hes çevre raporu pdf versiyonu
Transkript
hes çevre raporu pdf versiyonu
1. PROJENİ N ÖZELLİ KLERİ A. PROJENİ Nİ ŞAKIM ŞEMASI, KAPASİ TESİ , KAPLADIĞI ALAN, TEKNOLOJİ Sİ , ÇALIŞACAK PERSONEL SAYISI, Yukarı Manahoz Regülatörü ve Hidroelektrik Santralı , Türkiye’nin kuzeydoğusunda, Doğu Karadeniz Bölgesinde ve Trabzon İ li, Köprübaşıİ lçesi, BüyükdoğanlıKasabasısı nı rlarıiçinde, Manahoz Deresi üzerinde yer almaktadı r. Proje yeri, 1/25.000 ölçekli haritaları n TRABZON G 44-d1 ve G 44-a4 numaralı paftaları nda bulunmaktadı r. (EK-1) Faaliyet sahası nı n Koordinatları: Santral X= 4511911.11 Y= 594840.25 Yükleme X= 4511995.50 Y= 594023.37 Regülatör X = 4507464.86 Y= 594363.67 Proje ile Manahoz Deresi’nin 1160 m. ile 600 m. kotlarıarası nda kalan düşüşünün değerlendirilmesi amaçlanmı ştı r. Regülatör ve Santral yerlerine mevcut stabil yollar ile ulaşmak mümkündür. Yukarı Manahoz Regülatörü; İ ftergaz Yaylası ’nı n doğusunda, Kuku Mezraası nı n güneyinde ve Büyükdoğanlı ’nı n kuşuçumu 2,5 km güneyinde, AğaçbaşıDere ile Kemik Dere’nin Manahoz Dere’ye birleştiği yerin hemen mansabı nda, 1160 m. nehir kotunda yer almakta olup, Manahoz Dere’nin 1160 m. ile 600 m. kotlarıarası ndaki düşüş ünün değerlendirilmesi amacı yla planlanmı ştı r. Talvegden 5,15 m. yükseklikte ve dolu gövdeli beton olarak planlanan regülatörün sol sahilinden alı nacak olan su, 5000 m. uzunluğunda 1,75 m.x2,40m. kesitli kapalı kanal ile 600m. nehir kotunda Büyükdoğanlı ’nı n 600 m. kuzeyinde, Arip Dere’nin Manahoz Dere’ye birleştiği yerin mansabı nda yer alan YukarıManahoz Hidroelektrik Santralı na iletilecektir. Santral 22,86 MW kurulu gücünde olup, 2 adet yatay eksenli pelton türbin ile donatı lmı ştı r. Regülatör yerinde yı llı k ortalama akı m 2,01 m 3/sn dı r. Optimizasyon çalı şmaları sonucunda belirlenen santrale verilecek maksimum debi 5 m 3/sn’dir. Santralde 21,68 GWh’i güvenilir, 57,08 GWh’i sekonder olmak üzere yı lda toplam 78,76 GWh enerji üretilecektir. 1 Proje Tanı tı m Dosyasıhazı rlanmasısı rası nda proje sahasıve çevresinde; sahanı n floristik ve faunistik özellikleri, jeolojik, hidrojeolojik ve hidrolojik özellikleri, bölgenin mevcut kirliliğinin ve çevresel özelliklerinin belirlenmesi amacı yla arazi çalı şmalarıyapı lmı ştı r. Raporun hazı rlanması nda “YukarıManahoz Regülatörü ve Hidroelektrik SantralıFizibilite” çalı şması ndan faydalanı lmı ştı r. Yine projeyi gerçekleştirecek firma tarafı ndan proje alanıiçin hazı rlatı lmı şolan Jeoloji, Hidrojeoloji ve Tektonizma çalı şmaları nıiçerir raporlar incelenmişve gerekli görülen çalı şmalar rapora ilave edilmiştir. HES için gerekli malzeme Beşköy Belediyesi tarafı ndan belirlenmiş olan kum-çakı l ocağı ndan elde edilecektir. HES inşaatı nda yaklaşı k 25-30 kişi çalı şacaktı r. HES faaliyete geçtikten sonra 4-5 kişi çalı şacaktı r. İ nşaat için şantiye kurulacaktı r. Hı zlınüfus artı şıve buna bağlıolarak hı zlıgelişme ve endüstrileş me sonucunda ülkemizde enerji açı ğıoldukça önemli bir şekilde kendini hissettirmeye başlamı ştı r. Gereksinim duyulan enerji açı ğıçeşitli yollardan temin edilmektedir. 1999 yı lıitibariyle Türkiye'de üretilen enerjinin sadece % 59.2'si öz kaynakları mı zdan sağlanmaktadı r. Dı şa bağı mlıenerji üretiminin büyük bir bölümü petrolden (% 8.9) ve doğalgazdan (%31.9) sağlanmaktadı r ve Türkiye gelişen ihracatı na rağmen, ihracat gelirlerinin büyük bir bölümünü petrol alı mı na ayı rmak zorundadı r. Dı ş ekonomik dengeyi olumsuz etkileyen dı şa bağı mlıenerji üretimi ayrı ca güvenilir de değildir. Bu nedenle enerji üretiminde öz kaynakları mı zı n arası nda hidrolik potansiyel, yenilenebilir kaynak olması , işletme ve bakı m masrafları nı n az olması , çevre kirliliği yaratmamasıen önemlisi ulusal niteliği ile güvenilir enerji arzı nı sağlayan kaynak oluşu gibi özellikleri dolayı sı yla ilk sı rayıalı r. Ülkemizde gerek hidrolik, gerekse termik enerji kaynakları nı n kullanı mı , potansiyele göre oldukça düşüktür. 1999 yı lıitibariyle mevcut 26 116.8 MW kurulu gücün %59.4'ünü termik santraller, %40.6'sı nıise hidroelektrik santraller oluşturmaktadı r. Bu kurulu güçle 1999 yı lı nda, 2 330.3 GWh dı ş alı m dahil 118 770.20 GWh enerji üretilmiş olup, bunun 285.30 GWH'ıihraç edilmiştir. Ülkemizde üretilen enerjinin 1999 yı lırakamları yla %62.6'sıTEAŞ "Türkiye Elektrik Üretim İ letim AŞ " tarafı ndan üretilmiştir. En çok tüketim ise % 50.4 ile (59 716.4 GWh) sanayi sektöründe olmakta ve onu % 42.6 ile (50 474.5 GWh) konut ve hizmet sektörü takip etmektedir. Geriye kalan %7 (8 294 GWh) tarı m ve ulaştı rma sektöründe kullanı lmı ştı r. 2 1999 yı lırakamları na göre, hidroelektrik santrallerin üretimdeki payı%29, fosil yakı tlıtermik santraller toplamı%70.2'dir. Termik santrallerin % 50'sinde yakı t olarak linyit kullanı lmaktadı r. Fosil yakı t kaynağıolarak 1980'lerde ağı rlı k verilmişolup, üretim kapasitesi 1994 yı lıitibariyle yı lda 80 ton'a ulaşmı ştı r. Hidrolik potansiyelin en kı sa sürede değerlendirilmesi konusunda dev olanakları ölçüsünde çaba sarf etmiştir. 1999 yı lısonunda hidroelektrik gerçekleştirilmesi sonucu hidroelektrik üretim gücü 10 603 MW’a ve 34,7 milyar kWh’a ulaşmı şve bununla beraber, yaklaşı k 122 milyar kWh hesaplanan ekonomik hidrolik potansiyelin sadece %28.44'ü değerlendirilebilmiştir. Hidroelektrik üretim gücü 2002 yı lı nda 12 177 MW'a ve üretimde 44.34 milyar yükselmişve değerlendirilen ekonomik hidrolik potansiyelin oranı%3 aşamamı ştı r. Enerji kaynakları nı n üretim ve kurulu güçteki dağı lı mlarışekil 1’de verilmektedir. Öz enerji kaynakları mı zı n en iyi biçimde değerlendirilmesin özellikle yenilenebilir hidrolik potansiyelin en kı sa sürede enerjiye dönüştürülme gereği açı ktı r. Türkiye'nin yı llı k enerji ihtiyacı ndaki artı ş%8'in altı na düşmemekte ve bu ihtiyacı n karşı lanması nda hidroelektrik potansiyelin değerlendirilmesi daha önce bahsettiğimiz sebeplerden dolayıönem taşı maktadı r. 3096 Sayı lıYasa ile sağlanan sermayenin enerji üretim tesislerini yapı p işletebilme imkânı , enerji üretin kullanı lacak öz kaynakları n daha hı zlıbir biçimde devreye girmesini sağlayacaktı r. Bu nedenlerle teknik ve ekonomik yönden yapı labilir bulunan YukarıManahoz Regülatörü ve Hidroelektrik Santrali Projesi gerçekleştirildiği takdirde üretilen yı llı k ortalama toplam enerjisi 78,76 GWh olacaktı r. Avrupa ülkelerinde ortalama yı llı k kişi başı na elektrik enerjisi tüketimi yaklaşı k 7.000-8.000 kWsaat civarı ndadı r. Batı nı n önde gelen gelişmişülkelerinde bu değerin yı lda 12.000 ile 14.000 kWsaat civarı nda olduğu görülmektedir. Türkiye'de ise kişi başı na düşen elektrik tüketimi halen 1.000 kWsaat'in biraz üzerinde olup, gelecek yüzyı lı n ilk on yı lı nda 3.000 kWsaat civarı na ulaşmasıhedeflenmektedir. Bu bağlamda, Türkiye'deki kişi başı na elektrik tüketiminin 21. yüzyı lı n ortaları nda ulaşacağıdeğerin dahi önde gelen batı lıülkelerin şu anki tüketim değerlerinin çok altı nda kalacağıaçı ktı r. Yukarı da belirtilen koşullar altı nda Türkiye, enerji ihtiyacı nıkarşı lamak için üretim kapasitesini artı rmak zorundadı r. Tüm gelişmişve gelişmekte olan ülkelerde enerji temininde bağlıkalı nan prensip; enerji tüketimini karşı lamak üzere değişik enerji kaynakları nı n ekonomi ve arz güvenilirliği açı ları ndan uygun bir kombinasyonunun 3 kullanı lması dı r. Enerji üretimi ile tüketimi arası nda bir denge sağlayabilmek üzere yapı lan planlarda, hidroelektrik enerjisinin önemli bir rol oynadı ğıbilinmektedir. Örneğin, 1997-1998 yı llarıbirinci dönemlerinde (Ocak, Şubat, Mart), enerji kaynakları na göre brüt elektrik enerjisi üretiminin yaklaşı k %43'ü su kaynakları ndan karşı lanmı ştı r. Bu oran, Türkiye'nin yı llı k elektrik enerjisi üretiminin önemli bir kı smı nı n hidroelektrik santrallerle sağlandı ğı nı n da göstergesidir. Enerji Kaynakları nı n Üretimdeki Payları Hidrolik %29,8 Kömür %2,7 Diğer %1,6 Doğal Gaz % 31,2 Linyit %29,1 Ful-Oil % 5,6 Şekil 1. Enerji Kaynakları nı n Üretimdeki Payları Bu açı klamalar ı şı ğı nda yı lda toplam 78,76 GWh elektrik enerjisi üretmesi planlanan YukarıManahoz Regülatörü ve HES projesinin, özellikle üretimin kı sı tlı olduğu Doğu Karadeniz Bölgesi’nin ve Ülke genelinin artan elektrik enerjisi ihtiyacı nı n karşı lanması nda da büyük önem taşı yacağıaçı ktı r. YukarıManahoz Regülatörü ve HES projesi sadece enerji amaçlıolup başka bir amaçla kullanı lmamaktadı r. Yukarı Manahoz Regülatörü, Trabzon-Sürmene istikametinde Sürmene’ye varmadan sağa Köprübaşı , Büyükdoğanlıyoluna sapı lı r. Büyükdoğanlı ’yıyaklaşı k 4-5 km geçtikten sonra Kuku Mezrasıcivarı ndadı r. Santral yeri, Sürmene’ye varmadan Köprübaşıyoluna sapı lı r. Bu yolun başlangı cı ndan Santrale olan mesafe 21+100 km’dir. Regülatör ünitesi ise 26+450 km yukarı dadı r. Santral yeri kotu 600 m., Regülatör yeri 1160 m.’dir. 4 Enerji Kaynakları nı n Kurulu Güçteki Payları Diğer %4,50 Kömür %1,60 Linyit %20,60 Hidrolik %40,60 Fuel-Oil %6,00 Doğal Gaz %26,70 Şekil 2 . Enerji Kaynakları nı n Kurulu Güçteki Payları Tablo 1 Türkiye’nin Enerji İ htiyacıTahminleri Yı l Güç (MW) Güç Artı şı(%) Enerji (GW saat) Enerji Artı şı(%) 1996 15.235 - 94.605 - 1997 16.505 8,3 102.500 8,3 1998 17.880 8,3 111.050 8,3 1999 19.375 8,4 120.310 8,3 2000 20.990 8,3 130.350 8,3 2001 22.610 7,7 140.850 8,1 2002 24.360 7,7 151.720 7,7 2003 26.240 7,7 163.430 7,7 2004 28.260 7,7 176.040 7,7 2005 30.445 7,7 189.630 7,7 2006 32.710 7,4 203.675 7,4 2007 35.145 7,4 218.835 7,4 2008 37.760 7,4 235.130 7,4 2009 40.570 7,4 252.635 7,4 2010 43.590 7.4 271.450 7.4 5 Şekil 3. YukarıManahoz Regülatörü ve Hes’in Türkiyedeki Yeri ve Şematik Boy Kesiti 6 Regülatör ve santral yerlerinin arası ndan önemli bir kol karı şmamaktadı r. Bu nedenlerden dolayısantral yerinin taşkı n değerlerinin hesaplanması nda ara alan çalı şması na ve taşkı n yatak öteleme işlemlerine gerek duyulmamı ştı r. Regülatör yeri için seçilmişolan taşkı n hesap yöntemi santral yeri için de aynen uygulanmı ştı r: Bu veriler ayrı ca Ek’deki Halihazı r haritada ve Yer Bulduru haritası nda gösterilmiştir. Teknik Özellikler; YukarıManahoz Regülatörü ve Hes’in Özet Karakteristikleri İ li : Trabzon Akarsu Adı : Manahoz Deresi Regülatör Tipi : Dolu Gövdeli Beton Ortalama Debi : 2,01 m3 /sn Talveg Kotu : 1155,30 m. Kret Kotu : 1159,70 m. Santral Türbin Eksen Kotu : 605,00 m. Brüt Düşü : 550,00 m. Net Düşü : 527,69 m. (İ ki Ünite) Net Düşü : 544,42 m. (Tek Ünite) İ letim Yapı sı(Kanal) Uzunluğu : 5000,00 m. Santral Kurulu Gücü : 22,86 MW Firm Enerji : 21,68 GWh Sekonder Enerji : 57,08 GWh Yı llı k Toplam Enerji : 78,76 GWh Yatı rı m Bedeli : 18.503 Milyar TL Yı llı k Net Gelir (B-C) : 3.036 Milyar TL Rantabilite (B/C) : 2,75 Regülatör Talveg Kotu : 1155,30 m Koordinat : 400 42’ 48” K – 40 0 07’ 01” D Yağı şAlanı : 89.7 km2 Paftası : 1/25.000 Ölçekli Tapoğrafik Haritaları n TRABZON G 44-d1 ve G 44-a4 7 Yukarı Manahoz Regülatörü ve HES projesi “Nehir Tipi Santral” olarak planlanmı ştı r. Proje kapsamı nda yer alan ana tesisler; regülatör, çökeltim havuzu, kanal, kanal taşma savağı , yükleme havuzu, vana odası , cebri boru ve santral binası dı r. 1155,30 m. talveg kotunda tasarlanan YukarıManahoz Regülatörü ile çevrilen sular, 1.75 m.x2.40 m. ebatları nda, 5000 m. uzunluğunda kapalıkanal yardı mıile yükleme havuzuna ve buradan da 1.10 m. çapı nda cebri boru ile santrale iletilmektedir. YukarıManahoz santralı nı n optimizasyon çalı şmalarısonucu kurulu güç 22,86 MW olarak belirlenmiştir. Bu güçte proje debisi 5 m3/sn olmaktadı r. Metrajlar: Kanal = 5000 m boyunda, 1.75x2.4m ebadı nda Cebri Boru Uzunluk = 1.000 metre, 1.1 metre çapı nda Yükleme havuzu= 25mx14m ebadı nda Regülatör (Su alma yapı sı , çökeltim havuzu, çakı l geçidi, dolu savak) = 45x40m Santral = 25x20 m Tesisin kurulu gücü ve cebri boru çapı nı n belirlenmesi amacı yla yapı lan optimizasyon çalı şmalarıve tesisler ile ilgili ayrı ntı lıbilgiler izleyen bölümlerde verilmiştir. Regülatör ve diğer ünitelerin gösterimi Genel Vaziyet Planı nda gösterilmiştir. (EK-2) A.1. Kurulu Güç Optimizasyonu Yukarı Manahoz Regülatörü’nün akı ş yukarı sı nda depolamalı bir tesis bulunmadı ğı ndan santralde günlük debiler kullanı larak enerji üretimi planlanmı ştı r. Kurulu güç optimizasyonunda kanal, cebri boru ve elektro-mekanik teçhizata ait yı llı k giderler dikkate alı nmı ştı r. Optimizasyon amaçlıişletme çalı şması nda 1 m3 /sn ile 10 m3 /sn arası nda kalan debi değerleri kullanı lmı şolup, 0,2 m3/sn aralı kla çalı şı lmı ştı r. Yapı lan bu çalı şmada 4,23 MW ile 40,88 MW arası nda değişik kurulu güçler tespit edilmişve bu kurulu güçlere karşı lı k gelen yı llı k giderler ve gelirler bulunmuştur. Cebri boru çap optimizasyonu için de 0,65 m. ile 2,0 m. çap Aralı ğı nda, 0,05 m. aralı kla değişik çaplar kullanı lmı ştı r. 8 Giderlerin hesaplanması nda DSİ2004 Yı lıBirim Fiyatları ndan yararlanı lmı şve bu fiyatlardan %30 oranı nda iskonta yapı lmı ştı r. Ekonomik ömür 50 yı l, yı llı k faiz % 9,5 alı nmı ştı r. Gelirlerin hesaplanması nda DSİfaydalarıdikkate alı nmı şolup bu faydalar güvenilir enerji için 6 cent/kWh, sekonder enerji için 3,3 cent/kWh‘tir. Optimizasyon çalı şması nı n sonucunda maksimum net faydayıveren kurulu güç seçilmiştir. Optimizasyon çalı şmalarısonucunda tesisin maksimum debisi 5 m3 /sn, cebri boru çapı1,10 m. kurulu gücü 22,86 MW ve yı llı k ortalama toplam enerjisi 78,76 GWh olarak bulunmuştur. A.2. Enerji Su Alma Yapı ları Regülatör YukarıManahoz Regülatör yerinin seçiminde, hidrolojik koşullar, jeolojik ve topoğrafik açı dan uygunluğu dikkate alı nmı ştı r. Regülatör 1155,30 m. talveg kotunda, dolu gövdeli beton olarak planlanmı ş, hidrolik ve hidrolojik şartlar göz önüne alı narak regülatör dolusavak kret kotu 1159,70 m., regülatör dolusavak yan perde duvarıkret kotu ise 1161,70 m. olarak belirlenmiştir. Su alma yapı sıve çökeltim havuzu sol sahilde yer alacaktı r. Çökeltim havuzu sonunda çökeltim havuzu teknesi yer almakta olup tekne doğrudan kanala bağlanacaktı r. Su alma yapı sı nı n hemen yanı nda iki gözlü olarak planlanan çakı l geçidi yer alacak ve gerektiğinde çakı l geçidi kapaklarıaçı larak, regülatör menbaı nda toplanmı şolan rusubat mansaba aktarı lacaktı r. Serbest akı şlıdolusavak yapı sıçakı l geçidinin hemen sağı nda yer alacak ve 25 m. genişliğinde olacaktı r. Derivasyon Yapı sı Regülatör inşaatısı rası nda çalı şma alanı nıkuruda tutacak bir derivasyon işlemi gerekmektedir. İ ki sahil arasıyeterli genişlikte olduğundan ayrı ca bir derivasyon yapı sı na ihtiyaç yoktur. Derivasyon işlemi sı rası nda 25 yı llı k taşkı n debisi dikkate alı nmı ştı r. Derivasyon işleminin birinci aşaması nda, sol sahilde bulunan su alma yapı sı , çökeltim havuzu, çakı l geçidi ve serbest akı şlıdolusavak yapı sı nı n bir kı smı nı n inşaatı nıkuruda tutacak batardo yapı lacaktı r. Bu aşamada derivasyon sağsahilden yapı lacaktı r. Derivasyon işleminin ikinci aşaması nda ise, birinci aşamadaki inşaat 9 işleri tamamlandı ktan sonra nehir, çakı l geçidine yönlendirilecek ve buradan derivasyon işlemi gerçekleştirilecektir. Su Alma Yapı sı Su alma yapı sı , regülatör yapı sıiçinde sol sahilde yer almakta ve her biri 3,5 m. genişliğinde iki gözlü olarak planlanmı ştı r. Su alma yapı sı5 m3 /sn’lik maksimum debiye göre boyutlandı rı lmı şve eşik kotu nehir talveg kotunun 1,75 m. üzerindedir. Su alma yapı sı nda yer alan kapak kaldı rma tertibatıplatformu 100 yı llı k taşkı n debisinden (92,30 m3/sn) etkilenmeyecek şekilde projelendirilmiştir. Su alma yapı sı önünde yüzen maddelerin çökeltim havuzuna girmesini engellemek amacı yla bir dalgı ç perde planlanmı ştı r. Çakı l Geçidi Çakı l geçidi, su alma yapı sı nı n hemen yanı nda 25 yı llı k feyezan debisi olan 65,90 m3/sn debi dikkate alı narak boyutlandı rı lmı ştı r. İ ki gözlü olarak planlanan çakı l geçidinin, her birinde 2,5 m. x 2,5 m. boyutları nda sürgülü kapak bulunacaktı r. Serbest Akı şlıDolusavak Serbest akı şlıdolusavak regülatörün sağsahilinde yer almaktadı r. Dolusavak boyutlandı rması nda 100 yı llı k feyezan debisi olan 92,30 m3/sn’lik debi dikkate alı nmı ştı r. Dolusavak yapı sı nı n temel kotu 1152,80 m. kret kotu 1159,70 m. ve yan perde duvarıüst kotu 1161,70 m.’ dir. Çökeltim Havuzu Regülatör yapı sı nı n sol sahilinde her biri 3,5 m. genişliğinde ve 35 m. uzunluğunda, ortalama 5,80 m. yüksekliğinde iki gözlü bir çökeltim havuzu planlanmı ştı r. Çökeltim havuzunda 0,3 mm. çapı ndaki danelerin çökelmesi sağlanacaktı r. Çökeltim havuzu girişinde her gözde bir kapak olacaktı r. Havuz tabanıtrapez kesitli olarak planlanmı ş, taban eğimi % 2, trapez yüksekliği 1,5 m.’dir. Çökeltim havuzu sonunda planlanan silt temizleme kapakları1,20 m. x 1,20 m. ebatları nda olacaktı r. 10 Çökeltim havuzunun sağyan duvarıserbest akı şlıdolusavak olarak düşünülmüştür. Çökeltim havuzunun sonunda yer alan havuz sonu teknesine boşalacak olan sular, doğrudan iletim kanalı na bağlanacaktı r. Kanal YukarıManahoz HES sistemi içindeki önemli yapı lardan biri kanal yapı sı dı r. Kanal 5000 m. uzunluğunda, 1,75 m. genişliğinde, 2,40 m. yüksekliğinde, 30 cm. et kalı nlı ğı nda ve kapalıkanal olacaktı r. 3,00 metre genişliğinde açı lacak olan kanal ulaşı m yolu, eksenden 3,50 m. derinliğinde, 2,35 m. eninde kazı larak kapalıkanal yapı lacak ve üzeri 0,5 m. stabilize dolgu ile doldurulacaktı r. Kanal yapı sı nı n her 100 metresinde, 1,00 metre çapı nda muayene bacalarıkonulacaktı r. Kanal giriştaban kotu 1157,60 m. kanal çı kı ş taban kotu 1153,20 m. olup, kanal taban eğimi 0,00088’dir. Kanal güzergâhıboyunca gerekli olan sanat yapı ları , kesin proje aşaması nda projelendirilecektir. Taşma Savağı Santralı n devre dı şıkaldı ğıdurumlarda veya kanala girmesi muhtemel fazla suları n savaklanabilmesi amacı yla regülatör ile yükleme havuzu arası nda yükleme havuzunun 500 m. membaı nda 3 m. genişliğinde ve 20 m. uzunluğunda bir taşma savağıplanlanmı ştı r. Yükleme Havuzu Yükleme havuzu kanal yapı sı nı n sonunda 7.00 m. eninde, 25,00 m. boyunda ve 6 metre yüksekliğinde olacaktı r. Havuz taban eğimi % 2, maksimum su seviyesi 1155 m.’ dir. Yükleme havuzu santralı n herhangi bir sebeple devre dı şıkaldı ğıdurumlarda, gelen fazla suları n 500 metre gerideki taşma savağı ndan atı labilmesi için, maksimum su kotundan 1,20 m. yüksek olacak ş ekilde planlanmı ştı r. 11 Vana Odası Yükleme havuzu sonunda ve cebri boru başı nda, 6,40 m. x 6,40 m. ebatları nda bir vana odasıplanlanmı ştı r. Vana odasıiçerisinde bir adet kelebek vana ve vana montaj–demontaj tertibatıdüşünülmüştür. Cebri Boru YukarıManahoz Regülatörü ve HES projesinin en önemli bölümlerinden biri de cebri borudur. Cebri boru güzergahıbelirlenirken, jeolojik açı dan en uygun olan alternatif dikkate alı nmı ştı r. Cebri boru toplam boyu, yükleme havuzu çı kı şı ndan itibaren 1000 m.’dir. Cebri borudaki yük kayı plarıile cebri boru maliyet optimizasyonu yapı lmı şve en uygun çap olarak 1,10 m. seçilmiştir. Cebri boru güzergahıboyunca arazi tesviye edilecek ve düzenlenen bölüme 15 cm. kalı nlı ğı nda beton platform yapı lacaktı r. Cebri borunun bir yanı nda da korkuluklu ulaşı m merdiveni teşkil edilecektir. Cebri boru güzergâhıboyunca yeterli sayı da durdurucu blok teşkil edilecek ve her 10 metrede bir kayar mesnet konulacaktı r. Santral Binası YukarıManahoz Regülatörü ve HES santral binasıManahoz Dere’nin 600 m. talveg kotunda, 18,00 m. x 22,55 m. ebatları nda, temelden 22,50 m. yüksekliğinde olacak şekilde planlanmı ştı r. Santral binasıtemel kotu 596,50 m.’dir. 604,00 m. kotunda iki adet yatay eksenli pelton tipi türbin, jeneratör grubu, 605,00 m. kotunda 34,5 kV’lı k kapalışalt bölümü, akü odası , dizel jeneratör odasıve atölye, 608,00 m. kotunda santral girişi ve montaj sahası , 609,00 m. kotunda ise kumanda odası , ofis, lavabo, duşve tuvaletler planlanmı ştı r. Santralde üretilen enerji, santral binasıdı şı nda planlanan 12,83 MVA’lik iki adet transformatörden sonra 25,40 MVA’lı k transformatör ile 154 kV ’a yükseltilecek ve 30 km. uzunluğundaki iletim hattıile Arsin Trafo Merkezi’ne iletilecektir. 12 Türbin Tipi, Ünite Gücü ve Adedi Türbin Tipi :Pelton – yatay eksenli Proje Debisi :5,00 m3/sn Ünite Adedi :2 Adet Ünite Debisi :2,50 m3/sn Türbin Gücü :11,90 MW Türbin Eksen Kotu :605 m. Proje Brüt Düşüşü :550 m. Net Düşü :527,69 m. (İ ki Ünite) Net Düşü : 544,42 m. (Tek Ünite) Püskürtücü Adedi :2 Adet Özgül Hı zı :18,65 m-kW Senkron Hı z :750 rpm Verim :0,925 Toplam Türbin Gücü : 23,80 MW Jeneratör Tipi ve Kapasitesi Tipi :3 ~ senkron Ünite Gücü :12830kVA Ünite Adedi :2 Adet Güç Faktörü :0,9 Anma Gerilimi :10,60 kV Frekansı :50 Hz Senkron Hı z :750 rpm Verimi :0,971 Transformatör Adedi ve Tipi Tipi :Yağlı , 3 fazlı , harici Ünite Gücü :12,83 MVA Ünite Adedi :2 Adet Anma Gerilimi :10,6/34,5 kV Verimi :0,99 13 Transformatör Adedi ve Tipi Tipi :Yağlı , 3 fazlı , harici Ünite Gücü :25,40 MVA Ünite Adedi :1Adet Anma Gerilimi :34,5/154 kV Verimi :0,99 İ çİ htiyaç Transformatörü Tipi :Silikon Yağlı , dahili Ünite Gücü :400 kVA Ünite Adedi :1Adet Anma Gerilimi :34,5/0,4 kV Şalt Sahası Tipi :KapalıTip Kotu :605 m. A.3. Enerji İ letim Hattı YukarıManahoz HES’in iletim hattıkonusu ile ilgili olarak Trabzon TEDAŞ Müessese müdürlüğü ile görüşülmüştür. Alı nan bilgiye göre bölgedeki 34 kV’lı k hatları n 3/0’lı k olmasınedeniyle 22,86 MW’lı k YukarıManahoz HES’in yükünü taşı yamacağıanlaşı lmı ştı r. Ayrı ca çok sayı da köy hattıbağlıolan TEDAŞhatları nda arı za ve kesintilerin olacağıdüşünülmüştür. Dolayı sı yla sistem güvenliği ve kesintisiz enerji üretim imkânlarıaçı sı ndan 154 kV – 795 MCM ‘lı k ve 30 km’lik iletim hattıile YukarıManahoz HES’in Arsin Trafo Merkezine bağlanmasıplanlanmı ştı r. Ayrı ca, TEDAŞ Sistem İ şletme birimiyle yapı lan görüşmelerde YukarıManahoz HES’in 154 kV’lı k Arsin – İ yidere iletim hattı na da bağlanabileceği anlaşı lmı ştı r. Ancak bu konu kesin proje aşaması nda TEDAŞ’la yapı lacak görüşmeler sonucunda karara bağlanacaktı r. EK-8’de gösterilmiştir. A.4. Ulaşı m Yolu Proje alanı na mevcut köy yollarıile ulaşı m mümkündür. Ancak Santral binası inşaat alanı na ulaşı mısağlamak amacı yla yol yapı lacaktı r. 14 Enerji (GWh) 99,00 96,00 93,00 90,00 87,00 84,00 81,00 78,00 75,00 72,00 69,00 66,00 63,00 60,00 57,00 54,00 51,00 48,00 45,00 42,00 39,00 36,00 33,00 30,00 1965 1968 1971 1974 1977 1980 1983 1986 1989 1992 1995 1998 2001 Yı llar Şekil 4. YukarıManahoz ve HES Yı llı k Ortalama Enerji Üretim Grafiği (YukarıManahoz Regülatörü ve HES Fizibilite çalı şması ndan alı nmı ştı r) 15,00 14,00 13,00 12,00 11,00 Enerji (GWh) 10,00 9,00 8,00 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 EKİ KAS ARA OCA ŞUB MAR Nİ S MAY HAZ TEM AĞU EYL Aylar Şekil 5. YukarıManahoz Regülatörü ve HES Aylı k Ortalama Enerji Üretim Grafiği 15 22,86 4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 9,0 10,0 11,0 12,0 13,0 14,0 15,0 16,0 17,0 18,0 19,0 20,0 21,0 22,0 23,0 24,0 25,0 26,0 27,0 28,0 29,0 30,0 31,0 32,0 33,0 34,0 35,0 36,0 37,0 38,0 39,0 40,0 9 Net Fayda (10 TL) 40.000 39.250 38.500 37.750 37.000 36.250 35.500 34.750 34.000 33.250 32.500 31.750 31.000 30.250 29.500 28.750 28.000 27.250 26.500 25.750 25.000 Kurulu Güç (MW) Şekil 6. Kurulu Güç - Net Fayda Şekil 7. Regülatör Noktası nı n Resmi 16 Şekil 8. Kanal Güzergahı nıGösteren resim Şekil 9. Yükleme Noktası nıGösteren Resim 17 SANTRAL YERİ Şekil 10 . Santral Yerini Gösteren Resim Şekil 11. Santral Yerinin FarklıAçı dan ÇekilmişResmi 18 Tablo 2. İ şakı m şeması 19 B. DOĞAL KAYNAKLARIN KULLANIMI (ARAZİKULLANIMI, SU KULLANIMI, KULLANILAN ENERJİTÜRÜ VB.) YukarıManahoz Regülatörü ve Hidroelektrik Santralı , Trabzon ili, Köprübaşıilçesi, Büyükdoğanlıkasabası nı n 2,5 km. güneyinde, Manahoz Deresi üzerinde yer almaktadı r. Manahoz Dere HavzasıTürkiye’nin kuzeydoğusunda 40o 42’ 48” ve 40o 44’ 24” kuzey enlemleri ile 40o 07’ 01” ve 40o 07’ 50” doğu boylamlarıarası nda yer almakta olup, YukarıManahoz Regülatörü, Manahoz Dere üzerinde 1160 m. nehir kotunda, Talveg Kotu ise 1155,30 m kotunda yer almaktadı r. 5m. yüksekliğinde dolu gövdeli beton tipinde yapı lacak olan regülatörde biriktirme olmayacağıiçin çevreye etkisi de minimum olacaktı r. Regülatör ile çevrilen sularısantrale iletecek olan İ letim yapı sı1,5 m.x 2,5 m. ebatları nda kapalıkanaldan oluşmakta ve uzunluğu 5000 m. cebri boru 1,10 m. çapı nda ve 1000 m. uzunluğunda olacaktı r. Santralı n kurulu gücü 22,86 MW’ tı r. İ nşaa edilecek tesisler büyük bir alan kaplamamaktadı r. Tesisler dere yatağıile çok az bir orman alanıüzerinde inşaa edilecektir. Tesislerin inşaa edileceği alanlar satı n alı nacağıiçin arazi sahipleri maddi kayı plara uğramayacaklardı r. Sosyal AltyapıGereksinimi Kurulacak şantiyede çalı şacak personelin gereksinimlerini karşı layacak mutfak, yatakhane, tuvalet, banyo gibi yapı lar tesis edilecektir. Çalı şacak personelin ailelerinin en yakı n yerleşim yerlerinde ikamet edeceği düşünülmektedir. Aileler tüm temel ve sosyal ihtiyaçları nıburalardan karşı layacaklardı r. Ayrı ca başka bir tesis kurulmasıgerekli değildir. İ nşaat süresi boyunca yerel halk için işimkânlarıdoğacağıda düşünülmektedir. Bunun sonucu olarak yöredeki ticari yaşam hareketlenecek ve alı şverişlerden dolayı gelir artı şı nda lokal bir gelişme de söz konusu olacaktı r. Santral yeri (600 m.) ile regülatör yeri (1160 m.) arası ndaki kuşuçuşu mesafesi yaklaşı k 4.3 km’dir. Ayrı ca; regülatör ve santral yerlerinin arası ndan önemli bir kol karı şmamaktadı r. Bu nedenlerden dolayı santral yerinin taşkı n değerlerinin hesaplanması nda ara alan çalı şması na ve taşkı n yatak öteleme işlemlerine gerek duyulmamı ştı r. Regülatör yeri için seçilmişolan taşkı n hesap yöntemi santral yeri için de aynen uygulanmı ştı r. DetaylıAçı klamalar, sayfa 81’de “Gözlenmiş Taşkı n Debilerinin Tekerrür Hesabı ” başlı ğıaltı nda incelenmiştir. 20 Yukarı Manahoz Regülatörü ve HES projesi “Nehir Tipi Santral” olarak planlanmı ştı r. Proje kapsamı nda yer alan ana tesisler; regülatör, çökeltim havuzu, kanal, kanal taşma savağı , yükleme havuzu, vana odası , cebri boru ve santral binası dı r. YukarıManahoz HES’in iletim hattıkonusu ile ilgili olarak Trabzon TEDAŞ Müessese müdürlüğü ile görüşülmüştür. Alı nan bilgiye göre bölgedeki 34 kV’lı k hatları n 3/0’lı k olmasınedeniyle 22,86 MW’lı k YukarıManahoz HES’in yükünü taşı yamacağıanlaşı lmı ştı r. Ayrı ca çok sayı da köy hattıbağlıolan TEDAŞhatları nda arı za ve kesintilerin olacağıdüşünülmüştür. Dolayı sı yla sistem güvenliği ve kesintisiz enerji üretim imkânlarıaçı sı ndan 154 kV – 795 MCM ‘lı k ve 30 km’lik iletim hattıile YukarıManahoz HES’in Arsin Trafo Merkezine bağlanmasıplanlanmı ştı r. Ayrı ca, TEDAŞ Sistem İ şletme birimiyle yapı lan görüşmelerde YukarıManahoz HES’in 154 kV’lı k Arsin – İ yidere iletim hattı na da bağlanabileceği anlaşı lmı ştı r. Ancak bu konu kesin proje aşaması nda TEDAŞ’la yapı lacak görüşmeler sonucunda karara bağlanacaktı r. Proje alanı na mevcut köy yollarıile ulaşı m mümkündür. Ancak Santral binası inşaat alanı na ulaşı mısağlamak amacı yla yaklaşı k 1000 m. uzunluğunda bir yol yapı lmasıgerekmektedir. Su Kullanı mı ; Manahoz Deresi enerji üretim potansiyelinden yararlanmak amacı yla Yukarı Manahoz Regülatörü ve Hidroelektrik Santralinin inşa edilmesi düşünülmüştür. Manahoz Deresi ve Proje alanıçevresindeki yüzey suları nı n özellikleri aşağı da verilmiştir. 21 Tablo 3. Manahoz Deresinin Kimyasal Analiz Sonuçları MANAHOZ DERESİ DEBİ Sİ 5-6.5 m3 /sn ALINDIĞI TARİ H 07.07.1986 PH 7.7 ECX 10 0 (250) Mikromho/cm 115 KATYONLAR (Cations Meq/l) Na+ 0.17 K+ 0.01 Ca+-Mg++ 0.80-0.25 ANYONLAR CO3 = HCO 3 0 – 1.05 Cl- 0.17 SO4 = 0.01 TOPLAM 1.23 SODYUM % 13.82 SAR 0.24 SUYUN SINIFI C1C1 SERTLİ K FS0 5.25 Nİ TRİ T (ppm) 0 AMONYAK (ppm) Mevcut ORG.MAD. mg/l O2 1.04 Manahoz Deresi Akiferi; Sürmene ilçesinden denize dökülen Manahoz Deresi’nin mansap bölümünde oluşan siltli, killi, kumlu, çakı llı , bloklu, akifer özelliğindeki Alüvyonun genişliği 100-250 m., 3km. kadardı r. Alüvyon kalı nlı ğı8-17 m. olarak belirlenmiştir. (Şekil 12‘de Manahoz Deresi Akiferi Hidrojeoloji Haritasıgösterilmiştir) 22 Şekil 12‘de Manahoz Deresi Akiferi Hidrojeoloji Haritası 23 SU KAYNAKLARI; Meteoroloji istasyonları Meteoroloji İ stasyonları nı n yağı ş alanıçevresindeki dağı lı mıüniform değildir. Ayrı ca bu istasyonları n gözlem süreleri farklıyı llarıkapsamaktadı r. Yağı ş alanı çevresindeki meteoroloji İ stasyonlarıDMI ve DSI tarafı ndan işletilmektedir. Yağı ş Meteoroloji İ stasyonları nda yağmur ve kar şeklindeki yağı şlar ölçülmektedir. Dağbaşı , Küçükdere, Çaykara, Uzungöl, Köknar ve Kayaiçi meteoroloji istasyonları nı n değerleri kullanı lmı ştı r. Sı caklı k Manahoz çayıyağı şalanıçevresindeki meteoroloji İ stasyonları ndan Dağbaşı , Küçükdere, Çaykara, Uzungöl, Köknar ve Kayaiçi'nde sı caklı k ölçümleri yapı lmaktadı r. Su Temini YukarıManahoz Regülatörü ve HES projesi enerji amaçlıolduğu için; sulama, içme, kullanma ve endüstri suyu ihtiyacıbulunmamaktadı r. YukarıManahoz projesinin menbaı nda, herhangi bir sulama projesi mevcut değildir. Regülatör yerinde yı llı k ortalama debi 2,01 m3 ’dür. Suyun ne kadarlı k kı smı nı n dereye bı rakı lacağı na DSİkarar verecektir. DSİ ’nin müsaade ettiği kı smıalı nacak, kalan kı smıdereye bı rakı lacaktı r. DSİ ’den alı nan yazıEK-8’de gösterilmiştir. Bu projede, Bölgede Eİ E Genel Müdürlüğüne ait 2202 Kara Dere-Ağnas (1967-2000) Akı m Gözlem İ stasyonuna (AGİ ) ait günlük akı m değerleri kullanı lmı ştı r. 2202 AGİ ’nin aylı k ortalama akı mlarıTablo 4.’ de verilmiştir. YukarıManahoz Regülatörünün mansabı nda 81 m kotunda işletilen 22/79 nolu Aylı k Akı m Gözlem İ stasyonuna (AAGİ ) ait akı m değerleri Eİ E İ daresi Genel Müdürlüğünce aylı k olarak aynıgünde 2202 nolu AGİile birlikte ölçülmüştür. Ölçülen akı m değerleri arası nda korelasyon yapı larak 22/79’un uzun süreli günlük akı mları hesaplanmı ştı r. 24 Tablo 4. 22/79 No’lu AAGİ ’nin aylı k akı m değerleri 2202 1,54 1,39 4,82 5,42 5,36 5,91 3,14 2,89 2,64 5,65 32,6 24,2 3,28 2,75 6,03 2,91 10,6 5,01 8,88 7,96 9,43 38,6 28,3 22/79 1,19 1,14 2,28 3,54 3,77 2,78 1,05 1,51 1,51 1,83 12,0 6,13 1,68 0,91 3,67 1,60 4,72 3,12 6,41 4,43 2,73 9,04 8,45 Q22/79 = 0.7451·(Q2202)0,7419 , R²=0.8528 22/79 No’lu AAGİ ’nin aylı k akı m değerleri Tablo 4.’de verilmektedir. YukarıManahoz Regülatör yerinin akı m değerleri aşağı daki eşitlik yardı mıile hesaplanmı ştı r: QY.ManahozReg.=Q 22/79·(AY.ManahozReg./A 22/79), A22/79=182,3 km2 AY.ManahozReg.=89,7 km2, Q Y.ManahozReg.=0.492·Q22/79 YukarıManahoz Regülatörü ve HES projesi sadece enerji amaçlıolup başka bir amaçla kullanı lmamaktadı r. YukarıManahoz Regülatörü ve HES projesi enerji amaçlıolduğu için; sulama, içme, kullanma ve endüstri suyu ihtiyacıbulunmamaktadı r. Proje Taşkı n Durumu YukarıManahoz Regülatörü ve HES yerinin tekerrürlü debi değerleri; Proje alanı içi ve civarı nda yer alan bazıEİ E ve DSİAkı m Gözlem İ stasyonları nda gözlenmiş yı llı k maksimum pik debi dizilerinin noktasal ve bölgesel frekans analizi ve Maksimum yağı şları n frekans analizi ve sentetik birim hidrograflar yöntemleri ile hesaplanmı ştı r. Projenin gerçekleş mesini engelleyecek hidrolik herhangi bir sorun gözlenmemiştir. Bu kı sı m ayrı ca; 81’inci sayfada detaylıolarak açı klanmı ştı r. Sediment YukarıManahoz Regülatör yeri için 22 nolu Doğu Karadeniz havzasıiçinde bulunan sediment gözlem istasyonları nı n yağı şalanlarıile bu alanlara karşı lı k gelen uzun yı llı k ortalama sediment miktarlarıarası nda korelasyon yapı larak Doğu Karadeniz havzasıiçin genel yağı şalanısediment miktarıeşitliği Eİ E tarafı ndan geliştirilmiştir. Bu istasyonlara ait sediment bilgileri de aşağı daki tabloda verilmiştir. 25 Tablo 5. Sediment Gözlem Yı lları na Göre İ stasyonun Ortalama Süspanse Sediment Bilgileri SU ve İ STASYONUN Adı No SEDİ MENT GÖZLEM YILLARINA GÖRE İ STASYONUN ORTALAMA SÜSPANSE SEDİ MENT Sediment Yağı şAlanı Miktarı Verimi 2206 2218 2228 2232 2238 2245 2248 2251 Harş it Çayı -Kürtün DeğirmendereKanlı pelit İ yidere-Şimş irli Folderesi-Bahadı rlı Fı rtı na DeresiTopluca Melet Çayı -Arı cı lar Terme Çayı -Gökçeli Değirmendere-Öğütlü DeğirmendereEsiroğlu ALAN AĞIRLIKLI ORT. Hacim Ağı rlı ğı ( km ) (Ton / yı l) (Ton / yı l/ 2 km ) 2589,0 279.612 108 20 80 1,21 708,0 834,9 191,4 84.755 58.317 37.161 120 70 194 21 56 54 79 45 46 1,21 1,33 1,33 763,0 1024,4 232,8 728,5 25.928 89.880 16.023 43.070 34 88 69 59 33 54 44 39 67 46 56 61 1,25 1,33 1,29 1,27 729,6 21.384 29 30 70 1,24 -- 128.472 84 34 66 1,26 2 2201 Tane Dağı lı mı ( %) Kil Kum + Silt Bu eşitlik Y = 0,0215 X2 + 52,369 X (Ton/m3 ) ve R² = 0,9292 olarak bulunmuştur. X yerine YukarıManahoz (A=89,7 km2 ) regülatör yerinin yağı şalanı na karşı lı k gelen süspanse sediment miktarları4870,5 Ton/yı l, verimi ise 54,3 Ton/yı l/km 2 olarak bulunmuştur. Toplam sediment ise, süspanse sediment ve yatak yükünün toplamı ndan oluşmaktadı r. Bu çalı şmada süspanse sedimentin % 25’i kadar bir değer, yatak yükü olarak eklenmektedir. Bulunan bu değerde sediment hacim ağı rlı ğı na bölünerek; Toplam sediment verimi = 53,9 m³/yı l/km² olarak hesaplanmı ştı r. Mevcut Arazi Kullanı mı Arazi Sı nı fları Toprakta taban suyunun ve yüzey suyunun her zaman veya yı lı n bir bölümünde gelişmesini engelleyecek yada zarar verecek duruma gelmesi o toprağı n drenaj ihtiyacı nıortaya çı karı r. Trabzon ili II.,III. ve IV. sı nı f toprakları nı n 161 hektar kifayetsiz, 86 hektarıise fena drenajlı dı r. 26 Trabzon ili dahilinde Toprak-Su haritaları ndan yararlanı larak yapı lan tespite göre 49.670 ha. sahada orta şiddette, 235.334 ha. sahada ise şiddetli yüzey erozyonu bulunmaktadı r. Köprübaşı ve Çevresinin Arazi Kullanı m Potansiyeli Haritası EK-2.’dedir. Faaliyet alanıVII. Sı nı f arazi sı nı fı na girmektedir. Kullanma Durumu, Trabzon İ linin 110092 hektarıtarı m arazisi, 181659 hektarıormanlı k saha 112106 hektarıçayı r, mera ve 54015 hektarıise ürün getirmeyen alanlardı r. % 25’lik bir alanıkaplayan tarı m arazileri toprak, topografya, drenaj ve erozyon etkilerine göre 7 sı nı fa ayrı lmı ştı r. Bunlardan 1509 hektarlı k 1. Sı nı f araziler hiçbir problemi olmayan arazilerdir ve kı yışeridi boyunca uzanı r ve her türlü mahsul yetiştirilmesine elverişlidir. Ancak belediyeler konut yapı mıamacı yla iskan sahaları nı belirlerken öncelikle tarı ma elverişsiz sahalara yönelmeleri gerekirken, İ lin bu ihtiyacı şehrin merkezine bitişik olan ve yı lda 2-3 mahsulün alı nabileceği verimli tarı m toprakları ndan karşı lama yoluna gidilmiştir. Arazi Problemleri Etkili Toprak Derinliği; genellikle kültür bitkilerinin ilerleyebildiği, bitkinin besin maddesiyle sudan yararlanabildiği derinlik olarak tanı mlanı r. Trabzon ili toprakları nı n yaklaşı k % 87’sinde toprak derinliği 50 cm.’ den azdı r. Trabzon ili II.,III. Ve IV. sı nı f toprakları nı n 31617 hektarıolmak üzere toplam 32553 hektarıtaşlı ktı r. Trabzon toprakları nı n %30'u dağlı k %60'ıda kı yı dan içeriye doğru gittikçe yükselen ve ortalama 25-30 m. arasıdeğişen bir eğim gösteren alanlar biçimindedir. Ancak %10'u düzlük olan il topraklarıgenellikle engebelidir. Bölgede 0-350 m. yükseltilerde sert yapraklıbitkilerin yetiştiği orman zonu insanlar tarafı ndan fı ndı klı k, çaylı k ve tarlaya dönüştürülmüştür. 350-800 m. arası nda kı zı lağaç, kestane, gürgen, istiriç, orman gülü gibi ağaçları n oluşturduğu yapraklı orman zonu, 800-1800 m. arası nda doğu ladini, köknar, ardı ç, sarı çam gibi iğne yapraklıağaç türleri ve 1800 m.’nin üstünde çayı rlar ve meralar yer alı r. Bölgede heyelanları n büyük çoğunluğu doğal bitki örtüsünün değiştirildiği veya yok edildiği yerlerde meydana gelmektedir. 27 Proje alanı600 – 1160 m. kotlarıarası nda olduğu için bölgede çoğunlukla iğne yapraklı ağaç türleri bulunmaktadı r. Ancak proje kapsamı ndaki faaliyetlerden etkilenecek alanlar tesislerin inşa edileceği alanlardı r. Manahoz Dere Havzasıiçinde, Manahoz Dere üzerinde bulunan proje alanı , ı rmağı n dar ve derin bir vadiden akmasınedeni ile, dere yatağıve bir miktar orman alanı nıkapsayacaktı r. Proje sahasıve çevresinde projeden etkilenecek olan alanlar ve alı nmasıgerekli tedbirler ortaya konulacak ve inşaat sı rası nda etkilenecek bitki türleri için ilgili kurum ve kuruluşlar ile temas halinde olunacaktı r. İ nşaat Aşaması İ nş aat aş aması nda aş ağı daki tesisler yapı lacaktı r: Ulaş ı m yolları Regülatör Çökeltim havuzu İ letim yapı sı Yükleme havuzu Vana odası Cebri boru Santral binası Enerji iletim hattı İ nşaa edilecek tesisler büyük bir alan kaplamamaktadı r. Tesisler dere yatağıile çok az bir orman alanıüzerinde inşaa edilecektir. Tesislerin inşaa edileceği alanlar satı n alı nacağıiçin arazi sahipleri maddi kayı plara uğramayacaklardı r. Katıatı klar, yönetmeliklere uygun şekilde toplandı ktan sonra, en yakı n yerleşimin çöp depolama alanı na dökülecektir. Kazıve Hafriyat Artı ğıMalzemeler Kanal kazı ları ndan çı kacak malzemenin uygun nitelikte olanlarıinşaat sı rası nda kullanı lacak, uygun olmayan malzemeler ise uygun depolama alanları na taşı nacaktı r. 28 Mevcut Kirlilik Yükü En yakı n yerleşim Santral binası na yaklaşı k 600 m. uzaklı kta bulunan BüyükdoğanlıKasabası ’dı r. Santralin kurulacağıalanı n çevresinde dağı nı k şekilde evler bulunmaktadı r. Kanal güzergahıboyunca da evler bulunmaktadı r. Dere çevresinde dik yamaçlıaraziden dolayıtarı m yapı lan arazi bulunmamaktadı r. Bu sebeple tarı m ilaçlarıve gübre kullanı mıyoktur. Yapı lan arazi çalı şmalarıve gözlemlere göre proje sahası nı n bulunduğu bölge ve yakı n çevresinde hava kirliliğine yol açacak sanayi vb. bir faaliyet bulunmamaktadı r. HES inşaatısı rası nda geçici olarak hava kalitesinde düşüşyaşanacaktı r. Ancak bu düşüş Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği’nde verilen sı nı r değerleri aşmayacaktı r. İ nşaat tamamlandı ğı nda HES işletmeye geçtiğinde mevcut hava kalitesini olumsuz yönde etkileyecek bir faaliyet yapı lmayacağıiçin mevcut hava kalitesi değişmeyecektir. C. ATIK ÜRETİ MİMİ KTARI( KATI, SIVI, GAZ VB.) VE ATIKLARIN Kİ MYASAL Fİ Zİ KSEL VE Bİ YOLOJİ K ÖZELLİ KLERİ o Hafriyat Atı ğı Kanal ve santral binasıkazı ları ndan çı kacak malzemenin uygun nitelikte olanları inşaat sı rası nda kullanı lacak, uygun olmayan malzemeler ise uygun depolama alanları na taşı nacaktı r. Hafriyatı n taşkı smıişlenmek üzere Belediyenin Konkasörüne verilecek, toprak kı smıise Beşköy Belediyesinin gösterdiği alana depo edilecektir. Kanal Güzergahıboyunca çı kacak hafriyat miktarı ; Kanal Boyu = 5000 m, Geniş liği= 1,75 m, Yüksekliği = 2,40 m, Yoğunluk yaklaşı k olarak=1,60 t/m3 Hafriyat miktarı=5.000 x1,75x2,4 =21.000 m3 =33.600 t/m3 İ nş aat aş aması nda inşaat iş çilerinden ve inş aat malzemelerinden kaynaklanan evsel nitelikli katıatı klar ve organik atı klar ile inş aat atı kları , 14 Mart 1991 tarih ve 20814 sayı lı Resmi Gazete’de yayı mlanan “KatıAtı kları n Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine göre bertaraf edilecektir. Bu atı klardan tekrar kullanı labilir olanlar ayrıtoplanacak ve geri kazanı mı sağlanacaktı r. Değerlendirilemeyecek olanlar en yakı n çöp depolama alanı na gönderilecektir. Tı bbi atı klar için 20 Mayı s 1993 tarihli ve 21856 sayı lı“Tı bbi Atı kları n Kontrolü Yönetmeliği”nin ilgili hükümleri uygulanarak bertaraf edilecektir. HES inş aatı nı n baş langı cı nda, yapı m iş lerinin yürütüleceği alanlardaki bitkisel toprak sı yrı larak uzaklaş tı rı lacaktı r. Sı yrı lan bu bitkisel toprak daha sonra alanı n peyzaj onarı mı çalı ş maları nda ve rekreasyon alanları nı n bitkisel peyzaj düzenlemesinde değerlendirilmek üzere, tekniğine uygun olarak depolanacaktı r. 29 Daha sonra peyzaj çalı ş maları nda kullanı lmak istenen bitkisel toprak ş u yönteme göre depolanacaktı r; Depolanan toprağı n hemen kullanı lmayı p uzun süre saklanması nı n gerektiği durumlarda, bitkisel toprak depoları nı n üzeri erozyona, kurumaya ve yabani ot sarması na karş ıkorunacak ve toprağı n canlı lı ğı nısürdürmesi amacı yla çim, çayı r-mera bitkisi vb. bitki örtüsü ile kaplanacaktı r. Ayrı ca; sahada yerleşik bir tesis kurulmasıda düşünülmemektedir. Yaklaşı k 16+900 km’de ş antiye binası nı n kurulması düşünülmektedir. Tesisler kalı cı olmayı p, arazi tesviyesinden sonra ş antiye konteynerleri yerleş tirilip, ş antiye oluşturulacaktı r. Hafriyat artı ğımalzeme Hava Kalitesinin KorunmasıYönetmeliğinin 7.madde 4. ve 5. Bendinde belirtilen hususlara uygun olarak saha içerisinde üzeri nemlendirilerek geçici olarak depolanacak ve malzeme çı kartı lan alanları n düzenlenmesinde kullanı lacaktı r. Hafriyat toprağı , İ nşaat ve Yı kı ntıAtı kları nı n Kontrolü Yönetmeliği madde 23’e uygun olarak Belediyenin göstermişolduğu sahaya depolanacaktı r. Taşolan kı sı mlar ise Belediyenin Konkasör tesisine işlenmek üzere götürülecektir. Madde 23’de “Atı k Taşı ma ve Kabul Belgesi" almak zorunluluğu vardı r. Beş köy Belediyesinden bu belge alı nacaktı r. o KatıAtı k İ ş letme aşaması nda oluş acak katıatı klar, çalı ş acak personelden kaynaklanacak evsel nitelikli atı klardan ve inş aat faaliyetlerinden kaynaklanan (kağı t, plastik, çimento torbası , tel vb.) atı klardan oluş acaktı r. Evsel nitelikli katıatı kları n miktarıile ilgili tahminler ve kabuller aş ağı da görülebilir. Çalı ş acak Kiş i Sayı sı: 5 kiş i Kişi başı na günlük oluş acak katıatı k : 1 kg/gün Günlük oluşacak toplam katıatı k : 5 kg/gün İ nş aat aş aması nda ise; Çalı ş acak kiş i sayı sı : 30 kişi Günlük oluşacak toplam katıatı k : 30 kg/gün Oluş acak bu evsel nitelikli katıatı klar, 14.3.1991 tarih ve 20814 sayı lıResmi Gazete’de yayı mlanarak yürürlüğe giren “KatıAtı kları n Kontrolü Yönetmeliği’ne uygun olarak çöp torbaları nda biriktirilecek ve Beşköy Belediyesinin müsaade ettiği yere bı rakı lacaktı r. Katı atı kları n taşı nması , depolanmasıve bertarafıkonusunda 14.3.1991 tarih ve 20814 sayı lı Resmi Gazete’de yayı mlanarak yürürlüğe giren “KatıAtı kları n Kontrolü Yönetmeliği’nin ilgili hükümlerine uyulacaktı r. İ nşaat faaliyetlerinden kaynaklanan (kağı t, plastik, çimento torbası , tel vb.) atı klar, evsel atı klardan ayrıolarak biriktirilip, bu atı klarıalan 3. şahı slara verilerek yeniden değerlendirilmesi sağlanacaktı r. 30 Geri dönüşümü mümkün olmayan katıatı klar ise ücreti mukabilinde ilgili belediye katıatı k kabul sahası na taşı nacaktı r. Faaliyet süresince “KatıAtı kları n Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine uyulacaktı r. o Atı k Yağlar Söz konusu faaliyet için kullanı lacak işmakinaları nı n bakı mlarısı rası nda oluşacak atı k yağlar ve yakı tlar “Atı k Yağları n Kontrolü Yönetmeliği”’ne göre bertaraf edilecektir. o Atı ksu Arazinin hazı rlanması ndan başlayarak, tesisin işletmeye geçmesine kadar yapı lacak işlemler sı rası nda atı k su oluş masımuhtemel başlı ca kaynaklar; personelin (banyo, tuvalet, mutfak) kullanı mısonucu oluşacak evsel nitelikli atı ksular, makine ve araç yı kamaları ndan oluşacak atı ksulardı r. İ nşaat aşaması nda Tesiste maksimum 30 kişi çalı şacaktı r. İ şletme aşaması nda ise 5 kişi çalı şacaktı r. Çalı şacak işçilerin kullandı klarısuyun tamamı nı n atı ksuya dönüştüğü varsayı mıile oluşacak atı ksu miktarıhesaplanmı ştı r. Proje kapsamı nda inşaat aşaması nda çalı şacak personel sayı sı nı n toplamı30 kişidir. Bir kişinin günlük su ihtiyacı150 L/Kişi.gün olduğu varsayı lı rsa, işçilerin 8 saat çalı ştı ğıkabul edilirse, 8 saatlik su ihtiyacı50 L/Kişi.Gün, Kirlilik yükü ise 18 g BOI olarak kabul edilmiştir. Buna göre ocak sahası nda toplam 30 kişinin çalı şacağı düşünülerek insan su ihtiyacı ; İ çme suyu ihtiyacı(Q hes.) = 50 L/gün x 30 kişi =1500 L/gün =1,5 m 3/gün Personel tarafı ndan kullanı lan suyun %100’nün atı ksu olarak geri döneceği kabulü ile atı ksu miktarı1,5 m3 /gün’dür. Bu atı ksuları n meydana getireceği kirlilik yükü aşağı da verilmiştir: Kişi Kapasitesi :30 Toplam Debi : 1,5 m3 /gün Kişi Başı na Kirlilik Yükü : 54 gr B0I5 /gün Toplam Kirlilik Yükü (BOI5 ) : 1620 gr BOI5 /gün Oluşan bu atı ksular için sı zdı rmaz fosseptik çukur yapı lacaktı r. Faaliyet sı rası nda günlük 1,5 m3 atı k su oluşacaktı r. 19.03.1971 gün ve 13783 sayı lıResmi Gazetede yayı mlanan “Lağı m Mecrasıİ nşasıMümkün Olmayan Yerlerde Yapı lacak 31 Çukurlara Ait Yönetmelik’in 27. Maddesine göre, inşa edilecek sı zdı rmaz fosseptik faydalıhacmi ve derinliği aşağı da hesaplanmı ştı r. Sahada 1 adet fosseptik yapı lacaktı r. Fosseptiğin boyutlarıaşağı da verilmiştir. Hacmi : 2 m3 Derinliği : 2 m Eni : 1 m Boyu : 1 m Yönetmelik Tablo 15’e göre; aşağı daki değerler verilmiştir. İ şletme aşaması nda 5 kişi çalı şacağı ndan bu fosseptik hacmi yeterli olacaktı r. Tablo 6. Yönetmelikte belirtilen sı zdı rmaz fosseptik faydalıhacmi ve derinliği Yı llı k boşaltma sayı sı SOĞUK BÖLGELER SICAK BÖLGELER Faydalıhacmi Faydalıderinlik Faydalıhacim m 3 m m 3 Faydalıderinlik m 1 2,75 3,50 2,25 2,80 2 1,40 1,75 1,15 1,50 Su basma sel suları nı n içeri girmesini önlemek için tabii zeminden 25 cm yükseklik bı rakı lacak ve çukur yanlarıtoprak dolgu ile çevrilecektir. Fosseptik boşaltması nda belediye imkanları ndan faydalanı lacaktı r. Fosseptik belirli periyotlarla Beşköy Belediyesi tarafı ndan ücret karşı lı ğıvidanjörle alı narak bertaraf edilecektir. Eğer Belediyenin yoksa en yakı n Belediyeden temin edilecektir. Bu konuda Belediye ile bir protokol yapı lacaktı r. Ayrı ca tesisten çı kan kamyonları n lastikleri yı kanacak, bu kamyonları n karayolları na olasıbir zarar vermesi engellenecektir. Bu işlemler sı rası nda da bir miktar atı ksu oluşacaktı r. Oluşacak olan bu atı ksu fiziksel kirlilik taşı ması na rağmen miktar bakı mı ndan oldukça az olup çevresel etkisi önemsizdir. 32 o Toz Miktarı HES İ nşaatısı rası nda toz emisyonu oluşturacak işlemler aşağı da verilmiştir; İ nşaat esnası nda toz yayı lı mı na neden olabilecek işlemler patlatma, kazı , dolgu, kazı ve dolgu gereci taşı maları dı r. Bu işlemlerden çı kacak toz emisyonlarıaşağı da hesaplanmı ştı r. Malzemenin kamyonlara yüklenmesi ve taşı nmasısı rası nda oluşacak toz Emisyonu Kazıişlemleri, yükleme, boşaltma, taşı ma gibi fiziksel işlemler esnası nda çevreye toz yayı lmasısöz konusudur. Bu aşamalardan meydana gelen toz emisyonlarıüretim miktarı , çalı şma alanı nı n genişliği, işin kapasitesi gibi çeşitli faktörlere bağlıolup bu faktörlerle de doğru orantı lı dı r. Toz emisyon hesabı nda sözü geçen emisyon faktörleri US EPA faktörlerinden alı nmı ş, bunları n yetmediği yerlerde Avrupa Topluluğu’nun CORINAIR faktör sistemine başvurulmuştur. Yapı lan işin niteliği ve birim ürün başı na göre tahmin edilen toz emisyon miktarlarışöyledir. Tozlu maddelerin taşı nması , doldurulması , boşaltı lması , tasnifi, filtrelerin boşaltı lmasıvs. esnası nda Endüstriyel KaynaklıHava Kirliliği Kontrol Yönetmeliği Madde 39.c-d-e-f-g bentlerine uyulacaktı r. 1475 sayı lıİ şKanunu ile İ şçi Sağlı ğıve İ şGüvenliği Tüzüğü Hükümlerince koruyucu toz maskesi kullandı rmak suretiyle gerekli güvenlik önlemleri alı nacaktı r. Kullanı lan Değerler Keşif Özetinde gösterilmiştir. EK-4.1.’de gösterilmiştir. Regülatör : Taşı nacak Malzeme Miktarı : 578 m3 /2 ay =289 m 3/ay Kilin Yoğunluğu: 1,6 ton/m 3 Taşı nacak Malzeme Miktarı : 289 m3 /ay x 1,6 ton/m3 = 462 ton/ay Çalı şı lacak Gün Sayı sı : 60 gün/yı l 33 EPA tarafı ndan verilen nakliye araçlarıiçin 0.17 kg toz/ton malzeme değeri esas alı narak, 462 ton malzemenin stok mevkilerine naklinde; 462 ton x 0.17 kg toz/ton = 78,54 kg toz emisyonu olacaktı r. * 8 saatlik tek vardiya halinde çalı şı lacağıplanlandı ğı ndan; Günlük toz emisyonu = 78,54 kg toz/60 gün =1,3 kg/gün Nakliye işlemi 3 gün x 8saat=24 saatlik çalı şma süresine yayı lmı şolacağı ndan, Saatlik toz konsantrasyonu=1,3 kg/gün/24 saat=0,054 kg/saat toz emisyonu gerçekleşecektir. Bu grupta yer alan işlemler, çoğu kez eşzamanlıolarak yürütülmeyecektir. Bu süreç içerisinde belli zamanlarda yükleme, nakliye ve boşaltma işlemi gerçekleştirilecektir. Tüm işlemler aynıanda yürüme oranı nı n toplam işlem bütünü içinde %50’de kalacağıtahmin edilmektedir. Dolayı sı yla; Toz emisyonu miktarı“Hava Kalitesinin KorunmasıYönetmeliği” Ek-2’de belirtilen 1,5 kg/saat sı nı rı nı n altı nda kalacaktı r. Bu nedenle modelleme yapı lmayacaktı r. Çökeltim Havuzu : Taşı nacak Malzeme Miktarı : 1450 m3 /2 ay =725 m 3/ay Kilin Yoğunluğu: 1,6 ton/m 3 Taşı nacak Malzeme Miktarı : 725 m3 /ay x 1,6 ton/m3 = 1106 ton/ay Çalı şı lacak Gün Sayı sı : 60 gün/yı l EPA tarafı ndan verilen nakliye araçlarıiçin 0.17 kg toz/ton malzeme değeri esas alı narak, 1106 ton malzemenin stok mevkilerine naklinde; 1106 ton x 0.17 kg toz/ton = 188 kg toz emisyonu olacaktı r. * 8 saatlik tek vardiya halinde çalı şı lacağıplanlandı ğı ndan; Günlük toz emisyonu = 188 kg toz/60 gün =3,13 kg/gün Nakliye işlemi 3 gün x 8saat=24 saatlik çalı şma süresine yayı lmı şolacağı ndan, Saatlik toz konsantrasyonu=3,13 kg/gün/24 saat=0,13 kg/saat toz emisyonu gerçekleşecektir. Tüm işlemler aynıanda yürüme oranı nı n toplam işlem bütünü içinde %50’de kalacağıtahmin edilmektedir. Dolayı sı yla; Toz emisyonu miktarı“Hava Kalitesinin KorunmasıYönetmeliği” Ek-2’de belirtilen 1,5 kg/saat sı nı rı nı n altı nda kalacaktı r. Bu nedenle modelleme yapı lmayacaktı r. 34 İ letim kanalı : Taşı nacak Malzeme Miktarı : 30625 m3 /5 ay =6125 m3/ay Kilin Yoğunluğu: 1,6 ton/m 3 Taşı nacak Malzeme Miktarı : 6125 m3 /ay x 1,6 ton/m 3 = 9800 ton/ay Çalı şı lacak Gün Sayı sı : 150 gün/yı l EPA tarafı ndan verilen nakliye araçlarıiçin 0.17 kg toz/ton malzeme değeri esas alı narak, 9800 ton malzemenin stok mevkilerine naklinde; 9800 ton x 0.17 kg toz/ton = 1666 kg toz emisyonu olacaktı r. * 8 saatlik tek vardiya halinde çalı şı lacağıplanlandı ğı ndan; Günlük toz emisyonu = 1666 kg toz/150 gün =11 kg/gün Nakliye işlemi 3 gün x 8saat=24 saatlik çalı şma süresine yayı lmı şolacağı ndan, Saatlik toz konsantrasyonu=11 kg/gün/24 saat=0,46 kg/saat toz emisyonu gerçekleşecektir. Tüm işlemler aynıanda yürüme oranı nı n toplam işlem bütünü içinde %50’de kalacağıtahmin edilmektedir. Dolayı sı yla; Toz emisyonu miktarı“Hava Kalitesinin KorunmasıYönetmeliği” Ek-2’de belirtilen 1,5 kg/saat sı nı rı nı n altı nda kalacaktı r. Bu nedenle modelleme yapı lmayacaktı r. Santral Binası : Taşı nacak Malzeme Miktarı : 20626 m3 /3 ay =6875m3/ay Kilin Yoğunluğu: 1,6 ton/m 3 Taşı nacak Malzeme Miktarı : 6875 m3 /ay x 1,6 ton/m 3 = 11000 ton/ay Çalı şı lacak Gün Sayı sı : 90 gün/yı l EPA tarafı ndan verilen nakliye araçlarıiçin 0.17 kg toz/ton malzeme değeri esas alı narak, 11000 ton malzemenin stok mevkilerine naklinde; 11000 ton x 0.17 kg toz/ton = 1870 kg toz emisyonu olacaktı r. * 8 saatlik tek vardiya halinde çalı şı lacağıplanlandı ğı ndan; Günlük toz emisyonu = 1870 kg toz/90 gün =20 kg/gün Nakliye işlemi 3 gün x 8saat=24 saatlik çalı şma süresine yayı lmı şolacağı ndan, Saatlik toz konsantrasyonu=20 kg/gün/24 saat=0,86 kg/saat toz emisyonu gerçekleşecektir. Tüm işlemler aynıanda yürüme oranı nı n toplam işlem bütünü içinde %50’de kalacağıtahmin edilmektedir. Dolayı sı yla; Toz emisyonu miktarı“Hava Kalitesinin 35 KorunmasıYönetmeliği” Ek-2’de belirtilen 1,5 kg/saat sı nı rı nı n altı nda kalacaktı r. Bu nedenle modelleme yapı lmayacaktı r. Patlatma’da meydana gelecek Toz Miktarı Patlatma işlemi, İ letim Hattı nı n yapı lmasısı rası nda hattı n önüne çı kan kaya parçaları nıparçalamak için yapı lacaktı r. Bunlar anlı k olacaktı r. Fazla bir toz oluşturmasıolasıdeğildir. Ufak patlatmalar olacaktı r. Regülatör, Kuku Mezraası nı n güneyinde ve Büyükdoğanlı ’nı n kuşuçumu 2,5 km güneyinde kalmaktadı r. Patlatma Regülatör ile Yükleme arası nda gerektiğinde yapı lacaktı r. İ letim hattı nı n önüne çı kan kaya parçalarıiçin kullanı lacaktı r. Kuku Mezrası na KuşUçumu uzaklı ğıise yaklaşı k 500 m civarı nda. Bu uzaklı k kanal boyunca değişiklik gösterecektir. 1 Patlatmada (atı mda) 965 ton malzeme alı nacak ve hiçbir işleme tabi tutulamadan seçilen malzeme kamyonlara yüklenip sahaya taşı nacaktı r. Buradaki bazaltlar siyah, oksitlenmişyüzeylerinde koyu kahve- kahve renkli, düzensiz eklemli, eklem yüzeyleri oksitlenmiş, orta dayanı mlı -dayanı mlı dı r. Bir patlatmada alı nacak malzeme miktarıhesabı ; Her patlatmada 965 ton malzeme alı nacaktı r. Yapı lacak patlatmayla ilgili teknik bilgiler; Yoğunluğu yaklaş ı k (Bazalt, Kalker) : 2,6 ton/ m3 • Basamak yüksekliği (K) :2,50 m (Kanal Güzergahı nda büyük kaya olduğunda uygulanacak) • Delik eğimi: 3:1 • Şarj durumu: Kuru • Delikler arasımesafe: 2,5 m • Delik boyu: 2,7 m • Delik çapı : 65 mm • Delik başı na kullanı lan dinamit miktarı : 1 kg • Delik başı na kullanı lan ANFO miktarı : 1,5 kg • Delik başı na kullanı lan Kapsül: 1 Adet • Bir patlatmada kullanı lacak toplam kapsül: 1 Adet Her bir patlatmada üç sı ra halinde 30 adet delik açı lacaktı r. Delik başı na kullanı lacak toplam patlayı cımiktarı : 1 kg Bir patlatmada kullanı lacak toplam patlayı cımiktarı= Delik başı na kullanı lan ANFO x Bir patlatma için açı lan delik sayı sı= 1,5 kg x 30 delik = 45 kg 36 Bir patlatmada alı nacak alan büyüklüğü: 27,5 m x 5 m = 137,5 m 2 Bir patlatmada alı nacak malzeme miktarı : V= 137,5 m2 x 2.7 m = 371 m3 371 m3 x 2,6 ton/m 3= 965 ton malzeme/patlatma Yapı lan hesaplamalar sonucu her patlatmada 965 ton malzeme alı nacaktı r. Patlatma sı rası nda oluşacak toz miktarı: Bir patlatmada çı karı lacak malzeme miktarı: 965 ton Patlatma Emisyon Faktörü: 0,08 kg toz/ton (EPA) Oluş acak Toplam Emisyon: 965 ton x 0,08 kg toz/ton = 77.2 kg toz/patlatma =77,2 kg toz/patlatma/ 24 saat = 3,21 kg/saat Bu grupta yer alan iş lemler, çoğu kez eşzamanlıolarak yürütülmeyecektir. Tüm iş lemler aynıanda yürüme oranı nı n toplam işlem bütünü içinde %50’de kalacağıtahmin edilmektedir. Dolayı sı yla; Toz emisyonu miktarı“Hava Kalitesinin KorunmasıYönetmeliği” Ek-2’de belirtilen 1,5 kg/saat sı nı rı nı n altı nda kalacaktı r. Bu nedenle modelleme yapı lmayacaktı r. Patlatma anlı k bir toz oluş umuna neden olacaktı r. Patlatma işlemi sürekli bir işlem olmadı ğı için her bir patlatmanı n 30 sn süreceği düş ünülürse, patlatma için toz konsantrasyonu dağı lı m hesabıyapı lmasıgerekli görülmemektedir. Çünkü 30 sn süren bir işlem sonucu çı kacak yüksek toz konsantrasyonları nı1 saat için ortalama emisyon olarak vermek, saatlik ortalamaları n gerçekte olabileceğinden çok daha yüksek olarak görünmelerine neden olacaktı r. Malzemenin kamyonlara yüklenmesi ve taşı nmasısı rası nda oluşacak toz emisyon miktarları nı n ve yayı ları nıönlemek amacı yla aşağı daki önlemler alı nacaktı r. • Taş ı yı cıkamyonları n malzeme taş ı nı mısı rası nda üzeri kapatı lacaktı r. • Saha içinde ve nakliye sı rası nda hareket halindeki kamyonlara hı z sı nı rlandı rması getirilecektir. • Yükleme boşaltma işlemi yapı lı rken savurma yapmamaya özen gösterilecektir. İ ş çi sağlı ğıve iş güvenliği açı sı ndan çalı şan personele baret, eldiven, toz maskesi gibi malzemeler faaliyet sahibi tarafı ndan karşı lanacak ve bunları n kullanı lmasısağlanacaktı r. Yukarı da verilen toz konsantrasyon değerleri Faaliyet sahası nda herhangi bir toz kontrolü yapı lmamasıdurumunda meydana gelebilecek teorik değerlerdir. D) KULLANILACAK TEKNOLOJİVE MALZEMELERDEN KAYNAKLANABİ LECEK KAZA Rİ SKİ Proje kapsamı nda yürütülecek çalı şmalarda işkazalarıve diğer kazaları n olma olası lı ğıoldukça yüksektir. Bu aş amada her türlü işkazası nı n önlenmesi için çalı şma alanları na uyarı cılevhalar konulacak ve çalı şanlara kişisel koruyucu ekipmanlar verilecektir. Çalı şma süreleri içerisinde kı sa molalar verilerek konsantrasyon 37 azalması na bağlıişkazaları nı n oluşma riskinin önüne geçilecektir. Kullanı lacak araç ve gereçler insan anatomi ve fizyolojisine uygun, ergonomik özelliklerde olanlardan seçilecek olup özellikle vibrasyon kaynağıolabilecek araç ve gereçlerde bu etkiyi azaltı cıdüzenlemelere gidilecektir. İ şçi Sağlı ğıve İ şGüvenliği Tüzüğü’ndeki; İ şyerlerinde sağlı k şartları ve bulunması gereken güvenlik tedbirleri bölümündeki (Madde 22, 38 ) Tozlarla ortaya çı kabilecek meslek hastalı kları na karşıalı nacak özel tedbirler bölümündeki (Madde 76 ) Gürültünün zararlıetkilerinden korunmak için (Madde 78) alı nacak tedbirler bölümündeki ilgili hükümlere uyulacaktı r. İ şletme aşaması nda faaliyet ünitelerinde kullanı lacak makinelerde yakı t olarak motorin kullanı lacaktı r. İ şletme aş aması nda işmakineleri ve kamyonlar tarafı ndan kullanı lan motorin dı şı nda başka bir amaçla yakı t tüketimi olmayacaktı r. Kullanı lacak kamyonlar günde toplam 8’er saat çalı şacaktı r. Çalı şma alanı nda 1 adet yükleyici Kepçe olacaktı r. İ şmakinelerin ve kamyonları n günde yaklaşı k olarak toplam 142,5 L motorin harcayacağıve ayda yaklaşı k 2850 L motorin tüketeceği tahmin edilmektedir. Motorin’in faaliyet sahasıiçerinde depolanmasısöz konuşu olmayı p ihtiyaçlar en yakı n akaryakı t istasyonundan günlük olarak karşı lanacaktı r. Bunun dı şı nda işletmede ayrı ca tehlikeli, toksik ve parlayı cı madde kullanı lmayacaktı r. Söz konusu projede en önemli risk malzemenin alı nmasıiçin yapı lacak patlatmalar sı rası nda oluşacak sarsı ntı lardı r. Ocak alanı na en yakı n yerleşim birimi olan Kuku Mezrasıyaklaşı k 500 m mesafededir. Patlayı cımadde kullanı mınedeniyle vibrasyon meydana gelmesi söz konusudur. Oluşacak titreşimin yerleşim yerlerini etkilememesi için bir defada kullanı lacak en yüksek patlayı cımiktarıliteratürden alı nan değerlere göre hesap edilerek bulunmuştur. Buradan : Q = (R3/2 x v2) / k2 Q: Bir defada kullanı lan patlayı cımadde miktarı(kg) v: Parçacı k hı zı(mm/sn) k: Kayaç sönümleme katsayı sı R: Yapı nı n patlama noktası na uzaklı ğı(m) 38 Tablo 7. Patlatmanı n Yapı ldı ğıAlana BağlıOlarak, Vibrasyon Hı zları nı n Binalar Üzerinde Yaratabileceği Etkiler (Olofsson 1991) Kum, Kil ve Yeraltısuyu Vibrasyon Hı zı (mm/sn) Granit, Sert Yumuş ak Kireçtaş ı , Kuvars Kireçtaşı Yapı larda Olabilecek Etkiler 18 35 70 Hasarsı z 30 55 100 Küçük Çatlaklar 40 80 120 Belirgin Çatlaklar 60 115 225 Önemli Deformasyonlar Sweedish Blasting Technique, Rune Gustafsson, SPI’dan alı nan değerlere göre kayaç sönümleme katsayı sı(k) 200 olarak alı nmı ştı r. Yapı lacak patlatmalarda en yakı n yerleşim yeri olarak 500 mesafedeki Kuku Mezrasıalı nmı şolup, parçacı k hı zı için Langefors’un gövde hı zıve kayaç özelliklerine göre zarar-gövde hı zıilişkisi tablosundaki (Tablo 7) değerlerden parçacı k hı zı18 mm/sn (en düşük parçacı k hı zı ) alı nmı ştı r. Bu değerlere göre; Q = (5003/2 x 18 2) / 2002 = 90,56 kg. Bu değer, bir atı mda 500 m mesafedeki bir yapı ya zarar vermeden kullanı labilecek en yüksek patlayı cımiktarı dı r. Daha önce patlatma hesapları nda, bir patlatmada toplam 45 kg patlayı cımadde (ANFO) kullanı lacağıbelirtilmiştir. Bu nedenle yapı lacak patlatma en yakı n yerleşim birimine zarar vermeyecektir. Patlatmalarda 30 milisaniye gecikmeli tavikli kapsül kullanı lacak, böylece bir gecikme aralı ğı ndaki patlayı cımadde miktarıda (anlı k şarj) düşürülerek, ateşleme sonucu oluşacak hava ve yer vibrasyon seviyeleri önemli ölçüde azaltı lacaktı r. Bu nedenle de patlatma sonucu yüzeysel su kaynakları , yeraltısularıve yerleşim alanları da etkilenmeyecektir. Büyük projelerde tartı şmalarıönlemek ve firmaları n kötü niyetli kişilere karşıparasal kayı plara uğraması nıengellemek, aynızamanda gerçekten mağdur olan kişileri saptayabilmek için şunları n yapı lması nda yarar vardı r: • Patlatmalara başlamadan önce çevredeki potansiyel yapı larda tespitler yapmak, görülebilen her türlü çatlak ve yı kı k elemanlarısaptamak. • Yörede yaşayan insanlarıbelirli bir program dahilinde eğitmek. • Patlatmalarıyörenin özelliğine göre günün uygun saatlerinde yapmak, bunu bir program haline getirerek çevre insanı nı n alı şkanlı k kazanması nısağlamak. 39 • Zarar gördüğü iddia edilen yapı ları , bilgili kişiler tarafı ndan inceleterek gerçek nedeni belirtmek. • Kritik olan projelerde kalı cıistasyonlar kurmak ve her patlatmayıkayda almak. Mümkünse resmi dairelerden görevliler ile tutanağa bağlamak. İ zleme programıve acil müdahale planı ; Olasıişkazaları na karşı , sahaya uyarı cılevhalar yerleştirilecek olup, işçiler sürekli olarak uyarı lacak, işçilere koruyucu elbise, kulaklı k, gözlük ve kask verilecek, Faaliyetin inşaat, işletme ve işletme sonrasıiçin önerilen izleme programıve doğal afet ve kaza, sabotaj vb. durumlarda uygulanacak müdahale planı : 1. Doğal afetlere karşıherhangi bir müdahale planıbulunmazken işçi güvenliği konusunda T.C. Sağlı k ve Sosyal Yardı m Bakanlı ğı 'nı n "İ ş ve İ şçi Güvenliği Tüzüğü"ndeki hükümlere uyulacaktı r. 2. Olasıkazalara karşıise tesiste ilk yardı m dolabıbulundurulacak ve bölgedeki Sağlı k Ocakları ndan yararlanı lacaktı r. 3. Tesiste günlük çalı şma saatleri 08.00–17.00 arası nda olacaktı r. 4. Proje alanıçevresinde koruma bandıoluşturulacak ve tesis çevresine uyarı cı tabelalar ası lacaktı r. 5. Sabotaj ihtimaline karşıtesiste 24 saat güvenlik görevlisi bulundurulacaktı r 6. Ayrı ca; faaliyet sahasıProje Tanı tı m Dosyası nda belirtilen hususlar yönüyle Çevre ve Orman Bakanlı ğıtarafı ndan belirli aralı klarla denetlenecek ve raporda belirtilen şekilde çalı şı p çalı şı lmadı ğı , istenilen standart ve kı staslara uyulup uyulmadı ğıyönü ile kontrol edilecektir. 7. Ayrı ca; Proje Tanı tı m Raporu ve ekleri hakkı ndaki taahhütnameye uyulmadı ğı nı n belirlenmesi halinde Valilikçe faaliyet durdurulabilmektedir. 8. Görevli olmayan personelin faaliyet alanıiçerisinde bulunması na izin verilmeyecektir. Oluşabilecek bir kazaya karşı n faaliyet alanı nda ilk yardı m dolabıve bir araç bulundurulacak, kazaya uğramı şpersonel hı zlıbir şekilde en yakı n sağlı k merkezine ulaştı rı lacaktı r. 9. Faaliyet alanı nda çevreyi ve insan sağlı ğı nıdoğrudan veya dolaylıolarak etkileyebilecek faktörler için gerekli faaliyet sahibi tarafı ndan alı nacaktı r. 10. Ayrı ca; çalı şma sahasıuyarı cılevhalarla donatı larak sivillerin alana girmesi önlenecektir. 11. Her türlü sanat yapı ları na (yol, duvar, köprü vs.) gerekli koruma mesafesi bı rakı lacak. 40 12. HES’den kaynaklanabilecek her türlü zarar-ziyan faaliyet sahibince karşı lanacak. 13. Doğal afet ve sabotaj ihtimallerine karşıpersonel eğitimi sağlanacak ve müdahale planı , şantiye binası nda görünür bir panoya ası lacaktı r. 14. İ şkazaları na karşıgerekli sağlı k ve ilkyardı m malzemeleri HES binası nda bulundurulacak, en yakı n sağlı k kuruluşuna ulaşı m için faaliyetler sı rası nda bir araç bulunmasısağlanacaktı r. 15. Trafodan zamanla çı kacak atı k yağları n bertarafıkonusunda, 2.08.1995 tarih ve 22387 sayı lıResmi Gazete’de yayı mlanarak yürürlüğe giren “Tehlikeli Atı kları n Kontrolu Yönetmeliği” hükümlerine uyulacaktı r. Trafo dı şıkatıyağlar konusunda, Çevre Bakanlı ğı ’nı n 12.08.1996 tarih ve 96–18 sayı lıGenelgesi ile 21.11.1997 tarih ve 97–22 sayı lıGenelgesi hükümlerine uyulacaktı r. 16. Bu faaliyetler sı rası nda ufak partiküllerin çevreye yayı lması nıönlemek amacı yla 2 Kası m 1986 tarih ve 19269 sayı lıResmi Gazete’de yayı mlanan “Hava Kalitesinin KorunmasıYönetmeliği”nin ilgili hükümlerine uyulacaktı r. E) PROJENİ N OLASI ÇEVRESEL ETKİ LERİ NE KARŞI ALINACAK TEDBİ RLER. Yukarı Manahoz Regülatörü ve Hidroelektrik Santralı , Türkiye’nin kuzeydoğusunda, Doğu Karadeniz Bölgesinde ve Trabzon İ li, Köprübaşıİ lçesi, BüyükdoğanlıKasabasısı nı rlarıiçinde, Manahoz Deresi üzerinde yer almaktadı r. Proje yeri, 1/25.000 ölçekli haritaları n TRABZON G 44-d1 ve G 44-a4 numaralı paftaları nda bulunmaktadı r. Proje ile Manahoz Deresi’nin 1160 m. ile 600 m. kotları arası nda kalan düşüşünün değerlendirilmesi amaçlanmı ştı r. Regülatör ve Santral yerlerine mevcut stabil yollar ile ulaşmak mümkündür. Yukarı Manahoz Regülatörü; İ ftergaz Yaylası ’nı n doğusunda, Kuku Mezraası nı n güneyinde ve Büyükdoğanlı ’nı n kuşuçumu 2,5 km güneyinde, AğaçbaşıDere ile Kemik Dere’nin Manahoz Dere’ye birleştiği yerin hemen mansabı nda, 1160 m. nehir kotunda yer almakta olup, Manahoz Dere’nin 1160 m. ile 600 m. kotlarıarası ndaki düşüsünün değerlendirilmesi amacı yla planlanmı ştı r. Talvegden 5,15 m. yükseklikte ve dolu gövdeli beton olarak planlanan regülatörün sol sahilinden alı nacak olan su, 5000 m. uzunluğunda 1,75 m.x2,40 m. kesitli kapalıkanal ile 600 m. nehir kotunda Büyükdoğanlı ’nı n 600 m. kuzeyinde, Arip Dere’nin Manahoz Dere’ye birleştiği yerin mansabı nda yer alan YukarıManahoz Hidroelektrik Santralı na iletilecektir. 41 Santral 22,86 MW kurulu gücünde olup, 2 adet yatay eksenli pelton türbin ile donatı lmı ştı r. Regülatör yerinde yı llı k ortalama akı m 2,01 m 3/sn dı r. Optimizasyon çalı şmaları sonucunda belirlenen santrale verilecek maksimum debi 5 m3/sn’dir. Santralde 21,68 GWh’i güvenilir, 57,08 GWh’i sekonder olmak üzere yı lda toplam 78,76 GWh enerji üretilecektir. Proje alanı600 – 1160 m. kotlarıarası nda olduğu için bölgede çoğunlukla iğne yapraklı ağaç türleri bulunmaktadı r. Ancak proje kapsamı ndaki faaliyetlerden etkilenecek alanlar tesislerin inşa edileceği alanlardı r. Manahoz Dere Havzasıiçinde, Manahoz Dere üzerinde bulunan proje alanı , ı rmağı n dar ve derin bir vadiden akmasınedeni ile, dere yatağıve bir miktar orman alanı nıkapsayacaktı r. Sayfa 97’de HES’e ve ait Boru Hattı nı n Geçeceği güzergahta Ormanlı k alana isabet eden kı sı mlar gösterilmiştir. Orman Bölge Müdürlüğü’nden kiralanacaktı r. Proje sahasıve çevresinde projeden etkilenecek olan alanlar ve alı nmasıgerekli tedbirler ortaya konulacak ve inşaat sı rası nda etkilenecek bitki türleri için ilgili kurum ve kuruluşlar ile temas halinde olunacaktı r. Söz konusu HES inşaatı nda çalı şanları n ihtiyaçları nı(yemek, duş, WC vb.) karşı lamak için şantiye kurulacaktı r. HES İ nşaatısı rası nda oluşacak çevresel etkiler; Toz Atı ksu Gürültü Patlatma sonucu oluşacak vibrasyon Toz İ lgili bölümlerde proje alanı nda oluşacak toz literatürden yararlanı larak hesaplanmı ştı r. Proje kapsamı nda toz yayı lması na neden olabilecek faaliyetler, İ letim Hattı nı n yapı lmasısı rası ndaki Patlatmalar, kazı lar, dolgular ve gereçlerin nakliyesi ve serilmesidir. Bu faaliyetler sı rası nda 2 Kası m 1986 gün ve 19269 sayı lıResmi Gazete'de yayı nlanan "Hava Kalitesinin KorunmasıYönetmeliği'nin ilgili hükümlerine uyulacaktı r. İ letim Hattı nı n yapı lmasısı rası nda yapı lacak patlatma işlemi anlı k olup etkisi çok kı sa sürmektedir. Bu aşamada oluşacak vibrasyon en yakı n yerleşim birimi olan 500 m mesafedeki Kuku Mezrası nıetkilemeyecektir. 42 Kazı lar için tozun yayı lmasısöz konusu olabilecektir. Bu etki de gerektiğinde arazözle sulama yapı larak minimuma indirilecektir. Aynıönlem kazıartı ğımalzeme ile dolgu gereçlerinin ve kum-çakı lı n taşı nmasısı rası nda da alı nacaktı r. Dolguda kullanı lacak malzeme belli bir doygunluğa kadar sulanacaktı r. Dolayı sı ile bu faaliyetin de olumsuz bir etkisi olmayacaktı r. Gereçlerin taşı nmasısı rası nda kullanı lacak yollar, devamlıolarak sulanacak, gerecin toz yayı lması nıönleyecek su muhtevası nda olması na dikkat edilecektir. Kamyonları n üstü naylonla veya brandayla kapatı lacaktı r. Yapı lmasıplanlanan YukarıManahoz Regülatörü ve HES projesinde yer alan regülatör, çökeltim havuzu, iletim kanalı , yükleme odasıve santral binasıyapı ları nda kullanı lacak olan beton agregası nı n; proje alanıcivarı ndaki Manahoz Deresi boyunca kı sı tlıalanlarda dar yayı lı mlıalüvyon birikiminin yanısı ra membaya doğru daha düşük kotlarda alüvyon birikimi gözlenmiştir. Kanal kazı sı ndan çı kacak bazalt malzemesi Yakı nda Bulunan Beşköy Belediyesi Konkasör tesisine getirilerek agrega üretilecektir. ATIKSU HES inşaatı nda oluşacak atı ksular evsel niteliklidir ve yapı lacak sı zdı rması z fosseptikte biriktirilecek ve belirli periyotlarla Beşköy Belediyesi vidanjörü ile ücret karşı lı ğıçekilecektir. Bu konuda belediye ile bir protokol yapı lacaktı r. Söz konusu projeden kaynaklanacak çevresel etkiler alı nacak önlemler ile ilgili yönetmeliklerin sı nı rladı ğıkadar olacaktı r. Tehlikeli Maddeler İ nşaat sı rası nda ortaya çı kacak kullanı lmı şlastik, akü, piller, kablo, boya vb. tehlikeli atı klar 27 Ağustos 1995 tarih ve 22387 sayı lıResmi Gazete’de yayı mlanarak yürürlüğe giren “Tehlikeli Atı kları n Kontrolü Yönetmeliği”nde belirtilen esaslara göre bertaraf edilecektir. Ayrı ca atı k yağlar ve yakı tları n insan sağlı ğıve çevreye yönelik zararlıetkisini de yine yukarı daki yönetmelik ve 12 Ağustos 1996 tarih ve 2240–5249 sayı lıve 21 Kası m 1997 tarih ve 4473 - 7756 sayı lı“Petrol Atı klarıve Atı k YağGenelgeleri” ne uygun olarak en aza düşürecek şekilde atı k yönetimi sağlanacaktı r 43 SOSYAL ALTYAPI GEREKSİ Nİ Mİ Kurulacak şantiyede çalı şacak personelin gereksinimlerini karşı layacak mutfak, yatakhane, tuvalet, banyo gibi yapı lar tesis edilecektir. Çalı şacak personelin ailelerinin yakı n yerleşim yerlerinde ikamet edeceği düşünülmektedir. Aileler tüm temel ve sosyal ihtiyaçları nıburalardan karşı layacaklardı r. Ayrı ca başka bir tesis kurulmasıgerekli değildir. İ nşaat süresi boyunca yerel halk için işimkânlarıdoğacağıda düşünülmektedir. Bunun sonucu olarak yöredeki ticari yaşam hareketlenecek ve alı şverişlerden dolayı gelir artı şı nda lokal bir gelişme de söz konusu olacaktı r. İ ŞLETME AŞAMASI İ nşaa edilecek tesisler büyük bir alan kaplamamaktadı r. Tesisler dere yatağıile çok az bir orman alanıüzerinde inşaa edilecektir. Tesislerin inşaa edileceği alanlar satı n alı nacağıiçin arazi sahipleri maddi kayı plara uğramayacaklardı r. Tehlikeli ve zararlıatı k sular ve maddeler, ilgili yönetmeliklere uygun şekilde depolanacak ve bertaraf edilecekleri tesislere gönderilecektir. Katıatı klar, yönetmeliklere uygun şekilde toplandı ktan sonra, en yakı n yerleşimin çöp depolama alanı na dökülecektir. Tehlikeli ve zararlıkatıatı klar, yönetmeliklere uygun şekilde depolanacak ve bertaraf edilecekleri tesislere gönderilecektir. GÜRÜLTÜ İ nşaat esnası nda oluş acak gürültü seviyesinin tahmini için, 11.12.1986 tarih ve 19308 sayı lıResmi Gazete’de yayı nlanan Gürültü Kontrol Yönetmeliğinin “Gürültü Kaynakları ; karayolu, havayolu taşı ma araçları , sanayi, yol ve inşaat makineleri” ile ilgili II. Bölüm Madde 6-1 (Sanayi, Yol ve İ nşaat Makineleri)’nde verilen maksimum gürültü seviyeleri esas alı nmı ştı r. Regülatör yapı mı nda kaynaklanacak gürültü seviyesi HES yapı mısı rası nda kazıişlerinden kaynaklanacak gürültü seviyesi, bu işlerde kullanı lacak işmakinelerinden oluşacaktı r. Gürültü ile ilgili hesaplamalar aşağı da yapı lmı ştı r. Kazıişlerinde kullanı lacak işmakineleri ve gürültü seviyeleri aşağı da tabloda verilmiştir. 44 Tablo 8. Gürültü Kaynakları Gürültü Kaynakları Kaynak Sayı sı Kaynağı n gürültü düzeyi, dBA Kamyon 5 88 Grayder 1 120 Dozer 2 120 Ekskavatör 1 105 Kepçe 2 110 Desibellerin Toplanması İ ki desibel arası ndaki fark Büyük desibele ilave edilecek miktar 0-1 dBA 3 dBA 2-3 dBA 2 dBA 4-8 dBA 1 dBA 9-10 ve daha büyük - Toplam Eşdeğer Gürültü Düzeyi = 125 dBA* *Desibellerin toplanmasıtablosuna göre GÜRÜLTÜ Kİ RLİ Lİ ĞİMODELLEMESİ NOKTASAL KAYNAK GBS2=GBS1+20LOG(R1/R2) GBS1=Kaynakta gürültü düzeyi GBS2=Kaynaktan R2 mesafesinde gürültü düzeyi R1=Gürültü kaynağı R2=Gürültü kaynağı na mesafe Tablo 9. Regülatör Yapı mı ndan Kaynaklanacak Gürültü Düzeyi Tablosu GBS1 (dBA) R1(m) 125 1 125 1 125 1 125 1 125 1 125 1 125 1 125 1 125 1 125 1 125 1 R2(m) GBS2(dBA) 0 126,00 10 105,00 20 98,98 30 95,46 40 92,96 50 91,02 100 85,00 200 78,98 500 71,02 600 69,44 700 68,10 45 Gürültü Seviyesi (dBA) 140.00 120.00 100.00 80.00 60.00 40.00 20.00 0.00 0 200 400 600 800 Mesafe (m) Şekil 13. Regülatör’de gürültünün mesafeye göre dağı lı m grafiği Patlatmada meydana gelecek gürültü düzeyi Patlatma yapı lan anlarda diğer bütün işlemler durdurulacaktı r. Bu sebeple patlatma anı nda oluşan gürültü ile ilgili hesaplar diğer gürültü kaynakları ndan bağı msı z yapı lmı ştı r. Diğer işlemler sı rası nda oluşan gürültü ise gürültü kaynağı makinelerin birlikte çalı şmalarıdurumunda oluşan gürültü seviyeleri açı sı ndan incelenmişve modellenmiştir. Modellemelerde kaynaktan belirli mesafelerle gürültü değeri tahmin edilmiştir. Yapı lan modellemelerde, sahası nı n düz bir satı h üzerinde yer aldı ğıve oluşan gürültünün hiçbir engelle karşı laşmadan atmosferde yayı ldı ğıkötü koşulu göz önüne alı nmı ştı r. Modellemeler ile ilgili hesaplamalar ve dağı lı m grafikleri aşağı da şöyle görülebilir: Patlatma Sonucu Oluşacak Gürültünün Dağı lı mı Taşocağı nda patlatmanı n yapı lacağızaman bütün işmakinalarıdurdurulacaktı r. Leq = 10 Log 1/n Σn i=1 10 Li/10 dBA Leq = 10 Log ( (1/1) (1014,0 ) Leq = 140 dBA Patlatma anı nda en yakı n yerleşim yerinde meydana gelecek gürültü düzeyi 46 Tablo 10. Patlatmadan Kaynaklanacak Gürültü Düzeyi Tablosu GBS1 (dBA) R1(m) 140 1 140 1 140 1 140 1 140 1 140 1 140 1 140 1 140 1 140 1 140 1 R2(m) GBS2(dBA) 0 140,00 10 120,00 20 113,98 30 110,46 40 107,96 50 106,02 100 100,00 200 93,98 500 86,02 600 84,44 700 83,10 160 140 Gürültü (dBA) 120 100 80 60 40 20 0 0 100 200 300 400 500 600 700 800 Mesafe (m) Şekil 14. Patlatma sı rası nda gürültünün mesafeye göre dağı lı m grafiği Yapı lacak patlatmalar jandarma gözetiminde olacak ve halka duyurulacaktı r. Patlatma yapı lacağısı rada sahada bulunanlara kulaklı klar ve koruyucu başlı klar verilecek ve çalı şanlar patlatma noktası ndan güvenli uzaklı ğa alı nacaktı r. Patlatma sı rası nda oluşacak gürültü 500 m mesafedeki en yakı n yerleşim birimi olan Kuku mezrası nda 86,02 dBA değerinde hissedilecektir. Bu değer Gürültü Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Tablo 5’de verilen sı nı r değerin (60 dB) üzerinde kalmaktadı r. Ancak patlatmalar anlı k olacağıiçin kabul edilebilir bir seviyedir. 47 Patlatma İ şlemlerinde tozumanı n engellenmesi için alı nacak önlemler: 1-Patlatma amacı yla açı lacak deliklerde su enjeksiyonlu araçlar kullanı lacaktı r. 2-Delme işlemlerinde oluşan toz, matkaplar üzerine monte edilmiş emici donatı mla kontrol altı nda tutulacaktı r. 3-Lağı m deliklerinde patlayı cımalzeme ile beraber su kartuşlarıyerleştirilecek böylece patlama anı nda toz oluşumu engellenecektir. Parlayı cıve Patlayı cıMaddeler İ nşaat sı rası nda kullanı lacak olan parlayı cıve patlayı cımaddelerin güvenli bir şekilde nakledilmesi, depolanmasıve kullanı lmasıfaaliyet sahibinin yükümlüğünde olacak, “Patlayı cı , Parlayı cı , Tehlikeli ve ZaralıMaddelerle Çalı şı lacak İ şYerlerinde Alı nacak Tedbirler Hakkı ndaki Tüzük” ve 29 Eylül 1987 tarih ve 19589 sayı lı“Tekel Dı şıBı rakı lan Patlayı cıMaddelerle Av Malzemesi ve Benzerlerinin Üretimi, İ thali, Taşı nması , Saklanması , Depolanması , Satı şı , Kullanı lması , Yok edilmesi, Denetlenmesi Usul ve Esasları na İ lişkin Tüzük” te belirtilen esaslara uygun olarak yapı lacaktı r. Hidroelektrik santralinde kaynaklanacak gürültü düzeyi Tablo 11. HES’ de Kaynaklanacak Gürültü Düzeyi Tablosu Gürültü Kaynakları Kaynak Sayı sı Kaynağı n gürültü düzeyi, dBA Kamyon 5 88 Grayder 1 120 Dozer 2 120 Ekskavatör 1 105 Kepçe 2 110 Eşdeğer Gürültü Düzeyi = 125 dBA* *Desibellerin toplanmasıtablosuna göre GÜRÜLTÜ Kİ RLİ Lİ ĞİMODELLEMESİ NOKTASAL KAYNAK GBS2=GBS1+20LOG(R1/R2) GBS1=Kaynakta gürültü düzeyi GBS2=Kaynaktan R2 mesafesinde gürültü düzeyi R1=Gürültü kaynağı R2=Gürültü kaynağı na mesafe 48 Tablo 12. Santral Yapı mı nda Kaynaklanacak Gürültü Düzeyi Tablosu GBS1 (dBA) R1(m) 125 1 125 1 125 1 125 1 125 1 125 1 125 1 125 1 125 1 125 1 125 1 R2(m) GBS2(dBA) 0 126,00 10 105,00 20 98,98 30 95,46 40 92,96 50 91,02 100 85,00 200 78,98 500 71,02 600 69,44 700 68,10 Gürültü Seviyesi (dBA) 140.00 120.00 100.00 80.00 60.00 40.00 20.00 0.00 0 200 400 600 800 Mesafe (m) Şekil 15. Santral’de gürültünün mesafeye göre dağı lı m grafiği Bu formüllere göre yaklaşı k 500 m mesafedeki, Düz mahallesinde hissedilecek maksimum gürültü seviyesi 71,02 dBA olarak hesaplanmı ştı r. Teknik olarak makinalardaki gürültü seviyesini daha aşağı lara düşürmek mümkün olmadı ğıiçin; faaliyet sahası nda çalı şacak işçilere, kulakları nıkorumak için pratik ve kullanı lması kolay kulaklı klar verilmesi gerekmektedir. Bu tedbir yönetmeliğin 11/3 maddesinde işçi sağlı ğıaçı sı ndan zorunlu görülmektedir. Bu konuda işçilerin gürültüden en az etkilenmesi için gerekli bütün tedbirler alı nacaktı r. Bu yerleşim yerinde hissedilecek olan teorik gürültü bası nç seviyesi 71,02 dBA düzeyinde olacaktı r. Gürültü modellemesi yapı lı rken herhangi bir doğal (tepe, tümsek, 49 ağaç vs.) veya yapay (duvar, şedde vs.) engel olmadı ğı , tamamen düz bir zemin dikkate alı nmı şolup atmosfer absorbsiyonu da ihmal edilmiştir. 2. PROJENİ N YERİ Yukarı Manahoz Regülatörü ve Hidroelektrik Santralı , Türkiye’nin kuzeydoğusunda, Doğu Karadeniz Bölgesinde ve Trabzon İ li, Köprübaşıİ lçesi, BüyükdoğanlıKasabasısı nı rlarıiçinde, Manahoz Deresi üzerinde yer almaktadı r. Proje yeri, 1/25.000 ölçekli haritaları n TRABZON G 44-d1 ve G 44-a4 numaralı paftaları nda bulunmaktadı r. Faaliyet sahası nı n Koordinatları : Santral X= 4511911,11 Y= 594840,25 Yükleme X= 4511995,50 Y= 594023,37 Regülâtör X = 4507464,86 Y= 594363,67 Proje ile Manahoz Deresi’nin 1160 m. ile 600 m. kotlarıarası nda kalan düşüşünün değerlendirilmesi amaçlanmı ştı r. Regülatör ve Santral yerlerine mevcut stabil yollar ile ulaşmak mümkündür. Yukarı Manahoz Regülatörü; İ ftergaz Yaylası ’nı n doğusunda, Kuku Mezraası nı n güneyinde ve Büyükdoğanlı ’nı n kuşuçumu 2,5 km güneyinde, AğaçbaşıDere ile Kemik Dere’nin Manahoz Dere’ye birleştiği yerin hemen mansabı nda, 1160 m. nehir kotunda yer almakta olup, Manahoz Dere’nin 1160 m. ile 600 m. kotlarıarası ndaki düşüsünün değerlendirilmesi amacı yla planlanmı ştı r. Talvegden 5,15 m. yükseklikte ve dolu gövdeli beton olarak planlanan regülatörün sol sahilinden alı nacak olan su, 5000 m. uzunluğunda 1,75 m.x2,40 m. kesitli kapalıkanal ile 600 m. nehir kotunda Büyükdoğanlı ’nı n 600 m. kuzeyinde, Arip Dere’nin Manahoz Dere’ye birleştiği yerin mansabı nda yer alan YukarıManahoz Hidroelektrik Santralı na iletilecektir. Santral 22,86 MW Kurulu gücünde olup, 2 adet yatay eksenli pelton türbin ile donatı lmı ştı r. Regülatör yerinde yı llı k ortalama akı m 2,01 m 3/sn dı r. Optimizasyon çalı şmaları sonucunda belirlenen santrale verilecek maksimum debi 5 m3/sn’dir. Santralde 21,68 50 GWh’i güvenilir, 57,08 GWh’i sekonder olmak üzere yı lda toplam 78,76 GWh enerji üretilecektir. a. Mevcut arazi kullanı mıve kalitesi (tarı m alanı , orman alanı , planlıalan, Su, su yüzeyi vb.) COĞRAFİDURUM Yeri ve Yayı lı şı Yukarı Manahoz Regülatörü ve Hidroelektrik Santralı , Türkiye’nin kuzeydoğusunda, Doğu Karadeniz Bölgesinde, Trabzon İ li, Köprübaşıİ lçesi, BüyükdoğanlıKasabası nı n kuşuçumu 2,5 km. güneyinde, 40 o 42’ 48” ve 40o 44’ 24” kuzey enlemleri ile 40o 07’ 01” ve 40 o 07’ 50” doğu boylamlarıarası nda ve Manahoz Deresi üzerinde yer almaktadı r. YukarıManahoz Regülatörü, Manahoz Dere’nin 1160 m. talveg kotunda, Yukarı Manahoz Hidroelektrik Santralıise 600 m. nehir kotunda yer almaktadı r. Regülatör ve santral yerlerine mevcut asfalt yollar ile ulaşmak mümkündür. Proje alanıTRABZON G44-d1 ve G 44-a4 No.lu 1/25 000 ölçekli topografik haritalarda yer almaktadı r. Yer Şekilleri ve Genel Arazi Dağı lı şı Dağlar Trabzon, diğer Doğu Karadeniz Bölgesi illerinde olduğu gibi oldukça dağlı k bir yöredir. İ I toprakları nı n % 30'u dağlı k, % 60'ıgüneye doğru % 25 – 30 eğimle artan alanlar ve ancak % 10'luk bir kı smıda düz alanlardan oluşmaktadı r. Trabzon ili üç ana jeomorfolojik üniteden oluşur. Bunlar; ilin güney kesiminde doğu - batıdoğrultusunda uzanan dağlar, Karadeniz kı yı sıboyunca oluşmuşkı yı kuşağıve bu iki ünite arası nda yer alan akarsular tarafı ndan derin vadilerle yarı lmı ş platolardı r. 51 Şekil 16. Proje Alanı nı n Yer Bulduru Haritası PROJE ALANI Şekil 17. Projenin Türkiye’deki yeri 52 Güneyde yer alan dağlı k alanlar, Doğu Karadeniz Dağları nı n orta kesiminde yer alı r. Doğu-Batıdoğrultusunda uzanan bu kütlenin yükseltisi, kuzeyden güneye doğru artmaktadı r. Genel isimleri SoğanlıDağlarıve KalkanlıDağlarıolan bu kütlenin, en yüksek noktaları nıdoğudan itibaren: Ziyaret T. (3110 m.), Eskici T. (3100 m.), Vezir KonağıT. (3009 m.), AkdağT. (3172 m.) Anzer DağıAkdağT. (3376 m.) Karakaya T. (3193 m.), Kurt T. (2684 m.), ZiganderbaşıT.(2756 m.), Halkamus Dağıyurt T. (2468 m.), Kilise T. (2554 m.), Polat DağıMador T. (2742 m.), Polut T. (2880 m.), Ziyaret Dağı(2800 m.), Fı rı n Dağı (2706 m.), Sazlı k T. (2446 m.), Kolat Dağı(2820 m.), Nişan Dağı(2660 m.), Kalkanlı DağıAyeser T. (2423 m.), Taşoluk T. (2400 m.), Virankilise T. (1784 m.), Karakurak Dağı(1900 m.), KaradağT. (1964 m.), Sis Dağı(2182 m.) ve Kı zı lali Dağı(1964 m.) teşkil etmektedir. Dağlı k alan morfolojisi batı da 1900 m.’den, doğuda ise 2400 m.’den başlamaktadı r. Doğuda drenaj ağıçok gelişmişolup, flüvyal aşı nma sonucu 19002400 m. kotlarıarasıK-G uzanı mlıtepelik alanlar haline dönüşmüştür. Bölgenin yüksek dağkarakteri, Permiyen sonundan itibaren oluşan ve Üst Kretase sonuna kadar devam eden kara rejiminde ve Üst Pliyosendeki vertikal hereketler sonucunda teşekkül etmiş, Pleyistosen’de de son şeklini almı ştı r (GATTİ NGER-1962). Ancak bu görüş, Jura-Kretase döneminde bölgenin, denizaltıvolkanizması nı n etkisi altı nda olduğu ve zaman zaman kara rejimine geçişler gösterdiği şeklinde değişmiştir. Bu dağlı k kütle, batı da 1900-2000 m. kotları ndan başlayı p, doğuda 3300 m.’yi aşmaktadı r. 2400 m.’den üst kotlarda ise, konjelifraksiyon ve glasyal hakimiyeti vardı r. KalkanlıDağıUçurum T. (2349 m.)’nin yaklaşı k 20 km. doğusunda, su bölüm çizgisi boyunca gidildiğinde varı lan 2100 m. yükseltili, yakı n çevreye göre alçak ve bel özelliği gösteren Zigana Geçidi, morfolojik yapı nı n ortaya koyduğu önemli bir jeostratejik mevkii meydana getirir. Zigana Geçidi’nden doğuya doğru yükseltiler giderek artar. Granitik yapıüzerinde ise şiddetli bir konjelifraksiyon hakim duruma geçer. Çünkü bu yükseltilerde günlük ve mevsimlik sı caklı k farklarıbir hayli fazladı r. Ayrı ca ağaçsı z ortamda atmosferle direkt temas vardı r. Bu bakı mdan Nişan Dağıve Kolat Dağları(Konus T., Sümerkaya T.) fiziksel parçalanmaya dair örnekler vermekte olup, kopan malzemeler irili ufaklıparçalar halinde yamaçlara yayı lmı ştı r. Yine bu dağları n yamaçları nda yaygıerozyonu (solüflüksiyon-sürünme) ve selcik erozyonu (rill-gully) izlerine de sı kça rastlanmaktadı r. Dağlı k alan, kuzeye akan akarsular arası nda derince yarı lmı şplato görünümüne dönüşmekte ve batı da izlenen neojen aşı nı m 53 yüzeyleri de doğuda K-G uzanı mlıtepelik alan görünümü kazanmaktadı r. Bu tepelik alanlar ve neojen aşı nı m yüzeyleri, yaylacı lı k faaliyetleri için ideal alanlardı r. Daha doğuya doğru yükseltisi giderek artan dağlı k alan üzerinde 2600 m. kotları ndan itibaren bariz glasyal izlere rastlanmaktadı r. Nitekim Fı rı n Dağıve Ziyaret Dağıkuzey yamaçları nda morenlere, buzul çentiklerine, sirklere ve U profil glasyal tekne vadilerine bariz bir şekilde rastlanmaktadı r. 2900 m. üzeri kotlar ise, daimi kar sı nı rı nı oluşturur. Kolat ve Fı rı n Dağı kuzey eteklerinde birden dikleşen eğimli ve flüvyal aşı ndı rmanı n egemen olduğu vadi yamaçlarıbaşlar. Dağeteklerinden kaynaklanan dereler, ası lıvadilerle Meryemana deresiyle birleşirler. Doğuda yükseltisi daha fazla olan SoğanlıDağlarıkuzey yamaçları nda, glasyal morfoloji tamamen belirginleşir. Buzul vadileri, morenler, sirkler, sı rk gölleri ve tufurlara rastlanı r. Özellikle Karakaya T.(2193 m.) Kayı şkı ran T. (3156 m.) ve DemirkapıT. (3376 m.) kuzey yamaçları nda irili ufaklıbuzul gölleri mevcuttur. Yörede asli glasyal izler son dönemdeki flüvyal aşı ndı rmalar nedeniyle silinmişler ve kuzeye doğru akan akarsularca aşağıkotlara taşı nmı şlardı r. YukarıManahoz Regülatörü ve HES, SoğanlıDağları nı n Kuzeybatı sı nda, Polot Dağı ’ nı n kuzeydoğu yamaçları nda yer almaktadı r. Doğu-Batıdoğrultusunda uzanan bu dağları n yükseltisi kuzeyden güneye doğru artmaktadı r. Proje alanı nı n güneybatı sı nda yer alan Polot Dağı ’ nı n rakı mı2742 m’dir(Mador Tepe). GüneyKuzey doğrultusunda akan Manahoz Deresi; Halkumas Dağı ’ nı n (2296 m) kuzeybatı yamaçları ndan doğarak yaklaşı k 35 km sonra Karadeniz’e dökülmektedir. Akarsular Manahoz Dere, yüksekliği yer yer 3200 metreyi bulan SoğanlıDağları ’nı n kuzeybatıyamaçları nda bulunan 2554 rakı mlıKilise Tepe’nin kuzey ve doğu yamaçları ndan doğan İ smailağa Deresi ile başlar. 2468 rakı mlıYurt Tepe’nin batı sı ndan ve kuzeyinden doğan derelerle birleşerek ArpalıDere’yi oluşturur. Arpalı Dere’ye 2200 kotları nda İ smailağa Yaylası ’nı n kuzeyinden doğan Çoruk Deresi ve yine 2200 kotları nda 2395 rakı mlıKarı ncadağTepesi’nin kuzey yamaçları ndan doğan Omal Dere, 2100 ve 2300 m. kotları nda TaşlıYayla’nı n kuzey ve batı sı ndan doğan TaşlıDere, 2313 rakı mlıŞehitlik Tepe’nin batıyamaçları ndan doğan Hoşanforma 54 Deresi ve Köşk Yaylası ’nı n kuzey ve doğu yönlerinden doğan Eskiköşk Dere birleşir ve Manahoz Dere adı nıalı r. Manahoz Dere’ye 1250 kotları nda AğaçbaşıDere, 1200 kotları nda Kemik Dere, 750 kotları nda Arip Dere, 300 kotları nda Küklüce Dere ve 50 kotları nda Algelin Dere katı lı r ve Sürmene İ lçesi’nin içinden geçerek Karadeniz’e dökülür. Ovalar ve Yaylalar Trabzon İ linin özellikle Beşikdüzü-Vakfı kebir ve Akçaabat ilçeleri güneyinde, Şalpazarı -Düzköy yörelerinde, Neojen aşı nı m yüzeyleri, plato düzlükleri gözlemlenebilmektedir. Plato, Neojen aşı nı m yüzeylerinin (NAY) sonraki dönemlerde yükselmesine koşut olarak parçalanmı ş, akarsularca derin bir şekilde yarı lmı ştı r. Aşı nı m yüzeyleri ile kı yıve akarsular arası nda 700-800 m. ye varan yarı lmalar sonucu, eğimi 35o-70 o ye varan yamaçlar gelişmiştir. Bu yamaçlarda kaya düşmesi, heyelan, sürünme ve selcik erozyonuna sı kça rastlanı r. Neojen aşı nı m yüzeyleri kı yı kuşağı na geçmeden kesintiye uğramakta ve K-D doğrultusunda aşağıyukarıbirbirine paralel akan akarsular arası nda keskin sı rtlar halinde alçalarak kı yıkuşağı na geçmektedir. Ancak kı yıkuşağı nı n hemen güneyinde yer yer küçük çaplıPliyosen aşı nı m yüzeyi (PAY) düzlüklerine rastlanı r. Bu düzlüklerde devamlı lı k olmayı p, flüvyal aşı ndı rma ile yarı lmı şve parçalanmı şlardı r. Pliyosen aşı nı m yüzeylerinin eteklerinde yoğun kütle hareketleri izlenmektedir. Manahoz Dere Havzası nda düzlük alanlar oldukça sı nı rlı dı r. Ancak havzanı n üst kotları nda bölgeye has yaylalar mevcuttur. Proje alanı nda yer alan yaylaları n en önemlileri (membadan mansaba doğru); İ smailağa Yaylası , Holomavriyas Yaylası , Vizara Yaylası ,İ ftergaz Yaylasıve TaşkabanıYaylası ’dı r. Ormanlar Trabzon İ li orman varlı ğı , Türkiye orman varlı ğı nı n % 2.6’sı nıteşkil etmektedir. Trabzon İ linde orman varlı ğıaşağı daki gibidir. Toplam ormanlı k alan :181.659 ha. Verimli ormanlı k alan : 77.962 ha. Verimsiz ormanlı k alan :103.687 ha. 55 Toplam orman serveti : 17.009.546 m3 Yı llı k ortalama artı m : 444.422 m3 Yı llı k ortalama Eta :145.597 m3 Deniz kenarı nda 10 m rakı mdan başlamak üzere 2.000 m yüksekliğe kadar değişik ağaç türleri mevcuttur. Üst rakı mlarda; sarı çam, köknar, ladin ve kayı n, orta rakı mlarda; kayı n, meşe, gürgen, kestane, akçaağaç, karaağaç, huş, ı hlamur ve kavak, sahil ve sahile yakı n kesimlerde; kı zı lağaç ve kestane, bazıyerlerde de sarı çam, kayı n, gürgen gibi ağaç türleri vardı r. Irmak Taşkı n Yatakları Akarsuları n normal yataklarıdı şı nda, feyazan halinde iken yayı ldı klarıalanları temsil etmektedirler. Genellikle kumlu, çakı llıve molozlu malzeme ile kaplı dı rlar. Taşkı n sularıile sı k sı k yı kanmaya maruz kalmalarısonucu, toprak metaryalı ihtiva etmediklerinden arazi tipi olarak nitelendirilirler. Tarı ma elverişli olmadı klarıgibi üzerlerinde doğal bir bitki örtüsü de yoktur. Trabzon ilinde bu tür arazilerin toplam alanı903 hektardı r. Çayı r ve Meralar Trabzon ilinde toplam çayı r ve mera arazisi 112106 ha.'dı r. Trabzon ilinde çayı r ve mera arazilerinin ilçelere göre dağı lı mıTablo 13’ de verilmiştir. 56 Tablo 13. Trabzon ilinde Çayı r ve Mera Arazilerin İ lçelere Göre Dağı lı mı Çayı r ve Çayı r ve İ lçeler Mera (ha.) İ lçeler Merkez 111628 Hayrat 3902 Köprübaşı 5949 Akçaabat Araklı 965 1918 Maçka Arsin 509 Of Beşikdüzü 100 Sürmene Çarşı başı 115 Şalpazarı Çaykara Dernekpazarı Düzköy 18235 5184 418 Mera (ha.) 43669 498 7600 700 Tonya 9808 Vakfı kebir 1558 Yomra 2700 Kaynak: İ l Tarı m Müdürlüğü Verileri, 2003 Endemik Bitkiler Doğu Karadeniz Bölgesi'nde 1980 yı lı nda yapı lan araştı rmada 220 adet endemik bitki taksonu saptanmı ştı r. Bu araştı rmada bölgede endemizm oranı nı n % 23 dolayları nda olduğu belirlenmiştir. Bu yaklaşı mla Doğu Karadeniz Bölgesi'nde daha fazla bitki taksonunun endemik olma olası lı ğı ndan söz edilebilir. Ancak Trabzon ili geneli için endemik bitkilerin belirlenmesine yönelik çalı şmalar devam etmektedir. Flora Bu kı sı mda Trabzon geneline ait bilgiler verilmiştir. Arazi Problemleri başlı ğı altı nda Faaliyet alanı na ait bilgiler verilmiştir. Avrupa-Sibirya Flora Bölgesi'nin Karadeniz Kesimi'nin Kolşik Sektörü içinde yer alan Trabzon ili, sahilden 3376 m. yükseltiye kadar değişen yükselti farklı lı ğı , dağları n denize paralel uzanması , kuzey sı nı rı nıKaradeniz'in oluşturması , çok sayı daki dereleri, irili-ufaklıgölleri, toprak ve iklim özellikleri nedeniyle çeşitli ekolojik birimleri bünyesinde barı ndı rdı ğı ndan zengin bir flora ve vejetasyona sahiptir. Yaşam koşulları özdeşolan bitki taksonları nı n oluşturduğu toplumlar olarak tanı mlanan vejetasyonun 6 tipi Trabzon'da yayı lı şgöstermektedir. Bunlar; orman vejetasyonu, nemli dere vejetasyonu, pseudomaki vejetasyonu, sulak alan vejetasyonu, alpin vejetasyon ve birçok Akdeniz kökenli bitki taksonuna sahip olan, ancak sahil dolguları yla hemen hemen tamamıortadan kaldı rı lmakta olan kumul vejetasyonudur. Bu zengin vejetasyonun her biri; dar bir yayı lı ş bölgesine sahip, özel ekolojik koşullarda 57 yetişebilen, yetiştiği yöreye özgü olup, yöre dı şı nda başka yerlerde yetişmeyen bitkiler olarak tanı mlanan birçok endemik bitkiye ev sahipliği yapmaktadı r. Bu taksonlar, çoğunlukla yüksek dağlı k alanları n ulaşı lması güç, sarp kayalı k kesimlerinde yayı lmaktadı r. Özellikle Soğanlıve Zigana Dağlarıbu açı dan büyük önem taşı makta ve önemli biyogenetik rezerv alanıözelliği göstermektedir. Düşük yükseltiler çoğunlukla ziraat-iskan alanıolarak kullanı ldı ğı ndan, habitat özellikleri itibarıile özel ekolojik koşullar taşı madı ğı ndan ve birçok bitkinin yetişmesine uygun özelliklerinden dolayıbu alanlar endemiklerin yetişmesi için uygun yerler değildir. Dolayı sı yla, endemik bitkiler dar olan arealleri, gerek özel ekolojik koşullarıve gerekse antropojen etkilerden uzak olmalarınedenleriyle yüksek dağlı k kesimlerle çoğu zaman sı nı rlıkalmaktadı r. 1- Odunsu Türler : Fraxinus rotundifolia mil. Dı şbulak Ulmus Corponifilia L. Gürgen YapraklıKaraağaç Cryluss avellena L. Adi Fı ndı k Erica arborea L. Ağaç Fundası Paliuruspina, Karaçalı Diospğyros lotus L. Trabzon Hurması Cornus mas L. Kı zı lcı k Popuslus tre4mula L. Titrek kavak Fagus orientalis Lipsky. Doğu kayı Pieca orientalis . Doğu ladini Geum urbanum. Ceviz Carpinus betulus L. Adi gürgen Acer Cappadoccium Gledits. Doğu Karadeniz ağacı Mespilus germanica. Muşmula Lainurus nobilis. Defile Laurocerasus afficinalis. Karayemiş Tlia tomentosa. Ihlamur Cotoneaster mumluraia Fish. Dağmuşmulası Alnus glutinosa spp. Barbata. Kı zı lağaç Arbetus Unedo. Kocayemiş 58 2- Otsu Bitkiler : Rhododendron Luteum. SarıÇiçekli Orman gülü Rubus discolor. Böğürtlen Hedera heli. Ağaç sarmaşı ğı Vicum album . Ökse otu Polypodium vulgare. Kaya eğriltisi Ononis spinasa Rhododendron potcium. Morçiçekli orman gülü Spartium Junceum L. Katı r tı rnağı Urtica dioica. Isı rgan Trifolium arvense Palinis spinasa Coronilla coronata Echium İ talicum Lotus creticus Athena noctua. Kukumav kuşu 3- Memeliler Martes fonia. Kaya sansarı Muscardinus avellarianus. Fı ndı k faresi Sciurus ulgaris . sincap Sus scrofa. Yaban domuzu 4-Böcekler, Eşayaklı lar, Yumuşakcalar ve Balı klar Forficula auricularia. Kulağakaçan Helix sp. Salyangoz Jullus terrestris. Kı rkayak Calosoma sycophanta. Karaböcek Coccinella sptempunnetata. Uğur böceği Formica rufa. Karı nca Lubbiricus terrestris. Toprak solucanı Shistoresca spp. Çekirge Vapyx sp. Çatal kuyruk Kefal (mugiditgesp) 59 Gümüş(Atherina Presbyter) İ stavrit(trachumus trachumus) Tirsi Kayabalı ğı(Gobiidae spp) Zargana (Beleno euxini) Karagöz (diplogus vulgaris) Midye Salyangoz Denizanası(Selmo truta labrax) Mezgit (Gados marlangus euxinus) FAUNA Kuşlar Accipiter gentilis. Atmaca Milvus milvus. Kı zı lçaylak Carduelis carduelis. Saka Carduelis chloris. Florya Saturnus vulgaris. Sı ğı rcı k Pikap ika . Saksağan Fringilla coelebs. İ spinoz Corvus corax. Kuzgun Silla europea. Sı vacıkuşu Garrulus glandarius. Kestane gargası Parus ater. Çam baştan karası . Remiz Penulius. Çulha kuşu Cettiia celti. Setti bülbülü Anthus spinoletta. Dere incir kuşu Streptopelia senegalensis. Küçük kumru Anthus cerminus. Algerdan incir kuşu Bubo bubo. Puhu Alauda Arvensis. Tarla kuşu Turdus Merula.. Karatavuk Gypaetus Barbatus. Sakallıakbaba 60 Prunella collaris. Alp serçesi Vanellus vanellus. Kı z kuşu Motocilla cinerada. Dağkuyruk sallayanı Columba livia. Kaya güvercini Asio otus. Kulaklıorman baykuşu Dendrocopus minor. Küçük ağaç kakan Hamsi Venüs Gollina Barbunya .alulus barbatutus Donax venistus İ zmarit. Spicera somarix Cardium exiyuum İ skorpit. Scorpeana porcus Nassa Rediculata Trakonya. Tachinus droca Gibbula sp. Köpek balı ğı . Sgualus acanthias Kurbağa balı ğı . Uranuscopu scaber Vatos. Raja clavata Kalkan. Sicophtpalmus maximam Monodonta spp. Gibi ekonomik ve özel bir ekolojik önemleri olmayan Gastropot yumuşakçalar yaşamaktadı r. Pisi balı ğı . Pleurenectes t. luscus Arazi Sı nı fları Toprakta taban suyunun ve yüzey suyunun her zaman veya yı lı n bir bölümünde gelişmesini engelleyecek yada zarar verecek duruma gelmesi o toprağı n drenaj ihtiyacı nıortaya çı karı r. Trabzon ili II.,III. ve IV. sı nı f toprakları nı n 161 hektar kifayetsiz, 86 hektarıise fena drenajlı dı r. Trabzon ili dahilinde Toprak- Su haritaları ndan yararlanı larak yapı lan tespite göre 49.670 ha. Saha da orta şiddette, 235.334 ha. sahada ise şiddetli yüzey erozyonu bulunmaktadı r. Faaliyet alanıVII. Sı nı f arazidir. Bu EK-2’de gösterilmiştir. 61 Kullanma Durumu Trabzon İ linin 110092 hektarıtarı m arazisi, 181659 hektarıormanlı k saha 112106 hektarıçayı r, mera ve 54015 hektarıise ürün getirmeyen alanlardı r. % 25’lik bir alanıkaplayan tarı m arazileri toprak, topografya, drenaj ve erozyon etkilerine göre 7 sı nı fa ayrı lmı ştı r. Bunlardan 1509 hektarlı k 1. Sı nı f araziler hiçbir problemi olmayan arazilerdir ve kı yışeridi boyunca uzanı r ve her türlü mahsul yetiştirilmesine elverişlidir. Ancak belediyeler konut yapı mıamacı yla iskan sahaları nı belirlerken öncelikle tarı ma elverişsiz sahalara yönelmeleri gerekirken, İ lin bu ihtiyacı şehrin merkezine bitişik olan ve yı lda 2-3 mahsulün alı nabileceği verimli tarı m toprakları ndan karşı lama yoluna gidilmiştir. Arazi Problemleri Etkili Toprak Derinliği; genellikle kültür bitkilerinin ilerleyebildiği, bitkinin besin maddesiyle sudan yararlanabildiği derinlik olarak tanı mlanı r. Trabzon ili toprakları nı n yaklaşı k % 87’sinde toprak derinliği 50 cm.’den azdı r. Trabzon ili II.,III. Ve IV. sı nı f toprakları nı n 31617 hektarıolmak üzere toplam 32553 hektarıtaşlı ktı r. Trabzon toprakları n %30'u dağlı k %60'ı yı dan içeriye doğru gittikçe yükselen ıkı ve ortalama 25-30 m. Arası nda değişen bir eğim gösteren alanlar biçimindedir. Ancak %10'u düzlük olan il topraklarıgenellikle engebelidir. Bölgede 0-350 m. yükseltilerde sert yapraklıbitkilerin yetiştiği orman zonu insanlar tarafı ndan fı ndı klı k, çaylı k ve tarlaya dönüştürülmüştür. 350-800 m. arası nda kı zı lağaç, kestane, gürgen, istiriç, orman gülü gibi ağaçları n oluşturduğu yapraklı orman zonu, 800-1800 m. arası nda doğu ladini, köknar, ardı ç, sarı çam gibi iğne yapraklıağaç türleri ve 1800 m.’ nin üstünde çayı rlar ve meralar yer alı r. Bölgede heyelanları n büyük çoğunluğu doğal bitki örtüsünün değiştirildiği veya yok edildiği yerlerde meydana gelmektedir. Ulaşı m ve Haberleşme Doğu Karadeniz Bölgesi’nde ulaşı m Samsun’dan Hopa’ya kadar D010 Devlet Karayolu ile sağlanmaktadı r. Bu yol üzerinde yer alan Trabzon-Sürmene arası 62 36 km’ dir. Sürmene’den 1 km önce güneye ayrı lan yoldan Köprübaşıİ lçesine ulaşı labilir. Sürmene-Köprübaşıarası15 km.’dir. Köprübaşıİ lçesinden Yukarı Manahoz regülatör yerine yaklaşı k 13 km’lik köy yolu ile ulaşmak mümkündür. Bölgede yı lı n 12 ayıasfalt yollarda ulaşı m sorunu yaşanmaz. Ham toprak yollarda yağı şlımevsimlerde zaman zaman kapanmalar (heyelan-çamura batma) meydana gelmektedir. Komşu illere olan mesafeleri; Giresun-Trabzon:137 km, GiresunOrdu:47 km, Trabzon-Rize:76 km.’dir. Trabzon İ linde uluslararasıhavaalanımevcut olup, THY tarifeli seferleri ile veya özel havayolu şirketleri ile Ankara ve İ stanbul’dan ulaşı m mümkündür. Ayrı ca havaalanıuluslararasıuçuşlara da açı ktı r. Trabzon’a deniz yolu ile de ulaşı m mümkündür. Halen faaliyette olan uluslararası bir liman mevcuttur. Bölgede il ve ilçelerde haberleşme olanaklarıtam anlamı yla mevcut olup, beldelerde PTT acentalarıbulunmaktadı r. Kı yı dan 5–10 km içeriye girildikten sonra GSM operatörlerinden faydalanı lamamaktadı r. Genel Jeoloji Proje sahası ; Trabzon ili Sürmene ilçesinin güneyinde yer alan Manahoz deresi havzası nda, doğu Pontid Kuşağı nda yer almaktadı r. Proje sahasıve civarı nda hakim olan doğu pontid Kuşağı ; üst kretase yaşlı , riyodasit-dasit lav ve piroklastlarıbirimlerini içeren Kı zı lkaya formasyonu ile bu formasyonu üzerleyen üst kretase yaşlıBazalt-andezitik lav ve piroklastları , kı rmı zı çamurtaşı , kumtaşı , marn, birimlerinin gözlendiği Çağlayan Formasyonu ve bu formasyon üzerinde üst kretase yaşlı , kumtaşı , killi kireçtaşı , marn birimlerinin gözlemlendiği Bakı rköy Formasyonu (Güven,1993) ile bu formasyonlara intrüzyon yapmı şKaçkar granitoyidi ile temsil edilmektedir. Havzada Kuvaterner ise; alüvyon ve yamaç molozu birikimleri ile temsil edilmektedir. Proje alanıManahoz deresi boyunca, yukarı da değinilen birimlerden üst kretase yaşlı Çağlayan Formasyonu’nu oluşturan bazaltlar ve Bakı rköy Formasyonu oluşturan kumtaşı , killi kireçtaşı , marn ve kaçkar granitoyidi proje yerlerinde gözlenmektedir. İ nceleme alanı nda yapı lmasıdüşünülen tesislerden; 63 Regülatör yeri Kaçkar granitoyidi üzerinde yer almaktadı r. İ letim kanalı nı oluşturan yapı nı n bir bölümü, Çağlayan formasyonuna ait bazaltlar üzerinde, bir bölümü Bakı rköy formasyonuna ait killi kireçtaşı , kumtaşı , marn birimleri üzerindedir. Yükleme havuzu Bakı rköy formasyonuna ait killi kireçtaşı , marn ve kumtaşları üzerindedir. Cebri borunun bir bölümü Bakı rköy formasyonu üzerinde, bir bölümü Çağlayan formasyonuna ait bazaltlar üzerinde, santral yeri ise Çağlayan formasyonuna ait bazaltlar üzerinde yer almaktadı r. Bu bölümde, inceleme alanı nda kurulması öngörülen YukarıManahoz Regülatör yeri, iletim kanalı , cebri boru yamacıve santral yerine ilişkin mühendislik jeolojisi özellikleri anlatı lacaktı r. Araştı rmalar Proje alanı nda yüzey araştı rmalarıyürütülmüş, mühendislik jeolojisi harita alı mı , Süreksizliklerin eğim ve doğrultu değerleri arazide ölçülmesi ve büroda istatistiksel değerlendirilmesi yapı larak, regülatör yeri, cebri boru ve santral yerlerinin duraylı lı ğı nı n araştı rı lmasıiçin kinematik analizi yapı lmı ştı r. Ayrı ca iletim kanalı nı n mühendislik jeolojisi kesitleri hazı rlanmı ştı r. İ nceleme alanı nda bulunan bazalttan blok numune alı narak, bazaltı n dayanı mı nı n saptanmasıve agrega olabilme özelliğinin belirlenmesi için, laboratuarda tek eksenli bası nç dayanı mı , su emme, los angeles, don kaybıve alkali agrega reaktivitesi deneyleri yapı lmı ş(Tablo 15) ve elde edilen jeoteknik parametreler yardı mıile yapı yerlerinin mühendislik jeolojisi özellikleri ortaya konulmuştur. YapıYerlerinin Mühendislik Jeolojisi YukarıManahoz Regülatör yeri, iletim kanalıgüzergahı , cebri boru yamacıve santral yerine ilişkin mühendislik jeolojisi özellikleri aşağı da menbadan mansaba doğru sı ralıolarak verilmiştir. YukarıManahoz Regültör Yeri Mühendislik Jeolojisi 1155,30 m talveg kotunda yer almasıplanlanan YukarıManahoz Regülatör yerinin her iki sahili Kaçkar granitoyidi üzerinde yer almaktadı r. Regülatör yerinde 64 yüzeylenen granitoyid; Pembemsi, yeşilimsi gri renkli, yüksek-çok yüksek dayanı mlı , genellikle verev ve düşeye yakı n, nadiren yatay eklemli, eklem yüzeyleri pürüzlü, dalgalıyer yer oksidasyonludur. Kayaç eklemleri boyunca az ayrı şmalı , genelde ise taze özelliktedir. YukarıManahoz Regülatör yerindeki alüvyon; kötü boylanmalı , tamamıile yı kanmı ş, polijenik kökenli, az kumlu bloklu çakı l özelliğindedir. Hacimce %10 ince malzeme %90 çakı l ve blok boyutlu karı şı mdan oluşmakta olan alüvyonun çakı lları yuvarlak – yarıyuvarlak, bloklarıise yarıyuvarlak – küttür. Alüvyonun kalı nlı ğı yaklaşı k 1.5-2 m kalı nlı ğı ndadı r. Regülatör yerinin her iki sahil boyunca izlenen yamaç molozu ise; çevrede bulunan kayaçlardan türemiş, gri- açı k kahve renkli, köşeli çakı l ve bloklardan oluşan, killi, bloklu çakı l özelliğindedir ve % 30 çakı l - blok, %70 kil - silt karı şı mı ndan oluşmaktadı r. Kalı nlı ğı1-2 m civarı ndadı r. Regülatör yapı m aş aması nda alüvyon ve yamaç molozu kaldı rı lacaktı r. Regülatör yerindeki sağ ve sol yamaçları nı n duraylı lı ğı nı n araştı rı lmasıiçin kinematik analiz yapı lmı ştı r. Kinematik analiz sonuçları na göre sağve sol sahil yamaçlarda, kayma, kama, devrilme türü bir duraysı zlı k beklenmemektedir (Şekil 18a, Şekil 18b, Şekil 19a, Şekil 19b, Şekil 20a, Şekil 20b ). Özellikle sağyamaçta bulunan yaklaşı k kalı nlı ğı6-8 m civarı nda olduğu tahmin edilen rezidüel zeminin, duraylı lı k araştı rmaları kesin proje aşaması nda belirlenecektir. Regülatör yerinde sağyamaçta saptanan ana süreksizlik düzlemleri; Jmax 72/056, J1 85/130, j2 43/332, sol yamaçta saptanan ana süreksizlik düzlemleri Jmax 63/081 J1 71/204, J2 17/ 150 duruşludur. YukarıManahoz İ letim KanalıGüzergahıMühendislik Jeolojisi İ letim kanalı yapı sı , Manahoz deresinin sol sahilinde yer almakta olup regülatörden itibaren yaklaşı k 0+260 km’ lik kı smıKaçkar granitoyidi üzerinde yer almaktadı r. Granitoyid yeşilimsi gri- pembemsi renkli, çok yüksek - yüksek dayanı mlı , genellikle düşeye yakı n eklemli, eklem yüzeyleri pürüzlü ve az ayrı şmı ştı r. Granitoyidin temel olmasıyönünden ve stabilite sorunlarıbulunmamaktadı r. 0+260 – 3+120 km.’ler arasıİ letim kanalı nı n yer aldı ğıÇağlayan Formasyonu’ na ait bazaltlar koyu gri-siyah renkli, yüksek dayanı mlı , genellikle verev ve düşeye yakı n, 65 nadiren yatay eklemli, eklem yüzeyleri pürüzlü, düzlemsel ve yer yer oksidasyonlu, kayaç eklemlemler boyunca az ayrı şmalı , genelde ise taze özellikte olup. orta sı k eklemlidir. Güzergah boyunca bazaltlar yer yer 1 - 3.0 m rezidüel zemin ve 3 - 5 m yamaç molozu ile örtülüdür. Bu rezidüel zemin yüzeyden itibaren 0.5 - 0.80 m bitkisel toprak, bunun altı nda yer alan zemin yüksek plastisiteli kil, silt çakı l ve bloklardan oluşmaktadı r. Kanal güzergahı nı n eğimli olmasısebebiyle üst kotlardan küçük moloz akmalarıoluşabilecektir. Kanal inşasısı rası nda bu tür zeminlerde beklenilen akma, kayma gibi problemlere karşıgerekli önlemler alı nacaktı r. 3+120 – 5+000 km.’ler arasıiletim kanalı nı n yer aldı ğıBakı rköy formasyonuna ait killi kireçtaşı , kumtaşıve marn birimleri, grimsi- koyu yeşilimsi- kremsi renkli, orta dayanı mlı , az ayrı şmalı , eklem yüzeyleri pürüzlü ve dalgalı dı r. Birimin gözlendiği kesimlerde yer yer kalı nlı ğı yaklaşı k 6–8 m ye ulaşan rezidüel örtü ile karşı laşı lmaktadı r. Kesin proje çalı şmaları nda rezidüel örtünün kalı nlı ğıkanal güzergahıboyunca belirlenecektir. Kanal yapı m aşaması nda bu örtünün kaldı rı lması veya uygun açı yla şevlendirme, gerekirse istinat duvarı , mini kazı k gibi inşaat yöntemleri ile duraylı lı ğısağlanacakdı r. Kanal güzergahıboyunca kazı labilirlik ve şevlendirme yönünden değerlendirilmesi Tablo 14’de verilmiştir. Kanal güzergahıboyunca kayalarda yapı lacak şevlendirme oranı1:4 oranı nda verilmiştir. Güzergah boyunca yer yer lokal olarak veya güzergahı n bir kı smı nda yer alan rezidüel zeminde ve yamaç molozunda 3:2 oranı nda şevlendirme yapı lacaktı r. 66 Tablo 14 YukarıManahoz Regülatörü ve HES Kanal GüzergahıKazıKlas ve Şevlendirme Listesi KAZI KLAS VE ŞEVLENDİ RME Lİ STESİ KLAS *2 ŞEV *1 Yarma Km Ç.Sert Sert Kaya Kaya % % Yum.Kaya Küskü Toprak % % % Şevi KAYA Litoloji REZİ DÜEL ZEMİ N MIKRO GRANIT : Pembemsi, yeşilimsi gri renkli, yüksek-çok yüksek dayanı mlı , genellikle 0+000-0+260 verev ve düşeye yakı n, 60 8 20 20 1:4 nadiren yatay eklemli, eklem yüzeyleri pürüzlü, dalgalıyer yer oksidasyonludur. Kayaç eklemleri boyunca az ayrı şmalı , genelde ise taze özelliktedir. BAZALT : koyu gri-siyah renkli, yüksek dayanı ml ı , verev ve düşeye yakı n, nadiren yatay eklemli, eklem yüzeyleri pürüzlü, düzlemsel ve ksidasyonlu, kayaç eklemlemler boyunca az ayrı şmalı , 0+260-3+120 5 50 25 25 1:4 3:2 genelde ise taze özellikte olup. orta sı k eklemlidir Kİ LLİKIREÇTAŞI, MARN, KUMTAŞI : 3+120+5+000 60 0 10 1:4 3:2 Grimsi- koyu yeşilimsikremsi renkli, orta dayanı mlı , az ayrı şmalı , eklem yüzeyleri pürüzlü ve dalgalı dı r *1. KarayollarıGenel Müdürlüğü, Şev Projelendirme Rehberi, Teknik Araş tı rma Dairesi, Ankara-1989 *2. Bayı ndı rlı k ve İ skan Bakanlı ğ ı , Yapı İ ş leri Genel Müdürlüğ ü, Zemin ve Kazıİ ş leri, Teknik El KitaplarıNo:6 Ankara-1985 67 REGÜLATÖR YERI SAĞYAMAÇ SÜREKSIZLIKLERININ EŞIT ALAN ALT YARI KONTUR DIYAGRAMI DÜZLEMSEL KAYMA ANALİ Zİ İ çsel Sürtünme Açı sı(Ø ) = 32 Yamaç Eğim Açı sı = 35 Yamaç Eğim Yönü = 268 Şekil 18a. YukarıManahoz Regülatörü ve HES Projesi Regülatör Yeri SağYamacı Süreksizliklerinin Kinematik Analizi 68 KAMA TÜRÜ KAYMA ANALİ Zİ DEVRİ LME TÜRÜ DURAYSIZLIK ANALİ Zİ İ çsel Sürtünme Açı sı(Ø ) = 32 Yamaç Eğim Açı sı = 35 Yamaç Eğim Yönü = 268 Kinematik Analiz Sonucu: Düzlemsel, Kama, Devrilme türü duraysı zlı k beklenmemektedir. Şekil 18b. YukarıManahoz Regülatörü ve HES Projesi Regülatör Yeri SağYamaçı Süreksizliklerinin Kinematik Analizi 69 REGÜLATÖR YERI SOL YAMACI SÜREKSIZLIKLERININ EŞIT ALAN ALT YARI KONTUR DIYAGRAMI DÜZLEMSEL KAYMA ANALİ Zİ İ çsel Sürtünme Açı sı(Ø ) = 32 Yamaç Eğim Açı sı = 30 Yamaç Eğim Yönü = 070 Şekil 19a. YukarıManahoz Regülatörü ve HES Projesi Regülatör Yeri Sol Yamaçı Süreksizliklerinin Kinematik Analizi 70 KAMA TÜRÜ KAYMA ANALİ Zİ İ çsel Sürtünme Açı sı(Ø ) = 32 Yamaç Eğim Açı sı = 30 Yamaç Eğim Yönü = 070 DEVRİ LME TÜRÜ DURAYSIZLIK ANALİ Zİ Kinematik Analiz Sonucu: Düzlemsel, Kama, Devrilme türü duraysı zlı k beklenmemektedir. Şekil 19b. YukarıManahoz Regülatörü ve HES Projesi Regülatör Yeri Sol YamaçıSüreksizliklerinin Kinematik Analizi 71 CEBRI BORU YAMAÇI SÜREKSIZLIKLERININ EŞIT ALAN ALT YARI KONTUR DIYAGRAMI DÜZLEMSEL KAYMA ANALİ Zİ İ çsel Sürtünme Açı sı(Ø ) = 32 Yamaç Eğim Açı sı = 34 Yamaç Eğim Yönü = 88 Şekil 20a. YukarıManahoz Regülatörü ve HES Projesi Cebri Boru Yamaçı Süreksizliklerinin Kinematik Analizi 72 KAMA TÜRÜ KAYMA ANALİ Zİ İ çsel Sürtünme Açı sı(Ø ) = 32 Yamaç Eğim Açı sı = 34 Yamaç Eğim Yönü = 88 DEVRİ LME TÜRÜ DURAYSIZLIK ANALİ Zİ Kinematik Analiz Sonucu: Düzlemsel, Kama, Devrilme türü duraysı zlı k beklenmemektedir. Şekil 20b. YukarıManahoz Regülatörü ve HES Projesi Cebri Boru Yamaçı Süreksizliklerinin Kinematik Analizi 73 YukarıManahoz Yükleme Havuzu, Cebri Boru Yamacıve Santral Yeri Mühendislik Jeolojisi Proje alanı nda yükleme havuzu, Bakı rköy formasyonuna ait killi kireçtaşı , kumtaşı ve marn birimleri üzerinde bulunmaktadı r. Grimsi- koyu yeşilimsi- kremsi renkli, orta dayanı mlı , az ayrı şmalı , eklem yüzeyleri pürüzlü ve dalgalı dı r. Cebri boru’nun bir bölümü Bakı rköy formasyonuna ait killi kireçtaşı , kumtaşıve marn birimleri üzerindedir. Grimsi- koyu yeşilimsi- kremsi renkli, orta dayanı mlı , az ayrı şmalı , eklem yüzeyleri pürüzlü ve dalgalı dı r. Bakı rköy formasyonun gözlendiği cebri boru güzergahı nda yer alan rezidüel örtü kaldı rı lacaktı r. Cebri borunun büyük bir bölümünün yer aldı ğıÇağlayan formasyonuna ait bazaltlar ise koyu gri-siyah renkli, yüksek dayanı mlı , genellikle verev ve düşeye yakı n, nadiren yatay eklemli, eklem yüzeyleri pürüzlü, düzlemsel ve yer yer oksidasyonlu, kayaç eklemlemler boyunca az ayrı şmalı , genelde ise taze özellikte, orta sı k eklemlidir. Cebriboru güzergahı ndaki kayaçları n duraylı lı ğı nı n araştı rı lmasıiçin kinematik analiz yapı lmı ştı r. Kinematik analiz sonuçları na göre cebriboru yamacı nda, kayma, kama, devrilme türü bir duraysı zlı k beklenmemektedir (Şekil 20a, Şekil 20b) Santral yeri talveg kotu 600 m. olup Çağlayan formasyonunun bazaltlarıüzerinde yer alı r. Bazaltlar, koyu gri-siyah renkli, yüksek dayanı mlı , genellikle verev ve düşeye yakı n, nadiren yatay eklemli, eklem yüzeyleri pürüzlü, düzlemsel ve yer yer oksidasyonlu, kayaç eklemlemler boyunca az ayrı şmalı , genelde ise taze özellikte, orta sı k eklemlidir. Santralin yer aldı ğınehir kotundaki alüvyon; blok, çakı l, kum şeklinde, kalı nlı ğı2-3 m civarı ndadı r. Malzeme Etütleri Yapı lmasıplanlanan YukarıManahoz Regülatörü ve HES projesinde yer alan regülatör, çökeltim havuzu, iletim kanalı , yükleme odasıve santral binasıyapı ları nda kullanı lacak olan beton agregası nı n; proje alanıcivarı ndaki Manahoz Deresi boyunca kı sı tlıalanlarda dar yayı lı mlıalüvyon birikiminin yanısı ra membaya doğru daha düşük kotlarda alüvyon birikimi gözlenmiştir. Dolayı sı yla kanal kazı sı ndan çı kacak bazalttan kı rma eleme yöntemi ile beton agregasıelde etmek için Beşköy Belediyesi Konkasör tesisine getirilecektir. 74 Alüvyon Birikimlerinden Agrega Temini Proje alanı nı n mansabı nda yer alan yaklaşı k 5-6 km mesafede Beşköy civarı nda, nehir yatağı nı n eğiminin azaldı ğıkı sı mda alüvyon birikimi gözlenmiştir. Alüvyon birikimini oluşturan blok ve çakı llar polijenik kökenli olup (granit, granitoid, diyabaz, bazalt v.b) , alüvyon tane dağı lı mı% 40 > 3’’ blok, % 30 İ ri çakı l, % 20 ince çakı l ve %10 kum şeklindedir. Ana Kayadan ( Bazalt) Agrega Temini Alüvyon birikimlerinden beton agregasıtemininin yeterli olmadı ğıdurumlarda, proje alanı nda yüzeylenen bazaltlardan ve kanal kazı ları ndan çı kacak malzemeden kı rma – eleme yapı larak yararlanı lacaktı r. Proje alanı ndan alı nan bazalt numunesi’nin beton agregasıiçin uygun olup olmadı ğı nı n tespitine yönelik olarak, Devlet Su İ şleri Genel Müdürlüğü Teknik Araştı rma ve Değerlendirme laboratuarı nda, tek eksenli bası nç dayanı mı , su emme, Los angles aşı nma kaybı , don kaybı(NaSO4 ) ile alkali agrega deneyleri yaptı rı lmı ştı r. Agrega elde etmek istenilen bazaltta yapı lan deney sonuçları na göre tek eksenli bası nç dayanı mı1625 kgf/cm 2 bulunmuştur. Agregada, İ ri agrega için los angeles aşı nma kaybı , 100 devir sonrası4.32 < %10, 500 devir sonrası17,8 < %50 den küçük bulunmuştur. Dona karşıdayanı klı lı k durumu için yapı lan NaSO4 don kaybı deney sonuçları na göre iri agregada kütle kaybı% 5.2< % 12’ dür. Ayrı ca Su emme oranı nı n İ ri agregada % 1 % 1’den küçük olması yla agrega dona dayanı klı dı r. Agreganı n ayrı şmamı ştaze bazalttan elde edilmesi düş ünüldüğünden, agrega içinde yı kanabilir madde (kil), organik kökenli madde, hafif madde (kömür vb.), sertleşmeye zarar veren madde (mika ve çözünen tuzlar), kükürtlü bileşikler (jips ve anhidrit vb.), çeliğe zarar veren maddeler (suda çözünen klörürler) bulunmamaktadı r. Alkali agrega bakı mı ndan kayaçta çimentoyla reaksiyona girmesi beklenen silisli (opak) mineraller (Kristobalit, opal, tiridimit, vb.) ayrı ca opalli kumtaşı , obsidiyen, çakmak taşıgibi kayaçlar bulunmamaktadı r. 75 Bu deneylerin sonuçlarıincelendiğinde, proje alanı ndaki bazaltları n kı rma-eleme yoluyla temin edilecek agreganı n beton agregasıolma özelliğini taşı dı ğıgörülmüştür. Tablo 15 Agrega Malzemesi Deney Sonuçları Deney Türü Bazalt Bası nç Dayanı mı(kgf/cm2) 1625 Su Emme (%) Los Angeles (%) 100 Devir İ ri agrega İ nce agrega %1 %3 % 4 .32 İ ri Agrega 500 Devir Don Kaybı , NaSO4 (%) Alkali Agrega Reaksiyonu % 17.30 İ ri agrega İ nce agrega % 5,2 % 23 Rc(mmol/lt) Sc(mmol/lt) 110 22 (YukarıManahoz ve HES’ine ait fizibilite çalı şması ndan alı nmı ştı r) Stratigrafik Jeoloji Proje sahası nda en yaşlıbirimi, üst kretase yaşlıKı zı lkaya Formasyonu yer alı r. Formasyon litolojik köken açı sı ndan Riodasitik-dasitik lav ve piroklastlarıyer alı r. Kalı nlı ğı200-400 m arası nda değişmektedir. Kı zı lkaya Formasyonu üzerine Bazalt-andezitik lav ve piroklastları , kı rmı zı çamurtaşı , kumtaşı , marn, birimlerinden oluş an Çağlayan formasyonu gelmektedir. Volkano –tortul bir istifi kapsayan formasyonun egemen kaya türünü bazalt, andezitik lav ve piroklastları nı n arası nda kumtaşı , marn ve kı rmı zı -bordo renkli killi kireçtaşıara seviyeleri bulunur. Genellikle yeşilimsi gri, morumsu gri renkli olan lavlar yersel sert, kı rı klıve çatlaklı dı r. Kloritleşme ve epitotlaşmanı n yaygı n olduğu lavlarda yer yer iyi gelişmişyastı k yapı larıgörülür. Gaz boşluklarıgenellikle kalsit, klorit ve zeolitlerle doldurulmuştur. İ yi tabakalanmalıtüf ve breşler içinde lav parçalarıyanı nda kı rmı zı kireçtaşıve killi kireçtaşları nı n parçaları da bulunur. Kumtaşlarıgenellikle volkanik elemanlı dı r. Formasyon; aralı volkanizmanı n etkin olduğu derin bir ortamda çökelmiştir. Formasyonun kalı nlı ğı200-400 m arası nda değişir. Çağlayan Formasyonu’nu üzerleyen Bakı rköy formasyonu, genel olarak killi, kumlu kireçtaşı , marn, şeyl ve az oranda kumtaşıardalanması ndan oluşan formasyon, litofasiyeslerin ince tabakalarıve yerel kayma yapı larıeğimli bir taban üzerinde çökeldiğini göstermektedir. 76 Doğu Karadeniz Bölgesinin doğu kesiminde Kaçkar Dağları ndan batı daki canik Dağları na kadar kuşuçuşu 500 km ye yakı n uzunlukta, KD-GD uzanı mlıgenişçe bir kuşak içinde yüzeylenen irili-ufaklıgranitoyid kütlelerinin en yoğun olduğu alan kaçkar dağları dı r. Üst Kretase yaşlıbirimler içine intrüzyon yapmı şve Eosen birimler tarafı ndan transgresif olarak örtülen granitoyidler Kaçkar granitoyidi-I (Kk1) olarak isimlendirilmiştir. Genellikle, yeşilimsi gri, yer yer pembemsi renkte, çok kı rı klı , çatlaklı olan granitoyidler taneli veya porfirik dokuludur. Mineral kompozisyonlarıve dokuları na göre, granit, granodiyorit, mikrogranit, kuvars porfir, kuvarslıdiyorit ve diyoritler ayı rtlanabilir. Üst kretase boyunca gelişimini sürdüren ve yerleşimlerini büyük ölçüde Paleosen sonunda tamamlayan granitoyidler ile Eosen yaşlıKabaköy formasyonu arası nda bir aşı nma düzlemi bulunur. Proje alanı nda Kuvaterner; alüvyon ve yamaç molozu ile temsil edilmektedir. Proje alanı nda, Regülatör yerinde Granitoyid, Kanal güzergahı nı n bir kı smı nda Çağlayan formasyonu, bir kı smı nda Bakı rköy formasyonu, cebri borunun bir kı smı nda ve santral yerinde Çağlayan formasyonu ile kuvaterner yaşlıoluşuklar yer alı r. (Şekil 21). Ek-3’de gösterilmiştir. Alüvyon (Qal) Manahoz deresi boyunca; dar yayı lı mlı , kötü boylanmalı , tamamı yle yı kanmı ş, kumlu, bloklu çakı l özelliğindeki bir alüvyondan bahsetmek mümkündür. Yuvarlak – yarıyuvarlak, andezit, granit, bazalt ve diyabaz kökenli çakı l ve bloklardan oluşan alüvyonun maksimum çakı l boyu 10 cm, maksimum blok boyutu 1-2 m. değişen ve % 15 ince malzeme, % 85 iri malzeme kompozisyonundan oluşmaktadı r. Yamaç Molozu (Qym) Manahoz deresi membaı ndan mansabı na doğru her iki sahil yamaçları nda, özellikle Manahoz deresi eksenine dik yönde gelişen dere yataklarıve yersel küçük ölçekli fay hatlarıboyunca belirgin olarak gözlenen yamaç molozu, granitoyidlerden, bazaltlardan, ve özellikle killi kireçtaşları ndan, marndan türemişkilli, siltli, kumlu, bol çakı llıve blok içeriğindedir. Maksimum blok boyutu 40 cm, ortalama blok boyutu 20 cm civarı ndadı r. 77 Şekil 21. İ nceleme Alanı n GenelleştirilmişKolon Kesiti. (GÜVEN, İ ., 1993 Değiştirilerek Alı nmı ştı r.) 78 Yapı sal Jeoloji Trabzon İ li ve yakı n çevresi Doğu Pontit Tektonik Ünitesinin (Ketin-1966) kuzeydoğusunda yer alı r. Bu tektonik ünite, batı da Kı zı lı rmak vadisinden doğuda Gürcistan sı nı rı na kadar yaklaşı k 500 km uzunluğunda, kuzeyde Karadeniz kı yı sı ndan, güneyde Kuzey Anadolu Fayı ’na kadar yaklaşı k 50-75 km. genişliğinde metalojenik bir kuşak oluşturur. Genişanlamda ise; Alpin Dağ oluşumuna bağlı olarak Jura-Pliyosen zaman aralı ğı nda gelişmişada yayıdizisinin bir parçası dı r. Bu bölgede faylar genellikle graviteye bağlıdüşey atı mlıdik faylardı r. Yer yer doğrultu atı mlıve ters faylar da izlenir. Faylar genellikle KD-GB ve KB-GD doğrultuludur. Yörede yüzeylenen birimlerden özellikle lavlarda, her yönde gelişmiş eklem sistemleriyle, kı rı k ve çatlaklar gözlenir. Volkanik kökenli kayaçları n çoğunlukta oluşu nedeniyle tabakalıyapı lar fazla gelişmemiştir. İ nceleme alanları nda, yapı yerlerinde faylanma, kı vrı mlanma ve tabakalanma gibi yapı sal unsurlar görülmemiştir. Çağlayan Formasyonu bazaltlarıiçerisinde gelişen eklem takı mlarıverev veya düşey, nadiren yatay konumludur. Eklem takı mlarıile ilgili değerlendirmeler, yapı yerlerinin mühendislik jeoloji özelliklerinin anlatı ldı ğıBölüm 5’de verilmektedir. Hidrojeoloji Manahoz deresi’nin ana beslenme kaynağı nı , proje sahası nıçevreleyen dağlar ve tepelere düşen yağmur suyunun yavaş yavaş erimesi sonucu oluşan dereler oluşturmaktadı r. Proje sahası nı ; Kaçkar granitoyidleri, Çağlayan formasyonu ve Bakı rköy formasyonu oluşturmaktadı r. Formasyonu oluşturan kayaçlar ilksel olarak geçirimsiz özellikte olup, eklem ve kı rı k hatlarıboyunca ikincil geçirimliliğe sahiptir. Her iki sahil boyunca gelişmişolan küçük çaplıdereler; bu kı rı k hatlarıve eklemler boyunca gelişen yer altısularıile beslenmekte olup, proje alanı nda dikkate değer bir kaynak boşalı mıtesbit edilememiştir. Regülatör ile Santral arası nda debisi düşük dereler vardı r. İ KLİ M Manahoz Çayı nı n yağı ş alanı nı n düşük kotları nda Karadeniz iklim özellikleri hakimdir. Ancak kı şı n yüksek kotlarda yağı şlar kar şeklinde düş er. Yağı şalanı nı n 79 ortalama kotunun (yaklaşı k 1760 m) yüksek oluşu, bu bölgenin aynızamanda karasal iklime geçişbölgesi olduğunu göstermektedir. Yağı şalanıengebeli ve dağlı k olup yer yer genişyapraklıormanlarla kaplı dı r. Su Kaynakları Meteoroloji İ stasyonları Meteoroloji İ stasyonları nı n yağı ş alanıçevresindeki dağı lı mıüniform değildir. Ayrı ca bu istasyonları n gözlem süreleri farklıyı llarıkapsamaktadı r. Yağı ş alanı çevresindeki meteoroloji İ stasyonlarıDMI ve DSI tarafı ndan işletilmektedir. Yağı ş Meteoroloji İ stasyonları nda yağmur ve kar şeklindeki yağı şlar ölçülmektedir. Dağbaşı , Küçükdere, Çaykara, Uzungöl, Köknar ve Kayaiçi meteoroloji istasyonları nı n değerleri kullanı lmı ştı r. Sı caklı k Manahoz çayıyağı şalanıçevresindeki meteoroloji İ stasyonları ndan Dağbaşı , Küçükdere, Çaykara, Uzungöl, Köknar ve Kayaiçi'nde sı caklı k ölçümleri yapı lmaktadı r. Su Temini YukarıManahoz projesinin menbaı nda, herhangi bir sulama projesi mevcut değildir. Bu projede, Bölgede Eİ E Genel Müdürlüğüne ait 2202 Kara Dere-Ağnas (19672000) Akı m Gözlem İ stasyonuna (AGİ ) ait günlük akı m değerleri kullanı lmı ştı r. 2202 AGİ ’nin aylı k ortalama akı mlarıTablo 4.’ de verilmiştir. YukarıManahoz Regülatörünün mansabı nda 81 m kotunda işletilen 22/79 nolu Aylı k Akı m Gözlem İ stasyonuna (AAGİ ) ait akı m değerleri Eİ E İ daresi Genel Müdürlüğünce aylı k olarak aynıgünde 2202 nolu AGİile birlikte ölçülmüştür. Ölçülen 80 akı m değerleri arası nda korelasyon yapı larak 22/79’ un uzun süreli günlük akı mları hesaplanmı ştı r. Daha sonra YukarıManahoz Regülatörünün günlük ortalama doğal akı m değerlerinin hesaplanmasıişlemlerine geçilmiştir: Bunun için 2202 nolu AGİ ’nin günlük ortalama akı m değerlerinden yararlanı lmı ştı r. 2202 AGİ ’nin ve 22/79 AAGİ ’nin günlük ortalama akı mlarıTablo 4’ da verilmektedir. GözlenmişTaşkı n Debilerinin Tekerrür Hesabı DSİGenel Müdürlüğünce hazı rlanmı şolan frekans analiz programıkullanı larak verilmişolan yı llı k pik debi dizilerinin noktasal frekans analizleri yapı lmı ş, yine aynı program tarafı ndan serilere “Kolmogrof-Simirnof“uygunluk testi uygulanmı ş ve testlerin sonucunda istasyonları n pik debi serilerine uyan en uygun dağı lı mlar tespit edilmiştir. Bölgesel çalı şmaya geçmeden önce istasyonları n frekans grafikleri incelenmiştir. Bu incelemeler sonucunda 22_66 No’ lu Maki Deresi-Cevizlik (DSİ ) istasyonunun frekans eğrisi güvenilir görülmemişve bölgesel çalı şmanı n dı şı nda tutulması na karar verilmiştir. Daha sonra bölgesel çalı şmaya geçilmiş ve ilk önce istasyonları n pik debi serilerini aynıperiyoda getirmek için istasyonları n pik debi dizileri arası nda aynıtarihli taşkı n verileri arası nda korelasyon analizleri yapı lmı şayrı ca korelasyon katsayı sı nı n yetersiz olduğu zaman akı mları n hesaplanması nda kullanı lmak üzere Q=C·An bağı ntı larıoluşturulmaya çalı şı lmı ştı r. Yapı lan korelasyon analizlerine ait sonuçlar aşağı daki tablolarda verilmiştir. verilmiştir. Bu tablonun incelenmesi sonucunda korelasyon ilişkileri çoğunlukla yetersiz olduğu, yeterli sayı labilecek gibi olanlarda da nokta sayı sıçok az olduğu görülmektedir. Bu nedenlere bağlıolarak; istasyonları n pik debi dizilerinin hesaplanarak tamamlanmalarıserilerin kendi gerçek anlamları nı kaybetmelerine sebep olacağıiçin serilerin uzatı lmasıyoluna gidilmemişve AGİ ’lerin kendi gözlem sürelerindeki taşkı n verilerine sadı k kalı nmı ştı r. İ stasyonları n Homojenlik-Testleri yapı lmı ş ve analize dahil edilen tüm istasyonları n homojen olduklarıgörülmüştür. Daha sonra istasyonları n bölgesel taşkı n oranlarıhesaplanmı ştı r. “Yağı ş Alanı -Q2.33 ” taşkı n grafiğinin elde edilmesine çalı şı lmı ştı r. Bu grafik çizilirken; ilk olarak noktalarıen küçük kareler yöntemi ile ortalayan en uygun doğru 81 hesaplanarak çizilmiştir. Daha sonra proje yerine oldukça yakı n olmasısebebiyle 22_53 No’lu Sürmene D.-Ortaköy istasyonunun değerlerini göz ardıetmemek ve aynı zamanda da bölgesel karakteri kaybetmemek için, noktalarıortalayan doğruya paralel olacak şekilde 22-53 No’lu AGİ ’den geçen başka bir doğru çizilmiştir. Bu _ doğru, bölgenin “Yağı şAlanı Q 2.33” bağı ntı sıolarak kullanı lacaktı r. Benzer şekilde “Yağı şAlanı -Q100 ” grafiği de çizilmiştir. Ancak bu grafikte proje alanı na 22-53 AGİ ’den çok daha yakı n olan ve daha kritik değer veren 22-44 No’lu AGİ ’nin Q100 değerine itibar edilmişve noktalarıortalayan doğruya paralel olacak şekilde 22_44 AGİ ’den geçen doğru çizilmiştir. Bu doğru proje alanı nı n “Yağı ş _ Alanı Q 100” bağı ntı sıolarak kullanı lacaktı r. _ Ayrı ca proje alanı nı n “Yağı şAlanı Qmax” grafiği de çizilmiştir. o Regülatör yerinin yağı şalanı na (89.7 km²) karşı lı k gelen Q 2.33 değeri “Yağı ş _ Alanı Q 2.33” grafiğinden 29.1 m³/sn olarak okunmuştur. Bu Q2.33 değeri bölge oranlarıile çarpı larak verilmişolan tekerrürlü taşkı n değerleri elde edilmiştir. (Q100= 92.3 m³/sn). o Regülatör yerinin yağı şalanı na (89.7 km²) karşı lı k gelen Q100 değeri “Yağı ş _ Alanı Q 100” grafiğinden Q100 = 94.5 m³/sn elde edilmiştir. Bölgesel çalı şmanı n yanı sı ra: Ayrı ca, regülatör yerinin tekerrürlü debileri; QProje=QAGİ )n eşitliği kullanı larak hesaplanmaya çalı şı lmı ştı r. Ancak aynı *(AProje /AAGİ tarihli taşkı nları n sayı ca çok yetersiz olması nedeniyle noktasal olarak hesaplanamamı ştı r. Bununla birlikte verilmekte olan Yağı şAlanı -Qmax grafiğinin denkleminden alı nan n=0.9719, standart değer olan n=0.66 ve alan oranıanlamı na gelen n=1 değerleri kullanı larak proje yerine en yakı n olan 2621 ve 26-30 no.’lu AGİ ’lerin tekerrürlü pik debi değerleri kullanı larak hesaplanmı ş, sonuçlarıaşağı daki tablolarda verilmiştir. n=0.66 Regülatör Yeri için Çeşitli AGİ 'lere Göre Q=C·An (n=0.66) eşitliği ile Hesaplanmı ş Olan Tekerrürlü Pik Debi Değerleri, m³/sn Hangi AGİ 'ye Göre Yağı şAlanı (km²) Q2 Q2.33 Q5 Q10 Q25 Q50 Q100 2202 635.7 24.5 27.2 35.7 43.4 53.2 60.5 67.8 22-44 421.2 19.7 21.8 28.3 37.3 53.8 71.0 93.6 22-53 173.6 30.2 34.6 41.5 49.0 58.5 65.5 72.5 82 Regülatör Yeri için Çeşitli AGİ 'lere Göre Q=C·An (n=0.9719) eşitliği ile Hesaplanmı şOlan Tekerrürlü Pik Debi Değerleri, m³/sn n=0.9719 Hangi AGİ 'ye Göre Yağı şAlanı Q2 (km²) Q2.33 Q5 Q10 Q25 Q50 Q100 2202 635.7 13.3 14.8 19.4 23.6 28.9 32.9 36.8 22-44 421.2 12.2 13.4 17.5 23.0 33.2 43.8 57.8 22-53 173.6 24.6 28.2 33.8 39.9 47.6 53.3 59.0 n=1 Regülatör Yeri için Çeşitli AGİ ş 'lereGöre Q=C·An (n=1) eşitliği ile Hesaplanm ı Olan Tekerrürlü Pik Debi Değerleri, m³/sn Hangi AGİ 'ye Göre Yağı şAlanı Q2 (km²) Q2.33 Q5 Q10 Q25 Q50 Q100 2202 635.7 12.6 14.0 18.3 22.3 27.4 31.1 34.8 22-44 421.2 11.7 12.9 16.8 22.1 31.8 41.9 55.3 22-53 173.6 24.1 27.6 33.2 39.2 46.7 52.3 57.9 Q=C·An yöntemine çeşitli n değerleri uygulanmasısonucunda elde edilen en kritik Q100 değeri n=0.66 için 22–44 No’lu AGİ ’den elde edilmişolan 93,6 m³/sn’ lik taşkı n değeridir. Regülatör yeri için gözlenmiştaşkı n verilerinden elde edilmişolan sonuçlarıtekrar özetlemek gerekirse; o Yağı şalanı -Q2.33 grafiğinden 92,5 m³/sn o Yağı şalanı -Q100 grafiğinden 94,5 m³/sn o Q=C·An yöntemi ile 93.6 m³/sn değerleri elde edilmişolup tüm sonuçlar birbirini teyit etmektedir. n=0.66 Santral Yeri için Çeşitli AGİ 'lere Göre Q=C·An (n=0.66) eşitliği ile Hesaplanmı ş Olan Tekerrürlü Pik Debi Değerleri, m³/sn Hangi AGİ 'ye Göre 2202 Yağı şAlanı Q2 (km²) 635.7 28.0 Q2.33 Q5 Q10 Q25 Q50 Q100 31.0 40.8 49.6 60.8 69.1 77.4 22-44 421.2 22.5 24.9 32.4 42.6 61.4 81.0 106.9 22-53 173.6 34.5 39.5 47.4 56.0 66.8 74.8 82.8 83 Maksimum Baz Akı mı nı n Hesabı Bölgesel frekans analizinde pik debi değerleri kullanı lmı ş olan AGİ ’lerde gözlenmiştaşkı nları n aylara göre dağı lı mlarıhesaplanmı ş ve aşağı daki tabloda verilmiştir. Maksimum baz akı mıçalı şması na esas olmak üzere taşkı n aylarıolarak 4,5, ve 6. aylar seçilmiştir. Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 TOPLAM Adet % 3 77 66 35 9 7 9 10 2 1.38 35.32 30.28 16.06 4.13 3.21 4.13 4.59 0.92 218 100 Su temini çalı şmaları nda regülatör yerinin aylı k akı m değerleri hesaplanmı ştı . Bu nedenle 2202 AGİ ’nin baz akı mı nı n hesaplanmasıdaha sonra da proje yerine taşı nmasıyoluna gidilmemişbunun yerine aynısonucu vereceği için doğrudan doğruya regülatör yeri aylı k akı mları ndan hesaplanmı ştı r. (regülatör yeri aylı k akı mları nı n nası l hesaplandı ğısu temini çalı şmaları nda anlatı lmı ştı r). Regülatör yeri için maksimum baz akı mıdeğeri 5.59 m³/sn, santral yeri için 5.59x(109.7km²/89.7km²)=6.84 m³/sn hesaplanmı ştı r. Birim Hidrograf Analizleri Öncelikle; birim hidrograf çalı şmaları nda kullanı lmak üzere, yağı ş alanı nı n Harmonik Eğim hesabıyapı lmı şve çalı şmalar verilmiştir. Daha sonra; proje Yağı ş alanı nı n Snyder, DSİ -Sentetik ve Mockus Birim Hidrograflarıhesaplanmı ştı r. Hesaplanan birim hidrograflar ile bazıkarakteristik bilgiler verilmiştir. Yağı şalanı nı n fiziksel özellikleri dikkate alı ndı ğı nda; adıgeçen birim hidrograf yöntemleri içerisinde en uygun olanıDSİ -Sentetik Birim Yöntemi’dir. Muhtemel Maksimum Taşkı nı n hesaplanması nda DSİ -Sentetik Birim Hidrograf çalı şması nı n sonuçlarıkullanı lacaktı r. 84 Regülatör yeri için çı kartı lmı şolan birim hidrograflara ait bazıkarakteristik bilgiler aşağı da verilmiştir: HAVZALAR YAĞIŞ ALANI km² L km Lc km Eğim Cp Ct Tc Saat Tr BH YÖNTEMİ Saat Tp (Saat) m³/s/mm 2 96.09 8.03 2.47 0.5 2.91 1.09 13.74 MOCKUS(Sp.siz) 3 6.92 2.59 5.78 DSİ -SENTETİ K 2 19.42 3.88 4.68 SNYDER MOCKUS(Sp.li) Y.Manahoz Reg. 89.7 18.95 9.95 0.0635 1.42 0.7 1.82 Tb (Saat) Qp Maksimum Yağı şlar Regülatör yerinin muhtemel maksimum yağı ş değerinin hesabı nda Dağbaşı (DMİ )%0.24, Köknar(DSİ )%95.3 ve Kayaiçi (DSİ )%4.46 meteoroloji istasyonlarıve bu istasyonlara ait thiessen oranları , kullanı lacaktı r. Öncelikle, istasyonları n yı llı k bir günlük maksimum yağı şdeğerlerinin frekans analizleri yapı lmı ştı r. Ayrı ca, plüviograflıyağı şistasyonlarıiçerisinde proje yerine en yakı n olan Trabzon meteoroloji istasyonunun, standart sürelerdeki yı llı k maksimum yağı şdeğerleri plüviograf oranlarıda verilmiştir. Meteoroloji istasyonları nı n tekerrürlü 24 saatlik yağı ş değerleri, Trabzon meteoroloji istasyonunun düzeltilmiş plüviograf oranları , yağı şı n alan dağı lı m katsayı larıve maksimizasyon katsayı sı(1.13) kullanı larak proje yerinin çeşitli kritik yağı şsürelerine ait kümülatif yağı şdeğerleri hesaplanmı ştı r. Yağı ş bloklarıhesaplanı rken “DSİ- UygulamalıTaşkı n Hidrolojisi” kitabı nda verilen “Türkiye’de Yağı şı n Zaman İ çerisindeki Dağı lı mıHaritası ”na uygun olarak “B” eğrisi kullanı lmı ştı r. Yağı şalanı nı n toprak yapı sıve bitki örtüsü ile alansal dağı lı mlarıdikkate alı narak “Yağı ş-Akı ş” eğrisi CnII=85 (doygun zemin durumu) alı nmı şve bu eğriler yardı mı “Yağı şBlokları ” akı şa geçirilerek “Efektif Yağı şBlokları ” elde edilmiştir. 100_Yı l tekerrürlü net yağı şbloklarıda verilmiştir. Snyder, Mockus ve DSİ -Sentetik Birim Hidrograf yöntemleri yardı mıile efektif yağı şbloklarıakı şa geçirilerek çeşitli tekerrürlü Muhtemel Maksimum Yağmur (MMY) akı şhidrograflarıhesaplanmı ş daha sonra baz akı mı nı n ilave edilmesiyle tekerrürlü Muhtemel Maksimum Taşkı n (MMT) debileri elde edilmiştir. Aşağı da çeşitli BH 85 yöntemleri ile uygun kritik süreleri için hesaplanmı şolan 100 yı l tekerrürlü MMT hidrografları nı n pik debi değerleri verilmiştir. KYS, Saat Q100, m³/s 2 4 91.0 KYS, Saat Q100, m³/s 2 4 DSİ -Sentetik (Tr=2saat) 6 8 94.0 90.0 Snyder (Tr=2 Saat) 6 8 65.0 12 18 24 12 69.1 18 71.6 24 69.1 Mockus Süperpozeli (Tr=1 Saat) KYS, Saat 3 Q100, m³/s 124.7 Mockus Süperpozesiz (Tr=3 Saat) 3 KYS, Saat Q100, m³/s 109.4 Yukarı daki Q100 değerleri ile gözlenmiş taşkı n debilerinin frekans analizleri sonucunda “Yağı ş alanı -Q2.33” grafiğinden elde edilmiş olan Q100 değerleri incelendiğinde; BTA sonuçları nı n proje alanıiçin en uygun sentetik yöntem olan DSİ BH yöntemi sonuçları na çok yakı n olduğu görülmektedir. Ayrı ca sentetik yöntemlerle taşkı n hesabısı rası nda yapı lan kabullerin çokluğu, gerek proje alanıiçi ve civarı ndaki AGİsayı sı nı n, gerekse ölçüm periyotları nı n yeterli düzeyde olmasınedenlerinden dolayıbölgesel frekans analiz sonuçları nı n daha güvenilir olduğu kabul edilmişve “DSİ -Sentetik” yöntem ile elde edilmiş olan tekerrürlü MMT Hidrograflarıönce boyutsuzlaştı rı lmı şdaha sonra bölgesel frekans analizi sonucunda regülatör yeri için hesaplanmı şolan Q2, Q5, Q10, Q25, Q50 ve Q100 değerleri ile çarpı larak tekrar taşkı n hidrografları na dönüştürülmüştür. Verilmişolan MMT hidrograflarıve pik debileri proje dizayn çalı şmaları nda esas alı nmı ştı r. Santral Yeri Santral yeri (600 m.) ile regülatör yeri (1160 m.) arası ndaki mesafe 4.3 km, alan farkıise 20 km²’dir. Ayrı ca regülatör ve santral yerlerinin arası ndan önemli bir kol karı şmamaktadı r. Bu nedenlerden dolayı santral yerinin taşkı n değerlerinin hesaplanması nda ara alan çalı şması na ve taşkı n yatak öteleme işlemlerine gerek duyulmamı ştı r. Regülatör yeri için seçilmişolan taşkı n hesap yöntemi santral yeri için de aynen uygulanmı ştı r: 86 Santral yerinin yağı ş alanı na (109.7 km²) karşı lı k gelen Q2.33 değeri “Yağı ş Alanı _Q2.33 ” grafiğinden 38.0 m³/sn olarak okunmuştur. Bu Q2.33 değeri bölge oranları ile çarpı larak verilmişolan tekerrürlü taşkı n değerleri elde edilmiştir (Q100=107.9 m³/sn). Daha sonra bu değerler, regülatör yerinin taşkı n hesapları nda kullanı lmı şolan boyutsuz hidrograf yardı mıile taşkı n hidrografları na dönüştürülmüştür. Santral yeri için hesaplanmı şolan tekerrürlü taşkı n debi değerleri ile hidrograflarıverilmiştir. Gözlemler Ve Sonuçlar Projeninin gerçekleştirilmesini engelleyecek hidrolojik herhangi bir sorun gözlenmemiştir. Sediment YukarıManahoz Regülatör yeri için 22 nolu Doğu Karadeniz havzasıiçinde bulunan sediment gözlem istasyonları nı n yağı şalanlarıile bu alanlara karşı lı k gelen uzun yı llı k ortalama sediment miktarlarıarası nda korelasyon yapı larak Doğu Karadeniz havzasıiçin genel yağı şalanısediment miktarıeşitliği Eİ E tarafı ndan geliştirilmiştir. Bu istasyonlara ait sediment bilgileri de aşağı daki tabloda verilmiştir. Tablo 16. Sediment Gözlem Yı lları na Göre İ stasyonun Ortalama Süspanse Sediment SU ve İ STASYONUN No 2201 2206 2218 2228 2232 2238 2245 2248 2251 ALAN AĞIRLIKL I ORT. Adı Harş it Çayı -Kürkün DeğirmendereKanlı pelit İ yidere-Şimşirli Folderesi-Bahadı rlı Fı rtı na Deresi-Topluca Melet Çayı -Arı cı lar Terme Çayı -Gökçeli Değirmendere-Öğütlü Değirmendere-Esiroğlu SEDİ MENT GÖZLEM YILLARINA GÖRE İ STASYONUN ORTALAMA SÜSPANSE SEDİ MENT Sediment Tane Dağı lı mı Hacim Yağı ş Miktarı Verimi ( %) Ağı rlı ğı Alanı (Ton / Kil 3 2 l) yı l/ Kum + (Ton/m ) ( km ) (Ton / yı 2 km ) Silt 2589,0 279.612 108 20 80 1,21 708,0 834,9 191,4 763,0 1024,4 232,8 728,5 729,6 84.755 58.317 37.161 25.928 89.880 16.023 43.070 21.384 120 70 194 34 88 69 59 29 21 56 54 33 54 44 39 30 79 45 46 67 46 56 61 70 1,21 1,33 1,33 1,25 1,33 1,29 1,27 1,24 -- 128.472 84 34 66 1,26 87 Bu eşitlik Y = 0,0215 X2 + 52,369 X ve R² = 0,9292 olarak bulunmuştur. X yerine YukarıManahoz (A=89,7 km2 ) regülatör yerinin yağı şalanı na karşı lı k gelen süspanse sediment miktarları4870,5 Ton/yı l, verimi ise 54,3 Ton/yı l/km 2 olarak bulunmuştur. Toplam sediment ise, süspanse sediment ve yatak yükünün toplamı ndan oluşmaktadı r. Bu çalı şmada süspanse sedimentin % 25’i kadar bir değer, yatak yükü olarak eklenmektedir. Bulunan bu değerde sediment hacim ağı rlı ğı na bölünerek; Toplam sediment verimi = 53,9 m³/yı l/km² olarak hesaplanmı ştı r. Deprem Proje sahasıTürkiye Deprem Bölgeleri Haritası ’nda (T.C. Bayı ndı rlı k ve İ skan Bakanlı ğıAfet İ şleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştı rma Dairesi, 1996) IV. Derece deprem bölgesinde yer almaktadı r (Şekil 22). T.C. Bayı ndı rlı k ve İ skan Bakanlı ğı Deprem araştı rma Dairesi verilerine göre 1881-1986 yı llarıarası nda Trabzon İ li ve çevresinde magnitüdü 4,2-4,7 arası nda değişen 26 adet, magnitüdü 4,7-5,2 arası nda değişen 11 adet, magnitüdü 5,2-5,9 arası nda değişen 3 adet, magnitüdü 5,9-6,4 arası nda değişen 2 adet deprem kaydedilmiştir.(Tablo 17, Tablo ) IV. derece deprem bölgesinde yer alan proje sahası için yatay yer ivme değeri (Ao) 0.1 g dir. Olasıbir depreme karşıalı nacak önlemler: Kanal 5000 m. uzunluğunda, 1,75 m. genişliğinde, 2,40 m. yüksekliğinde, 30 cm. et kalı nlı ğı nda ve kapalıkanal olacaktı r. 3,00 metre genişliğinde açı lacak olan kanal ulaşı m yolu, eksenden 3,50 m. derinliğinde, 2,35 m. eninde kazı larak kapalıkanal yapı lacak ve üzeri 0,5 m. stabilize dolgu ile doldurulacaktı r. Kanal yapı sı nı n her 100 metresinde, 1,00 metre çapı nda muayene bacalarıkonulacaktı r. Kanal giriştaban kotu 1157,60 m. kanal çı kı ş taban kotu 1153,20 m. olup, kanal taban eğimi 0,00088’dir. Ayrı ca; EK-1’de gösterildiği gibi tahliye vanalarıkonulacaktı r. Olasıbir kayma, Deprem, v.b afet durumları nda kanal içindeki suyun boşaltı lmasıiçin tahliye vanalarıkonulacaktı r. Santralı n devre dı şıkaldı ğıdurumlarda veya kanala girmesi muhtemel fazla suları n savaklanabilmesi amacı yla regülatör ile yükleme havuzu arası nda yükleme havuzunun 500 m. membaı nda 3 m. genişliğinde ve 20 m. uzunluğunda bir taşma savağıplanlanmı ştı r. 88 Tablo 17. Trabzon İ li ve Çevresi Depremleri Magnitüd-Frekans İ lişkisi MAGNİ TÜD-FREKANS İ Lİ ŞKİ Sİ İ NCELEME ALANI İ NCELEME ZAMAN ARALIĞI DEPREM SAYISI (N) : TRABZON : : 1881-1986 53 HISTOGRAM 4,20 5 4,50 14 4,80 11 5,10 14 5,4 1 5,70 3 6 3 6,3 2 REGRESYON ORTALAMA TEKRAR ADEDİ = 4,58128 STANDART SAPMA (MAG.) = 0,706578 STANDART SAPMA (FREKANS) = 0,42274 KORELASYON KATSAYISI = -0,62 LOG N = 2,62-0,73 M DEPREM TEHLIKESI ( % OLARAK ) MAGNITUD/PERIYOD 1 25 49 73 97 DOW. PER. 5,00 6,4 81,0 96,1 99,2 99,8 15,1 5,50 4,2 66,2 88,0 95,8 98,5 23,1 6,00 2,8 50,7 75,0 87,3 93,6 35,3 6,50 1,8 37,0 59,6 74,1 83,4 54,1 7,00 1,2 26,1 44,7 58,6 69,0 82,8 7,50 0,8 17,9 32,0 43,8 53,5 126,9 89 Tablo 18. Trabzon ili ve Çevresi Deprem Kayı tları DEPREM ARAŞTIRMA DAİ RESİ - ANKARA 1881-1986 YILLARI İ LE (39,92-42.08) N -(37.67-41.77)E ARASINDAKİ TRABZON VE ÇEVRESİDEPREMLERİMS>= 4.2 KAYIT NO NO 60 89 205 210 211 212 262 584 591 635 672 783 784 785 786 793 794 878 974 1042 1052 1053 1108 1122 1148 1156 1164 1245 1342 1347 1348 1394 1399 1453 1571 1667 1670 1713 1719 1819 1966 1991 2115 2184 2300 2301 2713 3238 3455 3707 3719 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 TARIH ZAMAN GN. AY. YIL 7,1902 16,02,1904 1908 09,02,1909 09,02,1909 10,02,1909 1911 30,06,1925 26,07,1925 25,06,1926 16,03,1927 18,05,1929 19,05,1929 25,05,1929 28,06,1929 15,09,1929 20,09,1929 31,07,1931 02,11,1934 07,03,1937 11,1937 07,12,1937 27,12,1939 26,01,1940 07,06,1940 23,07,1940 23,08,1940 03,01,1943 29,10,1945 28,11,1945 29,11,1945 27,07,1947 21,10,1947 08,1,1948 03,01,1952 08,10,1953 20,10,1953 24,10,1954 07,11,1954 22,02,1957 26,01,1960 09,06,1960 22,04,1963 21,08,1964 08,03,1966 10,03,1966 27,09,1969 19,03,1973 18,02,1977 13,04,1981 23,06,1981 SA.DA.SN 03:45 11:24:06 14:38 19:49 06:06:15 02:53.59 23:19 15:16 06:37:54 06:33:18 06:46 22:18:44 13:10:15 00:25:57 16:41:50 09:31:04 02:48:34 20:56:05 19:49:28 05:11:05 00:05:00 12:02:54 12:03:01 12:03:01 20:09:16 06:53:00 07:59:22 06:03:55 10:27:00 05:36:56 00:44:36 22:52.56 07:57:42 09:52:15 02:44:13 15:38:23 16:49:02 02:51:36 11:19:01 16:57:48 12:20:07 00:08:58 19:41:45 17:03:55 ENLEM BOYLAM DER. (N) 41,00 40,30 40,33 40,00 40,00 40,00 40,47 41,50 40,71 40,50 41,00 40,20 40,20 40,20 40,20 40,25 40,30 41,02 41,00 41,00 41,00 39,94 39,99 40,45 40,06 40,10 41,00 41,00 42,00 41,80 41,89 39,96 41,00 40,39 39,95 40,02 41,93 40,00 40,25 40,25 40,19 39,99 41,37 40,00 40,20 39,94 40,10 40,00 40,48 39,94 40,00 (E) 39,7 38,4 38,8 38 38 38 37,8 40,5 41,49 41 38 37,9 37,9 37,9 37,9 38,76 39,5 39,55 41,6 39,7 39,7 40,43 38,14 38,48 37,82 39,5 38 37,9 38 38 38,12 40,79 38,8 38,25 41,67 38,37 40,79 40 40,03 39,75 38,75 39,67 38,75 40,9 38,3 41,58 41 40,3 41,68 40,67 38 90 (KM) 0 0 0 60 0 0 0 0 10 0 0 10 0 0 0 50 0 10 22 0 0 60 50 10 10 0 0 0 0 0 40 40 0 100 40 10 10 0 20 10 20 10 60 20 22 45 0 33 10 52 33 MAG. REF 5,1 5,1 5,1 6,3 5,8 5,7 5,1 5 4,6 4,3 5 6,1 4,5 5,5 4,5 5 4,3 4,9 4,7 5,1 4,3 4,7 5,5 4,8 4,6 4,3 4,2 4,3 5 4,6 4,6 4,9 4,3 5 5,8 4,9 4,8 4,6 4,5 5,1 5,9 4,2 5,4 4,5 4,2 4,2 4,4 4,4 4,6 4,4 4,5 NO 2 1 2 1 1 1 2 2 1 2 2 1 1 2 1 1 2 1 1 2 2 1 1 1 1 2 2 2 2 2 1 1 2 2 1 1 1 1 1 2 1 2 1 1 2 2 2 2 1 3 3 AÇIKLAMA İ MRANLI -ZARA SUSEHRI SEBINKARAHISAR 3917 4148 52 53 20,04,1983 12,12,1985 10:00:52 02:54:44 39,93 39,95 38,68 39,77 10 29 4,6 4,2 Şekil 22. Deprem Bölgeleri Haritası 91 3 3 Şekil 23. Trabzon İ li ve Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası Proje Sahası nıda İ çine Alan Bölge İ çin Deprem Oluşum Sı klı ğı(N) Deprem Büyüklüğü (M) İ lişkisi Ampirik gösterimi Log (N) = a - b M olan bağı ntıbize, deprem oluşum sı klı ğıile deprem büyüklüğü arası ndaki ilişkiyi vermektedir. Burada; N = Depremlerin bir yı ldaki sayı sıyada oluşum sı klı ğı dı r. M = Depremin büyüklüğü a = En küçük depremin logaritmik oluşsayı sı b = Yaklaşı m eğrisinin eğimidir. Bağı ntı da a katsayı sıbüyükse, inceleme yapı lan bölgede, küçük depremlerin sı k olduğu, b değeri küçükse büyük depremlerin baskı n olduğu söylenebilir. Proje sahası nıda içine alan inceleme alanıiçin Gütenberg-Richter (N,M) bağı ntı sı ; Log (N) = 2.62 - 0.37 M olarak verilmektedir. Trabzon İ l merkezi için yapı lan maksimum yatay yer ivmesi değerleri hesaplaması nda, Poisson Olası lı k Yöntemine göre hazı rlanmı ş bir risk analizi programıkullanı lmı ştı r. Bu çalı şmada Trabzon İ l merkezini de içine alacak şekilde genişbir inceleme alanı(41° 00’ N - 39° 44’ E) seçilerek bu saha içerisinde 1900 – 1996 yı llarıarası nda meydana gelmişve Richter Magnitüdü M 4.0 olan depremler kullanı lmı ştı r. Bu depremler ISC, CSEM ve NEIS gibi uluslar arasıveri merkezi bültenlerinden sağlanmı ştı r. Ancak bu depremlerin, risk analizi çalı şmaları nda kullanı labilmesi için episantr koordinatları nı n magnitüdlerinin ve odak derinliklerinin bilinmesine gerek vardı r. Türkiye için, bu çalı şmada makul ve emniyetli sonuçlar veren “Esteva” azalı m ilişkisi kullanı lmı ştı r. California verilerine göre türetilen Esteva azalı m ilişkisinin KAFZ ve San Andreas faylarıarası ndaki benzer özellikler dikkate alı ndı ğı nda ülkemiz için geçerli olabileceği düşünülebilir. Bu ilişki aşağı daki şekilde verilmektedir. a = 5000 * exp (0.8 M) / (R + 40)² (cm / sn²) a : Yer hareketine ait maksimum yatay yer ivmesi (cm / sn²) R : Kaynaktan inceleme alanı na olan odak uzaklı ğı(km) 92 M : Richter magnitüdü Trabzon İ l merkezi için Poisson olası lı k yöntemine göre hesaplanan maksimum yatay yer ivmesi değerleri ile bu ivmelerin, inşaat yapı ları nı n belirli ekonomik ömürleri için aşı lma olası lı klarıdetaylıbir şekilde aşağı da verilmiştir. Trabzon il merkezinde belirli Maksimum Yatay Yer İ vmesi değerlerinin belirli ekonomik ömürler içerisindeki aşı lma olası lı kları MAX. YATAY YER EKONOMİ K ÖMÜR (YIL) İ VMESİ 1 50 100 200 1000 cm / sn² %g 10 (0.01) 17.9470 99.9950 100.000 100.000 100.000 50 (0.05) 0.9893 39.1710 62.9990 86.3090 99.9950 100 (0.10) 0.2018 9.6199 18.3140 33.2750 86.7740 150 (0.15) 0.0351 1.7432 3.4561 6.7928 29.6530 200 (0.20) 0.0149 0.7464 1.4872 2.9522 13.9150 250 (0.25) 0.0083 0.4363 0.8707 1.7338 8.3735 300 (0.30) 0.0052 0.2904 0.5799 1.1564 5.6496 400 (0.40) 0.0028 0.1559 0.3121 0.6233 3.0777 500 (0.50) 0.0018 0.0972 0.1942 0.3886 1.9287 1000 (1.00) 0.0004 0.0225 0.0450 0.0907 0.4526 AŞILMA OLASILIĞI ( % ) 93 Trabzon il merkezi için çeşitli ekonomik ömürler içerisindeki, çeşitli olası lı klarla beklenen maksimum yatay yer ivmesi değerleri AŞILMA Bİ NA EKONOMİ K ÖMRÜ ( YIL ) OLASIĞI 1 (%) 50 100 200 1000 MAKSİ MUM YATAY YER İ VMESİcm/sn² ( % g ) 1 50.0 (0.05) 187.3 (0.19) 239.5 (0.24) 329.3 (0.34) 814.5 (0.83) 2 47.6 (0.05) 148.4 (0.15) 187.0 (0.19) 239.1 (0.24) 493.8 (0.50) 3 45.3 (0.05) 142.0 (0.14) 161.6 (0.16) 199.4 (0.20) 406.8 (0.41) 4 42.9 (0.04) 135.7 (0.14) 148.2 (0.15) 186.4 (0.19) 364.1 (0.37) 5 40.5 (0.04) 129.3 (0.13) 144.8 (0.15) 173.3 (0.38) 325.3 (0.33) 10 28.7 (0.03) 99.4 (0.10) 128.0 (0.13) 143.9 (0.15) 235.3 (0.24) 20 9.7 (0.01) 82.4 (0.08) 98.1 (0.10) 180.7 (0.18) 125.1 (0.13) Buna göre yukarı daki tabloya göre yapı nı n 100 yı llı k ekonomik ömür ve % 5 aşı lma olası lı ğı na göre Trabzon İ l merkezi ana kayası nda beklenen maksimum yatay yer hareket ivmesi aşağı da belirtilmiştir. Trabzon İ l Merkezi İ çin Yatay Yer Hareket İ vmesi : 144.8 cm / sn² (0.25g) g : 980 cm / sn² Öte yandan Japon Jİ CA firması nı n Türkiye için önerdiği “k” Yatay Deprem Katsayı sıstandardizasyon değerleri esas alı narak bugüne kadar çı karı lan risk analizi raporlarıı şı ğı nda hazı rlanan, maksimum yatay yer hareket ivmesi ile “k” arası ndaki ilişki aşağı da verilmektedir. 94 MAKSİ MUM YATAY YER HAREKET İ VMESİ Sİ SMİ K Dİ ZAYN KATSAYISI (a : cm/sn²) (k) 475 < a 0.15 < k 300 < a 475 0.12 < k 0.15 * 140 < a 300 * * 0.10 < k 0.12 * 45 < a 140 0.05 < k 10.0 Buna göre proje mühendisi, projenin karakteristik özellikleri, boyutlarıyapı önem katsayı sıve yerel zemin koşullarıvb. kriterleri dikkate alarak yukarı daki tablodaki esaslar dahilinde sismik dizayn katsayı sı“k”nı n 0.10 < k 0.12 arası nda bir değerde seçilmesi önerilir. (Tercihen k = 0.11 alı nabilir.) Sı vı laştı rma Yaratabilecek En Küçük Deprem Büyüklüğü; Mw = 0.18 + 9.2 10 8 Lf + 0.90 log (Lf) Lf = Çalı şma alanı n deprem oluşturacak diri kı rı ğa en yakı n uzaklı ğı(cm) Trabzon - Merkez için sı vı laştı rma yaratacak en küçük deprem büyüklüğü; Mw = 7.7 olarak bulunmuştur. Çalı şma Alanı nda Sı vı laştı rma Yaratabilecek En Küçük (a) Yer İ vmesi; Log (a) = -1.02 + 0.249 (Mw) - log (r) - 2.55 10 3 (r) + 0.26 P (Joyner-Boore,1981) r = ( Lf² + 53.3 ) 0.5 Lf (km) Proje sahası nda sı vı laşma oluşturabilecek en küçük (a) yer ivmesi; a = 0.051 g olarak hesaplanmı ştı r. Bölgedeki Diri Kı rı ğa En Yakı n Uzaklı kta ve O Bölgede M Büyüklüğündeki Depremin FarklıOrtamlarda Oluşturacağıİ vme (a) Değerleri; Kaya ortamı nda ivme (a) ( Vs 700 m/sn ) a 46 *100 .208 M ( r 10) 0.686 Sı kıortamda ivme (a) a 24.5 *100 .333 M (r 10) 0 .924 Orta sı kıortamda ivme (a) a 12.8 * 100 .432 M ( r 10) 1 .112 Bu bağı ntı lara bağlı olarak M büyüklüğündeki depremlerin farklı ortamlarda oluşturacağıivme (a) değeri hesaplanarak tabloda sunulmuştur. 95 M 5.5 6.0 6.5 7.0 7.5 KIRIĞA OLAN Dİ K UZAKLIK r (km) 130 130 130 130 130 KAYA ORTAMDA İ VME (Vs 700m / sn ) 0.022 g 0.028 g 0.035 g 0.045 g 0.057 g SIKI ORTAMDA İ VME 0.017 g 0.025 g 0.037 g 0.055 g 0.081 g ORTA SIKI ORTAMDA İ VME 0.012 g 0.020 g 0.034 g 0.056 g 0.093 g B) EK-V’DEKİDUYARLI YÖRELER Lİ STESİDİ KKATE ALINARAK (SULAK ALANLAR, KIYI KESİ MLERİ , DAĞLIK VE ORMANLIK ALANLAR, TARIM ALANLARI, Mİ LLİPARKLAR, ÖZEL KORUMA ALANLARI, NÜFUSÇA YOĞUN ALANLAR, TARİ HSEL, KÜLTÜREL, ARKEOLOJİ K, VB. ÖNEMİOLAN ALANLAR) DOĞAL ÇEVRENİ N DEĞERLENDİ Rİ LMESİ . Koruma Alanları Proje alanıherhangi bir koruma alanı(milli park, tabiat parkı , sulak alan, tabiat anı tı , tabiat koruma alanı , yaban hayatıkoruma alanı , yaban hayvanıyetiştirme alanı , kültür varlı ğı , tabiat varlı ğı , sit ve koruma alanı , biyogenetik rezerv alanı , biyosfer rezervleri, özel çevre koruma bölgeleri, özel koruma alanları ), peyzaj değeri yüksek yerler ve regreasyon alanları , benzersiz özellikteki jeolojik ve jeomorfolojik oluşumları n bulunduğu alanlarla ilgi ve ilişkisi mevcut değildir. Faaliyet alanı nı n bir kı smıÇevre ve Orman Bölge Müd. aittir. HES’e ait Boru Hattı nı n geçeceği güzergahta ormanlı k alana isabet eden kı sı mlarıgösterir harita Şekil 24’de gösterilmiştir. Afet Durumu Etüt alanı nda şu ana kadar heyelan, akma, şişme, kaya düşmesi, çı ğv.b. doğal afetlere rastlanı lmamı ştı r. Fakat; Bölgede 1998 yı lı nda 16+900 km ‘de daha önce sel felaketi olmuştur. Faaliyet sahasıbu afet alanı nı n dı şı nda kalmaktadı r. Faaliyet sahası nı n Sürmene’ye olan mesafesi; Regülatör : 26+450 km Santral yeri : 21+100 km yukarı da kalmaktadı r. 96 Şekil 24. HES’e ait Boru Hattı nı n geçeceği güzergahta ormanlı k alana isabet eden 97 kı sı mlarıgösterir harita Peyzaj Değeri Yüksek Yerler ve Rekreasyon Alanları Faaliyet alanı n genel coğrafik konum itibari ile ekolojik, görsel ve fonksiyonel kriter göz önüne alı narak form, devamlı lı k, ölçü ve ölçek, benzerlik ve farklı lı k, denge ve oran, baskı nlı k gibi peyzaj unsurlarıaçı sı ndan değerlendirilmesi neticesinde; Ana ulaşı m arterlerinden uzak ve turistik bölge olmaması Karadeniz bölgesi genelinden farklıve özel bir peyzaj unsuru içermemesi Lokal olarak mevcut haliyle herhangi bir doğal cazibe taşı maması Peyzaj unsurlarıitibarıile faaliyette bir sakı nca oluşturmamaktadı r. Saha benzersiz özellikte jeolojik ve jeomorfolojik oluşumlar taşı mamaktadı r. Halihazı rda, jeomorfolojik yapı sı , konumu ve yerleşim alanları na mesafesi itibariyle bir rekrasyon alanıniteliği bulunmamaktadı r. Devletin Yetkili Organları nı n Hüküm ve Tasarrufu Altı nda Bulunan Araziler Faaliyet alanı nı n savaşve seferberlik halinde herhangi bir stratejik önemi ve konumu bulunmamaktadı r. Diğer kamu kurum ve kuruluşları nı n görüşlerinde ve yapı lan incelemelerde de kamu kurum ve kuruluşları na tahsis edilmiş alan ve 7/16349 sayı lıBakanlar Kurulu Kararıile “sı nı rlandı rı lmı şalan” ilan edilmişalanlara rastlanmamı ştı r. Faaliyet alanıve çevresinde Askeri Yasak Bölge mevcut değildir. İ nşaa edilecek tesisler büyük bir alan kaplamamaktadı r. Tesisler dere yatağıile çok az bir orman alanıüzerinde inşaa edilecektir. Tesislerin inşaa edileceği alanlar satı n alı nacağıiçin arazi sahipleri maddi kayı plara uğramayacaklardı r. 3. Projenin ve yerin alternatifleri (proje teknolojisinin ve proje alanı nı n seçilme nedenleri) YukarıManahoz Regülatörü ve HES projesi için hazı rlanan ön raporda regülatör kotu 1050 m., santral kotu 750 m. olarak belirlenmişti. Daha sonra yapı lan detaylıbüro ve arazi çalı şmalarısonucunda YukarıManahoz Regülatörü ve HES projesi için, ön raporda belirtilen dahil olmak üzere dört adet alternatif üzerinde çalı şı lmı ştı r 98 Bunlardan birincisi, ön raporda belirtilen 1050 m. kotu ile, 750 m. kotu arası nda kalan ve sağsahilde iletim kanalıdüşünülen alternatiftir. İ kincisi, 1160 m. kotu ile 750 m. kotu arası nda kalan ve sağsahilde iletim kanalı düşünülen alternatiftir. Üçüncüsü, 1160 m. kotu ile 750 m. kotu arası nda kalan ve sol sahilde iletim kanalıdüşünülen alternatiftir. Dördüncü alternatif ise, 1160 m. kotu ile 600 m. kotu arası nda kalan ve sol sahilde iletim kanalıdüşünülen alternatiftir. Yukarı Manahoz Regülatörü ve Hidroelektrik Santralı , Türkiye’nin kuzeydoğusunda, Doğu Karadeniz Bölgesinde ve Trabzon İ li, Köprübaşıİ lçesi, BüyükdoğanlıKasabasısı nı rlarıiçinde, Manahoz Dere üzerinde yer almaktadı r. Proje yeri 1/25 000 ölçekli haritaları n TRABZON G 44-d1 ve G 44-a4 numaralıpaftaları nda bulunmaktadı r. Proje ile Manahoz Dere’nin 1160 m. ile 600 m. kotlarıarası nda kalan düşüşünün değerlendirilmesi amaçlanmı ştı r. Manahoz Dere üzerinde yapı lmasıplanlanan YukarıManahoz Regülatörü ve HES ile, Manahoz Dere’nin hidrolik enerji potansiyeli değerlendirilecektir. Yukarı da belirtilen bu dört alternatif içerisinden, hidrolojik koşullar, topoğrafik yapı , cebri boru güzergahıjeolojik yapı sıve toplam enerji üretimi de göz önüne alı narak dördüncü alternatif seçilmiştir. Manahoz Dere Havzası ’nı n gelişmesi genel olarak Türkiye Ekonomisine katkı da bulunacağıgibi, özelde de havza içerisinde ekonomik hayatı n canlanması na ve gelişmesine yardı mcıolacaktı r. 99 SONUÇLAR Yukarı Manahoz Regülatörü ve Hidroelektrik Santralı , Türkiye’nin kuzeydoğusunda, Doğu Karadeniz Bölgesinde ve Trabzon İ li, Köprübaşıİ lçesi, BüyükdoğanlıKasabasısı nı rlarıiçinde, Manahoz Deresi üzerinde yer almaktadı r. Proje yeri, 1/25.000 ölçekli haritaları n TRABZON G 44-d1 ve G 44-a4 numaralı paftaları nda bulunmaktadı r. (EK-1) Faaliyet sahası nı n Koordinatları: Santral X= 4511911.11 Y= 594840.25 Yükleme X= 4511995.50 Y= 594023.37 Regülatör X = 4507464.86 Y= 594363.67 Proje ile Manahoz Deresi’nin 1160 m. ile 600 m. kotlarıarası nda kalan düşüşünün değerlendirilmesi amaçlanmı ştı r. Regülatör ve Santral yerlerine mevcut stabil yollar ile ulaşmak mümkündür. Yukarı Manahoz Regülatörü; İ ftergaz Yaylası ’nı n doğusunda, Kuku Mezraası nı n güneyinde ve Büyükdoğanlı ’nı n kuşuçumu 2,5 km güneyinde, AğaçbaşıDere ile Kemik Dere’nin Manahoz Dere’ye birleştiği yerin hemen mansabı nda, 1160 m. nehir kotunda yer almakta olup, Manahoz Dere’nin 1160 m. ile 600 m. kotlarıarası ndaki düşüş ünün değerlendirilmesi amacı yla planlanmı ştı r. Talvegden 5,15 m. yükseklikte ve dolu gövdeli beton olarak planlanan regülatörün sol sahilinden alı nacak olan su, 5000 m. uzunluğunda 1,75 m.x2,40m. kesitli kapalı kanal ile 600m. nehir kotunda Büyükdoğanlı ’nı n 600 m. kuzeyinde, Arip Dere’nin Manahoz Dere’ye birleştiği yerin mansabı nda yer alan YukarıManahoz Hidroelektrik Santralı na iletilecektir.Santral 22,86 MW kurulu gücünde olup, 2 adet yatay eksenli pelton türbin ile donatı lmı ştı r. Regülatör yerinde yı llı k ortalama akı m 2,01 m 3/sn dı r. Optimizasyon çalı şmaları sonucunda belirlenen santrale verilecek maksimum debi 5 m3/sn’dir. Santralde 21,68 GWh’i güvenilir, 57,08 GWh’i sekonder olmak üzere yı lda toplam 78,76 GWh enerji üretilecektir. HES için gerekli malzeme Beşköy Belediyesi tarafı ndan belirlenmiş olan kum-çakı l ocağı ndan elde edilecektir. HES inşaatı nda maksimum 30 kişi çalı şacaktı r. İ nşaat için şantiye kurulacaktı r. 100 YukarıManahoz Regülatörü ve HES projesi sadece enerji amaçlıolup başka bir amaçla kullanı lmamaktadı r. Yukarı Manahoz Regülatörü, Trabzon-Sürmene istikametinde Sürmene’ye varmadan sağa Köprübaşı , Büyükdoğanlıyoluna sapı lı r. Büyükdoğanlı ’yıyaklaşı k 4-5 km geçtikten sonra Kuku Mezrasıcivarı ndadı r. Santral yeri, Sürmene’ye varmadan Köprübaşıyoluna sapı lı r. Bu yolun başlangı cı ndan Santrale olan mesafe 21+100 km’dir. Regülatör ünitesi ise 26+450 km yukarı dadı r. Santral yeri kotu 600 m., Regülatör yeri 1160 m.’dir. YukarıManahoz Regülatörü ve Hes’in Özet Karakteristikleri İ li : Trabzon Akarsu Adı : Manahoz Deresi Regülatör Tipi : Dolu Gövdeli Beton Ortalama Debi : 2,01 m3 /sn Talveg Kotu : 1155,30 m. Kret Kotu : 1159,70 m. Santral Türbin Eksen Kotu : 605,00 m. Brüt Düşü : 550,00 m. Net Düşü : 527,69 m. (İ ki Ünite) Net Düşü : 544,42 m. (Tek Ünite) İ letim Yapı sı(Kanal) Uzunluğu : 5000,00 m. Santral Kurulu Gücü : 22,86 MW Firm Enerji : 21,68 GWh Sekonder Enerji : 57,08 GWh Yı llı k Toplam Enerji : 78,76 GWh Yatı rı m Bedeli : 18.503 Milyar TL Yı llı k Net Gelir (B-C) : 3.036 Milyar TL Rantabilite (B/C) : 2,75 Regülatör Talveg Kotu : 1155,30 m Koordinat : 400 42’ 48” K – 40 0 07’ 01” D Yağı şAlanı : 89.7 km2 Paftası : 1/25.000 Ölçekli Tapoğrafik Haritaları n TRABZON G 44-d1 ve G 44-a4 101 Proje kapsamı nda yer alan ana tesisler; regülatör, çökeltim havuzu, kanal, kanal taşma savağı , yükleme havuzu, vana odası , cebri boru ve santral binası dı r. 1155,30 m. talveg kotunda tasarlanan YukarıManahoz Regülatörü ile çevrilen sular, 1.75 m.x2.40 m. ebatları nda, 5000 m. uzunluğunda kapalıkanal yardı mıile yükleme havuzuna ve buradan da 1,10 m. çapı nda cebri boru ile santrale iletilmektedir. Enerji Su Alma Yapı ları Regülatör YukarıManahoz Regülatör yerinin seçiminde, hidrolojik koşullar, jeolojik ve topoğrafik açı dan uygunluğu dikkate alı nmı ştı r. Regülatör 1155,30 m. talveg kotunda, dolu gövdeli beton olarak planlanmı ş, hidrolik ve hidrolojik şartlar göz önüne alı narak regülatör dolusavak kret kotu 1159,70 m., regülatör dolusavak yan perde duvarıkret kotu ise 1161,70 m. olarak belirlenmiştir. Su alma yapı sıve çökeltim havuzu sol sahilde yer alacaktı r. Çökeltim havuzu sonunda çökeltim havuzu teknesi yer almakta olup tekne doğrudan kanala bağlanacaktı r. Su alma yapı sı nı n hemen yanı nda iki gözlü olarak planlanan çakı l geçidi yer alacak ve gerektiğinde çakı l geçidi kapaklarıaçı larak, regülatör menbaı nda toplanmı şolan rusubat mansaba aktarı lacaktı r. Serbest akı şlıdolusavak yapı sıçakı l geçidinin hemen sağı nda yer alacak ve 25 m. genişliğinde olacaktı r. Derivasyon Yapı sı Regülatör inşaatısı rası nda çalı şma alanı nıkuruda tutacak bir derivasyon işlemi gerekmektedir. İ ki sahil arasıyeterli genişlikte olduğundan ayrı ca bir derivasyon yapı sı na ihtiyaç yoktur. Derivasyon işlemi sı rası nda 25 yı llı k taşkı n debisi dikkate alı nmı ştı r. Su Alma Yapı sı Su alma yapı sı , regülatör yapı sıiçinde sol sahilde yer almakta ve her biri 3,5 m. genişliğinde iki gözlü olarak planlanmı ştı r. Su alma yapı sı5 m3/sn’lik maksimum debiye göre boyutlandı rı lmı şve eşik kotu nehir talveg kotunun 1,75 m. üzerindedir. Çakı l Geçidi Çakı l geçidi, su alma yapı sı nı n hemen yanı nda 25 yı llı k feyezan debisi olan 65,90 m3/sn debi dikkate alı narak boyutlandı rı lmı ştı r. İ ki gözlü olarak planlanan çakı l geçidinin, her birinde 2,5 m. x 2,5 m. boyutları nda sürgülü kapak bulunacaktı r. 102 Serbest Akı şlıDolusavak Serbest akı şlıdolusavak regülatörün sağsahilinde yer almaktadı r. Dolusavak boyutlandı rması nda 100 yı llı k feyezan debisi olan 92,30 m3/sn’lik debi dikkate alı nmı ştı r. Dolusavak yapı sı nı n temel kotu 1152,80 m. kret kotu 1159,70 m. ve yan perde duvarıüst kotu 1161,70 m.’ dir. Çökeltim Havuzu Regülatör yapı sı nı n sol sahilinde her biri 3,5 m. genişliğinde ve 35 m. uzunluğunda, ortalama 5,80 m. yüksekliğinde iki gözlü bir çökeltim havuzu planlanmı ştı r. Çökeltim havuzunda 0,3 mm. çapı ndaki danelerin çökelmesi sağlanacaktı r. Çökeltim havuzu girişinde her gözde bir kapak olacaktı r. Havuz tabanıtrapez kesitli olarak planlanmı ş, taban eğimi % 2, trapez yüksekliği 1,5 m.’dir. Çökeltim havuzu sonunda planlanan silt temizleme kapakları1,20 m. x 1,20 m. ebatları nda olacaktı r. Kanal YukarıManahoz HES sistemi içindeki önemli yapı lardan biri kanal yapı sı dı r. Kanal 5000 m. uzunluğunda, 1,75 m. genişliğinde, 2,40 m. yüksekliğinde, 30 cm. et kalı nlı ğı nda ve kapalıkanal olacaktı r. 3,00 metre genişliğinde açı lacak olan kanal ulaşı m yolu, eksenden 3,50 m. derinliğinde, 2,35 m. eninde kazı larak kapalıkanal yapı lacak ve üzeri 0,5 m. stabilize dolgu ile doldurulacaktı r. Kanal yapı sı nı n her 100 metresinde, 1,00 metre çapı nda muayene bacalarıkonulacaktı r. Kanal giriştaban kotu 1157,60 m. kanal çı kı ş taban kotu 1153,20 m. olup, kanal taban eğimi 0,00088’dir. Kanal güzergâhıboyunca gerekli olan sanat yapı ları , kesin proje aşaması nda projelendirilecektir. Taşma Savağı Santralı n devre dı şıkaldı ğıdurumlarda veya kanala girmesi muhtemel fazla suları n savaklanabilmesi amacı yla regülatör ile yükleme havuzu arası nda yükleme havuzunun 500 m. membaı nda 3 m. genişliğinde ve 20 m. uzunluğunda bir taşma savağıplanlanmı ştı r. Yükleme Havuzu Yükleme havuzu kanal yapı sı nı n sonunda 7.00 m. eninde, 25,00 m. boyunda ve 6 metre yüksekliğinde olacaktı r. Havuz taban eğimi % 2, maksimum su seviyesi 1155 m.’ dir. 103 Yükleme havuzu santralı n herhangi bir sebeple devre dı şıkaldı ğıdurumlarda, gelen fazla suları n 500 metre gerideki taşma savağı ndan atı labilmesi için, maksimum su kotundan 1,20 m. yüksek olacak ş ekilde planlanmı ştı r. Vana Odası Yükleme havuzu sonunda ve cebri boru başı nda, 6,40 m. x 6,40 m. ebatları nda bir vana odasıplanlanmı ştı r. Vana odasıiçerisinde bir adet kelebek vana ve vana montaj–demontaj tertibatıdüşünülmüştür. Cebri Boru YukarıManahoz Regülatörü ve HES projesinin en önemli bölümlerinden biri de cebri borudur. Cebri boru güzergahıbelirlenirken, jeolojik açı dan en uygun olan alternatif dikkate alı nmı ştı r. Cebri boru toplam boyu, yükleme havuzu çı kı şı ndan itibaren 1000 m.’dir. Cebri borudaki yük kayı plarıile cebri boru maliyet optimizasyonu yapı lmı şve en uygun çap olarak 1,10 m. seçilmiştir. Sosyal AltyapıGereksinimi Kurulacak şantiyede çalı şacak personelin gereksinimlerini karşı layacak mutfak, yatakhane, tuvalet, banyo gibi yapı lar tesis edilecektir. Çalı şacak personelin ailelerinin en yakı n yerleşim yerlerinde ikamet edeceği düşünülmektedir. Aileler tüm temel ve sosyal ihtiyaçları nıburalardan karşı layacaklardı r. Ayrı ca başka bir tesis kurulmasıgerekli değildir. İ nşaat süresi boyunca yerel halk için işimkânlarıdoğacağıda düşünülmektedir. Bunun sonucu olarak yöredeki ticari yaşam hareketlenecek ve alı şverişlerden dolayı gelir artı şı nda lokal bir gelişme de söz konusu olacaktı r. Su Kullanı mı ; Manahoz Deresi enerji üretim potansiyelinden yararlanmak amacı yla Yukarı Manahoz Regülatörü ve Hidroelektrik Santralinin inşa edilmesi düşünülmüştür. Manahoz Deresi ve Proje alanıçevresindeki yüzey suları nı n özellikleri Tablo 3.’de verilmiştir. Manahoz Deresi Akiferi; Sürmene ilçesinden denize dökülen Manahoz Deresi’nin mansap bölümünde oluşan siltli, killi, kumlu, çakı llı , bloklu, akifer özelliğindeki Alüvyonun genişliği 100-250 m., 3km. kadardı r. Alüvyon kalı nlı ğı8-17 m. olarak belirlenmiştir. (Şekil 12‘de Manahoz Deresi Akiferi Hidrojeoloji Haritasıgösterilmiştir) 104 Proje alanı600 – 1160 m. kotlarıarası nda olduğu için bölgede çoğunlukla iğne yapraklı ağaç türleri bulunmaktadı r. Ancak proje kapsamı ndaki faaliyetlerden etkilenecek alanlar tesislerin inşa edileceği alanlardı r. Manahoz Dere Havzasıiçinde, Manahoz Dere üzerinde bulunan proje alanı , ı rmağı n dar ve derin bir vadiden akmasınedeni ile, dere yatağıve bir miktar orman alanı nıkapsayacaktı r. Proje sahasıve çevresinde projeden etkilenecek olan alanlar ve alı nmasıgerekli tedbirler ortaya konulacak ve inşaat sı rası nda etkilenecek bitki türleri için ilgili kurum ve kuruluşlar ile temas halinde olunacaktı r. İ nşaat Aşaması İ nş aat aş aması nda aş ağı daki tesisler yapı lacaktı r: Ulaş ı m yolları Regülatör Çökeltim havuzu İ letim yapı sı Yükleme havuzu Vana odası Cebri boru Santral binası Enerji iletim hattı İ nşaa edilecek tesisler büyük bir alan kaplamamaktadı r. Tesisler dere yatağıile çok az bir orman alanıüzerinde inşaa edilecektir. Tesislerin inşaa edileceği alanlar satı n alı nacağıiçin arazi sahipleri maddi kayı plara uğramayacaklardı r. Tehlikeli ve zararlıatı k sular ve maddeler, ilgili yönetmeliklere uygun şekilde depolanacak ve bertaraf edilecekleri tesislere gönderilecektir. Katıatı klar, yönetmeliklere uygun şekilde toplandı ktan sonra, en yakı n yerleşimin çöp depolama alanı na dökülecektir. Tehlikeli ve zararlıkatıatı klar, yönetmeliklere uygun şekilde depolanacak ve bertaraf edilecekleri tesislere gönderilecektir. Mevcut Kirlilik Yükü Proje alanıçevresinde yerleşim bulunmamaktadı r. En yakı n yerleşim Santral binası na yaklaşı k 600 m. uzaklı kta bulunan BüyükdoğanlıKasabası ’dı r. Bu nedenle yerleşimden kaynaklanan bir kirlilik görülmemektedir. Dere çevresinde dik yamaçlı araziden dolayıtarı m yapı lan arazi bulunmamaktadı r. Bu sebeple tarı m ilaçlarıve gübre kullanı mıyoktur. 105 Yapı lan arazi çalı şmalarıve gözlemlere göre proje sahası nı n bulunduğu bölge ve yakı n çevresinde hava kirliliğine yol açacak sanayi vb. bir faaliyet bulunmamaktadı r. HES inşaatısı rası nda geçici olarak hava kalitesinde düşüşyaşanacaktı r. Ancak bu düşüş Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği’nde verilen sı nı r değerleri aşmayacaktı r. İ nşaat tamamlandı ğı nda HES işletmeye geçtiğinde mevcut hava kalitesini olumsuz yönde etkileyecek bir faaliyet yapı lmayacağıiçin mevcut hava kalitesi değişmeyecektir. İ nşaat aşaması nda inşaat işçilerinden ve inşaat malzemelerinden kaynaklanan evsel nitelikli katıatı klar ve organik atı klar ile inşaat atı kları , 14 Mart 1991 tarih ve 20814 sayı lıResmi Gazete’de yayı mlanan “KatıAtı kları n Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine göre bertaraf edilecektir. Bu atı klardan tekrar kullanı labilir olanlar ayrı toplanacak ve geri kazanı mısağlanacaktı r. Değerlendirilemeyecek olanlar en yakı n çöp depolama alanı na gönderilecektir. İ nşaat aşaması nda oluşacak katıatı klar, çalı şacak personelden kaynaklanacak evsel nitelikli atı klardan ve inşaat faaliyetlerinden kaynaklanan (kağı t, plastik, çimento torbası , tel vb.) atı klardan oluşacaktı r. Evsel nitelikli katıatı kları n miktarıile ilgili tahminler ve kabuller aşağı da görülebilir. Çalı şacak Kişi Sayı sı: 30 kişi Kişi başı na günlük oluşacak katıatı k : 1 kg/gün Günlük oluşacak toplam katıatı k : 30 kg/gün Oluşacak bu evsel nitelikli katıatı klar, 14.3.1991 tarih ve 20814 sayı lıResmi Gazete’de yayı mlanarak yürürlüğe giren “KatıAtı kları n Kontrolü Yönetmeliği’ne uygun olarak çöp torbaları nda biriktirilecek ve Beşköy Belediyesinin müsaade ettiği yere bı rakı lacaktı r. Katıatı kları n taşı nması , depolanmasıve bertarafıkonusunda 14.3.1991 tarih ve 20814 sayı lıResmi Gazete’de yayı mlanarak yürürlüğe giren “Katı Atı kları n Kontrolü Yönetmeliği’nin ilgili hükümlerine uyulacaktı r. Sahada 1 adet fosseptik yapı lacaktı r. Fosseptiğin boyutlarıaşağı da verilmiştir. Hacmi : 2 m3 Derinliği : 2 m Eni : 1 m Boyu : 1 m Kazıişlemleri, yükleme, boşaltma, taşı ma gibi fiziksel işlemler esnası nda çevreye toz yayı lmasısöz konusudur. Bu aşamalardan meydana gelen toz emisyonları 106 üretim miktarı , çalı şma alanı nı n genişliği, işin kapasitesi gibi çeşitli faktörlere bağlı olup bu faktörlerle de doğru orantı lı dı r. Patlatma işlemi, İ letim Hattı nı n yapı lmasısı rası nda hattı n önüne çı kan kaya parçaları nıparçalamak için yapı lacaktı r. Bunlar anlı k olacaktı r. Fazla bir toz oluşturmasıolasıdeğildir. Ufak patlatmalar olacaktı r. Regülatör, Kuku Mezraası nı n güneyinde ve Büyükdoğanlı ’nı n kuşuçumu 2,5 km güneyinde kalmaktadı r. Patlatma Regülatör ile Yükleme arası nda gerektiğinde yapı lacaktı r. İ letim hattı nı n önüne çı kan kaya parçalarıiçin kullanı lacaktı r. Kuku Mezrası na KuşUçumu uzaklı ğıise yaklaşı k 500 m civarı nda. Bu uzaklı k kanal boyunca değişiklik gösterecektir. 1 Patlatmada (atı mda) 965 ton malzeme alı nacak ve hiçbir işleme tabi tutulamadan seçilen malzeme kamyonlara yüklenip sahaya taşı nacaktı r. Buradaki bazaltlar siyah, oksitlenmişyüzeylerinde koyu kahve- kahve renkli, düzensiz eklemli, eklem yüzeyleri oksitlenmiş, orta dayanı mlı -dayanı mlı dı r. Malzemenin kamyonlara yüklenmesi ve taşı nmasısı rası nda oluşacak toz emisyon miktarları nı n ve yayı ları nıönlemek amacı yla aşağı daki önlemler alı nacaktı r. • Taşı yı cıkamyonları n malzeme taşı nı mısı rası nda üzeri kapatı lacaktı r. • Saha içinde ve nakliye sı rası nda hareket halindeki kamyonlara hı z sı nı rlandı rmasıgetirilecektir. • Yükleme boş altma işlemi yapı lı rken savurma yapmamaya özen gösterilecektir. İ şçi sağlı ğıve işgüvenliği açı sı ndan çalı şan personele baret, eldiven, toz maskesi gibi malzemeler faaliyet sahibi tarafı ndan karşı lanacak ve bunları n kullanı lmasısağlanacaktı r. Yukarı da verilen toz konsantrasyon değerleri Faaliyet sahası nda herhangi bir toz kontrolü yapı lmamasıdurumunda meydana gelebilecek teorik değerlerdir. Proje kapsamı nda yürütülecek çalı şmalarda işkazalarıve diğer kazaları n olma olası lı ğıoldukça yüksektir. Bu aş amada her türlü işkazası nı n önlenmesi için çalı şma alanları na uyarı cılevhalar konulacak ve çalı şanlara kişisel koruyucu ekipmanlar verilecektir. Çalı şma süreleri içerisinde kı sa molalar verilerek konsantrasyon azalması na bağlıişkazaları nı n oluşma riskinin önüne geçilecektir. Kullanı lacak araç ve gereçler insan anatomi ve fizyolojisine uygun, ergonomik özelliklerde olanlardan seçilecek olup özellikle vibrasyon kaynağıolabilecek araç ve gereçlerde bu etkiyi azaltı cıdüzenlemelere gidilecektir. 107 İ şçi Sağlı ğıve İ şGüvenliği Tüzüğü’ndeki; İ şyerlerinde bulunması gereken sağlı k şartları ve güvenlik tedbirleri bölümündeki (Madde 22, 38 ) Tozlarla ortaya çı kabilecek meslek hastalı kları na karşıalı nacak özel tedbirler bölümündeki (Madde 76 ) Gürültünün zararlıetkilerinden korunmak için (Madde 78) alı nacak tedbirler bölümündeki ilgili hükümlere uyulacaktı r. İ şletme aşaması nda faaliyet ünitelerinde kullanı lacak makinelerde yakı t olarak motorin kullanı lacaktı r. Motorin’in faaliyet sahasıiçerinde depolanmasısöz konuşu olmayı p ihtiyaçlar en yakı n akaryakı t istasyonundan günlük olarak karşı lanacaktı r. Bunun dı şı nda işletmede ayrı ca tehlikeli, toksik ve parlayı cı madde kullanı lmayacaktı r. Patlatma yapı lı rken; Büyük projelerde tartı şmalarıönlemek ve firmaları n kötü niyetli kişilere karşı parasal kayı plara uğraması nıengellemek, aynızamanda gerçekten mağdur olan kişileri saptayabilmek için şunları n yapı lması nda yarar vardı r: • Patlatmalara başlamadan önce çevredeki potansiyel yapı larda tespitler yapmak, görülebilen her türlü çatlak ve yı kı k elemanlarısaptamak. • Yörede yaşayan insanlarıbelirli bir program dahilinde eğitmek. • Patlatmalarıyörenin özelliğine göre günün uygun saatlerinde yapmak, bunu bir program haline getirerek çevre insanı nı n alı şkanlı k kazanması nısağlamak. • Zarar gördüğü iddia edilen yapı ları , bilgili kişiler tarafı ndan inceleterek gerçek nedeni belirtmek. • Kritik olan projelerde kalı cıistasyonlar kurmak ve her patlatmayıkayda almak. Mümkünse resmi dairelerden görevliler ile tutanağa bağlamak. İ zleme programıve acil müdahale planı ; Olasıişkazaları na karşı , sahaya uyarı cılevhalar yerleştirilecek olup, işçiler sürekli olarak uyarı lacak, işçilere koruyucu elbise, kulaklı k, gözlük ve kask verilecek, Faaliyetin inşaat, işletme ve işletme sonrasıiçin önerilen izleme programıve doğal afet ve kaza, sabotaj vb. durumlarda uygulanacak müdahale planı : 1. Doğal afetlere karşıherhangi bir müdahale planıbulunmazken işçi güvenliği konusunda T.C. Sağlı k ve Sosyal Yardı m Bakanlı ğı 'nı n "İ ş ve İ şçi Güvenliği Tüzüğü"ndeki hükümlere uyulacaktı r. 108 2. Olasıkazalara karşıise tesiste ilk yardı m dolabıbulundurulacak ve bölgedeki Sağlı k Ocakları ndan yararlanı lacaktı r. 3. Tesiste günlük çalı şma saatleri 08.00–17.00 arası nda olacaktı r. 4. Proje alanıçevresinde koruma bandıoluşturulacak ve tesis çevresine uyarı cı tabelalar ası lacaktı r. 5. Sabotaj ihtimaline karşıtesiste 24 saat güvenlik görevlisi bulundurulacaktı r 6. Ayrı ca; faaliyet sahasıProje Tanı tı m Dosyası nda belirtilen hususlar yönüyle Çevre ve Orman Bakanlı ğıtarafı ndan belirli aralı klarla denetlenecek ve raporda belirtilen şekilde çalı şı p çalı şı lmadı ğı , istenilen standart ve kı staslara uyulup uyulmadı ğıyönü ile kontrol edilecektir. 7. Ayrı ca; Proje Tanı tı m Raporu ve ekleri hakkı ndaki taahhütnameye uyulmadı ğı nı n belirlenmesi halinde Valilikçe faaliyet durdurulabilmektedir. 8. Görevli olmayan personelin faaliyet alanıiçerisinde bulunması na izin verilmeyecektir. Oluşabilecek bir kazaya karşı n faaliyet alanı nda ilk yardı m dolabıve bir araç bulundurulacak, kazaya uğramı şpersonel hı zlıbir şekilde en yakı n sağlı k merkezine ulaştı rı lacaktı r. 9. Faaliyet alanı nda çevreyi ve insan sağlı ğı nıdoğrudan veya dolaylıolarak etkileyebilecek faktörler için gerekli faaliyet sahibi tarafı ndan alı nacaktı r. 10. Ayrı ca; çalı şma sahasıuyarı cılevhalarla donatı larak sivillerin alana girmesi önlenecektir. 11. Her türlü sanat yapı ları na (yol, duvar, köprü vs.) gerekli koruma mesafesi bı rakı lacak. 12. HES’den kaynaklanabilecek her türlü zarar-ziyan faaliyet sahibince karşı lanacak. 13. Doğal afet ve sabotaj ihtimallerine karşıpersonel eğitimi sağlanacak ve müdahale planı , şantiye binası nda görünür bir panoya ası lacaktı r. 14. İ şkazaları na karşıgerekli sağlı k ve ilkyardı m malzemeleri HES binası nda bulundurulacak, en yakı n sağlı k kuruluşuna ulaşı m için faaliyetler sı rası nda bir araç bulunmasısağlanacaktı r. 15. Trafodan zamanla çı kacak atı k yağları n bertarafıkonusunda, 2.08.1995 tarih ve 22387 sayı lıResmi Gazete’de yayı mlanarak yürürlüğe giren “Tehlikeli Atı kları n Kontrolu Yönetmeliği” hükümlerine uyulacaktı r. Trafo dı şıkatıyağlar konusunda, Çevre Bakanlı ğı ’nı n 12.08.1996 tarih ve 96–18 sayı lıGenelgesi ile 21.11.1997 tarih ve 97–22 sayı lıGenelgesi hükümlerine uyulacaktı r. 109 16. Bu faaliyetler sı rası nda ufak partiküllerin çevreye yayı lması nıönlemek amacı yla 2 Kası m 1986 tarih ve 19269 sayı lıResmi Gazete’de yayı mlanan “Hava Kalitesinin KorunmasıYönetmeliği”nin ilgili hükümlerine uyulacaktı r. 17. Olasıbir kayma, Deprem, v.b afet durumları nda kanal içindeki suyun boşaltı lmasıiçin EK-1’de gösterildiği gibi tahliye vanalarıkonulacaktı r. Toz İ lgili bölümlerde proje alanı nda oluşacak toz literatürden yararlanı larak hesaplanmı ştı r. Proje kapsamı nda toz yayı lması na neden olabilecek faaliyetler, İ letim Hattı nı n yapı lmasısı rası ndaki Patlatmalar, kazı lar, dolgular ve gereçlerin nakliyesi ve serilmesidir. Bu faaliyetler sı rası nda 2 Kası m 1986 gün ve 19269 sayı lıResmi Gazete'de yayı nlanan "Hava Kalitesinin KorunmasıYönetmeliği'nin ilgili hükümlerine uyulacaktı r. İ letim Hattı nı n yapı lmasısı rası nda yapı lacak patlatma işlemi anlı k olup etkisi çok kı sa sürmektedir. Bu aşamada oluşacak vibrasyon en yakı n yerleşim birimi olan 500 m mesafedeki Kuku Mezrası nıetkilemeyecektir. GÜRÜLTÜ İ nşaat esnası nda oluş acak gürültü seviyesinin tahmini için, 11.12.1986 tarih ve 19308 sayı lıResmi Gazete’de yayı nlanan Gürültü Kontrol Yönetmeliğinin “Gürültü Kaynakları ; karayolu, havayolu taşı ma araçları , sanayi, yol ve inşaat makineleri” ile ilgili II. Bölüm Madde 6-1 (Sanayi, Yol ve İ nşaat Makineleri)’nde verilen maksimum gürültü seviyeleri esas alı nmı ştı r. Patlatma yapı lan anlarda diğer bütün işlemler durdurulacaktı r. Bu sebeple patlatma anı nda oluşan gürültü ile ilgili hesaplar diğer gürültü kaynakları ndan bağı msı z yapı lmı ştı r. Diğer işlemler sı rası nda oluşan gürültü ise gürültü kaynağı makinelerin birlikte çalı şmalarıdurumunda oluşan gürültü seviyeleri açı sı ndan incelenmişve modellenmiştir. Yapı lacak patlatmalar jandarma gözetiminde olacak ve halka duyurulacaktı r. Patlatma yapı lacağısı rada sahada bulunanlara kulaklı klar ve koruyucu başlı klar verilecek ve çalı şanlar patlatma noktası ndan güvenli uzaklı ğa alı nacaktı r. Patlatma sı rası nda oluşacak gürültü 500 m mesafedeki en yakı n yerleşim birimi olan Kuku mezrası nda 86,02 dBA değerinde hissedilecektir. Bu değer Gürültü Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Tablo 5’de verilen sı nı r değerin (60 dB) üzerinde kalmaktadı r. Patlatma İ şlemlerinde tozumanı n engellenmesi için alı nacak önlemler: 1-Patlatma amacı yla açı lacak deliklerde su enjeksiyonlu araçlar kullanı lacaktı r. 2-Delme işlemlerinde oluşan toz, matkaplar üzerine monte edilmiş emici donatı mla kontrol altı nda tutulacaktı r. 110 3-Lağı m deliklerinde patlayı cımalzeme ile beraber su kartuşlarıyerleştirilecek böylece patlama anı nda toz oluşumu engellenecektir. Genel Jeoloji Proje sahası ; Trabzon ili Sürmene ilçesinin güneyinde yer alan Manahoz deresi havzası nda, doğu Pontid Kuşağı nda yer almaktadı r. Proje sahasıve civarı nda hakim olan doğu pontid Kuşağı ; üst kretase yaşlı , riyodasit-dasit lav ve piroklastlarıbirimlerini içeren Kı zı lkaya formasyonu ile bu formasyonu üzerleyen üst kretase yaşlıBazalt-andezitik lav ve piroklastları , kı rmı zı çamurtaşı , kumtaşı , marn, birimlerinin gözlendiği Çağlayan Formasyonu ve bu formasyon üzerinde üst kretase yaşlı , kumtaşı , killi kireçtaşı , marn birimlerinin gözlemlendiği Bakı rköy Formasyonu (Güven,1993) ile bu formasyonlara intrüzyon yapmı şKaçkar granitoyidi ile temsil edilmektedir. Havzada Kuvaterner ise; alüvyon ve yamaç molozu birikimleri ile temsil edilmektedir. Proje alanıManahoz deresi boyunca, yukarı da değinilen birimlerden üst kretase yaşlı Çağlayan Formasyonu’nu oluşturan bazaltlar ve Bakı rköy Formasyonu oluşturan kumtaşı , killi kireçtaşı , marn ve kaçkar granitoyidi proje yerlerinde gözlenmektedir. İ nceleme alanı nda yapı lmasıdüşünülen tesislerden; Regülatör yeri Kaçkar granitoyidi üzerinde yer almaktadı r. İ letim kanalı nı oluşturan yapı nı n bir bölümü, Çağlayan formasyonuna ait bazaltlar üzerinde, bir bölümü Bakı rköy formasyonuna ait killi kireçtaşı , kumtaşı , marn birimleri üzerindedir. Yükleme havuzu Bakı rköy formasyonuna ait killi kireçtaşı , marn ve kumtaşları üzerindedir. Cebri borunun bir bölümü Bakı rköy formasyonu üzerinde, bir bölümü Çağlayan formasyonuna ait bazaltlar üzerinde, santral yeri ise Çağlayan formasyonuna ait bazaltlar üzerinde yer almaktadı r. Bu bölümde, inceleme alanı nda kurulmasıöngörülen YukarıManahoz Regülatör yeri, iletim kanalı , cebri boru yamacı ve santral yerine ilişkin mühendislik jeolojisi özellikleri anlatı lacaktı r. YukarıManahoz Yükleme Havuzu, Cebri Boru Yamacıve Santral Yeri Mühendislik Jeolojisi Proje alanı nda yükleme havuzu, Bakı rköy formasyonuna ait killi kireçtaşı , kumtaşı ve marn birimleri üzerinde bulunmaktadı r. Grimsi- koyu yeşilimsi- kremsi renkli, orta dayanı mlı , az ayrı şmalı , eklem yüzeyleri pürüzlü ve dalgalı dı r. Cebri boru’nun bir bölümü Bakı rköy formasyonuna ait killi kireçtaşı , kumtaşıve marn birimleri üzerindedir. Grimsi- koyu yeşilimsi- kremsi renkli, orta dayanı mlı , az 111 ayrı şmalı , eklem yüzeyleri pürüzlü ve dalgalı dı r. Bakı rköy formasyonun gözlendiği cebri boru güzergahı nda yer alan rezidüel örtü kaldı rı lacaktı r. Cebri borunun büyük bir bölümünün yer aldı ğıÇağlayan formasyonuna ait bazaltlar ise koyu gri-siyah renkli, yüksek dayanı mlı , genellikle verev ve düşeye yakı n, nadiren yatay eklemli, eklem yüzeyleri pürüzlü, düzlemsel ve yer yer oksidasyonlu, kayaç eklemlemler boyunca az ayrı şmalı , genelde ise taze özellikte, orta sı k eklemlidir. Cebriboru güzergahı ndaki kayaçları n duraylı lı ğı nı n araştı rı lmasıiçin kinematik analiz yapı lmı ştı r. Kinematik analiz sonuçları na göre cebriboru yamacı nda, kayma, kama, devrilme türü bir duraysı zlı k beklenmemektedir (Şekil 20a, Şekil 20b) Santral yeri talveg kotu 600 m. olup Çağlayan formasyonunun bazaltlarıüzerinde yer alı r. Bazaltlar, koyu gri-siyah renkli, yüksek dayanı mlı , genellikle verev ve düşeye yakı n, nadiren yatay eklemli, eklem yüzeyleri pürüzlü, düzlemsel ve yer yer oksidasyonlu, kayaç eklemlemler boyunca az ayrı şmalı , genelde ise taze özellikte, orta sı k eklemlidir. Santralin yer aldı ğınehir kotundaki alüvyon; blok, çakı l, kum şeklinde, kalı nlı ğı2-3 m civarı ndadı r. Ana Kayadan ( Bazalt) Agrega Temini Alüvyon birikimlerinden beton agregasıtemininin yeterli olmadı ğıdurumlarda, proje alanı nda yüzeylenen bazaltlardan ve kanal kazı ları ndan çı kacak malzemeden Beşköy Belediyesi Konkasör tesisine getirilerek işlenecektir. Proje alanı ndan alı nan bazalt numunesi’nin beton agregasıiçin uygun olup olmadı ğı nı n tespitine yönelik olarak, Devlet Su İ şleri Genel Müdürlüğü Teknik Araştı rma ve Değerlendirme laboratuarı nda, tek eksenli bası nç dayanı mı , su emme, Los angles aşı nma kaybı , don kaybı(Na SO4 ) ile algali agrega deneyleri yaptı rı lmı ştı r. Agrega elde etmek istenilen bazaltta yapı lan deney sonuçları na göre tek eksenli bası nç dayanı mı1625 kgf/cm2 bulunmuştur. Agregada, İ ri agrega için los angeles aşı nma kaybı , 100 devir sonrası4.32 < %10, 500 devir sonrası17,8 < %50 den küçük bulunmuştur. Dona karşıdayanı klı lı k durumu için yapı lan NaSo4 don kaybı deney sonuçları na göre iri agregada kütle kaybı% 5.2< % 12’ dür. Ayrı ca Su emme oranı nı n İ ri agregada % 1 % 1’ den küçük olması yla agrega dona dayanı klı dı r. Agreganı n ayrı şmamı ştaze bazalttan elde edilmesi düş ünüldüğünden, agrega içinde yı kanabilir madde (kil), organik kökenli madde, hafif madde (kömür vb.), sertleşmeye zarar veren madde (mika ve çözünen tuzlar), kükürtlü bileşikler (jips ve anhidrit vb.), çeliğe zarar veren maddeler (suda çözünen klörürler) bulunmamaktadı r. Alkali agrega bakı mı ndan kayaçta çimentoyla reaksiyona girmesi beklenen silisli (opak) 112 mineraller (Kristobalit, opal, tiridimit, vb.) ayrı ca opalli kumtaşı , obsidiyen, çakmak taşıgibi kayaçlar bulunmamaktadı r. Hidrojeoloji Manahoz deresi’nin ana beslenme kaynağı nı , proje sahası nıçevreleyen dağlar ve tepelere düş en kar yağı şı nı n yavaş yavaş erimesi sonucu oluşan dereler oluşturmaktadı r. Proje sahası nı ; Kaçkar granitoyidleri, Çağlayan formasyonu ve Bakı rköy formasyonu oluşturmaktadı r. Formasyonu oluşturan kayaçlar ilksel olarak geçirimsiz özellikte olup, eklem ve kı rı k hatlarıboyunca ikincil geçirimliliğe sahiptir. Her iki sahil boyunca gelişmişolan küçük çaplıdereler; bu kı rı k hatlarıve eklemler boyunca gelişen yer altısularıile beslenmekte olup, proje alanı nda dikkate değer bir kaynak boşalı mıtesbit edilememiştir. İ klim Manahoz Çayı nı n yağı ş alanı nı n düşük kotları nda Karadeniz iklim özellikleri hakimdir. Ancak kı şı n yüksek kotlarda yağı şlar kar şeklinde düş er. Yağı şalanı nı n ortalama kotunun (yaklaşı k 1760 m) yüksek oluşu, bu bölgenin aynızamanda karasal iklime geçişbölgesi olduğunu göstermektedir. Yağı şalanıengebeli ve dağlı k olup yer yer genişyapraklıormanlarla kaplı dı r. Deprem Proje sahasıTürkiye Deprem Bölgeleri Haritası ’nda (T.C. Bayı ndı rlı k ve İ skan Bakanlı ğıAfet İ şleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştı rma Dairesi, 1996) IV. Derece deprem bölgesinde yer almaktadı r (Şekil 22). Koruma Alanları Proje alanıherhangi bir koruma alanı(milli park, tabiat parkı , sulak alan, tabiat anı tı , tabiat koruma alanı , yaban hayatıkoruma alanı , yaban hayvanıyetiştirme alanı , kültür varlı ğı , tabiat varlı ğı , sit ve koruma alanı , biyogenetik rezerv alanı , biyosfer rezervleri, özel çevre koruma bölgeleri, özel koruma alanları ), peyzaj değeri yüksek yerler ve regreasyon alanları , benzersiz özellikteki jeolojik ve jeomorfolojik oluşumları n bulunduğu alanlarla ilgi ve ilişkisi mevcut değildir. Faaliyet alanı n genel coğrafik konum itibari ile ekolojik, görsel ve fonksiyonel kriter göz önüne alı narak form, devamlı lı k, ölçü ve ölçek, benzerlik ve farklı lı k, denge ve oran, baskı nlı k gibi peyzaj unsurlarıaçı sı ndan değerlendirilmesi neticesinde; Ana ulaşı m arterlerinden uzak ve turistik bölge olmaması Karadeniz bölgesi genelinden farklıve özel bir peyzaj unsuru içermemesi 113 Lokal olarak mevcut haliyle herhangi bir doğal cazibe taşı maması Peyzaj unsurlarıitibarıile faaliyette bir sakı nca oluşturmamaktadı r. Saha benzersiz özellikte jeolojik ve jeomorfolojik oluşumlar taşı mamaktadı r. Halihazı rda, jeomorfolojik yapı sı , konumu ve yerleşim alanları na mesafesi itibariyle bir rekrasyon alanıniteliği bulunmamaktadı r. YukarıManahoz Regülatörü ve HES projesi için hazı rlanan ön raporda regülatör kotu 1050 m., santral kotu 750 m. olarak belirlenmişti. Daha sonra yapı lan detaylıbüro ve arazi çalı şmalarısonucunda YukarıManahoz Regülatörü ve HES projesi için, ön raporda belirtilen dahil olmak üzere dört adet alternatif üzerinde çalı şı lmı ştı r Bunlardan birincisi, ön raporda belirtilen 1050 m. kotu ile, 750 m. kotu arası nda kalan ve sağsahilde iletim kanalıdüşünülen alternatiftir. İ kincisi, 1160 m. kotu ile 750 m. kotu arası nda kalan ve sağsahilde iletim kanalı düşünülen alternatiftir. Üçüncüsü, 1160 m. kotu ile 750 m. kotu arası nda kalan ve sol sahilde iletim kanalıdüşünülen alternatiftir. Dördüncü alternatif ise, 1160 m. kotu ile 600 m. kotu arası nda kalan ve sol sahilde iletim kanalıdüşünülen alternatiftir. Proje ile Manahoz Dere’nin 1160 m. ile 600 m. kotlarıarası nda kalan düşüşünün değerlendirilmesi amaçlanmı ştı r. Manahoz Dere üzerinde yapı lmasıplanlanan YukarıManahoz Regülatörü ve HES ile, Manahoz Dere’nin hidrolik enerji potansiyeli değerlendirilecektir. Yukarı da belirtilen bu dört alternatif içerisinden, hidrolojik koşullar, topoğrafik yapı , cebri boru güzergahıjeolojik yapı sıve toplam enerji üretimi de göz önüne alı narak dördüncü alternatif seçilmiştir. Manahoz Dere Havzası ’nı n gelişmesi genel olarak Türkiye Ekonomisine katkı da bulunacağıgibi, özelde de havza içerisinde ekonomik hayatı n canlanması na ve gelişmesine yardı mcıolacaktı r. 114