman Kanunun 17/3 üncü maddesi gereğince izin alınacaktır. Ancak yapılan arazi çalışmalarında söz konusu saha üzerinde orman varlığına rastlanılmamıştır. Doğal florası step olarak gözlenmiştir. Ayrıca faaliyet sahası ekte yer alan Çevre Düzeni Planına göre de proje alanı çayır mera arazisi üzerindedir. (Bkz. Ek-4) Kırıkkale İl Özel İdaresi’ne ait ekte yer alan yazıda da Çevre Düzeni Planında proje sahasının çayır-mera içerisinde yer aldığı ve Çevre Düzeni Planı hükümlerine, ilgili kanun ve yönetmeliklere uyulması ve ilgili kurumlardan izinlerin alınması kaydıyla sakınca olmadığı belirtilmiştir. (Bkz. Ek-5) 84 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU İnşaat çalışmalarına başlanılmadan önce faaliyet alanı üzerinde arazi düzenleme çalışmaları yapılacak akabinde inşaat çalışmalarına başlanılacaktır. Arazi düzenleme ve inşaat çalışmaları sırasında yapılan kazı çalışmalarında ortaya çıkan hafriyat toprağı öncelikle dolgu işlemlerinde kullanılacaktır. Proje sahası etrafına veya herhangi bir orman alanına dökülmeyecektir. Proje alanında herhangi bir ağaç kesimi söz konusu değildir. Proje alanına ulaşım yolunda iyileştirme ve genişletme çalışmaları yapılacaktır. Bu alanlarda mümkün mertebe ağaç kesiminden kaçınılacaktır. Söz konusu faaliyetin inşaatına başlanmadan 6831 sayılı Orman Kanunu kapsamında gerekli izinler alınacaktır. Olası yangın olaylarına karşı gerekli aletler faaliyet alanında bulundurulacaktır. Yangınların önlenmesi için gerekli tedbirler alınacak olup, yangın söndürme araçlarının yangına mümkün olan en kısa zamanda müdahale edebilmesini sağlanacaktır. Yangın durumunda ESER DGKÇS projesi kapsamında işletme ve inşaat aşamasında çalışacak olan personel, ilgili Orman Bölge Müdürlüğü ekipleri ile birlikte koordineli çalışacaktır. VII.2.11 Koruma alanları (Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar (Kızılırmak Nehri ile ilgili olarak akarsu koruma bandının belirlenmesi ve bu kapsamda değerlendirme yapılması), Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Doğal Sit ve Anıtlar, Tarihi, Kültürel Sitler, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel Koruma Alanları, Turizm Alan ve Merkezleri, Mera Kanunu kapsamındaki alanlar) Proje alanında 17.07.2008 tarihli 26939 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Çevresel Etki Değerlendirme Yönetmeliği Ek-V Duyarlı Yöreler kapsamında; 1. Ülkemiz mevzuatı uyarınca korunması gerekli alanlar a) 9/8/1983 tarihli ve 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu’nun 2. maddesinde tanımlanan ve bu kanunun 3. maddesi uyarınca belirlenen “Milli Parklar”, “Tabiat Parkları”, “Tabiat Anıtları” ve “Tabiat Koruma Alanları”, Proje alanı ve çevresinde “Milli Parklar”, “Tabiat Parkları”, “Tabiat Anıtları” ve “Tabiat Koruma Alanları” bulunmamaktadır. b) 1/7/2003 tarihli ve 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu uyarınca Orman Bakanlığı’nca belirlenen “Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları” Proje alanı ve çevresinde “Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları” bulunmamaktadır. 85 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU c) 21/7/1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 3. maddesinin birinci fıkrasının “Tanımlar” başlıklı (a) bendinin 1.,2.,3. ve 5. alt bentlerinde “Kültür Varlıkları”, “Tabiat Varlıkları”, “Sit” ve “Koruma Alanı” olarak tanımlanan ve aynı kanun ile 17/6/1987 tarihli ve 3386 sayılı kanunun (2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) ilgili maddeleri uyarınca tespiti ve tescili yapılan alanlar, Yahşihan İlçesinde bulunan kültür varlıkları, bulundukları yerler ve proje alanına olan yaklaşık uzaklıkları aşağıda verilmiştir: Kültür Varlığı Gar binası (Anıt Yapı) İlkokul Binası (Anıt Yapı) Gar Binası, Lojman ve Depo Binaları (Anıt Yapı) Mahmutlar Köyü (Arkeolojik Sit) Yerleşim Yeri Kılıçlar Kasabası Kılıçlar Kasabası Irmak Kasabası Proje Sahasına Uzaklığı 6 km. 6 km. 4 km. 6 km. Proje sahası içerisinde herhangi bir kültür ve tabiat varlığı bulunmamakta olup, projenin inşaat aşamasında herhangi bir kültür ve tabiat varlığı ile karşılaşılması durumunda İl Kültür ve Turizm Müdürlüğüne haber verilecektir. d) 22/3/1971 tarihli ve 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu kapsamında olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları, Kırıkkale sınırları içerisinde bulunan Kızılırmak, Delice Irmağı, Cinali Göleti, Ahılı Sulama Göleti ve Beyobası Göleti 1380 Sayılı Su Ürünleri kapsamında olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahalarıdır. Proje konusu ESER DGKÇS kullanılacak proses suyu keson kuyudan temin edilecektir. Tesisten kaynaklı olarak ortaya çıkacak evsel nitelikli atıksular ve proses atıksuları uygun arıtmadan geçirildikten sonra Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ilgili maddelere uygun olarak Kızılırmak’a deşarj edilecektir. Faaliyet kapsamında yer alan soğutma sistemi kapalı çevrim olarak çalışacağından başlangıçta bir kereye mahsus olmak üzere su gerekecek olup, işletme aşamasında buharlaşma ve blöf suyu kayıpları karşılanacaktır. Soğutma sistemi kapalı çevrim olduğu için Kızılırmak’a soğutma suyu deşarjı olmayacaktır. Dolayısıyla, projeden kaynaklı olarak Kızılırmak Nehri üzerine herhangi bir olumsuz etki olması beklenmemektedir. 86 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU e) 4/9/1988 tarihli ve 19919 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğinin 17. ve 1/7/1999 Tarihli ve 23742 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar Kırıkkale Belediye Başkanlığı verilerine göre, İlde içme ve kullanma suyu temin edilen Kapulukaya Barajı ile ilgili olarak Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği’nin ilgili maddelerine göre koruma alan sınırlarının kamulaştırması yapılamamıştır. Proje alanı ve çevresinde de 4/9/1988 tarihli ve 19919 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğinin 17. ve 1/7/1999 Tarihli ve 23742 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18., 19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar bulunmamaktadır. Konuyla ilgili olarak DSİ 5. Bölge Müdürlüğü’nün yerinde yaptığı inceleme sonucunda, proje alanının DSİ Projeleri kapsamında yer almadığı, içme ve kullanma suyu temin edilen baraj ve göl koruma alanı içerisinde kalmadığı ve proje alanında DSİ’ye ait herhangi bir YAS işletmesi bulunmadığını belirtir 14.04.2011 tarih ve 130440 sayılı yazıları ekte verilmiştir (Bkz. Ek-10). f) 2/11/1986 tarihli ve 19269 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği’nin 49. maddesinde tanımlanan “Hassas Kirlenme Bölgeleri”, Kırıkkale ilinde “Hassas Kirlenme Bölgeleri” olarak tanımlanan alanlar bulunmamaktadır. g) 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 9. maddesi uyarınca Bakanlar Kurulu tarafından “Özel Çevre Koruma Bölgeleri” olarak tespit ve ilan edilen alanlar, Kırıkkale ilinde “Özel Çevre Koruma Bölgeleri” olarak tespit ve ilan edilmiş alanlar bulunmamaktadır. h) 18/11/1983 tarihli ve 2960 sayılı Boğaziçi Kanunu’na göre koruma altına alınan alanlar, Kırıkkale ilinde Boğaziçi Kanunu’na göre koruma altına alınan bulunmamaktadır. i) 31/8/1956 tarihli ve 6831 sayılı Orman Kanunu gereğince orman alanı sayılan yerler Kırıkkale ilinde mevcut olan; Sulakyurt Orman İşletme Şefliği sınırlarında 16.552 ha. ormanlık alan, Delice Orman İşletme Şefliği sınırlarında 8622 ha. Ormanlık alan bulunmaktadır. Mevcut orman ağacı Karaçam, Meşe ve ardıçtır. Ayrıca karaçalı ve ladin gibi ağaçcıklar ve çalımsı bitkiler de mevcuttur. Kırıkkale Orman İşletme Şefliği’nde alınan ÇED İnceleme ve Değerlendirme Formu ve Mesçere Haritası ekte sunulmuştur. (Bkz. Ek-3) Burada belirtildiği üzere söz konusu proje sahası ormanlık alan içerisinde kalmakta olup, saha üzerinde herhangi faaliyete başlanmadan önce Kırıkkale Orman İşletme Şefliğinden gerekli izinler alınacaktır. Ancak yapılan arazi çalışmalarında söz konusu saha üzerinde orman varlığına rastlanılmamıştır. Doğal florası step olarak gözlenmiştir. Ayrıca faaliyet sahası ekte yer alan 87 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Çevre Düzeni Planına göre de çayır mera arazisi üzerindedir. (Bkz. Ek-4) Kırıkkale İl Özel İdaresi’ne ait yazıda da Çevre Düzeni Planında proje sahasının çayır-mera içerisinde yer aldığı ve Çevre Düzeni Planı hükümlerine, ilgili kanun ve yönetmeliklere uyulması ve ilgili kurumlardan izinlerin alınması kaydıyla sakınca olmadığı belirtilmiştir. (Bkz. Ek-5) j) 4/4/1990 tarihli ve 3621 sayılı Kıyı Kanunu gereğince yapı yasağı getirilen alanlar, Kırıkkale ilinde 4/4/1990 tarihli ve 3621 sayılı Kıyı Kanunu gereğince Kapulukaya Barajının mutlak koruma alanı olup, yapılaşma yasağı getirilen alandır. Barajın proje alanına olan uzaklığı 23 km’dir. k) 26/1/1939tarihli ve 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda belirtilen alanlar, Kırıkkale ilinde zeytin üretimi yapılmamaktadır. Proje alanı ve çevresinde Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda belirtilen alanlar bulunmamaktadır. l) 25/2/1998 tarihli ve 4342 sayılı Mera Kanununda belirtilen alanlar, Tarım İl Müdürlüğü verilerine göre 4342 Sayılı Mera Kanununa göre mera envanterleri tespit ve tahditi tamamlanan; Bahşılı İlçesinde 384 hektar, Çelebi İlçesinde 1867 hektar, Karakeçili İlçesinde 384 hektar, Yahşihan İlçesinde 205 hektar ve Merkezde 1308 hektardır. Kırıkkale Orman İşletme Şefliği’nde alınan ÇED İnceleme ve Değerlendirme Formunda belirtildiği üzere proje sahası ormanlık alan içerisinde kalmakta olup, saha üzerinde herhangi faaliyete başlanmadan önce Kırıkkale Orman İşletme Şefliğinden gerekli izinler alınacaktır. Ancak yapılan arazi çalışmalarında söz konusu saha üzerinde orman varlığına rastlanılmamıştır. Doğal florası step olarak gözlenmiştir. Ayrıca faaliyet sahası ekte yer alan Çevre Düzeni Planına göre de proje alanı çayır mera arazisi üzerindedir. (Bkz. Ek-4) Kırıkkale İl Özel İdaresi’ne ait ekte yer alan yazıda da Çevre Düzeni Planında proje sahasının çayır-mera içerisinde yer aldığı ve Çevre Düzeni Planı hükümlerine, ilgili kanun ve yönetmeliklere uyulması ve ilgili kurumlardan izinlerin alınması kaydıyla sakınca olmadığı belirtilmiştir. (Bkz. Ek-5) m) 17/5/2005 tarihli ve 25818 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği”nde belirtilen alanlar, Kırıkkale ilinde Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Listesi’nde belirtilen alanlar bulunmamaktadır. Proje alanına en yakın sulak alan 100 m doğusundaki Kızılırmak Nehri’dir. 88 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Proje konusu ESER DGKÇS kullanılacak proses suyu keson kuyudan temin edilecektir. Tesisten kaynaklı olarak ortaya çıkacak evsel nitelikli atıksular ve proses atıksuları uygun arıtmadan geçirildikten sonra Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ilgili maddelere uygun olarak Kızılırmak’a deşarj edilecektir. Faaliyet kapsamında yer alan soğutma sistemi kapalı çevrim olarak çalışacağından başlangıçta bir kereye mahsus olmak üzere su gerekecek olup, işletme aşamasında buharlaşma ve blöf suyu kayıpları karşılanacaktır. Soğutma sistemi kapalı çevrim olduğu için Kızılırmak’a soğutma suyu deşarjı olmayacaktır. Dolayısıyla, projeden kaynaklı olarak Kızılırmak Nehri üzerine herhangi bir olumsuz etki olması beklenmemektedir. Ayrıca, DSİ 5. Bölge Müdürlüğü’nün yerinde yaptığı inceleme sonucunda, proje alanının DSİ Projeleri kapsamında yer almadığı, içme ve kullanma suyu temin edilen baraj ve göl koruma alanı içerisinde kalmadığı ve proje alanında DSİ’ye ait herhangi bir YAS işletmesi bulunmadığını belirtir 14.04.2011 tarih ve 130440 sayılı yazıları ekte verilmiştir (Bkz. Ek-10). 26.08.2010 tarih ve 27684 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik kapsamında akarsu koruma bandı tanımı getirilmiş olup, aynı yönetmeliğin 23. Maddesinde “Mevsimsel ve daimi akarsuların akarsu koruma bantlarında yer alan faaliyetlerin gerçekleştirilmesi Genel Müdürlük iznine tabidir. Bu alanlarda Ek-1 ve EK-2 listelerinde yer alan faaliyetler için Bakanlıkça belirlenecek başvuru formu ile Bakanlığa müracaat edilir, müracaatın uygun görülmesi halinde başvuru sahibine izin belgesi verilir.” Hükmü yer almaktadır. Buna istinaden söz konusu proje kapsamında EK-2 İzin Belgesi Başvuru Formu doldurularak Kırıkkale İl Çevre ve Orman Müdürlüğüne başvurulmuştur. Konuyla ilgili olarak İl Çevre ve Orman Müdürlüğü faaliyet sahasının Akarsu Koruma Bandında kaldığını ancak tesisin inşaat ve işletme aşamasında gerekli çevresel tedbirlerinin alınması kaydıyla olumlu mütala etmiş olduklarını Orman ve Su İşleri Bakanlığı – Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğüne bildirmişlerdir. (Bkz. Ek-22) 2. Ülkemizin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler uyarınca korunması gerekli alanlar a) 20/2/1984 tarih ve 18318 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi” (BERN Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınmış alanlardan “Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları”nda belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, “Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları”, Kırıkkale ilinde “Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi” (BERN Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınmış alanlar bulunmamaktadır. b) 12/6/1981 tarih ve 17368 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Akdeniz’in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi” (Barcelona Sözleşmesi) uyarınca korumaya alınan alanlar Kırıkkale ilinde “Akdeniz’in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi” (Barcelona Sözleşmesi) uyarınca korumaya alınan alanlar bulunmamaktadır. 89 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ı) 23/10/1988 tarihli ve 19968 sayılı Resmi Gazete!de yayımlanan “Akdeniz’de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol” gereği ülkemizde “Özel Koruma Alanı” olarak belirlenmiş alanlar, Kırıkkale ilinde “Akdeniz’de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol” gereği ülkemizde “Özel Koruma Alanı” olarak belirlenmiş alanlar bulunmamaktadır. ıı) 13/9/1985 tarihli Cenova Bildirgesi gereği seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı tarafından yayımlanmış olan “Akdeniz’de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit” listesinde yer alan alanlar, Kırıkkale ilinin Akdeniz’e kıyısı bulunmamaktadır. ııı) Cenova Deklerasyonu’nun 17. maddesinde yer alan “Akdeniz’e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin” yaşama ve beslenme ortamı olan kıyısal alanlar, Kırıkkale ilinin Akdeniz’e kıyısı bulunmamaktadır. c) 14/2/1983 tarih ve 17959 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi”nin 1. ve 2. maddeleri gereğince Kültür Bakanlığı tarafından koruma altına alınan “Kültürel Miras” ve “Doğal Miras” statüsü verilen kültürel, tarihi ve doğal alanlar, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü verilerine göre, İlimizde Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından koruma altına alınan alan bulunmamaktadır. Proje alanı ve çevresinde “Kültürel Miras” ve “Doğal Miras” statüsü verilen kültürel, tarihi ve doğal alanlar bulunmamaktadır. d) 17/05/1994 tarih ve 21937 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi” (RAMSAR Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınmış alanlar, Proje alanı ve çevresinde “Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi” (RAMSAR Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınmış alanlar bulunmamaktadır. e) 27/7/2003 tarihli ve 25181 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Avrupa Peyzaj Sözleşmesi uyarınca korunması gereken alanlar, Proje alanı ve çevresinde Avrupa Peyzaj Sözleşmesi uyarınca korunması gereken alanlar bulunmamaktadır. 90 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU 3. Korunması gereken alanlar a) Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, mevcut özellikleri korunacak alan olarak tespit edilen ve yapılaşma yasağı getirilen alanlar (Tabii karakteri korunacak alan, biogenetik rezerv alanları, jeotermal alanlar v.b.), Onaylı 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planında (Bkz. Ek-4), proje alanı ve çevresinde mevcut özellikleri korunacak alan olarak tespit edilen ve yapılaşma yasağı getirilen alanlar bulunmamaktadır. b) Tarım Alanları: Tarımsal kalkınma alanları, sulanan, sulanması mümkün ve arazi kullanma kabiliyet sınıfları I, II, III ve IV olan alanlar, yağışa bağlı tarımda kullanılan I. ve II. sınıf ile özel mahsul plantasyon alanlarının tamamı, Kırıkkale Orman İşletme Şefliği’nde alınan ÇED İnceleme ve Değerlendirme Formunda belirtildiği üzere proje sahası ormanlık alan içerisinde kalmakta olup, saha üzerinde herhangi faaliyete başlanmadan önce bu alanlarda 6831 sayılı Orman Kanunun 17/3 üncü maddesi gereğince izin alınacaktır. Faaliyet sahası ekte yer alan Çevre Düzeni Planına göre de proje alanı çayır mera arazisi üzerindedir. (Bkz. Ek-4) Kırıkkale İl Özel İdaresi’ne ait ekte yer alan yazıda da Çevre Düzeni Planında proje sahasının çayır-mera içerisinde yer aldığı ve Çevre Düzeni Planı hükümlerine, ilgili kanun ve yönetmeliklere uyulması ve ilgili kurumlardan izinlerin alınması kaydıyla sakınca olmadığı belirtilmiştir. (Bkz. Ek-5) ÇED Sürecinin tamamlanmasının ardından İl Tarım Müdürlüğünün 10.06.2011 tarih ve 2130 sayılı yazısında belirttiği üzere 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu gereğince Tarım İl Müdürlüğüne gerekli müracaat yapılacaktır. Proje alanı ve çevresinde özel mahsul plantasyon alanları bulunmamaktadır. c) Sulak Alanlar: Doğal veya yapay, devamlı veya geçici, suların durgun veya akıntılı, tatlı, acı veya tuzlu, denizlerin gel-git hareketinin çekilme devresinde 6 metreyi geçmeyen derinlikleri kapsayan, başta su kuşları olmak üzere canlıların yaşama ortamı olarak önem taşıyan bütün sular, bataklık sazlık ve turbiyeler ile bu alanların kıyı kenar çizgisinden itibaren kara tarafına doğru ekolojik açıdan sulak alan kalan yerler, Proje alanı yakınında yer alan Kızılırmak Nehri sulak alanı, proje alanının 100 m doğusundadır. Proje konusu ESER DGKÇS kullanılacak proses suyu keson kuyudan temin edilecektir. Tesisten kaynaklı olarak ortaya çıkacak evsel nitelikli atıksular ve proses atıksuları uygun arıtmadan geçirildikten sonra Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ilgili maddelere uygun olarak Kızılırmak’a deşarj edilecektir. 91 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Faaliyet kapsamında yer alan soğutma sistemi kapalı çevrim olarak çalışacağından başlangıçta bir kereye mahsus olmak üzere su gerekecek olup, işletme aşamasında buharlaşma ve blöf suyu kayıpları karşılanacaktır. Soğutma sistemi kapalı çevrim olduğu için Kızılırmak’a soğutma suyu deşarjı olmayacaktır. Dolayısıyla, projeden kaynaklı olarak Kızılırmak Nehri üzerine herhangi bir olumsuz etki olması beklenmemektedir. Ayrıca, DSİ 5. Bölge Müdürlüğü’nün yerinde yaptığı inceleme sonucunda, proje alanının DSİ Projeleri kapsamında yer almadığı, içme ve kullanma suyu temin edilen baraj ve göl koruma alanı içerisinde kalmadığı ve proje alanında DSİ’ye ait herhangi bir YAS işletmesi bulunmadığını belirtir 14.04.2011 tarih ve 130440 sayılı yazıları ekte verilmiştir (Bkz. Ek-10). d) Göller, akarsular, yeraltısuyu işletme sahaları, Kırıkkale ilinde doğal göl bulunmamakla beraber, ildeki en büyük yapay göl Kapulukaya Baraj Göleti’dir. Ayrıca Kızılırmak Nehri ve Delice Dere ilin en önemli akarsularıdır. Ayrıca Kızılırmak Nehri Türkiye’nin en büyük nehridir. Kırıkkale İlindeki toplam su potansiyeli 3260,5 hm3/yıldır. Bunun 3250 hm3/yılı yerüstü suyu, 10,5 hm3/yılı yer altı suyudur. Proje alanı ve çevresinde göl ve yer altı suyu işletme sahaları bulunmamakla beraber, en yakın akarsu proje alanının yaklaşık 100 m doğusundaki Kızılırmak Nehri’dir. e) Bilimsel araştırmalar için önem arzeden ve/veya nesli tehlikeye düşmüş veya düşebilir türler ve ülkemiz için endemik olan türlerin yaşama ortamı olan alanlar, biyosfer rezervi, biyotoplar, biyogenetik rezerv alanları, benzersiz özelliklerdeki jeolojik ve jeomorfolojik oluşumların bulunduğu alanlar, Proje alanı ve çevresinde Bilimsel araştırmalar için önem arz eden ve/veya nesli tehlikeye düşmüş veya düşebilir türler ve ülkemiz için endemik olan türlerin yaşama ortamı olan alanlar, biyosfer rezervi, biyotoplar, biyogenetik rezerv alanları, benzersiz özelliklerdeki jeolojik ve jeomorfolojik oluşumların bulunduğu alanlar bulunmamaktadır. 92 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU VII.2.12 Flora ve Fauna (türler, endemik özellikle lokal endemik türleri, alanda doğal olarak yaşayan hayvan türleri, ulusal ve uluslararası mevzuatla (Bern Sözleşmesi EK-I ve EK-II ile) koruma altına alınan türler, nadir ve nesli tehlikeye düşmüş türler ve bunların alandaki bulunuş yerleri, av hayvanlarının adları, popülasyonları ve bunlar için alınan Merkez Av Komisyonu Kararları), proje alanındaki vejetasyon tiplerinin bir harita üzerinde gösterilmesi. Projeden ve çalışmalardan etkilenecek canlılar için alınması gereken koruma önlemleri (inşaat ve işletme aşamasında). Arazide yapılacak flora çalışmalarının vejetasyon döneminde gerçekleştirilmesi ve bu dönemin belirtilmesi, ayrıca flora için literatür çalışmalarında Türkiye Bitkileri Veri Serisinin (TUBİVES) güncel kaynakların (2010-2011 verilerinin) kullanılması, Arazide tespit edilen türler, anket görüşme sonucu tespit edilen ve literatürden alınan türlerin ayrı ayrı belirtilmesi, Deniz Ekosistemi hakkında bilgi (Su alma ve deşarj noktalarının belirtilmesi, alıcı ortama verilecek olan soğutma suyunun nitelikleri ve deniz ekosistemi üzerine yapacağı etkiler hakkında bilgi verilmesi) FLORA Proje alanı, Davis’in grid sistemi (Flora of Turkey and the East Aegen Islands) açısından bakıldığı zaman B4 karesinde bulunmaktadır ve Central Anatolia Bölgesi’ne girmektedir. Aşağıdaki Şekil 42’de Davis’in kareleme sistemi görülmektedir: Şekil 42. Davis’in Kareleme Sistemi 93 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Proje alanı içerisinde bulunduğu Kırıkkale ili, Yahşihan İlçesi İran-Turan Fitocoğrafik Bölgesi’nin etkisi altında kalmaktadır. Karasal iklimin gözlendiği alanda ve genel olarak hakim bitki topluluğu steptir. Kırıkkale ilinin yüksek kısımlarında tahripten kurtulmuş, kuzeyde Koçubaba, güneyde Değnek Dağı’nda bodur meşelere ve ardıçtan oluşan ormanlık alanlar bulunmaktadır. Baltalık orman niteliğinde olan bu alanlar, tahripten dolayı genel olarak özelliklerini kaybetmiş sistemlerdir. Yöredeki bitkilerin çoğu kurakçıl ve tozcul özelliktedir. İlde genellikle yetişen bitkiler; yavşan otu, susam, karanfi papatya, pelin, karadiken, sığırkuyruğu, sütleğen, çağ çiçeği, geven, üzerik, nane, böğürtlen, ısırgan, hatmi, meyan otu, çöven otu, kuşburnu, madımak, ebegömeci, hardal ve kekik örnek olarak verilebilir. Türkiye, topografik yapı ve iklim özelliklerinin farklılığından dolayı 3 floristik bölgenin etkisi altındadır. Bunlar aşağıdaki şekilde de görüleceği üzere; MED.- Mediterran (Akdeniz), IR-TUR İrano-Turan (İran-Turan) ve EUR-SIB- Avro-Sibirya (Avrupa – Sibirya) bölgeleridir. Proje alanı, fitososyolojik olarak incelendiğinde, İran-Turan fitocoğrafik bölgesinin etkisi altında kalmaktadır. Şekil 43. Türkiye Fitocoğrafik Bölgeleri Haritası (Davis P.H., Harper P.C. and Hege I.C. (eds.), 1971. Plant Life of South-West Asia. The Botanical Society of Edinburg 94 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Aşağıda Şekil 44’te Türkiye Vejetasyon Haritası verilmiştir. Proje alanı yaklaşık olarak step alanları olarak gösterilen kısım içerisinde kalmaktadır. Yapılan arazi çalışmalarında ise hakim bitki topluluğunun step olduğu, ormanların yerini otsu bitkilerin ve çalıların aldığı gözlenmiştir. Bunun yanı sıra, Kızılırmak Nehri kenarında bulunan bataklık, sazlık bitkileri de proje alanı yakın çevresinde bulunmaktadır. Yaklaşık Proje Alanı Şekil 44. Türkiye Vejetasyon Haritası Yapılan arazi çalışmalarında da gözlendiği üzere, bölgede yaygın bir step vejetasyonu hâkim durumda olup, ormanlık alana rastlanamamıştır. Proje alanında yapılan çalışmalar ve literatür taramaları ile tespit edilen flora elemanları step vejetasyonunda genel olarak gözlenen türlerdir. Çoğunlukla tek veya çok yıllık otsu, çalımsı, dikenli bitkiler bulunmakta olup; Kızılırmak Nehri kenarında yoğun bir bitki topluluğu oluşturmamakla beraber sucul sazlık veya bataklık alanlarda buraya özgü flora elemanlarına rastlanmaktadır. Ancak, nehrin kenarında bulunan yol bu yapıyı bölmektedir ve dolayısıyla bu türler çok geniş bir yayılım gösterememiştir. Proje alanı ve Kızılırmak Nehri arasında bulunan yol doğal olarak bir koruma bandı oluşturmaktadır. Proje alanı ve çevresinin florasını tespit etmek amacıyla yapılan arazi çalışmaları daha sonra yapılan literatür çalışmalarıyla desteklenmiş olup, tespit edilen türler aşağıdaki tabloda belirtilmektedir. Bu çalışmalar ile türlerin Latince ve Türkçe adları, endemizm durumu, tehlike sınıfları, hangi fitocoğrafik bölge elementi oldukları, bulundukları habitatlar, proje alanı ve çevresindeki bolluk dereceleri, nasıl tespit edildikleri ve sözleşmelere göre durumu belirtilmiştir. Türlerin tespiti için TÜBİVES (Türkiye Bitkileri Veri Servisi)’den ayrıca bitkilerin Türkçe karşılıkları için ise ‘Türkçe Bitki Adları Sözlüğü’ (Baytop,1994) adlı eserden faydalanılmıştır. 95 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 30. Flora Türleri FAMİLYA TÜR Türkçe adı ACANTHACEAE Acanthus hirustus Ayın Pençesi ALISMATACEAE Alisma lanceolatum APIACEAE Biforia radians Yabani Kişniş (UMBELLIFERAE) Bupleurum rotundifolium Echinophora tournefortii Tahran otu Eryngium campestre var. Çakır Dikeni campestre Scandix australis subsp. Fesçi tarağı grandiflora APOCYNACEAE Vinca herbacea Cezayir Menekşesi ASTERACEAE Achillea setacea Yılandili Achillea wilhelmsii Civanperçemi Anthemis austriaca Papatya Artemisia spicigera Yavşan Cichorium intybus Yabani Hindiba Cnicus benedictus Bostan Otu Centaurea solstitialis subsp. Zerdali Dikeni solstitialis Centaurea virgata Yanardöner Crepis sancta Radika Echinops ritro Topuz Onopordum acanthium Eşek Dikeni Senecio vulgaris Kanarya Otu BORANGIACEAE Alkanna orientalis Echium italicum Engerek otu END IUCN FCB Habitat 1 X 2 3 4 X 5 Lokalite 6 7 X 8 X X X X İran-Turan X X X X X X X X X X İran-Turan X X X İran-Turan 96 X X X X X X X X X 400-2000 500-1750 2 3 X A L 0-1800 X X X X 0-1900 X X X X X X X 100-2000 0-2450 0-2100 600-1600 0-700 600-2600 700-1000 5 L A X X X X X Tespit A 400-2000 0-2300 500-2200 1000-2000 300-2000 0-3050 400-1400 X X BERN X X X X X X 4 X 30-1300 İran-Turan X 1 X 700-1800 X X X X X X Avrupa-Sibirya İran-Turan X (m) 800-1800 0-1850 Bolluk A X X X X X X A L A A A L A L X A X L L A A L A A X X X X X X ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU FAMİLYA TÜR Türkçe adı END IUCN FCB Habitat 1 Crambe orientalis Sinapis arvensis CARYOPHYLLAC Arenaria leptoclados EAE CONVOLVULAC Convolvulus arvensis EAE ELAEAGNACEAE Elaeagnus angustifolia EUPHORBIACEA Euphorbia macroclada E FABACEAE Astragalus lanatus Colutea cilicica Onobrychis viciifolia Trifolium arvense Vicia sativa LAMIACEAE Marrubium vulgare Teucrium polium MALVACEAE Alcea pallida Malva neglecta PAPAVERACEAE Papaver commutatum POACEAE Bromus tectorum Echinochloa cruss-galli Hordeum murinum Stipa lessingiana Phragmites australis Polypogon viridis Setaria viridis İran-Turan BRASSICACEAE 2 3 4 X 5 Lokalite 6 Tarla hardalı Kum otu Geven Patlangaç Korunga Yonca Fiğ Boz Ot Acı Yavşan Hatmi Ebegümeci Gelincik Brom Darıca Otu Pisi pisi Otu Sorguç Otu 8 X X Gündüz sefası İğde Sütleğen 7 X X X X İran-Turan X X X X X X X X X X X İran-Turan X X X Avrupa-Sibirya Avrupa-Sibirya X X X Tilkikuruğu X 97 X X X X X X X X X 1 2 X X X 3 X X X 0-1500 4 BERN Tespit 5 A L A X 0-3050 X İran-Turan (m) 500-2800 0-1800 Bolluk A 0-3000 X A 250-2500 X L X L L L A A A A L L A L A A L A A A 1500-2700 100-2000 0-1700 0-2300 0-1600 0-1400 0-2050 300-1500 0-2000 1000-1800 0-2000 0-2080 0-900 100-3000 0-2400 50-1300 0-2300 X X X X X X X X X X X X X X X X ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU FAMİLYA TÜR Türkçe adı END IUCN FCB Habitat 1 Ranunculus arvensis Düğün çiçeği Reseda lutea Muhabbet çiçeği Agrimonia eupatoria Koyun Otu Amygdalus communis Badem Pyrus elaeagnifolia Ahlat RUBIACEAE Galium aparine SCROPHULARIACEAE Gratiola officinalis Verbascum tossiense Sığırkuyruğu ZYGOPHYLLACEAE Peganum harmala Üzerlik Tribulus terrestris Demir Dikeni FCB (Fitocoğrafik Bölge): Bitkinin ait olduğu fitocoğrafik bölge 2 RANUNCULACEAE RESEDACEAE ROSACEAE END: Endemizm Lokalite: Tespit: Bitkinin tespit şekli Habitat Sınıfları: 3 4 X X 5 Lokalite 6 7 8 X X X X X Y LR(lc) X X X Avrupa-Sibirya X X X X X Örtüş Bolluk Dereceleri: L: Lokal Endemik B: Bölgesel Endemik Y: Yaygın Endemik Bitkinin adresi, yüksekliği IUCN: Tehlike sınıfları A: Arazi Çalışması sonucu L: Literatür taraması sonucu 1.Orman 2.Maki 3.Frigana 4.Kültür Alanları (Tarla, bahçe, vb) 5.Mera 6.Nemli çayır, bataklık, sulak alan 7.Step 8. Taşlık ve Kayalık Kaynaklar: Davıs, P.H. Flora Of Turkey 1-8, Josef Donner Linz Red Data Book Of Turkısh Plants’Türkiye Tabiatı Koruma Derneği ve Van 100. Yıl Üniversitesi 2000’ TÜBİVES (Türkiye Bitkileri Veri Servisi) Türk Dil Kurumu Yayını ‘Türkçe Bitki Adları Sözlüğü’ 98 (m) 0-1850 0-2000 0-2300 0-1800 0-1700 30-1800 40-1400 80-1700 0-1500 0-1200x Bolluk 1 2 X 3 4 X X X X X X X X X X 1.Çok nadir 2.Nadir 3.Orta derecede bol 4.Bol 5.Çok bol veya saf populasyon oluşturmakta Ex: Extinct Tükenmiş Endemik Türler Ew: Extinct in wild -Doğada Tükenmiş CR: Critically endangered- Çok tehlikede EN: Endangered- Tehlike Altında VU: Vulnerable-Zarar Görebilir LR:Lower Risk- Az tehdit altında cd Koruma Önlemi Gerektiren nt Tehdit Altına Girebilir lc En Az Endişe Verici DD: Data Deficient- Yetersiz Veri NE: Not Evalueted-Değerlendirilmeyen BERN Tespit 5 L A L A L L A L A L ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Yukarıda proje alanı ve çevresinde bulunan ve/veya bulunması muhtemel bitki türlerinin listesi tablolar halinde verilmiştir. Buna göre, alanda bulunma olasılığı var olan endemik bitki türü belirlenmiştir. Bu bitki türü Verbascum tossiense olup, Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı (Red Data Book)’a göre tehlike kategorisi LR(lc)’dir. LR kategorisi en az tehdit altındaki türler için kullanılmakta olup 3 alt kategoriye ayrılmıştır. Verbascum tossiense lc alt kategorisinde bulunmaktadır. “lc” en az endişe verici anlamına gelmektedir. Bunların dışındaki türler Red Data Book’a göre henüz bir kategori altına alınmamıştır Alanda belirlenen endemik türün, Türkiye dağılımları ve karelere göre durumu haritalarla aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 31. Proje alanında tespit edilen endemik türün Türkiye üzerindeki yayılışları Tür Adı Türkiye Dağılımı Karelere Göre Verbascum tossiense Kuzey ve Orta Anadolu (Sığırkuyruğu) (Kaynak:http://turkherb.ibu.edu.tr/) Türkçe adı, Sığırkuyruğu olan Verbascum tossiense iki yıllık otsu bir bitkidir ve genellikle Quercus çalılıkları, bozkır ve kültür alanlarında bulunur. Verbascum cinsine ait fotoğraflar; (Kaynak:http://en.wikipedia.org/wiki/File:Verbascum_nigrum_02.jpg) 99 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU FAUNA Faaliyet alanında yaşaması muhtemel/tespit edilen yaban hayatı grupları aşağıdaki listelerde belirtilmiştir. Omurgalı faunası temel olarak 4 sınıf altında incelenmiştir: Kuşlar(Aves), Memeliler(Mamalia), Sürüngenler(Reptilia) ve İki Yaşamlılar(Amphibia) Türlerin tespiti için yapılan arazi çalışmaları ve literatür taramaları gerçekleştirilmiştir. İki yaşamlılar, Sürüngenler ve Memeli hayvanların tespitinde literatür taraması için, Prof. Dr. Ali Demirsoy’un Türkiye Omurgalıları, Amfibiler - Sürüngenler - Memeliler adlı eserlerinden yararlanılmıştır. Ayrıca ‘The IUCN Red List of the Threatened Species’, IUCN resmi internet sayfası veri tabanından da yararlanılmıştır. IUCN’e göre koruma altına alınan türler için Red Data Book kategorileri: EX (Extinct) Nesli tükenmiş olan takson (Tükenmiş) EW (Extinct in the wild) Doğada yok olmuş takson(Doğada Tükenmiş) CR (Critically Endangered) Kritik olarak tehlikede olan takson(Kritik) EN (Endangered) Tehlike altında olan takson(Tehlikede) VU (Vulnerable) Neslinin doğada tükenme riskinin yüksek olduğu takson(Duyarlı) NT (Near Threatened) Tehdit altına girebilir (Tehdide Yakın) LC (Least concern) Geniş yayılışlı ve nüfusu yüksek olan takson (Düşük Riskli) DD (Data deficient) Yeterli bilgi bulunmadığı için yayılışına ve/veya nüfus durumuna bakarak tükenme riskine ilişkin bir değerlendirme yapmanın mümkün olmadığı takson (Yetersiz Verili) NE (Not Evaluated) Değerlendirilmemiş takson (Değerlendirilmemiş) Proje alanı ve yakın çevresindeki kuş türlerinin tespitinde yardımcı kaynak olarak ve bulunma ihtimali olan kuş türlerinin tayininde R. F. Porter, S. Christensen, P. SchiermackerHansen - ‘Türkiye ve Ortadoğu’nun Kuşları – Arazi Rehberi (2009) adlı eserden yararlanılmıştır. Ayrıca ‘European Vertabrate Red Data Book (Avrupa Omurgalıları Kırmızı Kitabı) kategorileri göre sınıflandırmada da Prof. Dr. İlhami Kiziroğlu’nun Türkiye Kuşları Kırmızı Listesi (2008) adlı eseri kullanılmıştır. İ. Kiziroğlu Tarafından Kullanılan Tehlike Sınıfları Açıklamaları: Türkiye’de kuluçkaya yatan kuşlar; yani ‘A’ kategorisine giren kuş türleri, ya tam yıllık kuş türü olup yerli; ya da yaz göçmeni, yani kuluçkaladıktan sonra Türkiye’yi terk eden göçmen türlerden oluşur. A.1.0: Şüpheye yer bırakmayacak şekilde yok olan ve artık doğal yaşamda görülmeyen türlerdir. A.1.1: Doğal populasyonları tükenmiş türler, insan desteği ve koruması için yaşamlarını devam ettirmektedir. A.1.2: Türkiye’de nüfusları çok azalmış olan türler. Büyük ölçüde nesilleri tehdit altında olduğu için mutlaka korunmaları gereken türlerdir. A.2: Önemli ölçüde tükenme tehdidi altında olan türler. 100 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU A.3: Tükenebilecek duyarlılıkta olup, doğal yaşamda soyu tükenme riski yüksek olan türlerdir. A.3.1:Gözlendikleri bölgelerde eski kayıtlara göre, azalma olan türlerdir. A.4: Populasyonlarında lokal bir azalma olup, zamanla tükenme tehdidi altına girmeye yakın türler. A.5: Bu türlerin gözlenen populasyonlarında henüz azalma ve tükenme tehdidi gibi bir durum söz konusu olmayan türler. A.6: Yeterince araştırılmamış ve haklarında sağlıklı veri olmayan türler. A.7: Bu türlerle ilgili şu anda bir değerlendirme yapmak olanaklı değildir çünkü bu türlerin Türkiye’de elde edilen kayıtları tam sağlıklı ve güvenli değildir. ‘B’ grubundaki türler ya kış ziyaretçisi, ya da transit göçerdir. Bu türler de önemli ölçüde tükenme tehdidi altında bulunmakta olup aynen ‘A’ grubundaki değerlendirmeye tabi tutulacaktır. Dolayısıyla ‘B’ grubundaki türler için de B.1.0-B.7 basamaklarındaki ölçütler kullanılır. Proje alanında ve proje alanı çevresinde bulunan veya bulunma ihtimali olan kuş, memeli, sürüngen ve amfibi türleri aşağıdaki tablolarda belirtilmiştir. Türlerin tehlike sınıfları ve habitatlarıyla beraber, çeşitli ulusal ve uluslararası mevzuatlara göre durumları, CITES (Nesli Tehlikede Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme), Bern Sözleşmesi (Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarının Korunması Sözleşmesi) ve MAK 2011-2012 kararlarına göre hangi listelerde bulundukları aşağıdaki tablolarda belirtilmiştir. Ayrıca proje kapsamında 4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu ve Yönetmeliklerine uyulacaktır. 101 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 32. Fauna Tablosu/ Kuşlar (Aves) Latince Adı Türkçe Adı İngilizce Adı EVRDB CITES IUCN A.3.1 - Long-legged Buzzard A.3 Common Kestrel END BERN Sözleşmesi MAK 2011-2012 KAYNAK LC Ek-II Ek Liste 1 G Ek 2 LC Ek-II Ek Liste 1 L,A A.2 Ek 2 LC Ek-II Ek Liste 1 L Chukar Partridge Common Qunail A.2 A.3 - LC LC Ek-III Ek-III Ek Liste 3 Ek Liste 3 L L, A Ek 3 - LC LC Ek-II Ek-II Ek Liste 3 Ek Liste 2 G L,A Ek-II Ek Liste 1 G CICONIIDAE KUŞLAR LEYLEKGİLLER Ciconia ciconia Ak Leylek ACCIPITRIDAE YIRTICIKUŞLAR Buteo rufinus Kızıl Şahin FALCONIDAE DOĞANGİLLER Falco tinnunculus Kerkenez PHASIANIDAE TAVUKSULAR Alectoris chukar Coturnix coturnix Kınalı keklik Bıldırcın COLUMBIDAE GÜVERCİNGİLLER Colomba livia Streptopelia decaocto Kaya güvercini Kumru Rock Dove Collared Dove A.5 A.5 ALAUDIDAE Skylark A.3 HIRUNDINIDAE Tarlakuşugiller Tarlakuşu KIRLANGIÇGİLLER Delichon urbica Ev kırlangıcı House Martin A.3 TURDIDAE Ardıçkuşugiller Erithacus rubecula Kızılgerdan European Robin A.3 CORVIDAE Kargagiller Pica pica Corvus monedula Saksağan Cüce karga Eurasian Jackdaw A.5 A.5 - LC LC - Ek Liste 3 Ek Liste 3 L L STURNIDAE SIĞIRCIKGİLLER Sturnus vulgaris Sığırcık European Starling A.5 - LC - Ek Liste 2 L PASSERIDAE SERÇEGİLLER Passer domesticus Serçe House Sparrow A.5 - LC - Ek Liste 3 G FRINGILLIDAE İSPİNOZGİLLER Carduelis carduelis Saka A.3.1 - LC Ek-II Ek Liste 1 L AVES Alauda arvensis BIRDS White Stork Goldfinch LC - LC LC 102 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 33. Fauna Tablosu/ Memeliler (Mamalia) Latince Adı Türkçe adı MAMALIA MEMELİLER ERINACIDAE KİRPİLER Erinaceus concolor Kirpi CROCIDURINAE SİVRİFARELER Crocidura leucodon Sivriburunlu Tarlafaresi NALBURUNLU YARASALAR RHİNOLOPHİDAE Rhinolophus hipposiderıs Küçük Nalburunlu yarasa CRİCETİDAE HAMSTERLER Cricetulus migratorius Gri cücehamster SPALACİDAE KÖRFARELER Spalax leucodon Kör Fare MUSTELLIDAE SANSARLAR Mustela nivalis Gelincik END IUCN Red List CITES BERN Sözleşmesi MAK 2011-2012 Habitat Kaynak LC - - Ek Liste 1 Fundalıklar ve çalılıklar G LC - - - Çayırlık ve sudan uzak çalılar L LC - Ek-III Ek Liste I Orman, ağaçlık ve çalılık L LC - - - Sulu kültür ve step alanlarında L DD - - - Yumuşak tarım alanları, stepler, bağ ve bahçelerde G LC - Ek-III Ek Liste 2 Her türlü kovuk, çukur, delik, çalı içi, kültürlerdeki oyuklar, kemirici galerileri, açık araziler, tarım arazileri L 103 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 34. Fauna Tablosu/ Sürüngenler (Reptilia) Latince Adı Türkçe adı END IUCN CITES BERN Sözleşmesi MAK 2010-2011 LC - - LC - Habitat Kaynak Ek Liste I Kumlu, taşlı, kuru araziler, bazen bağ ve bahçelerde L,A - Ek Liste I Taşların altında, kayalar arasında L REPTILIA SÜRÜNGENLER TESTUDİNİDAE TOSBAĞAGİLLER Testudo gracea Tosbağa GEKKONIDAE EV KELERLERİ Hemidactylus turcicus turcicus Geniş Parmaklı Keler LACERTIDAE KERTENKELELER Lacerta trilineata Büyük Yeşil Kertenkele LC - EK-III Ek Liste I Nemli arazilerde, orman kenarlarında veya orman içi çalılıklarda G Sarı yılan LC - Ek-III Ek Liste I Seyrek ağaçlık bölgelerdeki taşlık yerlerde, tarlalarda A Yarı Sucul Yılan LC - Ek-II Ek Liste I Suya yakın taşlık ve çayırlık alanlar, bazen bahçe ve tarla aralarında A IUCN CITES BERN Sözleşmesi MAK 2010-2011 Habitat Kaynak Gecekurbağası LC - Ek-II - Pek çok alana yayılmış G Yaprakkurbağaları LC - Ek-II - Ağaçlar, ağaçsı bitkiler, çalıların arası L COLUBRİDAE Elaphe sauromates quartuorlineata Natrix natrix persa Tablo 35. Fauna Tablosu/ İki Yaşamlılar ( Amphibia) Latince Adı Türkçe adı AMPHIBIA BUFONIDAE Bufo viridis HYLIDAE Hyla arborea arborea İKİ YAŞAMLILAR END : Tespit edilen türün yaşadığı alan özelliği EVRDB: Kaynak : A: Anket (Yöre Halkından AlınanBilgiler) END : Endemik G: Gözlem MAK : Merkez Av Komisyonu Kararları (2011-2012) Habitat L: Literatür 104 European Vertabrate Red Data Book ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Proje alanında ve proje alanı çevresinde bulunan ve bulunma ihtimali olan kuş, memeli, sürüngen ve amfibi türleri yukarıdaki tablolarda verilmiştir. Türlerin tehlike sınıfları ve habitatlarıyla beraber, çeşitli ulusal ve uluslararası mevzuatlara göre durumları belirtilmiştir. CITES, Bern Sözleşmesi ve MAK 2011-2012 kararlarına göre hangi listelerde bulundukları incelenmiştir. Yapılan çalışmalara göre proje alanı ve çevresinde bulunma ihtimali olan türlerin tehlike sınıfları incelendiğinde, IUCN’e göre Spalax leucodon (Kör Fare) “DD”, diğer türler ise “LC” kategorisine girmektedir. “DD” kategorisi (Data deficient), yeterli bilgi bulunmadığı için yayılışına ve/veya nüfus durumuna bakarak tükenme riskine ilişkin bir değerlendirme yapmanın mümkün olmadığı takson anlamını taşımaktadır. Bu kategoriden de anlaşılacağı gibi türle ilgili fazla veri toplanmamıştır. Ancak ülkemiz sınırları içinde geniş bir yayılışa sahiptir ve türün neslinin tehlikeye girmesi söz konusu değildir. (Prof. Dr. Ali Demirsoy, Türkiye Memelileri). “LC” ise, geniş yayılışa sahip olan ve tehlike seviyesinin en alt olduğu taksonlar için kullanılan bir kategoridir. Aynı şekilde türlerin nesillerinin tehlikeye düşmesi söz konusu değildir. Ayrıca, habitatlar açısından değerlendirme yapıldığında, çevrede alternatif alanlar bulunmakta olup, türler üzerinde yaygın bir habitat tahribi söz konusu değildir. Proje inşaat aşaması sırasında türlerin çevredeki benzer alanlara ve yakın yerlerdeki benzer habitatlara çekilmeleri beklenmektedir ve zarar görmeleri öngörülmemektedir. Orman ve Su İşleri Bakanlığı (Çevre ve Orman Bakanlığı) Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü’nün Merkez Av Komisyonu’nun 2011-2012 Av Dönemi kararına göre aşağıdaki tabloda gösterilen kategoriler sınıflandırılmıştır: Ek Liste-I Bakanlıkça koruma altına alınan yaban hayvanları Ek Liste-II Merkez Av Komisyonu’nca koruma altına alınan av hayvanları Ek Liste-III Merkez Av Komisyonu’nca avına belli edilen sürelerde izin verilen av hayvanları Proje alanı ve çevresinde herhangi bir “Yaban Hayatı Koruma Sahası” veya “Yaban Hayatı Geliştirme Sahası” bulunmamaktadır. Ayrıca MAK 2011-2012 kararlarına göre proje alanı, ava yasak sahalar haritası üzerinde proje alanı gösterilmektedir. Proje alanı 2010-2011 Ava Yasak Sahalar Haritası’na göre, ava kapalı olan alanlar içerisinde bulunmaktadır. Proje sırasında Merkez Av Komisyonu’nun kararlarına riayet edilecek ve yasadışı avlanma engellenecektir. 105 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 45.Ava Yasak Sahalar Haritası CITES (Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora) Yukarıdaki tablolarda verilen flora ve fauna türleri Nesli Tehlikede Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslar arası Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES)’e göre incelenmiştir. Proje alanının flora listesi içerisinde bu sözleşmede yer alan türler bulunmamaktadır. Fauna listesinde ise bu sözleşmede yer alan kuş türleri tespit edilmiştir. Bunlar: Buteo rufinus(Ek 2), ve Colomba livia (Ek3), Streptopelia turtur (Ek3) CITES Sözleşmesi Ek I: Nesilleri tükenme tehdidi ile karşı karşıya bulunan, bu nedenle örneklerinin ticaretinin özellikle sıkı mevzuata tabi tutulması ve bu ticarete sadece istisnai durumlarda izin verilmesi zorunlu olan türleri içerir. Ek II: Nesilleri mutlak olarak tükenme tehdidiyle karşı karşıya olmamakla birlikte, nesillerinin devamıyla bağdaşmayan kullanımları önlemek amacıyla ticaretleri belirli esaslara bağlanan türleri içerir. Ek III: Herhangi bir taraf ülkenin kendi yetki alanı içinde düzenlemeye tabi tuttuğu ve aşırı kullanımını önlemek veya kısıtlamak amacıyla ticaretinin denetime alınmasında diğer taraflar ile işbirliğine ihtiyaç duyduğunu belirttiği bütün türleri kapsar. 106 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Bern Sözleşmesi Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarının Korunması Sözleşmesi olan Bern Sözleşmesi incelenmiş, yukarıdaki tablolarda verilen flora ve fauna türlerinin bu sözleşmeye göre durumları belirtilmiştir. Bu sözleşmeye göre koruma altına alınan türler belirtilmiştir. Bern Sözleşmesi Ekleri: Ek 1 Kesin koruma altına alınan flora türleri Ek 2 Kesin koruma altına alınan fauna türleri Ek 3 Koruma altına alınan fauna türleri Bern Sözleşmesi Madde 6 Hükümleri: Her Âkit Taraf, II No’lu ek listede belirtilen yabani fauna türlerinin özel olarak korunmasını güvence altına alacak uygun ve gerekli yasal ve idari önlemleri alacaktır. Bu türler için özellikle aşağıdaki hususlar yasaklanacaktır: a) Her türlü kasıtlı yakalama ve alıkoyma, kasıtlı öldürme şekilleri; b) Üreme veya dinlenme yerlerine kasıtlı olarak zarar vermek veya buraları tahrip etmek; c) Yabani faunayı, bu Sözleşmenin amacına ters düşecek şekilde, özellikle üreme, geliştirme ve kış uykusu dönemlerinde kasıtlı olarak rahatsız etmek; d) Yabani çevreden yumurta toplamak veya kasten tahrip etmek veya boş dahi olsa bu yumurtaları alıkoymak; e) Bu madde hükümlerinin etkinliğine katkı sağlayacak hallerde, tahnit edilmiş hayvanlar ve hayvandan elde edilmiş kolayca tanınabilir herhangi bir kısım veya bunun kullanıldığı malzeme dahil, bu hayvanların canlı veya cansız olarak elde bulundurulması ve iç ticareti Bern Sözleşmesi Madde 7 Hükümleri: 1. Her Âkit Taraf, III no.lu ek listede belirtilen yabani faunanın korunmasını güvence altına alacak uygun ve gerekli yasal ve idari önlemleri alacaktır. 2. III No’lu ek listede belirtilen yabani faunanın her türlü işletme şekli, 2. Maddenin şartları göz önünde tutularak, populasyonlarının varlığını tehlikeye düşürmeyecek şekilde düzenlenmiş olacaktır. 3. Alınacak önlemler; a) Kapalı av mevsimlerini ve/veya işletmeyi düzenleyen diğer esasları, b) Yabani faunayı yeterli populasyon düzeylerine ulaştırmak amacıyla, uygun durumlarda, işletmenin geçici veya bölgesel olarak yasaklanmasını, 107 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU c) Yabani hayvanların canlı ve cansız olarak satışının, satmak amacıyla elde bulundurulmasının ve nakledilmesinin veya satışa çıkarılmasının uygun şekilde düzenlenmesi hususlarını, kapsayacaktır. Flora - Fauna Üzerine Olası Etkiler ve Alınacak Önlemler: İnşaat Aşaması: Proje inşaat aşamasında tespiti yapılan türler hareketli formlar olmalarından dolayı, oluşacak gürültü gibi nedenlerden dolayı ortamdan uzaklaşabilir ve yakın çevrede bulunan mevcut alternatif habitatlara çekilebilirler. Ancak, inşaat aşaması tamamlandıktan sonra türlerin tekrar eski yaşam alanlarına dönmesi beklenmektedir. Dolayısıyla proje inşaat aşaması sırasında ve inşaat tamamlandıktan sonra türlerin nesillerinin tehlikeye düşmesi öngörülmemektedir. Faaliyetin yol açacağı olumsuz etkileri en aza indirgemek için gerekli önlemler alınacaktır. Flora ve fauna için, işletme aşamasında projeden kaynaklanacak en önemli kirleticiler NO ve NO2 olarak bilinmektedir. Santralden kaynaklanacak NO ve NO2 emisyonları yer seviyesinde oluşturacağı konsantrasyon değerleri yönetmelik sınır değerlerinin altında olacağından flora ve fauna üzerinde söz konusu emisyonlara bağlı olumsuz bir etki olması beklenmemektedir. Santral ünitelerinde tasarım değerleri gürültü seviyesini minimum düzeyde tutacak şekilde belirlenecektir. Dolayısıyla, santralin işletme aşamasında oluşacak gürültü seviyeleri Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği’nde belirtilen sınır değerlerinin altında olacaktır. Böylece, proje etki alanında bulunan faunanın projeden kaynaklanacak gürültüden olumsuz yönde etkilenmesi söz konusu olmayacaktır. Bu etkileri önlemek ya da en aza indirmek için alınması gereken önlemler aşağıda verilmiştir; Proje sahasına ulaşım mümkün olduğunca mevcut yollar üzerinden yapılacaktır. İnşaat sırasında yapılacak geçici yollar mümkün olduğunca dar ve kısa olacaktır. Proje sahası dışında kalan doğal alanlara çıkışın yasaklanması ya da mümkün olduğunca az olması sağlanacaktır. İnşaat döneminde gerekli çevresel önlemler alınacak ve ilgili mevzuatlara uyulacaktır. İnşaat ve işletme sırasında çalışacak işçilerin eğitilecek ve yasadışı avlanmaları engellenecektir. Mümkün olduğunca proje sahası ve proje ulaşım yolları içinde hareket edilecek ve belirlenen güzergahların dışına çıkışı önlenecektir. Hafriyat atıkları dere kenarlarında depolanmayacaktır. 108 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Orman ve Su İşleri Bakanlığı (Çevre ve Orman Bakanlığı) Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Merkez Av Komisyonu kararları doğrultusunda hazırlanan 2010-2011 Av Dönemine ait koruma listelerinde bulunan türler için bu komisyon kararlarında belirtilen koruma tedbirlerine uygun hareket edilecektir. Ayrıca BERN Sözleşmesi ve CITES Sözleşmesi hükümlerine de riayet edilecektir. VII.2.13 Madenler ve Fosil Yakıt Kaynakları (rezerv miktarları, mevcut ve planlanan işletilme durumları, yıllık üretimleri ve bunun ülke veya yerel kullanımlar için önemi ve ekonomik değerleri) Kırıkkale İli, maden cevherleri çeşitliliği yönünden zengin ancak rezerv itibari ile fakirdir. MTA tarafından Kırıkkale ve çevresinde yapılan araştırmalardan aşağıdaki rezervlerin dışında bölgede asbest, mermer, fluorit, bakır, çinko, kromit ve manyezit varlığı tespit edilmiş, ancak bunlar düşük kalitede olduğundan işletmeye elverişli bulunmamış, planlama ve projelendirme çalışmalarında dikkate alınmamıştır. Kırıkkale İlinde yer yer taş ve kum ocakları ile diğer maden kaynakları yer almakta olup, aşağıda Tablo 36 ve Tablo 37’de bu maden kaynakları ile ilgili bilgiler verilmiştir. Tablo 36. Kırıkkale İli Maden Kaynakları Bilgileri Maden Türü Sanayi Madeni Metalik Madenler Enerji Madenleri Bentonit Bakır-KurşunÇinko Yeri Keskin-Besler Köyü Keskin-Derek-Zuhuru Rezerv 48.000 ton - Tenör %55-60 Pb Çelebi 200.000 ton görünür+muhtemel 30 ton 26.000 görünür, 31.000 muhtemel %50-60 Fe2O3 Kırlangıç- Kenanobası Taşlı Güney Yatağı Balışıh Köyü-Hüseyinbey, Karamustafa Sahası Molibden %2,5-2,6 Cu %36 Mn %0,15-2,12 Mo (Kaynak:Kırıkkale İl Çevre Durum Raporu) Tablo 37. Kırıkkale İli Kum Ocakları Bilgileri Ocak Sahibinin Adı ve Soyadı Bulunduğu Yer Ocağın Cinsi Alanı m2 Ruhsatın Başlama Tarihi Ruhsatın Bitiş Tarihi Muharrem Zengin Balışeyh Akçakavak Köçekgölü Mevkii Kum Ocağı 4.700 04.05.2006 04.05.2011 Beyton A.Ş Remzi Kılıç Bahşılı Merkez Hodar Mevkii Kum Ocağı 2.800 28.07.2005 28.07.2010 Delice Mevkii Kumhisse Kum Ocağı 3000 19.06.2006 19.06.2011 Ekrem Karakaya Delice Karabekir Köyü Şahinyeri Mevkii Kum Ocağı 3000 28.04.2006 28.06.2011 Hasan Taşdemir Delice Tatlıcak Köyü Ayrıada Mevkii Kum Ocağı 5.252 28.07.2005 28.07.2010 Mahzar Akyüz Balışeyh Mevkii Kum Ocağı 3000 18.05.2005 18.05.2010 EN-KA Ltd. Şti. Yahşihan Merkez Kale Mevkii Kum Ocağı 3000 28.04.2006 28.04.2011 Çiğdem San. Yahşiban Hacıballı Köyü Yazı Mevkii Kum Ocağı 3000 26.06.2002 26.06.2007 Halil Avan Karakeçili Akkoşan Mevkii Kum Ocağı 3000 09.06.2004 09.06.2009 Öz Yurdakullar Yahşihan Irmak Köyü Kum Ocağı 5000 15.001.2003 15.01.2008 Yaşar Özen Delice B.Yağlı Kas. Çatal Mevkii Kum Ocağı 3000 24.06.2005 24.06.2010 Hasan Taşdemir Delce Kum 10000 01.09.2005 01.019.2010 Bağcılar Işıklar Bağcılar Köyü Köyü Köyü Köyü Dedeağaç Kumhisse 109 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Mevkii Yücel Büyükkayacı Yahşıhan Hacıballı Köyü Sökmen Kum Ocağı 5.860 12.09.2006 12.09.2011 Hamza Teke Balışeyh Mevkii Kum Ocağı 8.132. 34 31.08.2005 31.08.2010 Güvensoy Madencilik Delice Merkez Çobankaya Mevkii Kum Ocağı 3.080 Bilal Kocamanoğlu Delice Evliyalı Köyü Yavşanlı Mevkii Kum Ocağı 3.700 06.03.2006 06.03.2011 Abdullah Eriş Yahşihan Hacıballı Köyü Ağcalar Mevkii Kum Ocağı 32.243 04.05.2006 04.05.2011 Tufan Kızıltan Merkez Hasandede Uludere Mevkii Kum Ocağı 10.000 03.05.2006 03.05.2011 MNG Elektrik Üretim A.Ş Sulakyurt Hamzalı Köyü Kızılırmak Kum Ocağı 30.843 30.05.2006 30.05.2011 Çelebi Belediye Başkanlığı Çelebi Karabucak Y.Karabucak Mevkii Kum Ocağı 3000 30.06.2006 30.06.2011 İzzettin Köyü Boztepe Köyü (Kaynak:Kırıkkale İl Çevre Durum Raporu) Kırıkkale ilinde taş kömürü, linyit, asfaltit, bitümlü şist ve ham petrol rezervi gibi enerji kaynağı rezervleri bulunmamaktadır. Söz konusu proje alanı ile ilgili olarak Maden İşleri Genel Müdürlüğü İzleme Daire Başkanlığı (MİGEM) ile görüşülmüştür. MİGEM 18.05.2011 tarih ve 551570 sayılı yazılarında da belirttikleri üzere proje sahası üzerinde 1 adet IV. Grup ihalelik arama sahasının bulunduğu tespit edilmiştir. Ancak projenin sağlayacağı Kamu Yararı düşünülerek proje alanında herhangi bir yürüyen maden hakkı bulunmadığından MİGEM tarafından sakınca bulunmadığı, madenciliğe kapalı alan haline getirilmeyerek Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali özel izin alanı olarak MİGEM sistem kayıtlarına işlenmiştir. Konuyla ilgili olarak MİGEM görüşü ekte verilmiştir (Bkz. Ek-15). Proje sahası içerisinde hali hazırda herhangi bir maden sahası bulunmamaktadır. VII.2.14 Hayvancılık (türleri, beslenme alanları, yıllık üretim miktarları, bu ürünlerin ülke ekonomisi içindeki yeri ve değeri) Kırıkkale ilinde büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık, kümes hayvancılığı, su ürünleri (balıkçılık) ve arıcılık yapılmakta olup, Kırıkkale iline ait hayvan varlığını gösterir bilgiler aşağıda Tablo 38’de verilmiştir. 110 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 38. Kırıkkale ili hayvan varlığı HAYVAN CİNSİ Sığır (Saf kültür) Sığır (Melez kültür) Büyükbaş Sığır (Yerli-diğer) Manda Toplam Tek Tırnaklı Tek Tırnaklı Koyun (Yerli-diğer) Koyun (Merinos) Küçükbaş Kıl Keçisi Tiftik Keçisi Toplam Tavuk(yumurta) Tavuk (broiler) Kanatlı Hindi Ördek Kaz Toplam Kovan Kovan (Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü) 2009 8.981 32.138 22.967 163 64.249 995 115.699 2.015 22.910 3.111 143.735 80.150 81.100 7.050 3.090 4.660 176.050 14.305 Kırıkkale ilinde gerçekleşen hayvansal ürünler üretimi miktarları aşağıdaki Tablo 39’de verilmiştir. Tablo 39. 2009 Hayvansal ürünler Üretimi Hayvansal Ürünler Miktar (Ton) Kırmızı Et Beyaz Et Süt Yapağı Tiftik Kıl Bal Yumurta (adet) Deri (adet) 2.059,46 41.665,92 60,6 2,4 20,7 143.112 9.527.670 17.889 Kırıkkale ilinde 1997-2000 yıllarında balıkçılığın gelişmesine yönelik çalışmalara başlanmıştır. 1999 yılında 50.000 adet aynalı sazan 19.900 adet sazan, 12.000 adet levrek, 7800 adet yayın balığı Kızılırmak, Delice Çayı ve Çipi Deresine verilerek üretilmeye çalışılmaktadır. Ayrıca Tarım İl Müdürlüğünü verilerine göre, 30.000 adet pullu sazan Keskin Cin Ali Göleti’nde yetiştirilmiştir. Aşağıda Tablo 40’da Kırıkkale ilinde balık türlerine göre üretim miktarları verilmiştir. Tablo 40. Türlerine Göre Tatlı Su Ürünleri (2009) Ürün Türü Sudak Yayın Sazan Aynalı Sazan Pullu Sazan TOPLAM Üretim Miktarı (Ton) 0 0 0 0 30 30 (Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü) 111 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Arıcılıkta ise, 1996 yılından itibaren büyük gelişmeler görülmektedir. 1999 yılında 126 köyde arıcılık yapılmaya başlanmıştır. 1997 yılında 150 adet kovan, 1998’de 3021 ve 1999 yılında 720 adet kovan olmak üzere 4891 adet kovan üretilmiştir. Tarım İl Müdürlüğü verilerine göre 2003 yılında İl genelinde 10.302 adet arı kovanı olup, 143.380 ton bal üretimi, 5.940 ton bal mumu üretimi gerçekleştirilmiştir. 2004 yılında ise 9.324 adet arı kovanı olup, 133.900 kg. bal üretimi, 1.800 kg. balmumu üretimi gerçekleştirilmiştir. Aşağıda Tablo 41’de Kırıkkale ilinde arıcılık işlerine ait üretim miktarları verilmiştir. Tablo 41. Kırıkkale İline Ait Kovan Sayıları ve Bal ve Bal Mumu Üretimi (2009 Yılı) Yahşihan İlçesi İl Toplamı KOVAN SAYISI (ADET) ESKİ TİP YENİ TİP 14 3.700 1.570 12.735 BAL ÜRETİMİ (Kg) 37.000 143.112 BAL MUMU ÜRETİMİ (Kg) 185 4.937 (Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü) Projenin gerçekleşeceği Kırıkkale İli, Yahşihan İlçesinde hayvancılık önemli bir gelir kaynağı teşkil etmektedir. İlçe çevresinde bulunan 10 adet yaylada büyük ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yapılmaktadır. Ferdi olarak da süt ve süt ürünleri imal edilerek satışa sunulmaktadır. Yahşihan ilçesindeki mevcut hayvan sayıları, hayvan başına düşen işletme büyüklükleri ve hayvansal üretim miktarları aşağıdaki Tablo 42, Tablo 43 ve Tablo 44’de verilmiştir. Tablo 42. Yahşihan İlçesinde Mevcut Hayvan Miktarları(2010) Sığır Buzağı/Dana Manda Koyun Keçi At Eşek Tavuk Hindi Ördek Kaz Güvercin 1100 adet 700 adet 0 3950 adet 850 adet 3 adet 75 adet 3000 adet 200 adet 150 adet 20 adet 450 adet Tablo 43. Hayvanlardan Sağlanan Ürün Miktarları HAYVAN ÜRÜN MİKTARI ( TON ) Sığır sütü Sığır eti Koyun - Keçi eti Bal 576 50 72 4 Tablo 44. Hayvan Başına Düşen İşletme Büyüklükleri Küçükbaş İşletme Büyükbaş İşletme 1 - 30 4 1-5 139 30 - 60 6 6 - 15 95 60 - 100 9 16 - 50 17 100 den büyük 13 50 den büyük 1 112 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Proje alanına en yakın yerleşim yeri Hacıbalı Köyü olup, Kızılırmağın karşı kıyısında yer almaktadır. Diğer yerleşim yerleri ise Irmak Belediyesi yaklaşık 3.000 m, Kılıçlar Belediyesi 5.000 m mesafede olup, bölgede büyük ölçekli hayvancılık faaliyeti bulunmamaktadır. Bölge ağırlıkla tarımcılıkla iştigal etmekte olup, bölgenin en büyük gelir kaynağı tarımsal faaliyetlerdir. Tesis alanının yerleşim alanlarına uzak olması ve arazi koşullarının hayvancılık için çok uygun olmaması nedeni ile proje alanında herhangi bir hayvancılık faaliyetine rastlanmamıştır. VII.2.15 Devletin yetkili organlarının hüküm ve tasarrufu altında bulunan araziler (Askeri Yasak Bölgeler, kamu kurum ve kuruluşlarına belirli amaçlarla tahsil edilmiş alanlar, vb.) Kırıkkale Orman İşletme Şefliği’nde alınan ÇED İnceleme ve Değerlendirme Formuna göre söz konusu proje sahası ormanlık alan içerisinde kalmaktadır. Ancak yapılan arazi çalışmalarında söz konusu saha üzerinde orman varlığına rastlanılmamıştır. Doğal florası step olarak gözlenmiştir. Proje alanı askeri yasak bölge veya kamu kurum ve kuruluşlarına belirli amaçlarla tahsil edilmiş alanlar içerisinde bulunmamaktadır. Proje alanının yaklaşık 5 km güneydoğusunda Yahşihan İlçesi Merkezi yakınlarında askeri alan bulunmaktadır. VII.2.16 Bölgenin mevcut hava kalitesi ve hassasiyeti dikkate alınarak, hava kalitesi modelleme çalışması yapılarak, tesise ait etki alanının belirlenmesi, Kırıkkale İlinde mevcut hava kalitesinin tespiti amacıyla Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 2006 yılında kurulmuş olan Kırıkkale Hava Kalitesi İzleme İstasyonu (Boylam:33.5050; Enlem: 39.8400; Yükseklik: 750 m) yer almaktadır. Proje alanının güneydoğusunda yaklaşık olarak 10,5 km mesafede yer alan istasyonda düzenli olarak bölgeye ait PM10 ve SO2 parametreleri ölçülmektedir. Bölgenin mevcut hava kalitesinin tespiti amacıyla söz konusu istasyona ait 01.01.2009-01.01.2011 tarihleri arasında PM10 ve SO2 verilerinden yararlanılmış olup, aşağıda bölgeye ait hava kalitesi verileri verilmiştir. Doğalgazlı yakma sistemlerinde en önemli hava kirleticisi NOx emisyonudur. Bölgede mevcutta yer alan NOx emisyonu düzeyini belirlemek amacıyla proje etki alanında Pasif Örnekleme yapılmıştır. Mevcut Hava Kalitesi Tespiti çalışmalarına ait ölçüm sonuçları aşağıda verilmiştir. 113 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Kükürtoksitler Havadaki kükürt oksitler içerisinde en önemli pay kükürt dioksit gazına aittir. Kükürt dioksit renksiz bir gaz olup, 0,3-1 ppm seviyelerde ağızda karakteristik bir tat bırakmakta, 3 ppm’in üstünde ise boğucu bir hisse yol açmaktadır. Atmosferde oldukça hızlı bir oksitlenmeyle kükürt trioksit ve sülfatlara dönüşür. Kükürt trioksit sülfürik asidin anhidriti olup; yağmur veya sis damlalarıyla birleşerek havada bu asidin damlacıklarının oluşmasına yol açar. Sülfatlar ise çoğunluğu 0,2-0,9 µm çapa sahip katı tanecikler şeklinde olup, görünür ışığın 0,4-0,7 µm olan dalga boyları ile girişim yaparak görüş mesafesini azaltır ve güneş radyasyonunu engelleyerek yerel iklimlerde soğumaya yol açar. Bu yüzden kent atmosferinde SO2’nin tipik seviyelerinde, bağıl neminde %50’den fazla olduğu günlerde önemli görüş kayıpları ortaya çıkar. Örneğin, 265 µm/m3 SO 2 ve %50 bağıl nem içeren bir atmosferde görüş mesafesi 8 km’nin altına düşer ki, bu da büyük uçakların kalkış ve inişine engel olabilir. Kükürtlü gazların insan sağlığıyla ilişkilendirilmesi çok sayıda araştırmaya konu olmuştur. Bu çalışmalar sonucu havadaki SO2 seviyeleriyle toplum sağlığının ilişkide olduğu belirlenmiştir. SO2’nin solunum yolu rahatsızlıkları yarattığı, özellikle akciğer yetmezliği ve solunum yolu rahatsızlıkları yarattığı, özellikle akciğer yetmezliği ve solunum sistemi hastaları için öldürücü olabileceği düşünülmektedir. Bu konuda dikkate değer bir noktada SO2’nin başta partikül maddeler olmak üzere diğer kirleticilerle beraber değerlendirmesinin daha uygun olmasıdır. Bu yüzden çok yüksek seviyeler hariç tutulduğunda, atmosfer bulunabilen SO2’nin sağlık etkileri, partiküllerle beraber bir hava kirliliği indeksi kavramı içerisinde ele alınır. Bu değerlendirme sistemi ülkemizde kullanılmaktadır. SOx grubu gazlar daha çok teknolojik malzemeye ve bitkilere verdikleri zararla tanınırlar. Örneğin, yağlı boyaların kuruma sistemini arttırır ve boyanın ömrünü azaltırlar. Metal yüzeylerinin korozyonla aşınmasına yol açarlar. Ayrıca kireç, mermer ve sıva gibi yapı malzemesini de kısa sürede tahrip ederler. Hatta naylon türü plastik eşyanın bile kükürtlü gaz ve asit zerrelerinden zarar gördüğü belirlenmiştir. Ama yaptıkları en ciddi etki asit yağışlarıyla biti örtüsünü ve ormanları tahrip etmeleridir. Kırıkkale Hava Kalitesi İzleme İstasyonuna ait 2009-2010 Yılları Aylık Ortalama SO2 Emisyon Verileri aşağıda Şekil 46 ve Şekil 47’de verilmiş olup, şekillerden de görüleceği üzere SO2 emisyon kirletici kış mevsiminde (Ocak, Şubat, Kasım ve Aralık aylarında) yüksek seviyelere ulaşmaktadır. Buradan hareketle SO2 emisyon oluşumunun genel olarak ısınma amaçlı fosil yakıtların kullanımına bağlı olduğu söylenebilir. 114 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU 200.00 180.00 160.00 140.00 120.00 100.00 80.00 60.00 40.00 20.00 0.00 Şubat Mart Nisan 67.00 26.80 38.52 22.04 8.79 4.75 2.00 SO2 2010 178.10 90.38 38.81 23.13 8.79 8.92 7.68 SO2 2009 Mayıs Haziran Temmu Ağusto z s Ocak Eylül Ekim Kasım Aralık 1.59 2.00 9.45 31.27 70.81 7.71 5.83 9.45 49.50 32.32 Şekil 46. Kırıkkale İli 2009-2010 Yıllarına Ait Aylık Ortalama SO2 Emisyon Verileri (µg/m3) 120.00 100.00 80.00 60.00 40.00 20.00 0.00 Hazira Temm Ağusto n uz s Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs SO2 24H 2009 37.09 25.63 38.59 22.54 7.09 5.67 2.33 SO2 24H 2010 96.81 90.50 36.71 23.12 8.20 9.56 7.81 Eylül Ekim Kasım Aralık 1.62 4.83 8.16 27.00 70.29 8.32 5.80 9.29 49.15 32.52 Şekil 47. Kırıkkale İli 2009-2010 Yıllarına Ait Aylık Ortalama 24 Saatlik SO2 Emisyon Verileri (µg/m3) 115 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Partikül Maddeler (PM10) Ortalama gaz molekül büyüklüğü olan 0,0002-0,0003 µm çaptan iri olan ve havada bir süre askıda kalabilen katı veya sıvı her türlü madde partikül sınıfına girer. Bu tanıma göre maddenin yoğunluğuna bağlı olmakla birlikte durgun atmosferde kısa bir süre için olsun askıda durabilecek en iri partikülün yaklaşık 500 µm (0,5 mm) çapta olması gerekir. Havanın tozlu olması, yani doğal veya yapay partikül maddelerle dolu olması; - Görüş mesafesini kısaltan, - Güneş ışınlarının enerji taşıdığı dalga boylarında etkili olarak gelen enerji akışını değiştiren - İnsan, hayvan ve bitki sağlığına olumsuz etki yapar. Tozları oluşturan maddenin kendisinin de kimyasal bakımından aktif olabildiği böylece insan sağlığını etkiyebildiği bilinmektedir. Ayrıca partiküller, yüzeyleri üzerine adsorpladıkları diğer kirleticileri, havadaki normal derişimlerinden daha yüksek olarak hassas canlı dokulara ulaştırmakta ve bu maddelerin zararlı etkilerini arttırırlar. Bu ikincisi aktif adsorpsiyon yüzeyi ile artış gösteren bir etkidir. Bu nedenle de ince partikülleri insan sağlığına daha fazla zararlı etki yapar. Kırıkkale Hava Kalitesi İzleme İstasyonuna ait 2009-2010 Yılları Aylık Ortalama PM Emisyon Verileri aşağıda Şekil 48 ve Şekil 49’da verilmiştir. 180.00 160.00 140.00 120.00 100.00 80.00 60.00 40.00 20.00 0.00 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Hazira Temm Ağusto n uz s PM10 2009 22.30 77.33 75.17 61.69 55.00 48.59 41.50 PM10 2010 97.16 82.54 70.93 55.08 53.00 48.91 42.87 Kasım Aralık Eylül Ekim 59.29 74.84 161.65 100.50 127.79 112.35 65.96 Şekil 48. Kırıkkale İli 2009-2010 Yıllarına Ait Aylık Ortalama PM10 Emisyon Verileri (µg/m3) 116 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU 180.00 160.00 140.00 120.00 100.00 80.00 60.00 40.00 20.00 0.00 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Hazir Tem Ağust Eylül Ekim an muz os PM10 24H 2009 31.00 78.67 80.83 68.25 56.23 49.22 42.10 Kası Aralık m 133.36115.71 PM10 24H 2010 96.81 87.50 72.55 54.63 52.77 51.59 42.39 65.50 63.92 78.87 162.69 98.04 Şekil 49. Kırıkkale İli 2009-2010 Yıllarına Ait Aylık Ortalama 24 Saatlik PM10 Emisyon Verileri (µg/m 3) Azotoksitler Azot oksitler (NOX) havadaki en önemli kirletici gazlardandır. Yanma sürecinde yüksek sıcaklık bölgesinde oluşan NO ile bunun daha ileri oksitlenme ürünü olan NO2 gazlarının toplamından oluşur. Asit yağışlarına katkılarından başka, fotokimyasal sisin oluşumunda başlıca etkenlerdendir. Ayrıca NO2 gerek insan sağlığı, gerekse bitki örtüsünde doğrudan zehir etkisi yaratan bir gazdır. NOX gazları NO2 eşdeğeri ile tanımlanır. Yanma kaynaklı olan bu gazlardan asıl zehirli olanı NO2’dir. NO daha çok NO2 hammaddesi olduğu için önem taşır. Her iki gaz da doğal azot çevriminin bir parçasıdır. Atmosferdeki yarılanma ömürleri düşük olup, normalde dünya atmosferinde 1 ppb’den daha az konsantrasyonda olmaları beklenir. Oysa kentsel atmosferde bu derişimler 40-80 ppb hatta 300-140 ppb değerlere kadar yükselmektedir. Proje konusu ESER DGKÇS proje alanı ve çevresinde NOx kirlilik seviyesinin belirlenmesi amacıyla Çınar Çevre Ölçüm ve Analiz Laboratuvarı tarafından Pasif Örnekleme çalışması yapılmıştır. Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-2’sinde “Hava kalitesi ölçümlerinde Pasif Örnekleme Metodu kullanılması halinde, inceleme alanlarının tepe noktaları için hesaplanan Hava Kirlenmesine Katkı Değerlerinin (HKKD) en yüksek olduğu inceleme alanında 2 (iki) ay süre için en az 4 (dört) örnekleme noktası seçilir. Aynı dönem için diğer inceleme alanlarında her bir inceleme alanı için en az 2 (iki) örnekleme noktası seçilir.” hükmü yer almaktadır. Ayrıca konuyla ilgili olarak Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü 16.10.2009 tarihinde 2009/19 sayılı Genelgeyi yayınlamıştır. Bahsi geçen Genelgenin Pasif Örnekleme Metodu İle Hava Kalitesi Ölçümü bölümünde 117 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU “8.1- SKHKK Yönetmeliği Ek-2 gereği tesis etki alanında hava kalitesinin belirlenmesinde pasif örnekleme metodu kullanılacak ise; modelleme sonuçlarına göre Hava Kalitesine Katkı Değerinin en yüksek olduğu inceleme alanında 4 adet pasif örnekleme olmak üzere, hava kirliliğinin yoğun olduğu diğer inceleme alanlarında da (en az iki veya daha fazla inceleme alanı), her bir inceleme alanında 2 adet pasif örnekleme tüpleri ile hava kalitesi ölçümleri yaptırılması gereklidir. 8.2- Hava kirliliğinin yoğun olduğu inceleme alanlarında pasif örnekleme yeri ve sayısı, işletmede bulunan bacaların yüksekliği, kütlesel debileri, kirleticilerin dağılım yönleri ile değişmekle birlikte bölgede bulunan yerleşim alanları da göz önüne alınarak belirlenmelidir. Bugüne kadar yapılan hava kalitesi ölçüm raporları incelendiğinde, tesis etki alanına yukarıda yer alan hususlar dikkate alınarak dağıtılmış toplam 8 ile 16 adet pasif örnekleme tüpünün hava kalitesinin belirlenmesinde yeterli olabildiği tespit edilmiştir. Yetkili merci gerekli olması durumunda örnekleme yeri ve sayısını arttırılabilir.” hükmü yer almaktadır. Buna bağlı olarak faaliyet sahası etrafında 11 km x 11 km büyüklüğünde bir alan proje etki alanı olarak seçilmiş olup, söz konusu etki alanı içerisinde 10 noktada mevcut durumun tespiti için pasif örnekleme yapılmıştır. Örnekleme noktaları tespitinde aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurulmuştur: Proje sahası ve etki alanı Başlık VIII.2.6’da verilen hava kalitesi dağılım modellemesi sonuçları Faaliyet sahası ve etrafının topografik durumu En yakın yerleşim yerleri (Hacıbalı Köyü, Irmak Belediyesi, Kılıçlar Belediyesi, Yahşihan Belediyesi) - Irmak Belediyesi Kentsel Gelişim Alanı - Toplu Konut Proje Alanı - Proje sahası yakınındaki tarla evi - Koordinatları aşağıda Tablo 45’de pasif örnekleme tüplerinin yerleştirildiği ölçüm noktaları Şekil 50’de ve Şekil 51’de gösterilmiştir. Söz konusu noktalarda 24.06.201124.08.2011 tarihleri arasında 20’şer günlük 3 periyot halinde örnekleme yapılmaktadır. 118 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 45. Hava Kalitesi Örnekleme Noktaları Sıra No Nokta Adı X Y 1 Proje Alanı Yakını 534481 4415880 2 Proje Alanı Yakını-Tarla Evi 535070 4418138 3 Toplu Konut Proje Alanı 536408 4419501 4 Hacıbalı Köyü 537070 4419170 5 Yahşihan Belediyesi 538825 4412723 6 Kılıçlar Belediyesi 530622 4415378 7 Irmak Belediyesi Kentsel Gelişim Alanı 530827 4418198 8 Irmak Belediyesi 533271 4420747 9 Kırıkkale OSB 537326 4417288 10 Proje Alanı Güneyi 534587 4415641 Şekil 50. Hava Kalitesi Örnekleme Noktaları Haritası 119 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 51. Hava Kalitesi Örnekleme Noktaları Fotoğraflarından Görüntüler Örnekleme sonuçları alınmış ve aşağıda Tablo 46’de verilmiştir. Analiz sonuçları ekte verilmiştir. (Bkz. Ek-16) Hava kalitesi örnekleme sonuçlarına bakıldığında en yüksek NO2 konsantrasyonu 21,87 µg/m3 ile Yahşihan Belediyesi yakınlarında yer alan noktada tespit edilmiştir. 120 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 46. Hava Kalitesi Örnekleme Sonuçları (µg/m3) 1. Periyod NO2 NOx 2. Periyod NO2 NOx NO 3. Periyod NO2 NOx NO ORTALAMA NO2 NOx NO 11,81 2,87 6,88 12,10 5,22 8,35 11,96 4,05 8,37 11,64 3,27 5,10 10,49 5,39 6,97 11,20 4,22 < LOD 13,90 15,97 2,06 10,0 0 12,87 2,87 13,0 0 13,93 2,47 17,2 8 1,86 14,70 20,07 5,36 9,32 13,50 4,19 13,1 5 16,95 3,80 21,87 25,8 8 4,01 14,85 13,67 < LOD 11,5 8 11,35 < LOD 16,1 0 16,97 4,01 6,88 17,0 0 10,12 8,80 11,06 2,26 6,25 7,77 1,52 7,31 11,94 4,63 9,23 14,4 5 5,22 11,01 15,19 4,19 8,63 13,62 4,99 9,62 14,42 4,80 12,13 15,1 6 3,04 11,38 15,59 4,21 7,68 15,51 7,83 10,4 0 15,42 5,03 12,33 13,7 9 1,46 4,79 5,82 1,03 6,28 10,43 4,16 7,80 10,01 2,22 12,6 4 5,47 7,37 12,13 4,76 4,84 13,33 8,48 6,46 12,70 6,24 Sıra No Nokta Adı 1 Proje Alanı Yakını 9,23 * * 8,94 2 Proje Alanı Yakını-Tarla Evi 7,45 11,4 7 4,01 3 Toplu Konut Proje Alanı 15,11 12,9 6 4 Hacıbalı Köyü 15,42 5 Yahşihan Belediyesi 6 7 8 9 10 Kılıçlar Belediyesi Irmak Belediyesi Kentsel Gelişim Alanı Irmak Belediyesi Kırıkkale OSB Proje Alanı 7,17 Güneyi * Tüp kaybolmuştur. VII.2.17 NO Diğer özellikler Bu bölümde aktarılacak başka bir husus bulunmamaktadır. VII.3. Sosyo-Ekonomik Çevrenin Özellikleri VII.3.1. Ekonomik Özellikler (yörenin ekonomik yapısını oluşturan başlıca sektörler, yöre ve ülke ekonomisi içindeki yeri ve önemi, diğer bilgiler) Kırıkkale il merkezi kamu ağırlıklı sanayi şehri olup, diğer ilçe merkezleri ve kırsal kesimin ekonomik yapısı tarıma dayalıdır. Kırıkkale’de imalat sanayi kamuya ait büyük işletmelerin yanında, özel sektöre ait küçük ve orta ölçekli işletmelerden oluşmaktadır. MKEK Fabrikaları ve Tüpraş Rafinerisi ilin ekonomik yapısında önemli yer tutmaktadır. 121 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Kamu kesimine dayalı olarak gelişen Kırıkkale imalat sanayi; savunma, metal ve petro-kimya sanayi yoğunlaşırken, özel sektörde genellikle bu sanayi kollarına bağlı olarak gelişmenin yanı sıra tarım makinaları, gıda ve yem sanayi, toprak, tekstil, ağaç ve mobilya işleri sanayine yönelik de gelişme olmuştur. Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu’nun (MKEK) 10 fabrikasından 5’i, 2 işletmenin 1’i ve Hurda Müdürlüğü Kırıkkale İlinde bulunmaktadır. Başta Ankara olmak üzere Orta Anadolu Bölgesindeki birçok ilin petrol ürünleri ihtiyacını karşılamak amacıyla, Kırıkkale İli Hacılar beldesine kurulan ve petrol işleme kapasitesi 5 milyon ton/yıl olan TÜPRAŞ Orta Anadolu Rafinerisi ile BOTAŞ’ın Ceyhan terminalinden 447 km uzunluğunda boru hattıyla ulaşan ham petrol işlenmektedir. Özel sektör kuruluşlarının faaliyette bulunduğu 150 hektarlık bir alanda I. Organize Sanayi Bölgesi bulunmaktadır. Kırıkkale OSB’de üretime geçen tesisler gıda, mobilya, tekstil, orman, basım, geri dönüşüm, plastik, kimya, petrol ürünleri, yem sanayi ve tarım ürünleri, döküm, elektriksiz makinaları imalatı, tarım aletleri, kazan, elektrikli makinalar, silah, metal, makine tesisleridir. Söz konusu Kırıkkale Organize Sanayi Bölgesi proje alanının yaklaşık 1,5 km doğusunda yer almaktadır. Şekil 52. Organize Sanayi Bölgesi ve Proje Alanı Uydu Görüntüsü 122 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU II. Organize Sanayi Bölgesinin kurulması için Kırıkkale-Kırşehir karayolu üzerinde, il merkezine 15 km. mesafede, Keskin–Cankurtaran mevkiinde I. Etap 154 hektar olarak planlanmaktadır. Ayrıca il merkezinde küçük ölçekli sanayi esnafının ihtiyaçları doğrultusunda düzenli ve modern bir mekân oluşturmak amacıyla, Yahşihan İlçesinde 24,5 hektar üzerine 376 işyeri kapasiteli ve 1.148 çalışanı ile il ekonomisinde önemli bir yer tutmakta olan Kırıkkale Küçük Sanayi Sitesi inşa edilmiş ve faaliyete geçirilmiştir. DPT Müsteşarlığı tarafından 2003 yılında yapılan İllerin Sosyo–Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması çalışmasına göre Kırıkkale, 81 il arasında gelişmişlik açısından 33. sırada yer almaktadır. 2004 yılında yapılan çalışmaya göre ise; Kırıkkale Merkez İlçe, ilçelerin sosyo – ekonomik gelişmişlik sıralaması içinde 42. sırada ve 2. derecede gelişmişlik grubunda yer almaktadır. İl Genelinde özel sektör yatırımlarının azlığı dikkat çekmektedir. İl merkezindeki kamu tesisleri kent merkezine sanayi şehri görünümü kazandırırken, ilçelerde tarımsal ağırlıklı bir ekonomik yapı hâkimdir. DPT verilerine göre, proje alanının bulunduğu Yahşihan İlçesinin ve Kırıkkale Merkez İlçenin sosyo–ekonomik gelişmişlik sıralaması aşağıda belirtilmiştir; Tablo 47. Yahşihan İlçesi ve Kırıkkale Merkez İlçe sosyo–ekonomik gelişmişlik sıralaması İlçe Adı 872 İlçe İçinde Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Gelişmişlik Sırası Gelişmişlik Endeksi Grubu Merkez 42 1,92203 2 Yahşihan 221 0,32637 3 VII.3.2 Nüfus (Yöredeki kentsel ve kırsal nüfus, nüfus hareketleri; göçler, nüfus artış oranları, diğer bilgiler) Kırıkkale İli ülke genelinde 81 ilin nüfus büyüklüğü sıralamasında 61 inci sırada yer almaktadır. 1935 yılından 2009 yılına kadar yapılan nüfus sayımı sonuçlarına göre, Kırıkkale’nin şehir ve köy nüfusu gelişimi aşağıda belirtilmiştir. 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sonuçlarına göre; Kırıkkale ilinde toplam nüfus 280.834 kişidir. Bu nüfusun 232.990’ı il ve ilçe merkezlerinde, 47.844’ü belde ve köylerde yaşamaktadır. Oransal olarak nüfusun % 82.96’sı şehirlerde, % 17.04’ü köylerdedir. Nüfus artış hızı %0,5 civarındadır. 123 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 48. Kırıkkale İli Yıllara Göre Şehir ve Köy Nüfus Verileri Şehir Nüfusu Köy Nüfusu Toplam Nüfus Nüfus Artış (kişi) (kişi) (kişi) Oranı 1935 4.599 9,895 14,494 -- 1945 14.496 39.642 54.138 273,52 1950 15.750 46.340 62.090 14,69 1955 27.807 50.607 78.414 26,29 1960 42.904 33.353 76.257 -2,75 1970 57.669 43.416 101.085 32,56 1975 137.874 39.281 177.155 75,25 1980 178.401 44.492 222.893 25,82 1985 208.018 54.331 262.349 17,70 1990 243.378 106.018 349.396 33,18 2000 285.294 98.214 383.508 9,76 2007 230.189 50.045 280.234 -26,93 2008 230.354 48.971 279.325 -0,32 2009 232.990 47.844 280.834 0,54 Yıllar Şekil 53. Kırıkkale İli Yıllara Göre Şehir ve Köy Nüfus Verileri Bu grafiğe göre 2000 yılına kadar Kırıkkale ili köy ve şehir nüfusunda düzenli bir artış görülmektedir. Ancak 2000 yılından sonra hem köy nüfusu hem de şehir nüfusunda azalmalar görülmektedir. Bu durumunda nedeni ise köyden kente ve kentten de ekonomik sıkıntılar nedeni ile başka şehirlere göçlerdir. 124 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Projenin inşaat aşamasında çalışacaklar işçilerin büyük bir kısmı bölgeden temin edilecek olup, projenin gerçekleştirilmesinde önemi olan lojistik hizmetler (yakıt alımları, çalışanların konaklaması ve ihtiyaçları, inşaat malzemesi ihtiyaçları gibi) yine bölgeden temin edilecektir. İşletme aşamasında da benzer şekilde ihtiyaçlar mümkün oldukça bölgeden karşılanacaktır. Söz konusu projenin bölgede hayata geçmesi ile bölge ekonomisinin olumlu yönde etkilenmesi ve yaşanan bu göçlerin azalması beklenmektedir. Tablo 49. Yahşihan İlçesi Yıllara Göre il/ilçe Merkezi ve Belde/Köy Nüfus Verileri Kırıkkale Yahşihan İl/İlçe Merkezi Yıllar Belde/Köyler Toplam Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın 2009 12.420 6.224 6.196 3.577 1.799 1.778 15.997 8.023 7.974 2008 9.573 5.001 4.572 3.749 1.899 1.850 13.322 6.900 6.422 2007 9.166 4.742 4.424 3.797 1.938 1.859 12.963 6.680 6.283 VII.3.3 Yöredeki Sosyal Altyapı Hizmetleri (Eğitim, sağlık, bölgede mevcut endemik hastalıklar, kültür hizmetleri ve bu hizmetlerden yararlanılma durumu) Eğitim: Kırıkkale eğitim-öğretim yönünden iyi bir düzeye ulaşmıştır. 2009–2010 eğitim öğretim yılında okullaşma oranı okul öncesi eğitimde % 48, ilköğretim kurumlarında % 98, orta öğretim kurumunda ise % 84 seviyesindedir. 2008 Yılı ADNKS sonuçlarına göre 6 yaş ve üzerinde okur-yazarlık durumu, okuma yazma bilmeyen 19.123 kişi (% 7,46), okuma yazma bilen 220.964 kişi (% 86,23), bilinmeyen 16.176 kişi (% 6,31), toplam 256.263 (% 100), 0–5 yaş arası nüfus 23.062 kişidir. İl genelinde toplamda 256 okul bulunmaktadır. Bu okulların dağılımı aşağıdaki gibidir; Tablo 50. Okulların Dağılımı Okul Türü Okul Sayısı Okul Öncesi 96 İlköğretim 117 Ortaöğretim 43 TOPLAM 256 Ayrıca ilde bulunan Kırıkkale Üniversitesi de 1992 yılından beri eğitim vermektedir. 125 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Kırıkkale İlinde Yaygın Eğitime de oldukça önem verilmektedir. İl merkezi ve ilçelerde birer adet olmak üzere toplam 9 adet Halk Eğitim Merkezi (HEM) ile 1 tane Mesleki Eğitim Merkezi (MEM) bulunmaktadır. 2008-2009 eğitim öğretim yılında 9 HEM tarafından okuma yazma, mesleki ve teknik, sosyal ve kültürel alanlarda kurslar düzenlenmiştir. Ayrıca il merkezinde Rehberlik Araştırma Merkezi, Bilim Sanat Merkezi ve Akşam Sanat Merkezi hizmet vermektedir. Sağlık: Sağlık hizmetleri yönünden oldukça iyi bir konumda olan Kırıkkale’de sağlık hizmetleri, Sağlık Bakanlığı’na bağlı 2.476, Kırıkkale Üniversitesi’ne bağlı 514, diğer kamu kurumlarında çalışan 30 ve özel sağlık kuruluşlarında istihdam edilen 289 adet sağlık personeli tarafından sunulmaktadır. İl genelinde; 685 hekim, 103 eczacı, 242 ebe, 473 hemşire, 815 sağlık memuru, 991 diğer sağlık personeli olmak üzere toplam 3.309 personel hizmet vermektedir. İl genelinde sağlık alanında yataklı tedavi kurumlarının yanısıra 1 tane Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi, 9 adet Toplum Sağlığı Merkezi, 34 adet Aile Sağlığı Merkezi, 84 adet Aile Hekimliği, 28 Sağlık Evi, 1 Halk Sağlığı Laboratuarı, 1 Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlama Merkezi, 1 Verem Savaş Dispanseri, Merkez’de 2 tane, Delice’de 2 tane ve diğer ilçelerde 1’er tane olmak üzere toplam 12 adet 112 Acil Sağlık Hizmetleri İstasyonu hizmet vermektedir. Tablo 51. Kırıkkale İlinde Yer Alan Hastaneler ve Kapasiteleri Hastane ve Sağlık Kurumlarının Çeşidi Devlet Hastanesi Kapasite (2006 yılı) Sayısı Ayakta Tedavi Edilen Yatak Hasta Sayısı Kapasitesi 7 1.338.272 975 Üniversite Hastanesi 1 73.129 120 Sağlık Ocağı 44 558.372 - Sağlık Evi 36 - - Sağlık Merkezi 1 6.195 - Dispanser 1 5.591 - 126 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Kültür Hizmetleri Ve Bu Hizmetlerden Yararlanılma Durumu: Kırıkkale İlinde yer alan sosyal tesisler; Kızılırmak ve Vadisi, Delice Irmağı ve Vadisi, Pehlivanlı Yaylası (Balışeyh), Azgın Yaylası (Balışeyh), Gümüşpınar Yaylası (Balışeyh), Suludere Yaylası (Balışeyh), Yeşilkaya Yaylası (Balışeyh), Hodar Yaylası (Bahşılı), Bedesten Yaylası (Bahşılı), Kamışlı Yaylası (Bahşılı), Sarıkaya Yaylası (Bahşılı), Koçu Yaylası (Delice), Delikli taş orman içi mesire yeri (Balışeyh), Karababa mesire yeri (Koçubaba-Balışeyh), Tipik Anadolu Köyleri, Kısık Mevkii Halil İbrahim Aydoğdu Parkı (Hasandede), Bahşılı Celal Bayar Parkı, Kılıçlar Mesire Alanları, Hacılar Parkı, M.K.E.K Yüzme Havuzları, Rafineri Yüzme Havuzu, M. Pekdoğan Kültür Parkı, Keskin-Koray Aydın Dinlenme Parkı, TÜPRAŞ Şahin Tepesi, TÜPRAŞ Kızılırmak Piknik Alanıdır. VII.3.4 Proje Alanı ve Yakın Çevresindeki Kentsel ve Kırsal Arazi Kullanımları Kırıkkale İlinin yüzölçümü 4534 km2 ile Türkiye’nin %0.59’unu oluşturmaktadır. Kırıkkale’de km2’ye düşen kişi sayısı 1990 yılında 80 kişi iken, 2000 yılında 85 kişiye yükselmiştir. Kırıkkale İlinin ortalama hane halkı büyüklüğü azalmaktadır.1990 yılında ilin ortalama hane halkı büyüklüğü 5,4 kişi iken 2000 yılında 4,9 kişiye düşmüştür. Kentin çevresi çevre belediyelerle kaplı olduğu ve doğal olarak ırmak veya dağlar çevrelediği için kentin gelişimi batıya doğru olamamakta, doğuya yani Bahşılı İlçesine doğru olmaktadır. 1990-2000 döneminde şehir nüfusu yıllık %15,9’luk bir artış hızıyla büyürken, Köy nüfusu %-7,6 bir hızla azalmaktadır. 2000 yılında Kırıkkale nüfusunun %25,6’sı köylerde yaşamaktadır. Kırıkkale İl Tapu ve Kadastro Müdürlüğü verilerine göre Kırıkkale İlinin Arazi Mülkiyetini gösterir veriler aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 52. Kırıkkale İli Arazi Mülkiyeti Alan (km2) Yüzde (%) Yerleşim Alanları 108,3 2,31 Orman Alanları 505,3 10,76 Hazine Alanları 845,4 18,01 Şahıs Arazileri 2925,5 62,31 Mera Alanları 11,9 0,25 Akarsular ve Göller 24,2 0,52 Tescil Harici Alanlar 274,2 5,84 Kullanım Tipi 127 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Söz konusu proje alanı ile ilgili olarak Kırıkkale Orman İşletme Şefliği’nde alınan ÇED İnceleme ve Değerlendirme Formunda belirtildiği üzere söz konusu proje sahası ormanlık alan içerisinde kalmaktadır. Ancak yapılan arazi çalışmalarında söz konusu saha üzerinde orman varlığına rastlanılmamıştır. Doğal florası step olarak gözlenmiştir. Ayrıca faaliyet sahasını gösterir 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı, Plan Raporu ve Plan Hükümlerinden de görüleceği üzere proje alanı çayır mera arazisi üzerindedir. (Bkz.Ek-4) . Proje sahasının batısında eğim artarak Aktaş Tepesi oluşmaktadır. Buradaki sahalar çayır-mera vasfındadır. Proje sahasının doğusundan ise yol geçmekte olup, yolun diğer tarafında Kızılırmak Nehri bulunmaktadır. Faaliyet alanı kuzeyi ve güneyinde ise yer yer çayır-mera vasfında boş araziler ve yer yer de tarlalar bulunmaktadır. Proje sahası etrafında en yakın kırsal yerleşim yeri Hacıbalı Köyü olup, tesisin kuzeydoğusunda yaklaşık 2 km mesafede yer almaktadır. Diğer kırsal yerleşimler ise Irmak Belediyesi, Kılıçlar Belediyesi, Yahşihan Belediyesi olup, proje alanına mesafeleri sırası ile 3 km, 5 km ve 6 km’dir. En yakın kentsel yerleşim olan Kırıkkale ili ise yaklaşık olarak 8 km mesafededir. VII.3.5 Gelir ve İşsizlik (Bölgede gelirin işkollarına dağılımı, işkolları itibariyle kişi başına düşen maksimum, minimum ve ortalama gelir) TÜİK 2000 yılı rakamlarına göre, Kırıkkale’de aktif nüfusun % 51,2’si tarım sektöründe, % 10,4’ü sanayi sektöründe, % 38,4’ü hizmetler sektöründe çalışmaktadır. Şekil 54. Kırıkkale İli Nüfusa Göre Çalışılan Sektörler TÜİK tarafından 2009 yılında açıklanan 2008 yılı İşgücü Göstergelerine göre, Kırıkkale’de işsizlik oranı, % 11,1, işgücüne katılma oranı % 34,7, istihdam oranı ise % 30,9 seviyesindedir. Bu verilere göre, Kırıkkale’de istihdama yönelik yeni iş alanlarının açılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. 128 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Türkiye İş Kurumu Kırıkkale İl Müdürlüğü verilerine göre 2006 yılı Kırıkkale İli işsizlerinin dağılımları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo 53. Kırıkkale İli İşsizlerinin Dağılımı (2006) Yaş Gruplarına Göre Dağılım Erkek Kadın Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı Erkek Kadın Sosyal Durumlarına Göre Dağılım Erkek Kadın 15-19 188 112 Okur Yazar Olmayan 3 0 Normal 1.999 491 20-24 634 172 Okur Yazar 10 6 Özürlü 105 14 25-29 425 79 İlköğretim 912 90 Eski Hükümlü 21 0 1.004 302 Terör Mağduru 0 0 2.125 505 30-34 277 51 Ortaöğretim (Lise ve Dengi) 35-39 289 25 Önlisans 99 43 40-44 195 22 Lisans 100 58 45-64 146 14 Yüksek Lisans 2 1 65 ve daha büyük 1 0 Doktora 0 0 Toplam 2.155 475 2.130 500 Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu’nun (MKEK) toplam 2.880 personele istihdam imkânı sağlamaktadır. Ayrıca 1.886 işçi personeli bulunmaktadır. MKE Kurumunun ilde istihdamı artırma ve bulunduğu sektörde rekabet gücünü koruma ve tesislerin yeni ihtiyaçlara uygun modernizasyonuna yönelik olarak önemli yatırım proje ve çalışmalarında bulunmaktadır. BOTAŞ’ın Ceyhan terminalinden ulaşan ham petrolü işleyen TÜPRAŞ tesisinde yaklaşık 825 kişi istihdam edilmektedir. I. Organize Sanayi Bölgesinde üretime geçen tesislerde 780 kişi istihdam edilmektedir. I. OSB’deki firmaların tamamen faaliyete geçmesi ile 3.000-5.000 kişiye yeni istihdam alanı sağlanmış olacaktır. İl genelinde yer alan küçük ve orta ölçekli sanayi kuruluşlarında yaklaşık 7.000 işçi istihdam edilmektedir. Proje konusu faaliyet kapsamında inşaat aşaması yaklaşık 30 ay olarak öngörülmüş olup, inşa süresi boyunca inşaat, elektrik, mekanik gibi birçok disiplin bir arada çalışacaktır. İnşa süresinde aynı anda maksimum 1.000 personelin istihdam edilmesi planlanmaktadır. Şantiyede farklı zamanlarda farklı sayılarda eleman çalışacak olup, ortalama aynı anda çalışan sayısı ise 500 kişi olarak öngörülmüştür. Projenin işletme aşamasında ise 40 personelin çalışması öngörülmektedir. Bu personel mümkün oldukça yöre halkından sağlanacağından, proje ile bölge halkına iş istihdamı sağlanacaktır. VII.3.6 Diğer Özellikler Bu bölümde aktarılacak başka bir husus bulunmamaktadır. 129 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU BÖLÜM VIII. PROJENİN BÖLÜM IV`TE TANIMLANAN ALAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER (Bu bölümde projenin fiziksel ve biyolojik çevre üzerine etkileri, bu etkileri önlemek, en aza indirmek ve iyileştirmek için alınacak yasal, idari ve teknik önlemler VIII.1 ve VIII.2. başlıkları için ayrı ayrı ve ayrıntılı şekilde açıklanır.) VIII.1. Arazinin Hazırlanması, İnşaat ve Tesis Aşamasındaki Faaliyetler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler VIII.1.1 Arazinin hazırlanması ve ünitelerin inşası için yapılacak işler kapsamında (ulaşım altyapısı dahil) nerelerde ve ne kadar alanda hafriyat yapılacağı, hafriyat artığı toprak, taş, kum vb. maddelerin nerelere, nasıl taşınacakları veya hangi amaçlar için kullanılacakları; kullanılacak malzemeler, araçlar ve makineler, kırma, öğütme, taşıma depolama gibi toz yayıcı mekanik işlemler, tozun yayılmasına karşı alınacak önlemler, Söz konusu proje kapsamında faaliyet sahası olarak Kırıkkale ili Yahşihan İlçesi Kılıçlar Belediyesi sınırları içerisinde 103 ada, 6 parselde yaklaşık 227.000 m 2’lik alan seçilmiştir. Faaliyet sahasında bitkisel toprak bulunan alanlarda ortalama 30 cm sıyırma işlemi yapılması öngörülmüştür. Proje alanının 227.000 m2 olması planlanmakta olup, yaklaşık (227.000x0,3) 68.100 m3 bitkisel toprak sıyrılması öngörülmüştür. Proje konusu faaliyet alanında üst yüzeyde bulunan bitkisel toprak sıyrılarak alınacak olup, sıyrılan bitkisel toprak özelliklerini kaybetmemesi açısından çimlendirilerek korunacaktır. Söz konusu bitkisel toprak depolanma sonrası inşaat faaliyetlerinin tamamlanmasına müteakip rehabilitasyon çalışmalarında kullanılacaktır. İnşaat çalışmalarına başlanılmadan önce faaliyet alanı üzerinde arazi düzenleme çalışmaları yapılacak akabinde inşaat çalışmalarına başlanılacaktır. Arazi düzenleme ve inşaat çalışmaları sırasında yaklaşık olarak 800.000 m3 kazı çalışması yapılacak olup, kazıdan çıkan hafriyat toprağının yaklaşık olarak 650.000 m3’lük kısmı dolgu işleminde kullanılacaktır. 68.100 m3 800.000 m3 650.000 m3 Bitkisel Toprak Miktarı : Kazıdan çıkacak hafriyat Miktarı: Kazının Dolguda Kullanılacak Miktarı: Ayrıca piyasadan dolgu işlemlerinde kullanılmak üzere farklı özellikte yaklaşık olarak 66.000 m3 kadar malzeme temin edilecektir. Ortaya çıkacak yaklaşık olarak 150.000 m 3 kazı fazlası malzeme herhangi bir dere yatağı, yüzeysel su kaynağı, tarım alanı ve ormanlık alana boşaltılmayacaktır. 130 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Proje kapsamında hafriyat toprağı fazlası malzemenin depolanması sırasında 18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı “Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine ve ayrıca 08.06.2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmeliği” hükümlerine uyulacaktır. Proje alanındaki hafriyatın taşınması, yüklenmesi ve depolanması aşamasında 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine uyulacaktır. Savurma yapmadan yükleme ve boşaltma yapılacak; kamyonların üzeri branda ile kapatılacak ve tozumayı önlemek için gerektiğinde su spreylemesi yapılacaktır. Bu kapsamda her türlü taşımanın kapalı yapılması sağlanacaktır. Projenin inşaat aşamasında gerçekleştirilecek arazi düzenleme ve kazı-dolgu faaliyetlerinden kaynaklı olarak toz emisyonu oluşacaktır. Ayrıca, inşaat aşamasında kullanılmak üzere 100 m3/saat kapasiteli hazır beton santrali proje kapsamında öngörülmüş olup, inşaat aşamasında yaklaşık olarak 50.000 m 3 hazır beton üretilecektir. Söz konusu hazır beton üretiminde gerekli olan agrega malzeme piyasadan hazır olarak satın alınacaktır. Şantiye sahası ve hazır beton santrali faaliyet sahası içerisinde uygun bir alan üzerine kurulacaktır. Yapımı planlanan beton cinsine bağlı olarak, agrega malzemeleri, çimento, su ve istenilen betonun özeliğine göre, betonda mukavemet, yoğunluk ve işlenebilirliğini artırmak, karıştırma suyunu azaltmak, antifiriz görevi yapmak vb amaçlarla bazı kimyasal katkı maddeler (melamin ve toz polimer bazlı) otomatik olarak tartım yapılarak karıştırma mikserine alınacaktır. Üretimi tamamlanan hazır beton silolardan transmikserlere boşaltılır ve transmikserler ile kullanılacağı inşa sahalarına taşınır. Hazır Beton Santrali inşa süresince kullanılacak olup, inşaat aşamasının tamamlanması ile kapatılacaktır. Hazır beton santralinde kullanılması planlanan malzemeler ve miktarlar aşağıda verilmiştir: Agrega : 62.500 m3 Çimento : 14.375 ton Katkı Malzemesi : 170 ton 131 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 54. Proje Kapsamında İnşaat Aşamasında İşlem Görecek Hafriyat / Malzeme Miktarları Kazı Süresi Yoğunluk kg/dm3 ton/m3 Miktar (ton) 800.000 1.60 1.280.000 12 650.000 1.60 1.040.000 66000 2.33 Hazır Beton 50000 Agrega 62500 Hafriyat/ Malzeme Kaynağı Ünite Arazi Düzenleme - İnşat Çalışmaları - Kazı Kazıdan Gelen İnşaat Malzeme Çalışmaları Dışarıdan Alınan - Dolgu Malzeme Miktar (m3) (sa) Malzeme Miktarı (ton/sa) 30 16 222 12 30 16 181 153.780 12 30 16 27 2.33 116.500 12 30 16 20 1.80 112.500 12 30 16 20 14.375 12 30 16 2 Çimento (ay) (gün) Hafriyat toprağı fazlası uygun bir alanda depolanacağından bu alana taşıma, bu alana hafriyat boşaltımı ve hafriyatın depolanması işleri farklı zamanlar ve farklı alanlarda gerçekleştirileceğinden ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Kazı ve dolgu çalışmaları ile hazır beton üretimi aynı anda ve aynı alanda gerçekleştirileceğinden ortaya çıkacak toz emisyonları birlikte değerlendirilmiştir. Hafriyat toprağı fazlası Kılıçlar Belediyesinin gösterdiği uygun bir alanda depolanacağından bu alana taşıma, bu alana hafriyat boşaltımı ve hafriyatın depolanması işleri farklı zamanlar ve farklı alanlarda gerçekleştirileceğinden ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Proje kapsamında yer alan üniteler için toz emisyonu kütlesel debi hesaplamaları 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği, Ek-12, Tablo 12.6’da verilen toz emisyon faktörleri ve U.S. Environmental Protection Agency toz emisyon faktörleri referans değerlerine dayanılarak yapılmış olup, aşağıda söz konusu referans değerler verilmiştir: Kaynaklar Emisyon Faktörleri kg/ton Kontrolsüz Kontrollü 0,025 0,0125 0,010 0,005 0,7 0,35 0,010 0,005 0.36 0,0005 Sökme Yükleme Nakliye (gidiş-dönüş toplam mesafesi) Boşaltma Çimentonun Boşaltılması Aşağıda faaliyet sahasında toz emisyonuna konu olan işlemlere göre toz emisyonu oluşum değerleri hesaplanmıştır. 132 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 55. İnşaat Aşamasında Oluşacak Toz Emisyon Miktarları Kontrolsüz Durum Malzeme Miktarı (ton/sa) Emisyon Faktörü (kg/ton) Toz Emisyonu Kütlesel Debi Değeri (kg/sa) Hafriyatın Sökülmesi 222 0.025 5.55 Hafriyatın Boşaltılması 208 0.01 2.08 Hafriyatın Yüklenmesi 41 0.01 0.41 Agreganın Boşaltılması 20 0.01 0.20 Çimentonun Boşaltılması 2 0.36 0.72 Hazır Betonun Yüklenmesi 20 0.01 0.20 20 0.70 0.18 Emisyon Kaynağı Hazır Betonun Gerekli Beton Santrali Ünitelere Taşınması1 1 Taşıma mesafesi yaklaşık, km 0.5 Bir kamyonun bir seferde taşıdığı malzeme miktarı, ton 40 TOPLAM 9,34 Kontrollü Durum Malzeme Miktarı (ton/sa) Emisyon Faktörü (kg/ton) Toz Emisyonu Kütlesel Debi Değeri (kg/sa) Hafriyatın Sökülmesi 222 0.0125 2,78 Hafriyatın Boşaltılması 208 0.005 1,04 Hafriyatın Yüklenmesi 41 0.005 0.21 Agreganın Boşaltılması 20 0,005 0,10 Çimentonun Boşaltılması 2 0,0005 0,001 Hazır Betonun Yüklenmesi 20 0,005 0,10 Hazır Betonun Gerekli Ünitelere Taşınması1 20 0,35 0,09 Emisyon Kaynağı Beton Santrali 1 Taşıma mesafesi yaklaşık, km 0,5 Bir kamyonun bir seferde taşıdığı malzeme miktarı, ton 40 TOPLAM 4,32 Kamyonlara yüklenen hafriyatın taşınması sırasında oluşması beklenen toz emisyonu miktarı aşağıdaki şekilde hesaplanmıştır. 133 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 56. İnşaat Aşaması Hafriyat Toprağının Taşınması Sırasında Oluşacak Toz Emisyon Miktarları Kontrolsüz Durum Emisyon Kaynağı Malzeme Miktarı (ton/sa) Emisyon Faktörü (kg/ton) Toz Emisyonu Kütlesel Debi Değeri (kg/sa) 41 0.70 0.36 Hafriyatın Taşınması* * Taşıma mesafesi yaklaşık, km Bir kamyonun bir seferde taşıdığı malzeme miktarı, ton 0.5 40 Kontrollü Durum Emisyon Kaynağı Malzeme Miktarı (ton/sa) Emisyon Faktörü (kg/ton) Toz Emisyonu Kütlesel Debi Değeri (kg/sa) 41 0.35 0.18 Hafriyatın Taşınması* * Taşıma mesafesi yaklaşık, km Bir kamyonun bir seferde taşıdığı malzeme miktarı, ton 0.5 40 Yapılan hesaplamalarda toz emisyonları 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-2, Tablo 2.1’e göre değerlendirildiğinde, hesaplanan toz emisyonu değeri 1 kg/saat’lik sınır değerini aşan inşaat faaliyeti için AERMOD kullanılarak Toz Modellemesi yapılmış olup aşağıda modelleme sonuçları verilmiştir. Modelleme çalışması sırasında Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü’ne bağlı olan Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu (İstasyon No. 17135; Enlem: 39.51K; Boylam: 33.31D) tarafından kaydedilen 2004 yılı meteorolojik verileri kullanılmıştır. Tablo 57 Havada Asılı Partikül Madde ve Çöken Toz Dağılım Sonuçları ve Değerlendirmesi Kısa Vadeli Sınır Değer Uzun Vadeli Değer 1. en yüksek Uzun Vadeli Değer 2. en yüksek 180 114.75 (x:535000, y:4418000) Tepe Yamacı 31.80 (x:534987, y:4418091) Tarla Evi 37.74 (x:534987, y:4418091) Tarla Evi 494 63.53 (x:535000, y:4418000) Tepe Yamacı 12.95 (x:534987, y:4418091) Tarla Evi 266 Kontrollü Durum Kısa Vadeli Değer Kısa Vadeli Sınır Değer Uzun Vadeli Değer 1. en yüksek Uzun Vadeli Değer 2. en yüksek Uzun Vadeli Sınır Değer Havada Asılı Partikül Maddelerin Mesafeye Göre Dağılım Sonucu (g/m3) 28.90 (x:534987, y:4418091) Tarla Evi 180 53.01 (x:535000, y:4418000) Tepe Yamacı 14.69 (x:534987, y:4418091) Tarla Evi Çöken Tozların Mesafeye Göre Dağılım Sonucu (mg/m2.gün) 17.43 (x:534987, y:4418091) Tarla Evi 494 29.34 (x:535000, y:4418000) Tepe Yamacı 5,98 (x:534987, y:4418091) Tarla Evi Kontrolsüz Durum Kısa Vadeli Değer Havada Asılı Partikül Maddelerin Mesafeye Göre Dağılım Sonucu (g/m3) 62.57 (x:534987, y:4418091) Tarla Evi Çöken Tozların Mesafeye Göre Dağılım Sonucu (mg/m2.gün) 134 Uzun Vadeli Sınır Değer 96 96 266 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 55. Topografik Harita Üzerinde Kontrolsüz Durumda Havada Asılı Partikül Maddelerin Mesafeye Göre 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar 135 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 56. Topografik Harita Üzerinde Kontrolsüz Durumda Çöken Tozların Mesafeye Göre 24 Saatlik 1. En Yüksek Değerler 136 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 57. Topografik Harita Üzerinde Kontrolsüz Durumda Havada Asılı Partikül Maddelerin Mesafeye Göre Yıllık En Yüksek Konsantrasyonlar 137 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 58. Topografik Harita Üzerinde Kontrolsüz Durumda Çöken Tozların Mesafeye Göre Yıllık En Yüksek Değerler 138 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 59. Topografik Harita Üzerinde Kontrollü Durumda Havada Asılı Partikül Maddelerin Mesafeye Göre 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar 139 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 60. Topografik Harita Üzerinde Kontrollü Durumda Çöken Tozların Mesafeye Göre 24 Saatlik 1. En Yüksek Değerler 140 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 61. Topografik Harita Üzerinde Kontrollü Durumda Havada Asılı Partikül Maddelerin Mesafeye Göre Yıllık En Yüksek Konsantrasyonlar 141 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 62. Topografik Harita Üzerinde Kontrollü Durumda Çöken Tozların Mesafeye Göre Yıllık En Yüksek Değerler Proje kapsamında ger<çekleştirilecek faaliyetlerden kaynaklanması beklenen tozların kütlesel debi değeri hesaplamaları SKHKKY Ek 12-d’deki esaslara uygun olarak hem kontrolsüz durum faktörleri hem de kontrollü durum faktörleri kullanılarak yapılmıştır. 142 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU SKHKKY Ek-5, C.1.4. gereğince her bir emisyon kaynağında, SKHKKY ve 06.06.2008 tarih ve 26898 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği ile 05.05.2009 tarih ve 27219 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik dikkate alınarak değerlendirildiğinde havada asılı partikül madde kısa vadeli sınır değeri 180 g/m3 ve uzun vadeli sınır değeri 96 g/m3; çöken tozlar kısa vadeli sınır değeri 494 g/m3 ve uzun vadeli sınır değeri 266 g/m3’dür. Kontrolsüz durum emisyon faktörleri kullanılarak toz emisyonu kütlesel debisi üzerinden yapılan Havada Asılı Partikül Maddelerin Mesafeye Göre Dağılım Sonucu konsantrasyon kısa vadeli değeri 62,57 g/m3 olup, kısa vadeli sınır değer olan 180 g/m3 sağlamaktadır. Kontrolsüz durum emisyon faktörleri kullanılarak toz emisyonu kütlesel debisi üzerinden yapılan Havada Asılı Partikül Maddelerin Mesafeye Göre Dağılım Sonucu uzun vadeli 1. en yüksek konsantrasyon değeri 114.75 g/m3 olup, uzun vadeli sınır değer olan 96 g/m3 aşmaktadır. Ancak söz konusu noktada herhangi bir yerleşim yeri veya tarımsal arazi bulunmamakta olup, konsantrasyon değeri proje alanı yakınındaki tepelik alanın yamacında oluşmaktadır. Uzun vadeli 2. en yüksek konsantrasyon değeri olan 31,80 g/m3 proje inşaat alanına yaklaşık olarak 200 m mesafede yer alan tarla evinde oluşmakta olup, uzun vadeli sınır değer olan 96 g/m3 oldukça altındadır. Kontrolsüz durum emisyon faktörleri kullanılarak toz emisyonu kütlesel debisi üzerinden yapılan Çöken Tozların Mesafeye Göre Dağılım Sonuçları kısa vadeli değeri 37,74 mg/m2.gün olup, kısa vadeli sınır değer olan 494 mg/m2.gün sağlanmaktadır. Ayrıca Çöken Tozların Mesafeye Göre Dağılım Sonuçları uzun vadeli 1. en yüksek değeri 63,53 mg/m2.gün olup, uzun vadeli sınır değer olan 266 mg/m2.gün sağlanmaktadır. İnşaat süresince çalışma yapılan alanlarda, kamyonların hareket alanlarında ve iş makinelerinin çalışma alanlarında arazöz ile spreyleme sulama yapılarak alanlar nemlendirilecek ve yükleme-boşaltma işlemleri sırasında savurma yapılmamasına özen gösterilerek dikkatli çalışılacak olup, kontrollü şartlar altında çalışma gerçekleştirilecektir. Kontrollü durum emisyon faktörleri kullanılarak toz emisyonu kütlesel debisi üzerinden yapılan Havada Asılı Partikül Maddelerin Mesafeye Göre Dağılım Sonucu konsantrasyon kısa vadeli değeri 28,90 g/m3 olup, kısa vadeli sınır değer olan 180 g/m3 sağlamaktadır. Ayrıca, Havada Asılı Partikül Maddelerin Mesafeye Göre Dağılım Sonucu uzun vadeli 1. en yüksek konsantrasyon değeri 53,01 g/m3 olup, uzun vadeli sınır değer olan 96 g/m3 oldukça altındadır. Kontrollü durum emisyon faktörleri kullanılarak toz emisyonu kütlesel debisi üzerinden yapılan Çöken Tozların Mesafeye Göre Dağılım Sonuçları kısa vadeli değeri 17,43 mg/m2.gün olup, kısa vadeli sınır değer olan 494 mg/m2.gün sağlanmaktadır. Ayrıca Çöken Tozların Mesafeye Göre Dağılım Sonuçları uzun vadeli 1. en yüksek değeri 29,34 mg/m2.gün olup, uzun vadeli sınır değer olan 266 mg/m2.gün sağlanmaktadır. 143 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Kontrollü durum emisyon faktörleri kullanılarak toz emisyonu kütlesel debisi üzerinden yapılan Havada Asılı Partikül Maddelerin Mesafeye Göre Dağılım Sonuçları ve Çöken Tozların Mesafeye Göre Dağılım Sonuçları kısa vadeli sınır değer ve uzun vadeli sınır değeri sağlamaktadır. VIII.1.2 Arazinin Hazırlanması Sırasında ve Ayrıca Ünitelerin İnşasında Kullanılacak Maddelerden Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli Ve Toksik Olanların Taşınımları, Depolanmaları, Hangi İşlem İçin Nasıl Kullanılacakları, Bu İşler İçin Kullanılacak Alet ve Makineler Proje kapsamında arazi düzenleme ve inşaat işleri kapsamında çalışacak makine ve ekipmanların ihtiyacı olan yakıt için proje alanında geçici bir depo kurulacak olup, deponun altı beton zemin ile teşkil edilecek ve çevresi sızma ve dökülmelere karşı sızma bariyeri ile çevrilecektir. Ayrıca makinelerin ihtiyacı olan yağ değişimleri de şantiye alanında kurulacak olan bakım bölümünde gerçekleştirilecek ve ihtiyaç oldukça getirilecektir. Sürekli bir depolama yapılmayacaktır. Bunun dışında herhangi bir parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve toksik madde kullanılmayacaktır. Proje kapsamında arazi düzenleme ve inşaat işleri sırasında herhangi patlatma yapılmayacaktır. VIII.1.3 Zemin emniyetinin sağlanması için yapılacak işlemler (taşıma gücü, emniyet gerilmesi, oturma hesapları) Proje sahasında jeolojik yapı genel olarak Kızılırmak nehir yatağında güncel alüvyonlar ile sahanın tamamına yakın bir kısmında yamaç molozu ve teras malzemesinden, 700-705 m kotlarından yukarıda ise Hisarköy formasyonu (Kkh) ile serpantinlerden oluşmaktadır. Yamaç molozu ve teras malzemesinin üst seviyeleri gevşek-orta sıkı, daha alt kotları ise sıkı-çok sıkı özelliklerdedir. Gevşek orta sıkı özellikteki zeminin taşıma gücü 0,88 kg/cm2 mertebelerindeyken sıkı seviyelerde bu değer qem = 3,4 kg/cm 2‘ye çıkmaktadır. Kayada ise taşıma gücü değeri 5 – 16 kg/cm2 arasında değişmektedir. Santral sahasında temel teşkil edecek kumlu-çakıllı özellikteki yamaç molozu ya da teras malzemesi ile temel kayaçları şişme ve oturma açısından problemsiz zeminlerdir. Bu tür zeminlerde bu tür riskler beklenmez. 144 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU VIII.1.4 Depremsellik Depremsellik açısından; Kırıkkale ili merkezi I. derecede deprem kuşağında yer alırken, kuzeye doğru depremsellik geçişli olarak azalmakta ve IV. dereceye düşmektedir. Proje alanı aşağıda verilen Şekil 63 ve Şekil 64’den de görüleceği üzere 2.derece deprem bölgesi içinde kalmaktadır. Projelendirme ile ilgili çalışmalarda Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik”’te belirtilen hususlara uyulacaktır. 145 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 63. Türkiye Deprem Haritası 146 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 64. Kırıkkale ili deprem haritası 147 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU VIII.1.5 Doğal Afet Durumu, blok düşmesi, heyelan, çığ, su baskınına karşı alınacak önlemler Proje konusu faaliyet alanında şu ana kadar heyelan, akma, şişme, çığ gibi doğal afetlere rastlanılmamış olup, saha ile ilgili Bakanlar Kurulu tarafından alınmış Afete Maruz Bölge kararı bulunmamaktadır. Proje sahasında mevcut planlama olmadığı için önceden yapılan plana esas yerbilimsel etüt çalışması yoktur. Saha eğimli olduğundan şevli kazılara girilmesi kaçınılmazdır. Bu sebeple yamaç molozu ve teras malzemesinden oluşan zeminin üst seviyelerinde yer alan gevşek özellikteki kısımlarının mutlak suretle kaldırılması, yapının daha alt kotlarda kalan sıkı özellikteki seviyelere uygun bir temel sistemi ile oturtulması ya da kazıklı sistemle ana kayaya soketlenmesi düşünülmektedir. Sıkı özellikteki yamaç molozu+teras malzemesinden oluşan zeminlerde yapılacak kazılarda 1/1 şev oranının uygulanması planlanmaktadır. Şev uygulaması ile kaya düşmeleri de önlenmiş olacaktır. Ayrıca şev üzerine drenaj hendekleri açılarak tesiste olabilecek su baskınları tahliye edilecektir. VIII.1.6 Taşkın önleme ve drenaj ile ilgili işlemlerin nerelerde ve nasıl yapılacağı Doğalgaz Çevrim Santral alanı için, ilgili kuruluşlar tarafından, taşkın sahası, sit alanı ve koruma bölgesi v.b. olarak herhangi bir karar alınmamıştır. Doğalgaz Çevrim Enerji Santrali Projesi kapsamında tesis ünitelerinin ve şalt sahasının oturtulacağı alanlar Kızılırmak taşkın kodu üzerindedir. Tesis için projelendirilecek taşkın ve drenaj kanalları yer altı sistemleri ve yerüstü yapıları 100 yılda bir görülen yağış olan 100,8 mm değerine göre planlanacaktır. Söz konusu ESER DGÇS faaliyet alanı etrafı, proje sahasına gelecek yağmur sularının proje sahasına girmeden toplanabilmesi amacıyla drenaj yapısı ile çevrilecektir. Drenaj yapısı ile toplanan yağmur suları Kızılırmak Nehrine deşarj edilecektir. Ayrıca drenaj işlemleri kapsamında yamaçta oluşturulan şevler üzerine drenaj hendekleri açılarak tesiste olabilecek su baskınları tahliye edilecektir. ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU VIII.1.7 Proje kapsamındaki su temini sistemi ve planı, suyun nereden temin edileceği, suyun temin edileceği kaynaklardan alınacak su miktarı ve bu suların kullanım amaçlarına göre miktarları, özellikleri, nereden ve nasıl temin edileceği, ortaya çıkan atık suyun miktar ve özellikleri, nasıl arıtılacağı ve nereye deşarj edileceği, alınacak önlemler (içme ve kullanma suyu ile ilgili su yönetim planı hazırlanması, su temininin yetersizliği durumunda ne yapılacağına ilişkin açıklama) Proje konusu faaliyet kapsamında inşaat aşaması yaklaşık 30 ay olarak öngörülmüş olup, inşa süresi boyunca inşaat, elektrik, mekanik gibi birçok disiplin bir arada çalışacaktır. İnşa süresinde aynı anda maksimum 1.000 personelin istihdam edilmesi planlanmaktadır. Şantiyede farklı zamanlarda farklı sayılarda eleman çalışacak olup, ortalama aynı anda çalışan sayısı ise 500 kişi olarak öngörülmüştür. Kişi başına gerekli su miktarı 150 lt/gün alınarak maksimum su ihtiyacı 150 m3/gün ve ortalama 75 m3/gün olarak hesaplanmıştır. Personelin ihtiyaçlarının karşılanması için gerekli olan içme suyu bölgedeki içme suyu şebekesinden ve/veya piyasadan satın alınarak karşılanacaktır. Personel tarafından kullanılacak suyun tamamının atıksu olarak döneceği kabul edilirse maksimum 150 m3/gün ve ortalama 75 m3/gün atıksu oluşumu söz konusudur. Bu anlamda personel ihtiyaçlarının (WC, duş gibi) karşılanması amacıyla kurulacak şantiyedeki olanaklardan faydalanılacaktır. İnşa aşamasında yapılacak atıksu arıtma tesisi inşaat aşamasında çalışacak olan maksimum 1.000 kişi kapsamında oluşacak atıksu miktarı olan 150 m3/sa kapasitedeki atıksuyu arıtabilecek şekilde dizayn edilecektir Ortaya çıkacak evsel nitelikli atıksular faaliyet sahası içerisine tesis edilecek olan Paket Evsel Nitelikli Atıksu Arıtma Tesisinde arıtılacaktır. Atıksu arıtımında temel hedef, atıksuyun deşarj edildiği ortamlarda halk sağlığına ve ekolojik dengeye olabilecek menfi etkilerin en az düzeye indirilmesidir. Söz konusu paket atıksu arıtma tesisi, evsel atıksuların arıtılmasında kullanılan temel işlemleri içerecek standart bir tesis olarak dizayn edilecek olup, Paket Atıksu Arıtma Tesisi işletmeye alınmadan önce 29.04.2005 tarihli 2005/05 sayılı Genelge’ye uygun olarak Paket Atıksu Arıtma Tesisi Proje Onayı yaptırılacaktır. 31.12.2004 tarih ve 25687 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Madde 26. a’da “..Kent dışında kalan ve doğrudan alıcı ortama deşarj yapan atıksu kaynakları için münferit veya ortak arıtma tesisleri yapılarak bunların atıksularının arıtılması gereklidir..’ hükmü ve Madde 26. e.’de “Gerçek veya tüzel kişiler, faaliyet türlerine göre, alıcı ortama verdikleri atıksular için bu Yönetmeliğin ekinde yer alan Tablo 5’ten Tablo 21’e kadar konulan deşarj standartlarını sağlamakla yükümlüdürler.” hükmü yer almaktadır. Ayrıca aynı yönetmeliğin Madde 27.sinde “Evsel nitelikli atıksuların alıcı su ortamlarına deşarjlarında uyulması gereken standart değerler de Tablo 21 de verilmiştir. “ hükmü yer almaktadır. Söz konusu hükümler göz önünde bulundurularak tesisin inşaat aşamasında şantiyede aynı anda maksimum 1.000 personel bulunacağından aşağıda Tablo 58’de verilen Evsel 149 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Nitelikli Atık Suların Alıcı Ortama Deşarj Standartları’na uyulacaktır. Tesis inşaat aşamasından kaynaklanan evsel nitelikli atıksular Paket Atıksu Arıtma Tesisi ile arıtılacak olup, uygun deşarj limitleri sağlanarak Kızılırmak Nehrine deşarj edilecektir. Tablo 58. SKKY - Tablo 21.1: Sektör: Evsel Nitelikli Atıksular* (Sınıf 1: Kirlilik Yükü Ham BOİ Olarak 5-120 Kg/Gün Arasında, Nüfus =84- 2000) Parametre Birim Kompozit Numune Kompozit Numune 2 Saatlik 24 Saatlik Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı (BOİ5) (mg/L) 50 45 Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) (mg/L) 180 120 Askıda Katı Madde (AKM) (mg/L) 70 45 pH - 6-9 6-9 İnşaat işleri sırasında gerekli olan su ile Hazır Beton Santralinde kullanılacak su ise proje kapsamında açılması planlanan keson kuyulardan temin edilecektir. Hazır beton santrali kapalı silo, bantlar ve bunkerlerden yapılacaktır. Proje kapsamında inşaat aşamasında kullanılacak Beton Santrali de şantiye sahası içerisine kurulacaktır. Hazır Beton Santrali inşa süresince kullanılacak olup, inşaat aşamasının tamamlanması ile kapatılacaktır. Beton santralinde gerçekleştirilecek 1 m3 beton üretimi için yaklaşık 250 lt su gerekmektedir. Yaklaşık 180 lt su beton üretiminde katkı olarak kullanılacak olup, yaklaşık 70 lt su ise beton mikserlerinin yıkanmasında kullanılacaktır. Buna göre gerekli su miktarları aşağıda verilmiştir: Beton Üretim Miktarı (m3) 50.000 Gerekli Su Miktarları (m3) Katkı Yıkama Toplam 9.000 3.500 12.500 Beton mikserleri yıkama sularının tamamının atıksu olarak döneceği kabul edilirse toplam 3.500 m3 yıkama atıksuyu oluşacaktır. Beton Santralinden kaynaklı yıkama atıksuları çöktürme havuzuna alınacaktır. Proje kapsamında toplam yıkama atıksuyu yaklaşık olarak 3.500 m3 olup, saatlik atıksu oluşumu yaklaşık olarak 0,61 m3/sa olarak hesaplanmıştır. Çökeltme havuzu 3 göz olarak yapılacak olup, ilk gözde dengeleme ve ön çökeltme, ikinci gözde çökeltme ve 3. gözde dinlendirme işlemi yapılacaktır. Çökeltme işlemi için 5-10 dakika yeterli olacaktır ve ilgili hesaplamalar aşağıda verilmiştir. Beton Santralinden Kaynaklı Toplam Yıkama Suyu 3.500 m3 olup, inşaat süresince beton santralinin yaklaşık olarak 12 ay boyunca çalıştırılması öngörülmektedir. Buna göre, 150 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Yıkama Suyu Miktarı: 3.500 m3 12 ay x ay 30 gün x gün 16 sa Çökeltim Havuzu Hesabı: 0,61 m3 1 saat x x 15dk 1 saat 60 dk = 0,61 m3/sa (1saatte oluşacak yıkama suyu) = 0,15 m3 Yukarıdaki işlemlerden de görüleceği üzere, çökeltme havuzunda her 15 dakikada 0,15 m yıkama suyu çökeltme havuzunda işlem görecektir. Buna göre, bir gözün 0,15 m 3 kapasitede olması yeterli olacaktır. Her ihtimale karşı çökeltme havuzu her göz en az 4 m 3 kapasiteli olmak üzere toplam 12 m3 kapasiteli olacak şekilde tesis edilecektir. 3 Havuzun 1. Göz Hacmi = 4 m3 Havuzun Toplam Hacmi = 4 x 3 =12 m3 alınmıştır. Çökeltme havuzuna alınan atıksular içerisindeki askıda katı maddeler çökeltildikten sonra tekrar yıkama işleminde kullanılabilecektir. Kullanılamayan suyun ise fiziksel arıtım sonrasında dereye deşarjı söz konusu olabilecektir. Çökeltme havuzunda sadece fiziksel arıtma şeklinde çökeltme yapılacak olup, herhangi bir kimyasal kullanımı söz konusu değildir. Çökeltme sonrasında oluşan çamurlar ise kurutulduktan sonra arazi ıslahında dolgu malzemesi olarak kullanılacaktır. Çökeltme havuzu şematik gösterimi Şekil 65’de verilmiştir. Şekil 65. Çökeltim Havuzu Faaliyet süresince 31.12.2004 tarih ve 25687 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak 151 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine riayet edilecektir. İnşaat aşamasında gerçekleştirilecek faaliyetler sırasında tozumanın engellenmesi amacıyla su kullanımı söz konusu olup, yaklaşık olarak günde 10-15 m3 su kullanılması öngörülmektedir. Çalışma alanlarında toz oluşumunun engellenmesi amacı ile kullanılan suyun büyük kısmı toprak tarafından emilecek kalan kısmı da mevsimsel etkilere bağlı olarak buharlaşacaktır. Dolayısıyla bu aşamadan kaynaklı olarak atıksu oluşumu söz konusu değildir. VIII.1.8 Proje ünitelerinde kullanılacak suyun hangi prosesler için ne miktarlarda kullanılacağı, içme ve kullanma, toz indirgeme amaçlı suların miktarı, nereden, nasıl temin edileceği, suya uygulanacak ön işlemler (arıtma birimleri ile katma-besleme suyu olarak katılacağı birimleri kapsayan), su hazırlama ana akım şeması, su buhar çevrimi, proses akım şeması, çevrimde uygulanacak su iç işlemleri, kullanılacak kimyasal maddeler veya iç işlem yönteminin adı, Proje konusu faaliyet kapsamında inşaat aşaması yaklaşık 30 ay olarak öngörülmüş olup, inşa süresi boyunca inşaat, elektrik, mekanik gibi birçok disiplin bir arada çalışacaktır. İnşa süresinde aynı anda maksimum 1000 personelin istihdam edilmesi planlanmaktadır. Şantiyede farklı zamanlarda farklı sayılarda eleman çalışacak olup, ortalama aynı anda çalışan sayısı ise 500 kişi olarak öngörülmüştür. Kişi başına gerekli su miktarı 150 lt/gün alınarak maksimum su ihtiyacı 150 m 3/gün ve ortalama 75 m3/gün olarak hesaplanmıştır. Personelin ihtiyaçlarının karşılanması için gerekli olan içme suyu bölgedeki içme suyu şebekesinden ve/veya piyasadan satın alınarak karşılanacaktır. İnşaat işleri sırasında gerekli olan su ile Hazır Beton Santralinde kullanılacak su ise proje alanı yakınlarında yer alacak olan keson kuyulardan temin edilecektir. Proje kapsamında inşaat aşamasında kullanılacak Beton Santrali de şantiye sahası içerisine kurulacaktır. Hazır Beton Santrali inşa süresince kullanılacak olup, inşaat aşamasının tamamlanması ile kapatılacaktır. Beton santralinde gerçekleştirilecek 1 m3 beton üretimi için yaklaşık 250 lt su gerekmektedir. Yaklaşık 180 lt su beton üretiminde katkı olarak kullanılacak olup, yaklaşık 70 lt su ise beton mikserlerinin yıkanmasında kullanılacaktır. Beton mikserleri yıkama sularının tamamının atıksu olarak döneceği kabul edilirse toplam 3.500 m3 yıkama atıksuyu oluşacaktır. Beton Santralinden kaynaklı yıkama atıksuları çöktürme havuzuna alınacaktır. 152 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU İnşaat aşamasında gerçekleştirilecek faaliyetler sırasında tozumanın engellenmesi amacıyla su kullanımı söz konusu olup, yaklaşık olarak günde 10-15 m3 su kullanılması öngörülmektedir. Çalışma alanlarında toz oluşumunun engellenmesi amacı ile kullanılan suyun büyük kısmı toprak tarafından emilecek kalan kısmı da mevsimsel etkilere bağlı olarak buharlaşacaktır. İnşaat aşamasında kullanılacak sulara herhangi bir ön işlem yapılmasına ihtiyaç duyulmayacağı öngörülmüştür. Tesisin işletme aşamasında proje ünitelerinde kullanılacak suyun hangi prosesler için ne miktarlarda kullanılacağı, nereden, nasıl temin edileceği, suya uygulanacak ön işlemler gibi bilgiler VIII.2.3 başlığı altında verilmiştir. İnşaat aşamasında 29.04.2009 tarih ve 27214 sayılı Resmi Gazete yayınlanarak yürürlüğe giren Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin Ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik hükümleri çerçevesinde arıtılmış atıksuların alıcı ortama deşarjı için Çevre İzin Belgesi alınacaktır. VIII.1.9 Proje kapsamındaki soğutma suyu alma ve deşarj yapılarında kullanılacak malzemeler, soğutma suyu sistemi ile ilgili yapıların inşaatı sırasında alınacak önlemler Projenin işletme aşamasında ihtiyaç duyulacak su Keson kuyular açılarak temin edilecektir. Proje kapsamında toplam 7 - 10 adet keson kuyu açılması planlanmaktadır. Proje kapsamında ters akışlı fanlı çekişli soğutma kulesi tesis edilmesi planlanmaktadır. Hava, kulenin aşağı tarafından hava girişinden dikey olarak çekilir, su akışına karşı dolaşır ve atmosfere yüksek hızla deşarj edilir. Kondensat soğutucu 1 tanesi yedek olmak üzere 18 hücre içerecek şekilde dizayn edilmiştir. Soğutma kulesinde kullanılan malzemeler genellikle, beklenen su kaliteleri ve atmosferik koşulları karşılamak üzere seçilirler. Aşağıda günümüzde soğutma kulelerinde kullanılan malzemeler ve genel özellikleri verilmiştir: Metalik Malzeme: Küçük ve orta büyüklükteki kulelerde galvaniz kaplı çelik malzeme kullanılır. Geniş kaynak yerleri için üretimden sonra sıcak daldırma işlemi uygulanır. Gövde kısmı için, sıcak daldırma galvaniz, kadmiyum ve çinko kaplama uygulanır. Özel gövde, boru ve bağlantı parçaları için pirinç ve bronz kullanılır. Paslanmaz çelik (temelde 302, 304 ve 316) sac metal, tahrik milleri ve çok korozif ortamlarda çalışan kulelerde ya da kulenin hizmet ömrünü uzatmak için kullanılır. Paslanmaz çelikten yapılma soğuk su havuzları daha çok tercih edilmektedir. Özel elemanlar için poliüretan ve PVC ile kaplama metallerde kullanılır. 153 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Plastik Malzeme: Fiberglasla güçlendirilmiş plastikler (FRP olarak tanımlanmaktadır) boru tesisatı, fan silindirleri, fan kanatları, gövde, panjur ve yapısal bağlantı elemanlarında genişlikle kullanılmaktadır. Polipropilen ve akrilonitril butadiyen stirel (ABS) dolgu çubukları ve akış orifisleri gibi enjeksiyon döküm elemanların yapımında kullanılırlar. Polietilen sıcak ve soğuk su havuzlarında kullanılmaktadır. Geniş sistemlerde ise, güçlendirilmiş plastik harcı, neopren contalı bağlantılar kullanılır. Grafit Bileşikleri: Soğutma kulesi kurulumlarında kullanılmak üzere grafit bileşikli tahrik milleri bulunmaktadır. Bu miller, paslanmaz çelik-çelik millere karşı korozyon direnimli ve güçlü bir alternatif oluştururken daha ucuz ve eksen kaçıklıklarına karşı daha toleranslı olup, daha az titreşim iletirler. Beton, Harç Ve Tuğla: Beton tipik olarak yerinde (şantiyede) üretilen soğutma kulelerinin soğuk su havuzları için kullanılan bir malzeme olup, boru destekleri, büyük kulelerin yapısal sistemlerinde uygulanır ve genelde güç santralleri ve endüstriyel uygulamalarda kullanılır. Estetik hususların önemli olduğu yerlerde özel tuğla ve harç malzemeler kullanılır. Proje kapsamında yer alacak soğutma kulesinin beton zemin üzerine beton veya fiber takviyeli plastik veya ahşap olarak projelendirmesi öngörülmektedir. Dolgu işlemlerinin polivinil klorür (PVC) ile yapılması planlanmaktadır. Soğutma kuleleri karşı akışlı olarak tasarlanmış olup, karşı akışlı su soğutma kulelerinde su yukarıdan aşağı süzülürken hava aşağıdan yukarı hareket eder. Sistemde ısınan su kule içerisine alındıktan sonra, yukarıdan aşağıya doğru fıskiyeler yardımı ile tüm kule oturma alanına üniform olarak püskürtülür. Ayrıca, tesisin işletme aşamasında proje ünitelerinde kullanılacak suyun hangi prosesler için ne miktarlarda kullanılacağı, nereden, nasıl temin edileceği, suya uygulanacak ön işlemler gibi bilgiler VIII.2.3 başlığı altında detaylı olarak verilmiştir. VIII.1.10 Doğalgaz Boru Hattı Yapılması için Gerekli Olan İşlemler Proje kapsamında elektrik enerjisi üretiminde yakıt olarak kayıplar dahil yıllık 1.109 m3 doğal gaz kullanılacaktır. Kullanılacak yakıt BOTAŞ Doğalgaz Boru Hattı’ndan temin edilecektir. ESER DGKÇS için tesis edilecek olan RMS-A istasyonuna doğalgaz temini için BOTAŞ Ankara Şube Müdürlüğü, Arazi İnşaat ve Kamulaştırma Daire Başkanlığı ve Farcan Enerji yetkililerinin katılımıyla 18.05.2011 tarihinde arazide güzergah ön etüdü yapılmış olup, ekte yer alan Tutanak tutulmuştur. (Bkz. Ek-8) 154 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tutanakta da belirtildiği üzere, boru hattı proje alanının hemen yanında geçmekte olan 48” Samsun-Ankara Doğalgaz Boru Hattının yaklaşık 365+272 Km’de uygun bir noktadan Hot-Tap yapılmak sureti ile 2 alternatif noktalardan birinde (RMS-A yerinin kesin olarak belirlenmesinden sonra yapılacak revize arazi güzergâh etüdü neticesinde) kurulacak olan RMS-A istasyonunda son bulacaktır. Boru hattı güzergahının tamamının proje sahası içerisinde kalması nedeniyle kamulaştırma olmayacaktır. Hot-Tap yapılacak noktada kurulacak olan vana yerinin proje sahası dışında kalması halinde burası için mülkiyet kamulaştırması yapılacaktır. ÇED Süreci sonrasında kamulaştırma dosyalarını hazırlayıp kadastroya onaylattıktan sonra hattın geçtiği kısmın irtifak hakkını tapuda bedelsiz olarak BOTAŞ’a devredecektir. Boru hattı güzergahının yapımı sırasında BOTAŞ Ham Petrol ve Doğalgaz Boru Hattı Tesislerinin Yapımı ve İşletmesine Dair Emniyet ve Çevre Yönetmeliğine uyulacaktır. Ayrıca Samsun-Ankara doğalgaz boru hattı ve çevre güvenliği açısından boru hattının aksından itibaren minimum 50 metrelik mesafe bırakılacak olup, söz konusu mesafe hiçbir şekilde (şantiye, depo, park) kullanılmayacaktır. Boru hattını gösterir Uydu Görüntüsü ve Resimler aşağıda Şekil 66 ve Şekil 67.’da verilmiştir. Şekil 66. Proje Alanı ve Doğalgaz Boru Hattı Geçişinin Gösterir Uydu Görüntüsü 155 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 67. Proje Alanı ve Doğalgaz Boru Hattı Geçişinin Gösterir Resim Proje alanı içerisinde tesis edilecek Doğalgaz Regülasyon ve Ölçüm İstasyonu (RMS-A) Santral Binasından farklı bir alana tesis edilecektir. VIII.1.11 Arazinin hazırlanmasından ünitelerin faaliyete açılmasına dek sürdürülecek işler sonucu meydana gelecek katı atıkların cins ve miktarları (dere yataklarına atılmayacağının taahhüt edilmesi), bu atıkların nerelere taşınacakları veya hangi amaçlar için kullanılacakları Projenin inşaat aşamasında oluşacak olan atıklar; evsel nitelikli katı atıklar (cam, kağıt, plastik vb.), personelin yemek servisinden kaynaklı olarak organik kökenli evsel nitelikli katı atıklar ile inşaat aşamasında yapılacak kazı ve inşaat işlemlerinden kaynaklanacak katı atıklardır. Söz konusu projenin inşaat aşamasında oluşacak katı atıkların çeşidi, miktarı alınacak önlemler ve bertaraf şekilleri aşağıda anlatılanların özet tablosu halinde Tablo 59’da verilmiştir. 156 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 59. İnşaat aşaması Katı Atık Özet Tablosu Atık Kaynağı Atık Çeşidi Evsel Nitelikli Miktarı Alınacak Önlemler Bertaraf Yöntemi 1.150 kg/gün Diğer atıklardan ayrı olarak kapalı sızdırmasız kaplarda biriktirilecek, Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulacak, Geri kazanılabilir ve/veya dönüştürülebilir malzemelerin ayrı toplanarak tekrar kullanımı sağlanacak, Arıtma çamurlarının analizlerinin yaptırılarak sonuçlarına uygun olarak bertarafı sağlanacak. Belirli periyotlarla Belediye tarafından alınacak. Değişken* Sızdırmasız kaplarda ayrı olarak toplanacak, Kontrolsüz bir şekilde çevreye atılması engellenecek, Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulacak Lisanslı Firmalara verilmesi Değişken* Diğer atıklardan ayrı olarak kapalı sızdırmasız kaplarda biriktilecek, Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulacak, Geri kazanılabilir ve/veya dönüştürülebilir malzemelerin ayrı toplanarak tekrar kullanımı sağlanacak, Beton Santrali Çökeltme havuzundan çıkan çamur, arazi ıslahı ve dolgusunda kullanılıcak. Tekrar kullanımı sağlanacak, Belirli periyotlarla Belediye tarafından alınacak ve/veya Lisanslı Geri Dönüşüm Tesislerine verilecek Değişken* İnşaat faaliyetleri kapsamında kullanılacak olan her türlü makine ve araçlardan kaynaklı oluşacak atık yağ ve motor yağlarının Yetkili laboratuvarlarca analizlerinin yapılması sağlanacak, Analiz sonuçlarına uygun olarak Geri Kazanım ve/veya Bertaraf tesislerinde bertarafının sağlanması amacıyla lisanslı firmalara teslim edilecek, Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulacak Lisanslı Firmalara verilecek Değişken* İnşaat çalışmaları sırasında kullanılacak olan araçlardan kaynaklanacak lastiklerin yetkili bertaraf tesislerine gönderilmesi sağlanacak, Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulacak Yetkili bertaraf tesislerine verilecek Değişken* İnşaat faaliyetleri kapsamında oluşacak her türlü atık pilin yönetmelik hükümleri çerçevesinde ayrı olarak toplanması sağlanacak, Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulacak Lisanslı Firmalara verilecek Değişken* Diğer atıklardan ayrı toplanması sağlanacak, Diğer atıklarla karışması engellencek, Kontrolsüz bir şekilde çevreye atılması engellencek, Ambalaj ve Ambalaj Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulacak Lisanslı firmalara verilecek Değişken* Diğer atıklardan ayrı olarak özel kaplarda biriktirilecek, Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulacak İlgili belediye ile Tıbbi Atık bertaraf sözleşmesi imzalanacak ve bertarafı sağlanacak Personelden Kaynaklı Bitkisel Atık Yağlar İnşaat ve Hafriyat Atıkları Atık Yağlar İnşaattan Kaynaklı Ömrünü Tamamlamış Lastikler Atık Pil ve Akümülatör Ambalaj Atıkları Tıbbi Atıklar *İnşaat aşaması süresince değişkenlik gösterecek miltarlar 157 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Proje konusu faaliyet kapsamında inşaat aşamasında ünitelerin tesis edilmesi sırasında yaklaşık 30 ay olarak öngörülmüş olup, inşa süresi boyunca inşaat, elektrik, mekanik gibi birçok disiplin bir arada çalışacaktır. Bu süre içerisinde Beton Santrali de işletilecektir. İnşa süresinde aynı anda maksimum 1000 personelin istihdam edilmesi planlanmaktadır. Şantiyede farklı zamanlarda farklı sayılarda eleman çalışacak olup, ortalama aynı anda çalışan sayısı ise 500 kişi olarak öngörülmüştür. İnşaat faaliyetleri sırasında kullanılmak üzere proje alanı içerisine şantiye kurulacak olup, proje kapsamında çalışacak olan personelin her türlü teknik ve sosyal altyapı ihtiyaçları için yemekhane, mutfak, soyunma yeri, duş, tuvalet, lavabo, ardiye, idari ve teknik bürolar söz konusu şantiye içerisinde yer alacaktır. Projenin inşaat aşamasında oluşacak olan atıklar; evsel nitelikli katı atıklar (cam, kağıt, plastik vb.), personelin yemek servisinden kaynaklı olarak organik kökenli evsel nitelikli katı atıklar ile inşaat aşamasında yapılacak kazı ve inşaat işlemlerinden kaynaklanacak katı atıklardır. 05.07.2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete Sayısı yayınlanarak yürürlüğe giren Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliği, - Madde 5.b “Atık üretiminin kaçınılmaz olduğu durumlarda geri dönüşüm, tekrar kullanım ve ikincil hammadde elde etme amaçlı diğer işlemler ile atığın geri kazanılması veya enerji kaynağı olarak kullanılması esastır.”, - Madde 5.c. “Atıkların ayırılması, toplanması, taşınması, geri kazanılması ve bertarafı sırasında su, hava, toprak, bitki ve hayvanlar için risk yaratmayacak, gürültü, titreşim ve koku yoluyla rahatsızlığa neden olmayacak, doğal çevrenin olumsuz etkilenmesini önleyecek ve böylece çevre ve insan sağlığına zarar vermeyecek yöntem ve işlemlerin kullanılması esastır” ve - Madde 5.e. “Atıklar, birinci fıkranın (c) bendinde belirtilen şartlara uyulmak kaydıyla üretildikleri yerde geri kazanılabilir veya bertaraf edilebilir. Bunun yapılmaması halinde atığın sahibi, atıklarının, bir atık taşıyıcısı tarafından taşınarak EK-II A’da veya EK-II B’de belirtilen işlemleri yapan ve bu amaçla Bakanlıktan lisans almış bir tesis tarafından geri kazanılmasını veya bertarafını sağlamakla yükümlüdür.” hükümleri yer almaktadır. Aynı yönetmeliğin Madde 11.’inde kayıt tutma yükümlülüğü ile ilgili olarak “Atık üreten tesis ve işletmeler ile EK-II A’da ve EK-II B’de belirtilen bertaraf ve geri kazanım işlemlerini yapan kişi, kurum ve kuruluşlar, atık türü ve atığın EK-IV’de belirtilen kod numarası, atık miktarı, atığın kaynağı, gönderildiği tesis, taşıma şekli ve atığın EK-II A’da ve EK-II B’de belirtilen yöntemlere göre tabi tutulduğu işlemler hakkında kayıt tutmakla, tutulan kayıtları en az beş yıl süreyle muhafaza etmekle, Bakanlığın belirleyeceği aralıklarla Bakanlığa göndermekle ve Bakanlığın inceleme ve denetimine sunmakla yükümlüdür.” hükmü yer almaktadır. Personelden meydana gelecek evsel nitelikli katı atık miktarı, günlük kişi başına üretilen evsel nitelikli katı atık miktarı 1,15 kg değeri kullanılarak (TUIK, 2008) maksimum 1.150 kg/gün ve ortalama 575 kg/gün olarak hesaplanmıştır. 158 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Yukarıda bahsi geçen Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik hükümleri göz önünde bulundurularak öncelikle tesiste inşa faaliyetlerinden kaynaklı olarak oluşacak katı atıklar içerisinde geri kazanımı ve/veya yeniden kullanımı mümkün atıklar üretildikleri yerde geri kazanılacak veya yeniden kullanılacaktır. Ortaya çıkan kalıplık kereste artıkları belirli zaman aralıklarında toplanacaktır. Toplanan kereste artıkları talep olması durumunda civardaki köylülere verilecektir. Bunun mümkün olmaması halinde tesiste inşa faaliyetlerinden kaynaklı olarak oluşacak katı atıklar ayrı biriktirilecek ve geri kazanımı ve/veya beratarafının gerçekleştirilmesi amacıyla lisanslı kuruluşlara verilecek olup, Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik hükümlerine istinaden atık türü ve atığın belirtilen kod numarası, atık miktarı, atığın kaynağı, gönderildiği tesis, taşıma şekli ve atığın aynı yönetmeliğin EK-II A’da ve EK-II B’de belirtilen yöntemlere göre tabi tutulduğu işlemler hakkında kayıt tutulacak, tutulan kayıtlar en az beş yıl süreyle muhafaza edilecek, Bakanlığın belirleyeceği aralıklarla Bakanlığa gönderilecek ve Bakanlığın inceleme ve denetimine sunulacaktır. Geri kazanımı mümkün olmayan atıklar (yemek, organik atıklar v.b) ise proje kapsamında yapılacak şantiye alanı içerisinde çöp konteynırlarında biriktirilecektir. 14.03.1991 tarih ve 20814 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”nin 8.Maddesine uygun olarak, çevre kirliliğini önlemek ve ekonomiye katkıda bulunmak amacıyla ayrı ayrı toplanarak biriktirilecek, Yönetmeliği”nin katı atıkların toplanması ve taşınması ile ilgili dördüncü bölümü 18. Maddesi’nde belirtilen esaslara uyularak katı atıklar çevrenin olumsuz yönde etkilenmesine sebep olacak yerlere dökülmeyecek, ağzı kapalı standart çöp kaplarında muhafaza edilerek toplanacak ve gerekli tedbirler alınacaktır. Projenin inşaat çalışmaları sırasında oluşacak evsel nitelikli katı atıklar, sızdırmasız kaplarda biriktirilerek belli periyotlar ile en yakın belediyenin katı atık depolama sahasına götürülerek ve/veya belediye tarafından alınması sağlanarak bertarafı sağlanacaktır. Evsel nitelikli ve inşaat kaynaklı katı atıklar arasında yer alan ambalaj atıklarının geri dönüşümleri ve geri kazanımını sağlamak amacıyla 24.08.2011 tarihli ve 28035 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uygun olarak kaynağında ayrı toplanacak, biriktirilecek ve toplanmasından sorumlu olan belediyelere ve/veya lisanslı toplama ayırma tesislerine verilecektir. Proje kapsamında çalışanların beslenme ihtiyaçlarının karşılanması için öncelikle olarak piyasadan hazır yemek temin edilmesi ve şantiye yemekhanesinde sadece servis yapılması şekli tercih edilecektir. Piyasadan hazır yemek temin edilmesi ekonomik açıdan uygun olmaması ve/veya benzer farklı faktörler nedeniyle gerçekleştirilememesi halinde şantiyede kurulacak yemekhane de yemek hazırlanacaktır. 159 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU 19.04.2005 tarih ve 25791 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği Madde 5.k. “Kullanılmış kızartmalık yağ üreten lokanta, yemek fabrikaları, otel, motel, yemekhaneler, turistik tesisler ve tatil köyleri ile diğer benzeri tesisler, bu yağların toplanması için çevre lisanslı geri kazanım tesisleriyle veya toplayıcılarla yıllık sözleşme yapmakla yükümlüdürler. Bu yağların ücretsiz olarak geri kazanımcıya veya toplayıcılara teslim edilmesi esastır.” hükmü yer almaktadır. Aynı yönetmeliğin Madde 10. “Atık yağ üreticileri, atık yağları diğer atık madde ve çöplerden ayrı olarak biriktirmekle, faaliyetleri sonucu oluşan atık yağların biriktirilmesi için sızdırmaz, iç ve dış yüzeyleri korozyona dayanıklı bidon, konteyner ve tank gibi toplama kaplarını kullanmakla, atık yağları çevre lisanslı taşıyıcılarla lisanslı geri kazanım veya bertaraf tesislerine göndermekle, atık yağ sevkıyatında ulusal atık taşıma formu kullanmak ve her taşımadan sonra bunların bir kopyasını ilgili valiliğe göndermek, bu belgeleri beş yıl süreyle tesiste muhafaza etmekle, geri kazanım veya bertaraf tesisleriyle olabilecek uyuşmazlıkları ilgili il çevre ve orman müdürlüğüne bildirmek, uyuşmazlık giderilinceye kadar uyuşmazlığa konu olan atık yağları kendi depolarında muhafaza altında bulundurmakla yükümlüdürler.” hükmü yer almaktadır. Proje kapsamında çalışanların beslenme ihtiyaçlarının karşılanması için öncelikle olarak piyasadan hazır yemek temin edilmesi ve şantiye yemekhanesinde sadece servis yapılması şekli tercih edilecektir. Bu durumda tercih edilecek yemek firması seçiminde, atık yağların toplanması için çevre lisanslı geri kazanım tesisleriyle veya toplayıcılarla yıllık sözleşme yapmış olanlar arasından seçilmesine dikkat edilecektir. Piyasadan hazır yemek temin edilmesi ekonomik açıdan uygun olmaması ve/veya benzer farklı faktörler nedeniyle gerçekleştirilememesi halinde şantiyede kurulacak yemekhane de yemek hazırlanacaktır. Bu durumda 19.04.2005 tarih ve 25791 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine istinaden ortaya çıkacak atık yağlar diğer atık madde ve çöplerden ayrı olarak biriktirilecek, faaliyetleri sonucu oluşan atık yağların biriktirilmesi için sızdırmaz, iç ve dış yüzeyleri korozyona dayanıklı bidon, konteyner ve tank gibi toplama kapları kullanılacak, atık yağlar çevre lisanslı taşıyıcılarla lisanslı geri kazanım veya bertaraf tesislerine gönderilecek, atık yağ sevkıyatında ulusal atık taşıma formu kullanılacak ve her taşımadan sonra bunların bir kopyasını ilgili valiliğe gönderilecek, bu belgeler beş yıl süreyle tesiste muhafaza edilecek, geri kazanım veya bertaraf tesisleriyle olabilecek uyuşmazlıklar ilgili il çevre ve şehircilik müdürlüğüne bildirilecek, uyuşmazlık giderilinceye kadar uyuşmazlığa konu olan atık yağlar şantiye depolarında muhafaza altında bulundurulacaktır. Arazinin hazırlanması sırasında çıkacak bitkisel toprak arazi düzenlenmesinde kullanılmak üzere sıyrılarak alınacaktır. Sıyrılan bitkisel toprak özelliklerini kaybetmemesi açısından çimlendirilerek korunacaktır. Faaliyet sahasında bitkisel toprak bulunan alanlarda ortalama 30 cm sıyırma işlemi yapılması öngörülmüştür. Proje alanının 227.000 m2 olması planlanmakta olup, yaklaşık (227.000x0,3) 68.100 m3 bitkisel toprak sıyrılması öngörülmüştür. İnşaat çalışmalarının tamamlanmasını müteakip tesis alanında peyzaj çalışmalarında kullanılacaktır. İnşa aşamasında kazı işlemlerinden kaynaklı olarak oluşacak hafriyat toprağı öncelikle yol ve arazi düzenlemesi ve dolgu işlemleri gibi amaçlarla kullanılacaktır. İnşa aşamasında 160 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU arazi düzenlemesi ve kazı işlemlerinden kaynaklı olarak oluşacak dolgu fazlası hafriyat toprağı “Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine uygun bertarafı sağlanacaktır ve “Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik” hükümlerine uyulacaktır. 18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Hafriyat Toprağı, İnşaat Ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği Madde 5. d. maddesinde belirtildiği üzere hafriyat toprağı ile inşaat/yıkıntı atıkları karıştırılmayacaktır. İnşaat aşamasında ortaya çıkacak katı atıklar proje sahası ve etrafında yer alan dere yatağı veya su kaynaklarına atılmayacaktır. VIII.1.12 Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin faaliyete açılmasına dek yapılacak işlerde kullanılacak yakıtların türleri, tüketim miktarları, oluşacak emisyonlar (meteorolojik koşullar altında ne şekilde yayılacağı, yayılma sonucu oluşan yer seviyesi konsantrasyon miktarları) Arazinin hazırlanması ve inşaat aşamasında proje sahalarında çalışacak iş makinelerinden kaynaklı emisyon oluşumu söz konusu olacaktır. Sahada çalışacak makinaların listesi aşağıdaki Tablo 60’da verilmiştir. Tablo 60. İnşaat Aşamasında Kullanılacak Ekipmanlar İş Makinası Adedi D8 Dozer 1 D4 Dozer 1 Vinç 3 Vibratör 3 Silindir 2 Motopomp 2 Yükleyici 2 Greyder 1 Kamyon 8 Arazöz 2 Keçi Ayağı 1 Kompresör 2 Minibüs 2 Binek Oto 5 Jeneratör 2 Ekskavatör 4 161 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Beton Santrali Ekipman Listesi İş Makinası Adedi Beton Santrali 1 Transmikser 8 Beton Pompası 2 Loader 2 Kamyon 2 Jeneratör 1 Arazöz 1 Aşağıda Tablo 61’da verilen Dizelli Taşıt Araçlarının Emisyon Faktörleri (kg/ton-yakıt) kullanılarak iş makine ve ekipmanlarının kullanılması sırasında ortaya çıkacak emisyon kütlesel debisi hesaplanarak aşağıda sunulmuştur. Tablo 61. Dizelli Taşıt Araçlarının Emisyon Faktörleri (kg/ton-yakıt) Kirletici Dizel Karbon-monoksitler 9,7 Hidrokarbonlar 29 Azot Oksitler 36 Kükürt Oksitler 6,5 Toz 18 Kaynak: Hava Kirliliği ve Kontrolünün Esasları, Aysen Müezzinoğlu, 2000 Tablo 62. Kirleticilerin Kütlesel Debi Değerleri (kg/saat) İş Makinası D8 Dozer D4 Dozer Vinç Vibratör Silindir Motopomp Yükleyici Greyder Kamyon Arazöz Keçi Ayağı Kompresör Minibüs Binek Oto Jeneratör Ekskavatör İş Makinası Transmikser Beton Pompası Loader Kamyon Jeneratör Arazöz Emisyon Oluşumu Kütlesel Debi Değeri (kg/sa) Karbonmonoksitler Hidrokarbonlar Azot Oksitler Kükürt Oksitler 0.34 1.00 1.25 0.23 0.13 0.38 0.47 0.08 0.13 0.38 0.47 0.08 0.01 0.02 0.02 0.00 0.05 0.14 0.17 0.03 0.01 0.03 0.03 0.01 0.17 0.50 0.62 0.11 0.17 0.50 0.62 0.11 0.13 0.38 0.47 0.08 0.13 0.38 0.47 0.08 0.08 0.25 0.31 0.06 0.01 0.02 0.02 0.00 0.07 0.20 0.25 0.05 0.05 0.15 0.19 0.03 0.02 0.05 0.06 0.01 0.17 0.50 0.62 0.11 Emisyon Oluşumu Kütlesel Debi Değeri (kg/sa) Karbonmonoksitler Hidrokarbonlar Azot Oksitler Kükürt Oksitler 0.13 0.38 0.47 0.08 0.36 1.08 1.34 0.24 0.17 0.50 0.62 0.11 0.13 0.38 0.47 0.08 0.02 0.05 0.06 0.01 0.13 0.38 0.47 0.08 Toz 0.62 0.23 0.23 0.01 0.09 0.02 0.31 0.31 0.23 0.23 0.16 0.01 0.12 0.09 0.03 0.31 Toz 0.23 0.67 0.31 0.23 0.03 0.23 Yukarıda inşaat aşamasında kullanılacak her bir ekipmanın oluşturacağı emisyon hesabı yapılmıştır. İnşaat çalışmalarının tamamlanmasına müteakip, iş makinalarından kaynaklı 162 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU emisyon oluşumu ortadan kalkacaktır. İnşaat süresince tüm ekipmanların aynı anda çalışması beklenmemektedir. VIII.1.13 Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek yapılacak işler nedeni ile meydana gelecek vibrasyon, gürültünün kaynakları ve seviyesi, kümülatif değerler, Çevresel Gürültü’nün Değerlendirilmesi Ve Yönetimi Yönetmeliğine göre akustik raporun hazırlanması, (www.cevreorman.gov.tr adresinde bulunan Akustik Formatın esas alınarak hazırlanması) 04.06.2010 tarih ve 27601 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi Ve Yönetimi Yönetmeliği (ÇGDYY) Madde 8.c.2’de “Kurulması planlanan ve Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmeliğin Ek-1 ve Ek-2’sinde yer alan işletme ve tesisler ile 18, 19, 20 ve 21 inci maddelerinde yer alan ulaşım kaynakları için hazırlanacak çevresel etki değerlendirme raporu veya proje tanıtım dosyasının gürültü ile ilgili bölümünün bu Yönetmelikte yer alan esaslar çerçevesinde hazırlanmasını sağlamakla ilgili hususlarda gerekli tedbirleri alır.” hükmü yer almaktadır. Proje konusu ESER DGKÇS projesi 29.04.2009 tarih ve 27214 sayılı Resmi Gazetede yayınlarak yürürlüğe giren Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin Ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik, Ek-1. Çevreye Kirletici Etkisi Yüksek Olan Faaliyet Veya Tesisler Listesi, 1.1.2. Gaz yakıtlı tesislerden toplam yakma sistemi ısıl gücü 100 MW veya daha fazla olan tesisler içerisinde yer almaktadır. İlgili yönetmelik maddeleri de göz önünde bulundurularak ESER DGKÇS projesi kapsamında, Türk Akreditasyon Kurumu (TURKAK) tarafından akredite edilmiş ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığından Çevre Ölçüm ve Analizleri Yeterlik Belgesine sahip Çınar Çevre Ölçüm ve Analiz Laboratuarı tarafından proje sahası ve en yakın yerleşim yerleri göz önüne alınarak Şekil 68’de işaretlenen noktalarda arka plan gürültü düzeyi ölçümleri yapılarak Akustik Rapor hazırlanmıştır. (Bkz. Ek-17) Ekte yer alan Akustik Rapor’dan da görüleceği üzere arka plan gürültü düzeyleri Tablo 63’de verildiği şekilde tespit edilmiştir. 163 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 68. Arka Plan Gürültü Düzeyi Ölçüm Noktaları Tablo 63. Arka Plan Gürültü Düzeyi Ölçümleri (dBA) Ölçüm Noktası Proje Sahasına Göre Konumu 1 2 3 Proje Sahasının Kuzeyi Proje Sahasının Güneyi Proje alanın 1.650 m kuzeydoğusu (Toplu Konut Proje Alanı) Proje alanın 2.150 m kuzeydoğusu (Hacıbalı Köyü ) 4 LGündüz LAkşam LGece Max 72,3 84,7 88,4 Min 45,3 47,5 31,7 Leq 51,9 58,6 63,9 Max 82,8 77,5 81,0 Min 24,4 23,6 16,5 Leq 59,0 50,3 48,3 Max 74,8 37,7 80,5 Min 31,8 31,9 32,3 Leq 40,6 34,8 46,3 70,1 28,8 43,9 76,6 32,1 41,9 83,3 32,3 50,0 Açıklama: Lgündüz:TS 9315 (ISO 1996-1 ) de tanımlandığı gibi A ağırlıklı ses seviyesinin enerji ortalaması olup, gündüz zaman diliminin tamamı veya gündüz zaman dilimi içinde belli bir sürece göre belirlenmiştir. Lakşam: TS 9315 (ISO 1996-1 ) de tanımlandığı gibi A ağırlıklı ses seviyesinin enerji ortalaması olup, akşam zaman diliminin tamamı veya akşam zaman dilimi içinde belli bir sürece göre belirlenmiştir. Lgece: TS 9315 (ISO 1996-1 ) de tanımlandığı gibi A ağırlıklı ses seviyesinin enerji ortalaması olup, gece zaman dilimi içinde belli bir sürece göre belirlenmiştir. Leq TS 9315 (ISO 1996-1 ) : Belli bir süre içinde seviyeleri değişim gösteren gürültünün enerji açısından eşdeğeri olan sabit seviyesi Göstergelerdeki zaman dilimleri; Gündüz: 07.00’den 19.00’a kadar olmak üzere 12 saat, Akşam: 19.00’dan 23.00 ‘e kadar olmak üzere 4 saat, Gece: 23.00’den 07.00’ye kadar olmak üzere 8 saattir. 164 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Projenin inşaat aşamasında arazinin hazırlanmasından başlayarak inşa faaliyetinin bitimine dek iş makinelerinden kaynaklı gürültü oluşumu beklenmektedir. Gürültüye maruz kalınan ortamlarda çalışanların sağlığını koruyabilmek ve faaliyetin sürekliliğini sağlayabilmek için başlık, kulaklık, veya kulak tıkaçları gibi uygun koruyucu araç ve gereçler verilecektir. ÇGDYY Madde 23.a’da “Şantiye alanındaki faaliyet türlerinden çevreye yayılan gürültü seviyesi Ek-VII’de yer alan Tablo-5’te verilen sınır değerleri aşamaz.” hükmü yer almaktadır. Buna göre inşaat aşamasında gerçekleştirilecek faaliyetler sırasında aşağıda Tablo 64’de verilen Çevresel Gürültü Sınır Değerleri sağlanacaktır. Tablo 64. Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri (ÇGDYY, Ek-VII, Tablo–5.) Faaliyet türü (yapım, yıkım ve onarım) Lgündüz (dBA) Bina 70 Yol 75 Diğer kaynaklar 70 ÇED Raporunda ekinde yer alan Akustik Raporda inşaat aşamasında gerçekleştirilecek faaliyetlerden kaynaklı olarak ortaya çıkacak gürültü düzeyi hesaplanmıştır. Aşağıda verilen Şekil 69’dan da görüleceği üzere inşaat aşamasında ortaya çıkacak çevresel gürültü düzeyi faaliyet sahasından yaklaşık olarak 100 m uzaklıkta 60 dBA’nın altında inmekte olup, 70 dBA sınır değeri sağlanmaktadır. Faaliyet sahasına en yakın yerleşim yeri yaklaşık 2.000 m mesafede yer alan Hacıbalı Köyü olup, söz konusu yerleşim yerinde oluşacak gürültü seviyesi sınır değerin altına inecektir. 165 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 69. Gürültü Haritası (Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşaması) Gürültüye maruz kalınan ortamlarda çalışanların sağlığını koruyabilmek ve faaliyetin sürekliliğini sağlayabilmek için başlık, kulaklık, veya kulak tıkaçları gibi uygun koruyucu araç ve gereçler verilecektir. Proje kapsamında 4857 sayılı İş Kanunu ve buna bağlı olarak çıkarılan tüzük ve yönetmeliklerde belirtilen hükümlere uyulacaktır. Proje kapsamında gerçekleştirilecek faaliyetler esnasında 04.06.2010 tarih ve 27601 sayılı Resmi Gazete yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulacaktır. 166 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU VIII.1.14 Arazinin hazırlanması ve inşaat alanı için gerekli arazinin temini amacıyla elden çıkarılacak tarım alanlarının büyüklüğü, bunların arazi kullanım kabiliyetleri ve tarım ürün türleri Söz konusu 835 MWe kurulu gücündeki ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santralinin Kırıkkale ili Yahşihan İlçesi Kılıçlar Belediyesi sınırları içerisinde 103 ada, 6 parselde yaklaşık 227,000 m2’lik alan üzerine tesis edilmesi ve işletilmesi planlanmaktadır. İnşaat faaliyetleri sırasında kullanılmak üzere proje alanı içerisine şantiye kurulacak olup, proje kapsamında çalışacak olan personelin her türlü teknik ve sosyal altyapı ihtiyaçları için yemekhane, mutfak, soyunma yeri, duş, tuvalet, lavabo, ardiye, idari ve teknik bürolar söz konusu şantiye içerisinde yer alacaktır. Proje kapsamında inşaat aşamasında kullanılacak Beton Santrali de şantiye sahası içerisine kurulacaktır. Hazır Beton Santrali inşa süresince kullanılacak olup, inşaat aşamasının tamamlanması ile kapatılacaktır. Projenin gerçekleşeceği alanda yapılan arazi çalışmalarında alanın doğal florası step olarak gözlenmiş, genellikle çayır ve mera vasfında olduğu, tarım alanları ve ormanlık alan bulunmadığı gözlenmiştir. Proje sahasında herhangi bir tarım alanı bulunmadığından elden çıkarılacak herhangi bir tarım arazisi yer almamaktadır. VIII.1.15 Arazinin hazırlanması ve inşaat alanı için gerekli arazinin temini amacıyla kesilecek ağaçların tür ve sayıları, orman yangınlarına karşı alınacak önlemler Proje sahası Kırıkkale Orman İşletme Şefliği’nde alınan ÇED İnceleme ve Değerlendirme Formuna göre Ormanlık alanda kalmakta olup, ÇED İnceleme ve Değerlendirme Formu ve Mesçere Haritası ekte sunulmuştur. (Bkz. EK-3) Burada belirtildiği üzere söz konusu proje sahası ormanlık alan içerisinde kalmakta olup, saha üzerinde faaliyete başlanmadan önce Kırıkkale Orman İşletme Şefliğinden gerekli izinler alınacaktır.Ancak yapılan arazi çalışmalarında söz konusu saha üzerinde orman varlığına rastlanılmamıştır. Doğal florası step olarak gözlenmiştir. Bu nedenle inşaat çalışmaları kapsamında kesilecek herhangi bir ağaç bulunmamaktadır. 167 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU VIII.1.16 Karasal ve sucul flora/fauna üzerine olası etkiler ve alınacak tedbirler (soğutma suyu isale hatları dahil) Projenin gerçekleşeceği alanda yapılan arazi çalışmalarında alanın doğal florası step olarak gözlenmiş, genellikle çayır ve mera vasfında olduğu, tarım alanları ve ormanlık alan bulunmadığı gözlenmiştir. Çayır ve mera vasfındaki alanda daha önce yapılan malzeme alımları neticesinde gerçekleşen tahribattan dolayı düzenli bir bitki topluluğu ve bunun da sonucu olarak yoğun fauna türleri bulunmamaktadır. Proje alanının 100 m doğusundan geçen Kızılırmak Nehri ortamda bulunan amfibi türleri ve sürüngen türlerinin habitatını oluşturmaktadır. Ancak daha önce gerçekleştirilen arazi kullanımı ile alanın doğal özelliğini büyük ölçüde kaybettiği gözlenmektedir. Kızılırmak Nehri kenarında bulunan yol riperyan zon ile proje alanı arasında doğal bir koruma bandı oluşturmaktadır. Bu durum, alanda yaşayan canlılardan sürüngen ve özellikle amfibi türlerinin iç kısımlara ilerlemesine sınırlama getirmiştir. Proje alanı ve yakın çevresinde gerçekleştirilen gözlemlere göre var olduğu belirlenen flora ve fauna türleri Bern Sözleşmesi’ne göre değerlendirilmiştir. Tespiti yapılan türlerin Bern Sözleşmesi’ne göre Ek-II ve Ek-III listelerinde bulunmaktadır. Flora ve Fauna bölümünde (Başlık VII.2.12 altında) bu maddelerle ilgili yapılması gerekenler ve sözleşmenin ilgili maddeleri verilmiştir. Alanda bulunan, flora türlerinden yalnızca bir tanesi endemiktir. Bu bitki türü Verbascum tossiense olup, Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı (Red Data Book)’a göre tehlike kategorisi LR (lc)’dir. LR kategorisi en az tehdit altındaki türler için kullanılmakta olup, “lc” en az endişe verici anlamına gelmektedir. Bu tür proje sahasında gözlenmemiş olup, eğer inşaat sırasında karşılaşılırsa, üreme organlarına zarar verilmeden, başka bir alana nakli gerçekleştirilecektir. Proje alanında yoğun bir ağaçlık alan bulunmadığı gibi, ağaçlık ve orman habitatlarına özgü türler de bulunmamaktadır. Alanda yalnızca birkaç ağaç türüne rastlanmış olup genellikle otsu ve çalılık bitkiler bulunmaktadır. Dolayısıyla projenin gerçekleştirileceği yerde yoğun bir habitat tahribi söz konusu olmayacaktır. Proje alanında sucul ve karasal flora ve fauna türlerinin, tesisin kurulum aşamasında gerçekleştirilecek inşaat etkilerinden en az ölçüde etkilenmesi için gerçekleştirilecek arazi düzenlemelerinin ve inşaatın zamanlamasına dikkat edilecektir. Habitat kaybına uğrayacak bireylerden, göçmen kuş türleri ve üreme dönemleri yaklaşan türler için inşaat etkilerinin en aza inmesi sağlanacaktır. İnşaat aşamasının üreme dönemine denk gelmesi durumunda türlerin alandan uzak durmaları sağlanacak veya fiziksel engeller veya görsel kaçırıcılarla çeşitli önlemler alınacaktır. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü’nün Merkez Av Komisyonu’nun 2011-2012 Av Dönemi kararlarına riayet edilecek ve yasadışı avlanma engellenecektir. Flora ve fauna türleri genel olarak proje alanı içerisinde bulunan alanlara bağımlı olmayan, çevredeki diğer alanlarda bulunan veya habitata sahip türlerdir. Bu türlerin 168 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU gerçekleştirilecek faaliyetten doğrudan olumsuz etkilenmesi söz konusu olmamaktadır. Tespiti yapılan fauna türleri hareketli formlar olmalarından dolayı, oluşacak gürültü gibi nedenlerden dolayı ortamdan uzaklaşabilir ve yakın çevrede bulunan mevcut alternatif habitatlara çekilebilirler. Faaliyetin yol açacağı olumsuz etkileri en aza indirgemek için gerekli önlemler alınacaktır. - Proje sahasına ulaşım mümkün olduğunca mevcut yollar üzerinden yapılacaktır. - İnşaat sırasında tadilatı yapılacak yollar mümkün olduğunca dar ve kısa olacaktır. - Proje sahası dışında kalan doğal alanlara çıkışın yasaklanması ya da mümkün olduğunca az olması sağlanacaktır. - İnşaat döneminde gerekli çevresel önlemler alınacak ve ilgili mevzuatlara uyulacaktır. - İnşaat ve işletme sırasında çalışacak işçiler eğitilecek ve yasadışı avlanmaları engellenecektir. - Mümkün olduğunca proje sahası ve proje ulaşım yolları içinde hareket edilecek ve belirlenen güzergâhların dışına çıkışı önlenecektir. - Hafriyat atıkları dere kenarlarında depolanmayacaktır. - Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Merkez Av Komisyonu kararları doğrultusunda hazırlanan 2010-2011 Av Dönemine ait koruma listelerinde bulunan türler için bu komisyon kararlarında belirtilen koruma tedbirlerine uygun hareket edilecektir. Ayrıca BERN Sözleşmesi ve CITES Sözleşmesi hükümlerine de riayet edilecektir. VIII.1.17 Proje ve yakın çevresinde yer altı ve yerüstünde bulunan kültür ve tabiat varlıklarına (geleneksel kentsel dokuya, arkeolojik kalıntılara, korunması gerekli doğal değerlere) materyal üzerindeki etkilerinin şiddeti ve yayılım etkisinin belirlenmesi Proje sahası ve etrafındaki topografya ile en yakın yerleşim yerlerinin konumları da göz önünde bulundurularak faaliyet sahası etrafında 11 km x 11 km büyüklüğünde daha geniş bir alan proje etki alanı olarak seçilmiş olup, bu alanda herhangi bir tabiat varlığı bulunmamaktadır. Yahşihan İlçesinde bulunan diğer kültür varlıkları, bulundukları yerler ve proje alanına olan yaklaşık uzaklıkları aşağıda Tablo 65’de verilmiştir. Tablo 65. Yahşihan İlçesinde Bulunan Kültür Varlıkları Kültür Varlığı Bulunduğu Yer Proje Sahası Göre Yönü Ve Mesafesi Gar Binası (Anıt Yapı) Kılıçlar Kasabası Güneybatı - 6 km. İlkokul Binası (Anıt Yapı) Kılıçlar Kasabası Güneybatı - 6 km. Gar Binası, Lojman ve Depo Binaları (Anıt Yapı) Irmak Kasabası Kuzeybatı - 4 km. Mahmutlar Köyü (Arkeolojik Sit) Mahmutlar Köyü Kuzeydoğu - 6 km. Proje sahası içerisinde herhangi bir kültür ve tabiat varlığı bulunmamakta olup, projenin inşaat aşamasında herhangi bir kültür varlığı ile karşılaşılması durumunda İl Kültür ve Turizm Müdürlüğüne haber verilecektir. 169 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Proje alanı ve yakın çevresinde herhangi kültür ve tabiat varlığı bulunmadığından ve VIII.2.6 başlığı altında verilen hava kalitesi modelleme çalışmaları sonuçlarında da görüleceği üzere projenin işletme aşamasından kaynaklı olarak ortaya çıkacak emsiyonlar ilgili yönetmelik sınır değerleri altında kalmakta olduğundan ESER DGKÇS’den kaynaklı olarak bölgede olumsuz bir etki oluşması öngörülmemektedir. VIII.1.18 Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin faaliyete açılmasına dek yerine getirilecek işlerde çalışacak personelin ve bu personele bağlı nüfusun konut ve diğer teknik/sosyal altyapı ihtiyaçlarının nerelerde ve nasıl temin edileceği Proje konusu faaliyet kapsamında inşaat aşamasında ünitelerin tesis edilmesi sırasında yaklaşık 30 ay olarak öngörülmüş olup, inşa süresi boyunca inşaat, elektrik, mekanik gibi birçok disiplin bir arada çalışacaktır. İnşa süresinde aynı anda maksimum 1000 personelin istihdam edilmesi planlanmaktadır. Şantiyede farklı zamanlarda farklı sayılarda eleman çalışacak olup, ortalama aynı anda çalışan sayısı ise 500 kişi olarak öngörülmüştür. İnşaat faaliyetleri sırasında kullanılmak üzere proje alanı içerisine şantiye kurulacak olup, proje kapsamında çalışacak olan personelin her türlü teknik ve sosyal altyapı ihtiyaçları için yatakhane, yemekhane, mutfak, soyunma yeri, duş, tuvalet, lavabo, ardiye, idari ve teknik bürolar söz konusu şantiye içerisinde yer alacaktır. Proje kapsamında çalıştırılacak personel öncelikli olarak proje sahası ve yakın çevresindeki yerleşimlerden tercih edilecektir. Bu durumda yakın yerleşim yerlerinden gelen personelin kendi ikametgâhlarında konaklamalarını talep etmeleri ve/veya inşaat faaliyetleri açısından uygun olması halinde servis arabaları ile taşıma yapılabilecektir. Proje kapsamında inşaat aşamasında kullanılacak Beton Santrali de şantiye sahası içerisine kurulacaktır. Hazır Beton Santrali inşa süresince kullanılacak olup, inşaat aşamasının tamamlanması ile kapatılacaktır. 170 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU VIII.1.19 Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin faaliyete açılmasına dek sürdürülecek işlerden insan sağlığı ve çevre için riskli ve tehlikeli olanlar Proje kapsamında arazi düzenlemesi ve inşaat aşaması insan sağlığı ve çevre için risk ve tehlike taşıyabilecek faaliyetler, iş kazaları, toz ve gürültü oluşumudur. İnşaat aşamasında iş araçları, aletleri ve makinelerinin kullanımından doğabilecek personelin dikkatsizliği ve eğitimsizliğinden kaynaklı genel riskler bulunmaktadır. Projenin inşaat aşamasından başlayarak ünitelerin faaliyete açılmasına dek meydana gelebilecek insan sağlığı ve çevre için riskli ve tehlikeli işler, hemen her inşaat çalışmasında meydana gelmesi muhtemel yaralanma, şantiye içi trafik kazaları, malzeme sıçraması, insan düşmesi, iş makineleri kazaları vb. olaylardır. Söz konusu kaza risklerinin oluşum sebepleri, genel olarak personel hatasından kaynaklanması muhtemel olduğundan, inşaat aşamasında çalışacak personele konu ile ilgili olarak ilgili tüzük ve yönetmeliklere istinaden gerekli eğitimler verilecektir. Ayrıca, çalışma alanına uyarıcı levhalar konulacaktır. Tehlike arz eden yüksekte çalışma, elektrik ve kaynak isleri vb. işlemler, işinde yetkili ve yetkin personel tarafından yürütülecektir. Çalışan işçiler baret kullanmaları ve yüksekte çalışırlarken emniyet halatı ve kıyafeti ile çalışmaları için bilgilendirilecek ve uygulamanın sürdürülmesi özenle takip edilecektir. Çalışma süresi içinde konsantrasyonun azalmasına bağlı iş kazalarını önlemek amacıyla kısa molalar verilerek iş kazası oluşma riskinin önüne geçilecektir. Projenin tüm aşamalarında; 4857 sayılı İş Kanunu ve bu kanuna bağlı olarak çıkartılmış olan yönetmelik ve tüzük hükümlerine uyulacak ve olası kaza ve risklerinin en aza indirilmesi için gereken tüm önlemler alınacaktır. Faaliyet alanında 4857 sayılı İş Kanununa ve bu kanuna bağlı olarak çıkarılmış olan tüzük ve yönetmelik hükümlerine riayet edilecektir. Söz konusu proje kapsamında faaliyet alanında iş makinelerinden kaynaklı olarak oluşacak gürültü düzeyleri, Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği’nin 23. Maddesine istinaden aynı yönetmeliğin Ek-7 Tablo 5’inde belirlenmiş olan şantiye alanı için çevresel gürültü sınır değerlerini sağlamaktadır. Proje kapsamında gerçekleştirilecek faaliyetler esnasında 04.06.2010 tarih ve 27601 sayılı Resmi Gazete yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulacaktır. Gürültüye maruz kalınan ortamlarda çalışanların sağlığını koruyabilmek ve faaliyetin sürekliliğini sağlayabilmek için başlık, kulaklık veya kulak tıkaçları gibi uygun koruyucu araç ve gereçler verilecektir. Proje kapsamında 4857 sayılı İş Kanunu ve buna bağlı olarak çıkarılan tüzük ve yönetmeliklerde belirtilen hükümlere uyulacaktır. Çalışma yapılan sahalar ve hafriyat topraklarının üst yüzeyi düzenli olarak nemlendirilerek tozuma engellenecek ve oluşacak toz emisyonu asgari seviyede tutulacaktır. 171 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Proje alanında gerçekleştirilecek faaliyetler sırasında SKHKKY Ek-1 ve Ek-2’de belirtilen hususlara uyulacaktır. Çalışma koşullarına özen gösterilerek toz oluşumu azaltılacaktır. Proje alanı ve yollar ve düzenli olarak sulanacak, malzeme savrulma yapılmadan boşaltma ve düzeltme işlemleri yapılacaktır. Tüm çalışmalar sırasında 06.06.2008 tarih ve 26898 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Hava Kalitesi Değerlendirme Ve Yönetimi Yönetmeliği ve SKHKKY’ne uygun hareket edilecektir. VIII.1.20 Proje kapsamında yapılacak bütün tesis içi ve tesis dışı taşımaların trafik yükünün ve etkilerinin değerlendirilmesi Söz konusu proje kapsamında Farcan Enerji Üretim A. Ş. tarafından Kırıkkale ili Yahşihan İlçesi Kılıçlar Belediyesi sınırları içerisinde 103 ada, 6 parselde yaklaşık 227.000 m2’lik alan üzerinde 835 MW kurulu gücünde ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali’nin işletilmesi planlanmaktadır. Faaliyet sahası Kırıkkale’nin kuzeybatısında yaklaşık olarak 25 km ve Ankara’nın doğusunda yaklaşık olarak 80 km mesafede yer almaktadır. Tesise ulaşım için Ankara-Kırıkkale yolu üzerinde Irmak Belediyesi’nden sonra yer alan ayrımdan mevcutta yer alan stabilize yol takip edilerek ulaşılabilir. Kırıkkale istikametinden gelişte ise Hacıbalı Köyü yakınlarında söz konusu mevcut stabilize yola bağlantı sağlanabilir. Aşağıda proje sahası ve şehirlerarası ana yollara göre konumu Şekil 70’de gösterilmiştir. 172 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU PROJE SAHASI Şekil 70. Proje Sahası Ve Şehirlerarası Ana Yollara Göre Konumu 173 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Projenin inşaat aşamasında çalışacak makine ve ekipmanların faaliyet sahasına taşınması sırasında karayolları kullanılacaktır. İnşa aşaması süresince proje sahasında gerçekleştirilemeyecek herhangi bir bakım-onarım işi gerekmedikçe makine ve ekipmanlarda faaliyet sahasında çalışacaktır. Hafriyat taşınımı sırasında proje sahası ve etrafında yer alan yollar kullanılacak olup, inşaat çalışmaları sırasında karayoluna olası etkileri sonucu zarar verilmesi durumunda bu zarar karşılanacak ve çalışmalar sırasında Trafik Mevzuatına uyulacaktır. Bunun yanı sıra gerekli olması durumunda proje alanı ve etrafında yol iyileştirilmesi, genişletmesi, bakım ve iyileştirme yapılacaktır. Söz konusu proje ile trafik hacminde yalnızca hafriyat toprağı taşınması sırasında kamyon miktarında artış olacak olup, bu artış hafriyat toprağı taşınımı sonrasında ortadan kalkacaktır. VIII.1.21 Proje alanında peyzaj öğeleri yaratmak veya diğer amaçlarla yapılacak saha düzenlemeleri Tesis inşaatının tamamlanması sonrasında faaliyet üniteleri etrafında gerekli arazi düzenleme ve ıslah işlemleri yapılacaktır. Proje sahası içerisine yapılacak arazi düzenlemesinde kullanılacak bitki türleri bölge özelliklerine uygun bitkiler arasından seçilecek olup, peyzaj çalışmaları detayları ÇED Süreci sonrasında neticelendirilecektir. VIII.1.22 Diğer Faaliyetler Projenin inşaat aşaması kapsamında yukarıda Bölüm VIII.1. altında verilen açıklamalar dışında bildirecek herhangi bir husus bulunmamaktadır. VIII.2. Projenin İşletme Aşamasındaki Faaliyetleri, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler VIII.2.1 Proje kapsamındaki tüm ünitelerin özellikleri, hangi faaliyetlerin hangi ünitelerde gerçekleştirileceği, kapasiteleri, her bir ünitenin ayrıntılı proses akım şeması, temel proses parametreleri, prosesin açıklaması, faaliyet üniteleri dışındaki diğer ünitelerde sunulacak hizmetler, kullanılacak makinelerin, araçların, aletlerin ve teçhizatın özellikleri ve miktarları Proje kapsamında 2 adet 270,7 MW Gaz Türbini ve 1 adet 293,6 MW Buhar Türbini kurularak 6.262 GWh enerji üretilmesi planlanmaktadır. ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali (DGKÇS), 835 MWe kurulu güce sahip tipik bir gaz türbini ve buhar türbini konfigürasyonundan oluşan, doğal gaz yakıtlı bir elektrik üretim tesisidir. Tesiste doğal gaz dışında başka bir yakıt kullanılmayacaktır. 174 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Önerilen santralın temel konfigürasyonu aşağıda verilen ana ve yardımcı ekipman ve üniteleri içerecektir: - İki (2) adet Kuru Düşük NOx Brülörlü Gaz Türbini (GT), - İki (2) adet yatay akış tipli üç basınç seviyeli Atık Isı Kazanı (HRSG), - Bir (1) adet yoğuşmalı, yatay çıkışlı, üç basınç seviyeli Buhar Türbini (ST), - Üç (3) adet su veya hava soğutmalı jeneratör ünitesi (gaz ve buhar türbinleri için ortak), - Bir (1) adet ıslak tip soğutma kulesi, - Üç (3) adet Yardımcı Trafo, 15/380 kV ana yükseltici trafo, - İzole Faz Bağlayıcı, 380 kV Şalt Sahası, - Su Arıtma Tesisi, Atık Su Arıtma Tesisi, Kazan besleyici su pompaları, - Elektrik sistemleri, Mekanik sistemler, Gaz temini ve ısıtma sistemi. Önerilen santralde, yakma odasında doğal gazın yanması sonucu sıcak yanma gazları oluşacak ve gaz türbininden genleşerek geçerek türbin kanatlarını döndürecektir. Kanatların dönmesi ile birlikte bir elektrik jeneratörüne bağlı olan mil dönerek elektrik enerjisi üretimi gerçekleştirilecektir. Gaz türbininden çıkacak olan sıcak egzoz gazlarının enerjisi tekrar kullanılmak üzere bir atık ısı kazanına (HRSG) alınarak, kazan içinde bulunan suyun buharlaşması sağlanacaktır. Yüksek basınçta elde edilen buhar, buhar türbinini çalıştırarak ek elektrik enerjisi üretilecektir. İki ayrı proseste elektrik üretildiğinden bu sisteme kombine çevrim santrali denilmektedir. Atık ısı kazanında geri dönecek olan çürük buhar bir yoğunlaştırıcı ünitesinden geçerek yoğunlaştırılacaktır. Yoğunlaştırılmış su atık ısı kazanında kullanılmak üzere tekrar sisteme yollanacaktır. Islak Tip Soğutma Sistemi kullanılması sayesinde elektrik sarfiyatı azaltılacak olup, tesis içi elektrik tüketiminde de azalma sağlanacaktır. Proje konusu tesise ait öngörülen proses akış şeması aşağıda verilmiş olup, 170C sıcaklık, % 64 nispi nem ve 0,9343 basınca ve tam kapasite çalışma koşullarına göre hazırlanan detaylı Isı Denge Diyagramı ekte verilmiştir (Bkz. Ek-18). 175 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 71. Proses Akış Şeması ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Gaz Türbini Ünitesi: Gaz türbinlerinde doğalgazın yanması ile üretilen termal enerji, yanma türbinleri kompresör ve jeneratörleri çalıştırılarak mekanik enerjiye dönüştürülür. Bir mil ve doğrudan tahrikli frekans kontrol yeteneğine sahip Gaz Türbinleri hava emme sistemi, susturucu, kompresör temizleme tesisleri gibi tüm yan ve yardımcı üniteleri de içerir. Gaz türbini yanma havası giriş hava filtrelerinden geçirilir, hava girişi kanal sistemi ile sıkıştırılır ve daha sonra yanma bölümlerine geçirilir. Doğalgaz, yanma bölümü içerisindeki basınçlı havanın içerisine enjekte edilir ve ateşlenir. Sıcak yanma gazları türbin bölümlerinde genişleyerek türbinleri döndürür ve elektrik jeneratörlerinin çalışmasını sağlar. Gaz türbini ilgili tüm yük durumları ve yıllık iklim dalgalanmaları göz önüne alınarak dizayn edilmiş olup, tüm çevre koşullarında çalışma yeteneğinde dizayn edilecektir. Proje kapsamında toplamda 2 adet Gaz Türbini öngörülmüştür. Gaz türbinine gelen gaz ve filtrelenmiş hava ile yanması sonucu oluşan basınçla türbin kanatları çevrilir ve kanatlardan ilerleyerek jeneratörde mekanik enerjiden elektrik enerjisi üretilir. Gaz türbininden çıkan sıcak egzoz gazı da tekrar kullanılmak üzere atık ısı kazanına alınır. Her bir gaz türbini ayrı jeneratörlere ve atık ısı kazanlarına bağlanmaktadır. Gaz türbini emniyetli ve güvenli bir çalışma için aşağıdaki ünitelere sahip olması öngörülmüştür. - Giriş hava filtre sistemi - Yakıt gaz sistemi - Yağlama ve hidrolik yağ sistemleri - Yağ soğutucular - On-line ve off-line özelliğine sahip Kompresör yıkama sistemi - Yangın koruma sistemi - Türbin ve jeneratör kontrol - Türbin hava girişi soğutma sistemi - 3 fazlı alternatif akım jeneratörü geleneksel turbo tip silindirik rotor yapısı, 50 Hz ve hidrojen ve/veya Hava ve/veya su soğutmalı olacaktır. - Kuru Düşük NOx üreten brülörler - Soğutma sistemleri - Aletler ve Kullanma Sistemi - Türbin, jeneratör ve jeneratör trafo koruma sistemleri - Kanal ve susturucu ile birlikte egzoz gazı sistemi - Gaz Tespit Sistemi Gaz türbin parçaları, özellikle de sıcak gaz parçaları (nozullar, yanma odaları, geçiş kanalları, giriş nozulları ve bıçaklar gibi) uzun ömürlü, güvenli, kullanım kolaylığı ve bakım kolaylığı olacak şekilde tasarlanmıştır. ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Aşağıda Şekil 72 ve Şekil 73’de Tipik Bir Gaz Türbini Ve Ekipmanları ile Yuvarlak Yanma Odası İle Gaz Turbini Genel Kesit Görünüşü gösterilmiş olup, Tablo 66’da Gaz Türbinlerinin Teknik Özellikleri verilmiştir. Şekil 72. Tipik Bir Gaz Türbini Ve Ekipmanları 178 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 73. Yuvarlak Yanma Odası İle Gaz Turbini Genel Kesit Görünüşü Tablo 66. Gaz Türbini Teknik Özellikleri Teknik Özellikleri Gaz Turbini Yanma Sistemi Kuru düşük NOx Jeneratör İstasyonundaki Gayri Safi Üretim 270.700 kW Baca Sayısı 1 Gaz Türbini Şaft Hızı 3000 rpm Gaz Türbini Basınç Oranı Yaklaşık 17 Gaz Türbinine Giriş Sıcaklığı 17 °C Gaz Türbininden Çıkış Sıcaklığı 586,5°C Kompresör Emme Hava Akımı 641,6 kg/s Türbinden Gaz Akımı Çıktısı 655,5 kg/s Jeneratör İstasyonundaki Sıcaklık Oranı 9.111 kJ/kWh Jeneratör İstasyonundaki Verim %39,51 179 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Atık Isı Kazanı: Gaz türbinlerinde oluşan egzoz gazı yüksek basınçlı buhar üretimi için atık ısı kazanına alınacaktır. Atık Isı Kazanındaki 3 basınç bölmesinde basınçlı buhar üretmek için türbin egzoz gazları kullanılacaktır. Her bir gaz türbin jeneratörü ayrı atık ısı kazanlarına bağlanacağından proje kapsamında 2 adet atık ısı kazanı öngörülmüştür. Yoğuşmalı tip Buhar Türbinleri Atık Isı Kazanında üretilen buhar ile beslenir. Atık Isı Kazanı dikey veya yatay gaz akışlı yanmasız tip, 3 basınç seviyesinde (yüksekorta-düşük basınç), giriş ve çıkış havalandırma kanallı, yalıtımlı, izolasyon, egzoz bacası ile donatılmış doğal veya cebri sirkülasyonlu olacaktır. Her bir Atık Isı Kazanı Yüksek Basınç (HP), Orta Basınç (IP) ve Düşük Basınç (LP) buharları üretmek için ayrı ayrı Kızdırıcı, Evaporatör ve Ekonomizer bölümleri içerecektir. Tipik bir atık ısı kazanı aşağıdaki üniteleri içermektedir; - Gaz türbini egzoz gazı sistemi Baca gazı kanalları Yalıtım Havalandırma ve drenaj sistemleri Başlatma sistemi Blow-down sistemi Kazan ilgili boru ve vanaları Baca Aşağıda Atık Isı Kazanlarının teknik özellikleri Tablo 67’de verilmiştir. Tablo 67. Atık Isı Kazanı Teknik Özellikleri Teknik Özellik HRSG Sayı 2 Tipi Horizontal, Doğal Akım Basınç Seviyesi Miktarı (Stages, HP, LP & IP) 3 Basınç Kazanların Tasarım Basıncı( bar) 119,6 / 29,93 / 4,135 (HP/IP/LP) Kazanların Tasarım Sıcaklığı (Celsius) (HP/IP/LP) 567,2 / 566,5 / 233,5 Kazana Giriş Kütlesel Akımı (Yanma Gazı Türbini) 655,5 kg/s Kazana Giriş Sıcaklığı (Yanma Gaz Türbini) 586 Kazandan Çıkan Yanma Gaz Miktarı 655,5 kg/s Kazandan Çıkan Yanma Gaz Sıcaklığı (Bacadan Gelen) 87°C 180 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Buhar Türbini: Atık Isı Kazanından gelen ısıl enerjisi yüksek (yüksek basınç ve sıcaklığa sahip) buharın ısıl enerjisinin mekanik enerjiye çevrildiği türbindir. Buhar türbini yeniden ısıtmalı, boğaz buhar sistemli, makine yağı sistemli, hidrolik kontrol yağ sistemli ve buhar giriş vanalı 3 basınçlı ve yoğuşmalı tipte olacaktır. Türbine giren buhar bir takım ani kapama ve kontrol vanalarından geçecektir. Bu vanalar aynı zamanda türbin hızını ve hava yükü miktarını da yönetecektir. Türbin kontrol sistemi elektro-hidrolik tipinde olacaktır. Proje kapsamında 1 adet Buhar türbini öngörülmüş olup, türbinden elde edilen mekanik enerji jeneratör yardımıyla elektrik enerjisine çevrilecektir. Türbinin dönüş hızı 3000 rpm olarak tasarlanmıştır. Türbinin tasarımı sırasında döngüsel görev ve hızlı start-up sağlayacak şekilde yapılmıştır. Bıçak aşınmasının en aza indirilmesi için teknolojik bıçak malzemeleri ve uygun egzoz buhar nemi seçilecektir. Buhar türbininin önemli kısımları arasında; Rotor, Curtis kanatları, Güç kanatları, Stator kanatları, İç karter, Dış karter, Reglaj, Main stoper, İnterceptor reheat stoper (bazı tiplerde), Pedastal, İmpeller regülatör, Radyal yataklar, Thrust yatak, By-passlar, Nozullar, Glendler, İnter labirentler, Karter labirentleri, Hız governörü, Stabilitör pistonlar (servo motor) bulunmaktadır. Tesisin işletmeye alma, kapama ve anormal işletim koşulları boyunca, Atık Isı Kazanının maksimum buhar üretiminin %100’ünü sağlayacak şekilde buhar türbini bypass sistemi dizayn edilecektir. Basamaklı HP ve ayrı IP ve LP buhar bypass istasyonları, tesisin işletmeye alma, kapama ve anormal işletim koşulları boyunca yüksek işletim esnekliği sağlanmasını sağlayacaktır. 3 fazlı alternatif akım jeneratörü konvansiyonel turbo-tip silindirik rotor, 50 Hz ve hidrojen ve/veya su soğutmalı olacaktır. Buhar türbini aşağıdaki ünitelere sahip olacaktır: - Glendler ve Sızdırmazlık Sistemi Otomatik drenaj sistemi Yağlama ve Kontrol Yağ Sistemleri Enstrümantasyon ve Kontrol Sistemi 3 fazlı alternatif akım jeneratörü Türbin, jeneratör ve jeneratör trafosu koruma sistemleri Soğutma Sistemleri Senkronizasyon Üniteleri 181 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Aşağıda Şekil 74’te tipik bir buhar türbini ve ekipmanları gösterilmiştir. Şekil 74. Tipik Bir Buhar Türbini Ve Ekipmanları Aşağıda Buhar Türbinin teknik özellikleri Tablo 68’de verilmiştir. Tablo 68. Buhar Türbini Teknik Özellikleri Teknik Özellikler Proje Alanı Brüt Kapasitesi Tipi Faz Sayısı Buhar Turbini Girişi HP Buhar Sıcaklığı Buhar Turbini Girişi HP Buhar Basıncı Buhar Turbini Girişi HP Buhar Miktarı Buhar Turbini Girişi IP Buhar Sıcaklığı Buhar Turbini Girişi IP Buhar Basıncı Buhar Turbini Girişi IP Buhar Miktarı Buhar Turbini Girişi LP Buhar Sıcaklığı Buhar Turbini Girişi LP Buhar Basıncı Buhar Turbini Girişi LP Buhar Miktarı Buhar Turbini Egzoz Sıcaklığı Buhar Turbini Egzoz Basıncı Buhar Türbininin Egzoz Kütle Debisi Buhar Turbini 293.600 kW Tekrar Isıtmalı 3 563,8 °C 116,1 bara 145,8 kg/s 563,8°C 28,64 bara 171,6 kg/s 231,9°C 3,90 bara 20,5 kg/s 31,63 °C 0,0466 bara 196,2 kg/s 182 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Kondenser ve Soğutma Kulesi: Buhar türbininden çıkan düşük basınç ve sıcaklıktaki buhar kondensere gönderilerek burada soğutma sistemi vasıtasıyla yoğuşturularak su haline dönüşür. Daha sonra bu yoğuşturulan su tekrar atık ısı kazanına gönderilir. Bu şekilde su/buhar kapalı çevrimi; kazan, buhar türbini ve kondenser arasında sirküle eder. Kondenser Isı Değiştirici, Destek yapısı ve fan güverte, Buhar kanalı-dağıtım sistemi, kondenser toplama sistemi, kondenser hava temizleme sistemleri bulunacak şekilde tasarlanmıştır. Proje kapsamında yer alacak soğutma kulesinin beton zemin üzerine beton veya fiber takviyeli plastik veya ahşap olarak projelendirmesi öngörülmektedir. Dolgu işlemlerinin polivinil klorür (PVC) ile yapılması planlanmaktadır. Soğutma Sistemi Kapalı Devre- Açık Tip cebri soğutma kuleli (Islak tip Fanlı sistem) olarak planlanmıştır. Hava, kulenin aşağı tarafından hava girişinden dikey olarak çekilir, su akışına karşı dolaşır ve atmosfere yüksek hızla deşarj edilir. Kondensat soğutucu 1 tanesi yedek olmak üzere 18 hücre içerecek şekilde dizayn edilmiştir. Soğutma kulesinde kullanılan malzemeler genellikle, beklenen su kaliteleri ve atmosferik koşulları karşılamak üzere seçilirler. Proje kapsamında Soğutma Sistemi Kapalı Çevrim Fanlı soğutma kulesi olarak tasarlanmıştır. Kapalı Çevrim Fanlı Soğutma Sisteminde sürekli ve yaklaşık olarak 40.000 m3 sirkülasyon suyunun bulunması gerekmekte olup, söz konusu miktar 1 kereye mahsus olmak üzere Keson kuyulardan peyderpey temin edilecektir. Soğutma Sisteminde sürekli kapalı çevrimde dönecek sirkülasyon suyunda buharlaşma ve blöf kayıpları ortaya çıkacaktır. Buharlaşma kayıplarının karşılanabilmesi amacıyla 695 m3/sa (193 lt/saniye) ve blöf kayıplarının tamamlanabilmesi amacıyla 350 m 3/sa (97,2 lt/saniye) suyun ilave edilmesi gerekmektedir. Soğutma sisteminde gerçekleşen buharlaşma kayıpları sırasında soğutma suyu içinde bulunan çözünmüş mineraller ve katılar buharlaşmaz. Soğutma kulesinden buharlaşan su yalnızca H2O molekülüdür. Soğutma sistemi sirkülasyon suyu içinden H2O molekülü kısmen buharlaştığı için soğutma suyu içindeki çözünmüş veya çözünmemiş minerallerin su içindeki oranı gittikçe artar. Çözünmüş mineraller suyun elektrik iletkenliğini artırdığından, soğutma sistemindeki metal aksam "elektro-korozyon" riski altındadır. Elektro-korozyonun azaltılması için periyodik olarak soğutma suyunun iletkenliği kontrol edilir ve iletkenlik yükseldiğinde bir miktar soğutma suyu sistem dışına atılır. Sistem dışına atılan bu suya blöf suyu denilir. 183 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Genel olarak Su Soğutmalı Enerji Santrallerinde karşılaşılan başlıca problemler korozyon, mineral depozit oluşumu, kirlenme ve mikrobiyolojik gelişimlerdir. Soğutma sistemine besi suyu ve sirkülasyon suyunun sisteme alınmadan önce arıtılmasının haricinde Soğutma Sistemi içerisinde kimyasal parametrelerinin kontrolü ile sistem bu problemlerden uzak tutulmalıdır. Soğutma sistemlerindeki kimyasal şartlandırma programları ise ancak bu dört unsurun birbiri ile olan etkileşimleri de göz önünde tutularak birlikte çözümlenmesi ile optimum düzeyde sağlanabilir. Soğutma sistemi sirkülasyon suyunda bazı faktörlerin sistemde yol açacağı problemler aşağıda Tablo 69’da verilmiştir. Sirkülasyon suyunun pH değerinin düşük olması, sistemde korozyona yol açabileceği gibi belli bir değerin üzerinde olması da birikinti oluşumunu ve mikrobiyolojik oluşumları tetiklemektedir. Aynı şekilde sistem içerisinde soğutma suyunun düşük çizgisel hızda olduğu bölgelerde askıda katı maddelerin birikintiye yol açması olasılığı yüksek çizgisel hızda olan bölgelere göre daha fazladır. Buna karşın yüksek çizgisel hız tek başına soğutma sisteminde korozyona yol açan bir faktördür. Tablo 69. Soğutma Suyunda Yer Alan Maddelerin Yarattığı Sorunlar Faktörler Korozyon Birikinti Mikrobiyolojik pH x x x Çözünmüş tuzlar x x Çözünmüş gazlar x Askıda katı maddeler x Mikroorganizmalar x Sıcaklık x Sistem metalürjisi x Çizgisel hız x x x x x x x x Sistemde kalma zamanı x x Su kalitesi x x Bakteri sayısı x Bulanıklık x Besi maddeleri x Güneş ışığı x Çözünmüş oksijen x Soğutma suyunun şartlandırılmaması veya yeterli derecede şartlandırma yapılmaması neticesinde ise ısıl alışverişin zayıflaması ve kaybı ekipmanların kullanım ömrünün kısalması, ekipmanların sürekli arızalanması, üretim kaybı, maliyet artışı ve sistemlerin tamamen durması problemleri ile karşılaşılmaktadır. Söz konusu problemler ile karşılaşılmaması ve soğutma suyu kalitesinin düzenli olarak takibi için soğutma suyu kalitesi on-line olarak sürekli ölçümü yapılacaktır. On-line ölçümler pH, klor, spesifik iletkenlik, sıcaklık ve debi gibi parametrelerini kapsamaktadır. 184 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Soğutma suyu kalitesinin devamlılığını sağlamak amacıyla soğutma sistemi içerisinde kimyasal dozajlama ünitesi yer alacaktır. Söz konusu ölçüm sonuçlarına istinaden kireç önleyici, seyreltici, klor/sodyumhipoklorit ve sülfürik asit gibi uygun malzeme kullanılarak soğutma suyu kalitesi sisteme zarar vermeyecek şekilde kontrol altında tutulacaktır. Aşağıda Tablo 70’de kullanılacak kimyasallar ve nihai amaçlar gösterilmiştir: Tablo 70. Soğutma Sisteminde Kullanılacak Kimyasal Maddeler Kimyasal Adı Miktar Amaç Kireç çözücü 21 kg/sa Kireç oluşumu ve sistem korozyonu önleme Seyreltici 1.375 kg/ay Tortu oluşumunu önleme ve çökelmeyi kontrol altında tutmak Klor/ Sodyumhipoklorit 14 kg/sa Alg ve biyolojik organizmaların büyümesini engellemek Sülfürik asit 88 kg/sa Suyun pH’ını ayarlamak Aşağıda Soğutma Kulesi teknik özellikleri Tablo 71’de verilmiştir. Tablo 71. Soğutma Kulesi Teknik Özellikleri Teknik Özellikleri Değer Sıra Numarası 2 Hücre Numarası 18 Soğutma Kapasitesi 40190 ton/sa Yüzey Alanı N/A Tahmini Olarak Kapladığı Alan 146,5 m x 36,2 m Hava Hızı 4,74 m/s (giriş) Toplam Vantilatör Kapasitesi 159,1 kW x 18 sets Blöf Suyu Sıcaklığı 18 °C Ön Isıtma Kazanı: Proje kapsamında yaklaşık olarak 6,5 ton/sa buhar debili 1 adet ön ısıtma kazanı tesis edilmesi öngörülmüştür. Yakıt olarak sadece doğalgaz kullanılacak olan ön ısıtma kazanı verimliliği yaklaşık olarak %90 olacak şekilde dizayn edilmiştir. Ön Isıtma Kazanı herhangi bir sebeple tesisin durdurulduktan sonra tekrar sisteme alınması sırasında kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Tesisin tekrar devreye alınması sırasında Atık Isı Kazanlarında buhar üretimi uzun bir zaman aldığından hızlı buhar üretmek amacıyla ön ısıtma kazanı kullanılacaktır. Tekrar devreye alma sırasında hızla buhar üreten ön ısıtma kazanı sistem düzenli olarak devreye girdiğinde kapatılacaktır. Sürekli kullanılmayacak olan bu ünite yalnızca tesisin tekrar devreye alma süresini kısaltmak ve enerji üretimini daha verimli hale getirilmek üzere tasarlanmıştır. 185 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Jeneratör: ESER DGKÇS için önerilen dizel jeneratör kapasitesi 1200 kW olup, sadece acil durumlarda kullanılacaktır. Tam yükte çalışması halinde yaklaşık olarak 345 lt/sa yakıt tüketmesi beklenmektedir. 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği’nde Ek-5, A. 7. Maddesinde “Tamamen acil durumlarda kullanılan, acil güç sistemleri (sürekli çalıştırılmayan, herhangi bir arıza durumunda veya elektrik kesintisinden dolayı işletmeye sokulan ve bu durumların ortadan kalkması ile işletmeden alınan ve yılda azami 500 saat’e kadar kullanılan) için aşağıdaki emisyon standartları uygulanmayacaktır.” hükmü yer almakta olup, söz konusu ünite SKHKKY uygulamalarından muaftır. Yukarıda bahsi geçen üniteler dışında faaliyet alanı içerisinde idari bina, sosyal bina, bakım-onarım atölyesi, depo, kontrol odası, su arıtma tesisi, atıksu arıtma tesisi, şalt sahası ile doğalgazın basıncının kullanım koşullarına indirilmesi ve gaz miktarı ölçümlerinin yapılması amacıyla RMS-A ve RMS-B İstasyonu yer alacaktır. VIII.2.2 Proje ünitelerinde üretilecek mal ve/veya hizmetler, nihai ve yan ürünlerin üretim miktarları, nerelere, ne kadar ve nasıl pazarlanacakları, üretilecek hizmetlerin nerelere, nasıl ve ne kadar nüfusa ve/veya alana sunulacağı Proje kapsamında sadece elektrik enerjisi üretilecek olup, 835 MWe Kurulu Gücündeki ESER DGKÇS’de 6,262 GWh elektrik enerjisi üretimi planlanmaktadır. ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali’nde üretilecek olan Elektrik Enerjisinin Ulusal Enterkonnekte Sisteme bağlanabilmesi için 380 kV’lık Enerji İletim Hattının yapılması gerekmektedir. Proje kapsamında üretilen elektrik enerjisi santral yanına yapılacak şalt sahası ile sisteme bağlanacaktır. Yapımı planlanan 380 kV’lık Enerji Nakil Hattı (ENH) ve bağlantı için Türkiye Elektrik İletim A. Ş. (TEİAŞ)’a gerekli müracaatlar yapılmıştır. TEİAŞ’ın güzergâh hakkındaki görüşü ekte yer almaktadır. (Bkz. Ek-1) Planlanan 380 kV gerilimli, 2x3 bundle 1272 MCM iletkenli yaklaşık 25 km ve 3 bundle 1272 MCM iletkenli yaklaşık 30 km uzunluğundaki ENH, Eser Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali yanında kurulacak olan Şalt Sahasından başlayacak olup önce TEİAŞ yatırım programında yer alan Kayaş TM’ye akabinde de mevcutta yer alan Gölbaşı TM’ye bağlanacaktır. Kayaş Trafo Merkezi şu anda planlama aşamasında olup, söz konusu trafo merkezinin yapımı TEİAŞ yükümlülüğündedir. 186 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Bir diğer bağlantı noktası ise Kırıkkale Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali olacaktır. Bu noktaya 380 kV gerilimli, 1272 MCM iletkenli 3 bundle yaklaşık 8 km uzunluğundaki ENH ile bağlanılacaktır. Konuyla ilgili olarak TEİAŞ ile görüşmeler devam etmekte olup, gelişen süreç içerisinde bahsi geçen Enerji Nakil Hatları kapsamında Çevre ve Şehircilik Bakanlığına gerekli başvurular yapılarak ÇED Süreci başlatılacaktır. Proje kapsamında Lisans almak üzere EPDK (Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu) müracaat edilmiş olup, ÇED Sürecinin tamamlanmasını müteakip EPDK’ya Enerji Üretim Lisansının düzenlenmesi hususunda gerekli müracaat yapılacaktır. VIII.2.3 Proje ünitelerinde kullanılacak suyun hangi prosesler için ne miktarlarda kullanılacağı, nereden, nasıl temin edileceği, ne miktarlarda hangi alıcı ortamlara nasıl verileceği (evsel ve prosesten kaynaklı atık suların bertarafının ayrı ayrı açıklanması), suya uygulanacak ön işlemler (arıtma birimleri ile katma-besleme suyu olarak katılacağı birimleri kapsayan), su hazırlama ana akım şeması, su buhar çevrimi, proses akım şeması çevrimde uygulanacak su iç işlemleri, kullanılacak kimyasal maddeler ESER DGKÇS işletme aşamasında personelin ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla ve proses içerisinde Soğutma Sistemine buharlaşma kayıplarının karşılanması, Atık Isı Kazanı ve Soğutma Sistemi blöf suyu takviyesi, tesis içi yıkama işlemleri gibi faaliyetler kapsamında su ihtiyacı bulunmaktadır. Proje kapsamında ihtiyaç duyulan suyun tamamı Kızılırmak kenarına açılacak olan Keson Kuyulardan temin edilecektir. Keson Kuyu açılması ve proje kapsamında ihtiyaç duyulan suyun teminine istinaden DSİ Genel Müdürlüğünün uygun görüş yazısı ekte sunulmuştur. (Bkz. Ek-23) A. Evsel Nitelikli Kullanım ve Atıksu Oluşumları İşletmede çalışan personel ihtiyaçları ve kullanma sularının temini için keson kuyulardan temin edilen su tesis içerisinde yer alan Su Arıtma Tesisinde arıtılarak kullanılacaktır. Su arıtma tesisi akışı ekte yer alan Su Kütlesi Denge Diyagramında verilmiştir. (Bkz. Ek-19) Su Kütlesi Denge Diyagramından da görüleceği üzere keson kuyudan alınan sular Durultucuda ön çökeltimden geçtikten sonra Ultrafiltrasyon ünitesinde işlem görür. İçme ve kullanma suyu olarak kullanılacak sular buradan ileri arıtım ünitesi olan Aktif Karbon Filtre sistemine alınır. İleri arıtımı tamamlanan içme ve kullanma suları sisteme verilir. İçme ve kullanma sularının işlem göreceği İleri Su Arıtım Tesisi kapasitesi 40 m3/gün olarak dizayn edilmiştir. Projenin işletme aşamasında oluşacak atıksular; çalışan personelin içme ve kullanma amaçlı su tüketimine bağlı olarak oluşacak olan evsel nitelikli atıksulardır. Proje kapsamında işletme aşamasında yaklaşık olarak 40 kişi çalışacaktır. 187 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Kişi başına gerekli su miktarı 150 lt/gün (Kaynak: Su Temini ve Atıksu Uzaklaştırılması Uygulamaları İTÜ - 1998, Prof. Dr.Dinçer TOPACIK, Prof. Dr. Veysel EROĞLU) alınarak toplam su ihtiyacı yaklaşık olarak 6 m3/gün olarak hesaplanmıştır. Personel tarafından kullanılacak suyun tamamının atıksu olarak döneceği kabul edilirse 6 m3/gün atıksu oluşumu söz konusudur. 31.12.2004 tarih ve 25687 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Madde 26. a’da “..Kent dışında kalan ve doğrudan alıcı ortama deşarj yapan atıksu kaynakları için münferit veya ortak arıtma tesisleri yapılarak bunların atıksularının arıtılması gereklidir..’ hükmü ve Madde 26. e.’de “Gerçek veya tüzel kişiler, faaliyet türlerine göre, alıcı ortama verdikleri atıksular için bu Yönetmeliğin ekinde yer alan Tablo 5’ten Tablo 21’e kadar konulan deşarj standartlarını sağlamakla yükümlüdürler.” hükmü yer almaktadır. Ayrıca aynı yönetmeliğin Madde 27.sinde “Evsel nitelikli atıksuların alıcı su ortamlarına deşarjlarında uyulması gereken standart değerler de Tablo 21 de verilmiştir. “ hükmü yer almaktadır. Söz konusu hükümler göz önünde bulundurularak Evsel Nitelikli Atık Suların Alıcı Ortama Deşarj Standartları’na uyulacak ve işletme aşamasından kaynaklanan evsel nitelikli atıksular Paket Atıksu Arıtma Tesisi arıtılacak olup, aşağıda Tablo 58’de verilen Evsel Nitelikli Atık Suların Alıcı Ortama Deşarj Standartları’na uygun olarak deşarj limitleri sağlanarak Kızılırmak Nehrine deşarj edilecektir. Tablo 58. SKKY - Tablo 21.1: Sektör: Evsel Nitelikli Atıksular* (Sınıf 1: Kirlilik Yükü Ham BOİ Olarak 5-120 Kg/Gün Arasında, Nüfus =84- 2000) Parametre Birim Kompozit Numune Kompozit Numune 2 Saatlik 24 Saatlik Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı (BOİ5) (mg/L) 50 45 Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) (mg/L) 180 120 Askıda Katı Madde (AKM) (mg/L) 70 45 pH - 6-9 6-9 B. Proses Suyu Kullanımı ve Atıksu Oluşumları ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali’nde Soğutma Sistemine buharlaşma kayıplarının karşılanması, Atık Isı Kazanı ve Soğutma Sistemi blöf suyu takviyesi, tesis içi yıkama işlemleri gibi faaliyetler kapsamında gerekli olan su ihtiyacı keson kuyulardan karşılanacaktır. Tesise alınan su öncelikle Su Arıtma Sisteminden geçirildikten sonra sisteme verilecektir. 188 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Aşağıda proseste kullanılacak olan su miktarları ile ilgili özet tablo verilmiştir. 3 Su Kullanım Alanları Soğutma Sistemi Buharlaşma kayıpları Soğutma Sistemi Blöf kayıpları Atık Isı Kazanı Suyu Proses Blöf kayıpları 3 m /sa m /gün Bertaraf şekli 695 16680 - 350 8400 25 600 37 386 Nötralizasyon Dengeleme Nötralizasyon Dengeleme Gaz Türbin Yıkama ve Durulama Suları Tesis içi kullanımlar Atıksu Arıtma Tesisi Numune Alma ve Laboratuar Şalt Sahası ve Diğer Ünitelerden Gelen Yağmur Suları Personel kullanımları Düzensiz 0,25 TOPLAM 1.107,25 6 26.072 Paket Arıtma - Aşağıda tesiste işletme aşamasında su kullanım yerleri ve atıksu olumları şematik olarak gösterilmiştir. 189 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Proje kapsamında yer alan ünitelerde ne kadar su kullanılacağı ve bu ünitelerde oluşması beklenen atıksu miktarları ve bertaraf yöntemlerinin detaylı olarak gösterildiği Su Kütlesi Denge Diyagramı ekte verilmiş olup, aşağıda da detaylı olarak anlatılmıştır (Bkz. Ek19). B.1. Soğutma Sistemi Suları: Proje kapsamında Soğutma Sistemi Kapalı Çevrim Fanlı soğutma kulesi olarak tasarlanmıştır. Kapalı Çevrim Fanlı Soğutma Sisteminde sürekli, yaklaşık olarak 40.000 m 3 sirkülasyon suyunun bulunması gerekmekte olup, söz konusu miktar 1 kereye mahsus olmak üzere Keson kuyulardan peyderpey temin edilecektir. Soğutma Sisteminde sürekli kapalı çevrimde dönecek sirkülasyon suyunda buharlaşma ve blöf kayıpları ortaya çıkacaktır. Buharlaşma kayıplarının karşılanabilmesi amacıyla 695 m3/sa ve blöf kayıplarının tamamlanabilmesi amacıyla 350 m3/sa suyun ilave edilmesi gerekmektedir. ESER DGKÇS kapsamında yer alan Soğutma Sistemi ile ilgili detaylı bilgiler VIII.2.4. Başlığı altında verilmiştir. B.2. Atık Isı Kazanı Blöf Suyu: Atık Isı Kazanında buhar üretimi için gerekli su miktarı 25 m3/sa’dir. Atık Isı Kazanında üretilen buhar farklı basınçlara getirilerek Buhar Türbinine alınacak ve burada elektrik enerjisi üretimi gerçekleştirilecektir. Elektrik enerjisi üretimi sonrasında ısıl enerjisi kullanılan buhar yoğunlaştırıcıdan geçirilerek Atık Isı Kazanına geri döndürülecek ve tekrar buhar üretiminde kullanılacaktır. Atık Isı Kazanında gerekli olan sularının temini için keson kuyulardan alınan su tesis içerisinde yer alan Su Arıtma Tesisinde arıtılarak kullanılacaktır. Ekte yer alan Su Kütlesi Denge Diyagramında görülen Su arıtma tesisi detayları ilerleyen kısımda anlatılmıştır. (Bkz. Ek-19) Su Kütlesi Denge Diyagramından da görüleceği üzere keson kuyudan alınan sular Durultucuda ön çökeltimden geçtikten sonra Ultrafiltrasyon ünitesinde işlem görür. Atık Isı Kazanına alınacak sular buradan sırası ile Yumuşatıcı, Ters Osmoz Sistemi, Elektrodeiyonizasyon Sisteminden geçirilerek Demineralizasyon Su Depolama Tankına alınır ve buradan Atık Isı Kazanı 25 m3/sa debi ile beslenir. Atık Isı Kazanına alınacak suların işlem göreceği Su Arıtım Tesisi kapasitesi 38 m3/sa olarak dizayn edilmiştir. 190 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Buhar üretme prosesinin kazan suyunda, çözünmüş ve suspansiyon halde bulunan katı parçacıklar oluşur. Belirli bir konsantrasyon seviyesinin üzerinde, katı parçacıklar kazanın içinde bir tortu oluşturabilirler ve kazan borularının içinde veya üzerlerinde birikerek ısı transferini yavaşlatır ve aşırı ısınmaya neden olabilirler. Bu durumda kazan verimi düşer, oluşacak tahribatlardan ötürü de kazan ömrü kısalır. Ayrıca, yüksek konsantrasyondaki katı parçacıklar, buhar ile birlikte sürüklenerek buhar hatlarına su taşınmasına, sistemde kullanılan buhar kullanan cihazların, vana ve kondenstopların kirlenerek işlevlerini yapamamalarına neden olabilirler. Blöf işlemi, buhar kazanlarında bulunan sudaki çözülmüş katı maddeleri belli bir konsantrasyonda muhafaza edebilmek için gereklidir. Kazan içindeki suyun konsantrasyonu arttığında, kazanın dip seviyesinden kirliliğin yoğun olduğu bölgeden suyun bir miktarı konsantrasyon seviyesine bağlı olarak belli aralık ve sürelerle blöf edilerek ve blöf edilen miktarın yerine daha düşük konsantrasyonda su beslenerek konsantrasyon düşürülür. Bu işlem dip blöfü olarak adlanırılır. Kazan içindeki askıdaki maddelerin yoğunlaşmasından ve köpürmesinden kaynaklanan sakıncaları gidermek için de yüzey blöfü yapılması gereklidir. Bir buhar kazanında üretilen buharın kalitesi, kazan verimliliği ve işletme emniyeti bakımından hem dip hem de yüzey blöfü yapılması zorunludur. Ortaya çıkan blöf suyu genellikle dış ortama atılır. Enerji ve su tasarrufunun sağlanabilmesi için, su kalitesinin özelliklerini sabit tutmak koşulu ile dış ortama atılacak blöf suyunun minumum seviyede olması önemli bir husustur. Atık Isı Kazanında 21,2 m3/sa debi ile blöf suyu oluşacaktır. Ortaya çıkan blöf suları nötralizasyon havuzunda işlem gördükten sonra Atıksu Arıtma Tesisi çıkışında yer alan Deşarj Havuzuna alınarak dengelenecek ve deşarj edilecektir. Ekte yer alan Su Kütlesi Denge Diyagramında görülen Nötralizayon Ünitesi detayları ilerleyen kısımda anlatılmıştır. (Bkz. Ek-19) B.3. Gaz Türbin Yıkama, Sızıntı ve Durulama Suları: Gaz türbin kompresörlerinin periyodik olarak yıkanması gerekmektedir. Bu aşamada sularının temini için keson kuyulardan alınan su tesis içerisinde yer alan Durultucuda arıtılarak kullanılacak olup, proje su akışı ekte yer alan Su Kütlesi Denge Diyagramında verilmiştir. (Bkz. Ek-19). Su Kütlesi Denge Diyagramından da görüleceği üzere keson kuyudan alınan sular Durultucuda ön çökeltimden geçtikten sonra proses suyu olarak alınacak suyun kapasitesi 16 m3/sa olarak dizayn edilmiştir. Ekte yer alan Su Kütlesi Denge Diyagramında görülen Durultucu Ünitesi detayları ilerleyen kısımda anlatılmıştır. (Bkz. Ek-19) Durultucu Ünitesinden kaynaklı olarak ortaya çıkacak atıksular ileride E Başlığı altında detaylı şekilde anlatılan Atıksu Arıtma Tesisine alınacaktır. Arıtmadan çıkan sular nötralizasyon havuzunda işlem gördükten sonra Atıksu Arıtma Tesisi çıkışında yer alan Deşarj Havuzuna alınarak dengelenecek ve deşarj edilecektir. 191 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Gaz türbinlerinin yıkanması işlemleri sürekli gerçekleştirilmeyecek olup, periyodik olarak ve ihtiyaç duyuldukça gerçekleştirileceğinden bu aşamadan kaynaklı olarak ortaya çıkan atıksular süreklilik göstermemektedir. Gaz Türbin yıkama atıksuları Atıksu Arıtma Tesisi öncesinde Kesikli Atıksu Dengeleme Havuzunda toplanarak dengelenecektir. Burada toplanan sular Sürekli Atıksu Dengeleme Havuzuna alınacak olup, buradan ileride E Başlığı altında detaylı şekilde anlatılan Atıksu Arıtma Tesisine gönderilecektir. Ekte yer alan Su Kütlesi Denge Diyagramında görülen Atıksu Arıtma Tesis Üniteleri detayları ilerleyen kısımda anlatılmıştır. (Bkz. Ek-19) B.4. Yağlı Atıksular Proje konusu ESER DGKÇS işletme aşamasında tesis içerisinde gerçekleştirilecek faaliyetlerden ve bakım-onarım gibi işlemlerden kaynaklı olarak ortaya çıkacak yağlı atıksular öncelikle yağ ayırma ünitesine alınarak içerisindeki yağlar ayrılacak ve sonrasında nötralizasyon havuzuna verilecektir. Ekte yer alan Su Kütlesi Denge Diyagramında görülen Yağ – Su Ayırma Seperatöründen çıkan suların debisinin yaklaşık olarak 8 m3/sa olması beklenmektedir. Yağ ayırıcıda toplanan atık yağlar sızdırmasız kaplarda biriktirilecek ve Bakanlıktan lisanslı kuruluşlara teslim edilecektir. Proje alanında gerçekleştirilecek faaliyetler sırasında 30.07.2008 tarih ve 26952 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine riayet edilecektir. B.5. Şalt Sahası ve Diğer Ünitelerden Gelen Yağmur Suları Proje konusu ESER DGKÇS faaliyet sahası etrafında drenaj ve yağmur suyu toplama kanalları tesis edilecek olup, tüm yağış suları bu kanallar ile toplanarak Kızılırmak’a ulaşması sağlanacaktır. Bunun dışında ESER DGKÇS işletme aşamasında şalt sahasında ve tesis içerisinde yağmur suları uygun drenaj sistemi ile toplanacak olup, Kesikli Atıksu Dengeleme Havuzunda toplanarak dengelenecektir. Burada toplanan sular Sürekli Atıksu Dengeleme Havuzuna alınacak olup, buradan Atıksu Arıtma Tesisine gönderilecektir. Ekte yer alan Su Kütlesi Denge Diyagramında görülen Atıksu Arıtma Tesis Üniteleri detayları ilerleyen kısımda anlatılmıştır. (Bkz. Ek-19) B.6. Numune Alma ve Laboratuar Atıksuları Proses içerisinde Su Arıtma Tesisi ve proje ünitelerinde sirkülasyon içerisinde yer alan sulardan alınan numuneler ve laboratuvardan çıkan atıksular ayrılacak ve sonrasında nötralizasyon havuzuna verilecektir. Ekte yer alan Su Kütlesi Denge Diyagramında görülen Yağ – Su Ayırma Seperatöründen çıkan suların debisinin yaklaşık olarak 20 m3/gün olması beklenmektedir. 192 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU C. Proses ve Kullanma Suyu Arıtma Sistemi Keson kuyulardan temin edilecek proses suyu sisteme alınmadan önce içerisindeki askıda katı maddelerin uzaklaştırılması ve demineralize (sudan çözünmüş tuzların uzaklaştırılması) edilmesi amacıyla ön arıtmadan geçirilecektir. Aşağıda Proses ve Kullanma Suyu Arıtma Sistemi üniteleri detaylı olarak tanıtılmış olup, akım şeması şematik olarak aşağıda verilmiştir. Proses kullanma suyu arıtımı içerisinde klorlama yapılmayacaktır. Bölüm VIII.2.4. altında da görüleceği üzere Soğutma Sistemi içersiinde sirküle edilen suyun içersinde alg ve biyolojik organizmaların büyümesini engellemek amacıyla klorlama Soğutma Sistemi içerisinde yapılacaktır. C.1 Durultucu Su Arıtma Sistemine alınan sular öncelikle 1.113 m3/sa debi ile Durultucu Havuzuna alınacaktır. Sistem içerisinde 2 adet silindirik tipte 560 m3/sa kapasitede durultucu yer alacaktır. Durultucuya alınan ham sular burada dinlendirilerek içerisindeki askıda katı partiküller çöktürülür. Durultucudan çıkan suyun 1.050 m3/sa’lik kısmı Soğutma Sistemi kayıplarını karşılamak üzere Soğutma Sistemine ve 16 m3/sa’lik kısmı Proses Suyu olarak kullanılmak üzere alınırken 41 m3/sa’lik kapasite su Ultrafiltrasyon Ünitesine alınarak proseste ve içmekullanma suyu olarak kullanılmak üzere arıtılmaya devam eder. Durultucunun dibinde çökelen parçacıklar Sürekli Atıksu Dengeleme Havuzuna gönderilir. Aşağıda örnek bir durultucu kesiti verilmiştir. 193 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 75. Durultucu Tankı Kesiti Örneği C.2 Ultrafiltrasyon Membran filtrasyon yöntemlerinden biridir. Nanofiltrasyon ve ters ozmoz teknolojileri gibi benzeri arıtım yöntemlerinin aksine suyun kimyasal yapısında herhangi bir değişiklik yapmadan, suyun tüm fiziksel özelliklerinde maksimum düzeyde iyileştirme yapar. Şekil 76. Ultrafiltrasyon Sistemi Örneği 194 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Ultrafiltrasyon teknolojisi sayesinde, suda bulunan askıda katı maddeler, bulanıklık, %99 varan oranda renk pigmentleri ve en önemlisi sularda bulunması muhtemel bakteri ve virüslerin tamamı giderilebilmektedir. Bu özelliği ile kaynak suları veya içme suları arıtımında çok önemli bir avantaj sağlamaktadır. Aşağıda sistemin avantajları verilmiştir: - RO sistemi öncesinde ön arıtma olarak kullanıldığında UF sistemi, RO sisteminin işletim basınçlarını düşürür ve sistemin işletme giderlerini azaltır. - Gelişmiş membran teknolojisi ile daha az sıklıkta ve daha az kimyasal kullanılarak membran yıkama prosesi gerçekleştirilir ve membran tıkanmaları minimuma iner, - UF sisteminin RO öncesi ön arıtma olarak kullanıldığı sistemlerde RO membranları daha verimli çalışır, - Diğer filtrasyon ünitelerine göre çok daha küçük bir alan kaplar, - Su içerisindeki katılara karşı yüksek dayanım sağlar ve yüksek bulanıklık giderim performansı sergiler, - Dıştan içe filtrasyon prosesi ile daha eşit su dağılımı sağlar ve iç kanalların tıkanmasından oluşacak sıkıntılar önlenmiş olur. Ultrafiltrasyon Sisteminde 2 adet 50 m3/sa kapasiteli 2 adet UF filtresi kullanılacak olup, 41 m3/sa’lik debili su filtrasyondan geçirildikten sonra Filtre Edilmiş Su Tankına alınarak proseste ve içme-kullanma suyu olarak kullanılmak üzere arıtılmaya devam eder. Ultrafiltrasyon ünitesinin geri yıkama işleminden kaynaklı olarak ortaya çıkacak atıksular Sürekli Atıksu Dengeleme Havuzuna gönderilir. Söz konusu atıksular yıkama işlemi gerçekleştirildikçe ortaya çıkacak olup, süreklilik arz etmemektedir. Geri yıkama işleminde 30 m3/gün debi ile atıksu oluşması beklenmektedir. C.3. Su Yumuşatma Sert su, sistem içerisinde kireç tabakaları oluşturarak sorunlara sebep olur. Ayrıca buhar üretimi için suyun ısıtılmasında kalsiyum karbonat ve magnezyum karbonat sudan ayrılır ve kazan içerisinde birikir. Zamanla kazan, aynı ısıya ulaşabilmek için daha çok enerji harcar ve ömrü kısalır. Aynı zamanda sert su kullanılan malzemeleri aşındırır ve tıkar. Su yumuşatma ünitesinde ham suda bulunan kalsiyum ve magnezyumu sudan uzaklaştırır. Su yumuşatma işlemi mineral tankında bulunan ve basit iyon değişim prensibi ile çalışan katyonik reçineler sayesinde gerçekleştirilir. Reçineler Ca ve Mg iyonlarını yakalayarak ve bunların yerine reçine yapısındaki Na iyonlarını bırakır. Reçinedeki Na iyonlarının tükenmesi durumunda sistem rejenere edilerek tekrar servise alınır. Ultrafiltrasyon Sisteminde filtrasyondan çıkan sular Filtre Edilmiş Su Tankına alınarak proseste ve içme-kullanma suyu olarak kullanılmak üzere arıtılmaya devam eder. Proses suyu olarak kullanılacak sular Su Yumuşatma Ünitesine alınır. 195 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Su arıtma sistemi içerisinde 38 m3/sa kapasitede 2 adet dikey-silindirik su yumuşatıcısı kullanılacak olup, söz konusu üniteler de yumuşatılan sular Ters Osmoz Ünitesine alınır. Su Yumuşatma ünitesinden kaynaklı olarak ortaya çıkacak 24 m3/gün debili atıksular Nötralizasyon Ünitesine gönderilir. C.4. Ters Osmoz Ters osmoz teknolojisi, bilinen en hassas filtrasyon teknolojisidir. Normal osmoz işleminde, yarı geçirgen bir zar ile ayrılmış olan iyon konsantrasyonu düşük olan sıvı fazından, iyon konsantrasyonu yüksek sıvı fazına su molekülleri transferi gerçekleşir. Şekil 77. Ters Osmoz Sistemi Örneği Ters osmoz işleminin çalışma prensibi cihaz üzerinde bulunan membranlar sayesindedir. Su membranlar üzerinde bulunan gözeneklerden, yüksek basınç altında geçmeye zorlanır. Bu işlem esnasında su molekülleri ve bazı inorganik moleküller bu gözeneklerden geçebilirken suyun içindeki maddelerin çoğu bu gözeneklerden geçemez ve konsantre su olarak dışarı atılır. Membran yüzeyinin sürekli olarak temiz ve tıkanmadan kalmasını sağlayan ise, membran elementi içinde gerçekleşen çapraz akış işlemidir. Çapraz akış sayesinde, bir kısım sıvı membrandan geçerken, bir kısım sıvı (yoğun su) membran yüzeyine paralel hareket ederek, safsızlıkların membrana yapışmasını engeller. Su arıtma sistemi içerisinde 2 adet skid mounted tipinde ters osmoz ünitesi yer alacak olup, ilki 32 m3/sa ve ikincisi de 28 m3/sa kapasitede olacaktır. Söz konusu ünitelerde 37 m3/sa debi ile işlem gören sular Elektrodeiyonizasyon Ünitesine alınır. Ters osmoz sisteminden çıkan 9 m3/sa debili atıksular Nötralizasyon Ünitesine gönderilir. 196 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU C.5 Elektrodeiyonizasyon (EDI) Elektrodeiyonizasyon, yatak içinden geçen bir elektriksel akım sayesinde klasik iyon değiştirme reçinelerini kullanarak proses suyunda bulunan iyonları giderir, kirletici iyonlar aralıksız olarak, besleme suyundan, konsantre hattına doğru hareket ederler. Bu sayede su arıtımı tamamlanır ve klasik rejenerasyon proseslerinin dezavantajları olan kimyasal kayıpları önlenmiş olur. Sistem içerisinde 1 tane skid mounted tipte EDI ünitesi kullanılacak olup kapasitesi 25 m3/sa olacaktır. Söz konusu ünitede 28 m3/sa debi ile işlem gören sular Demineralize Su Depolama Tankına alınır ve buradan Atık Isı Kazanında buhar üretiminde kullanılmak üzere sisteme besleme yapılır. Elektrodeiyonizasyon sisteminden çıkan ve süreklilik arz etmeyen 3 m3/sa debili atıksular Filtrelenmiş Su Tankına geri gönderilir. C.6 Aktif Karbon Filtreleri Aktif karbon, sularda; renk, tat, koku giderici olduğu gibi çözülmemiş organik ve organik olmayan kirliliklerinde arıtılmasında kullanılmaktadır. Aktifleştirme işlemi ile yüzey alanı yaklaşık 100 kat arttırılan karbon mineralleri, organik maddeleri absorbe ederek filtre ederler. Aktif karbon filtreler polietilen gövdeli tanklar ya da epoksi kaplı çelik tanklar kullanılmaktadır. Sistemlerde değişen tek nokta ise otomasyon sistemlerinin çalışma prensipleridir. Zaman kontrollü, hacim kontrollü, elektronik panel kontrollü (mikroprosesör), pnömatik yada manuel olabilen bu sistemler her iki tank modelinde de kullanılabilmektedir. Ultrafiltrasyon Sisteminde filtrasyondan geçirilen sular Filtre Edilmiş Su Tankına alınarak proseste ve içme-kullanma suyu olarak kullanılmak üzere arıtılmaya devam eder. İçme ve kullanma suyu olarak kullanılacak sular ileri arıtım ünitesi olan Aktif Karbon Filtre sistemine alınır. Söz konusu ünitede 40 m3/gün debi ile işlem göre sular İçme ve Kullanma Suyu Tankına alınır ve buradan tesis içerisine dağıtılır. D. Paket Atıksu Artıma Tesisi (Evsel Nitelikli Atıksular) Evsel paket arıtma tesisleri evsel atıksu özelliklerinden dolayı biyolojik arıtma sistemleridir. Arıtma tesisi içerisinde yer alan pompa vb. gibi mekanik ekipmanların tıkanmasına yol açabilecek büyüklükteki katı maddelerin tutulması amacıyla Biyolojik arıtma ünitesinden öncesinde ızgara, elek veya ön çöktürme ünitesi ile fiziksel arıtım sağlanır ve eğer atıksuda yağ gres miktarı yüksek ise yağ tutucu gibi fiziksel arıtma üniteleri kullanılır. Evsel Atıksular içerisinde kirliliğe sebebiyet veren organik maddeler arıtma tesisinde yetiştirilen mikroorganizmalar (bakteriler) tarafından doğaya zarar vermeyen zararsız formlara dönüştürülerek biyolojik olarak arıtılır. 197 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Evsel atıksular için en yaygın kullanılan proses Aktif Çamur prosesi olmakla birlikte Aktif Çamur prosesi içerisinde bazı modifikasyonları vardır. Bunlar içerisinde yaygın olanları, Klasik Aktif Çamur Sistemi, Kademeli Havalandırmalı Aktif Çamur Sistemi, Kontakt Stabilizasyon Sistemleri, Uzun havalandırmalı Sistemler ve Ardışık Kesikli Sistemler – SBR’dir. Bakterilerin yetişebilmesi için besin maddesi ve oksijen olmak üzere iki temel unsura ihtiyaç duyulur. Bakteriler besin maddesi olarak atıksu içerisindeki organik maddeyi kullanırlar. Gerekli olan oksijen ise atıksuyun içerisine Blower diye tabir edilen hava kompresörleri aracılığıyla temin edilir. Biyolojik arıtım sonrasında atıksular son çökeltim ünitesine alınır. Burada oluşan çamurların çevreye ve insan sağlığına zarar vermemesi için stabilizasyonu (çürütülmesi) gerekmektedir. Bu çürütme işlemi aerobik veya anaerobik işlemlerle gerçekleştirilebilir. Çürütülecek çamur hacmini azaltmak amacıyla çamur yoğunlaştırıcılar kullanılır. Çamur yoğunlaştırma tanklarında %5 katı konsantrasyonuna kadar koyu çamur alınabilmektedir. Çamur yoğunlaştırılıp çürütüldükten sonra susuzlaştırma işlemine tabi tutulmalıdır. Böylece çamur keki elde edilir ve bu malzeme nihai bertaraf sahalarına kolaylıkla nakledilebilir veya tarımsal gübre olarak kullanılabilir. Çökeltimden çıkan arıtılmış sular dezenfeksiyon işlemine tabi tutulduktan sonra alıcı ortama deşarj edilir. Paket Atıksu Arıtma Tesislerinde çok tercih edilen tipler Çelik Konstrüksiyondan mamul kompakt tip arıtma sistemlerdir. Bu sistemlerin büyük dezavantajı Çelik Konstrüksiyondan mamul olduğu için zamanla korozyona maruz kalması ve boya gereksinimi duyulmasıdır Şekil 78. Paket Atıksu Arıtma Sistemi Tipik Akım Şeması 198 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Ortaya çıkacak evsel nitelikli atıksular faaliyet sahası içerisine tesis edilecek olan Paket Evsel Nitelikli Atıksu Arıtma Tesisinde arıtılacaktır. Atıksu arıtımında temel hedef, atıksuyun deşarj edildiği ortamlarda halk sağlığına ve ekolojik dengeye olabilecek menfi etkilerin en az düzeye indirilmesidir. Söz konusu paket atıksu arıtma tesisi, evsel atıksuların arıtılmasında kullanılan temel işlemleri içerecek standart bir tesis olarak dizayn edilecek olup, Paket Atıksu Arıtma Tesisi işletmeye alınmadan önce 29.04.2005 tarihli 2005/05 sayılı Genelge’ye uygun olarak Paket Atıksu Arıtma Tesisi Proje Onayı yaptırılacaktır. Oluşan evsel nitelikli atıksular, paket atıksu arıtma tesisinde işlem görecek olup, 31.12.2004 tarih ve 25687 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uygun olarak deşarj edilecektir. E. Atıksu Arıtma Sistemi Tesiste süreklilik arz etmeyen atıksular Kesikli Atıksu Dengeleme Havuzunda toplanarak dengelenecek olup, buradan Sürekli Atıksu Dengeleme Havuzuna aktarılacaktır. Ayrıca Su Arıtma Sistemi atıksuları gibi sürekli debisi olan sular Sürekli Atıksu Dengeleme Havuzuna alınacaktır. Burada dengelenen sular Atıksu Arıtma Tesisine aktarılacak olup, sistem içerisinde sırası ile pH/Koagülasyon/Flokülasyon Tankı, Çamur Yoğunlaştırıcı, Yoğunlaştırma Suyu Havuzu, Susuzlaştırma, Nötralizasyon Havuzu ve Deşarj Havuzu yer almaktadır. E.1. pH - Koagülasyon – Flokülasyon Koagülasyon ve flokülasyon; flok oluşturan kimyasal bir reaktifi, çökelemeyen katılarla birleştirmek ve yavaş çökelen askıda katıları hızlı çökeltmek için su ve atıksuya bu kimyasal reaktifin ilavesini içeren bir prosestir. Aşağıdaki şekilde koagülasyon flokülasyon sistemi şematik olarak verilmiştir. Koagülasyon Flokülasyon Atıksu Yavaş Karıştırma Hızlı Karıştırma Şekil 79. Koagülasyon-Flokülasyon Sistemi pH değeri suyun asidik veya bazik olduğunun bir göstergesidir. Su içerisindeki çözünmüş halde bulunan kirleticilerin koagülant maddelerin ilavesi ise çökeltilmesi için uygun pH aralığına ihtiyaç bulunmaktadır. Bu nedenle atıksuyun kimyasal arıtma açısından uygun olmayan pH aralığında olması halinde koagülasyon öncesi giriş ünitesine pH’ı düzenlemek amacıyla nötralizasyon havuzunun kurulması gereklidir. Koagülasyon, kimyasal arıtma prosesinin ilk adımıdır ve hızlı karıştırma olarak da adlandırılır. 199 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Etkili bir koagülasyon yapabilmek için, su kütlesi boyunca üniform olarak koagülantın hızlı dağılımı gereklidir. Böylece koagülant sudaki bütün askıda katı maddelerle ilişki kurar. Koagülasyon aşamasında pıhtılaştırıcı olarak kullanılan kimyasal maddeler suda kolay çözünebilmeli ve sudaki partikülleri en iyi şekilde çökeltebilecek kararlılıkta olmalıdır. Ayrıca seçilen kimyasal çökelen kısmın tekrar suda çözünmeyecek tarzda, piyasada kolayca temin edilebilen, ucuz olması ve meydana gelen katı formların çevreye zarar vermeyecek türde olması gibi özelliklere sahip olması gerekmektedir. Kimyasal ilave edildikten sonra, flokülasyon veya yavaş karıştırma işlemi kimyasal arıtma proseslerinin önemli bir adımıdır. Flokülasyon yavaş hareket eden pedallarla hafifçe karıştırarak geliştirilir. Yavaş karıştırma sonucu, küçük ve gelişmiş flokların birbirleriyle teması sonucu kolay çökebilen yumaklar meydana gelir. Floklar büyürken, şiddetli bir karıştırma flokların parçalanmasına sebep olur. Karıştırma işlemi dikkatli bir şekilde kontrol edilmelidir. Böylece uygun boyutta flok teşkil edecek ve daha hızlı çökecektir. Pıhtılaştırma yumaklaştırma işleminde yaygın olarak Ca(OH) 2 kullanılmakla birlikte alüm, FeCl3, FeSO4 ve polimerler kullanılır. Yumaklaştırma işlemini hızlandırmak ve daha büyük yumaklar elde etmek için yumaklaştırma işleminde aktif silika, polielektrolitler, kil ve kalsit gibi yardımcı koagülant maddeler de kullanılmaktadır. E.2 Çamur Yoğunlaştırıcı Yoğunlaştırma, çamur karışımındaki sıvıyı gidererek katı içeriğinin arttırılması işlemi olup, bu işlem ile toplam çamur miktarını önemli oranda (%50) azaltabilmektedir. Yoğunlaştırma genellikle graviteli, flotasyonlu, santrifüjlü ve graviteli bant filtre gibi fiziksel yollarla olur. Yoğunlaştırıcılar çamuru maksimum % 5-10 katı madde konsantrasyonuna kadar çıkarır. Aşağıdaki şekilde yoğunlaştırıcının çalışma prensibi verilmiştir. Şekil 80. Çamur Yoğunlaştırıcısı Yer çekimi ile çökelme prensibine dayalı yoğunlaştırıcıların çalışma prensipleri bir çökeltme tankının çalışma prensibiyle aynıdır. Çamur tanka ortadan verilir ve dairesel olarak tank içinde yayılır. Çökelen yoğunlaştırılmış çamur, çamur çıkış hattından, su kısmı ise savaklardan alınır. 200 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Flotasyon (yüzdürme) prensibine dayalı yoğunlaştırıcılar, Yoğunluğu düşük çamurlar alttan hava vererek tankın tepe kısmına yüzdürülür ve oradan yoğunlaştırılarak toplanır. Çamur yoğunlaştırıcı ünite sayesinde gerekli tank ve ekipman kapasitesi azalır, çamur şartlandırma için gereken kimyasal miktarı düşer, çürütücü için gereken ısı, ısıl kurutma ve yakma için gerekli yakıt miktarı azalır. Çamurun önemli bir uzaklığa transfer edildiği büyük tesislerde, çamur hacminde azalma, boru çapında ve terfi maliyetinde azalmaya yol açar. Küçük tesislerde, minimum çap ve hız ihtiyacı, çamura ilave olarak önemli miktarda atıksuyu da pompalamak için gereklidir. E.3. Çamur Susuzlaştırma Yoğunlaştırılmış çamur halen sıvı davranışı gösterip pompalanabilirken, susuzlaştırılmış çamur katı gibi davranır. Bu yüzden pompalanarak taşınımı mümkün değildir. Çamur Susuzlaştırma üniteleri çamuru % 15’den çok daha yüksek katı madde konsantrasyon değerlerine çıkarabilirler. Susuzlaştırma yöntemleri içerisinde Çamur Kurutma Yatakları ve Lagunlar gibi Mekanik Olmayan Susuzlaştırma Yöntemleri ile Belt Pres (Bant filtre), Filtre Pres (Pres filtre), Santrifüj, Vakum Filtre gibi Mekanik Susuzlaştırma Yöntemleri bulunmaktadır. Çamur Kurutma Yataklarında iki mekanizma ile çamur susuzlaştırılır. İlkinde çamur suyunun çamurun içinden ve daha sonra da kum kurutma yatağından süzülerek drenajı. Bu mekanizma sistemde tıkanma oluncaya kadar sadece birkaç gün sürer. Bu mekanizma ile çamur suyunun % 25 kadarı uzaklaştırılabilir. Şartlandırılmış çamur için ise çamur suyunun % 75’i bu mekanizma ile alınabilir. Bir diğer yöntemde ise suyun buharlaşması ile gerçekleşir ve daha uzun sürer. Bu mekanizma hava koşullarına çok bağlıdır. Aşağıdaki şekilde örnek çamur susuzlaştırma ünitesi resmi verilmiştir. Şekil 81. Çamur Susuzlaştırma Ünitesi 201 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Bant Filtreler ile susuzlaştırma işleminde susuzlaştırılmış katı madde konsantrasyonu en az % 20 ve üzerinde olabilmektedir. E.4. Nötralizasyon Havuzu pH değeri suyun asidik veya bazik olduğunun bir göstergesi olup, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğine göre çıkış suyunda izlenmesi zorunlu olan bir parametredir. Dolayısı ile çıkış suyundaki pH’ın deşarj standartlarını sağlamasını teminen nötralizasyon havuzu arıtma tesisi çıkışına da kurulacak olup, Nötralizasyon havuzuna gelen atıksular havalandırılarak dengelenecek ve karıştırılacaktır. Nötralizasyon havuzu, 1 adet dikdörtgen şeklinde olup, yaklaşık olarak 1000 m3 kapasiteye sahiptir. Nötralizasyon havuzundan çıkan tesisten kaynaklı atıksular, dikdörtgen biçiminde ve yaklaşık 2000 m3 kapasiteye sahip olan Final Deşarj Havuzunda toplanır. Tesisten kaynaklı olarak atısuyun Kızılırmak Nehri’e deşarj edildiği noktadan Karadeniz’e döküldüğü noktaya kadar faydalanan yerleşimlerin (sulama, tarım, içme suyu gibi) kullanım şekli ve miktarı olumsuz yönde etkilenmeyecektir. Su Arıtma tesisinden gelen Su Yumuşatma, Aktif Karbon Yıkama vb.atıksuları aşağıda Tablo 72’de verilen Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümleri sağlanarak bertaraf edilecektir. Tablo 72. SKKY - Tablo 20.7: Sektör: Su Yumuşatma, Demineralizasyon ve Rejenerasyon, Aktif Karbon Yıkama ve Rejenerasyon Tesisleri Parametre Klorür (Clˉ) 2 Sülfat (SO4‾ ) Demir (Fe) Balik Biyodeneyi (ZSF) pH Birim (mg/L) (mg/L) (mg/L) - Kompozit Numune 2 Saatlik 2000 3000 10 10 6-9 Kompozit Numune 24 Saatlik 1500 2500 6-9 Soğutma sisteminden gelen blöf suları aşağıda Tablo 73’de verilen Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümleri sağlanarak bertaraf edilecektir. Tablo 73. SKKY - Tablo 9.7: Sektör: Kömür Hazırlama, İşleme ve Enerji Üretme Tesisleri (Kapalı Devre Çalışan Endüstriyel Soğutma Suları) Parametre Kimyasal Oksijen İhtiyaci (KOİ) Askida Kati Madde (AKM) Serbest Klor Toplam Fosfor Çinko (Zn) Birim Kompozit Numune 2 Saatlik Kompozit Numune 24 Saatlik (mg/L) (mg/L) (mg/L) (mg/L) (mg/L) 40 100 0.3 5.0 4.0 - 202 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU İşletme aşamasından kaynaklanacak evsel nitelikli atıksular ve proses atıksuları arıtıldıktan sonra Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik hükümleri çerçevesinde arıtılmış atıksuların alıcı ortama deşarjı için Çevre İzin Belgesi alınacaktır. VIII.2.4 Soğutma (ana ve yardımcı soğutma suyu) sistemine ilişkin bilgiler, soğutma suyu akım şeması, kullanılacak kimyasal maddeler veya iç işlem yönteminin adı ve miktarları, soğutma suyunun deşarj edileceği ortam, deşarj edilecek ortama etkileri ve alınacak önlemler, modelleme çalışmasında kullanılan yöntem, modelin tanımı, mevcut su kalitesine ilişkin analiz sonucunun rapora eklenmesi, soğutma sisteminde aylar bazında giriş çıkış su sıcaklık farklarının belirlenmesi Proje kapsamında Soğutma Sistemi Kapalı Çevrim Fanlı soğutma kulesi olarak tasarlanmıştır. Soğutma Sisteminde gerekli olan sularının temini için keson kuyulardan alınan su tesis içerisinde yer alan Proses ve Kullanma Suyu Arıtma Tesisinde arıtılarak kullanılacaktır. Su arıtma tesisi akışı ekte yer alan Su Kütlesi Denge Diyagramında verilmiştir. (Bkz. Ek-19) Su Kütlesi Denge Diyagramından da görüleceği üzere keson kuyudan alınan suların bir kısmı Durultucuda ön çökeltimden geçtikten sonra Soğutma Kulelerine verilir. Soğutma Sistemine alınacak su 1.050 m3/sa olarak dizayn edilmiştir. Soğutma Sitemine alınacak sular için ileri bir arıtma yapılmayacağından bu bölümde kullanılacak herhangi bir kimyasal bulunmamaktadır. Ekte yer alan Su Kütlesi Denge Diyagramında görülen Durultucu Ünitesi detayları VIII.2.3 başlığı altında anlatılmıştır. (Bkz. Ek-19) Kapalı Çevrim Fanlı Soğutma Sisteminde sürekli olarak yaklaşık 40.000 m 3 sirkülasyon suyunun bulunması gerekmekte olup, söz konusu miktar 1 kereye mahsus olmak üzere Keson kuyulardan peyderpey temin edilecektir. Soğutma Sisteminde sürekli kapalı çevrimde dönecek sirkülasyon suyunda buharlaşma ve blöf kayıpları ortaya çıkacaktır. Buharlaşma kayıplarının karşılanabilmesi amacıyla 695 m3/sa ve blöf kayıplarının tamamlanabilmesi amacıyla 350 m3/sa suyun ilave edilmesi gerekmektedir. Soğutma sisteminde gerçekleşen buharlaşma kayıpları sırasında soğutma suyu içinde bulunan çözünmüş mineraller ve katılar buharlaşmaz. Soğutma kulesinden buharlaşan su yalnızca H2O molekülüdür. Soğutma sistemi sirkülasyon suyu içinden H2O molekülü kısmen buharlaştığı için soğutma suyu içindeki çözünmüş veya çözünmemiş minerallerin su içindeki oranı gittikçe artar. Çözünmüş mineraller suyun elektrik iletkenliğini artırdığından, soğutma sistemindeki metal aksam "elektro-korozyon" riski altındadır. Elektro-korozyonun azaltılması için periyodik olarak soğutma suyunun iletkenliğini kontrol edilir ve iletkenlik yükseldiğinde bir miktar soğutma suyu sistem dışına atılır. Sistem dışına atılan bu suya blöf suyu denilir. 203 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Proje kapsamında yer alan Soğutma Sistemi Kapalı Çevrim Fanlı soğutma kulesi olarak tasarlanmıştır. İşletme başlangıcında 1 kereye mahsus olmak üzere 40.000 m3 sirkülasyon suyu Keson kuyulardan peyderpey temin edilecek olup, işletme aşaması süresince sadece kayıplar karşılanacaktır. Aşağıda Şekil 82’de soğutma sisteminde yer alan kayıplar şematik olarak gösterilmiştir. Şekil 82. Soğutma Sistemi Su Kayıpları Tipik Şeması Sisteme takviyesi yapılan 695 m3/sa debili su, buharlaşma kayıplarının karşılanması amacıyla gerekmekte olup, bu aşamadan kaynaklı olarak herhangi bir atıksu oluşumu bulunmamaktadır. Sirkülasyon suyundaki tuz ve diğer safsızlıkların konsantrasyonunu istenen düzeyde tutabilmek için sistemden dışarıya blöf suyu deşarj edilir. Sisteme takviyesi yapılan 350 m3/sa debili su blöf kayıplarının karşılanması amacıyla gerekmektedir. Bu aşamadan kaynaklı olarak ortaya çıkan blöf suları deşarj öncesi Atıksu Arıtma Tesisi çıkışında yer alan Deşarj Havuzuna alınarak dengelendikten sonra deşarj edilecektir. Proje kapsamında yer alacak olan deşarj kanalının inşası sırasında nehir yatağına ve nehire herhangi bir olumsuz etkinin olmaması için gerekli tedbirler alınacaktır. Faaliyet kapsamında yer alan soğutma sistemi kapalı çevrim olarak çalışacağından Kızılırmak’a soğutma suyu deşarjı olmayacaktır. ESER DGKÇS faaliyetlerinden kaynaklı olarak nehrin sıcaklığında değişiklik olmayacak, sucul flora ve fauna olumsuz etkilenmeyecektir. İşletme aşamasında Su Soğutmalı Enerji Santrallerinde genel olarak korozyon, mineral depozit oluşumu, kirlenme ve mikrobiyolojik gelişimler gibi problemler ile karşılaşılabilinir. Soğutma sistemine besi suyu ve sirkülasyon suyunun sisteme alınmadan önce arıtılmasının haricinde Soğutma Sistemi içerisinde kimyasal parametrelerinin kontrolü ile sistem bu problemlerden uzak tutulmalıdır. 204 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Soğutma sistemlerindeki kimyasal şartlandırma programları ise ancak bu dört unsurun birbiri ile olan etkileşimleri de göz önünde tutularak birlikte çözümlenmesi ile optimum düzeyde sağlanabilir. Söz konusu problemler ile karşılaşılmaması ve soğutma suyu kalitesinin devamlılığının sağlanması amacıyla soğutma sistemi içerisinde kimyasal dozajlama ünitesi yer alacaktır. Soğutma Sistemi suyunun on-line olarak sürekli ölçüm sonuçlarına istinaden kireç önleyici, seyreltici, klor/sodyumhipoklorit ve sülfürik asit gibi uygun malzeme kullanılarak soğutma suyu kalitesi sisteme zarar vermeyecek şekilde kontrol altında tutulacaktır. Yıpranma ve mikrobiyal üreme gibi konularda koruma olarak soğutma sisteminde kullanılacak kimyasallar ve miktarları ve nihai amaçlar aşağıda gösterilmiştir. Tablo 74. Soğutma Sisteminde Kullanılacak Kimyasal Maddeler Kimyasal Adı Miktar Amaç Kireç çözücü 21 kg/sa Kireç oluşumu ve sistem korozyonu önleme Seyreltici 1.375 kg/ay Tortu oluşumunu önleme ve çökelmeyi kontrol altında tutmak Klor/ Sodyumhipoklorit 14 kg/sa Alg ve biyolojik organizmaların büyümesini engellemek Sülfürik asit 88 kg/sa Suyun pH’ını ayarlamak Proje kapsamında çıkan atıksuların arıtıldıktan sonra deşarj edileceği Kızılırmak suyunda Mevcut Durumun tespiti amacıyla Türk Akreditasyon Kurumu (TURKAK) tarafından akredite edilmiş ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığından Çevre Ölçüm ve Analizleri Yeterlik Belgesine sahip Çınar Çevre Ölçüm ve Analiz Laboratuvarı tarafından su numuneleri alınarak analizleri yapılmıştır. Kızılırmak suyu analiz sonuçları ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm VII.2.4.’te verilmiştir. Su numunesi analizleri sonuçları ekte verilmiştir (Bkz. Ek-11). VIII.2.5 Proje kapsamında kullanılacak ana yakıt veya yardımcı yakıtın ne şekilde sağlanacağı Proje kapsamında elektrik enerjisi üretiminde yakıt olarak kayıplar dahil yıllık 1.109 m3 doğal gaz kullanılacaktır. Kullanılacak yakıt BOTAŞ Doğalgaz Boru Hattı’ndan temin edilecektir. ESER DGKÇS için tesis edilecek olan RMS-A istasyonuna doğalgaz temini için BOTAŞ Ankara Şube Müdürlüğü, Arazi İnşaat ve Kamulaştırma Dairesi Başkanlığı ve Müşavir Firma yetkililerinin katılımıyla 18.05.2011 tarihinde arazide güzergah ön etüdü yapılmış olup, ekte yer alan Tutanak tutulmuştur. (Bkz. Ek-8) Tutanakta da belirtildiği üzere, boru hattı proje alanının hemen yanında geçmekte olan 48” Samsun-Ankara Doğalgaz Boru Hattının yaklaşık 365+272 Km’de uygun bir noktadan Hot-Tap yapılmak sureti ile 2 alternatif noktalardan birinde (RMS-A yerinin kesin olarak belirlenmesinden sonra yapılacak revize arazi güzergâh etüdü neticesinde) kurulacak olan RMS-A istasyonunda son bulacaktır. 205 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Boru hattı güzergâhının tamamının firma arazisi içerisinde kalması nedeniyle kamulaştırma olmayacaktır. Hot-Tap yapılacak noktada kurulacak olan vana yerinin firma arazisi dışında kalması halinde burası için mülkiyet kamulaştırması yapılacaktır. ÇED Süreci sonrasında kamulaştırma dosyalarını hazırlayıp kadastroya onaylattıktan sonra hattın geçtiği kısmın irtifak hakkını tapuda bedelsiz olarak BOTAŞ’a devredecektir. Boru hattı güzergahının yapımı sırasında BOTAŞ Ham Petrol ve Doğalgaz Boru Hattı TEsisilerinin Yapımı ve İşletmesine Dair Emniyet ve Çevre Yönetmeliğine uyulacaktır. Boru hattını gösterir Uydu Görüntüsü ve Resimler önceki bölümlerde Şekil16’da ve Şekil 17’de verilmiştir. VIII.2.6 Proje kapsamında kullanılacak ana yakıt ve yardımcı yakıtın hangi ünitelerde ne miktarlarda yakılacağı ve kullanılacak yakma sistemleri, yakıt özellikleri, anma ısıl gücü, emisyonlar, azaltıcı önlemler ve bunların verimleri, ölçümler için kullanılacak aletler ve sistemler (baca gazı emisyonlarının anlık ölçülüp değerlendirilmesi (on-line) için kurulacak sistemler, mevcut hava kalitesinin ölçülmesi için yapılacak işlemler), modelleme çalışmasında kullanılan yöntem, modelin tanımı, modelde kullanılacak meteorolojik veriler (yağış, rüzgar, atmosferik kararlılık, karışım yüksekliği vb.), model girdileri, kötü durum senaryosu da dikkate alınarak model sonuçları, modelleme sonucunda elde edilen çıktıların arazi kullanım haritası üzerinde gösterilmesi, proje sahasının kuzeyinde yer alan Irmak Beldesi Kentsel Dönüşüm Alanına, Yahşihan ilçe merkezine ve Hacıbalı Köyüne oluşacak emisyonların etkilerinin meteorolojik veriler kapsamında (hakim rüzgar vb) irdelenmesi, Proje kapsamında kullanılacak ana yakıt ve yardımcı yakıtın hangi ünitelerde ne miktarlarda yakılacağı ve kullanılacak yakma sistemleri, yakıt özellikleri, anma ısıl gücü: Proje konusu ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali’nde yakıt olarak sadece doğalgaz kullanılacak olup, yıllık tüketim miktarı yaklaşık 1.109 m3 olarak tespit edilmiştir. Doğalgaz esas olarak metan (CH4) ve daha az oranda etan (C4H10) ve propan (C3H8) gibi hidrokarbonlardan meydana gelir. Ayrıca bileşiminde azot (N2), karbondioksit (CO2), hidrojen sülfür (H2S) ile helyum (He) gazları da bulunabilir. Ancak H2S zararlı bir bileşen olduğundan, doğalgaz üretim noktasında bu bileşenden temizlenerek boru hattına pompalanır. Doğalgaz renksiz, kokusuz ve havadan hafif bir gazdır. 206 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Proje sahası yanından geçen BOTAŞ Doğalgaz Boru Hattı’ndan alınacak doğalgazın analiz sonuçları aşağıda verilmiştir. Tablo 75.Kırıkkale Bölgesi Gaz Kromotograf Değerleri AYLIK ORTALAMA DEĞERLER TARİH Üst Isıl Alt Isıl Metan Etan Propan I-Butan N-Butan I-Pentan N-Pentan N2 CO2 C6+ Şubat 2010 253800.90 228600.13 2741.23507 24.88939 7.38494 1.18801 1.11588 0.21497 0.14375 22.10444 1.66482 0.05939 Mart 2010 281301.58 253362.81 3032.63560 29.39720 8.27673 1.45753 1.33787 0.26109 0.17239 24.00248 1.89608 0.58577 Nisan 2010 272402.96 245372.51 2931.51500 29.95349 9.24396 1.47055 1.38379 0.26990 0.18020 23.84671 2.03243 0.10429 Mayıs 2010 281752.83 253728.16 3021.84570 34.65501 10.74193 1.69530 1.67708 0.32744 0.21789 26.20438 2.49735 0.13792 Haziran 2010 273542.49 246424.81 2917.99800 37.63391 12.55657 1.96972 1.90386 0.38022 0.26139 24.59410 2.56503 0.13728 Temmuz 2010 282531.49 254568.52 3019.16443 37.25784 12.15722 1.99075 1.92880 0.39681 0.27595 24.40971 2.29130 0.12708 Ağustos 2010 283053.92 255027.52 3011.47420 41.47176 13.48109 2.18377 2.09104 0.43693 0.30849 25.68897 2.70791 0.15585 Eylül 2010 273752.55 246656.98 2918.91700 38.61339 12.30561 2.01447 1.92498 0.40022 0.27988 23.04806 2.36274 0.13339 Ekim 2010 281937.71 254259.13 3027.26040 32.80325 10.26834 1.73296 1.66023 0.34399 0.23488 23.62471 1.96936 0.10166 Kasım 2010 272843.91 245797.18 2929.58370 31.76003 9.93905 1.67721 1.60712 0.33315 0.22750 22.86828 1.90556 0.09818 Aralık 2010 281391.06 253478.50 3029.54336 30.54877 9.43477 1.48010 1.39620 0.27026 0.18241 24.96170 2.10809 0.07437 Ocak 2011 281357.89 253454.37 3027.92100 31.05613 9.59277 1.48202 1.39061 0.26809 0.17971 25.81158 2.21792 0.07971 Toplam 3319669.29 2990730.62 35609.09346 400.04017 125.38298 20.34238 19.41745 3.90307 2.66444 291.16512 26.21860 1.79490 0.05320 0.01069 0.00730 Ortalama 9094.98 8193.78 97.55916 1.09600 0.34352 0.05573 0.79771 0.07183 0.00492 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Söz konusu tesiste 2 adet 270,7 MW kapasitede Gaz Türbini kullanılacak olup, burada doğalgazın yanması ile üretilen termal enerji, yanma türbinleri kompresör ve jeneratörleri çalıştırılarak mekanik enerjiye dönüştürülür. Gaz türbininden çıkan sıcak egzoz gazı da tekrar kullanılmak üzere atık ısı kazanına alınır. Proje kapsamında 2 adet Atık Isı Kazanı yer alacaktır. Her bir gaz türbini ayrı jeneratörlere ve atık ısı kazanlarına bağlanmaktadır. Gaz türbinlerinde oluşan egzoz gazı yüksek basınçlı buhar üretimi için atık ısı kazanına alınacaktır. Atık Isı Kazanındaki 3 basınç bölmesinde basınçlı buhar üretmek için türbin egzoz gazları kullanılacak olup, tesis bacaları burada bulunacaktır. Proje kapsamında yaklaşık olarak 6,5 ton/sa buhar debili 1 adet ön ısıtma kazanı tesis edilmesi öngörülmüştür. Yakıt olarak sadece doğalgaz kullanılacak olan ön ısıtma kazanı verimliliği yaklaşık olarak % 90 olacak şekilde dizayn edilmiştir. Ön Isıtma Kazanı herhangi bir sebeple tesisin durdurulduktan sonra tekrar sisteme alınması sırasında kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Tesis tekrar devreye alınması sırasında Atık Isı Kazanlarında buhar üretimi uzun bir zaman aldığından hızlı buhar üretmek amacıyla ön ısıtma kazanı kullanılacaktır. Tekrar devreye alma sırasında hızla buhar üreten ön ısıtma kazanı sistem düzenli olarak devreye girdiğinde kapatılacaktır. Sürekli kullanılmayacak olan bu ünite yalnızca tesis tekrar devreye alma süresini kısaltmak ve enerji üretimini daha verimli hale getirilmek üzere tasarlanmıştır. Tesiste yanma gazlarının atılacağı 2 adet atık ısı kazanı bacası ve 1 adet ön ısıtma kazanı bacası yer alacaktır. Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-6’da Isıl Güç (Yakıt Isıl Gücü, Anma Isıl Gücü) bir yakma tesisinde birim zamanda yakılan yakıt miktarının yakıt alt ısıl değeriyle çarpılması sonucu bulunan asıl güç değeri olup, kW veya MW birimleri ile verildiği belirtilmiştir. Proje konusu ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali’nde kullanılacak doğalgaz miktarı yaklaşık 1.109 m3/yıl, yakıt alt ısıl değeri 8.250 kcal/m3 ve yıllık çalışma kapasitesi 7500 sa/yıl olarak öngörülmüştür. Bu bilgiler göz önünde bulundurularak tesis anma ısıl gücü hesabı aşağıdaki şekilde yapılmış olup, anma ısıl gücü 1279,3 MW olarak hesaplanmıştır. (1 MW = 859845.2 kcal/sa) 1.00E+09 yıl m3 x yıl 7500 sa x 8250 kcal m3 x sa 859845.2 kcal 208 x 1 MW = 1279.3 MW ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Emisyonlar, azaltıcı önlemler ve bunların verimleri, ölçümler için kullanılacak aletler ve sistemler (baca gazı emisyonlarının anlık ölçülüp değerlendirilmesi (on-line) için kurulacak sistemler, mevcut hava kalitesinin ölçülmesi için yapılacak işlemler): Proje konusu enerji santralinde fosil yakıtlar içerisinde en temiz yakıt türü olduğu bilinen doğalgaz kullanılacaktır. Doğalgazın yanması sonucu ortaya çıkacak hava emisyonları arasında en önemli parametre NOx emisyonları oluşumlarıdır. Gazla çalışan yakma tesislerinde, özellikle gaz türbinlerinde, NOx emisyonları temel olarak termal NOx’ın oluşumuna bağlıdır: Doğal gaz yakılması önemli bir toz emisyon kaynağı değildir. Sülfür oksit emisyonları çoğunlukla yakıttaki sülfür varlığından kaynaklanır. Doğal gaz sülfürsüz bir yakıt olduğundan tesisten kaynaklı olarak SO2 oluşumu beklenmemektedir. Karbonmonoksit (CO) her zaman yakma prosesinin bir ara ürünü olarak ortaya çıkar. CO emisyonlarının en aza indirgenmesi için mevcut en iyi teknik, iyi bir fırın tasarımı, yüksek performanslı izleme ve işlem kontrol teknikleri, yakma sisteminin bakımı ile sağlanan tam bir yakma işlemidir. Yakma koşullarının yanında NOx emisyonlarını azaltmada iyi geliştirilmiş bir sistem, CO seviyelerinin azaltılmasını sağlayacaktır. Avrupa Birliği Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Direktifi (Integrated Pollution Prevention and Control - IPPC) kapsamında Büyük Yakma Tesisleri için Mevcut En İyi Tekniklere Yönelik Başvuru Belgesinde (Reference Document on Best Available Techniques for Large Combustion Plants) genel olarak gaz türbinleri, gaz motorları ve gazla çalışan buhar kazanlarında nitrojen oksitlerin (NOx) azaltımı için mevcut en iyi teknik olarak kuru düşük NOx ön karıştırma brülörlerinin (DLN) mevcut en iyi teknik olduğu belirtilmektedir. Aynı dokümanda NOx emisyonlarının azaltımında kullanılan önleme teknolojileri arasında su veya buhar enjeksiyonu, kuru düşük NOx (DLN) teknolojileri ve selektif katalitik azaltım (SCR) bulunmaktadır. Söz konusu ESER DGKÇS kapsamında kuru düşük NO x brülörleri kullanılacaktır. Kuru düşük NOx yakıcıların temel özelliği hava ile yakıtın karışımıdır ve her iki yakma da iki ardıl adımda meydana gelir. Yakmadan önce, hava ve yakıtın karıştırılmasıyla, düşük NO x emisyonları ile sonuçlanan düşük alev derecesi ve homojen bir dağıtım derecesi elde edilir. Günümüzde, kuru düşük NOx yakıcıları özellikle doğal gaz kullanan gaz türbinleri için iyi kurulmuş bir teknolojiyi temsil ederler. Aşağıdaki Şekil 83’te tipik bir DLN yanma odasının şematik gösterimi verilmiştir. 209 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 83. DLN Yanma Odasının Şematik Gösterimi Kuru düşük NOx yakma sistemleri çok etkili ve güvenilirdir. Bugün, endüstriyel kullanımdaki nerdeyse tüm gaz türbinleri, kuru düşük NOx sistemleriyle donatılırlar. Yatırım bedelleri yaklaşık %15 daha yüksektir ve bakım maliyetleri DLN olmayan gaz türbinlerinden yaklaşık %40 daha yüksektir. 08.06.2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliğinde aşağıdaki hükümler yer almaktadır: Madde 18, 1. fıkra “İşletmeci her yakma tesisinin atık gazlarında SO 2, NOx, CO, toz konsantrasyonlarını, emisyon sınır değerleri belirlenmiş parametreleri bacada sürekli ölçüm cihazı kullanarak ölçer.” Madde 18, 2. fıkra “Birinci fıkrada belirtilen durumlara istisna olarak aşağıdaki durumlarda sürekli ölçüm gerekmeyebilir. a) İşletim ömrü 10.000 çalışma saatinden az olan yakma tesisleri için, b) Doğal gaz kullanılan kazanlarda SO2 ve toz, doğalgaz kullanan gaz türbinlerinde ise SO2 ve toz için, c) Baca gazı arıtma tesisinin bulunmadığı ancak bilinen kükürt muhteviyasına sahip sıvı yakıt kullanan gaz türbinleri veya kazanlarda SO2 için, 210 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU d) Biyokütle kullanan kazanlar için, işletmecinin SO2 emisyonlarının belirtilen emisyon oranlarını hiçbir şartta aşamayacağını ispat ettiği durumlarda SO2 için, e) Sürekli ölçümün gerekli olmadığı durumlarda, en geç altı ayda bir aralıklı ölçümler yapılır. Periyodik ölçümlerde birinci fıkra ve bu fıkrada belirtilen kirletici maddelerin miktarını belirlemek için yetkili merci tarafından uygun bulunan standartlar kullanılır. Madde 18, 3. fıkra “Birinci fıkraya uygun olarak yürütülen sürekli ölçümler, ilgili proses işletme parametrelerinden oksijen muhtevası, sıcaklık, basınç ve su buharını ihtiva eder. Egzoz gazı numuneleri emisyonlar ölçülmeden önce kurutulurlarsa su buharı içeriğinin sürekli ölçümüne gerek yoktur.” Söz konusu hükümlere istinaden tesis kapsamında yer alan Atık Isı Kazanı Emisyon Bacaları NOx ve CO konsantrasyonları bacada sürekli ölçüm cihazı kullanılarak ölçülecektir. Sürekli ölçümler, ilgili proses işletme parametrelerinden oksijen muhtevası, sıcaklık, basınç ve su buharını içerecektir. 08.06.2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği Madde 7.’de Gaz yakıtlar için emisyon sınırları ile ilgili olarak “Gaz yakıtlı yakma tesislerinde mg/Nm3 olarak baca gazında % 3 hacimsel oksijen (O2) esas alınarak Ek-3’deki emisyon sınır değerleri aşılamaz.” ve Madde 8’de Gaz türbinleri için emisyon sınırları ile ilgili olarak “Gaz türbinlerinde mg/Nm3 olarak baca gazında % 15 hacimsel oksijen (O2) esas alınarak Ek-4’deki emisyon sınır değerleri aşılamaz.” hükmü bulunmaktadır. Proje konusu tesis kapsamında yakıt olarak sadece doğalgaz kullanılacak olup, tesisten kaynaklı olarak ortaya çıkacak emisyonlar aşağıda Tablo 76’da sunulan yönetmelik sınır değerleri sağlanacaktır. Tesiste yer alan Gaz Türbinlerinden kaynaklanacak NOx konsantrasyonu 50 mg/Nm3 değerinin altında kalacaktır. Tablo 76. Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği – Emisyon Sınır Değerleri Emisyon Sınır Değerleri (mg/Nm 3) Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği İlgili Ek Toz SO2 NO2(NO ve NO2) CO Ek-3, Gaz Yakıtlı Yakma Tesislerinde Emisyon Sınır Değerleri ( Yakıt ısıl gücü≥300 MW) 5 35 100 100 Ek-4, Gaz Türbinlerinde Emisyon Sınır Değerleri (1) - 11,7 50 100 (1) NO2 için emisyon sınır değerleri, ISO şartlarına göre (288,15 K sıcaklık, 101,3 kPa basınç ve % 60 bağıl nem) % 70 in üzerindeki işletme yükü için geçerlidir. Ancak, a) Toplam verimi % 75 den fazla olan bileşik ısı ve güç sistemlerinde kullanılan gaz tribünleri 75 b) Kombine çevrim santrallerinde kullanılan ve yıllık ortalama toplam elektrik verimi % 55’den 75 fazla olan gaz türbinleri c) Mekanik tahrik için gaz türbinleri 75 Yukarıdaki kategorilerden hiçbirine girmeyen ancak verimliliği % 35 den (ISO temel yük 50*h /35 durumuna göre belirlenecek) fazla olan tek çevrim gaz türbinleri, 211 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Proje konusu ESER DGKÇS projesi 29.04.2009 tarih ve 27214 sayılı Resmi Gazetede yayınlarak yürürlüğe giren Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin Ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik, Ek-1. Çevreye Kirletici Etkisi Yüksek Olan Faaliyet Veya Tesisler Listesi, 1.1.2. Gaz yakıtlı tesislerden toplam yakma sistemi ısıl gücü 100 MW veya daha fazla olan tesisler içerisinde yer almakta olup, tesis kapsamında Çevre İzin Belgesi alınacaktır. Modelleme çalışmasında kullanılan yöntem, modelin tanımı, modelde kullanılacak meteorolojik veriler (yağış, rüzgar, atmosferik kararlılık, karışım yüksekliği vb.), model girdileri, kötü durum senaryosu da dikkate alınarak model sonuçları, modelleme sonucunda elde edilen çıktıların arazi kullanım haritası üzerinde gösterilmesi, proje sahasının kuzeyinde yer alan Irmak Beldesi Kentsel Dönüşüm Alanına, Yahşihan ilçe merkezine ve Hacıbalı Köyüne oluşacak emisyonların etkilerinin meteorolojik veriler kapsamında (hakim rüzgar vb) irdelenmesi: Proje konusu ESER DGKÇS’nin işletme aşamasından kaynaklı olarak ortaya çıkacak emisyonların dağılımlarının, AERMOD programı kullanılarak hava kalitesi modelleme çalışmaları yapılmıştır. Herhangi bir bacadan atmosfere salınacak kirletici emisyonlarının atmosferdeki dağılımları ve neden olacakları ortam havası konsantrasyon değerleri hava dağılım modelleri yardımıyla tahmin edilir. Bu modeller, inceleme alanında geçmişte gözlenmiş olan meteorolojik koşulları baz alarak, mevcut emisyon miktarlarını ve bu emisyonların atmosfere salındıkları yükseklikleri kapsayan belirli formüller yardımıyla kirleticilerin atmosferde nasıl bir dağılıma uğrayacağını tahmin ederler. Kirleticilerin havadaki hareketleri ve dağılımları, emisyon miktarları, baca yükseklikleri ve meteorolojik koşulların yanı sıra kirleticinin spesifik (fiziksel, kimyasal, termodinamik vs.) özelliklerine de bağlıdır. Mevcut modeller daha çok partiküller, NO x ve SO2 vb. genel kirleticilerin dağılımları için kullanıldığından bu özelliklerden bir kısmını dikkate almaktadır. Kaynaktan yayılan kirletici emisyonlarının atmosferdeki dağılımının belirlenebilmesi için kullanılan nümerik modellerin çoğu Gauss (normal) dağılım modelinin, tek veya çok boyutlu dispersiyonlar için geliştirilmiş modifikasyonlarıdır. AERMOD modelinin temeli Gauss dağılım denklemine dayanmakta olup, bu denklem, bazı modifikasyonlarla birlikte bacalardan kaynaklanan basit nokta kaynak emisyonları, kaynağa yakın binaların neden olduğu aerodinamik yıkanma etkilerine yol açan baca emisyonları, yalın ya da çoklu gaz çıkışları, kirlilik yaratıcı depolama faaliyetleri, hareketli kaynak emisyonları vb. emisyonların modellenmesi amacıyla kullanılmaktadır. AERMOD modeli, kirletici bulutunun yükselmesi, taşınımı, dağılımı ve birikimini tanımlamak üzere “saatlik meteorolojik” verileri kullanmaktadır. Model, saatlik meteorolojik verilere göre kaynak ve alıcı gruplarının bileşimi temelinde konsantrasyon ve birikim miktarlarını tahmin eder ve istenen kısa vade ortalamalarını hesaplar. Çökelme değerlerine ilişkin olarak kuru çökelme hızı, ıslak çökelme hızı ya da toplam çökelme hızı tahmin edilebilmektedir. Toplam çökelme hızı, basit olarak, herhangi bir alıcı grubu noktasındaki kuru ve ıslak çökelme hızlarının toplamını ifade eder. 212 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Modelleme Girdileri: 1. Tesis Bilgileri: Söz konusu tesiste 2 adet 270,7 MW kapasitede Gaz Türbini kullanılacak olup, burada doğalgazın yanması ile üretilen termal enerji, yanma türbinleri kompresör ve jeneratörleri çalıştırılarak mekanik enerjiye dönüştürülür. Gaz türbininden çıkan sıcak egzoz gazı da tekrar kullanılmak üzere atık ısı kazanına alınır. Proje kapsamında 2 adet Atık Isı Kazanı yer alacaktır. Her bir gaz türbini ayrı jeneratörlere ve atık ısı kazanlarına bağlanmaktadır. Gaz türbinlerinde oluşan egzoz gazı yüksek basınçlı buhar üretimi için atık ısı kazanına alınacaktır. Atık Isı Kazanındaki 3 basınç bölmesinde basınçlı buhar üretmek için türbin egzoz gazları kullanılacak olup, tesis bacaları burada bulunacaktır. Proje kapsamında yaklaşık olarak 6,5 ton/sa buhar debili 1 adet ön ısıtma kazanı tesis edilmesi öngörülmüştür. Yakıt olarak sadece doğalgaz kullanılacak olan ön ısıtma kazanı verimliliği yaklaşık olarak % 90 olacak şekilde dizayn edilmiştir. Ön Isıtma Kazanı herhangi bir sebeple tesisin durdurulduktan sonra tekrar sisteme alınması sırasında kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Tesis tekrar devreye alınması sırasında Atık Isı Kazanlarında buhar üretimi uzun bir zaman aldığından hızlı buhar üretmek amacıyla ön ısıtma kazanı kullanılacaktır. Tekrar devreye alma sırasında hızla buhar üreten ön ısıtma kazanı sistem düzenli olarak devreye girdiğinde kapatılacaktır. Sürekli kullanılmayacak olan bu ünite yalnızca tesis tekrar devreye alma süresini kısaltmak ve enerji üretimini daha verimli hale getirilmek üzere tasarlanmıştır. Tesiste yanma gazlarının atılacağı 2 adet atık ısı kazanı bacası ve 1 adet ön ısıtma kazanı bacası yer alacaktır Aşağıdaki Tablo 77’de Hava Kalitesi Dağılım Modellemesinde kullanılan tesis bacalarına ait bilgiler ve yanma gazı özellikleri verilmiştir. 213 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 77. Tesis Baca Bilgileri ve Yanma Gazı Özellikleri Atık Isı Kazanı Bacası Ön Isıtma Kazanı Bacası Baca Yüksekliği (m) 75 15 Baca Çapı (m) 5.5 0.75 Baca Kesit Alanı (m2) 23.8 0.4 31.2 5 2,673,216 7,200 87 180 360.15 453.15 1.32 1.66 Baca Gazı Hızı (m/s) 3 Baca Gazı Hacimsel Debisi (m /h) Baca Gazı Sıcaklığı (0C) 0 Baca Gazı Sıcaklığı ( K) 3 3 Vg (Nm )= Tg * (Vn/Tn) (m ) 3 Baca Gazı Hacimsel Debisi (Nm /h) Emisyon Parametreleri 2,025,164 4,337 Atık Isı Kazanı Bacası Ön Isıtma Kazanı Bacası Emisyon Konsantrasyonu Sınır Değeri (mg/Nm3) Kütlesel Kütlesel Kütlesel Kütlesel Emisyon Debisi Emisyon Emisyon Debisi Emisyon (kg/h) Debisi (g/s) (kg/h) Debisi (g/s) CO 100 202.5 56.25 0.43 0.12 NOx 50 101.3 28.13 0.22 0.06 Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (SKHKKY), Ek-4: İzne Tabi Tesislerde Baca Yüksekliği ve Hızının Tespiti a.1. bölümünde “Yakma tesislerinden kaynaklanan baca gazı hızları; atık gazlar serbest hava akımı tarafından, engellenmeden taşınabilecek biçimde dikey çıkışla atmosfere verilmelidir. Bu amaçla; baca kullanılmalı, anma ısıl gücü 500 kW’ın üzerindeki tesisler için, gazların bacadan çıkış hızları en az 4 m/s olmalıdır” hükmü yer almaktadır. Tesisten kaynaklı baca gazı hızları yönetmeliğin söz konusu sınır değerini sağlamaktadır. Aynı yönetmeliğin (SKHKKY), Ek-4: İzne Tabi Tesislerde Baca Yüksekliği ve Hızının Tespiti b.3. bölümünde “Anma ısıl gücü 1,2 MW ve üzerinde olan tesislerde baca yüksekliği aşağıda verilen esaslara göre ve Abak kullanılarak belirlenir” hükmü yer almaktadır. Tüm bu veriler ışığında tesiste yer alan baca yüksekliği abak yardımı ile hesaplanarak aşağıda sunulmuştur. Baca yüksekliği olan H= H’ + J ‘den hesaplanarak bulunur. H’ değerinin tespit edilebilmesi için abak hesabı ile kullanılır. Abak hesabında kullanılan girdiler şu şekilde özetlenmiştir: 214 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 78. Abak Hesabı Girdileri Baca Çapı (m) 5.5 0 Baca gazı sıcaklığı ( C) 87 3 Baca Gazı Hacimsel Debisi (Nm /h) 2,025,164 Q S Q/S Kütlesel Emisyon Debisi (kg/h) Değerler kg/h CO 202.5 7.5 27.0 NOx-50 101.3 0.1 1012.6 Abak hesabı NOx ve CO parametreleri için yapılmış ve en fazla baca yüksekliği değerini veren kirletici NOx olarak belirlenmiştir. Aşağıda NOx için yapılan abak hesabı Şekil 84’de sunulmuştur. 35 m Şekil 84 . Abak Hesabı 215 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Yukarıda verilen abak çizimden H’ değeri 35 m olarak hesaplanmıştır. J değerinin tespit edilebilmesi için aşağıda Şekil 85’de verilen diyagram kullanılır. Diyagramda ihtiyaç duyulan J’ değeri, 10 H' yarıçapındaki engebeli arazinin tesis zemininden ortalama yüksekliğidir. J' değerinin tespit edilebilmesi için faaliyet sahası ve etrafındaki yükseltiler incelenmiştir. Şekil 85. J Değerinin Belirlenmesi İçin Diyagram Yukarıda verilen diyagramdan J değeri 40 m olarak tespit edilmiştir. Baca yüksekliği olan H= H’ + J ‘den hesaplanarak bulunur. Buna göre H değeri yaklaşık olarak 75 m olarak tespit edilmiştir. Proje konusu ESER DGKÇS kapsamında yer alacak baca yükseklikleri 75 m olarak dizayn edilmiş olup, yönetmelik sınır değeri sağlanmaktadır. 2. Meteorolojik Veriler: AERMOD, meteorolojik veri ön işlemcisi AERMET tarafından sağlanan 2 çeşit meteorolojik veri dosyasına ihtiyaç duymaktadır. Bir dosya sayısal yüzey parametrelerini ve diğer dosyada meteorolojik verilerin dikey profilini içerir. Bu dosyaları üretmek üzere modelleme çalışmasında Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü’ne bağlı olan Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu (İstasyon No. 17135; Enlem: 39.51K; Boylam: 33.31D) tarafından kaydedilen 2004 yılı meteorolojik verileri kullanılmıştır. Bu veriler saatlik sıcaklık, rüzgar hızı ve yönü ve basınç ile günlük bulut yükseklikleri ve bulutluluk ölçümlerini içermektedir. Saatlik ana seviye sondaj verileri ise Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü’ne bağlı olan Ankara Meteoroloji İstasyonundan (İstasyon No. 17130; Enlem: 39.57K; Boylam: 32.53D) alınmıştır. 216 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU AERMET tarafından sağlanan surface ve profile meteorolojik veri dosyaları içerisinde yer alan parametrelerin açıklamaları aşağıda verilmiştir: H = Hissedilir ısı akısı, sensible heat flux (W/m2) u* = Yüzey sürtünme hızı, surface friction velocity (m/s) w* = Konvektif Hız Aralığı, convective velocity scale (m/s) VPTG = PBL üzerindeki 500 m içerisinde Dikey potansiyel sıcaklık gradyanı, vertical potential temperature gradient in the 500 m layer above PBL Zic = Konvektif üretilen yükseklik, height of convectively-generated boundary layer (m) Zim = Mekanik üretilen yükseklik, height of mechanically-generated boundary layer (m) L = Monin-Obukhov Uzunluğu, Monin-Obukhov length) (m) zo = Yüzey pürüzlülük uzunluğu, surface roughness length (m) Bo = Bowen ratio r = Albedo Ws = Rüzgar hızı, wind speed (m/s) Wd = Rüzgar yönü, wind direction (degrees) zref = Rüzgar hızı ve yönü için referans yükskelik, reference height for Ws and Wd (m) temp = Sıcaklık, temperature (K) ztemp = Sıcaklık için referans yükseklik, reference height for temp (m) height = Ölçüm yüksekliği, measurement height (m) WDnn = Mevcut düzeyde rüzgar yönü, wind direction at the current level (degrees) WSnn = Mevcut düzeyde rüzgar hızı, wind speed at the current level (m/s) TTnn = Mevcut düzeyin sıcaklığı, temperature at the current level (°C) Yüzey Pürüzlülük Uzunluğu: Rüzgârın geldiği yöndeki yüzey pürüzlülüğünün ortalama rüzgar hızına ve hızın yükseklikle değişine yaptığı etkileri tanımlayan katsayıdır. Yüzey pürüzlülük uzunluğu, ölçüm alanının 1 km çevresinde mesafeyle ters orantılı olarak ağırlıklı geometrik ortalama ile hesaplanmakta olup, AERMET Kullanıcı Klavuzu’nda yer alan yüzey pürüzlülük uzunluğu sabitleri ve modelleme çalışması kapsamında kullanılan yüzey pürüzlülük uzunluğu değerleri aşağıda verilmiştir. Su Yüzeyi Yaprak Döken Geçici Ağaçlar İğne Yapraklı Ağaçlar Bataklık Ekili Arazi Otlak Kentsel Yerleşim Kırsal Yerleşim Modelleme Çalışması Kapsamında Kullanılan Değerler İlkbahar 0.0001 1 1.3 0.20 0.03 0.05 1 0.30 Yaz 0.0001 1.3 1.3 0.20 0.20 0.1 1 0.30 Sonbahar 0.0001 0.8 1.3 0.20 0.05 0.01 1 0.30 Kış 0.0001 0.5 1.3 0.05 0.01 0.001 1 0.15 1.000 1.003 0.998 0.993 217 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Bowen Ratio: Bowen oranı yüzeyde bulunan nemin bir ölçüsüdür. Yer yüzeyinde nemin varlığı enerji dengesinin ve böylece hassas ısı akısı ve Monin-Obukhov uzunluğunun değişmesine neden olur. Bowen oranı ölçüm noktası etrafında 10 x 10 km’lik alan içerisinde ağırlıklandırılmamış geometrik ortalama ile hesaplanmakta olup, AERMET Kullanıcı Klavuzu’nda yer alan bowen oranları ve modelleme çalışması kapsamında kullanılan bowen oran değerleri aşağıda verilmiştir. Kuru Koşullar Su Yüzeyi Yaprak Döken Geçici Ağaçlar İğne Yapraklı Ağaçlar Bataklık Ekili Arazi Otlak Kentsel Yerleşim Kırsal Yerleşim Ortalama Su Yüzeyi Yaprak Döken Geçici Ağaçlar İğne Yapraklı Ağaçlar Bataklık Ekili Arazi Otlak Kentsel Yerleşim Kırsal Yerleşim Islak Koşullar Su Yüzeyi Yaprak Döken Geçici Ağaçlar İğne Yapraklı Ağaçlar Bataklık Ekili Arazi Otlak Kentsel Yerleşim Kırsal Yerleşim Modelleme Çalışması Kapsamında Kullanılan Değerler İlkbahar 0.1 1.5 1.5 0.2 1.0 1.0 2.0 5.0 Yaz 0.1 0.6 0.6 0.2 1.5 2.0 4.0 6.0 Sonbahar 0.1 2.0 1.5 0.2 2.0 2.0 4.0 10.0 Kış 2.0 2.0 2.0 2.0 2.0 2.0 2.0 10.0 0.1 0.7 0.7 0.1 0.3 0.4 1.0 3.0 0.1 0.3 0.3 0.1 0.5 0.8 2.0 4.0 0.1 1.0 0.8 0.1 0.7 1.0 2.0 6.0 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 6.0 0.1 0.3 0.3 0.1 0.2 0.3 0.5 1.0 0.1 0.2 0.2 0.1 0.3 0.4 1.0 1.5 0.1 0.4 0.3 0.1 0.4 0.5 1.0 2.0 0.3 0.5 0.3 0.5 0.5 0.5 0.5 2.0 1.10 1.63 2.01 2.27 Albedo: Albedo, güneş ışınlarının yeryüzünde absorblanmadan yansıyan kısmıdır. Albedo ölçüm noktası etrafında 10 x 10 km’lik alan içerisinde ağırlıklandırılmamış aritmetik ortalama ile hesaplanmakta olup, AERMET Kullanıcı Klavuzu’nda yer alan albedo sabitleri ve modelleme çalışması kapsamında kullanılan albedo değerleri aşağıda verilmiştir. Kuru Koşullar Su Yüzeyi Yaprak Döken Geçici Ağaçlar İğne Yapraklı Ağaçlar Bataklık Ekili Arazi Otlak Kentsel Yerleşim Kırsal Yerleşim Modelleme Çalışması Kapsamında Kullanılan Değerler İlkbahar 0.12 0.12 0.12 0.12 0.14 0.18 0.14 0.30 Yaz 0.10 0.12 0.12 0.14 0.20 0.18 0.16 0.28 Sonbahar 0.14 0.12 0.12 0.16 0.18 0.20 0.18 0.28 Kış 0.20 0.50 0.35 0.30 0.60 0.60 0.35 0.45 0.03 0.03 0.03 0.08 218 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Hava Kalitesi Modellemesi çalışmalarında kullanılacak meteorolojik veri yılının seçimi için Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar (1975-2010) gözlem kayıtları ile Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu son 10 yılın meteorolojik verileri kıyaslanmıştır. Aşağıda Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar (1975-2010) gözlem kayıtlarına göre rüzgar esme sayıları verilmiştir. Tablo 7. Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar (1975-2010) Gözlem Kayıtlarına Göre Rüzgâr Esme Sayıları Aylar Rüzgâr Yönü Ocak Şubat Mart 505 602 558 N Toplam Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos 457 638 948 942 737 Eylül Ekim 735 654 Kasım Aralık 504 408 7688 NNE 774 716 817 753 1025 1498 2245 1710 1144 1036 770 691 13179 NE 2285 2334 2995 2425 3375 3951 5404 5403 4052 3418 2418 2310 40370 ENE 2389 2410 2741 2470 3317 3622 4642 4869 3885 3937 2849 2703 39834 E 2009 1770 2229 1850 2235 2043 2253 2561 2558 2388 2423 1991 26310 ESE 640 560 562 504 571 654 572 611 645 524 573 519 6935 SE 666 500 533 456 692 483 521 401 564 690 529 771 6806 SSE 611 369 299 377 302 240 167 181 270 329 345 502 3992 S 1233 966 997 909 611 458 350 289 429 571 803 873 8489 SSW 2665 2420 2172 2274 1440 731 417 431 807 1298 1958 2516 19129 SW 3784 3028 3029 3066 2226 1287 870 850 1239 1596 2255 3574 26804 WSW 1251 1345 1602 1863 1567 1177 600 586 1091 1346 1402 1460 15290 W 1057 1179 1329 1704 1442 1218 891 732 987 972 917 889 13317 WNW 334 402 574 625 638 799 515 475 718 590 457 496 6623 NW 331 472 486 504 489 688 659 656 555 340 319 320 5819 NNW 339 450 499 419 494 786 690 555 535 328 476 419 5990 Tablo 8. Kırıkkale Meteoroloji İstasyonu son 10 yılın Gözlem Kayıtlarına Göre Rüzgar Esme Sayıları Toplamı 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 N 241 222 294 291 505 403 102 1477 1490 1714 NNE 452 386 596 1167 902 1033 151 2875 2551 3378 NE 1117 1105 1522 1585 1626 1689 283 7608 6998 8617 ENE 1538 1318 1730 1180 1037 1034 390 9312 8863 9486 E 1026 1004 753 405 470 312 389 6554 7183 5219 ESE 313 385 359 178 212 239 263 3511 3469 2574 SE 197 264 173 161 173 238 146 1856 1334 1598 SSE 120 302 148 221 188 195 117 1208 1050 1243 S 278 319 129 415 698 651 136 1776 1809 2189 SSW 887 846 656 934 751 745 254 3495 4402 4695 SW 985 940 921 592 587 678 369 4295 4895 6220 WSW 553 526 567 604 563 529 187 3190 2978 3961 W 500 504 288 362 478 420 110 1990 1749 2542 WNW 274 307 301 213 191 201 82 1477 1695 1747 NW 121 127 120 151 149 197 80 803 919 1055 NNW 157 198 202 322 229 194 71 740 824 988 219 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Hava Kalitesi Modellemesi çalışmalarında kullanılacak meteorolojik veri yılının seçimi için uzun yıllar meteorolojik verilerini temsil eden 2004 yılı seçilmiş ve bu yıla ait veriler kullanılmıştır. 1. hakim rüzgar yönü Kuzeydoğu (NE), 2. hakim rüzgar yönü Doğukuzeydoğu (ENE) ve 3. hakim rüzgar yönü Güneybatı (SW)’dir. 3. Alıcı Ortam Ağı ve Topoğrafya: Bir projenin hazırlık, inşaat ve işletme sırasında ya da işletme sonrasında, çevresel ve sosyal unsurlarında doğrudan ya da dolaylı olarak, kısa veya uzun dönemde, geçici ya da kalıcı, olumlu ya da olumsuz yönde ortaya çıkması olası değişiklikler proje etkileri olarak adlandırılmakta olup, söz konusu etkilerin gözlemlendiği saha ise Proje Etki Alanı olarak tanımlanmaktadır. Proje etki alanı belirlenirken Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği’nde (SKHKKY) yer alan Tesis Etki Alanı tanımı ve en yakın yerleşim yerleri ile proje sahası ve etrafındaki topografya göz önünde bulundurulmuştur. SKHKKY Ek-4 de verilen esaslara göre tespit edilmiş baca yüksekliklerinin 50 (elli) katı yarıçapa sahip alan, tesis etki alanıdır. Buna göre proje kapsamında yer alan emisyon bacaları yüksekliği 75 m olduğundan 3.750 m yarı çapa sahip alan etki alanı olarak seçilmelidir. Proje sahası ve etrafındaki topografya ile en yakın yerleşim yerlerinin konumları da göz önünde bulundurularak faaliyet sahası etrafında 11 km x 11 km büyüklüğünde daha geniş bir alan tesis etki alanı olarak seçilmiş olup, aşağıda Şekil 86’da verilmiştir. Etki alanının işaretlenerek verilmiş olduğu 1/25.000 ölçekli Topografik harita ekte sunulmuştur. (Bkz Ek-1) 220 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 86. Proje Etki Alanı Hava kalitesi dağılım modellemesinde daha geniş bir alan üzerinde dağılımların görülebilmesi amacıyla 15 km x 15 km büyüklüğünde bir alan modelleme çalışma alanı olarak seçilmiştir. Söz konusu çalışma alanı aşağıda Şekil 87’de de gösterildiği üzere kenar uzunlukları 0,5 km olan gridlere bölünerek, kenar uzunlukları 0,5 km olan inceleme alanları oluşturulmuş ve gridlerin köşe noktaları birer alıcı (reseptör) olarak değerlendirilmiştir. Buradan da görüleceği üzere 961 adet alıcı ortam noktası modelleme çalışmalarında dikkate alınmıştır. Söz konusu noktaların yanı sıra Hacıbalı Köyü, Irmak Belediyesi, Kılıçlar Belediyesi ve Yahşihan İlçesi gibi en yakın yerleşim yerleri, Irmak Belediyesi Kentsel Gelişme Alanı, toplu konut proje alanı ve faaliyet yeri yakınında yer alan tarla evi de dikkate alınarak modelleme çalışmasına dahil edilmiş olup, aşağıda Tablo 79’da koordinat bilgileri verilmiştir. Modelleme kapsamına dahil edilen tarla evinde sürekli ikamet bulunmamakta olup, geçici olarak kullanılmaktadır. 221 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Modelleme Çalışma Alanı Proje Etki Alanı 5 Irmak Belediyesi 2 6 Hacıbalı Köyü 4 1 3 7 Proje Alanı 8 Kılıçlar Belediyesi Yahşihan İlçesi 9 10 LEJAND + Ayrık Alıcı Noktaları * Numaralandırma Aşağıda Tablo-77’deki ‘Sıra Numarası’ sütununa göre yapılmıştır. Şekil 87. Modelleme alıcı noktaları (Grid ve Ayrık Alıcılar) 222 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 79. Modelleme çalışmasına dahil edilen yerleşim yerleri koordinatları Yerleşim Yeri Proje Alanına Göre Konumu Proje Sahasına Yaklaşık Mesafesi (m) x y z 1 Hacıbalı Köyü Kuzeydoğu 2.000 537268 4419321 708 2 Irmak Belediyesi Kuzeybatı 3.000 533288 4420664 702 Sıra No Irmak Belediyesi – Kentsel Gelişim Alanı (Kılıçlar Yolu Üzeri- Irmak’ın güneygüneybatısı) Irmak Belediyesi-Kentsel Gelişim Alanı (Irmak’ın güneybatısı) Irmak Belediyesi-Kentsel Gelişim Alanı (Irmak’ın kuzeydoğusu) Batı 4.100 530873 4418253 707 Kuzeybatı 3.000 532253 4419045 772 Kuzeybatı 4.000 534268 4421987 720 6 Toplu Konut Proje Alanı Kuzeydoğu 1.800 536366 4419557 688 7 Tarla Evi Kuzey 200 534987 4418091 692 8 Kılıçlar Belediyesi Güneybatı 5.000 530614 4415312 729 9 Yahşihan Belediyesi Güneydoğu 6.000 538946 4413223 762 10 Kırıkkale Güneydoğu 8.000 541693 4411996 758 3 4 5 4. Alternatif Senaryolar: Proje kapsamında yapılan hava kalitesi modellemesinde NO2 emisyonlarının atmosferdeki dağılımlarını değerlendirmek amacıyla farklı durumlar için alternatif senaryolar çalışılmıştır. Her bir alternatif senaryo en kötü şartlar için oluşturulmuş olup, emisyonların aşağıdaki şartlar altında atmosferde dağıldığı varsayılmıştır: - Tesisten kaynaklanan emisyonların maksimum düzeyde olduğu, - Kirleticilerin ıslak veya kuru çökelmeye maruz kalmadan, - Kirleticilerin atmosferde herhangi bir kimyasal reaksiyona girmeden (kirletici konsantrasyonlarında herhangi bir azalma olmadan). 1. Alternatif Senaryo (sadece Eser DGÇS) : Sadece ESER DGKÇS’den kaynaklı baca gazı emisyonlarının dağılım modellemesidir. Burada ayrıca tesisin yeniden işletmeye alma anında ön ısıtma kazanının da çalışması durumunda ortaya çıkacak baca gazı emisyonlarının dağılım modellemesidir. 223 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU 2. Alternatif Senaryo (Kümülatif: Eser DGKÇS ve Kırıkkale DGKÇS) : ESER DGKÇS (tüm emisyon kaynakları) kaynakları ve proje alanının kuzeydoğusunda yaklaşık 6,5 km mesafede GAP Petrol Gaz İth. Ve İhr. Pzr. San. Ve Tic. A.Ş.’ye ait Kırıkkale Doğalgaz Kombine Çevrim Santralinden kaynaklı baca gazı emisyonlarının kümülatif değerlendirilmesi ve dağılım modellemesidir. GAP Petrol Gaz İth. Ve İhr. Pzr. San. Ve Tic. A.Ş.’ye ait Kırıkkale Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali tesisine ait bilgiler, söz konusu tesis için hazırlanmış olan ÇED Raporundan alınmış olup, hava kalitesi dağılım modellemesinde kullanılan bilgiler aşağıdaki gibidir. Tablo 80. Tesis Baca Bilgileri ve Yanma Gazı Özellikleri Baca Bilgileri* Baca Yüksekliği (m) 80 Baca Çapı (m) 7 Baca Gazı Hızı (m/s) 18.85 Baca Gazı Sıcaklığı (0C) 92.34 Emisyon Parametreleri Kütlesel Emisyon Debisi (kg/h) Kütlesel Emisyon Debisi (g/s) CO 22 6.22 NOx 55 15.32 *Santralde 3 adet baca bulunmakta olup, veriler her bir baca için geçerlidir. 3. Alternatif Senaryo (Kümülatif: Eser DGKÇS, Kırıkkale DGKÇS ve Yollar) : Proje sahasının doğusundan yaklaşık 1,5 km uzaklıkta aşağıda şekilde gösterilen Ankara – Kırıkkale yolu yer almaktadır. Söz konusu yolda gerçekleşen trafik araçlarından kaynaklı olarak ortaya çıkacak NOx emisyonları da modelleme çalışmalarına dahil edilerek emisyonlar kümülatif değerlendirilmiştir. 224 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 88. Uydu Görüntüsü-1 225 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Söz konusu yolda gerçekleşen trafik yükü, Karayollar Genel Müdürülüğü’nden alınan Otoyollar ve Devlet Yolları Trafik Hacim Haritası (2010) kullanılarak elde edilmiştir. Aşağıda söz konusu haritanın proje sahası yakınındaki bölümü verilmiştir. Şekil 89 . Otoyollar ve Devlet Yolları Trafik Hacim Haritası (2010) NOx kütlesel debi değeri belirlenirken yukarıda ki Trafik Yükü Haritası’nda görüleceği üzere faaliyet etki alanında kalan Ankara-Kırıkkale yolu 3 kısımda incelenmiştir. Proje alanının kuzeyinde kalan yolda ortaya çıkan kütlesel debi değeri (YolN), proje alanının doğusunda kalan yolda ortaya çıkan kütlesel debi değeri (YolE) ve proje alanının güneydoğusunda kalan yolda ortaya çıkan kütlesel debi değeri (YolSE) tanımlanmıştır. Trafik araçlarından kaynaklı olarak ortaya çıkacak NOx emisyonları kütlesel debi hesaplamaları U.S. Environmental Protection Agency referans değerlerine dayanılarak yapılmış olup, aşağıda EPA referans değerleri verilmiştir: Türkiye İstatistik Kurumundan (TUİK) Türkiye’deki Model Yıllarına göre araç dağılımı bilgileri elde edilmiş olup, Trafik Kaynaklı Emisyonların belirlenmesi hesabında TUİK verileri kullanılmıştır. Kütlesel debi hesaplamasında kullanılan tüm girdiler ve kütlesel debi hesabı aşağıda verilmiştir. 226 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU 1.Kütlesel Debi Değeri (YolN) Tablo 81. YolN Kütlesel Debi Değeri Hesabı Model yıllarına göre motorlu kara taşıt yüzdesi, 1981-2011 (TUIK) Model yılı Kamyon, Römork, Çekici, Yan Römork Otomobil Orta Yüklü Ticari Taşıt Otobüs Kamyon 1981 5.20 6.61 6.56 14.32 36.07 1982 0.43 0.27 0.62 1.59 2.13 1983 0.54 0.39 1.23 1.70 1984 0.71 0.47 1.17 1985 0.88 0.56 1.11 1986 1.15 0.58 1987 1.46 0.54 1988 1.68 1989 1990 Model yıllarına göre dağılımı Kamyon, Römork, Çekici, Yan Römork Orta Yüklü Ticari Taşıt Otobüs Kamyon 807.48 85.20 61.67 399.15 552.54 66.29 3.51 5.82 44.44 32.68 2.09 83.16 5.07 11.59 47.46 32.04 1.78 2.75 109.76 6.05 11.00 49.70 42.06 2.01 2.15 135.83 7.26 10.45 56.02 32.87 1.29 1.96 1.86 178.22 7.42 12.13 54.52 28.50 1.05 1.55 2.41 226.41 6.97 9.91 43.14 36.98 0.48 1.06 1.76 2.18 260.25 6.19 9.94 48.97 33.36 1.51 0.45 1.18 1.38 1.24 234.10 5.79 11.08 38.35 19.02 2.73 0.76 1.97 2.09 2.03 423.30 9.75 18.56 58.28 31.04 1991 2.55 0.85 1.92 1.79 1.48 395.46 10.91 18.02 49.95 22.72 1992 3.73 1.24 2.64 2.66 1.59 579.30 15.97 24.80 74.10 24.32 1993 5.18 1.94 3.41 3.57 2.11 804.21 24.99 32.02 99.62 32.26 1994 4.49 1.65 2.18 2.47 2.11 696.88 21.21 20.49 68.92 32.27 1995 2.72 0.88 1.34 1.96 2.42 422.16 11.37 12.61 54.75 37.08 1996 3.08 1.91 2.12 3.35 3.26 477.46 24.65 19.97 93.43 49.99 1997 3.74 3.57 3.49 5.20 3.70 579.63 46.02 32.79 144.92 56.71 1998 4.73 4.83 3.90 5.93 4.04 733.25 62.29 36.66 165.26 61.94 1999 3.44 3.44 2.99 2.72 2.61 533.10 44.39 28.14 75.88 39.94 2000 5.10 3.96 3.98 3.21 1.75 791.48 50.98 37.45 89.35 26.76 2001 4.23 3.52 3.25 2.79 1.70 655.69 45.34 30.57 77.64 26.08 2002 1.20 1.32 1.05 1.07 0.56 186.17 17.03 9.88 29.77 8.52 2003 1.94 2.57 1.94 1.78 0.86 300.56 33.14 18.25 49.66 13.23 2004 5.59 7.51 5.65 4.67 2.15 867.08 96.80 53.15 130.28 32.97 2005 2006 5.16 8.56 6.15 4.84 2.40 801.18 110.35 57.81 134.95 36.81 5.81 9.68 8.16 6.21 3.22 901.38 124.78 76.69 173.20 49.29 2007 3.95 7.34 6.87 4.63 2.61 612.40 94.55 64.54 128.95 39.97 2008 5.05 8.08 8.74 4.33 2.49 783.03 104.14 82.15 120.74 38.13 2009 4.09 5.82 6.54 3.20 1.11 634.45 75.01 61.52 89.17 16.97 2010 5.01 6.43 3.00 1.68 1.63 777.44 82.88 28.24 46.74 25.00 2011 2.97 3.80 3.42 1.78 1.30 460.89 48.99 32.11 49.69 19.93 Toplam Araç Sayısı (KGM) 15518 1289 940 2787 1532 227 Otomobil 15518 1289 940 2787 1532 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 81 Devamı Trafikten Kaynaklı Kütlesel Debi Değerleri Emisyon Faktörleri (g/mil) (EPA) Model yılı Otomobil Orta Yüklü Ticari Taşıt Otobüs Kamyon Kamyon, Römork, Çekici, Yan Römork 1981 3.05 2.12 2.11 20.08 20.08 0.42 0.03 0.02 1.37 1.90 1982 3.00 2.12 2.11 17.73 17.73 0.03 0.001 0.002 0.14 0.10 1983 3.00 2.14 2.12 17.01 17.01 0.04 0.002 0.004 0.14 0.09 1984 3.35 2.20 2.15 17.91 17.91 0.06 0.002 0.004 0.15 0.13 1985 2.95 2.64 2.37 16.51 16.51 0.07 0.003 0.004 0.16 0.09 1986 3.05 2.66 2.38 16.51 16.51 0.09 0.003 0.005 0.15 0.08 1987 2.95 2.66 2.38 16.17 16.17 0.11 0.003 0.004 0.12 0.10 1988 2.20 2.30 2.00 15.81 15.81 0.10 0.002 0.003 0.13 0.09 1989 2.15 2.26 1.98 15.81 15.81 0.09 0.002 0.004 0.10 0.05 1990 2.00 2.12 1.86 9.44 9.44 0.15 0.004 0.01 0.09 0.05 1991 2.65 2.10 1.85 7.83 7.83 0.18 0.004 0.01 0.07 0.03 1992 2.60 2.08 1.84 7.83 7.83 0.26 0.01 0.01 0.10 0.03 1993 2.55 2.06 1.83 7.83 7.83 0.35 0.01 0.01 0.13 0.04 1994 2.45 2.00 1.80 7.83 7.83 0.29 0.01 0.01 0.09 0.04 1995 2.30 1.94 1.77 7.82 7.82 0.17 0.004 0.004 0.07 0.05 1996 2.25 1.90 1.75 7.82 7.82 0.18 0.01 0.01 0.13 0.07 1997 2.15 1.88 1.74 7.82 7.82 0.21 0.01 0.01 0.19 0.08 1998 2.05 1.76 1.63 6.21 6.21 0.26 0.02 0.01 0.18 0.07 1999 1.95 1.74 1.62 6.21 6.21 0.18 0.01 0.01 0.08 0.04 2000 1.85 1.70 1.60 6.20 6.20 0.25 0.01 0.01 0.10 0.03 2001 1.80 1.68 1.59 6.20 6.20 0.20 0.01 0.01 0.08 0.03 2002 1.65 1.64 1.57 6.19 6.19 0.05 0.00 0.00 0.03 0.01 2003 1.55 1.52 1.46 6.19 6.19 0.08 0.01 0.00 0.05 0.01 2004 1.45 1.48 1.44 6.19 6.19 0.22 0.02 0.01 0.14 0.04 2005 2006 1.30 1.44 1.42 6.18 6.18 0.18 0.03 0.01 0.14 0.04 1.15 1.30 1.30 6.18 6.18 0.18 0.03 0.02 0.18 0.05 2007 1.05 1.26 1.28 6.17 6.17 0.11 0.02 0.01 0.14 0.04 2008 0.90 1.12 1.16 6.17 6.17 0.12 0.02 0.02 0.13 0.04 2009 0.80 1.10 1.15 6.16 6.16 0.09 0.01 0.01 0.09 0.02 2010 0.70 0.98 1.04 6.15 6.15 0.09 0.01 0.01 0.05 0.03 2011 0.60 0.96 1.03 6.15 6.15 0.05 0.01 0.01 0.05 0.02 Toplam Kütlesel Debi Değerleri kg/sa Yolun Uzunluğu (m) 6625 Toplam Kütlesel Debi Değeri g/sn 228 Otomobil 4.87 Orta Yüklü Ticari Taşıt 0.34 Otobüs 0.25 3.82 Kamyon 4.79 Kamyon, Römork, Çekici, Yan Römork 3.50 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU 2.Kütlesel Debi Değeri (YolE) Tablo 82. YolE Kütlesel Debi Değeri Hesabı Model yıllarına göre motorlu kara taşıt yüzdesi, 1981-2011 (TUIK) Model yılı Kamyon, Römork, Çekici, Yan Römork Model yıllarına göre dağılımı Otomobil Otobüs 1981 5.20 6.61 6.56 14.32 36.07 408.84 36.29 36.48 207.53 312.70 1982 0.43 0.27 0.62 1.59 2.13 33.56 1.49 3.44 23.10 18.49 1983 0.54 0.39 1.23 1.70 2.09 42.11 2.16 6.86 24.68 18.13 1984 0.71 0.47 1.17 1.78 2.75 55.57 2.58 6.50 25.84 23.80 1985 0.88 0.56 1.11 2.01 2.15 68.77 3.09 6.18 29.13 18.60 1986 1.15 0.58 1.29 1.96 1.86 90.24 3.16 7.18 28.35 16.13 1987 1.46 0.54 1.05 1.55 2.41 114.64 2.97 5.86 22.43 20.93 1988 1.68 0.48 1.06 1.76 2.18 131.77 2.64 5.88 25.46 18.88 1989 1.51 0.45 1.18 1.38 1.24 118.53 2.47 6.55 19.94 10.77 1990 2.73 0.76 1.97 2.09 2.03 214.32 4.15 10.98 30.30 17.57 1991 2.55 0.85 1.92 1.79 1.48 200.23 4.65 10.66 25.97 12.86 1992 3.73 1.24 2.64 2.66 1.59 293.31 6.80 14.67 38.52 13.77 1993 5.18 1.94 3.41 3.57 2.11 407.18 10.64 18.94 51.79 18.25 1994 4.49 1.65 2.18 2.47 2.11 352.84 9.03 12.12 35.83 18.26 1995 2.72 0.88 1.34 1.96 2.42 213.75 4.84 7.46 28.47 20.99 1996 3.08 1.91 2.12 3.35 3.26 241.75 10.50 11.81 48.58 28.29 1997 3.74 3.57 3.49 5.20 3.70 293.47 19.60 19.39 75.34 32.10 1998 4.73 4.83 3.90 5.93 4.04 371.26 26.53 21.68 85.92 35.06 1999 3.44 3.44 2.99 2.72 2.61 269.92 18.91 16.64 39.45 22.60 2000 5.10 3.96 3.98 3.21 1.75 400.74 21.71 22.15 46.45 15.14 2001 4.23 3.52 3.25 2.79 1.70 331.98 19.31 18.08 40.37 14.76 2002 1.20 1.32 1.05 1.07 0.56 94.26 7.25 5.85 15.48 4.82 2003 1.94 2.57 1.94 1.78 0.86 152.18 14.11 10.80 25.82 7.49 2004 5.59 7.51 5.65 4.67 2.15 439.02 41.23 31.44 67.73 18.66 2005 2006 5.16 8.56 6.15 4.84 2.40 405.65 47.00 34.20 70.16 20.83 5.81 9.68 8.16 6.21 3.22 456.38 53.14 45.36 90.05 27.89 2007 3.95 7.34 6.87 4.63 2.61 310.07 40.27 38.18 67.04 22.62 2008 5.05 8.08 8.74 4.33 2.49 396.46 44.35 48.59 62.77 21.58 2009 4.09 5.82 6.54 3.20 1.11 321.23 31.95 36.39 46.36 9.60 2010 5.01 6.43 3.00 1.68 1.63 393.63 35.30 16.70 24.30 14.15 2011 2.97 3.80 3.42 1.78 1.30 233.35 20.86 18.99 25.84 11.28 Toplam Araç Sayısı (KGM) 7857 549 556 Kamyon 1449 867 229 Otomobil 7857 Orta Yüklü Ticari Taşıt Kamyon, Römork, Çekici, Yan Römork Orta Yüklü Ticari Taşıt 549 Otobüs 556 Kamyon 1449 867 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 82 Devamı: Trafikten Kaynaklı Kütlesel Debi Değerleri Emisyon Faktörleri (g/mil) (EPA) Model yılı Otomobil Orta Yüklü Ticari Taşıt Otobüs Kamyon Kamyon, Römork, Çekici, Yan Römork 1981 3.05 2.12 2.11 20.08 20.08 0.42 0.03 0.03 1.40 2.11 1982 3.00 2.12 2.11 17.73 17.73 0.03 0.001 0.002 0.14 0.11 1983 3.00 2.14 2.12 17.01 17.01 0.04 0.002 0.005 0.14 0.10 1984 3.35 2.20 2.15 17.91 17.91 0.06 0.002 0.005 0.16 0.14 1985 2.95 2.64 2.37 16.51 16.51 0.07 0.003 0.005 0.16 0.10 1986 3.05 2.66 2.38 16.51 16.51 0.09 0.003 0.01 0.16 0.09 1987 2.95 2.66 2.38 16.17 16.17 0.11 0.003 0.005 0.12 0.11 1988 2.20 2.30 2.00 15.81 15.81 0.10 0.002 0.004 0.13 0.10 1989 2.15 2.26 1.98 15.81 15.81 0.09 0.002 0.004 0.11 0.06 1990 2.00 2.12 1.86 9.44 9.44 0.14 0.003 0.01 0.10 0.06 1991 2.65 2.10 1.85 7.83 7.83 0.18 0.003 0.01 0.07 0.03 1992 2.60 2.08 1.84 7.83 7.83 0.26 0.005 0.01 0.10 0.04 1993 2.55 2.06 1.83 7.83 7.83 0.35 0.01 0.01 0.14 0.05 1994 2.45 2.00 1.80 7.83 7.83 0.29 0.01 0.01 0.09 0.05 1995 2.30 1.94 1.77 7.82 7.82 0.16 0.00 0.004 0.07 0.06 1996 2.25 1.90 1.75 7.82 7.82 0.18 0.01 0.01 0.13 0.07 1997 2.15 1.88 1.74 7.82 7.82 0.21 0.01 0.01 0.20 0.08 1998 2.05 1.76 1.63 6.21 6.21 0.26 0.02 0.01 0.18 0.07 1999 1.95 1.74 1.62 6.21 6.21 0.18 0.01 0.01 0.08 0.05 2000 1.85 1.70 1.60 6.20 6.20 0.25 0.01 0.01 0.10 0.03 2001 1.80 1.68 1.59 6.20 6.20 0.20 0.01 0.01 0.08 0.03 2002 1.65 1.64 1.57 6.19 6.19 0.05 0.004 0.003 0.03 0.01 2003 1.55 1.52 1.46 6.19 6.19 0.08 0.01 0.01 0.05 0.02 2004 1.45 1.48 1.44 6.19 6.19 0.21 0.02 0.02 0.14 0.04 2005 2006 1.30 1.44 1.42 6.18 6.18 0.18 0.02 0.02 0.15 0.04 1.15 1.30 1.30 6.18 6.18 0.18 0.02 0.02 0.19 0.06 2007 1.05 1.26 1.28 6.17 6.17 0.11 0.02 0.02 0.14 0.05 2008 0.90 1.12 1.16 6.17 6.17 0.12 0.02 0.02 0.13 0.04 2009 0.80 1.10 1.15 6.16 6.16 0.09 0.01 0.01 0.10 0.02 2010 0.70 0.98 1.04 6.15 6.15 0.09 0.01 0.01 0.05 0.03 2011 0.60 0.96 1.03 6.15 6.15 0.05 0.01 0.01 0.05 0.02 Toplam Kütlesel Debi Değerleri kg/sa Yolun Uzunluğu (m) 12950 Toplam Kütlesel Debi Değeri g/sn 230 Otomobil 4.82 Orta Yüklü Ticari Taşıt 0.28 Otobüs 0.29 3.93 Kamyon 4.87 Kamyon, Römork, Çekici, Yan Römork 3.87 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU 3.Kütlesel Debi Değeri (YolSE) Tablo 83. YolSE Kütlesel Debi Değeri Hesabı Model yıllarına göre motorlu kara taşıt yüzdesi, 1981-2011 (TUIK) Model yılı Kamyon, Römork, Çekici, Yan Römork Model yıllarına göre dağılımı Otomobil Otobüs 1981 5.20 6.61 6.56 14.32 36.07 952.14 57.51 71.58 421.35 687.79 1982 0.43 0.27 0.62 1.59 2.13 78.16 2.37 6.75 46.91 40.68 1983 0.54 0.39 1.23 1.70 2.09 98.06 3.42 13.45 50.10 39.88 1984 0.71 0.47 1.17 1.78 2.75 129.42 4.08 12.76 52.46 52.36 1985 0.88 0.56 1.11 2.01 2.15 160.16 4.90 12.13 59.14 40.91 1986 1.15 0.58 1.29 1.96 1.86 210.15 5.01 14.08 57.55 35.48 1987 1.46 0.54 1.05 1.55 2.41 266.97 4.70 11.51 45.54 46.03 1988 1.68 0.48 1.06 1.76 2.18 306.88 4.18 11.54 51.70 41.53 1989 1.51 0.45 1.18 1.38 1.24 276.04 3.91 12.86 40.48 23.68 1990 2.73 0.76 1.97 2.09 2.03 499.14 6.58 21.54 61.52 38.64 1991 2.55 0.85 1.92 1.79 1.48 466.30 7.37 20.91 52.72 28.28 1992 3.73 1.24 2.64 2.66 1.59 683.07 10.78 28.79 78.22 30.28 1993 5.18 1.94 3.41 3.57 2.11 948.28 16.87 37.16 105.16 40.15 1994 4.49 1.65 2.18 2.47 2.11 821.73 14.32 23.78 72.75 40.17 1995 2.72 0.88 1.34 1.96 2.42 497.79 7.68 14.63 57.80 46.16 1996 3.08 1.91 2.12 3.35 3.26 563.00 16.64 23.17 98.63 62.22 1997 3.74 3.57 3.49 5.20 3.70 683.46 31.06 38.05 152.98 70.60 1998 4.73 4.83 3.90 5.93 4.04 864.61 42.04 42.55 174.46 77.11 1999 3.44 3.44 2.99 2.72 2.61 628.61 29.96 32.66 80.10 49.72 2000 5.10 3.96 3.98 3.21 1.75 933.27 34.41 43.47 94.32 33.31 2001 4.23 3.52 3.25 2.79 1.70 773.15 30.60 35.48 81.96 32.47 2002 1.20 1.32 1.05 1.07 0.56 219.52 11.49 11.47 31.43 10.60 2003 1.94 2.57 1.94 1.78 0.86 354.41 22.36 21.19 52.42 16.46 2004 5.59 7.51 5.65 4.67 2.15 1022.41 65.33 61.68 137.52 41.04 2005 2006 5.16 8.56 6.15 4.84 2.40 944.71 74.48 67.10 142.46 45.83 5.81 9.68 8.16 6.21 3.22 1062.86 84.22 89.01 182.83 61.35 2007 3.95 7.34 6.87 4.63 2.61 722.11 63.82 74.91 136.12 49.76 2008 5.05 8.08 8.74 4.33 2.49 923.31 70.29 95.35 127.45 47.46 2009 4.09 5.82 6.54 3.20 1.11 748.11 50.62 71.40 94.13 21.12 2010 5.01 6.43 3.00 1.68 1.63 916.71 55.94 32.78 49.34 31.12 2011 2.97 3.80 3.42 1.78 1.30 543.45 33.06 37.26 52.46 24.81 Toplam Araç Sayısı (KGM) 18298 870 1091 Kamyon 2942 1907 231 Otomobil 18298 Orta Yüklü Ticari Taşıt Kamyon, Römork, Çekici, Yan Römork Orta Yüklü Ticari Taşıt 870 Otobüs 1091 Kamyon 2942 1907 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 83 Devamı: Trafikten Kaynaklı Kütlesel Debi Değerleri Emisyon Faktörleri (g/mil) (EPA) Model yılı Otomobil Orta Yüklü Ticari Taşıt Otobüs Kamyon Kamyon, Römork, Çekici, Yan Römork 1981 3.05 2.12 2.11 20.08 20.08 0.17 0.01 0.01 0.50 0.82 1982 3.00 2.12 2.11 17.73 17.73 0.01 0.0003 0.001 0.05 0.04 1983 3.00 2.14 2.12 17.01 17.01 0.02 0.0004 0.002 0.05 0.04 1984 3.35 2.20 2.15 17.91 17.91 0.03 0.001 0.002 0.06 0.06 1985 2.95 2.64 2.37 16.51 16.51 0.03 0.001 0.002 0.06 0.04 1986 3.05 2.66 2.38 16.51 16.51 0.04 0.001 0.002 0.06 0.03 1987 2.95 2.66 2.38 16.17 16.17 0.05 0.001 0.002 0.04 0.04 1988 2.20 2.30 2.00 15.81 15.81 0.04 0.001 0.001 0.05 0.04 1989 2.15 2.26 1.98 15.81 15.81 0.04 0.001 0.002 0.04 0.02 1990 2.00 2.12 1.86 9.44 9.44 0.06 0.001 0.002 0.03 0.02 1991 2.65 2.10 1.85 7.83 7.83 0.07 0.001 0.002 0.02 0.01 1992 2.60 2.08 1.84 7.83 7.83 0.11 0.001 0.003 0.04 0.01 1993 2.55 2.06 1.83 7.83 7.83 0.14 0.002 0.004 0.05 0.02 1994 2.45 2.00 1.80 7.83 7.83 0.12 0.002 0.003 0.03 0.02 1995 2.30 1.94 1.77 7.82 7.82 0.07 0.001 0.002 0.03 0.02 1996 2.25 1.90 1.75 7.82 7.82 0.08 0.002 0.002 0.05 0.03 1997 2.15 1.88 1.74 7.82 7.82 0.09 0.003 0.004 0.07 0.03 1998 2.05 1.76 1.63 6.21 6.21 0.11 0.004 0.004 0.06 0.03 1999 1.95 1.74 1.62 6.21 6.21 0.07 0.003 0.003 0.03 0.02 2000 1.85 1.70 1.60 6.20 6.20 0.10 0.003 0.004 0.03 0.01 2001 1.80 1.68 1.59 6.20 6.20 0.08 0.003 0.003 0.03 0.01 2002 1.65 1.64 1.57 6.19 6.19 0.02 0.001 0.001 0.01 0.004 2003 1.55 1.52 1.46 6.19 6.19 0.03 0.002 0.002 0.02 0.01 2004 1.45 1.48 1.44 6.19 6.19 0.09 0.01 0.01 0.05 0.02 2005 2006 1.30 1.44 1.42 6.18 6.18 0.07 0.01 0.01 0.05 0.02 1.15 1.30 1.30 6.18 6.18 0.07 0.01 0.01 0.07 0.02 2007 1.05 1.26 1.28 6.17 6.17 0.05 0.005 0.01 0.05 0.02 2008 0.90 1.12 1.16 6.17 6.17 0.05 0.005 0.01 0.05 0.02 2009 0.80 1.10 1.15 6.16 6.16 0.04 0.003 0.005 0.03 0.01 2010 0.70 0.98 1.04 6.15 6.15 0.04 0.003 0.002 0.02 0.01 2011 0.60 0.96 1.03 6.15 6.15 0.02 0.002 0.002 0.02 0.01 Toplam Kütlesel Debi Değerleri kg/sa Yolun Uzunluğu (m) 2305 Toplam Kütlesel Debi Değeri g/sn 232 Otomobil 2.00 Orta Yüklü Ticari Taşıt 0.08 Otobüs 0.10 1.52 Kamyon 1.76 Kamyon, Römork, Çekici, Yan Römork 1.52 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU 4. Alternatif Senaryo (Alternatif – 2 İçin (Kümülatif: Eser DGKÇS ve Kırıkkale DGKÇS) Kötü Durum Modellemesi) : En kötü meteorolojik durum rüzgar hızının 0,1 m/sn ve karışım yüksekliğinin efektif baca yüksekliği olarak kabul edildiği sanal bir durum olup, kötü durum modellemesi kümülatif etkinin gösterildiği Alternatif – 2’de yer alan tüm emisyon kaynak bilgileri ile birlikte gerçekleştirilmiştir. 5. Hava Kalitesi Dağılım Modellemesi Sonuçları Proje konusu ESER DGKÇS proje alanı ve çevresinde NOx kirlilik seviyesinin belirlenmesi amacıyla Çınar Çevre Ölçüm ve Analiz Laboratuvarı tarafından faaliyet sahası etrafında 11 km x 11 km büyüklüğünde bir alan proje etki alanı olarak seçilmiş olup, söz konusu etki alanı içerisinde 10 noktada mevcut durumun tespiti için pasif örnekleme yapılmıştır. Örnekleme sonuçları alınmış ve aşağıda Tablo 46’de verilmiştir. Analiz sonuçları ekte verilmiştir. (Bkz. Ek-16) Hava kalitesi örnekleme sonuçlarına bakıldığında en yüksek NO2 konsantrasyonu 21,87 µg/m3 ile Yahşihan Belediyesi yakınlarında yer alan noktada tespit edilmiştir. Tablo 46. Hava Kalitesi Örnekleme Sonuçları (µg/m3) 1. Periyod NO2 NOx 2. Periyod NO2 NOx 3. Periyod NO2 NOx Sıra No Nokta Adı 1 Proje Alanı Yakını 9,23 * * 8,94 11,81 2,87 6,88 2 Proje Alanı Yakını-Tarla Evi 7,45 11,47 4,01 8,37 11,64 3,27 3 Toplu Konut Proje Alanı 15,11 12,96 < LOD 13,90 15,97 4 Hacıbalı Köyü 15,42 17,28 1,86 14,70 5 Yahşihan Belediyesi 21,87 25,88 4,01 6,88 17,00 9,23 6 7 8 Kılıçlar Belediyesi Irmak Belediyesi Kentsel Gelişim Alanı Irmak Belediyesi NO NO ORTALAMA NOx NO NO NO2 12,10 5,22 8,35 11,96 4,05 5,10 10,49 5,39 6,97 11,20 4,22 2,06 10,00 12,87 2,87 13,00 13,93 2,47 20,07 5,36 9,32 13,50 4,19 13,15 16,95 3,80 14,85 13,67 < LOD 11,58 11,35 < LOD 16,10 16,97 4,01 10,12 8,80 11,06 2,26 6,25 7,77 1,52 7,31 11,94 4,63 14,45 5,22 11,01 15,19 4,19 8,63 13,62 4,99 9,62 14,42 4,80 12,13 15,16 3,04 11,38 15,59 4,21 7,68 15,51 7,83 10,40 15,42 5,03 9 Kırıkkale OSB 12,33 13,79 1,46 4,79 5,82 1,03 6,28 10,43 4,16 7,80 10,01 2,22 10 Proje Alanı Güneyi 7,17 12,64 5,47 7,37 12,13 4,76 4,84 13,33 8,48 6,46 12,70 6,24 Not: * Tüp Kaybolmuştur 233 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Aşağıda Hava Kalitesi Dağılım Modellemesi sonuçları değerlendirilirken hem modelleme ile elde edilen konsantrasyon değeri hem de faaliyet sahası ve etrafının mevcut kirlilik yükü beraber değerlendirilerek Toplam Kirlenme Değeri tespit edilmiş ve SKHKKY sınır değeri ile kıyaslanmıştır. NOx Dağılım Modellemesi 1. Alternatif Senaryo (Sadece Eser DGÇS) : 1. Alternatif senaryoya göre tesisten kaynaklı olarak ortaya çıkacak NO 2 emisyonlarının atmosferdeki dağılımları için değerlendirme yapılarak aşağıda Tablo 84’te sunulmuş olup, tablodan da görüleceği üzere yıllık ortalama en yüksek değer 11,10 µg/m3 ve Toplam Kirlenme Değeri (Tesis etki alanı içinde hesaplanmış Hava Kirlenmesine Katkı Değeri (HKKD) ile ölçümle bulunan Uzun Vadeli Değerin (UVD) toplamından, yeni kurulacak tesisler için teşkil edilir. TKD= HKKD+UVD) 19,45 µg/m3 olarak bulunmuştur. Söz konusu değerler, SKHKKY’de yer alan 2013 yılı Uzun Vadeli Sınır değer olan 60 µg/m3 değerinin yaklaşık %32,4’ü düzeyindedir ve sınır değerin oldukça altındadır. Ayrıca, Kısa Vadeli Değer (maksimum günlük ortalama değerler veya istatistik olarak bütün ölçüm sonuçları sayısal değerlerinin büyüklüğüne göre dizildiğinde, ölçüm sonuçlarının % 95’ine tekabül eden değeri, çöken tozlar için farklı olarak aşılmaması gereken maksimum aylık ortalama değerleri) 19,15 µg/m3 ve Toplam Kirlenme Değeri 27,50 µg/m3 olarak bulunmuştur. olarak bulunmuştur. Söz konusu değer, SKHKKY’de yer alan Kısa Vadeli Sınır değer olan 300 µg/m3 değerinin yaklaşık %9,2 düzeyindedir ve sınır değerin oldukça altındadır. 1. Alternatif senaryoya göre tesisten kaynaklı olarak ortaya çıkacak NO 2 emisyonu dağılımları aşağıda Şekil 90’de, Şekil 91’de, Şekil 92’da ve Şekil 93’de gösterilmiştir. 234 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 84. Hava Kalitesi Dağılım Modelleme Sonuçları (NO2) – Alternatif Senaryo 1 (sadece Eser DGÇS) Yerleşim Yeri Hacıbalı Köyü Irmak Belediyesi Irmak Belediyesi-Kentsel Gelişim Alanı (Irmak’ın güneygüneybatısı) Irmak Belediyesi-Kentsel Gelişim Alanı (Irmak’ın güneybatısı) Irmak Belediyesi-Kentsel Gelişim Alanı (Irmak’ın kuzeydoğusu) Toplu Konut Proje Alanı Tarla Evi Kılıçlar Belediyesi Yahşihan Belediyesi Kırıkkale Modelleme Çıktıları 24 saatlik maksimum 24 saatlik (%95) Yıllık 24 saatlik maksimum Yıllık 24 saatlik maksimum Yıllık 24 saatlik maksimum Yıllık 24 saatlik maksimum Yıllık 24 saatlik maksimum Yıllık 24 saatlik maksimum Yıllık 24 saatlik maksimum Yıllık 24 saatlik maksimum Yıllık 24 saatlik maksimum Yıllık 24 saatlik maksimum Yıllık z Proje Sahasına Mesafesi, m Konsantrasyon, (µg/m3) UVD (µg/m3) (1) TKD (µg/m3) (2) SKHKKY Sınır Değeri (µg/m3) (3) 534000 4417500 528500 4412500 533500 4416000 894 853 855 1100 8150 2130 537268 4419321 708 2000 533288 4420664 702 3000 530873 4418253 707 4100 532253 4419045 772 3000 534268 4421987 720 4000 536366 4419557 688 1800 534987 4418091 692 200 530614 4415312 729 5000 538946 4413223 762 6000 541693 4411996 758 8000 113.47 19.15 11.1 2.04 0.33 1.78 0.12 1.43 0.11 1.02 0.11 0.89 0.14 4.51 0.49 3.87 0.73 1.1 0.23 1.63 0.08 0.37 0.04 8.35 8.35 8.35 13.15 13.15 10.40 10.40 9.62 9.62 10.40 10.40 10.40 10.40 13.00 13.00 6.97 6.97 7.31 7.31 16.10 16.10 16.10 16.10 121.82 27.50 19.45 15.19 13.48 12.18 10.52 11.05 9.73 11.42 10.51 11.29 10.54 17.51 13.49 10.84 7.70 8.41 7.54 17.73 16.18 16.47 16.14 300 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 x y (1) Yapılan bütün ölçüm sonuçlarının aritmetik ortalaması olan değer (2) Tesis etki alanı içinde hesaplanmış Hava Kirlenmesine Katkı Değeri (HKKD) ile ölçümle bulunan Uzun Vadeli Değerin (UVD) toplamından, yeni kurulacak tesisler için teşkil edilir. TKD= HKKD+UVD (3) SKHKKY, Ek-2, Tablo 2.2.’de yer alan 2013 yılı sınır değerleri 235 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 90. Arazi Kullanım Haritası Üzerinde 1 .Alternatif (sadece Eser DGÇS) 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar (NO 2) 236 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 91. Topografik Harita Üzerinde 1 .Alternatif (sadece Eser DGÇS) 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar (NO 2) 237 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 92. Arazi Kullanım Haritası Üzerinde 1 .Alternatif (sadece Eser DGÇS) Yıllık En Yüksek Konsantrasyonlar (NO 2) 238 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 93. Topografik Harita Üzerinde 1 .Alternatif (sadece Eser DGÇS) Yıllık En Yüksek Konsantrasyonlar (NO 2) 239 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU 2. Alternatif (Kümülatif: Eser DGKÇS ve Kırıkkale DGKÇS): 2. Alternatif senaryoya göre tesisten kaynaklı olarak ortaya çıkacak NO 2 emisyonlarının atmosferdeki dağılımları için değerlendirme yapılarak aşağıda Tablo 85’de sunulmuş olup, tablodan da görüleceği üzere yıllık ortalama en yüksek değer 11,19 µg/m 3 ve Toplam Kirlenme Değeri 19,54 µg/m3 olarak bulunmuştur. Söz konusu değerler, SKHKKY’de yer alan Uzun Vadeli Sınır değer olan 60 µg/m3 değerinin yaklaşık %32,6’sı düzeyindedir ve sınır değerin oldukça altındadır. Ayrıca, Kısa Vadeli Değer 19,38 µg/m3 ve Toplam Kirlenme Değeri 27,73 µg/m3 olarak bulunmuştur. Söz konusu değer, SKHKKY’de yer alan Kısa Vadeli Sınır değer olan 300 µg/m3 değerinin yaklaşık %9,2’si düzeyindedir ve sınır değerin oldukça altındadır. 2. Alternatif senaryoya göre tesisten kaynaklı olarak ortaya çıkacak NO 2 emisyonu dağılımları aşağıda Şekil 94’da, Şekil 95’da, Şekil 96’da ve Şekil 97’da gösterilmiştir. 240 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 85. Hava Kalitesi Dağılım Modelleme Sonuçları (NO2) – Alternatif Senaryo 2 (Kümülatif: Eser DGKÇS ve Kırıkkale DGKÇS) Yerleşim Yeri Modelleme Çıktıları x y z Proje Sahasına Mesafesi, m Konsantrasyon UVD (µg/m3) (µg/m3) (1) TKD (µg/m3) (2) SKHKKY Sınır Değeri (µg/m3) (3) 24 saatlik maksimum 534000 4417500 894 1100 113.63 8.35 121.98 24 saatlik (%95) 533000 4416000 923 2520 19.38 8.35 27.73 300 Yıllık 533500 4416000 855 2130 11.19 8.35 19.54 60 24 saatlik maksimum 2.05 13.15 15.20 Hacıbalı Köyü 537268 4419321 708 2000 Yıllık 0.5 13.15 13.65 60 24 saatlik maksimum 1.36 10.40 11.76 Irmak Belediyesi 533288 4420664 702 3000 Yıllık 0.24 10.40 10.64 60 24 saatlik maksimum 1.62 9.62 11.24 Irmak Belediyesi-Kentsel Gelişim Alanı 530873 4418253 707 4100 (Irmak’ın güneygüneybatısı) Yıllık 0.21 9.62 9.83 60 24 saatlik maksimum 1.18 10.40 11.58 Irmak Belediyesi-Kentsel Gelişim Alanı 532253 4419045 772 3000 (Irmak’ın güneybatısı) Yıllık 0.23 10.40 10.63 60 24 saatlik maksimum 1.13 10.40 11.53 Irmak Belediyesi-Kentsel Gelişim Alanı 534268 4421987 720 4000 (Irmak’ın kuzeydoğusu) Yıllık 0.26 10.40 10.66 60 24 saatlik maksimum 688 4.52 13.00 17.52 Toplu Konut Proje Alanı 536366 4419557 1800 Yıllık 0.66 13.00 13.66 60 24 saatlik maksimum 3.91 6.97 10.88 Tarla Evi 534987 4418091 692 200 Yıllık 0.86 6.97 7.83 60 24 saatlik maksimum 2.00 7.31 9.31 Kılıçlar Belediyesi 530614 4415312 729 5000 Yıllık 0.33 7.31 7.64 60 24 saatlik maksimum 1.65 16.10 17.75 Yahşihan Belediyesi 538946 4413223 762 6000 Yıllık 0.14 16.10 16.24 60 24 saatlik maksimum 0.49 16.10 16.59 Kırıkkale 541693 4411996 758 8000 Yıllık 0.08 16.10 16.18 60 (1) Yapılan bütün ölçüm sonuçlarının aritmetik ortalaması olan değer (2) Tesis etki alanı içinde hesaplanmış Hava Kirlenmesine Katkı Değeri (HKKD) ile ölçümle bulunan Uzun Vadeli Değerin (UVD) toplamından, yeni kurulacak tesisler için teşkil edilir. TKD= HKKD+UVD (3) SKHKKY, Ek-2, Tablo 2.2.’de yer alan 2013 yılı sınır değerleri - 241 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 94. Arazi Kullanım Haritası Üzerinde 2 .Alternatif (Kümülatif: Eser DGKÇS ve Kırıkkale DGKÇS) 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2) 242 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 95. Topografik Harita Üzerinde 2 .Alternatif (Kümülatif: Eser DGKÇS ve Kırıkkale DGKÇS) 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2) 243 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 96. Arazi Kullanım Haritası Üzerinde 2 .Alternatif (Kümülatif: Eser DGKÇS ve Kırıkkale DGKÇS) Yıllık En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2) 244 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 97. Topografik Harita Üzerinde 2 .Alternatif (Kümülatif: Eser DGKÇS ve Kırıkkale DGKÇS) Yıllık En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2) Projenin işletilmesi esnasında oluşacak NOx emisyonları kapsamında yapılan Hava Modellemesi çalışmalarından elde edilen saatlik konsantrasyonlar 06.06.2008 tarih ve 26898 sayılı Resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiş olan Hava Kalitesi Değerlendirme Yönetimi Yönetmeliği ile değerlendirilerek aşağıdaki tabloda verilmiştir. Yapılan modelleme çalışmalarında yerleşim yerlerinde elde edilen saatlik NOx konsantrasyonlarının Hava Kalitesi Değerlendirme Yönetimi Yönetmeliğinde belirtilen sınır değerlerin altında kaldığı görülmektedir. Projenin işletilmesi sırasında faaliyet etki alanında bulunan yerleşim yerlerinde tesisten kaynaklı oluşacak NOx kosantrasyonları için Hava Kalitesi Değerlendirme Yönetimi Yönetmeliği ilgili hükümlerine ve Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Madde 6’da yer alan hükümlere uyulacaktır. 245 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 86. Hava Kalitesi Dağılım Modelleme Sonuçları (NO2) - Alternatif Senaryo 2 (Kümülatif: Eser DGKÇS ve Kırıkkale DGKÇS) - Yaşam Alanlarında Maksimum Saatlik Değerler Yerleşim Yeri Proje Sahasına Mesafesi, m x y z UVD TKD Konsantrasyon (µg/m3) (µg/m3) (µg/m3) (1) (2) 13.18 13.15 26.33 14.57 13.15 27.72 10.9 13.15 24.05 12.08 13.15 25.23 15.41 13.15 28.56 10.43 10.40 20.83 10.98 10.40 21.38 9.84 10.40 20.24 9.71 10.40 20.11 10.56 10.40 20.96 9.74 9.62 19.36 9.17 9.62 18.79 9.24 9.62 18.86 10.89 9.62 20.51 10.63 9.62 20.25 10.66 10.40 21.06 9.47 10.40 19.87 8.89 10.40 19.29 10.67 10.40 21.07 11.03 10.40 21.43 11.63 10.40 22.03 11.58 10.40 21.98 12.71 10.40 23.11 11.05 10.40 21.45 10.46 10.40 20.86 15.53 13.00 28.53 16.71 13.00 29.71 15.01 13.00 28.01 14.76 13.00 27.76 13.76 13.00 26.76 24.5 6.97 31.47 18.4 6.97 25.37 16.26 6.97 23.23 24.53 6.97 31.50 22.31 6.97 29.28 15.25 7.31 22.56 17.37 7.31 24.68 16.44 7.31 23.75 38.2 7.31 45.51 20.41 7.31 27.72 6.59 16.10 22.69 7.48 16.10 23.58 7.05 16.10 23.15 6.6 16.10 22.70 7.72 16.10 23.82 6.02 16.10 22.12 6.77 16.10 22.87 6.13 16.10 22.23 4.22 16.10 20.32 5.7 16.10 21.80 HKDY Sınır Değeri (µg/m3) (3) 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 537268 4419321 708 537000 4419000 685 Hacıbalı Köyü 2000 537000 4419500 679 537500 4419500 713 537500 4419000 740 533288 4420664 702 533000 4420500 725 Irmak Belediyesi 3000 533000 4421000 725 533500 4421000 714 533500 4420500 682 530873 4418253 707 Irmak Belediyesi530500 4418500 866 Kentsel Gelişim Alanı 4100 531000 4418500 700 (Irmak’ın 531000 4418000 729 güneygüneybatısı) 530500 4418000 704 532253 4419045 772 531500 4419000 724 Irmak BelediyesiKentsel Gelişim Alanı 3000 531500 4419500 701 (Irmak’ın güneybatısı) 532500 4419500 704 532500 4419000 764 534268 4421987 720 534500 4422500 726 Irmak BelediyesiKentsel Gelişim Alanı 4000 534500 4421500 677 (Irmak’ın kuzeydoğusu) 534000 4421500 694 534000 4422500 782 536366 4419557 688 536000 4419500 721 Toplu Konut Proje Alanı 1800 536000 4420000 682 536500 4420000 666 536500 4419500 673 534987 4418091 692 534500 4418000 758 Tarla Evi 200 534500 4418500 757 535500 4418500 689 535500 4418000 663 530614 4415312 729 530500 4414500 736 Kılıçlar Belediyesi 5000 530500 4415500 726 531000 4415500 810 531000 4414500 797 538946 4413223 762 538500 4413500 766 Yahşihan Belediyesi 6000 539500 4413500 778 539500 4411000 706 538500 4411000 687 541693 4411996 758 541500 4413000 799 Kırıkkale 8000 543000 4413000 835 543000 4410000 710 541500 4410000 745 (1) Yapılan bütün ölçüm sonuçlarının aritmetik ortalaması olan değer (2) Tesis etki alanı içinde hesaplanmış Hava Kirlenmesine Katkı Değeri (HKKD) ile ölçümle bulunan Uzun Vadeli Değerin (UVD) toplamından, yeni kurulacak tesisler için teşkil edilir. TKD= HKKD+UVD (3) HKDY, Ek-1-B, 31.12.2013’den sonra geçerli olan sınır değer 246 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU 3. Alternatif Senaryo (Kümülatif: Eser DGKÇS, Kırıkkale DGKÇS ve Yollar): 3. Alternatif senaryoya göre tesisten kaynaklı olarak ortaya çıkacak NO 2 emisyonlarının atmosferdeki dağılımları için değerlendirme yapılarak aşağıda Tablo 87’de sunulmuş olup, tablodan da görüleceği üzere yıllık ortalama en yüksek değer ve Toplam Kirlenme Değeri aşağıdaki gibi bulunmuştur: Kons. (µg/m3) TKD (µg/m3) Konum 11.19 19.54 (c)x:533500, y: 4416000, z:855, m:2130 68.73 77.08 (f)x:534500, y:4421000 z:694, m:3000 69.06 77.41 (f)x:534500, y:4421000 z:694, m:3000 2. Alternatif Senaryo (Kümülatif: Eser DGKÇS ve Kırıkkale DGKÇS) Sadece Yollar 3. Alternatif Senaryo (Kümülatif: Eser DGKÇS, Kırıkkale DGKÇS ve Yollar) Kısa Vadeli Değer ve Toplam Kirlenme Değeri ise aşağıdaki gibi bulunmuştur: Kons. (µg/m3) TKD (µg/m3) Konum 19.38 27.73 (b)x:533000, y:4416000, z:918 , m:2500 75.02 83.37 (e)x:533000, y:4420000, z:687 , m:2860 75.69 84.04 (g)x:532000, y:4419500, z:695 , m:3400 2. Alternatif Senaryo (Kümülatif: Eser DGKÇS ve Kırıkkale DGKÇS) Sadece Yollar 3. Alternatif Senaryo (Kümülatif: Eser DGKÇS, Kırıkkale DGKÇS ve Yollar) Yapılan modelleme çalışmaları incelendiğinde trafikten kaynaklı olarak ortaya çıkan NOx konsantrasyonları yol güzergahı üzerinde çıkmaktadır. Eser DGKÇSve Kırıkkale DGKÇS’den kaynaklı NOx konsantrasyonları ise yol güzergahından bağımsız olarak farklı noktalarda yoğunlaşmaktadır. Sadece trafikten kaynaklı NOx konsantrasyonları ile kümülatif değerlendirme sonuçlarından da görüleceği üzere elde edilen konsantrayon değerleri birbirine yakın noktalarda ve birbirine yakın konsantrasyon düzeylerinde meydana gelmektedir. Dolayısıyla, trafikten kaynaklı NOx emisyonları dağılımlarının, tesisten kaynaklı NOx dağılımları üzerine etkisinin ihmal edilebilir düzeyde olduğu modelleme sonuçlarında görülmüştür. 247 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 87. Hava Kalitesi Dağılım Modelleme Sonuçları (NO2) – Alternatif Senaryo 3 (Kümülatif: Eser DGKÇS, Kırıkkale DGKÇS ve Yollar) 2. Alternatif Senaryo (Kümülatif: Eser DGKÇS ve Kırıkkale DGKÇS) Yerleşim Yeri Modelleme Çıktıları 24 saatlik maksimum - 24 saatlik (%95) Yıllık x y z Proje Sahasına Mesafesi, m (a)x:534000, y:4417500, z:894, m:1100 (b)x:533000, y:4416000, z:918, m:2500 (c)x:533500, y: 4416000, z:855, m:2130 (d)x:540000, y:4413000, z:764, m:6150 (e)x:533000, y:4420000, z:687, m:2860 (f)x:534500, y:4421000 z:694, m:3000 (g)x:532000, y:4419500, z:695 , m:3400 Kons. (µg/m3) UVD TKD (µg/m3) (µg/m3) (1) (2) 3. Alternatif Senaryo (Kümülatif: Eser DGKÇS, Kırıkkale DGKÇS ve Yollar) Sadece Yollar Kons. (µg/m3) UVD TKD (µg/m3) (µg/m3) (1) (2) Kons. (µg/m3) UVD TKD (µg/m3) (µg/m3) (1) (2) 113.63 (a) 8.35 121.98 214.17 (d) 8.35 222.52 214.45 8.35 222.80 - 19.38 (b) 8.35 27.73 75.02 (e) 8.35 83.37 75.69 (g) 8.35 84.04 300 11.19 (c) 8.35 19.54 68.73 (f) 8.35 77.08 69.06 8.35 77.41 60 24 saatlik maksimum 2.05 13.15 15.20 49.65 13.15 62.80 50.25 13.15 63.40 Hacıbalı Köyü 537268 4419321 708 2000 Yıllık 0.50 13.15 13.65 10.60 13.15 23.75 11.1 13.15 24.25 24 saatlik maksimum 1.36 10.40 11.76 42.94 10.40 53.34 44.3 10.40 54.70 Irmak Belediyesi 533288 4420664 702 3000 Yıllık 0.24 10.40 10.64 10.05 10.40 20.45 10.28 10.40 20.68 1.62 9.62 11.24 35.57 9.62 45.19 36.09 9.62 45.71 Irmak Belediyesi-Kentsel Gelişim 24 saatlik maksimum 530873 4418253 707 4100 Alanı (Irmak’ın güneygüneybatısı) Yıllık 0.21 9.62 9.83 7.92 9.62 17.54 8.13 9.62 17.75 1.18 10.40 11.58 3.48 10.40 13.88 4.47 10.40 14.87 Irmak Belediyesi-Kentsel Gelişim 24 saatlik maksimum 532253 4419045 772 3000 Alanı (Irmak’ın güneybatısı) Yıllık 0.23 10.40 10.63 1.00 10.40 11.40 1.23 10.40 11.63 1.13 10.40 11.53 19.91 10.40 30.31 21.04 10.40 31.44 Irmak Belediyesi-Kentsel Gelişim 24 saatlik maksimum 534268 4421987 720 4000 Alanı (Irmak’ın kuzeydoğusu) Yıllık 0.26 10.40 10.66 2.17 10.40 12.57 2.43 10.40 12.83 24 saatlik maksimum 4.52 13.00 17.52 24.88 13.00 37.88 25.82 13.00 38.82 Toplu Konut Proje Alanı 536366 4419557 688 1800 Yıllık 0.66 13.00 13.66 8.39 13.00 21.39 9.05 13.00 22.05 24 saatlik maksimum 3.91 6.97 10.88 13.99 6.97 20.96 14.47 6.97 21.44 Tarla Evi 534987 4418091 692 200 Yıllık 0.86 6.97 7.83 4.04 6.97 11.01 4.9 6.97 11.87 24 saatlik maksimum 2.00 7.31 9.31 5.14 7.31 12.45 6.1 7.31 13.41 Kılıçlar Belediyesi 530614 4415312 729 5000 Yıllık 0.33 7.31 7.64 1.47 7.31 8.78 1.8 7.31 9.11 24 saatlik maksimum 1.65 16.10 17.75 14.40 16.10 30.50 14.58 16.10 30.68 Yahşihan Belediyesi 538946 4413223 762 6000 Yıllık 0.14 16.10 16.24 3.86 16.10 19.96 3.99 16.10 20.09 24 saatlik maksimum 0.49 16.10 16.59 8.64 16.10 24.74 8.77 16.10 24.87 Kırıkkale 541693 4411996 758 8000 Yıllık 0.08 16.10 16.18 1.51 16.10 17.61 1.59 16.10 17.69 (1) Yapılan bütün ölçüm sonuçlarının aritmetik ortalaması olan değer (2) Tesis etki alanı içinde hesaplanmış Hava Kirlenmesine Katkı Değeri (HKKD) ile ölçümle bulunan Uzun Vadeli Değerin (UVD) toplamından, yeni kurulacak tesisler için teşkil edilir. TKD= HKKD+UVD (3) SKHKKY, Ek-2, Tablo 2.2.’de yer alan 2013 yılı sınır değerleri 248 SKHKKY Sınır Değeri (µg/m3) (3) 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 98. Arazi Kullanım Haritası Üzerinde 3 .Alternatif (Kümülatif: Eser DGKÇS, Kırıkkale DGKÇS ve Yollar) 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2) ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 99. Topografik Harita Üzerinde 3 .Alternatif (Kümülatif: Eser DGKÇS, Kırıkkale DGKÇS ve Yollar) 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2) 250 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 100. Arazi Kullanım Haritası Üzerinde 3 .Alternatif (Kümülatif: Eser DGKÇS, Kırıkkale DGKÇS ve Yollar) Yıllık En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2) 251 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 101. Topografik Harita Üzerinde 3 .Alternatif (Kümülatif: Eser DGKÇS, Kırıkkale DGKÇS ve Yollar) Yıllık En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2) 252 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 102. Arazi Kullanım Haritası Üzerinde Sadece Trafikten Kaynaklı 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2) 253 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 103. Topografik Harita Üzerinde Sadece Trafikten Kaynaklı 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar (NO 2) 254 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 104. Arazi Kullanım Haritası Üzerinde Sadece Trafikten Kaynaklı Yıllık En Yüksek Konsantrasyonlar (NO 2) 255 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 105. Topografik Harita Üzerinde Sadece Trafikten Kaynaklı Yıllık En Yüksek Konsantrasyonlar (NO 2) 256 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU 4. Alternatif Senaryo (Alternatif – 2 İçin (Kümülatif: Eser DGKÇS ve Kırıkkale DGKÇS) Kötü Durum Modellemesi) : 2. Alternatif senaryo verileri ve en kötü meteorolojik durum modellemesine göre tesisten kaynaklı olarak ortaya çıkacak NO2 emisyonlarının atmosferdeki dağılımları için değerlendirme yapılarak aşağıda tabloda sunulmuştur. En kötü meteorolojik koşullar sanal varsayımı sadece kısa süreli olacağından kısa vadeli (24-saatlik) tahmin sonuçları tabloda yer almaktadır. Kısa Vadeli Değer 19.34 µg/m3 ve Toplam Kirlenme Değeri 27.69 µg/m3 olarak bulunmuştur. Söz konusu değer, SKHKKY’de yer alan Kısa Vadeli Sınır değer olan 300 µg/m3 değerinin yaklaşık %9,23’ü düzeyindedir ve sınır değerin oldukça altındadır. 257 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 88. Hava Kalitesi Dağılım Modelleme Sonuçları (NO2) – Alternatif Senaryo 2 ve Kötü Durum Modellemesi Yerleşim Yeri Modelleme Çıktıları 24 saatlik maksimum Konsantrasyon (µg/m3) x y z Proje Sahasına Mesafesi 112.24 534000 4417500 894 1.100 - UVD (µg/m3) (1) TKD (µg/m3) (2) SKHKKY Sınır Değeri (µg/m3) (3) 120.59 - 27.69 300 8.35 24 saatlik (%95) 19.34 532500 4415000 1001 3.500 Hacıbalı Köyü 24 saatlik maksimum 2.05 537268 4419321 708 2.000 13.15 15.20 60 Irmak Belediyesi 24 saatlik maksimum 1.36 533288 4420664 702 3.000 10.40 11.76 60 Irmak Belediyesi-Kentsel Gelişim Alanı (Irmak’ın güneygüneybatısı) 24 saatlik maksimum 1.62 530873 4418253 707 4.100 9.62 11.24 60 Irmak Belediyesi-Kentsel Gelişim Alanı (Irmak’ın güneybatısı) 24 saatlik maksimum 1.18 532253 4419045 772 3.000 10.40 11.58 60 Irmak Belediyesi-Kentsel Gelişim Alanı (Irmak’ın kuzeydoğusu) 24 saatlik maksimum 1.13 534268 4421987 720 4.000 10.40 11.53 60 Toplu Konut Proje Alanı 24 saatlik maksimum 4.52 536366 4419557 688 1.800 13.00 17.52 60 Tarla Evi 24 saatlik maksimum 3.91 534987 4418091 692 200 6.97 10.88 60 Kılıçlar Belediyesi 24 saatlik maksimum 2.00 530614 4415312 729 5.000 7.31 9.31 60 Yahşihan Belediyesi 24 saatlik maksimum 1.65 538946 4413223 762 6.000 16.10 17.75 60 Kırıkkale 24 saatlik maksimum 0.49 541693 4411996 758 8.000 16.10 16.59 60 (1) Yapılan bütün ölçüm sonuçlarının aritmetik ortalaması olan değer (2) Tesis etki alanı içinde hesaplanmış Hava Kirlenmesine Katkı Değeri (HKKD) ile ölçümle bulunan Uzun Vadeli Değerin (UVD) toplamından, yeni kurulacak tesisler için teşkil edilir. TKD= HKKD+UVD (3) SKHKKY, Ek-2, Tablo 2.2.’de yer alan 2013 yılı sınır değerleri ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 106. Arazi Kullanım Haritası Üzerinde Alternatif Senaryo 2 ve Kötü Durum Modellemesi Kaynaklı 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2) ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 107. Topografik Harita Üzerinde Alternatif Senaryo 2 ve Kötü Durum Modellemesi Kaynaklı 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar (NO2) 260 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU CO Dağılım Modellemesi Proje kapsamında yapılan CO emisyonları modellemesinde ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santralinden Kaynaklı (tüm emisyon kaynakları dahil) CO emisyonlarının ve tesisin kuzeydoğusunda yaklaşık 6,5 km mesafede GAP Petrol Gaz İth. Ve İhr. Pzr. San. Ve Tic. A.Ş.’ye ait Kırıkkale Doğalgaz Kombine Çevrim Santralinden kaynaklı baca gazı emisyonlarının kümülatif değerlendirilmesi ve dağılım modellemesidir. Söz konusu modelleme çalışması en kötü şartlar için oluşturulmuş olup, emisyonların aşağıdaki şartlar altında atmosferde dağıldığı varsayılmıştır: - Tesisten kaynaklanan emisyonların maksimum düzeyde olduğu, - Kirleticilerin ıslak veya kuru çökelmeye maruz kalmadan, - Kirleticilerin atmosferde herhangi bir kimyasal reaksiyona girmeden (kirletici konsantrasyonlarında herhangi bir azalma olmadan). Tesisten kaynaklı olarak ortaya çıkacak CO emisyonu dağılımları için yapılan değerlendirme aşağıda Tablo 89’da sunulmuş olup, tablodan da görüleceği üzere yıllık ortalama en yüksek değer 0,022 mg/m3 olarak hesaplanmıştır. Söz konusu değer, SKHKKY’de yer alan Uzun Vadeli Sınır değer olan 10 mg/m 3 değerinin %0,22’si düzeyinde olup, oldukça düşük düzeydedir. Ayrıca, Kısa Vadeli Değer (maksimum günlük ortalama değerler veya istatistik olarak bütün ölçüm sonuçları sayısal değerlerinin büyüklüğüne göre dizildiğinde, ölçüm sonuçlarının % 95’ine tekabül eden değeri, çöken tozlar için farklı olarak aşılmaması gereken maksimum aylık ortalama değerleri) 0,038 mg/m3 olarak hesaplanmıştır. Söz konusu değer, SKHKKY’de yer alan Kısa Vadeli Sınır değer olan 10 mg/m 3 değerinin %0,38’i düzeyinde olup, oldukça düşük düzeyde kalmaktadır. 261 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 89. Hava Kalitesi Dağılım Modelleme Sonuçları (CO) – Alternatif Senaryo 3 Yerleşim Yeri - Modelleme Çıktıları Konsantrasyon (mg/m3) x y z Proje Sahasına Mesafesi 24 saatlik maksimum 0.227 534000 4417500 894 1.100 - 24 saatlik (%95) 0.038 533500 4416000 855 2.130 10 533500 4416000 855 2.130 10 537268 4419321 708 2.000 533288 4420664 702 3.000 530873 4418253 707 4.100 532253 4419045 772 3.000 720 4.000 Yıllık 0.022 24 saatlik maksimum 4.09 x10^03 Yıllık 7.30 x10^04 24 saatlik maksimum 2.42 x10^03 Yıllık 2.81 x10^04 Irmak Belediyesi-Kentsel Gelişim Alanı (Irmak’ın güneygüneybatısı) 24 saatlik maksimum 2.93 x10^03 Yıllık 2.64 x10^04 Irmak Belediyesi-Kentsel Gelişim Alanı (Irmak’ın güneybatısı) 24 saatlik maksimum 2.10 x10^03 Yıllık 2.73 x10^04 Irmak Belediyesi-Kentsel Gelişim Alanı (Irmak’ın kuzeydoğusu) 24 saatlik maksimum 1.87 x10^03 Yıllık 3.36 x10^04 24 saatlik maksimum 9.03 x10^03 Yıllık 1.06 x10^03 24 saatlik maksimum 7.76 x10^03 Yıllık 1.52 x10^03 24 saatlik maksimum 2.36 x10^03 Yıllık 5.03 x10^04 24 saatlik maksimum 3.27 x10^03 Yıllık 1.82 x10^04 24 saatlik maksimum 7.83 x10^04 Yıllık 1.00 x10^04 Hacıbalı Köyü Irmak Belediyesi Toplu Konut Proje Alanı Tarla Evi Kılıçlar Belediyesi Yahşihan Belediyesi Kırıkkale (1) SKHKKY, Ek-2, Tablo 2.2.’de yer alan 2013 yılı sınır değerleri 534268 4421987 536366 4419557 688 1.800 534987 4418091 692 200 530614 4415312 729 5.000 538946 4413223 762 6.000 541693 4411996 758 8.000 SKHKKY Sınır Değeri (mg/m3) (1) 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 108. Arazi Kullanım Haritası Üzerinde 3 .Alternatif 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar (CO) ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 109. Topografik Harita Üzerinde 3 .Alternatif 24 Saatlik 1. En Yüksek Konsantrasyonlar (CO) 264 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 110. Arazi Kullanım Haritası Üzerinde 3 .Alternatif Yıllık En Yüksek Konsantrasyonlar (CO) 265 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 111. Topografik Harita Üzerinde 3 .Alternatif Yıllık En Yüksek Konsantrasyonlar (CO) Modellemede kullanılan girdi dosyası ve AERMOD Modelleme çalışması ham çıktıları Ek-20’de sunulmaktadır. Projenin işletilmesi esnasında 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. 266 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU VIII.2.6.1. İKLİM ÜZERİNDEKİ ETKİLER UNFCC’ye göre, aşağıda listelenen altı adet sera gazı bulunmaktadır; Karbon Dioksit (CO2) Metan(CH4) Azot Oksit (N2O) Perfluorokarbonlar (PFCs) Hidrofluorokarbonlar (HFCs) Sülfür Heksaflüorür (SF6) Doğalgaz Kombine Çevrim Santrallerinin iklim üzerindeki başlıca etkisi CO2 emisyonlarıdır. ESER DGKÇS’de doğal gaz yakımına bağlı olarak ortaya çıkacak olan CO2 emisyon değeri aşağıda verilmektedir; CO2 Üretimi: %100 yük faktörü ve %94.5 kullanırlıkta CO2 Üretimi: 0.347 kg/kWh 5,972.6 ton/d 2,187,868.9 ton/yıl Türkiye’de, kamu elektrik ve ısı üretimi neticesinde ortaya çıkan toplam CO2 emisyonu 1.014732*1011 kg/yıllık olarak belirlenmiştir, Tablo 1 Türkiye Uluslararası Enerji Envanteri için Sektörel Rapor,2008. 2008 verilerine göre, ESER DGKÇS Türkiye’nin enerji sektöründeki CO2 emisyonuna yalnızca % 2.15 oranında katkıda bulunmaktadır. Önerilen enerji santralinde, doğal gazın yanması sonucunda yakma odasında sıcak yanma gazları üretilecektir ve bu gazlar yoğunlaşarak ve gaz türbininden geçerek türbin kanatlarını çevirecektir. Kanatların rotasyonu ile elektrik jeneratörüne bağlı olan şaft elektrik üretmek için dönecektir. Gaz türbininden çıkan sıcak egzoz gazlarının enerjisi, su ısıtma kazanında (HRGS) tekrar kullanılmak ve kazandaki suyu buharlaştırmak üzere toplanacaktır. Yüksek basınç altında elde edilen buhar ek elektrik enerjisi üretmek için buhar türbinini harekete geçirecektir. Faaliyet kapsamında tesis verimliliği %58.6 seviyesinde tahmin edilmektedir; kombine çevrim santrali sürecine bağlı olarak, Gaz Türbininden çıkan atık ısılar kullanılacak ve Atık Isı Kazanı buhar elde edilecek ve sonrasında buhar türbini ile elektrik enerjisi üretilecektir. Baca gazının ısısının 87° C civarında olması beklenmektedir ve bu gaz, Gaz Türbininin çıkışında 586,5°C ısıda buhar üretiminin ardından Atık Isı Kazanı 31,2 m/s hızla atmosfere salınacaktır. Özet olarak, enerji santralinin bölgede ciddi bir etki yaratması beklenmemektedir. 267 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU VIII.2.6.2. İKLİM UYUMU Proje kapsamında, su bir kereye mahsus olmak üzere çekilecektir. Sonrasında küçük miktarlardaki buharlaşma ve blöf su kayıpları takviye edilecektir. Gerekli su keson kuyudan temin edilecektir. Su keson kuyulardan temin edilecektir. Keson kuyular özellikle Kızılırmak Nehrinden beslendiği için, Kızılırmak Nehri’nin su bulunurluğu değerlendirilmiştir. Kızılırmak Nehrinin akımı tüm mevsimlerde süreklidir ve Türkiye’deki debilere bakıldığında en büyüklerden bir tanesidir. Aşağıdaki şekilde Kızılırmak Nehrinin 2004-2008 yılları arasındaki debisi gösterilmektedir. Kızılırmak Nehri Debi Oranı (m3/s) (2004-2008) 100.00 80.00 2004 60.00 2005 2006 40.00 2007 2008 20.00 0.00 Projenin su ihtiyacı 1.113 m3/h olarak tahmin edilmektedir. Nehrin debisi değişiklik gösterse de Kızılırmak Nehrinden beslenen keson kuyular bu miktarı sağlayabilecek gibi görünmektedir. Yeterli suyun bulunamaması durumunda, enerji santral sisteminin teknolojisi mevcut durumlara göre gözden geçirilebilir. Doğal Gaz Kombine Çevrim Santralinin kurulacağı alanda, ilgili kurumlar herhangi bir taşkın alanı, arkeolojik alan ve koruma bölgesi gibi bir olduğuna bulunmamaktadır. Tesis üniteleri ve şalt sahasının bulunduğu alanlar ile beraber çevrim santralinin buluğu alan Kızılırmak Nehri’nin taşkın yataklarının bulunmaktadır. 268 tarafından dair karar doğal gaz üzerinde ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU VIII.2.7 Projenin drenaj sistemi, toplanacak suyun miktarı, hangi alıcı ortama deşarj edileceği Söz konusu projenin işletme aşamasında yağmur sularının tesis alanına girmemesi ve tesise zarar vermemesi amacı ile yağmur suyu toplama ve drenaj sistemi yapılacaktır. Yapılacak olan sistem ile yağmur sularının tesise zarar vermeden Kızılırmak nehrine ulaşması sağlanacaktır. Ayrıca Tesis İşletme sahasında yer alacak olan şalt sahasında ve tesis içerisinde yağmur suları uygun drenaj sistemi ile toplanacak olup, Kesikli Atıksu Dengeleme Havuzunda toplanarak dengelenecektir. Burada toplanan sular Sürekli Atıksu Dengeleme Havuzuna alınacak olup, buradan Atıksu Arıtma Tesisine gönderilecektir. Ekte yer alan Su Kütlesi Denge Diyagramında görülen Atıksu Arıtma Tesis Üniteleri detayları ilerleyen kısımda anlatılmıştır. (Bkz. Ek-19) Proje alanında gerçekleştirilecek faaliyetler sırasında 30.07.2008 tarih ve 26952 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine riayet edilecektir VIII.2.8 Tesisin faaliyeti sırasında oluşacak diğer katı atık miktar ve özellikleri, depolama/yığma, bertarafı işlemleri, bu atıkların nerelere ve nasıl taşınacakları veya hangi amaçlar için yeniden değerlendirilecekleri, alıcı ortamlarda oluşturacağı değişimler Projenin işletme aşamasında oluşacak olan atıklar; evsel nitelikli katı atıklar (cam, kağıt, plastik vb.), organik kökenli evsel nitelikli katı atıklar, ambalaj atıkları ve arıtmadan kaynaklı arıtma çamurlarıdır. Bunun dışında temizlik faaliyetlerinden kaynaklı olarak temizlik malzemesi kapları da oluşacaktır. Ayrıca projenin işletme aşamasında kullanılacak olan ekipmanların bakımından kaynaklı olarak makine yağları ve bu yağlarla kontamine olmuş atıkların oluşumu ve aydınlatma işlemleri sırasında ömrünü tamamlamış aydınlatma gereçleri oluşacaktır. Tesiste bunun dışında bir tehlikeli atık oluşumu beklenmemektedir. Tablo 90’da işletme aşamasından kaynaklı oluşacak katı atıkların özet tablosu verilmiştir. 269 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 90. İşletme aşaması Katı Atık Özet Tablosu Atık Kaynağı Personelden Kaynaklı Atık Çeşidi Evsel Nitelikli Miktarı Alınacak Önlemler Bertaraf Yöntemi 46 kg/gün Diğer atıklardan ayrı olarak kapalı sızdırmasız kaplarda biriktirilecek, Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulacak, Geri kazanılabilir ve/veya dönüştürülebilir malzemelerin ayrı toplanarak tekrar kullanımı sağlanacak, Arıtma çamurlarının analizlerinin yaptırılarak sonuçlarına uygun olarak bertarafı sağlanacak. Belirli Belediye alınacak. Değişken* Diğer atıklardan ayrı olarak kapalı sızdırmasız kaplarda biriktirilecek, Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulacak, Geri kazanılabilir ve/veya dönüştürülebilir malzemelerin ayrı toplanarak tekrar kullanımı sağlanacak, Arıtma çamurlarının analizlerinin yaptırılarak sonuçlarına uygun olarak bertarafı sağlanacak. Tekrar kullanımı sağlanacak, Belirli periyotlarla Belediye tarafından alınacak ve/veya Lisanslı Geri Dönüşüm Tesislerine verilecek Değişken* İşletme faaliyetleri kapsamında kullanılacak olan her türlü makine ve araçlardan kaynaklı oluşacak atık yağ ve motor yağlarının Yetkili laboratuvarlarca analizlerinin yapılması sağlanacak, Analiz sonuçlarına uygun olarak Geri Kazanım ve/veya Bertaraf tesislerinde bertarafının sağlanması amacıyla lisanslı firmalara teslim edilecek, Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulacak Lisanslı verilecek Firmalara Değişken* İşletme faaliyetleri kapsamında oluşacak her türlü atık pilin yönetmelik hükümleri çerçevesinde ayrı olarak toplanması sağlanacak, Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulacak Lisanslı verilecek Firmalara Lisanslı verilecek firmalara Değişken* Diğer atıklardan ayrı toplanması sağlanacak, Diğer atıklarla karışması engellencek, Kontrolsüz bir şekilde çevreye atılması engellencek, Ambalaj ve Ambalaj Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulacak Bakım ve Onarım Arıtma Tesisi Çamuru Faaliyetin İşletmesinden Kaynaklı Atık Yağlar Atık Pil ve Akümülatör Ambalaj Atıkları periyotlarla tarafından *Değişkenlik gösterecek miltarla 05.07.2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete Sayısı yayınlanarak yürürlüğe giren Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliği, - Madde 5.b “Atık üretiminin kaçınılmaz olduğu durumlarda geri dönüşüm, tekrar kullanım ve ikincil hammadde elde etme amaçlı diğer işlemler ile atığın geri kazanılması veya enerji kaynağı olarak kullanılması esastır.”, - Madde 5.c. “Atıkların ayırılması, toplanması, taşınması, geri kazanılması ve bertarafı sırasında su, hava, toprak, bitki ve hayvanlar için risk yaratmayacak, gürültü, titreşim ve koku yoluyla rahatsızlığa neden olmayacak, doğal çevrenin olumsuz etkilenmesini önleyecek ve böylece çevre ve insan sağlığına zarar vermeyecek yöntem ve işlemlerin kullanılması esastır” ve 270 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU - Madde 5.e. “Atıklar, birinci fıkranın (c) bendinde belirtilen şartlara uyulmak kaydıyla üretildikleri yerde geri kazanılabilir veya bertaraf edilebilir. Bunun yapılmaması halinde atığın sahibi, atıklarının, bir atık taşıyıcısı tarafından taşınarak EK-II A’da veya EK-II B’de belirtilen işlemleri yapan ve bu amaçla Bakanlıktan lisans almış bir tesis tarafından geri kazanılmasını veya bertarafını sağlamakla yükümlüdür.” hükümleri yer almaktadır. Aynı yönetmeliğin Madde 11.’inde kayıt tutma yükümlülüğü ile ilgili olarak “Atık üreten tesis ve işletmeler ile EK-II A’da ve EK-II B’de belirtilen bertaraf ve geri kazanım işlemlerini yapan kişi, kurum ve kuruluşlar, atık türü ve atığın EK-IV’de belirtilen kod numarası, atık miktarı, atığın kaynağı, gönderildiği tesis, taşıma şekli ve atığın EK-II A’da ve EK-II B’de belirtilen yöntemlere göre tabi tutulduğu işlemler hakkında kayıt tutmakla, tutulan kayıtları en az beş yıl süreyle muhafaza etmekle, Bakanlığın belirleyeceği aralıklarla Bakanlığa göndermekle ve Bakanlığın inceleme ve denetimine sunmakla yükümlüdür.” hükmü yer almaktadır. Proje kapsamında işletme aşamasında yaklaşık olarak 40 kişi çalışacaktır. Personelden kaynaklı olarak ortaya çıkacak evsel nitelikli katı atık miktarı, günlük kişi başına üretilen evsel nitelikli katı atık miktarı 1,15 kg değeri kullanılarak (TUIK, 2008 verileri) hesaplanmış olup, yaklaşık olarak toplamda 46 kg/gün evsel nitelikli katı atık oluşması beklenmektedir. Yukarıda bahsi geçen Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik hükümleri göz önünde bulundurularak öncelikle tesiste gerçekleştirilecek faaliyetlerden kaynaklı olarak oluşacak katı atıklar içerisinde geri kazanımı ve/veya yeniden kullanımı mümkün atıklar üretildikleri yerde geri kazanılacak veya yeniden kullanılacaktır. Bunun mümkün olmaması halinde işletme faaliyetlerinden kaynaklı olarak oluşacak katı atıklar ayrı biriktirilecek ve geri kazanımı ve/veya bertarafının gerçekleştirilmesi amacıyla lisanslı kuruluşlara verilecek olup, Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik hükümlerine istinaden atık türü ve atığın belirtilen kod numarası, atık miktarı, atığın kaynağı, gönderildiği tesis, taşıma şekli ve atığın aynı yönetmeliğin EK-II A’da ve EK-II B’de belirtilen yöntemlere göre tabi tutulduğu işlemler hakkında kayıt tutulacak, tutulan kayıtlar en az beş yıl süreyle muhafaza edilecek, Bakanlığın belirleyeceği aralıklarla Bakanlığa gönderilecek ve Bakanlığın inceleme ve denetimine sunulacaktır. Geri kazanımı mümkün olmayan atıklar (yemek, organik atıklar v.b) ise 14.03.1991 tarih ve 20814 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”nin 8.Maddesine uygun olarak, çevre kirliliğini önlemek ve ekonomiye katkıda bulunmak amacıyla ayrı ayrı toplanarak biriktirilecek. Yönetmeliği”nin katı atıkların toplanması ve taşınması ile ilgili dördüncü bölümü 18. Maddesi’nde belirtilen esaslara uyularak, katı atıklar çevrenin olumsuz yönde etkilenmesine sebep olacak yerlere dökülmeyecek, ağzı kapalı standart çöp kaplarında muhafaza edilerek toplanacak ve gerekli tedbirler alınacaktır. Söz konusu katı atıklar imkânları uygun en yakın belediye tarafından periyodik olarak alınması sağlanacak veya yatırımcı tarafından belediyenin gösterdiği alanlara taşınacaktır. 271 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Evsel nitelikli katı atıklar arasında yer alan ambalaj atıkları geri dönüşümleri ve geri kazanımı sağlamak amacıyla 24.08.2011 tarihli ve 28035 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uygun olarak kaynağında ayrı toplanacak, biriktirilecek ve toplanmasından sorumlu olan belediyelere ve/veya belediye ile anlaşma yapan lisanslı toplama ayırma tesislerine verilecektir. Evsel nitelikli Paket Atıksu Arıtma Tesisi ve Proses Atıksu Arıtma Tesisi arıtma çamurları yaptırılacak analiz sonuçları ve 05.07.2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik doğrultusunda atık sınıfı belirlenecek olup, buna göre bertarafı sağlanacaktır. 27.12.2007 tarih ve 26739 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Poliklorlu Bifenil Ve Poliklorlu Terfenillerin Kontrolü Hakkında Yönetmelik 8. Maddesinde PCB’leri elinde bulunduranların yükümlülükleri hakkında aşağıdaki hüküm bulunmaktadır: “Kullanılmış PCB, PCB içeren madde ve ekipmanları elinde bulunduranlar, aynı yönetmeliğin ilgili maddelerini göz önünde bulundurarak bakanlığa bildirimde bulunmakla ve bakanlıktan envanter kayıt numarası almakla, arındırma ve/veya bertaraf işleminden sonra envanter bilgilerindeki değişiklikleri PCB Envanter Formuyla Bakanlığa bildirmekle, PCB analizlerini yaptırmakla, etiketleme yapmakla veya yaptırmakla, ilgili hükümlere uygun geçici depolama ve taşıma yapmakla, PCB’li ortamlarda gerekli önlemleri almakla, arındırma ve/veya bertaraf işlemlerini yapmak veya yaptırmakla yükümlüdür.” Söz konusu ESER DGKÇS projesi kapsamında yer alan şalt sahasında transformatör ve kondansatörlerde kullanılacak izolasyon maddesinde ve/veya elektrik üretim sistemlerinde PCT, PCB ve PCB içeren madde ve ekipmanlar kullanılmayacaktır. 14.03.2005 tarih ve 25755 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği 2. Maddesinde “05.07.2008 tarihli ve 26927 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğin ekinde yer alan EK-IV’te tehlikeli atık olarak sınıflandırılan, EK-III A’da listelenmiş olan ve tehlikeli kabul edilen özelliklerinden birini veya birden fazlasını gösteren ve H3 ten H8’e kadar olan keza H10 ve H 11 bakımından ise EK-III B’teki eşik konsantrasyonlarının üzerinde bir değere sahip atıkların üretimi, toplanması, geçici olarak depolanması, ara depolanması, taşınması, geri kazanılması, bertaraf edilmesi, ithali ve ihracatına ilişkin yasak, sınırlama ve yükümlülükleri, alınacak önlemleri, yapılacak denetimleri, tabi olunacak hukuki ve teknik sorumlulukları kapsar.” hükmü yer almaktadır. 272 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Proje kapsamında makine ve ekipmanların bakım ve onarımlarından kaynaklı olarak ortaya çıkması muhtemel tehlikeli atık, atık akü, lastik, atık yağlar ve atık yağlar ile kontamine olmuş parçalar Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik çerçevesinde Yönetmeliğin Ek IV’ünde verilen Atık Listesine uygun olarak kodlanarak, sızdırmasız kaplarda ayrı olarak biriktirilecek ve ilgili yönetmelik çerçevesinde lisanslı kuruluşlara teslim edilerek uygun bertarafının yapılması sağlanacaktır. Bunun dışında projeden kaynaklı olarak herhangi bir katı atık oluşumu beklenmemektedir. VIII.2.9 Proje kapsamında meydana gelecek vibrasyon, gürültü kaynakları ve seviyeleri, Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği’ne göre akustik raporun hazırlanması, (www.cevreorman.gov.tr adresinde bulunan Akustik Formatının esas alınması) 04.06.2010 tarih ve 27601 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi Ve Yönetimi Yönetmeliği (ÇGDYY) Madde 8.c.2’de “Kurulması planlanan ve Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmeliğin Ek-1 ve Ek-2’sinde yer alan işletme ve tesisler ile 18, 19, 20 ve 21 inci maddelerinde yer alan ulaşım kaynakları için hazırlanacak çevresel etki değerlendirme raporu veya proje tanıtım dosyasının gürültü ile ilgili bölümünün bu Yönetmelikte yer alan esaslar çerçevesinde hazırlanmasını sağlamakla ilgili hususlarda gerekli tedbirleri alır.” hükmü yer almaktadır. Proje konusu ESER DGKÇS projesi 29.04.2009 tarih ve 27214 sayılı Resmi Gazetede yayınlarak yürürlüğe giren Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin Ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik, Ek-1. Çevreye Kirletici Etkisi Yüksek Olan Faaliyet Veya Tesisler Listesi, 1.1.2. Gaz yakıtlı tesislerden toplam yakma sistemi ısıl gücü 100 MW veya daha fazla olan tesisler içerisinde yer almaktadır. İlgili yönetmelik maddeleri de göz önünde bulundurularak ESER DGKÇS projesi kapsamında, Türk Akreditasyon Kurumu (TURKAK) tarafından akredite edilmiş ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığından Çevre Ölçüm ve Analizleri Yeterlik Belgesine sahip Çınar Çevre Ölçüm ve Analiz Laboratuarı tarafından proje sahası ve en yakın yerleşim yerleri göz önüne alınarak Şekil 112’da işaretlenen noktalarda arka plan gürültü düzeyi ölçümleri yapılarak Akustik Rapor hazırlanmıştır. (Bkz. Ek-17) Ekte yer alan Akustik Rapor’dan da görüleceği üzere arka plan gürültü düzeyleri Tablo 91’de verildiği şekilde tespit edilmiştir. 273 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 112. Arka Plan Gürültü Düzeyi Ölçüm Noktaları Tablo 91. Arka Plan Gürültü Düzeyi Ölçümleri (dBA) Ölçüm Proje Sahasına Göre Konumu LGündüz LAkşam LGece Noktası 1 Proje Sahasının Kuzeyi 2 Proje Sahasının Güneyi 3 Proje alanın kuzeydoğusu 1.650 (Toplu m Max Min Leq Max Min Leq Max Min Leq 72,3 45,3 51,9 82,8 24,4 59,0 74,8 31,8 40,6 84,7 47,5 58,6 77,5 23,6 50,3 37,7 31,9 34,8 88,4 31,7 63,9 81,0 16,5 48,3 80,5 32,3 46,3 70,1 28,8 43,9 76,6 32,1 41,9 83,3 32,3 50,0 Konut Proje Alanı) 4 Proje alanın 2.150 m kuzeydoğusu (Hacıbalı Köyü ) Açıklama: Lgündüz:TS 9315 (ISO 1996-1 ) de tanımlandığı gibi A ağırlıklı ses seviyesinin enerji ortalaması olup, gündüz zaman diliminin tamamı veya gündüz zaman dilimi içinde belli bir sürece göre belirlenmiştir. Lakşam: TS 9315 (ISO 1996-1 ) de tanımlandığı gibi A ağırlıklı ses seviyesinin enerji ortalaması olup, akşam zaman diliminin tamamı veya akşam zaman dilimi içinde belli bir sürece göre belirlenmiştir. Lgece: TS 9315 (ISO 1996-1 ) de tanımlandığı gibi A ağırlıklı ses seviyesinin enerji ortalaması olup, gece zaman dilimi içinde belli bir sürece göre belirlenmiştir. Leq TS 9315 (ISO 1996-1 ) : Belli bir süre içinde seviyeleri değişim gösteren gürültünün enerji açısından eşdeğeri olan sabit seviyesi Göstergelerdeki zaman dilimleri; Gündüz: 07.00’den 19.00’a kadar olmak üzere 12 saat, Akşam: 19.00’dan 23.00 ‘e kadar olmak üzere 4 saat, Gece: 23.00’den 07.00’ye kadar olmak üzere 8 saattir. 274 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Projenin işletme aşamasında gerçekleştirilecek faaliyetler ve tesis ünitelerinden kaynaklı olarak gürültü oluşumu beklenmektedir. Gürültüye maruz kalınan ortamlarda çalışanların sağlığını koruyabilmek ve faaliyetin sürekliliğini sağlayabilmek için başlık, kulaklık veya kulak tıkaçları gibi uygun koruyucu araç ve gereçler verilecektir. ÇGDYY Madde 22’de “Her bir işletme ve tesisten çevreye yayılan gürültü seviyesi EkVII’de yer alan Tablo-4’te verilen sınır değerleri aşamaz.” hükmü yer almaktadır. Buna göre işletme aşamasında gerçekleştirilecek faaliyetler sırasında aşağıda Tablo 92’de verilen Çevresel Gürültü Sınır Değerleri sağlanacaktır. Tablo 92. Endüstri Tesisleri İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri (ÇGDYY, Ek-VII, Tablo–4.) Alanlar Gürültüye hassas kullanımlardan eğitim, kültür ve sağlık alanları ile yazlık ve kamp yerlerinin yoğunluklu olduğu alanlar Ticari yapılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan konutların yoğun olarak bulunduğu alanlar Ticari yapılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan işyerlerinin yoğun olarak bulunduğu alanlar Endüstriyel alanlar Lgündüz (dBA) Lakşam (dBA) Lgece (dBA) 60 55 50 65 60 55 68 63 58 70 65 60 Proje konusu faaliyet sahası tabloda yer alan sahalar içerisinden “Ticari yapılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan konutların yoğun olarak bulunduğu alanlar” kapsamında değerlendirilmiştir. ÇED Raporunda ekinde yer alan Akustik Raporda işletme aşamasında gerçekleştirilecek faaliyetlerden kaynaklı olarak ortaya çıkacak gürültü düzeyi hesaplanmıştır. Aşağıda verilen Şekil 94’dan da görüleceği üzere işletme aşamasında ortaya çıkacak çevresel gürültü düzeyi faaliyet sahasından yaklaşık olarak 100 m uzaklıkta 50 dBA’nın altında inmekte olup, ÇGDYY - Tablo 4’ün de yer alan Lgündüz, Lakşam, Lgece cinsinden sınır değerleri (sırası ile 65 dBA, 60 dBA ve 55 dBA) sağlamaktadır. Faaliyet sahasına en yakın yerleşim yeri yaklaşık 2.000 m mesafede yer alan Hacıbalı Köyü olup, söz konusu yerleşim yerinde oluşacak gürültü seviyesi sınır değerin altına inecektir. 275 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 113. Gürültü Haritası (İşletme Aşaması) Gürültüye maruz kalınan ortamlarda çalışanların sağlığını koruyabilmek ve faaliyetin sürekliliğini sağlayabilmek için başlık, kulaklık, veya kulak tıkaçları gibi uygun koruyucu araç ve gereçler verilecektir. Proje kapsamında 4857 sayılı İş Kanunu ve buna bağlı olarak çıkarılan tüzük ve yönetmeliklerde belirtilen hükümlere uyulacaktır. Proje kapsamında gerçekleştirilecek faaliyetler esnasında 04.06.2010 tarih ve 27601 sayılı Resmi Gazete yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulacaktır. VIII.2.10 Radyoaktif atıkların miktar ve özellikleri, muhtemel ve bakiye etkiler ve önerilen tedbirler Proje kapsamında herhangi bir radyoaktif atık oluşumu söz konusu değildir. 276 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU VIII.2.11 Proje ünitelerinde üretim sırasında kullanılacak tehlikeli, toksik, parlayıcı ve patlayıcı maddeler, taşınımları ve depolanmaları, hangi amaçlar için kullanılacakları, kullanımları sırasında meydana gelebilecek tehlikeler ve alınacak önlemler Söz konusu proje Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali Projesi olup, proje kapsamında enerji üretimi için Doğalgaz kullanılacaktır. Proje kapsamında kullanılacak patlama riski en yüksek olan madde kullanılacak olan doğalgazdır. Tesiste kullanılacak olan doğalgaz, 48” Samsun-Ankara Doğalgaz Boru Hattının yaklaşık 365+272 Km’de uygun bir noktadan Hot-Tap yapılmak sureti ile 2 alternatif noktalardan birinde (RMS-A yerinin kesin olarak belirlenmesinden sonra yapılacak revize arazi güzergâh etüdü neticesinde) kurulacak olan RMS-A istasyonunda son bulacaktır. Boru hattı güzergahının tamamının proje sahası içerisinde kalması nedeniyle kamulaştırma olmayacaktır. Hot-Tap yapılacak noktada kurulacak olan vana yerinin proje sahası dışında kalması halinde burası için mülkiyet kamulaştırması yapılacaktır. ÇED Süreci sonrasında kamulaştırma dosyalarını hazırlayıp kadastroya onaylattıktan sonra hattın geçtiği kısmın irtifak hakkını tapuda bedelsiz olarak BOTAŞ’a devredecektir. Doğalgaz bağlantısı sırasında sızıntı ve korozyona karşı gerekli bütün güvenlik önlemleri alınacaktır. Ayrıca proje kapsamında temizlik amaçlı kimyasallar ve temizlik maddeleri ile arıtma üniteleri ve soğutma sisteminde kimyasal kullanımı söz konusudur. Söz konusu proje kapsamında Gaz Türbinleri periyodik olarak yıkanacaktır. Yıkama işleminde kullanılacak kimyasallar tesis içerisinde ayrı alanlarda gerekli önlemler alınarak depolanacak olup, sorumlular dışında erişilmesi, kullanılması yasaklanacaktır. Benzer şekilde Su Arıtma Tesisi, Evsel Nitelikli Paket Atıksu Arıtma Tesisi ve Proses Suları Atıksu Arıtma Tesisi ve Soğutma Sisteminde kullanılacak kimyasallar tesise getirildikten sonra Malzeme Güvenlik Bilgi Formlarında belirtildiği şekilde gerekli önlemler alınarak uygun ortamlarda depolanacak olup, sorumlular dışında erişilmesi, kullanılması yasaklanacaktır. Söz konusu malzemelerin taşınması, kullanılması, depolanması ve nakledilmesi sırasında 24.12.1973 tarih ve 14752 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Patlayıcı, Parlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışacak İş Yerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük” ile belirtilen esaslara uyulacaktır. 277 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Proje kapsamında makine ve ekipmanların bakım ve onarımlarından kaynaklı olarak ortaya çıkması muhtemel atık akü, lastik, atık yağlar ve atık yağlar ile kontamine olmuş parçalar sızdırmasız kaplarda biriktirilecek ve Bakanlıktan lisanslı kuruluşlara teslim edilecektir. Faaliyet kapsamında iş makine ve ekipmanlarının lastikler/akümülatörleri değişimleri sonucu ortaya çıkan ömrünü tamamlamış lastikler/akümülatörler Bakanlıktan lisans almış firmalara ve/veya ilgili servise verilecektir. Proje alanında ortaya çıkması muhtemel akü, lastik gibi malzemeler için 25.11.2006 tarih ve 26357 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği ve 31.08.2004 tarih ve 25569 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulacaktır. Proje sahasında çalışan iş makinelerinden kaynaklı herhangi bir sızıntı olması halinde 08.06.2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik”deki ilgili hükümlere uyulacaktır. Ayrıca bu maddelerle kirlenmiş her türlü malzemenin insan sağlığı ve çevreye yönelik zararlı etkisini en aza indirebilmek amacı ile 14.03.2005 tarih ve 25755 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ile 05.07.2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik” doğrultusunda atıklar Yönetmeliğin Ek IV’ünde verilen Atık Listesine uygun olarak kodlanarak, ayrı biriktirilecek ve ilgili yönetmelik çerçevesinde lisanslı kuruluşlara teslim edilerek uygun bertarafının yapılması sağlanacaktır. Proje alanında gerçekleştirilecek faaliyetler sırasında 30.07.2008 tarih ve 26952 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine ve 19.04.2005 tarih ve 25791 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine riayet edilecektir. VIII.2.12 Sucul ve karasal flora/fauna üzerine olası etkiler ve alınacak tedbirler Kırıkkale İli, Yahşihan İlçesinde yapılması planlanan Eser Doğal Gaz Kombine Çevrim Santrali için alanda yapılan arazi çalışması sonucunda, alanın flora ve faunası belirlenmiş olup, bulunan ve bulunması muhtemel türler tespit edilmiştir. Tehlike altında bir tür belirlenmemiş ve türlerin kozmopolit türler olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, hava kirliliğini kontrol altında tutabilmek için kuru düşük NOx üreten brülörler seçilmiştir ve mevcut durumun tespiti için proje alanında ölçümler yapılmıştır. Projeden kaynaklı emisyonların değerleri sürekli ölçülerek kontrol edilecektir. Projenin çevredeki flora ve fauna elemanlarını olumsuz bir şekilde etkilemesi, nesillerini tehlikeye düşürmesi beklenmemektedir. 278 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Faaliyet kapsamında yer alan soğutma sistemi kapalı çevrim olarak çalışacağından başlangıçta bir kereye mahsus olmak üzere su çekilecektir. Daha sonrasında buharlaşma ve blöf suyu kayıpları takviye edilecektir. Gerekli su keson kuyudan karşılanacak olup, soğutma sistemi kapalı çevrim olduğundan Kızılırmak’a soğutma suyu deşarjı olmayacaktır. Tesisten çıkan proses atık suları ve evsel nitelikli atık sular, arıtıldıktan sonra Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği’ndeki sınır değerler sağlanarak Kızılırmak Nehri’ne deşarj edilecektir. Dolayısıyla ESER DGKÇS faaliyetlerinden kaynaklı olarak nehrin sıcaklığında değişiklik olmayacak, sucul flora ve fauna olumsuz etkilenmeyecektir. VIII.2.13 Projenin tarım ürünlerine ve toprak asitleşmesine olan etkileri, toprak asitlenmesinin tahmininde kullanılan yöntemler ve alınacak tedbirler Proje konusu enerji santralinde fosil yakıtlar içerisinde en temiz yakıt türü olduğu bilinen doğalgaz kullanılacaktır. Doğalgazın yanması sonucu ortaya çıkacak hava emisyonları arasında en önemli parametre NOx emisyonları oluşumlarıdır. Hava kirliliği bakımından önemli olan azot oksitler NO (azot monoksit) ile NO2 (azot dioksit)dir. Azot monoksit (NO) renksiz ve kokusuz, oldukça zararsız bir gazdır. Azot dioksit oksitlendiği zaman sarı kahverengi keskin kokulu ve zararlı bir gaz haline gelmektedir. NO ve NO2 şeklindeki atmosferik konsantrasyonların birleşik değeri NO X ile temsil edilmektedir. Atmosferde kalıcılık süresi yaklaşık 1 gündür. Materyaller ve Bitkiler Üzerine Etkileri: NO’nun laboratuar şartlarında bitkiler üzerinde herhangi bir zararı gözlenmemiştir. Buna karşın, NO2 ve primer kirleticiler bitkiler üzerinde bazı hasarlar yaratabilir. PAN ve O 3 gibi ikincil derece kirleticiler NOx içeren fotokimyasal reaksiyonlar sonucu muhtemelen bitkiler üzerinde çeşitli zararlar yaratırlar. NO2’nin yüksek dozajlarda etki etmesi tekstil boyalarını soldurur, metalleri okside eder, beyaz renkli fabrika boyalarını sarartır. Asidifikasyona neden olur. Yağmur genel olarak hafif asidiktir, pH değeri 5-6 arasında değişir. Ancak NOx’in HNO3 formuna dönüşmesi ile oluşan asit yağışının pH değeri 4 - 4,5 gibi düşük bir seviyededir. Bu da özellikle sucul ortamdaki yaşamda, bitkilerde ve toprakta olumsuz değişimlere yol açar. Asit yağmurunun toprağa düşmesi sonucu toprağın asiditesi artar ve bu kuvvetli asidik çözeltiler topraktaki Ca++ , Mg+ , K+ gibi minerallerin kaybına neden olur. Bu mineraller ağaçların büyümesi ve kendilerini yenilemeleri için yaşamsal öneme sahiptirler. Proje sahası ve etrafındaki topografya ile en yakın yerleşim yerlerinin konumları da göz önünde bulundurularak Bölüm IV.1’de değerlendirmeler yapılmış ve faaliyet sahası etrafında 11 km x 11 km büyüklüğünde bir alan proje etki alanı olarak seçilmiştir. Proje Etki Alanında içerisinde yer yer tarım arazileri ve yer yer mera-çayır alanları bulunmaktadır. Proje etki alanı içerisinde yer alan tarım arazilerinin büyük bir kısmında eğim ve erozyon zararı bulunmakta 279 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU olup, büyük bir kısmında Nadaslı Kuru Tarım yapılmakta, bir kısım tarım arazisinde ise sulu tarım ve sebze bahçeciliği yapılmaktadır. Doğada pH değerlerine karşı geniş bir tolerans olmasına karşın, pH değeri düşük yani asit karakterli topraklar, besin maddelerince fakir topraklardır. Genel olarak toprakların pH değeri 2,2 ile 9,6 arasında değişmekle birlikte 4,5’in altında ve 8’in üzerindeki değerler nadirdir. Farklı bitki türlerini, farklı pH değerlerinde olan topraklarda iyi yetişebilirler. Birçok bitki 5,5 ile 6,2 pH arasında daha iyi verim vermektedir. Yani hafifçe asitli ortamları severler, birçok mineral madde bu ortamlarda daha iyi iyon alış verişi yapabilmektedir. Aşırı şekilde dalgalanmalar bitkide bazı besin maddelerinin noksanlığına ve toksiditesine (fazlalığından dolayı zehir etkisine) neden olmaktadır. Proje sahasından alınan toprak numunelerinin Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Toprak Gübre ve Su Kaynakları Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Toprak Kalite ve Verimlilik Laboratuarı ve NEN Mühendislik ve Lab. Hiz. Tic. Ltd. Şti tarafından analizleri yapılmış olup, hazırlanan Analiz Raporları ekte verilmiş ve proje alanı ve çevresinden alınan toprak numunelerinin su ile doymuş topraktaki pH değerleri özet halinde aşağıda Tablo 93’de sunulmuştur. (Bkz. Ek-13). Tablo 93. Su ile doymuş toprakta pH değerleri ortalaması Toprak Numune No Koordinat Bilgileri Su İle Doymuş Toprakta pH 1 X:535188.2657 Y:4418102.3480 7,73 2 X:535295.3649 Y:4417509.5757 7,95 3 X:535436.8739 Y:4417151.6973 8,04 4 X:535142.7869 Y:4417497.6818 8,16 X:535544.4503 Y:4417894.9058 8,05 5 Ortalama pH değeri 7,99 Numunelerin alındığı proje alanı ve çevresindeki toprak özelliği genellikle alkali olup, ortalama pH değeri yaklaşık 8’dir. Buna göre, proje etrafındaki topraklar pH açısından değerlendirildiğinde 5,5 – 6,2 verimlilik aralığında bulunmamaktadır ve bazik özellik göstermektedir. Hava Kirliliği ve Toprak Asiditesinde Artma Termik santrallar, doğalgaz çevrim santralları ve hava kirliliğine neden olan sanayi tesislerinden kaynaklanan kirletici hava emisyonlarının toprak üzerinde ortaya çıkaracağı başlıca potansiyel etki topraktaki H+ konsantrasyonunun artması ile kil ve topraktaki organik kolloidlerin yüzeyindeki katyon değişim bölgelerinin bu iyonlarca işgal edilmesidir. Böylece topraktaki Ca++ , Mg++ , Na+, K+ ve NH4 + iyonlarının toprak yüzeyindeki yerlerini terk etmesi beklenen sonuç olacaktır. Bu katyonların değişim yerlerini bırakması ve bu bölgelere H+ iyonlarının yerleştirilmesi, bu katyonların toprak solüsyonuna geçmesine ve sızmaya hazır hale gelmelerine neden olacaktır. Söz konusu iyonların toprağı terk etmesi sonucu, toprak verimliliğinin azalması ve H+ iyonunun toprağa daha fazla eklenmesi durumu meydana gelebilir. 280 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Katyon Değişim Kapasitesi (KDK) Eklenen H+ iyonlarının etkilerini tamponlayan unsurlar, toprağın değişim bölgelerinde bulunan bazik katyonlar (Ca++, Mg++ ,Na+ ,K +, NH4 ) olacaktır. Değişim bölgelerinde bulunan katyonlar genellikle toprak çözeltisinde bulunan katyonlar ile denge halindedir. Bir toprağın 100 gramındaki değiştirme kapasitesini (KDK) verir. Bir toprağın değişebilir Ca++, Mg+, Na+ ve K+ iyonlarına, toprağın bazik katyonları adı verilir. Yüzde baz doygunluğu, toprağın değişebilir bazik katyonlarının eşdeğer ağırlıklarının toplamının, katyon değiştirme kapasitesi içerisindeki yüzdesi olarak ifade edilir. Yapılan literatür taramalarına göre, Kırıkkale-Çorum-Yozgat arasında yapılan çalışmalarda, bölgede yer alan çeşitli toprak tipleri için organik madde miktarı ve katyon değişim kapasitesi değerleri özellikleri belirtilmiştir. Buna göre, proje alanı toprak tipi olan kırmızımsı kahverengi toprak grubunda organik madde miktarı %0,8 ile %1,5 arasında olup, katyon değişim kapasitesi 26-42 meq/100 g arasındadır. Değişken katyonlar arasında Ca++ baskındır, az oranda K+ ve Na+ bulunur. (Kırıkkale Üniversitesi, Eftal Böke, 2005) Yukarıdaki Tablo 94’de tesisin kurulacağı araziyi temsil eden pH değerleri, toprak tipindeki katyon değişim kapasitesine göre kıyaslanarak aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Toprakların asitlenmeye karşı hassasiyetinin KDK (Katyon Değişim Kapasitesi) ve pH’a göre değerlendirilmesi için aşağıdaki tablo kullanılmıştır. Tablo 94. Toprakların Asitlenme Hassasiyeti Kriteleri Katyon Değişim Kapasitesi <6 6-15 >15 Ph <4,6 4,6-5,0 5,1-5,5 5,6-6,0 6,1-6,5 >6,5 <4,6 4,6-5,0 5,1-5,5 5,6-6,0 >6,0 <4,6 4,6-5,0 5,1-5,5 5,6-6,0 >6,0 * D: Düşük Hassasiyet Bazik Katyon Kaybına Karşı Hassasiyet Y Y Y Y Y D Y O O O D Y O O D D O: Orta Hassasiyet Asitlenmeye Karşı Hassasiyet D D O Y Y D D D D ila O D ila O D D D D D ila O D Genel Hassasiyet Y Y Y Y Y D Y O O O D Y O O D D Y: Yüksek Hassasiyet Kaynak: Holowaychuk ve Fesseden (1987) tarafından geliştirilmiş bir kalitatif hassasiyet analizi *Tesisi temsil eden veriler Söz konusu yaklaşım göz önünde bulundurulduğunda bazik katyon kaybına, asitlenmeye karşı toprak hassasiyeti ve genel toprak hassasiyeti faaliyet sahası için düşük olarak değerlendirilmiştir. Genel olarak incelendiğinde de 15’ten büyük olan KDK ve 6’dan büyük olan pH değerleri sonucunda, proje alanı ve çevresi düşük hassasiyet sınıfındadır. 281 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Proje kaynaklı olarak ortaya çıkacak NOx emisyonlarının dağılımı V.2.6 başlığı altında Hava Kalitesi Dağılım Modellemesi kullanılarak değerlendirilmiş olup, santralden kaynaklanacak NO ve NO2 emisyonlarının yer seviyesinde oluşturacağı konsantrasyon değerleri yönetmelik sınır değerlerinin altında olacağı hesaplanmıştır. Yapılan hesaplamalarda en yüksek konsantrasyon değerlerinin sınır değerin 1/3’i oranında kaldığı görülmektedir. Ayrıca yapılan dağılım model sonuçlarına bakıldığında en yüksek konsantrasyon değerlerinin tesisin batı ve güneybatı tarafından kalan boş tepelik alanda kaldığı ve bu alanında genel olarak step flora özelliği taşıdığı görülmektedir. Bu nedenle bölgedeki mevcut tarım arazilerine olumsuz bir etkisinin olması beklenmemektedir. Ayrıca, proje faaliyetlerinden kaynaklı olarak ortaya çıkacak NOx emisyonlarının kontrol altında tutabilmesi için kuru düşük NOx üreten brülörler kullanılacak ve işletme aşamasına geçildiğinde baca gazı emisyonları da sürekli olarak ölçülecektir. Projeden kaynaklı olarak faaliyet sahası ve etrafında toprak asitlenmesi ve tarım ürünleri üzerinde olumsuz herhangi bir etki oluşmaması beklenmektedir. Yukarıda belirtilen tüm bu hususlar göz önünde bulundurulduğunda proje kapsamında Toprak Kirliliğinin izlenmesine gerek görülmemiştir VIII.2.14 Yeraltı ve yüzey suyuna etkiler ve alınacak önlemler Proje kapsamında ortaya çıkan evsel ve endüstriyel nitelikli atıksular gerekli arıtma sistemlerinden geçirilecek ve Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği’ndeki sınır değerler sağlanarak Kızılırmak Nehri’ne deşarj edilecektir. Dolayısıyla faaliyet sahasına en yakın yüzeysel su kaynağı olan Kızılırmak üzerinde projeden kaynaklı olarak olumsuz bir etki oluşması beklenmemektedir. Proje sahası ve yakın çevresinde herhangi bir yer altı su kaynağı yer almadığından herhangi bir etkilenme söz konusu değildir. VIII.2.15 Bölgenin mevcut kirlilik yükü (hava, su, toprak) dikkate alınarak kümülatif etkinin değerlendirilmesi Hava Proje konusu ESER DGKÇS proje alanı ve çevresinde NOx kirlilik seviyesinin belirlenmesi amacıyla Çınar Çevre Ölçüm ve Analiz Laboratuvarı tarafından faaliyet sahası etrafında 11 km x 11 km büyüklüğünde bir alan proje etki alanı olarak seçilmiş olup, söz konusu etki alanı içerisinde 10 noktada mevcut durumun tespiti için pasif örnekleme yapılmıştır. Örnekleme sonuçları alınmış ve aşağıda Tablo 46’de verilmiştir. Analiz sonuçları ekte verilmiştir. (Bkz. Ek-16) Hava kalitesi örnekleme sonuçlarına bakıldığında en yüksek NO2 konsantrasyonu 21,87 µg/m3 ile Yahşihan Belediyesi yakınlarında yer alan noktada tespit edilmiştir. 282 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 46. Hava Kalitesi Örnekleme Sonuçları (µg/m3) 1. Periyod NO2 NOx 2. Periyod NO2 NOx 3. Periyod NO2 NOx Sıra No Nokta Adı 1 Proje Alanı Yakını 9,23 * * 8,94 11,81 2,87 6,88 2 Proje Alanı Yakını-Tarla Evi 7,45 11,47 4,01 8,37 11,64 3,27 3 Toplu Konut Proje Alanı 15,11 12,96 < LOD 13,90 15,97 4 Hacıbalı Köyü 15,42 17,28 1,86 14,70 5 Yahşihan Belediyesi 21,87 25,88 4,01 6,88 17,00 9,23 6 7 8 9 10 Kılıçlar Belediyesi Irmak Belediyesi Kentsel Gelişim Alanı Irmak Belediyesi Kırıkkale OSB NO ORTALAMA NOx NO NO NO2 12,10 5,22 8,35 11,96 4,05 5,10 10,49 5,39 6,97 11,20 4,22 2,06 10,00 12,87 2,87 13,00 13,93 2,47 20,07 5,36 9,32 13,50 4,19 13,15 16,95 3,80 14,85 13,67 < LOD 11,58 11,35 < LOD 16,10 16,97 4,01 10,12 8,80 11,06 2,26 6,25 7,77 1,52 7,31 11,94 4,63 14,45 5,22 11,01 15,19 4,19 8,63 13,62 4,99 9,62 14,42 4,80 12,13 15,16 3,04 11,38 15,59 4,21 7,68 15,51 7,83 10,40 15,42 5,03 12,33 13,79 1,46 4,79 5,82 1,03 6,28 10,43 4,16 7,80 10,01 2,22 12,64 5,47 7,37 12,13 4,76 4,84 13,33 8,48 6,46 12,70 6,24 Proje Alanı 7,17 Güneyi * Tüp kaybolmuştur. NO Başlık VIII.2.6 altında Hava Kalitesi Dağılım Modellemesi sonuçları değerlendirilirken hem modelleme ile elde edilen konsantrasyon değeri hem de faaliyet sahası ve etrafının mevcut kirlilik yükü beraber değerlendirilerek Toplam Kirlenme Değeri tespit edilmiş ve SKHKKY sınır değeri ile kıyaslanmıştır. 2. Alternatif senaryoya (Kümülatif: Eser DGKÇS ve Kırıkkale DGKÇS) göre tesisten kaynaklı olarak ortaya çıkacak NO2 emisyonlarının atmosferdeki dağılım sonuçları yıllık ortalama en yüksek değer 11,19 µg/m3 ve Toplam Kirlenme Değeri 19,54 µg/m3 olarak bulunmuştur. Söz konusu değerler, SKHKKY’de yer alan Uzun Vadeli Sınır değer olan 60 µg/m3 değerinin yaklaşık %32,6’sı düzeyindedir ve sınır değerin oldukça altındadır. Ayrıca, Kısa Vadeli Değer 19,38 µg/m3 ve Toplam Kirlenme Değeri 27,73 µg/m3 olarak bulunmuştur. Söz konusu değer, SKHKKY’de yer alan Kısa Vadeli Sınır değer olan 300 µg/m3 değerinin yaklaşık %9,2’si düzeyindedir ve sınır değerin oldukça altındadır. 283 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Su Faaliyet kapsamında yer alan soğutma sistemi kapalı çevrim olarak çalışacağından başlangıçta bir kereye mahsus olmak üzere su çekilecektir. Daha sonrasında buharlaşma ve blöf suyu kayıpları takviye edilecektir. Gerekli su keson kuyudan karşılanacak olup, soğutma sistemi kapalı çevrim olduğundan Kızılırmak’a soğutma suyu deşarjı olmayacaktır. Tesisten çıkan proses atık suları ve evsel nitelikli atık sular, arıtıldıktan sonra Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği’ndeki sınır değerler sağlanarak Kızılırmak Nehri’ne deşarj edilecektir. Dolayısıyla ESER DGKÇS faaliyetlerinden kaynaklı olarak nehrin sıcaklığında ve diğer parametrelerinde olumsuz yönde değişiklik olmayacak, sucul flora ve fauna olumsuz etkilenmeyecektir. Toprak Yapılan literatür taramalarına göre, Kırıkkale-Çorum-Yozgat arasında yapılan çalışmalarda, bölgede yer alan çeşitli toprak tipleri için organik madde miktarı ve katyon değişim kapasitesi değerleri özellikleri belirtilmiştir. Buna göre, proje alanı toprak tipi olan kırmızımsı kahverengi toprak grubunda organik madde miktarı %0,8 ile %1,5 arasında olup, katyon değişim kapasitesi 26-42 meq/100 g arasındadır. Değişken katyonlar arasında Ca++ baskındır, az oranda K+ ve Na+ bulunur. (Kırıkkale Üniversitesi, Eftal Böke, 2005) Toprakların asitlenmeye karşı hassasiyet, KDK (Katyon Değişim Kapasitesi) ve pH’a göre değerlendirilmiştir. Söz konusu yaklaşım göz önünde bulundurulduğunda bazik katyon kaybına, asitlenmeye karşı toprak hassasiyeti ve genel toprak hassasiyeti faaliyet sahası için düşük olarak değerlendirilmiştir. Genel olarak incelendiğinde de 15’ten büyük olan KDK ve 6’dan büyük olan pH değerleri sonucunda, proje alanı ve çevresi düşük hassasiyet sınıfındadır. Projeden kaynaklı olarak ortaya çıkacak NOx emisyonlarının dağılımı VIII.2.6 başlığı altında Hava Kalitesi Dağılım Modellemesi kullanılarak değerlendirilmiş olup, santralden kaynaklanacak NO ve NO2 emisyonları yer seviyesinde oluşturacağı konsantrasyon değerleri yönetmelik sınır değerlerinin altında olacağından faaliyet sahası ve etrafında olumsuz herhangi bir etki oluşması beklenmemektedir. Ayrıca, proje faaliyetlerinden kaynaklı olarak ortaya çıkacak NOx emisyonlarının kontrol altında tutabilmesi için kuru düşük NOx üreten brülörler kullanılacak ve işletme aşamasına geçildiğinde baca gazı emisyonları da sürekli olarak ölçülecektir. Projeden kaynaklı olarak faaliyet sahası ve etrafında toprak asitlenmesi ve tarım ürünleri üzerinde olumsuz herhangi bir etki oluşmaması beklenmektedir. 284 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU VIII.2.16 Tesisin faaliyeti sırasında çalışacak personelin ve bu personele bağlı nüfusun konut ve diğer teknik/sosyal altyapı ihtiyaçlarının nerelerde ve nasıl temin edileceği İşletme faaliyetleri sırasında kullanılmak üzere proje alanı içerisine idari bina ve çalışma binaları kurulacak olup, proje kapsamında çalışacak olan personelin her türlü teknik ve sosyal altyapı ihtiyaçları için yemekhane, mutfak, soyunma yeri, duş, tuvalet, lavabo, ardiye, idari ve teknik bürolar söz konusu faaliyet sahası içerisinde yer alacaktır. Proje kapsamında çalıştırılacak personel öncelikli olarak proje sahası ve yakın çevresindeki yerleşimlerden tercih edilecektir. Bu durumda yakın yerleşim yerlerinden gelen personelin kendi ikametgâhlarında konaklamalarını talep etmeleri ve/veya işletme faaliyetleri açısından uygun olması halinde servis arabaları ile taşıma yapılabilecektir. VIII.2.17 Projenin işletme aşamasındaki faaliyetlerden insan sağlığı ve çevre açısından riskli ve tehlikeli olanlar İşletme aşamasında iş araçları, aletleri ve makinelerinin kullanımından doğabilecek personelin dikkatsizliği ve eğitimsizliğinden kaynaklı genel riskler bulunmaktadır. Projenin işletme aşamasında insan sağlığı ve çevre için riskli ve tehlikeli işler, hemen her işletme içerisinde meydana gelmesi muhtemel yaralanma, işletme içi trafik kazaları, malzeme sıçraması, insan düşmesi, iş makineleri kazaları vb. olaylardır. Söz konusu kaza risklerinin oluşum sebepleri, genel olarak personel hatasından kaynaklanması muhtemel olduğundan, işletme aşamasında çalışacak personele konu ile ilgili olarak ilgili tüzük ve yönetmeliklere istinaden gerekli eğitimler verilecektir. Ayrıca, çalışma alanına uyarıcı levhalar konulacaktır. Tehlike arz eden yüksekte çalışma, elektrik ve kaynak isleri vb. işlemler, işinde yetkili ve yetkin personel tarafından yürütülecektir. Çalışan işçiler baret kullanmaları ve yüksekte çalışırlarken emniyet halatı ve kıyafeti ile çalışmaları için bilgilendirilecek ve uygulamanın sürdürülmesi özenle takip edilecektir. Çalışma süresi içinde konsantrasyonun azalmasına bağlı iş kazalarını önlemek amacıyla kısa molalar verilerek iş kazası oluşma riskinin önüne geçilecektir. Projenin tüm aşamalarında; 4857 sayılı İş Kanunu ve bu kanuna bağlı olarak çıkartılmış olan yönetmelik ve tüzük hükümlerine uyulacak ve olası kaza ve risklerinin en aza indirilmesi için gereken tüm önlemler alınacaktır. Faaliyet alanında 4857 sayılı İş Kanununa ve bu kanuna bağlı olarak çıkarılmış olan tüzük ve yönetmelik hükümlerine riayet edilecektir. Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği Madde 22’de “Hiç bir kurum veya tesisin gürültü düzeyi Ek-VII Tablo-4’de verilen sınır değerleri aşamaz” hükmü yer almaktadır. Faaliyet alanında oluşacak gürültü düzeyleri bu sınır değerleri aşmayacaktır. 285 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Söz konusu proje kapsamında faaliyet alanında iş makinelerinden kaynaklı olarak oluşacak gürültü düzeyleri, Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği’nin 23. Maddesine istinaden aynı yönetmeliğin Ek-7 Tablo 5’inde belirlenmiş olan şantiye alanı için çevresel gürültü sınır değerlerini sağlamaktadır. Proje kapsamında gerçekleştirilecek faaliyetler esnasında 04.06.2010 tarih ve 27601 sayılı Resmi Gazete yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulacaktır. Gürültü Yönetmeliği Madde 5’in c bendine göre; “Günlük gürültü maruziyetinin günden güne belirgin şekilde farklılık gösterdiğinin kesin olarak tespit edildiği işlerde ve aşağıdaki şartlara uyulmak kaydı ile maruziyet sınır değerleri ve maruziyet etkin değerlerinin uygulanmasında günlük maruziyet değerleri yerine haftalık maruziyet değerleri kullanılabilir” Yeterli ölçümle tespit edilen haftalık gürültü maruziyet düzeyi 87 dB (A) maruziyet sınır değerini aşmayacaktır. Gürültüye maruz kalınan ortamlarda çalışanların sağlığını koruyabilmek ve faaliyetin sürekliliğini sağlayabilmek için başlık, kulaklık veya kulak tıkaçları gibi uygun koruyucu araç ve gereçler verilecektir. Proje kapsamında 4857 sayılı İş Kanunu ve buna bağlı olarak çıkarılan tüzük ve yönetmeliklerde belirtilen hükümlere uyulacaktır. VIII.2.18 Proje alanında peyzaj öğeleri yaratmak veya diğer amaçlarla yapılacak saha düzenlemelerinin (ağaçlandırmalar, yeşil alan düzenlemeleri vb.) ne kadar alanda nasıl yapılacağı, bunun için seçilecek bitki ve ağaç türleri vb. Proje konusu faaliyet sahası üzerine tesis ünitelerinin kurulması sonrasında gerekli alanlarda peyzaj çalışmaları yapılacaktır. Peyzaj çalışmalarında bölgenin doğal bitki örtüsünü yansıtacak şekilde türler kullanılacaktır. Kati proje aşamasında detaylı çalışmalar yapılacaktır. VIII.2.19 Sağlık koruma bandı için önerilen mesafe Söz konusu 835 MWe Kurulu gücünde ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali ile ilgili olarak 17.02.2011 tarih ve 6359 sayılı Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğünün Yönergesine (Çevre ve Toplum Sağlığını Olumsuz Etkileyebilecek Gayri Sıhhi Müesseselerin Etrafında bırakılacak Sağlık Koruma Bandı Mesafesi Belirlenmesi) istinaden kurulması düşünülen ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali inşaat çalışmalarının tamamlanmasını müteakip 10.08.2005 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 2005/9207 sayılı İş Yeri Açma Ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik kapsamında Gayri Sıhhi Müessese Ruhsatı almak üzere Kırıkkale Belediyesi’ne veya Kırıkkale İl Özel İdaresine müracaat edilecek ve tesis etrafında oluşturulacak Komisyon tarafından belirlenen Sağlık Koruma Bandı mesafesi bırakılacaktır. Proje kapsamında Sağlık Koruma Bandı mesafesi belirlenirken, İl Sağlık Müdürlüğü tarafından proje sahasında arsa sınırından dıştan içeri doğru 40 m (%25 arttırılabilir-eksiltebilir) Sağlık Koruma Bandı mesafesi bırakılması önerisi dikkate alınacaktır. 286 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU VIII.2.20 Termik Santralin verimi, açığa çıkan atık ısının nasıl değerlendirileceği enerji kaybından (yakıtın tamamının enerjiye dönüştürülememesinden kaynaklanan enerji kaybından) dolayı atmosfere verilecek ısının meteorolojik koşulları (bağıl nem, sıcaklık, basınç vb) nasıl etkileyeceği ve alınacak önlemler Önerilen santralde, yakma odasında doğal gazın yanması sonucu sıcak yanma gazları oluşacak ve gaz türbininden genleşerek geçerek türbin kanatlarını döndürecektir. Kanatların dönmesi ile birlikte bir elektrik jeneratörüne bağlı olan mil dönerek elektrik enerjisi üretimi gerçekleştirilecektir. Gaz türbininden çıkacak olan sıcak egzoz gazlarının enerjisi tekrar kullanılmak üzere bir atık ısı kazanına (HRSG) alınarak, kazan içinde bulunan suyun buharlaşması sağlanacaktır. Yüksek basınçta elde edilen buhar, buhar türbinini çalıştırarak ek elektrik enerjisi üretilecektir. İki ayrı proseste elektrik üretildiğinden bu sisteme kombine çevrim santrali denilmektedir. Faaliyet kapsamında yakma verimliliği %58,6 düzeyinde olup, kombine çevrim santrali prosesi gereği Gaz Türbininden çıkan atık ısılar değerlendirilerek Atık Isı Kazanında buhar üretilecek ve buhar türbininden de elektrik enerjisi üretilecektir. Gaz Türbini çıkışında 586,5 0 C sıcaklıkta olan gazdan buhar üretimi sonrasında Atık Isı Kazanından 31,2 m/sn hızla atmosfere verilecek baca gazı sıcaklığının yaklaşık olarak 87 0C olması beklenmektedir. Dolayısıyla, bu aşamadan kaynaklı herhangi bir olumsuz etki olması beklenmemektedir. VIII.2.21 Diğer Faaliyetler Projenin inşaat aşaması kapsamında yukarıda Bölüm VIII.2. altında verilen açıklamalar dışında bildirecek herhangi bir husus bulunmamaktadır. 287 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU VIII.3. Projenin Sosyo-Ekonomik Çevre Üzerine Etkileri VIII.3.1 Projeyle gerçekleşmesi beklenen gelir artışları; yaratılacak istihdam imkânları, nüfus hareketleri, göçler, eğitim, sağlık, kültür, diğer sosyal ve teknik altyapı hizmetleri ve bu hizmetlerden yararlanılma durumlarında değişiklikler vb. İnşa süresinde aynı anda maksimum 1000 personelin istihdam edilmesi planlanmaktadır. Şantiyede farklı zamanlarda farklı sayılarda eleman çalışacak olup, ortalama aynı anda çalışan sayısı ise 500 kişi olarak öngörülmüştür. Proje kapsamında işletme aşamasında yaklaşık olarak 40 kişi çalışacaktır. Proje kapsamında çalıştırılacak personel öncelikli olarak proje sahası ve yakın çevresindeki yerleşimlerden tercih edilecektir. Bu durumda yakın yerleşim yerlerinden gelen personelin kendi ikametgâhlarında konaklamalarını talep etmeleri ve/veya inşaat faaliyetleri açısından uygun olması halinde servis arabaları ile taşıma yapılabilecektir. Bölgeden sağlanacak olan personele iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri yanı sıra inşaat ve işletme aşamasında çalışacakları işlerde göz önünde bulundurularak ilgili mesleki eğitim ve kurs gibi gerek duyulan diğer eğitimlerde verilecektir. Böylelikle işçilerin nitelikli olması sağlanacaktır. İnşaat ve işletme aşamasında gerek duyulan makine, ekipmanlar ve diğer gerekli malzemeler mümkün oldukça Kırıkkale İlinde faaliyet gösteren sanayilerden sağlanacaktır. Personelin ihtiyaçlarının karşılanması sırasında ise en yakın belediyenin imkânlarından faydalanacaktır. Yörenin ekonomisine katkı sağlamasından dolayı bölgenin sosyal ve teknik altyapısını da olumlu yönde etkileyeceği düşünülmektedir. Buna bağlı olarak da bölgede son yıllarda artan göçlerin de azalması beklenmektedir. Proje kapsamında üretilmesi planlanan elektrik enerjisi ulusal enterkonnekte sisteme bağlanarak elektrik üretimine katkı sağlayacak kamu yararı taşıyan bir projedir. ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santralinde üretilecek olan elektrik enerjisi 380 kV’lık ENH enterkonnekte sisteme bağlanarak, Ankara ve Kırıkkale ili ve bölgenin enerji ihtiyacının karşılanmasında önemli bir katkı sağlayacaktır. Söz konusu proje tüketicilere sürekli ve kesintisiz enerji sağlanması hususunda büyük önem arz etmektedir. Yapımı planlanan proje ile hem bölge ekonomisinin hem de Türkiye ekonomisinin, olumlu yönde etkilenmesi beklemektedir. VIII.3.2 Çevresel Fayda-Maliyet Analizi Söz konusu proje ile doğalgaz kullanılarak enerji üretimi gerçekleştirilecektir. Doğalgaz Kombine Çevrim Santralleri doğru teknolojinin seçilmesi ile çevreye önlenemeyecek etki yaratmadan enerji üretebilen çevre dostu sistemlerdir. 288 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Projenin inşaatı ve işletmesi aşamasında gerçekleştirilecek faaliyetlerden kaynaklı olarak hava, su, gürültü açısından çevresel etkiler ortaya çıkacaktır. Ancak bu etkilerin oluşmaması ve/veya azaltılması için Bölüm VIII.1 ve VIII.2’de bahsedilen bütün önlemler alınacak ve ilgili yönetmelik sınır değerleri sağlanacaktır. Doğalgaz çevrim santrallerde en önemli kirletici kaynak NOx olup, Hava kirliliğini kontrol altında tutabilmek için kuru düşük NOx üreten brülörler seçilmiştir. ÇED çalışmaları kapsamında hava kalitesi modellemesi yapılarak bölgede oluşacak konsantrasyon değerleri hesaplanmış ve ayrıca proje etki alanında mevcut durumun tespiti için ölçümler yapılmıştır. Ayrıca işletme aşamasına geçildiğinde baca gazı emisyonları sürekli olarak ölçülecektir. İnşaat aşamasında da hafriyattan kaynaklı emisyon oluşumları yönetmelik sınır değerlerinin altında tutulacaktır. Faaliyet kapsamında yer alan soğutma sistemi kapalı çevrim olarak çalışacağından başlangıçta bir kereye mahsus olmak üzere su çekilecektir. Daha sonrasında buharlaşma ve blöf suyu kayıpları takviye edilecektir. Gerekli su keson kuyudan karşılanacak olup, soğutma sistemi kapalı çevrim olduğundan Kızılırmak’a soğutma suyu deşarjı olmayacaktır. Tesisten çıkan proses atık suları ve evsel nitelikli atık sular, arıtıldıktan sonra Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği’ndeki sınır değerler sağlanarak Kızılırmak Nehri’ne deşarj edilecektir. Dolayısıyla ESER DGKÇS faaliyetlerinden kaynaklı olarak nehrin sıcaklığında değişiklik olmayacak, sucul flora ve fauna olumsuz etkilenmeyecektir. İnşaat ve işletme aşamasında makine ve ekipmanlardan kaynaklı gürültü oluşumu hazırlanan Akustik Raporda da belirtildiği üzere yönetmelik sınır değerlerinin altında kalacaktır. Alınacak olan bu önlemler sayesinde sosyo-ekonomik, fiziksel ve biyolojik çevre üzerine olan etkilerin azaltılması ile söz konusu santralin ekonomik açıdan getireceği yararlar öne geçebilir. Söz konusu tesisi yerel bütün standartlara uyumlu çalışacağı ve inşaat edileceği için çevresel maliyetler göz ardı edilebilecektir. 289 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Projenin Çevresel Fayda Maliyet Analizi aşağıda verilmiştir. Beklenen Çevresel Faydalar Beklenen Çevresel Maliyetler Doğal Kaynak Kullanımı (doğalgaz, su) Tolere edilebilir miktarda NOx emisyonunda artış (yönetmelik sınır değer sağlanacak şekilde) Tolere edilebilir düzeyde gürültü oluşumu (proje alanı yakınında yerleşim yeri bulunmamaktadır.) İnşaat sırasında trafikte artış Flora-fauna üzerinde geçici etki İnşaat sırasında geçici ve işletme sırasında kalıcı görsel etki Temiz ve güvenilir enerji üretimi Sürekli artan enerji ihtiyacının karşılanma düzeyinde artış Yılda yaklaşık 6.262 GWh elektrik enerjisi üretimi İnşaat ve İşletme aşamasında yöre halkına yeni istihdamların sağlanması Proje alanı çevresinde yer alan yerleşim yerlerine sosyal ve altyapısal faydaların sağlanması (yol, su, elektrik) İlden göçlerin azaltılması VIII.3.3 Projenin değerlendirilmesi gerçekleşmesine bağlı olarak sosyal etkilerin İnşa süresinde aynı anda maksimum 1000 personelin istihdam edilmesi planlanmaktadır. Şantiyede farklı zamanlarda farklı sayılarda eleman çalışacak olup, ortalama aynı anda çalışan sayısı ise 500 kişi olarak öngörülmüştür. Proje kapsamında işletme aşamasında yaklaşık olarak 40 kişi çalışacaktır. Proje kapsamında çalıştırılacak personel öncelikli olarak proje sahası ve yakın çevresindeki yerleşimlerden tercih edilecektir. Bu durumda yakın yerleşim yerlerinden gelen personelin kendi ikametgâhlarında konaklamalarını talep etmeleri ve/veya inşaat faaliyetleri açısından uygun olması halinde servis arabaları ile taşıma yapılabilecektir. Söz konusu personeller mümkün olduğunca yöre halkından sağlanacak olup, bölgedeki işsizliği azaltacak, bölge ekonomisinin canlanmasına katkı sağlayacaktır. Bölgeden sağlanacak olan personele iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri yanı sıra inşaat ve işletme aşamasında çalışacakları işlerde göz önünde bulundurularak ilgili mesleki eğitim ve kurs gibi gerek duyulan diğer eğitimlerde verilecektir. Böylelikle işçilerin nitelikli olması sağlanacaktır. Proje alanında yol genişletme ve iyileştirme çalışmaları yapılacağından yakın çevresinde yer alan halkın teknik altyapı koşulları iyileştirilecektir. 290 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU BÖLÜM IX. İŞLETME FAALİYETE KAPANDIKTAN SONRA OLABİLECEK VE SÜREN ETKİLER VE BU ETKİLERE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER IX.1. Arazi Islahı ve Reklamasyon Çalışmaları İnşaatın tamamlanması ile birlikte arazi düzenleme çalışmaları yapılacaktır. Arazi ıslah çalışmaları, genel olarak, alan tesviyesi, şekillendirilmesi gibi işlemleri kapsamaktadır. Arazinin stabil bir hale getirilmesinden hemen sonra ise belirlenen bir peyzaj programı dahilinde rekreasyon çalışmalarına başlanacaktır. Projenin inşaatı sırasında açığa çıkan kazı fazlası malzeme ve çökeltme havuzundan elde edilen çamurlar inşaatın tamamlanması ile arazi ıslahında ve reklamasyon çalışmalarında kullanılacaktır. Söz konusu projenin Enerji Üretim Lisansı süresi olan 49 yılsonunda ilgili mevzuatlara uygun olarak devlete devredilecek veya üretim lisansı yenilenerek üretime devam edilecektir. Günün teknolojik gelişme ve koşullarına bağlı olarak tesis yenilenerek elektrik enerjisi üretimine devam edilebilinir. Bunun mümkün olmaması halinde tesis kapatılarak arazi ıslah çalışmalarına başlanacaktır. Yapılacak olan ıslah çalışmaları sonucunda arazi yeni kullanımına hazır hale getirilecektir. Gerek duyulan yerlerde bölgenin iklim koşullarına uygun bitkilendirme çalışmaları yapılacaktır. IX.2. Yer Altı ve Yer Üstü Su Kaynaklarına Etkiler Santral kapandıktan sonra yer altı ve yer üstü su kaynağına herhangi bir etkisi olmayacaktır. Arazi ıslah çalışmaları sırasında nehir kenarında malzeme biriktirilmeyecek, nehir yatağına malzeme dökülmeyecek, suyun akışını değiştirecek şekilde herhangi bir etki yaratılmayacaktır. Buna bağlı olarak tesis işletme faaliyete kapandıktan sonra su kaynaklarına olumsuz bir etkinin olması beklenmemektedir. IX.3. Olabilecek Hava Emisyonları Santral işletmeye kapatıldıktan sonra herhangi bir hava emisyonu oluşumu beklenmemektedir. Proje ünitelerinin sökümü sırasında az miktarda doğalgazın atmosfere yayılması olasılığına karşın, gerekli havalandırma ve temizleme işlemleri de dikkatle yapılacaktır. Ayrıca arazi ıslahı ve reklamasyon çalışmaları sırasında yapılacak yeşillendirme ile proje alanında ünitelerin sökülmesi sırasında oluşabilecek hava emisyonu minimum düzeyde tutulacaktır. 291 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU BÖLÜM X. PROJENİN ALTERNATİFLERİ (Bu Bölümde yer seçimi, teknoloji (yakma-soğutma sistemi) alınacak önlemlerin alternatiflerin karşılaştırılması yapılacak ve tercih sıralaması belirtilecektir.) Yer Seçim Kriterleri ve Alternatifler Söz konusu projenin tesis edilmesi için Kırıkkale İli, Yahşihan İlçesi, Kılıçlar Belediyesi sınırları içerisinde bulunan arazi uygun görülmüştür. Öncelikle proje alanının herhangi bir kültür alanında ya da korunması gereken alan içerisinde bulunmaması bu alanın seçilmesinde en önemli etkendir. Proje alanı Ankara’ya yaklaşık 80 km uzaklıktadır. Proje alanının seçimi sırasında Ankara İline yakınlığı göz önünde bulundurulmuştur. Böylelikle üretilen enerji, Ankara ve yakın çevresine daha düşük maliyetler ile iletilebilecektir. Ayrıca proje alanının su kaynağı olan Kızılırmak Nehrine yakın oluşu da proje alanı seçiminde oldukça önem taşımıştır. Santralin işletilmesi sırasında yakıt olarak kullanılacak olan doğalgaz Samsun-Ankara Doğalgaz Boru Hattından alınacaktır. Söz konusu hat proje alanının kuzeyinden sahaya bitişik olarak geçmektedir. Raporun III.5. bölümünde de belirtildiği gibi doğalgaz SamsunAnkara hattının yaklaşık 365+272 Km’sinden alınması planlanmaktadır. Proje alanı seçiminde göz önünde bulundurulan kriterler aşağıda listelenmiştir; Yerleşim yerlerine uzak bir mesafede yer alması Kızılırmak Nehrine yakın olması Doğalgaz hattına yakınlığı Arazinin Topografik Özelliği Düşük maliyetlerle Enterkonnekte Sisteme bağlantısının yapılması Sahanın Hazine Arazisi niteliğinde olması Bölgenin yatırımlara ve iş istihdamına olan ihtiyacı Bu avantajları nedeni ile proje kapsamında alternatif bir alan çalışması yapılmamıştır. Ancak alan içerisinde genel yerleşim için bazı alternatif çalışmalar yapılmıştır. - Geometrik ve Genel Vaziyet Planının mevcut çevresel koşullara uyumu - Alanın topografyası - Görsel Toprak Özellikleri 292 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Bu özellikler göz önünde bulundurularak seçilen proje alanında alternatif yerleşim planları çalışılmıştır. Hafriyat miktarı ve toprak iyileştirme çalışmaları proje ünitelerinin yerleşim çalışmalarında en önemli maliyet kıstası olmuştur. Planlanan Yerleşim Planı ekte sunulmuştur. (Bkz. Ek-7) Yakma Alternatifleri Dünya’da enerji üretim rakamları incelendiğinde % 60 ile en büyük payı fosil yakıtların aldığı görülmektedir. Fosil yakıtlardan yanma sonucu enerji elde edildiğinde yakıt cinsine bağlı olarak yanma ürünleri (CO2, NOx ve SO2 gibi gazlar), baca gazı olarak atmosfer içinde dağılırlar. Ayrıca bazı yakıtların kullanılması sonucu baca gazları uçucu kül ve hidrokarbonları da içerebilmektedirler. Büyük Yakma Tesisleri için Mevcut En İyi Tekniklerine göre doğalgazın yakılması sırasında oluşacak olan NOx emisyonları diğer yakıtlara oranla daha düşüktür. Aşağıdaki grafikte de doğalgazın kömür ve petrole göre daha az NOx oluşturduğu görülmektedir; Şekil 114. Kömür, Petrol ve Doğal Gaz Yeniden Yakma Yakıtlarının Karşılaştırılması Mevcut En İyi Teknikler’e (MET) göre taş kömürü, petrol ürünleri, doğal gaz, türetilmiş gazlar gibi kullanılan fosil yakıtların Avrupa Birliği’ne Üye Ülkeler arasındaki kullanım yüzdeleri verilmiştir. 293 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 95. AB Üye Ülkeleri Fosil Yakıtlı Tesislerde Üretilen Enerji Oranları (1997) Toplam Brüt Elektrik Enerjisi Üretimi (GW/s) Toplam % Taş Kömürü 471.797 39,04 Linyit 183.140 15,16 Petrol Ürünleri 185.755 15,37 Doğalgaz 332.331 27,50 Türetilmiş Gazlar 27.793 2,30 Diğer Yakıtlar* 7.707 0,63 Yakıt Tipi *Diğer Yakıtlar: Bitümen, petrol kok kömürü gibi Ülkemizde ise enerji kaynağı olarak büyük ölçüde doğalgaz kullanılmaktadır. Toplam enerji kaynakları içinde, doğalgazın payı yaklaşık % 38,6, hidroelektrik enerji payı % 30, linyit ve kömür payı %13, rüzgâr enerjisinin payı ise %0.04 değerindedir. Yine Avrupa Birliği Üye Ülkeleri arasında yapılan inceleme kapsamında (1990 – 1997), doğal gaz yaklaşık %134 oranında artış gösterirken taş kömürü yaklaşık %14 oranında düşmüştür. Doğalgazın AB Ülkelerindeki kullanım oranının bu şekilde artmasının ve ülkemizdeki kullanımın oranının yüksek olmasının nedenleri; Doğal gaz zehirsiz bir gazdır. Doğal gazın temiz bir yakıt olması tesis bakım ve işletmesi açısından önemli bir avantaj sağlar. Fuel-oil veya kömür yakılması halinde kalorifer kazanı ısıtma yüzeyleri üzerinde biriken kül ve kurum tabakası hem yüzeyleri aşındırır hem de ısı geçişini engelleyerek kazan verimini düşürür. Doğal gazın yakılması için ön hazırlama ve depolama gerekmez: Doğal gaz kullanılması halinde yakıt hazırlama ve kül atma işlemlerine gerek kalmaz. Hem fuel-oil, hem de kömür depolanmak zorundadır. Diğer yakıtların kullanımında filtrelemek, ısıtmak, kırmak, kurutmak gibi ön hazırlıklar gerektirir. Bunlarda tesis maliyeti artırmaktadır. Ancak doğalgaz yakıtlı santral tesislerinde böyle bir yakıt hazırlama evresine gerek yoktur. Tesisin iş akım şemasında da görülebileceği gibi doğalgaz doğrudan gaz türbinine alınacaktır. Otomatik kontrollerle güvenli bir çalışma sağlamaktadır. Bu da işletme maliyetini azaltmaktadır. Fuel-oil ve kömüre göre ısıl verimi yüksektir. Doğalgaz Çevrim Santrallerinde emisyon gazlarının kaynakta oluşmasının azaltılması mümkündür. Söz konusu tesiste de düşük NOx üreten brülörler kullanılacaktır. 294 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Avrupa Birliği Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Direktifi (Integrated Pollution Prevention and Control - IPPC) kapsamında Büyük Yakma Tesisleri için Mevcut En İyi Tekniklere Yönelik Başvuru Belgesinde (Reference Document on Best Available Techniques for Large Combustion Plants) genel olarak gaz türbinleri, gaz motorları ve gazla çalışan buhar kazanlarında nitrojen oksitlerin (NOx) azaltımı için mevcut en iyi teknik olarak kuru düşük NOx ön karıştırma brülörlerinin (DLN) mevcut en iyi teknik olduğu belirtilmektedir. Aynı dokümanda NOx emisyonlarının azaltımında kullanılan önleme teknolojileri arasında su veya buhar enjeksiyonu, kuru düşük NOx (DLN) teknolojileri ve selektif katalitik azaltım (SCR) bulunmaktadır. Söz konusu ESER DGKÇS kapsamında NOx Emisyonlarının azaltılmasındaki avantajları düşünülerek kuru düşük NOx brülörleri kullanılacaktır. Kuru düşük NOx yakıcıların temel özelliği hava ile yakıtın karışımıdır ve her iki yakma da iki ardıl adımda meydana gelir. Yakmadan önce, hava ve yakıtın karıştırılmasıyla, düşük NO x emisyonları ile sonuçlanan düşük alev derecesi ve homojen bir dağıtım derecesi elde edilir. Bütün temizlik, depolama, yakıt hazırlama ve kül atma maliyetleri göz önüne alınırsa, doğal gaz çevrim santralleri gerek yatırım, gerekse işletme maliyetlerinde önemli kazançlar sağlamaktadır. Yapılan bir çalışmaya göre doğal gaz yakılması halinde sadece işletme giderlerinde fuel-oile oranla yıllık tüketiminin %1'i kadar bir tasarruf sağlanmaktadır. Kömür olması halinde bu kazanç çok daha yüksek olacaktır. Kazan verimlerindeki artışlar da dikkate alındığında doğal gazın diğer yakıtlara göre en az %10 ilave işletme ekonomisi sağladığı gözlemlenmiştir. Soğutma Sistemi Alternatifleri ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santralinde kullanılacak olan soğutma sistemi seçiminde bazı alternatif sistemler değerlendirilmiştir. Bu alternatiflerin değerlendirilmesi sırasında yatırım maliyeti, verimliliği ve tesisin kurulacağı alanın su kaynağına yakın diğer önemli parametreler arasındadır. Fizibilite çalışmaları sırasında değerlendirilen sistemler; Soğutma Sistemi Tipi Açık Devre Soğutma Sistemi Sirküleli Sulu Soğutma Sistemi Kuru Sistem Soğutma Ekipmanı Açık Devre Soğutma Sistemi (Once Through Cooling System) Fanlı Soğutma Kulesi (Mechanical Draft Cooling Tower) Doğal Çekişli Soğutma Kulesi (Natural Draft Cooling Tower) Hava Soğutmalı Kondenser (Air Cooled Condenser) 295 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Açık Devre Soğutma Sistemi (Once Through Cooling System) Açık devre soğutma sisteminde su kaynağından alınan su buhar kondenserinden geçirilerek ısınmış olarak su kaynağına geri verilir. Soğutma sistemi içerisinde herhangi bir su tüketimi veya buharlaşma kaybı söz konusu değildir. Tipik bir açık devre soğutma sistemi akım şeması aşağıdaki gibidir; Şekil 115. Açık Devre Soğutma Sistemi - Once Through Soğutma Sistemi Avantajları Dezavantajları Yüksek Verimlilik Yüksek Su Alım Oranları Düşük kurulum ve işletme maliyeti Sürüklenme ve Çarpma Düşük Su Tüketimi Deşarj edilen suyun sıcaklığının artması Sirküleli Sulu Soğutma Sistemi Sirküleli soğutma sistemleri açık devre soğutma sistemlerinde de olduğu gibi, buhar yoğunlaştırılıp su soğutmalı tüplerden geçirilmektedir. Ancak sonrasında ısınan soğutma suyu nehre deşarj etmek yerine, soğutma kulelerinde soğutularak tekrar sirküle edilir. Tipik bir sulu soğutma sistemi akım şeması aşağıdaki gibidir; 296 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Buhar Islak Kule Türbini Sıcak Su Buhar Hava Girişi Soğuk Su Şekil 116. Sirküleli Sulu Soğutma Sistemi Sirküleli Sulu Soğutma Sisteminde, Açık Devre Soğutma Sistemine kıyasla daha az miktarda su alınır ve alınan su sistemde sirküle edilerek kullanılır. Sisteme alınan suyun bir kısmı soğutma sisteminde buharlaşır ve bir kısmı da su kaynağına blöf suyu olarak deşarj edilir. Soğutma sisteminde buharlaşan su kaybı ve blöf suyu kayıplarının su kaynağından telafi edilmesi gerekmektedir. Avantajları Dezavantajları Düşük Su Alım Oranı Yüksek Yatırım Maliyeti Düşük Sürüklenme ve Çarpma Su Tüketimi / Buharlaşma kaybı Doğal ortamdan alınan su arıtıldıktan sonra alıcı ortama deşarj edilecektir. Yüksek Kurulum Alanı Arıtma Tesisi Gerekliliği Düşük Verimlilik Sirküleli Sulu Soğutma Sistemleri havanın sirküle olma şekline göre doğal çekişli soğutma kulesi ve fanlı soğutma kulesi olarak ikiye ayrılır. Doğal çekişli soğutma kulesinde hava doğal konveksiyon ile sirküle edilir. Fanlı soğutma kulelerinde ise hava fanlar aracılığı ile sirküle edilir. Fanlı Soğutma kulelerinin avantajları aşağıdaki gibidir; Aynı kapasitede oldukları düşünüldüğünde, fanlı soğutma kuleleri doğal çekişli soğutma kulelerine göre daha az yer kaplamaktadır. Bunun nedeni ise fanlardan sağlanan havanın hacminin daha yüksek olması nedeni ile soğutma kapasitesinin daha yüksek olmasıdır. Fanlı soğutma kulelerinde kapasite kontrolü yapılabilir. Fan hızını ayarlayarak soğutma kulelerinin içerisinde yer alan havanın hacmi ayarlanabilir. Böylelikle kapasite kontrolü yapılabilir. 297 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doğal çekişli soğutma kuleleri açık alanlara kurulmak zorunda olmalarına karşın, fanlı soğutma sistemleri kapalı alanlara da kurulabilir. Bu avantajlarına karşın fanların kullanılıyor olmasından dolayı kurulum maliyeti ve işletme maliyeti daha çoktur. Kuru Sistem Kuru sistemlerde direk ve dolaylı olmak üzere gruplandırılır. Direk Kuru Sistemlerde türbinden çıkan egzoz gazı Kuru Tip Kondensere (ACC) verilir. Atmosfere sıcak hava verilir. Kuru sistemler de ıslak sistemlerde olduğu gibi doğal çekişli ve mekanik olabilmektedir. Buhar Türbini Hava Çıkışı Buhar Hava Soğutmalı Kondenser Hava Girişi Kondenser Tankı Kondenser Pompaları Şekil 117. Kuru Sistem Akım Şeması Avantajları Dezavantajları Düşük Su Tüketim Miktarları Yüksek Kurulum ve İşletme Maliyetleri Düşük Sürüklenme ve Çarpma Yüksek Verimlilik Hataları Yüksek Hava Emisyonları Sıcak günlerde yükleme limitlemesi Yüksek Kurulum Alanı 298 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Kuru sistemli tesislerde buhar kondenserinde su kullanımı olmayacağı için su tüketimini azaltmaktadır. Bu tip sistemler genellikle su kaynağının bulunmaması durumunda tercih edilir. Kaliforniya Enerji, Komisyonu tarafından 2002 yılında hazırlanan Kaliforniya’da yer alan enerji santrallerinde kullanılan soğutma teknolojilerinin karşılaştırılması çalışması sonucunda elde edilen bazı parametrelere göre karşılaştırma sonuçları aşağıdaki gibidir; Soğutma Sistemi Tipleri Sirküleli Sulu Soğutma Sistemi Fanlı Soğutma Kulesi (Mechanical Draft Cooling Tower) Parametreler Açık Devre Soğutma Sistemi (Once Through Cooling System) Hava Soğutmalı Kondenser (Air Cooled Condenser) Su Tüketimi Daha Az MWe başına 8-12 galon/dakika Fanlı soğutma sisteminin yaklaşık % 0 - 5’i kadar Yatırım Maliyeti Referans Referans Referans olarak alınan sistemlerin 1,5 - 3 katı İşletme ve Bakım Maliyeti Pompa bakımı, Kondenser Soğutma sistemi Bölgeye göre değişiklik gösterir Fan/pompa gücü, su arıtımı, soğutma kulesinin dolması, kondenser temizlenmesi Genişletilmiş yüzey temizliği, Dişli Kutusu bakımı, fan gücü Performans Hataları Proje alanı meteorolojisine bağlı olarak hatalar değişiklik gösterir. - Bölgeye göre değişiklik gösterir Sıcak ve rüzgârlı havalarda %520 arasında kapasite eksiği oluşur. Doğal Kaynaktan Su Alımı MWe başına yaklaşık 500 galon/dakika MWe başına yaklaşık 10-15 galon/dakika -- Deşarj MWe başına yaklaşık 500 galon/dakika Deşarj edilen suyun sıcaklığında artış ve Kalıntı Klor içermesi MWe başına yaklaşık 2-5 galon/dakika -- Doğalgaz kombine çevrim santrali projelerinde kullanılacak olan soğutma sistemi seçimi aşağıdaki parametreler göz önünde bulundurularak yapılır; - Proje Alanı Meteorolojik Koşulları Proje Alanı Yüksekliği Su Temini Rüzgâr Koşulları Bölgesel Çevresel Kısıtlamalar Civarda yer alan diğer aktiviteler ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santralinde kullanılacak olan soğutma sistemi alternatiflerin değerlendirilmesi sırasında yatırım maliyeti, verimliliği ve tesisin kurulacağı alanın su kaynağına yakın diğer önemli parametreler arasındadır. 299 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Fizibilite çalışmaları sırasında Türkiye’nin en büyük su kaynaklarından biri olan Kızılırmak Nehrinin proje alanı yakınlarında bulunması nedeni ile ilk olarak yatırım maliyeti en düşük olan ve verimliliği en yüksek olan Açık Devre Soğutma Sistemi (Once Through Cooling System) göz önünde bulundurulmuştur. Açık Devre Soğutma Sistemi (Once Through Cooling System) yanı sıra Sirküleli Sulu Soğutma Sistemi-Fanlı Soğutma Kulesi (Mechanical Draft Cooling Tower) söz konusu projenin soğutma alternatifleri için değerlendirilmiştir. Yatırım maliyetlerinin daha yüksek olması ve proje alanının su kaynağına çok yakın olması nedenleri ile Hava Soğutmalı Kondenser (ACC) ve Doğal Çekişli Soğutma Kulelerinde proje kapsamında değerlendirilmemiştir. 2000 yılında, ABD. Çevre Koruma Ajansı, ıslak ve havalı soğutmaların karşılaştırmalı değerlendirildiği bir çalışma gerçekleştirmiştir. Sonuç olarak, her libre kondensat başına enerji tüketimi hava soğutmalıda, ıslak soğutmaya göre daha yüksek olup, atmosferik emisyonun da bununla ilişkili olarak yüksek olduğu belirlenmiştir. Çevresel hava sıcaklığıyla birlikte enerji tüketimi de artmaktadır. Ayrıca, kuru soğutmalı sistemde sis, mineral sürekenmesi ve su arıtımı ile atık bertaraf sorunlarının ortadan kaldırıldığı kaydedildi. Ancak sonuç olarak, kuru soğutma sistemi mevcut en iyi teknikleri temsil etmemektedir. (Referans: EPA Madde 316(b) Yeni Tesis Kuralları, Chapter3: Enerji Tüketimi ve Bölüm 4: Kuru Soğutma, yayımlama:EPA(2000) ) Ayrıca, Havalı Soğutma Sitemi için gerekli olan alan, cebri soğutma su kulesi kurmak için gerekli olan alandan daha büyüktür, bu nedenle Havalı Soğutma Sistemi kullnılması yerine cebri soğutma su kulesi kullanılması doğal habitat daha çok koruyacaktır. Havalı soğutmada ıslak sisteme gore, duman, sis, mineral süreklenmesi, su arıtması ve bertarafı gibi avantajlar bulunmaktadır. Havalı Soğutmada gürültü oluşumunda elektrik üretimi konularında ise dezavantajları vardır. Havalı ve ıslak soğutma sistemlerinin ikisinin de sonuç olarak çevresel etkileri bulunmaktadır. Bu yüzden belirleyici etmen genellikle ekonomik bazlı olmakla birlikte, gerçekçi, maddi açıdan verimli ve ünitelerin bulunabilirliğidir. Bütün bu sebeplere ek olarak, yatırım maliyetinin yüksek olması ve proje alanının su kaynağına çok yakın olması nedeniyle Havalı Soğutma ve Doğal Çekişli Soğutma Kulesi proje kapsamında değerlendirilmemiştir. Yapılan fizibilite çalışmalarında Açık Devre Soğutma Sistemi (Once Through Cooling System) kurulması durumunda işletme ömrü boyunca gerekli olacak olan su miktarının çok yüksek olması ve değişken iklimsel koşulları da göz önünde bulundurularak sürekli temini konusunda ileride sıkıntı yaşanması ihtimali nedeniyle proje kapsamında seçilmemiştir. 300 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Sirküleli Sulu Soğutma Sistemi-Fanlı Soğutma Kulesi (Mechanical Draft Cooling Tower) için yapılan çalışmalarda Açık Devre Soğutma Sistemine kıyasla daha düşük su ihtiyacı olduğu tespit edilmiştir. Bu tip sistemlerde Su Depolama Ünitesi gibi diğer sistemlerde yer almayan ünitelerin kurulması gerekmektedir. Bu ünitelerin kurulması ekstra maliyete sebep olmaktadır. Bu ekstra maliyete rağmen Fanlı Soğutma Sistemi, Hava Soğutmalı Kondenser ve Doğal Çekişli Soğutma Kulelerine oranla daha düşük yatırım maliyetine sahiptir. Sirküleli Sulu Soğutma Sistemi-Doğal Çekişli Soğutma Kulesi (Natural Draft Cooling Tower) için ise yeterli alanın bulunmaması ve proje alanının topografyasının uygun olmaması nedenlerinden dolayı söz konusu sistem fizibilite çalışmalarında değerlendirilmemiştir. Yapılan fizibilite çalışmaları ve literatür araştırmalarına göz önünde bulundurularak Sirküleli Sulu Soğutma Sistemi-Fanlı Soğutma Kulesi (Mechanical Draft Cooling Tower) seçilmesinin proje açısından en fizıbıl sistem olduğu sonucuna varılmış olup, söz konusu santral kapsamında Fanlı Soğutma Sistemi kurulacaktır. Sulu Soğutma sisteminin kullanılıyor olması yaz ve kış aylarında nehir sıcaklığında herhangi bir sıcaklık artışına sebep olmayacaktır. 301 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU BÖLÜM XI. İZLEME PROGRAMI VE ACIL EYLEM PLANI XI.1. Faaliyetin İnşaatı İçin Önerilen İzleme Programı, Faaliyetin İşletmesi ve İşletme Sonrası İçin Önerilen İzleme Programı ve Acil Müdahale Planı İzleme Programı Proje kapsamında oluşturulacak olan İzleme Programında temel hedef, projenin inşaat, işletme ve işletme sonrası dönemlerinde çevresel etkilerin belirlenmesi ve çalışmaların Çevre Mevzuatına uygun bir şekilde yapılmasını denetlemektir. Projenin inşaat ve işletme faaliyetleri kapsamında izleme çalışmalarının detayları aşağıdaki Tablo 96 ve 97’de verilmiştir. Türk Yönetmeliklerine göre, inşa aşaması süresince, izleme programları ÇED Raporu hazırlanmasından sonra belirli periodlar arasında Çevre ve Şehiricik Bakanlığı tarafından gerekçeleştirilecektir (3 veya 6 ayda bir gibi). İzleme süreci içerisinde, izleme raporları hazırlanacak ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na sunulacaktır. Bu raporlar ESER Holding Merkez Binasında ve geçici olarak şantiye alanında paydaşların değerlendirmelerine sunulacak ve görüşlerine açılacaktır. İşletme süresince, çevresel ve sosyaş performans üzerinde bir yıllık rapor hazırlancak ve websitemizde yayınlanacaktır. İşletme aşamasında, tesisten kaynaklı emisyon, atıksu, gürültü, arıtma çamuru, yerel mevzuatta belirlenen şekil ve periodlarda göre ölçülecek ve izlenecektir. Elde edilen veriler hem bakanlık mevzuatlarında belirtilen sürelerde hem de denetimlerde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na sunulacaktır. 302 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 96. Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşamasının İzleme ve Gözlem Programı İzlenecek Parametre Tarihi Kültürel ve Arkeolojik Varlıklar Bitkisel Toprağın Sıyrılması İlgili Faaliyet Arazi hazırlık ve kazı çalışmaları kapsamında herhangi bir kültürel ve arkeolojik varlığa rastlanılması durumunda en yakın Müze Müdürlüğüne veya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Müdürlüğüne haber verilecektir. Yüzeysel toprağın üzerinden bitkisel toprağın, toprağın özelliklerine uygun olarak sıyrılarak alınması Hafriyat Çalışmaları Sıyırma ve kazı işlemlerinin nasıl yapıldığı, hafriyat malzemesinin çevreye zarar vermeyecek şekilde kullanılması ve/veya depolanması Hava Emisyonları Arazi çalışmaları Araç Emisyonları Arazi düzenleme aşamasından başlayarak tüm inşa faaliyetlerinde kullanılacak iş makine ve ekipmanları Zemin Emniyeti Arazi düzenleme ve inşaat çalışmaları Azaltıcı Önlem İzlenme Süresi Sorumlu - Kazı çalışmalarının hemen durdurulması, ilgili kurumun gözetiminde ve/veya izni ile devam edilmesi, Arazi hazırlık ve kazı işlemleri süresince -Yüklenici Firma, -Müze Müdürlüğü, Koruma Kurulu Müdürlüğü - Sıyrılarak alınan bitkisel toprağın peyzaj çalışmalarında kullanılmak üzere özelliklerini kaybetmemesi için hafriyat toprağı ile karıştırılmadan ayrı bir şekilde depolanması, Arazi hazırlık ve kazı işlemleri süresince - Yüklenici Firma, Arazi hazırlık ve kazı işlemleri süresince - Yüklenici Firma, İnşaat İşlemleri süresince - Yüklenici Firma, İnşaat İşlemleri süresince - Yüklenici Firma, İnşaat İşlemleri süresince - Yüklenici Firma, - Sıyırma ve kazı işlemleri sırasında tozumanın engellenmesi amacı ile arazöz ile sulama yapılması, - Kazı işlemlerinden çıkan malzemenin dolgu işlemlerinde kullanılması, - Kazı fazlası malzemenin depolama işlemleri sırasında “Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği’nde belirtilen standartlara göre Kılıçlar Belediyesi’nin gösterdiği alanda çevre araziye zarar vermeden depolanmasının sağlanması, - Arazi çalışmaları sırasında savurma yapılmadan doldurma ve boşaltma işlemlerinin yapılması, - Gerekmesi durumunda kullanılan yolların ıslahının yapılması, - Malzeme taşınması sırasında yollarda tozun indirgenmesi ve oluşumunun minimize edilebilmesi amacı ile kullanılan yolların arazöz ile sulanması - Malzeme taşınması sırasında tozumanın engellenebilmesi amacı ile malzemenin üst kısmının % 10 nemde tutulması, - SKHKKY’de belirtilen hususlara uyulması, - Kullanılacak Tüm araçların rutin bakımlarının düzenli olarak yaptırılması, - Kullanılacak tüm araçların egzoz emisyon ölçümlerinin düzenli olarak yaptırılması, - Trafikte Seyreden Motorlu Kara Taşıtlarından Kaynaklanan Egzoz Gazı Emisyonlarının Kontrolüne Dair Yönetmeliğin ilgili hükümlerine uyulması - İmar Planına Esas Jeolojik/Jeoteknik Etüt Raporlarında belirtilen zemin emniyetinin sağlanabilmesi amacı ile öngörülen emniyet ve drenaj önlemlerinin alınması ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU İzlenecek Parametre İlgili Faaliyet Azaltıcı Önlem Atıksu Evsel nitelikli su kullanımı, Hazır beton Santralinde su kullanımı Katı Atıklar Evsel nitelikli katı atık oluşumu İnşaat ve hafriyat atıkları Ambalaj Atıkları Personel ihtiyaçları ve İnşaat işlemleri Bitkisel Yağlar Atık Yağlar Ömrünü Tamamlamış Lastikler Atık Personelin karşılanması yemek ihtiyacının Arazi düzenleme aşamasından başlayarak tüm inşa faaliyetlerinde gerçekleştirilecek tüm işlemler ve bu faaliyetlerde kullanılacak iş makine ve ekipmanları Arazi düzenleme aşamasından başlayarak tüm inşa faaliyetlerinde kullanılacak iş makine ve ekipmanları - Yüzeysel Su kaynaklarına kontrolsüz bir şekilde atık atılmasının engellenmesi, -Hazır beton Santralinden çıkan yıkama atıksularının çökeltme havuzunda çökeltildikten sonra tekrar beton santralinde yıkama işleminde ve/veya katkı suyu olarak kullanılması, - Evsel nitelikli atıksuların paket atıksu arıtma tesisinde arıtılıp sınır değerlerin sağlanması ile birlikte deşarj edilmesi, - Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulması ve deşarj sınır değerlerinin sağlanması - Personel ihtiyaçlarının karşılanması sonucunda oluşacak evsel kökenli atıkların, diğer atıklardan ayrı olarak kapalı sızdırmasız kaplarda biriktirilmesi, belli periyotlarla Belediye tarafından alınarak bertarafının sağlanması -Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulması -Geri kazanılabilir ve/veya dönüştürülebilir malzemelerin ayrı toplanarak tekrar kullanımı ve/veya lisanslı geri dönüşüm tesislerine teslim edilmesi - Arıtma çamurlarının analizlerinin yaptırılarak sonuçlarına uygun olarak bertarafının sağlanması, - İnşaat Faaliyetleri kapsamında oluşacak Ambalaj Atıklarının, diğer atıklardan ayrı toplanmasını sağlamak, toplanan atıkların Lisanslı firmalara verilerek bertarafının sağlanması. - Diğer atıklarla karışmasını engellemek, evsel atıklarla bertarafını engellemek, - Kontrolsüz bir şekilde çevreye atılmasını engellemek, - Ambalaj ve Ambalaj Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulması - Personel ihtiyaçlarının karşılanması sırasında oluşacak Atıkların, sızdırmasız kaplarda ayrı olarak toplanması ve toplanan atıkların Lisanslı firmalara verilerek bertarafının sağlanması. - Kontrolsüz bir şekilde çevreye atılmasını engellemek, - Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulması - İnşaat faaliyetleri kapsamında kullanılacak olan her türlü makine ve araçlardan kaynaklı oluşacak atık yağ ve motor yağlarının Yetkili laboratuvarlarca analizlerinin yapılmasını ve Analiz sonuçlarına uygun olarak Geri Kazanım ve/veya Bertaraf tesislerinde bertarafının sağlanması amacıyla lisanslı firmalara teslim etmek, - Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulması - İnşaat çalışmaları sırasında kullanılacak olan araçlardan kaynaklanacak lastiklerin yetkili bertaraf tesislerine gönderilmesini sağlamak, - Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulması 304 İzlenme Süresi Sorumlu İnşaat İşlemleri süresince - Yüklenici Firma, İnşaat İşlemleri süresince - Yüklenici Firma, İnşaat İşlemleri süresince - Yüklenici Firma, İnşaat İşlemleri süresince - Yüklenici Firma, İnşaat İşlemleri süresince - Yüklenici Firma, İnşaat İşlemleri süresince - Yüklenici Firma, ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU İzlenecek Parametre İlgili Faaliyet Atık Pil ve Akümülatörler Arazi düzenleme aşamasından başlayarak tüm inşa faaliyetlerinde gerçekleştirilecek tüm işlemler ve bu faaliyetlerde kullanılacak iş makine ve ekipmanları Tıbbi Atıklar Personel ihtiyaçları Gürültü Arazi düzenleme aşamasından başlayarak tüm inşa faaliyetlerinde gerçekleştirilecek tüm işlemler ve bu faaliyetlerde kullanılacak iş makine ve ekipmanları Flora Fauna Arazi düzenleme aşamasından başlayarak tüm inşa faaliyetleri Tarım Alanları Faaliyet sahasına ulaşım, Hafriyat İşlemleri, Orman Alanları Arazi düzenleme aşamasından başlayarak tüm inşa faaliyetleri Konut, Altyapı ihtiyaçları Personel İhtiyaçlarının karşılanması Azaltıcı Önlem İzlenme Süresi Sorumlu İnşaat İşlemleri süresince - Yüklenici Firma, İnşaat İşlemleri süresince - Yüklenici Firma, İnşaat İşlemleri süresince - Yüklenici Firma, İnşaat İşlemleri süresince - Yüklenici Firma, İnşaat İşlemleri süresince - Yüklenici Firma, - Kırıkkale Orman İşletme Şefliğinden gerekli izinler faaliyet öncesi alınacaktır, - Orman alanlarına kazı fazlası malzeme dökülmeyecektir. İnşaat İşlemleri süresince - Yüklenici Firma, - Proje kapsamında çalıştırılacak personel öncelikli olarak proje sahası ve yakın çevresindeki yerleşimlerden tercih edilecektir. Bu durumda yakın yerleşim yerlerinden gelen personelin kendi ikametgâhlarında konaklamalarını talep etmeleri ve/veya inşaat faaliyetleri açısından uygun olması halinde servis arabaları ile taşıma yapılabilecektir. - Dışarıdan gelecek olan personel için şantiye sahasının kurulması, - Çalışacak personelin her türlü altyapı ihtiyacı, şantiye sahalarında yapılacak olan sosyal tesislerden karşılanması İnşaat İşlemleri süresince - Yüklenici Firma, - İnşaat çalışmaları kapsamında kullanılacak olan araçlardan oluşacak atık akülerin toplama noktalarına veya geçici depolama alanlarına götürülmesini sağlamak, - İnşaat faaliyetleri kapsamında oluşacak her türlü atık pilin yönetmelik hükümleri çerçevesinde ayrı olarak toplanmasını sağlamak, - Toplanan Atık pilleri Atık Pil Toplama Lisansı olan firmalara gönderilmesini sağlamak, - Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulması - İnşaat aşamasında çalışacak personelden kaynaklı olarak oluşacak tıbbi atıklar, diğer atıklardan ayrı olarak özel kaplarda biriktirilecektir, - Toplanan tıbbi atıklar, ilgili belediye ile Tıbbi Atık bertaraf sözleşmesi imzalanarak bertarafı sağlanacaktır. - Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri ilgili hükümlerine uyulması - İnşaat çalışmalarında kullanılacak olan ekipmanların bakımlarının düzenli olarak yaptırılması, - Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulması ve sınır değerlerin sağlanması - İnşaat faaliyetleri sırasında arazinin hazırlanması için sıyrılan bitkisel toprağın tekrar serilmesi ve doğal bitki örtüsüne uygun bitkilendirilmesi, - İnşaat çalışmaları sırasında personelin avlanmasının engellenmesi, - Faaliyet sahasına ulaşım sırasında kullanılan yolun etrafında bulunan tarım arazilerinin olumsuz etkilenmesinin engellenmesi amacıyla stabilize yollar araröz ile düzenli olarak sulanarak tozuma engellenecektir. - Hafriyat çalışmaları sırasında, tozumayı engelleyici tedbirler alınarak (arazöz ile sulama gibi) bölgedeki mevcut tarım arazilerinin zarar görmesi engellenecektir. 305 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU İzlenecek Parametre İş Sağlığı Güvenliği ve Ulaşım İlgili Faaliyet Azaltıcı Önlem İzlenme Süresi Sorumlu Arazi düzenleme aşamasından başlayarak tüm inşa faaliyetleri - İnşaat çalışmaları kapsamında Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği hükümlerine uygun çalışılması, İnşaat İşlemleri süresince - Yüklenici Firma, Arazi düzenleme aşamasından başlayarak tüm inşa faaliyetleri - Malzemelerin taşınması sırasında tonaj sınırlamalarına uyulması, - Karayolu Trafik Kanunu ilgili hükümlerine uyulması İnşaat İşlemleri süresince - Yüklenici Firma, Tablo 97. İşletme Aşaması için İzleme ve Gözlem Programı İzlenecek Parametre İlgili Faaliyet Azaltıcı Önlem Hava Emisyonları Elektrik enerjisi üretimi için doğalgazın yanması sonucu ortaya çıkan baca gazları -Santralin çalışması sırasında sürekli ölçümlerin yapılması, -Emisyon değerlerinin yönetmelik sınır değerlerinin altında tutulması, -Kuru Düşük NOx üreten brülörlerin kullanılması -Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği ve Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulması Atıksu Evsel nitelikli atıksu oluşumu, Proses atıksuları Katı Atıklar Tehlikeli atıklar Ambalaj Atıkları / Evsel nitelikli katı atık İşletme bakım ve onarımlarından kaynaklı katı atık oluşumları Arıtma tesisi çamur oluşumları Personel faaliyetleri ihtiyaçları ve işletme - Santralin işletmesi sırasında oluşacak atıksuyun Atıksu Arıtma tesisinde arıtıldıktan sonra deşarjının sağlanması - Evsel nitelikl i atıksuyun Paket Atıksu Arıtma tesisinde arıtıldıktan sonra deşarjının sağlanması - Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulması - Personel ihtiyaçlarının karşılanması sonucunda oluşacak evsel kökenli atıkların, diğer atıklardan ayrı olarak kapalı sızdırmasız kaplarda biriktirilmesi, belli periyotlarla Belediye tarafından alınarak bertarafının sağlanması -Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulması -Geri kazanılabilir ve/veya dönüştürülebilir malzemelerin ayrı toplanarak tekrar kullanımı ve/veya lisanslı geri dönüşüm tesislerine teslim edilmesi - Arıtma çamurlarının analizlerinin yaptırılarak sonuçlarına uygun olarak bertarafının sağlanması, - İşletme Faaliyetleri kapsamında oluşacak Ambalaj Atıklarının, diğer atıklardan ayrı toplanmasını sağlamak, toplanan atıkların Lisanslı firmalara verilerek bertarafının sağlanması. - Diğer atıklarla karışmasını engellemek, evsel atıklarla bertarafını engellemek, - Kontrolsüz bir şekilde çevreye atılmasını engellemek, - Ambalaj ve Ambalaj Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulması 306 İzlenme Süresi Sorumlu İşletme süresince - Farcan Enerji Üretim A.Ş. - Çevre ve Şehircilik İl Müdürlükleri, İşletme süresince - Farcan Enerji Üretim A.Ş. - Çevre ve Şehircilik İl Müdürlükleri, İşletme süresince - Farcan Enerji Üretim A.Ş. İşletme süresince - Farcan Enerji Üretim A.Ş. ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Atık Yağlar İşletme aşamasında yer makine ve ekipmanları alan iş Atık Pil ve Akümülatörler İşletme aşamasında yer makine ve ekipmanları alan iş Gürültü İşletme aşamasında yer makine ve ekipmanları alan iş - İşletme faaliyetleri kapsamında kullanılacak olan her türlü makine ve ekipmandan kaynaklı oluşacak atık yağ ve motor yağlarının Yetkili laboratuvarlarca analizlerinin yapılmasını ve Analiz sonuçlarına uygun olarak Geri Kazanım ve/veya Bertaraf tesislerinde bertarafının sağlanması amacıyla lisanslı firmalara teslim etmek, - Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulması İşletme süresince - Farcan Enerji Üretim A.Ş. - Çevre ve Şehircilik İl Müdürlükleri, - İşletme aşamasında kullanılacak olan araçlardan oluşacak atık akülerin toplama noktalarına veya geçici depolama alanlarına götürülmesini sağlamak, - İşletme faaliyetleri kapsamında oluşacak her türlü atık pilin yönetmelik hükümleri çerçevesinde ayrı olarak toplanmasını sağlamak, - Toplanan Atık pilleri Atık Pil Toplama Lisansı olan firmalara gönderilmesini sağlamak, - Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulması İşletme süresince - Farcan Enerji Üretim A.Ş. - Çevre ve Şehircilik İl Müdürlükleri, - İnşaat çalışmalarında kullanılacak olan ekipmanların bakımlarının düzenli olarak yaptırılması, - Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulması ve sınır değerlerin sağlanması İşletme süresince - Farcan Enerji Üretim A.Ş. - Çevre ve Şehircilik İl Müdürlükleri, 307 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Acil Müdahale Planı Proje dahilinde, başından sonuna kadar her türlü inşaat faaliyetlerini ve daha sonrasında işletme aşamasını da içine alacak şekilde, meydana gelebilecek her türlü doğal afet ve kaza sonucunda oluşabilecek acil durumlar için; bu acil durumların tüm zararını en az seviyede tutmak amacıyla, her acil durum için ayrı ayrı hazırlanan “Acil Eylem Planı (AEP)” detayları bu bölümde verilmiştir. Acil Eylem Planı’nda yer alan işlerin gerektiği zaman düzgün bir şekilde uygulanabilmesi için bütün personelin acil durumlar ve yapılması gerekenler konusunda bilgilendirilmesi gerekmektedir. Acil durumlarda görev alacak olan ekiplere verilecek özel eğitimler dışında, inşaat ve işletme aşamalarında çalışan her personel de “Acil Durum Uygulamaları” konusunda eğitime tabi tutulacaklardır. Bu eğitimlerin etki değerlendirmelerini ölçmek ve pekiştirmek amaçlı olarak da, düzenli olarak “Acil Durum Tatbikatları” yapılacaktır. Acil eylem planı personelin her zaman okuyabilmesi için “Kalite ve İSG” panolarında asılı duracak, bu planda yer alan kişiler ve telefon numaraları yazılacak ve güncel tutulacaktır. Çalışma alanında, acil durum esnasında bütün çalışanların en kısa yoldan toplanabileceği bir “Acil Durum Toplanma Bölgesi” belirlenecektir. Ayrıca yine çalışma sahasında bu bölgenin kolay bulunmasını sağlayacak yönlendirici işaretler ve bölgeyi belirten büyük bir tabela yerleştirilecektir. “Acil Durum Tahliye Planı” çizilecek, acil durumda bölgenin nasıl terkedileceği de çalışanlara aktarılacak ve bu planlar çalışma sahasının belli bölgelerine asılacaktır. Tesise işletme aşamasında kullanılmak üzere bir “Acil Durum Alarm Sistemi” kurulacak ve kullanımı konusunda personel bilgilendirilecektir. Çalışma sahasının belli noktalarına, içinde acil durumlarda kullanılabilecek malzemelerin bulunduğu “Acil Durum İhtiyaç Kitleri” yerleştirilecek. Bu kutuların periyodik kontrolleri yapılacaktır. 1. Acil Eylem Planında Yer Alan Ekipler ve Sorumlulukları Acil Eylem Planı çerçevesinde, acil durumdan etkilenen her personelin belli başlı sorumlulukları vardır. Acil durumlar için koordineli bir şekilde oluşturulacak ekiplerin detayları ve görevleri aşağıda verilmiştir. 1.a. Kriz Masası: 1. Panik ortamı oluşmamasını sağlar, ortamı sakinleştirir ve çok hızlı değerlendirmelerle, acil durumu yöneterek uygun olan acil durum planını devreye sokar. 2. Yönetim Kadrosunun başkanlığını Genel Müdür yapar. Kriz Masasında görevlidir ve kriz masasının koordinasyonu sağlar. Acil durumda derhal Kriz Merkezi'ne gider. 3. İdari işlerden sorumlu bir kişi kriz masası-acil durum yoklamasından sorumludur. 4. Kriz masası diğer ekiplerin sevk ve idaresini yapar. 5. Ekipler arası koordinasyonu sağlar. 6. Acil durumun sona erdiği kararını verir. ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU 1.b. Müdahale Ekipleri: 1. Müdahale edilebileceğine karar verdiği yerlere gerekli ekipmanla müdahale eder. 2. Müdahale ekiplerinden bir lider seçilir. Bu lider 110 ve 112 gibi önemli numaraları arayarak gerekli bilgileri verir. 3. Müdahale ekipleri liderinden talimat alır. 4. Gerekirse 2-3 müdahale ekibi oluşturulabilir. 5. Güvenliği sağlayıp kurtarma ekiplerinin önünü açar. 6. Müdahale ekipleri eğitimli personelden seçilir. 1.c. Kurtarma Ekipleri: 1. Bu ekip üyeleri özel eğitimli kişilerden oluşur. Bu kişiler acil durum oluştuğunda derhal Kriz Merkezi'ne gider, yoklamalarını buradan verirler ve buradan yönetilirler. İlk Yardım ekipleri de kurtarma ekiplerinin içinde yer alır. 2. Kurtarma ekibi, Kriz Masası tarafından görevlendirilir. Kurtarma ekipleri eğitimli personelden seçilir. 3. Kurtarma çalışmalarının yapılabilirliği, bu ekipler tarafından acil olarak yapılacak “tehlike tespit” çalışmalarının raporlamasından sonra belirlenir. 4. Kriz Merkezi'nin belirlediği yere, özel ekipmanları ile giderek, kurtarma çalışmalarına başlarlar. 5. Acil durum yerine yeteri kadar malzeme torbası, çuval ve battaniye götürür. 6. Acil durumda, varsa önce canlıları kurtarır. 7. Acil durumda, öncelikle “YANGINDA İLK KURTARILACAK” etiketli, sonra sırası ile “KIRMIZI, MAVİ, YEŞİL” etiketi bulunan evrak ve eşyaları yangın yerinden henüz yanma tehlikesi olmayan bölgeye taşır. 8. Malzeme kurtarılırken, acil durum yerine en yakın olan yanıcı maddelerden başlanarak güvenlik koridoru oluşturur. 9. Kurtarılan eşyayı koruma ekibine teslim eder. 10. Çalışmalarını Kriz Merkezi'ne rapor ederler. 1.d. İlkyardım Ekibi: 1. İlk Yardım Ekibi “Temel İlk Yardım Sertifikası” almış olan eğitimli personelden seçilir. 2. Yaralılar için malzeme hazırlar. 3. Yaralıları taşımak için sedye ve ilaç hazırlar. 4. Yaralılara gerekli ilk müdahaleyi yapar. 5. Olay yerine gelen sağlık personeline yardımcı olur. 1.e. Şirket Koruma Ekipleri: 1. Bakımcılardan ve kritik tesisleri bilen imalatçı, kaliteci v.b. kişilerden oluşan 2-4 kişilik takımlardır. Şirket Koruma Ekipleri eğitimli personelden seçilir 2. Çalışmalar sırasında dikkat edilecek noktalar konusunda bilgi aktarımı ekip liderleri tarafından yapılır. 3. Kriz Merkezi'nden gelecek komutla çalışmalarına başlar. 4. Yangında kurtarılan malzemenin emniyetini sağlar. 5. Bulunduğu yere başka kimseyi yaklaştırmaz. 6. Panik ve kargaşayı önler. 309 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU 7. Hasar tespiti yapılana kadar yetkili şahıslardan başkasına malzeme teslimi yaptırmaz, teslim ettiği malzemeleri imza karşılığı verir. 8. Çalışmalar bittiğinde, gözlemlerini ilgili formlarla Kriz Merkezi'ne bildirir. 2. Acil Durumlarda Yapılacaklar Projede meydana gelebilecek olası acil durumlar ve bu durumlarda yapılması gerekenler detaylı olarak aşağıda açıklanmıştır. 2.1. Genel Herhangi bir acil durum anında; 1. Sakin olun ve ne olduğunu anlamaya çalışın. 2. Varsa “Acil Durum Alarmı”nı çalıştırın. 3. Size zarar vermesi muhtemel malzemelerden uzak durmaya çalışın. 4. Acil Durum Tahliye Planında belirtilen şekilde, Acil Durum Toplanma Bölgesine gitmeye çalışın. 5. Başınızı ve yüzünüzü mutlaka emniyete alın. 6. Bulunduğunuz mahali terk ederken; yangın ve su baskınında elektrik şalterini kapatın. Asla asansörleri kullanmayın. 7. Kriz masası tarafından verilecek bilgilere göre hareket edin. 2.2. Deprem Alınacak tedbirler; 1. Çalışma sahasında, kapalı mekanlarda bulunan devrilmesi ve düşmesi muhtemel eşyalar sabitlenecek. 2. Yanıcı ve kimyasal maddeler, ağzı kapalı ve devrilmeyecek bir şekilde depolanacak. 3. Deprem anında ilk olarak faaliyeti durdurulması gereken makinelerin ve kapanması gereken vanaların bir listesi yapılacak. 310 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Acil durum anında yapılacaklar aşağıda akım şeması halinde verilmiştir; Kapalı mekanlarda kalan personel; masa altı veya yanı, koltuk, kanepe yanları gibi güvenli bölgelerde; açık alandakiler ise mümkün olduğunca yapılardan uzak bir bölgede, depremin bitmesini bekleyecektir. Depremin sona ermesinin ardından listede belirtilen makinelerin faaliyetleri durdurulur ve kapanacak vanalara ve şalterlere gereken müdahaleler yapılır. Acil durum tahliye planında belirtildiği gibi acil durum toplanma bölgesine gidilir Kriz masası herkesin güvenli bir yerde toplandığından emin olur gereken ekipleri en acil şekilde toparlar ve görevlerine sevk eder Hasar varsa Müdahale Ekipleri; Hızır Acil ve İtfaiyeye haber verir. Enkaz altında bulunan insan olup olmadığını kontrol eder. Belirlenen yaralılar için Kurtarma Ekiplerine haber verir. İlk Yardım ekipleri yaralıların tespitini ve gereken ilk müdahaleleri yapar. Sonrasında en yakın sağlık kuruluşuna sevk eder. Kurtarma ekipleri enkaz altından ilk seferde çıkabilecek olan yaralıları kurtarır. Çalışma alanının güvenli olduğu tespit edildikten sonra, önce kritik noktalardaki hasar tespiti yapılır ve tehlike arz eden durumlar öncelikli olarak belirlenerek gereken önlemler alınır. 311 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU 2.3. Yangın Alınacak tedbirler; 1. Tesis içinde otomatik yangın alarm-söndürme sistemi kurulacak, periyodik bakımları ve kullanımı konusunda personel eğitimi yapılacaktır. 2. Yangın söndürme cihazlarının ayda bir kontrolü yapılacak, dolu ve temiz olması sağlanacak, yerleri plan üzerinde gösterilecek ve asla değiştirilmeyecek. 3. Yangına sebebiyet verecek yanıcı maddelerin yanında ısı kaynağı kullanılarak bir çalışma yapılmayacak, asla sigara içilmeyecek. 4. Personele yangın söndürme cihazlarının yerleri ve kullanımı konusunda eğitim verilecek, ve tatbikatta uygulanması sağlanacak. 5. Herhangi bir makinenin sürekli çalışması veya sürtünme ile çalışması neticesinde meydana gelebilecek aşırı ısınmalara dikkat edilecek. 6. Kaynak/kesme işlemi gibi kıvılcım saçabilen işler için yangın güvenlik tedbirlerini alınacak, Etrafta yanıcı madde var ise bu işlem o bölgede yapılmayacak. 7. Makinelerin dış cephesi yağdan arınmış ve temiz durumda bulundurulacak. 8. Çalışma sahasında, büro ve odalarda bozuk priz ve ekli kablo bulundurulmayacak. 9. Bürolarda, baraka ve koğuşlarda; elektrik sobaları, radyatör ve diğer ısınma cihazları üzerine, yakınına parlayıcı, yanıcı malzeme bırakılmayacak. 10. Mesai bitiminde elektrikli ocaklar, vantilatörler ve diğer elektrikle çalışan cihazlar kapatılacak, fişten çekilecek 11. Yürütülen hizmetin gereği olarak laboratuar, lokanta, çamaşırhane, büfe ve atölyeler dışında, odalarda elektrik sobası, elektrik ocağı ve ütüsü, benzin, ispirto, gaz ve likit gaz ocakları kullanılmayacak. 12. Binaların elektrik iç tesisatında prensip olarak otomatik sigorta kullanılacak. 13. Kapalı yerde ısıl işlem yaparken dikkatli olunacak. 14. Her türlü ikaz işaretlerine, talimatlara riayet edilecek. 15. Çalışma sahası ve çevresinde kesinlikle ateş yakılmayacak. 16. Yangın çıkmasını önlemek için işyeri temizliğine dikkat edilecek. 17. Yanıcı sıvılar özel kaplarda muhafaza edilecek. 18. Oksijen ihtiva eden kapalı kapların yağlanmamasına dikkat edilecek. Basınçlı kaplarda bulunan oksijen yağla birleştiğinde infilak olur. 19. Yılda bir yangın söndürme tatbikatı yapılacak, hangi cihazın ne tip bir yangında kullanılacağı konusunda eğitimler verilecek. 20. Yangın hortumları yangın dışındaki işler için kullanılmayacak. 312 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Acil durum anında yapılacaklar aşağıda akım şeması halinde verilmiştir; Yangını ilk gören personel tarafından, yangının küçük olması durumunda, en yakındaki yangın söndürme cihazı veya hortumu ile ilk müdahale yapılır. Eğer yangın bu şekilde söndürülemeyecek kadar büyük ise “Yangın Alarmı” çalıştırılır. Yangın kişisel olarak söndürülemeyecek kadar büyük ise, yangın yerinden uzaklaşılır, İtfaiye, Hızır Acil ve kriz masası ekiplerine haber verilir. Acil durum tahliye planında belirtildiği gibi acil durum toplanma bölgesine gidilir. Kriz masası herkesin güvenli bir yerde toplandığından emin olur, gereken ekipleri en acil şekilde toparlar ve görevlerine sevk eder. Listede belirtilen makinelerin faaliyetleri durdurulur ve kapanacak vanalara ve şalterlere gereken müdahaleler yapılır. Belirlenen yaralılar için Kurtarma Ekiplerine haber verilir. Kurtarma ekipleri önce canlıları, sonra önem sırasına göre evrak ve eşyaları, kendi can güvenliğini tehlikeye atmadan kurtarmaya çalışır. İlk Yardım ekipleri yaralıların tespitini ve gereken ilk müdahaleleri yapar. Sonrasında en yakın sağlık kuruluşuna sevk eder. Yangın durdurulamaz ve büyümeye devam ederse, çevredeki diğer tesislere haber verilir. Çalışma alanının güvenli olduğu tespit edildikten sonra, önce kritik noktalardaki hasar tespiti yapılır ve tehlike arz eden durumlar öncelikli olarak belirlenerek gereken önlemler alınır. 2.4. Sel ve Su Baskınları 313 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Alınacak tedbirler; 1. Çalışma sahasındaki su drenaj, kanalizasyon sistemleri periyodik olarak kontrol edilecek. 2. Su ile teması tehlikeli olan kimyasal maddeler ağzı kapalı olarak yüksek yerlerde depolanacak. 3. Sel oluşma potansiyeli yüksek noktalar tespit edilecek, çalışma alanı ve tesisler taşma seviyesinden yüksek bir yere kurulacak. 4. Sel felaketi için gerekirse ayrı bir Acil Durum toplanma bölgesi seçilecek. Bu bölge, çalışma alanı ve tesisin en yüksek noktasından seçilecek. 5. Yoğun yağış dönemlerinde sel uyarıları takip edilecek, önceden belirlenen yüksek bir noktada “Ani Sel Gözetlemesi” yapılacak. 314 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Acil durum anında yapılacaklar aşağıda akım şeması halinde verilmiştir; Ani sel gözetlemesinden gelen uyarı sonucunda, “Acil Durum Alarmı” çalıştırılır. Listede belirtilen makinelerin faaliyetleri durdurulur ve kapanacak vanalara ve şalterlere gereken müdahaleler yapılır. Acil durum tahliye planında belirtildiği gibi sel için belirlenen acil durum toplanma bölgesine gidilir. Zemin kat altında bulunan personel öncelikli olarak tahliye edilir. Kriz masası herkesin güvenli bir yerde toplandığından emin olur, gereken ekipleri en acil şekilde toparlar ve görevlerine sevk eder. Kurtarma ekipleri önce canlıları, sonra önem sırasına göre evrak ve eşyaları, kendi can güvenliğini tehlikeye atmadan kurtarmaya çalışır. Sel durumu geçene kadar acil durum toplanma bölgesinde beklenir. İlk Yardım ekipleri yaralıların tespitini ve gereken ilk müdahaleleri yapar. Sonrasında en yakın sağlık kuruluşuna sevk eder. Çalışma alanının güvenli olduğu tespit edildikten sonra, önce kritik noktalardaki hasar tespiti yapılır ve tehlike arz eden durumlar öncelikli olarak belirlenerek gereken önlemler alınır. 315 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU 2.5. Doğal Gaz Sızıntısı Alınacak tedbirler; 1. Doğal gaz boruları ve basınç istasyonlarının bulunduğu bölgelere yetkili personel dışında girişler yasaklanacak. Gerekirse bu bölgeler tel çit vb malzemeler ile tecrit edilecektir. 2. Tesis içinde kesinlikle sigara içilmeyecek ve ateş yakılmayacak. 3. Gaz sızıntısı tespiti için gerekli görülen yerlere dedektörler yerleştirilecek ve periyodik bakımları yapılacak. 4. Acil durumda müdahale edilecek olan vanalar ve kimler tarafından kapatılacağı önceden belirlenecek. Acil durum anında yapılacaklar aşağıda akım şeması halinde verilmiştir; Doğal gaz sızıntısı tespit edildiğinde “Acil Durum Alarmı” çalıştırılır. Kapalı mekanda, pencere ve kapılar açılır. Listede belirtilen makinelerin faaliyetleri durdurulur, kapanacak vanalara ve şalterlere gereken müdahaleler yapılır. Acil durum tahliye planında belirtildiği gibi acil durum toplanma bölgesine gidilir. Kriz masası herkesin güvenli bir yerde toplandığından emin olur, gereken ekipleri en acil şekilde toparlar ve görevlerine sevk eder. Müdahale ekipleri gaz sızıntısının olduğu noktayı gerekli ekipmanla tespit eder ve sızan gazı kesen vanayı kapatır. Ortamdaki doğal gaz tamamen dağılana kadar acil durum toplanma bölgesinde beklenir. İlk Yardım ekipleri yaralıların tespitini ve gereken ilk müdahaleleri yapar. Sonrasında en yakın sağlık kuruluşuna sevk eder. Çalışma alanının güvenli olduğu tespit edildikten sonra, önce kritik noktalardaki hasar tespiti yapılır ve tehlike arz eden durumlar öncelikli olarak belirlenerek gereken önlemler alınır. 316 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU 2.6 Kaza Durumunda Kaza gibi acil bir durum karşısında alınacak önlemler aşağıda verilmiştir: - Tesis işletimi derhal durdurulacaktır. Yerel ve ilgili kurumlara derhal haber verilecektir, Kaza durumunda nehir ve su ekolojisi üzerine negatif etkinin en aza indirilmesi için gerekli tedbir ve önlemler alınacaktır. XI.2. ÇED Olumlu Belgesinin Verilmesi Durumunda, Yeterlik Tebliği’nde “Yeterlik Belgesi Alan Kurum/Kuruluşların Yükümlülükleri” Başlığının Dördüncü Bendinde Yer Alan Hususların Gerçekleştirilmesi İle İlgili Program Proje konusu ESER DGKÇS projesinin inşaat ve işletme aşamasında olabilecek çevresel etkileri ilgili bölümlerde detaylı olarak incelenmiştir. Proje kapsamında yapılan incelemelerde çevre ve insan sağlığının korunabilmesi amacı ile dikkat edilmesi gereken hususlar ve alınması gereken önlemler detaylı olarak anlatılmıştır. Proje kapsamında oluşturulacak olan İzleme Programında temel hedef, projenin inşaat ve işletme dönemlerinde çevresel etkilerin belirlenmesi ve çalışmaların Çevre Mevzuatına uygun bir şekilde yapılmasını denetlemektir. Projenin işletme ve inşaat faaliyetleri kapsamında izleme çalışmalarının detayları Başlık XI.1. altında tablolarda verilmiştir. Yeterlik Belgesi Tebliği ‘Yeterlik Belgesi Alan Kurum/Kuruluşların Yükümlülükleri’ başlığının 4. Bendi kapsamında bu Tebliğin Ek-4’ünde yer alan ÇED Raporlarında Verilen Taahhütlere Ait Yatırımın İnşaat Dönemi İzleme-Kontrol Formunu doldurarak Nihai ÇED Raporunda belirtilen izleme-kontrol periyotlarında Bakanlığa iletilecektir. 317 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU BÖLÜM XII. HALKIN KATILIMI (Projeden etkilenmesi muhtemel yöre halkının nasıl ve hangi yöntemlerle bilgilendirildiği, proje ile ilgili halkın görüşlerini, konu ile ilgili açıklamalar) Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından Halkın Katılımı Toplantısı tarihi 03.06.2011 ve Kapsam ve Özel Format Belirleme Toplantısı tarihi ise 09.06.2011 olarak belirlenmiştir. Proje kapsamında Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği’nin 9. maddesi hükümleri doğrultusunda “Halkın Katılım Toplantısı” Kılıçlar Belediyesi - Belediye Lokalinde düzenlenmiş olup, toplantı yeri Kırıkkale Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü birlikte belirlenmiştir. Projeden Etkilenmesi Muhtemel Yöre Halkı Proje alanına en yakın yerleşim yeri yaklaşık 2.000 m mesafede yer alan Hacıbalı Köyüdür. Bunun dışında yaklaşık 3.000 m mesafe uzaklıkta Irmak Belediyesi, yaklaşık 5.000 m mesafede yer alan Kılıçlar Belediyesi ve yaklaşık 6.000 m mesafede Yahşihan Belediyesi bulunmaktadır. Projenin inşaatı ve işletmesi aşamasında bu yerleşim yerlerinde yaşayan insanlar projeden etkilenmesi muhtemel yöre halkı olarak seçilmiş olup, proje ile ilgili detaylı bilgi alabileceği ve kendi görüş ve düşüncelerini aktarabileceği Halkın Katılımı Toplantısı tarih, saat ve yeri gazete, belediye anons sistemleri ve duyuru ilanının elden teslim edilmesi gibi yöntemlerle duyurulmuştur. Halkın ÇED Sürecine Katılımı için Kullanılan Yöntemler Halkın ÇED sürecine katılımını sağlamak için düzenlenen Halkın Katılımı Toplantısı, Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği’nin 9. Maddesi hükümleri kapsamında yerel ve ulusal bir gazetede ilan edilir. Söz konusu proje kapsamında düzenlenen Halkın Katılımı Toplantısı İlan Metni İl Gazetesinde ve Hürriyet Gazetesinde 18.05.2011 tarihinde yayınlanmıştır. ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 118. Halkın Katılımı Toplantısı İlan Metni ve Gazete İlanları İlan metninin gazetede yayınlanmasının yanı sıra, Yahşihan ve Irmak Belediyeleri tarafından hem hoparlör ile hem de belediyenin ilan panosundan, Kılıçlar Belediyesi tarafından hoparlör sistemi ile duyurulmuştur. Ayrıca Hacıbalı Köyü muhtarına da ilan metni elden iletilmiştir. Halkın Projeye İlişkin Endişe, Görüş/Önerileri ve Değerlendirmeler ÇED Sürecine istinaden 03.06.2011 tarihinde Kılıçlar Belediyesi Lokalinde Halkın Katılımı Toplantısı saat 14.00’da gerçekleştirilmiştir. Toplantıya ait resimler aşağıda verilmiştir. 319 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 119. Halkın Katılımı Toplantısından Genel Görünüm-1 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Şekil 120. Halkın Katılımı Toplantısından Genel Görünüm-2 321 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Söz konusu proje kapsamında gerçekleştirilen Halkın Katılımı Toplantısına Kırıkkale İl Çevre ve Orman Müdürlüğü’nden ÇED Şube Müdürü başkanlık etmiştir. Başkanın açılış koanuşmasından sonra söz konusu proje hakkında katılımcılara tesisi ve tesisin çevresel etkilerini anlatan bir sunum yapılmıştır. Enerji Tabi Kaynaklar Bakanlığı Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Çevre ve Orman Bakanlığı Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Kırıkkale İl Özel İdaresi, Kırıkkale İl Sağlık Müdürlüğü’nden yetkililer Halkın Katılımı Toplantısına katılmışlardır. Bölge halkının genel geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Bu nedenle halkın en büyük endişesi tarım arazilerine zarar gelip gelmeyeceği ile ilgili olmuştur. Bölge halkının bir diğer endişesi ise yöre halkına iş istihdamı sağlanıp sağlanmayacağı olmuştur. Söz konusu projenin çevresel etkileri tekrarlanarak bu kapsamda alınacak tüm önlemler hakkında gerekli bilgiler verilmiştir. Ayrıca projenin gerek inşaat gerekse işletme aşamasında çalıştırılacak personelin genel olarak bölge halkından sağlanacağı bildirilmiştir. 322 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU BÖLÜM XIII. YUKARIDAKI BAŞLIKLAR ALTINDA VERILEN BILGILERIN TEKNIK OLMAYAN BIR ÖZETI (Projenin inşaat ve işletme aşamalarında yapılması planlanan tüm çalışmaların ve çevresel etkiler için alınması öngörülen tüm önlemlerin, mümkün olduğunca basit, teknik terim içermeyecek şekilde ve halkın anlayabileceği sadelikte anlatılması) Söz konusu proje kapsamında Farcan Enerji Üretim A. Ş. tarafından Kırıkkale ili Yahşihan İlçesi Kılıçlar Belediyesi sınırları içerisinde 103 ada, 6 parselde yaklaşık 227.000 m2’lik alan üzerinde 835 MWe kurulu gücünde ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali’nin işletilmesi planlanmaktadır. Proje kapsamında Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali Kurulması ve Elektrik Üretimi için Lisans almak üzere Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’na (EPDK) gerekli müracaatlar yapılmıştır. Ayrıca, inşaat aşamasında kullanılmak üzere 100 m3/saat kapasiteli hazır beton santrali proje kapsamında öngörülmüştür. Söz konusu hazır beton üretiminde gerekli olan agrega malzeme piyasadan hazır olarak satın alınacaktır. Hazır Beton Santrali inşa süresince kullanılacak olup, inşaat aşamasının tamamlanması ile kapatılacaktır. Proje konusu faaliyet kapsamında inşaat aşamasında ünitelerin tesis işlemlerinin yaklaşık 18 ay sürmesi ve inşaat işlemlerin bir diğer kısmı olan ekipman montajı gibi işlemlerin ise yaklaşık olarak 12 ay içerisinde tamamlanması planlanmakta olup, buna göre toplam inşaat süresi 30 ay olarak öngörülmüştür. Proje konusu faaliyet kapsamında inşaat aşaması yaklaşık 30 ay olarak öngörülmüş olup, inşa süresi boyunca inşaat, elektrik, mekanik gibi birçok disiplin bir arada çalışacaktır. İnşa süresinde aynı anda maksimum 1000 personelin istihdam edilmesi planlanmaktadır. Şantiyede farklı zamanlarda farklı sayılarda eleman çalışacak olup, ortalama aynı anda çalışan sayısı ise 500 kişi olarak öngörülmüştür. Çalışacak personelin büyük bir kısmı bölge halkından temin edilecektir. Söz konusu proje Yap-İşlet-Devret modelinde geliştirilmiş bir proje olup, projenin Enerji Üretim Lisansı süresi olan 49 yıl sonunda devlete devredilecek veya üretim lisansı yenilenerek üretime devam edilecektir. ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali’nde üretilecek olan Elektrik Enerjisinin Ulusal Enterkonnekte Sisteme bağlanabilmesi için 380 kV’lık Enerji İletim Hattının yapılması gerekmektedir. 323 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Proje kapsamında üretilen elektrik enerjisi santral yanına yapılacak şalt sahası ile sisteme bağlanacaktır. Yapımı planlanan 380 kV’lık Enerji Nakil Hattı (ENH) ve bağlantı için Türkiye Elektrik İletim A. Ş. (TEİAŞ)’a gerekli müracaatlar yapılmıştır. Konuyla ilgili olarak TEİAŞ ile görüşmeler devam etmekte olup, gelişen süreç içerisinde bahsi geçen Enerji Nakil Hatları kapsamında Çevre ve Şehircilik Bakanlığına gerekli başvurular yapılarak ÇED Süreci başlatılacaktır. Proje kapsamında Lisans almak üzere EPDK (Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu) müracaat edilmiş olup, ÇED Sürecinin tamamlanmasını müteakip EPDK’ya Enerji Üretim Lisansının düzenlenmesi hususunda gerekli müracaat yapılacaktır. Söz konusu proje toplam 835 MWe Kurulu gücünde olup, 6.262 GWh enerji üretimi planlanmaktadır. Gelişen teknolojiye ve insanların ihtiyaç ve beklentilerinin gelişmesine bağlı olarak Türkiye’de elektrik enerjisi talebinde yıllık ortalama % 5-8 oranında artış yaşanması beklenmektedir. Söz konusu talebin karşılanabilmesi için Türkiye’de elektrik enerjisi üretimi büyük önem arz etmektedir. Söz konusu proje Türkiye’nin elektrik enerjisi talebinin karşılanmasına katkı sağlayacak olup, kamu yararı taşıyan bir projedir. Söz konusu projenin inşaat çalışmaları sırasında inşaat faaliyetlerinden kaynaklı olarak çevresel etkiler söz konusu olacaktır. Bunlar; Kazı işlemlerinden kaynaklı etkiler, Personel ihtiyaçlarının karşılanmasından kaynaklı oluşacak etkiler, İş makinelerinden kaynaklı oluşacak etkiler. İnşaat çalışmaları sırasında oluşacak çevresel etkilerin en aza indirilebilmesi amacı ile Çevre Mevzuatında belirtilen tüm hususlara uyulacaktır. Kazı işlemleri sırasında en büyük çevresel etki toz emisyonu oluşumudur. Toz emisyonlarının azaltılabilmesi ve çevreye zarar vermesinin engellenebilmesi amacı ile çalışma ve hafriyat atıklarının taşınması esnasında tozumayı engelleyici gerekli tedbirler alınacaktır. Personelden kaynaklı olarak oluşacak katı atıklardan geri kazanımı mümkün olanların geri kazanımı sağlanacak ve geri kazanımı mümkün olmayan atıklar ise Belediyenin Çöp Depolama alanında bertarafı sağlanacaktır. İnşaat aşamasında oluşacak atıksular ise yapılacak atıksu arıtma tesisinde arıtıldıktan sonra deşarj edilecektir. 324 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU İş makinelerinden kaynaklı olarak gürültü, egzoz emisyonu ve atıkyağ oluşumu söz konusudur. Oluşacak atıkyağlar sızdırmasız ayrı kaplarda toplanarak geri kazanımı sağlanacak ve hiçbir şekilde kontrolsüz bir şekilde alıcı ortama verilmesi engellenecektir. Gürültü ve egzoz emisyonlarının azaltılabilmesi amacı ile kullanılacak iş ekipmanlarının düzenli bakım ve kontrolleri yaptırılacaktır. Tesisin işletme aşamasında oluşacak olan etkiler ise aşağıda sıralanmıştır; Bacagazı emisyonları, Atıksu, Katı atıklar. Tesisin işletme aşamasında doğalgazın yanması sonucu oluşacak olan en önemli çevresel etki NOx gazı oluşumudur. NOx oluşumunu engellemek amacı ile proje kapsamında Kuru Düşük NOx Brülörlü Gaz Türbini tercih edilmiş olup NOx azaltımında bilinen en iyi yakma teknolojileri arasında yer almaktadır. Tesiste üretim aşamasında oluşacak olan tüm atıksular (endüstriyel, evsel) kurulacak olan arıtma sistemlerinde arıtıldıktan sonra alıcı ortam deşarj standartları sağlanarak deşarj edilecektir. Oluşacak katı atıklar ise sınıflarına göre sızdırmasız kaplarda ayrı olarak toplanacak ve geri kazanımı mümkün olan atıklar ayrı şekilde toplanarak ilgili Çevre Mevzuatına uygun olarak bertarafları sağlanacaktır. 325 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU BÖLÜM XIV. SONUÇLAR (Yapılan tüm açıklamaların özeti, projenin önemli çevresel etkilerinin sıralandığı ve projenin gerçekleşmesi halinde olumsuz çevresel etkilerin önlenmesinde ne ölçüde başarı sağlanabileceğinin belirtildiği genel bir değerlendirme, proje kapsamında alternatifler arası seçimler ve bu seçimlerin nedenleri) Söz konusu proje kapsamında Farcan Enerji Üretim A. Ş. tarafından Kırıkkale ili Yahşihan İlçesi Kılıçlar Belediyesi sınırları içerisinde 103 ada, 6 parselde yaklaşık 227.000 m2’lik alan üzerinde mevcut Saha koşullarındaki planlanan elektrik çıkış gücü 835 MWe kurulu gücünde ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali’nin işletilmesi planlanmaktadır. Proje kapsamında Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali Kurulması ve Elektrik Üretimi için Lisans almak üzere Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’na (EPDK) gerekli müracaatlar yapılmıştır. Söz konusu projeye ait santral elektrik çıkış gücü 835 MWe Kurulu gücünde olup, yıllık 6.262 GWh enerji üretimi planlanmaktadır. Santral mekanik çıkış gücü elektrik çıkış gücünün %3 üzerinde alınarak alınarak %2 üzerinde alınarak 835 MWe x 1,02 = 851,7 MWm olarak hesaplanmıştır. Türbin çevrim verim değeri % 37,23 alınarak ısıl güç hesaplanmıştır. Proje kapsamında 2 adet gaz türbini öngörülmüş olup, her birinin gücü 270,7 MW‟dır. Buna göre ısıl çıkış gücü yaklaşık olarak (270,7x2)/0,3723 = 1.454,2 MWt olarak hesaplanmaktadır. Projedeki Buhar Türbinide 293,6 MW’dır, Söz konusu projenin ISO Standartları göre türbin çıkış gücü ise 907 MWe, 907 MWe x 1,02 = 925,14 MWm, 1.578 MWt olarak hesaplanmıştır. Ayrıca, inşaat aşamasında kullanılmak üzere 100 m3/saat kapasiteli hazır beton santrali proje kapsamında öngörülmüştür. Söz konusu hazır beton üretiminde gerekli olan agrega malzeme piyasadan hazır olarak satın alınacaktır. Şantiye sahası ve hazır beton santrali faaliyet sahası içerisinde uygun bir alan üzerine kurulacaktır. Hazır Beton Santrali inşa süresince kullanılacak olup, inşaat aşamasının tamamlanması ile kapatılacaktır. Söz konusu proje, 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği ekinde yer alan: - EK-1, Madde 2. a. Termik güç santralleri: Toplam ısıl gücü 300 MWt (Megawatt termal) ve daha fazla olan termik güç santralları ile diğer yakma sistemleri, - EK-2, Madde 19. Üretim kapasitesi 100 m³/saat ve üzeri olan hazır beton tesisleri, çimento veya diğer bağlayıcı maddeler kullanılarak şekillendirilmiş malzeme üreten tesisler, ön gerilimli beton elemanı, gaz beton, betopan ve benzeri üretim yapan tesisler. 326 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Ayrıca, aynı yönetmeliğin 25. Maddesinde “Bu yönetmeliğe tabi birden fazla projeyi kapsayan entegre bir projenin planlanması halinde, Bakanlıkça entegre proje için tek Çevresel Etki Değerlendirmesi Başvuru Dosyası hazırlanması istenir.” hükmü yer almaktadır. Yönetmeliğin 25. Maddesi gereğince “Eser Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali ve Hazır Beton Santrali” Entegre Proje olarak değerlendirilmiş ve ÇED Raporu hazırlanmıştır. Proje konusu faaliyet kapsamında inşaat aşamasında ünitelerin tesis işlemlerinin yaklaşık 18 ay sürmesi ve inşaat işlemlerin bir diğer kısmı olan ekipman montajı gibi işlemlerin ise yaklaşık olarak 12 ay içerisinde tamamlanması planlanmakta olup, buna göre toplam inşaat süresi 30 ay olarak öngörülmüştür. Proje inşaat aşamasında kullanılacak beton üretimin yapılacağı Hazır Beton Santrali şantiye sahası içerisine kurulacaktır. Hazır Beton Santrali inşa süresince kullanılacak olup, inşaat aşamasının tamamlanması ile kapatılacaktır. Söz konusu projenin Enerji Üretim Lisansı süresi olan 49 yılsonunda ilgili mevzuatlara uygun olarak devlete devredilecek veya üretim lisansı yenilenerek üretime devam edilecektir. ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali’nde üretilecek olan Elektrik Enerjisinin Ulusal Enterkonnekte Sisteme bağlanabilmesi için 380 kV’lık Enerji İletim Hattının yapılması gerekmektedir. Proje kapsamında üretilen elektrik enerjisi santral yanına yapılacak şalt sahası ile sisteme bağlanacaktır. Yapımı planlanan 380 kV’lık Enerji Nakil Hattı (ENH) ve bağlantı için Türkiye Elektrik İletim A. Ş. (TEİAŞ)’a gerekli müracaatlar yapılmıştır. TEİAŞ’ın güzergâh hakkındaki görüşü ekte yer almaktadır. (Bkz. Ek-1) Planlanan 380 kV gerilimli, 2x3 bundle 1272 MCM iletkenli yaklaşık 25 km ve 3 bundle 1272 MCM iletkenli yaklaşık 30 km uzunluğundaki ENH, Eser Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali yanında kurulacak olan Şalt Sahasından başlayacak olup önce TEİAŞ yatırım programında yer alan Kayaş TM’ye akabinde de mevcutta yer alan Gölbaşı TM’ye bağlanacaktır. Kayaş Trafo Merkezi şu anda planlama aşamasında olup, söz konusu trafo merkezinin yapımı TEİAŞ yükümlülüğündedir. Bir diğer bağlantı noktası ise Kırıkkale Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali olacaktır. bu noktaya 380 kV gerilimli, 1272 MCM iletkenli 3 bundle yaklaşık 8 km uzunluğundaki ENH ile bağlanılacaktır. Proje alanına en yakın yerleşim yeri Hacıbalı Köyü olup, tesisin kuzeydoğusunda yaklaşık 2 km mesafede yer almaktadır. Proje alanı çevresinde yer alan diğer yerleşim yerleri, konumları ve mesafeleri ile ilgili detaylı bilgiler aşağıda Tablo 4’de verilmiştir. 327 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Tablo 4. En Yakın Yerleşim Yerleri Bilgileri Yerleşim Yeri Proje Alanına Göre Konumu Yaklaşık Mesafesi (m) Hacıbalı Köyü Kuzeydoğu 2.000 Irmak Belediyesi Kuzeybatı 3.000 Kılıçlar Belediyesi Güneybatı 5.000 Yahşihan Belediyesi Güneydoğu 6.000 Kırıkkale Güneydoğu 8.000 Proje alanının kuzeydoğusunda yaklaşık 6,5 km mesafede GAP Petrol Gaz İth. Ve İhr. Pzr. San. Ve Tic. A.Ş.’ye ait Kırıkkale Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali ve güneydoğusunda yaklaşık 16 km mesafede İç Anadolu Doğalgaz Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş.’ye ait İç Anadolu Doğal Gaz Kombine Çevrim Santrali projesi yer almaktadır. Söz konusu proje Yahşihan İlçesi Kılıçlar Belediyesi sınırları içerisinde 103 ada, 6 parselde yaklaşık 227.000 m2’lik alan üzerinde yaklaşık olarak 150.000 m2 üzerine tesis edilecektir. Arazi üzerinde diğer kalan kısımlarda peyzaj çalışması yapılarak rekreasyon alanı olarak kullanılacaktır. ESER Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali projesi yatırım bedeli 740.000.000 $ olarak belirlenmiştir. Yatırım bedelinin bir kısmı öz sermayeden bir kısmı ise bankalardan kredi alma yolu ile sağlanacaktır. Aşağıda yatırım bedeli olan 740.000.000 $’ın yapılacak işlemlere göre maliyet dağılımları verilmiştir. Toplam Proje Bütçesi (x106) $ % Mühendislik, Tedarik, İnşaat Giderleri Mal Sahibinin Beklenmedik Giderleri İlk Envanter & İşletme Sermayesi Proje Geliştirme Maliyetleri & Ödemeleri Mal Sahibinin & Diğer Giderler Fazla Maliyet Enerji Nakil Hattı Giderleri KDV Finansman Maliyeti Damga Vergisi BSMV Ön Finansman Karşılık Hesabı Gelir Vergileri İşletme Sermayesi Toplam Kullanım 513 24 19 29 33 19 25 74 1 3 740 69,3% 3,2% 2,6% 4,1% 4,4% 0,0% 2,6% 3,5% 9,8% 0,1% 0,4% 0,0% 0,0% 0,0% 100,0% 328 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Proje konusu faaliyet kapsamında arazi düzenlemesinden başlayarak, inşaat aşaması ve ünitelerin tesis edilmesi işlerinin yaklaşık 30 ay içerisinde tamamlanması öngörülmüş olup, inşa süresi boyunca inşaat, elektrik, mekanik gibi birçok disiplin bir arada çalışacaktır. Bu süre içerisinde Beton Santrali de işletilecektir. İnşa süresinde aynı anda maksimum 1000 personelin istihdam edilmesi planlanmaktadır. Şantiyede farklı zamanlarda farklı sayılarda eleman çalışacak olup, ortalama aynı anda çalışan sayısı ise 500 kişi olarak öngörülmüştür. İnşaat faaliyetleri sırasında kullanılmak üzere proje alanı içerisine şantiye kurulacak olup, proje kapsamında çalışacak olan personelin her türlü teknik ve sosyal altyapı ihtiyaçları için yemekhane, mutfak, soyunma yeri, duş, tuvalet, lavabo, ardiye, idari ve teknik bürolar söz konusu şantiye içerisinde yer alacaktır. Proje kapsamında çalıştırılacak personel öncelikli olarak proje sahası ve yakın çevresindeki yerleşimlerden tercih edilecektir. Bu durumda yakın yerleşim yerlerinden gelen personelin kendi ikametgâhlarında konaklamalarını talep etmeleri ve/veya inşaat faaliyetleri açısından uygun olması halinde servis arabaları ile taşıma yapılabilecektir. Proje kapsamında inşaat aşamasında kullanılacak Beton Santrali de şantiye sahası içerisine kurulacaktır. Hazır Beton Santrali inşa süresince kullanılacak olup, inşaat aşamasının tamamlanması ile kapatılacaktır. Proje kapsamında elektrik enerjisi üretiminde yakıt olarak kayıplar dahil yıllık 1.109 m3 doğal gaz kullanılacaktır. Kullanılacak yakıt BOTAŞ Doğalgaz Boru Hattı’ndan temin edilecektir. ESER DGKÇS için tesis edilecek olan RMS-A istasyonuna doğalgaz temini için BOTAŞ Ankara Şube Müdürlüğü, Arazi İnşaat ve Kamulaştırma Daire Başkanlığı ve Farcan Enerji yetkililerinin katılımıyla 18.05.2011 tarihinde arazide güzergah ön etüdü yapılmış olup, ekte yer alan Tutanak tutulmuştur. (Bkz. Ek-8) Tutanakta da belirtildiği üzere, boru hattı proje alanının hemen yanında geçmekte olan 48” Samsun-Ankara Doğalgaz Boru Hattının yaklaşık 365+272 Km’de uygun bir noktadan Hot-Tap yapılmak sureti ile 2 alternatif noktalardan birinde (RMS-A yerinin kesin olarak belirlenmesinden sonra yapılacak revize arazi güzergâh etüdü neticesinde) kurulacak olan RMS-A istasyonunda son bulacaktır. Boru hattı güzergahının tamamının proje sahası içerisinde kalması nedeniyle kamulaştırma olmayacaktır. Hot-Tap yapılacak noktada kurulacak olan vana yerinin proje sahası dışında kalması halinde burası için mülkiyet kamulaştırması yapılacaktır. ÇED Süreci sonrasında kamulaştırma dosyalarını hazırlayıp kadastroya onaylattıktan sonra hattın geçtiği kısmın irtifak hakkını tapuda bedelsiz olarak BOTAŞ’a devredecektir. Boru hattının yapımı sırasında BOTAŞ Ham Petrol ve Doğalgaz Boru Hattı Tesislerinin Yapımı ve İşletmesine Dair Emniyet ve Çevre Yönetmeliğine uyulacaktır. 329 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Kırıkkale Orman İşletme Şefliği’nden alınan ÇED İnceleme ve Değerlendirme Formu ve Mesçere Haritası ekte sunulmuştur. (Bkz. Ek-3) Burada belirtildiği üzere söz konusu proje sahası ormanlık alan içerisinde kalmakta olup, saha üzerinde herhangi faaliyete başlanmadan önce bu alanlarda 6831 sayılı Orman Kanunun 17/3 üncü maddesi gereğince izin alınacaktır. Ancak yapılan arazi çalışmalarında söz konusu saha üzerinde orman varlığına rastlanılmamıştır. Doğal florası step olarak gözlenmiştir. Ayrıca faaliyet sahası Çevre Düzeni Planına göre de proje alanı çayır mera arazisi üzerindedir. Kırıkkale İl Özel İdaresi’ne ait ekte yer alan yazıda da Çevre Düzeni Planında proje sahasının çayır-mera içerisinde yer aldığı ve Çevre Düzeni Planı hükümlerine, ilgili kanun ve yönetmeliklere uyulması ve ilgili kurumlardan izinlerin alınması kaydıyla sakınca olmadığı belirtilmiştir. İnşaat çalışmalarına başlanılmadan önce faaliyet alanı üzerinde arazi düzenleme çalışmaları yapılacak akabinde inşaat çalışmalarına başlanılacaktır. Arazi düzenleme ve inşaat çalışmaları sırasında yaklaşık olarak 800.000 m3 kazı çalışması yapılacak olup, kazıdan çıkan hafriyat toprağının yaklaşık olarak 650.000 m 3’lük kısmı dolgu işleminde kullanılacaktır. Ayrıca piyasadan dolgu işlemlerinde kullanılmak üzere farklı özellikte yaklaşık olarak 66.000 m3 kadar malzeme temin edilecektir. Arazi düzenlemesinde kullanılamayan kazı fazlası malzeme Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak bertarafı sağlanacaktır. Proje alanındaki hafriyatın taşınması, yüklenmesi ve depolanması aşamasında 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine uyulacaktır. Savurma yapmadan yükleme ve boşaltma yapılacak; kamyonların üzeri branda ile kapatılacak ve tozumayı önlemek için gerektiğinde su spreylemesi yapılacaktır. Bu kapsamda her türlü taşımanın kapalı yapılması sağlanacaktır. Ayrıca 08.06.2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmeliği” hükümlerine uyulacaktır. Proje konusu ESER DGKÇS’nin inşaat aşamasında gerçekleştirilecek faaliyetlerden kaynaklı olarak toz emisyonları oluşacaktır. Tesisin inşaat çalışmalarından kaynaklanması beklenen toz emisyonları 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-2, Tablo 2.1’e göre değerlendirildiğinde, hesaplanan toz emisyonu değeri 1 kg/saat’lik sınır değerini aşan inşaat faaliyetler için AERMOD kullanılarak Toz Modellemesi yapılmış olup ilgili bölümde modelleme sonuçları verilmiştir. 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği ve 06.06.2008 tarih ve 26898 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği ile 05.05.2009 tarih ve 27219 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. Proje konusu faaliyet kapsamında inşaat aşaması yaklaşık 30 ay olarak öngörülmüş olup, inşa süresi boyunca inşaat, elektrik, mekanik gibi birçok disiplin bir arada çalışacaktır. İnşa süresinde aynı anda maksimum 1.000 personelin istihdam edilmesi planlanmaktadır. Şantiyede farklı zamanlarda farklı sayılarda eleman çalışacak olup, ortalama aynı anda çalışan sayısı ise 500 kişi olarak öngörülmüştür. 330 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Personelin ihtiyaçlarının karşılanması için gerekli olan içme suyu bölgedeki içme suyu şebekesinden ve/veya piyasadan satın alınarak karşılanacaktır. Personel tarafından kullanılacak suyun tamamının atıksu olarak döneceği kabul edilirse maksimum 150 m3/gün ve ortalama 75 m3/gün atıksu oluşumu söz konusudur. Bu anlamda personel ihtiyaçlarının (WC, duş gibi) karşılanması amacıyla kurulacak şantiyedeki olanaklardan faydalanılacaktır. Ortaya çıkacak evsel nitelikli atıksular faaliyet sahası içerisine tesis edilecek olan Paket Evsel Nitelikli Atıksu Arıtma Tesisinde arıtılacaktır. Atıksu arıtımında temel hedef, atıksuyun deşarj edildiği ortamlarda halk sağlığına ve ekolojik dengeye olabilecek menfi etkilerin en az düzeye indirilmesidir. Söz konusu paket atıksu arıtma tesisi, evsel atıksuların arıtılmasında kullanılan temel işlemleri içerecek standart bir tesis olarak dizayn edilecek olup, Paket Atıksu Arıtma Tesisi işletmeye alınmadan önce 29.04.2005 tarihli 2005/05 sayılı Genelge’ye uygun olarak Paket Atıksu Arıtma Tesisi Proje Onayı yaptırılacaktır. Proje kapsamında inşaat aşamasında kullanılacak Beton Santrali de şantiye sahası içerisine kurulacaktır. Hazır Beton Santrali inşa süresince kullanılacak olup, inşaat aşamasının tamamlanması ile kapatılacaktır. Beton santralinde gerçekleştirilecek 1 m3 beton üretimi için yaklaşık 250 lt su gerekmektedir. Yaklaşık 180 lt su beton üretiminde katkı olarak kullanılacak olup, yaklaşık 70 lt su ise beton mikserlerinin yıkanmasında kullanılacaktır. Beton mikserleri yıkama sularının tamamının atıksu olarak döneceği kabul edilirse toplam 3.500 m3 yıkama atıksuyu oluşacaktır. Beton Santralinden kaynaklı yıkama atıksuları çöktürme havuzuna alınacaktır. Proje kapsamında toplam yıkama atıksuyu yaklaşık olarak 3.500 m3 olup, saatlik atıksu oluşumu yaklaşık olarak 0,61 m3/sa olarak hesaplanmıştır. İnşaat faaliyetleri sırasında kullanılmak üzere proje alanı içerisine şantiye kurulacak olup, proje kapsamında çalışacak olan personelin her türlü teknik ve sosyal altyapı ihtiyaçları için yemekhane, mutfak, soyunma yeri, duş, tuvalet, lavabo, ardiye, idari ve teknik bürolar söz konusu şantiye içerisinde yer alacaktır. Projenin inşaat aşamasında oluşacak olan atıklar; evsel nitelikli katı atıklar (cam, kağıt, plastik vb.), personelin yemek servisinden kaynaklı olarak organik kökenli evsel nitelikli katı atıklar ile inşaat aşamasında yapılacak kazı ve inşaat işlemlerinden kaynaklanacak katı atıklardır. Personelden meydana gelecek evsel nitelikli katı atık miktarı, günlük kişi başına üretilen evsel nitelikli katı atık miktarı 1,15 kg değeri kullanılarak (TUIK, 2008) maksimum 1.150 kg/gün ve ortalama 575 kg/gün olarak hesaplanmıştır. 331 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Yukarıda bahsi geçen Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik hükümleri göz önünde bulundurularak öncelikle tesiste inşa faaliyetlerinden kaynaklı olarak oluşacak katı atıklar içerisinde geri kazanımı ve/veya yeniden kullanımı mümkün atıklar üretildikleri yerde geri kazanılacak veya yeniden kullanılacaktır. Ortaya çıkan kalıplık kereste artıkları belirli zaman aralıklarında toplanacaktır. Toplanan kereste artıkları talep olması durumunda civardaki köylülere verilecektir. Bunun mümkün olmaması halinde tesiste inşa faaliyetlerinden kaynaklı olarak oluşacak katı atıklar ayrı biriktirilecek ve geri kazanımı ve/veya beratarafının gerçekleştirilmesi amacıyla lisanslı kuruluşlara verilecektir. Geri kazanımı mümkün olmayan atıklar (yemek, organik atıklar v.b) ise proje kapsamında yapılacak şantiye alanı içerisinde sızdırmasız kaplarda biriktirilerek belli periyotlar ile en yakın belediyenin katı atık depolama sahasına götürülerek ve/veya belediye tarafından alınması sağlanarak bertarafı sağlanacaktır. Evsel nitelikli ve inşaat kaynaklı katı atıklar arasında yer alan ambalaj atıklarının geri dönüşümleri ve geri kazanımını sağlamak amacıyla 24.08.2011 tarih ve 28035 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uygun olarak kaynağında ayrı toplanacak, biriktirilecek ve toplanmasından sorumlu olan belediyelere ve/veya lisanslı toplama ayırma tesislerine verilecektir. Proje kapsamında çalışanların beslenme ihtiyaçlarının karşılanması için öncelikle piyasadan hazır yemek temin edilmesi ve şantiye yemekhanesinde sadece servis yapılması şekli tercih edilecektir. Bu durumda tercih edilecek yemek firması seçiminde, atık yağların toplanması için çevre lisanslı geri kazanım tesisleriyle veya toplayıcılarla yıllık sözleşme yapmış olanlar arasından seçilmesine dikkat edilecektir. Piyasadan hazır yemek temin edilmesi ekonomik açıdan uygun olmaması ve/veya benzer farklı faktörler nedeniyle gerçekleştirilememesi halinde şantiyede kurulacak yemekhane de yemek hazırlanacaktır. Bu durumda Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine istinaden ortaya çıkacak atık yağlar diğer atık madde ve çöplerden ayrı olarak biriktirilecek, faaliyetler sonucu oluşan atık yağların biriktirilmesi için sızdırmaz, iç ve dış yüzeyleri korozyona dayanıklı bidon, konteyner ve tank gibi toplama kapları kullanılacak, atık yağlar çevre lisanslı taşıyıcılarla lisanslı geri kazanım veya bertaraf tesislerine gönderilecektir. Arazinin hazırlanması sırasında çıkacak bitkisel toprak arazi düzenlenmesinde kullanılmak üzere sıyrılarak alınacaktır. Sıyrılan bitkisel toprak özelliklerini kaybetmemesi açısından çimlendirilerek korunacaktır. İnşaat çalışmalarının tamamlanmasını müteakip tesis alanında peyzaj çalışmalarında kullanılacaktır. 332 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Proje konusu ESER DGKÇS projesi 29.04.2009 tarih ve 27214 sayılı Resmi Gazetede yayınlarak yürürlüğe giren Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin Ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik, Ek-1. Çevreye Kirletici Etkisi Yüksek Olan Faaliyet Veya Tesisler Listesi, 1.1.2. Gaz yakıtlı tesislerden toplam yakma sistemi ısıl gücü 100 MW veya daha fazla olan tesisler içerisinde yer almaktadır. İlgili yönetmelik maddeleri de göz önünde bulundurularak ESER DGKÇS projesi kapsamında, Türk Akreditasyon Kurumu (TURKAK) tarafından akredite edilmiş ve Çevre ve Orman Bakanlığından Çevre Ölçüm ve Analizleri Yeterlik Belgesine sahip Çınar Çevre Ölçüm ve Analiz Laboratuarı tarafından proje sahası ve en yakın yerleşim yerleri göz önüne alınarak arka plan gürültü düzeyi ölçümleri yapılarak Akustik Rapor hazırlanmıştır. ÇED Raporu ekinde yer alan Akustik Raporda inşaat aşamasında gerçekleştirilecek faaliyetlerden kaynaklı olarak ortaya çıkacak gürültü düzeyi hesaplanmıştır. İnşaat aşamasında ortaya çıkacak çevresel gürültü düzeyi faaliyet sahasından yaklaşık olarak 100 m uzaklıkta 60 dBA’nın altında inmekte olup, 70 dBA sınır değeri sağlanmaktadır. Faaliyet sahasına en yakın yerleşim yeri yaklaşık 2.000 m mesafede yer alan Hacıbalı Köyü olup, söz konusu yerleşim yerinde oluşacak gürültü seviyesi sınır değerin altına inecektir. İşletme aşamasında gerçekleştirilecek faaliyetlerden kaynaklı olarak ortaya çıkacak gürültü düzeyi hesaplanmıştır. İşletme aşamasında ortaya çıkacak çevresel gürültü düzeyi faaliyet sahasından yaklaşık olarak 100 m uzaklıkta 50 dBA’nın altında inmekte olup, ÇGDYY - Tablo 4’ün de yer alan Lgündüz, Lakşam, Lgece cinsinden sınır değerleri (sırası ile 65 dBA, 60 dBA ve 55 dBA) sağlamaktadır. Faaliyet sahasına en yakın yerleşim yeri yaklaşık 2.000 m mesafede yer alan Hacıbalı Köyü olup, söz konusu yerleşim yerinde oluşacak gürültü seviyesi sınır değerin altına inecektir. Proje kapsamında gerçekleştirilecek faaliyetler esnasında 04.06.2010 tarih ve 27601 sayılı Resmi Gazete yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulacaktır. İşletmede çalışan personel ihtiyaçları ve kullanma sularının temini için keson kuyulardan temin edilen su tesis içerisinde yer alan Su Arıtma Tesisinde arıtılarak kullanılacaktır. Su arıtma tesisi akışı ekte yer alan Su Kütlesi Denge Diyagramında verilmiştir. (Bkz. Ek-19) Su Kütlesi Denge Diyagramından da görüleceği üzere keson kuyudan alınan sular Durultucuda ön çökeltimden geçtikten sonra Ultrafiltrasyon ünitesinde işlem görür. İçme ve kullanma suyu olarak kullanılacak sular buradan ileri arıtım ünitesi olan Aktif Karbon Filtre sistemine alınır. İleri arıtımı tamamlanan içme ve kullanma suları sisteme verilir. İçme ve kullanma sularının işlem göreceği İleri Su Arıtım Tesisi kapasitesi 40 m3/gün olarak dizayn edilmiştir. 333 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Evsel Nitelikli Atık Suların Alıcı Ortama Deşarj Standartları’na uyulacak ve işletme aşamasından kaynaklanan evsel nitelikli atıksular Paket Atıksu Arıtma Tesisi arıtılacak olup, Evsel Nitelikli Atık Suların Alıcı Ortama Deşarj Standartları’na uygun olarak deşarj limitleri sağlanarak Kızılırmak Nehrine deşarj edilecektir. Su Arıtma tesisinden gelen Su Yumuşatma, Aktif Karbon Yıkama vb. atıksuları ve Soğutma sisteminden gelen blöf suları Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümleri sağlanarak bertaraf edilecektir. İşletme aşamasından kaynaklanacak evsel nitelikli atıksular ve proses atıksuları arıtıldıktan sonra Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik hükümleri çerçevesinde arıtılmış atıksuların alıcı ortama deşarjı için Çevre İzin Belgesi alınacaktır. Proje kapsamında Soğutma Sistemi Kapalı Çevrim Fanlı soğutma kulesi olarak tasarlanmıştır. Soğutma Sisteminde gerekli olan sularının temini için keson kuyulardan alınan su tesis içerisinde yer alan Proses ve Kullanma Suyu Arıtma Tesisinde arıtılarak kullanılacaktır. Keson kuyudan alınan suların bir kısmı Durultucuda ön çökeltimden geçtikten sonra Soğutma Kulelerine verilir. Soğutma Sistemine alınacak su 1.050 m3/sa olarak dizayn edilmiştir. Soğutma Sitemine alınacak sular için ileri bir arıtma yapılmayacağından bu bölümde kullanılacak herhangi bir kimyasal bulunmamaktadır. Kapalı Çevrim Fanlı Soğutma Sisteminde sürekli olarak yaklaşık 40.000 m 3 sirkülasyon suyunun bulunması gerekmekte olup, söz konusu miktar 1 kereye mahsus olmak üzere Keson kuyulardan peyderpey temin edilecektir. Soğutma Sisteminde sürekli kapalı çevrimde dönecek sirkülasyon suyunda buharlaşma ve blöf kayıpları ortaya çıkacaktır. Buharlaşma kayıplarının karşılanabilmesi amacıyla 695 m3/sa ve blöf kayıplarının tamamlanabilmesi amacıyla 350 m3/sa suyun ilave edilmesi gerekmektedir. Proje konusu enerji santralinde fosil yakıtlar içerisinde en temiz yakıt türü olduğu bilinen doğalgaz kullanılacaktır. Doğalgazın yanması sonucu ortaya çıkacak hava emisyonları arasında en önemli parametre NOx emisyonları oluşumlarıdır. Gazla çalışan yakma tesislerinde, özellikle gaz türbinlerinde, NOx emisyonları temel olarak termal NOx’ın oluşumuna bağlıdır. 334 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Avrupa Birliği Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Direktifi (Integrated Pollution Prevention and Control - IPPC) kapsamında Büyük Yakma Tesisleri için Mevcut En İyi Tekniklere Yönelik Başvuru Belgesinde (Reference Document on Best Available Techniques for Large Combustion Plants) genel olarak gaz türbinleri, gaz motorları ve gazla çalışan buhar kazanlarında nitrojen oksitlerin (NOx) azaltımı için mevcut en iyi teknik olarak kuru düşük NOx ön karıştırma brülörlerinin (DLN) mevcut en iyi teknik olduğu belirtilmektedir. Aynı dokümanda NOx emisyonlarının azaltımında kullanılan önleme teknolojileri arasında su veya buhar enjeksiyonu, kuru düşük NOx (DLN) teknolojileri ve selektif katalitik azaltım (SCR) bulunmaktadır. Söz konusu ESER DGKÇS kapsamında kuru düşük NO x brülörleri kullanılacaktır. Kuru düşük NOx yakıcıların temel özelliği hava ile yakıtın karışımıdır ve her iki yakma da iki ardıl adımda meydana gelir. Yakmadan önce, hava ve yakıtın karıştırılmasıyla, düşük NO x emisyonları ile sonuçlanan düşük alev derecesi ve homojen bir dağıtım derecesi elde edilir. Projenin Çevresel etkilerini tespit etmek ve belirlemek amacı ile öncelikle Proje Etki Alanı belirlenmiştir. Proje etki alanı belirlenirken Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği’nde (SKHKKY) yer alan Tesis Etki Alanı tanımı ve en yakın yerleşim yerleri ile proje sahası ve etrafındaki topografya göz önünde bulundurulmuştur. SKHKKY Ek-4 de verilen esaslara göre tespit edilmiş baca yüksekliklerinin 50 (elli) katı yarıçapa sahip alan, tesis etki alanıdır. Buna göre proje kapsamında yer alan emisyon bacaları yüksekliği 75 m olduğundan 3.750 m yarı çapa sahip alan etki alanı olarak seçilmelidir. Proje sahası ve etrafındaki topografya ile en yakın yerleşim yerlerinin konumları da göz önünde bulundurularak faaliyet sahası etrafında 11 km x 11 km büyüklüğünde daha geniş bir alan proje etki alanı olarak seçilmiştir. Söz konusu Eser DKÇS Projesinin işletme aşamasında oluşacak olan NOx emisyonlarının tespitine yönelik olarak AERMOD Hava Modellemesi çalışması yapılarak farklı senaryolar uygulanmıştır. Ayrıca, bölgede bulunan Kırıkkale DKÇS Projesininde etkisi hesaba katılarak Kümülatif değerlendirme yapılmıştır. 2. Alternatif senaryoya (Kümülatif: Eser DGKÇS ve Kırıkkale DGKÇS) göre tesisten kaynaklı olarak ortaya çıkacak NO2 emisyonlarının atmosferdeki dağılım sonuçları yıllık ortalama en yüksek değer 11,19 µg/m3 ve Toplam Kirlenme Değeri 19,54 µg/m 3 olarak bulunmuştur. Söz konusu değerler, SKHKKY’de yer alan Uzun Vadeli Sınır değer olan 60 µg/m3 değerinin yaklaşık %32,6’sı düzeyindedir ve sınır değerin oldukça altındadır. Ayrıca, Kısa Vadeli Değer 19,38 µg/m3 ve Toplam Kirlenme Değeri 27,73 µg/m3 olarak bulunmuştur. Söz konusu değer, SKHKKY’de yer alan Kısa Vadeli Sınır değer olan 300 µg/m3 değerinin yaklaşık 1/10’u düzeyindedir ve sınır değerin oldukça altındadır. 335 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Proje kapsamında CO emisyonlarının dağılımlarıda yapılmıştır. Tesisten kaynaklı olarak ortaya çıkacak CO emisyonu dağılımları için yapılan değerlendirmede yıllık ortalama en yüksek değer 0,022 mg/m3 olarak hesaplanmıştır. Söz konusu değer, SKHKKY’de yer alan Uzun Vadeli Sınır değer olan 10 mg/m3 değerinin %0,22’i düzeyinde olup, oldukça düşük düzeydedir. Ayrıca, Kısa Vadeli Değer (maksimum günlük ortalama değerler veya istatistik olarak bütün ölçüm sonuçları sayısal değerlerinin büyüklüğüne göre dizildiğinde, ölçüm sonuçlarının % 95’ine tekabül eden değeri, çöken tozlar için farklı olarak aşılmaması gereken maksimum aylık ortalama değerleri) 0,038 mg/m3 olarak hesaplanmıştır. Söz konusu değer, SKHKKY’de yer alan Kısa Vadeli Sınır değer olan 10 mg/m3 değerinin %0,38’i düzeyinde olup, oldukça düşük düzeyde kalmaktadır. Projenin işletme aşamasında oluşacak olan atıklar; evsel nitelikli katı atıklar (cam, kağıt, plastik vb.), organik kökenli evsel nitelikli katı atıklar, ambalaj atıkları ve arıtmadan kaynaklı arıtma çamurlarıdır. Bunun dışında temizlik faaliyetlerinden kaynaklı olarak temizlik malzemesi kapları da oluşacaktır. Ayrıca projenin işletme aşamasında kullanılacak olan ekipmanların bakımından kaynaklı olarak makine yağları ve bu yağlarla kontamine olmuş atıkların oluşumu ve aydınlatma işlemleri sırasında ömrünü tamamlamış aydınlatma gereçleri oluşacaktır. Tesiste bunun dışında bir tehlikeli atık oluşumu beklenmemektedir. Söz konusu ESER DGKÇS projesi kapsamında yer alan şalt sahasında transformatör ve kondansatörlerde kullanılacak izolasyon maddesinde ve/veya elektrik üretim sistemlerinde PCT, PCB ve PCB içeren madde ve ekipmanlar kullanılmayacaktır. 14.03.2005 tarih ve 25755 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği 2. Maddesinde “05.07.2008 tarihli ve 26927 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğin ekinde yer alan EK-IV’te tehlikeli atık olarak sınıflandırılan, EK-III A’da listelenmiş olan ve tehlikeli kabul edilen özelliklerinden birini veya birden fazlasını gösteren ve H3 ten H8’e kadar olan keza H10 ve H 11 bakımından ise EK-III B’teki eşik konsantrasyonlarının üzerinde bir değere sahip atıkların üretimi, toplanması, geçici olarak depolanması, ara depolanması, taşınması, geri kazanılması, bertaraf edilmesi, ithali ve ihracatına ilişkin yasak, sınırlama ve yükümlülükleri, alınacak önlemleri, yapılacak denetimleri, tabi olunacak hukuki ve teknik sorumlulukları kapsar.” hükmü yer almaktadır. Proje kapsamında makine ve ekipmanların bakım ve onarımlarından kaynaklı olarak ortaya çıkması muhtemel tehlikeli atık, atık akü, lastik, atık yağlar ve atık yağlar ile kontamine olmuş parçalar Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik çerçevesinde Yönetmeliğin Ek IV’ünde verilen Atık Listesine uygun olarak kodlanarak, sızdırmasız kaplarda ayrı olarak biriktirilecek ve ilgili yönetmelik çerçevesinde lisanslı kuruluşlara teslim edilerek uygun bertarafının yapılması sağlanacaktır. Bunun dışında projeden kaynaklı olarak herhangi bir katı atık oluşumu beklenmemektedir. 336 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doğalgaz Kombine Çevrim Santralleri, diğer termik santrallerle kıyaslandığında en çevreci enerji kaynağı olarak değerlendirilmektedir. Bunun en önemli nedeni içerisinde kirletici parametrelerin olmamasıdır. Özellikle içerisinde Kükürt olmaması nedeni ile yanma sonucunda SO2 gibi bacagazı emisyonlarının oluşmaması büyük bir avantaj olarak görülmektedir. Bir diğer avantajı ise yanma sonucunda herhangi bir kül vb. atık oluşumunun olmamasıdır. Doğalgaz çevrim santrallerinin en önemli çevresel etkisi NOx oluşumları ve soğutma sistemlerinde ihtiyaç duyulan su miktarının yüksek olmasıdır. Proje kapsamında NOx oluşumunu en aza indirgeyebilmek amacı ile Avrupa Birliği Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Direktifi kapsamında Büyük Yakma Tesisleri için Mevcut En İyi Tekniklere Yönelik Başvuru Belgesinde gaz türbinleri, gaz motorları ve gazla çalışan buhar kazanlarında nitrojen oksitlerin (NOx) azaltımı için mevcut en iyi teknik olarak gösterilen kuru düşük NOx ön karıştırma brülörleri (DLN) tercih edilmiştir. Bu sayede tesisten kaynaklı olarak oluşması muhtemel NOx oluşumu en aza indirilmiştir. Soğutma sisteminde ise Sirküleli Sulu Soğutma Sistemi-Fanlı Soğutma Kulesi (Mechanical Draft Cooling Tower) seçilmiştir. Bu şekilde sisteme bir kereye mahsus olmak üzere yaklaşık 40.000 m3 su alınacak ve daha sonra sadece buharlaşma ve blöf suyu kayıpları alınacaktır. Bu şekilde sistemde ihtiyaç duyulan su miktarıda minimize edilmiştir. Tesisin diğer çevresel etkileri de göz önüne alındığında, işletmeden kaynaklı olarak oluşabilecek her türlü atık için gerekli tedbirler alınmış ve çevreye zarar vermeden toplanması ve atık bertaraf sistemleri oluşturulmutur. Proje alanı seçiminde göz önünde bulundurulan kriterler aşağıda listelenmiştir; Yerleşim yerlerine uzak bir mesafede yer alması Kızılırmak Nehrine yakın olması Doğalgaz hattına yakınlığı Arazinin Topografik Özelliği Düşük maliyetlerle Enterkonnekte Sisteme bağlantısının yapılması Sahanın Hazine Arazisi niteliğinde olması Bölgenin yatırımlara ve iş istihdamına olan ihtiyacı Bu avantajları nedeni ile proje kapsamında alternatif bir alan çalışması yapılmamıştır. Proje kapsamında genel olarak sistemle ilgili alternatifler değerlendirilmiştir. 337 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Özellikle Yakma ve Soğutma sistemi alternatifleri değerlendirilmiştir. Büyük Yakma Tesisleri için Mevcut En İyi Tekniklerine göre doğalgazın yakılması sırasında oluşacak NOx emisyonları diğer yakıtlara oranla daha düşüktür. Avrupa Birliği Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Direktifi (Integrated Pollution Prevention and Control - IPPC) kapsamında Büyük Yakma Tesisleri için Mevcut En İyi Tekniklere Yönelik Başvuru Belgesinde (Reference Document on Best Available Techniques for Large Combustion Plants) genel olarak gaz türbinleri, gaz motorları ve gazla çalışan buhar kazanlarında nitrojen oksitlerin (NOx) azaltımı için mevcut en iyi teknik olarak kuru düşük NOx ön karıştırma brülörlerinin (DLN) mevcut en iyi teknik olduğu belirtilmektedir. Aynı dokümanda NOx emisyonlarının azaltımında kullanılan önleme teknolojileri arasında su veya buhar enjeksiyonu, kuru düşük NOx (DLN) teknolojileri ve selektif katalitik azaltım (SCR) bulunmaktadır. Söz konusu ESER DGKÇS kapsamında NOx Emisyonlarının azaltılmasındaki avantajları düşünülerek kuru düşük NOx brülörleri kullanılacaktır. Kuru düşük NOx yakıcıların temel özelliği hava ile yakıtın karışımıdır ve her iki yakma da iki ardıl adımda meydana gelir. Yakmadan önce, hava ve yakıtın karıştırılmasıyla, düşük NO x emisyonları ile sonuçlanan düşük alev derecesi ve homojen bir dağıtım derecesi elde edilir. Kaliforniya Enerji, Komisyonu tarafından 2002 yılında hazırlanan Kaliforniya’da yer alan enerji santrallerinde kullanılan soğutma teknolojilerinin karşılaştırılması çalışması sonucunda elde edilen bazı parametrelere göre karşılaştırma sonuçları aşağıdaki gibidir; Parametreler Soğutma Sistemi Tipleri Sirküleli Sulu Soğutma Sistemi Fanlı Soğutma Kulesi (Mechanical Draft Cooling Tower) Açık Devre Soğutma Sistemi (Once Through Cooling System) Hava Soğutmalı Kondenser (Air Cooled Condenser) Fanlı soğutma sisteminin yaklaşık % 0 - 5’i kadar Referans olarak alınan sistemlerin 1,5 - 3 katı Su Tüketimi Daha Az MWe başına 8-12 galon/dakika Yatırım Maliyeti Referans Referans İşletme ve Bakım Maliyeti Pompa bakımı, Kondenser Soğutma sistemi Bölgeye göre değişiklik gösterir Fan/pompa gücü, su arıtımı, soğutma kulesinin dolması, kondenser temizlenmesi Genişletilmiş yüzey temizliği, Dişli Kutusu bakımı, fan gücü Performans Hataları Proje alanı meteorolojisine bağlı olarak hatalar değişiklik gösterir. - Bölgeye göre değişiklik gösterir Sıcak ve rüzgârlı havalarda %520 arasında kapasite eksiği oluşur. Doğal Kaynaktan Su Alımı MWe başına yaklaşık 500 galon/dakika MWe başına yaklaşık 10-15 galon/dakika -- Deşarj MWe başına yaklaşık 500 galon/dakika Deşarj edilen suyun sıcaklığında artış ve Kalıntı Klor içermesi MWe başına yaklaşık 2-5 galon/dakika -- 338 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Yapılan fizibilite çalışmaları ve literatür araştırmaları göz önünde bulundurularak Sirküleli Sulu Soğutma Sistemi-Fanlı Soğutma Kulesi (Mechanical Draft Cooling Tower) seçilmesinin proje açısından en fizıbıl sistem olduğu sonucuna varılmış olup, söz konusu santral kapsamında Fanlı Soğutma Sistemi kurulacaktır. Projenin tüm aşamalarında; 4857 sayılı İş Kanunu ve bu kanuna bağlı olarak çıkartılmış olan yönetmelik ve tüzük hükümlerine uyulacak ve olası kaza ve risklerinin en aza indirilmesi için gereken tüm önlemler alınacaktır. Ayrıca proje kapsamında; 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği” , 21.11.2008 tarih ve 27061 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Çevre Denetimi Yönetmeliği”, 08.06.2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği” 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği” 06.06.2008 tarih ve 26898 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Hava Kalitesi Değerlendirme Ve Yönetimi Yönetmeliği” 04.06.2010 tarih ve 27601 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Çevresel Gürültünün Değerlendirmesi ve Yönetimi Yönetmeliği” 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği”, 14.03.1991 tarih ve 20814 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”, 24.08.2011 tarih ve 28035 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği”, 18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”, 30.07.2008 tarih ve 26952 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği” 339 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU 19.04.2005 tarih ve 25791 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren “Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği” 26.03.2010 tarih ve 27533 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik”, 14.03.2005 tarih ve 25755 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” 25.11.2006 tarih ve 26357 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği” 05.07.2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik” 08.06.2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren “Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik”, 09.09.2006 tarih ve 26284 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren “Dere Yatakları ve Taşkınlar ile İlgili (2006/27) Sayılı Başbakanlık Genelgesi”ne, 4857 sayılı İş Kanunu ve bu kanuna bağlı olarak çıkartılmış olan tüzük ve yönetmeliklere, İle 11.08.1983 tarih ve 18132 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 2872 sayılı Çevre Kanunu, 167 sayılı Yer altı Suları Hakkında Kanun, 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu, 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu, 4342 sayılı Mera Kanunu, 6831 sayılı Orman Kanunu ve bu kanunlara istinaden çıkarılan yönetmeliklerle ilgili meri mevzuat hükümlerine riayet edilecek ve tesis için gerekli izin, lisans, ruhsat vb. hususlarla ilgili yasal düzenlemelerin gerektirdiği kriterlere riayet edilecektir. 340 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU NOTLAR VE KAYNAKLAR 1. Doç. Dr. Müezzinoğlu, A.,2000., Hava Kirliliğinin Ve Kontrolünün Esasları, Dokuz Eylül Yayınları, İzmir. 2. Prof. Dr. Karpuzcu, M., 1991., Çevre Kirlenmesi Ve Kontrolü, Kubbealtı Yayınları, İstanbul 3. TÜBİVES Türkiye Bitkileri Veri Sistemi 4. Collins Bird Guide (1999) 5. Geldiay R., Balık S.”Türkiye Tatlısu Balıkları”, Ege Ünv. Su Ürünleri Fakültesi Yayınları, Bornova/İZMİR 2007 6. Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları Kitabı (Yarar, M., Mangnin G., 1997) 7. CITES Sözleşmesi 8. BERN, Avrupa Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi(1984) 9. Ekim,T. Koyuncu, M.Vural, M.Duman, H.Aytaç, Z. Adıgüzel Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı 10. Davis.P.H, Flora Of Turkey And The East Aegean Islands, Vol.1-10,Edinburg(19651988) 11. IUCN, 2006. Summary Statistics for Globally Threatened Species. Retrieved 5 May, 2006 12. Baytop, T.,Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, Ankara (1997) 13. Demirsoy A. “Genel Zoocoğrafya Ve Türkiye Zoocoğrafyası”, Ankara (2002) 14. Demirsoy A. “Yaşamın Temel Kuralları-Omurgalılar/Amniyota (Sürüngenler, Kuşlar Ve Memeliler) Cilt-III/Kısım-II”, Ankara (2003) 15. RITA, Research and Innovative Technology Administration National Transportation Library, Noise and Vibration During Construction 16. Environmental Noise Control, Edward B. Magrab, PH.D., A Wiley-Interscience Publication, John Wıley&Sons, 17. www.kirikkale.cevreorman.gov.tr 18. Kırıkkale İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2006, Kırıkkale İl Çevre Durum Raporu 19. www.kirikkale.gov.tr 20. www.yahsihan.bel.tr 21. www.kirikkaletarim.gov.tr 22. www.dsi.gov.tr 23. www.ormansu.gov.tr/ 24. www.cevresehircilik.gov.tr/turkce 25. Taşpınar F., Bakoğlu M., V. Ulusal Çevre Mühendisliği Kongresi, İzmit Klinik ve Tehlikeli Atıkları Yakma ve Enerji Üretim Tesisinden Atmosfere Verilen Azot Oksit Emisyonlarının Dağılım Modellemesi 26. Kılıçcıoğlu F., Makine Mühendisleri Odası Web Sitesi, Jeotermal Enerji Semineri, Su Soğutmalı Santrallerde Korozyon ve Birikinti Oluşumunun Engellenmesi İçin Uygulanan Kimyasal Koşullandırma Programları 27. Integrated Pollution Prevention and Control, Reference Document on Best Available Techniques for Large Combustion Plants, July 2006 28. http://www.brighthub.com/engineering/mechanical/articles/100882.aspx 29. Çobanoğlu Z., Güler Ç., Toprak Kirliliği, 1997, Ankara 341 ESER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU 30. Böke E., Delice (Kırıkkale), Ortakışla (Çorum) ve Salmanlı (Yozgat) Arasında Kalan Bölgenin Florası, Kırıkkale Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Temmuz 2005 31. Toros H., İstanbul’da Asit Yağışları, Kaynakları ve Etkileri, İstanbul Teknik Üniversitesi, Eylül 2000 32. California Energy Commission, February 2002, Comparison of Alternate Cooling Technologies for California Power Plants, Economic, Environmental and Other Tradeoffs, Final Report, 33. HEPER Y., 2009, Geleneksel Elektrik Santralleri için Teknik Terimler Sözlüğü 34. Prof. Dr. Şişli N., Çevre Bilim Ekoloji, Ankara 1996 342