manisa ili demirköprü baraj gölü sürdürülebilir balıkçılık yönetimi
Transkript
manisa ili demirköprü baraj gölü sürdürülebilir balıkçılık yönetimi
T.C. İZMİR KATİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ SU ÜRÜNLERİ FAKÜLTESİ MANİSA İLİ DEMİRKÖPRÜ BARAJ GÖLÜ SÜRDÜRÜLEBİLİR BALIKÇILIK YÖNETİMİ FİZİBİLİTE ETÜDÜ ETÜD RAPORU Aralık 2014 İÇİNDEKİLER TABLOLAR ......................................................................................................................... VII ŞEKİLLER .............................................................................................................................. X I. GİRİŞ........................................................................................................................... 11 1. ÇALIŞMANIN AMACI VE KAPSAMI .............................................................................. 11 2. ÇALIŞMANIN METODOLOJİSİ ...................................................................................... 12 a) Çalışma Alanının Genel Yapısı ............................................................................. 12 b) İstasyonlar............................................................................................................... 13 c) Yöntem .................................................................................................................... 14 II. i. Arazi Çalışmaları.................................................................................................. 14 ii. Laboratuar Çalışmaları ......................................................................................... 14 PROJENİN ARKA PLANI ....................................................................................... 19 1. SOSYO-EKONOMİK DURUM (GENEL, SEKTÖREL VE/VEYA BÖLGESEL)...................... 19 2. SEKTÖREL VE /VEYA BÖLGESEL POLİTİKALAR VE PROGRAMLAR ............................ 21 3. KURUMSAL YAPILAR VE YASAL MEVZUAT (TEŞVİK VE YİD MEVZUATI GİBİ)......... 22 4. PROJE FİKRİNİN KAYNAĞI VE UYGUNLUĞU ............................................................... 22 a) Projenin Sektörel ve/veya Bölgesel Kalkınma Amaçlarına (politika, plan ve programlar) Uygunluğu .................................................................................................... 23 b) Projenin Geçmiş, Yürüyen ve Planlanan Diğer Projelerle İlişkisi .................... 26 c) Projenin Stratejik Planı ve Performans Programına Uygunluğu ..................... 26 d) Proje Fikrinin Ortaya Çıkışı ................................................................................. 26 e) Projeyle İlgili Geçmişte Yapılmış Etüt, Araştırma ve Diğer Çalışmalar .......... 27 III. PROJENİN GEREKÇESİ......................................................................................... 28 1. ULUSAL VE BÖLGESEL DÜZEYDE TALEP ANALİZİ ..................................................... 28 a) Talebi Belirleyen Temel Nedenler ve Göstergeler............................................... 28 b) Talebin Geçmişteki Büyüme Eğilimi .................................................................... 29 c) Mevcut Talep Düzeyi Hakkında Bilgiler.............................................................. 30 d) Mevcut Kapasite ve Geçmiş Yıllar Kapasite Kullanım Oranları ...................... 33 2. ULUSAL VE BÖLGESEL DÜZEYDE GELECEKTEKİ TALEBİN TAHMİNİ ....................... 34 a) Bölgenin Ekonomik Büyüme Senaryosu (hedef ve stratejiler) ve Talep Tahminleri İle İlişkisi ........................................................................................................ 34 II b) Talebin Gelecekteki Gelişim Potansiyeli ve Talebin Tahmini ........................... 34 c) Talebin Tahminlere Temel Teşkil Eden Varsayımlar, Çalışmalar ve Kullanılan Yöntemler (basit ekstrapolasyon model vs.) ................................................................... 34 IV. PROJE YERİ / UYGULAMA ALANI..................................................................... 35 1. FİZİKSEL VE COĞRAFİ ÖZELLİKLER .......................................................................... 35 a) Coğrafi Yerleşim .................................................................................................... 35 b) İklim (yağış oranı, nem, sıcaklık, rüzgar vs.)....................................................... 35 c) Toprak ve Arazi Yapısı İle ilgili Bilgiler .............................................................. 35 d) Bitki Örtüsü ............................................................................................................ 36 e) Su Kaynakları......................................................................................................... 36 f) Diğer Doğal Kaynaklar.......................................................................................... 36 g) Barajın Fiziksel Özellikleri.................................................................................... 37 2. EKONOMİK VE FİZİKSEL ALTYAPI (HAMMADDE KAYNAKLARINA ERİŞİLEBİLİRLİK, ULAŞIM VE HABERLEŞME SİSTEMİ, SU-ELEKTRİK-DOĞAL GAZ ŞEBEKELERİ, ARAZİ KULLANIMI, YAN SANAYİ, DAĞITIM VE PAZARLAMA OLANAKLARI VS.)............................. 37 3. SOSYAL ALTYAPI (NÜFUS, İSTİHDAM, GELİR DAĞILIMI, SOSYAL HİZMETLER, KÜLTÜREL YAPI) ................................................................................ 38 4. ÇEVRESEL ETKİLERİN ÖN DEĞERLENDİRİLMESİ ...................................................... 39 5. ALTERNATİFLER, YER SEÇİMİ VE ARAZİ MALİYETİ (KAMULAŞTIRMA BEDELİ)..... 40 V. TEKNİK ANALİZ VE TASARIM........................................................................... 42 1. KAPASİTE ANALİZİ VE SEÇİMİ .................................................................................... 42 a) Balıkçılığa ilişkin bulgular (av araçları, av kompozisyonları, çıkan türlere ilişkin bilgiler)................................................................................................................................ 42 i. Demirköprü Baraj Gölü ve Balıklandırma Çalışmaları........................................ 46 ii. Baraj Gölü Balıkçılığı .......................................................................................... 47 iii. Ticari avcılık ........................................................................................................ 48 iv. Yetiştiricilik.......................................................................................................... 53 v. Anket Çalışması Bulguları ................................................................................... 53 b) Gölün su rejimine ve su kalitesine ilişkin mevcut durum ......................................... 57 viii. Fitoplankton Kompozisyonu ................................................................................ 70 2. ALTERNATİF TEKNOLOJİLERİN ANALİZİ VE TEKNOLOJİ SEÇİMİ ............................. 75 III 3. SEÇİLEN TEKNOLOJİNİN ÇEVRESEL ETKİLERİ, KORUMA ÖNLEMLERİ VE MALİYETİ 75 4. TEKNİK TASARIM (SÜREÇ TASARIMI, MAKİNE DONANIM, İNŞAAT İŞLERİ, ARAZİ DÜZENLEME, YERLEŞİM DÜZENİ, İLLER BAZINDA DAĞILIM VS.) ........................................ 76 5. VI. YATIRIM MALİYETLERİ (İNŞAAT, MAKİNE DONANIM, İL BAZINDA DAĞILIMI VB.).... 76 PROJE GİRDİLERİ .................................................................................................. 77 1. GİRDİ İHTİYACI (HAM VE YARDIMCI MADDELER) ...................................................... 77 2. GİRDİ FİYATLARI VE HARCAMA TAHMİNİ ................................................................. 77 VII. ORGANİZASYON YAPISI, YÖNETİM VE İNSAN KAYNAKLARI ................ 80 1. KURULUŞUN ORGANİZASYON YAPISI VE YÖNETİMİ .................................................. 80 2. ORGANİZASYON VE YÖNETİM GİDERLERİ (GENEL GİDERLER VS.) ........................... 81 3. İNSAN GÜCÜ İHTİYACI VE TAHMİNİ GİDERLER ......................................................... 81 VIII. PROJE YÖNETİMİ VE UYGULAMA PROGRAMI ........................................... 81 1. PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ KURULUŞLAR VE TEKNİK KAPASİTELERİ ............................... 81 2. PROJE ORGANİZASYONU VE YÖNETİM (KARAR ALMA SÜRECİ, YAPIM YÖNTEMİ VB.) 82 3. IX. PROJE UYGULAMA PROGRAMI (TERMİN PLANI) ........................................................ 82 TOPLAM YATIRIM TUTARI VE YILLARA DAĞILIMI.................................. 82 1. TOPLAM YATIRIM TUTARI (İÇ VE DIŞ PARA OLARAK) ............................................... 82 a) Sabit Sermaye Yatırımı ......................................................................................... 82 i. Etüt-Proje, Mühendislik ve Kontrollük Giderleri ................................................ 82 ii. Arazi Düzenleme ve Geliştirme Giderleri (peyzaj vb.)........................................ 83 iii. İnşaat Giderleri (toprak işleri, altyapı, üst yapı, sanat yapıları vb.) ..................... 83 iv. Makine - Donanım Giderleri ................................................................................ 86 v. Montaj Giderleri ................................................................................................... 87 vi. Taşıt Araçları........................................................................................................ 87 vii. Genel Giderler ...................................................................................................... 87 viii. Beklenmeyen Giderler.......................................................................................... 87 b) 2. X. İşletme Sermayesi ................................................................................................... 87 YATIRIMIN YILLARA DAĞILIMI .................................................................................. 88 PROJENİN FİNANSMANI ...................................................................................... 88 IV 1. YÜRÜTÜCÜ VE İŞLETMECİ KURULUŞLARIN MALİ YAPISI ......................................... 88 2. FİNANSMAN YÖNTEMİ (HİBE)...................................................................................... 88 3. FİNANSMAN KAYNAKLARI VE KOŞULLARI ................................................................. 88 4. FİNANSMAN MALİYETİ ................................................................................................ 89 XI. 1. PROJE ANALİZİ....................................................................................................... 89 FİNANSAL ANALİZ ....................................................................................................... 89 BALIKÇILIK LOJİSTİK ALANI:............................................................................................. 89 b) İndirgenmiş Nakit Akım Tablosu ......................................................................... 91 c) Finansal Fayda - Maliyet Analizi (NBD, İKO vb.).............................................. 93 KAMP VE AMATÖR BALIKÇILIK HİZMET ALANI: .............................................................. 93 a) Finansal Tablolar ve Likidite Analizi................................................................... 93 b) İndirgenmiş Nakit Akım Tablosu ......................................................................... 95 c) Finansal Fayda - Maliyet Analizi (NBD, İKO vb.).............................................. 97 SOĞUK MUHAFAZA DEPOSU: .............................................................................................. 97 a) Finansal Tablolar ve Likidite Analizi................................................................... 97 b) İndirgenmiş Nakit Akım Tablosu ......................................................................... 99 c) Finansal Fayda - Maliyet Analizi (NBD, İKO vb.)............................................ 100 DEVLET BÜTÇESİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ ............................................................................. 101 2. EKONOMİK ANALİZ ................................................................................................... 101 a) Su ürünlerinin pazarlanmasına ilişkin mevcut durum..................................... 101 b) Ekonomik Maliyetler ........................................................................................... 102 c) Ekonomik Faydalar.............................................................................................. 103 d) Ekonomik Fayda Maliyet Analizi (ENBD, İKO vb.) ........................................ 104 e) Projenin Diğer Ekonomik Etkileri (katma değer etkisi vb.) ............................ 104 3. SOSYAL ANALİZ ......................................................................................................... 104 a) Sosyal Fayda - Maliyet Analizi............................................................................ 104 b) Sosyo - Kültürel Analiz (katılımcılık, cinsiyet etkisi vb.).................................. 107 c) Projenin Diğer Sosyal Etkileri ............................................................................ 111 4. BÖLGESEL ANALİZ .................................................................................................... 111 5. DUYARLILIK ANALİZİ ................................................................................................ 121 6. RİSK ANALİZİ ............................................................................................................. 122 XII. SONUÇ VE DEĞERLENDİRMELER.................................................................. 127 V KAYNAKÇA ........................................................................................................................ 129 VI TABLOLAR Tablo 1. Köprübaşı İlçesi Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması değerleri........................ 20 Tablo 2. Manisa İli Arazi Kullanımı ........................................................................................ 20 Tablo 3. Köprübaşı İlçesi Tarım Alanlarının Dağılımı ............................................................ 21 Tablo 4. Türkiye su ürünleri üretimi (2002-2013). .................................................................. 30 Tablo 5. Ülkelere Göre Kişi Başına Düşen Balık Tüketim Miktarları..................................... 30 Tablo 6. Balıkçıların Demirköprü Baraj Gölü ve sorunlara ilişkin düşünceleri. ..................... 32 Tablo 7. Demirköprü Baraj Gölü’nde yetiştiricilik yapan işletmelerin aktiflik durumları. ..... 33 Tablo 8. Demirköprü Baraj Gölü’nün fiziksel özellikleri.. ...................................................... 37 Tablo 9. Köprübaşı ilçesinde 15 yaş ve üzeri eğitim düzeyleri ............................................... 38 Tablo 10. Demirköprü Baraj Gölü’nde balıklandırma (Pullu sazan) miktarları. ..................... 47 Tablo 11. Baraj Göllerinin Büyüklüklerine Göre Ortalama Balık Verimleri. ......................... 48 Tablo 12. Demirköprü Baraj Gölü ve Manisa İli avcılık miktarları (2008-2013).................... 49 Tablo 13. İstasyonlarda tespit edilen av kompozisyonu. ......................................................... 50 Tablo 14. Türlerin morfometrik değerleri. ............................................................................... 51 Tablo 15. Demirköprü Baraj Gölü ve Manisa İli yetiştiricilik miktarları (2003-2013) ........... 53 Tablo 16. Demirköprü Baraj Gölü’nde balıkçıların balıkçılık geçmişleri ............................... 54 Tablo 17. Balıkçılık yılı ........................................................................................................... 54 Tablo 18. Teknelerin yapım materyali. .................................................................................... 54 Tablo 19. Teknelere ilişkin bilgiler. ......................................................................................... 55 Tablo 20. Balıkçılık eforuna ilişkin bilgiler ............................................................................. 55 Tablo 21. Kullanılan ağ çeşitleri ve miktarları......................................................................... 56 Tablo 22. Bir sezonda avcılıktan sağlanan üretim miktarları................................................... 57 Tablo 23. Demirköprü Baraj Gölü’nde Ölçülen Su Parametre Değerleri ile Kıtaiçi Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri ve Göller, Göletler, Bataklıklar ve Baraj Haznelerinin Ötrifikasyon Kontrolü Sınır Değerleri ile Karşılaştırılması ............................... 67 Tablo 24. Demirköprü Baraj Gölü sonuçlarının, farklı göllerde yapılan çalışmalarla karşılaştırılması ........................................................................................................................ 68 Tablo 25. Demirköprü Baraj Gölü Fitoplankton Kompozisyonu. ........................................... 71 Tablo 26. Trofik tiplerin sabit sınır değeriyle sınıflandırılması. .............................................. 73 Tablo 27. “Balıkçılık Lojistik Alanı” Yatırımında Giderlerin Yıllara Göre Dağılımı............ 78 Tablo 28. “Kamp ve Amatör Balıkçılık Hizmet Alanı” Yatırımında Giderlerin Yıllara Göre Dağılımı.................................................................................................................................... 79 Tablo 29. “Soğuk Muhafaza Odası” Yatırımında Giderlerin Yıllara Göre Dağılımı. ............ 79 VII Tablo 30. Üç Yatırım Birlikte Değerlendirildiğinde Giderlerin Yıllara Göre Dağılımı. ........ 80 Tablo 31. İnsan Gücü İhtiyacı ve Tahmini Giderleri. .............................................................. 81 Tablo 32. Proje termin planı..................................................................................................... 82 Tablo 33. Balıkçılık lojistik alanı inşaat giderleri. ................................................................... 83 Tablo 34. Balıkçılık lojistik alanı yönetim binası inşaat giderleri. .......................................... 83 Tablo 35. Balıkçılık lojistik alanı ağ deposu ve yıkama ünitesi inşaat giderleri...................... 84 Tablo 36. Kamp ve amatör balıkçılık hizmet alanı inşaat giderleri. ........................................ 84 Tablo 37. Kamp ve amatör balıkçılık hizmet alanı amatör balıkçılık hizmet binası inşaat giderleri. ................................................................................................................................... 85 Tablo 38. Makine – donanım giderleri..................................................................................... 86 Tablo 39. İşletme sermayesi..................................................................................................... 87 Tablo 40. Yatırımın yıllara dağılımı. ....................................................................................... 88 Tablo 41. Öz kaynak ve hibelerin yıllara dağılımı................................................................... 89 Tablo 42. Balıkçılık Lojistik Alanı Gelir Gider Hesaplamasında Kullanılan Çalışma Parametreleri. ........................................................................................................................... 89 Tablo 43. Balıkçılık Lojistik Alanı Gelir Gider Tablosu. ........................................................ 90 Tablo 44. Balıkçılık Lojistik Alanı Sabit ve Değişken Giderleri. ............................................ 91 Tablo 45. Balıkçılık Lojistik Alanı İndirgenmiş Nakit Akım Tablosu. ................................... 92 Tablo 46. Balıkçılık Lojistik Alanı Net Bugünkü Değeri ........................................................ 93 Tablo 47. Kamp ve Amatör Balıkçılık Hizmet Alanı Gelir Gider Hesaplamasında Kullanılan Çalışma Parametreleri. ............................................................................................................. 93 Tablo 48. Kamp ve Amatör Balıkçılık Hizmet Alanı Gelir Gider Tablosu. ........................... 94 Tablo 49. Kamp ve Amatör Balıkçılık Hizmet Alanı Sabit ve Değişken Giderleri. ................ 95 Tablo 50. Kamp ve Amatör Balıkçılık Hizmet Alanı İndirgenmiş Nakit Akım Tablosu. ...... 96 Tablo 51. Kamp ve Amatör Balıkçılık Hizmet Alanı Net Bugünkü Değeri ........................... 97 Tablo 52. Soğuk Muhafaza Deposu Gelir Gider Hesaplamasında Kullanılan Çalışma Parametreleri. ........................................................................................................................... 97 Tablo 53. Soğuk Muhafaza Deposu Gelir Gider Tablosu. ....................................................... 98 Tablo 54. Soğuk Muhafaza Deposu Sabit ve Değişken Giderleri............................................ 99 Tablo 55. Soğuk Muhafaza Deposu İndirgenmiş Nakit Akım Tablosu. ............................... 100 Tablo 56. Soğuk Muhafaza Deposu Net Bugünkü Değeri..................................................... 101 Tablo 57. 2014 yılında her bir balık türü için belirlenen satış fiyatı ve Kooperatif komisyon miktarı. ................................................................................................................................... 101 Tablo 58. Giderlerin Yıllara Göre Dağılımı........................................................................... 103 VIII Tablo 59. 3 Projenin Toplam Gelir ve Giderlerinin Yıllara Göre Dağılımı........................... 103 Tablo 60. Projenin Sosyal Fayda-Maliyet Tablosu.............................................................. 105 Tablo 61. Balıkçıların bakmakla yükümlü olduğu kişi sayısı. ............................................... 106 Tablo 62. Hanede birlikte balıkçılık yapılan kişi sayısı. ........................................................ 107 Tablo 63. Balıkçıların çocuk sayısı. ....................................................................................... 107 Tablo 64. Balıkçıların sosyal güvenlik kurumuna üyelik durumu. ........................................ 107 Tablo 65. Aktif üye durumundaki balıkçının sigorta kurumu................................................ 108 Tablo 66. Emekli durumdaki balıkçının sigorta kurumu. ...................................................... 108 Tablo 67. Balıkçıların Su Ürünleri Kooperatifi’ne ilişkin düşünceleri. ................................. 109 Tablo 68. Balıkçıların balıkçılıktan memnuniyet durumları. ................................................. 109 Tablo 69. Balıkçıların balıkçılığa ilişkin düşünceleri. ........................................................... 110 Tablo 70. Avlanma yasakları döneminde balıkçıların geçim kaynakları............................... 111 Tablo 71. Projenin Bölgesel GZFT (SWOT) Analizi. ........................................................... 112 Tablo 72. Balıkçılık sermayesi............................................................................................... 114 Tablo 73. Grupların test edilmesi (Anova)............................................................................. 115 Tablo 74. Kümelerdeki değişken kategorilerinin baskınlıkları ............................................. 116 Tablo 75. Gruplar arası korelasyon ilişki durumu.................................................................. 116 Tablo 76. Bir sezon için tespit edilen balıkçılık giderleri ...................................................... 117 Tablo 77. Korelasyon İlişkileri............................................................................................... 118 Tablo 78. Bir sezonda balıkçılık dışı ve balıkçılıktan elde edilen gelirler. ............................ 119 Tablo 79. Demirköprü Baraj Gölü balıkçılığı sezonluk gelir-gider durumu.......................... 120 Tablo 80. Balıkçıların borç durumları.................................................................................... 120 Tablo 81. Soğuk muhafaza deposu duyarlılık analizi. ........................................................... 121 Tablo 82. Kamp ve amatör balıkçılık hizmet alanı duyarlılık analizi. ................................... 121 Tablo 83. Balıkçılık lojistik alanı duyarlılık analizi............................................................... 122 Tablo 84. Balıkçılık lojistik alanı risk analizi. ....................................................................... 123 Tablo 85. Kamp ve amatör balıkçılık hizmet alanı risk analizi. ............................................ 124 Tablo 86. Soğuk muhafaza deposu risk analizi...................................................................... 124 Tablo 87. 3 faaliyet birlikte değerlendirildiğinde risk analizi................................................ 125 IX ŞEKİLLER Şekil 1. Demirköprü Baraj Gölü’ndeki Örnekleme İstasyonları.............................................. 13 Şekil 2. Demirköprü Baraj Gölü’nde avcılıktan elde edilen aylık ortalama miktarlar ............ 29 Şekil 3. Alternatif faaliyetler için belirlenen alanlar. ............................................................... 40 Şekil 4. Sazan Balığı ................................................................................................................ 42 Şekil 5. Gümüşi Havuzbalığı ................................................................................................... 43 Şekil 6. Sudak Balığı ................................................................................................................ 44 Şekil 7. Yayın balığı................................................................................................................. 45 Şekil 8. Sazan balığı boy dağılımı............................................................................................ 52 Şekil 9. Gümüşi havuz balığı boy dağılımı. ............................................................................. 52 Şekil 10. Demirköprü Baraj Gölü Trofik Durum İndeksi Değerleri. ....................................... 66 Şekil 11. Demirköprü Baraj Gölü’nün fitoplankton Türlerinin Nispi Bollukları. ................... 72 Şekil 12. Balıkçılık Lojistik Alanı İndirgenmiş Net Nakit Akım Grafiği ................................ 92 Şekil 13. Kamp ve Amatör Balıkçılık Hizmet Alanı İndirgenmiş Net Nakit Akım Grafiği.... 96 Şekil 14. Soğuk Muhafaza Deposu İndirgenmiş Net Nakit Akım Grafiği............................. 100 X I. GİRİŞ 1. Çalışmanın Amacı ve Kapsamı Bu fizibilite etüdü; Manisa İli sınırlarında yer alan Demirköprü Baraj Gölü’nde yürütülen balıkçılık (avcılık ve yetiştiricilik) faaliyetlerinin bütünleşik olarak sürdürülebilir yönetimi amacıyla hazırlanmıştır. Günümüzde barajların alternatif kullanım amaçları hızla yaygınlaşmakta olup bunların başında su ürünleri üretimi gelmektedir. Ülkemizde çok sayıda baraj gölünde su ürünleri yetiştiriciliği faaliyeti yürütülmekte olup yeni oluşturulan baraj göllerinde de yetiştiricilik talepleri artış göstermektedir. Bu gelişime paralel olarak baraj göllerinde yetiştirilip pazara sunulan ekonomik değere sahip balık miktarı her geçen gün artmaktadır. Baraj göllerinde balık yetiştiriciliği yapan bu işletmeler, ülkemiz su ürünleri üretimine katkıda bulunmasının yanında istihdam sağlayarak ülke ekonomisine de katkı sağlamaktadırlar. Doğal göllerimizin dışında Türkiye’de yaklaşık 700 adet baraj gölü ve gölet bulunmaktadır (DSİ, 2009). Bunların 293’ü baraj gölüdür. Yapımı devam eden baraj göllerinin tamamlanması ile bu sayının hızla artması beklenmektedir. Son yıllarda geleneksel balıkçılık faaliyetlerine ilave olarak yeni üretim şekilleri de uygulamaya konulmaktadır. Su ürünleri üretimini artırmak ve baraj göllerinin üretim kapasitesini daha iyi değerlendirmek amacıyla; Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü (TÜGEM) ile Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü arasında 29.6.1994 tarihinde Bayındırlık ve İskân Bakanlığı Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünün mülkiyeti veya tasarrufu altında bulundurduğu rezervuarlarda kafeslerde yapılacak su ürünleri yetiştiriciliğine ilişkin protokol düzenlenmiştir. Söz konusu protokol çerçevesinde 2008 sonu itibariyle faaliyette bulunan 233 işletmenin toplam üretim kapasitesi 51.589 tondur. Bunların dışında projesi onaylanan 12 adet işletmenin kapasitesi 9.706 ton, ön izin alan 140 adet işletmenin kapasitesi ise 67.214 tondur. Baraj göllerinden bir yılda ticari avcılıkla elde edilen balık miktarının 9.927 ton olduğu göz önüne alınırsa yetiştiriciliğin önemi daha da artmaktadır (Çevlik ve Elibol, 2009). Genellikle kararsız ortamlar olarak da tanımlanan Baraj gölleri, doğal göl sistemleri ile benzer özellikler taşısalar da mevsimsel veya periyodik gerçekleşen dolumlar, insan kaynaklı boşaltımlar ve bunlara bağlı yüzey seviyesindeki iniş çıkışlar nedeniyle, fiziko-kimyasal ve biyoloji karakterleri kendine özgü olan sucul ekosistemlerdir (Geraldes ve Boavida, 1999). 11 Oldukça kararsız ve birçok çevresel faktörün etkisinde olan baraj gölü ekosistemlerinde verimli bir su ürünleri üretimi yapmanın yolu, güncel limnoekolojik ve taşıma kapasitesi durumlarının bilinmesinden geçmektedir. 2011 yılında 37.097 ton olarak gerçekleşen ülkemiz içsu avcılık üretiminde doğal göllerdeki avcılığın yanı sıra 293 baraj gölünde yürütülen avcılık faaliyetlerinin payı da büyüktür. “Küçük ölçekli balıkçılık” olarak tanımlanan 12 metrenin altındaki teknelerle gerçekleştirilen avcılıkla gıda temininin yanında baraj gölü çevresinde yaşayan halk için de istihdam sağlanmaktadır. Bu nedenle Baraj Gölü balıkçılığı sosyo-ekonomik bir öneme sahiptir. Sosyo-ekonomik önemine rağmen Türkiye göl havzalarının hiçbirisinde fizibilite etüdü hazırlanmamış olması balıkçılık yönetimini zorlaştırmaktadır. Yöre halkı için balıkçılığın önemli olduğu ve bu konuda bilimsel çalışmaların yetersiz kaldığı (Sarı, 1997; Balık ve diğ., 2005) Demirköprü Baraj Gölü ve havzası için hazırlanan bu fizibilite etüdü, uygulanması durumunda göl balıkçılığının sürdürülebilir yönetilmesini sağlayacak ve önümüzdeki 15-20 yıl içinde gölde yapılması düşünülen yatırım faaliyetlerine ışık tutarak diğer göl havzaları için de model olacaktır. Literatür taraması ile anket ve saha çalışmalarından elde edilen verilere dayanarak; teknik, sosyal, ekonomik analizlerin yanısıra, duyarlılık ve risk analizleri gerçekleştirilmiş, Demirköprü Baraj Gölü’nün sorunlarına çözüm getirecek ve sürdürülebilir balıkçılık yönetimine ışık tutacak bir fizibilite raporu oluşturulmuştur. 2. Çalışmanın Metodolojisi a) Çalışma Alanının Genel Yapısı Manisa ili, Salihli ve Köprübaşı ilçe sınırları içerisinde Gediz nehri üzerinde yer alan Demirköprü Baraj Gölü, 1954-1960 yıllarında enerji, sulama ve taşkın kontrolü amacıyla inşa edilmiş olup, normal su kotunda göl hacmi 1022,3 hm3, alanı ise 45,7 km2 dir. Demirköprü HES toplam kurulu gücü 69 MW ve yıllık ortalama enerji üretimi ise 193 GWh’dir (DSİ, 2014). Baraj gölünün birincil su gelirini yatağı üzerine inşa edildiği Gediz Nehri oluşturmakta, bunun yanında Demirci Çayı ve küçük derelerin getirdiği yağmur suları da gölün su bütçesini desteklemektedir. Yoğun kirlilik baskısı altındaki Gediz Nehri Havzası’nda yer alan Demirköprü Baraj Gölü hızla ilerleyen bir ötrofikasyon sürecindedir (Tenekecioğlu, 2011). 12 Günümüzde, Demirköprü Baraj Gölü’nde yapılış amacına ilaveten ağ kafeslerde balık yetiştiriciliği ve bünyesinde yer alan ticari balık türleri sebebiyle avcılık faaliyetleri de gerçekleştirilmektedir. Manisa Tarım İl Müdürlüğü, DSİ 2. Bölge Müdürlüğü ve S.S. Köprübaşı Su Ürünleri Kooperatifi’nden alınan son 12 yılın avcılık verilerine göre, göldeki avcılık durumuna baktığımızda toplam balık üretiminin ortalama 107.540,09 kg olup bunun % 72,76’sını sazan (Cyprinus carpio), % 24,99’unu sudak (Stizostedion lucioperca) ve % 1,7’lik kısmını da yayın balığı (Silurus glanis) oluşturmaktadır (Balık vd, 2006). Ayrıca baraj gölünde Chalcalburnus chalcoides, Barbus capito pectoralis, Chondrostoma nasus, Leuciscus cephalus ve Gambusia affinis türleri bulunmaktadır (Sarı, 1997). b) İstasyonlar Demirköprü Baraj Gölü’nde balık örneklemeleri 2014 yılı Ekim ayı içerisinde balıkçılığın aktif olarak yapıldığı 3 farklı istasyonda gerçekleştirilmiştir. 1 ve 2 nolu istasyonlar derinlikleri 3-5 m arasında değişmesi nedeniyle “Sığ”, 3 nolu istasyon ise derinliği 10-12 m arasında olması nedeniyle “Derin” olarak tanımlanmıştır. Ayrıca 2 farklı noktadan su ve fitoplankton örnekleri alınmıştır (Şekil 1). Şekil 1. Demirköprü Baraj Gölü’ndeki Örnekleme İstasyonları. 13 Baraj Gölü suyunun tarımsal arazilerin sulanması için kullanılması ve mevsimin kurak gitmesi nedeniyle su seviyesi çok düşmüş ve örnekleme tarihi itibariyle Gediz Nehri’nin göle karıştığı noktanın kuzeyinde göl kurumuştur. Bu nedenle örnekleme noktaları, Kooperatif ile balıkçılarla yapılan görüşmeler ve literatür çalışmaları sonucu gölün orta ve güney kesimlerinde olmak üzere belirlenmiştir. Seçilen bu istasyonlarla gölün genel yapısının ortaya konulması amaçlanmıştır. c) Yöntem i. Arazi Çalışmaları Mevcut balık kompozisyonunun belirlenmesi ve su kalitesine yönelik çalışmaların gerçekleştirilmesi amacıyla Demirköprü Baraj Gölü’nde 17 Ekim 2014 tarihinde arazi çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Operasyonun gerçekleştirilmesinde S.S. Köprübaşı Su Ürünleri Kooperatifi’ne bağlı balıkçı tekneleri kullanılmıştır. Ortalama 7 m uzunluğundaki teknelerin tamamı 10 beygir gücünde dizel motora sahiptir. Avcılık çalışmalarında balıkçıların mevcut durumda kullandıkları E = 0,33 olarak donatılmış 50, 65, 70, 75, 80 mm ağ göz açıklıklarına sahip multifilament ağlar kullanılmıştır. Ağlar akşam saatlerinde göle atılmış, yaklaşık 12 saat suda kaldıktan sonra sabah saatlerinde toplanmıştır. Operasyon sonrasında balıklar incelenmek üzere soğuk zincir sağlanarak İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi laboratuvarlarına getirilmiştir. Kimyasal analizleri, askıda katı madde tayini ve klorofil-a tayini yapılmak üzere istasyonlardan yüzey suyundan 1,5 litre su örnekleri alınmıştır. Kimyasal analiz için alınan su numuneleri öncelikle plankton bezi vasıtasıyla süzülmüştür. pH, sıcaklık, çözünmüş oksijen, iletkenlik, tuzluluk, TDS, saturasyon ve direnç değerleri gölde çalışma sırasında WTW 3420i SET marka multiparametre cihazı yardımıyla ölçülmüştür. Aynı zamanda Secchi disk ile de Secchi derinliği belirlenmiştir. Ayrıca fitoplankton tür kompozisyonunu belirlemek üzere yüzey suyundan 3 litre su örnekleri alınmıştır. Su örnekleri soğuk muhafazalarda İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Laboratuvarına getirilmiştir. ii. Laboratuar Çalışmaları Balıkçılık Çalışmaları Tür kompozisyonunu belirlemek üzere balıkların tür tespitleri yapılmıştır (Geldiay ve Balık, 2009). Balıkların boy ölçümleri 1 mm hassasiyete sahip ölçme tahtasıyla gerçekleştirilmiş, ağırlık ölçümleri içinse Kern FCB 30K1 marka 1 gr hassasiyetli terazi 14 kullanılmıştır. Çalışmada 3 istasyondan elde edilen balık türlerinin boy ve ağırlık parametreleri için istasyon bazında minimum, maksimum değerleri belirlenmiş, ortalama ve standart hata değerleri hesaplanmıştır. Balıkların cinsiyetleri, diseksiyon işlemi sonrasında makroskobik gözlem ile belirlenmiştir. Gonad ağırlıkları ise 0,01 gr hassasiyetteki terazi ile saptanmıştır. Gonadosomatik indeksin (GSI) hesaplanmasında; GSI = (Gonad ağırlığı/Vücut ağırlığı) * 100 eşitliği kullanılmıştır (Özcan ve Balık, 2008). Su Analizi Çalışmaları Alınan su örneklerinin Toplam sertlik (TS), Lidyum (Li), Sodyum (Na), Potasyum (K), Kalsiyum (Ca), Magnezyum (Mg), Florür (F), Bromür (Br), Klorür (Cl), Sülfat (SO4), Fosfat (PO4), Toplam Fosfor (TP), Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) analizleri akredite bir laboratuvar olan İzmir Halk Sağlığı Laboratuvar Müdürlüğü’nde yaptırılmıştır. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Laboratuvarları’na getirilen örneklerde gerçekleştirilen analizlerin ölçümleri DR 6000 Hach LANGE Spektrofotometre yardımıyla ölçülmüştür. Analiz yöntemlerinde Strickland ve Parsons (1972), Wood (1975), Parsons ve diğ. (1984) ve Egemen ve Sunlu (2003)’dan faydalanılmıştır. Askıda katı madde tayini için (Stirling, 1985); GF/C Whatman Filtre kağıtları numaralandırılarak 500°C’de 6-8 saat yakılmıştır. Yakılan filtre kağıtları saf suyla yıkanarak alüminyum folyo üzerinde 75°C’de 1 saat boyunca etüvde kurutulmuştur. Desikatörde 30 dakika bekletildikten sonra soğumuş olan filtre kağıtları tartılmıştır (W1). Su numunemiz 3 tekrarlı olarak su trombu vasıtasıyla filtre kağıtlarıyla süzülmüştür. Süzme işleminden sonra filtre kağıtları katlanarak 100°C’de bir saat kurutulmuştur. Daha sonra desikatörde 30-45 dk bekletilip tartılmıştır (W2). Tartılan filtre kağıtları kül fırınında 6-8 saat yakıldıktan sonra desikatöre alınmış, daha sonra tekrar tartılmıştır (W3). Toplam askıda katı madde, organik ve inorganik madde hesaplamasında Stirling (1985)’in metodu kullanılmıştır. Toplam Askıda Katı Madde (AKM) (mg/L) = (W2-W1) / V Partikül İnorganik Madde (PİM) (mg/L) = (W3-W1) / V 15 Partikül Organik Madde (POM) (mg/L) = Toplam askıdaki katı mad.- İnorganik mad. Organik Madde Oranı (%) = (Organik mad. / Askıda katı mad.) X 100 Klorofil-a tayini için (Stirling, 1985); Alınan su örnekleri öncelikle su trombu vasıtasıyla Whatman Filtre kağıtlarıyla süzülmüştür. Üzerlerinde artıklar bulunan bu filtre kağıtları içerlerinde % 90’lık aseton bulunan 15 ml’lik santrifüj tüplerine konularak iyice parçalanmıştır. Daha sonra santrifüj tüpleri siyak bir poşetle çevrelenmiş ve buzdolabında +4°C’de 20 saat bekletilmiştir. 20 saatin sonunda oda sıcaklığına gelinceye kadar dışarıda bekletilen tüpler 3000 rpm’de 8-10 dk santrifüj edilmiştir. Ardından tüplerin üst kısmında birikmiş olan berrak kısımdan alınan örnekler spektro küvetine konmuş, %90’lık aseton kör alınarak 665 nm ve 750 nm dalga boylarında okunmuştur. Demirköprü Baraj Gölü’nün trofik durumunu saptamak için Carlson’un (1977) geliştirdiği ve su sütunundaki toplam fosfor (TP), Klorofil a (CHL) ve Secchi derinliğine (SD) dayalı olan Trofik Durum İndeksi (TDİ) “Trophic State Index (TSI)” yönteminden yararlanılmıştır. TDİ değerlerinin hesaplanmasında ise, aşağıdaki formüllerden yararlanılmıştır (Carlson ve Simpson, 1996). TDİ (SD) = 60-14,41 ln(SD) SD (Secchi Derinliği, m) TDİ (CHL) = 9,81 ln(CHL) + 30,6 CHL (Klorofil a, μg/L) TDİ (TP) = 14,42 ln(TP) + 4,15 TP (Toplam P, μg/L) Fitoplankton Çalışmaları Fitoplankton örneklemeleri bütün istasyonlarda yüzeyin bir metre altından su örnekleri alınarak gerçekleştirilmiştir. 3 litre hacminde alınan su örnekleri ilk önce 100 ml’ye daha sonra çöktürme tüpleri kullanılarak 1 ml ile 5 ml arasındaki hacimlere indirgenmiştir. Çöktürme işlemleri sırasında 24 saat beklenmiştir. Sürecin daha da hızlanması ve özelikle gaz kofulu içeren formların daha kolay çökmesi için birer damla lugol çözeltisi (IKI) ilave edilmiştir. 1 ml ile 5 ml arasındaki hacimlere indirgenmiş olan fitoplankton örnekleri sayım tüplerine alınmış belirli bir süre (her 1 ml için 2 saat) beklendikten sonra sayımlar gerçekleştirilmiştir. Fitoplankton türlerinin nispi bollukları aşağıdaki formül yardımı ile hesaplanmış ve ipliksi veya koloni şeklindeki formlar bir organizma olarak kabul edilmiştir (Kocataş, 2010). 16 Nispi bolluk= A türünün toplam birey sayısı/Toplam Birey sayısı x 100 Fitoplankton örneklerinin tayin edilmesinde çeşitli araştırmacıların monografi düzeyindeki eserlerinden yararlanılmıştır (Huber-Pestalozzi, 1942; Bourrelly, 1966, 1968, 1970; Philipose,1967; Fott, 1969; Sims, 1996; John vd., 2003). Anket Çalışması ve İstatistiksel Analizler Balıkçı kooperatifi üyeleri ile rastgele örnekleme tekniğiyle Likert Ölçeği ve kapalı uçlu 91 sorudan oluşan anket (EK1) uygulanmış ve göl balıkçılığına ve sorunlara ilişkin bilgiler toplanmıştır. Ayrıca gölde faaliyet gösteren yetiştiriciler ve balık alımı gerçekleştiren alıcılar ile mülakat tekniğiyle görüşülerek bilgiler alınmıştır. Anket verileri, istatistik programı (SPSS 15) ile analiz edilerek mevcut fiziksel, teknik, sosyal ve ekonomik durum ortaya konmuş ve sorunlar tespit edilmiştir. Anket verileri tanımlayıcı istatistiksel ve çıkarımsal analizlerle (frekans, regresyon ve korelasyon) açıklanmaya çalışılmıştır. Taşıma Kapasitesinin Belirlenmesi Gölün yetiştiricilik faaliyetleri açısından taşıma kapasitesinin belirlenmesinde Dillon ve Rigler (1975)’in fosfor bütçesi modeli aşağıdaki adımlar doğrultusunda sırasıyla uygulanmıştır (Pulatsü, 2003): 1. Kararlı (sürekli) durumdaki toplam fosfor (P) konsantrasyonunun ölçümü gerçekleştirilmiştir. P konsantrasyonu ile diğer su kalitesi sonuçları Tablo 2’de sunulmuştur. 2. Entansif kafes kültürü için gölün veya rezervuarın gelişme kapasitesi, su kütlesinin kullanma için önceki prodüktivitesiyle final istenen/kabul edilebilir üretim seviyesi arasındaki farktır. 3. Su kütlesinin balık yetiştiriciliği için kapasitesi, Δ[P], kullanılmadan önceki [P], [P]i, ve balık yetiştiriciliğinde kabul edilebilir [P], [P] f, arasındaki farktır. Δ[P] = [P]f - [P]i ΔP kafeslerden kaynaklı P yüklemesiyle ilgili olup, Lbalık, gölün hacmi, A, taşkınlık oranı (yenilenme oranı) ve su kütlesinin bu yükleme ile başa çıkma kabiliyetidir. ΔP = Lbalık (1 – Rbalık) ƿ 17 Lbalık = Δ[P] ƿ / (1 – Rbalık) Rbalık belirlenmesi en zor olan parametredir. Gökkuşağı alabalığı kafeslerindeki toplam P atığının en az % 45 – 55’i sedimentte katı birikme olarak kalıcı şekilde kaybolmakta ve aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır: Rbalık = x + [(1 – x) R] Burada x: kalıcı olarak sedimentte katı çöküntü olarak kaybolan net P oranı (0,45 – 0,55) R: Fosfor muhafaza katsayısı R = 1/1 + 0,747 ƿ 0,507 Ƿ = taşkınlık oranı (yenilenme oranı) (y-1) 4. Kabul edilebilir toplam P yüklemesi, La, Lbalık ve göl yüzey alanının çarpımıyla bulunur. 5. Entansif kafes üretimi (t y-1) her bir ton balık üretimi için ortalama toplam P atık değeri La ya bölünerek bulunabilir. Gölün taşıma kapasitesinin belirlenebilmesinde sudaki fosfor konsantrasyonu en kritik parametre olmak üzere gölün ortalama derinliği, su değişim oranı, gölün yüzey alanı, yemdeki fosfor oranı ve yem değerlendirme oranı önemli değişkenler olarak değerlendirilmiştir. 18 II. PROJENİN ARKA PLANI 1. Sosyo-Ekonomik Durum (genel, sektörel ve/veya bölgesel) Proje uygulama alanı olan Demirköprü Baraj Gölü, Manisa İli’nde yer almakta olup, büyük kısmı Köprübaşı İlçesi’nde, bir kısmı ise Salihli İlçesi sınırları içerisindedir. Köprübaşı İlçesi, İl merkezine 105 km, Salihli'ye 30 km kadar uzaklıktadır. Köprübaşı İlçesi, Devlet Planlama Teşkilatı’nın 2004 yılında yayınladığı “İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması” na göre değerlendirmeye alınan 872 İlçe içerisinde gelişmişlik olarak 539. Sırada yer almaktadır. Gelişmişlik endeksi değeriyle (0,39239) 4. Gelişmişlik Grubu’nda yer almaktadır (Dinçer ve Özaslan, 2004). Köprübaşı İlçesi Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması değerleri Tablo 1’de verilmiştir. Tablodaki parametreler şu şekilde açıklanmıştır: Nüfus: 2000 Yılı Genel Nüfus Sayımı itibarıyla nüfus. Şehirleşme Oranı: 2000 yılı itibarıyla ilçe merkezinde yaşayan nüfusun toplam nüfusa oranı. Yıllık Ortalama Nüfus Artış Hızı: Nüfusun 1990-2000 yılları arasında yıllık ortalama artış hızı. Nüfus Bağımlılık Oranı (%): 15-64 yaş grubundaki her yüz kişi için 0-14 yaş grubu ile 65 ve daha yukarı yaş grubundaki kişi sayısı. Ekonomik açıdan aktif olmayan ve tüketici durumda bulunan yaş grubunun oranını ifade eder. Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü: 2000 yılı itibarıyla aynı konutta yaşayan ortalama kişi sayısı Okur Yazar Nüfus Oranı (%): 2000 yılı nüfus sayımına göre okuma yazma bilen nüfusun altı ve yukarı yaştaki toplam nüfusa oranı. Bebek Ölüm Oranı (‰) : Her bin canlı doğan bebek için bir yaşını doldurmadan ölen bebek sayısı Köprübaşı İlçesi’nin 2012 yılı nüfusu, 9.981 olarak hesaplanmış olup mevcut eğilimlerle 2023 yılında yatay bir seyir izleyeceği ve 10.102 olacağı tahmin edilmiştir (TUİK, 2013; Anonim, 2014a). Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanan “İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (SEGE) 2011” çalışmasının sonuçlarına göre Manisa 23. sırada ve 6 gelişmişlik düzeyi içinde 3. düzeyde yer almaktadır. 19 Tablo 1. Köprübaşı İlçesi Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması değerleri (* Parantez İçindeki Rakamlar İlçenin İlgili Göstergeye Göre 872 İlçe İçindeki Sırasını Göstermektedir) (Dinçer ve Özaslan, 2004). Sosyo-Ekonomik Göstergeler Değerler* 10.851 (756) Nüfus Şehirleşme Oranı (%) 46,53 (349) Nüfus Artış Hızı (‰) -11,57 (688) 37 (550) Nüfus Yoğunluğu 51,97 (637) Nüfus Bağımlılık Oranı (%) Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü 3,59 (802) Tarım Sektöründe Çalışanlar Oranı (%) 79,16 (319) Sanayi Sektöründe Çalışanlar Oranı (%) 3,78 (444) Hizmetler Sektöründe Çalışanlar Oranı (%) 17,06 (555) 2,95 (719) İşsizlik Oranı (%) Okur Yazar Oranı (%) 82,34 (589) Bebek Ölüm Oranı (‰) 28,99 (715) Fert Başına Genel Bütçe Geliri (Bin TL) 50.883 (339) Vergi Gelirlerinin Ülke İçindeki Payı (%) 0,00335 (535) Tarımsal Üretimin Ülke İçindeki Payı (%) 0,02084 (655) Manisa İli’nde kişi başına düşen bütçe geliri 2008 yılında 999 TL iken % 76,4’lük artışla 1.762 TL’ye yükselmiştir. Ancak bu artışa rağmen 4.852 TL olan Türkiye geneline ait değerin altında kalmaktadır (GİB, 2013). TUİK’in Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre Manisa İli nüfus yoğunluğu (102,8 kişi/km²) ise 98,3 kişi/km2 olan Türkiye ortalamasının üstündedir. 2008-2012 yılları arasındaki nüfus artış oranı (% 2,2) ise Türkiye değerinin (% 5,5) oldukça altındadır (TÜİK, 2013) (Tablo 1). Tablo 2. Manisa İli Arazi Kullanımı (Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Manisa İl Müdürlüğü, 2013 Yılı İstatistikleri). Kullanım Şekli Tarım Arazisi Orman Alanı Mera Alanı Diğer Arazi Genel Yüzölçümü Alanı (da) 108.807 4.974 2.550 138.426 254.757 Oran 46,3 1,9 1 54 20 Manisa İli, bitkisel üretimde % 2,8’lik payıyla ülke genelinde 10. sırada yer almaktadır. İl, ülke genelindeki canlı hayvan değerinin % 2,1’ine sahipken; hayvansal üretimin % 0,5’ini yapmakta ve 81 il arasında sırasıyla 13. ve 26. sıralarda yer almaktadır. Söz konusu veriler; tarım ve hayvancılığın bölge açısından önemini vurgulamaktadır. Manisa İli arazi kullanımı ve Köprübaşı İlçesi arazi kullanımları dikkate alındığında İl genelindeki duruma benzer şekilde Demirköprü Baraj Gölü çevresinde yaşayan bölge insanı için de tarım ve hayvancılık sektörünün en önemli geçim kaynağını oluşturduğu anlaşılmaktadır (Tablo 2 ve 3). Tablo 3. Köprübaşı İlçesi Tarım Alanlarının Dağılımı (Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Manisa İl Müdürlüğü, 2013 Yılı İstatistikleri) Ürün Şekli Tarla Alanı Sebze Alanı Süs Bitkileri Alanı Bağ Alanları Meyve Alanları Narenciye Zeytinlik Kavaklık Nadas Alanı Tarıma Elverişli Boş Alan Toplam Tarım Alanı Kapladığı 64.306 Alan (da) 1.112 0 339 10.637 0 17.570 0 2.383 12.460 108.807 2. Sektörel ve /veya Bölgesel Politikalar ve Programlar Zafer Kalkınma Ajansı tarafından hazırlanmış ve Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı tarafından onaylanmış TR33 Bölgesi Bölge Planı (2010-2013), Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak illerinin kapsadığı coğrafi bölgeye ait ilk bölgesel plandır. Plan "Kalkınmada ekolojik dengeyi gözeterek rekabet gücünü arttıran, katma değer üreten, bilgi temelli ekonomisi ile kalkınma sürecini hızlandıran, özgüveni ve yaşam kalitesi yüksek, gelişen ve öğrenen bir bölge olmak" vizyonu çerçevesinde hazırlanmış olup Ajans tarafından 2010-2013 yılları arasında çıkılacak mali ve teknik destek programlarına esas oluşturmuştur. Zafer Kalkınma Ajansı Yönetim Kurulu tarafından kabul edilerek Kalkınma Bakanlığı’na sunulan TR33 Bölgesi 2014-2023 Bölge Planı (Taslak) ise Türkiye’nin 2023 21 hedeflerine ulaşmasındaki en kritik dönem olan 2014-2023 yılları arasında Manisa’nın da içinde yer aldığı TR33 Bölgesi’nde (Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak) uygulanması gereken temel politikaları ortaya koymaktadır. Plan, Bölgenin kalkınmadaki rol haritasını belirleyecek; buna ek mevcut mevzuat ve kararlar uyarınca Zafer Kalkınma Ajansı’nın mali desteklerinin kapsamını belirleyecek, bölgedeki kamu yatırımlarının yönlendirilmesinde etkin rol oynayacak ve çevre düzeni planlarının çerçevesini ortaya koyacaktır. Plan, “Bölgesel kalkınma için yönetişim ve koordinasyon aracı” olarak tanımlanmaktadır. TR33 Bölgesinin vizyonu “ekolojik dengeyi gözeten, bilgi temelli ekonomisi ile katma değer yaratan, rekabet gücü ve yaşam kalitesi artan, dengeli büyüyen, gelişen ve öğrenen bölge” olarak belirlenmiştir. Planın temel ilkeleri ise “yenilikçilik” ve “sürdürülebilirlik” olarak tanımlanmıştır. Bölgesel planların yanı sıra su ürünleri sektörüne ilişkin belirlenmiş politika ve programlar; 2014-2018 dönemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planı, 10. Kalkınma Planı (2014-2018) Su Ürünleri Özel İhtisas Komisyonu Raporu; Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Stratejik Planı (2010-2014) ve Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi’nde yer almaktadır. 3. Kurumsal Yapılar ve Yasal Mevzuat (Teşvik ve YİD mevzuatı gibi) Demirköprü Baraj Gölü’nde ticari balık avcılığı ve yetiştiriciliği ile amatör balıkçılığa ilişkin yasal mevzuat Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı doğrultusunda bölgesel olarak Manisa İl ve Köprübaşı İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüklerinin kontrolü altındadır. Avlak sahasının kiralama işlemleri de ilgili mevzuatlar kapsamında söz konusu kurumlar tarafından gerçekleştirilmektedir. Baraj Gölü’nde yetkili diğer bir kurum ise balıklandırma faaliyetlerini gerçekleştiren Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ) bünyesindeki II. Bölge Müdürlüğü’dür. 4. Proje Fikrinin Kaynağı ve Uygunluğu WWF’nin merkezi Amsterdam’da bulunan Çevresel Araştırmalar Enstitüsü (IVM) verilerini kullanarak yaptığı araştırmada dünyadaki sulak alanların yıllık 70 milyar dolar ekonomik değer taşıdığı ortaya konmuştur. Bu gün için Türkiye Cumhuriyeti’nin yaklaşık bir yılda ürettiği milli gelirinin 820 milyar dolar olduğu düşünüldüğünde sulak alanların ürettiği ekonomik gelirin önemi daha iyi anlaşılmaktadır. Sulak alanlardaki ekonomik değeri ortaya 22 çıkaran başlıca kullanım biçimleri arasında balıkçılık, avcılık ve rekreasyonel kullanım ön plana çıkmaktadır. Ülkemizde ise sulama-taşkın kontrolü ve enerji üretimi amacıyla birçok baraj yapımı gerçekleştirilmiş ve hızla yenileri inşa edilmeye devam etmektedir. İlgili devlet kuruluşları (DSİ) mevcut barajlardan daha fazla faydalanma ve milli bir gelir elde etme amacıyla bu alanları balıklandırmış ve ticari avcılığa açmıştır. Buna ek olarak, su ürünleri üretimini artırmak ve baraj göllerinin üretim kapasitesini daha iyi değerlendirmek amacıyla; Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü (TÜGEM) ile Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü arasında düzenlenen protokolle baraj gölleri kafeslerde su ürünleri yetiştiriciliğine açılmıştır. Yukarıda sözü edilen ve milli ekonomiye katkı sağlayacak bu uygulamalar neticesinde, zaman geçtikçe yalın bir su kütlesi olmaktan çıkıp, bir ekosistemi içinde barındıran ve sulak alan görünümüne kavuşan baraj göllerinin ürettiği ekonominin devamlılığı ve artırılması ancak ekosistem tabanlı sürdürülebilir kullanımı ile gerçekleşebilecektir. Bu bağlamda, projemizin oluşturulmasının temel gerekçesi; ticari balıkçılık (avcılık, yetiştiricilik) ve amatör balıkçılık faaliyetlerinin gerçekleştiği Demirköprü Baraj Gölü’nde balıkçılığın sürdürülebilir olması için bilgi ve planlamaya duyulan ihtiyaçtır. a) Projenin Sektörel ve/veya Bölgesel Kalkınma Amaçlarına (politika, plan ve programlar) Uygunluğu Proje amacı ve proje çıktılarının, sektörel ve bölgesel kalkınma amaçlarıyla uyumlu olduğu tespit edilmiştir. Planlar ve ilgili maddeleri şu şekilde özetlenmiştir: 2014-2018 dönemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planı’nda ekonomik büyümenin ve sosyal kalkınmanın istikrarlı bir yapıda sürdürülmesi ve plan vizyonunun gerçekleşmesi yolunda stratejik amaçlar ve gelişme eksenleri belirlenmiştir. Planın 181. maddesinde; “Tüketiciler yeterli ve dengeli beslenme hakkında bilinçlendirilecek, hayvansal ürünler ve su ürünlerinin tüketimi yaygınlaştırılacaktır.” 662. Maddesinde ise; “İşletmelerin rekabet öncesi işbirliği, ağ oluşturma, ortak Ar-Ge ve tasarım, ortak tedarik ve pazarlama faaliyetlerinin geliştirilmesi özendirilecektir.” 23 763. Maddesinde ise; “Gıda güvenliğini teminen ürün piyasalarında ve çiftçi gelirlerinde istikrar gözetilerek etkin stok yönetimi, üretim, pazarlama ve tüketim zincirinde kayıpların azaltılması, piyasaların düzenlenmesine ilişkin idari ve teknik kapasitenin güçlendirilmesi ve dış ticaret araçlarının etkin kullanılması sağlanacaktır. Üretici örgütlerinin pazara erişimi kolaylaştırılacaktır.” 774. maddesinde ise; “Balıkçılıkta kaynak yönetimi bilimsel verilere dayalı ve etkin bir biçimde gerçekleştirilecek, idari kapasite güçlendirilecektir. Su ürünleri yetiştiriciliğinde, çevresel sürdürülebilirlik gözetilecek, ürün çeşitliliği ve markalaşma ile uluslararası pazarlarda rekabet edebilirliğin artırılması sağlanacaktır.” denilmektedir. 10. Kalkınma Planı (2014-2018) Su Ürünleri Özel İhtisas Komisyonu Raporu’nda ise su ürünleri sektörünün vizyonu “Kaynaklarını sürdürülebilir şekilde kullanan, paydaşların katılımıyla bilimsel ve etkin olarak yönetilen, işlevsel sektörel örgütlenmesini ve alt yapısını tamamlamış, rekabet gücü yüksek bir sektör” olarak belirlenmiştir. Bu vizyon doğrultusunda ön plana çıkan politika başlıkları; -Kaynaklarımızla ilgili daha fazla bilgi sahibi olmak için gerekli bilgi altyapısının tamamlanması, -Su ürünleri ile ilgili faaliyetlerin izlenmesi amacıyla ulusal veri toplama programlarının oluşturulması, uygulamaya konulması ve araştırma faaliyetlerinin yürütülmesi, -Kontrol hizmetlerinin etkinleştirilmesi için beşeri ve fiziksel kapasitenin artırılması, -Balıkçı örgütlerinin güçlendirilerek pazarlama sisteminin ve kontrol mekanizmalarının etkinleştirilmesi, -Avcılıktaki fazla kapasitenin mevcut stoklarımız üzerindeki baskısının azaltılması amacıyla başka kaynaklara yönlendirilmesi, -Yetiştiricilikte girdi tedariki ile ilgili sıkıntıların çözülmesi, tahsis edilecek su alanlarının belirlenmesi ve bu önceliklerle ilgili desteklerin aktif hale getirilmesi olarak belirlenmiştir. Uzun vadeli hedefler içerisinde ise; “Tüm masraflarını yaptığı avcılıktan elde ettiği gelir ile karşılayan, komisyoncuya ve bankalara borcu olmayan, arz ve talebi dengeleyerek ürünü mezatta gerçek değerinden pazarlayan, tüketicisine sağlıklı ürünler sunan ve ortak karar alabilen ve uygulayabilen örgütlü bir avcılık sektörü” ve 24 “Çevre ile her türlü sorunlarını çözmüş, balık refahını dikkate alan ve doğa dostu üretim yapan, yurtdışı pazarlarda ürün kalitesi, sunumu ve marka ile rakiplerinin yarıştığı, ülke balık tüketim ihtiyacının yarısını da karşılayan bir yetiştiricilik sektörü” ve “Alt ve üst yapıları tamamlanmış, balıkçıların ve yetiştiricilerin sorunsuz kullandıkları yararlandıkları ve işlettikleri balıkçı barınakları ve lojistik merkezleri” oluşturulması yer almaktadır. Ayrıca Stratejik Amaçlar bölümünde Amaç 7’de (Su Ürünleri Kooperatifleri ve üretici birliklerinin güçlendirilmesi ve yönetimde rol alması) başlığı altında “Kooperatiflerin pazarlama hizmeti vermelerinin ve soğuk hava deposu tesis etmelerinin özendirilmesi” tedbiri belirtilmiştir. Stratejik Amaç 8’de (Balıkçıların refah düzeylerinin ve koşullarının iyileştirilmesi) “Balıkçı barınaklarının alt ve üst yapı tesislerinin tamamlanması” tedbiri getirilmiştir. Stratejik Amaç 9’da (Balıkçılık eğitim, yayım ve araştırmalarının geliştirilmesi) “Kaynakların korunması ve sürdürülebilir balıkçılık konusunda balıkçıların bilinç düzeyinin artırılması ve sertifika verilmesi” tedbiri yer almaktadır. Stratejik Amaç 10’da (Yetiştiriciliğin Geliştirilmesi) “Kıyı yapıları entegre planlarında iskele ve lojistik yapılmasının sağlanması tesislerin kurulacağı alanlara yer verilmesi ” tedbiri yer almaktadır. Su Ürünleri Özel İhtisas Komisyonu Raporu’nda söz konusu hedeflere ulaşılabilmesi için; “Her bir bölge ve alt sektör için sosyo-ekonomik yapının araştırılması ve her türlü akarsu yapılarının iç su ekosistemine ve balıkçılığa etkilerinin belirlenmesi gerektiği “ ifade edilmiştir. Bu açıklanmalardan da anlaşılacağı gibi 10. Kalkınma Planı’nda doğal balıkçılık kaynaklarının sürdürülebilir kullanımına dikkat çekilmiş, pazarlama altyapı eksikliklerinin giderilmesi gerektiği belirtilerek, ilgili kurumların ihtiyaçlarını karşılar nitelikte AR-GE faaliyetlerinin yürütülmesi gerektiği vurgulanmıştır. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Stratejik Plan (2010-2014)’ında ise “2. Tarımsal altyapıyı geliştirmek, çevre ve doğal kaynakları korumak, iyileştirmek, sürdürülebilirliği sağlamak ve doğal afetlerin etkisini azaltmaya yönelik tedbirler almak” stratejik amacı altında “4. Sürdürülebilir balıkçılık/su ürünleri yönetim sistemini kurmak ve işletmek” hedefi konulmuştur. Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi’nde ise “4. Kırsal Çevrenin Korunması ve Geliştirilmesi” stratejik amacında “4.1. Çevreci Tarım Uygulamalarının Geliştirilmesi- Su 25 ürünleri avcılığı ve yetiştiriciliğinde üretim kaynaklarının sürdürülebilir kullanımına yönelik tedbirler alınacak ve bu yöndeki faaliyetler desteklenecektir.” hedefi yer almıştır. Manisa, Kütahya ve Uşak İllerinden sorumlu Zafer Kalkınma Ajansı 2014- 2023 Bölge Planı’nda (Taslak); “Tarım” başlığı altında Öncelik 2.4.’de “Tarımda pazarlama kabiliyeti artırılacaktır.” denilmektedir. Plan’da bölgede üretilen ürünlerin pazarlanması, tanıtılması ve yeni pazarlar bulunması ile ilgili sorunlar yaşandığı tespit edilmiştir. Ürünler için depolama, standardizasyon, ambalajlama, lojistik, tanıtım, markalaşma, reklam vb. pazarlama faaliyetleri yeterince gerçekleştirilememektedir. Ayrıca su ürünleri üretimi, işlenmesi ve depolanmasında da kalifiye elemanlar gerektiği bildirilmiştir. “Çevre” başlığı altında Öncelik 5.1.’de ise “Doğal kaynakların koruma-kullanma dengesi gözetilecektir” ifadesi yer almaktadır. b) Projenin Geçmiş, Yürüyen ve Planlanan Diğer Projelerle İlişkisi 1972 yılından bu yana ticari balıkçılık ve 1998 yılından beri yetiştiricilik faaliyetlerinin gerçekleştirildiği Demirköprü Baraj Gölü’nün farklı sektörler tarafından kullanılması ve kirlilik etkenlerinin etkisi altında olması balıkçılık sektörünün sürdürülebilirliği için fizibilite raporlarını zorunlu kılmıştır. Mevcut durumun her yönden ele alındığı ve sorunların tespit edilerek sürdürülebilir balıkçılık için çözüm önerilerinin sunulduğu bu fizibilite etüd projesi Manisa İli’nde gerçekleştirilecek ilk uygulamadır. c) Projenin Stratejik Planı ve Performans Programına Uygunluğu Demirköprü Baraj Gölü balıkçılığının yer aldığı “su ürünleri” konu başlığı, Türkiye’de çeşitli plan, strateji ve politika belgelerinde ele alınmaktadır. Bu strateji belgeleri Onuncu Kalkınma Planı Balıkçılık Özel İhtisas Komisyonu Raporu (2014-2018), Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Stratejik Planı (2010-2014), Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi’dir. Planların ilgili maddeleri Raporun 4-a maddesinde ayrıntılı olarak açıklanmıştır. d) Proje Fikrinin Ortaya Çıkışı Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü (TÜGEM) ile Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ) arasında 29.6.1994 tarihinde “Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’nün mülkiyeti veya tasarrufu altında bulundurduğu rezervuarlarda kafeslerde yapılacak su ürünleri yetiştiriciliğine ilişkin protokol” düzenlenmiştir. 26 Bu protokol çerçevesinde Demirköprü Baraj Gölü’nde 2013 yılı sonu itibariyle ruhsatlı 7 işletmenin toplam proje kapasitesi 1585 ton/yıl olup aktif 3 işletme tarafından 588 ton üretim gerçekleştirilmiştir. Baraj gölünden 2013 yılında ticari avcılıkla elde edilen balık miktarının 46,6 ton olduğu dikkate alındığında yetiştiriciliğin önemi daha iyi anlaşılmaktadır. Bu bağlamda 1998 yılından beri yetiştiricilik faaliyetlerinin sürdürüldüğü Demirköprü Baraj Gölü’nde yapılan yetiştiricilik faaliyetinin su kalitesini bozmadan yürütülmesi için başta taşıma kapasitesi olmak üzere gerekli şartların belirlenmesi önem arz etmektedir. Rezervuarda yetiştiriciliğin yanı sıra S.S. Köprübaşı Su Ürünleri Kooperatifi’ne üye balıkçılarca gerçekleştirilen avcılık faaliyetlerinin de sürdürülebilir kılınması gerekmektedir. Tüm bu sebepler doğrultusunda Demirköprü Baraj Gölü balıkçılığının gelecekte sürdürülebilir kılınması adına mevcut durumunun ve sorunlarının fiziksel, biyolojik ve sosyal yönlerden ortaya konduğu Fizibilite etüdü fikri ortaya çıkmıştır. e) Projeyle İlgili Geçmişte Yapılmış Etüt, Araştırma ve Diğer Çalışmalar Demirköprü Baraj Gölü, Ege Bölgesi’nin ikinci büyük akarsuyu olan Gediz Nehri üzerine yapılandırılmıştır. Gediz Nehri, kirlilik üzerine gerçekleştirilmiş birçok araştırmaya konu olmuştur. Bu araştırmalara göre, bölgedeki sanayi kuruluşları, evsel atıklar ya da tarımsal alanlardan gelen tarım ilaçları ve suni gübreler nedeniyle Gediz Nehri’nin kirlenme tehdidi altında olduğu ortaya konmuştur (Elmacı vd, 2002; Parlak vd., 2006; Öner ve Çelik, 2011). Gediz Havzası’nda yaşanan çevre kirliliği problemine karşı çözüm önerileri getirmek ve etkin bir mücadele yürütmek üzere su kalitesinin iyileştirilmesini hedefleyen Gediz Havzası Eylem Planı, 2008 yılı Mayıs ayında yürürlüğe girmiştir. Eylem Planı’nda kısa vadede öncelikli olarak atıksu arıtma tesisinin yapılması ya da mevcut tesislerin revizyonu için Merkez ilçe, Turgutlu, Salihli, Demirci, Kula, Akhisar, Alaşehir, Saruhanlı ve Köprübaşı ilçeleri belirlenmiştir (Anonim, 2014a). Demirköprü Baraj Gölü’nün Gediz Nehri’nin getirdiği alüvyonlar nedeniyle son 50 yılda toplam depolama kapasitesinin % 33’nü kaybettiği bir başka çalışmayla ortaya konmuştur (Kokpinar vd., 2010). Ege Bölgesi’nin en eski baraj gölü olan Demirköprü Baraj Gölü birçok limnoekolojik ve biyolojik çalışmaya da konu olmuştur. Gezerler-Şipal vd. (1996) yapmış olduğu çalışma ile baraj gölünün fitoplanktonunu ilk kez belirlemiş, daha sonra Tenekecioğlu (2011) yaptığı doktora çalışması ile mevsimsel plankton yapısı değişimlerini ayrıntısıyla ortaya koymuştur. Yine baraj gölünde yaşayan bazı balık türleri ve kerevit populasyonlarının üreme, büyüme ve morfolojileri üzerine araştırmalar gerçekleştirilmiştir (Balık vd., 2005, 2006; Sarı,1997). 27 III. PROJENİN GEREKÇESİ 1. Ulusal ve Bölgesel Düzeyde Talep Analizi a) Talebi Belirleyen Temel Nedenler ve Göstergeler Demirköprü Baraj Gölü balıkçılığına ve balıklarına olan talebi değerlendirebilmek için öncelikle ülkemizde talebi belirleyen temel nedenleri (sağlıklı beslenme ve istihdam) ele almak gerekmektedir. Türkiye’de balıkçılık, gerek nüfusun beslenmesi gerekse kıyı bölgelerimizde temel geçim kaynaklarından biri olması açısından önemli bir faaliyet alanı olup sosyo-ekonomik açıdan önem arz etmektedir. Su ürünleri avcılığı, geleneksel yapısı, düşük sermaye ile yapılabilmesi, genellikle gelir ve eğitim seviyesi düşük nüfusun uğraşısı olması yanında, gıda güvencesine önemli katkı sağlamakta ve önemli bir protein kaynağı olmaktadır. Su ürünleri yetiştiriciliği ise dünyada ve ülkemizde üretim ve ticaret açısından hızlı bir gelişim göstermektedir. Türkiye’de kişi başına balık tüketimi 7 kg ile dünya ortalamasının çok gerisindedir. Balık tüketimini özendirici çeşitli kampanyalar yürütülmüş olmakla beraber, tüketim alışkanlıkları, fiyat, soğuk zincir ve pazarlama kanallarındaki sorunlar nedeni ile tüketim sınırlı kalmaktadır. Sağlık Bakanlığı’nca, çocuklarda ve gençlerde görülmeye ve gün geçtikçe sorun olmaya başlayan obezite ile mücadele için alınan çeşitli önlemlere ilave olarak, su ürünlerinin tüketiminin teşvik edilmesi sorunun çözümüne yardımcı olacaktır. Zira, obezite sorunu ile mücadeleye daha önce başlayan ülkelerde balık tüketimi teşvik edilmiştir. Projenin gerçekleştirildiği bölgeye odaklandığımızda ise artan talepler ile ters orantılı olarak, S.S. Köprübaşı Su Ürünleri Kooperatifi üyesi aktif balıkçılar ile Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü yetkilileriyle yapılan sözlü mülakatlar ve geçmiş yılların balıkçılık verileri (Şekil 2) değerlendirildiğinde Demirköprü Baraj Gölü balıkçılık potansiyelinin dramatik bir düşüş içerisinde olduğu görülmüştür. 28 Avcılık miktarı (kg) 18.000 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 2008-2013 ortalaması 2013 yılı Şekil 2. Demirköprü Baraj Gölü’nde avcılıktan elde edilen aylık ortalama miktarlar (20082013). Gediz havzası genelinde görülen kirlilik ve bunun baraj gölünde yarattığı anoksik etkilerin balık üreme faaliyetleri üzerine olumsuz etkileri, ekosistem dengesini bozan istilacı türlerin (Carassius gibelio, Atherina boyeri) ticari türler üzerinde oluşturduğu baskı ve yasa dışı avcılık söz konusu düşüşün başlıca nedenleri olarak ön görülmektedir. Balıkçıların av araç gereçlerinin (tekne, motor, ağlar vb.) bakımlarını gerçekleştirebileceği barınak veya çekek benzeri bir yapının olmamasının ve amatör olta balıkçısı ile kooperatif üyesi balıkçılar arasında gerçekleşen avlak çekişmelerinin getirdiği iş ve zaman kayıpları bölgede balıkçılığı olumsuz etkileyen diğer muhtemel etmenler olarak ortaya çıkmaktadır. Bunun yanında balıkçının soğuk hava deposu ve buz makinası gibi altyapı eksiklikleri nedeniyle avladığı balığı perakende olarak pazarlayamaması önemli kar kayıplarına yol açmaktadır. Bütün bu nedenlerden dolayı, Demirköprü Baraj Gölü Balıkçılığının ve ekosisteminin sürdürülebilir yönetim planlamalarının gerçekleştirilmesi zorunlu hale gelmiştir. b) Talebin Geçmişteki Büyüme Eğilimi Ülkemizde doğal göllerden, akarsulardan ve rezervuarlardan avcılık yoluyla sağlanan balık miktarı düşüş eğilimindedir. 2002 yılında 43.938 ton ürün elde edilmişken bu değer 2013 yılında 35.074 tona düşmüştür (Tablo 4) (TUİK, 2003-2014). Yetiştiricilikle sağlanan su ürünleri üretimi ise avcılığın tersine 2002 yılından bu yana sürekli artış göstermiştir (Tablo 4). 2013 yılı itibariyle 233.394 ton balık yetiştirilmiş olup, bunun % 44,3’üni deniz balıkları (Çipura, Levrek) 52,7’sini ise içsu balıkları (Alabalık, Sazan) oluşturmuştur (TUİK, 2003-2014). FAO verilerine göre, Türkiye, Dünya’da su ürünleri yetiştiriciliğinde en hızlı büyüyen üçüncü ülke konumundadır (Coşkun ve diğ., 2011). 29 Tablo 4. Türkiye su ürünleri üretimi (2002-2013) (TUİK, 2003-2014). Yıllar AVCILIK YETİŞTİRİCİLİK TOPLAM Deniz % İçsu % Miktar % 2002 522.744 83,3 43.938 7,0 61.165 9,7 627.847 2003 463.074 78,8 44.698 7,6 79.943 13,6 587.715 2004 504.897 78,3 45.585 7,1 94.010 14,6 644.492 2005 380.381 69,8 46.115 8,5 118.277 21,7 544.773 2006 488.966 73,9 44.082 6,7 128.943 19,5 661.991 2007 589.129 76,3 43.321 5,6 139.873 18,1 772.323 2008 453.113 70,1 41.011 6,3 152.186 23,5 646.310 2009 425.046 68,2 39.187 6,3 158.729 25,5 622.962 2010 445.680 68,2 40.259 6,2 167.141 25,6 653.080 2011 477.658 67,9 37.097 5,3 188.790 26,8 703.545 2012 396.322 61,5 36.120 5,6 212.410 32,9 644.852 2013 339.047 55,8 35.074 5,8 233.394 38,4 607.515 ÜRETİM c) Mevcut Talep Düzeyi Hakkında Bilgiler Ülkemizde kişi başına balık tüketimi, Dünya ve Avrupa Birliği ortalamaları başta olmak üzere birçok ülkenin altındadır (Tablo 5). Sağlıklı ve yeterli beslenme için su ürünleri tüketimini artırmak ya da en kötü senaryo ile mevcut tüketimi sürdürmek gerekmektedir. Bunu yapabilmek içinse avcılık ve yetiştiricilikten sağlanan mevcut üretimin devamlılığı sağlanmalıdır. Tablo 5. Ülkelere Göre Kişi Başına Düşen Balık Tüketim Miktarları ÜLKE Kişi Başına Yıllık Tüketim Türkiye İtalya Fransa İspanya Japonya İzlanda Maldiv Adaları Avrupa Birliği Ortalaması Dünya Ortalaması 7 Kg 24,6 Kg 31,2 Kg 44,7 Kg 70,6 Kg 91,0 Kg 153 Kg 23 Kg 18,6 Kg 30 Dünya balıkçılığında olduğu gibi Ülkemizde de avcılıktan sağlanan üretim üst sınır değerlere ulaşmıştır. Artan talebin karşılanmasında tek alternatif su ürünleri yetiştiriciliğidir. 2011 yılı verilerine göre Ülkemiz su ürünleri üretiminin yaklaşık dörtte biri (% 26,8) yetiştiricilik yoluyla sağlanmaktadır (TUİK, 2003-2014). Bu bağlamda Demirköprü Baraj Gölü’nde yetiştiricilik yoluyla üretilerek iç ve dış piyasaya pazarlanan Alabalık’a talebin her dönem olacağı düşünülmektedir. Avcılık balıklarından ise özellikle Sazan olmak üzere Sudak ve Yayın balıkları, Manisa İli ve civar İllerde talep gören ürünlerdir. Lezzet azlığı ve çok kılçıklı olması nedeniyle Ülkemizde ticari değeri düşük olan Gümüşi havuz balığı ise mevcut durumda Ortadoğu ülkelerinden (Irak, Suriye vb) talep görmektedir. Demirköprü Baraj Gölü’nde balıkçılık yapan ve ruhsatlı balıkçı teknesine sahip 47 kişinin tamamı S.S. Köprübaşı Su Ürünleri Kooperatifi’ne üyedir. Bu kişilerden % 94’ünün (44 kişi) örneklendiği anket çalışmasında balıkçılığa, kooperatife ve göle ilişkin düşünceler, Likert Ölçeği kullanılarak tespit edilmiştir. Ölçekte olumsuzdan olumluya doğru olmak üzere cevaplara 1-5 arasında değer verilmiştir (1: Kesinlikle katılmıyorum; 2: Katılmıyorum; 3: Kararsızım; 4: Katılıyorum; 5: Kesinlikle katılıyorum) (Tablo 6). Balıkçıların cevapları içinde en düşük ortalama puan (2,52) “kooperatifin barınma yeri sağlaması”yla ilgili sorudadır (Tablo 6). Likert Ölçeğine göre “kararsız” sınıfına giren bu değer barınma yeri ile ilgili probleme işaret etmektedir. Gölde avcılığın yasaklandığı MartMayıs aylarında balıkçılar teknelerini karaya çıkartmak zorundadırlar. Ancak göl kenarında lojistik ihtiyaçları karşılayacak bir barınma yeri bulunmayışı nedeniyle teknelerini park edecek ve bakımını yapacak alan bulmakta zorlanmakta ve evlerine götürmektedirler. Ayrıca gölde kullanılan multifilament ağların sık sık temizlenmek zorunda kaldığı ve temizlik işleminde halk arasında “klorak” olarak isimlendirilen Hipoklorik asit kullanıldığı balıkçılar tarafından beyan edilmiştir. Yapılan bu işlem, göl su kalitesi ve ekosistemi açısından risk teşkil etmekte olup gerek av döneminde gerekse av yasağının olduğu aylarda ağların temizlenmesi için atık suların sızdırmasız fosseptikte toplandığı bir barınma yerine ihtiyaç duyulmaktadır. 31 Tablo 6. Balıkçıların Demirköprü Baraj Gölü ve sorunlara ilişkin düşünceleri. Düşünceler N Ortalama Göl kirlenmektedir Göl kirliliğinin önlenmesi gerekmektedir Gölde amatör balıkçılık, ticari avcılığı olumsuz etkilemektedir Gölden avlanan balığın pazarlamasında soğuk muhafaza deposuna ihtiyaç vardır Gelecekte göl balıkçılığında pazarlama sorunuyla karşı karşıya kalınacaktır Bölgemizde balık tüketimi ve talebi azdır Kooperatif bana barınma yeri sağlar 45 45 4,87 4,87 Standart sapma 0,625 0,625 44 4,48 0,902 45 4,42 1,158 45 3,80 1,120 45 44 3,76 2,52 1,048 1,406 Balıkçıların balıkçılığa ve sorunlara ilişkin düşüncelerini yansıtan cevaplar incelendiğinde ise gelecekte pazarlama talebiyle karşı karşıya kalınacağı ve avlanan balığın pazarlamasında soğuk muhafaza deposuna ihtiyaç duyulduğu tespit edilmiştir (Tablo 6). Kooperatif yetkilileriyle yapılan görüşmelerde ve saha çalışmalarındaki gözlemlerde de pazarlama sorunu tespit edilmiş olup balığı ihale ile sezon boyunca almaya hak kazanan firmaların soğutma tertibatı bulunmayan araçlarla balık sevkiyatını gerçekleştirdikleri belirlenmiştir. Ürün karaya çıkartıldıktan sonra soğuk zincirin sağlanmıyor olması halk sağlığı açısından da bir risk teşkil etmektedir. Ayrıca balıkları satın alan firmaların pazar kaygısı ile zaman zaman balıkları balıkçılardan almamaları balıkların balıkçının elinde kalmasına ve muhafaza edilemediği için de ekonomik kayıplara yol açmaktadır. Bu nedenle pazarlama alternatifi oluşturabilmek ve gıda hijyenini sağlamak için yeterli kapasitede bir soğuk hava deposuna ve ürünleri nakledecek frigorifik bir araca ihtiyaç duyulmaktadır. Balıkçılar anketlerde gölde yapılan amatör balıkçılığın ticari balıkçılığı olumsuz etkilediğini belirtmişlerdir (Tablo 6). Demirköprü Baraj Gölü kıyılarında amatör balıkçılık, avcılık sezonu olan Haziran-Şubat ayları arasında hafta sonları tek oltayla yapılmak kaydıyla serbesttir. Ancak Kooperatif yetkilileri, amatör balıkçıların yasalara uymayarak avcılığın yasak olduğu aylar (Mart-Mayıs arası) dahil olmak üzere tüm yıl boyunca birden fazla olta kullanarak büyük miktarlarda balık avladıklarını belirtmişlerdir. Demirköprü Baraj Gölü’nün 3 İlçe sınırlarına giren uzun kıyı şeridine sahip olması amatör balıkçılığın kontrolünü zorlaştırmaktadır. Bu durumun zaman zaman aynı kaynağı kullanan ticari ve amatör balıkçılık arasında çatışmalara sebep olduğu vurgulanmıştır. Çatışmayı engellemek ve kontrolü kolaylaştırmak adına avcılık sezonunda amatör balıkçıların avlanabileceği göl kenarında bir “kamp ve amatör balıkçılık hizmet alanına” ihtiyaç duyulmaktadır. 32 Balıkçıların verdiği cevaplar içerisinde en yüksek ortalama değerler (4,87) gölün kirlendiğine ve kirliliğin önlenmesi gerektiğine dair cevaplara aittir (Tablo 6). Bundan dolayı Demirköprü Baraj Gölü’ne en fazla su girdisini sağlayan Gediz Nehri’nde geçmiş dönemlerde kirliliğin engellenmesi adına oluşturulmuş “Gediz Havzası Eylem Planı” ivedilikle hayata geçirilmelidir. d) Mevcut Kapasite ve Geçmiş Yıllar Kapasite Kullanım Oranları Demirköprü Baraj Gölü avlak sahası, S.S. Köprübaşı Su Ürünleri Kooperatifi tarafından 15.06.2012 tarihinden itibaren 3 yıl süreyle kiralanmıştır. Avcılık yapabilecek 68 adet ticari balıkçı ve 47 adet ruhsatlı balıkçı teknesi bulunmaktadır. Demirköprü Baraj Gölü’nde 2013 yılında avlanan balık miktarları; 15.410 kg Sazan, 7.346 kg Yayın, 12 kg Sudak ve 23.864 kg Gümüşi havuz balığıdır. Baraj gölünde 2003 yılından bu yana ruhsatlı yetiştiricilik işletmesi sayısı 7 ile 9, aktif işletmelerin sayısı ise 3-6 arasında değişmiştir. 2013 yılında 1585 ton/yıl proje kapasitesine sahip 7 işletmeden 3’ü aktif olmuştur ve bu işletmeler tarafından 538 tonu Alabalık, 50 tonu Sazan olmak üzere toplam 588 ton balık yetiştirilmiştir. 2013 yılında mevcut yetiştiricilik kapasitesinin % 37’si kullanılmıştır (Tablo 7). Tablo 7. Demirköprü Baraj Gölü’nde yetiştiricilik yapan işletmelerin aktiflik durumları. Demirköprü Baraj Gölü Ağ Kafes İşletme Sayısı Üretim Miktarı (ton) Yıllar 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Aktif Pasif Toplam Alabalık Sazan Toplam 5 5 5 5 5 4 4 5 6 6 3 4 3 3 3 1 4 4 3 2 2 4 9 8 8 8 6 8 8 8 8 8 7 35 59 150 249 469 567 738 578 702 517 538 24 10 21 26 21 85 98 62 94 63 50 59 69 171 275 490 652 835 640 796 580 588 Demirköprü Baraj Gölü’nün yer aldığı Manisa İli’nde İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü’nce 1.683 Kişiye Amatör Balıkçı Belgesi düzenlenmiştir. Manisa’ya komşu olan illerdeki amatör balıkçılar da avlanma yasağının olduğu Mart-Mayıs dönemi dışında hafta sonları baraj gölüne gelerek olta ile avlanmaktadırlar. 33 2. Ulusal ve Bölgesel Düzeyde Gelecekteki Talebin Tahmini a) Bölgenin Ekonomik Büyüme Senaryosu (hedef ve stratejiler) ve Talep Tahminleri İle İlişkisi Demirköprü Baraj Gölü’ne en yakın yerleşim yeri olan Köprübaşı İlçesi, 2014-2023 Bölgesel Kalkınma Planı’nda “Geleneksel ekonomilere bağımlı alt bölgeler” içinde kabul edilmiştir ve bu alt bölgeler için büyüme senaryosu öngörülerinde sosyo-ekonomik yakınsama politikalarına ve tarımda katma değeri arttırmaya yönelik uygulamalara öncelik verilmiştir. Bu bağlamda İç Ege Havzası Tarımsal Gelişim Bölgesi Projesi kapsamında, Demirköprü Baraj Gölü çevresinde yer alan ilçelerdeki tarımsal üreticilerin bilinçlendirilmesi ve katma değeri yüksek verimli üretime yönelmesi amaçlanmıştır. Bu nedenle, tarımsal katma değeri artırmak ve büyük beldelerde hobi bahçeleri uygulamaları ile yörenin turizm potansiyeline katkıda bulunmak hedeflenmiştir. Tarımda katma değer oluşturacak önemli sektörlerden olan su ürünlerine olan talebin sürekliliği raporun 1-c maddesinde ayrıca belirtilmiştir. Bu fizibilite raporu ile balıkçılığın sürdürülebilir yönetimi bağlamında gerçekleştirilmesi önerilen unsurların bölgenin ekonomik büyüme senaryolarıyla örtüştüğü düşünülmektedir. b) Talebin Gelecekteki Gelişim Potansiyeli ve Talebin Tahmini Demirköprü Baraj Gölü’nde geçmiş yılların üretim verileri, talepler ve taşıma kapasitesi değerlendirilerek yetiştiricilik ve avcılıktan sağlanan üretimin önümüzdeki 5 yıl boyunca 2013 yılı rakamlarını koruyacağı öngörülmüştür. c) Talebin Tahminlere Temel Teşkil Eden Varsayımlar, Çalışmalar ve Kullanılan Yöntemler (basit ekstrapolasyon model vs.) Ülkemiz yetiştiricilik üretiminin 2002 yılı ile 2011 yılları arasında yaklaşık 3 kat, Manisa İli yetiştiricilik miktarının ise 2003’ten 2013’e kadar yaklaşık 10 kat arttığı dikkate alındığında üretimin artış eğiliminde olduğu bariz olarak görülmektedir. Ancak iç su kaynaklarımızın sınırlı yüzey alanına sahip olmaları ve başta evsel atıklar olmak üzere farklı sektörler tarafından kirletilmesi üretim artışını frenleyen unsurlardır. Bu nedenle, Demirköprü Baraj Gölü’nde yetiştiricilik ve avcılıktan sağlanan üretimin önümüzdeki 5 yıl boyunca 2013 yılı rakamlarını koruyacağı öngörülmüştür 34 IV. PROJE YERİ / UYGULAMA ALANI 1. Fiziksel ve Coğrafi Özellikler a) Coğrafi Yerleşim Demirköprü Baraj Gölü, Manisa İli’nin Salihli, Köprübaşı ve Demirci İlçe sınırları içerisinde yer alır. Baraj, Ege Bölgesi'nde Murat Dağı (Kütahya) eteklerinden doğan ve Foça (İzmir) yakınlarında Ege Denizi'ne dökülen Gediz Nehri üzerinde yapılandırılmıştır. 38°36'59.80"K enleminde ve 28°18'40.69"D boylamında yer alan barajın, deniz seviyesinden yüksekliği yaklaşık 235 m’dir. b) İklim (yağış oranı, nem, sıcaklık, rüzgar vs.) Manisa İli, Akdeniz’in ılıman iklimi ile İç Anadolu’nun karasal ikliminin özelliklerine sahiptir. Ovalar ve vadilerde karasal nitelikte Akdeniz iklimi görülürken, dağlık bölgelerinde ve kuzeyindeki platolarda İç Anadolu’nun karasal ikliminin etkileri görülmektedir. Bölgede ise Akdeniz iklimi ağırlıklı olarak hüküm sürmekle birlikte, Akdeniz iklimi ile karasal iklimin geçiş noktasında olup, yazları kurak ve sıcak, kışları ılık ve yağışlı geçer. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Meteoroloji Genel Müdürlüğü verilerine göre, Demirköprü Baraj Gölü’ne en yakın ilçelerden Köprübaşı ilçesinde, 2007-2010 yılları arasında ortalama nispi nem % 37,3 ile % 82,4 arasında değişmiştir. Aynı dönemde ortalama rüzgar hızı 1,4 ile 2,7 m/s arasında, maksimum rüzgar hızı 36,4 ile 50,0 m/s arasında, kuvvetli rüzgarlı günlerin sayısı ortalaması ise 4,3 ile 11,3 arasında olduğu görülmüştür. 2007-2012 yılları arasında en düşük ortalama sıcaklığı Ocak ayında -2,7 °C, en yüksek ortalama sıcaklığı ise Temmuz ayında 34,1 °C, olarak tespit edilmiştir. 1987-2012 yılları arasında maksimum toplam yağış miktarı Aralık ayında 176,2 km/m3 ölçülmüş olup, aynı dönemde ortalama toplam yağış miktarı 39,6 km/m3 olarak hesaplanmıştır. c) Toprak ve Arazi Yapısı İle ilgili Bilgiler Yöre oldukça engebeli bir topografyaya sahiptir ve 250 ile 750 metre arasında rakımlara sahip pek çok yükseltiler bulunmaktadır. Köprübaşı İlçesi, Gediz çöküntü havzası üzerinde yer alır. İlçenin güney batısında Dibek Dağları, kuzey doğusunda Çanak Dağları ve kuzeyinde Kayran Dağları yer alır. Baraj çevresi jeolojik açıdan volkanik ve metamorfik formasyonları barındırmaktadır (Bakaç ve Kumru, 1999). 35 d) Bitki Örtüsü Bölgede bitki örtüsü makiler olmakla birlikte, makilerin tahrip edildiği alanlarda çok kısa boylu dikenli çalılardan oluşan bitki topluluklarına da rastlanmaktadır. Quercus robur L. (meşe), Olea europeae L. (zeytin), Pictacia lentiscus L (sakız ağacı) bölgede sık rastlanan ağaç türleridir. Ayrıca Anchusa, Althaea (hatmi çiçeği), Triticum sativum (buğday), Hordeum vulgare L. (arpa), Cistus creticus (Girit ladeni), Asphodelus aestivus (çirişotu), Fragaria vesca L. (çilek), Capsicum annuum L. (biber), Papaver rhoeas (gelincik), Papaver somniferium (haşhaş), Urtica dioica (ısırganotu), Phragmatis australis (kamış), Astragalus (geven), Lactuca sativa (marul), Onopordon (kangal), Anthemis (papatya), Saponaria officinalis (sabunotu), Portulaca oleracea (semiz otu), Verbascum (sığırkuyruğu), Nicotiana tabacum L. (tütün), Allium cepa (soğan), Allium sativum (sarımsak), Teucrium polium L. (tüylü kısamahmut) ve Trifolium arvense L. (üçgül) gibi bitkiler de çok yaygın olarak görülmektedir (Şaşmaz, 2008). e) Su Kaynakları Demirköprü Baraj Gölü’nün birincil su gelirini yatağı üzerine inşa edildiği Gediz Nehri oluşturmakta, bunun yanında Demirci Çayı ve küçük derelerin getirdiği yağmur suları da gölün su bütçesini desteklemektedir. f) Diğer Doğal Kaynaklar Demirköprü Baraj Gölü havzasında değerli maden yatakları mevcuttur. Kasar, Taşharman, Kocadüz, Çetinbaş, Topallı, Yardere, Kayran, Tomaşa, Kocaboğaz ve Topallı yörelerinde uranyum yatakları olduğu bilinmektedir (Şaşmaz, 2008). Manisa İli titanyum potansiyeli açısından Türkiye’nin en önemli bölgesidir ve araştırma bölgemiz yakınında bulunan Demirci Çayı’nda da titanyum zenginleşmeleri bulunmaktadır. Manisa İli mermer açısından önemli potansiyele sahip olup, Demirci İlçesi’nde sarı-açık yeşil, yer yer koyu kahve renkli ve tamamen aragonit kristallerinden oluşmuş Demirci Oniks mermeri ocakları bulunmaktadır. Bölge termal su kaynakları açısından da zengindir. Demirci İlçesi’ne bağlı Saraycık Köyü sınırları içinde bulunan Saraycık Kaplıcaları (sıcaklığı 45-54 0C arasında olup debisi ise 15-30 lt/sn) ve Demirci’ye 4 km, il merkezine 165 km uzaklıkta bulunan Hisar Kaplıcaları (sıcaklıkları 37-800C arasında, debileri ise 11-17 lt/sn arasında) banyo ve içme kürü olarak veya sera ısıtmasında kullanılmaktadır (Manisa İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü). 36 g) Barajın Fiziksel Özellikleri Tablo 8. Demirköprü Baraj Gölü’nün fiziksel özellikleri. 2. Barajın Yeri Manisa - Salihli Akarsuyu Gediz Amacı Enerji, Sulama ve Taşkın İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1954 - 1960 Gövde dolgu tipi Toprak Dolgu Gövde hacmi 4,3 hm3 Yükseklik (talvegden) 74 m Normal su kotunda göl hacmi 1022,3 hm3 Normal su kotunda göl alanı 45,7 km2 Sulama alanı 99 220 ha Güç 3 x 23 = 69 MW Yıllık Üretim 193 GWh Ekonomik ve Fiziksel Altyapı (hammadde kaynaklarına erişilebilirlik, ulaşım ve haberleşme sistemi, su-elektrik-doğal gaz şebekeleri, arazi kullanımı, yan sanayi, dağıtım ve pazarlama olanakları vs.) Demirköprü Baraj Gölü’nün balıkçılık faaliyetlerinden birinci derecede faydalanan bölge Köprübaşı ilçesi olup, bölgedeki tek balıkçılık kooperatifi burada yer alır. Köprübaşı İlçesi, Zafer Kalkınma Ajansı Yönetim Kurulu tarafından kabul edilerek Kalkınma Bakanlığına sunulan TR33 Bölgesi 2014-2023 Bölge Planı (Taslak)’na göre “Geleneksel Ekonomiye Bağımlı Alt Bölgeler” içerisindeki “Demirci Alt Bölgesi” nde yer almaktadır. Planda söz konusu alt bölge, tarım sektörünün yoğun olduğu, ancak arazi yapısı ve iklim itibariyle diğer alt bölgelerle kıyaslandığında daha az katma değer yaratan ürünlerin yoğunlaştığı, ulaşım imkânlarının engebeli arazi yapısı sebebiyle sınırlı olduğu ve sanayi yatırımlarının sınırlı olduğu bir bölge olarak tanımlanmıştır. Bugün için, T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nca yapılan teşvikler neticesinde halkın katma değeri yüksek tarım alanlarına yöneldiği ilçede, başlıca tarımsal faaliyetleri, çilek yetiştiriciliği, zeytin yetiştiriciliği ve hayvancılık oluşturmakta, balıkçılık ise daha çok yöre halkı için alternatif bir faaliyet olarak dikkat çekmektedir. Demirköprü Baraj Gölü’nün etrafındaki alanlarda arazi kullanımının daha çok tarımsal amaçlı (özellikle çilek ve zeytin yetiştiriciliği) olduğu saha çalışmaları sırasında görülmüştür. Bölgede balıkçılık 37 ürünlerinin ya da tarımsal üretimin pazarlamasında kolaylaştırıcı bir unsur olarak muhafaza edici herhangi bir soğuk hava deposu bulunmamaktadır. Bölgenin ilçelerinden özellikle Demirci’de halıcılık önem kazanmış, dağ köylerinde halkın bir başka geçim kaynağı olmuştur. Civar ilçeler bünyesinde barındırdığı doğal kaplıca suları ve tesislerle (Saraycık ve Hisar Kaplıcaları) bölge ekonomisine ayrıca katkı oluşturmaktadır. Bölgede doğal gaz şebekesi bulunmayıp ısınma ve enerji ihtiyacı, elektrik, kömür ve prina briketleri ile sağlanmaktadır. 2012 yılında yayınlanan Manisa Çevre Durum Raporu’na göre Köprübaşı (1) ve Demirci (24) ilçelerinde sanayi siciline kayıtlı 25 işletme vardır. Aynı rapora göre, yapımı tamamlanmış olan küçük sanayi sitelerinde Köprübaşı İlçesi’nde 48, Demirci İlçesi’nde 125 işyeri vardır. 3. Sosyal Altyapı (nüfus, istihdam, gelir dağılımı, sosyal hizmetler, kültürel yapı) 2013 yılı TUİK verilerine göre Köprübaşı İlçesi’nin nüfusu 6.899’u erkek, 7.146’sı kadın olmak üzere toplam 14.045’dir. Nüfus yoğunluğu km2’ye 34 kişi olup Türkiye değerinin (97 kişi) oldukça altındadır. 15 yaş ve üzeri toplam nüfusun çok azı (yaklaşık % 5,1) okuma yazma bilmemektedir (Tablo 9). Nüfusun büyük çoğunluğu geçimini tarım ve hayvancılıktan sağlamaktadır. Yöre halkının yaşantısında yaygın Ege kültürü egemen olmakla birlikte, Manisa yöresinde 13. yüzyılda yerleşmeye başlayan Yörük ve Türkmen Boylarının bir kısmı bölgenin Gördes, Demirci ve Köprübaşı ilçelerinin kırsalında hayvancılık ve halıcılık yaparak Yörük kültürünü yaşatmaktadır. Tablo 9. Köprübaşı ilçesinde 15 yaş ve üzeri eğitim düzeyleri (TUİK, 2013) Bitirilen eğitim düzeyi Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen İlkokul mezunu İlköğretim mezunu Ortaokul veya dengi okul mezunu Lise veya dengi okul mezunu Yüksekokul veya Üniversite mezunu Bilinmeyen Toplam Toplam Erkek Kadın 600 87 513 1.172 344 828 5.637 2.598 3039 1.689 994 695 422 314 108 1.491 933 558 669 416 253 28 11.708 5.705 6.003 1. Kurumsal Yapılar Proje alanı “Yaban Hayatı Koruma Bölgesi” içerisinde yer almaktadır (Anonim, 2006). 38 Demriköprü Baraj Gölü etrafında bulunan Köprübaşı, Demirci ve Salihli ilçelerinde bulunan İlçe Kaymakamlıkları ve çeşitli Bakanlıklara bağlı resmi İlçe Müdürlükleri, İlçe Devlet Hastaneleri, Belediyeler, Esnaf ve Sanatkârlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri, Üretici Birlikleri, Tarım Kooperatifleri, Balıkçı Kooperatifi bölgenin resmi veya gayri resmi kurumsal alt yapısının başlıca öğeleridir. 4. Çevresel Etkilerin Ön Değerlendirilmesi Yurdumuz jeolojik ve topografik yapısı ve iklim özelliklerinden dolayı sık sık doğal afetlere maruz kalmakta, bunların sonucunda can ve mal kayıpları meydana gelmektedir. Deprem Bölge Haritasına göre, ülkemizin % 92’si deprem kuşağında olup, nüfusun % 95’i deprem riski olan bölgelerde yaşamaktadır. Bölgede en fazla risk teşkil eden ve en fazla can kaybına yol açan doğal afet türü depremdir. Gediz Çöküntü Sistemi ve Manisa Fay Hattı’nın aktif olmasından dolayı son yüzyılda büyüklükleri 4 ve 4’ün üzerinde olan birçok deprem yaşanmıştır. Meydana gelen depremlerde Manisa ilinde 3.053 kişi hayatını kaybetmiştir. Manisa’da 5,0 büyüklüğündeki bir depremin 10 yılda gerçekleşme olasılığı % 81,3 iken, 6,0 büyüklüğündeki bir depremin aynı zaman diliminde gerçekleşme olasılığı % 66,6’dır (Anonim, 2013). Çevresel etki olarak diğer bir faktör kirliliktir. Kirlilik kaynağı olarak en önemli girdi Baraj Gölü’nü besleyen Gediz Nehri’dir. Memba kısmında I. kalite su değerlerine sahip Gediz Nehri’ne Uşak ili evsel ve endüstriyel atık sularının deşarjı nedeniyle kirlilik sorunu yaşanmaktadır (Sarıyıldız ve diğ., 2008). Sarıyıldız ve diğ. (2008), Demirköprü Barajı mansabında bulunan 49 nolu istasyon su kalitesi değerlerinde Uşak İlinin ve Demirci İlçesinin kirlilik etkilerinin etken olduğunu bildirmişlerdir. Özellikle atık sulardan kaynaklanan fosfat ve azot yönünden sıkıntı yaşandığı, kurak mevsim eğilim değerlerinde azotta, biyokimyasal oksijen ihtiyacında ve askıdaki katı maddelerde kirlilikten kaynaklı bir artış görüldüğü belirtilmiştir. Çetin ve diğ., (2008) Gediz Nehri’nin Demirköprü Baraj Gölü’ne olan etkisini incelemişler ve klor, kimyasal oksijen ihtiyacı çözünmüş oksijen, sodyum içeriği açısından 1. Sınıf su kalitesinde, elektriksel iletkenlik yönünden 2. Sınıf, orto fosfat, pH, askıda katı madde yönünden 3. Sınıf ve amonyum azotu yönünden 4. Sınıf su kalitesinde olduğunu tespit etmişlerdir. Baraj Gölü’ndeki kirliliğin diğer kaynağı ise başta Köprübaşı İlçesi olmak üzere baraj çevresindeki yerleşimlerden gelen evsel atıklardır. Bu yerleşimlerde bir arıtma tesisinin bulunmayışı önemli bir sorundur. Bu sorun Manisa İli 2012 Yılı Çevre Durum Raporu’nda da Öncelikli Sorunlar başlığı altında “Demirköprü Barajı’ndaki yüzey suyu kalitesini 39 iyileştirmek için Manisa İli Köprübaşı yerleşim biriminden kaynaklanan atık suların arıtılması” olarak vurgulanmıştır. Raporda ayrıca Köprübaşı’na bağlı 27 Köyün % 59,3’ünün kanalizasyonu bulunmadığı belirtilmektedir (Anonim, 2012). 5. Alternatifler, Yer Seçimi ve Arazi Maliyeti (Kamulaştırma Bedeli) Demirköprü Baraj Gölü balıkçılığının sürdürülebilirliğinin sağlanması için aşağıdaki alternatif faaliyetler belirlenmiştir: -Pazarlama sorunun çözülmesi adına “taze balık soğuk muhafaza deposu” yapılması ve frigorifik araç temin edilmesi, -Ticari balıkçılık ile amatör balıkçılık arasındaki çatışmaları önlemek ve balık stoklarının rasyonel kullanımını sağlamak adına “kamp ve amatör balıkçılık hizmet alanı” oluşturulması, -Ticari balıkçıların ve yetiştiricilerin lojistik ihtiyaçlarını gidermek adına karada bir “balıkçılık lojistik alanı” oluşturulmasıdır. Söz konusu alternatif faaliyetler için planlanan konumlar Şekil 3‘de sunulmuştur. Şekil 3. Alternatif faaliyetler için belirlenen alanlar. 40 Taze balık soğuk muhafaza deposu, S. S. Köprübaşı Su Ürünleri Kooperatifi’nin Köprübaşı İlçesi’ndeki binasına yapılacağı için arazi maliyeti bulunmamaktadır. Atıksu arıtma tesisi için Manisa Büyükşehir Belediyesi ve Köprübaşı Belediyesi tarafından yer tespiti yapılmış olup söz konusu faaliyet için arazi tahsisi gerçekleştirilmiştir. Balıkçılık lojistik alanı için mevcut durumda balıkçıların ürünlerini karaya çıkarttıkları Çarıklar Köyü’ne yakın ve Baraj Gölü’nün maksimum su kotunun üstünde kalacak bir alan belirlenmiş olup Hazineden kiralama yapılacaktır. Kamp ve amatör balıkçılık hizmet alanı için ticari balıkçılıkla çatışmaya imkan vermeyecek ve yine maksimum su kotunun üstünde kalacak bir alan belirlenmiştir. Söz konusu alan da Hazineden kiralanacaktır. 41 V. TEKNİK ANALİZ ve TASARIM I. Kapasite Analizi ve Seçimi a) Balıkçılığa ilişkin bulgular (av araçları, av kompozisyonları, çıkan türlere ilişkin bilgiler) Tüm bu balıkçılık potansiyeline ve bilgi ihtiyacına rağmen bugüne kadar Demirköprü Baraj Gölü balıkçılığına ilişkin yapılmış tek çalışma, Sarı (1995) tarafından Sudak’ın biyolojik özelliklerini tespit etmek üzere gerçekleştirilmiştir. Gölde, Sudak’ın biyolojik özellikleri (Sarı, 1997), tatlı su istakozunun bazı morfolojik ve büyüme özellikleri (Balık ve diğ., 2005 ve 2006) ile mevsimsel plankton yapısı değişimleri (Tenekecioğlu, 2011) tespit edilmiş olup yaklaşık 20 yıldır balıkçılığa ve balık türlerinin biyolojik özelliklerine ilişkin çalışma yürütülmediği görülmektedir. Sarı (1997), Demirköprü Baraj Gölü’nde, Stizostedion lucioperca (Sudak balığı), Chalcalburnus chalcoides (Tatlı su sardalyası), Barbus capito pectoralis (Bıyıklı balık), Chondrostoma nasus (Kababurun), Cyprinus carpio (Sazan), Leuciscus cephalus (Tatlı su kefali), Silurus glanis (Yayın balığı), Gambusia affinis balık türlerinin bulunduğunu bildirmiştir. Bahsi geçen türlerden ticari değere sahip olanların genel özellikleri aşağıda verilmiştir (Geldiay ve Balık, 2009): Takım: Cypriniformes Familya: Cyprinidae Cins: Cyprinus, Linnaeus, 1766 Cyprinus carpio Linnaeus, 1758 Türkçe: Sazan balığı Şekil 4. Sazan Balığı (http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Cyp rinus_carpio_2008_G1.jpg) Vücut biraz uzamış ve oval şekillidir. Büyük pullarla kaplıdır. Vücut yanlardan yassılaşmıştır. Maksimum vücut yüksekliği kuyruksuz vücut boyunda 3-3,5 kez bulunmaktadır. Başı çıplak ve iri olmakla beraber baş uzunluğu yaklaşık olarak vücut yüksekliğine eşittir. Ağız küçük ve terminalde (uç kısımda) bulunmaktadır. Dudaklar etlidir. Ağız üzerinde üst dudak üzerinden çıkan ve fazla uzun olmayan iki çift bıyık bulunmaktadır. Dorsal ve anal yüzgeçlerin 3. basit ışınlarının arka kenarları tırtıklıdır. Boyları bazen 1 m’den 42 fazla, ağırlıkları ise 40 kg kadar olabilmektedir. Renk, sırt bölgesinde siyah, yan taraflarında kirli sarı, karın bölgesinde ise gri-beyazdır. Pullarda fazla miktarda mukus maddesi bulunmaktadır. Doğal göl, gölet, havuz ve özellikle dibi çamurlu, etrafı bol vejetasyonlu yavaş akan derin akarsuları tercih ederler. Genç balıklar genellikle sığ, yaşlı bireyler ise daha derin sularda bulunurlar. Sıcak seven bir form olması nedeni ile çok soğuk suların bulunduğu yüksek dağ göllerinde doğal olarak fazla görülmemektedir. Oksijene toleransları çok yüksektir. 0.5 mg/1 seviyesindeki sularda bile rahatlıkla yaşamlarını sürdürebilmektedirler. Omnivordurlar ve hızlı büyümesi, kapalı ortamlarda kolayca muhafaza edilmesi ve etinin de nispeten lezzetli olması gibi nedenlerle özellikle ıslah edilmiş ırkları balık üretiminde önemli bir yer tutmaktadır. Başlıca doğal besinlerini su pireleri, dipter larvaları, kurtlar ve çeşitli küçük mollusklar, bitkisel daneler ve algler oluşturmaktadır. Yumurta bırakma zamanı NisanHaziran ayları arasında olmakla birlikte aşağı yukarı 3 yaşında ergin hale gelirler. Yumurtalarını kümeler halinde ve belli aralıklarla bırakırlar. Bu tür, en çok yumurta veren balıklardan biridir, vücut ağırlığının her kilogramı için 120.000 yumurta verebilmektedir (Geldiay ve Balık, 2009) (Şekil 4). Takım: Cypriniformes Familya: Cyprinidae Cins: Cyprinus Linnaeus, 1766 Carassius gibelio Bloch, 1783 Türkçe: Gümüşi Havuz balığı Şekil 5. Gümüşi Havuz Balığı (Orijinal) Vücut oval görünümlüdür ve yanlardan biraz yassılaşmıştır, aynı zamanda iri sikloid pullarla örtülüdür. Ağız küçük ve terminal konumlu olup, dorsal ve anal yüzgeçlerin sonuncusu basit ışınlarının arka kenarı testere ağzı şeklinde tırtıklıdır. Cinsel olgunlaşması 2-4 yaşlarında gerçekleşmektedir. Populasyondaki dişi/erkek oranı bazı bölgelerde eşit gibi görünse de, bazı ekosistemlerde populasyondaki bireylerin büyük çoğunluğunu dişiler oluşturur. Bu dişilerin yumurtaları ise genetik bakımdan yakınlık arz eden bazı Cyprinid türlerinin (Carassius carassius, Cyprinus carpio vb.) erkeklerinden sağlanan spermlerle döllenerek yeni bireyler oluşturabilirler. Ancak, bu şekilde bir üremeyle meydana gelen bireylerin tamamen dişi fertlerden oluştuğu da bilinmektedir. Bazı hayvanlarda da görülen bu 43 nadir üreme şekline gynogenesis denir. Bir dişi balık üreme süresince (ilkbahar-yaz periyodunda) 160.000-380.000 arasında yumurta verebilir ve cinsel olgunlaşma yaşına kadar çok hızlı büyür, hayatta kalma şansı çok yüksektir. Bu sebepten aşılandığı yeni ortamlarda süratle gelişerek ekosistemin dominant bir populasyonu olabilmektedir. Çünkü, omnivor beslenmekte ve her türlü ortam faktörlerinin değişimine karşı büyük bir dayanıklılık göstermekte olduğundan, diğer türlerle rekabet etme şansı oldukça yüksektir. Total vücut uzunlukları ortalama 15-20 cm arasındadır ancak 40 cm ye ulaşan bireylerine rastlanmaktadır. İnsan besini olarak değerlendirilmelerine rağmen çok kılçıklı oldukları için fazla tercih edilmeyen bir türdür (Geldiay ve Balık, 2009) (Şekil 5). Takım: Perciformes Familya: Percidae Cins: Sander Linnaeus, 1758 Sander lucioperca LİNNAEUS, 1758 Türkçe: Sudak balığı, Alman levreği, Dişli balık Şekil 6. Sudak Balığı (http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Sand er_lucioperca_1.jpg) Küçük ktenoid pullarla örtülü olan vücut ince uzun yapılıdır. Başı daha sivridir ve uzunluğu standart vücut boyunun ¼’ü kadardır. Ağızda iyi gelişmiş sivri uçlu köpek dişleri bulunur. Operküllerin üzeri genellikle çıplaktır ve postoperkülün sonunda diken şeklinde uzantı yoktur. Özellikle erkeklerde, baş ile I. dorsal arasında kalan sırt bölgesi hafif tümsektir. Kuyruk yüzgeci az girintili ve lopların ucu yuvarlaktır. Vücudun genel rengi parlak beyazdır. Sırt kısmı gri-yeşil, yan taraflar ve karın bölgesi ise gümüş beyaz renk gösterir. Vücudun yanlarında ve özellikle L. lateralin üstünde kalan bölgede, sayıları 10-12 arasında değişen kahverengi-esmer benekler bulunmaktadır. Dorsal ve kaudal yüzgeçlerin radiusları arasındaki zarlar üzerinde, düzenli sıralanmış kahverengi benekler vardır. Vücut uzunluğu en fazla 130 cm kadar olabilir. Başlıca gıdasını özellikle Cyprinid cinsinden olan çeşitli balıklar oluşturur, predatör bir türdür. Cinsel olgunlaşma 3-4 yaşında gerçekleşir. Yumurtlama zamanı NisanHaziran ayları arasındadır. Bir dişi balık vücut ağırlığının her kg mı için 1-1,5 mm çapında 200.000 kadar yumurta verebilir. Halk arasında yırtıcılığı ile tanınır. Etinin lezzetli oluşundan dolayı ekonomik önemi büyüktür. Bu amaçla memleketimizin bazı doğal göl ve barajlarına aşılanmış ve iç sularımızın daha verimli, ekonomik hale getirilmesi amaçlanmıştır. Aynı 44 zamanda, bu aşılama çalışmaları olumsuz sonuçlar da ortaya koymuştur. Zira göldeki doğal yemi oluşturan diğer formların tüketilmesi sonucu gıda zincirinde bir kopukluk meydana gelmiş, dolayısıyla doğanın dengesi bozulmuştur (Geldiay ve Balık, 2009) (Şekil 6). Takım: Siluriformes Familya: Siluridae Cins: Silirus Silirus glanis (Linnaeus, 1758) Türkçe: Yayın balığı Şekil 7. Yayın balığı (Silurus glanis) (Orijinal) Vücudu çıplak olup, yumuşak ve viskoz (yapışkan) karakterli bir deri ile örtülüdür. Baş ön kısımda yuvarlak ise de, dorso-ventral olarak hafifçe yassılaşmıştır. Bu nedenle üstten bakıldığı zaman kurbağa başını andırır. Ağız büyüktür ve etrafında 3 çift bıyık bulunur. Bıyıklardan 2 çifti alt çenede 1 çifti üst çenededir. Üst çenedeki bıyıklar sağlam ve daha uzundur. Vücut anüsün bulunduğu bölgeden itibaren kuyruğa doğru gidildikçe yanlardan yassılaşır. Dorsal yüzgeç çok küçüktür ve başa çok yakın kısımda bulunur. Anal ise gayet uzun olup, Ventral’lerin hemen gerisinden başlar ve kuyruk yüzgecinin çok yakınına kadar ulaşır. Kuyruk yüzgeci tek loplu ve serbest kenarı yuvarlaktır. Vücut rengi genellikle sırt bölgesi siyahımsı gri karın bölgesi ise kirli beyaz veya sarımtıraktır. Çok elverişli yaşam ortamlarında maksimal vücut uzunluğunun 5 m. ve ağırlığının 300 kg kadar olabildiği söylenir. Genellikle göllerin yumuşak tabanlı yerlerini tercih ederler. Başlıca gıdasını kurbağalar, çeşitli balıklar, tatlısu istakozları, dalgıç kuşları, ördek yavruları, küçük yılan balıkları ve su sıçanları oluşturur. Gündüzleri taşlar ve ağaç kökleri arasında, çamurlar içinde gizlenir, geceleri ise tamamen aktiftir. Bu tür nispeten tropikal bir form olduğundan yumurta bırakmak için mutlaka su sıcaklığının 20 0C den yukarı olmasını bekler. Üreme zamanı Mayıs-Temmuz arasıdır. Cinsel olgunlaşma 4-5 yılda meydana gelir ve her bir dişi balık 500.000 kadar yumurta verebilir. Yumurtalar 3 mm çapında ve açık sarı renklidir. Kuluçka süresi aşağı yukarı 8-10 gündür. Yumurtalarını bırakacakları zaman özellikle fazla derin olmayan bol vejetasyonlu kıyı zonlarına geçer ve orada basitçe bir yuva oluşturur. Yumurtalar yapışkandır ve ağaç köklerine, su bitkilerine yapışır açılıncaya kadar da kısmen erkek balık tarafından korunurlar. Yayın balıkları etleri çok lezzetli ve fazla kılçığı bulunmayan kaliteli tatlısu balıklarıdır. Bu yüzden eti insan gıdası olarak kullanılır. Ayrıca kemikleri ve hava keseleri 45 tutkal yapımında önemli bir hammadde kaynağı olarak kullanılmaktadır. Türün, Trakya üzerinden ülkemize girdiği, birçok göl ve akarsuyumuzda mevcut olduğu bilinmektedir. Örneğin Manyas, Apolyont, İznik, Gölcük (Ödemiş), Çıldır ve Gölhisar gölleri ile Sakarya, Kızılırmak, Büyük Menderes nehirleri ve Porsuk çayında mevcudiyetleri yapılan çeşitli faunistik çalışmalarla saptanmıştır (Geldiay ve Balık, 2009). i. Demirköprü Baraj Gölü ve Balıklandırma Çalışmaları Çeşitli faktörlerden dolayı üreme başarısızlığı, balık stoklarında meydana gelen düşüş ve değerli türlerin yok olması sonucu göl ekosistemlerinin verimi zaman içinde düşmektedir. Zarar gören balık populasyonlarının ıslahı, yeni oluşturulan kaynaklarda stabil populasyonların oluşturulması, tür çeşitliliğinin artırılması ve mevcut türler arasındaki ekolojik denge veya uyumun kurulabilmesi için balıklandırma sık başvurulan uygulamalar arasındadır (Wondrak, 1994; Çetinkaya ve diğ., 1999). Ülkemiz iç sularında biyolojik mücadele amacıyla 14 ve diğer sebeplerle 6 olmak üzere toplam 20 balık türünün aşılandığı bilinmektedir (Cirik ve diğ., 2007). Balık aşılama terimi egzotik bir balık türünün, bilinçli olarak veya kaza ile (istenmediği halde) kendi doğal yaşama alanı dışındaki bir su kaynağına insan tarafından götürülüp bırakılması anlamına gelmektedir. Balık aşılama terimi yerine eş anlamlı olarak balıklandırma terimi de kullanılmaktadır. Ancak balıklandırma terimi yalnızca egzotik türün değil yerli türlerin de kaynağa sokulması, bırakılması anlamına gelmektedir. Balıklandırma ya da balık aşılama yerine zaman zaman balık stoklama terimi kullanılmaktaysa da balık stoklama daha farklı bir anlam taşımakta; bir su kaynağına kaynağın balık verimini arttırmak, dengesi bozulmuş populasyonları ıslah ve güçlendirme için zaten kaynakta yaşamakta olan türden bir balık kitlesini tekrar tekrar kaynağa bırakmak anlamına gelmektedir. Egzotik bir tür kaynağa ilk olarak konuluyorsa buna balık aşılama, ilk defa konulduktan sonra takviye amacıyla aynı egzotik türün bireyleri kaynağa tekrar yeniden konuluyorsa bu işlem stoklama adını almaktadır. Daha önceden aşılama yapıldığı halde bir süre sonra bu kaynakta bu türe hiç rastlanmıyorsa ve egzotik tür yeniden aşılanıyorsa bunun için de yeniden aşılama ya da tekrar aşılama terimi kullanılmaktadır (Çetinkaya, 2006). Farklı yönlerden eleştirilmesine rağmen balıklandırma, verimliliğin arttırılması, stokların takviye edilmesi ve yeni stokların oluşturulması amacıyla uzun yıllardan beri, ülkemizde Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’ne ait üretim tesislerinde üretilen balıklarla legal anlamda, kontrol dışı kişi ve kesimlerce de illegal 46 anlamda yapılmaktadır (Emre ve diğ., 2006). Uluslararası bağlamda ise balık aşılama, transfer ve stoklama çalışmalarının olumsuz etkileri üzerine FAO bünyesinde EIFAC (Avrupa İçsu Balıkçılığı Dayanışma Komitesi), ICES (Denizlerden Yararlanma İçin Uluslararası Konsey), Rio Biyoçeşitlilik Sözleşmesi, FAO Sorumlu Balıkçılık Kuralları gibi inisiyatifler ve örgütler çeşitli çalışmalar yapıp kurallar ortaya koymuşlardır (Çetinkaya, 2006). Demirköprü Baraj Gölü’nde Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü tarafından son 20 yılda (1994-2014) gerçekleştirilen balıklandırma faaliyetleri Tablo 10’da özetlenmiştir. Veriler incelendiğinde baraj gölüne bırakılan tek bir tür olduğu (Pullu sazan) ve yıllık balık miktarının 100.000-390.000 adet arasında değiştiği, ortalamanın ise 200.000 adet/yıl olduğu tespit edilmiştir (Tablo 10). Tablo 10. Demirköprü Baraj Gölü’nde balıklandırma (Pullu sazan) miktarları (1994-2014). Yıl 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 ORTALAMA ii. Balık sayısı 150.000 350.000 200.000 300.000 150.000 100.000 150.000 200.000 130.000 150.000 150.000 390.000 230.000 350.000 230.000 220.000 240.000 270.000 240.000 200.000 Baraj Gölü Balıkçılığı Ülkemizdeki baraj gölleri genellikle derin vadi tipinde olup yüzey alanlarına göre dar littoral sahalara sahiptir. Littoral sahaların genişliği balıkların doğal ortamda beslenmesi ve avcılık için önemlidir. Bu bakımdan baraj göllerimiz genelde yapısal olarak oligotrofik (az verimli) karakterdedir (Çevlik ve Elibol, 2009). 47 Tablo 11. Baraj Göllerinin Büyüklüklerine Göre Ortalama Balık Verimleri (Çevlik ve Elibol, 2009). Yıllık Verim Ortalama Hesabına Konu İşletme Kotuna Olan Baraj Göre Toplam Sayısı Alan 183 103 40.499 27,2 Orta (1.000 – 5.000 ha) 31 24 77.536 12,4 Büyük (> 5.000 ha) 9 5 208.058 9,4 223 132 326.092 24,7 Yüzey Alanına Göre İşletmedeki Baraj Sınıfı Küçük (< 1.000 ha) Toplam Baraj Sayısı Ortalama Yıllık Balık Verimi (kg/ha) Demirköprü Baraj Gölü’nün 2013 yılında gerçekleşen işletme değerlerine göre ortalama göl alanı 5.567 ha olmuştur. Yüzey alanına göre “Büyük (> 5.000 ha)” sınıfında değerlendirildiğinde ortalama balık verimi değerlerine (Tablo 11) göre Demirköprü Baraj Gölü’nden bir yılda ticari avcılıkla elde edilebilecek balık miktarı 52,3 ton’dur. Yüzey alanına göre sınıflandırmaksızın hesaplama yapıldığında balık miktarı 137,5 ton çıkmaktadır. Demirköprü Baraj Gölü’nde aynı anda iki tür balıkçılık yapılmaktadır. Birincisi 1972 yılından bu yana rezervuarda doğal olarak bulunan balık türlerinin veya balıklandırma programları çerçevesinde aşılanan balıkların oluşturduğu stokların avlanma hakkının kiralanması suretiyle yapılan ticari avcılıktır. İkincisi ise entansif yetiştiricilik olarak tabir edilen ve rezervuarda 1998 yılında başlayan ağ kafes yetiştiricilik işletmeleridir. 2014 yılı itibariyle baraj gölünde toplam proje kapasitesi 1.285 ton/yıl olan 7 adet yetiştiricilik işletmesi bulunmakta olup bunlardan sadece 3’ü (toplam proje kapasitesi 550 ton/yıl) aktif durumdadır. Projenin arazi çalışmaları esnasında işletmelerden sadece 1 tanesinin aktif olarak üretim yaptığı belirlenmiştir. Bu iki ticari balıkçılık türü dışında Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yayımlanan “3/2 Numaralı Amatör Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen Tebliğ (Tebliğ No: 2012/66)” kuralları çerçevesinde amatör balıkçılar da gölden hafta sonlarında yararlanmaktadırlar. iii. Ticari avcılık Demirköprü Baraj Gölü’nde ticari balık türlerinden Sazan, Sudak, Yayın, Gümüşi havuz balığı, Tatlısu kolyozu ve Bıyıklı balık bulunmaktadır. DSİ Genel Müdürlüğü 48 tarafından balıklandırma programları dahilinde 1994 yılından bu yana Pullu sazan türü takviyesi de yapılmıştır. Baraj gölü, 1972 yılından bu yana S.S. Köprübaşı Su Ürünleri Kooperatifi tarafından kiralanmaktadır. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından toplam stok miktarı 75 ton olarak hesaplanan baraj gölünde son kiralama dönemi 15 Haziran 2012 tarihinde başlamış olup 5 Ağustos 2015’e kadar sürecektir. 2014 yılı itibariyle Kooperatife üye 68 balıkçı, 47 ruhsatlı tekne ile avcılık faaliyetini sürdürmektedirler. Kullanılan av araçları uzatma ağı, pinter ve paraketadır. Ticari değeri olan Sazan, Sudak, Gümüşi havuz balığı türleri uzatma ağı ile, Yayın balığı ise paraketa ve pinterler ile yakalanmaktadır. Manisa İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü’nden elde edilen ve Kooperatif avcılık kayıtlarına dayanan Demirköprü Baraj Gölü av miktarları (2008-2013 yılları) incelendiğinde gölden ortalama 67,7 ton/yıl elde edildiği anlaşılmaktadır. Gölde avcılık yoluyla elde edilen ve en yüksek ticari değere sahip tür olan Sudak balığının miktarı büyük oranda düşmüş ve 2013 yılında yok denecek miktara inmiştir. Bu düşüşe bağlı olarak toplam avcılık miktarı da yaklaşık yarıya inmiştir. Buna karşılık özellikle istilacı bir tür olan ve diğer türlere nazaran düşük bir ticari değere sahip Gümüşi havuz balığı başta olmak üzere Sazan ve Yayın türlerinin miktarlarında 2008 yılına oranla artışlar gözlenmiştir. 2013 yılında avlanan toplam balık miktarı 46,6 ton olup tekne başına yaklaşık 1 ton balık elde edilmiştir (Tablo 12) Tablo 12. Demirköprü Baraj Gölü ve Manisa İli avcılık miktarları (2008-2013). Demirköprü Baraj Gölü Avcılık Miktarları (kg) Gümüşi Yıllar Sazan Sudak Yayın Havuz Toplam 5.308 96.225 220 0 101.753 2008 28.700 1.794 21.307 16.944 68.745 2011 8.344 143 6.109 39.097 53.693 2012 15.410 12 7.346 23.864 46.632 2013 Ortalama 14.441 24.544 8.746 19.976 67.706 Manisa İli Manisa Avcılık İli Toplamı Avcılığındaki (kg) Payı (%) 110.545 92 111.223 62 117.019 46 145.227 32 121.004 58 Projenin 3 istasyonda yürütülen balık örneklemelerinde elde edilen bulgular aşağıdaki şekilde özetlenmiştir: İstasyonlarda tespit edilen av kompozisyonu Tablo 13’de sunulmuştur. Sığ olarak tabir edilen 1 ve 2 nolu istasyonlar birlikte değerlendirildiğinde Sazan türünün hem sayıca hem de ağırlıkça baskın olduğu, derin olarak tanımlanan 3 nolu istasyonda ve tüm istasyonlar birlikte 49 değerlendirildiğinde ise sayıca ve ağırlıkça Gümüşi havuz balığının baskın olduğu tespit edilmiştir. Gümüşi havuz balığını sırasıyla Sazan ve Yayın balığı takip etmektedir (Tablo 13). Tablo 13. İstasyonlarda tespit edilen av kompozisyonu. Sayı Sayısal Ağırlık Ağırlık (adet) % (g) % Sazan 14 100 15.586 100 Sazan 30 16 27.825 35 (3 no’lu Gümüşi havuz balığı 148 82 49.554 62 istasyon) Yayın 3 2 2.208 3 Sazan 44 23 43.411 46 Gümüşi havuz balığı 148 76 49.554 52 3 2 2.208 2 İstasyonlar Tür Sığ (1 ve 2 no’lu istasyonlar) Derin Toplam Yayın Türlerin morfometrik değerleri incelendiğinde Sazan türünde sığda yakalanan bireylerin boy ve ağırlık ortalamalarının derinde yakalananlara oranla daha büyük olduğu belirlenmiştir. Tüm istasyonlar birlikte değerlendirildiğinde ortalama boy ve ağırlık değerleri Sazan balığı için 41,27 ± 0,97 cm ve 986,61 ± 89,47 g; Gümüşi havuz balığı için 26,70 ± 0,17 cm ve 334,82 ± 6,04 g; Yayın balığı içinse 55,63 ± 4,66 cm ve 736 ± 119,66 g olarak tespit edilmiştir (Tablo 14). 50 Tablo 14. Türlerin morfometrik değerleri (Min: Minimum; Maks: Maksimum; Ort: Ortalama; sh: Standart hata). İstasyonlar Tür Sığ Derin (1 ve 2 nolu (3 nolu istasyonlar) istasyon) Toplam Boy Min-Maks 27,60 - 55,50 33,80 - 68,00 27,60 - 68,00 (cm) Ort±sh 42,84 ± 1,90 40,54 ± 1,10 41,27 ± 0,97 Ağırlık Min-Maks 467 - 2059 415 - 4.098 415 - 4.098 (g) Ort±sh 2078,13 ± 972,40 927,5 ± 116,17 986,61 ± 89,47 Boy Min-Maks - 20,90 - 33,10 20,90 - 33,10 (cm) Ort±sh - 26,70 ± 0,17 26,70 ± 0,17 Ağırlık Min-Maks - 167 - 599 167 - 599 (g) Ort±sh - 334,82 ± 6,04 334,82 ± 6,04 Boy Min-Maks - 48,50 - 64,40 48,50 - 64,40 (cm) Ort±sh - 55,63 ± 4,66 55,63 ± 4,66 Ağırlık Min-Maks - 523 - 937 523 - 937 (g) Ort±sh - 736 ± 119,66 736 ± 119,66 Sazan Gümüşi havuz balığı Yayın Tüm istasyonlar birlikte değerlendirildiğinde Demirköprü Baraj Gölü’ndeki Sazan balıklarının boy dağılımlarının 28 ile 68 cm arasında değiştiği ve baskın boy gruplarının 37, 38 ve 40 cm olduğu Şekil 8’de görülmektedir. 51 18,00 16,00 14,00 % Frekans 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 Boy Grupları (cm) Şekil 8. Sazan balığı boy dağılımı. Gümüşi havuz balığının boy dağılımının 21-28 cm arasında olduğu ve 25 cm’nin baskın boy grubu olduğu tespit edilmiştir (Şekil 9). 40,00 35,00 % Frekans 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 21 22 23 24 25 26 27 28 Boy Grupları (cm) Şekil 9. Gümüşi havuz balığı boy dağılımı. Demirköprü Baraj Gölü’nde türlerin dişi:erkek oranları Sazan için 1:0,75; Gümüşi havuz balığı için 1:0,55 olarak hesaplanmış olup dişi bireylerin baskın olduğu tespit edilmiştir. Türlerin gonadosomatik indeks değerleri ise Sazan için 3,00 ± 0,34 (Min:0,42; 52 Maks:9,39) ve Gümüşi havuz balığı için 3,00 ± 0,14 (Min:0,59; Maks:11,66) olarak hesaplanmıştır. iv. Yetiştiricilik Demirköprü Baraj Gölü’nde 2014 yılı itibariyle toplam proje kapasitesi 1.135 ton alabalık ve 145 ton aynalı sazan olan 7 adet ruhsatlı su ürünleri yetiştiricilik tesisi bulunmaktadır. 2013 yılında faal olan 3 işletme tarafından 538 ton Alabalık, 50 ton Aynalı sazan üretimi gerçekleştirilmiştir (Tablo 15). Projenin arazi çalışmaları esnasında “Azer Su Ürünleri Paz. ve Dış. Tic. Ltd. Şti.”ne ait 1 işletmenin aktif olarak üretim yaptığı tespit edilmiş olup, işletmenin proje kapasitesi 400 ton/yıl Alabalık ve 100 ton/yıl Aynalı sazandır. Demirköprü Baraj Gölü ve Manisa İli’ndeki 2003-2013 yılları arasındaki yetiştiricilik miktarları incelendiğinde; Demirköprü Baraj Gölü’nde yetiştiricilikten sağlanan üretimin 2003 yılından itibaren 2009 yılına dek artış gösterdiği ve sonrasında düşüş göstererek son iki yılda 588 tona gerilediği görülmektedir. Bu düşüşlere bağlı olarak Manisa İli toplam yetiştiricilik miktarı içindeki payı da % 92’den % 60’a gerilemiştir (Tablo 15). Tablo 15. Demirköprü Baraj Gölü ve Manisa İli yetiştiricilik miktarları (2003-2013). Demirköprü Baraj Gölü Ağ Kafes İşletme Üretim Miktarı (ton) Sayısı Manisa İli Manisa İli Yetiştiricilik Yetiştiriciliğindeki Toplamı Payı (%) (ton) Yıllar Aktif Pasif Toplam Alabalık Sazan Toplam 5 4 9 35 24 59 105 56 2003 5 3 8 59 10 69 118 58 2004 5 3 8 150 21 171 233 73 2005 5 3 8 249 26 275 586 47 2006 5 1 6 469 21 490 845 58 2007 4 4 8 567 85 652 912 72 2008 4 4 8 738 98 835 1012 83 2009 5 3 8 578 62 640 706 91 2010 6 2 8 702 94 796 861 92 2011 6 2 8 517 63 580 1025 57 2012 3 4 7 538 50 588 985 60 2013 v. Anket Çalışması Bulguları Demirköprü Baraj Gölü’nde balıkçılık yapan S.S. Köprübaşı Su Ürünleri Kooperatifi’ne üye 47 tekne sahibinden 44’üyle yapılan anketler sonucunda balıkçılığa ilişkin bulgular şu şekilde özetlenmiştir: 53 Balıkçılık yılı, 4 ile 50 yıl arasında değişmekte olup ortalama 25,77 ± 10,600 yıl’dır (Tablo 16). Balıkçıların yaklaşık yarısının aktif balıkçılık sürelerinin (% 52,3) 10-25 yıl aralığında olduğu tespit edilmiştir. Sadece 2 balıkçının “10 yıl ve altı” balıkçılık süresine sahip olmasında balıkçılık filosuna girişlere Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca (Eski ismi: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı) getirilen kısıtlamanın etken olduğu düşünülmektedir (Tablo 17). Tablo 16. Demirköprü Baraj Gölü’nde balıkçıların balıkçılık geçmişleri (yıl). N Ortalama Standart sapma Minimum Maksimum 44 25,77 10,600 4 50 Tablo 17. Balıkçılık yılı Yıl aralığı 10 yıl ve altı 10-25 yıl arası 25-40 yıl arası 40 yıl üstü Toplam Frekans 2 23 16 3 44 % 4,5 52,3 36,4 6,8 100,0 Filoya İlişkin Bulgular Demirköprü Baraj Gölü balıkçılık filosunun büyük kısmını polyester tekneler (% 76,7) oluşturmaktadır (Tablo 18). Balıkçılar polyester malzeme kullanımının ahşap malzemeye göre bakım kolaylığı ve daha uzun süre dayanıklılık sağladığını bildirmişlerdir. Tablo 18. Teknelerin yapım materyali. Materyal Polyester Ahşap ve polyester Sac Toplam Frekans 33 8 2 43 % 76,7 18,6 4,7 100,0 Teknelere ilişkin ortalama değerler tekne boyu için 6,1 ± 0,51 m; tekne yaşı için 22,4 ± 10,21 yıl ve tekne motor gücü için 11,5 ± 1,65 HP olarak hesaplanmıştır. Balıkçı 54 teknelerinin göldeki küçük ölçekli balıkçılığa paralel olarak küçük boy ve motor kuvvetlerinde yaşlı tekneler oldukları belirlenmiştir (Tablo 19). Tablo 19. Teknelere ilişkin bilgiler. Tekne özellikleri N Minimum Maksimum Boy (m) Yaş Motor gücü (HP) 43 40 43 5,0 5 6,0 7,3 40 13,0 Ortalama ± standart sapma 6,1 ± 0,51 22,4 ± 10,21 11,5 ± 1,65 Tablo 20’de görüldüğü üzere balıkçılar haftanın yaklaşık 6 günü (6,1 ± 1,20 gün) balıkçılık yapmakta olup avcılık sezonunda hiç balıkçılık yapmadıkları süre ise 6 haftadır (6,3 ± 5,21 hafta). Balıkçıların bir sezondaki çalışma süreleri 54 ile 252 gün arasında değişmekle birlikte ortalama 180,27 ± 48,510 gün olarak hesaplanmıştır. Bu değer, balıkçıların yılın yarısını (6 ay) balıkçılıkla geçirdiklerini göstermektedir. Tablo 20. Balıkçılık eforuna ilişkin bilgiler Haftada ortalama balıkçılık yapılan gün sayısı (Avcılık sezonunda) Hiç balıkçılık yapmadan geçen hafta sayısı (Avcılık sezonunda) Sezonda çalışılan gün N Minimum Maksimum Ortalama ± standart sapma 45 3 7 6,1 ± 1,20 45 0 24 6,3 ± 5,21 45 54 252 180,27 ± 48,510 Demirköprü Baraj Gölü’nde balıkçılar ticari değere sahip balık türlerinden Sazan balığını uzatma ağları, Sudak balığını uzatma ağı ve paraketa (% 12,5), yayın balığını çoğunluğu pinter (% 60,5) olmak üzere uzatma ağları ve paraketa ile ve gümüşi havuz balığı, kolyoz ve bıyıklı balığı uzatma ağları ile avlamayı hedeflemektedirler. Balıkçıların sahip oldukları uzatma ağlarının çeşitleri ve miktarları incelendiğinde genellikle fanyasız uzatma ağlarının baskın olduğu (% 99,7) ve 65 mm ağ göz açıklığındaki fanyasız ağın en fazla miktarda bulunan (385 posta) ve dolayısıyla en çok kullanılan (% 26,1) ağ çeşidi olduğu belirlenmiştir. Onu miktar açısından sırasıyla 70, 80, 45, 75, 50 ve 20 mm ağ göz açıklığındaki ağlar takip etmekte olup bu ağların toplam ağ miktarının % 89,2’sini oluşturduğu belirlenmiştir. Küçük balıklara yaşama şansı vermek ve daha fazla pazarlanabilir 55 balık yakalamak için büyük gözlü ağların kullanıldığı düşünülmektedir. Balıkçıların sahip olduğu 17 çeşit ağın toplam uzunluğu 1.477 posta olup 147,7 km’ye karşılık gelmektedir. Bu değer, göl balıkçılığında aşırı av baskısı olduğunun bir göstergesidir (Tablo 21). Tablo 21. Kullanılan ağ çeşitleri ve miktarları ( 1 posta ağ = 100 m). Ağ göz açıklığı (mm) Posta sayısı % Kümülatif % 65 70 80 45 75 50 20 60 25 85 26 28 55 18 90 22 70 (fanyalı) Toplam 385 291 235 140 125 75 67 27 21 20 20 17 16 16 13 5 4 1.477 26,1 19,7 15,9 9,5 8,5 5,1 4,5 1,8 1,4 1,4 1,4 1,2 1,1 1,1 0,9 0,3 0,3 100,00 26,1 45,8 61,7 71,2 79,6 84,7 89,2 91,1 92,5 93,8 95,2 96,3 97,4 98,5 99,4 99,7 100,0 Ayrıca anket çalışmasında 27 balıkçının 170-500 iğne sayısı arasında değişen paragat takımlarına sahip oldukları belirlenmiştir. Bu takımların toplam iğne sayısı 8.688 olarak hesaplanmıştır. 30 balıkçının ise sayıları 50-700 arasında değişen pintere sahip oldukları saptanmıştır. Pinterlerin toplam sayısı ise 7.890 adet’tir. Demirköprü Baraj Gölü’nde avcılık yapan balıkçıların anketlerde beyan etmiş oldukları değerlere dayanılarak en fazla avlanan türün Sazan olduğu ve onu sırasıyla Yayın, Gümüşi havuz balığı, Kolyoz, Bıyıklı balık ve Sudak türlerinin takip ettiği belirlenmiştir (Tablo 22). Söz konusu sıralama, Gümüşi havuz balığının av kompozisyonunda ilk sırada yer aldığı saha örneklemelerinden farklılık göstermektedir. Toplam avcılık miktarı ise 129,9 ton olarak belirlenmiş olup (Tablo 22) Manisa İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğünce 2013 56 yılı için bildirilen 46,6 ton değerinin oldukça üzerindedir. Bu durum balıkçılık istatistikleri arasında farklılıklar olduğunu göstermektedir. Tablo 22. Bir sezonda avcılıktan sağlanan üretim miktarları (balıkçıların beyanı esas alınmıştır) Tür N Minimum Maksimum Sazan miktarı (kg) Yayın miktarı (kg) Gümüşi havuz balığı miktarı (kg) Kolyoz miktarı (kg) Bıyıklı balık miktarı (kg) Sudak miktarı (kg) 45 45 0 0 5.000 3.000 Ortalama ± standart sapma 1.019 ± 851,6 840 ± 705,3 45 0 5.000 692 ± 1508,2 31.120 45 45 45 0 0 0 3.000 500 200 275 ± 556,8 52 ± 131,9 10 ± 34,0 Toplam 12.350 2.340 443 129.878 Toplam 45.850 37.775 b) Gölün su rejimine ve su kalitesine ilişkin mevcut durum Suyun fiziksel, kimyasal ve biyolojik özellikleri sucul flora ve faunayı etkilemektedir. Bu durum türlerin kompozisyonunu, prodüktivitesini, bolluk durumlarını ve fizyolojik durumlarını da değiştirir. Bu nedenle, içme, kullanma, su ürünleri üretimi ve fizyolojik amaçlarla kullanılan yüzeysel suların özelliklerinin çok iyi bilinmesi, ekolojik yapısının bozulmaması, korunması ve durumun sürekliliğinin sağlanması gerekir. Sucul ekosistemlerin hangi amaçla kullanılabileceğini tespit etmek için ekolojik özelliklerinin belirlenmesi gerekir (Taş ve Çetin, 2011). Bu amaçla, sulama, enerji temini ve taşkın koruma amacıyla inşa edilmiş olan Demirköprü Baraj Gölü’nün fiziko-kimyasal özellikleri incelenmiş ve suyun bazı ekolojik özellikleri belirlenmeye çalışılmıştır. Demirköprü Baraj Gölü’nün su parametre değerleri, her bir istasyon için Ekim ayında gerçekleştirilen örneklemeler ile sonuçlar değerlendirilmiştir. Sıcaklık, pH, çözünmüş oksijen, iletkenlik, tuzluluk, toplam çözünmüş katı madde (TDS), secchi diski derinliği yerinde yapılan ölçümlerle gerçekleştirilmiştir. Suyun askıda katı madde (AKM) ve kimyasal analizleri İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi laboratuvarlarında yürütülmüştür. Yapılan analiz sonuçları istasyonlara göre belirtilmiş ve farklı baraj gölü sularında gerçekleştirilen çalışma verileri (Tablo 24) ile karşılaştırılmıştır. Su sıcaklığı; sucul ekosistemde biyotik faktörler üzerinde oldukça etkili olan bir faktördür. Üreme, beslenme ve metabolik faaliyetlerde önemli olup, biyolojik aktivite hızını arttırır, oksijen doygunluğunu azaltır. Araştırmada seçilmiş olan 2 istasyonun yüzey suyunda 57 yapılan ölçümler sonucunda elde edilen ortalama su sıcaklığı 20,15°C olarak belirlenmiştir. 12 m ve 15 m ölçülen su sıcaklıkları daha düşük olup 14,95°C dir. Tenekecioğlu (2011)’nun Demirköprü Baraj Gölü’nde termoklin tabakasının Nisan ayında oluşmaya başladığını, Ekim ayında 15-20 m derinlikleri arasında olduğunu bildirmiştir. Aynı araştırmacı, Kasım ayından itibaren gölde karışımın başladığını ve Ocak-Mart ayları arasında su sıcaklığının su kolonu boyunca genellikle yeknesak bir özellik gösterdiğini ifade etmiştir. Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY, 2008)’nin belirttiği su kalitesi parametre değerleri (Tablo 23) dikkate alındığında Demirköprü Baraj Gölü, belirlenen istasyonlardaki ortalama su sıcaklığı değerine göre I. Sınıf kategorisine girmektedir. Yapılan ölçümler sonucunda tuzluluk değerleri her iki istasyonda da ölçülmüş olup ortalama ‰ 2,3 olarak ölçülmüştür. Suyun asitlik özelliğinin bir göstergesi olan pH sudaki canlı yaşamını etkileyen önemli bir faktördür. Canlılar genelde 6,5-8,5 pH aralığında iyi gelişim gösterirler (Taş ve Çetin, 2011). pH doğal sularda kimyasal ve biyolojk sistemler için en önemli faktördür. pH değişiklikleri ile zayıf asit ve bazlar ayrışabilmektedirler. Bu ayrışma etkisi bir çok bileşiğin toksisitesini etkilemektedir. Oluşan bu hızlı pH artışları da toksik NH3 derişimlerinin de etkisini arttırabilmektedirler (Egemen ve Sunlu, 2003). Yüzey suyu ölçümlerinde gerçekleştirilen pH değerleri; 1. İstasyonda 8,69 ve 2. İstasyonda ise 8,78 olarak tespit edilmiştir. İstasyonlardaki ortalama pH değeri 8,74 olarak belirlenmiştir. 12 m ve 14 m derinliklerden alınan pH ölçüm sonuçları ise, 1. İstasyonda 7,95 ve 2. İstasyonda 7,82 olup, ortalama pH değeri 7,89 olarak saptanmıştır. Tenekecioğlu (2011), yüzey suyunda tüm yıl boyunca yapılmış pH ölçümlerinin 7,7-8,8 arasında salınım gösterdiğini ve göl suyunun tampon kapasitesinin yüksek olduğunu, aşırı pH dalgalanmalarının görülmediğini ifade etmiştir. Araştırmacının Ekim ayı süresince 5 istasyonda ölçtüğü pH değeri ise otalama 8,22 olup bizim belirlediğimiz değerden düşüktür. Derinliklere bağlı olarak elde edilen pH sonuçları, gölün yüzey sularının bazik karakterde, derin suların ise asidik karakterde olduğunu ve gölün su kalitesinin pH yönünden yüzey sularında III. Sınıf, derin suların ise I. Sınıf kriterlere girdiğini göstermiştir (Tablo 23). Çözünmüş oksijenin suda çözünebilirliği sıcaklıkla ters orantılıdır. Ayrıca göl yüzeyinin dalgalı olması, nem içeriğinin fazla olması oksijenin çözünebilirliğini arttırmaktadır. Suda tuz yoğunluğu artarken çözünen oksijen miktarı da azalmaktadır (Cirik ve Cirik, 1999). Sucul ortamlarda çözünmüş oksijen değeri, sıcaklığın yanında bitkilerin fotosentez hızı, göllerin trofik düzeyi, rakım, derinlik ve termoklin tabakasının oluşumuna bağlı olarak farklılık göstermektedir (Akbulut ve Yıldız, 2001; Tenekecioğlu, 2011). 58 Araştırmadaki ortalama çözünmüş oksijen miktarı yüzey sularında ortalama 9,69 mg/l olarak tespit edilmiştir. Ancak, 12 m ve 14 m ölçülen değerlerin ortalaması 0,53 mg/l olarak oldukça düşük bir değerde olduğu belirlenmiştir. Bu durum derinliğe bağlı olarak gölün oksijen seviyesindeki azalmanın derinlik arttıkça oksijensiz bir ortama dönüştüğünü göstermektedir. Özellikle dipte oluşan bu durumun ortamdaki canlıları olumsuz etkileyeceği düşünülmektedir. Tenekecioğlu (2011), Eylül ayından sonra yüzey suyunda, ortamdaki çözünmüş oksijen konsantrasyonunun düşme sebebinin; hipolimnionda detritüsün çürükçül bakteriler tarafından ayrıştırılma sürecinde oksijenin tüketilmesi ve termoklin tabakasının bir bariyer gibi işlev görmesi sonucu epilimnion ve hipolimnion tabakaları arasında madde ve enerji transferinin kesilmesinden kaynaklı olduğunu bildirmiştir. Derinliklere bağlı olarak elde edilen çözünmüş oksijen konsantrasyonları, gölün yüzey sularının I. Sınıf, derin suların oksijen konsantrasyonlarının ise IV. Sınıf kriterlere girdiğini göstermiştir (Tablo 23). Ayrıca, elde edilen oksijen sonuçları, göller, göletler, bataklıklar ve baraj hazneleri için verilen ötrofikasyon kontrolü sınır değerleri ile karşılaştırıldığında derin sulardaki oksijen konsantrasyonlarının belirtilen sınır değerin çok altında olduğu görülmektedir (Tablo 23). Elektriksel iletkenlik (EC) sudaki toplam çözünmüş madde miktarının bir göstergesidir. EC jeolojik yapıya ve yağış miktarına bağlı olarak değişim gösterir. Balıkçılık açısından uygun olan suların EC değerleri genellikle 150-170 µS/cm arasında değişir (Bremond ve Vuichard, 1973). İletkenlik yardımıyla doğal ve atık sulardaki çözünmüş madde miktarının değişimi, suyun kimyasal analizinin kontrolü, 0,55-0,90 ampirik katsayısı kullanılarak sudaki çözünmüş madde miktarları bulunabilmektedir (Baltacı, 2000). Yapılan çalışmada 2 istasyondaki ortalama EC değerleri 663,5 µS/cm olarak belirlenmiştir. Ölçülen yüksek değerler çözülmüş katı maddelerin fazlalığını gösterir. Genel olarak istasyonların EC değerlerine bakıldığında aynı dönemde ölçülen TDS değerlerinin de yüksek olduğu görülmektedir. Gölün Gediz Nehri ve Borlu Çayı’ndan gelen sular etkilemektedir. Tenekecioğlu (2011) Ekim ayında belirlediği EC değeri ise 619,2 µmho/cm olup belirlediğimiz değerden düşük olduğu tespit edilmiştir (1 µS/cm= µmho/cm). Sonuçlar, su ürünleri standartları ve yüzeysel su kaynaklarının kirlenmeye karşı korunması hakkındaki protokolde (Uslu ve Türkman, 1987) belirtilen değerlerden de (150-500 µS/cm) yüksek çıkmıştır. Gökgöl’de belirlenen EC değeri yüzey suyunda 1294,3 µS/cm olup bizim sonuçlarımızdan oldukça yüksektir (Taş ve Çetin, 2011). Aynı ilçede bulunan Ulugöl’de belirlenen iletkenlik değeri 187,46 µS/cm olup bizim belirlediğimiz değerlerden düşük olduğu görülmektedir (Taş ve diğ., 2010). 59 Toplam çözünmüş maddeler (TDS) doğal kaynaklardan, evsel ve endüstriyel atık sularından ve tarımsal alanlardan kaynaklanır. TDS miktarına katkıda bulunan başlıca iyonlar karbonat, bikarbonat, klorür, sülfat, nitrat, sodyum, potasyum, kalsiyum, magnezyum vb. dir. Ayrıca kil, silt, organik yapıdaki küçük partiküller, inorganik maddeler, çözünebilen organik bileşikler, plankton ve diğer mikroskobik organizmalar TDS’yi oluşturur (Taş ve Çetin, 2011). Doğal sularda çözünen maddelerin veya minerallerin toplam miktarının bilinmesi, suyun kimyasal içeriğini tanımlamada yararlı bir parametredir. Aynı zamanda suyun verimliliğine katkıda olan dip yapısı hakkında genel bir bilgi verir (Tanyolaç, 2009). Araştırmada gölün 2 istasyonundan yapılan ölçümler sonucunda elde edilen ortalama TDS değeri 663 mg/l olarak belirlenmiştir. Her iki istasyondaki TDS değerleri birbirine yakın değerlerden oluşmaktadır (Tablo 23). Bu değere göre gölün su kalitesi II. sınıftır (Tablo 23). Taş ve Çetin (2011) Gökgöl’de belirledikleri TDS değeri yüzey suyunda 649 mg/l olup bizim sonuçlarımızdan düşük olduğu görülmektedir. Gökgöl’ün su kalitesi de Demirköprü Baraj Gölü su kalitesiyle benzerlik göstermektedir. Suda bulunan askıda katı madde (AKM) miktarı allokton ve otokton kaynaklı maddeler nedeniyle değişir. AKM değerinin 25-80 mg/l arası normal olduğu, 80 mg/l’nin üstündeki değerlerin sudaki canlılar açısından sakıncalı olduğu belirtilmektedir (Taş ve Çetin, 2011). Göldeki AKM ortalama değeri 5,83 mg/l olarak belirlenmiştir. Ekim ayında oluşabilen AKM artışının, genelde sonbahar döneminde ılıman göllerde gerçekleşen su hareketlerinden kaynaklanabileceği düşünülmektedir. AKM sonucuna göre göller, göletler, bataklıklar ve baraj hazneleri için verilen ötrofikasyon kontrolü sınır değerleri içerisinde olduğu görülmektedir (Tablo 23). Gökgöl’de Taş ve Çetin’in belirledikleri AKM değeri 1,24 mg/l olup bizim belirlediğimiz değerden oldukça düşüktür. Secchi diski (SD) derinliği, suyun bulanıklılığını ya da su gövdesinde şeffaflığı belirlemek için kullanılan basit bir yöntem olup, gölün ötrofik yapısının belirlenmesinde kullanılan önemli parametrelerden biridir. Suyun ışık geçirme özelliği, sucul ortamda organik besin zincirinin ilk halkasını oluşturan fitoplankton ve diğer su bitkileri tarafından kullanılan ışığın miktarı bakımından çok önemlidir (Cirik ve Cirik, 1999). SD derinliği, göldeki ötrofik seviye ve askıdaki katı madde miktarı ile doğrudan ilişkilidir. Bu derinlik mevsimlere, suda asılı olan veya yüzen partiküllere, havanın rüzgarlı oluşu, gelen ışığın şiddeti ve gelme açısına, çevre yükseltisine ve su derinliğine bağlı olarak değişmektedir. Bunun yanı sıra fitoplankton yoğunluğu ve göle ulaşan sel suları bulanıklığı etkilemekte, SD derinliğinin az ölçülmesine neden olmaktadır. Çalışmada ölçülen SD 1. İstasyonda 200cm, 2. İstasyonda ise 150 cm olarak tespit edilmiştir. Göl suyunu besleyen kollardan biri Özellikle Gediz Nehri 60 diğeri ise kuzeyinde yer alan Borlu Çayı’dır. Bu iki su girişinin göl suyunun SD değerini etkilediği düşünülmektedir. Tenekecioğlu (2011), Ekim ayında belirlediği ortalama SD değeri 233,2 cm’dir. Elde ettiği SD değerinin, belirlediği istasyonların baraj gölünü besleyen nehir sularından etkilendiğini ve bazı istasyonların nispeten sığ olmasından kaynaklandığını ifade etmiştir. İfade edilen bu sonuç çalışma verilerimizdeki genel kanıyı desteklemektedir. Beyşehir Gölü’nde gerçekleştirilen bir çalışmada ise, gölün beslenmesinde etkin rolün yüzey yağışlarının değil, yer altı sularının rol oynadığı ve göldeki su seviyesinin Mayıs başlarında max. seviyede iken, bu dönemden itibaren yağışların azalması ile buharlaşma miktarının artışına bağlı olarak Ekim ayı sonuna kadar su seviyesinde gerileme olduğu ifade edilmiştir (Muşmal, 2008). Kazancı (2003), su derinliğinin ve miktarının göle katılan yüzey ve yer altı sularından etkilenerek değiştiğini ifade etmiştir. Bunların yanı sıra yağmur sularından kaynaklı karasal girdi ya da sel sularına bağlı erozyon etkisi de sudaki askıda katı madde miktarının artış nedenleri olabilmektedir. OECD raporuna göre ortalama SD derinliği ≥ 6 m olan göller oligotrofik, 6-3 m göller mezotrofik, < 3 m olan göller ise ötrofiktir (Taş ve Çetin, 2011). OECD raporuna göre Demirköprü Baraj Gölü’nün yapısı ötrofik özellik taşımaktadır. Taş ve Çetin (2011)’ Ordu Gökgöl’de gerçekleştirdikleri çalışmada da göl’ün SD değerini 200 cm olarak belirlemişler ve Gökgöl’ün ötrofik özellik taşıdığını bildirmişlerdir. Sularda sertlik, suyun evsel ve endüstriyel kullanıma uygunluğunun belirlenmesi için önemlidir. Suların sertliği bulundukları yerin jeolojik yapılarına göre değişir (Taş ve Çetin, 2011). Suyun toplam sertliği, toprak alkali metallerin özellikle Ca ve Mg iyonlarından oluşurlar. Yapılan çalışmada ortalama sertlik değeri 26,6 °FS olarak ölçülmüştür. Sular sertlik derecelerine göre sınıflandırıldığında, Fransız sertlik derecesi bakımından; 0-7.2 arası çok yumuşak, 7.2-14.5 arası yumuşak, 14.5-21.5 arası hafif sert, 21.5-32.5 arası orta sert, 32.554.0 arası sert ve >54.0 büyük olan değerlerin çok sert sınıfına girdiği belirtilmiştir (Egemen ve Sunlu, 2003). Ortalama değere bakıldığında, yapılan çalışmada göl suyunun orta sert su sınıfına girdiği belirlenmiştir. Sert su kayaçlardaki toprak alkali minerallerin parçalanmasından ortaya çıkmaktadır (Dayıoğlu ve diğ., 2004). Demirköprü Baraj gölü, Ordu’nun Gökgölü gibi yeraltı kaynak suları ile beslenmekte, tektonik orjinli, toprak yapısı volkanik ve kalkerli yapıda olduğu için orta sert su özelliği göstermektedir. Ulugöl’ün suyu ise yumuşak su özelliği taşımaktadır (Taş ve diğ., 2010). Suların çoğunda alkalinite toplam sertlikten çok daha önemlidir. Toplam sertliği 20 mg/l CaCO3 den daha büyük olan sular havuz üretimi için güvenli kabul edilmektedirler. Bu 61 tür sular metal iyonlarının ve pH değişimlerinin zararlı etkilerine karşı balıkları korumada faydalı olabilmektedirler. Alkalinite, suyun asit kabul etme kapasitesini ve suyun yapısındaki temel bileşiklerin konsantrasyonuna karşılık gelmektedir. Birçok suda bikarbonat ve karbonat dominant olan kaynaklardır. Düşük alkaliniteli sular düşük tampon kapasitesine sahiptirler ve sonuçta bu sular pH’daki değişimlere karşı hassastırlar. Bu tip değişimler balık popülasyonuna direkt olarak zarar verebilir. Düşük alkaliniteli havuzlar yüksek alkaliniteli havuzlardan daha az verimlidirler. Alkalinitesi yüksek göller (< 300 mg/l CaCO3) yüksek oranda CO2 içerdikleri için verimsizdirler. Alkalinitenin ideal aralığı 20-300 mg/l CaCO3’dır (Egemen ve Sunlu, 2003). Yapılan çalışmada belirlenen ortalama toplam alkalinite değeri 182,5 mg/l olarak belirlenmiştir. Bu sonuç Egemen ve Sunlu’nun (2003) belirttiği ideal alkalinite değerleri arasında yer almaktadır. Tenekecioğlu (2011)’nun belirlediği ortalama alakalinite değeri ise 202,38 mg/l’dir. Bu değer belirlediğimiz alkalinite değerinden yüksektir. Nehir suları kalsiyum (Ca2+) bakımından çok zengindirler. Tatlı sularda kalsiyum ile metabolik ilişkisi olmayan hiçbir canlı yok gibidir. Yeryüzü kabuğunda bol miktarda kalsiyum vardır. Su kimyasında pH, alakilinite, CO2 ve kalsiyum birbirleriyle ilişkilidirler (Egemen ve Sunlu, 2003). Doğal suların kalsiyum içeriği 150 mg/l’ye kadar ulaşabilirken, 25 mg/l de prodüktivite maksimuma ulaşır, 12 mg/l’nin altında ise prodüktivitenin iki kat azalacağı belirtilmektedir Nisbet ve Verneaux, 1970). Yapılan çalışmada belirlenen kalsiyumun ortalama değeri 38,6 mg/l olarak tespit edilmiştir. Aynı gölde çalışmasını gerçekleştiren Tenekecioğlu (2011)’nun belirlediği ortalama değer ise, 27,28 mg/l olup belirlediğimiz sonuçtan düşük olduğu belirlenmiştir. Taş ve Çetin (2011)’nin Gökgöl’de belirledikleri kalsiyum değeri 288,77 mg/l olup çalışmada belirlediğimiz ortalama değerinden oldukça yüksektir. Magnezyum (Mg+), sularda klorofilli bitkiler için yaşamsal önem taşırlar. Kalsiyum bileşiklerine oranla suda daha kolay çözünürler. Göllerde Mg derişiminin düşük olması gölün fitoplankton bakımından verimliliğini önemli ölçüde etkiler, bunun sonucu göl oligotrofik bir karakter kazanır (Egemen ve Sunlu, 2003). Alg, mantar ve bakterilerde fosfor metabolizmasını düzenler (Egemen, 2006). Doğal sularda Mg 10-50 mg/l arasında değişir (Taş ve Çetin, 2011). Bu çalışmada Demirköprü Baraj Gölü’nde tespit edilen ortalama magnezyum konsantrasyonu 38,9 mg/l’dir. Bu değer Tenekecioğlu’nun (2011) Demirköprü Baraj Gölü’nde belirlediği değerden (42,06 mg/l) düşük, Taş ve Çetin (2011)’in Gökgöl’de belirledikleri değerden (33,61 mg/l) yüksektir. 62 Sodyum (Na+) göl ve nehirlerde üçüncü en bol bulunan elementtir. Sodyum ve potasyım iyonlarının alglerin gelişimi için gerekli olduğu deneysel olarak gösterilmiştir (Cole, 1979). Çalışma süresince Demirköprü Baraj Gölü’nde tespit edilen ortalama sodyum konsantrasyonu 45,9 mg/l’dir. Bu değere göre gölün su kalitesi I. sınıftır (Tablo 23). Elde edilen bu sonuç Tenekecioğlu’nun belirlediği sodyum değerinden (33,77 mg/l) yüksek çıkmıştır. Potasyum (K+) göl suyunda genellikle en bol bulunan dördüncü katyondur. Sudaki çözünürlüğü sodyum kadar yüksek değildir. Bitkilerde hücre içi ve hücre dışı yapılarda potasyum ve sodyum iyonları bulunur. Tarımda potasyum tuzları gübrelemelerde yaygın olarak kullanılmaktadırlar (Tenekecioğlu, 2011). Demirköprü Baraj Gölü’nde tespit edilen ortalama potasyum konsantrasyonu 10,7 mg/l’dir. Elde edilen bu sonuç Tenekecioğlu’nun belirlediği potasyum değerinden (4,37 mg/l) düşük çıkmıştır. Klorür (Cl-), Tatlısu gölleri ve nehirlerde en çok üçüncü sırada bulunan anyondur. Birçok Tatlısu alg hücrelerinde depolanan ana halojendir. Çalışma süresince Demirköprü Baraj Gölü’nde tespit edilen ortalama klorür konsantrasyonu 27,45 mg/l’dir. Bu değere göre gölün su kalitesi II. sınıftır (Tablo 23). Elde edilen bu sonuç Tenekecioğlu’nun belirlediği klorür değerinden (23,50 mg/l) yüksek çıkmıştır. Demirköprü Baraj Gölü’nde tespit edilen diğer elementler ise Lityum (Li,), Florür (F) ve Bromür (Br) olup, belirlenen konsantrasyon değerleri sırasıyla; 0,06 mg/l Li, 0,23 mg/l F ve < 0,05 mg/l Br’dür. Florür değerine göre gölün su kalitesi I. sınıftır (Tablo 23). Sülfat iyonu (SO4-), tatlı sularda karbonattan sonra gelen ikinci esas anyonlardandır. Volkanik faaliyetlerin olduğu bölgelerde bolca bulunurlar. Sülfat bitki proteininde ve aminoasitlerde sülfihril grupları şeklinde bulunur ve eksikliği klorofil sentezini engellediğinden algal üretimi inhibe etmektedir (Tenekecioğlu, 2011). Biyolojik verimin artması için doğal sularda bulunmalıdır. Yeterince bulunmaması durumunda fitoplankton gelişimi engellenir, bitkilerin büyümesi yavaşlar. Doğal göllerin sülfat değerleri 3-30 mg/l arasındadır (Atıcı ve Obalı, 1999). Sülfat içeriğinin 250 mg/l’den fazla olması ciddi derecede kirlenmeyi işaret etmektedir (Nisbet ve Verneaux, 1970). Çalışma süresince Demirköprü Baraj Gölü’nde tespit edilen ortalama sülfat konsantrasyonu 100,5 mg/l’dir. Bu değere göre gölün su kalitesi I. sınıftır (Tablo 23). Elde edilen bu sonuç Tenekecioğlu’nun belirlediği sülfat değerinden (66,08 mg/l) yüksek çıkmıştır. Narlıgöl’de yapılan araştırmada 3,84-9,6 mg/l aralığında sülfat tespit edilmiştir (Durak ve diğ., 1997). Kara ve Bahadıroğlu 63 (2001)’ nun belirttiğine göre, Kumaşır Gölü’nün sülfat değeri 29,26 mg/l, Akşehir Gölü’nün sülfat değeri 500 mg/l, Beyşehir Gölü’nü 50 mg/l ve Eğirdir Gölü’nün sülfat değeri ise 18 mg/l’dir. Gölköy ilçesinde bulunan Ulugöl’de belirlenen ortalama sülfat değeri ise 2,5 mg/l’dir (Taş ve diğ., 2010). Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ), çevre kirlenmesinde en çok kullanılan kollektif parametrelerden biridir. Bu parametre ile atık suların bünyesindeki organik maddeler, kimyasal oksidasyonları için gerekli oksijen miktarı cinsinden belirlenir (Yanık ve diğ., 2001). Çalışma süresince Demirköprü Baraj Gölü’nde tespit edilen ortalama KOI konsantrasyonu 16,5 mg/l’dir. KOİ sonucuna göre SKKY (2008)’nin belirlediği su kalitesi kriterleri yönünden I. Sınıf sular içerisinde görünürken, göller, göletler, bataklıklar ve baraj hazneleri için verilen ötrofikasyon kontrolü sınır değerlerini (5-8mg/l) aştığı görülmektedir (Tablo1). Demirköprü Baraj Gölü’nü Klorofil-a değeri yönünden incelediğimizde, Ekim ayında 2 istasyondan örneklenen ortalama klorofil-a miktarı 29,34 µg/l olarak belirlenmiştir. En yüksek değer 2. İstasyondan (41,85 µg/l) belirlenmiş olup, bu artışın Gediz Nehri’nden kaynaklı olduğu düşünülmektedir. Tenekecioğlu (2011)’nun Ekim ayında Demirköprü Baraj Gölü’nde belirlediği ortalama klorofil-a miktarı 27,14 µg/l’dir. Verilerimiz bu çalışma sonuçlarından yüksektir. Tenekecioğlu, Demirköprü Baraj Gölü’nün Klorofil-a değeri yönünden ötrofik yapıda olduğunu bildirmiştir. Elde edilen ortalama sonuç (29,34 mg/l) göller, göletler, bataklıklar ve baraj hazneleri için verilen ötrofikasyon kontrolü sınır değerlerini (0,008-0,025 mg/l) aştığı görülmektedir (Tablo 23). Bu artış da ki en büyük etkinin Gediz Nehri’nden kaynaklı olduğu düşünülmektedir. Göle giren kirleticilerin büyük bir kısmı akarsular, endüstriler ve drenaj yoluyla taşınmasına karşılık, atmosferle kirlilik taşınımıda önemlidir. Ötrof göller, su rengi yeşil veya koyu yeşil özellikte, berrak olmayan ancak çok verimli olan sulardır. Az derin özellikte olup kıyıları düzdür. Sediment organik madde bakımından zengindir. Yüzeyde çözünmüş oksijen derişimi yüksek, derinlik arttıkça hızla azalır (Egemen, 2006). Demirköprü Baraj Gölü’nün 2. İstasyonu Gediz Nehri’nin koluna yakın olduğu için, ötfrof göl tanımlaması içerisinde yer alan tüm özellikleri göstermektedir. Ölü organik maddelerin mikroskobik bakteriler ve mantarların faaliyetleri ile parçalanması sonucu amonyum şeklinde mineral azot ortaya çıkar. Amonyum, ötrof suların organik maddelerce sengin hipolimnion tabakasında bol miktarda bulunmaktadır (Cirik ve 64 Cirik, 1999). Nitritler ise, su içerisinde genellikle bakterilerin amonyak ve organik azotu etkilemesiyle oluşur. Fitoplankton tarafından kullanılmadığından amonyum hızlı bir şekilde nitritten nitrata dönüşür (Egemen ve Sunlu, 2003). Nitrat ise azotun en son yükseltgenme ürünüdür. Çalışma boyunca amonyum azotu, nitrit azotu, nitrat azotu, fosfat fosforu, fosfat ve toplam fosfor değerleri Tablo 1. de verilmiştir. Uslu ve Türkman’nın (1987) bildirdiğine göre, sular amonyak bakımından 0,2 mg/l değerine göre temiz su, 1 mg/l değerine göre az kirli su, 2 mg/l değerine göre kirli su ve > 2 mg/l değerine göre çok kirli su şeklinde sınıflandırmıştır. Çalışma boyunca 2 istasyondan alınan su örneklerindeki amonyum azotunun (NH4-N) ortalaması 0,023 mg/l değerinde ölçülmüştür. Bu değere göre gölün su kalitesi amonyum azotu yönünden SKKY’nin belirlediği kriterlere göre de II. Sınıf su kalitesi içerisinde yer almaktadır (Tablo1). Çalışmada belirlenen ortalama nitrit azotu (NO 2-N) değeri ise 0,006 mg/l olarak tespit edilmiştir. Bu parametre bakımından su kalitesi II. Sınıftır (Tablo 1). Çalışmada belirlenen ortalama nitrat azotu (NO3-N) belirlenememiştir. Fosfor, kirlenmemiş doğal sularda oldukça küçük miktarlarda bulunur ve göllerin verimliliğini belirler (Tepe ve Boyd, 2003). (Nisbet ve Verneaux, 1970) fosfat içeriğinin 0,15-0,30 mg/l olan sularda prodüktivitenin yüksek olduğunu ancak bu değerin 0,30 mg/l’yi aşması halinde suyun kirlenmiş sayılabileceğini belirtmektedirler. Fosfat içeriğinin 50 mg/l’yi geçmesi durumunda sularda aşırı kirlenme ve ötrifikasyonun meydana geldiğini ifade etmektedirler. Thomann ve Mueller (1987)’e göre toplam fosfor < 10 µg/L ise oligotrofik, 10-20 µg/L ise mezotrofik, > 20 µg/L ise ötrofiktir. Fosfat fosforu (PO4-P) yönünden göl suyunun ortalama değeri 0,01 mg/l dir. Toplam fosfor yönünden 1. İstasyondaki konsantrasyon 0,11 mg/l ve 2. İstasyonda belirlenen konsantrasyon ise 0,09 mg/l olarak belirlenmiştir. Ortalama toplam fosfor değeri ise, 0,1 mg/l’dır. Gölün Fosfat ortalaması ise < 0,2 mg/l olarak belirlenmiştir. Sonuçları karşılaştırdığımızda SKKY (2008)’nin belirttiği kriterlere göre göl toplam fosfor yönünden göl II. Sınıf su kalite kriterleri arasında yer almaktadır (Tablo 1). Thomann ve Mueller (1987)’e toplam fosfora bağlı olarak göl suları için belirttiği kriterlere göre ise Demirköprü Baraj Gölü ötrofiktir. Göllerin trofik durumunu saptamada kullnılan bir başka yöntem de Carlson’un (1977) trofik durum indeksidir. Bu indekse göre, göllerin TDİ değerleri <30 veya 30-40 ise oligotrof, 40-50 ise mezotrof, 50-70 ise ötrof ve 70-80 veya >80 ise hiperötrof olduğu bildirilmiştir (Carlson ve Simpson, 1996). Bu proje kapsamında elde edilen seki diski (SD), Klorfil a ve Toplam Fosfor (TP) değerlerine göre baraj gölünün ötrofik veya hiperötrofik durumun eşiğinde olduğu görülmektedir (Şekil 10). 65 Şekil 10. Demirköprü Baraj Gölü Trofik Durum İndeksi Değerleri. Tenekecioğlu (2011) Demirköprü Baraj Gölü’nde gerçekleştirdiği çalışmada belirlediği nütrient maddelerin ortalama değerleri (Ekim ayı verileri) sırasıyla; 0,018 mg/l amonyum azotu, 0,74 mg/l nitrat azotu, 0,18 mg/l fosfat fosforu şeklindedir. Nitrit azotunu tespit edememiştir. Elde edilen sonuçlar karşılaştırıldığında, sadece amonyum azotu Tenekecioğlu’nun verilerinden yüksek iken, fosfat fosforu düşük tespit edilmiştir. Çalışmamızda nitrat azotu konsantrasyonu ölçülememişken Tenekecioğlu nitrat azotunu yüksek bir konsantrasyonda tespit etmiş, ancak nitrit konsantrasyonunu ölçememiştir. Taş ve Çetin’in (2011) Ordu’da bulunan Gökgöl’de gerçekleştirdiği çalışmada belirledikleri nütrient maddelerin ortalama değerleri sırasıyla; 0,7 mg/l amonyum azotu, 2,4 mg/l nitrat azotu, 0,032 mg/l nitrit azotu, 0,385 mg/l toplam fosfor şeklindedir. Bu sonuçlar elde ettiğimiz değerlerden oldukça yüksektir. Demirköprü Baraj Gölü toplam fosfor kaynağının, gölün bulunduğu arazinin eğimli olması nedeniyle yağmur sularıyla yüzeysel suların göle karışması, daha öncesinde gölde yapılan balık yetiştiriciliği faaliyetlerin etkisi, Gediz Nehri’nden gelen nütrientler ve gölün jeolojik yapısından dolayı olduğu düşünülmektedir. 66 Tablo 23. Demirköprü Baraj Gölü’nde Ölçülen Su Parametre Değerleri ile Kıtaiçi Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri ve Göller, Göletler, Bataklıklar ve Baraj Haznelerinin Ötrifikasyon Kontrolü Sınır Değerleri ile Karşılaştırılması İletkenlik(µs/cm) TDS(mg/l) Secchi Diski Derinliği (cm) Askıda Katı Madde (AKM) (mg/l) Klorofil-a (µg/l) Nitrit Azotu (NO2-N) (mg/l) Nitrat Azotu (NO3-N) (mg/l) Fosfat Fosforu (PO4P) (mg/l) Amonyum Azotu (NH4-N) (mg/l) Toplam Fosfor (mg/l) Fosfat (PO4) (mg/l) Toplam Sertlik (FS0) Toplam Alkalinite Ca (mg/l) Mg (mg/l) Li (mg/l) Na (mg/l) K (mg/l) F (mg/l) Br (mg/l) Cl (mg/l) Sülfat (SO4) (mg/l) KOI (mg/l) 20,3 3 9,79 13,7 2 0,56 8,69 7,95 658 653 658 8,78 7,82 669 651 668 200 150 III IV 25 25 30 > 30 8 6,58,5 6 3 <3 6,5-8,5 6,0-9,0 > 6,0-9,0 500 -- 1500 -- 5000 -- > 5000 -- -- -- -- -- 4,65 16,82 7,00 41,85 -- -- -- -- 0,005 0,007 0,002 0,01 0,05 > 0,05 0 0 5 -- 10 -- 20 -- > 20 -- 0,007 0,013 0,025 0,11 < 0,2 26,4 177,5 38,5 39,3 0,06 46 10,8 0,23 < 0,05 27,5 101 16 0,026 0,09 < 0,2 26,8 187,5 38,7 38,5 0,05 45,7 10,6 0,22 < 0,05 27,4 100 17 0,2 0,02 ------- 1 0,16 ------- 2 0,65 ------- >2 > 0,65 ------- 125 -- 125 -- 250 -- > 250 -- 1 -- 1,5 -- 2 -- >2 -- 25 200 25 200 200 50 400 400 70 > 400 > 400 > 70 tuzlu, acı ve sodalı göller dahil) 16,2 2 0,50 II Çeşitli kullanımlar için (doğal olarak 14 m 20,0 2 9,59 I Göller, Göletler, Bataklıklar ve Baraj Haznelerinin Ötrifikasyon Kontrolü Sınır Değerleri Doğal koruma alanı ve rekreasyon Yüzey suyu Tuzluluk (‰) Oksijen (O2) (mg/l) pH 12 m Sıcaklık (°C) 2.İstasyon Yüzey suyu 1.İstasyon Kıtaiçi Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri (Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, 4.9.1998 Tarih ve 19919 Sayılı Resmi Gazete) --7,5 --5 6,5-5,8 --- 6-10,5 --- -- -- 5 0,008 -- 15 0,025 -- --- --- -- -- 0,005 ------------- 0,1 ------------- 3 8 67 658 669 167-227 -- 658 668 -- -- -9,5 8,75 187,4 6 117,1 4 200 150 -- 440 299 -- -- 1,24 -- 4,65 16,82 7,00 41,85 -- -- -- -- 0,005 0,007 -- 0,03 0,014 0 0 0,929 0,84 0,115 0,007 0,013 8 -- 0,025 0,11 0,026 0,09 < 0,2 < 0,2 26,4 177,5 38,5 26,8 187,5 38,7 39,3 0,06 46 10,8 38,5 0,05 45,7 10,6 0,23 < 0,05 27,5 101 0,22 < 0,05 27,4 100 TDS(mg/l) Secchi Diski Derinliği (cm) Askıda Katı Madde (AKM) (mg/l) Klorofil-a (µg/l) Nitrit Azotu (NO2N) (mg/l) Nitrat Azotu (NO3N) (mg/l) Fosfat Fosforu (PO4-P) (mg/l) Amonyum Azotu (NH4-N) (mg/l) Toplam Fosfor Toplam Sertlik (FS) Toplam Alkalinite Ca (mg/l) Mg (mg/l) Li Na K F Br Cl Sülfat (SO4) KOI 2-138 µg/l 60 101CaC O3/l 98-148 CaCO3/l 24,1-30,4 6,5-8,4 <0,00,02 μg/L 3,7-4,8 0,44-0,61 0,02-0,3 1-13 μg/L 0,9-1,8 5,9-12,6 6,6-11,2 16,36 14,8 15,56 9,3 8,5 -10,68 7,98 7,62 8,69 555,75 Derbent Baraj Gölü Taş 2006 Çevik ve Elibol, 2009 -9,92 8,28 Yamula Baraj Gölü -8,9 7,5-9,5 Buhan ve diğ 2010 16,22 Almus Baraj Gölü Ulugöl 16,45 Elmacı ve diğ. 2010 Gaga Gölü 2,3-27,9 Ulubat Gölü Işıktepe Baraj Gölü 20,3 3 9,79 8,78 Taş ve diğ 2010 Bu çalışma 2.İstasyon Demirköprü Barajı Yüzey suyu 20,0 2 9,59 8,69 Taş 2011 Bu çalışma 1.İstasyon Tuzluluk (‰) Oksijen (O2) (mg/l) pH İletkenlik(µs/cm) Demirköprü Barajı Yüzey suyu Sıcaklık (°C) Küçükyılm az ve diğ 2014 Tablo 24. Demirköprü Baraj Gölü sonuçlarının, farklı göllerde yapılan çalışmalarla karşılaştırılması 1525,28 -- 54,42 5,25 -- 0,011 0,05 0,63 0,18 0,96 -- 0,07 0,031 0,054 0,10 0,343 0,52 0,29 0,18 0,02 540,7 (0dH) 0,01 11,12 5 1,11 -- -- 48,28 8,03 --- -- -- -2,48 -- ---- -- -- 1,00 4,25 -- 4,25 2,5 -- -439,2 163,8 44,17 37,83 102,73 42,39 -- 9,64 3,28 171,32 4,47 --- 20,45 54,80 35,74 246,54 295,16 -- 68 Göl ekosistemlerinin tanımlanması, sorunlara akılcı ve kalıcı çözümlerin üretilmesi ancak ekolojik yaklaşımla mümkün olabilir. Bir su kaynağının amaçlara uygun olarak kullanılabilmesi için periyodik olarak izlenmesi; doğal yollar ve insan etkisi ile su kalitesinin nasıl etkilendiğini ve tarımsal sulama, su ürünleri yetiştiriciliği gibi faaliyetlerde kullanılan suyun uygunluğunu ortaya koyabilmektedir. Yapılan bu çalışmada, Demirköprü Baraj Gölü suyunun fiziko-kimyasal parametre değerleri belirlenmiştir. Buna göre göl bazik karakterdedir. Çözünmüş oksijen içeriği yüzey sularında oldukça yüksek olmasına rağmen 12 m’den sonra gittikçe azalmaktadır. Çözünmüş oksijen miktarına göre göl I. Sınıf su kalitesindedir. Suyun elektriksel iletkenliği yüksektir. Bunun nedeni gölde çözünmüş katı maddelerin fazlalığıdır. TDS ve AKM değerlerinin yüksekliği de bunu desteklemektedir. SKKY’nin belirttiği kriterlere göre toplam fosfor yönünden göl II. Sınıf su kalite kriterleri arasında yer almaktadır. Demirköprü Baraj Gölü’nün Secchi diski derinliği, toplam fosfor ve Klorofil-a değeri yönünden ötrofik yapıda olduğu tespit edilmiştir. Göl, azotlu bileşikleri yönünden değerlendirildiğinde, amonyum azotu yönünden II. sınıf, nitrit azotu yönünden I. Sınıf su kalitesine girmektedir. Sülfat parametresine göre gölün su kalitesi 1. Sınıftır. Suya sertlik kazandıran Ca, Mg, Li, K, F, Br iyonları ile pH göletler, bataklıklar ve baraj hazneleri için verilen ötrofikasyon kontrolü sınır değerlerini aşmadığı tespit edilmiştir. Gölün Cl iyonu yönünden 2. Sınıf su kalitesindedir. Toplam sertlik durumuna göre ise göl orta sert su özelliği göstermektedir. EC değeri ise su ürünleri standartları ve yüzeysel su kaynaklarının kirlenmeye karşı korunması hakkındaki protokolde belirtilen değerlerin (150-500 µScm -1 ) üzerinde yer almaktadır. Demirköprü Baraj Gölü’nün bu denli değişken su kalitesi parametresine etken olan ana unsur Gediz Nehri’dir. Memba kısmında I. kalite su değerlerine sahip Gediz Nehri’ne Uşak ili evsel ve endüstriyel atık sularının deşarjı nedeniyle kirlilik sorunu yaşanmaya başlanmaktadır (Sarıyıldız ve diğ., 2008). Yapılan fiziksel ve kimyasal parametre sonuçlarına göre Gediz Nehri’nin su kalitesi açısından 4. Sınıf çok kirlenmiş su sınıfına girdiği belirtilmiştir (Öner ve Çelik, 2011). Çetin ve diğ., (2008) Gediz Nehri’nin Demirköprü Baraj Gölü’ne olan etkisini incelemişler ve klor, kimyasal oksijen ihtiyacı çözünmüş oksijen, sodyum içeriği açısından 1. Sınıf su kalitesinde, elektriksel iletkenlik yönünden 2. Sınıf, orto fosfat, pH, askıda katı madde yönünden 3. Sınıf ve amonyum azotu yönünden 4. Sınıf su kalitesinde olduğunu tespit etmişlerdir. Sarıyıldız ve diğ. (2008), Demirköprü Barajı mansabında bulunan 49 nolu istasyon su kalitesi değerlerinde Uşak ilinin ve Demirci ilçesinin kirlilik etkilerinin etken olduğunu bildirmişlerdir. Özellikle atık sulardan kaynaklanan fosfat ve azot yönünden sıkıntı yaşandığı, kurak mevsim eğilim değerlerinde azotta, biyokimyasal oksijen ihtiyacında ve askıdaki katı maddelerde kirlilikten kaynaklı bir artış görüldüğü belirtilmiştir. 69 Demirköprü Baraj Gölü’nün su kalitesini olumsuz etkileyen etmenlerin başında, Gediz Nehri’nin bir kolunun bu bölgeye geçişi, Demirci Deresi’nin baraj gölüne akması, ayrıca gölün bulunduğu arazinin eğimli olması nedeniyle yağmur sularıyla yüzeysel suların göle karışması, daha öncesinde gölde yapılan balık yetiştiriciliği faaliyetlerin etkisi ve gölün jeolojik yapısından dolayı olduğu düşünülmektedir. vi. Fitoplankton Kompozisyonu Demirköprü Baraj Gölü’nün fitoplanktonunda Cyanobacteria (Cyanophyta) bölümünden 4, Chlorophyta bölümünden 8, Bacillariophyta bölümünden 2 ve Dinoflagellata bölümünden 2 olmak üzere toplam 16 tür tespit edilmiş olup, bu türler gölde daha önce yapılmış olan çalışmalarda saptanmış olan türlerle benzerlik oluşturmaktadır (Gezerler-Şipal, 1996; Tenekecioğlu, 2011). Genellikle kararsız ortamlar olarak da tanımlanan Baraj gölleri, doğal göl sistemleri ile benzer özellikler taşısalar da mevsimsel veya periyodik gerçekleşen dolumlar, insan kaynaklı boşaltımlar ve bunlara bağlı yüzey seviyesindeki iniş çıkışlar nedeniyle, fizikokimyasal ve biyoloji karakterleri kendine özgü olan sucul ekosistemlerdir (Geraldes ve Boavida, 1999). Fitoplankton kompozisyonu su karışımları, ışık, sıcaklık, besleyici elementler ve herbivorlar gibi birçok abiyotik ve biyotik faktörler tarafından kontrol edilmektedir. Bununla birlikte, fitoplankton dinamiği üzerine çalışan araştırmacılar su kolonundaki fiziksel kararsızlığın da tür kompozisyonlarındaki değişimlerin başlıca etkeni olduğunu ön görmektedirler (Calijuri et al., 2002). Demirköprü Baraj Gölü’nde fitoplanktonik organizmaların istasyonlara göre dağılımında çok belirgin bir fark bulunmamıştır. Fitoplanktonik organizmaların bolluğu incelendiğinde ise Cyanobacteria bölümünden Microcystis wesenbergii ve Lyngbya limnetica, Chlorophyta bölümünden Mougeotia sp. türleri bu dönemde baskın ve altbaskın türler olarak belirlenmiştir (Tablo 25 ve Şekil 11). 70 Tablo 25. Demirköprü Baraj Gölü Fitoplankton Kompozisyonu. Fitoplankton 1.İstasyon 2.İstasyon Cyanobacteria Lyngbya limnetica * + Microcystis aeruginosa + + Microcystis wesenbergii ▲ * Oscillatoria sp. + + Chlorophyta Closterium aciculare + + Micractinium bornhemiense + + Mougeotia sp. * ▲ Pandorina morum + + Planctonema lauterbornii + + Pediastrum duplex + + Pediastrum simplex + + Scenedesmus protuberans + + Bacillariophyta Aulocoseira granulata + + Ulnaria acus + + Dinoflagellata Peridiniopsis cunningtonii + + Ceratium furcoides + + (▲): Baskın (*): Altbaskın (+): Mevcut Siyanobakterilerin nutriyentce zengin ötrofik göllerde aşırı çoğalmaları oldukça yaygın görülür (Vaitomaa, 2006). Bu aşırı çoğalmalar Tatlısu ekosistemlerinde insanlar ve hayvanlar üzerinde ciddi su kalitesi problemlerine yol açabilmektedir (WHO, 2003; Chorus & Bartram, 1999; Carmichael vd., 2001). Cyanobacteria bölümü üyeleri 1.istasyonda % 57,5; 2. İstasyonda % 37,8 ile baraj gölü fitoplanktonunda oldukça yoğun tespit edilmiş olup, Microcystis wesenbergii türünün baraj gölü fitoplankton kompozisyonunda baskın tür olduğu, hatta suyun rengini değiştirecek miktarda aşırı çoğaldığı tespit edilmiştir. Microcystis türleri yüksek derece hayvanlar ve insanlar üzerinde ölümcül derecede olan microcystin toksinlerini üretebilmektedir (Grobbelaar vd., 2004; Sivonen, 1996). Dört ötrofik gölde, planktonik diyatomeler ve siyanobakterilerin dominantlığını düzenleyen süreçler üzerine gerçekleştirilen çalışmalarda, su sıcaklığının 15 °C altında ve su sütunu istikrarının düşük olduğu dönemlerde diyatomelerin ve kısmen de olsa Chlorophyta türlerinin dominant olduğu, su sıcaklığının ve su sütunu istikrarının yüksek olduğu dönemlerde ise siyanobakterilerin dominant olduğu bildirilmiştir (Zhang ve Prepas,1996). Chlorophyta üyeleri çalışma döneminde fitoplanktonda en çok taksonla temsil edilen ve Cyanobacteria üyelerinden sonra ikinci derecede nispi bolluğa sahip grup olmuştur. Bu bölümden Mougeotia sp. nispi bolluğu en yüksek olan ve fitoplanktonda baskın veya altbaskın olarak rastlanılan bir tür olup, derin, iyi karışan göllerde ve nutriyent azlığına hassasiyet gösteren bir türdür (Reynolds vd., 2002). Bu tür ülkemizde bulunan ve ötrofik olduğu bilinen diğer baraj 71 göllerinde de zaman zaman baskın tür olarak rapor edilmiştir (Albay ve Akçaalan, 2003; Sömek vd., 2005). Fitoplankton kompozisyonunda Volvocales üyelerinden sadece Pandorina morum gözlemlenmiştir. Bu taksonun besleyici mineral maddelerce zengin ve ötrofik karakterli baraj göllerinde yaygın olduğu rapor edilmiştir (Reynolds vd., 2002). Diğer yoğun bulunan bir tür Planctonema lauterborni Akdeniz’in sertlik derecesi yüksek ve mezotrofik baraj göllerinde yaz aylarının tipik bir türü olarak belirtilmiştir (Ramón ve Moyà 1984, Dasí vd., 1998). Keban ve Kemer Baraj Göllerinde yapılan araştırmalarda da bu tür tespit edilmiştir (Akbay vd., 1999; Özyalın ve Ustaoğlu, 2008). Bacillariophyta ve Dinoflagellata bölümü üyeleri Demirköprü Baraj Gölü fitoplanktonunda diğerlerine oranla oldukça az türle temsil edilmişlerdir. Bacillariophyta üyelerinden sentrik diyatomelerin besleyici mineral maddelerce zengin olan, turbiditesi yüksek ve bulanık sistemlere en iyi uyum sağlayan alg gruplarıdır (Izaguirre et al., 2001). Sentrik diyatomelerden Aulacoseira granulata Demirköprü Baraj Gölü fitoplankton kompozisyonunda tespit edilmiş olup, Aulacoseira türlerinin bulanık koşullardaki baraj göllerinde yaygın ve dominant olabileceği bildirilmiştir (Hutchinson,1967; Reynolds, 1993). Dinoflagellata bölümü üyelerinden Peridiniopsis cunningtonii ülkemizde bulunan ve ötrofik olduğu bilinen diğer baraj göllerinden de bildirilmiştir (Sömek vd., 2005, Özyalın ve Ustaoğlu, 2008; Ongun-Sevindik, 2010). Diğer bir tür Ceratium furcoides ise Avrupa’nın orta derecede nutriyentce zengin baraj ve göllerinde yaygın olduğu bilinen bir tür olup (John vd., 2003), ülkemizde Sarımsaklı (Kayseri) ve Çakmak (Samsun) Baraj Gölleri’nden de rapor edilmiştir (Ersanlı, 2006; Sezen, 2008). Şekil 11. Demirköprü Baraj Gölü’nün Fitoplankton Türlerinin Nispi Bollukları. 72 c) Balık Yetiştiriciliği Taşıma Kapasitesinin Belirlenmesi DSİ ile TÜGEM arasında 29.06.1994 tarihinde yapılan yetiştiricilik protokolünde kafes işletmelerinin faaliyet alanı barajın normal su kotundaki alanının % 1’ini, 28.12.2004 tarihinde yenilenen protokolde ise minimum işletme kotundaki alanının % 3’ünü geçemeyecek şekilde sınırlandırılmıştır. Bu uygulama günümüze kadar sürdürülmüş ve belli oranda etkili olmuştur. Ancak yetiştiricilik için artan talepler nedeniyle taşıma kapasitesinin belirlenmesi ve bu kapasiteyi aşacak taleplerin geri çevrilmesi gerekmektedir. Demirköprü Baraj Gölü’nde belirlenen 2 istasyonda 17.10.2014 tarihinde yapılan örneklemede gerçekleştirilen su analizleri ile gölde hali hazırda devam eden yetiştiricilik faaliyetleri hakkında sağlanan bilgiler değerlendirilerek gölde toplam fosfor konsantrasyonuna bağlı balık üretim taşıma kapasitesi bilimsel olarak tespit edilmiştir. Demirköprü Baraj Gölü’nde de taşıma kapasitesinin belirlenmesi amacıyla gerekli parametreler göz önünde bulundurularak Dillon ve Rigler’in modeli temel alınarak gerekli hesaplamalar gerçekleştirilmiş ve gölün taşıma kapasitesi 773,07 ton / yıl olarak belirlenmiştir. Daha önce gerçekleştirilen çalışmalar doğrultusunda bu modelin göllerin taşıma kapasitelerinin tahmini açısından oldukça uygun bulunduğu belirlenmiştir (Pulatsü, 2003). Göllerin trofik seviyeleri göl ekosisteminin ekolojik karakterini ortaya koymakta, böylelikle yetiştiricilik planlamasının yapılmasına olanak sağlamaktadır (Buhan ve diğ., 2010). Demirköprü Baraj Gölü’nde gerçekleştirilen balık üretimi taşıma kapasitesi belirleme çalışmasında, gölün toplam fosfor konsantrasyonuna göre trofik değerlendirmesinde trofik bir karakter sergilediği (Tablo 26), ancak sınır değerlerde ölçülen fosfor değerlerinin gölde hipertrofik düzeye doğru ilerlediği tespit edilmiştir. Tablo 26. Trofik tiplerin sabit sınır değeriyle sınıflandırılması (Anonymous, 1982; Polat ve Özmen, 2011’den). Trofik Kategori Ortalama TP Ortalama Seki Ultraoligotrofik < 4,0 > 12,0 Oligotrofik < 10,0 > 6,0 Mezotrofik 10 – 35 6-3 Trofik 35 – 100 3 – 1,5 > 100 > 1,5 Hipertrofik TP: göldeki yıllık fosfor konsantrasyonu (µg/l) Seki: Seki derinliği (metre) 73 Farklı istasyonlarda ölçülen toplam fosfor konsantrasyonunun ortalama 100 µg/l ve ortalama secchi derinliğinin 1,75 m düzeyinde olduğu dikkate alındığında gölün sadece balık yetiştiriciliği kaynaklı değil evsel atıklar ve Gediz nehrinin taşıdığı organik yükten dolayı çok yoğun bir kirlenme riski ile karşı karşıya olduğu gözlenmiştir. Demirköprü Baraj Gölü’nün taşıma kapasitesi değerlendirilirken sudaki fosfor konsantrasyonu, maksimum kabul edilebilir fosfor konsantrasyonu, gölün yüzey alanı, gölün ortalama derinliği, gölün su değişim oranı, yemdeki fosfor oranı, yem değerlendirme oranı ve balıkta fosfor birikim oranı parametreleri dikkate alınmış ve 2014 yılı için gölün toplam balık üretim taşıma kapasitesi 773,07 ton olarak tahmin edilmiştir. Bu değeri artıran veya azaltan en önemli değişkenlerden birisi su değişim oranı olup 2014 yılı için 0,5 olan bu değerin 2012 ve 2013 yıllarında daha fazla olduğu belirtilmiştir (Anonim, 2014b). Bu durumda taşıma kapasitesi de doğal olarak daha fazla hesaplanabilecektir. Diğer taraftan, göldeki ortalama fosfor konsantrasyonunun 100 µg/l olarak tespit edilmesi, maksimum kabul edilebilir fosfor konsantrasyonu değerinin 102 µg/l olarak kabul edilmesini gerekli kılmıştır. Bu değer de düşük bir farklılık olarak görülse de görünüşte trofik sınırlarda olan gölün durumunu hipertrofik konuma taşıyabilecektir. Suda ölçülen toplam fosfor miktarının 10 µg/l oranında bile artması veya azalması taşıma kapasitesini iki katına çıkartabilmekte veya azaltabilmektedir. Literatürde kabul edilebilir fosfor konsantrasyonu olan 60 µg/l sınırı dikkate alındığında, teorik olarak Demirköprü Baraj Gölü’nde balık üretiminin bu koşullarda yapılmaması gerekmektedir. Ancak, çevre yerleşim birimlerinden hiçbir arıtmaya tabi tutulmadan göle deşarj edilen atıklar ile gölün ana su kaynağı olan Gediz Nehrinden göle yüklü miktarda taşınan besin tuzları fosfor artışına sebep olduğu için, gölde hali hazırda gerçekleştirilen yaklaşık 500 ton/yıl balık üretiminin sebep olduğu fosfor yükü düşük oranlarla sınırlı kalabilmektedir. Örneğin; 500 tonluk balık üretiminin kullandığı yem miktarı, 1,2 yem değerlendirme oranı üzerinden 600 ton olarak hesaplanabilir. Balıklar tarafından tüketilen fosfor miktarı ise 600 ton yem x % 1,4 fosfor = 8,4 ton fosfordur. Balık etinde biriken fosfor oranı ise 500 ton balık x % 0,22 fosfor = 1,1 ton fosfordur. 500 tonluk balık üretiminin deşarj ettiği fosfor miktarı 8,4 – 1,1 = 7,3 tondur. Deşarj edilen fosforun % 50’sinin dibe çökeceği varsayıldığında 3,65 ton fosfor suda çözünecektir. Göl su hacminin 814 x 106 m3 olduğundan hareketle ve Ekim 2014 dönemi için % 50 oranında su olduğu kabul edildiğinde, yaklaşık 407 x 10 6 m3 su hacmi üzerinden, sudaki fosfor miktarının 100 mg/m3 esas alınarak göldeki çözünmüş toplam fosfor miktarı 40,7 ton olacaktır. Balık üretiminin sebep olduğu çözünmüş fosfor yükü de toplam fosfor yükünün % 17,3’ü olarak hesaplanacaktır. Sonuç olarak, Demirköprü Baraj Gölü ötrofik ve hipertrofik özellik taşımakta olup sürdürülebilir kullanımının sağlanabilmesi için; 74 Ötrofikasyona neden olan kirletici kaynakların havza bazında bertaraf edilmesi gerekmektedir. Örneğin, Köprübaşı İlçesi ve bölgedeki mahallelerden kaynaklanan evsel atıkların doğrudan değil arıtmaya tabi tutularak göle deşarjının sağlanması için köklü çalışmalar yapılmalıdır. Ayrıca, Gediz Nehri’nin göle girdiği noktalarda aylık olarak su kalitesi analizleri gerçekleştirilerek, su kirletici unsurlar izlenmelidir. 2014 yılı için maksimum 773 ton/yıl balık üretiminin gerçekleştirilmesi tahmin edilmiş ve 2015 yılı için kapasite artırılması öngörüldüğü takdirde güncel verilerle taşıma kapasitesinin yeniden hesaplanması gerektiği kanaatine varılmıştır. II. Alternatif Teknolojilerin Analizi ve Teknoloji Seçimi Demirköprü Baraj Gölü balıkçılığı için geliştirilebilecek alternatif faaliyetler; -Pazarlama sorunun çözülmesi adına “taze balık soğuk muhafaza deposu” yapılması ve frigorifik araç temin edilmesi, -Ticari balıkçılık ile amatör balıkçılık arasındaki çatışmaları önlemek ve balık stoklarının rasyonel kullanımını sağlamak adına “kamp ve amatör balıkçılık hizmet alanı” oluşturulması, -Ticari balıkçıların ve yetiştiricilerin lojistik ihtiyaçlarını gidermek adına karada bir “balıkçılık lojistik alanı” oluşturulmasıdır. III.Seçilen Teknolojinin Çevresel Etkileri, Koruma Önlemleri ve Maliyeti Yapılması planlanan taze balık soğuk muhafaza deposunda oluşacak atık sular Köprübaşı İlçesi atık su hattına, katı atıklar ise katı atık depolama alanına gitmek üzere Belediye çöp toplama araçlarına verilerek ortamdan uzaklaştırılacaktır. Bu nedenle taze balık soğuk muhafaza deposunun çevresel etkisinin olmayacağı düşünülmektedir. Yapımı planlanan kamp ve amatör balıkçılık hizmet alanında ise tuvaletlerden kaynaklanacak atıkların sızdırmaz fosseptik çukurlarda biriktirilmesi ve periyodik olarak vidanjörlü araçlar ile arıtma tesisine ulaştırılması planlanmıştır. Katı atıklar ise katı atık depolama alanına gitmek üzere Belediye çöp toplama araçlarınca alınacaktır. Balıkçılık lojistik alanında ağ yıkama, tuvalet vb. nedenlerle oluşacak atık su ve atıklar periyodik olarak arıtma tesisine ulaştırılacaktır. Katı atıklar ise katı atık depolama alanına gitmek üzere Belediye çöp toplama araçlarınca alınacaktır. 75 IV. Teknik Tasarım (süreç tasarımı, makine donanım, inşaat işleri, arazi düzenleme, yerleşim düzeni, iller bazında dağılım vs.) Planlanan sistemlerden taze balık soğuk muhafaza odası için gerekli kapalı alan mevcuttur. Taze balık soğuk muhafaza odasına ait proje Ek 1.’de sunulmuştur. Balıkçılık lojistik alanı yeni yapılacak olup, araziye ilişkin yer belirleme çalışmaları yapılmıştır. Alanda, yönetim binası, ağ deposu, ağ yıkama ve kurutma alanı ile tekne stok sahası ve otopark planlanmıştır. 45 x 30 metre ebatlarındaki alana ilişkin projeler Ek 2, 3 ve 4’de sunulmuştur. Kamp ve amatör balıkçılık hizmet alanının oluşturulacağı araziyle ilgili yer belirleme çalışmaları yapılmıştır. Alanda, amatör balıkçılık hizmet binası, iskele ve kamp alanı bulunmaktadır. Alana ilişkin hazırlanan projeler Ek 5 ve 6’da sunulmuştur. V. Yatırım Maliyetleri (inşaat, makine donanım, il bazında dağılımı vb.) Projenin tüm yatırım detayları fizibilite mali hesaplarında analiz edilmiş olup bu raporun ilerleyen kısımlarında tek tek başlıklar altında ayrıntılı biçimde açıklanmıştır. 76 VI. PROJE GİRDİLERİ 1. Girdi İhtiyacı (ham ve yardımcı maddeler) Projede tasarlanan taze balık soğuk muhafaza odası, balıkçılık lojistik alanı ile kamp ve amatör balıkçılık hizmet alanı için ihtiyaç duyulan girdiler elektrik ve yakıt olarak düşünülmektedir. Her üç birim için hesaplanan elektrik girdisi yıllık 15.000 TL dir. Kooperatif yönetiminin ihtiyaç duyduğu hizmet aracı için de yıl bazında 10.000 TL akaryakıt öngörülmüştür. 2. Girdi Fiyatları ve Harcama Tahmini Demirköprü Baraj Gölü balıkçılığının sürdürülebilir olması için düşünülen üç alternatif faaliyetin giderlerinin yıllara göre dağılımı Tablo 27, 28 ve 29’da verilmiştir. 3 yatırımın da baraj gölündeki tek balıkçılık kooperatifi olan S.S. Köprübaşı Su Ürünleri Kooperatifi tarafından işletileceği öngörüldüğünden yatırımlar birlikte değerlendirilerek giderlerin yıllara göre dağılımı ayrı bir tabloda verilmiştir (Tablo 30). Giderlerin hesaplanmasında dikkate alınan kriterler şu şekilde belirlenmiştir: Beklenmeyen giderler: İnşaat maliyetinin (proje ve resmi harçlar hariç) % 10’u olarak alınmıştır. Yatırımların ilk yılında inşaat faaliyetleri yürütüldüğü için personel gideri, amortisman gideri, enerji ve akaryakıt gideri ve genel giderler hesaplanmamıştır. Bakım onarım gideri: İnşaat maliyetinin (proje ve resmi harçlar hariç) makina ekipman için % 15’i, binalar için ise % 5’i alınarak hesaplanmıştır. Bina için ilk yıl, makine ekipman içinse 2 yıl olan garanti süresi boyunca bakım onarım gideri hesaplanmamıştır. Amortisman: 2014 yılı amortisman oranları baz alınarak soğuk hava deposu için geçerli olan 15 yıl ömür belirlenmiştir. 2. yıl amortisman miktarı ilk yılın sabit sermaye yatırımı 15’e bölünerek bulunmuştur. 3. yıl amortisman miktarı ise 1. ve 2. yıl sabit sermaye yatırımı toplamı 15’e bölünerek hesaplanmıştır. Genel giderler: İşletme giderlerinin % 2’sini oluşturduğu kabul edilmiştir. Malzeme gideri: İşletme giderlerinin % 10’unu oluşturduğu kabul edilmiştir. Taze balık soğuk muhafaza deposu faaliyetinde dezenfektan vb. malzemeler genel giderler içinde değerlendirilmiş olup proje için bu malzemeler dışında başka malzeme düşünülmemektedir. 77 Tablo 27. “Balıkçılık Lojistik Alanı” Yatırımında Giderlerin Yıllara Göre Dağılımı. YATIRIM ÇEŞİDİ Sabit Yatırımlar İnşaat Giderleri Makina Ekipman Giderleri Beklenmeyen Giderler TOPLAM İşletme Giderleri Arazi Kira Gideri Personel Giderleri 1.Yıl (2015) İnşaat Dönemi 2. Yıl (2016) Faaliyetin Başlama Dönemi 3. Yıl (2017) 400.900,00 TL 39.090,00 TL 439.990,00 TL 1.200,00 TL Bakım Onarım Giderleri Amortisman Giderleri Enerji ve Akaryakıt Giderleri Genel Giderler Malzeme Gideri TOPLAM 1.200,00 TL GENEL TOPLAM 441.190,00 TL 0,00 TL 0,00 TL 1.320,00 TL 1.452,00 TL 36.000,00 TL 39.600,00 TL Garanti 19.545,00 TL kapsamında 29.332,67 TL 29.332,67 TL 10.000,00 TL 11.000,00 TL 1.533,05 TL 2.018,59 TL 8.687,30 TL 11.438,70 TL 86.873,02 TL 114.386,96 TL 86.873,02 TL 114.386,96 TL 78 Tablo 28. “Kamp ve Amatör Balıkçılık Hizmet Alanı” Yatırımında Giderlerin Yıllara Göre Dağılımı. YATIRIM ÇEŞİDİ Sabit Yatırımlar İnşaat Giderleri Makina Ekipman Giderleri Beklenmeyen Giderler TOPLAM İşletme Giderleri Arazi Kira Gideri Personel Giderleri Bakım Onarım Giderleri Amortisman Giderleri Enerji ve Akaryakıt Giderleri Genel Giderler Malzeme Gideri TOPLAM GENEL TOPLAM 1.Yıl (2015) 2. Yıl (2016) İnşaat Dönemi 3. Yıl (2017) Faaliyetin Başlama Dönemi 219.750,00 TL 20.975,00 TL 0,00 TL 240.725,00 TL 2.600,00 TL 0,00 TL 0,00 TL 0,00 TL 0,00 TL 0,00 TL 2.600,00 TL 243.325,00 TL 0,00 TL 2.860,00 TL 36.000,00 TL 10.487,50 TL 16.048,33 TL 10.000,00 TL 1.507,92 TL 8.544,86 TL 85.448,61 TL 85.448,61 TL Tablo 29. “Soğuk Muhafaza Odası” Yatırımında Giderlerin Yıllara Göre Dağılımı. YATIRIM ÇEŞİDİ Sabit Yatırımlar İnşaat Giderleri Makina Ekipman Giderleri Beklenmeyen Giderler TOPLAM İşletme Giderleri Arazi Kira Gideri Personel Giderleri 1.Yıl (2015) İnşaat Dönemi 173.929,00 TL 16.392,90 TL 190.321,90 TL 4.800,00 TL Bakım Onarım Giderleri Amortisman Giderleri Enerji ve Akaryakıt Giderleri Genel Giderler Malzeme Gideri TOPLAM 4.800,00 TL GENEL TOPLAM 195.121,90 TL 2. Yıl (2016) Faaliyetin Başlama Dönemi 3. Yıl (2017) 0,00 TL 0,00 TL 5.280,00 TL 24.000,00 TL Garanti kapsamında 12.688,13 TL 30.000,00 TL 1.439,36 TL 5.808,00 TL 26.400,00 TL 8.196,45 TL 12.688,13 TL 33.000,00 TL 1.721,85 TL 73.407,49 TL 87.814,43 TL 73.407,49 TL 87.814,43 TL 79 Tablo 30. Üç Yatırım Birlikte Değerlendirildiğinde Giderlerin Yıllara Göre Dağılımı. YATIRIM ÇEŞİDİ Sabit Yatırımlar İnşaat Giderleri Makina Ekipman Giderleri Beklenmeyen Giderler TOPLAM 1.Yıl (2015) - TL 400.900,00 TL 173.929,00 TL 55.482,90 TL 630.311,90 TL 2. Yıl (2016) - TL 219.750,00 TL - TL 20.975,00 TL 240.725,00 TL İşletme Giderleri Arazi Kira Gideri Personel Giderleri Bakım Onarım Giderleri Amortisman Giderleri Enerji ve Akaryakıt Giderleri Genel Giderler Malzeme Gideri TOPLAM GENEL TOPLAM 1.Yıl (2015) 6.000,00 TL - TL - TL - TL - TL - TL - TL 6.000,00 TL 636.311,90 TL 2. Yıl (2016) 3. Yıl (2017) 9.200,00 TL 10.120,00 TL 60.000,00 TL 102.000,00 TL - TL 38.228,95 TL 42.020,79 TL 58.069,13 TL 40.000,00 TL 54.000,00 TL 2.972,42 TL 5.248,36 TL 8.687,30 TL 19.983,56 TL 162.880,51 TL 287.649,99 TL 403.605,51 TL 287.649,99 TL VII. 3. Yıl (2017) - TL - TL - TL - TL - TL ORGANİZASYON YAPISI, YÖNETİM ve İNSAN KAYNAKLARI 1. Kuruluşun Organizasyon Yapısı ve Yönetimi Proje yürütücüsü kurum Köprübaşı İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 1988 yılında Sağlık Ocağı Lojmanları olarak yapılan ve 2007 yılında İlçe Müdürlüğü’ne tahsis edilen binada hizmet vermektedir. Yönetici olarak 1 İlçe Müdürü’nün dışında 14’ü teknik, 3’ü idari personel olmak üzere toplam 17 çalışanı bulunmaktadır. Projeden doğrudan faydalanacak ve yönetimini gerçekleştirecek olan S.S. Köprübaşı Su Ürünleri Kooperatifi, başkan dahil üç kişilik bir yönetim kadrosu tarafından yönetilmektedir. Projenin sağlıklı yürütülmesini sağlamak amacıyla ihtiyaç duyulan insan kaynakları aşağıda sunulmuştur. Tarım İlçe Müdürlüğü’ne Su Ürünleri Mühendisi (Kadrolu) ……………………..……….. 1 adet Taze Balık Soğuk Muhafaza Deposuna Su Ürünleri Mühendisi ………………………....... 1 adet Balıkçılık Lojistik Alanına ve Kamp ve Amatör Balıkçılık Hizmet Alanı’na Bekçi …….... 2 adet Balıkçılık Lojistik Alanına ve Kamp ve Amatör Balıkçılık Hizmet Alanı’na İşçi .……....... 2 adet 80 2. Organizasyon ve Yönetim Giderleri (genel giderler vs.) Proje yürütücüsü kurum bir kamu kurumu olduğu için organizasyon ve yönetim için kadrolu bir Su Ürünleri Mühendisi istihdamı öngörülmektedir. Bu nedenle bu kalem için ayrıca bir bütçe gerekmemektedir. 3. İnsan Gücü İhtiyacı ve Tahmini Giderler Üç yatırımda insan gücü olarak 5 personele ihtiyaç duyulmaktadır. Bunlar için yıllık 96.000 TL gider öngörülmüştür (Tablo 31). Tablo 31. İnsan Gücü İhtiyacı ve Tahmini Giderleri. KONUMU Adet Maaş Yıllık Toplam (TL) (12 Ay) Su Ürünleri Mühendisi 1 2.000,00 TL 24.000,00 TL Bekçi 2 1.500,00 TL 36.000,00 TL İşçi 2 1.500,00 TL 36.000,00 TL TOPLAM VIII. 5 96.000,00 TL PROJE YÖNETİMİ ve UYGULAMA PROGRAMI 1. Proje Yürütücüsü Kuruluşlar ve Teknik Kapasiteleri Köprübaşı İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, proje yürütücüsü tek kurumdur. İlçe Müdürlüğü, hizmet verdiği bina haricinde 1 adet 480 m2 arsa ve bina ile 3970 m2 arsaya sahiptir. Kuruma ait 4 adet hizmet aracı (2 adet kiralık Fiat Doblo, bir adet 1989 model Tofaş Kartal, bir adet 1991 model Nissan Pickup) ile 1 adet tekne (25 HP iki zamanlı motor) ve römork bulunmaktadır. 18 kişiden oluşan Kurum teknik personelinin ünvana göre dağılımları incelendiğinde 1 Gıda Mühendisi, 1 Veteriner Hekim, 1 Ziraat Yüksek Mühendisi, 1 Ziraat Mühendisi, 1 Tütün Teknoloji Mühendisi, 4 adet TARGEL Personeli Veteriner Hekim, 4 adet TARGEL Personeli Ziraat Mühendisi, 1 Ziraat Teknikeri, 1 Veteriner Sağlık Teknisyeni’nden oluştuğu belirlenmiştir. İlçe Müdürlüğü’nün 1 Şoför, 1 Tarım Hizmetleri İşçisi ve 1 Sözleşmeli Geçici Memur’dan (4/C) oluşan toplam 3 İdari personeli bulunmaktadır. Proje faydalanıcısı olan S.S. Köprübaşı Su Ürünleri Kooperatifi, başkan dahil beş kişilik bir yönetim kadrosu tarafından yönetilmekte olup 84 aktif balıkçı üyesi bulunmaktadır. Kooperatif bünyesinde bir adet bekçi çalıştırılmakta olup muhasebe hizmeti dışarıdan temin edilmektedir. 81 2. Proje Organizasyonu ve Yönetim (karar alma süreci, yapım yöntemi vb.) Demirköprü balıkçılığının sürdürülebilirliğini sağlamak adına projede öngörülen her bir faaliyet için İlçe Müdürlüğü personeli tarafından proje hazırlanacaktır. Hazırlanacak projeler ile faaliyetler için gerekli bütçe, Zafer Kalkınma Ajansı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ve Manisa Büyükşehir Belediyesi’nin ilgili fon başlıklarından sağlanmaya çalışılacaktır. 3. Proje Uygulama Programı (termin planı) Projede Demirköprü balıkçılığının sürdürülebilirliği için öngörülen faaliyetler ilgili fonlardan maddi destek sağlanması durumunda 2 yıl içerisinde tamamlanacaktır (Tablo 32). Tablo 32. Proje termin planı. Öngörülen Faaliyet Taze balık soğuk muhafaza Hedeflenen süre deposu 2015 yapılması ve frigorifik araç temin edilmesi Balıkçılık lojistik alanı oluşturulması 2015 Kamp ve amatör balıkçılık hizmet alanı 2016 oluşturulması IX. TOPLAM YATIRIM TUTARI ve YILLARA DAĞILIMI 1. Toplam Yatırım Tutarı (iç ve dış para olarak) Tüm sabit yatırım ve işletme sermayesini kapsamaktadır. 3 Yatırım birlikte değerlendirildiğinde; TOPLAM YATIRIM: 1.327.567,41 TL’dir. Bu yatırımların maddi kaynaklarının yurtiçi resmi fonlardan sağlanması düşünüldüğü için yurtdışı fon düşünülmemektedir. a) Sabit Sermaye Yatırımı vii. Etüt-Proje, Mühendislik ve Kontrollük Giderleri Etüt-Proje giderleri her bir yatırım için 10.000,00 TL olmak üzere toplam olarak 30.000,00 TL öngörülmüştür. 82 viii. Arazi Düzenleme ve Geliştirme Giderleri (peyzaj vb.) İnşaat maliyetleri içinde değerlendirilmiştir. ix. İnşaat Giderleri (toprak işleri, altyapı, üst yapı, sanat yapıları vb.) Projede yapımı düşünülen faaliyetlere ilişkin inşaat giderleri Tablo 33, 34, 35, 36 ve 37’de sunulmuştur. Tablo 33. Balıkçılık lojistik alanı inşaat giderleri. BALIKÇILIK LOJİSTİK ALANI Birim Fiyat (TL) Birim Miktar (m2 ) Tutar (TL) Yönetim Binası 112,5 107.900,00 TL Ağ Deposu ve Yıkama Alanı 600 223.500,00 TL Yapılacak Faaliyetler Tekne Stok Sahası ve Otopark Alanı Zemin Betonu Tel Çit Çevre Düzenleme Foseptik Mobilya ve Diğer Ekipman 30,00 TL 650 25,00 TL 200 19.500,00 TL 5.000,00 TL 10.000,00 TL 10.000,00 TL 15.000,00 TL TOPLAM MALİYET (TL) 390.900,00 TL Tablo 34. Balıkçılık lojistik alanı yönetim binası inşaat giderleri. BALIKÇILIK LOJİSTİK ALANI YÖNETİM BİNASI Miktar Makine Kazısı Beton Demir Tuğla Kalıp İşçilik Sıva (Malzemeli) Çatı Su Tesisatı Elektrik Tesisatı Kalorifer Mutfak Dolabı Plastik Doğrama İç Kapılar Zemin Kaplaması Yapıştırıcı-Kum-Çimento Beklenmeyen Giderler (%10) Birim Fiyat 85 9 3.500 250 250 125 m3 Ton Adet m2 m2 m2 110 m2 140,00 TL 1.500,00 TL 0,50 TL 50,00 TL 30,00 TL 100,00 TL 25,00 TL GENEL TOPLAM Toplam 3.000,00 TL 11.900,00 TL 13.500,00 TL 1.750,00 TL 12.500,00 TL 7.500,00 TL 12.500,00 TL 3.000,00 TL 2.500,00 TL 10.000,00 TL 4.000,00 TL 4.000,00 TL 2.000,00 TL 2.750,00 TL 7.000,00 TL 10.000,00 TL 107.900,00 TL 83 Tablo 35. Balıkçılık lojistik alanı ağ deposu ve yıkama ünitesi inşaat giderleri. BALIKÇILIK LOJİSTİK ALANI AĞ DEPOSU VE YIKAMA ÜNİTESİ Miktar Makine Kazısı Beton Demir Tuğla Kalıp İşçilik Sıva (Malzemeli) Çelik Çatı +İşçilik Su Tesisatı Elektrik Tesisatı Kum-Çimento Beklenmeyen Giderler (% 10) 200 20 15.000 600 600 600 Birim Fiyat m3 Ton Adet m2 m2 m2 140,00 TL 1.500,00 TL 0,50 TL 50,00 TL 30,00 TL 100,00 TL GENEL TOPLAM Toplam 5.000,00 TL 28.000,00 TL 30.000,00 TL 7.500,00 TL 30.000,00 TL 18.000,00 TL 60.000,00 TL 5.000,00 TL 10.000,00 TL 10.000,00 TL 20.000,00 TL 223.500,00 TL Tablo 36. Kamp ve amatör balıkçılık hizmet alanı inşaat giderleri. KAMP VE AMATÖR BALIKÇILIK HİZMET ALANI Yapılacak Faaliyetler Birim Fiyat (TL) Birim Miktar (m2 ) Tutar (TL) Bina 165 139.750,00 TL Tel Çit 25,00 TL 800 20.000,00 TL Çevre Düzenleme 10.000,00 TL Yüzer İskele 15.000,00 TL Foseptik 10.000,00 TL Mobilya ve Diğer Ekipman 15.000,00 TL TOPLAM MALİYET (TL) 209.750,00 TL 84 Tablo 37. Kamp ve amatör balıkçılık hizmet alanı amatör balıkçılık hizmet binası inşaat giderleri. KAMP VE AMATÖR BALIKÇILIK HİZMET ALANI BİNASI Miktar Makine Kazısı Beton Demir Tuğla Kalıp İşçilik Sıva (Malzemeli) Çatı Su Tesisatı Elektrik Tesisatı Kalorifer Mutfak Dolabı Plastik Doğrama İç Kapılar Zemin Kaplaması Yapıştırıcı-Kum-Çimento Beklenmeyen Giderler (%10) Birim Fiyat 120 12 5.000 350 350 180 m3 Ton Adet m2 m2 m2 150 m2 140,00 TL 1.500,00 TL 0,50 TL 50,00 TL 30,00 TL 100,00 TL 25,00 TL GENEL TOPLAM: Toplam 3.000,00 TL 16.800,00 TL 18.000,00 TL 2.500,00 TL 17.500,00 TL 10.500,00 TL 18.000,00 TL 4.000,00 TL 3.000,00 TL 10.000,00 TL 4.000,00 TL 4.000,00 TL 2.000,00 TL 3.750,00 TL 10.000,00 TL 12.700,00 TL 139.750,00 TL 85 x. Makine - Donanım Giderleri Tablo 38. Makine – donanım giderleri. Ürün İsmi Miktar 1 Soğuk Depo Paneli (100 mm) 257 m² Her iki yüzü polyester boyalı sac arası, 100 mm kalınlıkta, 40-42 Kg/m³ yoğunlukta, poliüretan dolgulu kilitli tavan ve duvar panelleri 2 Montaj Aksesuarı 257 m² İç, Dış, Zemin U ve Askı profillerinden oluşan aksesuarlar 3 Montaj İşçiliği Panel montaj işçiliği 257 m² 4 Soğuk Depo Zemin İzolasyonu 8 cm kalınlıkta ekstrüde polistren sert köpük ile zeminin içten izolesi, polietilen naylonla buhar tecritli olarak izolasyonu. (Zemin betonu hariçtir) Sürgülü Soğuk Depo Kapısı 5 180X230 cm net geçişli, poliüretan dolgulu, PVC film lamineli galvaniz sac kaplı, sürgülü soğuk depo kapısı 6 Kumanda Paneli Dijital elektronik termostatlı, oda sıcaklığı, çalışma, otomatik, defrost ve arıza durumlarının izlenebildiği kumanda paneli 7 MSD - N12R Soğuk Depo Cihazı MSD-N12R tip Copeland 6 Hp Scroll kompresörle 11000 kcal/h soğutma kapasiteli, timer ile otomatik rezistanslı defrostlu, -5/+5 ºC split soğuk muhafaza cihazı 8 Montaj Ücreti Split cihaz borulama ve montaj ücreti 9 Nakliye Bedeli Nakliye bedeli. Birim Fiyat (Avro) Tutar (Avro) 27,40 7.041,80 2,50 642,50 5,00 1.285,00 1 Adet 1.080,70 1.080,70 1 Adet 1.420,00 1.420,00 1 Adet 135,00 135,00 2 Adet 5.725,00 11.450,00 2 Adet 250,00 1 Adet 320,00 TOPLAM İSKONTO NET TOPLAM KDV DAHİL Beklenmeyen Giderler %10 TOPLAM 500,00 320,00 23.875,00 € 1.175,00 € 22.700,00 € 73.929,00 TL* 7.392,90 TL 81.321,90 TL * 1 €= 2,76 TL kabul edilmiştir 86 xi. Montaj Giderleri Makine-Donanım Giderleri içinde değerlendirilmiştir. xii. Taşıt Araçları Bir adet frigorifik araç için 90.000,00 TL öngörülmüştür. xiii. Genel Giderler 3 yatırımın toplam genel gideri, 8.220,78 TL ile işletme giderlerinin % 2’sini oluşturmaktadır. xiv. Beklenmeyen Giderler 3 yatırımın toplam beklenmeyen gideri, 76.457,90 TL ile sabit sermaye yatırımının % 10’unu oluşturmaktadır. b) İşletme Sermayesi 3 yatırımın toplam işletme sermayesi ise 229.580,87 TL olarak hesaplanmıştır (Tablo 39). Tablo 39. İşletme sermayesi. İŞLETME GİDERLERİ Arazi Kira Gideri Personel Giderleri Bakım Onarım Giderleri Amortisman Giderleri Enerji ve Akaryakıt Giderleri Malzeme Gideri TOPLAM Genel Giderler (İşletme giderlerinin % 2'si) GENEL TOPLAM İŞLETME SERMAYESİ Tam Kapasite İşletme Sermayesi Amortisman İşletme Sermayesi TUTAR (TL) 10.120,00 TL 102.000,00 TL 38.228,95 TL 58.069,13 TL 54.000,00 TL 19.983,56 TL 282.401,64 TL 5.248,36 TL 287.650,00 TL 287.650,00 TL 58.069,13 TL 229.580,87 TL 87 2. Yatırımın Yıllara Dağılımı Projede 2015 ve 2016 yılları için öngörülen faaliyetler ve tutarları Tablo 40’da sunulmuştur. Tablo 40. Yatırımın yıllara dağılımı. TL Öngörülen Faaliyet Taze balık soğuk 2015 muhafaza deposu yapılması ve frigorifik araç temin edilmesi Balıkçılık lojistik alanı oluşturulması 190.321,90 TL 439.990,00 TL Kamp ve amatör balıkçılık hizmet alanı 240.725,00 TL oluşturulması TOPLAM 2016 630.311,90 TL 240.725,00 TL X. PROJENİN FİNANSMANI 1. Yürütücü ve İşletmeci Kuruluşların Mali Yapısı Kamu kurumu olan Köprübaşı İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü’nün bütçesi, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı bütçesinden yıllık olarak tahsis edilen kaynaktan oluşmaktadır ve harcama yöntemi kamu kurum ve kuruluşlarının yönetmelik ve kurallarına bağlıdır. 2. Finansman Yöntemi (hibe) Proje bütçesinin hibe programları vasıtasıyla sağlanması hedeflenmektedir. Demirköprü balıkçılığının sürdürülebilirliğini sağlamak adına projede öngörülen her bir faaliyet için İlçe Müdürlüğü personeli tarafından proje hazırlanacaktır. Hazırlanacak projeler ile faaliyetler için gerekli bütçe, Zafer Kalkınma Ajansı, Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ve Manisa Büyükşehir Belediyesi’nin ilgili fon başlıklarından sağlanmaya çalışılacaktır. 3. Finansman Kaynakları ve Koşulları Hibe yoluyla gerçekleştirilmesi planlanan proje için, Zafer Kalkınma Ajansı, Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ve Manisa 88 Büyükşehir Belediyesi gibi kamu kurumlarından destek alınması hedeflenmektedir. 3 yıl için öngörülen hibe miktarları Tablo 41‘de sunulmuştur. Tablo 41. Öz kaynak ve hibelerin yıllara dağılımı. 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 630.311,90 TL 240.725,00 TL - 6.000,00 TL 162.880,51 TL 287.649,99 TL 636.311,90 TL 403.605,51 TL 287.649,99 TL Sabit Yatırım Giderleri Öz Kaynaklar Hibe İşletme Sermayesi Öz Kaynaklar Hibe TOPLAM 4. Finansman Maliyeti Proje finansmanının hibe yolu ile karşılanması planlandığından kullanılacak finans kaynaklarının geri ödemesinde ortaya çıkabilecek faiz vb. finansman maliyeti olmayacaktır. XI. PROJE ANALİZİ 1. Finansal Analiz Projede öngörülen 3 yatırıma ait finansal analizler ayrı ayrı aşağıda sunulmuştur. Balıkçılık Lojistik Alanı: a) Finansal Tablolar ve Likidite Analizi Proje Gelir - Gider Tablosu Balıkçılık lojistik alanı gelir - gider hesaplamasında Tablo 42‘de sunulan çalışma parametreleri dikkate alınmıştır. Tablo 42. Balıkçılık Lojistik Alanı Gelir Gider Hesaplamasında Kullanılan Çalışma Parametreleri. Yıllık Çalışma Süresi (Gün) Her Yıl Hizmet Fiyat Öngörülen Artış Miktarı Günlük Gıda Hizmeti Geliri Ağ Yıkama, Depo ve Tekne Otoparkı Kişibaşı Yıllık Kullanım Bedeli Kooperatif Üye Sayısı (Tekne Sahibi) Yıllık Gider Artış Oranı Yıllık Piyasa Faiz Oranı Yıllık Beklenen Enflasyon Oranı 365 12,50% 250,00 TL 500,00 TL 47 10% 12% 10% 89 Bu faaliyetten yararlanacak Kooperatif üyesi balıkçı sayısı 47 olarak sabit olup bir artış öngörülmemektedir. Ancak gerek yıllık hizmet maliyetlerinde ve gerekse piyasa koşullarından dolayı gelir ve giderlerde yukarıda belirtilen çalışma parametrelerindeki oranlarda yıllık bazda bir değişim öngörülmektedir. Bu parametreler dikkate alındığında proje yatırım analizi aşağıdaki gibidir. Tablo 43. Balıkçılık Lojistik Alanı Gelir Gider Tablosu. Balıkçılık Lojistik Alanı İçin Proje Analizi 439.990,00 TL Proje Yatırım Maliyeti : Yıllar Gelir (TL) Gider(TL) Kar (TL) 1 114.750,00 TL 86.873,02 TL 27.876,98 TL 2 129.093,75 TL 114.386,96 TL 14.706,79 TL 3 145.230,47 TL 125.825,65 TL 19.404,82 TL 4 163.384,28 TL 138.408,22 TL 24.976,06 TL 5 183.807,31 TL 152.249,04 TL 31.558,27 TL 6 206.783,23 TL 167.473,94 TL 39.309,28 TL 7 232.631,13 TL 184.221,34 TL 48.409,79 TL 8 261.710,02 TL 202.643,47 TL 59.066,55 TL 9 294.423,77 TL 222.907,82 TL 71.515,96 TL 10 331.226,74 TL 245.198,60 TL 86.028,15 TL 2.063.040,70 TL 1.640.188,04 TL 422.852,66 TL Toplam (TL) 90 Projenin sabit ve değişken giderlerine ilişkin detaylar aşağıdaki gibidir (Tablo 44): Tablo 44. Balıkçılık Lojistik Alanı Sabit ve Değişken Giderleri. YATIRIM ÇEŞİDİ Sabit Yatırımlar İnşaat Giderleri Makina Ekipman Giderleri Beklenmeyen Giderler TOPLAM İşletme Giderleri Arazi Kira Gideri Personel Giderleri 1.Yıl (2015) İnşaat Dönemi 2. Yıl (2016) Faaliyetin Başlama Dönemi 3. Yıl (2017) 400.900,00 TL 39.090,00 TL 439.990,00 TL 1.200,00 TL Bakım Onarım Giderleri Amortisman Giderleri Enerji ve Akaryakıt Giderleri Genel Giderler Malzeme Gideri TOPLAM 1.200,00 TL GENEL TOPLAM 441.190,00 TL TOPLAM YATIRIM TUTARI: 0,00 TL 0,00 TL 1.320,00 TL 1.452,00 TL 36.000,00 TL 39.600,00 TL Garanti 19.545,00 TL kapsamında 29.332,67 TL 29.332,67 TL 10.000,00 TL 11.000,00 TL 1.533,05 TL 2.018,59 TL 8.687,30 TL 11.438,70 TL 86.873,02 TL 114.386,96 TL 86.873,02 TL 114.386,96 TL 642.449,98 TL b) İndirgenmiş Nakit Akım Tablosu İndirgenmiş Nakit Akım Tablosu, nakit akım tablosunu oluşturan yıllık nakit akımlarının (nakit girişleri ve nakit çıkışları) bugünkü değerinin bulunarak indirgenmiş net nakit akımının elde edilmesi esasına dayanır. Her yılın maliyeti gelirden çıkarılarak net nakit akımı elde edilmiştir. Daha sonra piyasa koşulları dikkate alınarak İndirgeme faktörü için piyasa faiz oranı % 12 ve enflasyon oranı % 10 için ayrı ayrı yıllık indirgenen net nakit akımları hesaplanmıştır. Projenin nakit akışları açısından değerlendirilebilmesi için İndirgenmiş Nakit Akım Tablosu ve İndirgenmiş karın Yıllar Bazında Grafiği aşağıda sunulmaktadır (Tablo 45, Şekil 12 ). 91 Tablo 45. Balıkçılık Lojistik Alanı İndirgenmiş Nakit Akım Tablosu. Yıllar Gelir (TL) Gider(TL) Kar (TL) İndirgenmiş Kar (TL) 1 114.750,00 TL 86.873,02 TL 27.876,98 TL 2 129.093,75 TL 114.386,96 TL 14.706,79 TL 9.689,39 TL 3 145.230,47 TL 125.825,65 TL 19.404,82 TL 10.377,13 TL 4 163.384,28 TL 138.408,22 TL 24.976,06 TL 5 183.807,31 TL 152.249,04 TL 31.558,27 TL 6 206.783,23 TL 167.473,94 TL 39.309,28 TL 7 232.631,13 TL 184.221,34 TL 48.409,79 TL 8 261.710,02 TL 202.643,47 TL 59.066,55 TL 9 294.423,77 TL 222.907,82 TL 71.515,96 TL 10 331.226,74 TL 245.198,60 TL 86.028,15 TL 2.063.040,70 TL 1.640.188,04 TL 422.852,66 TL Toplam (TL) 22.627,42 TL 10.841,29 TL 11.118,85 TL 11.241,67 TL 11.237,20 TL 11.129,00 TL 10.937,21 TL 10.679,07 TL 119.878,24 TL TL25.000,00 TL20.000,00 TL15.000,00 İndirgenmiş Kar (TL) TL10.000,00 TL5.000,00 TL0 2 4 6 8 10 12 Şekil 12. Balıkçılık Lojistik Alanı İndirgenmiş Net Nakit Akım Grafiği 92 c) Finansal Fayda - Maliyet Analizi (NBD, İKO vb.) Yatırım projesinin fayda-maliyet açısından değerlendirilmesinde hem projenin ömrünü hem de paranın zaman değerini dikkate alması açısından en iyi yöntemlerden biri Net Bugünkü Değer yöntemidir. Yukarıda hesaplamaları yapılmış olan İndirgenmiş Nakit Akımlarının sonucuna göre Net Bugünkü Değer, indirgenmiş gelirler toplamından indirgenmiş giderler toplamının çıkartılmasıyla hesaplanmıştır (Tablo 46). Tablo 46. Balıkçılık Lojistik Alanı Net Bugünkü Değeri Toplam Gelir (TL) 2.063.040,70 TL Toplam Gider (TL) Toplam Kar (TL) 1.640.188,04 TL 422.852,66 TL Toplam İndirgenmiş Kar (TL) 119.878,24 TL Projenin Net Bugünkü Değeri 0’dan büyüktür. Kamp ve Amatör Balıkçılık Hizmet Alanı: a) Finansal Tablolar ve Likidite Analizi Proje Gelir - Gider Tablosu Kamp ve amatör balıkçılık hizmet alanı gelir - gider hesaplamasında Tablo 47’de sunulan çalışma parametreleri dikkate alınmıştır. Tablo 47. Kamp ve Amatör Balıkçılık Hizmet Alanı Gelir Gider Hesaplamasında Kullanılan Çalışma Parametreleri. Her yıl beklenen ziyaretçi artış oranı Her yıl hizmet fiyat öngörülen artış miktarı Yıllık Çalışma Günü Sayısı İlk Yıl Kişi Başı Birim Ortalama Hizmet Bedeli İlk Yıl Beklenen Günlük Ziyaretçi Sayısı İlk Yıl Beklenen Kişi Başı Hizmet Maliyeti* Hizmet Maliyeti Yıllık Beklenen Artış Oranı Yıllık Piyasa Faiz Oranı Yıllık Beklenen Enflasyon Oranı * Müşteri başına birim değişken maliyet 10,0% 12,50% 270 25 TL 25 3 TL 10% 12% 10% Bu faaliyetten yararlanacak günlük amatör balıkçı sayısı 25 kişi olarak öngörülmüştür. Kamuoyunda farkındalık oluşturulmasını takiben bu sayının her yıl % 10 değerinde artacağı düşünülmektedir. Ayrıca gerek yıllık hizmet maliyetleri ve gerekse piyasa koşullarından dolayı gelir ve giderlerde yukarıda belirtilen oranlarda yıllık bazda bir değişim öngörülmektedir. 93 Bu parametreler dikkate alındığında proje yatırım analizi aşağıdaki gibidir (Tablo 48). Tablo 48. Kamp ve Amatör Balıkçılık Hizmet Alanı Gelir Gider Tablosu. Kamp ve Amatör Balıkçılık Hizmet Alanı İçin Proje Analizi 240.725,00 TL Proje Yatırım Maliyeti : Yıllar Beklenen Yıllık Ziyaretci Sayısı Gelir (TL) Gider(TL) Kar (TL) 1 6.750 168.750,00 TL 85.645,83 TL 83.104,17 TL 2 7.425 208.828,13 TL 94.210,42 TL 114.617,71 TL 3 8.168 258.424,80 TL 103.631,46 TL 154.793,35 TL 4 8.984 319.800,70 TL 113.994,60 TL 205.806,09 TL 5 9.883 395.753,36 TL 125.394,06 TL 270.359,30 TL 6 10.871 489.744,78 TL 137.933,47 TL 351.811,31 TL 7 11.958 606.059,17 TL 151.726,82 TL 454.332,35 TL 8 13.154 749.998,22 TL 166.899,50 TL 583.098,72 TL 9 14.469 928.122,80 TL 183.589,45 TL 744.533,35 TL 10 15.916 1.148.551,97 TL 201.948,39 TL 946.603,57 TL Toplam (TL) 107.578 5.274.033,93 TL 1.364.974,01 TL 3.909.059,92 TL 94 Projenin sabit ve değişken giderlerine ilişkin detaylar aşağıdaki gibidir (Tablo 49): Tablo 49. Kamp ve Amatör Balıkçılık Hizmet Alanı Sabit ve Değişken Giderleri. YATIRIM ÇEŞİDİ 1.Yıl (2015) Sabit Yatırımlar İnşaat Giderleri Makina Ekipman Giderleri Beklenmeyen Giderler TOPLAM İşletme Giderleri Arazi Kira Gideri Personel Giderleri Bakım Onarım Giderleri Amortisman Giderleri Enerji ve Akaryakıt Giderleri Genel Giderler Malzeme Gideri TOPLAM GENEL TOPLAM TOPLAM YATIRIM TUTARI: 2. Yıl (2016) İnşaat Dönemi 3. Yıl (2017) Faaliyetin Başlama Dönemi 219.750,00 TL 20.975,00 TL 0,00 TL 240.725,00 TL 2.600,00 TL 0,00 TL 0,00 TL 0,00 TL 0,00 TL 0,00 TL 2.600,00 TL 243.325,00 TL 0,00 TL 2.860,00 TL 36.000,00 TL 10.487,50 TL 16.048,33 TL 10.000,00 TL 1.507,92 TL 8.544,86 TL 85.448,61 TL 85.448,61 TL 328.773,61 TL b) İndirgenmiş Nakit Akım Tablosu İndirgenmiş Nakit Akım Tablosu, nakit akım tablosunu oluşturan yıllık nakit akımlarının (nakit girişleri ve nakit çıkışları) bugünkü değerinin bulunarak indirgenmiş net nakit akımının elde edilmesi esasına dayanır. Her yılın maliyeti gelirden çıkarılarak net nakit akımı elde edilmiştir. Daha sonra piyasa koşulları dikkate alınarak İndirgeme faktörü için piyasa faiz oranı % 12 ve enflasyon oranı % 10 için ayrı ayrı yıllık indirgenen net nakit akımları hesaplanmıştır. Projenin nakit akışları açısından değerlendirilebilmesi için İndirgenmiş Nakit Akım Tablosu ve İndirgenmiş karın Yıllar Bazında Grafiği aşağıda sunulmaktadır (Tablo 50, Şekil 13). 95 Tablo 50. Kamp ve Amatör Balıkçılık Hizmet Alanı İndirgenmiş Nakit Akım Tablosu. Yıllar Beklenen Yıllık Ziyaretci Sayısı Gelir (TL) Gider(TL) İndirgenmiş Kar (TL) Kar (TL) 1 6.750 168.750,00 TL 85.645,83 TL 83.104,17 TL 67.454,68 TL 2 7.425 208.828,13 TL 94.210,42 TL 114.617,71 TL 75.514,49 TL 3 8.168 258.424,80 TL 103.631,46 TL 154.793,35 TL 82.779,00 TL 4 8.984 319.800,70 TL 113.994,60 TL 205.806,09 TL 5 9.883 395.753,36 TL 125.394,06 TL 270.359,30 TL 95.255,00 TL 6 10.871 489.744,78 TL 137.933,47 TL 351.811,31 TL 100.611,02 TL 7 11.958 606.059,17 TL 151.726,82 TL 454.332,35 TL 8 13.154 749.998,22 TL 166.899,50 TL 583.098,72 TL 9 14.469 928.122,80 TL 183.589,45 TL 744.533,35 TL 10 15.916 1.148.551,97 TL 201.948,39 TL 946.603,57 TL Toplam (TL) 107.578 5.274.033,93 TL 1.364.974,01 TL 3.909.059,92 TL 89.333,71 TL 105.462,66 TL 109.864,26 TL 113.864,35 TL 117.506,28 TL 957.645,45 TL TL1.260.000,00 TL1.060.000,00 TL860.000,00 İndirgenmiş Kar (TL) Gelir (TL) TL660.000,00 Gider(TL) Kar (TL) TL460.000,00 TL260.000,00 TL60.000,00 0 2 4 6 8 10 12 Şekil 13. Kamp ve Amatör Balıkçılık Hizmet Alanı İndirgenmiş Net Nakit Akım Grafiği 96 c) Finansal Fayda - Maliyet Analizi (NBD, İKO vb.) Kamp ve Amatör Balıkçılık Hizmet Alanı’nın Net Bugünkü Değer hesaplamaları Tablo 51’de sunulmuştur. Projenin Net Bugünkü Değeri 0’dan büyüktür. Bu yüzden proje yatırımının geri dönüşünün mümkün olduğu düşünülmektedir. Tablo 51. Kamp ve Amatör Balıkçılık Hizmet Alanı Net Bugünkü Değeri Toplam Gelir (TL) Toplam Gider (TL) Toplam Kar (TL) 5.274.033,93 TL 1.364.974,01 TL 3.909.059,92 TL Toplam İndirgenmiş Kar (TL) 957.645,45 TL Soğuk Muhafaza Deposu: a) Finansal Tablolar ve Likidite Analizi Proje Gelir - Gider Tablosu Soğuk muhafaza deposu gelir - gider hesaplamasında Tablo 52‘de sunulan çalışma parametreleri dikkate alınmıştır. Tablo 52. Soğuk Muhafaza Deposu Gelir Gider Hesaplamasında Kullanılan Çalışma Parametreleri. Ortalama Balık Satış Fiyatı 4,20 TL Bir Balıkçının Sezonda Yakaladığı Balık (Kg) 2886 Kooperatife Üye Balıkçı Sayısı (Tekne Sahibi) Hizmet Bedeli (Kg Başına) 47 0,42 TL Gelirdeki Artış Oranı Giderdeki Artış Oranı Yıllık Piyasa Faiz Oranı 10% 10% 12% Yıllık Beklenen Enflasyon Oranı 10% Bu faaliyetten yararlanacak Kooperatif üyesi balıkçı sayısı 47 olarak sabit olup bir artış öngörülmemektedir. Ancak gerek yıllık hizmet maliyetlerinde ve gerekse piyasa koşullarından dolayı gelir ve giderlerde yukarıda belirtilen çalışma parametrelerindeki oranlarda yıllık bazda bir değişim öngörülmektedir. Bu parametreler dikkate alındığında proje yatırım analizi aşağıdaki gibidir (Tablo 53). 97 Tablo 53. Soğuk Muhafaza Deposu Gelir Gider Tablosu. Soğuk Muhafaza İçin Proje Analizi 190.321,90 TL Proje Yatırım Maliyeti : Yıllar Gelir (TL) Gider (TL) Kar (TL) 1 56.969,64 TL 87.814,43 TL - 30.844,79 TL 2 62.666,60 TL 96.595,87 TL - 33.929,27 TL 3 68.933,26 TL 106.255,46 TL - 37.322,19 TL 4 75.826,59 TL 116.881,00 TL - 41.054,41 TL 5 83.409,25 TL 128.569,10 TL - 45.159,85 TL 6 91.750,17 TL 141.426,01 TL - 49.675,84 TL 7 100.925,19 TL 155.568,62 TL - 54.643,42 TL 8 111.017,71 TL 171.125,48 TL - 60.107,77 TL 9 122.119,48 TL 188.238,03 TL - 66.118,54 TL 10 134.331,43 TL 207.061,83 TL - 72.730,40 TL Toplam (TL) 907.949,34 TL 1.399.535,83 TL - 491.586,49 TL 98 Projenin sabit ve değişken giderlerine ilişkin detaylar aşağıdaki gibidir (Tablo 54): Tablo 54. Soğuk Muhafaza Deposu Sabit ve Değişken Giderleri. YATIRIM ÇEŞİDİ Sabit Yatırımlar İnşaat Giderleri Makina Ekipman Giderleri Beklenmeyen Giderler TOPLAM İşletme Giderleri Arazi Kira Gideri Personel Giderleri 1.Yıl (2015) İnşaat Dönemi 2. Yıl (2016) Faaliyetin Başlama Dönemi 173.929,00 TL 16.392,90 TL 190.321,90 TL 4.800,00 TL Bakım Onarım Giderleri Amortisman Giderleri Enerji ve Akaryakıt Giderleri Genel Giderler Malzeme Gideri TOPLAM 4.800,00 TL GENEL TOPLAM 195.121,90 TL TOPLAM YATIRIM TUTARI: 0,00 TL 3. Yıl (2017) 0,00 TL 5.280,00 TL 5.808,00 TL 24.000,00 TL 26.400,00 TL Garanti 8.196,45 TL kapsamında 12.688,13 TL 12.688,13 TL 30.000,00 TL 33.000,00 TL 1.439,36 TL 1.721,85 TL 0,00 TL 0,00 TL 73.407,49 TL 87.814,43 TL 73.407,49 TL 87.814,43 TL 356.343,82 TL b) İndirgenmiş Nakit Akım Tablosu İndirgeme faktörü için diğer projelerdekine benzer şekilde piyasa faiz oranı % 12 ve enflasyon oranı % 10 için ayrı ayrı yıllık indirgenen net nakit akımları hesaplanmıştır. Projenin nakit akışları açısından değerlendirilebilmesi için İndirgenmiş Nakit Akım Tablosu ve İndirgenmiş Karın Yıllar Bazında Grafiği aşağıda sunulmaktadır (Tablo 55, Şekil 14). 99 Tablo 55. Soğuk Muhafaza Deposu İndirgenmiş Nakit Akım Tablosu. Yıllar Gelir (TL) Gider (TL) İndirgenmiş Kar (TL) Kar (TL) 1 56.969,64 TL 87.814,43 TL - 30.844,79 TL - 25.036,35 TL 2 62.666,60 TL 96.595,87 TL - 33.929,27 TL - 22.353,89 TL 3 68.933,26 TL 106.255,46 TL - 37.322,19 TL - 19.958,83 TL 4 75.826,59 TL 116.881,00 TL - 41.054,41 TL - 17.820,38 TL 5 83.409,25 TL 128.569,10 TL - 45.159,85 TL - 15.911,06 TL 6 91.750,17 TL 141.426,01 TL - 49.675,84 TL - 14.206,30 TL 7 100.925,19 TL 155.568,62 TL - 54.643,42 TL 8 111.017,71 TL 171.125,48 TL - 60.107,77 TL 9 122.119,48 TL 188.238,03 TL - 66.118,54 TL 10 134.331,43 TL 207.061,83 TL - 72.730,40 TL Toplam (TL) 907.949,34 TL 1.399.535,83 TL - - 12.684,20 TL - 11.325,18 TL - 10.111,76 TL - 9.028,36 TL 491.586,49 TL - 158.436,30 TL İndirgenmiş Kar (TL) TL0 2 4 6 8 10 12 TL(5.000,00) TL(10.000,00) TL(15.000,00) İndirgenmiş Kar (TL) TL(20.000,00) TL(25.000,00) TL(30.000,00) Şekil 14. Soğuk Muhafaza Deposu İndirgenmiş Net Nakit Akım Grafiği c) Finansal Fayda - Maliyet Analizi (NBD, İKO vb.) Soğuk muhafaza deposunun Net Bugünkü Değer hesaplamaları Tablo 56’da sunulmuştur. Projenin Net Bugünkü Değeri 0’dan küçüktür. Bu durumun, proje kar amaçlı bir çıktı hedeflemediği için Balıkçılık lojistik alanı yatırımına benzer şekilde göz ardı edilebileceği düşünülmektedir. Ayrıca Kamp ve Amatör Balıkçılık Hizmet Alanı iyi işletildiğinde diğer faaliyetlerin de maliyetini karşılayacağı düşünülmektedir. 100 Tablo 56. Soğuk Muhafaza Deposu Net Bugünkü Değeri Toplam Gelir (TL) Toplam Gider (TL) 907.949,34 TL 1.399.535,83 TL Toplam Kar (TL) - 491.586,49 TL Toplam İndirgenmiş Kar (TL) - 158.436,30 TL Devlet Bütçesi Üzerindeki Etkisi 3 Yatırım projesi de kar amaçlı olmadığından yıllar bazındaki nakit akımları incelendiğinde ilk 10 yıl için kara bağlı olarak bir kurumlar vergisi ödenmesi pek mümkün görülmemektedir. 2. Ekonomik Analiz a) Su ürünlerinin pazarlanmasına ilişkin mevcut durum Gölden avlanan balıkların çoğu Kooperatif aracılığıyla her yıl ihaleyi alan firmaya satılmaktadır. Balıkların çok az bir kısmı ise (özellikle büyük boydaki sazan balıkları) yöredeki tüketicilere direk olarak balıkçı tarafından pazarlanmaktadır. Kooperatif tarafından 2014 yılında her bir tür için aşağıda belirtilen fiyatlar üzerinden satışlar gerçekleştirilmektedir (Tablo 57). Tablo 57. 2014 yılında her bir balık türü için belirlenen satış fiyatı ve Kooperatif komisyon miktarı. Balık Türü Fiyat (TL/kg) Koopratifin Komisyonu (TL/kg) Sazan 4,75 TL 0,40 TL Sudak 9,50 TL 0,50 TL Yayın 5,75 TL 0,50 TL Kolyoz balığı 1,00 TL 0,10 TL Bıyıklı balık 1,00 TL 0,10 TL Gümüşi havuz balığı 1,00 TL 0,10 TL 2014 yılı için gerçekleştirilen ihalede balıkları almaya hak kazanan firma, balıkları öncelikle Salihli İlçesi’nde bulunan soğuk muhafaza deposuna götürmektedir. Bu depodaki ürün miktarı 8-10 tona ulaştığında (2-3 günde) balıklar taze soğutulmuş olarak Konya İli Seydişehir İlçesi’nde bulunan su ürünleri işleme tesisine ulaştırılmaktadır. Buradan da taze soğutulmuş olarak genellikle Orta doğu ülkelerine ihraç edilmektedir. Gölde yetiştiricilik yoluyla üretilen balıklar ise Alabalık ve Sazan türleri olup üreticinin en önemli sorunlarından biri de bu balıkların pazarlanmasıdır. Üreticilerin beyanına göre; 101 balıkların yaklaşık % 50’si ihracat yapan özellikle komşu İl İzmir’de bulunan su ürünleri işleme tesislerine, % 30’u İzmir, Bursa, İstanbul ve Kütahya İllerinde bulunan balık hallerine, geri kalan % 20’lik kısım ise yine komşu iller olan Denizli, Uşak, Kütahya ve Balıkesir İllerindeki perakendecilere pazarlanmaktadır. Ayrıca yetiştirici, kamuoyundaki kültür balıkçılığındaki ön yargı nedeniyle tüketim miktarının düşük seyretmesinin, nakliye bedellerinin yüksek olmasının ve destek-teşvik mekanizmasının yetersiz kalmasının pazarlamayı olumsuz etkilediğini belirtmiştir. b) Ekonomik Maliyetler Bir yatırım projesinin hayata geçirilmesi kararı verilirken yaygın bir şekilde kullanılan önemli ekonomik analizlerden birisi, Fayda-Maliyet Analizidir. Fayda-Maliyet Analizinin yapılabilmesi için söz konusu projenin ekonomik maliyetlerinin ve ekonomik faydalarının belirlenmesi ve hesaplanması gerekir. Ekonomik maliyet hesaplamaları, sabit maliyetler (kuruluş giderleri veya sabit yatırımlar olarak da adlandırılır) ile değişken maliyetler (işletme giderleri olarak da adlandırılır) bazında ayrı ayrı hesaplama ile bulunur. Söz konusu işletme veya projenin, faaliyete geçmesi için gerekli olan, ancak faaliyete geçmeden oluşan her türlü etüt proje, inşaat, alet ekipman giderleri, sabit maliyetlerini oluşturur. Demirköprü Baraj Gölü Balıkçılığının sürdürülebilirliği için yapımı planlanan 3 yatırımın (balıkçılık lojistik alanı, kamp ve amatör balıkçılık hizmet alanı, soğuk muhafaza deposu) belirtilen giderler türünden sabit maliyetler toplamı 871.036,90 TL olarak hesaplanmıştır (Tablo 58). İşletmenin faaliyete geçmesi ile oluşan her türlü üretim girdisi, pazarlama satış, amortisman vb. giderleri içeren değişken maliyetler ise, 3 yılın toplamında 456.530,51 TL olarak hesaplanmıştır. Hesaplanan amortismanların değişken maliyetlerden çıkarılması ile hesaplanan İşletme Sermayesi ise 356.440,59 TL’dir (Tablo 58). Sabit maliyetlerin yıllar bazında dağılımı incelendiğinde, yatırımların 2 yılda gerçekleştiği, değişken maliyetlerden farklı olarak 3 yıla dağılma göstermediği söylenebilir. Değişken maliyetin yıllar bazında dağılımı ise, ilk yıl için 6.000,00 TL, 2. yıl için 162.880,51 TL ve 3. yıl için 287.649,99 TL olarak hesaplanmıştır (Tablo 58). 102 Tablo 58. Giderlerin Yıllara Göre Dağılımı. YATIRIM ÇEŞİDİ Sabit Yatırımlar İnşaat Giderleri Makina Ekipman Giderleri Beklenmeyen Giderler TOPLAM 1.Yıl (2015) - TL 400.900,00 TL 173.929,00 TL 55.482,90 TL 630.311,90 TL 2. Yıl (2016) - TL 219.750,00 TL - TL 20.975,00 TL 240.725,00 TL 3. Yıl (2017) - TL - TL - TL - TL - TL İşletme Giderleri Arazi Kira Gideri Personel Giderleri Bakım Onarım Giderleri Amortisman Giderleri Enerji ve Akaryakıt Giderleri Genel Giderler Malzeme Gideri TOPLAM GENEL TOPLAM 1.Yıl (2015) 6.000,00 TL - TL - TL - TL - TL - TL - TL 6.000,00 TL 636.311,90 TL 2. Yıl (2016) 3. Yıl (2017) 9.200,00 TL 10.120,00 TL 60.000,00 TL 102.000,00 TL - TL 38.228,95 TL 42.020,79 TL 58.069,13 TL 40.000,00 TL 54.000,00 TL 2.972,42 TL 5.248,36 TL 8.687,30 TL 19.983,56 TL 162.880,51 TL 287.649,99 TL 403.605,51 TL 287.649,99 TL TOPLAM YATIRIM TUTARI: 1.327.567,41 TL Sabit Maliyetler ve İşletme Sermayesi finansmanı tamamen hibe kaynakları ile sağlanırken, sabit maliyetlerin tamamının ilk iki yılda, İşletme Sermayesinin 3 yılda sağlandığı görülmektedir. Buna göre 1. yıl için yaklaşık 636.311,90 TL’lik hibe finansmanı söz konusu iken, takip eden 2. yılda yaklaşık 403.605,51 TL ve 3. yılda 287.649,99 TL hibe finansmanı gerçekleşecektir. c) Ekonomik Faydalar Bu proje ile hayata geçirilecek olan 3 faaliyetin ilk 3 yıl süresince yıllık giderler ve gelirleri aşağıdaki Tablo’da sunulmuştur. Buna göre, 3 projenin gerçekleştirilmesi sonucunda 1. yılın sonunda 340.469,64 TL, 2. yılın sonunda 400.588,48 TL, 3. yılın sonunda 472.588,54 TL olmak üzere toplamda 1.213.646,66 TL gelir elde edilmesi hedeflenmektedir (Tablo 59). Ayrıca 1. yılın sonunda 260.136,06 TL, 2. yılın sonunda 314.375,65 TL, 3. yılın sonunda ise 357.186,42 TL olmak üzere toplamda 931.698,13 TL gider beklenmektedir (Tablo 59). Tablo 59. 3 Projenin Toplam Gelir ve Giderlerinin Yıllara Göre Dağılımı. 1.Yıl (2015) 2. Yıl (2016) 3. Yıl (2017) Toplam Gelirler 340.469,64 TL 400.588,48 TL 472.588,54 TL 1.213.646,66 TL Giderler 260.136,06 TL 314.375,65 TL 357.186,42 TL 931.698,13 TL 103 d) Ekonomik Fayda Maliyet Analizi (ENBD, İKO vb.) Projenin yatırım dönemi ve ekonomik ömrü süresince ortaya çıkan fayda ve maliyetlerin bir referans yılına (genellikle yatırımın başlangıç yılına) indirgenerek karşılaştırılması yaklaşımı anlamına gelen fayda-maliyet analizinin yapılmasında kullanılan Ekonomik Net Bugünkü Değer (ENBD) aşağıdaki gibi hesaplanır. Ekonomik Net Bugünkü Değer (ENBD) = B0-C0 + (B1-C1)/((1+r)(1+e)) + (B2C2)/((1+r)(1+e))2 + (B3-C3)/((1+r)(1+e))3+… Burada B fayda, C maliyet, r iskonto haddini ve e’de enflasyon oranını göstermektedir. ENBD > 0 ise, proje kabul edilir. 3 proje birlikte değerlendirilerek ENBD hesaplandığında; ENBD = 48.050,48 TL > 0 olduğundan projenin kabul edilmesi ve uygulanması doğru görünmese de projenin birincil hedefinin sosyal ve toplumsal fayda (Bakınız “sosyal fayda” bölümü) olduğu gözden kaçırılmamalıdır. e) Projenin Diğer Ekonomik Etkileri (katma değer etkisi vb.) Yatırım 5 kişi için istihdam sağlamakta ve çarpan etkisiyle gerek kişilerin ailelerine katkısı olmakta gerekse de toplumda sosyal riski azaltma etkisi olmaktadır. Ayrıca aktif balıkçıların ailedeki kişi sayısı ortalama 4 olarak düşünüldüğünde direk 200 kişi, yan sektörler de düşünüldüğünde toplam 500 kişinin ekonomik seviyesinde iyileşme olacağı ve bölgenin ekonomik kalkınmasında bir katkısının olacağı düşünülmektedir. 3. Sosyal Analiz a) Sosyal Fayda - Maliyet Analizi Bir politika veya uygulamadan kaynaklanan kayıp ve kazançlar ile bunların toplumdaki farklı gruplar arasındaki dağılımını göstermek için yapılan iktisadi çözümleme veya bir yatırım projesinin ulusal ekonomi açısından fayda ve maliyetlerini gösteren çözümleme Sosyal FaydaMaliyet Analizi olarak tanımlanır (Tablo 60). Analizinin yapılabilmesi için yatırım projesinin sosyal maliyetleri ile faydalarının belirlenmesi ve karşılaştırılması gerekir. Nicel olarak belirlenmesi ve ölçülmesi zor olan sosyal fayda ve maliyetlerin (Fayda Maliyet Analizi & İlgili Analiz Metotları, www.sgb.gov.tr/...%20Fayda-Maliyet%20Analizi%20(1.../...)) belirlenecek başlıklar altında olabildiğince somut ifadelerle açıklanması, karşılaştırmalı analiz yapılmasını da 104 kolaylaştıracaktır. Sosyal maliyet analizinde, girdi fiyatlardaki dalgalanmalar, ücretlerdeki dalgalanmalar, vergi beklentileri, dışsal maliyetler, çevresel açıdan da ele alınan parasal olmayan maliyetler belirlenir. Sosyal fayda analizinde, çıktı fiyatlarındaki dalgalanmalar, işgücü istihdamındaki artışların sosyal faydaları, vergi gelirleri beklentisi, dışsal faydalar, çevresel beklentileri de içeren parasal olmayan faydalar, parasal ifadelerle projenin net sosyal mevcut değeri veya projenin ekonomik getiri oranı kullanılmaktadır. Daha iyi bir çevre kalitesi, artan istihdam oranı, refah seviyesindeki artışlar gibi ek değerlendirme kriterleri de sosyal faydamaliyet analizinde destekleyici bilgi olarak kullanılabilir. (http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/guides/cost/pdf/3_full_en.pdf ) Tablo 60. Projenin Sosyal Fayda-Maliyet Tablosu. Girdi/Çıktı Gelirler/ Vergi Oranı/ Dışsal Maliyet/Fayda Fiyatları İstihdam Gelirleri Sosyal Girdi ve Maliyet fiyatlarında çıktı Çevreye, topluma Herhangi bir Çevresel atıklar, arıtma zarar enflasyon oranı herhangi ölçüsünde artış sosyal öngörüsü vardır. verici vergi kaybına tesisi, uzaklaştırma ve bir sebep maliyeti olmayacağı fosseptik ile giderilebilecektir. bulunmamaktadır. düşünülmekt edir. Sosyal İç tüketimi Gelirlerde Fayda canlandırma etkisi artış ve istihdam uzun rekabet gücü artmış ve ve komşu bölgelerde bir yeni balıkçılık bir yaratıcı bir Sistemin etki dönemde sektör beklenmektedir. ekolojisi yaratma Sürdürülebilirlik, vergi referans bölge gelirlerinde potansiyeli olan olma bir etkisi, sosyal riski de bir artış sektör. Bölgenin başlıca azaltma yaratacağı sektörleri arasında yer beklenmekte alarak daha üst sıralara dir. çıkabilme potansiyeli. etkisi, gruplararası çatışmayı etkisi, azaltma ekonomik iyileşmeye olarak durumda etkisi, bağlı ruhsal iyileşme ekonomik iyileşmenin çarpan etkisi bulunmaktadır. 105 Yapılan saha ve anket çalışmalarında Demirköprü Baraj Gölü balıkçılığında avlanan ve yetiştirilen balıkların tüketiciye ulaştırılmasında gıda hijyeni ve soğuk zincir sağlanamadığı ve bunun pazarlama sorununa yol açtığı tespit edilmiştir. Yapımı planlanan “Soğuk Muhafaza Odası” yatırımı ile bu sıkıntının ortadan kalkacağı düşünülmektedir. Bu projenin Sosyal Maliyet Analizi için girdi fiyatlarındaki dalgalanmaların hesaplanabilmesi amacıyla son 3 yıldaki fiyat değişimleri ele alınmıştır. Bu durumda girdi fiyatlarındaki dalgalanma ortalama olarak % 10 olarak hesaplanmıştır. Proje işgücü planlamasında ücret dalgalanması, ücretlerin kamu sektörü bünyesinde belirleniyor olması sebebiyle beklenmemektedir. Bu projenin yaratacağı dışsal maliyetler, çevresel atıklar olarak düşünülse de, kurulacak bir fosseptik ile söz konusu maliyetlerin minimize edilmesi mümkündür. Sosyal fayda değerlendirmesinde daha nitelikli işgücü istihdamının yaratacağı sektörel ve toplumsal faydalar, merkezin bilgi ve balık üretimi ile yaratacağı vergi gelirlerindeki artış, dışsal fayda bakımından merkezde üretilecek bilgi ve danışmanlık hizmeti ile sektörün sürdürülebilirliğinin sağlanması ve toplamda üretim hacminin genişlemesi yolu ile işletmelerin verimliliğinin ve sürdürülebilirliğinin garantisi olarak sıralanabilir. Net göstergeler olması bakımından yapılmış olan saha çalışmasının ilgili bölümleri de aşağıda verilmiştir: S.S. Köprübaşı Su Ürünleri Kooperatifi’ne üye, ruhsatlı balıkçı teknesi sahibi 47 balıkçıdan 44’ünün örneklendiği anket çalışmasına göre balıkçıların ortalama 4 kişiye bakmakla yükümlü olduğu tespit edilmiştir. Bakmakla yükümlü olunan kişi sayısı, 2-8 arasında değişmekte olup toplamda ise 178 kişidir (Tablo 61). Tablo 61. Balıkçıların bakmakla yükümlü olduğu kişi sayısı. N Ortalama Standart sapma Minimum Maksimum Toplam 45 3,96 1,261 2 8 178 Balıkçıların yaklaşık yarısı (% 51,1) hanelerinden 1-3 kişi ile birlikte balıkçılık yapmaktadır. Balıkçıların % 48,9’u ise hanelerinden biriyle beraber çalışmamaktadır (Tablo 62) 106 Tablo 62. Hanede birlikte balıkçılık yapılan kişi sayısı. Kişi sayısı 0 1 2 3 Toplam Frekans 22 12 10 1 45 % 48,9 26,7 22,2 2,2 100,0 Demirköprü Baraj Gölü balıkçılığının sürdürülebilirliği için hedeflenen faaliyetlerin gerçekleştirilmesi, balıkçılar ve aileleri olmak üzere toplamda 223 kişi için doğrudan fayda sağlayacaktır. b) Sosyo - Kültürel Analiz (katılımcılık, cinsiyet etkisi vb.) Yapılan anket çalışması ile Demirköprü Baraj Gölü’ndeki balıkçıların sosyo-kültürel durumlarına ilişkin aşağıdaki bilgiler elde edilmiştir: Balıkçıların çocuk sayısı 1-4 arasında değişmekte olup ortalama 2,33 ± 0,739 olarak tespit edilmiştir (Tablo 63). Tablo 63. Balıkçıların çocuk sayısı. N Ortalama Standart sapma Minimum Maksimum Toplam 45 2,33 0,739 1 4 105 Balıkçıların % 80’inin sosyal güvenlik kurumuna aktif durumda üye oldukları belirlenmiştir (Tablo 64). Tablo 64. Balıkçıların sosyal güvenlik kurumuna üyelik durumu. Üyelik durumu Aktif üye Emekli Toplam Frekans % 36 80,0 8 20,0 44 100,0 Tablo 65‘de görüldüğü üzere aktif üye olunan sigorta kurumları içerisinde ilk sırayı % 38,9 ile Bağ-Kur almaktadır. Onu sırasıyla Genel Sağlık Sigortası, Tarım sigortası, SSK ve yeşil kart takip etmektedir. 107 Tablo 65. Aktif üye durumundaki balıkçının sigorta kurumu. Sigorta kurumu Frekans % Bağ-Kur 14 38,9 Genel Sağlık Sigortası 8 22,2 (GSS) Tarım Sigortası 7 19,4 SSK 5 13,9 Yeşil Kart 2 5,6 36 100,0 Toplam Emekli balıkçıların (8 kişi) % 75’inin Bağ-Kur’dan emekli olduğu tespit edilmiştir (Tablo 66). Tablo 66. Emekli durumdaki balıkçının sigorta kurumu. Sigorta kurumu Frekans % Bağ-kur 6 75 SSK Tarım Sigortası Toplam 1 1 8 12,5 12,5 100,0 Demirköprü Baraj Gölü’nde balıkçılık yapan ve ruhsatlı balıkçı teknesine sahip 47 kişinin tamamı S.S. Köprübaşı Su Ürünleri Kooperatifi’ne üyedir. Bu kişilerden % 94’ünün (44 kişi) örneklendiği anket çalışmasında balıkçıların kooperatife ilişkin düşünceleri, Likert Ölçeği kullanılarak tespit edilmiştir Ölçekte olumsuzdan olumluya doğru olmak üzere cevaplara 1-5 arasında değer verilmiştir (1: Kesinlikle katılmıyorum; 2: Katılmıyorum; 3: Kararsızım; 4: Katılıyorum; 5: Kesinlikle katılıyorum). Tablo 67‘de cevapların ortalama ve standart sapma değerleri verilmiştir. Balıkçılar, kooperatifin eğitim seminerlerine aracı olmasında ve girdi temini sağlamasında “kararsız” cevabını vermişlerdir. Kooperatifin sosyal statü/aidiyet duygusu vermesinin yanı sıra evrak takibi, sorunların gündeme getirilmesi ve takibi, balık satışı, kredi alma ve olanaklar sağlama konularında ise kendilerine yardımcı olduklarını düşünmektedirler. Balıkçılar, aidat (komisyon) ücretinin ise yüksek olmadığını belirtmişlerdir (2,08). 108 Tablo 67. Balıkçıların Su Ürünleri Kooperatifi’ne ilişkin düşünceleri. Standart Su Ürünleri Kooperatifi’ne İlişkin Düşünceler N Ortalama Bana balık satışında yardımcı olur 44 4,45 0,901 Bana evrak temini ve takibinde yardımcı olur 44 4,32 0,883 44 4,14 1,025 Bana sosyal statü/aidiyet duygusu verir 44 3,91 1,158 Bana olanaklar sağlamaktadır 44 3,66 1,311 Bana kredi almamda yardımcı olur 44 3,45 1,486 Eğitim seminerlerine aracı olur 44 3,25 1,416 Bana girdi temininde yardımcı olur 44 3,25 1,496 Aidat ücretinin yüksek olduğunu düşünüyorum 37 2,08 1,320 Balıkçılığa ilişkin sorunların gündeme getirilmesi ve takibinde yardımcı olur sapma Balıkçılıktan memnuniyet durumuna ilişkin verilen cevapların ortalama değerleri Tablo 68’de görülmektedir. Balıkçılar, sektörde çalışmaktan mutlu olduklarını, aile mesleği olan balıkçılığı sevdikleri için yaptıklarını, ailelerinin de balıkçılık yapmalarından mutlu olduklarını belirtmişlerdir. Ancak buna karşılık çalışma koşullarının ağır olduğunu, kötüye gittiğini düşündükleri balıkçılık mesleğini ailelerinin devam ettirmesini istememektedirler. Balıkçılıktan elde edilen gelirden memnuniyet ve alternatif meslekler konularında kararsız kalmışlardır. Tablo 68. Balıkçıların balıkçılıktan memnuniyet durumları. Balıkçılıktan Memnuniyet Durumu Standart N Ortalama Balıkçılık sektörünün kötüye gittiğini düşünüyorum 45 4,31 1,164 Ailem de balıkçılık yapmamdan memnundur 45 3,76 1,190 Balıkçılığı sevdiğim için bu işi yapıyorum 45 3,73 1,452 Bu sektörde çalışmak beni mutlu ediyor 45 3,67 1,187 Çalışma koşullarının çok ağır olduğunu düşünüyorum 45 3,51 1,471 Balıkçılık aile mesleğimizdir 44 3,45 1,591 Balıkçılıktan elde ettiğim gelirden memnunum 45 2,91 1,395 Başka alternatifim olsa da balıkçılık yapardım 45 2,69 1,649 45 2,22 1,295 Gelecekte de ailemdekiler bu mesleğe devam etsin isterim sapma 109 Balıkçıların balıkçılığa ilişkin düşüncelerini yansıtan cevapların ortalama değerleri Tablo 69‘da görülmektedir. Balıkçılar, balıkçılıktan birikim yapamadıklarını ve ek iş yapmaya mecbur olduklarını vurgulamışlardır. Gölde stokların azaldığı ve balıklandırmanın yetersiz olduğu belirtilmiştir. Balıkçılar, avlanma sezonunun kısa olduğu ve yeniden düzenlenmesi gerektiğini düşünmektedirler. Multifilament ağların verimsiz olduğunu düşünen balıkçılar misina ağların daha verimli olduğunu ve kullanımının serbest bırakılması gerektiğini belirtmişlerdir. Balıkçılar ayrıca göldeki balık yetiştiriciliğinin avcılık faaliyetlerini olumsuz etkilediğini bildirmişlerdir. Tablo 69. Balıkçıların balıkçılığa ilişkin düşünceleri. Balıkçılığa İlişkin Düşünceler N Ortalama Gölde misina ağlar serbest bırakılmalıdır Gölde misina ağların daha verimli olduğunu düşünüyorum Gölde balık stoklarının azaldığını düşünüyorum Balıkçılık yaparken ek is yapmaya mecburum Balık yetiştiriciliği gölde avcılığı olumsuz etkilemektedir Gölde balık avı sezonu stokların devamlılığı için yeniden belirlenmelidir Gölde balık avı sezonunun kısa olduğunu düşünüyorum Elde edilen gelir, komisyoncu, kooperatif, tüccar ve balıkçı arasında hakça paylaşılmaktadır Gölde yasak yöntemle avcılık balıkçılığı olumsuz etkilemektedir Gölden balıkçılıkla elde edilen balıkların birim fiyatları makuldur Gölden avlanan balıklar işlenerek satılmalıdır Gölde balık avında kullanılan av araçları uygundur Balıkçılıktan tüm masraflarımı karşılıyorum Su ürünleri ile ilgili yasal düzenlemelerden memnunum Bu sektörde hak ettiğimi kazandığıma inanıyorum Gölde ışık, elektrik, dinamit vb yasak şekilde avcılık yapılmaktadır Balıkçılık konusunda kamudan ve bilimsel kuruluşlardan yeterli eğitim almaktayız Gölde balıklandırma yeterlidir Balıkçılıktan birikim yapabiliyorum Gölde multiflament (iplik) ağlarla avcılığın verimli olduğunu düşünüyorum 45 4,76 Standart sapma 0,712 45 4,73 0,780 44 45 45 4,45 4,36 4,22 1,044 1,026 1,259 45 4,02 1,138 45 3,96 1,147 45 3,89 1,247 44 3,64 1,557 45 3,51 1,272 45 45 45 45 45 3,22 2,91 2,47 2,47 2,27 1,312 1,459 1,254 1,424 1,232 45 2,18 1,370 45 2,04 1,167 44 45 1,77 1,69 1,031 0,973 45 1,40 0,939 Avlanma yasağı döneminde (Mart- Mayıs) balıkçıların en önemli geçim kaynağını % 65,9 ile tarım ve hayvancılık sektörü oluşturmaktadır (Tablo 70). 110 Tablo 70. Avlanma yasakları döneminde balıkçıların geçim kaynakları. Yıl aralığı Frekans % Tarım ve hayvancılık 29 65,9 Diğer 14 31,8 Esnaf, küçük işyeri Toplam 1 44 2,3 100,0 Demirköprü Baraj Gölü Balıkçılığının sürdürülebilirliği için düşünülen 3 yatırımın göl kaynaklarını ortak kullanan amatör ve ticari balıkçılık grupları arasındaki çatışmaları minimalize edeceği düşünülmektedir. Ayrıca yatırımlar, az gelişmiş ve tarıma dayalı bir ekonomiye sahip olan Köprübaşı İlçesi’nde sosyal riskin azaltılmasına da katkı sağlayacaktır. c) Projenin Diğer Sosyal Etkileri Projede öngörülen 3 yatırımın tamamlanması ile balık pazarlamasının artışıyla kişi başına düşen ortalama balık tüketiminin artması ve böylelikle daha sağlıklı beslenme yoluyla nesillerin yetişmesine katkı sunulması beklenmektedir. Balıkçılığın diğer sektörler arasındaki kurumsal imajının artacağı, kurulacak kamp ve amatör balıkçılık hizmet alanı ile bölgenin bir çekim alanına dönüşeceği ve amatör balıkçıların çevreye verebileceği zararların minimize edileceği düşünülmektedir. Proje ile gruplar arası çatışmalar (ticari ve amatör balıkçılık arasındaki) azalacak ve toplumsal barışa katkı sağlanacaktır. Aynı zamanda 3 yatırımda çalıştırılacak 5 personel ile gelir ve istihdam atışı hedeflenmektedir. Balıkçılık sektörüne yapılacak bu yatırımın bölge ve dolayısıyla ülke genelinde ekonomik ve sosyal faydalar sağlayacağı ve bölgenin sürdürülebilir kalkınmasına destek sağlayacağı düşünülmektedir. 4. Bölgesel Analiz Bu projenin hayata geçmesi ile bölgede su ürünleri elde etme ve pazarlama olanakları artırılacak olup bu durum bölge ekonomisine katkıda bulunacaktır. Projenin bölge için olumlu ve olumsuz getirilerinin daha net ortaya konabilmesi adına “Proje Bölgesel GZFT (SWOT) Analizi” yapılarak Tablo 71’de sunulmuştur. 111 Tablo 71. Projenin Bölgesel GZFT (SWOT) Analizi. GÜÇLÜ YANLAR ZAYIF YANLAR 1) Bölgede güçlü bir örgütlenme (Kooperatif) 1) Bölgede avlanan balıklar için tek alıcının bulunması 2) Bölge hakimiyeti balıkçılarının teknikleri konusunda farklı avlanma 2) Komşu tecrübeye sahip olması 3) Gölde ilçelerin ekonomik ve sosyal gelişmişlik açısından Köprübaşı İlçesi’nden önde olması ticari geçmişte değere büyük sahip balıkların miktarlarda bulunma potansiyeli 4) Avlanan ve yetiştirilen balıkların Köprübaşı İlçesi dışında komşu İlçelerde tüketilebilme potansiyeli FIRSATLAR TEHDİTLER 1) Yerel yönetimlerin konuya oldukça duyarlı 1) Gediz olması 2) Gölün eski durumuna balıkçılığın sektörlerden kirliliğinin biri kavuşması 2) Yasadışı avcılık bölgede olma öncü 3) Kontrolsüz ve bilinçsiz amatör balıkçılık potansiyelinin 4) Göle erozyon nedeniyle askıda katı madde bulunması girişi Eylem Köprübaşı arıtacak kaynaklı önlenememiş olması durumunda 3) “Gediz Nehri Planı” kapsamında İlçesi’nin evsel atıklarını arıtma tesisi yapımının bir planlanmış olması 4) İç tüketimin uygun politikalar ile canlandırılabilme potansiyelinin bulunması 5) Proje sahasının teşvik alanı olan Manisa İli sınırları içinde yer alması 6) Projenin yaratacağı destek ile sektörün ekonomik çarpan etkisiyle tedarikçi ve müşteri kuruluşlara yaratacağı pozitif etki ile bölge ekonomisine olan olumlu katkısı. 7) Gelişen teknolojiye ve su ürünlerine olan talebin artmasına paralel olarak ülkemiz açısından su ürünleri çok yüksek bir potansiyel oluşturmaktadır. Proje ile bu 112 potansiyelin geliştirilmesi ve kullanılması-yönlendirilmesi doğru mümkün olacaktır. 8) T.C. Ekonomi Bakanlığı’na bağlı kurulan Su Ürünleri Tanıtım Grubu çalışmalarına göre, su ürünleri sektörünün, ülkemizin 3 tarafının denizlerle çevrili olması, göl ve akarsularımızın fazla olması, denizlerimizde çok çeşitli türler bulunması, hedef pazarlara özellikle AB pazarına yakın olmamız, balık tüketimi konusunda bilinçlendirme çalışmaları yapılması, iç piyasanın gelişme potansiyeli taşıması, AB’yle bütünleşme sürecinde kalite ve sağlığa uygunluk bilincinin gelişmesi, yabancı sermaye girişi olması fırsatlarına sahip olması, aynı zamanda bu projenin de fırsatlarını göstermektedir. 9) Düşük yurt içi su ürünleri tüketiminin aynı zamanda sektörün gelişmeye açık olduğunun göstergesi olması. 10) Varolan problemlerin uygun çözüm stratejileri ve projelerle çözülebilir nitelikte olması araştırmacılar için bir fırsat oluşturmaktadır. Köprübaşı İlçesi, Devlet Planlama Teşkilatı’nın 2004 yılında yayınladığı “İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması” na göre değerlendirmeye alınan 872 İlçe içerisinde gelişmişlik olarak 539. Sırada yer almaktadır. Gelişmişlik endeksi değeriyle (- 0,39239) 4. Gelişmişlik Grubu’nda yer almaktadır (Dinçer ve Özaslan, 2004). Planlanan 3 yatırım, bölgenin sosyal gelişmişliğine de katkı sağlayacaktır. Özellikle “Kamp ve Amatör Balıkçılık Hizmet Alanı” ile sosyal gelişmişlik indeksinde yer alan “Hizmetler Sektöründe Çalışanlar Oranı (%)” ve “İşsizlik oranı” parametrelerinde iyileştirme sağlayacaktır. 113 Elde edilecek gelir artışı ise bölgenin sosyal gelişmişlik endeksinde “Fert başına genel bütçe geliri”, “Vergi gelirlerinin ülke içindeki payı” ve “Tarımsal üretimin ülke içindeki payı” parametrelerinde üst sıralara yükselmesini sağlayacaktır. Projenin bölgesel katkısını daha iyi tanımlamak için bölge balıkçılığının analiz edilmesi gerekmektedir. Bu analiz içinse anket verileri içindeki balıkçılığa ilişkin ekonomik parametreler (sermaye, gelir, gider vb) dikkate alınmış ve balıkçılar gruplandırılmıştır. Balıkçıların sahip oldukları tekne ve av araçları balıkçılık sermayesini oluşturmaktadır. Tablo 72’de Demirköprü Baraj Gölü Balıkçı Filosu’nun toplam sermayesinin 793.385,00 TL olduğu ve bunu oluşturan sermaye kalemlerinin yüzde dağılımları incelendiğinde ilk sırayı % 35,1 ile ağların aldığı görülmektedir. Onu takip eden pinter (% 31,9) ve tekne (% 31,1) yüzdelerinin de ağ değerine yakın olduğu tespit edilmiştir (Tablo 72). Tablo 72. Balıkçılık sermayesi. Balıkçılık sermayesi (TL) Ağ değeri N Minimum Maksimum Ortalama ± standart sapma Toplam % 45 0 19.600 6.190 ± 4226,5 278.575 35,1 Pinter değeri 45 0 24.500 253.460 ± 5632,4 253.460 31,9 Tekne değeri 45 3.000 11.000 6.017 ± 2.150,5 246.700 31,1 Paraketa değeri 45 0 2.400 325 ± 460,7 14.650 1,8 Toplam 45 800 38.500 18.031 ± 9.158,8 793.385 100,0 Demirköprü Baraj Gölü’nde balıkçılık filosunu daha iyi tanımlamak adına Kümeleme Analizi (k-means yöntemi) ile gruplandırma yapılmıştır. Benzer potansiyele sahip olanlar benzer miktarda av elde edecekler ve girdileri benzer olanların çıktıları da benzer olacaktır. Bu düşünceyle ve balıkların gölde homojen dağılım gösterdiği, balıkçıların eşit deneyim ve bilgiye sahip olduğu ve balık yakalama şanslarının eşit olduğu varsayılarak “akaryakıt”, “ağ miktarı ve tipi”, “parakete miktarı”, “pinter miktarı”, “çalışılan gün sayısı” değişkenleri kümeleme faktörleri olarak değerlendirilmiştir. Akaryakıt sarfiyatı 4’e (0-1.500; 1.501-3.000; 3.001-4.500; 4.500 ve üstü), çalışılan gün 3’e (100 ve altı; 101-200; 200 üstü), ağ miktarı (posta) 3’e (0-20; 21-40; 40 ve üstü), paraketa ve pinter miktarları ise 4’e (0; 1-200; 201-300; 301 ve üstü) bölünerek gruplandırılmıştır. Ağ, paraketa ve pinter, toplam balık cirosu ve sezon masrafı gruplarında gruplar arası (kümeler arası) farklılığın istatistiksel olarak anlamlı olduğu (p < 0,05) Anova testi ile tespit edilmiştir (Tablo 73). 114 Tablo 73. Grupların test edilmesi (Anova). Akaryakıt Grup Çalışılan Gün Grup Ağ Grup Paraketa Grup Pinter Grup Gruplar arası Gruplar içinde Toplam Gruplar arası Gruplar içinde Toplam Gruplar arası Gruplar içinde Toplam Gruplar arası Gruplar içinde Toplam Gruplar arası Gruplar içinde Toplam Toplam balık Gruplar arası cirosu Gruplar içinde Toplam Sezon masrafı Balıkçılık karı Gruplar arası Gruplar içinde Toplam Gruplar arası Gruplar içinde Toplam Kareler toplamı 1,626 2 Ortalama kareler 0,813 36,374 42 0,866 38,000 1,150 44 2 0,575 17,161 42 0,409 18,311 3,117 44 2 1,559 17,861 42 0,425 20,978 44 40,283 2 20,141 22,517 42 0,536 62,800 44 17,698 2 8,849 31,502 42 0,750 49,200 44 378809826,557 2 189404913,27 9 42 53716256,337 2256082766,14 3 2634892592,70 0 97847650,224 sd F Sig. 0,939 0,399 1,408 0,256 3,665 0,034* 37,56 0,000* 9 11,79 0,000* 8 3,526 0,038* 44 2 48923825,112 481565571,554 42 11465846,942 579413221,778 44 99471496,962 1733051736,51 6 1832523233,47 8 2 49735748,481 42 41263136,584 4,267 0,021* 1,205 0,310 44 Not: (*): İlişki (p ≤ 0.05) Değişkenlere ilişkin gruplar, az, orta ve çok olarak değerlendirilerek 3 genel grup tanımlanmıştır (Tablo 74): 1. Grup; az akaryakıt harcayan, az çalışan (gün olarak), en düşük ağ miktarına sahip, paraketası olmayan, pinteri orta miktarda bulunan, balıkçılık masrafı, balıkçılıktan elde ettiği kar ve balık cirosu düşük balıkçılar olarak belirlenmiştir. Filonun yarısından fazlasının (26 balıkçı) bu grupta yer alması balıkçılığın ekonomik olmaktan çıktığının bir başka göstergesidir. 115 2. Grup; orta miktarda yakıt tüketimine sahip, çok çalışan (gün olarak), ağ miktarı çok, paraketa miktarı orta düzeyde, pinter miktarı çok, balıkçılık masrafı, balıkçılıktan elde ettiği kar ve balık cirosu yüksek balıkçılık olarak tanımlanmıştır. 9 balıkçının yer aldığı bu grup “Pinterci grup” veya “Yayın ve Sazancı Grup” olarak da isimlendirilebilir. 3. Grup; çok yakıt tüketen, az çalışan (gün olarak), ağ miktarı orta düzeyde, paraketa miktarı çok ve balık cirosu düşük balıkçılık olarak belirlenmiştir. 10 balıkçının yer aldığı bu grup ise “Paraketacı grup” veya “Yayıncı grup” olarak da isimlendirilebilir. Tablo 74. Kümelerdeki değişken kategorilerinin baskınlıkları Kümeleme 2 2 3 2 2 2 1 2 2 2 0 1 Akaryakıt Grup Çalışılan Gün Grup Ağ Grup Paraketa Grup Pinter Grup 3 3 2 2 3 0 ANOVA Kümeleme Ortalama Kare sd 2,063 2 Akaryakıt Grup Çalışılan Gün Grup Ağ Grup Paraketa Grup Pinter Grup Hata Ortalama Kare 0,873 F Sig. sd 42 Ortalama Kare 2,363 sd 0,107 ,575 2 0,409 42 1,408 0,256 1,559 20,141 8,849 2 2 2 0,425 0,536 0,750 42 42 42 3,665 37,569 11,798 0,034 0,000 0,000 Gruplar arası ve grupların toplam balık cirosu ile olan korelasyon ilişkileri incelendiğinde; akaryakıt grup ile çalışılan gün grup arasında ve pinter grup ile toplam balık cirosu arasındaki ilişkilerin istatistiksel olarak anlamlı olduğu tespit edilmiştir (p < 0,05) (Tablo 75). Tablo 75. Gruplar arası korelasyon ilişki durumu. Akaryakıt Grup Çalışılan Gün Grup Ağ Grup Paraketa Grup Pinter Grup Toplam balık ciro Not: Çalışılan Gün Grup Ağ Grup Paraketa Grup Pinter Grup ,341* -,130 -,068 -,034 -,051 ,238 ,227 ,126 ,237 -,104 ,175 ,094 ,269 ,130 ,361* (*): ilişki (p ≤ 0.05); 116 Balıkçıların sezonluk toplam masrafını oluşturan gider kalemleri incelendiğinde; en büyük tutarın % 46,5 ile “ağ gideri”ne ait olduğu tespit edilmiştir. Onu sırasıyla “akaryakıt”, “kooperatife ödenen komisyon” ve “tekne bakım onarım gideri” takip etmektedir. Bu 4 gider kalemi toplam sezonluk masrafın % 91,7’sini oluşturmaktadır. Tekne başına sezonluk toplam masraf ise 3.750-21.860 TL arasında değişmekte olup ortalama 9.264 ± 3.856,4 TL olarak hesaplanmıştır. Balıkçılık filosunun bir sezonda yaptığı toplam masraf ise 416.873 TL olarak belirlenmiştir (Tablo 76). Tablo 76. Bir sezon için tespit edilen balıkçılık giderleri (Kooperatife ödenen komisyon gideri; Sazan için 0,4 TL/kg; Sudak ve yayın için 0,5 TL/kg ve diğer türler için 0,1 TL/kg’dır). Sezonluk giderler (TL) Ağ gideri N % Kümülatif % 4.311 ± 2.729,3 194.000 46,5 46,5 2.598 ± 1.491,6 116.890 28,0 74,5 42.129 10,1 84,6 658 ± 393,1 29.600 7,1 91,7 3.900 470 ± 1.148,9 21.169 5,1 96,8 0 6.500 151 ± 969,0 6.800 1,6 98,4 0 500 140 ± 103,8 6.285 1,5 100 3.750 21.860 Ortalama ± standart sapma Minimum Maksimum 45 0 15.000 Akaryakıt gideri 45 560 6.000 Kooperatife ödenen komisyon gideri 45 35 2.830 936 ± 675,2 Tekne bakım onarım gideri 45 0 1.500 Sigorta gideri 45 0 Ceza gideri 45 Giyim gideri 45 Toplam masraf 45 Toplam 9.264 ± 3.856,4 416.873 100,0 Balıkçılık parametreleri arasındaki korelasyon ilişkileri incelendiğinde; balık cirosu ile sezon masraf ve sazan miktarı arasında, Ağ miktarı ile ağ gideri, sezon masraf ve gümüşi havuz balığı miktarı arasında, ağ gideri ile pinter miktarı ve sezon masraf arasında, sezon masraf ile sazan masraf arasında, sazan miktarı ile yayın miktarı arasında pozitif yönde güçlü ilişkiler (**: p ≤ 0.01) tespit edilmiştir (Tablo 77). 117 Tablo 77. Korelasyon İlişkileri (BGM: Balıkçılık gelirinden memnuniyet; ÇG: Çalışılan gün; SaM: Sazan miktarı; SuM: Sudak miktarı; YM: Yayın miktarı; GM: Gümüşi havuz balığı miktarı; KM: Kolyoz miktarı; BM: Bıyıklı balık miktarı). Balık ciro Ağ miktarı BGM Ağ Gideri Pinter miktarı ÇG Sezon masraf SaM SuM Ağ miktarı BGM Ağ Gideri Pinter miktarı ÇG Sezon masraf SaM SuM YM GM ,276 -,196 ,057 ,267 ,768** -,011 ,301* ,323* -,077 ,450** ,176 -,006 ,301* -,090 ,059 ,511** ,547** ,029 ,669** ,498** ,015 ,904** ,200 -,195 ,190 ,322* ,134 ,424** ,226 ,234 ,207 ,262 ,006 ,211 ,299* ,168 YM ,835** ,124 -,184 ,169 ,239 ,099 ,354* ,626** ,088 GM ,328* ,491** -,126 ,313* ,030 ,196 ,144 ,202 ,035 ,179 KM ,307* ,030 ,130 ,033 ,073 ,238 ,313* ,261 ,159 ,115 -,035 BM ,168 ,167 -,058 ,129 ,341* ,245 ,320* ,138 ,254 ,017 -,203 Not: ilişki. KM ,532** (*): ilişki (p ≤ 0.05); ( **)(**): güçlü ilişki (p ≤ 0.01); ( ***): çok güçlü ilişki (p ≤ 0.001); ( -): negatif Balıkçıların bir sezonda balıkçılık dışı ve balıkçılıktan elde ettikleri gelirler incelendiğinde ise; ortalama 6.712 ± 8.655,4 TL olan balıkçılık dışı gelirin toplam gelirin % 38,4’ünü oluşturduğu tespit edilmiştir. Balıkçılık dışı gelirler (çiftçilik, emeklilik, diğer, ücretli çalışma ve kira gelirleri) içerisinde çiftçilik geliri % 22,7’lik bir payla ilk sırada yer almaktadır. Bir sezonda elde edilen kişi başı balıkçılık geliri ise 350 TL ile 32.800 TL arasında değişmekte olup ortalama 10.778 ± 7.738,5 TL olarak hesaplanmıştır. Balıkçılık dışı gelirlerin eklenmesiyle birlikte kişi başı gelir 1.425 TL ile 61.825 TL arasında değişmekte olup ortalama 17.490 ± 12.691,6 TL olarak hesaplanmıştır (Tablo 78). 118 Tablo 78. Bir sezonda balıkçılık dışı ve balıkçılıktan elde edilen gelirler. Sezonluk gelirler (TL) N Minimum Maksimum Ortalama ± standart sapma Toplam % Çiftçilik geliri 45 0 30.000 3.966 ± 6.200,6 178.500 22,7 Emeklilik geliri 45 0 13.200 1.744 ± 3.877,5 78.480 10,0 Diğer gelirler 45 0 25.000 616 ± 3.728,4 27.700 3,5 Ücretli çalışma geliri 45 0 9.500 342 ± 1.455,6 15.370 2,0 Kira geliri 45 0 2.000 44,4 ± 1.491,6 2.000 0,3 Balıkçılık dışı gelirler toplamı 45 0 43.200 6.712 ± 8.655,4 302.050 38,4 Balıkçılık geliri 45 350 32.800 10.778 ± 7.738,5 485.012 61,6 45 1.425 61.825 Toplam gelir 17.490 ± 12.691,6 787.062 100,0 Demirköprü Baraj Gölü balıkçılığının gelir gider durumu incelendiğinde balıkçıların kişi başı gelir ve giderleri arasında büyük farklar olduğu Tablo 79‘da görülmektedir. Balıkçılık sermayesi 800-38.500 TL, balıkçılık geliri 350-32.800 TL, balıkçılık gideri 3.750-21.860 TL, balıkçılık dışı gelir ise 0-43.200 TL arasında değişmektedir. Ortalama değerlere bakıldığında balıkçıların 18.031 ± 9.158,8 TL sermaye ile balıkçılıktan 10.778 ± 7.738,5 gelir elde ettikleri fakat 9.264 ± 3.856,4 TL gider nedeniyle elde edilen balıkçılık karının 1.514 ± 7.119,8 TL’de kaldığı görülmektedir. Balıkçılar balıkçılık dışı gelirler (6.712 ± 8.655,4 TL) sayesinde toplam karlarını 8.226 ± 12.632,6 TL’ye yükseltebilmişlerdir. Balıkçıların beyanına bağlı değerler kullanılarak yapılan hesaplamalar sonucunda bazı balıkçıların zarar ettikleri de (-11.216 TL) tespit edilmiştir. Bu tablo balıkçılığın mevcut durumda ekonomik sürdürülebilirliğini kaybettiğini ancak yan gelirler (çiftçilik vb) sayesinde devam ettirilmeye çalışıldığını göstermektedir. 119 Tablo 79. Demirköprü Baraj Gölü balıkçılığı sezonluk gelir-gider durumu. N Balıkçılık sermayesi (A) 45 Ortalama ± standart sapma Minimum Maksimum Toplam 800 38.500 18.031 ± 9.158,8 793.385 Balıkçılık geliri (B) 45 350 32.800 10.778 ± 7.738,5 485.012 Balıkçılık gideri (C) 45 3.750 21.860 9.264 ± 3.856,4 416.873 Balıkçılık kar (D=B-C) 45 -11.216 20.050 1.514 ± 7.119,8 68.139 Balıkçılık dışı gelir* (E) 45 0 43.200 6.712 ± 8.655,4 302.050 Toplam kar (F=D+E) 45 -10.216 54.175 8.226 ± 12.632,6 370.189 * Balıkçılık dışı gelirlerin oluşumundaki maliyetler göz ardı edilmiştir. Balıkçıların yarıdan fazlasının (26 kişi; % 57,7) balıkçılıktan dolayı borçlu olduğu belirlenmiş olup filonun toplam borcu 111.900 TL olarak hesaplanmıştır. Filonun borç miktarının balıkçılık sermayesinin % 14,1; balıkçılık karının ise yaklaşık bir buçuk katı oranında borcu olduğu anlaşılmaktadır. Bu borcun tamamı balıkçılıktan kaynaklandığı düşünülse dahi bu borç döndürülebilir bir niteliğe sahiptir. Borç kalemleri incelendiğinde bankaya olan borçlar % 60,1 ile ilk sırayı almakta, onu şahsa olan borçlar (% 34,0), kooperatife olan borçlar (% 5,5) ve diğer borçlar (% 0,4) takip etmektedir (Tablo 80). Tablo 80. Balıkçıların borç durumları. Borçlar (TL) N Maksimum Ortalama ± standart sapma Toplam % Banka 8 24.000 1.496 ± 4.542,0 67.300 60,1 Şahıs 12 8.500 847 ± 1.851,7 38.100 34,0 Kooperatif 5 2.000 136 ± 426,0 6.100 5,5 Diğer 1 400 9 ± 59,6 400 0,4 Toplam 26 24.000 2.486 ± 4.650,7 111.900 100,0 120 5. Duyarlılık Analizi Duyarlık Analizinde tek bir değişken değerindeki değişimlerin ekonomik olarak etkileri test edilir. Duyarlılık Analizi olarak da bilinen bu yöntem ekonomik analizlerde yaygın olarak kullanılır. Her aşamada sadece bir değişken değeri değiştirilerek değişim karşısındaki NBD değişimi incelenir. Dolayısı ile bu teknik yatırım projelerindeki kara geçiş noktasını da göstermek için idealdir. Her üç faaliyet için hesaplanan duyarlılık analizi sonuçları Tablo 81, 82 ve 83’de sunulmuştur. Parametrelere ait değerler, tablolarda görülen ilk yıl için işletme maliyetlerini (değişken maliyetler) karşılama noktasının altına indiğinde söz konusu faaliyetin zarar edeceği, 10 yıl sonunda kara geçiş noktasının üstüne çıktığında ise kara geçileceği düşünülmektedir. Bu iki nokta arasındaki değerlerde ise ancak işletme maliyetleri karşılanabilecektir. “Giderlerdeki artış oranı”, “yıllık piyasa faiz oranı” ve “yıllık beklenen enflasyon oranı” parametreleri dışsal faktörler olduğu için kontrol etmek mümkün değildir ve bu nedenle duyarlılık analizinde kapsam dışında tutulmuşlardır. Tablo 81. Soğuk muhafaza deposu duyarlılık analizi. Parametre Ortalama balık satış fiyatı Bir balıkçının sezonda yakaladığı balık (kg) Gelirdeki artış oranı İşletme maliyetlerini (değişken maliyetler) karşılama noktası* 6,47 TL 4449 70% Kara geçiş noktası 9,21 TL 6326 32% * İlk yıl için Tablo 82. Kamp ve amatör balıkçılık hizmet alanı duyarlılık analizi. Parametre Her yıl beklenen ziyaretçi artış oranı Her yıl hizmet fiyat öngörülen artış miktarı İlk yıl kişibaşı birim ortalama hizmet bedeli İlk yıl beklenen günlük ziyaretçi sayısı İlk yıl beklenen kişibaşı hizmet maliyeti İşletme maliyetlerini Kara geçiş (değişken noktası maliyetler) karşılama noktası* -50,40% 9,10% -49,25% 11 TL 10 TL 18 TL -7,04% 12 TL 11 TL 24 TL * İlk yıl için 121 Tablo 83. Balıkçılık lojistik alanı duyarlılık analizi. Parametre İşletme maliyetlerini (değişken maliyetler) karşılama noktası* Her yıl hizmet fiyat öngörülen artış miktarı Günlük gıda hizmeti geliri Ağ yıkama, depo ve tekne otoparkı kişibaşı yıllık kullanım bedeli -0,32% 214,18 TL 221,86 TL Kara geçiş noktası 24,03% 407,22 TL 1.720,93 TL * İlk yıl için Duyarlılık analizinde konu edilen parametrelerin değer değişimleri durumunda projeye yapılan yatırımın parasal bakımdan rasyonel sonuçlar vermediği durumlar riskli sonuçlar üretebilmektedir. Bu sonuçlar gelirleri azaltan, girdi maliyetlerini arttıran ve içsel faktörler olarak sınıflandırılabilir. Bunlarla ilgili detaylı açıklamalar aşağıda verilmektedir: Gelir Azaltıcı Etkenler Balık tür ve miktarlarına istendiği sayıda ve nitelikte ulaşılamaması, Balık fiyat kontrolünün tek alıcının kontrolünde olması, Balık üretiminin iç piyasada talep bulamaması, Balık fiyatlarının planlanandan daha aşağıda seyretmesi, Yurtdışı balık ihracatının istendiği ölçekte gerçekleşememesi, Gider Arttırıcı Etkenler Balık yem fiyatlarında görülebilecek dalgalanma ve yükselişler, Personel giderlerinde beklenmeyen artışlar, Enerji girdi maliyetlerinde beklenmeyen artışlar, 6. Risk Analizi Her üç faaliyet için beklenen, iyi durum ve kötü durum senaryolarına göre hesaplanan risk analizi sonuçları Tablo 84, 85 ve 86’da sunulmuştur. 3 faaliyet birlikte değerlendirildiğinde tespit edilen risk analizi değerleri ise Tablo 87’de verilmiştir. Risk analizinde; özellikle işletme yönetiminin kontrolünde olmadığı düşünülen ulusal politikalar ve global ekonomik seyrin yönlendirdiği faktörlere bağlı olarak iç ve dış piyasa faiz oranı, döviz kuru, petrol fiyatları, uluslararası borsa endeksleri ve enflasyon oranıyla değişim 122 gösteren dışsal faktörlerdeki iyi ve kötü yöndeki uç değişimlerin proje önerisi üzerindeki etkileri incelenmektedir. Tablo 84. Balıkçılık lojistik alanı risk analizi. Çalışma Parametreleri Yıllık Çalışma Süresi (gün) Her yıl hizmet fiyat öngörülen artış miktarı Beklenen 365 İyi Durum Kötü Durum 365 365 12,50% 10% 10% Günlük Gıda Hizmeti Geliri 250,00 TL 300,00 TL 200,00 TL Ağ yıkama, Depo ve Tekne Otoparkı Kişibaşı Yıllık Kullanım Bedeli 500,00 TL 600,00 TL 400,00 TL Kooperatif üye sayısı (Tekne sahibi) Yıllık gider artış oranı 47 10% 47 2% 47 20% Yıllık Piyasa Faiz Oranı 12% 4% 20% Yıllık Beklenen Enflasyon Oranı 10% 3% 15% Yatırım Geri Dönüş Oranı (YIL) 10 Yıllık Beklenen Kazanç (NBD) İlk 10 yılda sağlanamadı 119.878,24 TL İlk 10 yılda sağlanamadı 628.122,36 TL -98.636,40 TL 8 YIL 123 Tablo 85. Kamp ve amatör balıkçılık hizmet alanı risk analizi. Çalışma Parametreleri Beklenen Her yıl beklenen ziyaretçi artış oranı Her yıl hizmet fiyat öngörülen artış miktarı Kötü Durum 10,0% 25% 5% 12,50% 20% 15% 270 270 72 25 TL 40 TL 25 50 Yıllık Çalışma Günü Sayısı İlk Yıl Kişibaşı Birim Ortalama Hizmet Bedeli İlk Yıl Beklenen Günlük Ziyaretçi Sayısı İlk Yıl Beklenen Kişi Başı Hizmet Maliyeti İyi Durum 12,7 TL 5 TL 20 TL 10 10 TL Hizmet Maliyeti Yıllık Beklenen Artış Oranı 10% 5% 15% Yıllık Piyasa Faiz Oranı 12% 4% 20% Yıllık Beklenen Enflasyon Oranı 10% 3% 15% İlk 10 yılda sağlanamadı 30.758,58 TL Yatırım Geri Dönüş Oranı (YIL) 10 Yıllık Beklenen Kazanç (NBD) 4 YIL 757.155,58 TL 2 YIL 33.391.655,28 TL Tablo 86. Soğuk muhafaza deposu risk analizi. Çalışma Parametreleri Ortalama balık satış fiyatı Bir balıkçının sezonda yakaladığı balık (kg) Kooperatife üye balıkçı sayısı (tekne sahibi) Hizmet bedeli (kg başına) Gelirdeki artış oranı Giderdeki artış oranı Yıllık Piyasa Faiz Oranı Yıllık Beklenen Enflasyon Oranı Yatırım Geri Dönüş Oranı (YIL) 10 Yıllık Beklenen Kazanç (NBD) Beklenen 4,20 TL 2886 47 0,42 TL 10% 10% 12% 10% İlk 10 yılda sağlanamadı - 158.436,30 TL İyi Durum 6,00 TL 3175 47 0,60 TL 8% 2% 4% 3% Kötü Durum 4,20 TL 2597 47 0,42 TL 13% 23% 20% 15% İlk 10 yılda sağlanamadı 203.163,44 TL - 222.892,04 TL 10 YIL 124 Tablo 87. 3 faaliyet birlikte değerlendirildiğinde risk analizi Faaliyet Türü Beklenen İyi Durum Kötü Durum İlk 10 yılda İlk 10 yılda 10 YIL Soğuk Muhafaza Yatırım Geri Dönüş Oranı (YIL) sağlanamadı sağlanamadı 10 Yıllık Beklenen Kazanç (NBD) - 158.436,30 TL 203.163,44 TL - 222.892,04 TL İlk 10 yılda İlk 10 yılda 8 YIL Balıkçılık Lojistik Alanı Yatırım Geri Dönüş Oranı (YIL) sağlanamadı sağlanamadı 10 Yıllık Beklenen Kazanç (NBD) 119.878,24 TL 628.122,36 TL - 98.636,40 TL İlk 10 yılda Kamp ve Amatör 4 YIL 2 YIL Yatırım Geri Dönüş Oranı (YIL) sağlanamadı Balıkçılık Hizmet Alanı 10 Yıllık Beklenen Kazanç (NBD) 957.645,45 TL 34.109.361,30 TL - 203.140,23 TL 3 FAALİYET BİRLİKTE DEĞERLENDİRİLDİĞİNDE 10 YILLIK BEKLENEN TOPLAM KAZANÇ 919.087,38 TL 34.940.647,10 TL - 524.668,67 TL Ekonomik risk analizi yöntemleri net bugünkü değer hesaplamalarına konu olan gelir ve gider unsurlarındaki parametre değişimlerinin etkilerini ve bu etkiler karşısında net bugünkü değer analizindeki değişimleri ortaya koymaktadır. Ekonomik Risk Analiz teknikleri arasında En İyi/En kötü durum senaryoları, Tek Parametre Duyarlılık Analizi, Analitik Hata Yayılımı, Monte Carlo Simulasyonu ve Karar Ağaçları yöntemlerinden biri veya birkaçı aynı anda kullanılabilir. Bunlardan En iyi/En kötü durum senaryoları projenin beklenen kazanç ve kayıp değerlerinin en iyi ve en kötü durumunu inceleyerek en kötü durumun dahi kabullenilebilir olduğu ya da en iyi durumun dahi kabullenemez olduğu uç durumları yorumlamaya çalışmaktadırlar. En iyi durumun kabul edilebilir, en kötü durumun ise kabullenilemez olduğu durumlar için yatırımcı öznel kararları etkili olmaktadır. Bu durumlarda projenin sosyal faydalarının da gelecekte azalmadan artarak devam edeceği düşünülmelidir. Analitik yöntemler her bir parametrenin değerini ve değişkenliğini ekonomik etkenler cinsinden ifade eder. Eğer girdi parametreleri arasında bağımlılık yok ise ve istatistiksel olarak eşitlikler cinsinden ifade edilebiliyorsa bu yöntemle gerçekleştirilen risk analizleri iyi sonuç vermektedir. Burada risk analizinde kullanılan Optimizasyon Yaklaşımı’nda MS Excel’in Hedef Ara özelliğinden yararlanılmıştır. Tüm faktörler sabit kalmak koşuluyla belirlenen bir faktörün, ekonomik net bugünkü değeri 0 yapan ve bir birinci yıl işletme karını 0 yapan değerleri risk analizinde 2 ayrı kriter olarak kullanılmıştır. Risk analizinde konu edilen üç parametrenin değer değişimleri durumunda projeye yapılan yatırımın parasal bakımdan rasyonel sonuçlar vermediği durumlar riskli sonuçlar üretmektedir. Bu sonuçlar gelirleri azaltan, girdi maliyetlerini arttıran ve indirgenme oranını 125 yükselten dışsal faktörler olarak sınıflandırılabilir. Bunların bir kısmı aşağıdaki gibi açıklanmaktadır: Dış piyasalara bağlı ekonomik krizler ve bunların sonucunda girdi maliyetlerinde ani yükselmeler, Yurt içi ekonomik ve siyasi istikrarsızlık durumlarında girdi maliyetlerinde ortaya çıkabilecek ani yükselmeler, Vergilerde beklenmeyen artışlar, Döviz kurunda beklenmeyen değişimlerin girdi maliyetlerini arttırması. İndirgenme Oranını (İskonto Oranı) Arttıran Etkenler Finansal piyasalara bağlı olarak faiz oranlarındaki artışlar, Fiyatlar genel seviyesinde ortaya çıkan artışlar, Döviz kurunda ortaya çıkan ani yükselmeler ve devalüasyonlar. Tüm bu etkenlerin birinde ya da birden fazlasında ortaya çıkacak olan olumsuz yöndeki değişimlerin planlama ufku içerisindeki ortalama büyüklüğünün içerdiği risk unsuru, değişkenlerin tahmini değer değişimleri karşısında sayısal olarak hesaplanabilir konuma getirilebilir. Örnek olarak gelirlerdeki ortalama düşüşün % 20 dolaylarında olması, giderlerdeki ortalama artışın % 50 dolaylarında olması ve iskonto oranlarındaki artışın % 20 dolaylarında olması durumunda planlama ufku içerisindeki nakit akımlarının net bugünkü değerinin pozitif bir değer olmaması projenin bu değerler karşısındaki risk derecesini ifade edecektir. 126 XII. SONUÇ ve DEĞERLENDİRMELER Bu fizibilite etüdü; Manisa İli sınırlarında yer alan Demirköprü Baraj Gölü’nde yürütülen balıkçılık (avcılık ve yetiştiricilik) faaliyetlerinin bütünleşik olarak sürdürülebilir yönetimi amacıyla hazırlanmıştır. Bugüne kadar bölge ve söz konusu göl ile ilgili yapılmış çalışmalar ve hazırlanmış raporlardan faydalanılmış, gölde su ve balık analizleri gerçekleştirilmiş, balıkçılara 91 soruluk anket uygulanmış ve ortaya çıkan veriler doğrultusunda Gıda, Tarım ve Hayvancılık Köprübaşı İlçe Müdürlüğü ile birlikte balıkçılığın sürdürülebilir olmasını sağlamak üzere bir takım adımlar atılması gerektiği sonucuna varılmıştır. Fizibilite etüdünde, ekonomik, sosyal, duyarlılık, bölgesel ve risk analizleri yapılarak hedeflenen yatırımlar çok yönlü analiz edilmiştir. Çalışmalar sonunda; “Taze Balık Soğuk Muhafaza Odası”, “Balıkçılık Lojistik Alanı” ile “Kamp ve Amatör Balıkçılık Hizmet Alanı” oluşturulması ve Balıkçılık Kooperatifi tarafından işletilmesi önerilmiştir. 2015, 2016 ve 2017 yıllarını kapsayacak şekilde planlanan yatırımın tutarı, yıllara göre sırayla 636.311,90; 403.605,51 ve 287.649,99 TL, toplamda ise 1.327.567,41 TL olarak hesaplanmıştır. Hibe yoluyla gerçekleştirilmesi planlanan proje için, Zafer Kalkınma Ajansı, Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ve Manisa Büyükşehir Belediyesi gibi kamu kurumlarından destek alınması hedeflenmektedir. 3 projenin gerçekleştirilmesi sonucunda 1. yılın sonunda 340.469,64 TL, 2. yılın sonunda 400.588,48 TL, 3. yılın sonunda 472.588,54 TL olmak üzere toplamda 1.213.646,66 TL gelir elde edilmesi hedeflenmektedir. Çalışmada elde edilen bulgular doğrultusunda ortaya çıkan sonuçlar ve getirilen öneriler başlıca; 1. Gölü kirleten etmenlerin Entegre Havza Yönetimi kapsamında ve bölgesel olarak ortadan kaldırılması, örneğin; Göl etrafındaki yerleşim bölgelerinin arıtma tesislerinin faaliyete geçirilmesi için ilgili belediyelerin arıtma tesisi kurma faaliyetlerini hızlandırmaları Gediz Nehri’ni kirleten özellikle sanayi kökenli faktörlerin kontrol altına alınması, 2. Göldeki sedimantasyonu yavaşlatıcı havza bazında tedbirlerin alınması, örneğin, Göl etrafındaki karasal ve ağaçsız alanların ağaçlandırılma çalışmalarının hızlandırılması, Üst havza üzerinde ikinci bir baraj inşa edilmesi, 127 3. Gölün limnoekolojik (su kalitesi, zemin canlılık durumu, alg çoğalmaları vs.) durumunun izlenmesi, 4. Balıklandırma faaliyetlerine devam edilmesi ve balıkçılık verilerinin (stok tahmini ve populasyon dinamiği çalışmaları gibi) periyodik olarak izlenmesi, 5. Gölün yetiştiricilik taşıma kapasitesinin periyodik olarak tespit edilmesi ve buna göre kapasite izinlerinin düzenlenmesi, 6. Proje kapsamında önerilen yatırımların işletme verimliliklerinin ve Demirköprü Baraj Gölü balıkçılığı üzerindeki sosyo-ekonomik etkilerinin izlenmesi, 7. Kooperatif yönetimine su ürünlerini kar marjını koruyabilecek şekilde bağımsız pazarlamaları için eğitim ve destek verilmesi, 8. Balıkçılara sürdürülebilir balıkçılık konusunda eğitimler verilmesi ve çevre bilinci oluşturulması, 9. Balığın iç tüketimini artırmaya yönelik bölgesel teşviklerin ve politikaların oluşturulması, bu amaçla yerel işbirliklerine öncülük edilmesi (örneğin; Kooperatif ile bölge gıda esnafının balığın iç piyasada tüketimi konusunda birlikte hareket etmesi) 10. Köprübaşı Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü bünyesinde söz konusu projenin de takibini yapmak üzere bir adet Su Ürünleri Mühendisi istihdamı yapılması olarak sıralanabilir Fizibilite etüdünde belirtilen yatırımların gerçekleştirilmesi için bölge kurum-kuruluşları yöneticilerinin desteklerine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu konuda, rapor sonuçlarının özetlenmek suretiyle ilgili birimlere ulaştırılması ve farkındalığın yaygınlaştırılması önem arz etmektedir. Ayrıca, Demirköprü Baraj Gölü’nde devam eden balıkçılığın sürdürülebilir hale gelmesinde en büyük görev balıkçılara düşmektedir. Balıkçı Kooperatifi bütün üyeleriyle birlikte raporda belirtilen hususların uygulanması konusunda süreç takibi yapmalı ve üyelerinin eğitilmesi konusunda hassasiyet göstermelidir. Tükiye iç sularındaki balıkçılığın sürdürülebilir yönetimi konusunda hazırlanan ilk proje olma özelliği taşıyan bu fizibilite etüdünün, hayatiyete geçirilerek diğer yüzlerce sulak alana örnek teşkil etmesi en büyük hedefimizdir. 128 KAYNAKÇA Akbay, N., Anul, N., Yerli, S., Soyupak, S. and Yurteri, C., 1999. Seasonal distribution of large phytoplankton in the Keban Dam Reservoir. Journal of Plankton Research, 21 (4): 771-787. Akbulut, A. ve Yıldız, K., 2001. Mogan Gölü (Ankara) Planktonik Bacillariophyta üyeleri ve dağılımları, Gazi Ünv., Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 14 (4): 99-104. Albay, M. and Akçalan, R., 2003. Factors influencing the phytoplankton steady state assemblages in a drinking-water reservoir (Ömerli reservoir, Istanbul). Hydrobiologia, 502: 85–95. Anonim, 2006. Ege Master Planı. Anonim, 2012. Manisa İli 2012 Yılı İl Çevre Durum Raporu. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, ÇED, İzin ve Denetim Şube Müdürlüğü, Manisa, 121 s. Anonim, 2013. Manisa İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü kayıtları. Anonim, 2014a. Zeka TR33 Bölgesi 2014-2023 Bölge Planı. Zafer Kalkınma Ajansı. Anonim, 2014b. Köprübaşı Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü kayıtları. Anonymous, 1982. Eutrophication of waters: monitoring, assessment and control. OECD, Paris. Atıcı, T. ve Obalı, O., 1999. Susuz Göleti (Ankara) algleri ve su kalitesi değerlendirmesi, Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(3): 99-104. Bakaç, M. ve Kumru, M.N., 1999. Gediz Havzası Topraklarındaki Doğal Radyoaktivite Seviyesi.Ekoloji, 30: 18-21. Balık, S., Ustaoğlu, M. R., Sarı, H. M., Berber, S., 2005. Demirköprü Baraj Gölü (Manisa) Tatlısu İstakozu (Astacus leptodactylus Eschscholtz, 1823)’nun Bazı Büyüme ve Morfometrik Özelliklerinin Belirlenmesi. E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, Cilt/Volume 22, Sayı/Issue (1-2): 83–89. Balık, S., Ustaoğlu, M. R., Sarı, H. M., Berber, S., 2006. Demirköprü Baraj Gölü’nde (Manisa) Yaşayan Tatlısu Istakozunun (Astacus leptodactylus Eschscholtz, 1823) Bazı Üreme Özellikleri. E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, Cilt/Volume 23, Sayı/Issue (3-4): 245–249. Baltacı, F., 2000. Su Analiz Metodları, DSİ Genel Müdürlüğü İçme ve Kanalizasyon Dairesi Başkanlığı, Ankara, 335 s. Bourrelley, P., 1966. Les Algues d’eau douce . Initiation á la systématique. Tome 1 : Les Algues Vertes. Paris, Boubée éd., 1-511, 117 pl. Bourrelley, P., 1968. Les Algues d’eau douce . Initiation á la systématique. Tome 2 : Les Algues jaunes et brunes. Chrysophycées, Phéophycées, Xanthophycées et Diatomées. Paris, Boubée éd., 1- 438, 114 pl., 1tabl. Bourrelley, P., 1970. Les Algues d’eau douce . Initiation á la systématique. Tome 3 : Les Algues bleues et rouges. Les Eugléniens, Péridiniens et Cryptomonadines. Paris, Boubée éd., 1-512, 137 pl. 129 Bremond, R. et Vuichard, R., 1973. Parameters de la qualite des eaux. Ministere de la Protection de la Nature et de Environnement Documentation, Française, Paris. Buhan, E., Koçer, M. A., Polat, F., Doğan, H. M., Dirim, S., Neary, E. T., 2010. Almus Baraj Gölü Su Kalitesinin Alabalık Yetiştiriciliği Açısından Değerlendirilmesi ve Taşıma Kapasitesinin Tahmini. GOÜ. Ziraat Fakültesi Dergisi, 27(1), 57-65. Calijuri, M. C., Dos Santos, A. C. A. and Jati, S., 2002. Temporal changes in the phytoplankton community structure in a tropical and eutrophic reservoir (Bara Bonita, S.P.-Brasil), Journal of Plankton Research, 24(7): 617-634. Carlson, R.E. and J. Simpson., 1996. A Coordinator’s Guide to Volunteer Lake Monitoring Methods. North American Lake Management Society. 96 pp. Carlson, R.E., 1977. A trophic state index for lakes. Limnology and Oceanography. 22:361-369. Carmichael, W.W., Azevedo, S.M.F.O., An, J.S., Molica, R.J.R., Jochimsen, E. M., Lau, S., Rinehart, K.L., Shaw, G.R., and Eaglesham, G.K., 2001. Human Fatalities from Cyanobacteria: Chemical and Biological Evidence for Cyanotoxins. Environmental Health Perspectives,109: 663–668. Chorus, I. and Bartram, J., 1999. Toxic Cyanobacteria in Water: A guide to their public health consequences, monitoring and management. E & FN Spon, An imprint of Routledge, London, 416p. Cirik, S. ve Cirik, S., 1999. Limnoloji, Ege Ünv. Su Ürünleri Fakültesi Yayınları 21, Ege Ünv. Basım Evi, İzmir, 166s. Cirik, Ş., Cirik, S., Çelik, İ. ve Çelik, P. 2007. İçsulardaki İstilacı Türler ve Biyolojik Çeşitliliğe Etkileri, Göller Kongresi, 9-10 Haziran 2007, Isparta. Cole, G. A., 1979. Textbook of Limnology (Second Edition), The C.V. Mosby Company Missouri, 426 p. Coşkun, F., Gültek A., Patrona K., Gür A., 2011. Su Ürünleri Yetiştiriciliği Sektör Raporu. Çetin, H. C., Harmancıoğlu, N., Sarıyıldız, A., Silay, A.E., 2008. Gediz Nehri Su Kalitesi Parametrelerinin Eğilim Analizi, Çevre ve Orman Bakanlığı, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, 5. Dünya Su Formu Bölgesel Hazırlık Süreci Türkiye Bölgesel su Toplantısı, Havza Kirliliği Konferansı, 603-611s. Çetinkaya, O. 2006. Su Kaynaklarında Balıklandırmanın Yol Açtığı Biyoçeşitlilik Azalması ve Biyoistila Problemleri. I. Balıklandırma ve Rezervuar Yönetimi Sempozyumu, Antalya, 11-24. Çetinkaya, O., Elp, M., Şen, F. 1999. Nazik Gölü’ne (Ahlat-Bitlis) Aşılanan Havuz Balığı (Carassius carassius) Üzerinde Araştırmalar. X. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu, 22-24 Eylül Adana, Temel Bilimler ve Biyolojik Çeşitlilik Seksiyon, s. 814-825. Çevlik, H., Elibol, M.İ., 2009. Yamula Baraj Gölü Limnolojisi. Çevre ve Orman Bakanlığı, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, Ankara, s:186. DSİ, 2009. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü kayıtları. 130 DSİ, 2014. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, http://www2.dsi.gov.tr/bolge/dsi2/ manisa.htm#demirköprü, Erişim Tarihi: 31 Ekim 2014. Dasi, M. J., Miracle, M. R., Camacho, A., Soria, J. M. and Vicente, E., 1998. Summer phytoplankton assemblages across trophic gradients in hard-water reservoirs. – Hydrobiologia 369/370: 27–43. Dayıoğlu, H., Özyurt, M.S. ve Yıldız, C., 2004. Kütahya İli İçme Sularının Fiziksel, Kimyasal ve Bakteriyolojik Özellikleri, Dumlupınar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 7: 71-90. Dillon, P.J., Rigler, F.H., 1975. A Simple Method for Predicting the Capacity of a Lake Based on a Lake Trophic Status. J. Fish. Res. Board Can., 32: 1519-1531. Dinçer, B., Özaslan, M., 2004. İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması Devlet Planlama Teşkilatı, Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü. http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/gosterge/2004/ilce.pdf Durak, Y., Küçüködük, M., Dural, H., Ertuğrul, K. ve Öztürk, C., 1997. Narlıgöl (NiğdeSofular)’ün kimyasal ve biyolojik özellikleri, Ekoloji ve Çevre Dergisi, 22: 21-22. Egemen, Ö., 2006. Çevre ve Su Kirliliği, Ege Ünv. Su Ürünleri Fakültesi Yayınları, No.42, 120s., İzmir. Egemen, Ö. ve Sunlu, U., 2003. Su Kalitesi, Ege Ünv. Su Ürünleri Fakültesi Yayınları, No.14, 148 ss, İzmir. Elmacı, A., Topaç, F.O., Teksoy, A., Özengin, N., Başkaya, H.S., 2010. Ulubat Gölü Fizikokimyasal Özelliklerinin Yönetmelikler Çerçevesinde Değerlendirilmesi, Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 15(1): 149-157. Elmaci, O.L., S. Delibacak., M. Secer., A. Bodur., 2002. Fertility status, trace elements and heavy metal pollution of agricultural land irrigated from the Gediz River. Int.J.Wat. 2, 2/3:184-194. Emre, Y., Kanyılmaz, M., Sevgili, H., Emre, N. 2006. Ülkemizde Yapılan Balıklandırma Çalışmalarının Ana Sorunları ve Yeniden Planlama Gereksinimleri. I. Balıklandırma ve Rezervuar Yönetimi Sempozyumu, 07-09 Şubat 2006, Antalya. Ersanlı, E., 2006. Çakmak Barajı (Samsun) Fitoplanktonu ve Mevsimsel Değişimi Üzerine Bir Araştırma. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Bil. Enst., Doktora Tezi, 93s. Fishes (pp. 21-55). USA: CRC Press. Fott, B., 1969. Studies In Phycology, E. Schweizerbartsche Verlagsbuchhandlung, Stuttgart. Geldiay, R., Balık S. 2009. Türkiye Tatlısu Balıkları. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Yayınları No: 46 Ders Kitabı Dizini No: 16. Geraldes, A. M., Boavida, M. J., 1999. Limnological comparison of a new reservoir with one almost 40 years old which had been totally emptied and refilled, Lakes & Reservoirs: Research and management, 4: 15-22. 131 Gezerler-Şipal, U., S. Balık., M. R. Ustaoğlu., 1996. Demirköprü Baraj Gölü’nün (SalihliManisa) fitoplanktonu, II. Uluslararası Su Ürünleri Sempozyumu, İstanbul Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, 27-29 Eylül 1996. GİB, 2013. Gelirler İdaresi Başkanlığı kayıtları. Grobbelaar, J.U., Botes, E., Van Den Heever., J.A., Oberholster., A.M. and Oberholster, P.J., 2004. Toxin Production By Cyanobacteria. WRC Report No: 1029/1/04, 9 p. Huber-Pestalozzi, G., 1942. Das Phytoplankton des Süßwassers. (Die Binnengewässer, Band XVI). Teil 2. (ii). Diatomeen. E. Schweizerbart'sche Verlagsbuchhandlung, Stuttgart. Hutchinson, G.E., 1967. A Treatise on Limnology. Volume II, Introduction to Lake Biology and the Limnoplankton. NewYork, John Wiley and Sons, Inc. Izaguirre I., O’Farrell, I. and Tell, G., 2001. Variation in phytoplankton composition and limnological features in a water-water ecotone of Lower Parana Basin (Argentina). Freshwater Biology 46: 63-74. John, D.M., Whitton, B.A. and Brook, A.J., 2003. The Freshwater Algal Flora of the British Isles: An Identification Guide to Freshwater and Terrestrial Algae. Cambridge University Press. New York. 701 pages. Kara, C. ve Bahadıroğlu, C., 2001. Kumaşır Gölü (Kahramanmaraş)’nün bazı ekolojik özellikleri, K.S.Ü., Fen ve Mühendislik Dergisi, 4(1): 57-62. Kazancı, N., 2003. Beyşehir Gölü’nün Limnolojisi, Çevre Kalitesi, Biyolojik Çeşitliliği ve Korunması, Türkiye İç Sular Araştırmaları Dizisi: VII, İmaj Yayınevi, Ankara, 148ss. Kocataş, A., 2010. Ekoloji ve Çevre Biyolojisi. 11. Baskı, E.Ü. Yayınları, Su Ürünleri Fakültesi Yayın No: 51, 597 s. Kokpinar, M., Kumcu, Y., Sakarya, A., Gogus, M., 2010. Reservoir sedimentation in the Demirköprü Dam, Turkey. Presented at the River Flow 2010, Bundesanstalt, p. 6. Küçükyılmaz, M., Örnekçi, G.N., Uslu, A.A., Özbay, N., Şeker, T., Birici, N., Yıldız, N., Koçer, M.A.T., 2014. Işıktepe Baraj Gölü (Maden, Elazığ) Kıyı Bölgesi Fizikokimyasal Su Kalitesi Üzerine İlk Bulgular, Yunus Araştırma Bülteni, 2: 55-63. Muşmal, H., 2008. XX. Yüzyılın Başlarında Beyşehir Gölü ve 1910-1911 Yılları Büyük Taşkın Hadiseleri, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 219-262 ss., Ankara, ISSN 1300-5766. Nisbet, M. et Verneaux, J., 1970. Composants chimiques des classes en tant que base d’interpretation des analyses chimiques. Annales de Limnologie,6(2): 161-190. Ongun-Sevindik, T., 2010. Phytoplankton Composition of Çaygören Reservoir, BalıkesirTürkiye. Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences, 10: 295-304. Öner, Ö. ve Çelik, A., 2001. Gediz Nehri Aşağı Gediz Havzası'ndan Alınan Su ve Sediment Örneklerinde Bazı Kirlilik Parametrelerinin İncelenmesi. Ekoloji 20, 78, 48-52. Öner, Ö. ve Çelik, A., 2011. Gediz Nehri Aşağı Gediz Havza’sından Alınan Su ve Sediment Örneklerinde Bazı Kirlilik Parametrelerinin İncelenmesi, Ekoloji, 20, 78, 48-52 s. 132 Ozcan, G., Balik, S. 2008. Species composition of the fısh species in Kemer Reservoir and Akcay Stream, Aydın, Turkey. Journal of Central European of Agriculture, 9(4), 683688. Özyalın, S. ve Ustaoğlu, M.R., 2008. Kemer Baraj Gölü (Aydın) Net Fitoplankton Kompozisyonunun İncelenmesi, E.Ü. Su Ürünleri Fakültesi Dergisi, 25 (4): 275-282. Parlak, H., Çakır, A., Boyacıoğlu, M., Çakal Arslan, Ö., 2006. Heavy Metal Deposition in Sediments from the Delta of the Gediz River (Western Turkey): A Preliminary Study. E.U. Journal of Fisheries & Aquatic Sciences, Cilt/Volume 23, Sayı/Issue (3-4): 445– 448. Parsons, T.R., Matia, Y., and Lalli, C.M., 1984. A manual of chemical and biological methods for seawater analysis, 173 p., New York: Pergamon Press. Philipose , M. T., 1967. Chlorococcales. I. C. A. R., New Delhi, 365 p. Phillips, M.J., Beveridge, M.C.M., Ross, L.G., 1985. The Environmental Impact of Salmonid Cage Culture on Inland Fisheries: Present Status and Future Trends. J. Fish Biol., 27: 123-127. Polat, F., Özmen, H., 2011. Almus Baraj Gölünde Trofik Seviyenin Belirlenmesi ve Gölün Fosfor Taşıma Kapasitesinin Araştırılması. Ekoloji, 20, 78, 53-59. Pulatsü, S., 2003. The Application of a Phosphorus Budget Model Estimating The Carrying Capacity of Kesikköprü Dam Lake. Turkish Journal of Veterinary Sicences., 27, 1127 – 1130. Ramón, G. and Moyà, G., 1984. Distribución estacional de Planctonema lauterbornii (Ulotrichaceae) en dos embalses de aguas mineralizadas (Cuber y Gorg Blau, Mallorca). – Limnética 1: 291–296. Reynolds, C. S., 1993. Scales of disturbance and their role in plankton ecology. Hydrobiologia, 249: 157-171. Reynolds, C.S., Huszar, V., Kruk, C., Naselli-Flores, L. and Melo, S., 2002. Rewiew, Towaers A Functional Classification of the Freshwater Phytoplankton, J.of Plankton Research, 24(5): 417-428. Sarı, H.M. 1995. Demirköprü Baraj Gölü'ndeki (Manisa) Sudak Balığı (Stizostedion lucioperca (L.),1758) Populasyonunun Biyolojik Özelliklerinin İncelenmesi. Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Ensitüsü, Biyoloji ABD, İzmir, 104s. Sarı, H.M., 1997. Investigation on the biological charateristics of pike perch (Stizestedion lucioperca (L), 1758) population in Demirköprü Dam Lake (Manisa), (in Turkish). Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Dergisi, Cilt No: 14, Sayı: 3-4, 269-288. Sarıyıldız, A., Harmancıoğlu, N., Sılay, A., Çetin, H.C., 2008. Gediz Nehri Su Kalitesi Parametrelerinin Eğilim Analizi, Havza Kirliliği Konferansı, 26-28 Haziran 2008, İzmir. Sezen, G., 2008. Sarımsaklı Baraj Gölü (Kayseri) Fitoplanktonu ve Su Kalitesi Özellikleri. Ankara Üniversitesi Fen Bil. Enst., Doktora Tezi, 230s. 133 Sims, P. A., 1996. An Atlas of British Diatoms. Illustrated by Horace G. Barber, & John R. Carter, arranged by Bernard Hartley. Biopress Ltd., Bristol, United Kingdom. 601 pp. Sivonen, K., 1996. Cyanobacterial toxins and toxin production. Phycologia, 35, 12–24. SKKY, 2008. Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği. 31.12.2004 Tarih ve 25687 Sayılı Resmi gazete, Değişik tablo 1:RG-13/2/2008-26786, Ankara. Southern Regional Aquaculture Center. Sömek, H., Balık, S. ve Ustaoğlu, M.R., 2005. Topçam Baraj Gölü (Çine-Aydın) Fitoplanktonu ve Mevsimsel Değişimleri, Eğirdir Su Ürünleri Fakültesi Dergisi, 1 (1): 26-32. Stirling, H.P., 1985. Chemical and Biological Methods of Water Analysis for Aquaculturalists. Institute of Aquaculture, University of Stirling, 119. Strickland, J.D.H and Parsons, T.R., 1972. A Practical Handbook of Seawater Analysis, 2nd ed. Bulletin, vol 167 Ottowa: Fisheries Research Board of Canada, 310 pp. Şaşmaz, A., 2008. Köprübaşı (Manisa) uranyum yatağı çevresinde toprak, su ve bitki örneklerinde, uranyum düzeyleri ve olası çevresel etkilerinin belirlenmesi. TUBİTAK Proje No: 107Y226, 79s. Tanyolaç, J., 2009. Limnoloji (Tatlısu Bilimi), Hatipoğlu Yayınevi, Ankara. Taş, B., 2006. Derbent Baraj Gölü (Samsun) Su Kalitesinin İncelenmesi, Ekoloji Dergisi, 15, 61: 6-15. Taş, B., Candan, A. Y., Can, Ö. ve Topkara, S., 2010. Ulugöl (Ordu)’ün bazı fiziko-kimyasal özellikleri, Journal of Fisheries Sciences, 4(3): 254-263. Taş, B. ve Çetin, M., 2011. Gökgöl (Ordu-Türkiye)’ün Bazı Fiziko-Kimyasal Özelliklerinin İncelenmesi, Ordu Ünv., Bil. Tek. Derg. Cilt: 1, Sayı: 1, 73-82 ss. Tenekecioğlu, E.R., 2011. Demirköprü Baraj Gölünde (Manisa) Mevsimsel Plankton Yapısı Değişimleri, Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi, Yetiştiricilik Bölümü ABD, İzmir, 146 s. Tepe, Y and Boyd, C.E., 2003. A reassessment of nitrogen fertilization for sunfish ponds, Journal of World Aquaculture Society, 34 (4): 505-511. Thomann, R.V. and Mueller, J.A., 1987. Principle of surface water quality modelling and control, Harper and Row Publishers, New York. TUİK, 2003-2014. 2002-2013 Yılları Su Ürünleri İstatistikleri. Türkiye Ulusal İstatistik Kurumu. TUİK, 2013. 2012 Yılı Nüfus İstatistikleri. Türkiye Ulusal İstatistik Kurumu. Uslu, O ve Türkman, A., 1987. Su Kirliliği ve Kontrolü, T.C. Başbakanlık Çevre Genel Müdürlüğü Yayınları Eğitim Disizi 1 Ankara 364 s. 134 Vaitomaa, J., 2006. The effects of environmental factors on biomass and microcystin production by the freshwater cyanobacterial genera Microcystis and Anabaena. Edita, Helsinki, Finland, 56 p. Who, 2003. Guidelines for safe recreational water environments. Volume 1, Coastal and fresh waters. World Health Organization, Geneva. Wondrak, P. 1994. Richting Besetzen Ein Sonderheft der Zeitschrift Blinker Nr. 48, jahr Verlag GmbH und Co Hamburg, 77 s. Wood, R.D., 1975, Hydrobotanical metods, University pf Paris Press, London, 173p. Yanık, T., Çiltaş, A., Aras, M., 2001. Balık Yetiştiriciliğinde Su Kalitesine Giriş, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders Yayınları No: 225, Erzurum, 132 s. Zhang, Y. and Prepas, E.E., 1996. Regulation of The Dominance of Planctonic Diatoms and Cyanobacteria In Four Eutrophic Hardwater Lakes By Nutrients, Water Column Stability. and Temperature, Can. J. Fish. Aquat. Sci. 53: 621-633. 135 EKLER Ek 1. Taze balık soğuk muhafaza odasına ait proje. 136 Ek 2. Balıkçılık lojistik alanı 137 Ek 3. Balıkçılık lojistik alanı yönetim binası Ek 4. Balıkçılık lojistik alanı ağ deposu ve yıkama ünitesi 138 Ek 5. Kamp ve amatör balıkçılık hizmet alanı 139 Ek 6. Kamp ve amatör balıkçılık hizmet binası 140