PDF ( 1 ) - DergiPark
Transkript
PDF ( 1 ) - DergiPark
Yeni Tıp Dergisi 2010;27: 151-155 Orijinal makale Zihinsel Yetersizliği Olan Çocuklarda Uyku Sorunları Hatice Yıldırım SARI Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu, İZMİR ÖZET Araştırmanın amacı; zihinsel yetersizliği olan çocukların uyku örüntülerini ve uyku sorunlarını belirlemektir. Araştırma İzmir ilindeki bir Özel Eğitim İlköğretim Okulu’nda eğitim gören zihinsel yetersizliği olan 59 çocuğun aileleri ile yürütülmüştür. Veri toplamada iki form kullanılmıştır. Formlardan birincisi çocuk ve aileye ilişkin sosyodemografik bilgileri içermektedir. İkincisi çocuğun uyku alışkanlıkları, uyku süresi, uykusuzluk durumu ve uyku sorunlarını kapsayan 30 sorudan oluşmaktadır. Veriler sayı ve yüzdelik ile açıklanmıştır. Çocukların yaş ortalaması 9,4’tür (min:2, max:18). Çocukların 25’i (%42,4) kız, 34’ü (%57,6) erkektir. Çocukların %39’u anneyle birlikte uykuya dalmakta, %76,3’ü uykuya dalarken herhangi bir obje gereksinimi duymamakta, %39’u kendi odasında yalnız uyumaktadır. Çocuklarda görülen uyku sorunları arasında karanlıkta uyuyamama, gece uykudan uyanma yer almaktadır. Çocukların hafta içi uyku süreleri ortalama 9,7 saattir (Min:8, Max:16). Hafta sonu uyku süreleri ortalama 10,2 saattir (Min:8, Max:16). 37 (%62,7) anne çocuğunun yeterli uyuyamadığı için hırçın ve sinirli olduğunu belirtmiştir. Bu araştırmada çocuklarda anneyle birlikte uykuya dalma ve uykuyu sürdürmenin sık olduğu ve küçük yaştaki çocukların uyku sürelerinin yetersiz olduğu ve gündüz uykusuzluk yaşadıkları görülmektedir. Çocuklarda sağlıklı uyku alışkanlıklarının geliştirilmesi için bebeklik döneminden başlayarak ailelere danışmanlık yapılması yararlı olabilir. Anahtar Kelimeler: Zihinsel yetersizlik, uyku sorunları, çocuk ABSTRACT Slip disturbances in children with mental retardation The aim of the study is to determine the sleep patterns and problems of the children with intellectual disability. The research was carried out in a specialized school for intellectual disability in Izmir. Data was collected from the families of 59 children. Two forms were used in collecting data. Of the first child and family demographic form contains information about child and family. The second form was including questions about sleep habits and problems of children. Data was described with numbers and percentages. The study sample included 25 girls and 34 boys. The average age of all children was 9.4 years. 39% of the children were sleeping with their mothers. At a rate of 76.3% of the children did not need any object when fall sleep. 39% of them were sleeping alone in their rooms. Common sleep problems were inability to sleep in the dark and waiking from in the night. Children's average sleep time on weekdays was 9.7 hours (Min: 8, Max: 16), on weekends 10.2 hours (Min:8, Max:16). 37 children (62.7%) were found grumpy and irritable due to inadequate sleep. In this study, children were observed to sleep with their mothers and sleep time were insufficient in younger children. For the development of healthy sleep habits in children, education should be recommended to families, beginning with infancy. Key Words: Intellectual disability and sleep, sleep problems, sleep and child GİRİŞ Zihinsel yetersizlik tüm etnik ve sosyal gruplarda oluşabilen çocuğun hem bilişsel fonksiyonları hem de günlük davranışlarında görülen yetersizlik durumudur. Zihinsel yetersizlik yeni ve karmaşık bilgileri anlama, yeni becerileri öğrenme yeteneğinin (zekada azalma) ve bağımsız bir yaşamı yönetme becerisinin (sosyal fonksiyonlarda azalma) azaldığı bir durumdur1. Uyku ise organizmanın çevreyle iletişiminin, değişik şiddette uyaranlarla geri döndürülebilir biçimde, geçici, kısmi ve periyodik olarak kaybolmasıdır2. İnsanlarda uykuuyanıklık döngüsü, döngüsel ve homeostatik etkenlerle düzenlenmektedir. Zihinsel yetersizliği olan çocuklarda uyku sorunlarının sık yaşandığı bildirilmektedir3-6. 2-11 yaşlar arasında yaygın gelişimsel yetersizliği olan çocuk- ların %54’ünde uyku sorunları belirlenmiştir7. Özellikle uykuya dalma ve uykuyu sürdürme sorunları zihinsel yetersizliği olan çocuklarda daha sık görülmektedir5. Gelişimsel yetersizliği olan çocukların uykuya başlama süresinin uzun olduğu, geceleri uykudan sık uyandıkları ve tekrar uykuya dalmakta zorluk çektikleri belirlenmiştir7. Gece sık uyanan çocuklarda gündüz uykusuzluk ve kısa süreli uyku (şekerleme) görülmektedir4. Hollanda’da yapılan bir çalışmada ileri düzeyde zihinsel yetersizliği olan, sık ilaç kullanan, epilepsisi, serebral palsisi olan ve yaşı küçük çocukların daha fazla uyku sorunları yaşadığı saptanmıştır8. Down Sendromlu çocuklarda konjenital hava yolu darlığından dolayı solunum sorunlarına bağlı olarak uyku bozuklukları görülebilmektedir9. 151 Yeni Tıp Dergisi 2010;27: 151-155 Epilepsisi olan çocuklarda ise gündüz uykusuzluğunun (parasomnia) epilepsisi olmayan gruba göre anlamlı derecede daha sık görüldüğü belirlenmiştir10. Özellikle nörolojik yetersizliklerin uyku örüntüsünde bozulmalara neden olduğu bilinmektedir10. Yaş, beden kitle indeksi ve zihinsel yetersizlik derecesinin ise uyku sorunlarında minör düzeyde rol oynadığı açıklanmıştır11. Türkiye’de zihinsel yetersizliği olan çocukların uyku örüntülerini ve sorunlarını saptayan çalışmalara ulaşılamamıştır. Türkiye’deki durumu incelemek amacıyla bu araştırma planlanmıştır. Araştırmanın amacı; zihinsel yetersizliği olan çocukların uyku örüntülerini ve uyku sorunlarını belirlemektir. MATERYAL VE METOT Araştırma tanımlayıcı türde tasarlanmıştır. Araştırma İzmir ili merkez ilçelerinden birinde yer alan Özel Eğitim İlköğretim Okulu’nda yürütülmüştür. Bu okulda eğitim gören toplam öğrenci sayısı 300’dür. Okulda eğitim gören tüm çocukların ailelerine veri toplama formu öğretmenleri aracılığıyla gönderilmiştir. Formların 60’ı aileler tarafından doldurularak geri gönderilmiştir. Formların geri dönüş oranı %20’dir. Bir form eksik bilgiler nedeniyle değerlendirmeye alınmamış, 59 form ile araştırma tamamlanmıştır. Veri toplamada iki form kullanılmıştır. Formlardan birincisi çocuk ve aileye ilişkin sosyodemografik bilgileri içermektedir. Ailelerin sosyo ekonomik durum algıları iyi-orta-kötü olarak derecelendirilerek sorulmuştur. İkinci form çocuğun uyku alışkanlıkları, uyku süresi, uykusuzluk durumu ve uyku sorunlarını kapsayan 30 sorudan oluşmaktadır. Sorular literatüre dayalı olarak hazırlanmıştır12-14. Veri toplama formu ailelere uygulanmadan önce anlaşılırlık açısından beş anne ile ön uygulama yapılmış ve gerekli düzenlemeler yapıldıktan sonra uygulanmıştır. Veriler sayı ve yüzdelik ile açıklanmıştır. Araştırmanın uygulanabilmesi için Özel Eğitim İlköğretim Okulu Müdürlüğü’nden ve araştırmaya katılan ailelerden yazılı izin alınmıştır. Araştırmanın sınırlılıkları: Çocukların bir kısmı ilaç kullanmaktadır ancak annelerden ilaçlar konusunda sağlıklı veri elde edilemediği için kullanılan ilaçların uyku düzenine etkisi değerlendirilememiştir. Araştırmanın örneklemi zihinsel yetersizliği olan çocuklardan oluşmuştur. Karşılaştırma grubunun olmaması araştırmanın sınırlılığıdır. Formların geri dönüş oranı %20’dir. Bu nedenle sosyodemografik değişkenlerle uyku özellikleri arasında istatistiksel anlamlılık analizleri yapılamamıştır. 152 BULGULAR A. Çocuğa İlişkin Tanımlayıcı Özellikler: Araştırmaya katılan çocuklardan 4’ü (%6,8) 2-3 yaş grubunda, 20’si (%33,9) 4-6 yaş grubunda, 20’si (%33,9) 7-12 yaş grubunda, 15’i (%25,4) 13-18 yaş grubundadır. Çocukların yaş ortalaması 9,4’tür (min:2, max:18). Çocukların 25’i (%42,4) kız, 34’ü (%57,6) erkektir. Zihinsel yetersizlik yanında çocukların 4’ünde Down sendromu, 6’sında epilepsi, 5’inde serebral palsi, 1’inde fenilketonüri bulunmaktadır. Çocukların 23’ünde (%39) hafif, 27’sinde (%45,8) orta, 9’unda (%15,3) ağır düzeyde zihinsel yetersizlik mevcuttur. Çocukların 32’si ilaç kullanmaktadır. Kullanılan ilaçlar arasında; risperdal, seroquel gibi ilaçlar ve vitaminler bulunmaktadır. Bazı anneler kullanılan ilacın ismini bilmediği için ilaç kullanan çocukların hangi ilaçları kullandıkları kesin olarak belirlenememiş ve ilaçların uyku üzerindeki etkisi değerlendirilememiştir. Çocukların üçü tonsil ameliyatı, dördü geniz eti ameliyatı geçirmiştir. Çocukların 38’i nadiren, 16’sı (%27,1) ayda 1-4 kez boğaz enfeksiyonu geçirmektedir. B. Aileye İlişkin Tanımlayıcı Özellikler: Annelerin 14’ü (%23,7), babaların 47’si (79,7) çalışmaktadır. Sosyo ekonomik durum algısına göre 17 aile (%28,8) ekonomik durumunun düşük, 36 aile (%61) orta, 6 aile (%10,2) iyi olduğunu belirtmiştir. Beş ailenin sosyal güvencesi yoktur. Ailelerin 21’i (%35,6) tek çocuk sahibidir. 17 ailede (%28,8) 2 çocuk, 18 ailede (%30,5) üç çocuk, üç ailede (%5,1) dört ve üzeri çocuk bulunmaktadır. Ailelerin altısı (%10,2) birden fazla engelli çocuğa sahiptir. C. Çocukların Uyku Alışkanlıkları: Tablo 1’de görüldüğü gibi çocukların %39’u anneyle birlikte uykuya dalmaktadır. Anneyle birlikte uykuya dalan çocukların biri 2-3 yaş grubunda, 12’si 4-6 yaş grubunda, sekizi 7-12 yaş grubunda, ikisi 13-18 yaş grubundadır. Sallanarak uykuya dalan çocukların ikisi 2-3 yaş grubunda, ikisi 4-6 yaş grubundadır. Kendi başına uykuya dalan çocukların biri 2-3 yaş grubunda, beşi 4-6 yaş grubunda, dokuzu 7-12 yaş grubunda, 12’si 13-18 yaş grubundadır. Kendi odasında yalnız uyuyan çocukların beşi 4-6 yaş grubunda, sekizi 7-12 yaş grubunda, 10’u 1318 yaş grubundadır. Kardeşiyle aynı odada kendi yatağında uyuyan çocukların ikisi 4-6 yaş grubunda, beşi 7-12 yaş grubunda, üçü 13-18 yaş grubundadır. Anneyle aynı yatakta uyuyan çocukların üçü 2-3 yaş grubunda, beşi 4-6 yaş grubunda, üçü 7-12 yaş grubundadır. Anne babayla aynı yatakta uyuyan çocukların altısı 4-6 yaş grubunda, biri 7-12 yaş grubundadır. Anne-babayla aynı Yeni Tıp Dergisi 2010;27: 151-155 odada kendi yatağında uyuyan çocukların biri 2-3 yaş grubunda, ikisi 4-6 yaş grubunda, üçü 7-12 yaş grubunda, ikisi 13-18 yaş grubundadır. Tablo 1. Çocukların Uyku Alışkanlıkları Uyku Alışkanlıkları Uykuya Kendi başına Dalma Tv izlerken-kalabalıkta Özelliği Anneyle birlikte Sallanarak Toplam Uykuya Hiçbir zaman Dalarken Nadiren Herhangi Bazen Bir Obje Sıklıkla Gereksinimi Her zaman Toplam Uykunun Kendi odasında yalnız Devam Kardeşle aynı odada Ettiği kendi yatağında Ortam Anneyle aynı yatakta Anne-babayla aynı yatakta Anneyle aynı odada kendi yatağında Toplam Uyku Sırt üstü Pozisyonu Yüz üstü Yan Sırtüstü-yüzüstü-yan Toplam N 27 5 23 4 59 45 3 3 2 6 59 23 10 % 45,8 8,5 39,0 6,7 100 76,3 5,1 5,1 3,4 10,1 100 39,0 16,9 11 7 18,6 11,9 8 13,6 59 13 9 26 11 59 100 22.0 15.3 44.1 18.6 100 D. Uyku Sorunları: Tablo 2’deki uyku sorunlarına ek olarak çocukların sekizinin (%13,6) uykuda nefes almak için çabaladığı, 34’ünün (57,6) ağzı açık uyuduğu, 34’ünün (57,6) uykuda terlediği, 10’unun (%16,9) uykuda kabus gördüğü, birinin (%1,7) uykuda yürüdüğü, 11’inin (%18,6) uykuda konuştuğu, 16’sının (%27,1) uykuda diş gıcırdattığı saptanmıştır. E. Uyku Süresi: Çocukların hafta içi uyku süreleri ortalama 9,7 saattir (Min:8, Max:16). Hafta içi çocukların 19’u (%32,2) 22.00’da, 11’i (%18,6) 23.00’da uykuya başlamaktadır (Hafta içi uykuya başlama saatleri 16.00-24.00 saatleri arasındadır). Hafta içi çocukların 22’si (%37,3) 08.00’da, 17’si (%28,8) 07.00’da uyanmaktadır. (Uyanma saatleri 04.00 ile 10.00 saatleri arasındadır). Hafta sonu uyku süreleri ortalama 10,2 saattir (Min:8, Max:16). Hafta sonu çocukların 15’i (25,4) 23.00’da, 12’si (%20,3) 22.00’da uykuya başlamaktadır. (Hafta sonu uykuya başlama saatleri 14.00 ile 01.00 saatleri arasındadır). Hafta sonu çocukların 14’ü (%23,7) 08.00’da, 11’i (%18,6) 09.00’da uyanmaktadır (Hafta sonu uyanma saatleri 06.00 ile 12.00 saatleri arasındadır). Hafta içi ve hafta sonu günlerde yaş dönemlerine göre çocukların uyku süreleri şu şekildedir: 2-3 yaş: 8-10 saat, 4-6 yaş: 8-16 saat, 7-12 yaş: 8-12 saat, 13-18 yaş:8-16 saat arasında değişmektedir. F. Uykusuzluk: Çocukların 37’sinin (%62,7) yeterli uyuyamadığı için hırçın ve sinirli oldukları (altısı 2-3 ayda bir, 19’u ayda 1-3 kez, sekizi ayda üçten fazla, dördü her gün) bildirilmiştir. Çocukların 30’unun (%50,8) sabahları zor uyandığı (beşi 2-3 ayda bir, 15’i ayda 1-3 kez, altısı ayda üçten fazla, dördü her gün) bildirilmiştir. Çocukların 20’sinin (%33,9) nadiren okulda uyukladığı, 19’unun (%32,2) nadiren oyun oynarken uyukladığı, 26’sının (%44,1) nadiren TV seyrederken uyukladığı, 17’sinin (%28,8) nadiren misafirlikte uyukladığı, 12’sinin (%20,3) arkadaşlarıyla birlikteyken uyukladığı saptanmıştır. Tablo 2. Çocukların Uyku Sorunları Uyku Sorunları Asla Haftada Karanlıkta Haftada uyuyamama Haftada Haftada Toplam Asla Haftada Horlama Haftada Haftada Haftada Toplam Asla Gece Haftada yatağını Haftada ıslatma Haftada Haftada Toplam Asla Haftada Uykuda Haftada huzursuzluk Haftada Haftada Toplam Asla Gece Haftada uykudan Haftada uyanma Haftada durumu Haftada Toplam Asla Uykuda Haftada nefes Haftada durması Haftada Haftada Toplam <1 gün 1-2 gün 3-4 gün 5-7 gün <1 gün 1-2 gün 3-4 gün 5-7 gün <1 gün 1-2 gün 3-4 gün 5-7 gün <1 gün 1-2 gün 3-4 gün 5-7 gün <1 gün 1-2 gün 3-4 gün 5-7 gün <1 gün 1-2 gün 3-4 gün 5-7 gün N 10 4 6 8 31 59 26 15 12 2 4 59 33 9 9 3 5 59 17 15 14 7 6 59 10 16 26 7 0 59 48 9 1 1 0 59 % 16.9 6.8 10.2 13.6 52.5 100 44.1 25.4 20.3 3.4 6.8 100 55.8 15.3 15.3 5.1 8.5 100 28.8 25.4 23.7 11.9 10.2 100 16.9 27.1 44.1 11.9 0 100 81.3 15.3 1.7 1.7 0 100 TARTIŞMA Bulgulara göre çocukların üçü tonsil ameliyatı, dördü geniz eti ameliyatı geçirmiştir. Tonsil hipertrofisi, adenoid vejetasyon ve soğuk algınlığı nedeniyle oluşan inflamasyon hava yolu darlığına yol açarak uyku bozukluğuna neden olmaktadır. Solunum güçlüğü nedeniyle ortaya çıkan uyku 153 Yeni Tıp Dergisi 2010;27: 151-155 bozukluklarının erken tanı ve tedavisinin çocukluk döneminde de önemli olduğu bilinmelidir14. Bulgulara göre çocukların %45,8’i kendi başına uykuya dalarken, %39’u (2-18 yaşları arasında) anneyle birlikte uykuya dalmaktadır. Çocukların %30,5’i (2-12 yaş arasında) anneyle ya da anne ve babayla birlikte uyumaktadır. Uyku-uyanıklık örüntüsünün sağlanması ve olgunlaştırılması, uyku safhalarının organizasyonu, uyku alışkanlıklarının rutinleştirilmesi erken çocukluk döneminde başarılması gereken gelişimsel özelliklerdendir15. Çocuklukta uyku davranışlarına ilişkin eğilimler fizyolojik/kronobiyolojik, gelişimsel, sosyal/çevresel değişikliklerin etkisiyle ortaya çıkmaktadır16. Zihinsel yetersizliği olan çocuklarda anneyle birlikte uykuya dalma ve uykuyu sürdürme davranışının nedenleri hem aileden hem de çocuktan kaynaklanabilir. Araştırmalarda zihinsel yetersizliği olan çocuklarda özellikle uykuya dalma ve uykuyu sürdürme sorunlarının sık görüldüğü belirtilmektedir5,7. Aileler çocuğun uykuya dalmasını kolaylaştırmak amacıyla birlikte uyuyor olabilirler. Diğer taraftan aileler koruyucu kollayıcı tutum nedeniyle de çocukla birlikte uykuya dalıyor ve uykuyu sürdürüyor olabilirler. Bu nedenle yetersizliği olan ve olmayan çocukların uyku örüntülerini belirleyen karşılaştırmalı araştırmalar ve anneyle birlikte uyumanın nedenlerini açığa çıkaracak kalitatif araştırmalar planlanabilir. Tablo 2’de görüldüğü gibi çocukların %52,5’i karanlıkta uyuyamamaktadır. Çocukların %23,7’si haftada 1-2 gün uykuda huzursuzluk yaşamakta, %44,1’i haftada 1-2 gün gece uykudan uyanmaktadır. Bunun yanında çocukların 34’ünün (%57,6) ağzı açık uyuduğu, 34’ünün (%57,6) uykuda terlediği, 10’unun (%16,9) uykuda kabus gördüğü, 11’inin (%18,6) uykuda konuştuğu, 16’sının (%27,1) uykuda diş gıcırdattığı saptanmıştır. 2-11 yaşları arasındaki yaygın gelişimsel yetersizliği olan çocuklarla yapılan bir çalışmada çocukların %54’ünde uyku sorunları belirlenmiştir7. Araştırmalarda çocukların geceleri sık uyandıkları, gece uyandıklarında yeniden uykuya dalmakta güçlük yaşadıkları saptanmıştır4,7. Yetersizliği olmayan çocuklarda da okul öncesi dönemde %2530 oranında uyku sorunları görüldüğü bildirilmiştir16. Uyku sorunlarına yol açan faktörler ise gelişimsel özellikler olarak açıklanmıştır. Örneğin erken çocukluk döneminde ayrılık anksiyetesi nedeniyle çocuklarda yatma zamanına direnç 154 göstermeyle karşılaşılabilmektedir16. Zihinsel yetersizliği olan çocuklarda yetersizliği olmayan çocuklara göre uyku sorunlarının daha fazla ya da az olduğunu söyleyebilmek için karşılaştırmalı araştırmalar planlanabilir. Uykunun organizasyonu ve süresi yaşamın ilk beş yılında birçok değişikliğe uğramaktadır14. Yenidoğanın uykusunun yarısı REM döneminden oluşurken okul çağına doğru bu oran gittikçe düşer2,15. Erken çocukluk döneminde 24 saatin yaklaşık yarısı uykuda geçerken ergenlik döneminde günlük uyku süresi ortalama 9 saattir17. Bulgulara göre çocukların 37’si (%62,7) yeterli uyuyamadığı için hırçın ve sinirli olmakta, 30’u (%50,8) sabahları zor uyanmaktadır. Uykusuzluk zihinsel yetersizliği olmayan çocuklarda da sık görülen sorunlardan biridir16. National Sleep Foundation raporuna göre 11-17 yaşları arasındaki ergenlerin %45’inin 8 saatten daha az uyuduğu, %28’inin okulda haftada en az bir kez uyuyakaldığı, %14’ünün uyanamadığı için okula geç kaldığı saptanmıştır18. Zihinsel yetersizliği olan ve olmayan çocuklarda görülen uykusuzluk sorununun benzer olup olmadığının belirlenebilmesi için karşılaştırmalı çalışmalar planlanabilir. Sonuç olarak bu araştırmada çocukların %39’unun anneyle birlikte uykuya daldığı, %30,5’inin (2-12 yaş arasında) anneyle ya da anne ve babayla birlikte uyuduğu saptanmıştır. Çocuklarda karanlıkta uyuyamama, uykuda huzursuzluk, gece uykudan uyanma, uykuda kabus görme, uykuda konuşma, uykuda diş gıcırdatma sorunları görülmektedir. Küçük yaştaki çocukların uyku sürelerinin yetersiz olduğu ve gündüz uykusuzluk yaşadıkları görülmektedir. Bu bulgulardan yola çıkılarak çocukların uyku alışkanlıklarının geliştirilmesini etkileyen aileye ve çocuğa ait faktörlerin belirlenmesi amacıyla niteliksel araştırmalar yapılması, zihinsel yetersizliği olan ve olmayan çocukların uyku örüntülerini karşılaştıran araştırmalar planlanması önerilebilir. Bunun yanında sağlıklı uyku alışkanlıklarının geliştirilmesi için bebeklik döneminden başlayarak ailelere danışmanlık yapılması yararlı olabilir. Ailelere, çocuklar için uyku saati rutinlerinin oluşturulması, yatma zamanlarının düzenlenmesi, yatağa gitme zamanı yaklaştığında sessiz bir ortam yaratılması, yatak odalarının rahat-sessiz-loş-uygun ısıda olmasına özen gösterilmesi gibi konularda açıklamalar yapılması yararlı olacaktır. Yeni Tıp Dergisi 2010;27: 151-155 REFERANSLAR 1. Scheepers M, Kerr M, O’Hara D, Bainbridge D, Cooper SA, Davis R, et al. Reducing Health Disparity in People with Intellectual Disabilities: A Report from Health Issues Special Interest Research Group of the International Association for the Scientific Study of Intellectual Disabilities. Journal of Policy and Practice in Intellectual Disabilities 2005;2: 249–55. 2. Kaynak H. Uyku, Uykusuzluk mu? Aşırı Uyku mu?, Doğan Kitap 2008. 3. Didden R, Moor JD, Kruit IW. The Effects of Extinction in the Treatment of Sleep Problems with a Child with a Physical Disability. International Journal of Disability, Development and Education 1999;46: 247-52. 4. Richdale A. A descriptive analysis of sleep behaviour in children with Fragile X'. Journal of Intellectual & Developmental Disability 2003;28: 135-44. 5. Dorris L, Scott N, Zuberi S, Gibson N, Espie C. Sleep problems in children with neurological disorders. Developmental Neurorehabilitation 2008;11: 95–114. 6. Goodlin-Jones B, Schwichtenberg AJ, Iosif AM, Tang K, Liu J, Anders TF. Six-month persistence of sleep problems in young children with autism, developmental delay, and typical development. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 2009; 48: 847-54. 7. Honomichl RD, Goodlin-Jones BL, Burnham M, Gaylor E, Anders TF. Sleep Patterns of Children with Pervasive Developmental Disorders. Journal of Autism and Developmental Disorders 2002;32: 553-61. 8. Diden R, Korzilius H, van Aperlo B, van Overloop C, de Vries M. Sleep problems and daytime problem behaviours in children with intellectual disability. Journal of Intellectual Disability Research 2002;46: 537-47. 9. Wiggs L. Sleep problems in Children with Developmental Disorders, Journal of the Royal Society of Medicine 2001;94: 177-9. 10. Maganti R, Hausman N, Koehn M, Sandok E, Glurich I, Mukesh BN. Excessive daytime sleepiness and sleep complaints among children with epilepsy. Epilepsy & Behavior 2006;8: 272–7. 11. Lindblom N, Heiskala H, Kaski M, Leinonen L, Nevanlinna A, Iivanainen M, et al.. Neurological Impairments And Sleep-Wake Behaviour Among The Mentally Retarded, J Sleep Res 2001;10, 309-18. 12. Ersu R, Arman AR, Save D, Karadag B, Karakoc F, Berkem M, et al. Prevalence of Snoring and Symptoms of Sleep-Disordered Breathing in Primary School Children in İstanbul. CHEST 2004;126: 19-24. 13. Liu X, Hubbard JA, Fabes RA, Adam JB. Sleep Disturbances and Correlates of Children with Autism Spectrum Disorders. Child Psychiatry Hum Dev 2006; 37: 179–91. 14. Şahin M. 14-17 yaş arası lise öğrencilerinde uyku bozukluğu ve risk faktörlerinin sıklığının belirlenmesi, Haseki Eğitim ve Araştırma Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanlık Tezi, İstanbul 2006. 15. Ward TM, Rankin S, Lee KA. Caring for Children With Sleep Problems. Journal of Pediatric Nursing 2007;22: 283-96. 16. Türkbay T, Söhmen T. Çocuk ve ergenlerde uyku bozuklukları. Gülhane Tıp Dergisi 2001;43: 186-90. 17. Owens JA, Witmans M. Sleep Problems. Curr Probl Pediatr Adolesc Health Care 2004;34: 154-79. 18. National Sleep Foundation. Sleep in America poll 2006.http:// www.sleepfoundation.org (Erişim tarihi: 27/01/2010). Yazışma adresi: Dr. Hatice Yıldırım SARI Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu, İzmir e-mail: hatice.sari@deu.edu.tr Yazının geldiği tarih : 09.04.2010 Yayına kabul tarihi : 16.05.2010 155