Bozcaada İlçe Gelişme Stratejisi
Transkript
Bozcaada İlçe Gelişme Stratejisi
0 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu İçindekiler YÖNETİCİ ÖZETİ ............................................................................................................ 3 GİRİŞ ............................................................................................................................ 6 I. BAŞVURULAN KAYNAKLAR VE ÇALIŞMA YÖNTEMİ ......................................................... 7 1.Başvurulan Kaynaklar............................................................................................ 7 1.1.Birincil Kaynaklar: .............................................................................................. 7 1.2 İkincil Kaynaklar: ............................................................................................... 7 2. Çalışma Yöntemi (Metodoloji) ............................................................................... 7 II. BİR BAKIŞTA İDiL: İLÇE PROFİLİ ................................................................................ 8 III. DURUM ANALİZİ..................................................................................................... 11 3.1. Doğal Yapı ..................................................................................................... 11 3.1.1. Jeolojik ve Jeomorfolojik Yapı ....................................................................... 11 3.1.1.1. Jeomorfolojik Yapı ve Stratigrafi ................................................................. 11 3.1.1.2. Tektonik ve Paleocoğrafya ......................................................................... 12 3.1.2 Toprak Yapısı: .............................................................................................. 13 3.1.3 İklim ............................................................................................................ 14 3.1.4 Bitki Örtüsü ve Orman Varlığı ......................................................................... 14 3.1.5 Su Kaynakları ............................................................................................... 15 3.1.5.1. Akarsu, Göller ve Sulama Projeleri .............................................................. 15 3.1.5.2. Yeraltı Su Kaynakları ................................................................................. 15 3.2. Sosyal Yapı .................................................................................................... 16 3.2.1. Yerleşim ve Nüfus ........................................................................................ 16 3.2.1.1. Yerleşim Dokusu ....................................................................................... 16 3.2.1.2. Nüfus ....................................................................................................... 19 3.2.2. Göç ve Göç Örüntüleri .................................................................................. 24 3.2.3 Sosyo-Kültürel Örgütlenme ............................................................................ 25 3.2.4. Aile Yapısı ................................................................................................... 25 3.3 Doğal ve Kültürel Miras .................................................................................... 26 3.3.1 Bölgenin Tarihi ............................................................................................. 26 3.3.2. Doğal ve Kültürel Değerler ............................................................................ 27 3.3.3. Yöresel Sosyal Etkinlikler ve El Sanatları ......................................................... 30 3.4. Genel Ekonomik Yapı ...................................................................................... 30 3.4.1. İstihdam ve İşsizlik ...................................................................................... 30 3.4.2. İlçenin Gelir Yapısı ....................................................................................... 32 3.4.3. Ticari ve Mali Yapı ........................................................................................ 32 3.5. İdari Yapı ....................................................................................................... 32 3.6. Sosyal ve Teknik Altyapı .................................................................................. 33 3.6.1 Sosyal Altyapı ............................................................................................... 33 3.6.1.1 Eğitim Altyapısı .......................................................................................... 33 3.6.1.1.1 Örgün Eğitim .......................................................................................... 33 3.6.1.1.2 Yaygın Eğitim .......................................................................................... 36 3.6.1.2. Sağlık Altyapısı .......................................................................................... 36 3.6.2 Teknik Altyapı (Yol, İçme Suyu, Elektrik, Telefon ve Kanalizasyon) .................... 37 3.6.2.1 Yol Durumu ............................................................................................... 37 3.6.2.2 İçme Suyu Durumu .................................................................................... 37 3.6.2.3 Elektrik Durumu ......................................................................................... 37 3.6.2.4 Telefon Durumu ......................................................................................... 38 3.6.2.5 Kanalizasyon Durumu ................................................................................. 38 3.7. Sektörlerin Durumu......................................................................................... 38 1 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu 3.7.1 Tarım Sektörü ( Bitkisel Tarım, Hayvancılık , Balıkçılık ve Arıcılık-Bal Ormancılığı) 38 3.7.1.1. Mevcut Tarımsal Yapı ................................................................................ 38 3.7.1.2.Toprak Yapısı ve Arazinin Kullanım Kabiliyetlerine Göre Dağılımı ..................... 39 3.7.1.3. Bitkisel Üretim .......................................................................................... 43 3.7.1.3.1.Tarla Bitkileri Üretimi ............................................................................... 43 3.7.1.3.2. Meyve Üretimi ........................................................................................ 45 3.7.1.3.3. Sebze Üretimi ........................................................................................ 47 3.7.1.3.4. Örtü Altı Üretim:..................................................................................... 48 3.7.1.4. Hayvancılık ............................................................................................... 48 3.7.1.4.1 Büyük Baş Hayvancılık ............................................................................. 50 3.7.1.4.2 Küçükbaş Hayvancılık .............................................................................. 51 3.7.1.4.3 Kümes Hayvancılığı.................................................................................. 53 3.7.1.4.4 Arıcılık .................................................................................................... 53 3.7.1.4.5. Bal Ormancılığı ....................................................................................... 54 3.7.1.5. Balıkçılık (Su ürünleri) ................................................................................ 54 3.7.2. Sanayi ........................................................................................................ 54 3.7.3. Hizmetler Sektörü ........................................................................................ 55 3.7.3.1. Turizm ..................................................................................................... 56 3.7.3.1.1. Turizm Sektörü ...................................................................................... 56 IV. SWOT (GZFT) ANALİZİ: İDİL.................................................................................... 57 V. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME..................................................................................... 61 VI. KAYNAKÇA ............................................................................................................. 64 2 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu YÖNETİCİ ÖZETİ Bu rapor, GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığınca programa alanın “Entegre Kırsal Kalkınma Projesi” kapsamında pilot uygulama alanlarından birisi olarak seçilen İdil ilçesi “Kırsal Kalkınma Planı” hazırlama projesine altlık oluşturmak üzere, İdil ilçesinin mevcut durum analizi raporu olarak Türkiye Kalkınma Vakfı tarafından hazırlanmıştır. İdil ilçesinin mevcut durumunun analiz edilmesi sürecinde, birinci ve ikincil kaynaklardan veri toplanmıştır. Birincil veriler seçilmiş köylerde yapılan köy ve hane anketleri, gözlemler ve odak grup görüşmeleri, ilçe idarecileri, belediyeler ve sivil toplum kuruluşları ile yapılan yüz yüze görüşmeler ve tüm tarafların katılımı ile yapılan katılımcı SWOT toplantıları yoluyla toplanmıştır. İkincil veriler olarak ise istatistikler ve raporlardan yararlanılmıştır. Toplanan tüm veriler çapraş karşılaştırmalar ve analizlere tabi tutulmuştur. Alan ve Nüfus İdil ilçesinin rakımı 773 metredir. İdil’in kuzey ve kuzey batısı dağlık ve engebelik, güneyi ise ovalık bir arazi özelliğini gösterir. Arazi yapısı ilçenin kuzeyinden güneyine doğru alçalarak dağlık ve engebelik yapıdan, düz ovaların yer aldığı bir görünüşe bürünür. Şırnak il merkezine 75 kilometrelik bir yol ile bağlıdır. Doğusunda Cizre, batısında Nusaybin ve Midyat ilçeleri, kuzeyinde Dargeçit ve Güçlükonak ilçeleri ile güneyde Suriye Arap Cumhuriyeti bulunmaktadır. İlçenin Suriye ile 24 km. sınırı olup, sınır kapısı bulunmamaktadır. İdil ilçesi kırsal alanında 2 belde, 64 köy ve 21 mezra bulunmaktadır. İlçenin toplam yüzölçümü 1224 km2, toplam nüfusu ise 70.187’dir. İdil ilçesinde nüfus yoğunluğu ülke ortalamalarının oldukça altında olup, 57 kişi/km2’dir ki, bölgenin kırsal niteliğine işaret etmektedir. Toplam nüfusun yaklaşık % 66’sı kırsal yerleşimler olarak adlandırılan belde ve köylerde yaşamaktadır. İlçe ulaşım açısından önemli iki karayolu bağlantısının arasındadır. Bunlardan birisi Cizre-İdil-Midyat-Mardin-Batman bağlantısını sağlayan karayolu, diğeri ise, Irak-Türkiye bağlantısını sağlayan E-24 (İpek Yolu) karayoludur. İdil ilçesi nüfusu, 2008-2011 yılları arasında yıllık %1,1 oranında artmıştır. Bu oran Türkiye genelinde %1,5, Şırnak ilinde ise %2,2 olarak geçekleşmiştir. İdil ilçe merkezi nüfusu ise aynı dönemde Şırnak ilçe merkezleri ile aynı oranda, yıllık %2,4 oranında artış göstermiştir. Kırsal nüfus ise Şırnak ili genelinde yıllık %1,9 oranında artarken İdil ilçesinde %0,5 oranında artmıştır. İdil ilçesinin yıllık nüfus artış hızı 2011 yılı için yaklaşık binde 16’dır. İdil ilçesindeki nüfus artışı büyük ölçüde kentsel alandaki (ilçe merkezi) nüfus artışından kaynaklanmaktadır, çünkü kırsal alandaki nüfus binde 1,4 oranında düşüş göstermiştir ki, bu İdil kırsal alanından dışa doğru bir göç yaşandığına işaret etmektedir. Arazi Varlığı ve Su Kaynakları İdil ilçesinin toplam arazi varlığı 1.217.157 dekardır. Ancak bu toplam arazi varlığı içinde toplam ekilebilir arazi varlığı 472.672 da ile yaklaşık % 39’luk bir paya sahiptir. Bu arazilerin sadece 2000 dekarında sulu tarım yapılmaktadır. İlçe topraklarının önemli bir kısmı taşlık ve kayalıktır. İlçe 349.622 da büyüklüğünde mera alanlarına sahiptir ve büyük ölçüde meraya dayalı ve göçer hayvancılık yapılmaktadır. Orman arazisi ise 80.341 dekardır. İdil İlçesi’nin Toprak Sınıf Yapısı, GAP Bölgesi’ne göre önemli ölçüde farklılık göstermektedir; işlemeli tarıma uygun I.-III. sınıflar arası arazi oranı, GAP Bölgesi genelinde % 33 düzeyinde 3 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu iken İdil İlçesi’nde bu oran % 44.7’dir. İdil ilçesinde arazinin yarısından fazlası taşlık arazidir. İdil ilçesinde toplam 69.449 hektar taşlı arazi olup, bunun 36.731 hektarı tarımsal faaliyette kullanılabilir durumdadır. İlçede taşlardan temizlenerek tarıma kazandırılabilecek alanlar bulunmaktadır. Şırnak İli arazisinin batı ve güney kesimindeki bazı düzlükler dışında büyük bölümü akarsular tarafından yarılarak platolar oluşmuştur. İdil ilçesinin kuzeyindeki Dicle nehri, İlçe ile Güçlükonak İlçesi arasında doğal bir sınır oluşturmaktadır. Ayrıca İlçenin muhtelif bölgelerinde baharda yağan ve eriyen kar sularını toplayan, yazın da kuruyan bir kaç dere yatağı mevcuttur. Bunların belli başlıları Dupiç ve Saklan dereleridir. İlçede ayrıca Şırnak ilindeki tek gölet olan Dirsekli Göleti bulunmaktadır. Şırnak ilinde önemli bir doğal göl bulunmamaktadır. DSİ tarafından tesis edilip, 1968 yılında işletmeye açılan İdil ilçesindeki Dirsekli Göleti toplam 84 ha’lık yüzeye sahip olup sulama amaçlı kullanılmaktadır. Saklan deresinden beslenen göletin su kalitesi iyi olup 2,5 hm3 yıllık ortalama su potansiyeli mevcuttur. Sosyo-Ekonomik Yapı Devlet Planlama Teşkilatı tarafından 2004 yılında yapılan İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırmasına göre, İdil 872 ilçe arasında gelişmişlik açısından 847. sırada gelmektedir ve bu değerlendirmeye göre Şırnak ili ilçeleri arasında da en alt sırada yer almaktadır. İdil ilçe merkezinin Midyat-Cizre yolu üzerinde olması, ilçe halkının beşeri ve ekonomik ilişkilerinde önemli bir faktördür. İlçe Cizre ilçesine yakındır ve ekonomik ihtiyaçlarını büyük ölçüde bu ilçeden karşılamaktadır. İdil için Cizre, hem tarihte hem de günümüzde önemli bir ticari merkez olagelmiştir. Irak sınırı ile neredeyse tüm ticari ilişkiler Cizre üzerinden yapılmaktadır. Şehrin Suriye ile olan ticareti ise Nusaybin bağlantılıdır. Habur sınır kapısının yeniden faal hale gelmesiyle başlayan yoğun ekonomik faaliyet İlçe ekonomik faaliyetlerine ve gelirlerine “hizmet” sektörünü de eklemede etkili olmuştur. Önceleri sadece servis ve kamu sektörü ile sınırlı olan hizmet sektörü, mazot taşımacılığı ile çeşitlenmiş ve zenginleşmiştir. Mazot taşımacılığı ile elde edilen geliri aynı zamanda “Ticari kazanç”lar kategorisinde değerlendirmek mümkündür. Kamyon ve ticari taksilerle yapılan taşımacılık ilçeye önemli ölçüde gelir kazandırmaktadır. Ancak son yıllarda sınır ülkelerinde yaşanan siyasi istikrarsızlıklar ilçe ekonomisini de olumsuz etkilemiş ve ilçede işsizlik oranı önemli ölçüde artmıştır. İdil ticari açıdan bu denli önemli bir konumda olmasına rağmen ilçede önemli bir sanayi tesisi bulunmamakta ve halkın birincil geçim kaynağı hala tarımdır. Tarım denince de bitkisel üretim ve hayvancılık öne çıkmaktadır. Bitkisel ürünler olarak özellikle buğday, arpa, mercimek, nohut, pirinç ve pamuk yetiştirilmektedir. Bazı köylerde bağcılık yaygın olup, Dicle nehri kıyısında olan köylerde ise sebzecilik yapılmaktadır. Son yıllarda bahçecilik ve ürün çeşitlendirmede de önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Tarımsal faaliyetler içinde hayvancılık da önemli bir yer teşkil etmektedir. Hayvancılık denince dağ köylerinde küçükbaş hayvancılık ön plana çıkmakta ve bu köyler önemli sayıda küçükbaş hayvan (koyun, keçi) varlığına sahiptir. İlçedeki küçükbaş hayvan sayısı yaklaşık 245.000 düzeyindedir. Dağ köylerinde ağırlıklı olarak göçer hayvancılık yapılmaktadır. Hayvanlardan elde edilen süt, peynir, yün, canlı et ve yağ gibi ürünler tüccarlara satılmaktadır. İlçede bahar aylarında mevsimlik mandıralar kurulmakta, bu mandıralar topladıkları sütten elde ettikleri ürünleri büyük yerleşim yerlerine götürerek pazarlamaktadırlar. 4 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu İlçede istihdamın sektörel dağılımına bakıldığında istihdamın % 77.72’sinin tarımda, % 21.66’sının hizmetler ve % 0,62’sinin sanayi sektöründe yer aldığı görülmektedir. Buradan da anlaşılacağı gibi ilçede sanayi yok denecek düzeydedir ve ekonomide ciddi bir çeşitlenme bulunmamaktadır. Bunun sonucu olarak ilçede işsizlik oranı % 30’lara çıkmakta, ilçe halkı önemli oranlarda ilçe dışında mevsimlik (tarım veya tarım dışı) çalışmaya yönelmektedir. Kültürel Miras Sosyo-kültürel açıdan, zaman içinde azalmakla birlikte, ilçe kültürel bir çeşitliliğe sahiptir. İlçede farklı dini gruplara mensup insanlar yaşamaktadır. Bunlar arasında Süryaniler ve bir tek köyde mevcut olan Yezidilerden bahsedilebilir. Yakın zamana kadar Hıristiyan nüfusunun çoğunlukta olduğu bir ilçe olan İdil’in ilçe merkezine 1970'li yıllardan sonra Müslüman köylerin ve göçer (koçer) ailelerin yerleşmesi, buna karşın Hıristiyan vatandaşların yurt dışına ve büyük şehirlere göç etmesiyle demografik yapısı değişmiş, Müslümanlar ağırlık kazanmıştır. İlçede hala biri aktif kullanılan 10 civarında kilise bulunmaktadır. İlçede önemli sayıda tescilli yapılar bulunmaktadır. Buna rağmen, bölgenin genel güvenlik sorunları, tanıtım yetersizliği, halkın turizm konusundaki farkındalık düzeyinin düşüklüğü ve turizm altyapısının gelişmemiş olması nedeniyle, ilçede kayda değer bir turizm hareketliliği bulunmamakta ve ilçe turizmden bir gelir elde edememektedir. Orta vadede bölgede inanç turizmi ve kırsal turizm geliştirilebilir bir alan olarak görünmektedir. Fiziksel ve Sosyal Altyapı Fiziksel altyapı (yol, su, elektrik) açısından İdil ilçesi bölge ortalamalarının üzerinde bir gelişmişlik düzeyi sergilemektedir. Tüm kırsal yerleşim yerleri asfalt yol ve içme suyu şebekesine sahiptir. Elektrikte yaşanan önemli problem, iletim hatlarının eskiliğinden dolayı yaşanan sık elektrik kesintileridir. Fiziksek altyapı bağlamında önemli bir problem çok az kırsal yerleşim yerinde kanalizasyon şebekesinin bulunması ve buralarda da atık su arıtma tesisleri bulunmadığından çevre kirliliğinin yaşanmasıdır. İlçe merkezinin atık su arıtma tesisinin yapımı ise programa alınmış bulunmaktadır. Eğitim altyapısı anlamında, hemen hemen tüm kırsal yerleşim birimleri ilk ve ortaokul düzeyinde eğitime erişebilir durumdadır. Bunun sonucu olarak ilk ve ortaokul düzeyinde okullaşma oranları gerek erkek gerekse de kız çocukları için oldukça yüksektir. Ancak lise düzeyinde okullar sadece ilçe merkezinde konumlanmış olup, kırsal alandaki nüfusun ve özellikle de kız çocukların bu okullara erişiminde önemli sorunlar yaşanmaktadır. Lise düzeyindeki okulların rasyonel bir planlama ile coğrafyaya yayılması, ilçede lise öğrencileri için kız ve erkek öğrenci yurtlarının yapılması bu düzeydeki okullaşmayı da artırıcı bir önlem olacaktır. İlçe kent ve kırsal alanlarında yaşam kalitesinin artırılması için rekreasyon alanlarının, spor tesislerinin ve çocuk oyun alanlarının ve parklarının yapılması temel ihtiyaçlar olarak ortaya çıkmaktadır. 5 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu GİRİŞ GAP, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin sahip olduğu kaynakları değerlendirerek, bu yörede yaşayan insanlarımızın gelir düzeyini ve yaşam kalitesini yükseltmeyi, bölgelerarası gelişmişlik farklarını gidermeyi ve ulusal düzeyde ekonomik gelişme ve sosyal istikrar hedeflerine katkıda bulunmayı amaçlayan ve ülkemizi uluslararası alanda markalaştıran bir bölgesel kalkınma projesidir (GAP Eylem Planı 2008-2012). Proje çerçevesinde Fırat ve Dicle Havzası’nda sulama ve hidroelektrik enerji üretimine yönelik 22 baraj ile 19 hidroelektrik santralinin yapımını ve 1.8 milyon hektarlık bir alanı sulayacak sulama yatırımları öngörülmüştür. Bölgenin gelişme politikaları ve uygulamaları öncelikle yerel dinamiklere ve içsel potansiyele dayandırılacaktır. Özel sektörün ve toplumun katkı ve katılımı esas alınacak, eylemler, programlama ve uygulama aşamalarında ortaklık ve işbirliği içinde hayata geçirilecek ve kuruluşlar arası uyum ve eşzamanlılığa özel önem verilerek Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde ekonomik büyüme, sosyal gelişme ve istihdam artışı sağlayarak bölgede yaşayan vatandaşlarımızın refah, huzur ve mutluluğu artırılacaktır. Dokuzuncu Kalkınma Planı’nda da ifade edildiği gibi, GAP projesi, sadece enerji ve sulama yatırımlarından oluşan bir altyapı projesi olarak değil, yeni kurulan kalkınma ajanslarının ortak işbirliği platformundan da yararlanarak yerel girişimleri harekete geçiren entegre bir bölgesel gelişme programı olarak ele alınmakta olup, rekabetçi ürün türlerine geçiş, pazarlama olanaklarının genişletilmesi ve bölgenin rekabet gündeminin desteklenmesi esas alınmaktadır. Başta sulama olmak üzere, temel altyapı ihtiyaçlarının karşılanması ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde ekonomik kalkınma ve sosyal gelişmenin hızlandırılması amacıyla GAP Eylem Planı hazırlanmıştır. GAP Eylem Planı, bölgede ortaya çıkardığı verimli ekonomik yapı ve yeni sosyal sermaye ile ulusal düzeyde ekonomik gelişme ve sosyal istikrar hedeflerine de katkıda bulunacaktır (GAP Eylem Planı 2008-2012). Eylem Planı kapsamında belirlenen gelişme eksenlerinin birincisi; bölgede üretim yapısının çeşitlendirilmesi, güçlendirilmesi ve rekabet ortamının geliştirilerek ekonomik kalkınmanın gerçekleştirilmesidir. Bu kapsamda gerçekleştirilecek çalışmalardan biri de kırsal kesimdeki üretim potansiyelini değerlendirmek ve yaşam standardını artırmak amacıyla kırsal kalkınma programlarının uygulanmasıdır. Bu amaçla GAP Eylem Planının da öngördüğü üzere, hedef kitlenin katılımcılığının arandığı ve paydaşlarla güç birliğini sağlayacak “Entegre Kırsal Kalkınma Projesi” (EKKP), yerel ortaklarla birlikte belirlenen pilot alanlarda planlanıp, uygulamaya konmuş bulunmaktadır. Söz konusu projenin gerçekleştirilmesine yönelik olarak ilk aşamada Alt Bölge Belirleme Stratejik Planı ortaya konmuştur. Bu çalışmanın temel amacı kırsal alanda sürdürülebilir doğal kaynak kullanımını esas alarak, kırsal kesimde gelir düzeyini artırarak gelişmişlik farklarını azaltırken, çevresel ve kültürel değerleri muhafaza eden, yerel dinamikleri ve potansiyeli dikkate alan, GAP illerinde EKKP uygulanabilecek alanların seçimine rehberlik etmektir. Yapılan çalışmalar sonucunda alt bölgeler tespit edilmiş ve bu alt bölgelerin tümüyle uygulamaya yönelik olarak, eylem planları ve potansiyel projeler de dahil olmak üzere kırsal kalkınma planlarının hazırlanması çalışmalarına başlanmıştır. Söz konusu bu alt bölge kırsal kalkınma planı tümüyle mevcut yerel kapasite, potansiyel ve ihtiyaçlar dikkate alınarak uygulanabilir, başarılabilir ve yönetilebilir olarak hazırlanmıştır. 6 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu I. BAŞVURULAN KAYNAKLAR VE ÇALIŞMA YÖNTEMİ 1.Başvurulan Kaynaklar 1.1.Birincil Kaynaklar: İdil İlçesi kırsal alanı 2 belde, 64 köy ve 21 mezradan oluşmaktadır. Kırsal yerleşmeler dağınık bir mekansal yapıyı sergilemektedir. 2000 yılı genel nüfus sayımına göre İdil ilçesinde 40.376'sı belde ve köylerde olmak üzere toplam 60.972 kişi yaşarken, 2011 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine göre ilçede 46.100 'ü belde ve köylerde olmak üzere toplam 70.187 kişi yaşamaktadır. Belde ve köy nüfus oranı % 65.68 düzeyindedir1. Nüfus yoğunluğu ve dağınık yerleşme düzeni dikkate alınarak, popülasyonu temsil edecek kapsamda örnek köyler (43 köy) seçilmiş ve Hızlı Kırsal Değerlendirme teknikleri ile farklı nüfus katmanları ve özellikle kadınların katılımları sağlanarak kırsal düzeyde ihtiyaçlar belirlenmiş, örnek alanın doğal ve kültürel kaynak tabanı ile birlikte durum-sorun analizleri gerçekleştirilmiştir. 1.2 İkincil Kaynaklar: Literatür kaynakları, istatistikler ve resmi ve özel kurum/kuruluş raporları incelenmiş, analiz edilmiş ve değerlendirilmiştir. 2. Çalışma Yöntemi (Metodoloji) Katılımcı bir süreçle hazırlanan iş programı çerçevesinde, alan çalışmalarında yerel katılımın azamileştirildiği bir süreç çalıştırılmış, kırsal alan çalışmaları yanında ilçenin resmi yöneticileri, belediyeler, meslek odaları ve sivil toplum kuruluşları temsilcileri ile katılımlı gözlemler gerçekleştirilmiştir: 11-13.09.2012 tarihleri arasında İdil İlçe merkezi yöneticileri, meslek kuruluşları, STK’lar ve Belde Belediye Başkanları ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir. 12.09.2012 günü İdil Kaymakamı ile görüşme yapılarak saha çalışmasının kapsamı hakkında bilgi sunulmuş ve ayrıca İlçe sorunlarına ilişkin olarak, kaymakamlık görüşleri alınmıştır. 17-20.09.2012 tarihleri arasında seçilmiş köylerde TKV uzmanlarından kurulu bir kırsal kalkınma çalışma grubu ile Hızlı Kırsal Değerlendirme teknikleri ile gözlemler yapılmıştır. 19.09.2012 tarihinde ilçe yöneticileri ile köy ve mahalle muhtarlarının katıldığı çalışma toplantısında, SWOT analizi yapılarak, sorun ve ihtiyaçlara dayalı analizler gerçekleştirilmiştir. İdil Kırsal Kalkınma Planı bileşenlerine ilişkin olarak ve sahadan sağlanan gözlem sonuçları temelinde bir dizi grup içi çalışma gerçekleştirilmiştir. 1 http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul. 7 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu II. BİR BAKIŞTA İDiL: İLÇE PROFİLİ Göstergeler Toplam Nüfus (kişi) Yüzölçümü (km2) Şehirleşme Oranı (%) Ortalama Hane Halkı Büyüklüğü (kişi)-kırsal Tarım Sektöründe Çalışanların Oranı (%) Sanayi Sektöründe Çalışanların Oranı (%) Hizmet Sektöründe Çalışanların Oranı (%) Okur Yazarlık Oranı (%) İdil 70.187 1224 km2 34.32 8.65 77.72 0.62 21.66 88.5 İdil ilçesinin rakımı 773 metredir. İdil’in kuzey ve kuzey batısı dağlık ve engebelik, güneyi ise ovalık bir arazi özelliğini gösterir. Arazi yapısı ilçenin kuzeyinden güneyine doğru alçalarak dağlık ve engebelik yapıdan, düz ovaların yer aldığı bir görünüşe bürünür. Şehir, bu iki farklı unsurun ortasında, yükseltileri fazla olmayan tepelerin üzerinde kurulmuştur. Şırnak il merkezine 75 kilometrelik bir yol ile bağlıdır. Doğusunda Cizre, batısında Nusaybin ve Midyat ilçeleri, kuzeyinde Dargeçit ve Güçlükonak ilçeleri ile güneyde Suriye Arap Cumhuriyeti bulunmaktadır. İlçenin Suriye ile 24 km. sınırı olup, sınır kapısı bulunmamaktadır. İdil ilçesi kırsal alanında 2 belde, 64 köy ve 21 mezra bulunmaktadır. İlçenin toplam yüzölçümü 1224 km2’dir. İdil ilçesinde nüfus yoğunluğu ülke ortalamalarının oldukça altında olup, 57 kişi/km2’dir ki, bölgenin kırsal niteliğine işaret etmektedir. İdil ilçesinin yıllık nüfus artış hızı 2011 yılı için yaklaşık binde 16’dır. İdil ilçesindeki nüfus artışı büyük ölçüde kentsel alandaki (ilçe merkezi) nüfus artışından kaynaklanmaktadır, çünkü kırsal alandaki nüfus binde 1,4 oranında düşüş göstermiştir ki, bu İdil kırsal alanından dışa doğru bir göç yaşandığına işaret etmektedir. Nüfusun kentsel ve kırsal dağılımına bakıldığında 2011 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçlarına göre, Şırnak ili genelinde kentsel alanlarda (ilçe merkezleri) yaşayan nüfusun toplam il nüfusuna oranı yaklaşık % 63 iken, kırsal alanlarda yaşayanların oranı %37’dir. İdil ilçesi bu anlamda İl genelindeki eğilimden büyük ölçüde farklılaşmakta olup, kırsal alanda yaşayan nüfusun ilçe toplam nüfusuna oranı yaklaşık % 65’tir. Devlet Planlama Teşkilatı tarafından 2004 yılında yapılan İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırmasına göre, İdil 872 ilçe arasında gelişmişlik açısından 847. sırada gelmektedir ve bu değerlendirmeye göre Şırnak ili ilçeleri arasında da en alt sırada yer almaktadır. İlçe ulaşım açısından önemli iki karayolu bağlantısının arasındadır. Bunlardan birisi Cizre-İdil-Midyat-Mardin-Batman bağlantısını sağlayan karayolu, diğeri ise, Irak-Türkiye bağlantısını sağlayan E-24 (İpek Yolu) karayoludur. İdil ilçesinin toplam arazi varlığı 1.217.157 dekardır. Ancak bu toplam arazi varlığı içinde toplam ekilebilir arazi varlığı 472.672 da ile yaklaşık % 39’luk bir paya sahiptir. Bu arazilerin sadece 2000 dekarında sulu tarım yapılmaktadır. İlçe topraklarının önemli bir kısmı taşlık ve kayalıktır (314.522 da). İlçe 349.622 da büyüklüğünde mera alanlarına sahiptir ve 8 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu büyük ölçüde meraya dayalı ve göçer hayvancılık yapılmaktadır. Orman arazisi ise 80.341 dekardır2. İdil ilçe merkezinin Midyat-Cizre yolu üzerinde olması, ilçe halkının beşeri ve ekonomik ilişkilerinde önemli bir faktördür. İlçe Cizre ilçesine yakındır ve ekonomik ihtiyaçlarını büyük ölçüde bu ilçeden karşılamaktadır. İdil için Cizre, hem tarihte hem de günümüzde önemli bir ticari merkez olagelmiştir. Irak sınırı ile neredeyse tüm ticari ilişkiler Cizre üzerinden yapılmaktadır. Şehrin Suriye ile olan ticareti ise Nusaybin bağlantılıdır. Habur sınır kapısının yeniden faal hale gelmesiyle başlayan yoğun ekonomik faaliyet İlçe ekonomik faaliyetlerine ve gelirlerine “hizmet” sektörünü de eklemede etkili olmuştur. Önceleri sadece servis ve kamu sektörü ile sınırlı olan hizmet sektörü, mazot taşımacılığı ile çeşitlenmiş ve zenginleşmiştir. Mazot taşımacılığı ile elde edilen geliri aynı zamanda “Ticari kazanç”lar kategorisinde değerlendirmek mümkündür. Kamyon ve ticari taksilerle yapılan taşımacılık ilçeye önemli ölçüde gelir kazandırmaktadır. İdil ticari açıdan bu denli önemli bir konumda olmasına rağmen ilçede önemli bir sanayi tesisi bulunmamakta ve halkın birincil geçim kaynağı hala tarımdır. Tarım denince de bitkisel üretim ve hayvancılık öne çıkmaktadır. Bitkisel ürünler olarak özellikle buğday, arpa, mercimek, nohut, pirinç ve pamuk yetiştirilmektedir. Bazı köylerde bağcılık yaygın olup, Dicle nehri kıyısında olan köylerde ise sebzecilik yapılmaktadır. Tarımsal faaliyetler içinde hayvancılık da önemli bir yer teşkil etmektedir. Hayvanlardan elde edilen süt, peynir, yün, canlı et ve yağ gibi ürünler tüccarlara satılmaktadır. İlçede bahar aylarında mevsimlik mandıralar kurulmakta, bu mandıralar topladıkları sütten elde ettikleri ürünleri büyük yerleşim yerlerine götürerek pazarlamaktadırlar. Sosyo-kültürel açıdan, zaman içinde azalmakla birlikte, ilçe kültürel bir çeşitliliğe sahiptir. İlçede farklı dini gruplara mensup insanlar yaşamaktadır. Bunlar arasında Süryaniler ve bir tek köyde mevcut olan Yezidilerden bahsedilebilir. Yakın zamana kadar Hıristiyan nüfusunun çoğunlukta olduğu bir ilçe olan İdil’in ilçe merkezine 1970'li yıllardan sonra Müslüman köylerin ve göçer (koçer) ailelerin yerleşmesi, buna karşın Hıristiyan vatandaşların yurt dışına ve büyük şehirlere göç etmesiyle demografik yapısı değişmiş, Müslümanlar ağırlık kazanmıştır. İlçede hala biri aktif kullanılan 10 civarında kilise bulunmaktadır. 2 İdil Kaymakamlığı (2012) İdil İlçesi Brifing Dosyası 2012. 9 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu 10 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu III. DURUM ANALİZİ 3.1. Doğal Yapı 3.1.1. Jeolojik ve Jeomorfolojik Yapı 3.1.1.1. Jeomorfolojik Yapı ve Stratigrafi Şırnak İlinin bulunduğu Güneydoğu Anadolu Bölgesinin stratigrafik dizilimi Paleozoikten Kuvaternere doğru şu şekildedir (Ketin. 1983); Ülke jeolojisinin belirlenmesi için MTA (Maden Tetkik Arama Enstitüsü) tarafından yapılmış olan 1/100.000 ölçekli jeolojik haritada Kocapınar, Eruh, Güzeldere, Çiğli dörtgeni içerisinde kalan alanda yüzeylenen birimler yaşlarına göre Silüriyen, Devoniyen, Permokarbonifer, Tirias, Jura-Kretase, Üst Kretase-Paleosen, Paleosen-Alt Eosen, Orta EosenLütesien, Üst Miosen, Pliosen (karasal), Neojen (kısmen karasal, kısmen denizel), Pleistosen (eski alüvyon), Holosen (yeni alüvyon) ile bazalt-dolerit püskürmesi ve serpantin sokulumu mevcuttur. Kocapınar, Eruh, Güzeldere, Çiğli dörtgeni içerisinde yer alan Paleozoik yaşlı istif; kireçtaşı, dolomitik kireçtaşı, kumtaşı ve şeyl litolojik birimlerinden (Tanin Formasyonu) oluşmakta iken Trias yaşlı istif kireçtaşı, marn, şeyl-kireçtaşı, kumtaşı, killi ve oolitik kireçtaşı litolojik birimlerinden (Goyan-Çiğli Formasyonu) oluşmaktadır. Trias yaşlı birimler üzerine uyumsuz olarak gelen Jura-Kretase yaşlı istif ise kumlu-dolomitik kireçtaşları ve dolomit ile kumlu kireçtaşı litolojik birimlerinden (Mardin Formasyonu) oluşmaktadır. Bu birimlerin üzerine ise yine uyumsuz olarak Üst Kretase-Paleosen yaşlı istif ince-orta tabakalı killi kireçtaşı, kumtaşı-süttaşı ve şeyl, resifal kireçtaşı, kumtaşı-marn ara tabakalı şeyl ile iri tabakalı sert kireçtaşı litolojik birimlerinden (Germav Formasyonu) oluşan istif gelir. Bu formasyonların üzerine Paleosen-Alt Eosen yaşlı şeyl-marn ara tabakalı kırmızı kumtaşı ve konglomera litolojik birimlerinden (Gercüş Formasyonu) oluşan çökel istifi yüzeylenir. Bu istifi ise Orta Eosen-Lütesien yaşlı tebeşirli-çörtlü ve masif-dolomitik kireçtaşı litolojik birimi (Midyat Formasyonu) örter. Birimler Üst Miosen-Pliosen yaşlı kırmızı kaba konglomera kumtaşı ve marn, resifal kireçtaşı, şeyl-silttaşı, kumtaşı, şeylli-marn evaporit birimlerinden (Germik-Şelmo Formasyonu) oluşan istifçe izlenir. Konglomera, kaba kumtaşlarından (Lahti Formasyonu) kısmen karasal, kısmen denizel çökel karakterdeki istif Üst Mosen-Pliosen yaşlı istifi yüzeyler. Stratigrafik dizilim en üstte Pleistosen ve Holosen yaşlı alüvyonlar ile sonlanır. Kocapınar, Eruh, Güzeldere, Çiğli dörtgeni içerisinde Kocapınar ve Cizre çevresinde bazalt-dolerit lav püskürmeleri ile Beytüşşebap-Kavalda arasında serpantin sokulumları bulunmaktadır. İl alanının güney ve batı kesimleri III. zaman yaşlı oluşumlarla kaplıdır. Aynı oluşumlar İran ve Irak’ta da devam etmekte ve bol miktarda petrol içermektedir. Bu oluşumların Türkiye’deki uzantıları incedir ve III. zaman sonlarında tektonik hareketler sonucu kıvrılmıştır. Bu kıvrımlama ilin güney kesiminde Cudi dağlarında daha fazla olmuş, yaşlı tortullar güneye doğru genç depolar üzerine itilmiştir. III. zaman yaşlı neolojen oluşumları bazalt ve bolaritten oluşan volkanik örtü ise ilin batısında bu alanlara yayılmıştır. 11 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu 3.1.1.2. Tektonik ve Paleocoğrafya İlin yer aldığı Güneydoğu Anadolu Bölgesi jeolojik olarak kenar kıvrımları kuşağı olarak adlandırılan kuşak içinde yer alır. Eo-Kambriyenden başlayarak Pliyosen dahil, bütün devirler boyunca devamlı bir sedimantasyon havzası olarak gelişmiştir. Kambriyenden itibaren bütün formasyonlar sığ deniz (kıta kenarı, şelf) fasiyesinde gelişmiş, metamorfizma ve magmatik intrüzyon etkisinde kalmıştır. Bölgede gelişen orojenik hareketler ise diğer birliklerde olduğu gibi şiddetli geçmemiş ancak zaman zaman transgresyonlar, deniz aşmaları oluşmuştur. Bu gelişimler sonucunda kuşağın karakteristik özellikler şu şekilde sıralanabilir; 1. Fazla yüksek olmayan tatlı bir röliyef, 2. Fazla sıkışmaya maruz kalmayıp petrol rezervleri bulundurur, 3. Geniş ondülasyonlu kıvrımlar içerir, fazla faylı değildir. Bölgede Alp orojenezi etkili olmuştur. Alpin orojenik hareketler Laramiyen safhası ile başlamış, Oligosende tekrarlanmış, fakat asıl şiddetli kıvrılma ve bindirme olayları Miyosenden sonra oluşmuştur. Miyosen ve Miyo-Pliyosen tabakalar genellikle dik ve çoğu kez güneye devrik kıvrımlar sunmuşlardır. Güneydoğu Anadolu Bölgesinin stratigrafik ve tektonik özellikleri Mardin yakınındaki Derik yükseliminde, Hazro antiklinalinde ve doğuda Büyük Zap suyu vadisindeki kesitlerde gözlenir. Toroslar Birliği ile Güneydoğu Anadolu Kenar Kıvrımları bölgesi arasındaki jeolojik sınır, doğuda Hakkari güneyinden başlayarak batıda Amanos dağlarına kadar kavis şeklinde uzanan bir bindirme zonu ile belirlenir. Miyo-Pliyosen sırasında oluşmuş bindirme hareketi kuzeyden güneye doğru yer yer 15-20 km. lik itilmeler sunar. Burası aynı zamanda Arabistan Levhasının Anadolu Levhası ile çarpıştığı sütür zonudur. Bölgenin doğu ve batı kesimlerinin jeolojik-tektonik gelişimi de birbirinden farklı şekilde gelişmiştir. Doğuda hemen hemen devam eden konkordan seriler bulunduğu halde batı kısımda aşınmalar nedeniyle diskordanslar gelişmiştir. Bu iki kesimin sınırı ise yaklaşık olarak Diyarbakır-Mardin meridyeninden geçer. Batı tarafta ayrıca Pleistosen yaşlı bazalt akıntıları oldukça geniş alanlar kaplamıştır.3 İdil’in kuzey ve kuzey batısı dağlık ve engebelik, güneyi ise ovalık bir arazi özelliğini gösterir. Arazi yapısı İlçenin kuzeyinden güneyine doğru alçalarak dağlık ve engebelik yapıdan, düz ovaların yer aldığı bir görünüşe bürünür. Şehir, bu iki farklı unsurun ortasında, yükseltileri fazla olmayan tepelerin üzerinde kurulmuştur. İdil İlçesi Güneydoğu Anadolu’nun doğusunda bulunmaktadır. İlçenin Yüzölçümü 1224 km² olup, rakımı ise 773 metredir. 3.1.1.3. Deprem Durumu Güneydoğu Anadolu Bölgesi içindeki fayların birçoğunun geçmişte ve günümüzde aktif olduğu ve birçok yerleşim alanında önemli hasarlara yol açan depremler oluşturduğu bilinmektedir. Şırnak ili, Bakanlar Kurulu’nun 18.04.1996 tarih ve 96/8109 sayılı kararı ile yürürlüğe giren Bayındırlık ve İskan Bakanlığı “Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası” nda gösterildiği gibi büyük oranda 2. Derece Deprem Bölgesi içinde kalmakla birlikte, il içerisindeki Beytüşşebap ve Uludere yerleşim alanları 1. Derece Deprem Kuşağında bulunmaktadır. İdil ilçesi 2. ve 3. Derece deprem kuşaklarında yer almaktadır. İl sınırları içerisinde ise son yüzyılda şiddetli, büyük ve zararlı bir deprem olmamıştır. Ancak ufak çaplı yer sarsıntıları olmaktadır.4 3 4 Şırnak Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Şırnak İli Çevre Durum Raporu, Şırnak, 2007 Şırnak Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Şırnak İli Çevre Durum Raporu, Şırnak, 2007 12 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu Harita: 1 Şırnak İli Deprem Bölgeleri Haritası 3.1.2 Toprak Yapısı: Bölgede yaygın ana kaya bazalt ve kalkerdir. Bunların arasında serpantin, peridotit, ofiyolit, kil, mikaşist, andezit de bulunmaktadır. Toprakları genellikle kireçli ana kayanın özelliklerini taşımaktadır. Bu nedenle Bölge topraklarının çoğunu Kırmızı Kahverengi Topraklar ve Kahverengi Toprak grupları oluştururlar. Bölge ovalarında kırmızı kahverengi, kahverengi orman, kolüvyal ve alüvyal topraklar yer almaktadır. a) Kırmızımsı Akdeniz Toprakları Bölgede en yaygın toprak grubu olup, genellikle kireçtaşı ot ve çalı örtüsü altında oluşmuşlardır. Kırmızı renk, sıcak iklim koşullarına bağlı olarak topraktaki demirin oksitlenmesi ile ilgilidir. Çoğunlukla düz veya hafif eğimli olan bu toprakların yarıdan fazlası 50 cm’den daha fazla derinliğe sahiptir. Bir kısmı taşlı olan bu toprakların doğal verimlilikleri yüksektir. Bu topraklarda kalsifikasyon süreci hâkimdir. Bu nedenle özellikle toprağın alt katında yoğun kireç birikimi görülür. b) Kolüvyal Topraklar Yüzeysel akımla veya yan derelerle, kısa mesafelerden taşınarak, eğimin azaldığı yerlerde depo edilen materyallerin oluşturduğu genç topraklardır. Toprak karakterleri, daha çok yakınındaki yüksek arazi topraklarınınkine benzer. c) Alüvyal Topraklar Akarsu boylarında görülen genellikle ince boyutlu (kum ve mil) genç topraklardır. Yukarıda sayılan bu toprak gruplarından başka çıplak kayalık ve molozlardan meydana gelmiş olan arazi tipine de rastlanmaktadır. Bu kısımlar iri kaya bloklarından veya parçalanmış sert kayaçlarla kaplı alanlardır. Kalker yapılı bu arazi tarıma uygun değildir. Bu kısımlarda erozyon toprak birikmesinden daha hızlıdır. Bu alanlardan taş ocağı olarak yararlanılmaktadır. Bu kısımlarda zayıf bir bitki örtüsüne de rastlanabilmektedir. 13 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu Yeni toprak sınıflandırma sisteminde Bölge'de yer alan topraklar vertisol, entisol ve inceptisol ordolarına dâhil edilen topraklardan oluşmaktadır. Tablo 1 de de görüleceği üzere, İdil İlçesi’nin Toprak Sınıf Yapısı, GAP Bölgesi’ne göre önemli ölçüde farklılık göstermektedir; işlemeli tarıma uygun I.-III. sınıflar arası arazi oranı, GAP Bölgesi genelinde % 33 düzeyinde iken İdil İlçesi’nde bu oran % 44.7 dir. Tablo:1. İdil İlçesi Toprak Sınıf Yapısı Toprak Sınıfı İDİL I II III Ara Toplam IV V VI VII VIII TOPLAM GAP BÖLGES İ Miktarha 3.589 31.956 14.900 50.445 12.550 Oran % 3,2 28,3 13,2 44,7 11,1 14.511 35.236 62.297 112.742 12,9 31.3 100 Oran % 12,6 10,9 9,5 33,0 9,2 0.018 11,7 42,3 3,7 100 (Kaynak: Mülga Köy Hizmetleri genel Müdürlüğü-Mardin İli Arazi Varlığı. İdil ilçesinde arazinin yarısından fazlası taşlık arazidir. İdil ilçesinde toplam 69.449 hektar taşlı arazi olup, bunun 36.731 hektarı tarımsal faaliyette kullanılabilir durumdadır. Tablo:2. İdil İlçesinin Taşlık Alan ve Toplam Alan Tablosu İlçe Yüzölçüm ü (Ha) Tarımsa l Alan Taşlık Alan (Ha) Taşlık Alan (Ha) Yüzölçümündeki Tarımda Payı (%) Kullanılabilecek Taşlık A. 69.449 54,8 36.731 İdil 126.601 69.700 (Kaynak: KHGM ile TUİK kaynaklarından yararlanılarak hazırlanmıştır) 3.1.3 İklim İlçe iklimi, Sub-tropikal iklim karakterine sahiptir; “Arap-Çanağı İklimi”nin etkisini taşımaktadır. Yazları sıcak ve kurak, kış ayları ise az yağışlı geçmektedir. Yağışlar, kış ve sonbahar aylarında düşmektedir. Yıllık ortalama yağış miktarı 633.5 mm dir. 3.1.4 Bitki Örtüsü ve Orman Varlığı Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Türkiye’de endemik olarak bilinen 3 708 bitki taksonundan 266 sına (%7,17) sahip bulunmaktadır. Bunların 66 tanesi ise sadece bölge ile sınırlıdır. Bu bölgede kuru iklimsel özellikler nedeniyle, engebeli bir peyzaj ve daha çok meşeden oluşan sınırlı orman oluşumlarına rastlanmaktadır. Bitki örtüsü bakımından İlçe, ülkemizin en fakir bölgesinde yer almaktadır. İdil-Midyat yolu güzergahı ile güney batı ve batı bölgelerinde meşelik alanlar mevcuttur. Bilinçsiz kesim nedeniyle bu meşelik alanlar da giderek 14 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu tükenmeye yüz tutmaktadır. Bu alanlar dışında İlçe geneli bozkır bir görüntü arz eder. Ancak, tepeler halen doğal bitki örtüsünü barındırmaktadır5. Yabani buğday, arpa ve yulaf, koyun yumağı, kara hardal, ebegümeci vs, doğal bitki örtüsünün zeminini oluşturmaktadır. İl genelinde yeterli yağışın olmaması, aşırı yaz sıcakları nedeniyle ilde hakim bitki örtüsü steptir. Ormanlar genelde dağlık olan kuzey kesimde dağların yağış alan yüksek yerlerinde bulunur. Uludere, Beytüşşebap ilçelerinin yüksek dağlık kesiminde orman ağaçları ile kaplı alanlar bulunmaktadır. Şırnak orman varlığı bakımından, alan olarak zengin, nitelik olarak ise fakir bir ilimizdir. Şırnak ilinde çeşitli ağaç türleri mevcuttur. Bu ağaç türleri içinde hakim ağaç türü meşedir. Meşe ağacı dışında badem, erguvan, yabani incir, karaçam, menengiç, mahlep, alıç, çitlenbik, akçaağaç, fıstık, nadir olarak da zeytin ağaçlarına rastlanmaktadır. Bölgede hali hazırda armut, elma, kayısı, antep fıztığı, ceviz ağaçları gibi ağaçlar da yetiştirilmektedir. Orman varlığının 1.074 hektarı bozuk koru, 170.582 hektarı bozuk baltalık ve 77.177 hektarı ise normal baltalık orman niteliğindedir. Ormanların niteliğinin yüksek olmaması sebebiyle, elde edilecek yakacak miktarı giderek azalmaktadır. Söz konusu orman varlığından yılda 2025.000 ster yakacak odun elde edilmektedir. İdil ilçesi orman varlığı açısından oldukça fakirdir. İlçede yaklaşık 2 bin ha. baltalık orman alanı, 9 bin ha da bozuk baltalık orman alanı bulunmaktadır. İlçede çayır ve mera alanı ise 18.900 ha’dır. 3.1.5 Su Kaynakları 3.1.5.1. Akarsu, Göller ve Sulama Projeleri Şırnak İli arazisinin batı ve güney kesimindeki bazı düzlükler dışında büyük bölümü akarsular tarafından yarılarak platolar oluşmuştur. İdil ilçesinin kuzeyindeki Dicle nehri, İlçe ile Güçlükonak İlçesi arasında doğal bir sınır oluşturmaktadır. Ayrıca İlçenin muhtelif bölgelerinde baharda yağan ve eriyen kar sularını toplayan, yazın da kuruyan bir kaç dere yatağı mevcuttur. Bunların belli başlıları Dupiç ve Saklan dereleridir. İlçede ayrıca Şırnak ilindeki tek gölet olan Dirsekli Göleti bulunmaktadır. Şırnak ilinde önemli bir doğal göl bulunmamaktadır. DSİ tarafından tesis edilip, 1968 yılında işletmeye açılan İdil ilçesindeki Dirsekli Göleti toplam 84 ha’lık yüzeye sahip olup sulama amaçlı kullanılmaktadır. Saklan deresinden beslenen göletin su kalitesi iyi olup 2,5 hm3 yıllık ortalama su potansiyeli mevcuttur. Toplam brüt 183 ha alan sulanmaktadır. GAP kapsamında yapılan yatırımların en önemlilerinden biri halen inşa halindeki Dicle Nehri üstündeki Ilısu Barajı ve HES ile proje halindeki Cizre Barajı ve HES’in hizmete açılması ile Cizre ve İdil ovalarında 660 bin da tarımsal arazinin sulanması planlanmıştır.6 3.1.5.2. Yeraltı Su Kaynakları İlçede yeraltı su kaynakları ile ilgili veriler aşağıda sıralanmıştır. Tablo: 3. İdil İlçesi Yeraltı Su Kaynakları Ünite Ası Derinlik Debi (m) (lt/sn) Akkoyunlu 340 Aksoy 202 Aksoy Hırbi 304 Aktepe 90 Mz. Alakamış111 Babet 5 6 Ünite Ası 5 5 3 5 1 Ocaklısınır Okçu Krk. Ortaköy Oyalı-1 Oyalı-2 Derinlik Debi (m) (lt/sn) 100 94 75 350 350 3 3 3 4 6 GAP BKİ 2004: GAP Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Projesi, Ankara. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Web Sitesi, Erişim Tarihi Ekim 2012 15 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu Alataş Aşağı Bozburun Yavşan Bozkır Çığır ÇığırÇığırGültepe Çınarlı Yeniköy Mz. Dumanlı Mz. Girberaz Güzelova Haberli Harbak Kaşıkçı Kayalı Kentli Kırca Kozluca KozlucaKöy YeşilceHzm. Mz. Köyceğiz Bakım E. Köyceğiz Kurtuluş Jan.Krk. Kuyulu KuyuluMerkezTepeli Mz. Mizgefrok Tabur 100 122 330 240 100 160 110 180 240 62 200 425 180 255 340 140 350 60 150 392 142 135 350 300 143 400 5 6 6 6 4 2 3 6 5 5 6 5 4 8 6 4,5 6 4 5 4 2,5 2 5 4,5 3,5 5 120 2,5 Oymak Özbek Pınarbaşı Sarıköy Sırtköy Tekeköy-1 Tekeköy-2 Tepecik Tepeköy Toklu Topraklı TopraklıUçarlı Dera Mz. Uğrak Uğrak-Telpiz Varımlı Mz. Yağmurca Yayalar Yazman YIBO Yolaçan Sınır Yolaçan Sınır Krk. Yörük Krk.-2 Yukarıyavşan Yüksekköy-1 Yüksekköy-2 Yüzsüren 240 120 120 430 180 110 133 70 438 407 255 340 430 95 125 120 112 254 354 280 90 48 200 120 132 410 160 3 1,5 4,5 8 1,5 3,5 4,5 4 5 3 7 7 2 2,5 3,5 4 4 5 5 6 4 3 1 2,5 1 5 2,5 (Kaynak: Şırnak Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, SınırŞırnak Krk. İli Çevre Durum Raporu, Şırnak, 2007) 3.2. Sosyal Yapı 3.2.1. Yerleşim ve Nüfus 3.2.1.1. Yerleşim Dokusu İdil ilçesi dağınık bir yerleşim dokusuna sahiptir; İlçe bütünü, temel olarak kentsel niteliğe sahip 1 ilçe merkezi, 2 belde ve 63 köy olmak üzere toplam 66 meskun ana yerleşim biriminden oluşmaktadır. Ayrıca bazı köylere bağlı köy altı yerleşim yerleri (mezralar) ve beldelere bağlı mahalle adı altında yine köyler (bunlar da mezra olarak nitelenebilir) bulunmaktadır. Tüm bunlar hesaba katıldığında toplam 86’si kırsal olmak üzere 87 yerleşim yeri bulunmaktadır. Tablo: 4. Yerleşim Yerleri Sayısı Kent Belde 1 2 Köy 63 Mezra 21 Toplam 87 (Kaynak: www.tüik.gov.tr, TÜİK 2011 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’nden hesaplanmıştır 1.224 km² yüzölçümü olan ilçenin, 2011 nüfusu 70.187 kişidir. Buna göre ilçede nüfus yoğunluğu 57 kişi/km2’dir. Şırnak ili genelinde ise nüfus yoğunluğu 64 kişi/km2’dir. Yerleşim köy ve beldelerin ortalama birimlerinin ortalama nüfusu yaklaşık 700 kişidir. Köy ve mezraların ise ortalama nüfusu 473 kişidir. Kırsal alandaki yerleşim yerlerinin (belde ve köylerin) nüfus grupları açısından dağılımına bakıldığında, büyük bölümünün 251-500 ve 500-1000 nüfusa sahip orta boy yerleşim yerleri olduğu ortaya çıkmaktadır. Nüfusu 2000’in üstünde 4 yerleşim birimi bulunmaktadır; bunlardan ikisi Sırtköy ve Karalar Beldeleri, diğer ikisi de Pınarbaşı ve Oyalı köyleridir. 250 nüfustan daha az nüfusa sahip kırsal yerleşim yerlerinin oranı sadece % 23 düzeyindedir (Tablo 5) 16 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu Tablo: 5. Kırsal Yerleşim Yerlerinin Nüfus Gruplarına Göre Dağılımı Yerleşim Toplam İçindeki Oran Nüfus Grubu Yeri Sayısı (%) 100 ve altı 7 10,77 101-250 8 12,31 251-500 20 30,77 501-1000 14 21,54 1000-2000 12 18,46 2000+ 4 6,15 Toplam 65 100,00 (Kaynak: www.tüik.gov.tr, TÜİK 2011 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’nden hesaplanmıştır Yerleşimlerin coğrafi dağılımı incelendiğinde, doğu batı doğrultusunda uzanan MardinŞırnak Devlet Yolları (D380 ve D 400) ve Dicle nehrinin belirleyici olduğu görülmektedir. Devlet yollarına kuzey-güney doğrultusunda bağlanan yollarla köylere ulaşılabilmektedir. Mezrası olan köyler aşağıda Tablo 6’da verilmiştir. Tablo:6. İdil Köyleri ve Mezraları Köy Mezrası Alakamış Babet Çukurlu Çalgıtahtı Çığır Gültepe Yeniköy Duru Çayırlı Güzelova Alataş Hendek Kahnireş Kentli Yokuş Kozluca Yeşilce Köyceğiz Şeker Köy Kurtuluş Kuyulu Sulak Oymak Özbek Topraklı Uğrak Yavşan Yuvalı Mezrası Geldi Tepeli Elcani Bahçeli Köşklü Tuğla Dera Telzip Yukarı Yavşan Camili Tablo: 7. İdil İlçesi Köyleri Coğrafi Bilgileri Köy Adı İl Merkezine İlçe Merkezine Uzaklık Uzaklık AÇMA AKDAĞ AKKOYUNLU AKSOY ALAKAMIŞ BASAKKÖY BEREKETLİ BOZBURUN BOZKIR ÇIĞIR ÇINARLI ÇUKURLU DİRSEKLİ DUMANLI DURUKÖY GEDİK 95 km 65 km 96 km 124 km 105 km 97 km 82 km 90 km 109 km 110 km 115 km 97 km 77 km 100 km 85 km 106 km 27 km 25 km 24 km 32 km 30 km 20 km 8 km 17 km 35 km 30 km 40 km 20 km 3 km 24 km 25 km 30 km Rakım 715 650 850 750 630 850 780 900 850 600 850 800 780 820 690 630 m m m m m m m m m m m m m m m m 17 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu GÜZELOVA HABERLİ HENDEKKÖY IŞIK KAŞIKÇI KAYALI KAYI KENTLİ KIRCA KOZLUCA KÖYCEĞİZ KURTULUŞ KUYULU MAĞARAKÖY OCAKLI OKÇU ORTACA ORTAKÖY OYALI OYMAK OZAN ÖĞÜNDÜK ÖZBEK ÖZEN PEÇENEK PINARBAŞI SARIKÖY SULAK TEKEKÖY TEPECİK TEPEKÖY TOKLU TOPRAKLI UÇARLI UĞRAK ULAK ÜÇOK VARIMLI YAĞMURCA YALAZ YARBAŞI YAVŞAN YAYALAR YAYLAKÖY YAZMAN YOLAÇAN YÖRÜK YUVALI YÜKSEKKÖY (Kaynak: Yerel Net 115 km 110 km 67 km 105 km 125 km 100 km 93 km 135 km 125 km 115 km 90 km 125 km 86 km 115 km 95 km 75 km 115 km 105 km 130 km 95 km 95 km 95 km 130 km 105 km 93 km 85 km 110 km 70 km 70 km 105 km 105 km 87 km 115 km 93 km 115 km 93 km 93 km 103 km 105 km 68 km 85 km 75 km 110 km 75 km 95 km 105 km 75 km 70 km 97 km Web Sitesi) 40 km 30 km 17 km 20 km 50 km 22 km 12 km 40 km 40 km 35 km 25 km 38 km 12 km 40 km 27 km 29 km 27 km 26 km 25 km 14 km 15 km 17 km 34 km 10 km 15 km 18 km 23 km 15 km 17 km 35 km 35 km 11 km 40 km 17 km 34 km 17 km 8 km 27 km 30 km 15 km 8 km 30 km 35 km 28 km 20 km 40 km 22 km 17 km 12 km 800 m 980 m 450 m 750 m 900 m 780 m 800 m 700 m 660 m 550 m 650 m 650 m 830 m 1000 m 670 m 610 m 720 m 660 m 660 m 850 m 670 m 790 m 620 m 680 m 750 m 670 m 900 m 650 m 700 m 590 m 830 m 850 m 800 m 920 m 680 m 900 m 830 m 710 m 600 m 600 m 780 m 600 m 800 m 750 m 780 m 655 m 650 m 450 m 830 m İlçe merkezinde; 1979 yılından itibaren devlet tarafından göçer aşiretlerinin iskânını sağlamak için Atakent ve Turgut Özal mahallelerinde Köy Hizmetleri İl Müdürlüğünce sosyal konutlar yapımı planlanmış ve Ekim 1986’da 196 adet olmak üzere 1998’de toplam 344 konut 18 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu tamamlanarak hak sahiplerine dağıtılmıştır. 1989 yılına kadar ilçe merkezi Yukarı mahalle ve Aşağı mahalle olmak üzere iki mahalleden oluşmaktaydı. Göçer ailelerinin ilçe merkezine yerleşmesi sonucunda nüfusta ciddi bir artış meydana gelmiş ve mevcut mahalleler yetersiz hale gelmiştir. Bu bağlamda yeni oluşan semtlerin idare durumu Belediye Başkanlığı Encümenliğince yeniden düzenlenmiş, Yukarı Mahalle, Aşağı Mahalle, Yeni Mahalle, Atakent Mahallesi ve Turgut Özal Mahallesi olarak 5 mahalleye dönüştürülmüştür. İlçe nüfusunun başlangıçta hızla artması sonucu imar planı uygulamaları dikkate alınmadan sağlıksız ve düzensiz bir şehirleşme oluşmaya başlamıştır. Buna köylerden ilçe merkezine çeşitli sebeplerle yaşanan yoğun göçte eklenince gecekondu şeklinde binaların yapımı her geçen gün daha da artmıştır.7 İdil belediyesi alanı 1.263 hektardır ve bunun % 75,5’i imarlı konut alanıdır. İdil’de imarsız konut alanı büyüklüğü 80 hektardır ki, bu ciddi nüfus baskısı olmamasına rağmen kentte plansız yapılaşmaya işaret etmektedir. Üstelik İdil’de imarlı boş alan miktarı da 40 hektar kadardır. Bu sorunu gidermek için İdil’de yeni gelişme alanı ve meskun yoğun konut alanı belirlenmiştir. Bu alanların toplamı 156 hektardır. Sanayi alanı ise yok denecek kadar azdır. Yeşil alan ise 32 hektardır. İlçe merkezindeki beş mahalledeki toplam konut sayısı 2944’tür. Mahallelerde imara uygun konutların oranı % 20 ile % 10 arasında değişmektedir. İdil belediyesi tarafından imara açılma ihtiyacı olan alan miktarı 350 hektar olarak bildirilmiştir. 3.2.1.2. Nüfus Türkiye İstatistik Kurumu tarafından yapılan 2011 yılı Adrese Dayalı Nüfus Tespiti çalışmasına göre İdil İlçesi’nin toplam nüfusu 70.187 kişidir. İdil ilçesi nüfus büyüklüğü açısından Şırnak ilinin, Cizre ve merkez ilçeden sonra, en büyük ilçesidir. Toplam il nüfusu içindeki payı yaklaşık olarak % 22.76’dır. Türkiye’de nüfusu 20.000’in üzerinde olan yerleşim yerleri kent olarak tanımlanmaktadır. Bu ölçüt açısından 2011 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçlarına göre 24.087 nüfus ile sadece İdil ilçe merkezi kent niteliğine sahiptir. Belde ve köyler ise kırsal yerleşimler niteliğindedir. İlçenin toplam nüfusunun kır ve kente göre dağılımına bakıldığında, toplam ilçe nüfusunun % 34.32'si ilçe merkezinde, yani kentte yaşamakta, nüfusun geri kalan % 65.68.1’i ise kırsal alanda, yani belde ve köylerde yaşamaktadır. İdil ilçesi nüfusu, 2008-2011 yılları arasında yıllık %1,1 oranında artmıştır. Bu oran Türkiye genelinde %1,5, Şırnak ilinde ise %2,2 olarak geçekleşmiştir. İdil ilçe merkezi nüfusu ise aynı dönemde Şırnak ilçe merkezleri ile aynı oranda, yıllık %2,4 oranında artış göstermiştir. Kırsal nüfus ise Şırnak ili genelinde yıllık %1,9 oranında artarken İdil ilçesinde %0,5 oranında artmıştır. İdil köy ve beldelerin 2008-2011 yılları arasında nüfus verileri incelendiğinde 20 yerleşimin nüfusunun azaldığı görülmektedir. Nüfusu ilçe merkezi nüfus artış hızından daha fazla artan köyler de bulunmaktadır. Bunlar; Akdağ, Bereketli, Kayalı, Okçu, Oymak, Ortaköy, Özen, Tekeköy, Tepeköy, Üçok, Yağmurca, Yalaz, Yarbaşı, Akkoyunlu, Işık, Aksoy, Köyceğiz yerleşimleridir. 7 İdil Kaymakamlığı Brifing Raporu 19 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu Tablo: 8. İdil İlçesi Yerleşim Birimleri Nüfus Verileri (2008-2011) Yerleşim Birimleri İlçe Merkezi Akdağ Bereketli Bozburun Dirsekli Duruköy Hendekköy Kayalı Kuyulu Okçu Ortaköy Oymak Özen Peçenek Pınarbaşı (B) Sırtköy Sulak Tekeköy Tepeköy Toklu Ulak Üçok Yağmurca Yalaz Yarbaşı Yavşan Yörük Yuvalı Yüksekköy Merkez Bucağı Top. Haberli Bucağı Akkoyunlu Başakköy Bozkır Çınarlı Çukurlu Dumanlı Güzelova Haberli Işık (B) Karalar Kaşıkçı Kayı Kentli Mağaraköy Öğündük Sarıköy Topraklı Uçarlı Yayalar Haberli Bucağı Top. Oyalı Bucağı 2011-2008 2011-2008 Yıllık Nüfus 2011 Nüfusu Artış Hızı (%) 1.59 24.087 2,4 1 622 73 4,4 114 12 3,9 276 -17 -1,9 546 12 0,7 1.126 7 0,2 84 -5 -1,9 429 47 4,1 366 13 1,2 704 78 4,2 937 73 2,8 1.139 205 7,3 1.540 183 4,5 74 4 1,9 2.522 157 2,2 2.052 -934 -10,4 1.590 -30 -0,6 1.833 153 3,0 1.532 131 3,1 267 6 0,8 1.067 -69 -2,0 435 58 5,1 455 46 3,7 104 42 22,6 1.019 284 12,9 1.093 23 0,7 243 -42 -4,9 277 -26 -2,9 892 80 3,3 2008 2009 2010 22.496 21.919 22.801 549 102 293 534 1.119 89 382 353 626 864 934 1.357 70 2.365 2.986 1.620 1.680 1.401 261 1.136 377 409 62 735 1.070 285 303 812 609 108 297 544 1.138 86 396 368 679 905 1.017 1.473 75 2.472 2.474 1.653 1.754 1.449 258 1.108 407 435 88 875 1.083 281 294 876 615 116 278 546 1.152 88 414 368 724 922 1.092 1.514 73 2.482 2.178 1.656 1.779 1.493 267 1.114 439 461 97 951 1.106 298 289 891 22.774 23.202 23.403 23.338 564 0,8 422 133 450 209 91 892 372 155 59 3.986 264 130 328 439 142 456 215 80 920 381 151 73 3.878 276 138 348 440 128 430 215 79 943 386 152 67 3.858 268 140 320 315 43 531 337 295 342 43 525 354 295 44 -11 -30 6 8 7 19 -8 20 -169 -7 6 -4 6 16 -1 1 14 -9 3,5 -2,8 -2,2 1,0 2,9 0,3 1,7 -1,7 11,3 -1,4 -0,9 1,5 -0,4 327 46 522 345 304 466 122 420 215 99 899 391 147 79 3.817 257 136 324 6 343 45 523 359 295 9.035 9.018 8.985 8.943 -92 -0,3 1,6 -0,7 0,1 1,4 -1,0 20 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu Açma Aksoy Alakamış Çığır Gedik Kırca Kozluca Köyceğiz Kurtuluş Ocaklı Ortaca Oyalı Özbek Tepecik Uğrak Varımlı Yazman Yolaçan Oyalı Bucağı Top. Belde ve Köyler Top. İlçe Toplamı 410 892 805 1.984 189 370 1.087 599 279 250 44 2.046 1.023 892 854 730 798 297 413 961 812 2.007 193 364 1.088 627 289 260 43 2.105 1.065 904 856 743 834 296 432 965 821 2.038 179 345 1.072 639 306 274 44 2.116 1.066 898 840 717 857 292 432 978 836 1.997 186 315 1.039 660 291 263 46 2.109 1.039 930 864 708 840 286 22 86 31 13 -3 -55 -48 61 12 13 2 63 16 38 10 -22 42 -11 1,8 3,2 1,3 0,2 -0,5 -5,0 -1,5 3,4 1,4 1,7 1,5 1,0 0,5 1,4 0,4 -1,0 1,8 -1,2 13.549 13.860 13.901 13.819 270 0,7 45.358 46.080 46.289 46.100 742 0,5 67.854 67.999 69.090 70.187 2.33 3 1,1 (Kaynak: TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 2008-2011’den hesaplanmıştır) Nüfusun cinsiyete göre dağılımı açısından, İdil ilçesi ülke genelindeki dağılıma benzer bir yapı göstermektedir. Toplam nüfusun yaklaşık 50.1’ini kadınlar, % 49.9’unu ise erkekler oluşturmaktadır. Ancak şu da vurgulanmalıdır ki, köyde devamlı yaşayanlar açısından kadınların oranının biraz daha yüksek olduğu tahmin edilebilir. Çünkü erkekler, özellikle de genç erkekler yılın önemli bir bölümünü büyük kentlerde çalışarak geçirmektedirler. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımına bakıldığında, 14 ve 14 yaş altı çocuklar toplam nüfusun yaklaşık % 46’sını oluşturmaktadır. 15-29 yaş aralığındaki gençler ise nüfusun yaklaşık % 28’ini oluşturmaktadır. Bu tablo İdil’nın genç ve dinamik bir nüfus yapısına sahip olduğunu göstermektedir. 64 yaş üstü yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki oranı ülke ortalamalarının altında bir değere sahip olup, yaklaşık % 3 düzeyindedir. Yaşlı nüfus içinde kadınların oranı erkeklere göre daha yüksektir. Ekonomik olarak aktif nüfus olarak tanımlanan 15-64 yaş arası nüfus ise toplam nüfusun % 50.74’ünü oluşturmaktadır. Tablo: 9. Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Yaş grubu Toplam % Erkek % Kadın % 0-4 10533 15,00705 5474 15,80026 5059 14,23386 5-9 11353 16,17536 5787 16,70371 5566 15,66035 10-14 10399 14,81613 5353 15,451 5046 14,19729 15-19 9336 13,30161 4776 13,78554 4560 12,82989 20-24 5712 8,138259 2552 7,366142 3160 8,89089 25-29 5074 7,229259 2448 7,065955 2626 7,388442 30-34 4460 6,354453 2060 5,946024 2400 6,752574 35-39 3314 4,721672 1467 4,234377 1847 5,196669 40-44 2117 3,016228 1023 2,952807 1094 3,078049 45-49 1931 2,751222 971 2,802713 960 2,70103 21 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu 50-54 1202 1,712568 580 1,674123 622 1,750042 55-59 1477 2,104378 735 2,121518 742 2,087671 60-64 995 1,417641 446 1,287343 549 1,544651 65-+ 2284 3,254164 973 2,808486 1311 3,688594 Toplam 70187 100 34645 100 35542 100 Kaynak:(http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2&ENVID=adnksdb2Env&report=wa_turkiy e_il_ilce_yasgr.RDF&p_il1=2&p_ilce1=1425&p_kod=3&p_yil=2010&p_dil=1&desformat=html) ’den hesaplanmıştır.) Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımından görülen diğer ilginç bir veri, 20-39 yaş grubu içinde kadınların çoğunluğu oluşturmasıdır. Bu yaş grubu aslında ekonomide en aktif olan gruptur; kadınların çoğunluğu oluşturması, göçe genç erkeklerin katılımının daha yüksek olmasıyla açıklanabilir. Şekil 1: Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (%) Eğitimin en temel göstergelerinden bir tanesi okuryazarlık oranıdır ve 2011 yılı verilerine göre 6 yaş üstü nüfusun okuma-yazma durumuna bakıldığında, Tablo 10’dan dagörülebileceği gibi, ilçe genelinde okuma yazma bilmeyenlerin oranı % 12.77 ve okuma yazma bilenlerin oranı da % 87.23’tür. Bu oran Güneydoğu Anadolu Bölgesi bağlamında yüksek bir okuryazarlık oranına işaret etmektedir. Okuma yazma bilmeyenlerin kadınlar arasındaki oranı erkeklere göre daha yüksek olup, % 20.93’tür. Erkekler arasında bu oran % 4.29’a düşmektedir ki, bunlarında önemli miktarının yaşlı nüfus olabileceği beklenebilir. Tablo:10. 6 Yaş Üstü Nüfusun Okuma-Yazma Durumuna Göre Dağılımı Okuma-Yazma İlçe Toplamı İlçe Merkezi Belde ve Köyler Durumu Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Okuma yazma bilmeyen 12,77 4,29 20,93 10,41 3,65 17,13 14,06 4,65 22,95 Okuma yazma bilen 87,23 95,71 79,07 89,59 96,35 82,87 85,94 95,35 77,05 Toplam 100 100 100 100 100 100 100 100 100 Kaynak: www.tuik.gov.tr, 2011 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’nden hesaplanmıştır. 22 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu Beklenebileceği gibi, belde ve köylerde okuma-yazma bilenlerin oranı (% 86) ilçe merkezine göre (%89) biraz daha düşüktür ve kadınlar arasında okuma-yazma bilmeyenlerin oranı kırsal alanda yaklaşık % 23'e kadar çıkmaktadır. Ancak bu veriler göstermektedir ki, okuma yazma açısından kır ile kent arasındaki makas oldukça daralmıştır8. Şekil 2. 6 Yaş Üstü Nüfusun Okuma-Yazma Durumu 15 yaş üstü nüfusun eğitim durumuna göre dağılımına bakıldığında, durumu bilinmeyenler dışarıda tutulduğunda, okuma yazma bilmeyen nüfusun bu yaş grubundaki nüfusa oranının yaklaşık % 15.86 olduğu görülmektedir. Bu oran kadınlar için yaklaşık % 23.9 düzeyindedir. Bir okul bitirmediği halde okuma yazma bilenlerin oranı ise yaklaşık % 11’dir. Bu grupta kadın ve erkekler yakın değerlere sahiptir. En büyük grubu ilkokul ve ilköğretim mezunları oluşturmaktadır. İlkokul mezunları açısından erkeklerin ve kadınların oranları birbirine çok yakın değerlere sahiptir. Ortaokul ve lise mezunlarının oranı sırasıyla % 13,17ve 3.51’dir. Gerek ilköğretim gerekse de lise mezunlarının oranının yüksekliği, erkek olsun kadın olsun yeni kuşakların eğitime yönelmelerinin veya yöneltilmelerinin bir göstergesidir. Ancak erkek ve kadın arasındaki farklılaşma ortaokul ve liseden sonra oldukça açılmaktadır ki, bu da ilköğretimden sonra kız çocuklarının okula gönderilmediğinin bir işaretidir. Bu bir ölçüde de liselerin sadece merkezi konumda ve çok nüfuslu yerleşim yerlerinde bulunması, köylere yaygınlaşmaması ile bağlantılıdır; kız çocukları belirli bir yaştan sonra köy dışına gönderilmek istenmemektedir; kuşkusuz bunda kırsal alanda ulaşım imkanlarının kısıtlı olmasının da payı bulunmaktadır. Üniversite ve daha üstü mezunların oranı ise % 3.39 düzeyindedir. Tüm bu göstergeler, İdil nüfusunun eğitim düzeyinin bölge geneli ile karşılaştırıldığında yüksek olduğunu ortaya koymaktadır ve bunun nedenlerinden birisi kalıcı veya mevsimlik göç nedeniyle büyük kentlerle bağlantıların güçlü olması ve kentlerden etkilenme olabilir. Önemli bir eğitim göstergesi de okullaşma oranları olup, okul öncesi eğitim ve ilköğretimde okullaşma oranları oldukça yüksek düzeylerdedir ve yıldan yıla artmaktadır. Okul öncesi eğitimde 6 yaş grubu için okullaşma oranı 2010-2011 öğretim yılında yaklaşık %47 iken, bu oran 2011-2012 öğretim yılında % 77.57 gibi ülke ortalamalarının oldukça üstünde bir orana çıkmıştır. İlköğretimde ise okullaşma oranı yaklaşık % 100 düzeyindedir. Bu oranlar 8 TÜİK (2011) Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları 2011, http://www.tüik.gov.tr) 23 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu İdil halkının eğitime verdiği önemin bir göstergesidir. Ancak lise düzeyinde okullaşma oranları açısından kız çocukları için sorunlar yaşandığı görülmektedir. Her yerleşim yerinde lise bulunmadığından ve liselerin bulunduğu yerleşim yerleri köylere uzak olduğundan kız çocuklarının çoğunluğu liseye gönderilmemektedir. Bunda toplumun kız çocuklarının eğitimine duyarsız olmasından ziyade, okulların ve ulaşım koşullarının yetersizliği rol oynamaktadır. 3.2.2. Göç ve Göç Örüntüleri İdil İlçesi’ndeki göç örüntülerini anlamak açısından elimizde iki türden veri bulunmaktadır. Bunlardan biri nüfus artış hızlarıdır ki, bu bize bölgeden bölge dışına veya bölge dışından bölgeye doğru göçle ilgili bir fikir vermektedir. Önceki bölümde belirtildiği gibi, İdil kırsal alanının nüfus artış hızının azaldığını göstermektedir. İdil ilçe merkezinin nüfus artış hızı her ne kadar pozitif değerlere sahip olsa da düşüş eğiliminde olduğunu göstermektedir; muhtemeldir ki, köy ve beldelerdeki nüfusun bir kısmı ilk aşamada İdil ilçe merkezine göçmekte, daha sonra da daha büyük kentlere göç etmektedirler. TKV uzmanlarının köylerde yaptığı araştırmalarda; 1. Erkeklerin ve özellikle genç erkeklerin geçici işlerde (inşaat, market, turizm vb.) çalışmak üzere büyük kentlere mevsimlik göçüdür. Bu göç faaliyetine katılanlar çalışmak için zamanlarının yılda yaklaşık 5 ile 9 ayını bölge dışı kentlerde (başlıca İstanbul’da) geçirmekte, işin durumuna göre belirli aralıklarla veya iş sezonunun kapanması ile birlikte ilçe merkezine veya köylerine geri dönmektedirler. Özellikle kırsal alanda önemli miktarda haneden genç erkekler bu türden göç olayına katılmakta ve hane bütçesini sınırlı ölçüde desteklemektedirler. Ancak burada vurgulanması gereken husus, bu göçün zaman içinde genç erkeğin evlenmesi ile birlikte kalıcı bir göçe dönüşmesi ve zincirleme göç etkisi yoluyla köydeki yakınlarını da (kardeş, akraba vb.) yanına çekmesidir. Zaten yıldan yıla nüfusun azalma hızının artıyor olması da bu olguyu ortaya koymaktadır. Bu tür göçün en büyük olumsuz etkisi öncelikle kadınlar üzerinde olmaktadır; köydeki işlerin çekilip çevrilmesi hemen hemen tamamen kadına kalmakta ve kadının ev içi ve ev dışı iş yükünü artırmaktadır. Özellikle genç evli kadınların kocalarının bu göçe katılmaları durumunda, böylesine geleneksel değerlerin ağırlığını koruduğu bir toplumda ayrıca geride kalan kadın üzerinde kayınpeder/kaynana/kayın ve diğer yakın akrabaların toplumsal kontrolü ve baskısının artıyor olması da beklendik bir durumdur, ve bu kadınların kente kalıcı göç konusunda kocaları üzerinde etkide bulunmaları da oldukça yüksek bir olasılıktır. Köylerde yapılan mülakatlar ve odak grup görüşmeleri bulguları da, kalıcı göçü daha çok yeni evli çiftlerin gerçekleştirdiğini göstermektedir. 2. Tarım işleri için mevsimlik göç. Bu göç olayı hem İdil ilçe merkezinde fakat daha ağırlıklı olarak kırsal alanda yoğun olarak yaşanmaktadır; çalışma yapılan köylerden mevsimlik tarım işçiliğine gidildiği tespit edilmiştir. Mevsimlik tarım işlerine genel olarak hanece gidilmektedir; şayet hanede yaşlı ve bakıma muhtaç kişiler var ise, bunlar ve bunlara bakacak bir kişi geride bırakılmakta ve hanenin diğer üyeleri mevsimlik tarım işlerinde çalışmaya gitmektedirler. Genel olarak kayısı toplamak için Malatya’ya, fındık toplamak için Giresun’a, patates işi için Nevşehir’e, pamuk çapası ve toplama için Şanlıurfa’ya ve sera/sebze-meyve depolarında çalışmak üzere Antalya’ya gidilmektedir. Mevsimlik göçü genellikle çavuş diye tabir edilen kişiler organize etmekte ve geçen yıl günlük 30 TL olan yevmiyenin %10’unu almaktadırlar. Mevsimlik göçe giden bir kişi günde yaklaşık 27 TL kazanmaktadır. Mevsimlik göç için 24 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu gidilen yerlerdeki ulaşım ve yemek giderleri yine işçiler tarafından karşılanmaktadır. Mevsimlik işçiliğe giden hanelerin çalışma ve yaşam koşulları oldukça elverişsizdir ve bu göçten en fazla çocuklar olumsuz etkilenmektedir; en başta çocuklar okula akranlarından 1-2 ay geç başlamak zorunda kalmaktadırlar. 3.2.3 Sosyo-Kültürel Örgütlenme Güneydoğu Anadolu Bölgesinin genelinde olduğu gibi, İdil ilçesinde de aşiret ve büyük toprak sahipliğine dayalı bir sosyo-kültürel örgütlenme egemendir. Aşiret ileri gelenleri toplumu harekete geçirme kabiliyetine sahiplerdir. Ancak şu da vurgulanmalıdır ki, aşiret yapısı eski katı ve hiyerarşik yapısını büyük ölçüde yitirmiş, daha çok gerçek veya sanal akrabalığa dayalı birer dayanışma örgütlenmelerine dönüşmüştür. İdil çok kültürlü bir yapıya sahiptir. Bölgede Süryani ve Yezidilerin yerleşik olduğu köyler bulunmaktadır. 3.2.4. Aile Yapısı TKV uzmanlarınca İdil’in seçilmiş köylerinde örneklem hanehalkı anketleri sonuçlarına göre, İdil kırsal alanında hane halkı büyüklükleri 2 ile 24 kişi arasında değişmekte olup, ortalama hane büyüklüğü yaklaşık olarak 8.65 kişidir. Bu hane halkı büyüklüğü İdil kırsal alanında geniş ve çık çocuklu aile yapısının egemen olduğunu göstermektedir. Aslında bölgenin sosyo-ekonomik yapısı ve halkın geçim kaynakları bir yandan geniş aile yapısını desteklerken, diğer yandan da çekirdek aileye geçişi gerekli kılmaktadır; erkeklerin kentlerde geçici çalışmaya gitmeleri (eşlerini ve çocuklarını köyde bırakarak) ve mevsimlik tarım işçiliği aile içi yardımlaşma ve dayanışmayı gerektirdiğinden kalabalık ve geniş aile yapısını desteklerken, özellikle genç evlilerin kentlere göç etmeleri eğilimi çekirdek aile yapısının oluşumuna yol açmaktadır. Köylerde özellikle kadınlarla yapılan odak grup çalışmalarından elde edilen bilgilere göre, genelde hanelerde birkaç kuşak bir arada yaşamamakta, evlenen çocuklar evden ayrılıp ayrı bir ev açmaktadır. Sadece, norm olarak, evlenen erkekler ilk evlilik yıllarında anne-baba ile birlikte oturmakta, ikinci bir oğulun evlenmesi ile birlikte anne-baba evinden ayrılarak ayrı ev açmaktadır. Diğer önemli bir husus çok çocukluluğun hakim olmasıdır. Hane büyüklüğünü artıran da temel olarak bu çok çocukluluk eğilimidir; ailelerde çocuk sayısı ortalama olarak 5 ile 7 arasında değişmektedir. Bazı ailelerde çocuk sayısı 10’a kadar çıkabilmektedir. Çocuk sayısının fazlalığında önemli etkenlerden birisi erken yaşla evlenme eğilimidir. Kızlar ağırlıklı olarak 17 yaşında evlenmektedirler. İdil kırsal alanında bir yandan hayvancılık ve bitkisel üretim, diğer yandan da mevsimlik tarım işçiliği yapılması nedeniyle kadınların iş yükü ve yaşam koşulları oldukça ağırdır. Erkeklerin kentlerde mevsimlik çalışmaya gittiği hanelerde tüm tarımsal işler kadınlar tarafından yürütülmek (hayvan bakımı her durumda istisnasız kadın işidir) durumundadır. Ev işleri ve şebeke suyu olan köylerde dahi suyun yetersizliğinden dolayı eve su taşınması işi de kadınlar tarafından yapılmaktadır. Kadınların iş yükünün oldukça ağır olması, kadınlarda önemli sağlık sorunlarına (bel ağrısı, kadın hastalıkları, romatizma) yol açmaktadır. 25 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu 3.3 Doğal ve Kültürel Miras 3.3.1 Bölgenin Tarihi Büyük uygarlıkların kurulduğu Mezopotamya bölgesinde yer alan İlçe, değişik tarih devirlerinde çeşitli uygarlıkların etkisi altında kalmış ve her uygarlık bugüne değin izler bırakmıştır. İdil İlçesi tarihi M.Ö.2000’li yıllara kadar gitmektedir. Mardin’in tarihine göre, Antakya’yı, Nusaybin’i ve Midyat’ı kuran Nikkaur adındaki bir kral aynı zamanda İdil’i de kurmuştur. İlk adı Zarih idi. Bu kelime Arapça olup, “ekici” demektir. M.Ö. 2000’li yıllarda bu beldeye yerleşmiş olan Zapdey adındaki bir bey yöreye kendi adını vermiştir. Böylece bir süre beldenin ismi “Beyt Zapdey” yanı “Zapdey’in evi” olarak kalmıştır. Bölgede sırasıyla Gutiler, Asurlar ve Aramiler hüküm sürmüştür. MÖ 6. yüzyıla kadar Bölge Zarih adıyla anılmaktaydı. M.Ö. 600 yıllarında Persler burayı istila ettikten sonra Hazağ (Hazak) ismini vermişlerdir. M.Ö. 311 yılında Pers İmparatoru Darius’un Büyük İskender’e yenilmesiyle bu bölgede Hellenizmin etkisi altına girmiştir. Hellenistik dönemde Hazak olarak anılan ve M.Ö.3 23 yılında İskender’in ölümüyle birlikte Selevkos Krallığının elinde kalan İdil; daha sonra Roma İmparatorluğu topraklarına katılmıştır. Hazreti İsa’nın doğumundan sonra Hıristiyanlığın dünya üzerinde yayılmasına paralel olarak, halk, Hıristiyanlığı kabul etmiş ve M.S. 57 yılında bölgeye gelen Mor Aday isminde bir havari tarafından Süryanilik yayılmıştır. Çok yakın zamana kadar İlçe Merkezi ve pek çok köy Süryani Kadim mezhebine bağlı iken, Müslüman halkın İlçeye yerleşmesi ve Hıristiyanların yurt dışına göç etmeleri sonucu Müslümanlar çoğunluk durumuna gelmişlerdir. Tarihsel gelişim içinde yakın zamana kadar Hıristiyan nüfusunun çoğunlukta olduğu bir İlçe olan İdil’in İlçe merkezine 1970′li yıllardan sonra Müslüman köylerin ve göçer (koçer) ailelerin yerleşmesi, buna karşın Hıristiyan vatandaşların yurt dışına ve büyük şehirlere göç etmesiyle demografik yapısı değişmiştir. Göç nedenleri; tarım alanlarındaki verim düşüklüğü, hayvancılığın istenilen düzeyde yapılamaması ve siyasi istikrarsızlıktır. Göçler yurt dışında Suriye, Lübnan, Almanya, İsveç ve İsviçre’ye; yurt içinde ise, Mardin, Diyarbakır, Gaziantep, Adana, Mersin ve İstanbul İllerine olmaktadır. İlçede farklı dini inançlara bağlı vatandaşlar bulunmaktadır. Bunlar Süryaniler, Müslümanlar ve bir tek köyde mevcut olan Yezidilerdir. 1970’lı yıllarda İlçeye yerleşen Müslümanlar bugünkü nüfusun hemen hemen % 99’unu teşkil etmektedir. 1924 yılına kadar köy olan İdil, 1924 yılında Cizre İlçesine bağlı bir Bucak, 1937 yılında İlçe olmuştur. İdil başlangıçta Mardin İline bağlı bir İlçe iken; 18 MAYIS l990 tarih ve 20522 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 16 MAYIS 1990 tarih ve 3647 sayılı kanunla Şırnak İline bağlanmıştır. 1937 yılında İlçe olduktan sonra Midyat İlçesine bağlı Haberli (Basibrin) bucağı ile Nusaybin İlçesine bağlı Oyalı (Alyan) bucağı ve bunlara bağlı köyler İlçeye bağlanmıştır. İdil Kaymakamlığının teklifi ve Şırnak Valiliği’nin uygun görmesi sonucunda boşalmış köylerin tamamına geri dönüş izini verilmiş olup köye geri dönüşler sürmektedir. Terör nedeni ile boşalan köylerden Peçenek, Basak, Işık, Çukurlu, Kayı, Yalaz ve Yuvalı köylerine yerleşen 26 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu vatandaşlarımıza ilçe Kaymakamlığınca gerekli hizmetler götürülmektedir. Boşalan köylerden Yayla Köyüne ise geri dönüş izni verilmesine karşın henüz köye dönen olmamıştır. İdil İlçe Merkezi beş mahalleden ibaret olup, Eski İdil olarak bilinen Aşağı Mahallede Süryani vatandaşlar da yaşamaktadır. Hıristiyanlardan genç nüfus çoğunlukla yurt dışına göç etmiştir. İlçede yalnızca 8 Hıristiyan aile mevcuttur. Müslüman nüfus önce İlçe içinde Yukarı Mahalleye 1970 yılından itibaren yerleşmiş ve gayrimenkul edinmiştir. 1978 yılından itibaren de çoğunluğu teşkil etmiştir. Halen İlçeye bağlı Haberli, Öğündük ve Sarıköy ile İlçe merkezi Aşağı Mahallede Süryani vatandaşlar ikamet etmektedir. Yezidi vatandaşlar ise Mağara Köyünde yaşamaktadır. 3.3.2. Doğal ve Kültürel Değerler İdil ilçesinde çok sayıda kültürel ve doğal tescilli varlık bulunmaktadır. Süryani Kiliseleri önemli tarihi dinsel yapılar olarak tescillenmiştir. Tablo: 11. İdil İlçesinde Tescilli Tarihi ve Doğal Varlıklar No Kültür Varlığı Yeri Niteliği 20 Maraday Kilisesi Basak Köyü Dinsel 21 Maryohanna Kilisesi Öğündük Köyü Dinsel 22 Mor Corcıs Dinsel Mor Tuğma Kilisesi İdil İlçe Merkezi İdil İlçe Merkezi İdil İlçe Merkezi Aşağı Mah. Haberli Köyü Mor Şalito Kilisesi Haberli Köyü Dinsel Mor Kavmi Kilisesi Haberli Köyü Dinsel Mor İsminu Mor Eseyo Kilisesi Mor Barsavmo Manastırı Mor Dodo Kilisesi Haberli Köyü Haberli Köyü Haberli Köyü Dinsel Dinsel Dinsel Haberli Köyü Dinsel 24 Asırlık Ağaç Doğal Varlık 25 Eski Hendek Harabeleri Taşınmaz İdil İlçe Merkezi-Aşağı Mah. Meryem Ana Kilisesi Bahçesinde Hendek Başak Köyü Sivil Mimarlık Mor Şemun Meryem Ana Kilisesi 23 26 Tescil Karar TarihSayısı 2.11.2002 3037 2.11.2002 3036 Dinsel Dinsel 17.2.2005 177 Dinsel 10.6.2009 2294 10.6.2009 2296 10.6.2009 2295 Kalıntılar 10.6.2009 2293 17.2.2005 177 10.2.1990 388 13.10.1988 62 27 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu Örneği 47 48 Timur Çeşmesi İdil İlçe Merkezi Oyalı Köyü Havindi Kaya Yerleşimleri (Kaynak: GAP BKİ, GAP Bölgesi Turizm Master Planı, Mevcut Durum Raporu, 2011) Timur Çeşmesi: İdil İlçe merkezinde olup, Timurleng tarafından yapıldığı rivayet edilmektedir. Yapısına uygun olmayan bir şekilde restore edilerek günümüzde halen çeşme olarak kullanılmaktadır. Meryem Ana Kilisesi: İdil ilçe merkezinde bulunmaktadır. Meryem Ana Kilisesin yapımına MS 57 yılında başlanmıştır. Kilise Anadolu’da Hıristiyanlığın yayıldığı ilk yıllarda yapılmıştır. Süryani Ortodoks cemaatine ait kilise faal durumdadır. Kesme taştan inşa edilmiş yapı, bazilika planında, üç nefli olup üzeri çatı ile örtülmüştür. Dış cepheler sağır tutulmuş, kaba yontu taşlarla örülmüştür. Sonradan bir çan kulesi eklenmiştir. Tescilli olan kilise sağlam ve bakımlıdır. 2005 yılında restorasyonuna başlanan kilise, 2008 yılında çalışmalar tamamlanarak ibadete açılmıştır. Etrafı sütunlarla çevrili ve kale görünümünde olan kilisenin yanına ayrıca 150 kişinin kalabileceği bir misafirhane inşa edilmiştir. Mor Corcis Kilisesi: İdil kent merkezinde bulunan kilise, MS 303 yılında inşa edilmiştir. İdil Süryani Kadim Vakfı tarafından restore edilmiş ve çevre düzenlemesi yapılmıştır. Mor Şemun Kilisesi: İdil İlçe Merkezinde bulunan Mor Şemun Kilisesi, bir dönem cezaevi ve kahvehane olarak kullanılmıştır. İdil Süryani Kadim Vakfına ait kilisenin vakıf tarafından restore edilmesi planlanmıştır. Harap vaziyette olan yapının çevresi ve bahçesinin temizliği İdil Belediyesi tarafından yapılmıştır. Ayrıca İdil’de Mor Eşayo Kilisesi, Mor Yakup, Mor Mejdalaniye, Mor Azizlayto, Mor Yohanon, Tarihi Mor Yakup evi bulunmaktadır. Bu kiliselerin hiçbiri halen ibadete açık değildir. İdil Süryani Kadim Vakfı kademeli olarak kiliselerin restorasyonlarına devam etmektedir. Mor Yakup Kilisesi: İdil İlçesi Öğündük Köyü’nde yer alan kilisenin MS 600 yıllarına ait olduğu düşünülmektedir. Kilise köyün içinde bir manastır kompleksi olarak yapılmıştır. Avluya güneyden anıtsal bir kapı ile girilmektedir. Yapıda çoğunlukla taş malzeme kullanılmıştır. Kemer ve üst örtüde tuğla kullanılmıştır. Kilise faal ve bakımlıdır. Tescilli olup ibadet ve ziyarete açıktır. Mor Aday Kilisesi: Kilise Öğündük köyüne bağlı Başak Mezrasında bulunmaktadır. Eski bir Süryani yerleşimi olan köy, 19. yüzyıl sonlarında terkedilmiştir. terk edilmesinden sonra bir ara ev olarak kullanılan kilise günümüzde kendi haline bırakılmıştır. Kilisenin güneybatısına iki mekan daha eklenmiştir. Birincisi iki katlı, ikincisi tek katlıdır. Üzerleri beşik tonoz örtülü küçük ölçekli mekanlardır. Ayrıca kuzeydoğu, kuzeybatı, güneybatı ve kuzey cephe ortasına eklenen silindirik kuleler yapının görünüşünü etkilemiştir. Bu kuleler aşağıdan yukarıya doğru daralmaktadır. Dış cepheler taş örgü ve düzgün yapıdadır Tescilli olan kilise ile ilgili çalışmalar devam etmektedir. Mor Dodo Kilisesi: Kilise İdil ilçesi Haberli köyünün kuzeybatısında, köye hakim bir noktada yer almaktadır. Kompleks bir yapıdır. Kilisede farklı dönemlerde muhtelif onarım ve eklentiler yapılmıştır. Yapı tamamen taş malzeme ile inşa edilmiştir. Süryani kilisesi olan yapı oldukça sağlam durumdadır ve ibadete açıktır. 28 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu Mor Eseyo Kilisesi: Mor Dodo kilisesinin güneyinde avlunun kuzey doğusundadır. Avluya bakan batı cephesine derin bir apsis açılmıştır. Kilisede farklı dönemlerde çeşitli onarım ve eklentiler yapılmıştır. Kilise tamamıyla taştan inşa edilmiştir. Dıştan düz dam örtülü olarak yapılmıştır. Cephesindeki avluya açılan dış apsis önemlidir. Günümüzde kullanılmamaktadır. Mor Kavmi Kilisesi: İdil ilçesinde bulunan kilise iki bölümlü olup girişte naos bölümü ile bunun doğusundaki mezbahtan oluşmaktadır. Sıvalı olan duvarlarına kırmızı renk ağırlıklı kök boya ile figür ve süslemeler yapılmıştır. Yapının dış cephesinde oldukça iri blok taşlar kullanılmıştır. Ziyaret amacı dışında kullanılmamaktadır. Mor Şalito Kilisesi: İdil ilçesi Haberli köyünde bulunan kilise kuzeyden güneye doğru eğimli bir araziye yapılmıştır. Taş duvarlı ve tek neflidir. 2006 yılında köydeki Süryani halk tarafından onarılmıştır. Mor Tuğma Kilisesi: İdil ilçesi Haberli Köyünde bulunan kilise tek nefli ve doğu-batı yönünde dikdörtgen planlıdır. Ortasında taştan bir sunak masası, duvarlarına muhtelif nişler ve güneydoğu köşesine pencere açılmıştır. Yapıda tümüyle taş malzeme kullanılmıştır. Sağlam durumda olan kilise halen kullanılmamaktadır. Mor İsminu Kilisesi: İdil ilçesi Haberli Köyünde bulunan kilise köyün güney tarafında yolun altındaki mezarlığın kuzeyinde yer almaktadır. Sağlam durumda olan kilise halen kullanılmaktadır. Mezarlık içerisinde de sanduka şeklinde süslemeli Süryani mezar yapıları bulunmaktadır. Mor Barsavmo Manastırı: Manastır İdil ilçesi Haberli köyünün güney doğusunda meskun mahal dışında yer almaktadır. Badem ağaçları arasında yüksek bir yere kurulmuştur. Köyden patika bir yol ile gidilmektedir. Kilisenin kuzeyinde çan kulesi, kuzey doğusunda ise anıt mezar yer almaktadır. Mor Meryem Kilisesi: İdil ilçesi Haberli köyünde bulunan kilise köyün güne karşı yamacında kurulmuştur. Taş duvarlı ve tek neflidir. Kuzey cepheden tek bir kapıyla girilmektedir. Sağlam ve kullanılmaktadır. Havindi Kaya Yerleşimleri: Havindi Kaya Oyuğu yerleşimleri İdil ilçe merkezinin 29 km güneyinde yer almaktadır. Mağaraların bulunduğu alan İdil-Midyat karayolunun 20. kilometresinde yer alan Oyalı Köyü yol ayırımının 9 km güneyindedir. Söz konusu kaya yerleşimleri kayalık alanların oyulması suretiyle yapılmıştır. Yolun sağ tarafında 28’i yerleşim, 4’ü su sarnıcı ve 1 tanesi de cami olarak kullanıldığı anlaşılan 33 adet kaya yerleşmesi tespit edilmiştir. Yolun solunda ise 4 kaya yerleşmesi yer almaktadır. Hivindi kaya yerleşimleri günümüzde kullanılmamaktadır. Özellikle Hasankeyf’te bulunan kaya yerleşmeleri ile benzeşmektedir. Aladino Kasrı: İdil İlçesi Aladino Mevkiinde, meskun mahal dışında, Dicle nehri kenarında yer almaktadır. Üzeri düzleştirilmiş büyükçe bir kaya üzerine tek katlı olarak inşa edilmiştir. Nehre bakan cephesi kemerli üç pencereyle hareketlendirilmiştir. Üst örtüsü yıkılmıştır. Kasır 2009 yılında tescil edilmiştir. İdil tarafından ulaşımı zordur. 29 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu 3.3.3. Yöresel Sosyal Etkinlikler ve El Sanatları İdil ilçesinde geleneksel olarak düzenlenen etkinlikler şöyledir: Birinci Bizim İdil Şenliği, 11-12 Ekim 2004 İkinci Bizim İdil Festivali, 2-8 Kasım 1998 Üçüncü Bizim İdil Eğitim, Bilim, Kültür Şenliği, 28-30 Nisan 2000 Dördüncü Bizim İdil Şenliği, 2001 Beşinci Bizim İdil Eğitim Kültür ve Sanat Şenliği, 08-10 Ekim 2004 12-13 Mart 2011 tarihlerinde “Uluslar arası Geçmişten Günümüze İdil Sempozyumu” Yedi Bölge Yedi Renk İdil’de Buluşuyor Halk Oyunları Festivali Türkiye Eskrim Turnuvası Final Yarışmalarının İdil’de Düzenlenmesi Kitap Kumbaram Projesinin uygulanarak, Kitap Fuarının açılması İdil ilçesinde kendine has özellikleri bulunan el sanatlarına; şal-şepik, kilim, keçe, halı, el yapısı yastık yüzleri, dantel çeşitleri, heybeler, sırt çantaları, buğday sapından yapılmış tepsiler, sepet çeşitleri, tahta kaşıkları ve seccadeler örnek verilebilir. 9 3.4. Genel Ekonomik Yapı 3.4.1. İstihdam ve İşsizlik DPT’nın İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırmasına göre Türkiye deki 10 872 ilçe arasında İdil 847 nci sırada yer almaktadır . İdil İlçesi’nde ekonomi tarıma dayalıdır. Aktif nüfusun %77.7 si tarımda çalışmaktadır11. Aslında bu oran, tarımın mutlak tam istihdamının karşılığı değildir. Arazi mülkiyet yapısındaki dengeli olmayan dağılım, kırsal nüfusun önemli bir diliminin mevsimlik göç (mevsimlik işçilik) yaşadığını göstermektedir. Nitekim, gerçekleştirmiş bulunduğumuz anket çalışması sonuçlarına göre toplam nüfusun %30,79’u ve yine toplam hanelerin ise % 62,78’i mevsimlik göç ile mevsimlik işçilik yapmaktadır. Aynı anket sonuçlarına göre toprağı bulunmayan hane oranı %15 düzeyine ulaşmaktadır; ayrıca az toprağa sahip haneler bu değerler içine alınmamıştır12. Bu olgu, gizli işsizlik sorununun önemli boyutlara ulaştığını göstermektedir. İdil’de tarımsal istihdam oranı %77,7 düzeyindedir. Kişi başına düşen ekili alan 4.37 da/kişi dir. Tablo: 12. İdil İstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı İstihdam % Tarım İmalat Sanayii Hizmetler İdil 77.72 0.62 21.66 (Kaynak: GAP BKİ 2012: GAP EKKP Alt Bölge Belirleme Stratejik Planı,2011, Ş.Urfa.) Tablo 12’den de görüleceği üzere istihdam tarıma dayanmaktadır. İmalat sanayi istihdamı (%0.62) yeterli düzeyde olmamakla birlikte, hizmet sektöründe de (%21.66) ilerleme sağlanamadığı anlaşılmaktadır. 9 İdil Kaymakamlığı Brifing Raporu, 2012 DPT 2004: İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması, Ankara 11 GAP BKİ 2012: GAP EKKP-Alt Bölge Belirleme Stratejik Planı, Ş.Urfa. 12 İdil Kaymakamlığı 2012: Kırsal Kalkınma Planı-Mevcut Durum Anket Değerlendirme EK’i, İdil. 10 30 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu İlçe’nin Midyat-Cizre yolu üzerinde bulunması beşeri özelliklerini belirlemede önemli bir etken olmuştur. Cizre İlçesine yakınlığı ve ekonomik ihtiyaçlarını buradan karşılaması önemli toplumsal bir özelliktir. İdil için Cizre, hem tarihte hem de günümüzde önemli bir ticari merkez olmuştur. Irak sınırında neredeyse tüm ticari ilişkiler Cizre üzerinden yapılmaktadır. İlçenin Suriye ile olan ticareti ise Nusaybin bağlantılıdır. Bu yönleri ile Nusaybin, Cizre ve farklı nitelikleri ile Midyat, İdil ekonomisini ve sosyal yaşamını önemli oranda etkilemiştir. İlçenin Irak ve Suriye’ye yakınlığı, şehir ekonomisi açısından hayati önem taşır. İlçe halkı, geçmişte Suriye ve Irak’la informal ticaret yaparak geçimini temin etmekteydi. Geçmiş yıllara göre günümüzde, tarım sektörünün ekonomideki payının azaldığını buna karşın hizmet sektörünün önem kazandığını görmekteyiz. İlçede henüz sanayi tesisi bulunmamaktadır. İlçe halkının halen en önemli geçim kaynağı, hizmet sektörü ve tarımdır. Habur sınır kapısının yeniden faal hale gelmesiyle başlayan yoğun ekonomik faaliyet, İlçe’de “damlama etkisi” yapmaktadır. Önceleri sadece kamu servisleri ile sınırlı olan hizmet sektörü, mazot taşımacılığı ile çeşitlenmiş ve zenginleşmiştir. Kamyon ve ticari taksilerle yapılan taşımacılık, ilçeye önemli ölçüde gelir sağlamaktadır. Tarımsal gelirler içerisinde hayvancılıktan elde edilen kazançlar önemli bir yer tutmaktadır. Hayvanlardan elde edilen süt, peynir, yün, et ve yağ gibi ürünler tüccarlara satılmaktadır. İlçede bahar aylarında mevsimlik mandıralar kurulmaktadır. Bu mandıralar topladıkları sütten elde ettikleri ürünleri büyük yerleşim yerlerine götürerek pazarlamaktadırlar. İlçede et kombinası ve modern mandıra uygun örgütlenmelerle kurulduğu takdirde yetiştiricinin gelir düzeyi artacaktır. İlçede tarım ürünlerinden özellikle buğday, arpa, mercimek, nohut, pirinç ve pamuk yetiştirilmektedir. Haberli ve Öğündük köylerinde bağcılık yaygındır. Dicle Nehri kıyısında bulunan Sulak, Hendek, Yuvalı, Yarbaşı, Bereketli ve Dirsekli köylerinde sebzecilik yapılmaktadır. İlçede elde edilen tarımsal ürünler İlçe Merkezinde veya çevre ilçelerde pazarlanmaktadır. Alakamış, Gedik, Çığır gibi sulama imkânı olan köylerde sulu tarım, özelliklede pamuk üretimi önemli bir geçim kaynağıdır. Devlet Su İşleri (DSİ) tarafından yeraltı suyu bakımından zengin olan ova köylerinde sulama amaçlı sondaj yapılması halinde birçok arazinin sulanabilir hale geleceği, bunun sonucunda da, pamuk üretiminde önemli artışların meydana geleceği tahmin edilmektedir. İlçede üretilen pamuk Fiskobirlik’in Nusaybin şubesine veya tüccarlara satılmaktadır. Hayvan varlığı yönünden büyük potansiyele sahip olan İlçede bilimsel anlamda hayvancılığın yapılmaması, ilkel usullerle göçer aşiretler tarafından yapılması ve hayvan ürünlerinin iyi pazarlanamaması nedeniyle hayvancılıktan elde edilen gelir düzeyini giderek azalmaktadır. Zirai açıdan başlıca sorunlar; vatandaşa modern tarım uygulamalarının aktarılmasında karşılaşılan güçlükler, gübre kullanımındaki eksiklikler ve sulanabilir tarım arazisi için gerekli olan yeraltı ve yüzey suların yetersizliğidir (sulama projesi mevcut durum itibariyle). Hem elektrik üretmek hem de sulama suyu temin etmek üzere inşa edilecek olan Cizre barajından elde edilecek sulama suyundan İlçedeki 48 köy ve mezra faydalanacaktır. Bahse konu köy ve mezraları kapsayan sulama projesinin etüt çalışmaları Devlet Su İşleri Diyarbakır 10. Bölge Müdürlüğünce 26.10.1989 tarihinde başlatılmıştır. 31 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu Tarım konusunda belirtilmesinde yarar görülen bir diğer husus da arazi ihtilaflarıdır. Bu problemin zamanında çözülmesi, zirai verimin artırılması açısından önem arz etmektedir. Arazi ihtilafları sebebiyle halen bir kısım tarımsal arazide üretim yapılamamaktadır.13 İlçe merkezinde halkın geçim kaynaklarına ilişkin net veriler bulunamamakla birlikte, belediye ile yapılan görüşmelerden alınan bilgiler, halkın geçim kaynaklarına göre dağılımına ilişkin yaklaşık bir görüş sağlamaktadır. İdil’de geçim kaynakları açısında birinci sırayı yaklaşık % 30 ile düzenli işçilik alırken, bunu yine yaklaşık % 20-30 oranıyla mevsimlik tarım işçiliği izlemektedir. Üçüncü sırada yaklaşık % 18 oranıyla şehir içinde geçici işler izlemektedir. Her biri yaklaşık % 10’arlık paya sahip olan memurluk ve sınır ticareti geçim kaynakları açısından dördüncü sırada yer almaktadır. Küçük oranlarda olan diğer geçim kaynakları ise büyük kentlerde geçici-mevsimlik işler (%5), küçük esnaflık ve taşımacılık (% 3’er), çiftçilik, hayvancılık ve zanaatkârlıktır. İdil ilçe merkezinde işsizlik oranı tahmini olarak % 30 dile getirilmiştir. Örneklem hanelerle yapılan anket sonuçlarına göre ise işsizlik oranı kentsel alanda % 25.2, kırsal alanda ise % 42.7 gibi yüksek oranlara çıkmaktadır. 3.4.2. İlçenin Gelir Yapısı Devlet Planlama Teşkilatı’nın 2004 yılında gerçekleştirmiş bulunduğu, “İlçelerin SosyoEkonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması”na göre İdil İlçesi, 872 ilçe içerisinde 847. sırayı almaktadır. İdil’nın, tarım dışı sektörler yanında sosyal programlar ve diğer refah ölçütleri açısından da ilerleme kaydetmesi gerekmektedir. İstihdam ve işsizlik bölümünde de açıklandığı üzere, kırsal işsizlik önemli boyutlara ulaşmış bulunmaktadır. Tarımsal üretime yönelik sorunların çözümlenmiş değildir. Ayrıca, tarımsal ticarette üretici gelir paylarının düşük düzeyde seyretmekte oluşu, ürün işleme ve paketleme faaliyetinin önemli olduğu sonucunu doğurmaktadır. 3.4.3. Ticari ve Mali Yapı İdil İlçesi’nde ticaret, gerçek ve tüzel kişiler tarafından sürdürülürken, 254 ü taşımacılık, 256 sı değişik hizmet meslek gruplarından olmak üzere toplam 510 gerçek ve tüzel kişilik bulunmaktadır. 3.5. İdari Yapı İdil, İdil, ilçe teşkilatı kurulduğu 1937’den 1990’a kadar Mardin iline, 1990’da Şırnak İlinin kurulmasıyla Şırnak’a bağlı bir ilçe olarak mülki idare taksimatında yer almaktadır. İdil Belediyesi dışında ilçede Karalar ve Sırtköy Beldeleri bulunmaktadır. İlçede, 64 Köy ve 21 Mezra bulunmaktadır. Kamu hizmetleri genel olarak 1993 yılında tamamlanan Hükümet Konağında verilmektedir. Hükümet Konağının giriş katında Adliye, birinci katında Mal Müdürlüğü ve Nüfus Müdürlüğü, ikinci katında Kaymakamlık ve İçişleri Bakanlığı teşkilatı büroları, üçüncü katında ise Milli Eğitim Müdürlüğü, Tapu ve Sicil Müdürlüğü ile Müftülük yer almaktadır. İlçe Tarım Müdürlüğü, Halk Eğitim Merkezi, İlçe Jandarma Komutanlığı ve İlçe Emniyet Müdürlüğü müstakil binalarda hizmet vermektedir. Emniyet Müdürlüğü bünyesinde Trafik Tescil ve Denetleme Büro Amirliği’de bulunmaktadır. İlçede Ziraat Bankası tek banka olarak hizmet vermektedir..14 13 14 İlçede gerçekleştirilen “Gözlem Çalışmaları” ve “ Mülakatlar,2012 İdil Kaymakamlığı Brifing Raporu, 2012 32 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu 3.6. Sosyal ve Teknik Altyapı 3.6.1 Sosyal Altyapı 3.6.1.1 Eğitim Altyapısı 3.6.1.1.1 Örgün Eğitim Tablo 13’ten de görülebileceği gibi, İlçe merkezinde olmak üzere 2 adet toplam 9 derslikli anaokulu bulunmaktadır. Ana okullarından ayrı olarak okul öncesi eğitim veren ilkokullar da vardır. Bu kapsam da toplam 27 okul öncesi eğitim dersliği bulunmaktadır ki, bu sayı İdil ilçesi için yetersiz kalmaktadır. İlk ve ortaokulların köylere kadar yayıldığı görülmektedir. İlk ve ortaokul düzeyinde bölge kırsal alanında gelişkin bir yapıdan söz edilebilecektir. Ancak lise düzeyinde 4 okul bulunmakta (bunlardan birisi meslek lisesi) ve bunların tamamı ilçe merkezinde konumlanmıştır. Bu açıdan kırsal alandaki nüfusun ve özellikle kız çocuklarının eğitime erişimi açısından sorunlar bulunmaktadır. Veriler de bunu doğrulamaktadır. Lise altı eğitim kurumlarında kız öğrencilerin oranı daha yüksek iken, liseler de kız çocuklarının toplam öğrencilere oranı düşüş göstermektedir. Tablo: 13. İdil Örgün Eğitim Kurumları SIRA NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 Okulun Adı AÇMA İLKOKULU AÇMA ORTA OKULU AKDAĞ İLKOKULU - ORTAOKULU AKKOYUNLU İLKOKULU AKKOYUNLU ORTA OKULU AKSOY İLKOKULU AKSOY İLKOKULU AKSOY ORTA OKULU AKSOY ORTA OKULU ALAKAMIŞ İLKÖĞRETİM OKULU ALAKAMIŞ ORTA ÖĞRETİM OKULU ALATAŞ İLKOKULU ANAFARTALAR İLKOKULU ANAFARTALAR ORTAOKULU AŞAĞIYAVŞAN İLKOKULU AŞAĞIYAVŞAN ORTA OKULU ATATÜRK ORTAOKULU BABET İLKOKULU BAŞAK İLKOKULU Bener Cordan İlkOkulu Bener Cordan Orta Okulu Bereketli İlkokulu Bozburun İlköğretim Okulu BOZKIR İLKOKULU Derslik Sayısı Öğretmen Sayısı 5 4 9 8 8 7 7 4 4 4 5 4 12 4 2 7 7 5 5 4 8 2 21 16 8 8 20 2 1 23 23 1 8 4 Öğrenci Sayısı Erkek Kız 47 55 38 49 124 122 27 36 28 44 114 114 71 71 40 104 104 78 78 32 8 90 76 3 20 18 4 5 34 2 1 18 19 1 8 4 26 460 242 32 442 236 26 26 60 59 342 15 6 315 223 6 37 38 308 16 10 320 220 4 27 28 Toplam Öğrenci Sayısı 102 87 246 63 72 218 218 149 149 72 166 58 902 478 52 119 650 31 16 635 443 10 64 66 33 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 BOZKIR ORTAOKULU Camili İlkokulu - Ortaokulu Cumhuriyet İlk-Orta Okulu Ç.DEŞTADARA İLKOKULU Ç.DEŞTADARA ORTAOKULU ÇAYIRLI İLKOKULU ÇAYIRLI İLKOKULU Çığır İlkokulu Çığır Ortaokulu DERA İLKOKULU DERECİK İLKOKULU Dirsekli İlkokulu Dirsekli Ortaokulu DOLUCA İLKOKULU Dumanlı İlkokulu Dumanlı Ortaokulu DURU İLKOKULU ve ORTAOKULU Elcani ilkokulu Elcani ortaokulu Fatih Anaokulu Fatih İlkokulu Fatih Ortaokulu GÜLTEPE İLKOKULU Gürbaraz ilkokulu Gürbaraz Ortaokulu HARBAK İLKOKULU HENDEK İLKOKULU KARALAR İLKOKULU KAŞIKÇI İLKOKULU Kayalı iöo Kayı İlkokulu Kazım Karabekir Ortaokulu KENTLİ İLK VE ORTAOKULU KIRCA İLKOKULU KIRCA ORTAOKULU Kozluca ilköğretim okulu KÖYCEĞİZ İLKOKULU KÖYCEĞİZ ORTAOKULU KURTULUŞ İLKOKULU Kuyulu İlkokulu Mehmet Akif Ersoy İlköğretim okulu Mevlana Ortaokulu OKÇU İLKOKULU ve ORTAOKULU Ortaköy İlkokulu 4 9 32 11 5 4 4 5 6 2 2 4 4 1 9 9 10 2 4 3 16 16 2 8 8 2 1 18 2 1 2 8 8 8 8 8 6 4 2 2 6 13 58 11 6 4 4 4 6 2 1 6 7 1 9 10 8 2 5 4 11 10 2 5 4 2 1 22 1 2 1 18 10 4 1 9 6 3 3 1 61 81 891 123 56 34 34 59 72 22 57 75 733 147 73 44 44 66 68 18 5 5 36 40 23 78 74 96 15 50 35 254 180 29 40 7 77 61 99 27 35 35 250 200 18 22 35 30 18 8 316 36 41 20 11 309 14 17 34 13 250 45 30 30 61 66 37 11 10 40 15 218 37 27 11 41 64 53 22 15 17 32 398 331 8 9 8 5 11 6 124 136 78 134 117 77 118 156 1624 270 129 78 78 125 140 40 10 65 80 30 155 135 195 42 85 70 504 380 40 71 71 38 19 625 31 74 28 468 82 57 41 102 130 90 33 25 729 258 253 155 34 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 Ortaköy Ortaokulu OYALI İLKOKULU oymak ilköğretim okulu ÖĞÜNDÜK İLKOKULU Özbek İlköğretim Kurumu Özen İlkokulu Özen Ortaokulu PINARBAŞI İLKOKULU SIRTKÖY İLKÖĞRETİM OKULU SULAK İLKOKULU SULAK ORTAOKULU teke ilkokulu teke ortaokulu Tepecik İlkokulu Tepecik Ortaokulu Tepeköy İlkokulu Tepeköy Ortaokulu TOKLU İLKÖĞRETİM TOPRAKLI İLKÖĞRETİM OKULU UÇARLI İ.O. Uğrak İlkokulu Uğrak Ortaokulu Ulak İlkokulu Ulak OrtaOkulu Üçok İlkokulu Üçok Ortaokulu VARIMLI İLKOKULU VARIMLI ORTAOKULU YAĞMURCA İLKOKULU YARBAŞI İLKOKULU YARBAŞI ORTAOKULU Yatılı Bölge Orta Okulu Yayalar İ.Ö.O. Yazman İ.Ö.O Yeniköy İlkokulu Yeniköy Ortaokulu YEŞİLCE İLKOKULU YEŞİLCE ORTAOKULU YOLAÇAN İLKOKULU YUKARI YAVŞAN İLKOKULU Yüksekköy İ.Ö.O İdil Anadolu Lisesi İDİL ÇOK PROGRAMLI LİSESİ İDİL LİSESİ İdil Teknik ve Endüstri Meslek 8 9 11 2 9 9 9 18 2 7 7 11 11 9 8 11 8 7 6 3 8 8 9 9 4 4 5 5 2 8 8 22 9 8 5 7 4 4 2 2 8 12 16 37 24 7 9 15 2 11 11 10 13 2 5 8 11 9 7 7 12 8 7 8 3 5 5 6 8 5 6 3 5 2 3 2 22 9 14 3 8 3 6 2 1 13 8 34 47 23 59 165 160 15 106 166 87 9 37 102 100 155 115 77 60 173 109 47 41 27 48 36 90 55 27 41 59 77 48 59 179 131 15 99 129 93 4 34 109 103 165 119 72 70 158 116 48 33 27 45 30 81 64 33 31 57 70 20 65 65 53 60 291 39 144 65 72 39 33 29 34 126 130 503 792 252 247 43 146 42 72 45 56 23 21 155 138 488 520 47 118 344 291 30 205 295 180 13 71 211 203 320 234 149 130 331 225 95 74 54 93 66 171 119 60 72 116 147 68 130 113 538 82 290 107 144 84 89 52 55 281 268 991 1312 299 35 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu Lisesi 114 115 Fatih Anaokulu ZÜBEYDE HANIM ANAOKULU TOPLAM Kaynak: İdil İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü 3 6 911 4 7 956 35 35 43 35 11677 10786 70 78 22463 3.6.1.1.2 Yaygın Eğitim İlçede bir Halk Eğitim Merkezi Başkanlığı bulunmaktadır ve bu merkez yaygın eğitim programları uygulamaktadır. 2011-2012 öğretim yılında Halk Eğitim Merkezi Başkanlığı tarafından okuma yazma, mesleki kurslar, sosyal-kültürel kurslar, SBS ve YGS kursları olmak üzere toplam 88 kurs programı açılmış ve toplam 868 kişi bu kurslara katılarak belge almıştır. Bu kurslar için toplam 160 öğretmen veya usta öğretici görevlendirilmiştir. 3.6.1.2. Sağlık Altyapısı İdil ilçe merkezinde 70 yataklı bir devlet hastanesi bulunmaktadır. Devlet hastanesine ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda sunulmaktadır: Tablo: 14. İdil Devlet Hastanesi Açılış Tarihi Arsa Alanı Kapalı Alan Yatak Kapasitesi Yatak Doluluk Oranı (%) Yatak Başına Düşen Kapalı Alan Hastane Rolü-Acil Servis Seviyesi Ameliyathane Masa Sayısı Klinisyen Uzman Hekim Sayısı Poliklinik Oda Sayısı Yoğun Bakım Yatak Sayısı Diyaliz Cihaz Sayısı Kuvöz Sayısı (Kaynak: İdil Kaymakamlığı Brifing Raporu, 2012) 15.12.2009 35.362 m2 12.478 m2 70 46 178 m2 C-2 3 17 15 4 4 Devlet hastanesinden ayrı olarak İdil ve kırsal alanında sağlık hizmetleri Aile Sağlığı Merkezleri aracılığı ile verilmektedir. İlçedeki Aile Sağlığı Merkezlerindeki personel dahil, sağlık personeli sayısı ise aşağıdaki tabloda sunulmaktadır. Bu tablodan da görülebileceği gibi, ilçede sağlık personeli, özellikle doktor sayısı yetersizdir. Tablo: 15. Sağlık Personeli Sayısı Unvan Doktor Aile Hekimi Sağlık Memuru Hemşire Ebe ATT Tıbbi sekreter Çevre sağlık teknisyeni Sıtma işçisi Hizmetli (Kaynak: İdil Kaymakamlığı Brifing Raporu, 2012) Sayı 4 17 3 8 5 5 1 3 1 36 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu 3.6.2 Teknik Altyapı (Yol, İçme Suyu, Elektrik, Telefon ve Kanalizasyon) 3.6.2.1 Yol Durumu İlçe ulaşım açısından önemli iki karayolu bağlantısının arasındadır. Bunlardan birisi Cizre-İdil-Midyat-Mardin-Batman bağlantısını sağlayan karayolu diğeri ise, Irak-Türkiye bağlantısını sağlayan E-24 (İpek Yolu) karayoludur. Cizre-İdil-Midyat Karayolunun genişletme ve yenileme çalışmaları devam etmektedir. Köy yol bağlantıları da gelişkin bir yapı göstermekte olup, tüm köy yolları asfalttır. Sadece köy içi yollarının geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. 3.6.2.2 İçme Suyu Durumu İlçe merkezi sağlıklı içme suyuna 1984 yılında kavuşmuştur. Cehennem Deresinden İlçe merkezine getirilen bu suyun zamanla yetersiz olduğu anlaşılmış, 1998 yılında Şabaniden İlçe merkezine su getirilmiştir. Ancak hızlı nüfus artışı nedeniyle şebeke suyu çok yetersiz olup, vatandaşlar sondaj kuyusu açma, depo gibi alternatiflere yönelme durumunda kalmıştır. 2005 yılında GAP’a ait Sondaj makinesi ile ilçe merkezine üç adet kuyu açılmıştır. Bunlardan iki tanesi şebekeye bağlanmıştır. Ayrıca ilçe merkezine bir adet ayaklı depo bir adet de gömme depo yapılmış olup şuan faaliyettedir. Valiliğin katkıları ile 2001-2005 yıllarında Kurtuluş, Kırca, Oyalı, Özbek, Tepecik, Babet, Pınarbaşı, Köyceğiz, Duru, Ortaköy, Aşağı Yavşan, Yukarı Yavşan, Okçu, Yağmurca, Çığır, Yeniköy Mezrası (Çığır), Gültepe Mezrası (Çığır ), Kozluca, Yeşilce Mezrası (Kozluca), Uğrak, Telzip Mezrası (Uğrak), Yörük, Yüksekköy, Yuvalı, Akkoyunlu Dumanlı, Akdağ, Özen, Teke, Varımlı, Alakamış, Özbek (Gırbaraz mezrası) Akso, Yazman, Bozburun, Toklu, Kuyulu, Kuyulu (Tepeli mezrası), Kayalı, Öğündük, Topraklı, Topraklı (Dera Mezrası), Sarı, Mağara, Haberli, Bozkır, Yayalar, Çınarlı, Güzelova, Güzelova (Alataş Mezrası), Kentli, Kaşıkçı, Ulak, Sulak, Sulak (Elcani Mezrası), Ocaklı, Peçenek, Kayı, Işık, Çukurlu, Çukurlu (Gündiksımo Mezrası), Hendek, Yalaz, köylerinde kapalı su şebekesi yapılarak içme suyuna kavuşturulmuştur. 2005 yılında Valilin katkılarıyla İdil Emniyet Müdürlüğü bahçesine yine GAP’a ait sondaj makinesi ile kuyu açılmış olup, kapalı şebekesi yapılarak Emniyet Müdürlüğü Hastane ve Hükümet Konağına su verilmiştir. Mevcut durum itibariyle 64 köyün (köylerden biri boş) tamamında şebeke suyu bulunmaktadır, ancak 8 köyde su yetersizdir. Mezraların ise 5’inde yetersiz olmak üzere tamamında şebeke suyu bulunmaktadır. 3.6.2.3 Elektrik Durumu İdil’in elektrik şebekesi oldukça eski olup, ihtiyaca cevap verememektedir. İlçede meydana gelen elektrik arızalarının ve kesintilerinin ortadan kaldırılabilmesi için İlçe Merkezindeki elektrik hatlarının değişmesi, Botaş’a kurulacak santralin enterkonnekte sisteme bağlanması gerekmektedir. Botaş’tan sadece İlçe merkezine hitap edecek yeni bir hat çekilmesi için teklif yapılmış olup, yeni imar planının yapılmasının ardından şehir şebekesinin yenilenmesi yoluna gidilmesi planlanmıştır. Oyalı grubundaki elektrik direklerinin tümü değiştirilerek beton direk haline getirilmiştir. Valiliğin katkıları ile Kaymakamlıkça İlçe Merkezinde ilave aydınlatma yatırımı yapılmıştır. 37 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu TEDAŞ Şefliğinin bulunduğu bina hizmetlerin yürütülmesi açısından elverişsizdir. Bölge çapında en büyük sorun olan “kaçak elektrik” kullanımından dolayı sık sık arızalar meydana gelmektedir. İlçede köy ve bağlılarından olan Kurtuluş, Kırca, Yazman, Bozburun, Yolaçan, Varımlı, Ocaklı, Özen, Topraklı, Akkoyunlu, Bozkır, Dumanlı, Yayalar, Tepecik, Yeşilce Mezrası ve Tuğla Mezrası (Alakamış bağlısı) için güç artırımına ihtiyaç duyulmaktadır. 3.6.2.4 Telefon Durumu İlçede PTT Müdürlüğü ve Telekom hizmetleri aynı binada yürütülmektedir. 1991 yılında PTT santralı 1000’lik Dicle tam otomatik dijital santral haline getirilmiştir. Santral kapasitesi dört kabinet 11.0 sistem 2.243 hat kapasitelidir. Bu kapasiteden 1.601 abone aktif ve 634 boş kanal bulunmaktadır. İlçemize bağlı köylerden Çığır, Pınarbaşı, Öğündük ve köylerinde santral mevcuttur. Mevcut santrallerden 40 yerleşim birimi aboneli olarak yararlanmaktadır. Sulak, Hendek, Sırtköy, Elcani mezrası köylerine kablosuz sistemden telefon tahsis edilmiş olup, diğer tüm telefonsuz köylere 2001 yılı içerisinde kablosuz telefon sistemi tahsis edilmiştir. Tüm Köy, Belde ve Şehir Merkezinde ihtiyaç duyulan herkese telefon en kısa zamanda verilmektedir. İlçe şehir merkezinde 1956, köy santralleri 404, köy KTS telefonları 2921 olmak üzere toplam 5281 telefon çalışmaktadır. İlçede Radyo-Televizyon istasyonu bulunmamaktadır. Tüm santraller Fiberoptik hat bağlantılıdır. İstenildiği takdirde internet ADSL bağlantısı yapılmaktadır. PTT Merkez Müdürlüğünce 2005 yılı itibariyle Otomosyon hizmeti verilmekte olup Postbanka dönüştürülmüştür. Yerinde yapılan çalışmalar yaygın olarak mobil telefon kullanıldığı, dolayısı ile sabit telefona fazlaca ihtiyaç duyulmadığını ortaya koymaktadır. 3.6.2.5 Kanalizasyon Durumu İlçe kırsal alanında kanalizasyon altyapısı gelişmemiş olup, kırsal alanda sadece 3 yerleşim yerinde kanalizasyon şebekesi bulunmaktaktadır. 3.7. Sektörlerin Durumu 3.7.1 Tarım Sektörü ( Bitkisel Tarım, Hayvancılık , Balıkçılık ve Arıcılık-Bal Ormancılığı) 3.7.1.1. Mevcut Tarımsal Yapı Tarımsal faaliyetin (bitkisel ve hayvansal) yapılabilmesi için arazi varlığına ihtiyaç bulunmaktadır. Bir bölgenin tarımsal potansiyeli o bölgedeki verimli tarım arazileri ile çayırmer’a alanlarının varlığıyla doğru orantılıdır. Şırnak ili toplam arazi varlığının yaklaşık %24,8'ini tarım alanları (177,547 ha), %13,5'ini çayır-mera alanları (96.769 ha), %36'sını orman alanları (257.600 ha) ve %25,6 ise tarıma elverişsiz araziler (183.284 ha) oluşturmaktadır. Özellikle ildeki çayır mera alanları Türkiye ortalamasının (%26) çok altındadır. Ayrıca, yıllardan beri yapılan aşırı otlatma sonucu meralardaki bitki örtüsü kaybolmuş durumdadır. 38 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu Alt Bölge Kırsal Kalkınma Planı hazırlanacak İdil ilçesinin toplam yüzölçümü (Şırnak İli Tarım Mastır Planına göre) 126.600 hektar olup, İdil ilçesinin toplam arazi varlığının yaklaşık 55,1'ini tarım alanları (69.700 ha), %14,9'unu çayır-mera alanları (18.900 ha), %13,4'ünü orman alanları (16.929 ha) ve %16,6'sını ise tarıma elverişsiz (210.715 ha) alandan oluşmaktadır. 15 Şırnak ilinde 2001 tarım sayımına göre toplam 13.594 adet tarımsal işletme bulunmakta olup, 2.513 işletmenin ise arazisi bulunmamaktadır. Bu işletmelerin yaklaşık %41.8’inde arazi varlığı 50 dekardan azdır. İşletmelerin yaklaşık % 58.4'ü ise 100 dekardan küçük işletmelerden oluşmaktadır. Şırnak ilinde ortalama işletme büyüklüğü 140 dekardır. İlde tarım işletmelerinin çoğunluğu, aile işletmesi şeklinde yapılanmıştır. Bitkisel üretimde bulunan işletmelerden kendi arazisini işleyenlerin oranı %84’tür. Arazi sahibi işletmeler kendi arazilerinde, arazi sahibi olmayan işletmeler ise kira veya ortakçılık ile bitkisel üretim yapmaktadır. Alt Bölge Kırsal Kalkınma Planı hazırlanacak İdil ilçesi tarımsal işletme varlığı hakkında kesin veri olmamakla birlikte, İdil ilçesinde toplam 7365 hane halkının mevcut olduğu, bu hane halkından 4.253'ünün tarımsal faaliyette bulunduğu tahmin edilmektedir. Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğünün verdiği istatistiki verilere göre (ÇKS) 2012 yılında 2.850 işletmenin tarımsal faaliyet yaptığı anlaşılmaktadır. İldeki tarımsal işletmelerin 8.263 (%93)'ünde bitkisel ve hayvancılık faaliyeti birlikte yapılmaktadır. Sadece bitkisel üretim yapılan işletmelerin sayısı 718 (%6.5), sadece hayvancılık yapan işletmelerin sayısı 2.571 (%23.2) dir. İdil ilçesinde de benzeri oranlar söz konusudur. İdil ilçesinde arazisi olmayan ailelerin önemli bir kısmı küçük baş hayvan yetiştiriciliği ile uğraşmakta ve bu faaliyeti gezici olarak yapmaktadır. İlk baharda özellikle Van iline bağlı yaylalara giderek ilk bahar ve yaz aylarını bu yaylalarda geçirmektedirler. İdil ilçesi Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğünün bilgilerine (Çiftçi Kayıt Sistemi –ÇKS) göre 2012 yılında ilçede 2.632 işletmenin buğday, 245 işletmenin burçak, 174 işletmenin arpa, 46 işletmenin pamuk 15 işletmenin kırmızı mercimek, 3 işletmenin soya, 5 işletmenin mısır, 2 işletmenin aspir, tarımı yaptığı belirtilmiştir. Ayrıca, 824 işletmenin bağcılık (%90'ı sofralık çekirdekli üzüm olmak üzere, kurutmalık çekirdekli üzüm), 155 işletmenin karışık meyvecilik yetiştiriciliği yaptığı İlçe Müdürlüğü tarafından kayıt altına alınmıştır. İlçede yapılan incelemelerde Okçu köyünde Lokman DANIŞMAN adlı işletme sahibinin 5041 dekar genişliğinde arazi varlığına sahip olduğu anlaşılmıştır. Okçu köyünde buğday ekilen ortalama işletme büyüklüğü 400 dekardır. 3.7.1.2.Toprak Yapısı ve Arazinin Kullanım Kabiliyetlerine Göre Dağılımı Ana madde, iklim, topografya, bitki örtüsü ve zamanın etkisi ile çeşitli büyük toprak grupları oluşmuştur. Proje alanında büyük toprak gruplarından Alüvyal, Kolüvyal, Kahverengi orman, kireçsiz kahverengi orman, kahverengi, kireçsiz kahverengi, kırmızımsı kahverengi, Gri kahverengi podzolik topraklar ve kestane renkli topraklar bulunmaktadır. Büyük toprak gruplarının yanı sıra toprak örtüsünden ve profil gelişmesinden yoksun bazı arazi tipleri de görülmektedir. Araziler kullanma kabiliyetine göre 8 sınıfa ayrılmaktadırlar. Toprak verimlilik durumu ve sınıflandırmaları I. sınıftan VIII sınıfa doğru giderek azalmaktadır. İlk dört sınıf arazi; iyi bir 15 Şırnak ili İdil Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü Basılmamış İstatistikler 39 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu toprak idaresi altında bölgeye adapte olmuş kültür bitkileri ile orman, çayır-mera bitkilerini iyi bir şekilde yetiştirme yeteneğine sahiptir. Birinci ve ikinci sınıf arazilerin tamamına yakını ile üç ve dördüncü sınıf arazilerin bir kısmı Mutlak Tarım Arazisi diye adlandırılmaktadır. Bu sınıflandırmada toprağın derinliği, arazinin genel eğimi ve yağış miktarı belirleyici rol oynamaktadır. Beşinci sınıf araziler kültür bitkileri yetiştirmeye uygun olmadığı için çayır ve orman gibi uzun ömürlü bitkilere tahsis edilirler. İşlemeli tarıma elverişli olmayan ve kültür tarımının yapılmasını engelleyen bir çok sınırlamalar bulunmaktadır. Bu alanlardan genellikle çayır veya ağaçlık olarak faydalanılır. Altıncı sınıf araziler işlemeli tarıma uygun değildir. Yapılacak kültürel tedbirlerle (gübre, kireç, kontur karıkları, saptırma yapıları, su dağıtıcılar gibi) otlak, çayır mera alanı ve ağaçlık olarak kullanılabilir. Yedinci sınıf arazilerde eğim çok dik, şiddetli erozyon, toprak derinliği çok sığ yaşlık, taşlılık, kayalık, aşırı aşınım, tuzluluk veya sodiklik gibi kültür bitkilerinin yetişmesini engelleyen sınırlamalar vardır. Bu topraklar tarımsal yönden ekonomik değildir. Bu Araziler uygun bir toprak idaresi ile çayır (otlatma) ve orman için güvenle kullanılabilir. Sekizinci sınıf arazilerde toprak olmadığı için tarımsal üretim, mera ve orman alanı olarak kullanılması ekonomik değildir. Özellikle bu araziler yaban hayatı ile dinlenme yeri olarak kullanılabilirler. İdil ilçesinde üzerinde önemli ölçüde kültürel tedbirler almadan tarımsal faaliyet yapılabilen tarım arazisi miktarı (1 ve 2. sınıf araziler) 35 545 hektardır. Erozyon kontrolü başta olmak üzere bir dizi kültürel tedbirlerin alınmasıyla tarımsal faaliyet yapılabilen tarım arazisi miktarı ise 27 450 hektardır. Tablo:16. Şırnak İlinde Arazi varlığı (Ha) Arazi Sınıfı Şırnak (Ha) I. Sınıf 21.819 II. Sınıf 63.176 III.Sınıf 34.507 IV. Sınıf 23.585 V. Sınıf VI. Sınıf 100.980 VII. Sınıf 374.727 VIII. Sınıf 77.095 TOPLAM 695.889 Kaynak: Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü –Mardin İli Arazi Varlığı Mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü kaynaklarına göre Şırnak ili genelinde tarımsal faaliyet yapılan arazilerin %3.1ini (21.819 ha) Birinci Sınıf Araziler, %9.1'ini (63.176 ha) İkinci sınıf Araziler, %4.9'unu (34.507 ha) Üçüncü Sınıf Araziler, %3.4 ünü (23.585 ha) Dördüncü Sınıf Araziler oluştururken, %79.4 ünü Altıncı--Sekizinci Sınıf arasındaki araziler oluşturmaktadır.16 16 Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü –Mardin İli Arazi Varlığı/ Ankara-1997 40 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu Şırnak ilinde çok az teknik ve kültürel tedbirlerin alınmasıyla yapılabildiği arazi varlığı (I-IV sınıf) 143.087 ha dır. tarımsal faaliyetin Tablo:17. İdil ilçesinde Arazi Varlığı (Ha) Arazi Sınıfı İdil (Ha) I. Sınıf 3.589 II. Sınıf 31.956 III.Sınıf 14.900 IV. Sınıf 12.550 V. Sınıf - VI. Sınıf 14.511 VII. Sınıf 35.236 VIII. Sınıf 13.858 TOPLAM 126.600 Kaynak: Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü –Mardin İli Arazi Varlığı Aynı kaynağa göre İdil ilçesinde tarımsal faaliyet yapılan alan toplamı 126.600 ha olup, bu miktarın yaklaşık 62.995 ha birinci sınıfla dördüncü sınıf arazilerden oluşmaktadır. Mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü kayıtlarına göre İdil ilçesinde birinci sınıf arazi miktarı 3.589 ha, ikinci sınıf arazi miktarı 31.956 ha, üçüncü sınıf arazi miktarı 14.900, dördüncü sınıf arazi miktarı 12.550 ha.dır. Kurumların alan miktarları arasındaki farklılık İl, ilçe ve köylerin idari yapılanmalarındaki değişikliklerden kaynaklanma olasılığı vardır. 2005 yılı Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) verilerine göre İdil ilçesindeki toplam 32.854 hektar tarım alanının 31.096 hektarında tarla tarımı, 300 hektarında sebze, 1.458 hektarında meyve yetiştiriciliği yapılırken, 2011 yılı Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) verilerine göre İdil ilçesinin toplam tarım alanı 32.615 hektar olup, 28.412 hektarında tarla tarımı, 3000 hektarında nadas, 191 hektarında sebze, 1012 hektarında meyve yetiştirilmektedir.17 İlçedeki tarım arazilerinin bir kısmı taban arazi, bir kısmı etek, bir kısmı da yamaç arazi konumundadır. Etek ve yamaç arazilerin bulunduğu bölgelerde toprak sığlığı ve erozyon söz konusudur. Bu tip araziler bağ alanlarıdır. Önemli yer tutan meralarda aşırı otlatmadan dolayı erozyon hat safhadadır. Merkezden uzaklaştıkça dağ köylerindeki arazilerde taşlılık sorunu bulunmaktadır. İdil ilçesindeki arazilerin en önemli sorunu taşlılıktır. İdil arazilerinin %54.8'inde taşlılık sorunu bulunmaktadır. İlçede toplam olup, bunun 36.731 hektarı tarımsal faaliyette kullanılabilecek faaliyete uygunluk arazinin eğimi, arazinin üst toprağın derinliği gibi hesaplanmıştır. 17 ilçesinde toplam tarım 69.449 hektar taşlı arazi kabiliyettedir. Tarımsal kriterler dikkate alınarak http://www.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zu 41 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu Tablo:18. İdil İlçesi Arazi Varlığı, Toprak Derinliği ve Eğimi Toprak Derinliği Eğim Grupları Düz Derin Orta Derin Sığ TaşsızKayasız Taşlı TaşsızKayasız Taşlı TaşsızKayasız Taşlı 2.507 4.848 1.173 12.795 266 343 Hafif 6.561 135 7.395 5.467 8.810 10.799 Orta - 126 417 870 219 1.474 Dik - TOPLAM - 9.068 GENEL TOPLAM 4.983 8.985 14.051 Çok Sığ TaşsızKayasız Taşlı TOPLAM TaşsızKayasız Taşlı 3.946 17.986 744 22.766 17.145 14.565 12.916 15.201 15.386 4.925 1.261 14.007 1.261 18.932 17.541 15.826 27.667 43.174 69.449 19.132 28.117 9.295 26.836 43.493 112.497 Kaynak: Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü –Mardin İli Arazi Varlığı Tarım yapılan arazilerin büyük bölümü hafif ve orta meyilli arazilerden oluşmuştur. Dik meyilli arazilerde meyvecilik yapılmaktadır. İdil Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü ÇKS verilerine göre 2008-2011 yılları ürün ekim alanları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo:19. Köy ve işletme bazında ürün ekim alanları Ürünler Yıllar Köy İşletme Sayısı Sayısı Arpa Buğday Burçak K.Mercimek Mısır Pamuk Bağ Ekilen Toplamı Ekilen Toplamı Alan Alan 2008 2011 2008 2011 2008 2011 2008 2011 2008 2011 2008 2011 2008 2011 47 41 65 65 36 31 56 42 10 4 8 8 40 41 860 866 2.862 2.856 181 205 1.174 865 17 4 31 46 813 864 Ekilen Alan (Ha) 1.244 1.148 27.168 30.486 5.275 3.552 2.504 1.146 103 39 209 302 1.037 1.143 2008 36.503 2011 36.673 Kaynak: İdil Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü basılmamış bilgiler 2012 yılı İdil Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü ÇKS verilerine göre ilçede 2632 işletmede 22.970 hektar alanda buğday, 245 işletmede 375 hektar alanda burçak, 175 işletmede 345 hektar alanda arpa, 46 işletmede 310 hektar alanda pamuk, 151 işletmede 355 hektar alanda kırmızı mercimek, 5 işletmede 35 hektar alanda mısır, 3 işletmede 17 hektar alanda soya, 2 işletmede 6 hektar aspir ekimi yapılmıştır. 42 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu İlçede %90'ın üzerinde makarnalık buğday ekimi yapılmaktadır. İdil ilçesinde ÇKS kayıtlarından (2012 yılı ) elde edilen bilgilere göre 1055 hektar alanda sulu tarla tarımı yapılmaktadır. Bu alana meyve dikim alanı ile sebze ekim alanları dahil değildir. İdil ilçesinde; Şırnak İli Tarım Mastır Planı verilerine göre 1625 hektar arazide çeşitli şekillerde sulamanın yapıldığı belirtilmektedir.18 Alanda yapılan incelemelerde İlçede DSİ ve diğer kamu kurumlarınca yapılmış herhangi bir sulama yatırımına rastlanılmamış, sulama; arazi sahiplerinin arazilerinde kendi imkanlarıyla açtığı kuyularla ve mevcut su kaynaklarından kendi imkanlarıyla yapılan sulama şeklindedir. ÇKS kayıtlarına göre; Alakamış köyünde 1.870 dekar, Çiğir Köyünde 1400 dekar, Gedik köyünde 1.750 dekar, Kozluca köyünde 258 dekar, Kurtuluş köyünde 1.207 dekar, Ocaklı köyünde 1.500 dekar, Özbek köyünde 804 dekar, Tepecik köyünde 1.210 dekar ve Yolaçan köyünde 950 dekar olmak üzere ilçede toplam 10.549 dekar alan sulanmaktadır. 3.7.1.3. Bitkisel Üretim İlçede kuru koşullarda başta buğday (makarnalık buğday ve ekmeklik ) olmak üzere, arpa, kırmızı mercimek, kuru fasulye, nohut, fiğ, sulu koşullarda mısır (dane ve silaj), yonca, kuru soğan gibi tarla ürünleri, elma, armut, ceviz, badem, antepfıstığı, kiraz, dut, incir, nar, üzüm, erik, kayısı gibi meyveler, taze fasulye, hıyar, patlıcan, domates, biber (dolmalık, sivri), soğan, kavun ve karpuz gibi sebzeler üretilmektedir. Tablo 20’de İdil ilçesindeki tarım alanlarının dağılımı verilmiştir.19 Tablo:20. İdil İlçesindeki Tarım Alanlarının Dağılımı Sebze Toplam Ekilen tarla Nadas bahçeleri Meyve YILLAR Alan(dekar) alanı(dekar) alanı(dekar) alanı(dekar) alanı(dekar) 2005 32.854 31.096 300 1458 2011 32.615 28.412 3.000 191 1.012 Kaynak: TUİK (www.tuik.gov.tr) Tablo 20’nin incelenmesinden görüleceği gibi İdil ilçesinde son 6 yılda toplam tarım arazisi varlığında önemli bir değişme olmamıştır. Tarla alanlarında yaklaşık %8.6 oranında azalarak artarak 28.412 hektara düşmüştür. Nadas alanları 3.000 hektara çıkmıştır. Sebze ve meyve alanlarında da düşme olmuştur. 3.7.1.3.1.Tarla Bitkileri Üretimi Tablo 21 ’de İdil ilçesinde ekimi yapılan önemli tarla ürünlerinin ekim alanı, üretim ve verim miktarları gösterilmektedir.20 2000 Tablo:21. Önemli Tarla Ürünlerinin Ekim Alanı, Üretim Ve Verim Miktarları Ekilen Alan Üretim Verim Ürünler Yıllar (dekar) (ton) Kg/da 18 Buğday 214.230 33.840 33.840 Arpa 60.000 14.864 14.864 Nohut Kırmızı Mercimek 18.000 1.440 1.440 50.000 8.000 8.000 Şırnak ili Tarım Mastır Planı- Strateji Geliştirme Başkanlığı -Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü http://www.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zu 20 http://www.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zu 43 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 19 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı 2011 2010 2005 Durum Analizi Raporu Pamuk 1.620 500 500 Buğday 182.800 29.107 159 78.940 13.801 175 5.000 450 90 40.000 4.000 100 Pamuk 3.000 1.050 350 Buğday 277.591 72.170 266 1.500 299 221 70 8 160 781 130 227 Pamuk 3.600 1.469 408 Buğday 281.278 70.813 269 Arpa 45 10 222 Nohut Kırmızı Mercimek 27 7 259 2.771 1.241 448 Arpa Nohut Kırmızı Mercimek Arpa Nohut Kırmızı Mercimek Pamuk Kaynak: TUİK (www.tuik.gov.tr) TUİK verilerinin doğru olduğu kabul edildiğinde, tablodan görüleceği gibi 11 yıllık dönemde İdil ilçesinde Buğday ekim alanlarında %31.3 oranında artış olmuştur. Bu dönemde Arpa, Kırmızı Mercimek, Nohut ekim alanlarında çok büyük oranda düşüş olmuş hatta 2012 yılında ÇKS kayıtlarında nohut ekimine rastlanılmamıştır. İlçede yem bitkisi olarak fiğ ve yonca ekimi yapılmaktadır. Fiğ ve yonca ekim alanlarında son yıllarda önemli değişiklik olmamıştır. Tablo 22’de 2011 yılında Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğünün kayıtlarına göre İdil ilçesinde ekilen tarla ürünleri ve işletme sayıları verilmiştir. Tablo:22. 2011 yılı Tarla Ürünleri Ekim Alanları ve İşletme Sayısı Ürünler Yıllar Köy İşletme Ekilen Sayısı Sayısı Alan (Ha) Arpa 2011 41 866 1.148 Buğday 2011 65 2.856 30.486 Burçak 2011 31 205 3.552 Kırmızı 2011 42 865 1.146 mercimek Mısır 2011 4 4 39 Pamuk 2011 8 46 302 Ekilen Alan 2011 36.673 Toplamı Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü basılmamış istatistikler. 44 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu 2012 yılı İdil Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü ÇKS verilerine göre ilçede 2632 işletmede 22.970 hektar alanda buğday, 245 işletmede 375 hektar alanda burçak, 175 işletmede 345 hektar alanda arpa, 46 işletmede 310 hektar alanda pamuk, 151 işletmede 355 hektar alanda kırmızı mercimek, 5 işletmede 35 hektar alanda mısır, 3 işletmede 17 hektar alanda soya, 2 işletmede 6 hektar aspir ekimi yapılmıştır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından tarla ürünlerine verilen fark ödemesi desteğine rağmen nohut, mercimek, arpa ekim alanları ve üretim miktarı artmamıştır. İlçede Nohut ve mercimek üretiminin yapılmamasının nedenlerin başında bölgede bu ürünlerin verimlerinin düşük, olmasının yanında tarımsal girdilerin çok pahalı olması, fark ödemesi desteğinin çok az olması ve Toprak Mahsulleri Ofisinin nohut ve mercimek alımlarını yapmaması gelmektedir. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının yem bitkilerine verdiği destek miktarlarının bölge için yeterli olmaması nedeniyle yem bitkisi üretiminde istenilen gelişme kaydedilmemiştir. İlçede üretilen buğday ve arpa; yerel toplayıcılar, tüccar ve komisyoncular tarafından üreticiden satın alınmaktadır. 3.7.1.3.2. Meyve Üretimi Meyve bahçelerinin tesisi ve meyve üretimi için su kaçınılmaz bir girdidir. Özellikle meyve bahçelerinin ilk tesis edilmesinde (1-2 yıl) sulama suyuna büyük ihtiyaç duyulmaktadır. İlçede sulama suyunun olmaması nedeniyle bölgeye adapte olmuş ve az su isteyen meyveler üretilmektedir. İdil ilçesinde nar, zeytin, elma önemli bir değişiklik yoktur. dikim alanlarında artış olmuştur. Diğer meyvelerde İklim ve toprak yapısı itibariyle İdil ilçesi meyve üretimine uygundur. Antepfıstığı üretiminde periyodisite nedeniyle yıllar itibariyle dalgalanmalar olmaktadır. İlçede kurulacak antepfıstığı plantasyonlarında fiyat dalgalanmalarından daha az etkilenen bölgeye uygun fidan çeşitlerinin seçilmesi gerekmektedir. İlçe arazilerinin sulanması halinde ilçede basınçlı sulamaya (damla sulama) uygun olan bitkilerin yetiştirilmesi kaçınılmazdır. Dolayısıyla ilçede meyvecilik dikim alanlarının artacağı muhakkaktır. Ancak, ilçede oluşturulacak meyve plantasyonlarında çok dikkatli davranılması, iç ve dış pazar araştırması yapılarak meyve çeşitleri araştırma sonuçlarına göre önerilmelidir. Yapılacak çalışmalarda ürün işleme, depolama ve paketleme tesislerinin de ilçe için değerlendirilmesi gerekmektedir. Özellikle 2005 yılından itibaren Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından meyve bahçesi tesis eden çiftçilere önemli desteklemelerin yapılması ve bazı meyve fidanların Kaymakamlık ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı tarafından ücretsiz dağıtılması ilçede meyve üretiminin artmasında etkili olmuştur. İlçeye kısa dönemde sulama suyu gelme olasılığının çok düşük olduğu dikkate alınarak, ilçe kırsalında yaşayan ve özellikle kadınlara ek gelir sağlayacak evlerinin bitişiğinde 200-500 m2 büyüklükte böğürtlen bahçelerinin tesisi önem arz etmektedir. Böğürtlen yetiştiriciliği için bölgenin iklim ve toprak yapısı son derece uygundur. 45 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu Tablo 23’de yıllar itibariyle İdil ilçesindeki önemli meyvelerin dikim alanları ve meyve üretim miktarları verilmiştir.21 Tablo:23. İdil İlçesindeki Önemli Meyvelerin Dikim Alanları Ve Meyve Üretim Miktarları Ürün adı 2000 Yıllar Toplu meyveliklerin alanı(dekar) Ağaç başına ortalama verim(kg) Üretim(ton) Meyve yaşta sayısı Meyve veren vermeyen Toplam ağaç ağaç yaşta ağaç sayısı sayısı Armut 20 13 30 430 40 470 Elma 0 16 70 230 0 230 Kayısı 40 21 29 730 230 960 330 10 3 3.800 4.100 7.900 Ceviz 30 11 52 210 90 300 Badem 60 23 26 900 600 1.500 İncir 20 8 27 300 10 310 Nar 0 6 20 300 20 320 1.190 600 504 1.190 0 1.190 Elma 45 22 67 1075 60 1135 Antep Fıstığı 15 3 12 250 15 265 Badem 30 5 10 500 0 500 0 1 7 150 0 150 10 20 500 0 500 10 3 15 200 0 200 10.000 8.566 857 10.000 0 10.000 Elma 40 28 62 1120 110 1230 Antep Fıstığı 15 1 4 280 20 300 Badem 25 13 26 500 50 550 İncir 10 5 11 450 40 490 Nar 5 17 25 670 65 735 10.000 8.500 850 10.000 0 10.000 10 7 16 450 50 500 Antep Fıstığı Üzüm (Çekirdekli) 2010 Armut İncir Nar Zeytin Üzüm (Çekirdekli) 2011 Armut Üzüm (Çekirdekli) Zeytin Kaynak: TUİK (www.tuik.gov.tr) Türkiye'nin genelinde olduğu gibi İdil ilçesinde de meyvecilik genellikle aile ihtiyacı için yapıldığından meyveler dağınık ve sınır bitkisi şekilde olduğundan meyve alanlarının tespiti oldukça güçtür. Son yıllarda ticarete dönük meyve bahçelerinin kurulması nedeniyle meyve alanları belirlenmeye başlanmıştır. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının kapama meyve bahçelerine (10 dekardan büyük) destek vermesi nedeniyle İdil ilçesinde kapama meyve bahçeleri tesis edilmeye başlanmıştır. 21 http://www.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zu, 46 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu İlçede yetiştirilen meyveler; komisyonculara, tüccarlara, meyve işleyen sanayiciye, perakendeciye ve pazarcılara satılarak tüketime arz edilmektedir. İlçede yetiştirilen meyvelerin önemli bir kısmı da evlerde çeşitli şekilde işlenerek aile fertleri tarafından tüketilmektedir. İlçedeki meyve üreticilerinin gelirlerini artırmak, üretimde süreklilik sağlamak ve ürünün sağladığı katma değerin ilçede kalmasını sağlamak için üretilen meyvelerin ilçede işlenip, paketlenerek pazara sunulması gerekmektedir. 3.7.1.3.3. Sebze Üretimi Sebze üretimi tamamen sulanan alanlarda yapılabilen tarımsal bir faaliyettir. TUİK verilerine göre son 11 yılda (2000-2011 yılları) ilçede sebze ekim alanları yaklaşık %27.3 oranında artmıştır. Tablo 24’de İdil ilçesindeki sebze ekim alanlarındaki değişmeler verilmiştir.22 Tablo:24. İdil İlçesindeki Sebze Ekim Alanlarındaki Değişmeler Sebzeler 2000 2005 2010 Ekim Alanı (Ha) 150 300 173 Kaynak: TUİK (http://www.tuik.gov.tr) 2011 191 Tablo: 25. Sebze Üretim Miktarlarındaki Değişmeler Üretim YILLAR Ürün (Ton) 2000 2005 Kavun 1.600 Karpuz 1.200 Hıyar 11 Patlıcan 33 Domates Biber (Sivri) Kavun 25 3.100 Karpuz 3.250 Hıyar 20 Patlıcan 70 Domates Biber (Dolmalık) Biber (Sivri) Kavun Karpuz 2010 2011 22 4 137 7 5 750 2.000 Hıyar 38 Patlıcan 15 Domates Biber (Dolmalık) Biber (Sivri) Kavun Karpuz 300 15 15 600 2.800 http://www.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zu, 47 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu Hıyar 38 Patlıcan 30 Domates Biber (Sivri) Biber (Dolmalık) 80 15 18 Kaynak: TUİK (www.tuik.gov.tr) Son yıllarda ülkemizde sebzecilikte yüksek verimli tohumlar kullanılmasına rağmen ilçede sebze üretiminde beklenen üretim artışı gerçekleşmemiştir. İlçede sebzecilik genellikle ekonomik amaçlı olmayıp, aile ihtiyacını karşılamaya yöneliktir. 3.7.1.3.4. Örtü Altı Üretim: İlçede modern anlamda ticarete dönük sera yoktur. Merkez ve bazı köylerde aile ihtiyaçlarının karşılanması için plastik seralar bulunmaktadır. Seralarda, domates, biber, patlıcan yetiştirilmektedir. 3.7.1.4. Hayvancılık Hayvancılık; İnsanların dengeli beslenmesinde, sanayiye hammadde sağlanmasında, bölgesel ve sektörler arası dengeli kalkınmanın istikrar içinde başarılmasında, kırsal alanda gizli işsizliğin önlenmesinde sanayi ve hizmetler sektörlerinde yeni istihdam olanaklarının yaratılmasında ve kalkınma finansmanının öz kaynaklara dayandırılmasında önemli bir potansiyele sahiptir. İdil ilçesinde özellikle büyükbaş hayvan yetiştiriciliği için çok önemli olan kaba yem üretimini sağlayacak yeterli sulu alanların (yonca, silajlık mısır gibi) olmaması büyük baş hayvancılığın gelişmesini olumsuz etkilemiştir TUİK verilerine göre İdil ilçesinde 2000 yılında toplam büyükbaş hayvan varlığı 8.550 baş iken, 2011 yılında %102.9 artışla 17.344 başa Yükselmiştir. Aynı dönemdeki süt üretimi ise 5.332 tondan %266.8 artışla 19.556 tona yükselmiştir.23 Hayvan varlığındaki yaklaşık %103'lük artışa rağmen süt üretimindeki yaklaşık %267'lik artışın nedeni kültür ırkı hayvan sayısındaki artıştır. İdil ilçesinde 2000 yılında toplam büyükbaş hayvan populasyonundaki yüksek verimli kültür ırk ve kültür ırkı melezi oranı %24.5 iken, 2011 yılında bu oran %50.1'ya çıkmıştır. İlçe hayvan popülasyonundaki kültür ırkı oranı Türkiye ortalamasının çok altındadır (%80.4). 24 Büyük baş hayvancılıkla uğraşan ailelerde genellikle 2-3 baş sağmal inek olmak üzere toplam 8-10 baş büyük baş hayvan varlığı söz konusudur. İlçede yerli hayvanlardan inek başına 1.2 Ton/yıl, kültür ve kültür melezi hayvanlardan ise inek başına 3-3,5 Ton/yıl süt verimi alınmaktadır. Yine TUİK verilerine göre 2000 yılında İdil ilçesinde 32.000 baş koyun varken 2011 yılında bu sayı 131.100 başa yükselmiştir. 2000 yılında 23.000 baş keçi varlığı, 2011 yılında 60.600 başa yükselmiştir25. 23 http://www.tuik.gov.tr/hayvancilikapp/hayvancilik.zul http://www.tuik.gov.tr/hayvancilikapp/hayvancilik.zul 25 http://www.tuik.gov.tr/hayvancilikapp/hayvancilik.zul 24 48 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu İdil Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü verilerine göre 2011 yılında 28.650 başı koyun, 17.450 başı keçi olmak üzere toplam küçükbaş hayvan varlığı 46.100 baştır. Küçük baş hayvancılık yapan ailelerde ortalama sayvan sayısı ( koyun, kuzu, keçi dahil) 50-100 arasında değişmektedir. Büyük ve Küçükbaş hayvanlardan elde edilen süt genellikle aileler tarafından peynir yapılarak, bir kısmı da yoğurt yapılarak İdil ve Şırnak şehir merkezinde pazarlanmaktadır. İlçede süt toplama ve işleme merkezlerinin yeterli olmaması önemli katma değer kabı yaratmaktadır. İdil Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Tarım Müdürlüğü verilerine göre 2012 yılında toplam büyükbaş hayvan varlığı 17.837 baş, küçükbaş hayvan varlığı 244.638 baştır.26 Tablo:26. 2012 yılına ait İdil İlçesindeki Hayvan Varlığı KÜÇÜKBAŞ HAYVAN SAYISI (BAŞ) KÖY İŞLETME SAYISI AÇMA 55 2.590 52 50 27 80 7 16 7 5 56 182 31 27 84 97 117 8 35 33 14 18 25 212 26 11 22 16 36 183 2 70 52 29 1 1.865 932 2.652 446 1.797 630 866 493 842 2.633 1.376 3.180 236 3.182 930 406 0 2.025 2.405 502 869 5.703 0 3.159 632 588 268 0 0 210 1.560 910 0 AKDAĞ AKKOYUNLU AKSOY ALAKAMIŞ ATAKENT BASAK BEREKETLİ BOZBURUN BOZKIR ÇIĞIR ÇINARLI ÇUKURLU DİRSEKLİ DUMANLI DURU GEDİK GÜLTEPE GÜZELOVA HABERLİ HENDEK IŞIK KARALAR KAŞIKÇI KAYALI KAYI KENTLİ KIRCA KOZLUCA KOZLUCU KÖYCEĞİZ KURTULUŞ KUYULU MAĞARA 26 BÜYÜKBAŞ HAYVAN SAYISI (BAŞ) KÖY MERKEZ- 223 YUKARIMAH. 59 OCAKLI 136 OKÇU 177 ORTACA 152 ORTAKÖY 2 OYALI 22 OYMAK 7 ÖĞÜNDÜK 0 ÖZBEK 388 ÖZEN 622 PEÇENEK 141 PINARBAŞI 239 SARIKÖY 296 SIRTKÖY 176 SULAK 562 ŞEKERKÖY 0 TEKE 53 TEPECİK 177 TEPEKÖY 189 TOKLU 30 TOPRAKLI 501 UÇARLI 761 UĞRAK 87 ULAK 23 ÜÇOK 104 VARIMLI 11 YAĞMURCA 71 YALAZ 348 YARBAŞI 2 YAVŞAN 174 YAYALAR 336 YAZMAN 85 YENİKÖY 0 YOLAÇAN İdil Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Tarım Müdürlüğü İŞLET ME SAYISI KÜÇÜKB AŞ HAYVAN SAYISI (BAŞ) BÜYÜKB AŞ HAYVAN SAYISI (BAŞ) 99 24.051 38 73 75 3 105 231 153 41 101 139 8 279 2 337 190 10 196 111 147 12 45 33 120 117 63 76 46 11 113 92 34 69 26 46 0 991 351 1.788 9.004 16.975 2.897 1.359 2.683 974 11.065 572 24.874 11.030 0 6.034 1.249 3.663 814 1.140 2.132 2.179 3.486 5.033 3.091 0 7.911 4.009 1.044 110 7.616 150 1.213 137 321 115 345 555 673 175 281 209 4 1.459 0 387 395 74 624 315 850 0 190 26 367 309 206 446 233 33 209 337 156 138 45 222 basılmamış istatistikler 49 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu MERKEZ MERKEZAŞAĞIMAH. MERKEZATAKENT MERKEZTURGUTÖZA L MERKEZYENİMAH. 84 7.189 368 YÖRÜK 38 3.966 150 31 116 67 YUKARI 5 1.562 6 24 1.548 20 YUVALI 40 4.522 303 79 5.982 67 YÜKSEKKÖY 90 4.239 756 83 12.139 244.638 17.837 72 TOPLAM Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü basılmamış istatistikler. 3.7.1.4.1 Büyük Baş Hayvancılık Tablo 27’de İdil İlçesindeki Büyük baş (BB) hayvan sayısı ve süt üretimi verilmiştir. Tablo:27. İdil İlçesindeki Irklara Göre BB hayvan sayısı ve süt üretimi Sağılan Toplam hayvan Süt Irk (Baş) sayısı (Ton) (baş) 20 00 Sığır (Kültür) Sığır(Melez) Sığır(Yerli) 20 05 TOPLAM Sığır (Kültür) Sığır(Melez) Sığır(Yerli) 20 10 TOPLAM Sığır (Kültür) Sığır(Melez) Sığır(Yerli) 95 223 1.970 1.188 1.988 6.452 4.275 3.121 8.550 5.558 5.332 333 143 520 1.389 273 729 10.029 5.890 7.339 11.751 6.306 8.588 1.420 950 3.465 2.055 570 1.524 13.993 7.600 9.470 17.468 9.120 14.459 2.679 2.090 7.622 Sığır(Melez) 6.015 3.135 8.383 Sığır(Yerli) 8.650 2.850 3.551 17.344 8.075 19.556 TOPLAM Sığır (Kültür) 20 11 128 TOPLAM Kaynak: TUİK (www.tuik.gov.tr/hayvancilikapp/hayvancilik.zul) Gıda Tarım ve hayvancılık ilçe Müdürlüğünün verilerine göre İdil İlçesinde 2012 yılındaki Büyük baş hayvan varlığı aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo: 28. Büyük Baş Hayvan Varlığı İŞLETME SAYISI BÜYÜKBAŞ HAYVAN SAYISI (BAŞ) AÇMA 55 223 AKDAĞ 52 59 AKKOYUNLU 50 136 OKÇU AKSOY 27 177 ORTACA ALAKAMIŞ 80 152 ATAKENT 7 2 KÖY İŞLETME SAYISI BÜYÜKBAŞ HAYVAN SAYISI (BAŞ) 99 38 73 137 75 321 3 115 ORTAKÖY 105 345 OYALI 231 555 KÖY MERKEZYUKARIMAH. OCAKLI 50 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu BASAK 16 22 BEREKETLİ 7 7 ÖĞÜNDÜK 153 673 41 BOZBURUN 5 0 175 ÖZBEK 101 56 281 388 ÖZEN 139 209 182 622 PEÇENEK ÇINARLI 31 141 PINARBAŞI ÇUKURLU 27 239 SARIKÖY 2 0 DİRSEKLİ 84 296 SIRTKÖY 337 387 190 395 BOZKIR ÇIĞIR DUMANLI OYMAK 97 176 SULAK DURU 117 562 ŞEKERKÖY GEDİK 8 0 8 4 279 1.459 10 74 TEKE 196 624 GÜLTEPE 35 53 TEPECİK 111 315 GÜZELOVA 33 177 TEPEKÖY 147 850 HABERLİ 14 189 TOKLU 12 0 HENDEK 18 30 TOPRAKLI 45 190 IŞIK 25 501 UÇARLI 33 26 KARALAR 212 761 UĞRAK 120 367 KAŞIKÇI 26 87 ULAK 117 309 KAYALI 11 23 ÜÇOK 63 206 KAYI 22 104 VARIMLI 76 446 KENTLİ 16 11 YAĞMURCA 46 233 KIRCA 36 71 YALAZ 11 33 183 348 YARBAŞI 113 209 KOZLUCA KOZLUCU 2 2 YAVŞAN 92 337 KÖYCEĞİZ 70 174 YAYALAR 34 156 KURTULUŞ 52 336 YAZMAN 69 138 KUYULU 29 85 YENİKÖY 26 45 MAĞARA 1 0 YOLAÇAN 46 222 MERKEZ 84 368 YÖRÜK 38 150 31 67 YUKARI 5 6 24 20 YUVALI 40 303 79 67 YÜKSEKKÖY 90 756 83 72 TOPLAM MERKEZAŞAĞIMAH. MERKEZATAKENT MERKEZTURGUTÖZAL MERKEZYENİMAH. 17.837 Kaynak: İdil ilçesine ait TKV Yayınlanmamış veriler 2012 3.7.1.4.2 Küçükbaş Hayvancılık Tablo 29’da İdil ilçesindeki küçük baş hayvan varlığı verilmiştir. Tablo:29. Irklara Göre Hayvan sayıları (Küçük baş) YILLAR 2000 2005 2010 2011 Cins Koyun (Yerli) Keçi(Kıl) Koyun (Yerli) Keçi(Kıl) Koyun (Yerli) Keçi(Kıl) Koyun Toplam (baş) Sağılan hayvan sayısı (baş) Süt (Ton) 32.000 23.000 14.880 11.160 759 558 55.141 48.599 14.179 13.718 1.120 1.440 104.750 48.000 131.100 37.200 13.020 44.082 2.939 1.367 3.482 51 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu (Yerli) Keçi(Kıl) 60.600 15.996 1.680 Kaynak: TUİK (www.tuik.gov.tr) İlçedeki tüm yerleşim yerinde küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yapılmaktadır. Küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yapan köylerin başında; Merkez ilçedeki mahallaler olmak üzere (51.025 baş), Sırtköy (24.874 baş), Oymak (16.975), Pınarbaşı (11.065 baş), Sulak (11.030 baş), Oyalı (9.004 baş), Yalaz (7.901 baş), Yazman (7.616 baş) ve Teke (6.034 baş) gelmektedir. İdil ilçesindeki hayvan varlığı kayıtları incelendiğinde TUİK verileriyle Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğünün verileri arasında farklılıkların olduğu gözlenmiştir. Mevcut durum raporunda her iki verilere de yer verilmiş ancak, plan ve proje önerisinde İlçe Müdürlüğünün verileri dikkate alınmıştır. Tablo 30’da İdil ilçesindeki küçükbaş hayvan varlığı (Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İlçe Müdürlüğü kayıtları) verilmiştir. Tablo:30. Küçük Baş hayvan varlığı KÖY AÇMA AKDAĞ AKKOYUNLU AKSOY ALAKAMIŞ ATAKENT BASAK BEREKETLİ BOZBURUN BOZKIR ÇIĞIR ÇINARLI ÇUKURLU DİRSEKLİ DUMANLI DURU GEDİK GÜLTEPE GÜZELOVA HABERLİ HENDEK IŞIK KARALAR KAŞIKÇI KAYALI KAYI KENTLİ KIRCA KOZLUCA KOZLUCU KÖYCEĞİZ KURTULUŞ İŞLETME SAYISI KÜÇÜKBAŞ HAYVAN SAYISI (BAŞ) 55 2.590 52 50 27 80 7 16 7 5 56 182 31 27 84 97 117 8 35 33 14 18 25 212 26 11 22 16 36 183 2 70 52 1.865 932 2.652 446 1.797 630 866 493 842 2.633 1.376 3.180 236 3.182 930 406 0 2.025 2.405 502 869 5.703 0 3.159 632 588 268 0 0 210 1.560 KÖY MERKEZYUKARIMAH. OCAKLI OKÇU ORTACA ORTAKÖY OYALI OYMAK ÖĞÜNDÜK ÖZBEK ÖZEN PEÇENEK PINARBAŞI SARIKÖY SIRTKÖY SULAK ŞEKERKÖY TEKE TEPECİK TEPEKÖY TOKLU TOPRAKLI UÇARLI UĞRAK ULAK ÜÇOK VARIMLI YAĞMURCA YALAZ YARBAŞI YAVŞAN YAYALAR YAZMAN İŞLETME SAYISI KÜÇÜKBAŞ HAYVAN SAYISI (BAŞ) 99 24.051 73 75 3 105 231 153 41 101 139 8 279 2 337 190 10 196 111 147 12 45 33 120 117 63 76 46 11 113 92 34 69 0 991 351 1.788 9.004 16.975 2.897 1.359 2.683 974 11.065 572 24.874 11.030 0 6.034 1.249 3.663 814 1.140 2.132 2.179 3.486 5.033 3.091 0 7.911 4.009 1.044 110 7.616 52 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu KUYULU MAĞARA MERKEZ MERKEZAŞAĞIMAH. MERKEZATAKENT MERKEZTURGUTÖZAL MERKEZYENİMAH. 29 1 84 910 0 7.189 YÖRÜK 26 46 38 150 1.213 3.966 31 116 YUKARI 5 1.562 24 1.548 YUVALI 40 4.522 79 5.982 YÜKSEKKÖY 90 4.239 83 12.139 YENİKÖY YOLAÇAN TOPLAM 244.638 Kaynak: İdil ilçesine ait TKV Yayınlanmamış veriler 2012 3.7.1.4.3 Kümes Hayvancılığı Köylerde yaşayan aileler kendi ihtiyaçlarını (yumurta ve et) karşılayabilmesi için başta tavuk olmak üzere, kaz, hindi gibi hayvanları yetiştirmektedir. İdil ilçesi ve köylerindeki kümes hayvancılığı TUİK istatistikleri tablo 31’de verilmiştir.27 Tablo:31. İdil ilçesindeki Kümes Hayvanları Varlığı (Adet) Yıllar 2000 2005 2010 2011 Cins Yumurta Tavuğu Hindi Kaz Yumurta Tavuğu Hindi Kaz Yumurta Tavuğu Hindi Kaz Yumurta Tavuğu Hindi Kaz Adet 30.000 3.000 2.000 28.500 5.100 1.900 27.000 5.200 1.900 24.000 4.500 1.400 Kaynak: TUİK (www.tuik.gov.tr/hayvancilikapp) İdil ilçesinde kırsal alanda yaşayan ailelerde kendi ihtiyaçlarını karşılamak için 5 ile 10 adet tavuk saklamaktadırlar. İlçede broiler tavukçuluğun olmadığı gözlenmiştir. 3.7.1.4.4 Arıcılık TUİK verilerine göre 2000 yılında İdil ilçesinde 10 köyde 110 adedi yeni olmak üzere toplam 1110 kovan var iken, 2011 yılında 14 köyde 570 adedi yeni olmak üzere kovan adedi 1.220 olmuştur.28 27 28 http://www.tuik.gov.tr/hayvancilikapp/hayvancilik.zul http://www.tuik.gov.tr/hayvancilikapp/hayvancilik.zul 53 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu İlçede arıcılıkta önemli sorunların başında Standart kovan bulunamaması gelmektedir. Tablo 32’de İdil ilçesindeki kovan sayısı ve bal üretimi verilmiştir.29 Tablo:32. İdil İlçesindeki Kovan sayısı ve Bal Üretimi Köy sayısı Yeni kovan sayısı YILLAR 2000 10 110 2005 14 275 2010 16 900 2011 14 570 Kaynak: TUİK (www.tuik.gov.tr) Eski kovan sayısı Toplam Kovan Sayısı Bal Üretimi (ton) 1.000 1.110 2,5 550 825 6,05 600 1.500 7,2 650 1.220 7 3.7.1.4.5. Bal Ormancılığı Bal ormanı kavramı ile arıcılık faaliyeti için arının çiçeklerinden yararlandığı ağaç türleri ile otsu ve çalımsı türlerin varlığından oluşan orman kaynakları anlaşılmakta ve doğal olarak oluşan ormanlar veya yeni tesis edilmiş koruluklar bu kapsama girmektedir. Doğal bitki örtüsüne bakıldığında İdil, orman kaynakları açısından çok fakir değildir. Ancak, arıcılık faaliyetine destek olacak plantasyonların tesis edilmesi önem arz edecektir. Yalancı akasya, okaliptus, söğüt, badem, akçaağaç, sofara türleri, iğde, keçi boynuzu gibi ağaç türleri ile ağaçlandırma yapılarak, ayrıca korunga, yabani yonca, deve dikeni, geven, kekik, karaçalı gibi bal verimi için önemli olan otsu ve çalımsı bitkilere yer verilerek arıcılara ekonomik olarak hizmet etmek mümkündür. Arıcılık, biyolojik çeşitliliğin korunması ve gelecek nesillere aktarılması, sürdürülebilir gıda güvenliğinin sağlanması ile topraklarımızın büyük bir kısmını tehdit eden erozyonun önlenmesi bakımından desteklenmesi geren stratejik bir sektördür, dolayısıyla bu stratejik hedef İdil için de önem arz etmektedir. Sonuç olarak, ilçede sulama suyunun olmaması, tarımsal arazi varlığının çok taşlı olması, ilçe için alternatif gelir kaynakları aranmasını zorunlu kılmıştır. Arıcılık bu amaç için çok önemli bir araçtır. Arıcılık faaliyetinde tarımsal arazi gerekmediği için ilçe için son derece uygun bir faaliyettir. Arıcılık faaliyeti hem ilçede gelir çeşitliliğini artıracak, hem de doğanın dengesinin korunmasına yardımcı olacaktır. 3.7.1.5. Balıkçılık (Su ürünleri) İlçede balıkçılık ve su ürünleri üretimi ile ilgili veri bulunamamıştır. 3.7.2. Sanayi İlçede fazla sayıda sanayi işletmesi bulunmamaktadır. 2 adet un fabrikası dışındaki sınai işletmeler, atölye düzeyi faaliyet niteliğinde olup, ilçenin bu alandaki toplam istihdamı 73 kişi olarak belirlenmiştir. 29 http://www.tuik.gov.tr/hayvancilikapp/hayvancilik.zul 54 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu Tablo:33. İdil İlçesindeki İşleme/Sanayi Tesisleri Alt Sektör/Yatırım Konusu Gıda Sanayii 1.Un Fabrikası Diğer İmalat Sanayi Küçük tekstil Atölyeleri Fayans Yapıştırma Ürünü Üretimi Konkasör Tesisi Beton Santrali BİMS Tuğla Asmolin Atolyesi TOPLAM İşletme Kuruluş Yeri Ve Mülkiyeti (özel/kamu) Toplam İşletme Sayısı Faal İşletme Sayısı Kapasitel eri(Gün veya Yıl İstihdam Sayısı Özel 2 2 - 20 Özel 2 2 - 20 Özel 1 1 - 5 Özel Özel Özel Özel 1 1 1 1 1 1 1 1 - 6 5 7 10 73 (Kaynak: Gözlem Teknikleri ile Envanter Çalışması,2012) İlçede KSS bulunmamakta ve ilçenin değişik cadde ve sokakları üzerinde 15 adet işyeri bulunmaktadır. 2005 yılında KSS Kooperatifi kurulmuş, ancak uzmanlar, hazine arazisi üzerinde yapılması öngörülen KSS ulaşımının mesafeli olacağını düşünerek, yer seçiminin uygun olamayacağı kararına varmıştır. Tablo:34. İlçede Mevcut Küçük Esnaf ve Sanatkar İşletmeleri Teorik Kapasitesi Mevcut İşyeri Sayısı Planlanmamış 15 1. 2. 3. 4. 5. Mevcut İşyerlerinin Sektörlere Göre Dağılımı Marangoz Kaynakçı Mobilyacı Kaportacı Oto Elektrikçi EK KSS’ye İhtiyaç Olup Olmadığı İlçenin KSS ihtiyacı Midyat ve Cizre ilçesindeki işyerlerinden sağlanmaktadır. İlçede 100 işyeri kapasiteli bir KSS ye ihtiyaç duyulmaktadır. (Kaynak: Gözlem teknikleri ile envanter çıkarılması,2012) 3.7.3. Hizmetler Sektörü İdil İlçesi hizmet sektörü düzeyi, var olan 135 nakliye kamyonu dışında, yeterlilikten uzaktır Tablo: 35. Hizmet Sektörü İşletmeleri Faaliyet Konusu TAŞIMACILIK 1.Kamyon 2.Minibüs 3.Taksi İşlet me Sayısı 254 İstihdam Sayısı Diğer 254 135 107 12 55 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu HİZMET MESLEK GRUPLARI 1.İmalat 2.Kuaför /Berber 3.İnternet Kafeciler 4.Lokantacılar 5.Fırıncılar 6.Kahveciler 7.Bakkal/Market ve Diğer 8.Kasap 9.Terzi TOPLAM 256 39 19 10 8 9 4 150 15 4 500 510 754 Not: Esnaf ve Sanatkarlar Odasına kayıt zorunluluğu olmadığı için, yapılan beyanlara göre Hizmet Meslek Grupları’na ait işletmelerin verilen sayılardan daha fazla sayıda olduğu ifade edilmiştir. (Kaynak: İdil Şoförler Odası ve İdil Esnaf ve Sanatkarlar Odası,2012) 3.7.3.1. Turizm 3.7.3.1.1. Turizm Sektörü Özellikle inanç ve tarih-kültür turizmine destek olacak bir dizi kaynak eser bulunmasına rağmen, turizm sektörü ile ilgili olarak henüz herhangi bir hizmet söz konusu değildir. Şırnak ilinde Turizm ve Belediye belgeli tesisler bütününde konaklayan yabancı sayısı çok az yer tutmakta olup, 10 yıllık süreçte artış göstermiştir. Ancak İl, Bölge’nin olağanüstü durumu nedeniyle olumsuz etkilenmiş ve bu nedenle konaklama yapan yerli ziyaretçi sayısı oldukça düşmüştür. Buna karşılık son yıllarda geceleme sayısında % 40 artış gözlenmiştir. İlçe’de Turizm Belgeli ve Belediye Belgeli herhangi bir tesis bulunmamaktadır. Turizm açısından, turların konakladığı yer ve tur güzergahları içinde İdil ilçesi yer almamaktadır. 56 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 IV. SWOT (GZFT) ANALİZİ: İDİL Yerleşim Dokusu ve Sosyal Yapı Zayıf Yanlar Güçlü Yanlar Kırsal nüfusun büyük yerleşmelerle ilişkileri sonucunda yeniliklere açık olması, Çocukların eğitimine önem veriliyor olması, İlçe eğitim düzeyinin görece yüksek olması, Geniş aile yapısının egemen olması, Genç ve dinamik nüfus yapısı, Kültürel çeşitliliğin olması, Kırsal yerleşimlerin görece yüksek nüfuslu birimlerden oluşması ve köy altı yerleşimlerin azlığı. Fırsatlar Aşiret yapısının neden olduğu, toplumsal ayrışma, Toprak mülkiyet yapısının dengesizliği. Yüksek oranlarda seyreden işsizlik, Kırsal alandan dışa doğru yaşanan yoğun göç, Mevsimlik göç oranlarının yüksekliği, Toplumsal örgütlenmenin zayıflığı SODES ve Kalkınma Ajansları tarafından sunulan proje fırsatları Tehditler - Bölgenin güvenlik sorunları. 57 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu Tarım/Hayvancılık ve Ürün İşleme-Değerlendirme Zayıf Yanlar Güçlü Yanlar 300 bin dekardan fazla tarım alanına sahiptir. Ova köylerinde tarımsal üretimde verimliliğin yüksekliği, İşletme büyüklüklerinin yüksekliği (ortalama işletme büyüklüğü 200 dekarın üstündedir), Kırsal-tarımsal beceri yüksekliği, Meyve ve sebzeciliğe uygun arazi bulunması, Doğal arıcılığa uygun flora zenginliği, Küçükbaş hayvan varlığının çokluğu (245.000 baş küçükbaş hayvan varlığının bulunmas)ı, Küçükbaş hayvancılığa uygun meraların bulunması, Güneş enerjisi potansiyelinin bulunması, Yem bitkileri üretimine uygun arazilerin varlığı, Bölgede organik tarım yapmak için potansiyelin varlığı, Göçer hayvancılığın yapılıyor olması. Fırsatlar Arazilerin miras yoluyla parçalanması, Sulama altyapısının gelişmemiş olması, Arazilerde yüksek düzeyde taşlılık, Pazarlamanın kurumsallaşmamış olması, Ürün işleme tesislerinin olmayışı, Genç nüfus göçü, Hayvansal faaliyetlerin ticarileşmemesi, Erozyon sorunu yaşanması, Geniş bir alan için planlanan GAP sulama yatırımları, İdil’i de içine alan altbölgenin gelişme planının GAP İdaresi tarafından hazırlanıyor olması, Tüketim merkezlerine yakınlığı, Taşlık arazilerin temizlenmesiyle geniş verimli arazilerin elde edilecek olması, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı destekleri, Alternatif ürünlerin geliştirilmesi ve ürün çeşitlendirilmesi için yapılan çalışmalar, Habur ve Nusaybin sınır kapılarının varlığı sınır ticareti için imkanlar sunuyor. Tehditler Ormancılık tedbirleri ile küçükbaş hayvancılık faaliyeti arasında doğacak olan gerilimler, Hayvan hareketleri ile hayvan hastalıklarının kontrol ihtiyacının artması, Güvenlik sorunları. 58 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu Doğal/Kültürel Miras ve Turizm Zayıf Yanlar Güçlü Yanlar İlçenin kültürel çeşitliliğe sahip olması, Tarihsel ve kültürel kaynakların varlığı (kilise ve mağaralar), Dağ köylerinin kırsal turizme uygunluğu, İnanç turizmi potansiyeli, Bölgenin daha önceden bölgeden göç etmiş olan Süryaniler tarafından düzenli olarak ziyaret ediliyor olması. Fırsatlar Bölgede belediye ve Turizm Bakanlığı tescilli konaklama tesislerinin olmaması, Bölgenin kültürel kaynaklarının yeterince tanıtılmaması, Halkın turizm konusunda farkındalık düzeyinin düşüklüğü, Turizm altyapısının gelişmemiş olması, Turiste sunulacak ürün ve hizmetlerin gelişmemiş olması. İdil yakın çevresindeki tarihi ve kültürel varlığın yaratacağı sinerji, GAP Turizm Master Planı’nın hazırlanmış olması, DİKA desteklerinin turizm altyapısı geliştirme projelerini de içermesi. Tehditler Kültürel mirası koruma önlemlerinin yetersizliği, İlçede etkili bir kültür ve turizm örgütlenmesinin olmaması. 59 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu Sosyal ve Fiziksel Altyapı Güçlü Yanlar İlk ve ortaokul düzeyinde eğitim altyapısının görece gelişkinliği, Köylerin yol altyapısının gelişmiş olması, Tüm köy ve mezralarda şebeke suyu altyapısının varlığı, Sağlık altyapısının görece gelişkinliği, Köy konaklarının yapılıyor olması, - Zayıf Yanlar Özellikle orta öğretim kurumlarının kırsal alandaki köylere uzaklığı, Okulların altyapı yetersizlikleri ve tadilat ihtiyaçları, Sağlık kurumlarının köylere uzaklığı, erişimin zorluğu, ve eczacılık hizmetlerinin köylere ulaşmaması, Özellikle kırsal alanda kanalizasyon altyapısının zayıflığı veya yokluğu, Çevreye yayılan atık sular, Plansız ve çarpık yapılaşma, Kırsal alanda spor alanları, çocuk parkı ve oyun alanlarının gelişmemiş olması, Yerel nüfus için rekreasyon alanlarının yetersizliği, Elektrik iletim altyapısının eskiliği ve yetersizliği. Fırsatlar İdil merkez atıksu arıtma tesisinin yapılıyor olması, Kaymakamlık tarafından köy konakları yapımının programa alınmış olması, Kaymakamlık bünyesinde bir Proje Geliştirme Biriminin kurulmuş olması. Tehditler 60 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 V. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME İdil İlçesi yaklaşık 70.000’lik nüfusu ile Şırnak’ın merkez ilçe ve Cizre’den sonra 3. büyük ilçesidir. Ancak alan ve nüfus karşılaştırıldığında nüfus yoğunluğu Şırnak ili ve ülke ortalamalarının oldukça altındadır ve bu yönüyle bütünüyle kırsal yerleşim özelliklerini sergilemektedir. İdil ilçesinin toplam nüfusunun yaklaşık % 65’i kırsal yerleşim olarak tanımlanan belde ve köylerde yaşamaktadır ve bu oran gerek bölge gerekse de ülke ortalamalarının üzerindedir. Yerleşim dokusu itibari ile İdil, bir kentsel yerleşim (ilçe merkezi), 2 belde ve 64 köy olmak üzere toplam 67 ana yerleşim yerinden oluşmaktadır. Bu 64 köyden biri boş durumdadır. Ayrıca 21 köy altı yerleşim birimi bulunmaktadır. Köy altı yerleşim birimleri sayısı açısından değerlendirildiğinde, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin diğer illeri ile karşılaştırıldığında İdil’de toplu bir yerleşim dokusunun varlığından söz edilebilecektir ki, bu kırsal yerleşimlere götürülecek hizmetler açısından bir avantaj oluşturmaktadır. Ayrıca İdil kırsal yerleşmelerinin nüfus açısından orta büyüklükte yerleşmeler olduğunu da vurgulamak gerekir; kırsal yerleşmelerin büyük bölümü 250 nüfustan daha fazla nüfusu barındıran yerleşmeler niteliğindedir. İdil ilçesinde nüfusun yapısına bakıldığında genç bir nüfus yapısına sahip olduğu görülmektedir. Toplam nüfusun yarıya yakını 14 yaş ve altı çocuklardan oluşmaktadır. Bu yapı her ne kadar genç ve dinamik bir insan kaynağı varlığına işaret ediyor olsa da, bu nüfusa yönelik yeni sosyal hizmet yatırımları ve istihdam alanları yaratma ihtiyacını da gündeme getirmektedir. Özellikle ilçe kırsal alanında yeterli istihdam yaratılamadığından, ilçe kırsal alanı yüksek oranlarda kalıcı ve mevsimlik göç vermektedir. Yüksek orandaki kalıcı göçün en önemli sonucu, kırsal alanda nüfus artış hızının son derece düşük olmasıdır. Kırsal alanda doğurganlık hızının yüksek olmasına rağmen, son yıllarda nüfus artış hızı yılda ortalama % 0.5’e kadar düşmektedir ki, bu ülke ortalamalarının çok altındadır ve bu eğilimin devam etmesi halinde nüfus artış hızı eksi değerlere düşecek ve kırsal yerleşim yerleri boşalma riski ile karşı karşıya kalacaktır. İdil ilçesinde halkın temel ekonomik faaliyeti tarım ve hayvancılıktır. İlçede tarımsal istihdamın oranı % 70’in üzerindedir ve bu oran ülke ortalamasının çok çok üzerindedir. Tarımsal istihdamı yaklaşık % 22 oranıyla hizmetler izlemektedir ve hizmetler sektöründeki bu yüksek oran bir ölçüde Habur ve Nusaybin sınır kapıları yoluyla yapılan taşımacılık ve sınır ticaretinin ilçe ekonomisinde oynadığı rolden kaynaklanmaktadır. Suriye’deki istikrarsızlık nedeniyle Nusaybin sınır kapısının kapanmış olması ve Habur sınır kapısından geçişlere getirilen kısıtlamalar İdil ekonomisi ve istihdamı üzerinde önemli olumsuz etkiler yaratmıştır. İlçede sanayinin gelişmemiş olması nedeniyle sanayi istihdamı göz ardı edilebilir oranlardadır (%0,62). Bu veriler İdil’de ekonomik faaliyetlerin çeşitlenmemiş olmasını ve halkın yerinde istihdam ve gelir kaynaklarının son derece sınırlı olduğunu da ortaya koymaktadır. Buna dayalı olarak, alandan toplanan veriler ışığında, işsizlik ve özellikle genç işsizlik oranı % 30’ların üzerine çıkmaktadır. İdil İlçesi’nin ekonomisi büyük oranda tarıma dayalı olmasına rağmen, yüksek katma değer öneren türlerde (sebze, meyve) yeterli bir ilerleme sağlanamamıştır. İlçeye daha fazla 61 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu Katma değer kazandıracak antepfıstığı üretiminin yaygınlaştırılması yerinde bir önlem olacaktır. İlçede tarımsal gelir düşüklüğünün en önemli nedenlerinden biri, İlçedeki arazilerin büyük bölümünün çok taşlı yapıda olup, tarımsal faaliyet için uygun olmamasıdır. Bu alanların taştan temizlenerek tarımsal faaliyet için hazır hale getirilmesi, kırsal alanda tarımın geliştirilmesi ve tarımsal gelirin artırılması açısından önem taşımaktadır. Bu alanlarda yıllardır tarım yapılmıyor olması, bu alanları organik tarımın geliştirilmesi için de elverişli bir hale getirmektedir. İdil ilçesi kırsal alanı dağ ve ovalık alan olarak iki alt bölge olarak ele alınabilecektir. Dağ köylerinde halkın temel ekonomik faaliyeti küçükbaş hayvancılıktır. Küçük baş hayvan olarak koyun ve keçi yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu köylerdeki hayvancılar hayvancılığı göçer hayvancılık olarak yapmakta, hayvanlar bahar ve yaz aylarında Van’ın yaylalarına çıkarılmaktadır. Bu köylerde hayvancılık açısından temel problemler barınakların yetersizliğidir. Bu köylerde barınakların iyileştirilmesi ve halkın hayvan sağlığı konusunda eğitimi hayvancılıktan elde edilen verimi ve geliri artırıcı bir önlem olacaktır. Arıcılık faaliyeti, her geçen gün nicel ve nitel olarak artış sağlamaktadır. Tarımsal arazinin yeterli olmadığı ve floranın güçlü bulunduğu kesimlerde arıcılık önemli bir gelir kaynağı olmanın yanında, bitkisel üretimde polenizasyon açısından da önem arz etmektedir. Bir kamusal faaliyet olmasına rağmen, “Bal Ormanları”nın tesisi önem arz etmektedir. İdil ilçesi ekonomisinde temel sorunlardan birisi, ilçede sanayinin gelişmemiş olması ve yeterli tarımsal işleme tesislerinin bulunmamasıdır; işleme tesislerinin olmaması ürün değerlendirme ve ürünlere daha yüksek katma değer kazandırılarak ilçe ekonomisi ve istihdamına katkı sağlamanın mümkün olamamasını beraberinde getirmektedir. İdil ilçesi kültürel açıdan bir çeşitliliğe ve zenginliğe sahiptir. İlçede Müslüman nüfus yanında Süryani ve bir köyde de Yezidi yurttaşlar yaşamaktadır. İlçe bu kültürel grupların tarihinde yer alan bir çok tarihi ve kültürel miras ürünü barındırmakta, ancak bu ürünler yeterince tanıtılamadığından ve bölgedeki güvenlik sorunlarından dolayı turizmin geliştirilmesi için yeterince değerlendirilememektedir. Ayrıca ilçede turizmin hizmetine sunulabilecek konaklama tesisleri ve hizmetler de bulunmamaktadır. Orta vadede İlçede turizmin geliştirilmesi için tarihi kalıntıların restore edilmesi, bölgenin tanıtılması, halkta turizm bilincinin artırılması, kırsal turizm alanlarının belirlenmesi ve planlanması ve konaklama tesisleri yapımının desteklenmesi gerekmektedir. İlçede fiziksel altyapı (yol, içme suyu vb.) bölge ortalamalarının üzerinde bir gelişmişlik düzeyine sahiptir. Tüm köyler ve mezralar asfalt yollara ve şebeke suyuna kavuşturulmuştur. Altyapı anlamında temel sorun kanalizasyon altyapısının yetersizliğidir. Çok sınırlı sayıda köyde kanalizasyon altyapısı bulunmakta ve buralarda da arıtma tesisleri kurma ihtiyacı bulunmaktadır. İdil ilçe merkezinde ise atık su arıtma tesisi yapımı programa alınmış bulunmaktadır. Eğitim altyapısı anlamında bütün kırsal yerleşim yerlerinin ilkokul ve ortaokul düzeyinde eğitime erişimleri sağlanmış bulunmaktadır. Ancak lise düzeyinde okullar sadece İdil ilçe merkezinde yer almakta, kırsal alandaki nüfusun bu düzeydeki eğitime erişimi anlamında ciddi problemler yaşanmaktadır. Köylere yakın bölgelerde liselerin olmaması özellikle kız çocukların okullaşması açısından ciddi sorun alanıdır. Sağlık hizmetleri açısından ise en önemli sorun Aile Sağlığı Merkezlerinin kırsal alana yeterli hizmeti götürememesidir. 62 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu Kırsal alanda yaşam kalitesinin artırılması açısından diğer önemli sorunlar nüfus için rekreasyon alanlarının olmaması, spor altyapısının gelişmemiş olması ve çocuk oyun-park alanlarının yetersizliğidir. 63 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012 İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı Durum Analizi Raporu VI. KAYNAKÇA - DPT (2004). İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması, Ankara - GAP BKİ (2004). GAP Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Projesi, Ankara. - GAP BKİ (2011). GAP Bölgesi Turizm Master Planı, Mevcut Durum Raporu - GAP BKİ (2012). GAP EKKP-Alt Bölge Belirleme Stratejik Planı, Ş.Urfa. - http://www.tüik.gov.tr, TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları - http://www.tuik.gov.tr/hayvancilikapp/hayvancilik.zul - http://www.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zu - İdil Kaymakamlığı (2012). Brifing Raporu, 2012 - Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Mardin İli Arazi Varlığı - Orman ve Su İşleri Bakanlığı Web Sitesi, Erişim Tarihi Ekim 2012 - Şırnak Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü . Şırnak İli Tarım Mastır Planı - Şırnak Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Şırnak İli Çevre Durum Raporu, Şırnak, 2007 64 Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012