ı. sanayi şurası demir dışı metaller sanayii raporu
Transkript
ı. sanayi şurası demir dışı metaller sanayii raporu
T.C. SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI I. SANAYİ ŞURASI DEMİR DIŞI METALLER SANAYİİ RAPORU I — 4 EYLÜL 1987 ANKARA T.C. SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI I. SANAYİ ŞU R A SI DEMİR D IŞI METALLER SANAYİİ RAPORU i - 4 EYLÜL, 1987 ANKARA İÇİNDEKİLER BÖLÜM I : DEMİR D IŞ I METALLER SANAYİİ KOMİSYONU RAPORU BÖLÜM II : PANELİSTLERİN KONUŞMALARI BÖLÜM IH : OTURUMDA YAPILAN GÖRÜŞM ELER BÖLÜM IV : NİHAİ RAPOR T.C. SANAYt VE TİCARET BAKANLIĞI BÖLÜM I DEMİR D IŞI METALLER SANAYİİ KOMİSYON RAPORU 1 - 4 EYLÜL, 1987 ANKARA DEMİR DIŞI METALLER SANAYİ YÖNLENDİRME PLAN ÇALIŞMALARI KRONOLOJİSİ TARİH 12.12.1986 GELİŞM ELER Sayın Bakanımız H.Cahit ARAL'ııı başbanlığında De mir dışı Metaller sektöründe faaliyet gösteren kuruluş yetkilileri ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Konferans Salonunda ilk toplantı yapılarak Komisyon teşkil edil miştir. Aynı sun öğleden sonra yapılan Komisyon toplantı larında Başkan ve raportörler seçilerek, çalışma yeri ve yöntemi tesbit edilmiş ve gruplar alt komisyonlara ayrılmıştır. 30.1.1987 Oluşturulan beş ayrı komisyon Ocak ayı içerisinde İstanbul ve Ankara'da ay n ayrı toplanarak çalışmaları na başlamıştır. 8.2.1987 Komisyonlar yine ay n ay n toplanarak çalışmalarına devam etm iştir. 30.3.1987 Komisyonlar Mart ayı içerisinde ayrı ayn son olarak toplanmış ve genel değerlendirme toplantısına sunul mak üzere hazırlanan komisyon raporlarına son şeklini vermiştir. 20.4.1987 Sayın Bakanımızın başkanlığında genel bir değerlen dirme toplantısı yapılmış ve hazırlanan komisyon ra- - viii — porlan sözcüler tarafından okunm uştur. Oaha sonra Demir dışı Metaller komisyonunun gruplan kendi ko nularında hazırlamış olduklan raporların redaksiyon komitesi tarafından tek ve genel bir rapor haline dö nüştürülmesine karar verilerek bu komitenin üyeleri tespit edilmiştir. ■1.5; 1987 Redaksiyon komitesi Sanayi ve Ticaret Jakanüğın'da toplanarak çalışmalara başlamış ve hazırlanan rapor son şeklini almıştır. - ix Demir-Çelik ve Demir dışı metaller sanayi yönlendirme planı ile ilgili ola rak 12.12.1986 günü saat 10.00'da Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Konferans salonunda Sayın Bakanımızın Başkanlığında yapılan toplantıya katılan şahıslar ve temsil ettikleri kuruluşların listesi aşağıya çıkarılm ıştır. ADI VE SOYADI TEMSİL EDİLEN KURULUR 1 — Engin Örüç Devlet Planlama Teşkilatı 2 — Rasiın Gültekin Hazine ve Dış Ticarct Müsteşarlığı 3 — Derviş Öztürk Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı 4 — Servet Buyuran Tubitak, Marmara Araştırma Enstitüsü 5 — F uat tnnlakdere Ankara Üniversitesi 6 — Ergin Kısakürek İstanbul Teknik Üniversitesi 7 — Veli Aytekin İstanbul Teknik Üniversitesi 8 — Necdet Gökmen Maliye ve Gümrük Bakanlığı 9 — Münevver Kılıç kaya Maliye ve Gümrük Bakanlığı 10 — Ruşen Gezici Marmara Üniversitesi 11 — Ş akir Bor O.D.T.Ü. 1 2 — Şakir Bor O.D.T.Ü. 13 — Naci Sevinç O.D.T.Ü. 14 — Alpay Ankara O.D.T.Ü. 15 — Sabri Altıntaş Boğaziçi Üniversitesi 16 — Ali Durmaz Gazi Üniversitesi 17 — Kandenıir Çilingiroğlu Türkiye Odalar Birliği 18 — Ertuğrul Öztürk Milli Prodüktivite Merkezi 19 — Halil Erkan DESİYAB 20 — Yusuf Ziya Kayır Devlet Yatırım Bankası 21 — Ayşegül Kayman Karadeniz Bakır İşletmeleri 22 - Nergiz Ünlü İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi ADI VE SOYADI TEMSİL EDİLEN KURULUŞ 23 — Yıldırım öztürk Türkiye Demir Çelik işletmeleri 24 - Medet Ablak Türkiye Demir Çelik İşletmeleri 25 —Mustafa Taşkın Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları T.A.Ş. 26 — Haldun Uluğ Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları T.A.Ş. 27 —Latif Anbarh AsO Çelik San. ve Tic. A.Ş. 28 —Feyzuliah Efe M.K.E.K. 29 - Bekir Çelik M.K.E.K. 30 —Yavuz Yücel M.K.E.K. 31 —Hamdi Kargın M.K.E.K. 32 — Dr. özel İnanç Etibank 33 —Vedat Altınok Etibank 34 —Fehmi BağcıoğuHan Etibank 35 —Ahmet Bilgin Unver Etibank 36 — Resul Tatlı Sivas - Deçeko 37 —Mehmet Yantaç Sivas - Deçeko 38 — H.Falıri Has M.T.A. 39 — Hüsnü Baltacıoğlu Kümaş 40 — Sabri Akdemir Koç Holding A.Ş. 41 — Isınet İzgül Eges A.Ş. 42 — Metin Başaran Ferro Döküm San. Tic. A.Ş. 43 — Hüseyin Kıvılcım İzdaş 44 — Sadun Özdede Çelik San. A.Ş. 45 — Feham ettln Acarer İçdaş A.Ş. 46 — A yşe Al Rabak A.Ş. 47 — Burhan ik i zer Doğu Çelik San. A.Ş. 48 — Hami Kartay özel Sektör Demir Çelik Üreticileri Demeği ADI VE SOYADI TEMSİL EDİLEN KURULUŞ 49 —Cemal Yıldırım Özel Sektör Demir Çelik Üreticileri Demeği 50 — Nazım Çapraz Karabük Haddeciler Demeği Başkanı 51 — Hüdayi Demir Uygar Motor A.Ş. 52 — Ataman Dgaz Mctaş 53 — Gürol Beğen Metaş 54 — Yıldırım Turna Mctaş 55 — Necip Yüksel Borusan 56 — Müfit Şum nu Çelik Halat 57 — Mete Nakipoğlu Dök taş. Dökümcüler Demeği 58 - Mithat Ural Emaş A.Ş. 59 — Muharrem Al tun bağ Er boşan A.Ş. 60 — İbrahim Y ardım a Erbosan A.Ş. 61 — Pınar Aran Parsan A.Ş. 62 — Turhan Onur Parsan A.Ş. 63 — Ahmet Baysal İzsal Döküm San. A.Ş. 64 — Gürsel Yardımcı Sır Metal A.Ş. 65 — Hami t Gözaydın Ümran Spiral Kaynaklı Boru San.A.Ş. 66 — Abdullah Erkunt Erkunt San. A.Ş. 67 — Behçet Arkun Çolakoğlu Mctallurji A.Ş. 68 — Ersan Karagözlü Pınar Döküm San. Ve Tic. A.Ş. 69 — Şakir O ktar Ergün Kablo vc Bakır San. A.Ş. 70 — Nurettin Özde mir Kale Radyatör Kayalar Bakır 71 — H.Ahmet Alev Sarkuysan Elektro!ik San. Ve Tic. A.Ş. 72 — Uğur Şahin Böhler Kaynak Elekrotlan 73 — Memduh Üretmen Ark Çelik San. vc Tic. Ltd. Şti. 74 — C.Çetin Oğuz OERLlKON A.Ş. ADI VE SOYADI t e m s il e d i l e n k u r u l u ş 75 —Selim Razan OERLlKON A.Ş. 76 —Erdinç Talu Ergenekon Çelik San. ve Tic. A.Ş. 77 —Nevzat Kutlar Elba 78 —Şahin Törkaslan Yücel Boru 79 —Faruk Özertenı Yücel Boru 80 —Fikret İnce Ekinciler Demir Çelik San. A.Ş. 81 —Olgun Altıntaş Türk Demir Döküm Fab. A .Ş. 82 —Erdal Cingöz Bant Boru ve San. Tic. A .Ş. 83 —Recep Yazıcı Diler Demir Çelik 84 —Temel Kaya Kayalar Bakır Alaşımları A .Ş. 85 — Çetin Şaman Maktel Mak. ve Tel. Sân. A .Ş. A. ALÜMİNYUM SEKTÖRÜNÜN SANAYİDEKİ ÖNEMİ Alüminyum, bazı elementler ile birleşmiş olarak yer kabuğunun yakla şık 7c 8'iııi oluşturmaktadır. Günümüzde demir-çelik'teıı sonra en çok kullanılan metal alüminyunı'dur. Alüminyum bileşimlerinin, milattan önceleri dahi kullanıldığı birçok maddenin bileşimine girdiği bilinmek tedir. 1807 yılında laboratuar düzeyindeki çalışmalar ile alüminyum bilimsel olarak gündeme getirilmişse de, fabrika boyutlanda bir üretim konusu ol ması, alüminanın elektroliz yöntemi ile indirgenmesinin 1886 yılında Hail ve Hcroult tarafından gerçekleştirilmesi ile mümkün olmuştur. 1910'larda dünya alüminyum üretimi 17.000 ton civarında gerçekleşir ken 1984 yılında 15.9 milyon tona yükselmesi alüminyum sanayinin ge lişinim daha iyi ifade etmektedir. Alüminyum diğer metallere göre teminindeki kolaylık, hafiflik, korozyona karşı mukavemet, yüksek iletkenlik, sınırsız ömür, estetik v.s. gibi fiziksel ve kimyasal yönden büyük üstünlüklerinden ötürü birçok uygu lamalarda kullanım alanına sahip olduğundan değişik sanayi kollanmn gelişmesine katkıda bulunmuştur. Ayrıca, aliminyum tekrar ergitilerek yeniden kullanılabilmesi, kullanıl mış ürünlerden bu sayede yeni ürünler elde edilebilmesi ve bu şekilde ye niden kullanım için gerekli olan işlemlerde harcanan enerji miktarının birincil alüminyum için gereken enerjinin yüzde beşi olması, alüminyum kullanımını yaygınlaştırmıştı^ - 2 - Türkiye Alüminyum Sanayi oldukça yeni bir sanayi koludur. 1956 yıl larında küçük ve az sayıdaki atölyelerde 100 ton civarında alüminyum iş lenmekteydi. Dayanıklı tüketim mallarının üretiminin başlamasıyla bir likte alüminyum uç ürünlerine duyulan ihtiyaç artnuş; 1970'Ii yıllarda ise otomotiv sanayimdeki gelişme alüminyumun önemini daha da artırarak talebi hızlandırmıştır. Bu gelişmeler sonucu 1970 yılında kullanım 20.000 tona ulaşmıştır. Türkiye'de bütün boyutları ile alüminyum sektörünün kurulması 1974 yı lında başlamış, ETİBANK Seydişehir Alüminyum Tesisleri ilk kez yur dumuzda metal alüminyum üretmiştir. Yılda altmış bin ton kapasiteli Seydişehir Alüminyum Tesisleri 1985 yı lında 54.000 ton metal alüminyum üretmiş, fakat ülke ihtiyacım karşı lamadığı için 65.000 ton ham alüminyum ve alaşımları dış alım yoluyla sağlanmıştır. Bunun 30.000 tonu iç tüketim içindir. Alüminyum sektörü; üretilen ve ithal edilen külçe, döküm ve işleme ingotunu ve alaşımlarım, döküm, biçimlendirme, ekstrüzyon, haddeleme, çekme ve dövme işlemlerinden geçirerek mamul üreten; veya hurda alü minyumu ve külçelerini çeşitli döküm metodlan ile alüminyum ve işle me ingotlan haline getiren ve bunları nihai tüketime kadar işleyen tüm kuruluşları kapsamaktadır. Sektörün uğraşı konusu olan Alüminyum yan mamul ve mamullerinin değişik sınıflandırmalarına rastlanmaktadır. Üretim, gümrük, uluslararası ticaret ve alüminyumla ilgili kurunılann sistemlerinden kaynaklanan bu sınıflandırmalar, benzerliklerinin yanında farklı anlayıştan da beraberin de getirmektedir. Bu nedenle, önce alüminyum üretim ve teknolojisi -3 - esprisine göre düzenlenmiş, özet bir sınıflandırma benimsenmiştir. A) Döküm Mamulleri: a) Döküm iııgotu: Alaşımlı Külçe, Alaşımsız Külçe, E.C.Grade, T-Ingot. b) işleme İngotu: — Yuvarlak Ingot: Ekstrüzyon üretiminde kullanılır. — Yassı lııgot: Hadde mamulleri üretiminde kullanılır. c) Sürekli Döküm Levha (Filmaşm) ve çubuk. d) Granüle Alüminyum, e) Toz Alüminyum. B) Hadde Mamulleri: a) Sıcak Hadde (Levha Rulo): 6 mm. vc daha üst kalınlıkta b) Soğuk Hadde (Levha, Rulo. Şerit, Disk): 0.2 mm. - 6 mm. c) Folyo: 7-200 mikron. C) Ekstrüzyon Mamulleri: a) İçi Dolu Profiller, Çubuklar, b) İçi ıîoş Profiller, c) Alüminyum filmaşin vc teller D) Parça Döküm Mamulleri: a) Kum Döküm Mamülleri b) Kokil Döküm Mamulleri c) Pres Döküm Mamulleri E) Alüminyum İletken: -4 - ALÜMİNYUM VE ALAŞIMLARININ KULLANIM ALANLARI: Alüminyum rakip mallara göre teminindeki kolaylık, ucuzluk, hafiflik, yüksek iletkenlik, estetik, sınınız ömür vs. gibi fiziksel ve kimyasal yön den büyük üstünlüklerinden ötürü bir çok uygulamalarda kullanım ala nına sahiptir. A) inşaat Sektöründe: —Konut Yapımında —Konut Dışı Yapılarda —Karayollarında —Diğer Yapısal Kullanımlarda B) Kimya ve Gıda Sanayiinde: —Organik Bileşikler üretiminde —Plâstik ve sentetik fiber sanayiinde —K âğıt Sanayiinde —Gübre Sanayiinde —Patlayıcı Maddeler Üretiminde —Mineral Asit Üretiminde —Karbonat ve Kükürt Üretiminde —Saf Su ve Buhar Üretiminde —Elektrokimyasal Sanayiinde —Petrol Rafinerilerinde —Gıda, İlaç ve Meşrubat Sanayiinde —Atom Enerjisi Sanayiinde —Boya Maddesi ve Boya Üretiminde —Ambalaj Sanayiinde C) Ulaştırma Sektöründe: —Karayolu Taşıtlarında —Demiryolu Taşıtlarında —Denizyolu Taşıtlarında —Havayolu Taşıtlarında D) Elektrik ve Elektronik Sektöründe: —Tel ve Kablo Üretiminde —Enerji Dağıtımı Cihazlarında —Güç Üretim ve Düzeltme Araçlarında — Haberleşme ve Elektronik Cihazlarda —İç Dağıtım ve Aydınlatma Gereçlerinde E) Makina ve Ekipman İmalât Sektöründe: —Makina Yatakla.! imalinde —Pompa, Kompresör, Far vs. İmalinde —Endüstri Makinalan imalinde —Tannı Alet ve Makinalan imalinde —Iş Makinalan imalinde —Çeşitli Enstrümanların imâlinde —Isıtma, Havalandırma ve Soğutma Sistemlerinde —Malzeme Taşıma Ekipmanları imalinde —Maden ve Petrol Üretim Araçları İmalinde —Tekstil ve Matbaa Makinalan imalinde — Elektrik Sistemlerinde —Askeri Araç-Gereç ve Silahların Yapımında - 6 - F) Metal Sanayiinde, —Alaşım Metali —Çelik Deoksidasyonu —Alüminyum Kaplamalı Çelik —Aiütninyumlama —Alümiııotermik Reaksiyonlar G) Diğer Yerlerde Kullanım Alanları: —Dayanıklı Tüketim Mallarında —Muhtelif Ev Eşyalarında —Mutfak Eşyası Yapımında —Mobilya Yapımında —Dekorasyon Ürünlerinde —Takını ve El Aletleri Yapımında —Diğer Uygulamalarda GENEL DEĞERLENDİRME: I —Mevcut Durumumuz: Alüminyum ve alaşımları sektöründe, bugün Türkiye'de yaklaşık 350 civarında kuruluş bulunmaktadır. Ancak, toplam üretim kapasitesinin '/o 85 ile 7c 90'ının 10-12 kuruluşta toplandığı gözlenmektedir. 1986 yılı rakamları baz alınarak yapılan değerlendirmede, sektörde 70 milyar TL. sı dolayında ödenmiş sermaye bulunduğu tahmin edil mektedir. Tahsis edilmiş olan sermaye içinde, yabancı sermayenin pa yı % 1 civarındadır. - 7- Türkiye'de 1985 yılı itibariyle fiili alüminyum üretim kapasitesinin 132. 000 ton, tüketici talebinin 93.000 ton olduğu belirlenmiştir. Türkiye'nin tahmini kurulu kapasitesi ise 311.000 ton civarındadır. Bu rakamlardan hareketle 1985 yılı itibariyle genel ortalama kapasite kullanımının % 46 olduğu görülmektedir. Türkiye genelinde üretim kapasitesini, Etibank Seydişehir Alüminyum Tesislerinin yurt içi yıllık satışları ile, ithal edilen ham alüminyum mik tarı ve dönüşen hurda oluşturmaktadır. 1985 1986 Etibank Yurt içi Satışı (Ton ) 56.808 61.617 Ham Alüminyum İthalatı (Ton) 59.554 38.446 Hurda Dönüşümü (Ton) 16.000 18.000 132.362 118.063 Toplam Fiili Kapasite (Ton) Türkiye Alüminyum Sanayi'nin tahmini kurulu kapasitesi sektör bazında şöyledir: Kurulu Kapasite (Ton/Yıl) HAM ALÜMİNYUM —Birincil 60.000 — İkincil 15.000 YASSI MAMÜLLER — Levha 60.000 — Folyo 10.000 EKSTRÜZYON 87.000 İLETKEN 55.000 PARÇA DÖKÜM _40;0 0 0 _ _ TOPLAM 311.000 Toıı/Yıl Kuruluşlara Güre Kapasite ve Kul 1,..unları: Sektörün yaklaşık X 9 0 ' ını temsil eden 11 kuruluşun yıllar itibariyle kapasite, üretim ve kapasite kullanım oran Belirtildiği gibidir. ıg85 KAPASİTE Ton/Yı1 Ü R E T l M ^ K A P A S t T E ÜRETİM Ton Kullanım S Ton ' ıgQ6 KAPASİTE^ ÜRETİM KAPASİTE^ ÜREı IM Ku l l a n ı m ^ — t o n _ K u J_ [£ u_; -------- KURULUSUN A01 ÜRÜN TÜRÜ ETİ BANK Sıvı alüminyum 60.000 30.381 51 37.887 63 54.150 90 60.003 100 NASAŞ Levha Folyo(Çıplak+Ce3.) 32.000 14.000 19.168 8.363 60 63 16.748 9.331 52 67 17.534 12.310 55 38 21.630 11.900 68 05 RABAK Al.örgülü ve çelik özlü iletken 49.000 11.376 23 19.877 41 21.642 44 12.950 26 A l .Dökün/Hadde 35.000 5.477 16. 4.249 12 4.820 14 6.K.3 1U Ekstrüzyon 10.500 4.600 44 5.219 50 5.804 55 5.<«11 52 12 1.MJO 16 FENIŞ ALÜMİNYUM 3 A Sekonder Alümin. ARA Alüminyum Rad. Yüksek Basınç ELTEM BASINÇLI DOK. Yüksek Basınç Alçak Basınç Kok il CEVHEP. OÖKÜM ZATH. PRES CDOM Z/m BASItÇLI DÜKÜM Alüninyun Dökün Parça Döküm Yüksek Basınç TEKNİK ALÜMİNYUM Levha Disk Şerit ALÜMINYIM SANAYİCİ. tksmijyon üretimi 7.770 11.000 2.500 1.000 500 1.500 5.374 820 - 004 1.355 11 - 843 - 11 946 - 2.000 - 18 - 1.300 52 - 200 40 - • - 54 893 60 25 1.350 25 081 1.350 ---------- - - - 59 1.539 103 25 1.500 28 ” - 1.600 53 1.068 850 114 854 637 90 80 75 79 876 731 95 83 86 03 940 765 107 88 90 94 903 71«. 110 " 05 £V. 96 60.000 30.000 50 30.000 50 30.000 50 30.000 50 3.000 ■ - - - Kapasite vo üretimler kuruluşların kendi kapasite ve üretimlerini göstermektedir. Kuruluşlar arası alüminyum alımı. Türkiye genelinde mükerrer kapasite ve ürecimi sonucunu doğuracağından delerlerin toplanması doğru bilgi v e r m e y e c e k t i r . Qu nedenle, Türkiye genelinde kapasitenin bir önceki paragrafta açıklandığı şekilde hesaplanması daha doğru olacaktır. Yukarıda belirtilen II kur ul uşun toplam üretimleri üriin gruplarına göre aşağıda belirtilmiştir. 1906 19« 2 1904 1985 Sıvı Alüminyum (ET IBA/JK/Seyd işe/ı ir ) 30.231 37.007 54.150 Alüminyum Yassı Mamuller (Folyo h.ıriç (vırt).' ürinleri) (ETİ DANK/Şeydi şe/U r, NASAŞ. RABAK. TEKIIIK Al.) 32.G21 2e. 625 32.445 5.261 6.407 0.510 28.292 31.943 46.068 t. 7.003 Alüminyum Parça Düküm (Kok i 1. Kum, Pres) (Cevner Dükü m ve Diğer Parça Düküm Sektörü) 9.000 10.000 12.000 15.339 Alıminyım Ekstrüzyon Mamül 1eri (Profil) (ETIBANK/Seydişefıir ve FENtŞ) 5.47i 6.095 7.570 7.798 11.376 19.037 21.642 Alumınyum Folyo (Çıplak Folyo) (ETIBANK/Seydişehir. NASAŞ) Alüminyum Külçe Ingot (Birincil, (ETIBANK/Seydişelnr, 3 A) Alüminyum İletkenler İkincil Al.) 6«.Q O 3 37.51.3 7.1G9 12.950 * A l üm in yu m Sanayicileri D e r n e ğ i n d e n alınan bilgiye göre ETIBAIIK/Seydişehir ve FENtŞ'in de içinde bu lunduğu ekstrüzyon mamulü üreten il kuruluşun yıllık toplam üretimleri ya klaşık 30.000Ton/Yı 1 'dır. T Ü P K IY E 'n ın ALÜHIIİYUK V5 A'.'jKH.'VUi: MAKÛLLî^l I9£3 KOD AO 1 İTHALATI 196i KÛ S S KG 75 Ü1 H a m Al.Al. Dükün- 6 0 . 2 9 7 . 5 7 9 tü ve H u r c u . 7602 A l . İç: d o l u ç u b u k profil ve teller 7603 Al.Saç, le vh a. vb . 94 . 0 4 1 2 8 4. 07 1 302.524 8B1.542 7604 A l . ince y a o r a k l a r ve şeritler 49 8 . 7 9 6 1.930.010 76 5 . 46 9 3.348.152 74.322 82.731.082 .'68.. 5 2 2 . 2 2 2 110.420.619 269.807 108.593 41 9. 11 1 86.726 274.729 1<2.523 460.024 195.698 762.613 100.182 349.551 6.706 60.339 1. 9 7 8 26. 450 5.805 46.152 31.940 231.803 116 851 7.05 1 32.347 3.028 41.313 2.649 15.989 19 602 720 h a l a t l a r :1.818.416 ■16.782.763 1.473.136 1.890.391 475 4.584 760S A l . T o : v e Pul 1er 76 06 Al. Borular 76 0 7 Al. Boru taferr. 7608 Al.İnşaat 7609 A l . D e p o l a r ve dİ 9er kaplar 7610 Al. vb. 7611 Al. K a p l a r (Basınca dayanıklı) 7612 Al .T el l e r , 76 1 3 Al. Tel 1 e r , M e n s u c a t Önjj. Kafeılikler 7614 A l . Ytizii Geniş levna 7615 A l . Ev e ş y a s ı 76 1 6 Al. 76 A L Ü M İ N Y U M VE M A MU LLERI TOPLAMI ve aks. Fıçılar, kaplar kutular D i ğ e r eş y a 30 7 18 - - 1 . 476. 40 335 42 .3 76 324.267 968.182 2.241.023 174.449 985.219 .66,. 0 4 9 . 9 5 2 95.425.670 71 . 6 7 6 . 5 3 6 119.351.868 1986 19S5 ICG S . } (C 5a.S<.5-5l7 *8.**?.S55 287.778 I.14Ó.115 306.751 1.521.706 5I5.SE6 1.513.996 1.515.85* 5.121.6*0 6.024.598 1.9*1.177 7.97*.150 251.520 558.327 28*.*55 1.121.101 56.399 200.094 71.019 5 5 5. 62 5 9.840 63.280 31 M S 1 0 7. 3 1 9 14 . 1 3 0 64.049 Í1.50<i 50?.*6« 11 .4 50 27.387 62 2. 02 5 1.052.609 5.585.986 1.984.825 8.664 91.576 1.45 5 38.680 11.*30 1 0 7. 19 5 2.521.176 3.790.184 2. 5 0 0 11.91* 73.173 42 8 . 5 1 5 12.598 52 . 1 9 8 39.899 196.032 411.841 2 . 490. 8 93 65.743.543 89.745.309 St. 770 28 1 . 8 0 * 509-909 2.766.827 H . 1 1 0. 96 1 69.5*0.785 - 73.111.433 10 59.553.543 TiiwiYr-nm f,L(ıt:ı::nır. y; ^u.-i.’-'vu." ha; I9B 3 AT) I ko d 7601 İlam A). Al. vu M u r d a S KG Dükün- KG 1. 2 5 4 . 3 4 9 1.U21.E2B 31.520 5. 7 1 5 . 9 1 ü 12.700.002 11.118.567 tü 7602 A l . İçi d o l u ç u h u k p r of 11 vc t e l I c r 7603 Al.Saç, »b. 12. 7 1 3 . 1 6 1 21.423.513 10.606.600 7004 Al.İnce yapraklar »e j c r l l l c r 763. ¿03 1.750.019 3.376.019 7605 Al .Toz levha v c Pul Ur 7606 Al . B o r u l a r 76 0 7 Al .ü o r u t e f e r r . 7600 A l . Iıı$aat ve aks. 7609 A ) . D e p o l a r v * dl- 5er kaplar 76)0 Al.Fıçılar, Kutu 7612 7613 451 126.131 3.531 36.015 53.095 515. 464 3.254.000 3. 7 4 5 1. 4o0. 430 ö£ 106.404 236.161 106.747 (Basınca d a y a n ı k l ı ) 26.030 60.062 44.900 Al.teller, halatlar - - - - 1.571.924 2 .351.775 1.320 301.360 110.017 45.559.154 Z7 .246.895 Al .Kaplar Al.Tuller, Mensucat Örgü; kafesiIkler Al.Yüzü g e n i ; Levha 7614 7615 Al. Ev eşyası 7616 Al. D l O c r e ş y a 76 7B6 326.413 - lar vb. kaplar 7611 210 ALÜMİNYUM VE HAMUUERİN TOPLAMI _ - 490.142 807.030 22.634.545- 26 ra i ik ;;: ati O M __________ $ 7 1 . <37 íg iiíh l ) _________ 1 9 S 5 r. c t jb í __________ s <c * 750 <1.725 5.257.781 11.908.2li1 - - 24 .S ia.ó 2 5 U . 410.723 IO.OOB.578 Z I . 12:. <13 11.736.412 19.854.910 12.ii91.820 20.192.727 7 . 5 5 3 . -¡70 4 . 9 0 3 .5 4 1 1 1 . 2 6 1 . 7B 0 210.592 9.496.6*8 1.210 394 836 5.225 7.350 29 3 .7 0 6 62 3 . 418 27').980 7.8« 12.SB2 4 9.266 2 . ".OB 6 . 9 5 1 . 22b 3 47.506 1.966. 193 1.0 6 7 .9 4 5 2 .2 1 0 .9 9 7 34 3 .3 0 3 210.028 600.325 3 4 .1 0 2 15 106 m - % na 9.9 2 0 216.906 14 8 , 0 2 0 - 295.2 U 18 . U O 575.459 6. 4 1 5 9 2 0. 40 2 - 20 } . 1 9 } 690.7 41 - 320.099 25 5 . 8 5 9 525.1 52 836.398 «5.B 29 '55-89% 62 150 - 944 .2 23 743.042 1 . 6 4 6 .6 1 1 1.0 8 6 .7 9 8 461.« 9« 1 .317.547 5.51 9 .9 8 9 65^.586 2.655.965 1.566.96} 63 .0 3 2 .1 3 9 29. 40 8 .3 5 7 62.701.914 2 l i. 7 8 7 .9 2 7 *.8.795.922 -12- Dünyadaki Durum: a) Gelişmiş Ülkelerde; Dünya alüminyum piyasası, yirmi yıldan daha fazla bir süreden beri altı şirket tarafından yönlendirilmektedir. Bunlardan üç tanesi; Alcoa, Kaiser ve Reynolds ABD’de, Alcan Kanada'da, Alusuisse İsviçre'de ve Pechiney de Fransa'da kurulmuştur. Görüldüğü gibi bu şirketler dünyanın en ge lişmiş ülkelerinde yer almakta ve batı dünyasındaki alümina kapasitesi nin % 68'ini ellerinde tutmaktadırlar. Batı dünyasındaki birincil alüminyum kapasitesinin ise % 50'si bu altı şir ketin elindedir. Altı büyüğün karşısında dünyadaki yüz kadar firma geri kalan kapasiteyi paylaşmaktadır. Dünya alüminyum piyasası özel sektörün elinde olmasına rağmen hükü metlerin ağırlığı da önemlidir. Özellikle Avrupa'da özel sektörde hükü metinde payı vardır. Düşük iş gücü yoğunluğu olmasına rağmen alümin yum endüstrisi genellikle en büyük hatta bazı özel bölgelerde en önemli istihdam kaynağıdır. Hükümetlerde enerji politikasıyla enerji fiyatları ko nusunda etkili olarak alüminyum sektöründe önemli rol oynamaktadır lar. En avantajlı işletmeler endüstrileşmiş OECD ülkelerinde, en az avantajlı işletmeler ise 3. Dünya ülkelerinde yer alır. Sanayileşmiş ülkeler arasında, dünya tüketimin % 40'ına yakın bir ora nım tüketen ABD, birinci durumdadır. Bunu % 14 ile Japonya izlemekte dir. Sırayla B.Almaııya, Fransa, İtalya ve İngiltere 3., 4.. 5. ve 6. sırada yer alan tüketici ülkelerdir. - 13 Alüminyum, ABD’dc en çok paketleme endüstrisinde Avrupa'da taşıma cılıkta, Japonya'da inşaat sektöründe kullanılmaktadır. b) Gelişmekte olan Ülkelerde; Geüşmette olan ülkelerde, sanayileşme çabası ile bağımlı olarak alümin yum talebi belirgin bir biçimde artmaktadır. Çünkü son yıllarda alümin yum çeşitli uygulamalarda demir, çelik, bakır, tahta ve plâstik ile reka bet etmektedir. Örneğin: yüksek gerilim hatlarında bakırın, inşaatlarda tahtanın, meşrubat kutularında tenekenin, otomobil endüstrisinde çe liğin yerini alüminyum alnuştır. Hindistan, Brezilya, Bahreyn gibi ülkelerde tanınmış şirketlerin serma yedar veya ortak olduğu yeni şirketler kurulmaktadır. Alüminyum endüstrisinin yerleşimi konusunda elektrik fiyatları ve temin kolaylığında önemli bir rol oynar, Bu yüzden Kanada, Norveç, İzlanda ve Yeni Zelanda gibi düşük maliyetli hidroelektrik santrallerinin kurulabi leceği yerlerde veya Avustralya gibi kömür rezervlerinin fazla olduğu yer lerde yeni tesisler kurulmaktadır. 1986 YILI DÜNYA ALÜMİNYUM SEKTÖRÜNE GENEL BAKIŞ: 1986 yılının ilk döneminde alüminyum fiyatları son iki yılın en yüksek değerine ulaşmıştır. Dönemin başında gözlenen bu yükselişin başlıca ne deni hammadde teminindeki zorluk ve gecikmedir. LME fiyatları Mart ayının 3. haftasında 54.4 £ / Pound'a yükselmiştir. Dönemin genelinde ise fiyat ı 800/toıı civarında kalmış, dönem sonuna doğru petrol fiyat larındaki düşüşe paralel olarak alüminyum fiyatları da düşmüştür. -14Uluslararası Birincil Alüminyum Enstitüsü (IPAI)'ne ait birincil alümin yum stok miktarı 1983 yılı Kasım ayından bu yana ilk olarak bu dönem de iki milyon ton'un altına düşmüştür. Daha çarpıcı bir düşüş LME stok larında görülmüş, 1985 yılı Aralık ayında 223.000 ton'a ulaşan stok mik tarı 161.125 ton'a düşmüştür. Stoklardaki bu düşüşlerin başlıca nedeni, dünyanın en büyük üreticilerinden Alcoa ve Reynolds’da Mayıs ayında bite cek olan iş anlaşmaları sonucundaki olması muhtemel grev söylentile ridir. 1986 yılının ilk dönemi yine görev ihtimali nedeniyle siparişlerin en yo ğun olduğu dönemdir. Mart ayındaki sipariş artışı önceki yıla oranla % 47 dolayındadır. 1986 yılı ikinci döneminde, bilhassa Haziran ayında Alcoa'daki greve ve stoklardaki düşüşe rağmen LME Alüminyum fiyatları beklenilen oran da güçlü olmadı. Tüccar primleri ve talepleri oldukça düşük seyretti. Durgunluğun üç ana nedeni: 1 — ABD tüketicilerin grev beklentisi nedeni ile büyük miktarlarda stok yapmış olmaları. 2 — Tüketicilerin meydana gelen "Gerileınc'den ötürü bağlantılarında çok özenli olmaları. 3 — ABD grevinin sonuçlarının tüketicileri mümkün olduğunca tedbirli olmaya itecek kadar belirsiz olması Alcoa grevinin başlamasından hemen sonra yükselen LME fiyatları Ha ziran ayı sonuna doğru düşmüştür. Tüketicilerin yeterincc stok yapmış - 15 - olması ve Reynolds ile Alcan'm üretimi sürdürmeleri grevin fazla önem senmemesine neden olmuştur. ABD kapasitesinin % 27'sini oluşturan Alcoa, grevinin ikinci haftasında 110.000 ton/yıl kapasiteli Vancouver/Waslıington dökümhanesini kapat mış fakat inğot pazarını pek etkilememiştir. Yılın bu dönem inde Kaiser Alüminyum 14.3 Milyon $ net zarar rapor etmiştir. Birinci] alüminyum fiyatları III. Dönem içinde genelde yüksek düzeyde olmuş, fakat dönem sonuna doğru düşüş gözlenmiştir. Dönem başında 56 i I pound'a kadar yükselen fiyatlar Ekim ortalarında 54 ^/pound'a düşmüştür, düşüşün sebebi, yüksek maliyetli ergitme tesislerinin kapan ması, elektrik, işçilik ve alumina maliyetlerinin düşmesi sonucu metal tesislerinin ortalama ve marjinal maliyetlerin düşmesidir. Avrupa piyasası ise bu dönemde pound başına 5.4 c pirim den ötürü Gü ney Amerika metaline yönelmiştir. ABD ve Japonya'nın 2.4 £ lik indi rimi büyük oranda bir ek talep yaratmamıştır. LMB fiyatları ise hem do lar hem de sterlin olarak artmıştır. Temmuz ayında 50.1 4 /pound olan fiyat Eylül ayında 55.5 i / Pound'a yükselmiş, Ekim ortalarında ise tek rar 52.5 4 /pound'a düşmüştür. Nisan ayındaki son altı yılın en düşük değerinden sonra Ağustos ayında stok miktarı Uluslararası Birincil Alüminyum Enstitüsü'ne (IPAI) bağlı firmalarda 244 bin ton artmıştır. LME stoklan ise yaz boyunca sabit kalmış, fakat Ekim ayında 123 biıı ton'a düşmüştür. IPAL stoklarındaki artışa paralel olarak Batı Alüminyum dünyasındaki arz/talep dengesi dc düşmektedir. ABD ve Japon üreticileri bu düşüşü kaücı görmemektedir ler. Zira otomobil ve eşya üreticileri gelecekteki satışlarından umutlu - 16 - durlar. Buna rağmen grevlerden sonra arz/talep dengesinin yeniden iste nilen noktaya gelmesi uzun zaman alacaktır. Son aylarda Batı dünyasının alüminyum üretimi belirli bir stabiliteye nııştır. Ağustos ayındaki grevler sonucunda ABD üretimi ayda 50 bin ton düşmüştür. Bitmesi muhtemel grevler ile Kanada ve Latin Amerika'da açılacak yeni tesislerle üretimin artacağı tahmin edilmektedir. Üçüncü üç aylık dönemde hadde ürün piyasası da durgun bir dönem ge çirmiştir. Kısa dönemde de ümit verici bir görünüm vermemektedir. ABD de hadde ürün piyasasını grev nedeniyle tüketici ve dağıtıcılarda oluşan aşın stoklan olumsuz etkilerken, Alcoa ve Reynolds’un sendikal anlaş maya varmaları bu olumsuzluğu körüklemiştir. Avrupa pazannda etkile yen bu durum levha fiyatlarını baskı altına almıştır. ABD fiyatlannı etkileyen bir başka faktör de hadde ürünlerine olan tale bin düşmesi oldu. Avrupa'da ise işlem fiyatlan her yerden daha yüksek oldu ve Avrupa, birincil alüminyum için en güçlü pazar olmaya devam etti. D ört büyük Avrupa ülkesinin ilk dokuz aylık talep artışı % 3.6 ol du. Ekim ayında ABD ve Avrupa fiyatlannda engellenemeyen düşüşler dolar'ııı güçsüzlüğü ile açıklandı. IPAI stoklarındaki değişimden LME fiyatları fazla etkilenmedi. Dolar'ııı Avrupa para birimleri karşısındaki değer kaybı, Avrupa üretici fiyatlarının 3. üç aya göre 5-15 DM/100 kg.lık düşüşler göstermesine yol açtı. 1986 Avrupa üretici fiyatlanmn 1985 yılı ile kıyaslanması: Ortalama Fiyat (DM/100 kg) 1. Döneni 2. Dönem 3. Dönem 4. Döneni 285 305 293 273 % Değişim (1985-1986) - 2 3 .6 - 2 0 .4 - 17.0 - 16.0 B :i ULr.ELERlli 1925 Y I L I N D A B İ R İ N C İ L ALÜMİNYUM ÜRETİMLERİ VE B O K S İ T C E l'HiRI REZERVLERİ Birin:ll Altınluyım bol:Sİ t FiiZorvl (Ton) i m i m i (ton) İ1..CE A::D 3.500.000 40.000.000 A v l M ııri 1 y ¿ 1.000.000 4.572.000.000 « V. Zil anı;,: 7<2.000 Yok li.rvı-ı; 728.000 Yo k crc-: 1 1ya 4 5 5 . 0 0 0 ( 1 3 3 4 yı 11 )3.072.000.000 Ei t ı Aln.arıya H o r t e:i ııll.ı lorl Yu k 352.000 410.000.000 300.000 Y u y o ı U v y a H ı n d : s'.an Ingiltere Yok 369.500 ! ijjûiıyj ü;;rj 276. i 1 : 1 ¿rıda 4 5 3 ( l‘J U 4 yı 11 ) 1.000.000.000 275.000 Yok Me l 1 jııda 2 4 7 . 0 0 0 ( 1 3 0 « yılı) Yok 1 1d 1yi 2 3 0 . 0 0 0 - J a p o n y a 226.0 0 0 Yo k A r j «n t in 135.000 Yok Y u n a n ı starı 123.500 6 0 0 .0 0 0 . 0 0 0 A v u s t u r y a 9 5 . 0 0 0 Yok 1 sve; 6 3 . 0 0 0 Yok 1 s v i ç r e 73.500 T ü r k iy e 5 3 . 0 0 0 Yo k 6 0 .0 0 0 . 0 0 0 AlÜM IIIVUH - YAP.IHAHÛL Ü K E T IH IE R I 1985 Yılının I OS< r 1 1 1 r.d 1934 Yılı « 1 « T/o.. n» m ÜII'.E DelçlU ü .A 1ır.anya (Un m,iri. a 1985 Yılı m! I f 4 Tfoır nı 269.206 7.? 273.659 7.2 1.145.540 30.6 1.156.217 30.6 Mukaytsesi I ; * i » 1.7 4 0.9 17.353 0.5 16.150 0.5 ♦ 4,6 £58.457 15,0 Sİ0.B43 14.6 - '.4 In gi 1 t e r e 371.801 10.0 371.820 9.8 İtalya 461.300 12.4 482. 9 0 0 12.8 Fransa llol U n d a Yundiıl s t a n A U - T o d I amı T İniandlya ♦ 0 ♦ 4.7 116.037 3,1 118.317 3. 1 < 2.0 95.100 2,6 95.420 2.5 1 3.034.794 81,6 3.067.326 22.312 0,6 23.344 0.6 ♦ - 5.7 31, 1 0,3 .1,1 4, 6 Norveç 134.768 3. 6 127.045 3.4 Avusturya 114.523 3.1 117.9)6 3. 1 ♦ 3.0 89.133 2.4 92.057 2.4 t 3.3 1svlçre 140.196 3.8 154.773 4.1 «10.4 1sp an ya 181.050 4. 9 201.738 5.3 ♦ 1,4 * 1, 8 İs v e ç Datı A v r u p a Genel Toplamı (önceki 3.716.776 10 0 3.784.199 100 (3.716.776 (3.758.286 Yıl) linin T i p l e r i Yassı ÇuOul;, Te l. Ürünler 2.128.746 57.3 2.138.933 56.5 ♦ 0.5 Profil 1.173.560 31.6 1.211.263 32,0 ♦ 3.2 391.802 10.5 ♦ 4,0 0.6 407.592 26.417 10,8 22.668 0,7 .16,5 Örgülü D ö v m e Oüt.iim Tel 19b4 YILI AET ve DİĞER ÖNEMLİ ÜLKELERDE ALÜMİNYUM VE MAMULLERİ ÜRETİMİ ÜLKELER öirinci1 Al .Kapasitesi Birincil A).üret imi İkincil Al.üret imi Birincil ve İkincil AJi/njnyiJTî Tüketimi 2 302.7 269.1 10.1 13 32.5 17.4 4.0 Yan İşlermiş A!.ürünleri üretim i Alınunyun irJiiır. üretimi Alür.inyuı Fol VC- brV. AET £=! ç ıkâ/Lu/.emburg Dan ima rka - - Fransa 324 341.5 168.6 722.2 585.9 172.2 B. A)(Tıtinyd 603 777.2 442.2 1637.3 1145.5 238.9 İta 1yâ 253 230.2 283.3 797 461.3 Ingi]tere 287 287.9 143.9 497.3 370.1 77.5 Hol landa 265 247.3 59.9 165.1 • 116.1 11.4 1Spönya 382 380.8 40.6 232.1 181.1 Yunanı starı 150 137 - 283 .‘54 2c. 6 42 156.9 59.2 39 28.3 100.6 95.1 3.1 6284.0 4958.5 830.5 386.8 2493.0 1760.2 725 108.7 153.4 114.5 18.8 34.5 22.3 2.4 10.6 DİĞER ADD 4099.0 Japonya 286.7 Avusturya G5 F inlandiya - 95.8 - 21.6 17.1 Norveç 763 760.8 2.2 129.1 134.8 13.5 1sveç 83 82.9 30.0 118.1 89.1 26.5 14.6 jsvıçre Yugoslavya DÜNYA TOPLAMI » 82 79.2 23.1 154.0 140.2 337 265.5 34.1 193.7 164. 15895.2 !'T > HK) t <ji<ıi lSt; verilmiştir. * 21179.3 . 22 16.7 - 17.1 - 28.1 10.5 -19- 1905 YILI İTİBARİYLE DİĞER ÜLKELERDE KİŞİ GAŞINA ALÛMlflYUM TÜKETİMİ A.3 . D. 27.5 0.ALMANYA 23.fl NORVEÇ 21.5 İSVEÇ 19.5 İSVİÇRE 19.1 JAPONYA 18.0 İTALYA 14.5 AVUSTURYA 13.9 FİNLANDİYA 12.6 FRANSA 12.3 HOLLANDA 11.4 İNGİLTERE 10.5 BELÇİKA 9.5 İSPANYA 6.0 TAYLAN 5.71 YUNANİSTAN 5.4 G. A F R İ K A C’ JKJflJRİ YET S 4.0 VENEZÜELLA 2.26 BREZ İL YA 2.2 A R JANTİN 2.0 TÜRKİYE 1.69 M E KS İK A 1.58 İRAN 1.4 198-1 r i l l A E T v e OlfiEft Ö N E M L İ Ü L K E L E R İ N A L Ü M İ N Y U M V£ Ü R Ü N L E R İ İTHALAT VC A l üm in yu m ve Alaşımları __________ İ T H A L A T I _____________ AET B e İç llia/Lül: s e m b u r g Danimarka 240.1 - Oiöer Avrupa 44.3 147.4 94.4 B.Almanya 180.1 341.6 İtalya 199.8 39.0 Ho l l a n d a 38.7 59.6 İngiltere 27. 1 132. 4 İspanya - - Kanada 7.3 -1 . b .'d . Japonya Avusturya F iniandiya Norveç İsveç 51 15.5- 15.9 5.2 11.B tonun -1 7.6 172.1 ıltınd.ı y a p ı l a n İhracat AET 9. 1 DlOar AvrvtM ABD 113.4 211 12.3 258.1 43 . 6 88.2 177.7 74.7 31.6 50.6 63.2 ve AET AET Diğer Avrx-î AED Tool . 25 7 3 6.1 5 74.1 168.8 20.1 33 1 58.0 10.4 9.1 2 6.3 146.4 125.0 20.1 - 152.7 150.2 22.4 22 .4 5S5 9 58.2 7.3 294.2 190.0 53.9 2.3 269 254 . 103.6 16.7. <37 8 -6 2.1 12.1 8.5 2.9 11 .1 -4 . 2 _ 612.5 . - 32.2 279 127.6 232.2 - 106.3 - 94 10.2 1.7 95.5 76.2 2.5 -2 92 147.7 40.5 11.8 209.1 55.5 45.3 259.6 104.8 1.4 - 20.0 26. 4 2.9 .3 13 .6 9.3 638.7 32.4 0.2 2 22.1 - 1. 2 i t h a l â t l a r ü l k e l e r e uflre d a f l ı l ı I m a y ı p - 133.5 36.7 - - .9 01.4 - - 034.2 2.3 20 7 74.5 20.4 47.6 tODİ . 20.6 23 32.3 ABD 36.6 . 519.7 Oiğer Avnjoa Varı İşlermiş A l ü n i m u n İHRACATI ____ 67.4 1347.8 207 Topl. Yarı Işltnııiş Allmin/un ____________ İ T H A L A T I ___________ . 9.7 86.2 8.2 I (0.3 1.1 10.5 27 42.3 34.7 722.8 133 6.4 20.5 365 291.8 45 I. B A l ü m i n y u m v» A l a ş ı m l a r ı ______________ İ H R A C A T 29.2 24.5 42.2 G. 4 1s v i ç r e * 37.9 Topl. 311 - fransa a ABD İHRACATI 4.9 - - 7.7 - - 185.2 -1 - 75 . 2 . 45 3 31 5.1 - 209 8 - - 204 11.6 2.5 371 44.6 - 36.5 28.9 9.3 -1 42.7 41.2 24 41.3 42. 1 23.4 3.9 7ü. 4 14.5 53.9 36.1 10.2 -3 46.6 33.3 toplamda gösterilmiştir. 95 8 3.8 - 13.6 - 16 4 3 . i.3 - 33 9 60 8 4 72 2 2 6 14.5 63 1 7.3 1. 3 33 4 9. 6 7.5 57 YENİ YATIRIM VE PROJELER. * Babcock International şirketinin İtalya bölümü. Hindistan'da Haydarabat'da bir alüminyum hadde tesisi ve folyo değerlendirme tesisi kuracak tır. Tesis 1987 sonunda üretime geçecektir. Kapasite, ambalajda kulla nılacak 3000 ton/yıl'lık alüminyum folyodur. * National luxemburg Alüminyum Şirketi, ek bir sürekli döküm lıattı kurarak, alüminyum levha ve folyo kapasitesinin "r 50 arttırm ıştır. * Pechiney aerusol kutusu üretimine geçmiştir. Yılda 30 milyon olan kapasite, 1987 sonuna doğru iki misline çıkacaktır. * Reynolds Brezilya, Minçs Gerais de kuracağı 55 milyon S'lık kutu te sisi için son onayı beklemektedir. Tesis 19S7 \ıknda tamamlanacaktır. Kapasite 700 milyon kutu olacaktır ve levhalar Brezilya'daki Alcan’daıı sağlanacaktır. * Garmco, Bahreyn'de 198S yılında 600 ton/yıl kapasiteli folyo tesisi kuracaktır. * The Prodeslıva Ind. Co. Hindistan'da yılda 500 ton süper saf folyo kapasiteli bir tesis kuracaktır. * Barmet Industries, Ulrichvill'de saatte 60.000 libre kapasitelik bir sü rekli döküm tesisi kurarak, büyüme programı uygulayacaktır. Tesiste döv me, gerdirme ve kesme makinaları da bulunacaktır. * 1985'de Japonya'dan sevk edilen haddelenmiş alüminyum ürünlerinin miktarı 3.2 artarak 7S4.223 tona ulaşmıştır. -22- * Alüminyum folyo üretimi 1984 değerini % 2,5 aşarak 111.431 toıı ol muştur. * Commonvealth Aluminium Company, Levvisport, Kentucky hadde te sislerine (kapasitesi 204.000 ton/yıl) 20 Milyon dolarlık yatırım yaparak ürünlerinin kalitesini yükseltmiştir. Advanced Aluminiunı. Prod. Incorp. Hindistan'da yılda 45.300 ton ka pasiteli hadde tesisleri kurmuştur. * VAYV, Batı Almanya'da 260 milyon marklık bir Udnci folyo hadde te sisi kurmalı plânlamaktadır. Tesis 1987 yılında üretime başlıyacak ve folyo üretimini yılda 50.000 tondan 90.000 tona çıkaracaktır. Folyo kalınlığı 6-60 mieron arasında olacaktır. Bu arada şirket döküm ve soğuk hadde tesislerini genişletecek 140 mil yon marklık bir yatınm yapmaktadır. * İngiliz Alcan şirketi Galler'deki Rogerstone hadde tesislerine 10 mil yon sterlinlik bir yatınm programı uygulayacaktır. Bu yatınm sayesinde Alcan'ııı kablo üretimi ac 40 artacak ve maliyetleri yılda 6 milyon ster lin düşeccktir. (1985 FRP Monitor Nov) Böylecc Alcan bu yatınm doğrultusunda 1250 kişilik bir gücünü iki yıl içinde 200 azaltabilecektir. Yeni Yatırım ve Projelerin Devamı — VAVV firmasının Batı Almanya, Hannover'de bilinen tesisine 32 milyon DM tutarında yeni bir ekstrüzyon presi ve ısıl işlem tesisi kurulacaktır. Tesis, sert alüminyum alaşımları ekstrüzyon ürünleri üretecektir. — Kaiser Aluminum firması, Newark, Olıia. USA'da bulunan eksfriizyon tesisine yeni bir germe ünitesi kurm uştur. 8u sayede. AA 6061, 2024 ve 7075 alaşımlarından yapılan ekstrüzyon ürünleri T51 kalitesine getirile cektir. Ayrıca, aynı tesise, 6600 Ton kuvvetinde bir indirekt ekstrüzyon presi kurulmuştur. Bazı ülkelerde Birincil Alüminyum Üretim Maliyetleri (Faiz ve amor tisman harici) - 1986 Avustralya 38 cts/lb . Brezilya 41 cts/lb. Canada 39 cts/lb. Fransa 50 cts/lb. B.AInıanya 46 cts/lb . Norveç 44 cts/lb. USA 52 cts/lb. C SEKTÖRÜN SANAYİ SORUNLARI 1. YATIRIM VE TEŞVİK Önceki bölümlerde de belirtildiği gibi ülkemizin tek birincil alüminyum üreticisi olan Etibank Seydişehir Alüminyum tesislerinin mevcut kapasi tesi ihtiyacın ancak yarısını karşılayabilmekte ve zorunlu olarak ham alüminyum ithaline gidilmektedir. Alüminyum hammaddesinin ithali: ödenen nakliye, gümrük vergisi ımıa- -24fiyetine rağmen CİF değeri özerinden % 12 oranında ektra ithalât gider leri ve zorunlu olarak büyük partiler halindeki alunlann getirdiği finans man girdileri ile firmaların üretim giderlerini yükseltmekte, bilhassa ihracata dönük öretini yapan firmaların dış piyasadaki rekabetini imkân sız kılmaktadır. Seydişehir Alüminyum Tesislerinin mevcut kapasitesinin artırılması tevsii suretiyle mümkün görülmektedir. Bu nedenle bu projenin en kısa zamanda uygulamaya konularak kapasite artışının gerçekleştirilmesi, iç piyasa talebini karşılayacak ve dünya fiyatlarında alüminyum hammad desi sağlama olanağı verecektir. Alüminyum mamul ve yan-mamul üretiminde tesislerin kurulu kapasitesi ülke ihtiyacının oldukça üzerinde olduğundan yeni yatırımların teşvik edilmesi yerine, talebin artması durumunda daha az yatırım maliyetiyle gerçekleşebilecek mevcut kurulu tesislerin tevsii ve modernizasyonu teşvik edilmelidir. Etibank Genel Müdürlüğü ile Amerikan Bechtel fir ması arasında Ocak/1987'de imzalanan sözleşme ile Seydişehir Alümin yum Tesilerinde modernizasyon çalışmaları başlatılmıştır. Mevcut tesislerin modernleştirilmesi veya yeni yatırımlar için ithal edi len makinalarda % 3 0 4 0 arası indirimi ve % 100 gümrük muafiyeti uy gulamasına devam edilmelidir. Ekstrüzyon sektöründe özellikle savunma sanayi ve makina imalat sanayi ihtiyacı olan sert alüminyum alaşımlarından ekstrüzyon ürünleri üretecek olan tesislerin yatırımı teşvik edilmelidir. Bunun yaraşıra Al Mg Si 0,5 ve benzeri yumuşak alaşımlardan profil üreten tesislerin daha önce de be lirtildiği gibi atıl kapasitesi vardır. -25 - Yerli alüminyum külçe kullanılarak, bazı fonksiyonel parçalar istenilen metahnjik özellikleri nedeniyle dökülememcktedir. Bu konuda gerekli teknolojik yenilikleri yapıp Etibank'ın piyasa talebine mataluıjik yönden daha kaliteli külçe üretmesi ve hatta kaliteli imalatın temel girdisi üstün vasıflı külçe kullanımı konusunda piyasayı yönlendirmesi gerekir. Ayrıca. Etibank’ın yuvarlak ingot döküm kalitesinin ve kapasitesinin yükseltil mesi alüminyum sektörü ve ülke ekonomisi için faydalı olacaktır. Genekle alüminyum endüstrisi eneıjiyi çok yoğun kullanan bir endüst ridir. Batı ülkeleri alüminyum sanayiinde kullanılan elektrik enerjisi devlet tarafından sübvanse edildiği halde Türkiye'de yalnızca Seydişehir Alüminyum Testten bu sübvansiyondan yararlanmaktadır. Denıir-Çelik Endüstrisinde olduğu gibi alüminyum sektörünün bilhassa ihracata yöne lik üre tini yapan kesiminde, elektrik enerjisine sübvanse uygulanmalıdır. Dünyanın üçüncü büyük alüminyum üreticisi olan Reynolds'da elektrik eneıjisinin maliyet içindeki payı birincil alüminyumda % 26.75, hadde ürünlerinde % 2 dolayında iken Türkiye'de bu oranlar % 46 ve % 8 'dir. Ayrıca Türkiye'de kredi faizlerinin yüksekliği, özel sektörü finansman kaynaklarının kullanımı konusunda fevkalade zorlamaktadır. Finansman maliyetlerinin toplam maliyetteki oranı kamu kesiminde 7o 2-3 iken, özel sektörde % 15'e ulaşmaktadır. II. İTHALAT VE İHRACAT Alüminyum külçe haricinde katkı malzemeleri (magnezyum ve silisyum hariç) işletm e malzemeleri, yedek parça ve diğer direkt ve eııdirekt mal zemelerden, 7c 10-%40 arası gümrük vergisi alınmakta ve bunlann ithal -26- maliyetleri enısal üretim yapan dış firmalara nazaran oldukça yükselmek tedir. Birincil alüminyum ithalâtının gümrük vergisinden muaf olması nedeniy le, liberasyon karşısında etkilenmesi söz konusu değildir. Hadde, ekstrüzyon ve iletken mamulleri üreten sektörler teknolojik ola rak ve kalite açısından liberasyona ayak uydurabilecek durumdadır lar. Döküm sektörü de "emek yoğun" özelliği ile rekabet edebilecek güç tedir. Ülkemizde alüminyum sektörü, en genç sanayi sektörüdür. Gelişmiş Av rupa ülkelerinde çok daha olgun durumda olan alüminyum sektörü, do laylı ve dolaysız yöntemlerle devlet tarafından korunmaktadır. Türkiye' nin en genç sektörü olan alüminyum sektörünün, rakip ülkelerle rekabet edebilmesi açısından devlet tarafından korunması gereküdir. Türkiye’de üretilen profil, iletken, levha, kablo folyosu, pilfer proof, boru ve çıplak folyo vb. ürünlerin yurtdışından ithalatında koruma şuurları çok düşük tür. Bu mamuller ya sıfır gümrükle getirtilmekte, ya da % 10 gümrük ver gisine tabi tutulmaktadır. ıiu mamullerin hiç birinden fon alınmamakta dır. Ambalaj sanayinde, folyonun yanısıra kullanılan, maddi değeri folyoya nazaran oldukça düşük olan diğer bazı malzemelerin ithalâtından 500 $ fon alınırken, 7 mikron ve altındaki folyo sıfır gümrükle ve fonsuz, 7 mikronun üstündeki ç. folyo ise % 10 gümrükle ve fonsuz olarak ithal edi lebilmektedir. Bu mamullerin ithalâtının izae bağlı oluşu sektörü bir miktar korumakta dır. Bıınun devam etmesi ve alınan gümrük vergisi oranlarının artırılması, zaten kuruhı tesisleri ile ülke ihtiyacının çok üzerinde üretim imkânı olan sektörün daha verimli çalışmasını sağlayacaktır. Kurulu kapasitenin Türkiye talebinin çok üzerinde olduğu ülkemizde bü yük ve entegre kuruluşlar hem kapasitelerini doldurmak açısından, lıcm de yurt ekonomisine döviz girdisi sağlamak amacıyla ihracata yönelme durumundadırlar. Öte yandan sektördeki önemli yardımcı maddeler ve işletme malzeme leri ile destek elemanlarının teminindeki dışa bağımlıhk söz konusudur. Bu malzemelerden alınan yüksek gümrük vergisi oranlan, özellikle ihra catta, sektörü olumsuz yönde etkilemekte, maliyetleri yükselterek, dış piyasa ile rekabet imkânlarını azaltmaktadır. 3 Aralık 19S6 ve 19300 sayılı resmi gazetede yer alan tebliği uyarınca alüminyum yarı nu m u l ve mamullerine, levha için, 90 USD/Lon ve çıp lak folyo için 140 USD/ton Destekleme ve Fiyat İstikrar fonundan öde me yapılacağı, ancak 3. maddedeye göre bu ürünlerin İhracatı Teşvik bel gesi kapsamında ithal ediieıı girdilerine isabet eden bölüme ödeme yapıl mayacağı belirtilmektedir. Büyük ihracat potansiyeli olan kuruluşlar ve almış olduğu rc 40 veya ("c 50’lik ihracat Teşvik Belgeleriyle ithal girdilerinin ancak bıı bölümünü teşvikli getirebilmektedir. Dolayısı ile gümrük vergisinden muaf olarak ithal edilen fakat teşviksiz gelmesi durumunda CİF değeri üzerinden r 8.5 kadar maliyeti artan alüminyum hammaddesi (küIçc-İııgot) ile teş vik sınırı aşılmaktadır, riaibuki bu tür kuruluşlar, Seydişehir Alüminyum -28- Tcsislcri üretiminin Türkiye ihtiyacım karşılayamaması zorunluluğundan hammadde ithaline gitmektedir. Bu nedenle; Otomotiv sanayii ürünlerine uygulanan ve tebliğdeki 4. mad dede belirtildiği gibi İhracatı Teşvik Belgesi kapsamında % 4 0 'a kadar Gümrük Muafiyeti ithal hakkı kullanılması durumunda levha ve çıplak folyo için öngörülen 90 USD/ton ve 140 USD/ton değerindeki ödeme lerin kesintisiz olarak yapılması gerekmektedir. Alüminyum sektörü ürünlerinin bu madde çerçevesinde değerlendirilme si girdi maliyetlerinde bir ölçüde denge sağlayabilecektir. Diğer yandan sözü edilen 3 Aralık 1986 tarih ve 19300 sayılı resmi gaze tede yayınlanan tebliğ'de, Destekleme ve Fiyat İstikrar fonundan yarar lanacak mallan içeren listede alüminyum teller (76.02.12) ile alüminyum iletkenlere (76.12.00) yer verilmemektedir. Ülkemiz sanayileşmesinde önemli bir yeri olan ve ihracat potansiyeli bulunan söz konusu mamul lerin fiyat yönünden yurt dışı firmalarla rekabet edebilmesi için, bu lis te kapsamına alınması sağlanmalıdır. MI - TEKNOLOJİK FAKTÖRLER: Sektördeki üretim yöntemleri aşağıda ana gruplar halinde izah edilmişitir. I —Sıvı Alüminyum: Alüminyum Üretim Yöntemi: Boksit cevheri Bayer prosesine göre çalışan alümina teshindeki Ham - 29 - madde Hazırlama Bölümü. Otoklav-Kırmızı Çamur bölümü. Dckompozisyon, Hidrat Bölümü. Buharlaştırma Bölümü ve Kalsiııasyoıı bölümlerin den geçerek Kalsine Alümina haline dönüştürülür. Elde edilen Alumina. Hall-Herault prensi hine göre çalışan ve lıer birinde 62 elektroliz hücresi bulunan dört adet elektrolizlıanede (toplanı 248 hücre) 100 KA akını şiddeti vc 4.52 volt DC çalışma gerilimi ile elde edilen 955-965*C ısıda, kriyolit içinde çözünmüş alümina'mn iyonlarına ayrılarak saf alüminyum katod'da ergimiş durumda toplanması şeklinde elde edilir. Hücrelerde vc kumla vakumla emilen sıvı alüminyum potalara alınır ve dökümlıanede kalıplara dökülerek kondurulur. İleriye Dönük Teknolojik Gelişmeler: Proseste değişiklik yapılamaz, ancak bazı enstrümanda modern teknolo ji Adapte edilebilir. Ayrıca son ürünler olan hadde ürünlerinin üretiminde teknolojik gelişmelere uyulabilir. Enerji tasarruf tedbirleri alınabilir. 2) Yassı Mamuller (Hadde Ürünleri): Yassı mamullerin üretiminde sıcak hadde, soğuk lıadde ve sürekli döküm yöntemleri uygulanmaktadır. Folyo üretimi, soğuk hadde yaıı mamu lünün folyo haddeleri vc seperatörlerden geçirilerek minimum 7 mik ron kalınlığı indirilmesidir. 3) Alüminyum Parça Döküm: D ö k ü m m a mu l le r in i n üretim y ö n t e m l e r i : a) Gravite (Kokil) Döküm b) Alçak Basınçlı (Kum Döküm -30- c) Yüksek Basınçlı (Pres) Döküm. 4) Ekstrüzyon ürünleri: Çeşitli çaptaki, metal veya alaşım ingotlannın. yüksek basınç altında be lirli bir kalıptan geçirilerek istenilen şekillerdeki kesitlerin alınması ile ekstrüzyon mamulleri elde edilir. Ekstrüzyon ürünleri, genellikle korozyona karşı koruma, elektrik izo lasyonu, aşınma mukavemetini arttırma vc boyanmaya uygun bir zemin oluşturma yönünden anodik oksidasyon (eloksal) kaplamasına tabi tutulurlar. 5) İletkenler:.... . . Alüminyum iletken üreten üretim tesisleri genellikle üç üniteden oluşur: a) Sürekli Döküm Haddeleme Ünitesi. b) Tel Çekme Ünitesi. c) iletken örm e Ünitesi. Sürekli Döküm Sistemi He elde edilen, alüminyum fîlmaşinler çeşitli kesitlerde iletken üretimi için tel çekme makinlanndan geçirilir ve tel eğirme çoklu bükme makinalannda işlem tamamlanır. Alüminyum sektöründe çok az kuruluş çağdaş teknoloji ile çalışmakta dır. Alüminyum tüketiminin az oluşu, üretimin küçük işletmelere yayıl mış olması teknolojinin gelişmesini engellemiştir. Ayrıca, sert alüminyum alaşımlarından yapılan yan ürün ve ürünleri üretecck tesis vc teknoloji halen ülkemizde mevcut değildir. Bu yönde çalış - 31 - ma yapacak tesis ve teknoloji transferinin teşvik edilmesi gereklidir. Sert alüminyum alaşımları, özellikle savunma, uçak ve makiııa imalat sana yiinde kullanılmaktadır. Son iki yıldır, gelişmiş ülkeler, Alüminyum-Lityum alaşımlarına büyük öııem verrerek çalışmalarını geliştirm ektedirler. Yeni bir malzeme olan Al-Li alaşımları, bilinen diğer sert aiüm inyunı/bakır/çinko alaşımlarına göre, % 10 oranında daha hafif ve r'c 6 oranında daha fazla mukavemet değerlerine sahip olduklarından, yakın geleceğin en önemli alüminyul alaşımı olacaklırdır. 1986 yılı rakamları baz alınarak yapılan değerlendirmede sektörde 70 milyar TL dolayında ödenmiş sermayenin bulunduğu tahmin edilmekte dir. Tahsis edilmiş sermaye içinde yabancı sermayenin payı c 1.0 civarın dadır. Özellikle alüminyum döküm sektöründe yabancı kuruluşlar ile ortak ya tırıma gidilerek teknolojinin gelişimi sağlanabilir ve böylece işgücü avan tajıyla Avrupa alüminyum döküm sahasinda söz sahibi olunabilir. Alüminyum yassı mamul sektöründe NASAŞ, kuruluş aşamasında AMAX lisansı ile üretim yapmış ve daha sonra SCAL ve REYNOLDS firmalarından Know-How abıııştır. Değerlendirilmiş folyo üretiminde ise ALCAN firmasının lisan ve Know-How'ı kullanılmaktadır. Ekstrüzyoıı sektöründe ise FEN İŞ ALÜMİNYUM. 2-etaplı elektrolitik renklendirme ve sistem doğrama konularında ALCAN firmasının lisans vc kıum-Iıovv'tm kullanmakta olup,eloksal kaplama konusunda Avrupa Eloksalcıiar birliği (EURAS) Kalite Markası ve TSE Markalanın kullanma haklarına sahip tek kuruluştur. -32- IV. ARAŞTIRMA GELİŞTİRME FAALİYETLERİ: Ülkemizde alüminyum sektörü ile ilgili araştırma geliştirme faaliyetleri yok denecek kadar azdır. Yalnızca ihracata yönelik üretim yapan bazı bü yük firmalar kendi bünyelerinde araştırma geliştirme faaliyetlerini yüditmektedirler. Muhtelif malzemelerin sistemde daha ekonomik kullanım yollarının araş tırılması, pazar yaratmak ama ay la değişik mamul geliştirme çalışmaları ite mevcut üretim proseslerini ekonomikleştirme ve geliştirme çalışmaları yapılmaktadır. Ancak genelde bu faaliyetler yetersiz kalmakta, yeni üretim alanları ve teknoloji yenileme gibi konularda çalışmalar yapılamamaktadır. Bu tür faaliyetlerin yürütülmesi ve organizasyonu için kurulacak kuruluşların teşvik edilmesi, Türkiye Alüminyum Sanayinin gelişimini hızlandıracak tır. Üniversite-Sanayi işbirliği, kuruluş laboratuarlarının teknik olarak ye tersiz kaldığı bazı testlerde veya araşbrmaJarda gerçekleşmekte, Tübitak, Üniversiteler, TSE gibi devlet kuruluşları yada bazı özel sektör kuruluş larıyla çalışmalar yapılmaktadır. Alüminyum sektöründe sayısı çok az olan, özellikle ihracata yönelik üre tim yapan kuruluşlarımız dış piyasada rekabet gücü sağlayabilmek için dünya teknolojisini yakından takip ederek uygulamakta vc dünya stan dartlarına uygun kalitede üretim yapmaktadırlar. Ancak Türkiye'deki bü yük vc modem tesislerin ve atıl kapasitelerinin mevcudiyetine rağmen, alüminyum mamul ve yan mamulleri üretiminde küçük işletmelerin yer - 33 - almış olması standart dışı mamul üretimine yol açm akta ve TSE'ııin bu alanda yeterli ve tekili standartalır olmadığından denetim mekanizması iyi çalıştırılamamaktadır. Alüminyum konusunda ülkemizdeki standartlar 19S6 yılına dek çok ye tersizken, 1986 yılında Türk Standartları Enstitüsü bu konudaki çalış malarını hızlandırarak sektörde üretilen mamuller ile ilgili çeşitli stan dartları yayınlamış ve ilgili kuruluşlar ile ortak çalışmaya girmiştir. Bu çalışmalar aynı hızla sürdürülmeli, uygulama ve denetimler yaygınlaştırılmalıdır. Sektördeki büyük firmalarda, eğitim faaliyetlerine de ağırlık verilmekte dir. Fabrika içi teorik ve işbaşı pratik eğitimleri verildiği gibi, çalışanlar yurt-içi ve yurt-dışı eğitim programlarına ve seminerlere gönderilmekte dirler. Ayrıca yine belirli kuruluşlarda çıraklık ve staj eğitimlerine ciddi olarak eğilinmiş ve bünyelerinde çıraklık okulu açılmıştır. V - ÇEVRE SORUNLARI VE İŞ GÜVENLİĞİ: Alüminyu Sanavi, büyük ölçüde çevre kirliliğine yol açan bir sanayi ko lu değildir. Ancak resmi kuruluşlar tarafından belirlenen çeşitli önlemler alınmaktadır, ürünleri standartlarına uygun olmayan atıksular için gerek li endüstriyel arıtma tesisleri kurulm aktadır. Bunun haricinde sektörde çevre kirliliğine neden olan başka fakrör yoktur. fşçi sağlığı ve iş güvenliği konusunda kuruluşlar kendi bünyelerinde eği tim vermektedirler. Ayrıca MESS ve ilgili kuruluşlar ile işbirliği yapılarak çeşitli seminerler düzenlenmektedir. İş güvenliğini sağlamak amacıyla -34- çalışanlara çeşitli koruyucu malzeme verilmekte ve gerekli önlemler almmaktadır. 8 u tür uyguhmalar, sektörün tüm kuruluşlarının benimsemesi gereken konulardır. D. UYGULAiMA VE İŞBİRLİĞİ a) Bakanlık Bünyesinde yapdacak çalışmalar Günümüzde hemen hemen tüm ülkelerde alüminyum endüstrisi devlet ve özel sektör işbirliği içinde devletin de katılımıyla milli bir endüstri halin de çalışmaktadır. Bu ortak görüntü uygulamada, üretim, pazar, fiyat ve ihracat politikalarına da aynen yansımaktadır. 3u olgu Batı'da bu sektö rün çok tutarlı ve kararlı bir görüntü oluşturmasını sağlamaktadır. Tür kiye'de ise ne yazıkkı bi türden bir milli endüstri anlayışı henüz olgun laşmamıştır. Devletin bu işbirliğini sağlayarak, alüminyum endüstrisinin milli bir endüstri haline getirilmesi için çaba sarfetmesi yurt ve sektör kalkınmasında önemli bir adım olacaktır. Ayrıca, yeni yatırımlara nazaran daha az yatırım maliyetleri ile gerçekleş tirilebilecek kurulu tesislerin tevsii teşvik edilmeli, yatırım teşvik belgesi ne haiz yatırımcılara tanına gümrük ve diğer yergilerden muaf alüminyum ve alüminyum alaşımları mamullerinin temininin ithalât yerine yerli üre ticilerden temin edilmesi sağlanmalıdır. b) Kamu Kuruluşları, Üniversiteler ve Özel Sektör Temsilcileri ile Müşterekek Yapılacak Komisyon Çalışmaları: Kapasite, üretim, istihdan ve satış açısından Türkiye’deki alüminyum sek törünün % 85-90'ınm temsil ettiği tahmin edilen bir kamu (ETİ3ANK -35 - Seydişehir Alüminyum Tesisleri), bir kamu-özel (Türk kablo) ve diğerleri özel olan 11-12 kuruluşun haricinde Türkiye'de 320 kadar küçük sanayi kuruluşu vardır. Bu küçük sanayi kuruluşları milli bir alüminyum sektörü politikası doğ rultusunda gruplaştırılmak, organize edilmeli ve konulacak kalite stan dartlan doğrulutusunda üretim yapmaya zorlanmalıdır. Kamu olsun, özel sektör olsun, ilgili kuruluşlar birbirlerine zarar veri ci değil, destekleyici politikalarla, haklı ve tüm rekabet ortam ını sağla yacak doğrultuda hareket etmelidirler. E SONUÇ VE ALINACAK ÖNLEMLERİN BELİRTİLMESİ Türkiye'deki ilk metal alüminyumun 1974'lcrde üretilmeye başlandığı gözönüne alınırsa, yurdumuzdaki alüminyum sanayisinin yeni re oldukça genç olduğu anlaşılır. Türkiye'de 1985 yılı itibariyle fiili alüminyum ka pasitesinin 132.000 ton, tüketici talebinin 93.000 ton, kişi başına düşen alüminyum tüketiminin ise 1.69 kg/kişi olduğu belirlenmiştir. Geçmiş yılların değerleri ortalama yıllık talep artış hızım fc 10 olarak ortaya koymaktadır. Buradan gidelerek. sanayici talebinin 1990 yılında 169 bin ton, 1995 yıünda 200 bin ton ve 200 yılında ise 250 bin ton olacağı tah min edilmektedir. F akat bunlar düşük rakamlardır. Bugün Yunanistan'da bile kişi başına tüketim değeri Türkiye’dekinin yaklaşık 3 katı kadardır. Bu yüzden çağımızın metali olan alüminyum kullanımında üç ürünlere inmek, tüketiciyi bilinçlendirmek. Yönlendirmek ve yeni ürün geliştirme çalışmalarını yürütmek, kaliteyi ve milli bir alüminyum sektörü politi kasını sağlamak gereklidir. 3 u amaçla: -361) T.S.E. bünyesindeki çalışmalar hızlandırılarak, denetleme birimleri ku rulmalıdır. 2) Ambalaj malzemelerinin geliştirilmesine ve denetlenmesine yönelik olarak özel bir enstitü kurulmalıdır. 3) Etibank Seydişehir Alüminyum Tesislerinin tevsii yoluyla Türkiye bi rinci alüminyum, külçe ingot ve yuvarlak ingot üretimleri ar tinim alı; külçe alüminyumun yurt-içinden temin fiyatlan dünya fiyatları düzeyin de tutulmalı; ham külçe alüminyum ithalindeki "Muafiyet" uygulaması sürdürülmelidir. 4) Alüminyum' mamul ve yân mamulleri üretiminde en önemli maliyet girdisi olan elektrik enerjisi, birincil alüminyumda birim maliyetin % 4 6 ’ sini oluştururken, hadde ürünlerinde bü oran % 8'e ulaşmaktadır. Bu ne denle hükümet tarafından birincil alüminyum üretiminde kullanılan efek ttik eneıjisme uygulanan sübvansiyonun, hadde, ekstrüzyon ve diğer alü minyum mamulleri üretimi içinde uygulanması gereklidir. 5) Bir diğer büyük girdi olan fuel-oil ve motorinin dünya fiyatlan ile te mini sağlanmalıdır. 6 ) Yüksek olan kredi faizleri gözden geçirilmeli, finansman kaynakları nın kullanımı kolaylaştınlmah ve artırılmalıdır. 7) Sektörde halen faaliyette bulunan yaklaşık 350 kadar büyüklü küçüklü sanayi kuruluşu bir milli alüminyum sektörü politikasında gruplaş tınlnıalı vc organize edilerek konulacak standartlar doğrultusunda üre time zorlanma fadır. -3 7 8) Teknolojinin geliştirilmesini sağlayacak araştırm a ve geliştirme ku ruluşları teşvik edilmelidir. 9) Değerlendirmelerden de görüleceği gibi, Türkiye'de Sektörün kurulu kapasitesi ve yatırım projeksiyonları ile ulaşılacak kapasite y urt içi tale binin muhtemel projeksiyonlarının üzerinde olduğundan, sektörün yaşa yabilme şanşı ancak ihracat yapabilmesi ile mümkündür. Bo nedenle; a) Alüminyum teknolojisi yönünden, kullanılan diğer ilk maddelerle yar dım a maddeler, işletm e ve destek malzemelerinin ithalâtında uygulanan gömük vergilerinin oranlan dış piyasada rekabet edebilecek makul se viyelere indirilmelidir. b) Alüminyum hammadde, y a n mamul ve mamul ihracatı özellikle de katma değeri yüksek ürünler açısından rekabet şansı yaratacak ve bunu sürdürebilecek tedbirlerle desteklenmelidir. 10) Yine yukarıda belirtilen nedenden dolayı, alüminyum sektörü Türki ye'de çok iyi izlenmeli, beş yıllık plan projeksiyonlan da dikkate alına rak, yeni yatırımlara nazaran (Üç ürünler ve yeni mamuller için olanları hariç), daha az yatırım m aliyeti ile gerçekleştirilebilcek kurulu tesisle rin tevsii ve m odem izyonu teşvik edilmelidir. 11) Yatırım teşvik belgesine haiz yatırımcılara tanınan gümrük vb. den muaf alüminyum ve alaşımları mamulleri teminin, ithalat yerine yerli üre ticilerden temin edilmesi sağlanmalıdır. -3812) 3 Aralık 1986 tarih 19300 sayılı rfcsmi gazetede yayınlanan 86/23 sayılı tebliği'deki liste kapsamına alüminyum teller<76.02.12) ve alümin yum örgülü ve çelik özlü alüminyum iletkenlerin (76.12.00) dalıil edilme si, ihracatı teşvik belgesi kapsamında örneğin % 40'a kadar gümrük mua fiyeti ithal hakla kullanılması durumunda alüminyum manıuUerinin ihracatında verilen 90 USD/ton ve 140 USD/ton fonlarla alüminyum tel ve iletkenler için öngörülecek fontarm kesintisiz olarak tamamının ödenmesi sağlanmalıdır. Dolayışı ile alüminyum sanayi ürünleri tebliğdeki 4. madde kapsamında değerlendirilmelidir. Türkiye Alüminyum Sanayinin mevcut dunımunu ve yaşağıdı sorunlan ortaya koyan bu raponıtt, sektörün gelişmesi için yapılacak çaüşmalara destele olmasını diliyörüz. 1 . 1987 SANAYİ ŞURASI İçin Hazırlanan DEMİR D IŞI METALLER A LT KOMİSYONU BAKIR VE BAKIR ALAŞIM LARI GRUBU RAPORU 1987 - İSTANBUL BAŞKAN : A Y ŞE AL MAK. YÜK. MÜH. RABAK RAPORTÖR : NECATİ BİLGİ MET. YÜK. MÜH. BAKIRSAN -41 - Sayfa C M ?...................................................................... ...................................... 45~ A — Bakır Sektörünün Sanayideki Önemi ....................................... 46 1 — Ülke K alkınm asında.......................................................... 46 2 — S anayileşm ede................................................................... 46 1 — Kablo Sektörü .......................................................... 47 2 — Elektrikli Araç-gereç ve elektronik sektörü . . . 47 3 — Elektrikli Makine Üretim S e k tö rü ........................ 47 4 — Diğer Sanayi D a lla n ................................................ ... 47 3 — Savunm ada.......................................................................... ... 48 B — Genel D eğ erlen d irm e................................................................... ... 48 1 — Mevcut D u ru m ................................................................... ....48 a) 1985 ve 1986 ithalat miktarı ve d e ğ e r i...................48 b) Yurdumuzdaki blister a r z ı .................................... ....49 C — - Kapasite M ik ta rlan ........................................................................ ....53 1 — Blister Bakır ............................................................................53 2 — Elektrolitik Bakır Mamulleri K a p a s ite le ri................... .... 54 3 — Elektrolitik Bakır A laşunlan ......................................... .... 55 D — Üretim Ç e ş itle ri............................................................................ .... 56 1 — Blister Bakır Ü reticileri..........................................................56 2 — Elektrolitik Bakır Ü reticileri........................................... .....56 3 — Alaşım Ü reticileri.............................................................. .....57 a) Pirinç, Ç ubuk, Lama ve Profil Ü re tic ile ri......... ..... 57 b) Pirinç Çubuk Ü reticileri.............................................. 57 — A% — c) Pirinç Levha üreticileri ...................................... 57 d) Hediyelik Eşya Ü reticileri.................................. 57 Üretim M iktarları...................................................................... 58 1— filister Miktarları .......................................................... 58 2- Elektrolitse Bakır Mamulleri Üretimi ......................... 59 3 - Alaşım Ü retim i......................... .. 60 II- Dünyadaki Durum ........................................................ 60 a) Gelişmiş Ülkelerde . . . . . . . . 1........................... 60 b) GelişmemişÜlketetafe ....................... 69 c) Sektörün Sanayi Sorunları .................................. 75 1 - Yatırım ve T e ş v ik ........................................ 75 a) Yeni Yatmm Teşviği < : . ___ __ 75 ... 75 c) A ıtt Girdilerin Teşviği . . . .................... 76 2 — İthalat ve l h r a c a t ........................... 78 a) Girdi S o ru n ları........................................ 78 b) Mevcut Tesislerin Teşviği. . . . . . . 1 — Yerli Hammaddeler . . . . . . . . . . . . 78 ve F o n la r ı....... ..................................... 81 2 — İthal Hammaddelerin Gümrük b) Liberasyon Karşısında Sektörim D u ru m u .................................................... 82 c) İhracat Sorunları ........................... .. 85 3 - Teknolojik Faktörler .................................... 87 a) T e k n o lo ji.................................................. 87 b) Yabancı S erm ay e.................................... 88 c) Lisans-Royalty-Know-How ................... 88 4 — Araştırma - Geliştirme F aaliy etleri.......... 89 -43 - a) Üniversite - Sanayi İşbirliği ................... 89 b) Firmalar Bazında Araştırma-Geliştirme. 89 c) Kalite Kontrolü ve S ta n d a rtla r.............. ... 90 d) E ğ i tim ......................................................... ... 90 5 — Çevre Sorunları ve İş G ü v en liğ i................... ... 90 d) Uygulama ve iş b ir liğ i............................................. ... 91 a) Bakanhk Bünyesinde Yapılacak Ç alışm alar. 91 b) Sektörde Faaliyet Gösteren Kanın ve................ 9 1 Özel Sektör liirl.................................................. ... 91 e) Sonuç ve Alınacak Önlemler ...................................9 1 —45 — GİRİŞ Bakır bazı alanlarda yerini diğer metal ve malzemelerin almasına karşın günümüzde dünyada en çok kullanılan metaller arasında yer almaktadır. Bunun ana nedeni bakırın kendisine has yüksek ısı ve iletkenliği (elektriksel) özelliğidir. Ülkemizde bakır madenciliği ve metal bakır üretimi M.Ö. 2.000 yılların da Ergani'deki yatakların Asurİular tarafından işletilmesi ile başlam ış ve çeşitli aşamalardan geçerek bugünkü düzeyine ulaşm ıştır. «iilinen bakır cevheri yataklarımız yaklaşık 3 milyon ton bakır metaline eş değer zen ginliktedir. Bakır konsantresinin çeşitli yöntem lerle tasviye işlemine tabi tutulm ası ile elde edilen Blister Bakır kurulu kapasitesi yaklaşık 70. 000 ton/yıl'dır. Blister daların daha saf hale getirilmek üzere elektrolitik olarak tasfiyesi ile elde edilen elektrolitik bakır (k ato t yaprak) kurulu ka pasitesi 140.000 ton/yıl civarındadır. Elektrolitik balar alaşımları mamul leri kurulu kapasitesi ise yaklaşık 64.000 ton/yıl'dır. Bakır Sektörünü tanımlayan mamuller Blister Bakır, Elektrolitik Bakır Mamülleri, Elektrolitik Bakır Alaşımları Mamüllcri olm ak üzere üç ana grupta toplanabilir. Raporum uzda söz konusu üç ana gruptaki üreticilerin. Sanayi ve Ticaret Ba*ranhs« Sanayi Genel Müdürlüğü Yönlendirme Planı çerçevesindeki ver dikleri bilgilere yer verilmekte aynca ülkemiz ve dünyada bakır sektö rünün durum u değerlendirilmektedir. -46A - BAKIR SEKTÖRÜNÜN SANAYİDEKİ ÖNEMİ I - ÜLKE KALKINMASINDA: Bakır sektörü istihdam açısından ölke kalkınmasında önemli rolü olan sektörler arasında yer olmaktadır. Blister Bakır üreticisi &B. t. ile E tibank fabrikalarından yaklaşık 4500 kişi istihdam edilmektedir. Bu fabrikala ra bakır cevherini sağlamak özete işletilen madenlerde ede önemli oranda -. ‘ ■•'.■ i '' A \- : • .: personel istihdamı yardır. Elektrolitik Bakır ve mamulleri üreticisi Ra bak, Sarkuysan, Balarsan, Erbakır, Hos ve Botel gibi fiıinalanıi elem an istih damı ise 2.000 kişi avam dadır. Elektrolitik Bakır Alaşımlan ve Mamul leri üretiminde faaliyet gösteren MJC.E.K. ve diğer birçok irili ufaldı firmalarda 10.000 civarında eleman istihdam «edilerek iş sahası yaratılmıştır.,..u. i .r.., : v.a... ^ - Aynca Bakır Sektörümüzün gerçekleştirdikleri ihracaat açısından Ülke ekonomisine önemli katkıları vardır. Blister Balar ülke ihtiyacım karşı lamaktan uzak olduğu için bu grupta herhangi bir ihracaat söz konusu değildir. Elektrolitik Bakır Mamülleri ihracaatmda yukarıda belirtilen fir maların 1986 yılı ihracaatlan 63 milyon dolar 1civannda olmuştur.: Aynı yıl için elektrolitik Bakır Alaşımlan Mamülleri ihracaatı ise 2 riiilyon d o lar civannda gerçekleşmiştir. Sektör ülke ekonomisine önemli boyutlarda katına değerde sağlamaktadır. 2 - SANAYİLEŞMEDE: Elektrik ve ısıyı en iyi ileten bakır ülkemiz alt yapı ve Sanayinin en önemli kalemini oluşturm aktadır. Üç ürün olarak tel, lama, çubuk, boru ve çeşitli profillerle alaşımlar şeklinde sanayimizin çok sayıdaki tüketim -4 7 - noktalarmda talep bulmakta ve mevcut teknolojik im kanlar ve stratejik önemi de dikkate alındığında vazgeçilmez bir özelliğe sahip olm aktadır. Başlıca kullanım alanlanda şöyle sıralanabilir.. 1 — Kablo Sektörü: Enerji kabloları, telekomünikasyon kabloları tesisat kablolan olarak; eneıji sektörü, haberleşme, inşaat sektörü, beyaz ev eş yaları üretimi, otom athr sektörü, elektrikli ev aletleri üretimi ve elektro nik sanayinde kullanılmaktadır. 2 — Elektrik araç-gereç ve elektronik sektörü: Bakır; em aye bobin teli olarak; televizyon, radyo, video, müzik seti ve benzen elektronik cihaz lar üretim sektörü, trafo ve transform atör ile elektrik m otoru üretim sek törü, büro ve hesap makinalan üretiminde kullanılmaktadır. 3 — Elektrikli makine üretim sektörü; Elektrolitik bakır; lama, yassı tel ve çubuk tüketim inin yoğun olarak yapıldığı bu sektörde başlıca kulla nım alanları; çeşitli soğutucu, ısıtıcı (şohben, term osifon, elektrikli rad yatör, fırın gibi) üretim sektörü, otom otiv sektörü, çeşitli sanayi araçgereçleri üretim sektördür. 4 — Diğer sanayi dallan: Kimyasal bileşiklerde, boya sanayinde, kuyum culuk ve madeni para malzemelerinde kullanılmaktadır. Yukandaki dökümden görülcceği üzere ülkemizin sanayileşmesinde ve alt yapı yatuım lannda elektrolitik bakır mamulleri can dam arını oluş turm aktadır. Yurdumuzda üretilen bakırın % 50'den fazlası elektrik vc elektronik sa nayinde kullanılmaktadır. -48 - özellikle e n e ıji yatırımlannın toplam yatmmlar içinde yerini koru ması, telekoriıünikasyon alanındaki yeni yatırımların ve yenileştirme ça lışmalarının artması, elektrolitik bakır tüketiminin artmasına neden ol maktadır. Yurdumuzda silah sanayinin kurulması için çalışmalar yapıl ması ve toplu konut programlan ile inşaat sektörüne canlılık kazandırıl ması elektrolitik batar ve bakır alaşımlarına talebi artıracaktır. 3. SAVUNMADA: ElektroUtikBakır üreticilerinin ürettiği iletken tel, örgülü telsavunma sa nayinin ihtiyaç. duyduğu makinalaruun imalatında kullanılır. Pirinç, bronz ve diğer .bakır alaşımları fişek kovanı, topçu mçrmi kovam, mermi sevk çemberi, tapa^yidah kapsülü, MpstUIük funyelOc gibi malzemelerin üretiminde kullanılır. B - GENEL DEĞERLENDİRME. 1 - MEVCUT DURUM a) 1985 ve 1986 ithalat miktarı ve değeri: ~■' ! Yurdumuzda üretilen bl^ter bafar miküm elektrolitik bakır üreticilerinin ihtiyaçlarını karşılayamamaktadır. .Yurdumuzda elektrolitik balara olan talep yılda ortalama % 7-8 artmaktadır. Son yıllarda ihracaat seferberli ğinde, telekomünikasyonda ve İnşaat sektöründe yapılan atılım bu ta lebi daha çok Blister Bakır İthal etmek zorunda kalmışlardır. K.B.İ.'nin 1985 yılında 45.000 ton, 1986 yılında 47.500 ton balar konsantresi it halatı olm uştur. -4 9 Yttrdumuzda Wis ter bakır ithalatının 1985-1986 yıllan ithalat miktar ve değerlerinin dökümü elektrolitik bakır mamülieri üreticisi firmalar bazında aşağıda verilmektedir. 1985 RABAK BLİSTER KATOT HURDA BAKIR RABAK TOPLAM MİKTARI (t) 1986 DEĞERİ ($ MİKTARI (t) DEĞERİ ($) 11.250 14.100.00 16.584 5387 7.450.00 4.052 21567398 5.815.651 591 770.000 17.228 22320.000 20.636 27383.049 9.711 13.600.00 22.082 28.717515 1.600 2.444 2.250.000 3.379.951 2.046 997 2.864.000 1.430.000 269 400.000 SARKUYSAN BLİSTER BAKIR BAKIRSAN BLİSTER KATOT FtLMAŞİN (0 8 mm)TOPLAM 4.044 5.629.961 3312 4.694.000 5.500 7.700.000 ERBAKIR BLİSTER 3.800 5320.000 BOTEL BLİSTER TÜRKİYE TOPLAMI = 200 280.000 450 640.000 34.983 47.149.951 51.980 69.134564 Yukarıdan görüleceği üzeri toplam ithalat 1986 yılında, 1985 yılına göre % 49 civarında bir artış göstermiştir. 1986 yılı toplam ithalatının yakla- -50şık 47.000 tonunu blister bakır oluşturmaktadır ve Blister 3akır ithala tında 1985'e göre 9 76 civarında bir artış olmuştur. Elektrolitik Bakır Alaşımları Mamulleri ithalat dökümü de başlıca üretici bazında aşağıda verilmektedir. 1985 MİKTARI (t) 1986 DEĞERİ ($) MİKTARI (t) DEĞERİ (?) ELSAN PİRİNÇ 747 990.000 668 885.000 100 140.000 100 140.000 50 67.000 50 67.000 567 750.000 567 750.000 ÖZEL METAL BLİSTER DOYURAN PİRİNÇ ERTAŞ PİRİNÇ TOPLAM 1.464 1.947.000 1385 1.842.000 Diğer yandan bakır sektörünün Türkiye genelindeki 1985 ve 1986 Kasını ayı itibari ile dökümleride 1 no 1u tabloda verilmektedir. b) Yurdumuzdaki blister arzı yeterli olmadığı için blister bakır ihracaatı yapılmamaktadır. Elektrolitik bakır üretimi yurt içi talebinden fazla ol duğundan yurt dışına ihracaatla üretim fazlası dengelenmektedir. Elek trolitik bakır ihracaatının üretici firmalar bazında dökümü aşağıdadır. Elektrolitik bakır ihracaatı: 1985 RABAK MİKTARI (t) 1986 DEĞERİ ($) MİKTARI (t) DEĞERİ ($) Elektrolitik Bakır Mamulleri Göztaşı TOPLAM 10.100 17384.000 9.082 15.272.000 60 39.000 60 36.000 10.160 17.423.000 9.142 15308.000 13.686 23356.180 19.900 34.000.000 1.000 1.681.000 SARKUYSAN KATOT VE FİLMAŞİN BAKIRSAN KATOT FİLMAŞİN 2.519 4335.672 3.000 5.000.000 1.500 2.000.000 4300 6.963.000 40 280.000 373S2 63.232.000 ERBAKİR FİLMAŞİN BOTEL EMAYE TEL GENEL TOPLAM 27.665 47314.852 Yukarıdaki tablodan görüleceği üzere elektrolitik bakır mamulleri toplanı ihracaatı 1986 yılında 1985'e göre % 35 civarında bir artış gösterilmiştir. -5 2 Diğer yandan elektrolitik bakır mamulleri 1986 ithalat ve ihracaat de ğerlerini karşılaştırdığımızda itlıalatın 7.583.564 dolar fazla olduğunu görürüz. Bunun nedeni 1986 yılında elektrolitik bakır mamülleri üreti mimizde % 25 civarında bir artış olmasına karşın blister üretimimizde bu oranın % 6.5'ta kalmasıdır. ALAŞIM İHRACAATI FİRMA ADI ÖZEL METAL 1985 MİKTARI(İ) PİRİNÇ . 1986 DEĞERİ (?) MİKTARI (t) DEĞERİ (f) - - 35 73.500 1.132.000 DOYURAN METAL PİRİNÇ 540 1.132.000 540 80 415.000 144 760.000 . 15 31300 15 31.500 70 175.348 SELKA TURİSTİK EŞYA KOREŞ METAL PİRİNÇ ALTEK PİRİNÇ - - RABAK ELEKTROLİTİK BAKIR ALAŞIMLARI TÜRKİYE TOPLAMI 54 152.000 60 152.200 689 1.730.500 864 1324.548 -53- 1986 yılı bakır alaşım cıb n m n ithalat ve ihracaat dcğerieri karşılaştırıl dığında Oıracaatte 400.000 dolarlık bir fazlahk olduğu görülür, öakır ala şımı üreticilerinin ihtiyaç duyduğu kaliteli hammadde sağlandığı takdir de bunların y ab an a ülkelerde rekabet olanakları vc ihracaatlan artacak tır. Balar sektörünün Türkiye genelindeki 1985 vc 1986 Kasun ayı iti barı ile ihracaat dökümleri 2 n o lu tabloda verilmektedir. C - KAPASİTE MİKTARLARI Kapasite miktarları aşağıda gruplar bazında verilmiştir. l-B Ü S H E R BAKIR FİRMA İŞLETMENİN YERİ EUBANK ERGANİ K.Bİ. K.Bİ. GÖKTAŞ (MURGUL) TOPLAM (1) KKO = Kapasite kullanım oranı. KAPASİTESİ (t/yü) 1986 KKO1 16.000 %35 40.800 % 57 12.000 68.800 .52 -542 - ELEKTROLİTİK BAKIR MAMULLERİ KAPASİTELERİ FİRMA YERİ RABAK İSTANBUL, İZMİT KAPASİTE (t/yıl) 1986 KKO Elektrolitik : Bakır (Katot yaprak) 41.000 Elektrolitik bakırdan fimaşin tc tel 41.000 „ % 67,42 Bak* çubuk, boru, profil 63.000 Göztaşı SARKUYSAN 20.000 %60 20.000 %47,5 10300 _ 3.000 % 74,5 KAYSERİ Katot BOTEL %70 DENİZLİ Katot HES KABLO 46JOOO HENDEK ADAPAZARI Katot ERBAK1R %68 ÇAYIROVA GEBZE Katot BAKIRSAN 3.800 BAKIRKÖY İSTANBUL Katot Toplam Elektrolitik Katot Kapasite» 140.000 - 5 5 - Görüldüğü gibi elektrolitik bakır üreticilerinin kapasiteleri lilister üretim kapasitesinin iki katıdır. Bu durum hammadde-de yetersizliğine ve yuka rıda B -l.a maddesinde belirtildiği üzere hammaddenin ithalatla karşılan masına neden olmaktadır. 3 - ELEKTROLİTİK BAKİR ALAŞIMLARI FİRMA YERl RAB AK İSTANBUL M.K.E.K. KIRIKKALE 8.065 UÇAR METAL İSTANBUL 1.222 ÖZSARISAN İSTANBUL 2.270 ÇOBANOGLU İSTANBUL 2.600 UYGUN METAL İSTANBUL 1.350 A R I METAL İSTANBUL 2.000 ALB AKSAN İSTANBUL 9.250 AR-BEK İSTANBUL 2.000 DOYURAN İSTANBUL 300 SEL-KA İSTANBUL 150 ER-BÂK İSTANBUL 2.500 PlR lN Ç METAL İSTANBUL 2.900 PİRİNÇ ÇUBUK İSTANBUL 500 DOĞU METAL İSTANBUL 1.500 ER-TAL İSTANBUL 500 SARI METAL İSTANBUL 2.000 AKSOY METAL İSTANBUL 1.500 K OREŞ METAL İSTANBUL 6.000 ALTEK İSTANBUL 900 TOPLAM KAPASİTE 16.000 63.987 - 5 6 - D - ÜRETİM ÇEŞİTLERİ 1 - BLİSTER BAKIR ÜRETICELERİ: Karadeniz Balar İşletmelerinde Blister Balar, Sülfıirikasit ve pirit kon santresi, Etibank'm Erfani işletmelerinde Blister Bakır üretimi yapılmak tadır. 2 - ELEKTROLİTİK BAKIR ÜRETİCİLERİ: Bu firmaların ürettiği ürünler birbirine çok benzerdir. Firmaların üretim çeşitleri aşağıya çıkarılmıştır. RABAK: Elektrolitik katot yaprak; elektrolitik bakır filmaşin, som, ka lay kaplı, gümüş kaplı tel ve yassı tel, elektrolitik bakır çubuk, boru çe şitleri profilleri, bükümlü ve örgülü tellergöztaşı v.b. SARKUYSAN: Elektrolitik katot yaprak, elektrolitik bakır filmaşin, traşlı tel, kalay kapü tel ve yassı tel. BAKIRSAN: Elektrolitik katot yaprak, elektrolitik bakır filmaşin, som, kalay kaplı tel, yassı teL ERBAKIR: Elektrolitik katot yaprak, elektrolitik bakır filmaşin, som tel. BOTEL: bobin teli. Elektrolitik katot yaprak, elektrolitik bakır som tel, emaye - 5 7 - 3 - ALAŞIM ÜRETİCİLERİ Bu dalda üretim yapan firmalar genellikle pirinç, çubuk levha, şerit vc takoz imal etmektedirler, ancak M.K.E.K. ve Rabak gibi büyük şirketler farklı ürünlerde üretmektedirler. Bu bölümde üretilen mala göre firmalar sıralanmıştır. M.K.E.K.: Ç eşitli bronz ve bakır dökümler, pirinç takoz, bronz çubuk bakır takoz, bakır ve prinç çubuk, lama, boru, levha, tombak şerit gü müşlü kaynak şerit, kovan pullan, plastik vc emaye izoleli teller pirinç ve cüzzi miktarda bakır çıplak tel örgülü kalay kaplı teL RABAK: Pirinç tel, profil, boru, kütük, elektrod, yataklık bronz SARKUYSAN: Yatakhk bronz çubuk Diğer firmaları ise şu şekilde sıralayabiliriz. a) Pirinç, çubuk, tu n a ve profil üreticileri: ALTEK, ÖZSARISAN, GÜRMETAL, A RI METAL, ALBAKSAN, ARBEK, ERBAK PİRİNÇ METAL, PİRİNÇ ÇUBUK, SARI METAL. b) Pirinç çubuk üreticileri: UÇAR METAL, ÇOBANOGLU, DOGU METAL, NAR METAL, AKSOY METAL, CENKSA TİCARET. c) Pirinç levha üreticileri: UYGUN METAL, KOREŞ METAL d) Hediyelik eşya üreticileri: DOYURAN BAKIRCILIK, SEL-KA BAKIRCILIK -58E - ÜRETİM MİKTARLARI 1 - BLİSTER ÜRETİMİ Toplam 1985 (t) ETİBANK (ERGANİ 1986 (t) 1985 KKO 1986 KKO 4.340 5.625 K.B.İ. (SAMSUN) 24.265 17.000 K.B.I. (GÖKTAŞ) 4.900 5.200 33.505 35.734 % 48,69 % 51,94 Görüldüğü gibi 1986 yılında 1985'e göre üretim artışı % 6,7 olm uştur. Türkiye’deki yıllara göre Blister Balar üretimi aşağıdaki gibi olm uştur. YIL ÜRETİM (t) 1981 27300 1982 25.400 1983 19.100 1984 30.100 1985 33.500 1986 35.700 -5 9 2 - ELEKTROLİTİK BAKIR MAMULLERİ ÜRETİMİ ŞİRKET 1 9 8 5 (t) KKO (%) 1986 (t) KKO (%) 27.105 66,10 27.670 67,48 2.703 75,08 2.585 71,80 25.896 5630 32.200 70,00 10.687 53,43 11.500 57,50 RABAK Elektrolitik Bakır Mamulleri Göztaşı SARKUYSAN Elektrolitik Balar Mamulleri BAKIRSAN K atot ERBAKIR 9.500 K atot BOTEL Elektrolitik Bakır Tel Emaye Tel Toplanı 1.692 2.230 994 1.150 69.077 86.835 Görüldüğü gibi Türkiye’deki Elektrolitik Bakır ve Mamulleri üretimi Blis ter Bakır üretiminin 1985’te 2, 1986'da 2,5 katı civarında olmaktadır. Bunun 1983 ve 1984 üretim rakamlarında da görebiliriz. Elektrolitik Bakır üretiminde de kapasite kullanım oranlan % 70'i geçmemektedir. Bunun nedeni Türkiye'nin ihtiyacından fazla bir kapasitesinin olması ve ihracaatla bu fazlalığın dengelenememesidir. -603 - ALAŞIM ÜRETİMİ 1985 (t) 1986 (t) M.K.E.K. 7.320 8.708 RABAK 2.152 2.068 ÖZSARISAN i.ıo o 1.200 ÇOBANOĞLU 100 120 UYGUN METAL 130 150 ARI METAL 300 400 Pirinç takoz 1.500 2.500 Pirinç çubuk 1.500 2.000 ARBEK 150 183 DOYURAN 166 — SEL-KA 80 144 ER-BAK 858 578 ALBAKSAN PİRİNÇ METAL — 276,5 PİRİNÇ ÇUBUK SANAYİ 200 300 DOGU METAL 200 190 ER METAL 68 167 SARI METAL 95 130 AKSOY METAL 350 785 ALTEK 300 325 TOPLAM 16.569 20.224,5 II - DÜNYADAKİ DURUM a) Gelişmiş Ülkelerde: Dünyadaki bakır m adenlerinin metal içeriği 510 milyon ton civarında dır. Bu m adenlerin % 47'si Amerika kıtasında, % 37'si Afrika, % 13’ü —6 İ — Avrupa, % 2,5’uğu Asya ve % 0,5'de Avusturalya latasındadır. Gelişmiş ölkeler içinde en büyük üretici ortalama 1 milyon ton ile A.B.D.'dir. (Balanız: tablo 3 dünya blister bakır üretimi) Sovyetler dirliği ikinci Ja ponya ise dünya dördüncüsüdür. Japonya'da balar madeni yatağı olmamastna karşın, dışardan konsantre ithal ederek bu açığı kapatmaktadır. Dünyadaki yüksek tenörlü bakır rezervlerinin azalması sonucu cevherde kullanılabilir bakır tenörü % 0 ,2 'ye kadar düşmesine rağmen büyük kapa siteler ve gelişmiş teknoloji ile çalışıldığından üretim yine ekonom ik ol maktadır. Gelişmiş ülekeler teknolojisi geri olan gelişmemiş ülkelerdeki cevheri çıkartıp işleyerek bu alanda üretimi istedikleri gibi ayarlam akta dırlar. Dünya ekonom ik büyümesinin giderek azalmasına ve bakırın yeri ne başka malzemeler kullanılmasına ve balara olan talep düşmesine kar şın blister üretiminde bir azalma olm amıştır. Gelişmiş ülkelerdeki elek trolitik bakır üretimini tablo 4 'de görebiliriz. Gelişmiş ülkeler elektro litik bakırı genellikle kablo sektöründe kullanmakta ve ihraç etm ekte dir. Kablo ihracaa tında Japonya dünya birincisidir. Gelişmiş ülkelerde ye terli bakır madeni yatağı olmamasına karşın konsantre ve blister balar it halatı ile bu açıklarını kapatmaktadırlar. Gelişmiş ülkelerdeki elektro litik bakır üreten tesisler yüksek kapasiteli olmalarından ve cevher ile blisterin ucuza aldıklarından üretim maliyetleri çok düşüktür. Aşağıda bazı tesislerin kapasitelerini görebiliriz. Kapasitesi (ton/yıl) Tesisin Adı Ülkesi Magma Copper Co. Ona ha ma A .3JX Japonya 220.000 Affinerie B.Almanya 180.000 Metalurgie Hobokan Belçika 270.000 British Copper rafiners limited Ingiltere 100.000 İngiltere 66.000 80.000 Norddeutsche Enfield RoIIin mills limited TABLO: 1 OAKIR VE MAMULLERİ İ THALATI (1904 - 1905 YILLIK), (1906 OCAK - KASIH 1904_________ ________ AÇIKLAMA 74 01 10 »İİİİH MİKTAR DEĞER (DOLAR) DÜNEMİ) __ __________ 1905______________ MİKTAR DEfiER (DOLAR) 1906 MİKTAR d e C e r ( D0I.Al Ele ktro litik b d o r KG 3 .1 7 9 .6 0 2 5 .0 3 7 .5 9 6 1 1.6 04 .01 0 1 6 .9 5 9 .3 7 5 6 .4 2 1 .9 6 3 9 .5 7 5 .0 1 4 74 01 21 B1 i s t e r bd<ır KG 2 0.7 92 .04 4 3 0.4 3 0 .3 0 6 2 3.1 33 .65 0 3 3 .3 0 5 .7 0 6 3 9.3 6 6 .3 6 0 5 3 .9 0 5 .0 5 9 74 01 22 Han bakır (Diğer) KG 4 0 0 .9 9 9 6 90 .57 5 205.046 433.050 74 01 23 Bifcır n o tla r ı KG - - - 74 01 24 B i k i r Düküıtü ve Mırdalorı KG 323.727 K G 6 .1 6 3 KG KG 74 02 74 03 11 1 9 0 .2 6 0 371.310 1 .2 21.045 1 .6 7 7 .9 1 6 1 .1 1 0 .0 2 7 1 .4 0 1 .8 3 3 4 .2 4 0 1 0 .3 19 10.9 00 1 5.616 4 6.5 15 7 .5 4 6 3 3 .5 60 1 .5 2 2 .0 1 0 2 .4 4 5 .1 9 4 1 .9 7 6.0 27 3 .3 6 2.6 51 2 .2 9 1 .9 7 4 3 .5 8 6 .8 0 2 5 .2 4 3 .0 2 9 B . 009 .80 7 4 .0 9 4 .1 1 8 6 .9 7 2 .9 2 0 1 0 .1 3 9 .7 1 5 1 6 .7 9 0 .1 5 3 1 06 .38 9. KDFTO - ALYAJLAR i ç i dolu ç ı i a J d a r (Pirinçten) 74 03 12 İ ç i tb lu ç ı i j j d a r (Bakırdan) 74 03 19 İ ç i dolu ç \ i x k l a r (diğer bakır aloş.) KG .1 4 2 1 .3 3 0 3 1.9 75 79.0 07 3 0.0 14 76.715 P r o r i l l e r (P irinçte n) KG 2 9.515 5 3.5 20 1 2 0 .1 1 7 1 9 7 .2 6 7 164.917 2 00 .92 2 KG 3 .1 9 9 10.9 94 41.9 97 6 1.2 00 3 .9 9 1 1 2 .4 72 2 .2 9 6 1 4 .2 10 4 6.3 94 98.004 74 03 21 74 03 22 (Bakirden) 74 03 29 (Diğer B iAır Aloşınolnndon) .KG - - 74 03 31 Te lle r ( E l e k t r o l i t ik bakırdan) 'k c 0 0 5 .5 4 1 1 .5 9 3 .1 5 9 1 .4 2 0 .2 0 0 3 .2 2 4 .4 3 0 1 .3 1 0 .5 0 3 2.496.004 74 03 32 Te lle r (Pirin çten) KG 25.512 6 1.6 43 3 1 .1 3 2 7 9 .0 15 1 0.603 49 . J64 74 03 39 Te lle r (Diğer (xi<ır ül aşımlar incin KG 649.470 2 .3 4 5 .2 5 9 561.116 1 .1 2 9 .0 4 8 146 .17 9 407.615 J/UN.O: 1 OAKin vr nAMnı.ırııi M II /V I. A I I (19110 - 1905 YILLIK), (1906 OCAK - KASIM OtiMtMİ) 22ÜÜ____________ ____________ J905_________ 111111H AljlKl AHA HİK1AII d c Gm (d o i .a i o HİKIAII nrt'.ııı (o o i .a i o ______ 19(16 HİKIAII örfim (ooı. 335.905 606.569 117.316 350.500 110.791 70 (Vı v» iw»; luvH’j, yifjri4< yritİLT (tirJ<tjti*ı) kî ; 2 20.0 0 iı 637.030 2.355.06Ü 5.093.051 010.550 063.561 V-'ı O'ı '/I i»«; 1t.-v*wı, V-TJl (üıQ.bJs,uliı:#.) KC 07.707 200.359 23(1.000 701.050 1.216.305 0.071.610 7-ı lYj Ul IU<mkıı iıco yt'inık vo y;ı iller kc; KıH. 166 922.611 190.120 1 .220.050 022.302 2.566.05 3 U M III lll/l) \V. L'Mlimi lıji miAJi KC. 61.911 7119.(10 5 7).707 V jV.219 91 .023 lu.u vı: Uııhıı Uınılur (I’ii İu .'Icji) ki; 156.3*15 061.163 10.910 70.120 126.095 716.607 İrce ve Uııhıı lomlııi' ı) KC 959.97ü 2.710.090 1.090.266 2.923.501 1 .200.569 3.050.899 lu.v vu k u h n Ujmlur (OıfjL’r txrf<ıf ıılitr,.) KC 2.030 60.061 17.963 1 0 0.10ü 13.019 76.001 .022 .911 .20(1 0.566 .515 10.260 70 CkT, 70 0/ 10 70 07 20 n 07 yo CO KC. o»* W IVı H1 !.r; U.Mwı, y,'(>rU< y.TİtİLT (Pirinim) 551 70 OU 10 l'ıı iu ,lm tmm U'(immiti kc ; 70 Of) 'Al IW<ı»Wı Ixji\i tfluı iuj U KG 2.(100 03.577 11.077 67.901 (1.173 67.605 70 m 'Al Dom UTuı ni.it ı (DırjiT K İ s ir ııU r;.) kc ; 3.372 27.225 1 .270 15.722 .503 B. 161 ki ; 3.000 3 5.671 .0 3(1 1 .5 2 9 2 .6 0 0 0 0 .0 5 7 70 oy İM İK UI11 Ali, İjAINH,! AII VH. KAM AN TABLO: DAKİK Vt MAHULLERİ İ THALAT (1904 - 1905 YILLIK), (1906 OCAK - KASIM DÜNCMl) J904_____________ AÇIKLAMA DCCCR (DOLAR) 19a5 UİRİM MİKTAR İRATLAR V.B. KC 16.7 91 74 11 OAKin TELLETGCN 1-CNSir.AT KG 20.4 30 74 12 BAKIIOAN KITAL CCPlUVAnt (Mİ2Ü CENİŞ LOHft) KC - - _ AKŞAMI KG .010 . 013 .071 BAKIR VEYA BAŞLARI BAKIR ÇİVllIIİ, PCHİZLER KG _ . 634 BAKIR CIVATALAR VE S m L A R V.B. KG 5 .3 4 1 6 8.7 B 7 KG 3 .6 2 9 40 .9 8 5 _ 74 10 74 13 74 14 74 İ 5 74,16 74 10 ____ ____ 1986 DfCCR (DOl MİKTAR DCCCR (DOLAR) Mİ KT AR 8 6 .6 0 0 1 0 .3 4 6 67.4 70 606 .06 8 1ÎIO. 062 2 49 .06 6 3 3 .9 6 3 292.954 4 5.3 12 4 01 .02 0 .03 6 2 .3 3 3 1 .0 3 7 .0 0 0 .520 5 .0 3 5 .15 5 2 .1 2 7 15.021 1 27.096 1 5.5 34 1 76.983 3 .8 5 7 6 6 .5 4 8 1 .6 0 5 3 8.0 60 1 .0 0 0 8 .6 8 4 4 .7 4 1 4 9.1 47 üakir i c l l e t o n BAKIIVM ZttCİRER V£ BAKIR YAN.AR BAKIRDAN EV EŞYASI, saCl i C i k o i m j c u eşy a KG — _ 74 19 Dl&R BAKİR EŞYA KG 1 7 0 .3 1 0 747 .70 0 74 BAKIR Vt Mm-IUEDİ KG 55,. 3 0 0 . 5 3 6 5 0 .9 Ü 2.3 15 7 7 .5 0 8 49.. 0 4 2 .4 0 5 ' 6 09.423 162.509 0 1.1 4 7 .90 3 64 . 8 1 7 . 3 3 8 1 .0 4 0 .6 2 3 1 0 3 . 2 Ü 1 .0 9 3 TAOLOı 2 OAKIR VE MAMULLERİ 1 II n A C A T (1 Viliı - 19Ü5 YILI. Ik), (1906 OCAK - KASIM DlJurMİ) 191)6__________________________ At; I Kİ. AHA n lııİH MiKİAR orr.cil (DOLAlt) __________________ 1905________________ MİKTAR o e Kc r (o o ıah) ' 1906 MİKTAR n r C f i t (ooı 5 .6 5 2 .2 0 1 n (iı ıo ric iiliü litik U i:ır k i; 12 .3 7 4 2 2.19ü 5 .7 1 7 .4 0 7 7 .3 3 5 .3 5 0 4 .3 1 2 .1 4 6 76 01 11 iç i clılu ( P ih r ı ; t ın ) KC 10 .9 9 6 3 7 .B 1 4 140.296 205.002 3 9 .0 8 7 100.415 İç i tiılu ç\ixklur (IV km trı) kc; f l . 155.471 1 2 .9 5 4 .3 7 9 3 .3 6 7 .5 5 0 5 .3 3 5 .4 2 0 6 .6 7 3 .4 6 4 1 0.5 2 3 .9 0 4 İç i ckılıı r.ıJAİdur (Difjur tvıkır ülug.) KC .0 3 0 .3 0 0 5.0 6 2 9 .3 0 5 53.B 61 1 23 .41 6 7/» 05 21 P r o f i l le r (Pirinçleri) KG - - 1 9.167 0 6 .9 0 1 364.539 5 70.573 74 0} 22 P ı u f i l lo r (IW<ırıt.rı) KG 29.302 0 4.323 9 0.092 159.437 74 0 5 27 P ı u f i l lu r (I) i Qlt brkır » l a . ; . ) KG 9 65.727 9 55.730 .7 0 5 2 .4 5 6 Tuller ( f U k t r u l i t i k U i< m in ) KC 2 .7 1 6 .3 0 0 4 .0 9 0 .7 5 4 1 7 .1 7 6 .7 4 0 20.6 47 .15 6 16 . 7 3 6 . 6 4 0 2 7 .3 7 7 .2 5 2 3 0 3 .7 7 3 2 2.112 39.403 5 4.636 139 .22 4 74 03 12 74 05 19 74 05 .51 - - ON l/l 1 - 74 05 32 Tuller (l‘irint;Uıı) KG - - 107.004 74 0.5 yj Itfllur (Difjur t>tsl<ır aluijiml;ıı ırtkıı) KG 30.696 260 .04 0 296.545 471.630 74 04 10 S;»; lıM ıı, ynuııl< :,j'iıllı;ı (Pji jır ; l u ı) KG 144.011 3113.735 2 2 0 .1 1 1 5U6.214 6 3 .0 U 4 199 .UU0 74 m 21) i*«,- J(M«ı, VL’r ıl l u c ( İk i a u t r ı ) KG 1 0 5 .5 0 0 225 .21 6 304.760 5 9 1 .2 3 0 2 1 .2 27 6 2 .7 4 5 S,r; U•\1vı, yıpni< y.*rıtI lt (eli.Ufc.iıld'j) KG 10 0 .0 0 0 4 6 .4 42 10.0 40 1 0 .3 0 6 .7 0 0 1 .4 1 3 fW<]l4 V\N İ l i l YAMIAK w yum m KG .62 4 3 .9 3 4 74 IV'ı W v/ı or> - ak) . TABLOı 2 BAKİR VC MAHULLCRİ İ HRACAT (1904 - 1985 YILLIK), (1986 OCAK - KASIM DONEMİ) ; ... 1 9 8 4 ___________ AÇIKLAMA B İR İM HİKTAR DEfiCR (ODLAR) MİKTAR OCfiER (POLAR) HİKTAR ' _D Ç ÇÇR J00LA R ) 74 06 BAKİR TOZU Vt BAKIRDAN İNX fULAR KG .3 9 2 İ . 010 74 07 10 İnce ve k a lı n boıular (Pirinçten ) 3 .6 2 9 1 6.239 4 .9 1 2 1 0.088 120 .00 8 389.914 KG 74 07 20 İnce ve k a lı n borular (Bakirden) .477 2 .8 4 8 3 .2 9 0 9 .5 0 7 4 .1 2 8 10-038 KG 74 07 90 ince ve k a lın borular (Diğer bakır a l a ş . ) 8 .1 5 0 2 1 .4 B9 1 .3 1 7 5 .5 0 4 1 .5 6 9 6 .9 3 7 KG KG - 1 .7 9 7 2 0.060 .144 .559 74 08 10 P irin ç te n boru t e f o r r . - .13 0 1 5.462 .4 2 5 4 .5 9 ? 8 .2 6 4 1 6 .0 78 1 .4 7 1 8 .0 8 3 .53 0 5 .1 6 5 2 38.191 5 66 .33 1 - 3 4.0 58 8 7.5 73 .027 2 .5 0 0 2 .5 0 0 9 3.5 0 0 - 1 .0 7 5 2 .3 4 0 .055 .OBB - 74 08 20 Bokırdsn boru " 74 Gû 90 Boru teferruat» (Digor t a t a r a l a ş . ) 74 0 Î ONUR CCPCLAR, SARNIÇLAR VB KAPLAR 74 10 BAKİR TELLOTEN HALATLAR VB. ‘ kg « KG 1 .9 3 0 KG - . KG 216.658 - 1 1.458 453.081 - - - 1 22 .31 2 2 72.902 ” 74 11 BAKİR TELLERDEN l-ENSLCAT KG 74-13 BAKİR ZİNCİRLER VE AKŞAMI KG BAKIR VEYA BAŞLARI BAKİR ÇİVİLER, PÜC21.ER KG - BAKIR CIVATALAR VE HM R A R VB. .956 2 9 .Q 9 9 1 0 .5 25 4 .9 5 2 2 2.534 6 .0 0 1 KG 1 05 .20 9 22 Ü.297 1 1 1 .2 7 2 53.0 06 3 1 .3 7 3 475.394 Ki* 74 14 7i» 15 İH 17 WKIWWl 151 İMA --CJttA/ljûUI- AliS/VII lAOLOt I BAKİR VC HAHUUfRl İ HRACAT (J9U4 - İM» YILLIK), (İMA OCAK - KASIN MkCHİ) At; İKİ. AHA ____________ İM» nlHİH HtKIAH OCCCR (DOLAR) HİK1AR »9fl> __________ ¡ m _________ PCfiCR (IX1LAB) MİKTAR DCCfH (D01.AI1) 7-1 İÜ IJAKIfOVOCV [ŞYASJ, sVi ıCı Kirtmoj rşvA KG H.4M 308.46} 303.05) 4.6*7.421 272.72» 1.100.067 7iı 19' ( M Q w iMjkir uyya KG «6.079 221.417 U . m 108.631 1W.7B3 2.»6.469 kc ıiıtth tti TU tiAKIN \£ im i.L E R İ ıiıim ın ii.ih .m îs » « ı» n i tu n u m -68Yukandan görüleceği gibi bakır madeni yatağı çok az olan 3elçika, İngiltere ve Federal Almanya gibi ülkeler de kapasiteleri çok yüksek olan elektrolitik bakır tesisi çalışmaktadır. Bu firmalar aynı zamanda az ge lişmiş ülkelerdeki blister üreticisi olan firmalarla ortaklık kurmuşlardır. Bu nedenle hiçbir zaman hammadde sıkıntısına girmemişlerdir. Genelde bakır fiatlannın düşmesine karşın bu ülkeler cevheri ve blisteri ucuza aldıklarından, ayrıca işletmelerinde otomasyona gittiklerinden bundan bir zarar görmemişlerdir. Bu tesislerin kapasiteleri çok yüksek olduğu halde kapasite kullanım oranlan hiçbir zaman % 95 ’in altına düşmemiş* tir. Gelişmiş ülkelerde elektrolitik bakır üretimi fazla olduğu gibi tüketi mi de fazladır. Bu nedenle gelişmiş ülkeler bu alanda hem ihracaat hem de ithalat yapmaktadırlar, örneğin A.3.D.'nin 1983 yılı kablo ithalatı 754 milyon dolar, Federal Almanya'nın 291 ¿milyon Fransa'nın 240 mil yon, Ingiltere'nin ise 202 milyon liotardır. ihracata baktığımızda Japon ya 828 milyon dolarla baştaâff. Federal Almanya 628 m ily o n , A.B.D. 506 milyon, Ingiltere ise 410 milyon dolarlık ihracat yapmıştır. Görüli? düğü gibi Japonya kablo halinde rafine baki-ithal etmerrçekte £una kar şılık ihraç etmektedir. Japonya bunu gelişmekte olan ülkelerden konsantre bakır ithal edip kendi tesislerinde elektrolitik bakır haline getirip bu bakırı kablo yapımında kullanmakta ve ihraç etmektedir. > "* r. Gelişmiş ülkelerdeki bakır alaşımı üretimine ^baktığımızda bakırda oldu ğu gibi bu alanda da en büyük üretici ve tüketici A.B.D. dir. Alaşım üre timinde gelişmiş ülkeler yeni teknoloji kullanarak maliyeti düşük ve ka litesi yüksek üretim yapmaktadırlar. Gelişmiş ülkelerde bakırın birçok metalle alaşımı yapılmaktadır. Tablo 5'de gelişmiş ülkelerdeki bakır ve bakır alaşımı tüketimini görebiliriz. Şekil l'd e Avusturya, Belçika, Fran sa, Federal Almanya, Yunanistan. İtalya, Japonya, Hollanda, Portekiz, İskandinavya, İspanya, İsviçre ve Ingiltere'de bakır ve bakır alaşım lar mamül tüketiminin dağılımı verilmektedir. -69- b) Gelişmekte olan ülkeler: Gelişmekte olan ülkelerdeki Mister bakır üretim teknolojisi eski olmasına karşın cevhcrdeki bakır tenoru yüksek olduğu ve işçilik gelişmiş ülkelere göre düşük olduğu için maliyetler düşüktür. Ayrıca gelişmiş ülkelerdeki bazı şirketler bu ülkelerdeki tesisleri de işletme hakkını satın almış satın almış ya da ortak olm uştur. 3u şekilde çalışan işletmelerde ise teknolo ji biraz daha iyidir. Gelişmekte olan ülkeler Dünya bakır Hatlarını kendi leri ayarlayabilmek için CIPEC (Conseil, Intergovemıontal Des Pays Eportant De Cuivrc) örgütünü kurmuşlardır. Fakat bugüne kadar çeşitli nedenlerden dolayı bu konuda başarılı olamamışlardır, gelişmekte olaıı ülkelerdeki blister bakır üretimini tablo 3'de görebiliriz. Gelişmekte olan ülkeler blister bakır üretiminde Dünyada ilk ona girme lerine karşın elektrolitik bakır üretiminde geridedirler. Gelişm ekte olan ülkelerin elektrolitik bakıra olan talepleri düşük olduğundan üretimleri de düşük olmuş ve bu tesisleri geliştirme büyütme konusunda çalışına yapmanuşlardır. Gelişmekte olaıı ülkelerdeki elektrolitik bakır ürctinı teknolojisi Türkiye'den geridir. Gelişmekte olan ülkelerdeki bakır alaşımı üretimi ve kalitesi de Türkiye' den geridir. Bu nedenle Türkiye bakır alaşımı üretimi vc dökümü konu sunda bu ülkelerle rekabet etme şansına sahiptir. Avusturya. Belçika. Fransa, B.Almanya, Yunanistan, İtalya, Japonya, Hollanda. Portekiz. İskandinavya. İspanya, İsviçre ve İngiltere'de IWCC (International Wrought Copper Council) projeksiyonuna göre bakır vc bakır alaşımları mamul üretiminin 1987'nin ilk yan yılında 1985 yılmuı ilk yarı yılıyla aynı düzeyde 2,97 milyon ton olarak gerçekleşeceği talimin edilmekte -70- dir. Ayrn ülkeler için aynı kuruluşça yapılan uzun dönem projeksiyonla ra göre elektrolitik bakır ve bakır alaşımları mamul üretiminin 1988 yılı için 5,95 milyon ton ve 1993 yılı için 6.83 milyon ton olacağı tah min edilmektedir. Bu, 1988'den 1993'e yıllık % 1,3'lük ortalama artışa tekabül ederki bu değer 1978'den 1983'e %0,1 ve 1983'den 1988'e % 1,4 olmaktadır. Bakır ve bakır alaşımları mamul tüketiminin 1988'de 5,03 milyon ton ve 1993'de 5.35 milyon ton olacağı tahmin edilm ekte dir, ki bu yılda % 1.2'lik ortalama artışa eş değerdir, 1978'den 1983'e yıllık ortalama artış % 0.4 ve 1983'den 1988'e yıllık ortalama artış % 1.2 olmaktadır. r e KİL:! r.‘/<X OF. 1??5 YUNDA PAKIR VE PAKlR ALAŞIMLARI MAKÜl L ERİ DAĞILIMI ÜRÜN ANALİZİ •/.? p/j*tR -cumjKr/ErronıiEn ;/.2 alaşim tel r.? w p Aİ./ŞIMU notu % İT BAKIR TEL l 1?ALASIK LEVHA Kka v r r.eriTLG? V. 17AUS-IM ÇUOUIf VE pro FİLLER /; ULKE ANALtZI ı 2< ı• UÜ-Hİ -} î.'fj-rfji W v. .N -i tn .V . Ö r b i l i s i » :İÎIİPİH!Ulüiylii iıil.1 lllıiiiill ill'lliılillliii f î i m ^ jgıns 10 e :?.c 1?.3 - .6 0.7 t A 3.t ?.1 2.0 1.5 U ^ v vijzCEJ-ERl S U.» C t o c* O.S -7 2 TSBW 3: CÜNYA BLÎSTER BAKER ÜRETİMİ(x 1000 m. ton) 1982; 1983 1984 1985 1986 Avusturya . B elçika F inlandiya Fransa 3 .Almanya Norveç P ortekiz Ispanya İsveç Yugoslavya TOPLAM 27.1 61.7 54.0 6.5 251.4 32.0 3.2 107.9 73.8 102.4 720.0 30.0 81.9 66.2 6.0 240.0 24.4 1.5 135.0 89.9 106.0 780.9 30.0 73.3 70.1 6.3 253.6 24.7 5 .2 118.0 101.8 119.3 804.3 30.0 76.0 77.6 7.0 225.5 37.0 3.5 127.2 102.7 125.1 812.6 30.0 115.1 68.9 7.0 247.0 38.2 4 .6 120.5 100.7 127.8 859.8 2 7 .0 8 1 .0 5 2 .5 4 .5 180.0 2 6 .4 4 .5 9 0 .0 8 1 .0 100.3 6 4 7 .2 AFRtKA Nabibya Güney A frika Zahire Zanbiya Ztababye TOPUM ASYA H indistan İran Japonya Utman F ilip in le r Güney Kore Tayvan îU rkiye TCPIAM ; . S O o ın ın o *r ıo o o n rı 1981 AVRUPA 39.7 185.4 • 468.2 571.6 30.1 1295.0 49.8 191.8 466.4 580.7 -30..5 1319.2 54.2 192.3 465.5 562.7 31.2 1305.9 46.4 180.3 465.5 531.9 24.2 1248.8 43.3 168.4 469.4 544.2 24.4 1249.7 3 3 .9 1 2 1 .5 332.0 3 8 5 .9 1 8 .0 8 9 1 .3 25.9 980.1 — 108.2 53.1 27.3 1194.6 32.6 18.0 1046.3 119.4 47.5 25.4 1289.2 35.4 8.5 1061.9 7.6 57.6 124.0 37.9 19.1 1352.0 40.4 • 47.9 929.9 21.3 109.2 100.2 47.6 30.1 1325.7 33.6. 60.0 932.6 18.3 133.8 112.7 - 55.1 34.0 1380.6 3 0 .0 4 5 .0 7 1 7 .7 1 5 .0 9 0 .0 8 2 .0 37.7 2 8 .0 1045.4 479.0 1377.6 412.4 ın->n a 440.0 1183.447.3 1098.3 70.4 331.1 3170.5 480.0 1193.3 80.6 1088.5 71.1 354.0 3267.5 3 5 2 .0 8 7 2 .9 4 6 .4 825.6 4 1 .9 2 36.3 2375.7 174.6 6932.2 132.9 5092.5 «ÇRÎKft Kanada A.3.D 3174.0 2874.5 406.4 987.0 58.7 1058.9 69.9 295.9 2876.8 177.2 6560.8 180.3 6444.1 181.8 6520.8 188.0 67 4 5 .6 ' 10.0 62.0 8 .0 16.0 352.0 1150.0 214.0 1861.5 12.0 62.0 10.8 17.0 3.2 360.0 1130.0 235.0 1870.5 12.0 60.0 10.0 17.0 0.6 357.0 1120.0 225.0 1841.8 12.6 70.0 10.0 14.0 0.6 365.0 1120.0 245.0 1875.2 380.0 1140.0 275.0 1938.0 8422.3 8314.1 8362.6 8620.8 8870.2 J U İ.J TOPUM JZ3.2 AVUSTURÂLYA A vusturalya TOPUM DİĞER ÜLKELER A rnavutluk B u rç a rista n Çekoslavakya D.Alnanya M acaristan Polonya S.S.C .B. _ Ç in v e d iğ e r Asya TOPLAM DÜNYA TOPLAMI 13.0 70.0 10.0 14.0 TAULU 4. IİAKU Vt «AKI* A L A J I M U * HAHUILI»! 1976 Avukturyj l u (Çİ k, . l ' r. i ntta ti. Al ı u ı ı t y u YunftnUiuıı İtalya lUkır Alayı» 31.2 ) 1.9 Toplam IS.) 39.7 325.7 3;o.: 40.8 İ*kır İ69.0 396.6 407.0 430.7 Ala*!» lop İd* 176.6 545.4 193.1 578.7 178.2 »65.3 189.1 609.8 lUkır AU»l» Tbp!«» ¿73,2 398.7 »41.4 394.0 617.1 169.7 971.9 9>». 4 100b.8 2». 7 397.0 128.0 125.0 38.7 306.3 231.8 528.0 31.9 306.0 321.0 991. S 502.0 1494.S 1053.1 501.7 1554.8 1183.» »32.4 1715.9 100,3 103.4 10.9 6.1 12.3 9.) T opl«« lıkır At «i | l 8l lUktr TopU» Bakır B*kır Atiyi« T o p İ 41» kakır Alaft» topla* kâki t AU|i» T opla» 17.6 163.} 69.7 30.8 »27.0 Vb . 1 13.2 7.3 30.1 38.1 308.0 333.0 »31.0 1228.4 »59.1 1787.» 99.9 13.8 7.7 20.» 178.6 67.7 185.» 63.7 249.2 113.3 62.2 175.5 113.2 »6.8 170.0 »9.2 173.6 31.3 38.0 69.2 40.» 46.7 41.9 49.2 87.2 41.9 83.7 44.9 94.1 403.6 226.7 436.1 J37.8 440.9 335.1 420.6 222.2 642.3 233,0 114.4 61.0 173.4 630.2 673.9 67».9 3366.8 AU»I» T o p İ «i» 1019.9 5026*6' 3455.3 1431». ) 5293.3 3694.9 1937.2 »»22.1 lukır 1476.« Al«|l» 745.6 2227.4 1647.9 783.6 1649.9 7)6.» 2431.5 2436.4 Ala|i» 4743.6 2565.4 5103.1 7621.7 Topl«u 7100.0 7724.8 »34.3 21. 21. 7 795B.» Baktı 6 5H. 6 429.1 1047.7 171.3 64.7 236.0 kakır Toplan Topla* Oltruk 34.3 338.3 Uptıtyu Ab D 11.3 31.7 299.4 lukır AU|i» Topla» 1UCC 26.4 14.2 38». 2 40.» ( •kdndi flAV ÛUfrUri Ingi H e r « 1979 20.0 390.0 48.3 AU|t» TüpU* İsviçre 1978 13.9 14.8 214.3 48.9 ■¡Ol. 2 HmU r AU|l» ToplM Uolland# l*oı l u k i ı -M t lU .A * Aİ4|I» T o p 14W Topla« >A|*tmyu 1977 . lr 246.3 114.4 3799.» 1911.7 »711.2 1972.2 »52.3 2824.» »771.7 2764.0 8535.7 X 1000 TO' 1 A HASINDA UM TİM I X Clun«« 19 U0 I»«l 1 9 B2 1911 1914 1981 1981-84 n . i » . 0 29.1 3B. 1 41.1 10.0 IÏ.J 47.2 I I . 1 12.1 7. J ia.4 -1.1 -9.6 40. a 9.2 37. J 6.6 46.1 16.6 -4.7 300.2 ïl».6 271. a 19.0 260.0 246.4 7.9 «.1 104.7 312.1 7.6 319.7 1.3 -1.4 440.« 171.4 614.2 *'16.0 14». 0 161.0 -1.1 -14.1 -4.8 692.7 476.1 664.3 ¿bl.9 in o .i -4.1 -2.2 -1.1 » .1 112.4 272.6 1.1 2.1 1.2 1.7 17.» 32«.0 14.1 29i. 1 294.9 267.» 461.0 476.1 47».4 419.0 !»?.) (it .) i n . : 649.7 163.a 160.0 643.3 199.0 619.2 n o . * 1119.6 617.1 41)4. 0 610.0 611.0 419.4 1474.4 116».2 46.« 219.4 12.2 104.1 3» . 6 126.0 3S9.3 164.0 if.« 34». 1 1061.1 196.9 1016.9 4.» 24»,) 41.J 110.0 212.0 SSb.O 162.0 43.0 106.1 2J1 .a >10. 0 1183.1 »1 .9 1»77.3 1200.6 1221.0 1211.0 116«.0 1291.0 119.1 1760.4 109. a 1710.a 170.0 1763.0 614.0 2002.0 610.0 ItOl.O 103.9 >4.0 <1.1 13.7 7.6 20.1 71.1 11.1 7.7 20. a 87.4 »7.» 12.7 104.» 11.0 to.a 7.3 -11.0 7.3 20.2 6.6 1».3 1.» • 16.7 -10.6 -13.1 169.6 61.7 179.1 til.a ¡3.1 l»7.3 19.0 4.3 -6.6 » 5 23.1 181.0 -1.1 -1.9 -4.9 19.1 219.2 347.9 119.2 63.2 313.4 117.1 101. 1 14.9 116.3 101. 0 10.3 111.3 »4.1 10.1 144.a 4a.i 147.» S0.1 43.2 41.a ia.i 37.» 41.« 41.» 46.3 48.0 92.7 II.» 7 ».» 89.» 48.3 »4.6 160.2 182.1 141.1 110. 9 111.2 466.1 127. 0 161.1 491.1 324.» 164. 2 479.0 111.7 171.» 101. 6 134. 2 169. » 494.1 -2.1 -1.2 -1.9 1716.1 1669.6 1797.9 16I2.2 1701.0 H84.7 -1.8 1381.2 1968.0 1912.7 1816.6 1912.7 1416.1 1619.1 I7B2.2 1401.7 1729.1 - 2.1 1764.1 727.6 1497.4 647.0 20)4.4 1611.1 1710.4 <.42. a 2271.1 714.4 1781.3 601.7 2161.0 1.9 -17.« »73.1 «7.1 J40.4 10«.] it .) 166.4 11.6 48.6 102.1 1977.9 1764.0 171«.2 692.6 74)0,1) 1104.3 2670.1 1174.« 211.1 69.4 47.7 3492.1 1411.1 j ı ı ı . ı 744«.6 1210.6 2494.8 1169.6 2249.0 2421.0 1611.1 2703.4 7417.6 7671.6 9)17.1 311.3 1.1 »».4 1.2 -1.6 1197.» 2116.4 1114.) 2.1 10.6 .6 1.3 - 2 .H -4.0 -) -6.9 -2.7 TA B LO 5 . »A K İ K VE A U Ş I H . A R I MAMULLERİ m * Avuıiuryj Bakır Ahıytm l.tpla» Mu İ ç i k a Frjuua 4'ı.İ 14.0 63.4 60.6 58.1 35.0 57.5 33.1 90.6 15.« /¿.O Bakır Alayın ISI. 4 191. 0 542.4 369. 9 I H 6 ..6 556. S 172. J 556.2 55Î. 2 ;7 403. 3 3 'İH. 7 642.0 469. 0 3 2 2. 7 7 9 1. 7 495.7 315.5 811.2 3Jo. * 874.5 Bakır Al.»>»*> 91.1 »3.1 193.1 SJ**. 1 ¿¿.i 15. 9 28.8 34.1 ¿HL.6 $02.2 298. 2 222. S 5 2 0 . ,7 28S.7 216.3 502.0 301.8 240.0 Sil.S 914.6 443.0 1357.6 951..4 425., 1 1 376. î lU/'İ.B 457*2 1528.0 1127.2 485.5 1612.7 lopla« 98.7 1 0 9. 7 93.3 96.2 Bakır Alajıo Toplam 15.5 9.7 23.2 15 . 7 13 . 6 29. 3 16.7 16.2 27.7 27.8 Bakır Al a t i » Top t a s »40. 5 63.9 2. ‘ 4 . 4 136. , 1 76. , 9 213. 0 133.9 70.8 204.7 126.6 80.9 207. 6 Topl am Bikir Ala«ı» Top U n 215. 4 Japonya Bakır Alalın Toplan H ol la nda Pürt«kU It.panyu 1979 64. 1 41. 6 105. 7 İtalya l akatıdiuav 4 4 . *1 14. i 58. 5 1978 55.9 40.4 90.) |«>¡11uit. Utku I* rt 197? Hak1 r Al a > ı u Toplan Toplan F.Alaany.ı 3v.ı u . 1 s ı .2 İÇ TtlICIiTIMLERI Bakı r AUfim 1IH.0 11.0 120. 1 65. 1 112.2 53.9 (85. î 166. 1 1. 6 118.8 57.2 177.0 Toplası 6>.4 183.4 liviçnt Bakır Aİ J | i a Topla» 40.0 35.6 70.4 56 . , 1 44. 1 1 0 0 .. 2 61.» 41.0 102.5 70.4 42.6 113.0 l ı t g i I tut' tf Bakı r Al »t m Topla« 350. t 215.3 565.4 3 6 0. > 223. 6 584. 3 378.5 223. V 601.8 392.7 222. 7 I UCC T o p l a « Bakır A U 41B Topl.ıu 2965.0 1684.5 4589.5 JK67.i i 16)9.6 4657.J 3125.7 I6S1.I «778.1 JI65.1 İM İ.» SOS].« AHU Balar 1525.6 6 I H. 3 1698.5 056.? 175*.J Alalım 1968.3 919.2 Toplam ZK'I.'J 2555.2 2648.1 2842.6 46»0.6 2^0'J.Ö 691Î.4 461>C. I ‘ #80.7 İIH.I" 2 5 « .} 7 ' M . İ 2761.0 H12.4 7471.1 ."‘J I l - * lopla« Bakır M il> ı« V-j pUm 893.8 615.« * «000 Toa . . . . I960 * 1 984 1983 1982 1 981 1,85 * eiiMi*» 1984-85 7 -6 57.4 61.9 15.9 71.3 U.l -!>■* 66.1 4 M 15.6 65.5 76.0 1-7 37.8 17.8 55.6 44.9 15.7 * 60.6 52.7 19.6 72.3 51.1 11.4 11.5 - * '1 140.0 146. 1 4*86. 1 347.3 151.5 500.8 298.7 142. 2 440.9 ) .2 141.2 444.4 451.0 »•# 510.4 288.8 839.2 » 6 .3 289.3 843.5 559.2 305.1 863. i 367.8 351.4 921. 2 595.7 344.0 91».7 ‘ -9 -J.7 2.0 í t . v i & ğt ‘ 71.9 36.9 14.3 71*2 43.» 29.3 75.4 39.9 24.1 64.0 17n.4 179.9 558.3 612.7 372.4 9«*. I • 51.1 • ;> 15.0 10 111.0 HO.n •' ->•' Î-® -2:2 43.6 41.0 32.7 39.5 48.3 40.1 --à 339.2 286.3 645.5 334.1 230.9 565.0 316.3 219.8 SJ6.1 317.6 216.8 536.4 335. 6 248.1 604.7 151.7 254.6 -1.4 2.7 60«,5 .1 1 0* 71. 7 514.4 1586.1 1089.8 482.1 1571.9 .1090.5 486.2 1577.0 1219.5 566. 2 1765.7 1151.0 504.0 1622.0 -».0 -11.0 *6.9 111*3 87.1 68.0 76.8 89.7 99.3 >0.7 19.0 19.8 10.7 30.S 18.7 30.6 17.3 10.3 27.6 16.9. 9.9 26.5 16.7 10.1 27.0 -1.2 4.0 .7 124.1 115.4 124.1 63.3 209.6 66.0 68.8 184.4 litt.S 53.4 173.9 11.6 1096.8, 429.4 1526.2 10.2 16,9 ’ 120.9 78.2 199.0 121.1 .2 193.9 113.9 72. 4, * 186.3 75.5 196.6 -l.J -1.2 103.2 47.1 132.3 114.3 56.5 170.6 115.5 51.1 165.6 113.4 53.6 167.0 115.6 51.7 167.5 2.1 -3.5 .1 77.7 47.2 124.9 72.9 39.0 111.9 65.0 32.2 97.2 60.5 33.9 94.6 66.3 42.6 103.9 71.« 44.6 n a . 4 I I . 1 4.7 9.7 314.7 177.3 452.0 276.0 164.2 442.2 294.7 17/.3 472.0 304.0 165.3 469.5 J07.9 178.4 486.3 291.2 181. 7 -»-4 2-4 471.9 -2.» 3178.4 1107.3 1356.6 4663.9 3092.3 1511.9 4594.4 3049.0 1558.9 3268.4 -•* -1.9 4607.9 1759.4 5027.8 1240.4 1691.4 4919.5 -1.8 73/. 4 1744.2 838.7 1481.6 630.1 1654.7 742.5 1796.3 895 7 1816.1 725.7 2.2 -18.9 2197.6 25B2.9 -4.6 1931.9 5110.2 1660.4 t OJ Ü. f c 48SI.λ 2Ó69. 2 2395.) 7i o s . o 2111.9 2397.2 2691.3 2561.8 4 S6 6. 1. 2142.2 4701.7 5064.7 50H4. 6 ■* 2101.4 26^4.6 2417.1 -8-9 7719.1 7501.1 --•* 6706.3 7605•1 i j ¿ t I -7 5 - SEKTÖRÜN SANAYİ SORUNLARI 1 - YATIRIM VE TEŞVİK , a) Yeni yatırım lar Teşviği: Daha önce B.c bölümünde belirtildiği üzere ülkemizdeki btister bakır it hal edilmek zorunda kalınmaktadır. Bu nedenle Blister bakır üretimi tesisleri ile blistcr bakır üretiminde ham madde girdisi olan konsantre cevher üretim tesislerinin teşvik edilmesi ge rekmektedir. Elektrolitik bakır ve bakır alaşımları mamullerinde ise ka pasite fazlalığı olduğundan bu alandaki yeni tesislerin teşvik edilmemesi ülke yararına olacaktır. Yalnızca yeni mamul türlerine yönelik yatıranlar teşvik edilmelidir. b) Mevcut tesislerin teşviği: Ek elektrolitik bakır ve bakır alaşımları mamulleri kapasitelerine gerçek ten ihtiyaç duyuduğunda yeni tesis yerine yeni tesislere göre daha kısa sûrede daha az y ab n m maliyeti ile gerçeldeştirililebilecek kurulu elektro litik bakır üretim tesislerinin teşvik edilmesi uygun olacaktır. Diğer yan dan idames iyileştirm e, yenileme, kalite düzeltme, darboğaz giderme, enteıgrasyon ve güncel teknolojilerin aktarılmasına yönelik m evcut blis ter bakır, elektrolik bakır ve bakır alaşımları mamulleri tesislerinin teş vik edilmesi uygulamalarına devam edilmelidir. 76/1 sayılı tebliği gereğince uygulanmakta olan % 100 gümrük muafi yeti % 30-100 yatırım indirimi; vergi, resim harç istisnası, diviz tahsisi. -76- kaynak kullanımı destekleme primi, yerli temin edilen üretime yönelik yatırını mallan için teşvik primi gibi teşvik uygulamalarına devam edil melidir. Kaynak kullanımı destekleme primi gelişmiş bölgelerde yapılacak darbo ğaz giderme, modernizasyon, entegrasyon, tevsiat yatırımları ve beledi yelerce organize sanayi bölgelerine taşınmaya zorlanan tüm yatm m lan kapsayacak şekilde yaygınlaştınlmalıdır. c) Ana girdilerin teşviği: işletme ana hammaddeleri ile ara mallanna komple yeni yatırım halin de 3 ay süreyle uygulanmakta olan gümrük muafiyeti teşviği; kurulu te sislerdeki darboğaz giderme, modernizasyon, entegrasyon ve tevsiat yatı ranlarını da kapsayacak şekilde genişletilmelidir. K.B.I. ve Etibank blister bakın pahalıya üretmekte ve satmaktadır. Bu gün blister bakır fiyatı dünya fiyatlarının çok üzerindedir. Blister bakır üretiminin ülke ihtiyacının ancak yansmı karşılayabilmesi nedeniyle blister bakır ithal edilmek zorunda kalınmaktadır. Blister bakırın % 1 gümrük vergisi, fon, v.s. ile birlikte ithalat gideri CİF tutarın % 25'ine kadar ulaşmakta, aynca zorunlu olarak yapılan büyük ahııılann getirdiği finansman giderleride ilaveten gelmektedir. Her iki durum da maliyetinin yaklaşık % 80’ini blister bakır oluşturan elektro litik bakır ve bakır alaşımlan mamülleri sektöründe maliyetlerin yüksel mesine neden olm akta ve yurt dışı firmalarla rekabeti olanaksızlaş to maktadır. M aliyette diğer önemli bir kalemde eneıji ve finansman gider leridir. Bu nedenle ham alimünyum üretiminde olduğu gibi blister bakır sektöründe de devletçe eneıji giderlerine sübvansiyon uygulanması, bu uygulamanın Demir Çelik Sektöründe olduğu gibi elektrolitik bakır ve bakır alaşımları mamülieri sektörünün bilhassa ihracaata yönelik üretim yapan kesimine yaygınlaştırılması blister bakır ve konsantre bakır ithala tının ham alümünyum olduğu gibi gümrükten m uaf tutulması düşük fa izli kredi uygulaması gibi uygulamalarla maliyetlerin aşağı çekilmesine çalışılmalıdır. Blister bakır üretiminin bir bölününün küçük sanayicilere tahsis edilmesi standart dışı mamul üretimini teşvik etm ektedir. İletken liği düşük ve şekillendirme kabiliyeti az bakırdan mamuller üretilmesi ve kullanılması sonucunda; i) A ynı işi yapm ak için daha fazla malzeme kullanma gereği bakır isra fına yol açm akta ya da benzer malzeme ile yapılan işler yüksek direnç nedeni ile eneıji israfına neden olm aktadır. ii) Yüksek direnç ve kırılganlıklar aşın ısınmalara ve yangınlara neden olm aktadır. iü) A rıtılm adan kullanılan bakır içerisinde altııı, gümüş v.b. kıym etli yer altı varlıklarımız heder olm aktadır. Bu nedenle standartlara uygun rekabet olanağı olan yüksek kaliteli mamül üretim i için blister bakınn elektrolitik bakır üretimine tahsisi ve ve diğer balar ihtiyaçlarının elektrolitik bakır olarak karşılanması sağlan malıdır. -78- 2 - i t h a l a t v e ih r a c a t a) Girdi Sorunları 1 — Yerli Hammaddeler: Yurdumuzdaki bakır madeni yataklarının birçoğu açık işletme olarak ça lıştırılmıştır. Son yıllarda ise cevherdeki bakır tenörû çok düşmüştür. Ve bu işletmelerin çalıştırılmaları artık ekonomik olmamaktadır. İşletmeler deki maklna parklarında demode olmuş ve eskimiştir. Daha önccdc belir tildiği gibi maden yataklarımız dünya standartlarına uygun değildir. Yalnız Çayeli ve Murgul'daki yataklar büyük balar yatağı sınıfına girer. Tablo 6 Türkiye'deki bakır yataklarının durumlarım göstermektedir. Madenlerden çıkartılan bakır cevherlerinin tenörünün giderek düşmesi blister üretiminin azalmasına nedenlerinden biridir. Elimizdeki cevher lerin minoroljik yapısı ile ergitme sistemide birbirine uygun olmalıdır. Yurdumuzdaki blister bakır üretiminin düştüğünü göstermek için 1966 ve 1986 Türkiye Blister Bakır üretimini karşılaştırmak yeterlidir. 1966 yılında Ergani ve Murgul'un kuruluş kapasiteleri toplamı 28.000 ton/yri iken üretim 26.000 ton/yıl olmuştur. 1986 yılında ise Samsun Murgul ve Ergani'nin kuruluş kapasiteleri .68.000 ton/yıl iken üretim 35.700 ton olarak gerçekleşmiştir. Görüldüğü gibi yurdumuzda blister bakır kapasi tesi arttığı halde kapasite kullanım oranı hammadde yokluğundan düş müştür. Bu nedenle K.B.İ. ve Etibank'ın hammadde sorunlarını gidermek için küre bakırlı pirit işletmesi, Siirt Madenköydeki konsantre tesisleri nin, Rize Çayeli'ndeki Bakır Madeni tesislerinin ve K.B.I.’nin Murgul'daki Murgul maden Developlanı ve konsantratör darboğaz giderme proje -7 9 - sinin hızlandırılması gerekir. Elektrolitik bakır üreticilerinin aııa ham madde girdisi blister bakırdır. Yurdumuzdaki blister bakır üretimi kapasi tesini ve gerçekleşen üretimlerle elektrolitik balar kapasitesini vc gerçek leşen üretimleri karşılaştırdığımızda elektrolitik bakır üretim kapasite sinin blister baların Od katı olduğunu görürüz. Bu durum da elektrolitik bakır üreticileri blister bakır ithal etm ek zorunda kalmaktadırlar. Ayrıca y u rt içindeki blisterin fiaü 1249 TL/kg. iken blisterlerin y u rt dışı fiab 850 TL/kg. dır. iken blisterlerin y u rt dışı fiab 850 TL/kg. dır. Zaman zaman bu fíat düşmektedir. Daha öncede belirtildiği gibi blister bakırın elektrolitik bakır üretiminde maliyete etkisi % 80 civarında olduğundan blister bakır fia tındaki yükseklik elektrolitik bakır üreticilerine ayrı bir yük getirm ektedir. Hammadde yetersizliği yüzünden tesislerin düşük ka pasite kullanım oram ile çalış m alanda maliyeti artırıcı diğer bir unsur ol m aktadır. Uıracat yapabilmek, elektrolitik bakır tesislerini yüksek kapasi te ile çalıştırm a ve döviz tasarrufu bakır yetm ediğinde ise dışardan elek trolitik bakır yerine blister hakir ithal etm em iz gerekm ektedir. Hammad de yetersizliği bakır alaşımları üreticileri ve dökümcüleri içinde geçerlidir. Y urt içinde kullanılan elektrolitik bakır malzemeler ekonom ik ömürleri ni tamamladıkları için hurda bakır sirkülasyonu çok azdır. Ortaya çıkan horda bakır da ihtiyaca cevap verememektedir. Daha önceki yıllarda şa hıslar tarafından bakır ithalatında çeşitli suistimaller olm uştur. Bu ne denle bakır alaşımını üreticilerinin hammadde girdisi olan hurda bakır M.K.E.K. veya başka bir devlet kuruluşu tarafından ithal edilip ençok üreticiye satılm ak ya da üretici firmalara izne tabi mallar listesinde it halat yapm alarına izin verilmelidir. TABU». 6: TÜRKİYEDEKİ ÖNEMLİ BAKIR MFıDENlERÎNlN DUFUMJ YERİ PEZEKV MUMKUN REZERV (1000 T) KARADENİZ ‘ Vaionakkaya (Murgul) Dainar Murgul (Artvin) Meydancık,Şavşat Kuvarshan,Artvin Madenküy, Çayeli (Rize) Kutlular, Sürmane Lahaııos,Espiye - K .B .I.'y e - Krupp'a - Kapalı ocak - Pirit cevheri Kızılkayalar, Espiya Bakibaba, Küre, Kastamonu Aşıköy, Küre DİĞER DOliGEtER Alacadağ, Torul Uskuhat-Şenkaya Muradinköy,Koyulhisar - M.T.A.'ya göre Anayatak, Maâan Madenköy» Şirvâjı Karakoca, Simav Babadağ, Kızılcabölük Elmalı, Maraş 23.000 22.000 80 51 16.807 1.450 2.300 2.5S1 2.002 4.221 5.500 1.800 10.000 270 449 2.693 1.500 200 100 510 12.750 5.000 75 50 590 G.500 • 45 250 100 (?) içerik TOPLAM REZERV ^ ^ ---- S 0 .2 1 1 .7 1 0 .2 1 1 .7 1 2 8 .0 0 0 . 2 2 .0 0 0 350 500 1 9 .5 0 0 1 .4 5 0 ; 1 .0 5 1 .5 0 1 .2 0 . 2 .1 6 3 .4 7 2 .5 2 2 .3 0 0 2 .5 5 1 4 .2 2 1 4 .2 2 1 5 .5 0 0 1 .8 0 0 1 1 .5 0 0 . 3 .5 9 2 .3 9 2 .6 3 0 .8 5 3 .4 0 2 .7 5 .2 0 0 100 3 .1 0 8 .9 5 4 .2 5 6 .8 0 1 .1 0 0 1 2 .7 5 0 1 1 .5 0 0 120 300’ 100 (?) 0 .8 8 1 .7 8 0 .9 2 1 .1 4 0 :8 0 1 .8 1 * 4 .2 2 0 .1 3 0 .5 0 .5 4 7 .6 0 •> ■> 3 9 .0 0 0 .5 0 .5 4 .1 5 2 .3 8 2 .1 2 1 .9 4 Katot Grade 3 9 .4 6 3 5 .3 3 3 6 .4 9 3 6 .9 5 0 .5 0 .5 0 .5 0 .3 4 3 .3 5 4 2 .0 0 8 .7 9 3 8 .0 0 1 0 .5 - 8 1 - 2 - İTHAL HAMMADDELERİN GÜMRÜK FONLARI önceki bölümlerde belirtildiği üzere biistcr bakır üretimi ülke ihtiyacının yaklaşık yansını karşılayabildiğinden blister bakır ithal edilmesi zorun lu olmaktadır. Biistcr bakır ithalatında % I gümrük veıgisi uygulanmakta fon, kesintiler, damga resmi v.b. giderlerle ithalat masrafları CİF tutarın % 25’inc ulaşmaktadır. Bu durum da ithal blister bakırın y u rt iç i maliye ti dünya satış fiatlannın çok üzerinde olm aktadır. Gerek yurt içi blister bakır fiatı, gerekse ithal blister bakır maliyetinin yüksekliği maliyetin % 80'nini blister balar oluşturan elektrolitik bakır ve bakır alaşımları üre ticisi firmaları özellikle ihracaata yönelik olanların dünya firmaları ile rekabetini olanaksızlaş&rmakta ve düşük kapasite ile çalışmaları sonucu üretim maliyetleri daha da yükselmektedir. Bu nedenle blister bakır it halatının % 100 gümrük muafiyeti olması gerekmektedir. Diğer yandan blister bakır üreticisi firmalarda zaman zaman bakır konsantresi ithal et mek zorunda kalmaktadırlar. Japonya ve AET ülkeleri v.b., gelişmiş ül keler balar cevheri üreticisi ülkelerde o rtak yatırımlara girerek dünya konsantre ve blister bakır ticaretim tekellerinde tuttuklarından dünya bakır ithalatından büyük rekabetler söz konusudur. Ve spot alımlar yap tığımızdan alış Hatlarımız yüksek olmaktadır. Bu olgular elektrolitik ba kır ve bakır alaşımları mamulleri maliyetlerinin yüksek olmasının en önemli etkenlerinden İmini oluşturm aktadır. Ayrıca yardım a malzeme ve işletme malzemelerinde de yüksek oranda gümrük vergileri uygulan m aktadır ki bu dua y u rt içi üretim maliyetini dış ülkelere oranla daha yüksek olmasının diğer nedenlerinden birini oluşturm aktadır. Yukarıda belirtilen nedenlerden dolayı konsantre bakır, blister bakır ve elektrolitik bakır mamülleri üretimi için gerekli yardımcı ve işletme mal zemelerinin % 100 gümrük muafiyetti olarak ithalatı sağlanmalıdır. -82- b) LİBERASYON KARŞISINDA SEKTÖRÜN DURUMU Elektrolitik bakır ve mamulleri üretiminde Türkiye'de kurulu kapasite ül ke ihtiyacının yaklaşık' üç misline yakındır. Bu sektörün rakip ülkelerle rekabet edebilmesi açısından devlet tarafından korunmasına ihtiyaç var dır. Bugün Türkiye de üretilmekte olan elektrolitik bakır mamülleri, katot yaprak, filmaşın, tel çubuk, örgülü ve bükümlü tel v.b. ile elektro litik bakır alaşımları mamulleri, pirirtç boru, çubuk tel, yataklık bronz v.b. ürünlerin yurt dışından ithalatında uygulanmakta olan korum a sınırlan çok düşüktür ve fon alınmamaktadır. Bu durumun sonucu olarak bakır sektörü kısmen yerli kısmen ithal blister bakın kullanarak filmaşin, tel ve diğer mamulleri ihraç etmeye çalışırken kablo sektörü söz konusu tel ve filmaşinlerin ithalini yapmaktadır. Böylece birçok gereksiz masraf lara girildiği gibi aşağıdaki hesaplamadan görüleceği üzere bakır sektö rünün yaratacağı katma değer için yurt dışına döviz ödenmektedir. Gü nümüzde blister balar, filmaşın ve tel için F.O.B. fiatlan sırasıyla 1.200 dolar/ton* 1.600 dolar/ton ve 2.000 dolar/ton civarındadır. Tel ve fîlmaşin yerine blister bakır ithal edildiğinde yurt dışına ödenen dövizde ton başma yaklaşık 600 dolarlık bir azalma olacak ve yılda 16.000 to n kablo üretildiği varsayımına göre: 16.000 x 600 = 9.600,000 dolar/yıl döviz tasarrufu sağlanmış olacaktır. Aynı şekilde ihraç sayılan dahili sa tış uygulamasının elektrolitik bakır mamülleri üreticilerine katot satışı ile kablo, emaye bobin teli ve transfermatör imalatçılarına tel ye filınaşın satışında uygulanmasında sağlanacak döviz tasanufu hesaplamasında tabloda gösterilnuştir. . Malzemenin İthal edilen Cinsi miktar (yaklaşık) Katot bakırı 5.000 Filmaşin (8 mm) (Kablo, emaye bobin teli) Yassı ve yuvarlak tel 20.000 3.000 Dahilden teminindeki Toplam döviz tasarrufu (3 / TL) ($J 225 Dolar 1.125.00 400 Dolar 8 000.00 800 Dolar 2.400.00 . 11.525.00 -84- t Yukarıdaki açıklamalardan görüleceği üzere elektrolitik bakır, fîlmaşin ve tel yerine blister bakır ithali halinde küçümsenmeyecek bir döviz tasar rufu sağlanmaktadır. Bu hesaplama diğer elektrolitik bakır ve bakır alaşımları mamullerine yaygınlaştırıldığında sağlanacak döviz tasarrufu daha da büyüyecektir. Mevcut ithalat rejimi çerçevesinde söz konusu mamüller bakır borular dışında izene bağlı mallar listesinde bulunması yerinde bir uygulama olarak görülmektedir. Ve bu uygulamaya devam edilmelidir. Ancak ihraç ettiği kablo transformatör, emaye bobin teli v.b. mamüller ihracatı karşılığı ihracatçılara filmaşın, tel v.b. mamulleri güm rüksüz getirme hakkı tanındığından söz konusu ithalat rejiminin koruyu culuğunun etkisi kalmamakta ve ülkemiz yukarıda da açıklandığı üzere . büyük oranda döviz kaybına uğramakta ve elektrolitik bakır mamülleri üretimlerinde haksız ber rekabetle karşı karşıya kalmaktadır. Diğer yandan 1986 yılı sonuna kadar izine bağla m allar listesinde bulu nan ve % 10 gümrük vergisi ile ithal edilen bakır borular bu tarihten iti baren liberasyona alınmıştır. Geçmişteki uygulamada sürekli üretimi ya pılmadığından 0 ,7 0 mm'den düşük et kalınlığındaki bakır boruların it halatına izin verilmekte daha büyük et kalınlığı ise üretici firmalarla te mas edilerek ithalat yapılmaktaydı. Günümüzde söz konusu bakır boru üretim ranjnun genişlemiş ve kapasitenin ülke ihtiyacım karşılayabilecek düzeyde gelmiş olmasına karşın seri imalatı yapılan boyutlarında ithalatı kolaylaştırılmış gerek hammadde ve diğer maliyet girdileri yönünden önceki bölümlerde açıklanan çeşitli güçlükler içinde olan bu sektör dün ya firmaları ile haksız bir rekabetle karşı karşıya getirilmiştir. Her ne ka dar ithalatta 1 A.B.D. dolan/kg.Uk bir fon uygulaması ile bu sektör fiat yönünden korunm ak stenilmişsede uygulamada bu fonun yetersiz kal dığı görülmüştür. -8 5 Aynca blister bakır ithalatuıda izin bebesi abrarken % 7'lik ithal harcı yaratılmaktadır. Blister bakır fiatı yüksek olduğundan h arç tu ta n yüksek boyutlara ulaşm aktadır, ökneğin 1000 tonluk ith alatta yaklaşık 70 milyon TL 'lik bir harç yatm lm aktadır. Gümrük ve formlara ilaveten it halat h a ra yatırılması maliyetleri daha da artırm akta ve elektrolitik bakır mamülleri üreticilerini zor durum da bırakm aktadır. Söz konusu harcın ya kaldırılması yada % 1-2 gibi bir düzeye indirilmesi blister bakır ile hur da bakır ithalatçısı üreticilere kolaylık sağlayacaktır. Sonuç olarak elektrolitik bakır ve bakır alaşımları mamüllerinden hali ha zırda izne tabi mallar listesinde yer alanların gümrük korum a sınırlan yük seltilerek aynı liste kapsamında kalmalarına devam edilmesi bakır boru ların gümrük koruma smnrtuı yükseltilerek izne tabi inallar listesine alın ması blister bakırdaki ithalat h aran ın ya kaldırılması ya da % 1-2 sının ııa çekilmesi gerekmektedir. c) İHRACA A T SORUNLARI Elektrolitik bakır ve bakır alaşımları mamülleri üretim kapasitesi y urt içi ihtiyacının çok üzerinde olduğundan ve kurulu tesislerin maliyetlerin yükselmesinde önemli diğer bir unsur olan düşük kapasitede çalışm am a ları için söz konusu ma müDerin ihracatlarının artırılması zorunlu görül mektedir. İhracat için belirli bir potansiyel mevcut olup ihracatın gerçekleştirilebilmesindeki belirleyici unsur uluslararası ortam da fîat ve kalite hazanda resabet edilebilmesidir. Elektrolitik bakır ve mamülleri kalitesi uluslararası standartlara uygundur ve y urt dışı firmalarla rekabet edebi lecek düzeydedir. Elektrolitik bakır mamülleri (alaşımları) için ise M.K.E.K. ve Rabak v.b. kuruluşlar kalite kontrol olanaklan ile donatıl mış olduklanndan gerekli kalite kontrollan yaparak istenilen kalite düze -86- yinde ihracat yapma olanağına sahiptirler. Kalite kontrol olanağı olma ya da çok sınırlı olan küçük kuruluşlar için ise bu kuruşların katkıları ile bir kalite kontrol merkezinin kurulması için bir sistem geliştirilmeli dir. Fiat yönünden ise önceki bölümlerde belirtilen nedenlerle üretim m aliyet lerinin yüksek oluşu rekabeti olanaksızlaşhrmaktadır. 1987 yılında sağ lanan teşviklerde 1986 ve öncesine oranla gelişmeler olm uştur. Ancak yeterli düzeyde değildir, örneğin bazı ihraç mallar için fíat istikrar fonu kapsamında sağlanan teşviğin daha tiziz ve objektif bir inceleme ile yeni den gözden geçirilerek bu teşviğin kısıtlı olanaklara karşın geçen süre içerisinde önemli ihracaat değerlerine ulaşmış ya da ihracat potansiyeli yüksek sınai mamüllerinede uygulanması gerekmektedir. Söz konusu te ş viğin yer aldığı tebliğ 3 Aralık 1986 tarih ve 19300 sayılı resmi gazetede yayınlanmış olup bu tebliğde 45 kalem mala ihracatı desteklemeye fiat istikrar fonundan ödeme yapılacağı belirtilmesine karşın bu listede elek trolitik bakır ve bakır alaşımları mamüllerinden hiçbirine yer verilmemiş tir. Ülke sanayileşmesinde istihdam ve katma değer sağlanmasında vaz geçilmez katkısı olan bu sektörün önemli ihracat potansiyelinin değerleııdirilebilmesinde fiat yönünden rekabet olanağının geliştirilebilmesi için bu liste kapasamına alınması gerekmektedir. Fiat yönünden rekabet için diğer bir önlenı olarakda maliyetlerin düşürülmesine olanak sağla mak açısından imalat aşamasında elektrik, fuel-oil, motorin v.b.nin dünya fiatlan üzerinden verilmesinin sağlanması yardımcı ve işletme mal zemelerinin ithalatında uygulanan gümrük v.b. vergi oranlarının dış piya sada rekabet olanağını verebilecek uygun düzeylere indirilmesi gerek mektedir. Teşvik tedbirlerinde salt ilıracatcı ve ihracat şirketleri yerine imalatçı ihracatcıya ve ihracata yönelik imalata ağırlık verilmesi gerek mektedir. V¿'~ - 87 - İhracat ya da ihracat sayılan satışlar karşılığı em aye bobin teli, kablo, transform atör v.b. uç mamul üreticisi firmalara tanınan gümrük m un fi ye tli k ato t yaprak, filmaşuı, tel v.b. mamul temininin yerli üreticilerden sağla m alan halinde bunun ihracat sayılmasını sağlayıcı önlemler alın malıdır. TEKNOLOJİK FAKTÖRLER a) Teknoloji: Blister bakırın hammaddesini oluşturan konsantre bakır üretim tekno lojimiz ve m akina parkım ız çok eskidir. Uzun yıllardır açık İşletmeler şeklinde çalıştırılan madenlerimiz de bakır tenörünün düşmesi sonucu yeni teknolojilerle yeraltından cevher çıkarm ak zorunda kalınacaktır. Ergani, Murgul ve G öktaş da blister bakır üretiminde flaş sisteme göre daha pahalı ve eski bir teknoloji olan neverber fin n sistemi kullanılmak tadır. Dünyada artık b u tip finnlardan vazgeçilmiş ve outokum pu oy (Finlandiya) un flash ergitme K anada'da yerleşik Inco şirketinin oksijen le ergitm e, siklon ergitme ve Mitsubishi (Japonya), Noranda (Kanada) ve Worcra (Avusturalya) 'nın sürekli blister bakır üretim yöntemleri ağır lık kazanm ıştır. Yurdum uzda ise Samsun'da outokum pu oy (Finlandiya) şirketinin geliş tirm iş olduğu flash ergitme sistemi kullanılmaktadır. Ancak cevherin minerelojik yapısı bu sisteme uymadığından ve başka birçok nedenden dolayı tam kapasite ile üretim yapılamamıştır. Bu üç işletm e de encıji kayıplan proses nedeni ile çok Cazladır. Enetm e fırınına bağlı olarak konvertisaj işlemine alınırsa ve maripilasyonda azaltılırsa enerji kayıplan en aza indirilebilir. -88- Elektrolitik bakır üreticileri dünyadaki gelişmiş teknolojiyi takip edebile cek teknolojik bilgiye ve olanağa sahiptirler. Rabak, Sarkuysan, Bakırsan gibi firmalar anot dökümünde outokunipu oy firmasının döküm çarkım kullanmaktadırlar. Fakat hammadde sıkıntısı yüzünden fırınlarını ve çarklarım tam kapasite ile çalıştırmaktadırlar. Bu da üretim maliyetini ar tırmaktadır. Bakırın elektrolitik rafinasyonunda P.C.R. (Periodik Current Reversal) gi bi yeni elektroliz yöntemi ile yaprak üretiminde de titan katot kullanımı başan ile uygulanmaktadır. Filmaşin üretiminde outokum pu oy'un dik döküm tesisi, İtalyanların Properzr ve A.B.D. nm South-Wire tesisleri kulIanılmaktadır. Üretilen bu fîlmaşinlerin 0 0.05 mm. gibi ince çaplara in dirilmesinde ise yine en gelişmiş tel çekme makinalan kullandmaktadır. Bakır alaşımları dökümü ve mamullerinin üretiminde konvansiyonel tek noloji kullanılmaktadır. b) Yabana Sermaye: Bakırsan firmasının sermayesinin % 21, 3 1 lik kısmım İslam Kalkınma Bankası oluşturmaktadır. Karadeniz Bakır işletmeleri Espiye’deki Lahanos cevher yatağım işletmek üzere outokumpu oy firmasıyla ortak lık kurmak için çerçeve anlaşması imzalanmış olup outokumpu oy firması bir ön fizibilite hazırlamak üzere çalışmalara başlamıştır. Bu sektörle b u n ların dışında herhangi bir yabana sermaye ortaklığı bulunmamaktadır. • c) Lisans - R oyalt - Know-How: K.B.I. Samsun İşletm eleri Finlandiya'nın outokumpu oy Şirketinden Know-How olarak 1973 yılında üretime başlamıştır. Elektrolitik bakır -89A üreticilerinde durum aşağıdaki gibidir. RAB AK: Elektrolizde P.C.R. yöntem i uygulaması Tcchnlka (Bulgaris tan) sariklu bekır filmaşin (SBF) üretimi Southwire (A.B.Ü.) firması Gsanst 3e yapılmaktadır. Ajmca Niehoff (BjU m anya) firması lisansıyla tel çekm e m akinalan imal edilmektedir. BAKIRSAN: Elektrolizde Wertli A.O. (İsviçre) P.C.R. yöntem i, Çubuk dökümde outokum pu oy (Finlandiya) sürekli döküm sistemi, tavlı O .F.H .G 0 8 mm üretiminde Henrich (B.Almanya) firmasının prototip fpfPŞ*, SARKlîYSAN: Ç ubuk Dökümde outokum pu oy (Finlandiya) sürekli dö küm tesisi 4 - ARAŞTIRM A GELİŞTİRM E FAALİYETLERİ a) Üniversite — Sanayi işbirliği: Kuruluş laboratuarlarının yetersiz kaldığı bazı testlerde enerji tasarrufu ya da üretimle flgflî bazı sorunların çözümü v.b. konularda üniversitelerle ortak çalışm alar yapılmaktadır. b) Firmalar bazında araştrnna-getiştirme: Sektördeki büyük kuruluşlar işletm e maliyetinin düşürülmesine enerji tasarrufuna yeni mamul türlerinin geliştirilmesine işletm e koşullarının iyileştirilmesine dünyadaki teknolojik gelişmelerin incelenerek mevcut sistemlere adaptasyonuna v.b. yönelik araştırma geliştirm e çalışmaları -90yapmaktadır. Bu tür faaliyetlerin daha da geliştirilmesinde ve küçük kuruluşlanda kapsayacak şekilde genişletilmesinde yarar bulunm aktadır. c) Kalite Koıitrolu ve; Standartlara Büyük kuruluşlar geniş laboratuar olMaklan sayesinde üretimin her a şa masında gerekli kontrolleri yaparak Türk ve Uluslararası Standartlara uy gun mamül üretmektedif.' Ancak laboratuar olanaklarına sahip olm ayan küçük kurjıluşlar gerekli kontrolleri yapamamaktadır. Standartlara uygun mamül üretiminin sağlanabilmesi için küçük kuruluşların merkezi b ir la boratuar olanağuıa kavuşturulmaları yönünde gerekli önlemler alınmalı ve sektördeki tüm mamullerin standartlara uygun olarak üretiminin sağ lanması için TSI&e etkin bir denetimin yapılmasını teminen bir sistem geliştirilmelidir. d) Eğitim: Sektördeki büyük firmalarda eğitim faaliyetleri fabrika içi teorik ve işb a şı eğitim, yurt içi ve yurt dışı çeşitli eğitim programlan ve seminerlere katılım şekillerinde uygulanmaktadır. Ayrıca staj ve çıraktık eğitim lerine de ağırlık verilmektedir. 5 - ÇEVRE SORUNLARI VE İŞ GÜVEN LİGİ Resmi kuruluşlarca belirlenen ve su ürünleri standartlarına uygun olm a yan atık sular için büyük firmalar kendi bünyelerinde nötralizasyon ve atık su antm a tesisleri kurmaktadırlar. Küçük firmalarda Belediyelerin gösterdiği alanlarda işletmelerini yeniden kurmaktadırlar. Kuruluşlarda Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığımın İş Güvenliği konusundaki tali -91 - matları işyerlerinde uygulanmakta aynca işçi sağlığı ve iş güvenliği konu larında kendi bünyelerinde ve/veya çeşitli kuruluşlarla ortaklaşa eğitim ve seminerler verilmektedir. D - UYGULAMA VE İŞBİRLİĞİ Ülkenin yatırım, üretim, pazar, fîat, ithalat vc ihracat politikalarının sağlıkh olarak tespiti için Bakınhk bünyesinde DPT ve Hazine Dış Ticaret Müsteşarlığı temsilcilerinin de katılacağı sektörde faaliyet gösteren fir malar bir araya getirilerek uygulamaya yönelik çalışmalar yapılmalıdır. b) Sektörde faaliyet gösteren Kamu Kuruluşları ve Özel Sektör temsil cilerinin bir araya gelerek sorunlarına üniversitelerde işbirliği yapmak su retiyle çözüm bulmalarında yarar vardır. E - SONUÇ VE ALINACAK ÖNLEMLER Sektördeki kurulu kapasite: Blisîer bakırda yaklaşık 70.000 ton/yıl elek trolitik bakır katot yaprak olarak 140.000 ton/yıl, bakır alaşımları ma nisilerinde 63.000 ton/yıl'dır. Üretim ise 1986 yılında biister bakırda 36.000 ton, elektrolitik bakır mamullerinde 87.000 ton vc elektrolitik bakır alaşımları mamullerinde ise 20.000 ton civarında gerçekleşmiştir. Yurt içi elektrolitik bakır mamulleri tüketimi 45-50.000 ton civarındadır. Bu rakam lar biister bakır üretiminin ülke ihtiyacı için yetersi/, olduğunu diğerlerinde ise ihracat potansiyeli olduğunu vurgulamaktadır. Ülkemiz sanayileşmesinde katma değer yaratma ve istihdamı katkıları vazgeçil mez boyutta olaıı bu sektörün yaşaması için aşağıdaki önlemlerin alın ması gerekmektedir. - 9 2 - 1 - Mamullerin standartlarına uygunluğunun sıla denetimi için TSE bün yesinde etkin bir sistemin geliştirilmesi 2 - Açık işletme şeklinde yapılan madencilik çalışmalarının yer altı madenciliği şeklinde de geliştirilerek daha zengin tenörlü bakır maden lerinin bulunup işletilmesi 3 — Köre, Siirt - Madenköy, Rize-Çayeli ve Murgul'daki yatırımların hız landırılarak yeterli cevher üretiminin sağlanması. 4 — Konsantre üretim bölgelerindeki makina parkının ihtiyaca cevap verebilecek hale getirilmesi 5 — Ergani, Murgul ve Samsun'daki blister üretim tesislerinin rehabilitas yonu ile kapasitelerine yakın üretim yapar hale getirilmeleri. 6 — Elektrolitik bakır ve bakır alaşımları mamulleri üretiminde mali yetin % 80'nini oluşturan blister bakur Şatlarını dünya fiatlanna yakın hale getirmek için bu tesislerin enerji başta olmak üzere bazı ihtiyaçları nın devletçe sübvansiye edilmesi ve bu uygulamanın elektrolitik bakır ve alaşımları sektörünün bilhassa ihracata yönelik üretim yapan kesimin de Demir Çelik Sektöründe olduğu gibi yaygınlaştırılması 7 - Yurtiçi üretimi yetersizliği nedeni ile ithal edilmek zorunda kalınan blister bakınn dünya Hatlarında temini için gümrük muafiyetli bir fonsuz olarak ithalinin sağlanması ve % 7 oranındaki ithal haranın kaldırıl ması ya da % 1-2 düzeyine indirilmesi. -938 — Kapsadığı altın, gümüş ve diğer değerli matellarin kaybolmaması için blister bakınn yalnızca elektrolitik balar üretimine tahsis edilmesi diğer bakır ihtiyaçlarının elektrolitik bakır olarak karşılanması. 9 — Elektrolitik balar mamulleri kurulu kapasitesinin ülke ihtiyacının yaklaşık 3 misli olması nedeni ile ihracata karşın kurulu tesisler kapasite kullanım oram % 701er düzeyimle kaldığından su sahada yeni tesislere yeni mamul tülleri hariç teşvik verilmemesi ek kapasitelere gerçekten ihtiyaç duyulduğunda ise yeni tesis yerine yeni tesislere göre daha kısa sürede daha az yatırım maliyeti ile gerçekleştirilebilecek kurulu tesislerin teşvik edilm esi 10 — İdame, iyileştirme, yenileme, kalite düzeltme, darboğaz giderme, entegrasyon ve günvel teknolojilerin aktarılmasına yönelik kurulu blister bakır, elektrolitik bakır ve bakır alaşımları mamulleri tesislerinin 87/1 sayılı tebliğ gereğince teşvik edilmesi uygulamalarına devam edilmesi. 11 — Teşvik primi uygulamalarındaki formalitenin azaltılması. 12 — K aynak kullanımı destekleme piriminin gelişmiş bölgelerde yapıla cak dar boğaz giderme, modernizasyon, entegrasyon, tevsiat yatırımları ve Belediyelerce organize sanayi bölgelerine taşınmaya zorlanan tüm ya tıranları kapsayacak şekilde yaygınlaştırılması. 13 — İşletm e ana hammaddeleri ite ara mallarına 3 ay süre ile uygulan m akta olan gümrük m uafiyeti teşvinin kurulu tesislerdeki dar boğaz gi derme, modernizasyon, entegrasyon ve tesisat yatırımlarını da kapsaya cak şekilde genişletilm esi -9414 — Düşük kredili finansman kaynaklan sağlanması ve kullanımlarının kolaylaştttilmasL 15 - ' Elektrolitik bakır dlâşımlâti mamüfleii üreticiferinın1hamitıadde girdisi olan hudda bakınn bir kamu kuruluşunca ithal edilerek gerçek üreticiye satılmasının sağlanması veya üretici firmalarca izne tabi m allar Üstesinde ithaline izin verilmesi. 16 — önceki bölümlerde belirtildiği üzere ülkeye önemli oranda döviz kazandırması nedeni 3e elektrolitik te k ir ve bakır alâşımlan mamulleri ithalatının gümrük koruma şuurlarının yükseltilerek bu mamüller yerine blister ithalatının yapılmasını sağlayıcı önlemlerin alınması bu m eyanda Iibeıe mallar listesinde yer alan bakır boruların izne tabi mallar listesi kapsamına alınarak gümrük koruma sınırlarının yükseltilmesi. 17 — önceki bölümlerde açıklandığı üzere Türkiye'de söktürün kurulu kapasitesi mevcut yurtiçi talep ve muhtemel projeksiyonlarının üzerinde olup sektörün mevcudiyetini devam ettirmek şansı ihracat yapabilmesi ile mümkündür. Bu nedenle; — Sektörde kullanılan yardıma malzeme ve işletme malzemelerinin ith a latında uygulanan gümrük v.b. vergi oranlarının dış piyasada rekabet ola nağı verebilecek makul düzeylere indirilmesi. — İhracat veya ihracat sayılan satışlar karşılığı kablo, emaye bobin teli, transformatör v.b. uç mamul üreticisi firmalara tanınan gümrük m uafuyetli katot yaprak, filmaşin, tel v.b. elektrolitik bakır Ve bakır alaşım lan nıamül temininin yerli üreticilerden sağlanması halinde bunun ihracat sa yılan teşvik edilmesini sağlayacağı önlemlerin alınması. -95— 3 Aralık 1986 tarih ve 19300 sayılı resmi gazetede yayınlanan tebliğ gereğince ihracatı destekleme ve fiat istikrar fonundan yararlanacak mallar listesi kapsamına elektrolitik bakır ve bakır alaşımları nıamüllcrininde dahil edilm esi — İhracatın im alat aşamasında, teşvik edilerek diğer önemli bir maliyet kalemi olan elektrik, fııet-oil ve motorinin dünya fladan üzerinden veril* meşini sağlayıcı önlemlerin alınması. — Teşvik tedbirlerinde; salt ihracatçı ve ihracat şirketleri yerine imalat* çı-ihracatçıya ve ihracata yönelik imalata ağırhk verilmesi. Bu çalışm anın sektöre yararlı olmasını dileriz. 1987 SANAYİ ŞURASI DEMİR D IŞI METALLER ffl. GRUP ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU RAPORU ÇİNKO SEKTÖRÜ -9 9 - IÇINDEKİLER Sayfa I- G İ R İ Ş ........................................................................................... .... 101 1 — Sektörün T a n ım ........................................................................ 101 2 —T a r i h ç e ...................................................................................... 102 3 — Kullanım Alanları ....................................................................102 4 — Ülkemizde Yalan G eçm işteki Gelişmeler ..........................104 n - SEKTÖRÜN SANAYİDEKİ Ö N E M İ..........................................107 1 — Ülke K alkınm asında..................................................................107 2 — Sanayileşm e................................................................................107 3 — Savunmada ................................................................................108 IH - GENEL D EĞ ERLEN D İRM E........................................................108 1 — Sektördeki K u ru lu şla r..................................................... .......108 2 —Mevcut Kapasite ve K u lla n ım ı...............................................108 3 — Üretim M iktarları................................................................. .....110 4 — Üretim M aliy etleri....................................................................114 5 —Üretim Yöntem i T e k n o lo jis i.................................................116 6 — ihracat M iktan ve D e ğ e ri........................................................121 7 — İthalat M iktan ve D e ğ e r i........................................................123 8 — Stok D u ru m u .............................................................................124 9 - Y urt iç i T aleb i...........................................................................125 1 0 —İstihdam Durumu ....................................................................126 11 — Sektörün Hammadde P o tan siy eli..................................... .....127 I V - DÜNYADAKİ D U R U M ............................................................ .....128 1 — Üretim M iktarları......................................................................128 2 — Dünya Çinko Metal Ü retim i.............................................. .....133 3 — Dünya Çinko Metal T üketim i............................................ .....138 - 100 — V - SEKTÖRÜN SANAYİ SORUNLARI.................................... .....144 1 — Yatırım ve Teşvik ............................................................ .....144 2 —İthalat ve İh racat...................... . ...................................... .....144 3 —Teknolojik F ak tö rler........................................................ .....145 4 —Araştırma-Geliştirme F aaliy etleri.................................. .....146 V I - SONUÇ VE ALINACAK ÖNLEMLER ......................... ........... 147 1 —Talep Projeksiyonu.................... ...........................................147 2 — Üretim Projeksiyonu ............................... ...................... .......147 3 —İthalat, İhracat Projeksiyonu........................................... .....147 4 —Alınacak önlem ler............................................................ .....148 - 101 - ÇİNKO SEKTÖRÜ: I - G İR İŞ: 1 — Sektörün Tanımı: Çinko; çelik, alüminyum ve bakırdan sonra dünyada miktar olarak yülık tüketimi en fazla olan dördüncü metaldir. Kimyasal olarak aktif olması ve diğer metallerle kolayca alaşım yapabilmesi nedeniyle çinko, endüstri de ara maddesi çinko olan alaşımların ve bileşiklerin üretiminde kullanı lır. Kuvvetli bir elektropozitif özelliği olmasından dolayı diğer metal lerin, özellikle dem ir çelik ürünlerinin aşınm aya karşı korunmasında (çinko ile kaplanmasında) kullanılmaktadır. Mavi-Beyaz bir metal olan çinkonun atom ağırlığı 65,38, özgül ağırlığı 20°C da 7,13 gr cm'*, ergime noktası 4 1 9 'C ve kaynama noktası 900°C dir. Ç inkonun ticari dökümlerinde saflığı % 98,3-%99,99 Zn arasındadır. Günümüzde çinko metali birincil (cevherden) üretildiği gibi, ikincil (hur da ve kalıntılardan) olarak da üretilmektedir. Çinko üretiminde ikincil kaynak olarak kullanılan eski hurda kaynaklan, pres, döküm ve klişe kalıplan artıklan ile bronz ve prinç artıklan, yeni hurda kaynaklan ise imalat sanayiiden gelen çinko ve bakır bazlı alaşımı ve galvanizasyon ar tıklan ile pres döküm potalandır. Otomobil hurdaları ile ev eşyası pres döküm kahntılan önemli ikincil çinko hammaddesi potansiyelidir. Hurdanan kazanılan çinko metali, ülkeden ülkeye değişmekle beraber, or talama toplam çinko metal üretiminin yaklaşık %12'sini oluşturm akta dır. - 1022 —Tarihçe: Çinko metal olarak bilinmeden önce, bir alaşım elementi olarak m eta lürjisi bilinm ekteydi Dünyadan bulunmuş olan en eski çinko parçası bir dini heykel olup, Transilvanya'daki Drosch şehrinde tarih öncesi Decian yerleşme bölgesinde bulunmuştur. Bu ikondan alınmış bir parçanın ana lizinde % 87,5 Zn, %11,5 % Pb, % 1 Fe bulunmuştur. Bir çinko alaşım ı olan princin Romalıların M.Ö. 200 yılından beri kullandıkları tahm in edilmekte olup, büyük bir olasılılıkla çinko XTV. yüzyılda ticari am açla izabe edilmiştir. XVII ve XVIII. yüzyıllarda Asya'dan büyük m iktarda it hal edilmiş olan çinko, Avrupa pazarlarında çeşitli isimler altında satıl mıştır. 1730 da izabe teknolojisi Çin'den İngiltere'ye getirilmiş, 1939'da da mıtma (distüasyon) metodu için bir patent bulunmuş ve arkasından da İngiltere'de Bristol şehrinde bir izabe hane kurulmuştur. A.B.D. de ilk çinko 1835 yılında üretilmiş olmasına rağmen endüstrisi 1860'da başla mıştır. Çinko metal üretimi ve tüketimi bu gün tonaj olarak çelik, alüminyum ve bakırdan sonra metaller içinde dördüncü sırayı almaktadır. Halen dün yanın en büyük çinko cevherleri üreticisi Kanada olup, ikinci S.S.C.Ö., üçüncü Avustralya'dır. Çinko metal üretiminde S.S.C.B. başta olmak üze re diğerlerin Japonya, Kanada ve A.B.D.dir. 3 — Kullanım Alanları: Çinko sanayide saf halde kullanıldığı gibi alaşım ve bileşik hallerinde de geniş kullanım alanlarına sahiptir. İÜ - 103 - Çinko döküm alaşımları, ara d em en d en alüminyum ile bakır olan çeşit li çinko alaşımlarıdır. Bu alaşımlardan en ço k kullanılan % 3,5 Al, %1,25 Cu ve % 0,03 - 0,088 Mg içerenidir. Prinçlerde, esas elem ent bakır olm akla beraber çinko başlıca alaşım ele mentidir. (% 5- 4 0 Zn olabilir) Başlıca alaşım elementi bakır ve kalay olan bronzlar % 4 ,5 'e kadar çinko taşıyabilirler. Üretilen çinko metalinin ana in in olarak tüketildiği başlıca 5 alan vardır. Gatvenizleme, kalıp dö küm, haddelenm iş çinko, prinç ve bronz ürünleri ile kimyasal uygulama lar için çinko oksit galvanizleme, çinkonun m iktar olarak en ço k tüketil diği alandır. Çinko kaplamalı (galvanizli) ürünler binlerce olup, bunlar arasında sıcak su tankları, köprii ve iskele ayaklan, h alik a b o tia n , kova, teneke, tel se pet ve yem lik gibi her türlü kap madeni eşyalar, boru ve bağlantılar çe lik pencereler, yapı çeliği, tel halat vb. en önemlileridir. Çinko bazUcahp dökümler, otom otiv endüstrisinde karbüratör, yakıt pompası, radyatör ızgaralan gibi çeşitli parçaların yapımında, evlerde kullanılan dikiş ma kinası, ütü, çam aşır makinası ve m utfak eş yalan gibi dayanıklı tüketim mallarının yapımında, tekstil, paketleme makinalan, öğütücüler, tartı aletleri gibi çeşitli ticari ma kin a ls ın parçalarının yapı mında kullanılır. Haddelenmiş çinko levha, sac, şerit ve tel ürünleri, çatı kaplaması, isim levhası, d u v ara başlıkları, denk şeridi, nefesli çalgı borusu, katotsal ko ruma levhaları, ofset baskı levhaları, çatı ohıklan ve delik halkası olarak kullanılır. — 104 — Lastik sanayi koruyucu ve dekoratif kaplamalar, seramik sanayii, mensu cat ve tekstil sanayii çinko oksidin cn çok kullanıldığı alanlardır. Yukarda ara ürün olarak çeşitli kullanma alanlarına ilaveten çinko boya maddesi olarak da kullanılmaktadır. Çinko yan mamulleri ve mamulleri üretim yöntemleri ve kullanılış alanlarına göre aşağıdaki gruplara ayrılmıştır. 1 —Çinko metal 2 — Çinko yassı ürünleri 2.1 —Pil yassı pulu 2.2 —İnşaat levhası 2.3 —Diğer yassı ürünler 3 —Zamak 4 —Prinç ürünleri 5 —Yatak alaşımlan 6 — Diğer uzun ürünler 7 —Çinko oksit 8 — Diğer çinko bileşikleri. 4 — Ülkemizde Yakın Geçmişteki Gelişmeler: Kayseri 21amantı bölgesindeki mevcudiyeti çok eski zamanlardan beri bi linen, oksitli ve karbonatıl tip çinko ve kurşun cevherlerinin ülkemizde işlenmesi için, D.P.T. nin öncülüğünde 1968 yılında halka açık bir şirket olarak Çinkur  .Ş. kurulmuştur. Burada şunu belirtmekte fayda müla haza ediyoruz. Bu yıllara kadar adı geçen bu cevherler, halen sülfuriü tip cevherlerde olduğu gibi, yurt dışına gönderilerek işlenip daha sonra yük - 105- sek bir fiyatla ülkemize çinko ve mamulleri olarak dönm ekte idi. Tesisler Kayseri-Adana karayolu üzerinde 22. Km. de 1800 dekarlık bir arazi üzerine kurulm uştur. Sınai yapılarla, makina ve teçhizatın sipariş ve imallerine 1972 tarihinde başlanm ış ve 12 Haziran ve 1976 tarihinde tamamlanarak çinko üre ton tesisleri işletm eye açılm ıştır. Tesisin tamam lanmasında 29 milyon Kanada d olan dış kredi kullanılmıştır. Yatırım tu ta n 1976 yılında re vize edilen fizibilite raporuna göre 1.3 milyar TL. tahm in edildiği halde 2.2 m ilyar TL. y a tamamlanabilen Çin idir, ruluşlan arasında yer alan ve tek elektrolitik külçe çinko ve metal kadmiyum üreten kuruluşudur. Ülkemiz 1977 yılma kadar ihtiyacı olan külçe çinkoyu (taşandan ithal ederken, Ç inkur'un devreye girmesi ile ithalatını bu yıllardan sonra düşürmüştür. Çin kur halen ülkemizin artan ihtiyacını, hammadde sıkıntı sı olmasına rağm en % 50 sinden fazlasını karşılamaktadır. Sektörde bulunan ham k ü ç e çinko işleyen firmalar hakkında detayh bil gi olmamasına karşın, Çinkur A .Ş . satışlarının takriben % 75*ini tüketen başlıca 15 firmanın bulunduğu 3, tüketir alanlan ve son iki yıl içerisin de Ç inkur'dan almış olduklan külçe çinko mik tarlan hakkında bilgi ve rilecektir. 106 - Bulmduqu İl Tüketim Alanı M.K.E. Ankara Prinç-Pres döküm Assan Demir Sac San. A.Ş. Kadıköy/İSTANBUL Galvaniz Yücel Boru San. İstanbul Galvaniz İztaş İzmir Dış H e . A.Ş. İzmir. İhracat Başer Kardeşler Çinko Levha San. A.ş Topkapı/İSTANBUL Levha Borusan Holding A.Ş. Gemlik/BCRSA Galvaniz Firm a Adi Borusan Birlik Pendik/İSTANBUL Galvaniz Erk. Boru ve Profil San. Gebze/İSTANBUL Galvaniz Mitaş A.Ş. Ankara Galvaniz S.T.F.A. Bıerji San. Adana Galvaniz Rabak A.Ş. İzait-İstanbul Mannesman Sümerbank Boru Dıd. İzmit -Galvaniz Demaş A.Ş İzmir Galvaniz Doğu Gal. ve Lastik San. Gebze/İSTANBUL Galvaniz Kart» Kimya San. İstanbul Çinko oksit Firma Adı 1985 H.K.E. Prinç (Birim : İtan) 1986 Topla« 2.082 2. 480 4.562 636 2.051 2.681 2.682 205 2.887 992 1.508 2.500 Başer Kardeşler Çinko Levha San. A.Ş. 1.621 182 1.803 Borusan Holding A.Ş. 1.107 517 1.624- Borusan Birlik 903 185 1.088 Erk. Boru ve Profil San. 675 616 1.291 Hitaş A.Ş. 774 797 1.571 S.T.F.A. Bıerji San. 585 162 747 Assai Demir Saç San. A.Ş. ' Yücel Boru San. İztaş İzmir Dış Tic. A.Ş. Rabak A.Ş. 1.088 415 1.503 Mannesman Sünerbank Boru End. 572 212 784 Demaş A.Ş. 677 125 802 Doğu Gal. ve Lastik San. 350 309 659 Karbo Kimya San. 909 244 1.153 15.653 10.008 25.661 To pla m (Kaynak : Çinkur A.Ş .) ; - 107 - II - SEXTÖRÜN SANAYİDEKİ ÖNEMİ: 1 — Ülke Kalkınmasında: Yeraltı zenginliklerimizin değerlendirilmesi ve sanayide kullanılan ham m adde ihtiyacının karşılanması açısından olan önemi ile birlikte, bu sek törün, madencilik, taşımacılık ve ülke sathına yaydan külçe çinko kulla nan sanayii tesislerinin yarattığı istihdam^imkanlarının ülke kalkınma sındaki yeri büyüktür. Sektör hali hazır üretimi ile (20.000 ton/yıl) ülke ihtiyacının yandan fazlasını karşılamakta ve ithalatla dışa döviz akışım nisbeten önlemektedir. Ülke ihtiyacının tamamına cevap vermek ve aynca sülfuriû cevherlerin geçici ihraç yoluyla dışardan işlenmesini engellemek, bu sayede ülke çıkarlarını korum ak amacıyla, sülfurlü cevher lerin işlenmesine yönelik tevsii projesi fizibilite çalışmaları sürdürülmek tedir. Bu yatıran gerçekleştiği takdirde sektörün ülke kalkınmasındaki önem i ço k daha fazla olacaktır. 2 — Sanayileşmede: Çinko sektörü, Türkiye’de büyük kuruluşlar içerisinde yeralmaktadır. Gerek üretilmesi ve gerekse işlenmesi özel yetenek, beceri, bilgi ve tec rübe isteyen proseslere dayanmaktadır. Bu tesislerde yetişen teknik ele manlar çinko teknolojisinde uzmanlaştığı gibi, buna yakın diğer kontinü prosesler uygulayan tesisleride işletecek nitelik kazanmaktadırlar. Bu ne denle sektör kendi ihtiyaçları için yan sanayi kuruluşlarına iş yaptırır ken aynı zamanda toplum um uzun sanayi toplumu olma yolunda önemli yeri vardır. -1 0 8 - 3 - Savunmada: Çinkonun kullanım alanlan dikkate alındığında, bilhassa alaşımlarının savurana sanayiinde oldukça büyük rolü vardır. Bu durum M.K.E.K. fab rikasının Od yıl içerisinde Çmkur'dan aldığı külçe çinko miktarı ile ken dini belli etmektedir. m - GENEL DEĞERLENDİRME: 1 —Sektörde Kuruluşlar: Ülkemizde çinko, metalini cevherden waelz (Pirometaluıji) liç (Hidrometaluıji) ve elektroliz metodu ile üreten yegane kuruluş Çinkur A .Ş . dir. Kurulu kapasitesi 33650 ton/yıl elektrolitik külçe çinkodur. Bu üretim in bir kısmının ürünlere dönüştürülmesi için, haddehane ve alaşım döküm tesisleri mevcuttur. Ancak haddehane kısmı başlangıçtan beriçahştm lmadığı için, 1986 senesinde Assan Demir ve Sac. Sanayi A .Ş . ye satıl mıştır. Alaşım tesisleri devrede olup zamak-3 ve Zamak-5 alaşımı tesisleri 4000 ton/yıl ve pil alaşım .tesislerinde 4000 ton/yıl olmak üzere, toplam 8000 ton/yıl alaşım üretebilecek kapasitededir. (Kaynak: Çinkur A .Ş.) 2 — Mevcut Kapasite ve Kullanma: Ülkemizde bulunan çinko tüketen firmaların, mevcut kapasite ve kapa site kullanımları hakkında yeterli bilgi bulunmadığı için, burada sadece üretici durumda olan Çinkur A .Ş.nin kapasitesi ve kullanımı hakkında bilgi verilecektir. -1 0 9 - ÇİNKUR A.Ş. (Birim: Ton) Sura No: Ana Mallar Kapasite 1 Külçe Çinko 36.650 2 Zamak 3-5 4.000 3 Fil Alaşım 4.000 % Olarak Kapasite Koflanma: Ana Mallar 1985 1986 1 Külçe Çinko 66,02 45,86 2 Zamak 3-5 22,25 21,38 3 Pil Alaşımı 3,58 8.78 Sıra No Külçe çinko üretimine göre kapasite kullanımı fabrikanın genel üretim kapasite kullanımıdır. Zamak ve pil alaşımı kullanımı ise sadccc bu üni telere ait alaşım yapma kapasite kullanımıdır. Bu alaşımlar da sipariş üzerine yapıldığı için, kapasite kullanımı oldukça düşük gerçekleşmiş tir. (Kaynak: Çinkur A .Ş.) 3 — Üretim Miktarları: (Kaynak: Çinkur A .Ş.) ÇİNKUR A .Ş. ÜRETİMİ: (Birim : Ton) Sıra No: Ana Mallar 1 Külçe Çinko 2 Zaınak 3-5 Alaşımı 3 Pil Alaşımı Toplam Üretim : ■ * ' 1985 21.063,90 1.009,99 143,34 21.2 İ 7,23 14.226,56 ‘ ' 855,62 351,28 15.433,46 Yurt İçi Üretimi: (Dirim: Ton) Sıra No Ana Mallar 1984 1- Ham Çinko 20.000 2- Çinko Ürünleri 17.000 a- Pii Yassı Pulu 7.000 l>- inşaat Levhası 1.000 c- Diğer Yassı Ürünler 1.000 d- Zamak ve Diğerleri 1.000 e- Prinç ürünleri 5.000 f- Yatak Alaşımları 1.000 8- Diğer Uzun Ürünler 1.000 (Kaynak: D.P.T.) 1985 1986 (Tahmini) 24.800 17.100 21.290 21.960 7.000 7.450 2.080 2.100 2.550 2.700 7.960 8.210 1.500 1.500 — 112 — 1 Ton K ü lçe Ç inko Ü re tim in e Göre İ l k v e Y ardım cı Hadde K u lla n ım ı C i n s i _____ B irim _________ 1 9 8 4 ________________1985 ________________ 1986_________ 1 T tn . 1 itan 1 Ton T b p la n Zn İ ç i n Thplam 2n İ ç i n Ttoplam Zn İ ç i n Ton 109.000,000 5,480 Cemler M 0,037 Çinköoksit tozu 741,00 tl Zn Kons.(Sülfürlü) 736,958 0,003 II Zn Kons.(Oksitli ) 3.274.823 0.165 «I Koktozu 43 . 706,132 2,200 M Kalker 15.918,000 ü, 801 M Fuel-Oil 13 . 797,740 0.654 II Sülfirik Asit 5.682.230 0,286 tl Mangandioksit 110:385 0,006 it Çinko tozu 2.062,640 0,144 Denir 9iilfat Kgr 25.100 1,263 Potasyun Permang. * • •• 4.800 0,242 tl Bakır Sülfat 123.800 6,230 M Çökturücii 2.085 0,105 1« Antimuan T.Oksit 620 0,031 İt Arsenik T. Oksit 15.225 0,766 II Stronsiyım Sülfat 30.380 1,529 SodyuTi Karbonat « 14.350 0.723 İt Meyan Balı 14.710 0.742 Kemik Zamkı " 1.310 0,066 •< Ajî>onyvjn Klörür 30.680 1.544 II Sudkostik 69.376 3.517 II Trisodvvm Fosfat 1.330 0.067 H Hidrazın 709 0,036 Elektrik Enerjisi Mwh 105.886 5,329 Llkitgaz Tüp 1.920 5.096 'teş Tuğlası Kgr 614.060 30.906 değirmen Bilyası Kgr 9.199 0,463 n Kraft Kağıdı 39.472 1.987 1« ıliminyun Levha 205.282 10.332 •1 <ülçe Alüminyın _ AiimmyuB Kaynak Teli" 576 0,029 M <\ulçe Kurşun 63.212 3,182 İt iulo Kurşun 4.463 0,255 H <urşun Elektrod 1.055 0,053 Kgr Külçe Gümüş 259 0.013 H İzomer P Tozu 450 0,023 M Polyester 90 0,005 Döner Filitre Bezi Adet 9 w* _ M Pres Filitre Bezi 729 İzalatör A+B Tipi T # M 5.280 0,256 M Katot Kenar Şeridi 1 0 .0 0 0 0,503 Tüp Argon Gazı 94 »1 _ Asetilen 14 Oksijen 13 Benzin Litre 3.198 0,161 •• Motorin 76.151 3,833 (Kaynak : Ç in k u r A ..Ş .) 125.144,000 1.226,221 1.174.925 9.397.547 57.615,451 31.814.481 14.881,940 8.558,716 473,370 2.204,220 16.500 7.450 297.435 4.938 620 40.925 12.000 4.440 16.295 807 35.635 67.300 1.310 520 119.943 2.086 440.731 5,645 0,055 0,053 0,424 2,599 1,435 0,671 0.386 0,021 0,099 0,744 0,336 13.418 0,223 0,028 1,846 0,541 0,200 0,735 0.036 1.608 3.036 0,059 0.023 5.411 0.094 19.883 91.578,000 2.771,000 521,000 2.370,295 40.267,570 22.230,000 11.892,000 5.866,000 90,000 1.390,565 56.300 2.325 129.850 4.046 300 14.800 11.070 4.800 13.925 232 20.850 40.000 20 250 79.163 1.303 432.930 5,947 0,180 0,034 0,154 2,615 1,444 0, 772 0,381 0,006 0,090 3,657 0,151 8.434 0.263 0,019 0,961 0,719 0,312 0,904 0,015 1.354 2,598 0,001 0,016 5,141 0,085 28,119 38.100 155,261 28.386 484 171.723 1,718 7,005 1,305 0,022 7.747 25.196 66.112 1,636 4,293 244 - 0,016 - 980 798 100 180 25 875 4.104 19.500 87 32 37 6.930 104.262 0,044 0.0? 6 0,005 0,008 _ 0,185 0,880 — - 0,313 4,703 - _ - - - 0.065 16 7 0,011 10 209 4.064 0,264 12.000 0,779 34 8 10 7.445 0,483 94.448 6,125 1.000 1 Ton Külçe Çinko Üretiminde Ana Girdilerin Maliyetteki Payı (Sınai Maliyete Göre) 1986 1985 1984 Ana Girdiler TL/Ton % TL/Ton % TL/Ton Hammadde 89.625,- 23 191.220,- 29 204.396,- Koktozu 65.560,- 17 100.505,- 15 123.374,- Fucl-Oil 48.625,- 12 63.444,- 9 91.653,- Elektrik 79.452,- 20 160.947,- 24 218.681,- Amortisman 45.347,- 11 49.722,- 7 54.161,- Diğerleri 66.249,- 17 105.066,- 16 180.576,- T o p l a m : 394.398,- 100 670.904,- 100 872.641,- (Kaynak: Çinkur A .Ş.) 4 - Üretim Maliyetleri: (Birim: TL/Ton) 1985 Ana Mallar ' Sınai ■Ticari Çinko Metali 670.904,- ,787.566,- ÇK. 1-2 679.931,- .788.253,- Za ma k-3 Alaşımı 714.486,- 851,165,- 705.760,- 749.159,- ÇK. 1-1 Pil Alaşımı ' , (Kaynak: Çinkıır A .Ş .j Sınai 872.64J,- * Ticari t 882.144.- 872.859,- 967.670,- 904.296,- 1.013.630,- 906.763,- 1.017.488,- Dünya Metal Çinko Fiyatları (Londra Metal Borsası G.O.B. JS/Ton) Aylar 1985 Aylar 1986 5.3 900 12.2 2.4 960 4.4 670 700 24.5 930 29.4 730 18.6 880 23.5 760 11.7 830 5.6 800 13.9 780 13.6 840 16.10 730 27.8 4.11 18.12 670 700 15.9 14.1.87 880 920 820 Ortalama 820 T L Karşılığı: 639.600 799 623.220 — 116 — Tablolarda görüldüğü gibi, dünya çinko satış fiyatları, Çinkur A .Ş . m a liyet fiyatlarının sürekli olarak altında seyretmektedir. Bu nedenledirki Çinkur A.Ş. üretimi, yurt içi tüketimini karşılamadığı halde üretim in tamamı satılamamış ve elde her yıl stok çinko kalmıştır. Çinkur m aliyet lerinin yüksek olmasının başlıca nedeni üretim girdileri tablosunda görül düğü gibi, prosesin gereği olarak girdilerde büyük payı olan kok, fuel-oil ve elektrik fiyatlarının sürekli artış göstermesidir. 5 — Üretim Yöntemi Teknolojisi: Çinko cevherlerinden metalik çinko üretiminde uygulanan yöntem ler çeşitlidir. Yöntemlerin seçimlerinde göz önünde bulundurulacak en önemli faktör, cevherlerin mineralojik ve kimyasal yapısıdır. Bu açı dan cevherler genellikle şu cinslere ayrılır. —Sülfürlü çinko cevherleri —Oksitli çinko cevherleri Bugün dünyada ve ülkemizde endüstrinin temel hammaddelerinden sayı lan kurşun ve çinko düşük tenörlü cevherler halinde bulunm aktadır. Bu tip cevherlerinin doğrudan doğruya izabe edilmeleri mümkün olm a dığından önce çeşitli cevher zenginleştirme metodlanyla konsantre edilmektedir. Sülfürlü Çinko Cevherlerinin Zenginleştirilmesi: Sülfürlü cevherler genellikle flatasyon metodu ile zenginleştirilirler. Fhtasyon, ç o k ince tane büyüklüğünde ayrılması mümkün olan mineral lerin zenginleştirilmesinde kullanılan ve değişik minerallerin değişik yü - 117- zey özelliklerinden faydalanılarak Fiziko-Kimyasal temellerle dayalı bir konsantrasyon m etodudur. Kompleks (Zn, Pb, Cu, Fe içeren) cev herde her metal ayrı ay n (Selektif olarak) kazandabilir veya bu yöntem kurtarm a randım anım düşmüyorsa toplu konsantre (bulk konsantre) haline getirilir. 3u konsantrelere genellikle % 45-60 çinko ihtiva ederler. Oksitli Çinko Cevherlerinin Zenginleştirilmesi: Oksitli ve K arbonath çinko-kurşun cevherlerinde yüksek kurtarm a ve rimliliğinde bir zenginleştirme m etodunu uygulamak zordur. Bu cevher ler için, zenginleştirme yöntemi olarak waelz prosesi uygulanan metodlardan biridir. Waelz fm nlannda % 85 e kadar kurtarm a randımanı elde edüebilmektedir. Ülkemizde oksitli cevherler için bu m etod uygulanmak ta ve % 85 e kadar kurtarm a randımanı sağlanm ıştır. VVaeLz prosesinde cevher içindeki kadar kurtarm a randımanı sağlanmıştır. VVaeLz prosesin de cevher içindeki metaller a k tif kok 3e indirgenerek buhar haline getiri lir. Fırındaki sıcaklık maksimum 1300°C civarındadır. Buharlaşan metal döner fm n oksitleyici havasında oksijenle birieşerek temiz okside dönü şür. Ancak döner fırm havasında ince tozlarla karıştıklarından torbalı filitrelerde tutulan Waelz oksit de Zn % 60-65, Pb % 6-10 civarında olmak tadır. Oksitli ve karbonatlı cevherlerin w adz prosesi ile zenginleştirilmesi ye rine ağır mayi sistemi ile sülfurlenmeli. Flatasyon uygulayarak iki etaplı bir zenginleştirme yöntem i uygulanır. 3 u sistemde ağır mayide yüzen (atılacak) artık, flatasyona verilir ve zenginleşen bölüm, konsantre ağır mayi sistemi ürüne eklenir. - 1 1 8 — Karbonatlı cevherlerin bir başka zenginleştirme yöntemide kalsinasyon yöntemidir. Kalsinasyon; mineralleri oksitlemeden, suyu, karbondioksidi ve diğer gazlan uçurmak için ısı uygulanarak yapılan işlemdir. Çinko Metali Üretim Teknolojisi: Çinko cevherlerinden metalik çinko üretiminde uygulanan yöntem ler; yatay retord, dikey retord, elektrotermik ve elektrotik yöntemlerdir. 13u yöntemlerden üçü yatay retard, dikey retard, elektrotermik pirom etalurjik yöntemlerdir. Elektrolitik metod ise hidrometalurjik bir yöntem olup, finnlarda eriterek izabe etmek yerine elektrikle elde etm e y ö n te midir. Kullanılan dört çinko izabe yönteminde belirli farklılıkların yanında üç benzer evre vardır. 1. Kavurucuda veya sinter tesislerinde kükürt'ün ayrılması, 2. Diğer yabana maddelerin pirometaluıjik yöntemlerde Sinter uygu lamayla; elektrolitikte liç yöntemi ile ayınmı, 3. Çinko taşıyan metaryalin metal üreten ünitelerde külçe haline geti rilmesi, A - Piro-Mefalurjik Metodla Çinko Üretimi: Yüksek sıcaklıkta cevher içindeki oksidin karbon ile çinkoya indirge mesi esasına dayanmaktadır. Yüksek sıcaklıkta (1250-1300°C.) çalışıl ması sonucu çinkonun sıvı değilde buhar olarak elde edilmesi pirom eta- -119hjıjüc uygulamadaki güçlüklerin ve verimsizliklerin kaynağıdır. Önlem olarak destüasyon-kondemasyon kontrolünü, sıvı çinkonun en az miktar da oksitlenme ve kayba uğraması ve oksitlenmeden kondense olmasını sağlamaktır. Bu metodla değerlendirilecek olan sülfurtü çinko cevherle rine önceden kavrulma (roasting) işlemi uygulanarak oksit bileşiği ha line getirilmesi zorunludur. M etodun ekonom ik olabilmesi için düşür tenöriü cevherlerin önceden zerçinleştirilerek en az % 55-60 çinko tenörlü konsantreler haline getirilmelidir. Diğer taraftan bu yöntem ile üretilen metalik çinko % 97-99 saflıkta olup bir çok am açlar için dahada saflaş tırılması gerekmektedir. O. Dünya savaşı sonuna kadar çinko genellikle bu metodla üretilmekte iken bu grnı bu tip tesisler yavaş yavaş kapatıl m akta, yerini hidrometalurjik tesislere bırakmaktadır. % 55-60 çinko tenörüne kadar zengmleştirilıııiş sülfürlü konsantreler kavurmadan sonra hidrom etaluıjik yolla değerlendirilmektedir. Pirometalurjik m etodunun uygulandığı Imperial-Smelting prosesi, çeşitli tenördeki oksitli çinkok u rşu n cevherlerini değerlendirmektedir. Çinko ve kurşun konsantrele rinin bu yöntemle beraber izabe edilmesi sağlanmaktadır. Buna rağ m en tam olarak oturm uş bir m etod değildir. B — Hidrometaluıjik (Elektroliz) Yöntemle Çinko Üretimi: Çeşitli cevherlerin, cevherdeki yan minerallerin yapısına göre, çinkoyu çözebilen uygun bir çözücü ile işlem görmesi ve çözeltiye geçen çinko nun, bir çinko bileşiği veya metalik olarak çöktürülüşü esasına dayan m aktadır. Çinko sülfürü çoğu çözücülerin sınırh olması nedeniyle, sülfurlü cevherlerin bir dikey akışkan yatakta kavrularak oksit bileşimi hali ne getirilmesi ve sülfür oranının % 1'e düşürülmesi gereklidir. Kavurmada (2 Z nS + 302 = 2 ZnO + 2SC>2) üretilen SC>2 gazı sülfat asidi üretiminde kullanılır. Kavrulan konsantre çinko seyreltik sülfirik asitle liç edilerek -1 2 0 - çinkn sülfat çözeltisi elde edilir. Çözelti arıtılarak elektrolitik hücrelere gönderilir. Çinkonun aliminyum katotlarda birikmesi sağlanır. ÇİNKUR Tesislerinin ham cevherleri olan ortalama % 24 m etal tenörlü (21.8 Zn, 2.1 Pb) Zamanti bölgesi oksitli çinko cevherleri de, daha önce bahsedilen Waeiz prosesi ile zenginleştirildikten sonra elde edilen % 65 Zn tenörlü Waelz oksitten liç ve elektroliz m etodu ile yüksek vasıflı elektrolitik çinko üretilmesi sağlanır. t Dünya Çinko Üretim Yöntemleri ve Kapasiteleri: PROSES Elektrolitik ÜRETİM KAPASİTESİ DAĞILIM 1000 Metrik Ton % 5062,2 72,75 lmperial Tasfiye (ISP) 802,9 11,54 Dikey Retart 5443 7,54 Elektrotermik 214,1 3,08 Yatay Retart 160,6 2,31 Belirlenemeyen 174,2 2,50 TOPLAM : 6958,3 100,0 6 - ihracat Miktnrı ve Değeri: a) İhracat 1984 Ana Mal Miktar Değer Çinko ve 122.589 83.552. Manıüllcri Kaynak: l.G.M. 1985 Miktar Değer 1.694,88 1.718,734 (Uirim: Miktar Kg) (Değeri: )5) 1986 Miktar Değer b) Geçici ihraç yolu ile yurt dışına gönderilen sülfür!ü konsantre miktarı ve bunların karşı lığı olarak yurda dönen külçe çinko miktarı ve değeri: Karşılığı Gelen Zıı Metali İHRACAT Yılı Ana Mal İTHALAT M iktan (Ton) Miktar (Ton) Değeri JS 1985 Sülfürlü Konsantre 52.733 12.601 8.193,837 1986 Sülfürlü Konsantre 47.005 10.630 6.783.440 Kaynak: l.G.M. 7 - İthalat Miktarı ve Değeri: 1984 Ana Mallar Miktar Değer Ham Çinko Diğer Hallerde 100.00 Ham Çinko DökUntU ve 18.374.144 Hurda Çinko Çinkodan İçi Dolu Çubuk 160 Çinkodan Teller 8.800 Çinkodan İç Dolu Çubuk 8.800 Profil ve Teller (Toplam) Çinko Levhalar ISO Çinko Yapraklar Çinko Şeritler Çinko Tozu 22.865 Çinko Pullar 12 Çinkodan levha, Yapmk 23.027 Şerit Toz ve Pullar (Toplam) Çinkodan İnce ve Kalın 40 Borular Çinko Oluklar Çinkodan Sair Mamuller Çinkodan Diğer Eşya 251 108.529 18.346.833 Toplam Çinko ve 18.400.670 Kaynak: l.GM. 18.406.428 675 13.412 14.087 684 34.020 90 34.794 686 4.020 (Birim: Miktar Kg) 198S Miktar Defer 9.162 27.S72.782 12.383 23.83S.879 49.000 49.000 76.117 76.117 - Değeri: $ 1986 Miktar Defer 919.243 20.284 23.919.243 17.486.986 1 1 15.734 62 15.798 11 4 28.424 40 1 27.000 35.026 28.962 62.067 420 14 50.432 64.708 523 115.574 157 1.316 962 10.227 543 826 826 6.052 330 330 71 1.439 27.638.138 23.944.539 23.982.815 17.618.839 8 - Stok Durumu: Ana Maliar 1985 Külçe Çinko 5229 Zamak Alaşımları 10 Pil Alaşımları — Toplam: Kaynak: Çinkur A.Ş. 5239 (Birim :;Ton) 1986 1811 112 . 76 1999 N> 4* 9 - Yurt içi Talebi: (dirim: Ton) D IŞ ALIMLAR İÇ SATIŞLAR Gcçici Ham Çinko Yıllar Çinko Ürünleri 1985 1986 Çinko Bileşik- İhraçla Toplam İcri (Zn İçeriği) Çinkur Gelen Talop 17580 58 21.492 12.601 61.731 23938 54 18.682 10.630 53.294 Bu tabloda talebin son yıllarda 50-55 bin ton civarında olduğu görülmektedir. Î O — İstihdam Durumu: Çinkur A .Ş. İstihdam Durumu Esas Alınmıştır. > Aylık Yıllar Personel î Yevmiyeli Personel Fabrika - Maden Toplam 1984 101 739 202 1043 „ 1985 98 767 132 997 1986 93 765 858 - 127- Ç inkur'un kendi işletm ekte olduğu maden ocaklarının, bir kısmının re zervinin sona ermesi ile kapatılmasından, diğerlerininde müteahhit mari fetiyle çalıştırılmasından 1986 yılında maden sektöründe çalışan işçisi kalmamıştır. Dolayısıyla son üç yılda toplam işçi mevcududunda 184 kişilik bir azalma olm uştur. 11 — Sektörün Hammadde Potansiyeli: (B irim : T o n ) Cevherin Tenor Gömnur Cinsi % Zn Reaerv Rezerv Rezerv Rezerv Oksidi vc Karbo 2050 290.000 400.000 410.000 1.100.000 225.000 4.40 44.000.000 10.000.000 4.000.000 58.000.000 2.552.000 4.70 44.290.000 10.400.000 4.410.000 59.100.000 2.777.000 Muhtemel Mümkün Toplam Metal İçeriği Zn natlı tip ccvhcder Sâlfirlû T ip cerheder Toplam Tablodan da görüldüğü gibi ülkemizde bulunan sülfurlü tip cevher potansi yeli, oldukça zengin yataklara haizdir. Kaynak: Çinkur ve M.T.A. i v - DÜNYADAKİ DURUMU: 1 — Üretim Miktarları: Dünya Çinko Cevheri Üretim: (Çinko Metal İçeriği Olarak) Birim 1000 Ton ÜLKELER AVRUPA: Avusturya Danimarka Finlandiya Fransa Batı Almanya Yunanistan İrlanda İtalya Norveç İspanya İsveç İngiltere Yugoslavya Topla m 1984 1985 6 Aylık 1986 20.9 71.3 60.2 36.4 113.1 8.9 85.8 21.7 70.4 60.6 40.6 117.6 21.1 191.6 45.4 27.8 226.8 216.4 7.2 89.3 9.4 33.7 29.7 23.0 55.5 10.0 96.2 13.4 14.8 112.9 111.0 5.0 46.2 1132.5 1134.3 558.5 22.6 205.9 42.3 28.7 228.1 210.0 I £ ÜLKELER 1984 AFRİKA : Cezayir 14.6 — Kongo Marako 11.6 Namibya 30.6 Güney Afrika 103.0 Tunus 6.7 Zaire 68.4 Zambia 41.3 T o p l a m: 276.2 6 Aylık 1986 13.5 6.0 2.0 1.0 14.7 1.0 31.2 18.0 96.9 4.9 5.6 3.0 67.9 36.0 50.6 16.3 2H2.4 131.2 129 1985 ÜLKELER 1984 ASYA: Burma 3.5 Kıbrıs - Hindistan 43.7 İran 47.1 Japonya Filipinler 252.7 2.2 Güney Kore 53.1 Tayland 39.0 Türkiye 50.4 Toplam: 491.7 6 Aylık 1986 1.2 27.7 18.0 119,0 0.9 20.1 18.0 15.4 219.9 ÜLKELER AMERİKA: Kanada A.B.D. Arjantin Bolivya Birczilya Şili Honduras Meksika Peru Diğer Amerika ülkeleri Toplam: OKYANUSYA Avusturalya Genel Toplam: 1984 1207.1 277.0 34.9 37.8 79.3 19.2 41.S 303.6 568.3 0.5 2569.2 658.7 5128.3 1985 6 Aylık 1986 1172.2 251.9 36.2 38.1 85.0 22.3 44.0 312.2 582.6 613.8 120.4 17.1 18.8 42.6 3.0 24.0 140.0 249.0 2544.5 1228.7 742.5 323.1 5213.9 2461.4 ÜLKELER 1984 DİĞER ÜLKELER: Bulgaristan 65.0 Çekoslavakya 7.2 Macaristan 1.9 Poluııyn 190.7 Romanya 39.0 S.S.C.D. 980.0 Çin Halk Cumhuriyeti 190.0 Kuzey Kore 150.0 Vietnam İO.O Toplam: DÜNYA TOPLAMI 1633.8 676-2.1 1985 68.0 7.5 2.0 190.9 4Q.0 1000.0 200.0 185.6 10.0 1703.4 6917.3 I w rw * 2 - Dünya Çinko Metal Üretimi: ÜLKELER 1984 AVRUPA: 23.9 Avusturya Belçika 270.7 Finlandiya 158.8 Fransa 258.8 Batı Almanya 356.3 İtalya 166.8 Hollanda 209.7 Norveç 94.2 Portekiz 6.4 İspanya 207.4 Ingiltere 85.6 Yugoslavya 92.6 Toplam: 1931.2 6 Aylık 1986 25.2 10.1 271.4 138.0 160.0 75.4 247.2 128.4 366.9 188.1 210.1 117.2 202.8 90.9 92.7 43.5 5.9 J.O 213.3 98.2 74.3 46.1 83.4 40.1 1953.8 979.0 ÜLKELER 1984 AFRIKA: Cezayir 35.0 GUney Afrika 90.3 Zaire 66.1 Zambia 29.2 T o p l a m: 220.6 6 Aylık 1986 35.7 17.3 93.7 39.1 66.1 66.4 22.8 11.0 218.3 133.8 ÜLKELER 1984 ASYA: Hindistan 55.8 Japonya 754.4 Güney Koro 108.5 Tayland 4.0 Türkiye 19.9 T o p I a m: 942.6 6 Aylık 1986 70.9 38.0 739.6 372.8 111.7 62.9 60.1 30.0 22.2 6.0 1004.5 509.7 ÜLKELER 1985 AMERİKA: Kanada A.B.D. Arjantin Brezilya Kolombiya Meksika Peru 683.2 331.2 27.7 106.9 185.3 148.9 Toplam: 1483.2 OKYANUSYA Avusturalya Toplam: 306.4 4884.0 6 Aylık 1985 1986 692.4 311.2 30.4 116.1 326.1 147.1 17.1 34.5 184.4 163.1 82.9 75.4 1498.0 683.1 288.4 158.1 4963.0 2463.7 u> ON ÜLKELER 1984 DİĞER ÜLKELER Bulgaristan 93.0 Doğu Almanya 17.0 Polonya Romanya S.S.C.I3. 176.1 47.0 1050.0 Çin Halk Cumhuriyeti 190.0 Kuzey Kore 130.0 Vietnam Toplam: DÜNYA TOPLAMI: 10.0 1713.1 6597.1 1985 90.0 17.0 180.1 45.0 1050.0 215.0 180.0 10.0 1787.1 67.50.1 3 - Dünya Metal Çinko Tüketimi: ÜJ.JC E L E R __ ___ AVRUPA: Avusturya_________________ I o ” Belçika 17* ° Danimarka '• Finlandiya Fransa 424.9 Batı Almanya 13.2 Yunanistan 1.0 İrlanda 210.0 İtalya 54.4 Hollanda 20.0 Norveç 10.8 Portekiz 99.6 ' sl>anya 36.0 İsveç 18.0 İsviçre 185.4 İngiltere 90.0 Yugoslavya Diğer Ülkeler — Toplam: 1679.8 1985 31.9 169.1 12.4 26.0 246.9 408.8 15.2 1.1 218.0 51.1 20.0 8.3 100.3 34.5 26.2 195.1 106.9 6 Aylık 1986 11.6 90.0 6.3 12.0 145.6 201.0 6.0 0.6 125.8 30.0 8.5 5.4 48.0 17.1 18.3 82.2 82.2 0.2 1671.8 890.6 ÜLKELER i 984 AFRİKA: Nijerya 12.0 G.Afrika ve Namibya 85.2 Diğer Ülkeler 27.6 Toplam 124.8 6 Aylık 1986 8.0 6.0 84.4 42.0 38.3 11.7 130.7 59.7 139 1985 ÜLKELER 1984 ASYA: Hong kong 30.0 Hindistan 112.0 Endonezya 68.4 Japonya 774.6 Fiipinier 24.0 Singapur 12.0 Güney Kore 123.0 34.8 Tayvan 37.2 Tayland 20.4 Türkiye Diğer Ülkeler Topl am: 50.4 1286.8 6 Aylik 1985 1986 21.5 9.0 130.0 66.0 50.6 34.2 780.1 370.4 13.0 9.0 6.4 6.0 124.0 71.2 49.4 30.0 42.0 18.0 45.9 19.2 44.8 25.2 1308.7 658.2 ÜLKELER 1984 AMERİKA: Kanada 145.8 A.B.D. 960.0 Arjantin 30.0 Birezilya 107.8 J.6 Şili Kolombiya 10.8 100.7 Meksika Peru 15.6 Vcnczucilıı Diğer Ülkeler Toplam: 9.6 16.8 1400.7 6 Aylık 1985 1986 156.5 77.8 940.6 515.0 28.6 13.7 145.4 68.7 6.3 1.8 18.5 5.4 106.3 45.4 41.2 .15.0 15.4 10.8 12.9 8.4 1471.7 762.0 ÜLKELER 1984 OKYANUSYA Avusturalya 77.0 Yeni Zeilanda 18.0 Diğer ülkeler Toplam: Genel Toplam: — 95.0 4587.1 6 Aylık 1985 1986 81.9 41.4 22.0 22.0 12.0 0.1 104.0 53.4 4686.9 2423.9 £ ÜLKELER DİĞER ÜLKELER Bulgaristan 80.0 Çekoslovakya 59.0 Doğu Almanya 75.0 Macaristan 25.7 149.4 Polanyo 47.0 Romanya 1050.0 S.S.C.B Çin Halk Cumhuriyeti 330.0 Kuzey Kore 24.0 Küba 2.0 Diğer Ülkeler 8.0 Toplam: 1850.1 DUNYA TOPLAMI : 6437.2 Kaynak: World Metal statistics 1985 75.0 60.0 80.0 26.0 152.8 45.0 1000.0 350.0 25.0 1.8 10.0 1856.6 6512.5 -144V - SEKTÖRÜN SANAYİİ SORUNLARI: 1 —Yatının ve Teşvik: a) Yeni Yatırımlar Teşviği: Raporun sonuç ve önlemler kısmından bahsedilecek olan yatırım ların gerçekleşmesi için sektörün, her türlü Devlet desteğine ve teşvikine ih tiyacı vardır. Zira, halen 20.000 ton çinko döviz ödenerek dış ülkelerden alınmaktadır. b) Mevcut Tesisler Teşviği: Mevcut tesislerde teşviği gerektiren herhangi bir darboğaz yoktur. c) Ana Girdilerin Teşviği: Enegı ana girdileri olan elektrik, kok tozu ve fuel-oil fiatlannın y ü k s e k olması dolayısıyla külçe çinko maliyetleride bunlara bağlı’olarak y ü k sek olmaktadır. Bu nedenle dünya piyasaları fle rekabet im kanı o lm a m a k tadır. Satış fiatlan çinko ithal fiatlannın üzerine çıkanlam adığm dan zaranna satmak mecburiyeti hasıl olmaktadır. Çinkur'un zarardan k u r t u l ması için yukarda belirtilen girdilerin fiatlannda subvanse uygulaması ge rektiği kanaatindeyiz. 2 — ithalat ve İhracat: a) Girdi Sorunlan (Yerli Hammaddelerin, ithal Hammaddelerin G üm rük ve Fonlar): - 145 Bu konularda kayda değer bir sorun yoktur. b) Liberasyon Karşısında Sektörün Durumu: Çinkur A .Ş. üretimleri Türkiye tüketimini karşılayamadığı için, doğal olarak çinko ihtiyacının bir kısmını ithalatla karşılanmaktadır. Dış piya sa fiatiarı daha düşük olduğu için, dışardan çinko girişi fazla olduğu za man Çinkur ürettiği çinkoyu satm akta güçlük çekm ektedir. Bunu önle mek için satış Hatlarını dış çinko Hatlarına yaklaştırmak zorunda kal m akta ve devamlı zarar etm ektedir. c) İhracat Sorunları: Üretilen çinko ölke tüketiminin altında olduğu için ve dünya piyasaları ile de rekabet imkanı bulunamadığından çinkonun ihracı pek söz konusu değildir. Ancak subvanse üe ihraç mümkün olabilir. 3 — Teknolojik Faktörler: a) Teknoloji: Oksitli cevherlerin işlenmesinde uygulanan mevcut teknoloji daha önce izah edildiği gibi kok tozu ve fuel-ofl kullanımına dayalıdır. Bu girdilerin fiatlannm son zamanlarda aşın yükselmesinden bu tür teknoloji ekono mik olm aktan uzaklaşıraşür. Bu nedenle sülfürlü cevherlerin işlenmesi için tevsii projesinin gerçekleştirilmesi Oe birlikte dünya piyasaları ile rekabet yapabilecek yeni bir teknoloji uygulaması sağlanmış olacaktır. b) Y abana Sermaye: -1 4 6 - b) Yabancı Sermaye: Bu konularda işbirliği yapılması düşünülerek yeni yatırımlar için yabancı firmalardan ortak çalışmalar teklifi alınmakta ve halen Çinkur A .Ş . b ir Alman firması ile sülfürlü cevherlerin işlenmesi konusunda müşterek fizi bilite çalışma lan yapmaktadır. Fizibilite çalışmaların neticesine göre ser maye ortaklığı düşünülmektedir. 4 —Araştırma - Geliştirme Faailiyetleri: a) Üniversite - Sanayii İşbirliği: Ülkemizde üniversite sanayi işbirliğinin istenilen şekilde yapıldığı söyle nemez. Bu çalışmalar sık olmadığı gibi yapılanlarda sorunlara çözüm ge tirmekten uzaktır. Teori Oe pratiğin kaynaştırılması için, bu işbirliğinehem üniversitenin ve hemde sanayii kesiminin fazlaca gayret sarfetm esi ve önemle üzerinde durması gerekli görülmektedir. b) Firmalar Bazında Araştırma- Geliştirme, Kalite Kontrol ve Eğitim : Sektörde firmalar bazında araştırma-geliştirme, kalite kontrol ve eğitim işleri yapılmakta isede, bilhassa eğitim ve araştırma-geliştirme dalın da yeterli olduğu söylenemez. Gerek kamu ve gerekse özel sektörlerde b u gibi konulara yeterli ödenek ayrılmamaktadır. Kalkınmış ülkelerde o ld u ğu gibi ülkemizde de bu konulara gereken önemin verilmesi sa ğ la n m a lı dır. c) Çevre Sorunları ve fş Güvenliği Konusunda Sektörün Durumu: Ülkemiz son zamanlarda çevre sorunlan konusunda oldukça önem li a- - 147 - dımiar atlım ışbr. Bütün kuruluşlar, işçi sağhğı ve iş güvenliği tüzüğü kuralları uyarınca, iş güvenliği konusunda gerekli önlemleri almaktadırlar. Ayrıca son çıkan çevre kanunu gereğince de, bütün kuruluşlar atık maddelerin arıtılması ve hava kafitesinin korunması için gerekli tedbirleri almaya m ecbur bırak ilmiş birdir. VI - SONUÇ VE ALINACAK ÖNLEMLER: 1 —Talep Projeksiyonu: Yurt içi talebi tablosunda görüldüğü üzere, son yıllarda ülke tüketimi 55.000 ton/yıl kabul edilerek ve % 3 Kik bir artış trendi uygulanarak ta lep projeksiyonu çizilmiştir. Birim : Ton 1987 1988 56j650 58350 1989 1990 60.000 62.000 1991 1997 63.700 76.000 1998 1999 2000 78300 80.600 83.000 2 — Üretim Projeksiyonu: Mevcut üretim, yeni bir yatın m yapılana kadar 15-20.000 ton/yıl olarak ancak devam edebilecektir. Kapasitenin 33.650 Ton/yıl olmasına karşın, hammadde sıkıntısı üretimi sınırlamaktadır. 3 — ithalat, İhracat Projeksiyonu: Çinko sektöründe önemli bir ihracat söz konusu değildir. Bu nedenle - 148sadece ithalat projeksiyonu yapılacakbr. Artış trendi % 3 kabul edilm iş tir. 1987 25.000 1988 1989 25.750 26500 1990 İ997 1998 1999 2000 27300 33.500 . 34.500 35.600 37.000 1987 yılı ihracatı l.GJVf. değerlerinden tahmin edilmiştir. • \ 4 —Alınacak Önlemler: Burada sektörde söz sahibi olan Çinkur A.Ş. nin darboğazları ve çözüm önerileri üzerinde durulacaktır. DARBOĞAZLAR: Kuruluşun içinde bulunduğu darboğazlar başlıca iki bölümde to p lan a bilir. —Hammadde Kaynaklarının Yetersiz Oluşu. —Mafiyet ve Pazarlama Darboğazı. Hammadde Kaynaklarının Yetersiz Oluşu: Çinkur tesisleri daha önce izah edildiği gibi oksitli çinko cevherlerini iş leyerek, çinko metalini üretmektedir. Ancak tesislerin faaliyete geçtiği ilk yıllarda dahi fizibilitede ön görülen miktarda cevher tem in edile memiş vc sürekli rezerv eksiklikten ortaya çıkmıştır. Tahmin edilen re - 149- zerve göre fiiliyatta % 70lere varan rezerv eksiklikleri öe karşılaşılm ış tır. Halen görünür + muhtemel olmak üzere 700.000 ton civarında olan oksitH cevherlerin ancak 500.000 tonu çinkur tesislerinde işlenebilecek evsaftadır. Yeterli cevher tedariki yapılamaması sonucu, yurt dışından oksitli kon santre satm alınması yoluna gidilmiştir. Ancak y u rt dışı oksitli konsant re temininde süreklilik sağlanamamıştır. Ayrıca temin edilen konsantre ler iyi evsaftı olmadığı, için sürekli olarak cevherden elde edilen çinko oksitle belirli oranda karıştırılmak zorunda kalınmıştır. Dolayısıyla bu durum kapasite kullanım oranımda etkilem iştir. Maliyet ve Pazarlama Darboğazı: Bütün dünyada olduğu gibi tesislerdeki üretim metodu, elektrik eneıjisi yoğun bir üretim m etodudur. Ayrıca fazladan birde eneıji olarak kok tozu ve fuel-oü girdisi vardır. Tesisler kurulurken fizibilite aşamasında özellikle elektrik, kömür, fueloil ve ham m adde için maliyet kriteri olarak esas alınan değerler son 7-8 yıl içinde büyük artışlar göstermiş ve işletme ekonomisi merîn yönde bü yük boyutta etkilenm iştir. Ayrıca Ç inkur’un kuruluşundan bu -yana yeterli öz kaynağa sahip ola maması neticesi, kredi faizlerinden dolayı ürün maliyetlerinde finansman girdileri payının artmasına, ticari maliyetin yükselmesine sebep olm uştur. Bu suretle oluşan yüksek maliyetler Çinkur'un dış pazar imkanını tama men tıkadığı gibi, iç pazardaki satışlarında zorlaştırmıştır. - 150 ÇÖZÜM ÖNERİLERİ: Hammadde Darboğazı: Oksitli cevherlerle ilgili hammadde darboğazı, arama faaliyetleri ile yeni rezervlerin ortaya konması ve yıllık cevher üretim potansiyelinin yük seltilmesi suretiyle giderilmeye çalışılmalıdır. Ancak, yeterli rezervler tesbit edilerek bu darboğazın tümüyle aşılabileceği beklenm em elidir. Bu nedenle uzun vadeli çözüm olarak, halen geçici ihraç yolu ile y u rt d ı şına gönderilen bulk ve seüektif konsantreler ile tüm sülfidli kaynakların değerlendirileceği tesislerin kurulması zorunlu görülmektedir. Bu suretle, kurşun ve diğer altın, gümüş gibi kıymetli metallerinde işlenmesi söz k o nusu olacağından artan rantabilite yanında elde edilecek curuflarla halen kurulu olan tesislerde hammadde sağlanmış olacaktır. Maliyet ve Pazarlama Darboğazı: Maliyet unsurlarının en büyüğü finansman ve pahalı elektrik enerjisi gir disinden kaynaklanmaktadır. Finansman darboğazının izalesi için yeniden sermaye artırım ının en kısa sürede gerçekleştirilmesi gereklidir. Sermaye, finansman girdilerini as gariye düşürecek ölçüde yükseltamelidir. ayrıca sınai maliyette en büyük oranı teşkil eden elektrik eneıjisi fia tln nnııı yabancı ülkelerde ve ülkemizde benzer kuruluşlarda o ld u ğ u g ib i subvarıse edilmesi gerekmektedir. - 151 - Maliyeti indirgemek için yerli üretimin ülke çapındaki pazar payını yük seltmek gerekir. Bunun için, ülkemize geçici ihraç yolu ile giren çinko nun, normal ithal yolu ile giren çinkonun ve tahsis suretiyle ve sair yol larla giren ucuz çinko miktarının minimize edilmesi zorunlu görülmekte dir. Bilhassa sülfürt cevherlerin geçici ihracının önlenmesi, lusa vadede Ç inkur'un pazar sorunu halledeceği gibi, uzun vadede düşünelen tevsii projesinin var olan hammadde kaynağmın giderek azalmasmıda önleye cektir. TEVSİİ PROJESİ: Çinkur A .Ş . nin kuruluşunun esas amacı ülke ihtiyacının karşılanması ve hatta ihracata yönelmesi idi. Başlangıçta çeşitli teknolojik aksamalardan, şim di ise hammadde teminindeki güçlüklerden üretim 22.000 ton/yıl'uı üzekine çıkarm ak mümkün olmamıştır. Çinkur'un 15-20.000 ton/yıl üretimle varlığını sürdürmesi mümkün görülmemektedir. Üretim miktarının artınla bilmesi ise yeterli ve uygun evsaflı hammadde tedarik etm eye bağlıdır. Daha önce izah edildiği gibi oksitli cevherlerin rezervleri yetersizdir. Oksitli tip cevher rezervleri ülkemizde ve dünyada teşekkül tarzı icabı geniş bir rezerve sahip değildir. Buna mukabil ülke miz sülfid tipi cevher rezervleri yönünden oldukça zengindir. Şimdiye ka dar yapılan çalışmalar sonunda ülkemizde toplam 60.000.000 ton civannda süfidii tip cevher rezervi tesbit edilmiştir. Bunun çinko metal içe riği yaklaşık 3.000.000 ton kadardır. Ülkemizde sülfidli tip cevherlerden halen gereği kadar yararlamlamaınakta, mevcut kaynağa nazaran çok düşük nisbette yurt dışına dönük ccvher üretimi yapılmaktadır. Bu ncdcnledirki D.P.T. icra planlarında 1977 - 152- ytlından itibaren sülfidli tip cevherlerin yurt içinde izabe edilmesi Çinkur'a görev olarak verilmiştir. Bu gerçekleştiği takdirde; 1 — Geçici ihraç yolu ile yurt dışına gönderilen cevher ve konsantrele rin yurt içinde değerlendirilmesi, 2 — Çinkur'un asgari olarak ülke ihtiyacını karşılayacak optim um üre tim kapasitesi ile çalıştırılması, 3 — Daha ekonomik yöntemle çalışması sonucu dış fiatlarla rekabet edecek düzeye gelinmesi gayesiyle yatırım yapmak ülke ekonomisi açısın dan zorunlu hale gelmiştir. Tevsii projesi için Çinkur tarafından bir ön fizibilite etüdü hazırlanm ıştır. Halen bir yabancı firma 3e nihai fizibilite etüdü yapılma safhasına gelin miştir. Tevsii projesi sülfidli tip cevherlerin izabesi ile birlikte, yeni kurulacak kurşun izabe ve rafınasyon tesislerimde kapsamaktadır. Tevzii projesi gerçekleştiği takdirde aşağıda belirtilen ürünlerin üretimi sağlanacaktır. — Çinko 71.000 Ton/Yıl — Kurşun 39.000 Ton/Yıl — Kadmiyum —Gümüş — Kobalt Oksit — Altın 180 Ton/Yü 71 Ton/Yü 4 Ton/Yıl 235 Kgr/Yıl Ayrıca bu endüstri, üretimde yoğun eneıji kullanımı gerektirdiğinden, tevsii projesi ile birlikte bir de hidroelektrik santralin kurulması öngö rülmüştür. Fizibilite çalışmaları olumlu netice verdiği takdirde, bu yatırımın b iran evvel gerçekleşmesinde, ülkenin büyük kazana olacağı kanaatindeyiz. 1987 SANAYİ ŞURASI DEMİR DIŞI METALLER III. GRUP ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU RAPORU KURŞUN SEKTÖRÜ - 157 - İ Ç İ N D E K İ LER Sayfa I- G İR İŞ .................................................................................................159 1 — Sektörün Tanımı ....................................................................... 159 2 — Tarihçe ................................................................................... ....159 3 — Kullanım Alanları .....................................................................161 4 — Ülkemizde Yakın Geçmişteki Gelişmeler ....................... ....162 II - SEKTÖRÜN SANAYİDEKİ Ö N E M İ....................................... ....163 1 — Ülke K alkınm asında.............................................................. ....163 2 — S anayileşm ede............................................................................163 3 —Savunmada ............................................................................ ....163 m - G E N E L DEĞERLENDİRM E..................................................... ....163 1 — Sektördeki K u ru lu şlar..............................................................163 2 — Mevcut Kapasite ................................................................... ....164 3 — Üretim M iktarları................................................................... ....165 4 — Üretim Yöntemi Teknolojisi .............................................. ....165 5 — İhracat Miktarı ve D e ğ e ri.........................................................170 6 — İthalat Miktarı ve D e ğ e r i.........................................................171 7 — Y urt İçi T a le b i....................................................................... ....173 S — İstihdam Durumu ................................................................ ....174 9 — Hammadde Potansiyeli ....................................................... ....174 - 158 Sayfa IV -DÜNYADAKİ DURUM ............................................................. 175 1 - Üretim Miktarları................................................................. 175 2 —Tüketim Miktarları............................................................... 181 V - SEKTÖRÜN SANAYİ SORUNLARI ....................................... 187 1 - Yatırım ve Teşvik ............................................................... 187 2 —Diğer Sorunlar................................... .................................. 187 3 - Çevre Sorunları ve İş Güvenliği Konusundaki Sorunlar........... ..................................................................... 187 VI -SONUÇ VE ALINACAK ÖNLEMLER..................................... 188 1 —Talep Projeksiyonu ............................................................. 188 2 —Üretim Projeksiyonu........................................................... 188 3 - İthalat ve İhracat Projeksiyonu ......................................... 188 4 —Alınacak ö n le m ler................................................................ 199 - 159 — KURŞUN SEKTÖRÜ: ı - G İRİŞ: 1 —Sektörün Tanımı: Kurşun, madencilik sektöründe metalik madenlerin demirdışı metaller bölümü içinde yer alan insanoğlunun kullandığı ilk metallerden biridir. Kurşun, ersime noktası düşük, kolayca şekillendirilebilen, korrozyoııa karşı dayanıklı, yüksek özgül ağırlığına (11,4 gr/cm 3) ve atom ağırlığı na (207,2) sahip çeşitli alaşımlar meydana getirebilme gibi özellikler taşıyan bir elem enttir. Kurşunun ergime noktası 327,4°C. kaynama nok tası ise 1740°C dir. Kurşun metalinin sembolü Pb (Plumbum), sertliği 1,5, atom numarası S2 dir. Adi metaller arasında korrozyoııa karşı cn dayanıklı, yassılaşma ve tel çekme özelliğine sahip bir metaldir. Kurşun yüzeyinde oksidasyon sonucu meydana gelen PbSO^ ve PbCO^ korrozyona karşı mukavemeti sağlar. Kurşun PbO. PbjO ^, Pb 3 0 ^, P b O v c Pb-jO olmak üzere 5 tip oksit teşkil eder. En deyanıkh kurşun oksidi PbO 'dur. Diğer oksitleri 630°C ta (PbO + O) Serüzit (PbC 03 ) vc Ar.dezit (P b S O ^ ’tir. Bunlar arasında kurşun üretimi bakımından en önemlisi Galen'dir Galen bazen yalnız bulunur, bazen çinko mineralleri ile beraber bulunur. 2 —Tarihçe: Kurşun, kullanılmakta olan en eski metallerden biridir. Bunun en eski örneği Çanakkale yöresindeki tarihi "Abydos" şehrinde bulunan bir fi gürdür ve M.Ö. 3000 yılına aittir. Mısır'da eski Mısır Medeniyetine ait kurşun borular bulunm uştur ve kurşun lehiminin çeşitli alanlarda kui- - 160- lanildiği saptanmıştır. Finikeliler, Kıbrıs, Sardunya ve Ispanya'da kurşun madenleri işletmişlerdir. Yunanistan'daki Lauriunı Kurşun-Gümüş m a deni tarihi zenginlik kaynağı olarak ün yapmıştır. Britanya, Sardunya ve Ispanya'daki kurşun madenlerinin izabesinden sonra üretilen yan ürün gümüşler, Ronıa'nın yükselişinde önemli rol oynamıştır. Türkiye'de külçe kurşun üretimi milattan öncesine uzanmaktadır. Türki ye'de ilk üretilen kurşun madenlerinden en iyi bilineni Balıkesir'de Bal ya Karaaydın madenidir. Bu maden bir Fransız şirketi tarafından uzun yıllar işletilmiş, tenörün düşmesi nedeniyle ekonomik olm aktan ç ık tı ğı için hükümetinde müsaadesi ile 1939 senesi ortalarında kapatılm ıştır. Ancak, kapanıştan birkaç ay sonra ikinci dünya savaşı çıkm ış ve artan kurşun talebi nedeniyle Balya-Karaaydın maden ekonomik durum a girnıişsede ıııaden ocağı kapandığından yer altındaki dekoviller, tulum balar, destekler ve kuyu tesisleri söküldüğü, maden galerileri su dolduğu ve ç ö k meler olduğu için tekrar işletitememiştir. Türkiye'nin bir çok yöresinde bulunan kurşun yatakları tarih boyunca kurşun ve gümüş üretimi yap mak için işletilnıiştir. Yozgat Akdağmadeni, Bolkardağı madeni, Balya madeni, Keban madeni ve Gümüldür madeni izabe curuflan ve zengin leştirme artıklan bu çalışmaların kanıtıdır. Kurşun madencilik ve metalürjisi bugün dünya çapında büyük bir endüst ri olup, 1972 de kurşun metal üretimi tonaj olarak çelik, alüminyum , bakır ve çinkodan sonra beşinci sırayı almıştır. Dünyadaki endüstrileş miş ülkeler prim er kurşun yanında, kurşun ihtiyaçlarını büyük çap ta es ki ve hurda malzemeleri örneğin; akümülatör plakaları, kablo m uhafaza ları, boru ve levhaları toplayıp yeniden eıgittikden sonra izabehanelerde rafine etm ek suretiyle de karşılamaktadırlar. Böylece sekonder olarak ra fine kurşun veya ana maddesi kurşun olan çeşitli alaşımlar elde edil mektedir. - 161 - 3 — Kullanım Atanları: Kurşun metalinin kullanım atanlarını aşağıdaki şekilde sıralamak müm kündür; a) Ulaşım Sanayii: Akümülatör yapımı, benzin katkı maddesi, otom o bil yapım sanayii, makina yapım sanayii. b) İnşaat Sanayii: Kaplama sanayii, kurşun boru ve tesisat malzemesi, ses izolasyonu, boya imali, kurşun yünü yapımı. c) Harp Sanayii: Mermi çekirdeği yapımı, muhtelif silah ve araç-gereç yapımı için malzeme alaşımları. d) Elektro-Teknik (Haberleşme) Sanayii: Kablo imali, metal alaşımı yapımı. e) Ambalaj Sanayi: Paket mühür kurşunu, konserve kutusu imalatı, m uhtelif ambalaj malzemesi imalatı. f) Matbaa Sanayii: Matbaa harfleri imali, kalıp imali. g) Boya ve Kimya Sanayii: Kurşun oksit, kurşun krom at, bazik kro- mat, üstübeç imali, m uhtelif kurşun bileşikleri, tetraetil ve tetram etü kurşun, toz kurşun gresi, kurşun borosilikat. h ) Diğer Kullanım Alanları: Aside dayanıklı depo iç kaplamaları, titre şimi önleyici bloklar, X ışınlarından korunma (röntgen, atom santrali v.s.), kalafat kurşunu olarak, çinko elektrolizinde anot olarak, lehim, av saçması.... - 162 — 4 — Ülkemizde Yakın Geçmişteki Gelişmeler: Ülkemizde 1935 yılında M.T.A'nın (Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü) kurulması ile kurşun-çinko aramalarının bilimsel olarak yapılmasına b a ş lanmıştır. Etibank'ın da aynı yılda kurulmuş ve maden işletmeciliğine başlamış olması ülkemizde metalik madenlerin işletilmesi ve izabesi için atılmış önemli bir adımdır. Etibank, eski bir kurşun-çinko m adeni olan Keban madenini 1935 yılında işletmeye başlamıştır. Etibank, K eban'dan üretilen çinko-kurşun cevheri ile bunlardan üretilen konsantrenin ço k az olmasından dolayı rafine kurşun üreten bir tesis kurmaya teşebbüs e t memiştir. 1960 yılından sonra özellikle özel sektör tarafından küçük kapasiteli k o n santre ve kalsine tesisleri kurulmuş ve ürünleri genellikle dış satıma dönük olmuştur. Çinko-Kurşun metali üretiminde en büyük atılım, 1973 yılında kurulm a sına başlanan "ÇİNKUR" tesisleri olmuş ve bu tesisler 1976 yılında ta mamlanarak deneme üretimene geçmiştir. Kurşun izabe izabe tesisi ise 1979 yılında deneme üretimine başlamıştır. Bunun dışında özel sektör kuruluşlarının işletmeye aldığı izabe ve rafinasyon tesisleri m evcut o l makla birlikte genellikle ikincil kurşun (hurdaya dayalı üretim ) üretim i ülkemizde daha yaygındır. Çoğunlukla kurşun üreten firmalar kendi üret tikleri kurşunun tüketicisi durumundadırlar. Nevarki, Çinkur Kurşun Tesisleri, çinko üretimi sırasında elde edilen yan ürünleri değerlendirmek gayesi ile kurulduğu halde, yaptığı test ça lış malarından netice alamamıştır. Halen tesis atıl vaziyette b e k le m e k te d ir . - 163 - II - SEKTÖRÜN SANAYİDEKİ ÖNEMİ: 1 —ülke Kalkınmasında: Yeraltı zenginliklerimizin değerlendirilmesi ve sanayiide kullanılan ham madde ihtiyacının karşılanması açısından ülke kalkınmasında önemi bü yüktür. 2 — Sanayileşm ede: Kurşun kullanım alanları itibariyle otom obil sanayii, inşaat sektörü ve haberleşm e sektöründe en fazla kullanım alanı bulm aktadır. Bu nedenlede sanayileşmede büyük önemi haizdir. 3 — Savunmada: Savunma sanayiinde hala mermi yapımında kullanılmakta olup, önemini m uhafaza etm ektedir. m - GENEL DEĞERLENDİRME: 1 — Sektördeki Kuruluşlar: Ülkemizde kurşun metali üreticilerinin büyük kısmı kurşun tüketici leridir. en büyük izabe tesisleri olan bir üretici, üretimin tümüne ilaveten büyük bir pay ile ithal edilen kurşunun da tüketicisidir. Diğer kurşun üre ticileri de metal ürünleri, boru, saçma ve kurşun oksit haline çevirmek tedirler. Ancak bu üreticilerin çoğunun hurda kurşun kullandıktın, ürün lerinden çok az bir kısmını cevher veya kurşun konsantresinden ürettik- - 164 — leri görülmektedir. Türkiye'de kurulu en büyük kurşun izabe tesisi Mutlu Akü ve Malzemele ri A .Ş.'nin İstanbul Kartal'daki fabrikalarıdır. Bu fabrika iki adet su ce ketli izabe fırını ve rafinasyon tesisinden müteşekküldir. Ülkemizdeki diğer önemli kurşun izabe ve rafinasyon tesisleri, İzm ir'deki Aslan Kurşun Sanayi ve Ticaret A.Ş. kurşun fabrikası, İstanbul K ağıt hane'deki Ateş Kollcktif Şirketine ait kurşun fabrikası, Ç inkur A .Ş . nin Kayseri'deki kurşun tesisleri, M.K.E. Kurumunun Kırıkkale fabrika sında sinter-izabe-rafiııasyon bölümlerinden oluşan kurşun fabrikası, 1011 Anatamir fabrikasına bağlı Ankara-Beypazan yolu üzerindeki k u r şun fabrikası sayılabilir. 2 - Mevcut Kapasite: (1982 yılı itibariyle) Ş irk e t Sin ter Mutlu A.Ş. 40.000 Çinkur A.Ş. Aslan A va - H. Yavaş Ateş Koli. Şti. Ana Tamir M.K.E. Kurumu Diğer Küçük Tesisler Toplam : (Birim: Ton/Yıl) Rafinasyon izabe 20.000 21.000 6.000 6.000 — 5.000 3.000 3.000 5.000 — 3.000 3.000 2.000 2.000 700 700 2.000 2.000 700 1.000 58.700 36.700 30.700 \ (Kaynak: TSKB Kimya Sektör Araştırması No: Kimya 18) - 165 - Kurşun sektöründe kurulu tesislerin özel sektör tarafından işletilmesi so nucu kapasite kullanımı hakkında yeterli bilgi ahnaınanuştır. Ancak ka pasite kullanımının % 50 civanndo olduğu tahmin edilmektedir. 3 —Üretim Miktarları: Kurşun ve ürünleri Üretim Miktarları (1984-1985-1986) (Birim :T on) 1984 1985 1986 (Tahmin) Ham Kurşun 13.000 11.710 12.880 Kurşun Ürünleri 12.000 16.590 17.075 2.000 1.800 1.910 10.000 14.790 15.165 Yuvarlak ürünler ve profiller Yassı ürünler (Kaynak: DPT Yıllık Programları) 4 — Üretim Yöntemi Teknolojisi: Kurşun cevherinden, kurşun konsantresinden, kurşun-çınko toplu kon santresinden metal kurşun elde edilmesi iki ana metodla yapılmaktadır. A) Piro Metaluıjik Metod B) Hidro Metaluıjik Metod Günümüzde kurşun metali üretimi için araştırma halindeki usüBer şun lardır: - 166 - 1 - "Conıinco" Kanada prosesi 2 _ O - S (St Joseph [Converter İzabesi) prosesi 3 - Kivcet - CS prosesi 4 — Liç prosesi Klasik kurşun ergitme yöntemleri ise şunlardır: 5 —Reverbcr fırını 6 - Normal cevher haznesi fırını (Normal ore-heartlı) 7 - Modern cevher haznesi fırını (Modem ore hearth) S - "Eoliden" elektrik ark fınnı 9 - "Outokump" flaş sistemi 10 —"Lurgi" prosesi 11 —Yüksek fırın (Şaft fırını) 12 —imperial İzabe metodu Yukarıda sıralanan araştırma halindeki ve klasik metal kurşun üretim usûlleri ayrı ayn izah cdilmiyecek, ancak yurdumuzda yaygın olarak u y gulanan Pirometalurjik vc Hidrometalurjik metodlardan bazıları ile rafinasyon işlemleri anlatılacaktır. A) Pirometalurjik İzabe Mctodları: Pirometalurjik izabe ısı yoluyla madenlerin ergitilerek elde edilmesi m e todudur. (A .l) Wafcr-Jackct (su ceketli) Dik fırınlarda kurşun izabesi ham kurşun üretimine yarayan Water Jacket fırınlan, daire veya kare kesitli dik fırın lardır. Madenin eridiği kısunda hava tüyerlerini havi su soğutmalı s a ç t a n - 167 - mamul çift cidarh su ceketleri fırının yan duvarlarını oluşturduğu için bu fırınlara Water Jacket fırınlan adı verilir. Bu fmnlarda çinkosu 7c 3 'ün ve bakın % 0,5'in altında olan zengin galen ve serüzit cevherleri ile flatasyondan elde edilen (% 40-60 Pb ihtiva eden) konnsantre direkt olarak izabe edilir. İzabe işlemi iki safhada olur. —Kavurma (2ünter) safhası —Water-Jacket fırında izabe safhası Kavurma (Zinter) safhası: Bu safha galenin (PbS) ihtiva ettiği % 20 niıı özerindeki kükürdün % Ve indirilmesi ve izabe için gerekli katık madde nin ilavesi safhasıdır. Ocaktan üretilen cevherde 7c 3 ten fazla Zn ve 7c 0,5 der fazla Cu varsa Water-Jacket fınnlannda izabe edilemez. Bunun için bu tip cevherlerin bakır ve çinkosunun daha önce flatasyon tesislerinde ayrılması gerekir. Water-Jacket izabesinde fırına şarj edilen kavrulmuş zinterlerin katkı maddelere şu esasa göre hesaplanır. Fırında elde edilecek cunıfun akıcı olması ve % 1 'in altında kurşun ihtiva etmesi için elde edilecek curufta: 7c 30 S i0 2 7* 35 FeO 7c 15 CaO bulunmalıdır. Şarj hesabında bu yüzdeler esas alınarak cevher ve koktaki SİO-), FeO ve Cao hesap edilir ve katkı maddelerinden eksik olanları ka vurma esnasında cevher veya konsantreye ilave edilir. Zengin cevher ka- - 163 — vurma esnasında cevher veya konsantreye ilave edilir. Zengin cevher ve katkı maddeler 2-3 mm. ye kırılarak harman edilir. Kavurma az m iktar da (% 1-3) kömür tozu ulavesi ile Dwit-Loyd (hareketli ızgara) veya yer tavalarında yapılır. Kavurma 700°C civarında olur ve kavurma boyunca gerekli ısıyı cevherin bünyesinde yanan kükürt sağlar. Kavurma işlemine kükürt muhtevası % l'in altına düşünceye kadar devam edilir. WAter-Jacket fırınında İzabe Safhası: Bu usûlle izabe için cevherin c7c 50 der fazla kurşun ihtiva etmesi gerekmektedir. Reverber fırınlarının içleri ateşe dayanıklı tuğla ile örülürdür. Yan deliklerden ergime bölgesine hava verilir ve fırındaki ergime fuel-oü ile sağlanır. Reverber fırın aynı zam an da zamanda kavurma fırını olarak kullanılır ve fırında izabe iki safhada olur. —Kavurma safhasında kurşun konsantresi fırın tabanına serilir ve 600°C ta kadar ısıtılarak hava verilir ve galenin PbO, PbSO^ haline gelmesi sağlanır. — Redüksiyon safhasında heva kesilir, ısı 800°C'a yükseltilir. Meydana gelen galen PbO ve PbSO^ kavrulmamış galen ile birleşerek kurşun a ç ı ğa çıkar. Isı tekrar 600°C'a düşürülerek fırına hava verilir ve böylece bu ameliyeler kurşunun redüksıyonuna kadar tekrarlanır. Neticede üstte toplanan curuf akıtılır, alt kısımdan ham kurşun alınır ve fırına tekrar konsantre şarj edilir. B) Hidrometalurjik Metodlarr. Madenlerin bir çözelti ile muamele edilerek (Liçing) bünyesinde yabancı maddelerin önemli bir kısmının tasfiyesi ile daha yüksek tenörlü konsant- - 169- re üretimi hidrom etalurjik m etodudur. (B .l) Klorlu Mahsûllerle Tasfiye: PbS halinde olan cevhcr önce 400-500° C de kavrulur ve PbSO,j haline getirilir. Sonradan kavurmaya devanı edi lirken. tuz katılarak veya kavrulmuş maden KG veya F eC ij ile muamele edilerek kuurşun klörûr (PbCl-?) elde edilir. Suda ayrılmış olan kurşun klörûr hurda demirle muameleye tabi tutularak kurşun çöktürülür. Bu şekilde elde edilen kurşun çam uru pirometaluıjik izab metodlanııdaıı biri ile izabe edilerek külçe kurşun elde edilir. (B.2) Sülfirik Asitle U ç Metodu: Kurşun cevheri sülfırik asitle muamele edilirken yabancı maddeler erir ve çöken kısımda kurşun kısmen PbSO^ ve kısmen PbS olarak kalır. Bu şekilde elde edilen çökelek (Konsantre) pirometaluıjik metodlardan biri ile izabe edilerek külçe kurşun elde edi lir. HAM KURŞUN RAFİNASYONU: a) Zararlı Metallerin Ayrılması: Pirometaluıjik metodlarla üretilen ham kurşun brülörle ısıtılan bir potada erşimiş halde iken dönen bir karıştırıcı ile karıştırılarak rafine edilir. Ergimiş haldeki kurşunun içine toz halinde kükürt konup karıştırılarak bakır ayrıştırılır. Ağaç talaşı ilave edilir ve lıava üflenir, bu suretle diğer metaller ayrılır. Sudkostik ilavesi fle de antimuaıı ve bizmut yüzeyde curuf olarak toplanır. Delikli kepçe ile yabancı maddeler alınır ve % 99.8 saflıkta kurşun (yum uşak) elde edilir. - 170 — b) Gümüş Tasfiyesi: Kurşun cevherindeki gümüş ham kurşundan toplanır. Gümüşün kur şundan aynlması Perkes usulü ile sağlanır. Ham kurşundan yukardaki be lirtilen usul ile zararlı metaller ayrıldıktan sonra ergimiş kurşun içine saf çinko tozu atılır. Çinko üc gümüş amalgam oluşturarak gümüş köpü ğü halinde (dross) yüzeyde toplanır ve süzgcçli kepçeler ile alınır. Bu kö pük, bir fırında bıülörle ısıtılarak çinko uçurulur ve gümüş elde edelir. Uçurulan çinko yoğunlaştırılarak tekrar külçe çinko halinde kazanılır. 5 —İhracat Miktarı ve Değeri: Kurşun Metali ve mamülleri ihracat Miktarı ve Değerleri (Kaynak: IGM) 1984 Miktar _________________ (Kg) Ham Kurşun, Hurda 1985 Değer (Dolar) 1986 Miktar Değer Miktar Değer (Kg) (Dolar) (Kg) (Dolar) 12.000 9.152 2.010 1.407 750 2594 2.760 4.001 6.000 4.000 21.782 29.697 4.641 5.925 27.782 34.497 16.641 15.077 ve Döküntüleri Kurşun Ürünleri T o p tu n : 6 - İthalat Miktarı ve Değeri: a) Kurşun Metali vc Mamulleri İthalat Miktarı ve Değerleri (Kaynak: İGM) 1984 1986 1985 Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer (Kg) (Dolar) (Kg) (Dolar) (Kg) (Dolar) 10.179.063 4.996.553 16.498.144 7.977.441 16.446.805 6.680.325 152.784 5.110.474 15.506.398 8.014.781 16.591.568 6.876.231 ----------------- ---------------- --------------- ---------------- Hnın Kurşun, Hurda ve Döküntüler Kurşun ürünleri Toplam: 10.331.847 5.110.474 16.506.398 8.014.781 16.591.568 6.876.231 b) Geçici ihraç yoluyla yurt dışına gönderilen sülfîirlü cevher ve konsantrelerin karşılığı olarak yurda gelen kurşun metali: 1985 Yılı İthalat İhracat Miktar 52.733.167 Kg Kurşun (Pb) Miktar Değer (Dolar) 6.221.250 Kg 2.294.165 7.199.257 Kg 2.223.180 1986 Yılı 47.005.337. Kg. 8 - Yurt İçi Talebi: (Kaynak: DPT Yıllık Programlım) 1984 Ham Kurşun 23.000 Kurşun ürünleri 12.000 (Dirim: Ton) 1985 1986 (Tahmin) 28.196 30.625 16590 17.144 - 174- 9 - İstihdam Durumu: Ülkemizdeki kurşun üretim tesisleri çoğunlukla özel sektör kuruluşları tarafından işletildiği için istihdam durumu hakkında kesin bilgi alına mamıştır. Ancak 400-500 kişi civarında olduğu tahmin edilmektedir. 10 —Kurşun Sektörünün Hammadde Potansiyeli: Ülkemiz, kurşun maden rezervi bakımından zengin bir ülke sayılmamak la beraber bugüne kadar bilinen zuhurlarda saptanan görülür, muhtemel ve mümkün cevher rezervinin kurşun içeriğinin 1,2 milyon ton'a yaklaş ması küçümsenemez. Bilinen rezervler uygun bir maden işletmeciliği, zenginleştirme ve izabe projesinin gerçekleşmesi ile yurt içi tüketimi uzun yıllar karşılayabilir. Hatta mevcut zuhurlarda arama faaliyetlerinin hızlandırılması ile büyük rezervlerin bulunması ihtimali kuvvetlidir. Türkiye'nin Bilinen Çinko-Kurşun Cevheri Kaynaklan (Kaynak: Kimya Sektör Arattırma Yayın No: 18) Rezerv Göninür (Ton) 36.182.794 Tenor% Muhtemel Mümkün (Ton) (Ton) 17.199.362 6.923.716 Metal İçtıiği Toplam Pb Zn (TOI>) (Ton) Pb Zn (T °n) 2,03 6,18 60.305.872 1.222.908 37.256.675 IV - DÜNYADAKİ DURUM: (Kaynak: World Metal statistics) 1 - Üretim Miktarları: (Birim: 1000 Metrik Ton) Ü_LJÇE J L E R ________ AVRUPA: Avusturya Belçika Danimarka Finlandiya Fransa B.Almanya Yunanistan İrlanda İtalya Hollanda Norveç Portekiz İspanya İsviçre İngiltere Yugoslavya T o p I a nı 6 Aylık ___ 1986_ _ _ J 9 8 4 _ __ 1985 26.2 119.7 13.0 4,5 205.7 357.2 11.6 9.1 140.5 33.6 — 6.0 77.5 2.0 338.4 120.2 25.5 105.3 4,6 223.6 356.3 13.7 9.0 135.0 37.3 — 7.0 69.1 2.0 327.2 131.7 10.7 51.1 2,4 111.8 190.7 9.0 4.2 78.0 19.1 — 3.0 42.5 1.2 157.1 74.9 1.612.8 1.603.4 828.9 ÜLKELER 1984 AFRİKA: Marako 48.3 Namibya 28.9 Nijerya G.Afrika 0.6 24.0 Tunus 8.4 Zambiya Diğer Ülkeler 9.3 Toplam: 6.5 126.0 1985 63.5 31.8 38.5 20.5 0.8 34.1 2.0 0.6 12.1 1.2 10.1 2.9 6.0 3.0 155.0 72.1 ÜLKELER 1984 ASYA : Utır ma Hindistan 6.9 23.1 7.5 İran Japonya 362.9 Malezya 9.0 Fiiipinicr 4.0 G.Korc 20.3 Tayvan 44.3 Tayland 6.2 Türkiye 9.0 Diğer ülkeler T o p 1 a nı : 10.0 503.5 6 Aylık 1985 1986 9.4 24.0 7.5 4.8 11.9 3.6 367.0 10.0 7.0 20.2 189.0 4.8 3.6 ' 24.6 7.5 3.6 10.0 4.8 520.5 3 12.0 48.7 9.2 i 5.4 268.1 ÜLKELER 1984_ AMERİKA: Kanada 254.4 A.B.D. 1.014.0 Arjantin 31.3 Birczilya 63.7 Meksika 172.4 Venezüella Diğer Ülkeler Toplam: 17.0 3.6 1.627.6 6 Aylık 1985 1986 240.0 140.2 1.067.9 497.0 35.0 17.4 72.9 39.7 201.9 92.7 20.0 8.4 6.4 3.0 1.727.4 827.6 ÜLKELER 1984 OKYANUSYA: Avustralya Yeni Zelanda Toplaın: GENEL TOPLAM : 220.3 6.0 226.3 4.096.0 6 Aylık 1985 1986 212.1 103.8 6.0 3.0 218.1 106.8 4 . 224.4 2. 103.5 ÜLKELER 1984 DİĞER ÜLKELER: Bulgaristan 114.0 Çckoslavakya 47.0 D. Almanya 35.0 Polonya 83.4 Romanya 45.9 S.S.C.B. 800.0 Çin Halk Cumhuriyeti 200.0 K. Kore T o p la ııı: DÜNYA TOPLAMI: 65.0 1.390.3 5.485.3 6 Aylık 1985 116.0 21.5 55.0 87.3 47.0 810.0 215.0 65.0 1.416.8 5.641.2 1986 2 - Tüketim Miktarları: (Dirim: 1000 Metrik Ton) ÜLKELER 1984 AVRUPA: Avusturya Belçika Danimarka Finlandiya Fransa B.Almanya Yunanistan İrlanda İtalya Hollanda Norveç Portekiz Ispanya İsveç İsviçre İngiltere Yugoslavya Diğer ülkeler 62.3 72.4 17.0 19.5 209.1 357.0 20.0 9.4 233.0 47.2 14.0 26.6 112.7 27.0 9.5 295.3 115.2 0.2 Toplam 1.647.4 1985 61.9 65.9 13.4 24.1 208.0 345.0 22.8 9.4 230.0 45.1 14.0 25.9 103.1 26.5 10.5 274.3 139.3 0.3 1.619.5 6 Aylık 1986 29.5 43.1 6.6 9.1 103.0 181.8 12.0 4.2 148.8 27.9 6.3 12.0 59.9 23.9 5.3 138.0 61.5 872.0 ÜLKELER 1984 AFRİKA: Mnrako 4.1 G.Afrika 43.9 Tunus 3.5 Zambiya 17 Diğer Ülkeler 53.7 Toplam : 106.9 6 Aylık 1985 1986 5.0 36.8 2.4 3.0 38.3 2.4 33.0 85.5 57.1 1.8 0.7 19.2 00 to ÜLKELER ASYA: Hindistan Japonya 57.6 390.1 G.Korc 46.0 Tayvon 55.8 Tayland 16.6 Türkiye 19.2 Diğer ülkeler T o p I a nı : 102.5 687.8 6 Aylık 1985 1986 70.0 30.0 394.9 192.8 63.2 23.7 40.4 21.4 23.0 9.0 26.5 6.0 77.5 39.0 695.5 321.5 ÜLKELER 1984 AMERİKA: 119.8 Kanada 1.185.3 A.B.D. Arjantin 28.0 Birezilya 64.3 Meksika 86.3 Peru 14.2 Diğer Ülkeler 35.8 Toplam: 1.533.7 6 Aylık 1985 1986 100.3 1. 141.7 33.0 74.2 56.1 540.9 17.4 40.2 105.6 13.7 37.2 42.5 1. 505.7 9.0 22.8 728.9 ÜLKELER 1984 OKYANUSYA: Avustııralya 58.8 Yeni Zelanda 8.1 Toplam: GENEL TOPLAM: 55.9 4.042.7 6 Aylık 1985 1986 59.4 30.3 10.5 6.0 69.9 36.3 3.976.1 2.015.8 ÜLKELER 1984 DİĞER ÜLKELER: 3.0 Albania Bulgaristan 114.0 Çckoslavakya 48.1 D. Almanya 90.0 Hungurya 13.2 Polonya 89.5 Romanya 89.5 S.S.C.Ü. 790.0 Çin Halk Cumhuriyeti 215.0 27.0 K.Kore Küba 3.5 Diğerleri 3.0 T o p 1a m : 1.447.3 DÜNYA TOPLAMI: 5.490.0 6 Aylık 1986 3.5 115.0 50.0 95.0 13.5 93.5 93.5 800.0 220.0 25.0 4.2 3.0 1. 471.7 5. 447.8 - 187 - V - SEKTÖRÜN SANAYİ SORUNLARI: 1 —Yatırım ve Teşvik: ülkemizde genel olarak kurşun metali üretimi ikincil yeni hurda malze meye dayanılarak gerçekleştirilmektedir. Ülkenin ihtiyacı olan nıetal kurşunun karşılanması için, her yıl yaklaşık 15 ila 20 bin ton civarında kurşun metali döviz ödenerek ithal edilmektedir. Raporumuzun sonuç kısmında açıklandığı gibi. Çinkur A.Ş. nin tevsii projesinde öngörülen yaklaşık 40.000 ton/yd kapasiteli, birincil kaynaklardan kurşun ürete cek olan tesislerin yatırımının gerçekleşmesi büyük önem taşımaktadır. Dolayısıyla bu yatırım gerçekleştirilebilmesi için, her türlü devlet desteği ve teşviğinin yapılması zorunludur. 2 — Diğer sorunlar: Sektörde ülke ihtiyacım karşılayacak düzeyde metal üretimi halen yapı lamadığı gibi, yapılan üretimde ikincil kaynaklardan (hurda, döküntü) yapdmaktadır. Bu nedenle sektörün ihracat, teknolojik faktörler, liberas yondan etkilenme gibi sorunlarının önemli olmadığı kanaatindeyiz. 3 —Çevre Sorunları ve İş Güvenliği Konusundaki Sorunlar: Bu sektörde, özellikle kurşun buharlarının kötü etkilerinin önüne geçil mesi için İşçi Sağlığı vc İş Güvenliğine uygun hareket edilmesi gerekli dir. Ayrıca periyodik olarak çalışanların kan analizleri yapılmalı kanda kurşun miktarlarının sınır değerlerini aşması halinde çalışanın ver değiş tirmesi sağlanmalıdır. Bunun dışında çevre kanunun amir hükümleri ye rine getirilerek hava kalitesinin korunması, çevredeki bitki ve hayvanlara - 188 — zarar vermeyecek tedbirler alınması sağlanmalıdır. VI - SONUÇ VE ALINACAK ÖNLEMLER: 1 - Talep Projeksiyonu (1987-2000): Ülkemiz yıllık ham kurşun talebi 30.000 ton, kurşun ürünleri talebi 17. 000 ton civarındadır. Bu değerler baz alınarak ve % 3 lük artış trendi kabul edilerek talep projeksiyonu yapılmıştır. (Birim : Ton) 1987 1988 1989 1990 1997 1998 1999 2000 Ham Kurşun 30.000 30.900 31.827 32.787 40.317 41.527 42.772 44.056 Kurşun Ürünleri 17.000 17.510 18.035 18.576 22.846 23.531 24.237 24.965 2 —Üretim Projeksiyonu: Ülkemizde üretilen kurşun metali mevcut talebe cevap vermekten uzak tır. Çinkur A.Ş. tarafından gerçekleştirilmesi düşünülen kurşun tesisleri kuruluncaya kadar bu durum devam edecektir. Dolayısıyle üretim ar tışı beklenmemektedir. Bu nedenlede üretim projeksiyonu yapılmamıştır. 3 - İthalat —İhracat Projeksiyonu: Mevcut kurşun üretim inin düşük seviyede olması nedeniyle ortaya çıkan - 189 - talep eksiği ithalat ve geçici ihraç yoluyla temin edilmektedir. Şu anda ülkemizde ham kurşun üretimi 13.000 ton/yıl. kurşun «ünleri 17.000 ton/yd civarındadır. Talep projeksiyonunda öngörülen ihtiyaç ise ithalat yoluyla sağlanacakta. Diğer taraftan kurşun ihracatımız yok denecek kadar azdır, ülkemizin kurşun metal ithalatı 16.000 ton/yıl civarındadır. Bu m iktar esas alınıp *7 3 artış trendi kabul edilerek projeksiyonu yapıl mıştır. Kurşun Metali İthalat Projeksiyonu (1987-2000) 1987 1988 1989 1990 1997 1998 1999 2000 Ham Kurşun 16.000 16.480 16.974 17.483 2 1 J 0 2 22.148 22.812 21J 0 0 4 —Ahnacak önlem ler: Ülkemizin kurşun metali tüketimi yaklaşık olarak 30.000 ton/yıl civarın dadır. Bu ım ktann yaklaşık 13.000 ton/yıl kadarı yurt içinde ikincil (hurda) kaynaklardan üretilmektedir. Talebin arta kalan kısnu, ithalat ve geçici ihraç yoluyla yurt dış ma gönderilen sülfüriü konsantrelerden geri getirilen metal kurşunla karşılanmaktadır. Geçici ihraç yoluyla yurt dışına gönderilen sülfüriü konsantrelerin ülke mizde değerlendirilmesi, direkt ithalatla döviz kaybını önlemesi bakımın dan birinci kaynaklara (cevher, konsantre) dayalı, tüke ihtiyaçlarına ce vap verecek üretim tesislerinin kurulması üzerinde önemle durulmalıdır. Bu am açla Çinkur A.Ş. tarafından, sülfürlû cevherlerden kurşun ve çin ko üretimine yönelik tevsii yatırımı fizibilite çalışmaları sürdürülmekte- - 190 - dir. Bu yatırımda 39.000 ton/yıl kurşun metali üretilebileceği planlan mıştır. Bu çalışmaların bir an önce neticelendirilmesinin ülke çıkarları açısından faydalı olacağı kanaatindeyiz. 1987 SANAYİ ŞURASI DEMİR D İŞİ METALLER III. GRUP ÖZEL İHTİSAS KOMİSYON RAPORU KADMİYUM SEKTÖRÜ - 193 — İÇİNDEKİLER Sayfa I- GİRİŞ .......................................................................................... .... 195 1 —Sektörün Tanımı ve Kuüanım A lan ları............................ .....195 2 — ülkemizde Yatan Geçmişteki G e lişm e le r..................... .... 196 U- GENEL DEĞERLENDİRM E................................................... .... 196 1 —Sektördeki k u ru lu ş la r............................................................ 196 2 —Mevcut Kapasite ve kullanım lar.............................................196 3 — Üretim m iktarları..................................................................... 197 4 — Üretim M aliyetleri.............................................................. .....197 5 — Üretim Yöntemi ve T eknolojisi.............................................198 6 — ihracat M iktan te D eğerleri....................................................200 7 —itthalat Miktarı ve Değe H e r....................................................201 8 —Stok D urum u....................................................................... .....201 9 — Y urt içi T alebi..................................................................... .....201 10 —istihdam Dununu .............................................................. .....202 11 —Sektörün Hammadde P otansiyeli..................................... .....202 IH - DÜNYADAKİ D U R U M .................................................................203 1 — Üretim M iktarian......................................................................203 2 —Tüketim M iktarian.............................................................. .....209 I V - SONUÇ VE ALINACAK ÖNLEMLER ................................. 1 —Talep P ro jek siy o n u ............................................................ ..... ^ 4 2 — Üretim P rojeksiyonu.......................................................... 3 —Alınacak Ö nlem ler.............................................................. . -1 9 5 KADMİYUM SEKTÖRÜ: I - G İRİŞ: I —Sek torun Tanımı ve K ofanan Alanları: Atom ağırlığı Atom No'stı 112,41 48 Elcime "C 320,9 Kaynama °C 765 Yoğunluk 7.65 gr/an1 1917 ydmda Stromaycr tarafından çinko karbonat içerisindeki enpüritelerden tespit edilmiştir. Kadmiyum çinko cevherleri içerisinde iz ele m ent hafinde b ulunma k ta * r. CdS "Gıenokit’' kadmiyumun tek tabii bi leşiğidir. D tayada kadmiyum. çm ko-knışan-faabr işleyen tesislerde yan örfin olarak elde edilmektedir. Genellikle çinko üretiminin yan ürünü ola rak elde edilir. Ortalama her ton çinko için takriben 3 Kg. kadmiyum üretilmektedir. Kadmiyum yum uşak gümüş renginde olup pek çok özelliği çinkoya ben zeyen bir elementdir. Çok düşük ergime noktah alaşımların yapımında, düşük sürtünme katsayılı ve yorulmaya karşı dirençli yatak alaşımlarının yapımında ve en fazla (kullanımının % 60'ı) kaplamacılıkta kullanılmak tadır. Oksitlenmeye olan direncinden ötürü çinko galvanizleme ye benzer bir şekilde kadmiyum kaplaması yapılmaktadır. Elektrik kon faktörlerin de gümüşle birlikte yapmış olduğu lehim tipi alaşımları, baladı alaşıınlann uzun ömürlü ve şarj edilebilir Ni-Cd pD yapımı ve nükleer reaktörlerde reaksiyon kontrol çubukları diğer kullanım a lan lan dır. -1 9 6 - Kadmiyum bileşikleri, siyah-beyaz ve ıenldi televizyon tüplerinde, san ve kırmızı boya yapımında, bazı kimyasal işlemlerde katalizör olarak, elektronik endüstrisinde yan iletken imalinde kullanılmaktadır. 2 —Ülkemizde Yakın Geçmişteki Gelişmeler: Kayseri-Zamantt bölgesindeki oksitli çinko-kurşun cevherlerinin d eğ er lendirilmesi amacıyla 8.5.1965 tarihinde merkezi Kayseri'de olm ak üze re halka açık anonim şirket olarak ÇİNKUR A.Ş. kurulm uştur. F abrika tesisleri inşası 1972 yılında başlamış ve 1976 yılmda tesis çin k o üreti mine geçmiştir. Yukarıda bahsedildiği üzere, çinko metalürjisinin yan ürünü olarak k ad miyum metalinin elde edilmesi için, birdde kadmiyum tesisi in şa edil miştir. Çinko üretim miktarına bağlı olarak çalışan bu tesis 1978 yılında yurdumuzda Ok kadmiyum metali üreten tesis olarak devreye girm iştir. D - GENEL DEĞERLENDİRME: 1 —Sektördeki Kuruluşlar Sektörde üretim yapan yegane kuruluş ÇİNKUR A .Ş. dir. 2 - Mevcut Kapasite ve Knllanimı: (Kaynak: Çinkur A .Ş.) Ana Mal Kapasite Birimi Kadmiyum Metal Kapasite Ton/yıl 125 Kapasite KaHammı: (% olarak) 1984 1985 1986 25 26 5 Kadmiyum ünitesinin üretimi, çinko üretimine bağlı olarak, yukanda görüldüğü gibi (1986 yılı revizyon dobyısıyfe) % 5 oranında gerçekleşe bilmiştir. 3 — Üretim Miktarları: Ana Mal Üretim Birimi 1984 1985 Ton 30,924 32,146 1986 Kadmiyum Metal 6,070 4 — Üretim M aliyetleri: (Birim: TL/Ton) 1984 1985 1986 Sınai Ticari Sınai Ticari Sınai Ticari 934.516 1.076.099 1.283.094 1.203390 1.817.498 1.203.390 Ticari maliyetler satış durum u dikkate alınarak hazırlandığı için satışın fazla olduğu yıllarda ve stoktan satılma durumlarında o yılın sınai ma* liyetinin altına düşmektedir. - 198 — 5 —Üretim Yöntemi Teknolojisi: Kadmiyum Dünya'da hemen hemen sadece çinko üretiminin yan ürünü olarak elde edilmektedir. Ortalama her ton çinko için takriben 3 Kg. kadmiyum üretilmektedir. Az miktarda ikincil üretim olarak baca tozla rından, curuf ve diğer proses artıklarından, kullanılmış pillerden üretil mektedir. Çok az miktarda da birinci olarak kadmiyum, kurşun ve bakır izabelerinden elde edilmektedir. Kadmiyum üretiminde kullanılan yöntem başlıca iki tiptir. 1 —Hidrometaluıjik Yöntem: Genellikle oksit halinde yan ürün olarak elde edilen kadmiyumlu artık lar, içerisinde bulunan diğer minerallerin yapısına göre kadmiyum çizebOen bir çözücü ile işlem görmesi ve çözeltiye giren kadmiyumun bir m e tal olarak çöktürülmesi esasına dayanmaktadır. 2 —Elektroliz Yöntemi: Bu yöntem hidrometalurjik yöntemin bir devamı olarak netilendirilebiIir. Hidrometaluıjik yöntemle çöktürülme sağlanmadığı taktirde solüs yondan kadmiyum alınması elektroliz yolu ile gerçekleştirilir. Çinkur A.Ş. de uygulanan hidrometaluıjik yöntemin kısa izahı: Çinkur A .Ş. fabrika tesislerinde bulunan liç ünitesinde çinko üretim teknolojisinin bir kademesi olan çinko sülfat solüsyonunun arıtılması es nasında elde edilen arıtma kekleri, kadmiyum ünitesinde 160 gr/lt asit - 199 - (H-* S O .I ihtiva eden kullanılmış asit ile (elektroliz ünitesinden alman) 50 kapasiteli beton ve içi aside mukavim tuğla iie kaplanmış kadmi yum ünitesi I. ve 2. liç tanklarında homojen bir karıştırma ve 80-85°C sı caklıkta liç edilir. PH: 5 civarında Ni ve Cu çöktürülür. Solüsyon pres filtrelerden süzülür, süzülen solüsyon 3. kadmiyum tankına alınır. Pres filtrelerde Cu ve Ni tutulur. 3. kadmiyum tankına alınan solüsyona stronsuyum karbonat ilave edilerek kurşun çöktürülür. Tekrar pres filtrelerden geçirilerek arıtılan solüsyon 4. kadmiyum tankına alınır. Bu solüsyon kadmiyum sülfat (CdSC>4 solüsyonudur. Bu solüsyona saf çinko tozu ila ve etmek suretiyle kadmiyum sünger halinde çöktürülür. Tankta kalan çinko sülfat solüsyonu pompa vasıtasıyla, yeniden değerlendirilmek üzere liç imitesine gönderilir. Kadmi> ur süngeri (pponge), briket makine sinde briket haline getirilir. Briketler pota fırınında ergitildikten sonra kurşun ve çinkodan anndm lm ası için gıanüle sudkostik ilave edilerek empürifeierin curuf olarak üste toplanması teıran edilir. Alttaki erimiş kadmiyum metal çubuk veya levha halinde kalıplara dökülerek satışa arzedüir. Birim Üretim Girdileri: Cinsi Birim Miktarı 1. Arıtma keki 2. A ntm a keki Çinko tozu Sönmüş kireç Stronsuyum Karbonat Kraft kağıdı Pres filtre bezi Buhar Demineralize su Ham su Basınçlı hava Eneıji Ton Ton Ton Ton Ton Kgr m m3 m3 m3 m3 Mwh. 5 5 1,5 0.150 0.050 64 35 100 115 320 700 6.5 (Kaynak : Çinkur A .Ş.) İhracat Miktarı ve Değerleri: (Kaynak: Çiıikur A .Ş.) 1984 Metal Kadmiyum 1985 1986 Miktar (Kg) Değer (¡5) Miktar (Kg) Değer ($ ) Miktar (Kg) Değer ($ ) — — — — 53.772 127.440 7 - ithalat Miktarı ve Değerleri: (Kaynak: l.G.M) 1984 Kadmiyum ve Mamulleri 1985 1986 Değer Miktar Değer (fi) Miktar (Kg) (3 ) (Kg) (JS) 16.991 1.508 4.494 6.287 Miktar Değer (Kg) 4.680 21.894 8 - Stok Durumıt: (Kaynak: Çinkur A.Ş.) 1984 Metni Kadmiyum 47,618 9 - Yurt İçi Talebi: Yıllar Dış Alımlar (Kg) 1984 4.680 1985 1.508 1986 6.287 (Dirim: Ton) 1985 1986 72,704 12.850 İç Satışlar (Kg) Toplnın Tüketim (Kg) 11.695 •16.375 7.059 8.567 18.339 12.052 -2 0 2 - 10 —İstihdam Durumu: Tüketici firmalann istihdam dununu hakkında bilgi sağlanamamıştır. Ancak üretici firma olarak Çinkur A.Ş. deki istihdam durumu dikkate alınacak olursa; Bilindiği gibi kadmiyum çinko üretimine bağlı olarak bir yan ürün şek linde üretilmektedir. Bu nedenle sektörün işçi istihdamı çok az olm ak tadır. Çinkur A.Ş. de kadmiyum ünitesinde çalışan elemanların sayısı 10 kişi matında değişmektedir. 1 1 —Sektörün Hammadde Potansiyeli: Kadmiyum genellikle çinko ve kurşun kompleks cevherlerinde bulunur. Bu cevherlerin oksidi olanlarında takriben % 0,6, sülfürlü tiplerinde ise % 0,01 civarındadır. Ülkemizde 500.0000 ton oksitli ve 60.000.000 ton civarındada sülfürlü tip cevher mevcuttur. Bu değerlere göre, oksidi tip cevherlerde 3.000 ton ve sülfürlü tip cevherlerde 6.000 ton olmak üzere toplam 9.000 to n lu k bir potansiyel olduğu mevcut rezerv verilerinden anlaşılmaktadır. (Kaynak: M.T.A., ÇİNKUR A.Ş.) Ill - DÜNYADAKİ DURUM: (Kaynak: World Metal Statistics) Dünya Rafine Kadmiyum Metal üretim i: (Ulriın: Ton) 6 Aylık 0 LK HL ER 1984 1985 1986 AVRUPA: Avusturya Finlandiya Fransa 53.0 1450,0 1293,0 564,0 614,0 446,9 365,4 36.0 919.0 386.0 345.9 933.7 240.0 515,0 1095,4 360,0 636,3 597,5 163,5 Ispanya 152,0 189,8 425,5 110.2 267,9 180.0 Ingil tere 389.9 48,0 370,3 48,0 235,0 36.0 5700,8 5178,0 3847.5 Had Almanya İtalya Hodanda Norveç Yugoslavya T o p 1a m : 1110,9 203 Belçika 48,8 ÜLKELER 1984 AFRIKA: Cezayir Namibya 24.0 41.0 300,0 Zaire Zambia Toplam: 365,0 9 Aylık 1986 24.0 18,0 60.0 79,0 280,0 210.0 364,0 307,0 204 1985 ÜLKELER 1984 ASYA: Hindistan Japonya 143,0 2399,9 Güney Kore Türkiye 460,0 12,0 Toplam 3014,9 9 Aylık 1986 190,3 119,1 2554,8 1884,3 460,0 345,0 16,0 3221,1 2360,0 205 1985 ÜLKELER 1984 AMERİKA: Kanada 1773,7 U.S.A. 2066,4 Aıjantin 24,0 Brezilya 224,5 Meksika 893,6 — Peru Toplam: 4982,2 9 Aylık 1986 1173,4 1677,7 1805,2 46,0 34,7 223,6 189,5 852,1 574,5 4510,9 3777,3 206 1711,5 Ü L K KL KK 1984 OKYANUSYA: Avustralya Genel Toplam: 1060,1 15123,0 9 Aylık 1985 1986 878,9 650,4 14152,9 10942,6 ÜLKELER 1984 DİĞER ÜLKELER: Bulgaristan Demokratik Almanya Polonya 175,0 15,0 600,0 Romanya U.S.S.R Çin Kuzey Kore 60,0 2750,0 360-° 120,0 T o p 1a m : 4080,0 DÜNYA TOPLAMI: 19203,0 9 Aylık 1986 175.0 15.0 55.0 2750.0 380.0 360.0 4345.0 18497,9 208 610.0 2 - Tüketim Miktnriıın: IMlnya Rafine Kndıniyum Metni Tüketimi: (BirimToıı) ÜLKliLliR 1984 AVRUPA: Belçika 1777,0 Fransa 917,9 Batı Almanya 1437,8 İtalya 474,4 İsveç 296,0 Ingiltere 1283,1 Yugoslavya Diğer Avrupa ülkeleri T o p I a ın 96,0 144,0 6426,2 6 Aylık 1985 1986 1924.5 1104,4 1010,0 507,5 1372,3 775.1 400.0 72,4 296.0 148.2 1390.6 745,9 96,0 48.0 144.0 72.0 6633,4 3473,5 I $ ÜLKELER 1984 ASYA: Hindistan 142,2 2094,8 Japonya Güney Kore 60,0 Taiwan 57,0 Diğer Asya Ülkeleri 50,0 T o p l a m: 2404,0 6 Aylık 1985 1986 184,3 98.5 2041,9 1007,5 60,0 30.0 57.0 28.5 50.0 25.0 2393,2 1189,5 0 I. K I- I, !■: K 1984 AMI IÎİKA: K;m:id;i l*W,5 USA 422(>,.l l!iic/ily;i 2U7.0 M rk sik a 57(>,0 D ijmt Amerika Ülkeleri ! o |) I ;i m : 48,0 5250,8 6 Aylık 1985 1986 118.7 50.1 3(.7.»,3 2586.4 224.0 122.3 572.8 264.9 48,0 24.0 4636,8 3047.7 ÜLKELER 1984 OKYANUSYA: Avustralya Genel Toplam 144,0 14243,0 6 Aylık 1985 1986 144,0 72,0 13819,4 7788,7 ÜLKELER 1)10ER ÜLKELER. Çekoslovakya 210,0 Demokratik Almanya 400,0 Polonya 200,0 U.S.S.R 2200,0 Çin 330,0 Diğerleri 245,0 T o p l a ın ; DÜNYA TOPLAMI: 3585,0 17828,0 6 Aylık 1985 350.0 420.0 210.0 2900.0 400,0 4535.0 4535.0 18354,4 1986 -2 1 4 - IV - SONUÇ VE ALINACAK ÖNLEMLER: 1 —Talep Projeksiyonu: Türkiye’nin son üç yılda, ithalat ve Çinkur’un yurt içi satış m iktarlarına göre tüketim miktan ortalama 14,5 ton'dur. Bu tüketim dikkate alına rak % 3 artış trendi uygulayarak talep projeksiyonu çizilmiştir. 1987 1988 1989 1990 1997 1998 1999 2000 14,9 153 15,8 16,3 20,6 21,2 21,9 22,5 2 —Üretim Projeksiyonu: Ülkemizdeki çinko metal üretimine bağlı olarak, kadmiyum m etali üre timinin 25*30 ton/yıl olarak devam edeceği Çinkur A .Ş. üretim m ik tar larından anlaşılmaktadır. 3 —Alıncak önlemlerin Belirtilmesi: Son üç yılda bu sektörde talebin 14,5 ton civarında olduğu saptanm ıştır. Bu talebin 4,5 ton'u ithal yolu ile sağlanmaktadır. Talebin takriben % 70 'i Çinkur A .Ş. tarafından karşılanmaktadır. Çinkur A .Ş. ülke tüketim i nin üzerinde bir üretim yapmakta ve mevcut üretim miktarına görede ül kenin 2000 yılma kadar olan talebine cevap verebilmektedir. Ç inkur A .Ş üretim maliyetlerinin, dünya piyasa satış fiyatlarının üzerinde olm asından kadmiyum ihracatında sıkıntılar olmakta isede, zaman zaman fiyat d a l galanmasından istifade ederek ihraç imkanı bulunmaktadır. Bu n e d e n le sektörde şimdilik yeni bir yatırıma gidilmesine veya herhangi bir şekilde sektörün korunmasına gerek görülmemektedir. 1987 SANAYİ ŞURASI DEMİR D IŞI METALLER İÜ. GRUP ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU RAPORU C I VA SEKTÖRÜ —217 — İÇİNDEKİLER Sayfa I- G İR İŞ .......................................................................................... 219 1 —Sektörün Tanımı ve Tarihçesi .......................................... 219 2 —KuUanon Alanları ...............................................................220 3 —Ülkemizdeki Yakın Geçmişteki G elişm eler................... 220 O- GENEL DEĞERLENDİRM E................................................... 221 1 —Sektördeki K u ru lu şlar........................................................221 2 —Mevcut Kapasite kullanım ı................................................. 222 3 —Üretim M iktarları................................................................. 224 4 —Üretim M aliyetleri.............................................................. 225 5 — Üretim Yöntemi Teknolojisi ............................................ 227 6 —İhracat Miktarı ve D eğerleri.............................................. 228 7 — İthalat Miktan ve D eğ erle ri.............................................. -28 8 —Stok D orum u........................................................................228 9 — Y ort Dışı T alebi................................................................... 228 10 — istihdam Durama ...............................................................229 11 —Sektörün Hammadde Potansiyeli......................................230 m - DÜNYADAKİ D U R U M ............................................................ 230 1 —Ü retim ................................................................................... 231 2 - İ t h a l a t................................................................................... 232 3 - AET Ülkeleri İthalat ve İhracat Detaylan ..................... 232 I V - SONUÇ VE ÖNERİLER ..........................................................234 — 219 — CIVA SEKTÖRÜ: I —G İR İŞ: 1 —Sektörün Taunu ve Tarihçesi: Civa metali ilk önce Yunan Filozofu Aristo kles tarafından M .ö. 4. asır da keşfedilm iştir. M .ö. 315 yılında Sinaberin (HgS) sirke ile prinç ha vanda dövülerek civanın ekle edOdiği befirtümektedir. M.ö. 50. yılda ise Dioscrides tarafından, dem ir pota içerisinde HgS ısıtılarak dtstflasyon yo lu Qe civanın elde edilmesi sağlanmıştır. Civa m etali + 1, + 2 değerliklidir, özgül ağırlığı 20°C de 13.545 gr/cm5 dür. Erime noktası -3 8 ,8 7 °C olup, kaynama noktası 357,3° dır. Crva. oda sıcaklığında av ı halde bulunan gnnûş parlaklığına sahip bir metal dir. Civa tabiatta bir takım büeşOüer hafinde bulunmaktadır. En ekonomik olanı Sinaber (HgS) dir. ö z g ü ağttbğj 8,0-8,2, serdiği 2-2.5 tur. Genel ola rak bazik koşullarda ve hidrotermal alkalin solüsyonlarından oluşur. 580° C ye kadar dayanıklıdır. Asitlerden etkilenmez, sadece kireç suyun da bir m iktar erime gösterir. Sinaber. (HgS) % 86,2 Hg ihtiva eder. Doğa da uzun süre kalabildiği için plaser yatak şeklindede bulunabilir. Çoğun lukla masif halde bazen de kristal hafinde bulunmaktadır. Civa minerallerin zuhurlarında befirii bir yaş veya belirli tur yatak şekli söz konusu değildir. Cevher intizamsız damar halinde, breş zonlannda veya disséminé halde poröz kayaçlarda bulunmaktadır. Bunların intizam sız oluşları ve breşöc kayaçlarda bulunmaları, yüzeye yakın teşekkül et -2 2 0 - tiklerinin bir delili olarak sayılmaktadır. 2 — Kullanım Alanları: Civa Metali; elektrikli cihazlar üretiminde, boya endüstrisinde, ilaç ya pımında, endüstriyel araçlarda ve kontrol aygıtlarında, laboratuvariarda, tarım kesiminde, kağıt hamura üretimi, dişçilikte v s . gibi daha başka birçok sahalarda kullanılmaktadır. 3 —Ülekemizde Yalan Geçmişteki Gelişmeler: Ülkemizde başhca av a yatakları İzmir, Konya ve Kastamonu iHerimizdedir. Türkiye’deki dva madenciliğinin Ok belirtileri M.Ö. 1500 y ı l l a r ı n d a Konya bölgesinde Prigalılar tarafından yapıldığı eski yazıtlarda belirtil mektedir. Hahköy Civa madenleri 1870*11 yıllarda lngjlizler tarafından iş letilmiştir. Hatta bu devirden kafana civa ihtiva eden fakir cüruflar bilahare Etibank tarafından değerlendirilmiştir. 1970 yılından evvel dva fiyatlarının yüksek (duşu sanayideki kullanma alanlarının genişliği ve ülkemizde civa üretimine elverişli ocakların b u lu nuşu civa sektörânün gelişmesine yol açmıştı. 1970-1985 villan arasında doğanın korunması, zirai ilaçlamadaki aşın zehirli durum civanın kul lanma alanlarım daraltmış, dünya civa fiyatlarında düşüşlere neden, olmuş ve bunun yerine sentetik maddelerin kullanılmasına başlanm ıştır. O yıllarda faaliyette bulunan 14 kuruluştan, kamu'ya ait iki kuruluş ha riç (Halıköy-Konya) Onikisinin peyderpey kapanmasına neden olm uştur. Halen ülkemizde civa sektöründe Kamu Kuruluşu olan Etibank kalm ış tır. II - GENEL DEĞERLENDİRME: I —Sektördeki Kuruluşlar: 1975 yılından itibaren cıvada özel sektör üretim yapmaktan vazgeçmiş sadece kamu kuruluşu olan Etibank iki kuruluşu ile (Halıköv-Konyal faaliyetine devam etmiştir. a) Kuruluşun Adı: Etibank Hafaköy Civa İşletmesi Müessesesi Coğrafi Yeri: İzmir - Ödemiş - Beydağ 1984 Mülkiyet yapısı Kapasitesi 1985 Kamu Kamu 190 Ton Yd 190 Ton/Yıl İşçim ik tan 222 Sermayesi (Mflvon TL) 2.710 Etibank'ın sermayesi (%) 100 215 3.500 100 1986 Kamu 190 Ton/Yıl 216 4.105 100 b) Kuruluşun Adı: Etibank Konya Civa İşletmesi Coğrafi Yeri: Konya - Sarayönü 1984 Mülkiyet yapısı Kapasitesi Etibank’m sermaye payı r e ) 1985 Kamu Kamu 262 Ton Yıl 264 Ton/Yıl 100 100 1986 Kamu 226 Ton/YU 100 1983 yılında Etibank Genel Müdürlüğüne bağlı işletme. 19S4 ve 19S4 yıl larında Seydişehir Alüminyum İşletmesi Müessesesine bağlı işletme ola rak faaliyet gösterdiğinden müstakil sermayesi bulunmamaktadır. 2 — Mevcut Kapasite Kullanımı: a) Halıköy Civa İşletmesi Mflessesesi: Yıllar Üretim Çeşiti Üretim Kapasitesi 1984 Civa 190 Ton/Yıl 1985 Civa 190 Ton/Yıl 1986 Civa 190 Ton/Yü Üretim Miktarı (Ton) Kapasite Kullanım Oranı (%) b) Konya Civa işletmesi: Yıllnr Orlln Çcşitl üretim Kapasitesi 1984 Civa 100 Ton/Yü 1985 Civn 100 Ton/Yıl 1986 Cıva 100 Ton/Yıl üretim Miktarı (Ton) Kapasite Kullanım Oranı (%) 3 — Üretim Miktarları: İşletme — Ürün 1984 Halıköy — Civa 108,400 Konya - Civa 73,726 Üretim Miktarları (Ton) 1985 1986 I 151,179 135,034 & 75,149 126,615 ' 4 - Üretim Maliyetleri: Birim üretim Maliyetler (Ticari) TL. Ton işletme - ürün 1984 1985 1986 Halıköy - Civa 3.938.437 4.308.436 4.972.380 Konya - Civn 7.878.200 11,939.017 11.622.855 -2 2 6 - Civa Ticari Maliyetinin 1986 tarihi itibariyle gider türlerine göre yüzdesi: Halıköy Civa Hammadde Yakıt Elektrik İşçilik Amortisman Finansman Gider Payı Diğer Giderler 1986 0,4 19,8 7,0 41,8 4,1 — 26,9 Toplam: 100,0 Konya Civa 1986 Hammadde 0,2 Yakıt 8,9 Elektrik 37 işçflfc Amortisman Finansman Gider Payı Diğer Giderler Toplam: 52,1 41 _ 310 100,0 - 227 - 5 — Üretim Yöntemi Teknolojisi: Civa cevherinden metalik civa üretimi; genellikle pirometaiurjik ve Liçdektrolitik met odlar olmak üzere iki şekilde yapılmaktadır. Günümüzde, Dünya'da ve ülkemizde civa endüstrisinde kullanılan metodlar büyük bir çoğunlukla pirom etahııjiktir. Bu nedenle buruda da pirometalurjik üretim yöntemi açıklanacaktır. Pirometaiurjik metodlarla Civa Üretimi: Cıva cevherinin düşük sıcaklıkta kavrulmasıyla civanın buharlaşması ve buharların tekrar yoğunlaştırılması esasına dayanan civa izabesi 4 unsur da incelenebilir. 1 — Civa cevherinin kavrulması 2 — Fırın gazlarının tozlardan ayrılması 3 —Civa buharlarının kondenzasyonu 4 —Civa çam urunun (stup) işlenmesi Civa cevheri 3,5 cm. ebada kırıldıktan sonra fuel-oil ile ısıtılan döner fırında kavrulur. 585 de kavrulan cevherdeki civa buhar halinde baca gazlarıyla birlikte emilir ve kon dense sistemine basılır. Kondense siste minde sıcaklığı atm osfer sıcaklığına düşen cıva buhar halinden sıvı ha line geçer ve kondense borularında stup adı verilen civah çamur şeklin de toplanır. Kondense borularının yıkanması ile havuzlara alınan çamur sönmemiş kireç fle muamele edilerek saf civa çamurdan ayrıştırılır ve şişelenerek satışa arzedilecek hale getirilir. -2 2 8 - 6 —İhracat Miktarı ve Değerleri (1984,1985 ve 1986) (K aynak: İGM) 1984 1985 1986 Miktar (Kg) Değer ($) Miktar (Kg) Değer (?) Miktar (Kg) Değer ($ ) 270.649 2.270.589 298.114 2.425.839 181.459 1.062.207 7 —İthalat Miktan ve Değerleri (1984,1985 ve 1986) Mevcut bSgüere göre civa ithalatı yoktur. 8 —Stok Durumu (1986 Sonu İtibariyle): (Kaynak: Etibank) Konya Civa İşletmesi 116,225 Ton Hahköy Civa İşletmesi 86,154 Ton Toplam: 202,379 Ton 9 — Yurt içi Talebi: (Kaynak: DPT) 1985 Miktar 2 Ton Gerçekleşme Değer 20 Milyon (TL) 1986 Tahmin Miktar 3 Ton Değer 30 Milyon (TL) 1987 Program Miktar Değer 3 Ton 30 Milyon (TL) 10 - İstihdam Durumu: (Kaynak: Etibank) Kuruluşun Adi Hakköy Civa İşletm esi: Ifçİ Memur Toplam Konya Civa İşletm esi: Işci Memur Toplam Genel Toplam İstihdam Editen Personel 1985 1986 222 215 216 60 68 64 282 283 280 262 264 226 35 297 36 34 300 260 579 583 540 229 1984 -2 3 0 - 11 —Sektörün Hammadde Potansiyeli: (Kaynak —Etibank) a) Konya Civa İşletmesi: Görünür Toplam Rezerv Muhtemel + Mümkün Rezerv Toplam 198.781 Ton (% 0,430 - 0,557 Hg) 98.000 Ton (% 0,343 Hg) 276.781 Ton (% 0,414 Hg) b) Halıköy Maden İşletmesi: Görünür Toplam Rezerv 176.333 Ton (% 0,4 - 0,45 Hg) Muhtemel Rezerv 210.000 Ton (% 0 3 5 Hg) Mümkün Rezerv 400.000 Ton (% 0,1 - 0,35 Hg) Toplam Genel Toplam 786333 Ton 1.083.114 Ton D i - DÜNYADAKİ DURUM: 1850 yılına kadar Dünya civa üretiminde İspanya, Yugoslavya ve Peru söz sahibi idiler. İtalya ve Amerika ise daha sonra civa üretimine geçm işler dir. 1850 yıllarından sonra İspanya, Yugoslavya, İtalya ve Amerika Dün ya civa piyasasına hakim olmaya başlamışlardır. Rusya, Cezayir. Çin Halk Cumhuriyeti ve Meksika'nın civa üretiminde söz sahibi olmaları ya- -231 km zamanlara rastlamaktadır. 1 — Üretim (Ton): 1982 Toplam: 6.402,200 1983 1984 3.613,702 AET Ülkeleri: 50,025 50,025 1.725,862 1.406,496 1.520,656 Cezayir 790,395 800,400 800,400 Çin 476,238 496,248 Meksika 295,147 221,110 383,985 Tükiye 246,123 161,184 182,000 A.B.D. 888,444 862,431 656,535 1.700,850 1.700,850 1.700,850 Batı Almanya İtalya İspanya 53,026 159,079 Diğer ülkeler: U.S.S.R. -232- 2 — ithalat (Ton): 1982 1983 1984 Belçika-Lüksemburg 285,211 259,198 329,475 Fransa 106,294 171,603 143,175 Batı Almanya 242,707 560,280 424,350 Hollanda 130,996 343,999 156,630 İngiltere 260,923 185,092 288,316 53,026 74,037 73,623 317,986 — AET Ülkeleri : Diğer Ülkeler: Kanada Hindistan Japonya Güney Afrika İsveç A.B.D. 81,040 123,061 53,130 124,062 105,052 96,600 12,006 32,016 31,050 530,610 505,460 910,800 3 — AET Ülkeleri İthalat ve İhracat Detayları: Fransa İthalatı (T o n ): Toplam: 1982 1983 1984 106,294 171,603 143,175 233 Belli Başlı Ülkeler: 1982 1983 Çin 28,117 19.009 2,104 ispanya 44,712 111,400 100,153 242.707 560,280 426,110 Çin 58.098 9,108 7.107 Hollanda 27 3 9 3 140.208 48.885 Ispanya 39,813 113,712 222.904 260,923 185,092 287,626 Hollanda 118,990 65,032 115.540 İspanya 54.646 99,050 87.009 A.B.D. 27,427 1984 Batı Almanya İthalatı (Ton) Toplam: Belli Başh ülkeler: İngiltere İthalatı (Ton): Toplam: Belli Başlı Ülkeler: 1,138 Ispanya ihracatları (Ton) : Toplam: 19SI 1982 1983 790.981 614.997 903.003 - 234 - Belli Başlı Ülkeler: 79,005 36,984 92,977 1,000 10,005 62,997 Hindistan 50,991 176,985 254,989 Hollanda 20,010 94,012 73,002 Güney Afrika 51,991 42,987 29,014 İngiltere 38,985 28,980 104,983 404,995 86,008 69,000 Fransa Batı Almanya A.B.D. IV - SONUÇ VE ÖNERİLER: Civa kullanımının çevre kirlenmesine neden olması ve bunun yerine ika me materiyalin bulunması 1970 yılından sonra fiyatların düşmesine ne den olmuştur. Halen bu durum aynen devam etmektedir. Civa maliye timizin Dünya satış fiyatlarına göre (1986 Türkiye ortalama maliyeti 8.000.000, —TL./Ton, Londra Metal Boısası fiyatı ise 4.500.000, —TL. /Toıı'dur.) yüksek oluşu ve Dünya'nm en büyük üretici ve ihracatçıla rından biri olan Ispanya'nın AET üyesi oluşu sektörde rekabet im kanla rımızı yok etmektedir. Türkiye civa tüketimi üretime nazaran çok düşük tür. Bu nedenle civa sektöründe üretim artışı için herhangi bir yatırım yapılmasına gerek olmadığı görüşündeyiz. Üretimin de ihracat imkanları göz önünde bulundurularak planlanmasının uygun olacağı kanaatin deyiz. Bu nedenlerle sektörün talep, üretim ve ihracat projeksiyonları, gerçeği yansıtmayacağı için düzenlenmemiştir. 1987 SANAYİ ŞURASI DEMİR D IŞI METALLER Di. GRUP ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU RAPORL ANTİMUAN SEKTÖR 0 -2 3 7 - IÇtNDEKlLER Sayfa I- GİRİŞ ............................................................................................239 1 —Sektörün Tanımı ...................................................................239 2 —T a r i h ç e ................................................................................ ..240 3 — Kullanım Alanları .............................................................. ..240 4 — Ülkemizde Yalan Geçmişteki Gelişmeler .......................241 D- GENEL DEĞERLENDİRM E.....................................................242 1 — Sektördeki K u ru lu şlar....................................................... ..242 2 — Mcvcut Kapasite ...................................................................243 3 — Üretim M îktarian................................................................ ..243 4 — üretim Yöntemi Teknolojisi ..............................................244 5 — İhracat Miktarı ve D eğ eri.....................................................244 6 — İth a b t Miktarı ve D e ğ e ri.....................................................245 7 — Yıırt İçi T alebi..................................................................... ..245 8 — İstihdam Durumu .............................................................. ..245 9 —Sektörün Hammadde Potansiyeli..................................... ..246 ffl - DÜNYADAKİ DURUM .............................................................. .. 247 1 — Dünya Antinıuan Üretimi ................................................ ..247 2 — Dünya Antimuan Tüketimi .............................................. .. 254 IV - SONUÇ VE ALINACAK ÖNLENMLER................................ ...254 1 —Talip Projeksiyonu.................................................................254 2 — Üretim Projeksiyonu......................................................... ...254 3 — ihracat P rojeksiyonu......................................................... ...255 4 — Alınacak Ö nlem ler.............................................................. ...255 -2 3 9 ANTfMUAN SEKTÖRÜ: I - G İRİŞ: I —Sektörün Tanımı: Anrinıunn. madencilik sektöründe metalik madenlerin demir dışı metal ler bölümü içinde yer alan gümüş beyazı, kırılgan bir metal olup, doğada çoğunlukla kimyasal formülü Sb 2 S^ olan Antimonit (Stibnit) şeklinde veya oksit bileşikleri halinde pirit, altın, gümüş, galen ve arsenik cev herleriyle birlikte bulunur ve bunların izabe edilmesinden elde edilir. Bunun dtşında akü metali ve matbaa harflerinden kullanılan antimuanın tekrar kazanılması ekonomik olduğundan ikincil antimuan üretimi tüke timde önemli bir rol oynamaktadır. Saf antimuanın 26°C deki özgül ağırlığı, 6,7 gr/cm3, sertliği mohs öl çeğine göre 3, ergime noktası 630°C, kaynama noktası 1380°C, atom ağırlığı ise 121,76 gr. dır. Elektriği kötü, ısıyı ise çok iyi iletir. Ticarettc cıı az vr 99,60 3nümuan ve en çok ^ 0,015 arsenik içeren antinıııan metaline "Regülûs" adı verilir. Antimuan bileşikleri içinde ticari açıdan en önemlisi antimuan trioksittir (Sb-^O^). Bu maddenin "enellikle ^ 99.2 - 99,5 Sb-,0^ ve değişik oranlarda arsenik, demir ve kurşun gibi safsızhklar içeren cinsleri ticarette tercih edilmektedir. Antimuan kimyasal olarak scyrcltik hidroklorik asit, nitrik asit ve sülfirik asitlere karşı dayanıklıdır. Konsantre sülfirik asit antinıuana ancak 9095°C sıcaklıkta etki eder. Antimuan normal çevre sıcaklığında havadan ve sudan etkilenmez. -2 4 0 - 2 —Tarihçe: Antinuıan insanlar tarafından çok eskiden beri devamlı olarak kullanı lan metallerden biridir. Antimuan cevherinin ilk arama, üretim ve kullanı mının M.Ö. 4000 yıllarına rastladığı sanılmaktadır. Antimuan o çağlar da göz boyası olarak kullanılmıştır. Antimonit (80203 ) adı ilk defa M.S. 1060 yılında Kantatinus adü bir a rap kimyacısı tarafından kullanılmıştır. Antimonitin kükürtü, ilk kez kimyacı Beıgam tarafından ayrılmış ve bundan sonra antimuan metali ile cevher isimlendirilmiştir. 1780 yıünda Bergman'm antimuamn varlığı nı kanıtlamasından sonra 19. yüzyılda antimuan teknik sahalarda kulla nılmaya başlanmıştır. Antimuanla ilgili ilk bilimsel gerçek araştırm a Nicolos Lenıery (1645-1715) tarafından yapılmıştır. Türkiye'de antimuan cevheri üretimi ilk kez Turhal'da 1933 yılında baş lamış, ük metal antimuan 1949 yılında Özdemir Antimuan Şirketinin Turhal'daki tesislerinde üretilmiştir. 3 —Kullanım Alanları: Sanayiide pek çok kullanım alanı bulunmakla birlikte metal antimuamn en önemli kullanım alanı, akü plakalarında sertleştirici özelliği dolayısıyle kurşun ile birlikte alaşım halinde kullanılmasıdır. Antimuan-Kurşun alaşımları akülerden başka pompa ve borularda, tank malzemesi olarak, çatı ve cephane yapımında kullanılır. Antimuan kalay ve kurşun ile alaşım yaparak yatak imalinde kullanılır. Bu alaşımlarda antimuan mekanik sağlamlığın ve paslanmaya karşı dayanıklılığın artmasını sağ lar. - 241 - Antinıuanın kimyasal bileşikleri (oksit veya klörür) aleve dayanıklı mad delerin imalatında kullanılır. Antimuan trioksit. metal ve seramiklerin emaye edilmesinde ve beyaz pigment olarak boya imalinde kullanıldığı gibi silikatlara benzer olarak camın da yapımına girer ve özel ışık geçir genliği sağlar, televizyon ekranlarının yapımında kullanılır. Antimuan sülfür yanınca çıkardığı beyaz duman nedeniyle donanma fişeği yapımın da kullandır. Antim uan Peııta Sülfür (Sb-,S-) ise kauçuk sanayiinde vulkanize edici olarak kullanılır. Antimuan oksit tekstil endüstrisinde elyafa zarar veren ultraviyole ışınlarını tutmak amacıyla kullanılmaktadır. Bütün bunlardan başka enerji naklinde ve haberleşmede kullanılan kab loların kaplanmasında, m atbaa harfi yapımında, antimuan bileşikleri az miktarlarda ilaç sanayiinde kullanılırlar. 4 — Ülkemizde Yakın G eçm işteki Gelişpıeler: Ülkemizde antim uan cevheri üretimi ilk kez 1933 yılında, ilk metal anti muan üretimi ise 1949 yıluıda gerçekleştirilmiştir. Bu üretimler özel şir ketler tarafından yapılmış, kam u kesimi ise 1976 yılında 1976 yılında an timuan madenciliğine ve m etal üretimine girmiştir. M.T.A. çalışmalarına göre, ülkemizde bilinen antimuan cevherlerinin me tal eşdeğeri, dünyanın bilinen rezervlerinin “~c l'i civarında olduğu hal de, antim uan madenciliğimiz dünya üretiminin Te 2 'si ile r} 5 'i arasında değişm ektedir. Ülkemizde antim uan üretimi ile uğraşan kuruluşların sayısı ile üretim miktarları sürekli dalgalanma göstermektedir. Örneğin 1970 yılında anti muan üreten şirket sayısı 16 dır. Bu savı I974'de IS'c yükselmiş, bundan sonra ise azalarak 1978'de 9'a inmiştir. 1984 yılında bu sn\ı 1 l'd ir Hu- -2 4 2 - na göre zaman içinde antimuan işletmelerinin sayısı azalmıştır. Tuvenaıı üretimene gelince; 1970 yılında 32,208 ton olan üretir 1973 de 41.547 ton'a, 1978'te ise 46.138 ton'a yükselmiştir. 1979’da 14.570 ton’a gerileyen üretim 1984'de 41.171 ton'a yükselmiştir. Konsantre üretimi 1973'te maksimum nokta olan 8.725 ton'a ulaşmış, 1979'da ise minimum nokta olan 378 ton'a düşmüştür. 1964 üretimi ise 1.821 ton'dur. Regülüs üretimi birçok iniş-çıkışlarla doludur. 1971 yılında 2 ton olan üretim devamlı artarak 1974'de 378 ton'a çıkmış, daha sonra düzenli bir azalmayla 1979'da 51 ton'a inmiş, bundan sonra ise yükselerek 1984 yılında 442 ton'luk en üst seviyeye ulaşmıştır. Halen ülkemizde gerek cevherden gerekse ikincil üretim olarak en büyük antimuan üreticisi Mutlu A.Ş. dır. II - GENEL DEĞERLENDİRME: 1 —Sektördeki Kuruluşlar: Türkiye'nin en büyük antimuan izabe tesisi Gediz-Kütahya'daki Mutlu Akü A .Ş . ne aittir. Aynı kuruluşun İstanbul'da akü hurdalarından hare ketle ikincil antimuan metali ürettiği küçük bir tesisi vardır. Bunun dışın da belli başlı antimuan üreticileri Etibank Halıköy işletmesi, Özdemir Antimuan Mad. Ltd. Şti. ve Egemetal Madencilik A .Ş. gibi kuruluşlar dır. -2 4 3 2 — Mevcut Kapasite: Türkiye'nin Metal Antimuan Üretim Kapasitesi: Kuruluşlar Kapasite (Ton/Yıl) Mutlu Madencilik A .Ş. 1.091 Etibank-Halıköy IşL 650 Özdemir Antimuan Mad. Ltd. Ş ti 600 Eğemetal Madencilik A.Ş. 50 Toplam: 2.391 (Kaynak: İGM Antimuan Dış Pazar Araştırması) 3 — Üretim Miktarları: Bu konuda Mutlu Akü A .Ş.'nin üretim miktarları hakkında bilgi elde edi lebilmiştir. MUTLU AKÜ A .Ş. nin ÜRETİM MİKTARLARI Yıl Miktar (Ton) 1984 219,9 1985 372,2 1986 682,0 -2 4 4 - 4 —Üretim Yöntemi Teknolojisi: Türkiye'de antinıuan cevheri üretimi, yeraltı işletme yöntemleriyle yapılmaktadır. Ocaktan çıkarılan cevher ilk önce elle, zengin ve fakir cev herin mümkün olduğu kadar birbirlerinden ayrılması suretiyle zenginleş tirilir. Bu safhada zengin, cevher, parça cevher olarak satılabilmektedir. Düşük tenörlü cevher ise flotasyon tesislerinde zenginleştirilir ve konsan tıe olarak satışa arzedüir. Regülüs elde edilmesi ancak bir safhadan sonra mümkün olabilmektedir. 3-15 cm boyutlu ve en az % 10 Sb tenörlü parça cevher yüksek fırında işlem görerek metal haline gelir. Daha sonra elde edilen metal reverber fırınında biraz daha saf hale getirilir. Son olarak da rafine işleminden ge çirilip regülüs (en az % 99,6 Sb içeren antimuan metali) elde edilir. Talep olduğunda, metal elde etme prosesinin bir ara ürün olan antim uan trioksit (St^O^) de satılmaktadır. 5 —İhracat Miktarı ve Değeri: Yıllar (Kaynak İGM) Miktar (Kg) Değer (Dolar) 1984 336.000 1.049.005 1985 474.450 1.320.776 1986 427.000 1.073.319 - 245 - 6 — İthalat Miktarı ve Değeri : (Kaynak İG.M) Ülkemizde kayda değer bir antimuan ithalatı yoktur. Az miktarda aııtimuan trioksit ithalatı vardır, örneğin 1985 yılında 45 ton antimuan trioksit ithal edilmiştir. 7 — Y urt İçi Talebi: (Kaynak: İGM) Yıllar Cevher (Ton Regûlüs 1984 39.200 400 1985 39.800 187 1986 (Tahmin) 40.700 206 S —İstihdam Durumu: Kesin bilgi alınamamış olmakla beraber bu sektörde 500 kişi civarında istihdam olduğu tahmin edilmektedir. 9 Sektöriln Hammadde Potansiyeli: Türkiye Antim uan Rezervleri (1981 Yılı İtibariyle, Ton) REZERV Yer i Balıkesir (İvrindiKorucu-Taşdibi) Balıkesir (İvrindiKorucu-B. Yenice) Balıkesir İvrindiKayapa-K.Yenice İzmir (ÖdemişEmirli) Kütahya (iimav-Dağardı) Nigdo (MorkezGiinıüşler-i)ren dere ) Niğde (Merkoz-GUmüşler-Canyangı) Tokat (Turhalüzdemir Madeni) Tokat (TurhalCamlıca) Tokat. (Turhal- T enör(%Sb) GörUnUr Muhtomol MUmkUn Toplam Metal Dağılım (%) 6 — 48.000 235.000 283.000 16.980 6.76 6 — — 26.000 26.000 1.560 0j62 6 5.120 8.000 91.350 104.470 6.268 2,50 122.949 236.İ67 “ 359,116 20.391 **“ 2,584.440 2.684.44Ü 165.404 65,8ü 100,000 100.000 4.500 1,79 893 0,36 b,68 6,4 4,5 38 4 — ““ 43,000 4 — 12 124.000 2,350 111,000 M» 2,350 8,12 • 150.000 304.000 12.160 4,84 200.000 200,000 8.000 349 124.000 14.880 5,93 4.087.376 251.036 100,00 •M KlaUmş) T <> p 1 a m : 295.069 5’v u l u l.Cı.M. Anümuan 1)«} Pazar Araştırına 405.517 3,386,790 Ill - DÜNYADAKİ DURUM: Knynnk: World Mctnl Statistics 1 - Dünya Antimunn üretim i: a) Antimuan Cevheri üretim i: (Cevherdeki alınabilir metal içeriği olarak) (Dirim: Metrik Ton) 1983 1984 AVRUPA: Avusturya Fransa Yunanistan İtalya Ispanya Yugoslavya 970 111 — — 489 950 523 _ 244 554 945 477 _ 542 554 1.321 2.520 2.266 2.894 Toplam: 1985 247 ÜLKELER ÜLKELER 1983 AFRİKA: Cezayir M o ro k k o 454 G.Afrika 6.302 Ziıııbabe 143 T o p Ia m 6.899 (Birini: Metrik Ton) 1984 1985 994 994 7.S09 7.390 130 130 8.633 8.514 ÜLKELER 1983 ASYA: Bıırma Malezya 133 Pakistan C.Korc Tnyland 1.740 Türkiye 1.059 Toplam: 2.932 (Dirim: Metrik Ton) 1984 1985 17 27 5 5 2.874 2.800 203 200 3.099 3.002 ÜLKELER 1983 AMERİKA: Kanada 454 A.B.D. 760 Arjantin Bolivya 8.951 Brezilya Guatamela 500 10 Honduras 2.519 Meksika 375 Peru Toplam : 14.569 (Birini: Metrik (Ton) 1984 1985 1.094 505 500 9.281 8.635 93 93 320 320 3.064 3.574 540 263 14.356 14.476 250 554 ÜLKELER 1983 OKYANUSYA: Avustralya Genel Toplnın: 536 27.458 (Birim : Metrik Ton) 1984 1985 900 900 29.254 29.816 M Vl ÜLKELER 1983 DİĞER ÜLKELER: Çekoslavakya 900 S.S.C.B. 6.900 Çin H.C. 13.000 Diğerleri 500 Toplam: DÜNYA TO PLA M I: 20.900 48.358 (Birim: Metrik Ton) 1984 13.500 450 21.450 50.704 252 1.000 6.500 1985 b) Dünya Antímuan Metal Üretimi: ÜLKELER Çin H.C. Bolivya G.Afrika C. S.S.C.D. Meksika Tayland Türkiye Fas Yugoslavya Ispanya Peru Avustralya Avusturya Kanada A.B.D. İtalya Honduras Zimbaye Guatcmela Malezya Birezilya Burma Toplam: (Antiımıan içeriği, ton) 1982 1983 1984 9.000 13.978 9.134 6.500 1.565 970 1.237 845 1.517 710 296 1.203 667 907 456 473 20 233 10.000 10.524 6.302 9.072 1.542 1.740 1.170 998 1.361 497 699 1.179 599 321 760 362 10 200 454 299 299 13.500 9.281 7.509 6.500 3.064 2.874 1.729 994 949 554 540 528 523 510 505 330 320 130 92 — 128 — — 50.171 — 48.787 — — — 50.449 -2 5 4 - c) Dünya Antim uan Tüketimi: literatürlerden dünya antimuan üretiminin 1980 den bu yana, 50-60 bin ton arasında bulunduğu görülmektedir. Dolayısıyle dünya antim uan tüketimininde bu civarda olduğu tahmin edilmektedir. Başlıca tüketici ülkeler; A.B.D., Fransa, BAlmanya, Japonya, İngiltere, Belçika, İtalya, Kanada'dır. IV - SONUÇ VE ALINACAK ÖNLEMLER: 1 —Talep Projeksiyonu: (Birim: Ton) Ülkemiz antimuar talebi mevcut verilere göre 400 ton/yıl civarındadır. Bu talebe % 3 artış trandi uygulanarak projeksiyon yapılmıştır. 1987 400 1988 1989 1990 1997 1998 1999 2000 412 424 437 537 553 570 587 2 —Üretim Projeksiyonu: Türkiye'de antimuan metal üretim kapasitesi yaklaşık 2400 ton/yıldır. Mevcut metal üıetimi 1000 ton civarındadır. Bu üretim cevher üretim ine bağlı olduğundan muntazaman bir seyir takip etmemektedir. Bu nedenle üretim için projeksiyon yapılmamıştır. Ancak talep projeksiyonu dikkate alındığında, mevcut üretimin bu talebi karşılayacağı görülmektedir. -2553 — Antimuan İhracat Projeksiyonu: İhracat durumu içinde yukarda izah edilen nedenlerden dolayı projeksi yon yapılamamıştır. Ancak, tüketim fazlasının (3000-500 civarında) ih raç edilmesi mümkündür. 4 — Alınacak önlemler: Antimuan metal üretiminin, üretim kapasitesi ve ülkemizdeki durumu dikkate alındığında, duşde olduğu görülmektedir. Antimuan üretimi ge nellikle özel sektör elinde olduğu için, mevcut teknolojik ve maden iş letme problemleri hakkında yeteri! bilgi aknamamaktadır. Ancak mevcut durumdan, cevherin işletilmesinde, aranmasında darboğazlar olduğu dolayısıyle cevher üretimine bağlı olarak antimuan üretiminin düşük olduğu kanaati hasıl olmaktadır. Bu nedenle antimuan sektöründe bulunan kuruloşlann finimsite ve M .T A . 3e işbirfiği yapmaları ve bununda hü kümetimiz tarafından desteklenmesine ihtiyaç vardır. 1987 SANAYİ ŞURASI DEMİR D IŞ I METALLER IH. GRUP ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU RAPORU GÜMÜŞ SEKTÖRÜ -2 5 9 İÇtNDEKlLER Sayfa I- G İ R İ Ş ............................................................................... ~^T~ 1 — Sektörün Tanım ı....................................................... ..261 2 - T arih ç e..................................................................... ..261 3 — Kullanım Alanları ........................................................262 4 — UUcentizdc Yakın Geçmişteki Gelişmeler................... ..262 H- G E N E L D E Ğ E R L E N D İ R M E ............................................ 263 1 — Sektördeki Kurutuşlar..................................................263 2 — Mevcut Kapasite ve KuBanunı...............................* ... 264 3 — Üretim Maliyeti ............................................................265 4 — Üretim Yöntemi Teknolojisi...................................... ..265 5 — İhracat Miktarı ve Değeri............................................ ..265 6 — İthalat Miktarı re Değeri............................................ ..265 7 - Yort İçi Talebi........................................................... .. 266 8 — İstihdam Durumu ........................................................ 267 9 — Sektörün Hammadde Potansiyefi................................... 267 İD - D Ü N Y A D A K İ D U R U M ..................................................... .. 268 — Dünya Gümüş Cevheri Üretimi (Metal İçeriği Olarak) . . . . 268 - A E T ve Diğer önemli Ülkelerdeki Durum ..................... .. 274 1 — İhracat....................................................................... .. 274 2 — İthalat....................................................................... .. 275 3 - A E T Ülkeleri ithalat ve İhracat Detayhn ................... ...277 IV - S O N U Ç V E A L IN A C A K Ö N L E M L E R ................................283 1 — Talep Projeksiyonu................................................... ...283 2 — Üretim Projeksiyonu.....................................................283 3 — İthalat ve İhracat Projeksiyonu.................................. ...283 4 — Ahnacak önlemler.........................................................283 - 261 - GÜMÜŞ SEKTÖRÜ I- G İ R İ Ş : 1 — Sektörün Tanımı: Gümüş doğada ender oiaıak saf halde bulunur. Daha çok Aıgentit (Agj S) ve gümüş klöför (AgCı) hafinde bulunur. Bu tür mineraDeride sülfürIfi diğer yataklan Oe kompleks haldedir. Dünyada gümüş rezervlerinin üçte Odsi balar, kurşun ve çinko sülfür yalaklan içerisinde, üçte binde diğer cevherlere hağh oiaıak bulunmaktadır. Dünya gümüş fitetiminin beşte biri birincil kaynaklardan (gümüş filizlerinden), geri katanı ise ikincil kaynaklardan (baka-, kurşun, çinko elde edilmesi sırasında yan ürân oiaıak) elde edilmektedir. Atom ağırlığı 107,86 Ergime noktası 962° C özgül ağırlığı 10,5 gr/ero3 Buharlaşma sıcaklığı 22I2°C olan gümüş metali bütün madenlerin en beyazıdır, iyice parlatıldığı za man tam bir yansıtma yüzeyi meydana getirir. Safken çok yumuşak ol ması nedeniyle altından sonra en kolay dövülebiJen metal niteliğini taşır. Gerek ısı gerekse elektriği iyi iletmesi bakımından bütün metallerden ön de gelir. 2 — Tarihçe: Gümüş insanlık için yüzlerce senedir önemli bir metal olarak yerini ko rumuştur. ilk insanlar mücevherat, süs eşyası, kap-kaçak olarak gümüşü -262kullanmışlardır. Bazı dönemlerde para sisteminde örneğin Roma İm pa ratorluğunda standart para olarak uluslar arası ticarcttc kullanılm ıştır. Gömüşün bu kıymeti, Meksika'da büyük gümüş yataklarının bulunması ile sona ermiştir. 18. ve 19. yüzyıldan sonra gümüş üretiminin artm ası ile. ülkeler para sisteminde gümüşün yerine favori olan altını tercih etm işler dir. 3 — Kullanım Alanları: Kıymcdi metallerden Gümüş'ün endüstride sayısız kullanım alanları var dır. Çok yumuşak olması nedeniyle süs ve para yapımında saf gümüş yerine bakırlı alaşımları kullanılır. Gümüş'ün belli başlı kullanım alanları aşağıda izah edildiği gibidir. —Elektronik sanayiinde —Fotoğrafçılıkta —Gümüş süs eşyası yapınunda —Elektroliz yöntemi 3e kaplamacılıkta —Tıp endüstrisi alanında —Ayna sanayiinde —Ofset basım tekniğinde —Elektrik sanayiinde — Para imalinde —Soğutma vc havalandırma ekipmanlarında 4 —Ülkemizde Yakın Geçmişteki Gelişmeler: Ülkemizde halen gümüş üretimi, Rabak, Sarkuysan vc M.K.E.K. tarafın dan ikincil kaynakların bakır, kuruşun ve çinkonun elde edilmesi sırasın -2 6 3 da) y u rt dışında izabe ettirilmesi suretiyle yan ürün olarak elde edilmek tedir. Ancak yakın bir gelecekte gümüş üretimi Etibank tarafından birin c i kaynaklardan (Gümüş filizilerinden) elde edilecektir. 0 - GENEL DEĞERLENDİRME: 1 —Sektördeki Kuruluşlar: K uruluşun Adı: Etibank 100. Yıl Gümüş Madeni İşletmesi Müessesesi K uruluş halen yatm nı safhasında olduğundan, aşağıda açıklanan bilgi ler Etibank tarafından Ocak 1986 aynıda hazırlanmış otan fizibilite etü dünden alınmıştır. Etibank 100. Yıl Gümüş Madeni Konsantrasyon ve İzabe Tesisi Projesi 1979 yıhnda başlam ış olup, muhtemelen 1987 yılının Nisan ayında ¿re tim faaliyetini gerçekleştirm iş olacaktır. Coğrafi yeri : Kütahya - Gümüşköy Mülkiyet yapısı : Kamu Sermayesi (Milyon TL) : 1-565 l ş d sayısı : 365 kişi olarak öngörülmüştür. 2 — Mevcut Kapasite ve Kullanımı: Üretim Kapasitesi Yıllar Ürün Çeşİti (Troy oz/Yıl) 1987 Külçe Gümüş 3.935.691 1988 Külçe Gümüş 3.935.691 1989 Külçe Gümüş 3.935.691 Ürctilecek Kapasite Miktar Kullanım (Troy 02) Oram (%) 1.475.884 2.951.768 3.935.691 59 75 100 olarak öngörülmüştür. -2 6 5 3 — Üretim Maliyeti: Külçe Gümüşün fizibilite erüd maliyeti 95 TL/gr. olarak hesaplanmıştır. (2.954 T L /T roy oz) 4 — Üretim Y öntem i Teknolojisi: Tuvanan olarak ocaklardan getirilen cevher Kırma-EJenıe ve Öğütme iş lemini takiben Sodyum S iyanir 3e liç edilir. Daha sonra sıvı-katı ayrımı tiknerierde y jp ıh r. Gümüş çinko tozu ile çöktürülür. Elde edilen konsant reden izabe ve elektroliz yöntem i ile saf gümüş elde edilir. Saflık dercccsi % 99,9 olacaktır. 5 — İhracat M iktarı ve Değeri: K uruluşta üretilecek olan külçe gümüşün yaklaşık % 8 0 'ninin ihraç edile ceği ve % 20 sinin de iç tüketim de kullanılacağı fizibilite çalışmalarında öngörülmüştür. 6 — İthalat Miktarı ve Değeri: 1984 Ana Mal Miktar Değer (Kg) (S) 4.566 499.791 1985 19S6 Miktar Değer Miktar Değer (Kg) (5) (Kg) ($) Ginüş « Gömüş Halita lan 6.142 704.466 5.345 695.651 -2 6 6 - 7 — Yurt İçi Talebi: Türkiye'c halen doğrudan üretimi yapan herhangi bir tesis bulunm am ak tadır. Üretilen gümüş genellikle blister balar artıklarının (Anot çam uru) yurt dışında izabe ettirilerek içerisindeki altın ve gümüşün alınması şe k linde gerçckleştirOmektedir. Bu şekilde elde edilen metallerden T e, Se, Ni, Bi ve Cu işleme ücreti olarak yur dışında kalmaktadır. Bu m etaller işleme ücreti olarak kafi gelmediği taktirde altın ve gümüşün b ir kısmı da izabe ücreti olarak yurt dışında bırakılmaktadır. Ülkemizde üretilen blister bakır içerisinde % 99,01-99,30 bakır, 6-8 gr/ton altın ye 150-200 gr/ton gümüş bulunmaktadır. Türkiye'de bu yöntemle gümüş üreten firmalar ve geçmiş yıllara ait üre tim miktarları aşağıda gösterilmiştir. Üretim Miktarları (Troy oz) Firmalar 1980 1981 1982 Etibaıık 14363 43.051 14.942 Sarkuysan 21.877 96.485 77.508 Rabak 29.356 42.604 65.787 M.K.E.K. Toplam: — 65.596 8.199 190.339 — 158.237 Yukarıda belirtildiği şekilde ülkeye gelen gümüş ile, ithal edilen gümüş yaklaşık olarak y u rt içi talebini ortaya çıkarmaktadır. Yukarıdaki de- - 267 - ğerlerden ülke talebinin 10-15 ton civarında olduğu tahmin edilmektedir. 8 — İstihdam Durumu: E tibank'm bu yıl içerisinde devreye girmesi programlaştınlan KütahyaGümüşköy tesislerinde, 365 işçi ve 85 memur olmak üzere toplam 450 kişinin çalıştırılacağı öngörülmüştür. 9 — Sektörün Hammadde Potansiveli: Etibank Kütahya —Gümüşköy Tesisleri: İşletilebilir gümüş cevheri rezervi: Rezerv : 14.500.000 Ton T en ö r : 193 gr Ton Metal içeriği 2800 Ton Ill - DÜNYADAKİ DURUM: (Kaynak: World Metal Statistics) Dünyada Gümüş cevheri ve konsantresi üreten ülkeler : (Cevher ve konsantrelerdeki alın Gümüş (Ag) Miktarı (Metrik Ton) 6 Aylık ÜLKELER 1984 1985 1986 AVRUPA: Danimarka Finlandiya Fransa Batı Almanya Yunanistan 14,0 27,0 24,3 38,1 57,0 13,2 31,0 26,9 33,9 50,7 13,6 13, 17, 25, İrlanda İtalya 8*7 50,2 71,5 ’ 36,0 Ispanya İsveç 221,4 180,2 199,2 189,8 . 106,0 İngiltere Yugoslavya 2,1 128,0 1.7 156,0 0,9 87,0 Diğer Ülkeler 0,9 751,9 1.0 783,5 0,9 408,0 T o plam ÜLKELER 1984 AFRİKA Mornko 126,6 Namibya 105,5 Giincy Afrika 217,6 Zaire 38.0 Znmbia 24,7 Diğer ülkeler T » |> I a ın : 6,9 547,3 (Metrik Ton) 6 Aylik 1985 1986 69.5 105,5 52,8 209.0 107,9 38,0 23.6 16,9 12.3 1.8 3.0 539,9 283,3 269 139.0 ÜLKELER 1984 ASYA: Bıırma 17,9 Hindistan 24,9 Endonezya 34,9 Japonya 323,6 Malfczya 14,6 Filipinler 50,1 Güney Kore 69,6 Tayvan »3 Diğer Ülkeler Topla m : 37,0 583,9 (Metrik Ton) 6 Aylik 1986 17,7 9,0 25.4 16,5 35.0 17,4 339,5 169,8 16,2 8,1 54.1 27,2 69,6 69,6 11.4 2,0 21,9 18,6 590,9 338,2 270 1985 1984 ÜLKELER AMERİKA: Kanada 1171,0 A.B.D. 1382,2 Arjantin 61,5 Bolivya 141,8 Biıczilya 66,8 Şili 486,6 Kolombia 4,8 I).Cumhuriyeti 37,7 Honduras 80,7 Meksika 1986,7 Nikaragua 1,5 Peru 1662,7 Diğer ülkeler 1,0 Toplam: 7085,0 (Metrik Ton) 6 Aylik 1985 1986 1206,8 536,2 1205,2 552,7 62.0 45.0 111,4 41.6 66,5 33.0 517,6 255,0 5,2 2,9 49.2 24.7 83.3 41,6 2153,0 1117.0 1.5 1,2 1769,8 919,6 1,0 0,4 7232,5 3570,9 ÜLKELER 1984 OKYANUSYA Avusturalya 1062,9 Yeııi Gine Diğer Ülkeler 44,7 0,6 T o p 1 a nı : 1108,2 TOPLAM 10076,3 I (Metrik Tori)6 Aylık 1986 1062,9 527,4 46,3 28,0 0,5 0,3 1109,7 555,7 10256,5 5155,8 272 1985 ÜLKELER 1984 D tûER ÜLKELER: Bulgaristan 26,0 Çckoslavnkyn 32,0 Federal Almanya 40,0 Macaristan 0.5 744,0 Polonya 23,0 Romanya U.S.S.R. 1600,0 Çin 90,0 Kuzey Kore 50,0 T o p Ia m : DÜNYA TOPLAMI : 2605,5 12681,8 (Metrik Ton) 6 Aylik 1985 1986 I 273 -2 7 4 - Tablodan anlaşılacağı özere dünya toplam gümüş üretimi 12.000 ton ci varındadır. 1981 yılından itibaren bu rakam pek değişiklik gösterm em iş tir. Demek oluyorki, yılda yaklaşık 12.000 ton gümüş metali çeşitli alan larda dünya'da tüketilmektedir. (Kaynak: World Metal Statistics) AET ÜLKELERİ VE DİĞER ÖNEMLİ ÜLKELERDEKİ DURUM: 1 —İhracat: (Birim: Troy Oz) AET Ülkeleri 1982 1983 1984 Belçika-Lüksemburg Fransa 30.192.710 3.814.828 34.011.024 18.768.301 12.273.407 9.436.060 Batı Almanya 14.275.251 23.623.272 10.978.996 Hollanda 4.570.329 3.877.354 1.231.675 İngiltere 54.421.623 77.521.585 50.315.193 Kanada 36.470.114 33.629.052 34.682.443 Japonya 5.085.341 2.163.609 Meksika 2.961.529 38.280.313 Peru 25.839.551 32.700.520 7.345.641 Diğer Ülkeler Güney Afrika İsveç 7.640.977 5.456.626 İsviçre 20.716.0734 A.B.D. 12.875.790 Yugoslavya 4.983.365 — __ — — 6.430.148 9.872.239 7.394.673 12.353.347 12.658.014 2.893.567 10.339.882 — 2 - ithalat: AET Ülkeleri liclçika-Lükscınburg Fransa tlntt Almanya Hollanda Ingiltere Danimarka (Dirim:Troy oz) 1983 1984 16.370.574 12.273.407 12.873.225 33.988.318 31.077.615 1.939.316 1.233.139 77.633.084 49.654.708 2.379.155 275 50.296.557 Diğer Ülkeler 1982 Avusturya 5.166.788 Brezilya 2.877.363 Kanada 15.568.674 Hong Kons Japonya İsveç 771.907 16.641.475 4.854.762 İsviçre 35.012.447 A.B.D. 96.917.200 (Birim :Troy oz) 1983 2.553.733 1984 4.006.047 3.205.558 10.914.435 6.917.514 822.288 1.729.048 13.582.199 16.169.305 1.093.125 835.920 35.643.470 33.438.829 161.198.668 98.716.820 3 - AET Ülkeleri İthalat ve İhracat Detayları: Belçika-Lükscmburg İhracatları Toplam: (Biriın: Troy oz) 1982 1983 1984 30.192.710 34.011.024 18.768.301 Belli Başlı Gidiş Yerieri: 1982 Fransa 3.075.123 İsviçre 18.262 İngiltere A.B.D. Fransa İthalatları: 9.479.439 12.200.269 (Birim: Troy oz) 1982 T o p 1 a nı 14.228.194 (B irim :Troy oz) 1983 1984 734.137 4.744.755 1.718.745 11.256.297 9.421.090 12.542.424 2.044.964 1983 12.273.407 1984 12.873.225 Belli Başlı Kaynaklar: Bntı Almanya 1982 538.082 İsviçre 1.897.688 Ingiltere 2.524.726 A.B.D. 3.831.958 Batı Almanya İthalatları: (Birim: Troy oz) (Birim :Troy oz) 1983 1984 367.441 511.711 368.974 408.284 1.379.835 2.788.084 754.214 1.891.817 1983 33.988.318 1984 31.077.615 Belli Başlı Kaynaklar: 1982 Belçika-Ltiksemburg 1.172.216 Fransa 538.911 Kuzey Kore 3.459.806 Polonya 2.713.008 İsveç 4.483.421 İsviçre 2.783.290 İngiltere 11.929.147 A.B.D. 3.821.662 Yugoslavya İngiltere İhracatları: 410.179 (Birim: Troy oz) 1982 Toplam işlenmemiş: 54.421.623 (Birim :Troy oz) 1983 1984 1.096.212 1.8317.351 910.638 4.055.211 2.346.811 4.005.211 2.136.706 2.973.043 5.754.436 6.294.215 937.966 2.807.982 1.372.129 1.145.017 5.206.523 4.017.782 1.000.917 910.316 1983 1984 Belli Başlı Gidiş Yerleri: 1982 Fransa 1.919.688 Doğu Alınnnyn 1.644 Batı Almanya 11.184.642 İtalya 571.316 İsviçre 10.883.892 A.B.D. 24.957.872 Ingiltere Itlııılatlnrı: (Birim: Troz o/.) 1982 Toplam İşlenmemiş: 44.598,648 (U irim :Troy o /) 1983 1984 1.270.002 962.425 424.972 86.808 630.1 Sä 806.002 80.657 723.676 29.506.725 18.521.145 41.069.649 1983 1984 77.633.084 49.654.703 Belli Başlı Kaynaklar: 1982 Avustralya 5.539.462 Belçika-Lüksemburg 1.718.348 Dubai 1.216.244 Fransa 4.005.220 Doğu Almanya Batı Almanya 10.454.190 62.627. Hong Kong 1.623.190 Japonya 1.219.725 Meksika 5.647.725 Peru 5.315.610 Güney Afrika 2.470.259 A.B.D. Yugoslavya 44.460 423.512 (Dirini: Troz oz) 1983 1984 5.854.766 5.219.175 2.617.609 2.614.428 13.102.691 5.457.211 4.348.345 6.408.784 9.049.116 10.683.461 3.052.562 6.611.511 6.308.473 3.071.036 494.087 7.029.098 1.117.570 4.145.969 3.612.513 2.483.434 2.328.500 360.496 144.504 1.055.507 491.659 I £ N» I -2 83 - IV - SONUÇ VE ALINACAK ÖNLEMLER: 1 —Talep Projeksiyonu: ithalat ve geçici ihraçla yurda dönen gömüş miktarlarına göre Türkiye' nin yıllık tüketimi 15 ton dolayında gözükmektedir. Buna göre % 5 ar tış trendi kabul edilerek talep projeksiyonu yapılacak olursa, iieriki yıl larda ülke tüketimi aşağıdaki gibi olacaktır. (Birim: Kg) 1987 1988 19S9 15.750 16.500 17.400 1990 1997 1S.200 25.600 199S 1999 2000 26.900 28.200 29.600 2 — Üretim Projeksiyonu: FizibOite çalışmalarında öngörüldüğü üzere E ti bank tesisinin üretimi 120 Ton/Yıl olarak devam edecektir. 3 — ith alat ve İhracat Projeksiyonu: Etibank tesisleri devreye girdikten sonra (1987) ithalat yapmaya lüzum kalmadığı gibi ihracatın da 80-100 Ton/Yıl olarak seyredeceği tahmin edilmektedir. 4 — Alınacak Önlemler: E tibank 100. Yıl Gümüş Madeni Konsantrasyon ve izabe Tesislerinde 1987 yılı Nisan ayında üretime seçileceği tahmin edilmektedir, ilk iki -2 8 4 - yılı tesisin rantabl çalışmaya geçiş devresi olarak kabul edersek, üretim nıiktan tanı kapasiteyi tutamıyacağı için, amortisman giderleride yük sek olacağından maliyetle tahmin edilenin üzerinde olacaktır. Bu durum başlangıç yıllarında tesisin dış rekabet gücünü olumsuz yönde etkiliyecektir. Sektör fizibilitede öngörüldüğü gibi, 1989 yılında tam kapasiteye ulaştığı taktirde 120 Ton/Yıl üretim yapmış olacaktır. Yine aynı yıllarda ülke ih tiyacının 20 Ton/Yıl dolayında olacağı göz önüne akmışa, yaklaşık tü k e timinin ise fazla olmasından, btı ülkelere gümüş ihraç imkanının mümkün olduğu gözükmektedir. Ancak yukarda izah edildiği üzere, ilk 5 yılda üre tim maliyetleri yüksek olacağından, bu süre içerisinde dış rekabet im kanı verilmesi için sektörün korunmasında yarar görülmektedir. 1987 SANAYİ ŞURASI DEMİR D IŞI METALLER m . GRUP ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU RAPORU KALAY SEKTÖRÜ - 287 - İÇİNDEKİLER Sayfa I- G lR lŞ ...............................................................................................289 1 — Sektörün Tanımı .....................................................................289 2 — Kullanım Alanları ...................................................................289 II - GENEL D EĞ ER LEN D İR M E.......................................................290 1 — Sektördeki K u ru lu şla r.......................................................... .290 2 — ithalat Miktarı ve D e ğ e r i........................................................291 3 — ihracat M iktan ve D e ğ e ri........................................................292 IH - DÜNYADAKİ D U R U M ............................................................... ..293 1 — Üretim M iktarları......................................................................293 2 - Tüketim M iktarları................................................................. ..299 I V - SONUÇ VE AUNACAK ÖNLEMLER ................................... ..305 İthalat P rojeksiyonu...................................................................... ..^ 0 5 KALAY SEKTÖRÜ: I- G İR İŞ : 1 — Sektörün Tanımı: Sanayinin önemli bir maddesi olan kalayın bir çok tüketim atanlarında yerini alacak başka bir metal yoktur. En fazla teneke imalinde, lehim ala şımı yapm anda re mskina yatakları imalinde alaşım malzemesi olarak kul! anılır. Kalayın atom ağırlığı 118,7, özgül ağırlığı 7,30, ergime noktası 232°C ve buharlaşm a noktasında 2260° C dir Kalay metali başlıca ekonomik cevheri olan Kassiterit'ten (SnO-ı) zengin leştirm e, izabe ve raGnasyon işlemlerinden sonra elde edilir, izabeden sonra elde edilen pik kabyın pazarlaması, rafinasyon işleminden sonra yapılır. 2 — KaDanım Alanları: Kalayın makina sanayimdeki yatak imalatı ile, lehim işlerinde önemini faıla muhafaza etm ekte olup, teneke imalinde yerine ikame olunan cam. alüminyum, çelik ve plastikden mamul kaplar kullanıldığı için bu alanda ki tüketim i azalmaktadır. Kullanılan başlıca alaşımları bronz, beyaz me tal ve lehimdir. -2 9 0 - II - GENEL DEĞERLENDİRME: 1 —Sektördeki Kuruluşlar: Ülkemizde ham kalay üretimi yoktur. Makina sanayii tüketici olarak ka lay alaşımlarını üretmektedir. Kısmen Kamu kesiminde ve özel sektörde ki makina sanayiinin kalay ütünleri üretim kapasitesi hakkında bilgi alı namamıştır. Sektörün ihtiyacı olan ham kalay ithal yolu ile karşılandığı için, üretim teknolojisi hakkında detaylı bilgi sağlanamamıştır. 2 - İthalat Miktarı ve Değeri: (Kaynak l.G.M.) 1986 1985 1984 Anamallar Miktar (Kg) Değeri ($) Miktar (Kg) Değeri ($) Miktar (Kg) Değeri ($) Kalay-Haın 853,495 10.493.773 1.006.370 12.734.546 1.031.762 7.231.639 7.856 96.090 9.360 89.717 12.834 105.05 337 5.030 14.912 210 .4.400 2.114 29.909 897 28.867 4.060 47.071 2 527 5 1.812 863.804 10.625.329 1.017.588 12.869.854 1.049.076 7.396.450 Kalaydan içi dolu çubuk, profil vc Teller Kalay Saçlar, levha lar, yapraklar vc şeritler Kalaydan ince Yap rak, şerit 940 Kalaydan Dorular Kalaydan Diğer Eşya Toplam: 3 — İhracat Miktarı vc Değeri: (Kaynak: l.G.M.) 1984 Miktar Değeri Miktar (Kg) (jS) (Kg) Kalay ve Mamülleri 2.986 1986 1985 Değeri Miktar Değeri (fi) (Kg) ($) 19.551 330 2.641 Ill - DÜNYADAKİ DURUM: 1 - Üretim Miktarları: (Kaynak: World Metal Statistics) ÜLKELER 1984 AVRUPA: Belçika Danimarka »atı Almanya Yunanistan Mollamla Norveç Portekiz Ispanya Ingiltere o .ı o.ı 0.3 6.2 6.2 o .ı 0.4 3.4 13.8 Topla m : 24.6 (1000 Ton) 6 Aylık 1985 1986 0.2 0.1 0.1 0.5 3.5 3.5 0,1 1.0 6,2 6.2 0,1 0,5 3,9 14.8 27.0 0.2 1.2 6.6 12.3 ÜLKELER 1984 AFRIKA: Nijerya 1,3 Rwanda 1,0 Güney Afrika 2,2 Zaire 0,1 Zimbabo 1,2 T o p I a nı 5,8 (1000 Ton) 6 Aybk 1985 1986 1,0 0,5 0,7 0,3 2,5 0.9 1,2 0,6 5,4 2,3 ÜLKELER 1984 ASYA: Uıırına 0.7 Hindistan 0,1 Endonezya 22,5 Japonya 1.4 Malezya 43,0 Singapur 3.5 Güney Kore 1.2 19.7 Tayland T o |t I ıı m : 92,1 (1000 Ton) 6 Aylık 1985 1986 0.5 0.3 0,1 20.4 10,5 1.4 0,6 45.5 22,1 4.0 2,0 1.6 0.8 18.0 11.0 91.5 47.3 ÜLKELER 1984 AMERİKA: Kanada 0.2 U.S.A. 5,1 Arjantin 0.2 Bolivya 15,8 Birezilya 18,9 Meksika 0,8 T o p I a nı : (1000 Ton) 6 Aylık 1985 1986 0,2 4,2 1.7 0,2 0,2 12,1 5,0 24,7 12,4 0,8 0,2 42,0 18,5 tsJ VO ÜLKELER 1984 OKYANUSYA: Avustralya Genel Toplam: 2,7 166,2 (Í000 Ton) 6 Aylık 1986 2,7 0 .9 168.8 81.3 297 1985 ÜLKELER 1984 DİĞER ÜLKELER: Çekoslovakya 0,3 D.Almanya 3,0 U.S.S.R. 18.2 Çin 17,0 0,5 Vietnam Toplam: DÜNYA TOPLAMI : 39,3 205,5 (1000 Ton) 6 Aylık 1985 1986 0,3 3,3 18.2 41,3 210,1 298 19,0 2 - Tüketim Miktarları: (Knynnk: World Metni Stntistics) ÜLKELER AVRUPA: Avusturya Dclçikn Danimarka Finlandiya Fransa Batı Almanya Yunanistan İtalya Hollanda Norveç Portekiz Ispanya İsveç İsviçre Ingiltere Yugoslavya Diğerleri T o |> I » m ; 1984 0,4 I 0,2 7,8 15,6 0,4 4,4 4,9 0,4 0,4 4,4 0,1 0,6 10,0 1,2 52,6 (1000 Ton) 1985 3 Aylık 1986 0.5 1.3 0.1 0.1 6.9 15.7 0.4 5.0 4.5 0.4 0.7 4.3 0.4 0.2 0.3 0.8 0.2 9.4 1.0 0.1 51.6 2.3 0.4 ı 1.8 İ 3.8 0.1 l .l ' 1.7 0.1 0.2 0.8 0.1 13.1 ÜLKELER AFRİKA: Mısır 0,4 Fas 0,4 Nijerya 0,1 Güney Afrika 1,6 Zaire — Diğerleri 1,2 T o p 1a n ı : 3,7 (1000 Ton) 3Aylık 1985 1986 0,4 0,1 0,1 0,1 1.6 0,4 0,9 0,2 3,1 0,7 ÜLKELER 1984 ASYA: Hoııg Konk 0,8 Hindistan 2,3 Endonezya 1.0 Iran 0,4 İsrail 0,1 Japonya 33,3 Male/.ya 0,6 Pakistan 0,4 Filipiıtlcr l ,2 Singapur 0,4 Güney Kore 3,5 Suriye 0,1 Tayvan 1,6 Tayland 0,6 Türkiye 0,8 Diğerleri 0,1 T o p I a ııı : 47,2 (1000 Ton) 3 Aylık 1985 1986 1,5 0.4 2.3 0.6 1,0 0.2 0.5 o.ı o.ı o.ı 31.6 - 1.3 0.5 0.1 - 0.3 .. 0.5 0.1 2.6 0.7 o.ı - 1.2 0.3 0.5 o.ı 0.9 0.2 0.7 45.2 3.3 ÜLKELER 1984 A M E R İK A : 4,1 K anada 49,4 U.S.A. A rjan tin 0,8 Uolivya 1,0 B irczilya 4,3 Ş ili 2,0 M eksika 1,6 V enezüella 0,7 D iğerleri ı.o T o p 1a m 64,9 (1000 Toll) 3 Aylık 1985 1986 3,9 0,9 51,5 12,5 1,2 0,3 0,4 0,1 4,6 0,4 0,7 0,2 1,0 0,3 1,0 0,3 1,2 0,3 65,5 15,3 O L K U L i: K OKYANUSYA: Avustralya Y. Zelanda T o |> I :ı ın (1000 Ton) 3 Aylık 1985 1986 3.1 0.7 0.1 3.2 0,7 ÜLKELER 1984 DİĞER ÜLKELER: Bulgaristan 1,0 Çekoslavakya 3,5 D.Almanya 3,0 Macaristan 2,0 Polonya 3,6 Romanya 2,0 U.S.S.R. 30.0 14,0 Çin 1,5 Diğerleri T o |> 1 ii m •’ 60,6 dünya toplam i 232.1 (1000 Ton) 3 Aylık 1985 1.0 3.2 3.3 1,8 3.0 2.0 30.0 11.0 1,5 56,8 2 2 5 ,4 *986 - 305 - IV - SONUÇ VE ALINACAK ÖNLEMLER: Ülkemizde kalay üretimi olmadığı için bu konuda herhangi bir önlem gerekmektedir. Ülkemizin kalay tüketimi yaklaşık yılda I I 00 ton'dur Tamamı ithal edildiği için ithalat projeksiyonu aynı zamanda talep pro jeksiyonu olanık kabul edilebilir. ithalat Projeksiyonu: Yılda takriben % 3 ’lük artış trendi düşünülerek ithalat projeksiyonu ha zırlanmıştır. (Ton) Ana Mallar 1987 1988 1989 1990 1997 1998 1999 2000 Kalay-Ham 1070 1102 1135 1168 1435 1478 1522 1566 22 23 24 25 30 31 32 33 Saçlar, Levhalar, Yaprak ve Şeritler I 1,03 1,06 1.1 1.4 1.45 1.5 1.53 ince Yaprak ve Şeritler 6 6,18 6,36 6.5 8 S.3 Borular I 1.03 1.06 1,1 içi Dolu Çubuk Profil ve Teller Toplam: 1100 1133 1166 1,4 1,45 1200 1475 1520 8.5 8,S0 1.5 1,53 1565 1610 BÖLÜM II I. S A N A Y İİ Ş U R A S I D E M İR D I Ş I M E T A L L E R SAN A Y İİ O T U R U M U N D A P A N E L İS T L E R İN KONUŞMALARI PANELİSTLER: BAHRİ ERSÖZ : Rabak A .Ş. G enel Maduni FETHİ AÇALAR : Nasaş Alüminyum San. ve Tic. A .Ş. Genel Müdürii -3 1 1 - BAHRİ ERSÖZ Rabak A .Ş. Genel Müdürü Sayın Bakanım, Sanayi Şurasının değerli delegeleri önce bakır sektörü ve demir dışı metaller sektörü hakkında görüşlerimi belirtmek istiyorum. ilk önce, sözüme başlamadan şunu belirteyim ki, alt sektörün hazırla mış olduğu d c m in ş ı metaller haklandaki rapor ve onun özetinde belir tilen bilgiler ve önerilere genellikle bende katılıyorum. Bakır binlerce sene birinci metal olma vasfım muhafaza etm iştir. Ancak 18. asırdan sonra, demir de yapılan büyük hamle 3e ikinci metal durumu* na düşmüştür. 1950lerden sonrada. Alüminyumun yaptığı atakla üçüncü sıraya gelmiştir. Buna rağmen önemini yitirmemiş tir. Bu m etalin ana vatanı Anadohıdur. M ilattan 7000 yıl önce Anadolu'da bakır işlendiği tesbit edilmiştir. Trakya hududundan Kars'a Karadeniz’ den A kdeniz'e kadar yurdun butun sathında pek ço k mahalde bakır cev herinin tarihin m uhtelif devrelerinde bulunduğunu ve işlendiğini görü yoruz. Cumhuriyet devrinde bakır 1934 senesinde ETİBANK'ın bu konuyu ele almasıyla Türkiye de tekrar üretilmeye başlanmıştır. Bugün sadece Er gani, Maden. Muıgul, Küre ve Kanideniz Bakır işletmelerinde işlenmek te ve yılda ancak 35 bin ton civarında bilister bakır elde edilmektedir. 1986 yılında Türkiye de 85.000 ton bilister bakır tüketilmiş bunun 50. 000 tonu ithal edilmiştir. Bunun en önemli sebebi, Türkiye de henüz bü —312 — yük çapta bir bakır cevheri yatağının bulunmamış olması ve bu işe kafi derecede Sermaye ve emek aynlıp arama işlerine gerekli önemi vermemiş olmamızdan kaynaklanmaktadır. Bakır sektöründe ilk yapılacak iş muhakkak surette maden araştırm a iş lerini genişletmemiz ve hızlandırmamızda. Cevheri çıkardıktan sonra bu nu önce b itte r balar haline getirmek lazımdır. Bu işler için teknik bilgi birikim ve büyük sermaye istemektedir, özel sektörde henüz ikiside y ete ri kadar mevcut değildir. Onun için devlet sektörünün buna sahip çıkm a sı, gerekirse yabana sermaye getirmesi gerekmektedir. Bakırda, ham bakırın durumu böyle olmakla beraber, bakırdan sonra ilk merhale olan elektrolitik' bakır üretimi çok daha yeni olmakla berab er, hızlı bir şekilde Türkiye'de inkişaf etmiştir. İlk olarak 1959 senesinde bi risi devlet sektörü, birisi özel sektör olmak üzere 2 firma 2 müessese elek trolitik bakır üretimine geçmiştir. O sırada Türkiye'deki tüm Bakır üreti mi, yılda 2-3 bin ton mertebesindeydi. Kurulan elektrolitik Bakır kapa sitesi de 7 bin tondur, birisi 4 diğeri 3 bin ton olmak üzere 7 bin tondur. Bugün, bu kapasite raporda 141 biri ton olarak belirtilmiş, buna yuvar lak olarak 150 bin ton demeKde mümkün, Halbuki bakırın e le k tr o litik bakır olarak tüketimi de heıiüz 60-70 bin ton civarında o halde kurulu kapasite, bugünkü ihtiyacın 2-2.5 mislidir. Elektrolitik bakır tesisleri Türkiye’de kurulduktan sonra, bakır işleyen sanayide de Türkiye'de hızla gelişmeye başlamıştır. Bunlar: — Kablo Sanayii, —Transform atör Sanayii, — Elektrik gereçleri Sanayi, -313 - —Motor Sanayii, Elektronik sanayii, bu dallarda da, hepinizin bildiği gibi çok büyük geliş meler kaydedilmiş, memleket ihtiyacını karşılar durumdan çıkarılarak, ihracata başlanm ıştır. Bakır dalındaki problemler umumiyetle diğer sanayideki problemlerimi zin çoğunun hemen hemen aynıdır. Bakır Sanayii ile ilgili şu sırada mev cut olan bir-iki problemden bir tanesi, son zamanlarda son bir iki senedir, m alesef nereden nasıl geldiği belli olmayan ve gümrüksüz geçmiş olduğu m uhakkak olarak ithal mah, çok ucuz balarlar satılmaktadır. Piyasada buhınan menşeini» bulunup muhakkak önlenmesi lazım, bakır sanayiini baltalamak tadır. Diğer bir husus, bütün sanayi dalları için önemlidir, kanaatindeyim, o da Türkiye'de çok büyük projeler geliştirilmekte olup, bunlar umumiyetle büyük yatııım lar olduğundan, bu yatırımlar için dışarıdan getirilen mal zeme İçin de gümrük muafiyeti tanınmaktadır. Böyle olunca Türkiye'de bir santral kurulduğu zaman, Türkiye de bir iletişim ağı kurulduğu zaman eğer ihale bir dış kredi ile yapılmışsa bir dış firmaya doğrudan doğruya veya müşterek olarak verilmişse, normal olarak o iş için gerekli malzemeler gümrüksüz olarak girebilmektedir. Bu da, haksız bir rekabeti doğurm aktadır. Bu durum önlenirse öyle zannediyorum ki, bakır sektö ründe daha önem li bir canlanma mümkün olacaktır. Bakır sektörüne bu kadar değindikten sonra, Türk sanayii için önemli gördüğüm ve bakır sektörü için de demir dışı metaller sektöriinün tümü için de geçerli bazı genel görüşlerimi belirtmek istiyorum. -3 1 4 Bir defa, Türkiye'de Türk parası, sermaye birikiminin ne kadar k ıt oldu ğunu biz sanayiciler herhalde herkesten daha iyi biliyoruz. Aynı zam anda dövizimiz de çok bol değil. Bugün sıkıntı çekmeden ihtiyaçlarım ızı gi deriyoruz. Ama bunu dış memleketlerin imkanlarıyla mukayese e ttiğ i miz zaman döviz rezervlerimizin veya döviz imkanlarımızın çok büyük olmadığını hemen görürüz. Bir diğer hıısus, Türkiye bugün 50 milyonun üzerinde nüfusa sahiptir. Önemli bir miktarda gizli veya açık işsizimiz var. Diğer taraftan da, ç o k hızlı bir nüfus artışı var. Her sene 1,5 milyon civarında bir nüfus artışı gözleniyor. Elbette bunlardan da en az 500 bin kadan her yıl yeni iş gücüne katılıyor. O halde bizim Türkiye’de muhakkak surette bu insan lar için iş sahası geliştirmemiz lazım. Bu üç hususu göz önünde tuttuğumuz zaman, yatırımlarda öncelikle en kısa zamanda, en çok para getirecek, yeni kar getirecek, cn kısa zam anda en çok döviz getirecek ve en çok istihdam edilecek yatırımlara, m uhak kak surette her şeyden önce öncelik vermemiz lazım, Bu demek d e ğ il dir ki, başka faktörler de nazan itibara alınmasın, ama öyle zannediyo rum id, bu üç faktör muhakkak surette yatınm yaparken, gerek devlet olarak gerek özel teşebbüsler olarak, bizler olarak daima göz ö n ü n d e bu lundurmamız gereken kıstaslar olmadığı kanatindeyim. Diğer bir husus da Türkiye uzun zamandan beri sanayi kalkınması iç in de herkes bütün hükümetler halktınız sanayie ehemmiyet verilmesini is tiyor ve ehemmiyet veriyor. Ama bugün baktığımız zaman, ekonom ik d ö rt sektörden tanm , hizmet, enerji. Enerjiyi belki sınai olarak saym ak da mümkün Ticaret bunların arasında Sanayiin en az teşvik edilen sek tö r olduğunu görüyoruz. Tarıma bakarsak, en ucuz kredi tarıma veriliyor. -315- En fazla kredi tanına veriliyor. Herhangi bir afet anında zarar görenlere hükümet sübvansiyon veriyor. Ama sanayi de bunu karşılaştırdığımız za man böyle olmadığım görüyoruz. Halbuki, umumi görünüş bilhassa m at buatım ıza akseden taraf, sanayiin çok fazla desteklendiği şeklindedir. Böyle zannediyorum ki bunu yalandan incelemek ve sanayie bu dört sektör arasında özel yerini vermek muhakkak ki zamanı gelmiştir. Bu gün ihracatımızın yüzde 70'inin hatta 751nin sanayi ürünleri olduğuyla İftihar ediyoruz. Bunun devam etmesi için, sanayie de muhakkak surette gereken önemi vermek mecburiyetindeyiz, diğer sektörlere en az verdiği m iz kadar. U m um iyetle, sanayide kullanılan hammaddeler, hangi sanayi dalı olursa olsun, ister demir-çelik ister bakır ister alüminyum ister diğer sanayi kol lan , b u hammaddefeleri, Türk Sanayii dünya fiyatlarıyla alabilme imkanı na kavuşturulmalıdır. Bu nasıl olur? Eğer, ithal ediliyorsa, bu maDann, yane hammaddelerin, (Hammadde cevher olabilir, konsantre olabilir, külçe olabilir) mamul haline, Deri mamul haline gelmeden olan şekliyle m uhakkak suretle gümrüksüz olarak ithali dediğimiz zaman, gümrük ver gisini kastetm iyorum , onun dışında, liman resmi, belediye resmi, fon lar, vesaire, Çünkü, Avrupa'da Amerika'da Japonya’da, Kore'de bizim rakiplerim iz olan sanayiciler bu maDan dünya borsa fiyatlarına kendi m em leketlerinde alabiliyorlar. Bizim de bu iınkanı muhakkak sağlama mız lazım. Bir diğer konu, eneıji konusudur. Enerji yakıtlar ve elektrik eııeıjisidir. Bunda da yalnız dem irçelik, yalnız özel bir kesim değil, bütün sanayi kullandığı miktara göre, normal dünya fiyatlan ile bu eneıji girdilerini mal edebilmelidirler. -3 1 6 - Bunun dışında, bir üçüncü önenıli unsur, bugün en önemli unsur haline gelmiştir. O da; kredi maliyetidir. Bugün sanayiin kredi maüyeti yüzde 80'Iere 90'Iara varmaktadır. Bankalarımız, yüzde 55'le, 601a kredi veri yorum diyor, fakat bunu 3 ay sonra faizini kendisi aldığı için, yüzde 74'e geliyor, ona vergileri Bave ederseniz yüzde 85lere 9 0 'lara geliyor sa nayicinin aldığı kredinin maliyeti, bu böyle devam ettiği m üddetçe mu hakkak ki Türk sanayiinin rekabet gücünü kaybedeceği, hatta ayakta kal ması İmkanlarının azalacağı da muhakkaktır. Elbette, vaktiyle olduğu gi bi enflasyon hızının altında, kredi faizi istemiyoruz. Ama hiç değilse en f lasyonun yüzde 5-6 puan üstünde bir faizle sanayie kredi bulunabihnelidir. Tabii yalnız kredi faizini düşürmek değil, aynı zamanda gerektiği zam an, bilhassa büyük yatırımlar için, kafi finansman kaynaklan da tem in edil melidir. Bunlar yapıldığı zaman, öyle zannediyorum, ki bugün ço k detaylı ola rak düşünülen birçok teşvik unsurları, bilhassa ihracat için düşünülen teşvik unsurlarım kısmen ortadan kaldırmak mümkün olacaktır. Çünkü sanayi, çok daha iyi malım üretme imkanını bulacak, ve dolayısıyla bel ki bazı dış memleketlerde oiduğu gibi, onların yaptığı şekilde ve m iktar da bir teşvik ihracatta da bugünkünden daha fazla başan kazanılmasını sağlayacaktır kanaa tındayım. Bunun dışında, yine genel olarak değinmek istediğim bir kaç husus, Türkiye'de eğer biz devamlı surette diğer sanayi memleketlerinin g etir mesinde onlan takip etmeye devam edeceksek, takip etme d u ru m u n d a kalmayacaksak o zaman muhakkak surette araştırmaya büyük ehem m i -317 - yet vermemiz lazım. Üniversitelerimizin bir yüksek okul durumundan çılap, bir araştırm a merkezi, bir üniversite haline gelmesi lazım. Sanayi ile sıkı işbirliği yapması lazım. Aynı şekilde sanayiin de kendi kolların dan önemli bir kısmını araştırm aya ayırması lazım. Bunun dışında, yine ileri bir memleket olabilmek için, bugün bütün ileri memleketlerin yüksek teknoloji dedikleri, tekknoloji alanlannada girme miz lazım. Onlar önce bir pilot çalışma şeklinde olabilir. Fakat muhak kak surette buna'da hemen başlamamız gerekir kanaatindeyim. Bir diğer değinm ek istediğim husus, bir zamanlar Türkiye'den dışarıya birçok talebe gönderirdik, bilhassa mühendislik alanında yetiştirm ek için, öyle zannediyorum ki, yalnız Türkiye içinde kalırsak, yalnız kendi üniversitelerimizden bilgi sahibi olmaya çalışırsak, biz dünyaya ayak uy d u rm a y ız . M uhakkak surette diğer memleketlerede iretiim ekte olan bOgüeri en kısa zamanda memleketimize getirmek durumundayız. Bu nun için de, dışarıda bilhassa lisansüstü çalışma yapacak olan talebeler, bunların adedi yüzlere değil, kanaatimce onbinlerle olmalıdır. Oralarda üretilen teknolojiyle, Türkiye'ye en kısa zamanda getirme imkanını bula caklardır. Bunlara büyük bir önem verilmesi gerektiğini kanaatindeyim. Hiç değilse, Cumhuriyetin ilk dönemlerinde verildiği kadar. Diğer bir hususda, hammaddeden başlayarak nihai tüketim malına kadar, bütün mamullerin, malzemelerin standartlan yapılmalı vc Türkiye'de üre ticiler m uhakkak standart mamul üretmeli, kullanıcılar da ancak standart mal kullanmalıdırlar. Bunun da Türk sanayiinin gelişmesi için zaruri olduğu kanaaöndayım . Son olarak, eğitim konusuna ayrıca değinmek istiyorum. Umumiyetle —318 — Türkiye'deki hızlı nüfiıs artışından hepimiz şikayet ediyoruz. Ve nüfus planlanması konusunda çalışmalara gidiyoruz. Bunun elbette yapılması lazım. Bir insan, daima kendi ihtiyacının üstünde, daha fazla birşeyler yalnız kendi hayatını idame ettirecek bir yaşam içinde değildir, tnsan, muhakkak surette kendine yetecek kadar şeyi ürettiği! gibi, başkaları için de fazlasıyla üretim yapabilir. O itibarla, bir memlekette nüfus a r tıyorsa, biz eğer o nüfusu eğitcbiliyorsak, eğitebilirsek o m uhakkak su rette artan nüfus, kendinden fazlasını besleyecek ve memleketin daha hızlı ilerlemesine katkıda bulunacaktır. O itibarla, bilhassa bu hızlı nüfus artışım kolaylıkla engelleyemeyeceğimize göre, eğitime son derece ehem miyet vermeliyiz ve artan nüfusu eğiterek, kendisinden, kendi ihtiyacın dan daha fazla bir şeyler üretmek imkanını ona temin etmeliyiz. Bunu yapabildiğimiz takdirde, Türk Milletinin çok hızlı ilerleyebileceği kanı sındayım. Görüşlerimi dinlediğiniz için çok teşekkür ederim. — 319 — FETHİ AÇALAR Nasaş Aluminyum San- ve Tic. A .Ş . Genel Müdüıü Sayın Bakanım, sanayi Bakanlığının değerli yetkililer«, sanayi şurasının değerli üyeleri; Bundan evvelki konuşmacı arkadaşlarımızın ve değerli yetkflililerin belirttikleri konular dışında, benim konum ve inceleyeceğini atan, alüminyum sanayii olacak. 1 Alüminyum sanayiinin 2 bin yılında nerede olacağı. O rtak Pazara nasıl hazırlanabileceği ve O rtak Pazardaki yapısının ne olabileceği yaşayıp yaşayam ayacağını tartışm adan evvel bugünkü şartlarda Türkiye'deki alüminyum sanayiini inceleyerek, bunan problemlerinden konuya gir mek istiyorum. Türkiye'de bugün alüminyum sanayiinde 350 büyüklü küçüklü firma bu lunm akta ve 350 firmanın 311 bin ton kapasitesine karşılık, 130 bin ton üretim yapılmaktadır. Bu durum da, bugün itibariyle Türkiye'de bir kapa site fazlalığı ve kapasite kullanım problemi m evcuttur. Bunu detaylı in celediğimiz takdirde külçe alüminyumda 60 bin tonluk Seydişehir kapa sitesine karşılık, kullanım yüzde 100 olup, Seydişehir Alüminyum Te sisleri üretim yaptığı süre içinde kapasitesini tamamen kullanılmaktadır. Bundan sonraki seviyelerde yassı mamullerde, ekstrüzyonunda, iletkende ve parça dökümde maalesef Alüminyum sanayiinde şu anda kapasite kul lanımı yüzde 45 yüzde 501er civarındadır. Bugün alüminyum sanayinin ikinci problemi kapasite kullanımı olduğu gibi ikinci bir problemi de, hammaddeden gelmektedir. Türkiye’d e yılda -320- kullanılan 20-140 bintoıı arasındaki alüminyum hammaddenin 60 bin to nu Seydişehir Alüminyum Tesislerinden sağlanırken, geriye kalan 60 bin veya 70 bin ton arasındaki bir hammadde yurt dışından ithal edilm ekte dir, ithalatta karşılaşılan güçlükler, daha önce burada belirtildiği için gir mek istemiyorum. Diğer sanayi dallarında karşılaşılan güçlükler, aynı şekilde alüminyum sanayiinde de geçerlidir. Ve bu ithalat her sene yapıl maktadır. Üçüncü önemli bir problemimiz, bugün itibaıyla alüminyum sanayiinde diğer sektörlerden daha ileride olan bir problemimiz ithalatta mevcut tur. Alüminyum sanayinde belirli uç mamuller, bazen sıfır koruma ile bazen de yüzde 10 ile korunmaktadır. Gümrük oranı olarak bugün Rey nolds Alünimyum Amerika'da elektrik girdisini 2 cent'e alırken, ve fuel oil girdileri Amerika'da ve Avrupa'da çok düşük fiyatlarda verilirken, Türkiye'de yüzde 11 koruna fle alüminyum sanayinin korunamayacağı çok ayan beyan ortadadır. Demek ki, alüminyum sanayiinin üçüncü bu günkü ana problemi ithalattan gelmektedir. Dördüncü ana problemimiz ise, kapasitemizi kullanabileceğimiz veya de ğerlendirebileceğimiz ihracatla ilgilidir. Bugün Türkiye'deki alüminyum sanayii belirli oranlarda Batı teknolojisinde, hatta belirli alanlarda belki onların seviyesinin belirli alanlarda üstünde diyebileceğimiz noktaları var dır. Yalnız, burada belirli noktalarda maalesef zorlanıyoruz. Birincisi elektrik problemimiz, biraz önce söylediğim gibi, büyük alü minyum firmaları burada da küçük bir açıklama yapmak istiyorum, dün yada alüminyum sanayii altıtane büyük firma tarafından y ö n l e n d i r i l i y o r . Bunlara altı kardeşler deniyor. Amerika'da Reynolds, İsviçre'de Alisuiss, Fransa'da Peşine, Almanya'da VW Kanada'da Alkan vc yine Amerika'da Aııii ilko ile b e r a be r altı taııc şi r ke t bugün d ü n y a d a k i a l ü m i n y u m işlerini yürütm ekte ve yönlendirmektedir. Bu ş i r ke t l er i n el ektrik k ont rat ları na b a k ı l d ı ğ ı z a m a n görül en f i y at l ar 2 s e nt , 2 . 5 s e n t civarında i k en , bugün Türkiye'de lira, 6 0 trik olan alüminyum sanayiinde ihracat yapan firmalar e l ek t r i ği 56 lira d ü z e y i n d e al ma k t ad ı r l ar . Bıı şartlarda p a k e t l e n m i ş bir e l e k alüminyum'un i h r a c a tı n d a karşı l aşı l an zorlukları bütün y e t k i lilerin ve ş u r a d a ki s ayı n ü ye l e r in d i k k a t i n e s u n m a k i s t i y o r u m . i k i n c i ana p r o b l e m i m i z h a m m a d d e d e n g e l m e k t e d i r . Bizlcr Batı'da» h a m m a d d e itha! e t m e k t e ve bu i t ha l a tı n f i na n s yükü nü üs t ü mü zd e b u l u n d u r a rak, t ek ra r bunu gerisin geriye Ba t ıya ihraç e t m e k t e y i z . Bu da. bizim i h r a c a t t a k a r ş ı l a ş t ı ğ ı m ı z ö n e m l i p r o b l e m l e r d e n biridir. A l ü m i n y u m s a n a y i i n in k e n d i n e d ö n ü k d i ğ e r bir p r o b l e m i de ya t ı rı ml ar la ilgilidir. M a a l e s e f u ç ürünlere y a t ı r ı m z a m a n ı n d a , t am olarak y a p ı l a m a m ı ş vc y a p ı l a n y at ı rı m l ar da u ç ürünlerde belirli b o ş l u k l a r m e y d a n a g el mi ş t i r. B u n d a n s o n r a y a p ı l a c a k y a t ı rı m l a r u ç ürünlere y ap ı l ma sı g er ek i r ke n, şu a n d a Iıalen y ü z d e 5 0 o r a n ı n d a ç a l ı ş a n yassı m a m u l l e r oranı nda İst anbul K a r t a l ’d a y e n i bir f a br i ka k u r u l m a k t a d ı r . B ö y l e c e yat ırı mlarda y ö n l e n d i r m e v e u ç ürünlere g i t m e k y e r i n e , şu an iti bari yl e fazla k a p a si t e d e olan k a p a s i t e l e r e y e n i k a pa s i t e l e r e k l e n m e k t e d i r . Ö z el s e k tö r elektriği sisleri elektriği 56-60 sübvansiyonlu liradan alırken. S e y d i ş e h i r A l ü m i n y u m T e d a h a düşük f i y at l ard a n aldı. B u n u n h a m m a d d e d e a l ı n m a s ı ü z e r in de s ö y l e n e c e k h i ç b i r ş e y y o k . d ü n y a m a her v e ri nde z a t e n e l e kt r i k h a m m a d d e bebli bir ş e k i l d e u cu z fiyatlarla \eri l i>or. Y a l n ı z , m a m u l ü re t i m i n e e l e k t r i ğ i n u c u z fiyatlarla verilmesi, tabii olarak h a k s ı z bir r e k a b e t i n iç p i ya s a da d o ğ m a s ı n a n e d e n o lm a k t a dı r . -3 2 2 - Bugünkü problemlerimiz çözülmeden ileriye dönük olarak alüminyum sa nayiinin gelişmesi ve bir yerlere gelmesini beklemek çok zordur, ileriye dönük olarak alüminyum sanayiini geliştirebilmemiz ve bir yerlere girebil memiz için, ihracata kesin olarak destek verilmelidir. Yalnız bu destek verilmelidir. Yalnız bu destek üreticiye verilmiş durumdadır. Bugün Tür kiye'deki ihracat destekleri çoğunlukla aradaki sermaye şirketlerine veya ihracatı organize eden ihracat sermaye şirketlerine verilmektedir. Bura da esas yükü çeken bütün sorumluluğu üstünde taşıyan ve ihracatın ger çekleşmesi için bütün uğraşı veren üretici şirketlerdir. Bunun için ihra cata destek verilirken, üretici şirketlere destek verilmelidir. Verilen des tekler kesin olarak vergi iadesi şeklinde olabileceği gibi, bunun dışında elektrik, fuel oil vergi gibi oranlarda yapılacak çeşitli indirimlerle sağla nabilir. Bunların üreticilere verilmesi çok daha basit olacağuıdan ve d ik kat çekmeyeceğinden yurt dışından rekabet şansımızı daha da arttıra bilecektir. İkinci önemli bir olay, alüminyum sanayii açısından, alüminyum sana yiinin şu anda belirli bir korumaya ihtiyacı vardır. Yurt içinde elek tri ği 50 lira, 60 liradan alan bir sanayiinin yurt dışına karşı yüzde 10'larla veya yüzde sıfırla korunmasuıuı beklenmesi bence yanlış ve im kansız olan bir olaydır. Üçüncü önemli bir konumuz, yine ileriye dönük olarak, alüminyum sa nayiinde diğer devrelerde olduğu gibi, milli bir politikanın tespit edile rek bunun üzerinde yürünmesi gerekir. Bunda da her firmanın her şeyi yapm aya kalkmması yerine, belirli ürünlerde spesifal olması ve bunları geliştirm eye çalışması lazımdır. Bugün, Türkiye’de alüminyum sanayiin de bir tek sıcak lıadde mevcuttur. Bu da Seydişehir Alüminyum Tesisle- -3 2 3 - rindedir. Seydişehir Alüminyum Tesisleri, yeni bir yapı içinde yeni düşün celerle Savunma Sanayiine dönük belirli üretimleri gerçekleştirm ek için çabalar sarf etmektedir. Ticari kaliteyi ise, sıcak haddesi olmayan ve daha çok comnıercaL, ticari kaGte üreten fabrikalara bırakmalıdır. Bugün Türkiye savunma sanayiine girerken, savunma sanayiinde gerekli olan alüminyumu yapabilecek tesislere ve yapıya sahipken, belirli oran larda bunları kullanmayı düşünmektedir. Bugün bunlar kullanılmamak tadır. Ve bu tip alüminyum ithal edilmektedir. Bunu Türkiye yapacağı belli bir plaıı içinde, Türkiye de üretebilir ve kendisi kullanabilir. Türkiye'nin alüminyum sanayiinin gelişmesinde esas önemli sorun bizcc hammaddedir. Hammadde sorununun çözümünde ise, bence Türkiye'de yaklaşık birazcık değişmelidir. Seydişehir Alüminyum Tesislerini bir şe kilde yenilemek, elimizdeki kapasiteyi modem ize etmek, fakat bu arada elimizdeki Boksit madenlerini de dışarıda bulunan çeşitli hammadde üreticileriyle takas şeklinde değerlendirme şansına sahibiz. Yani yurt dışına boksit veya aiümina göndererek, bunun karşılığında alüminyum ingot ithal ederek, Türkiye'deki alüminyum hammadde açığını kapatma şansına sahibiz. Bugün, Türkiye'deki elektrik problemi hepimiz tarafından bilinmektedir. Bir alüminyum tesisinin, hammadde tesisinin kullanacağı elektriğin bü yüklüğü düşünerek, böyle bir yolun ivedilikle seçilmesi gerekmektedir. Bu konuda misal vermek gerekirse Dubai'de kurulu Dubai Alüminyum Tesisleri Alüminasınt Avustralya'dan getirmektedir. Bütün Ingotunu da Londra metal borsasıııa vermektedir. Yine aynı şekilde, Bahreyn'de kuru lu olan Balko, alüminastnı Avustralya'dan getirmekte ve ihracatını Londra -3 2 4 - metal borsasına satmaktadır. Bu devletlerde, böyle bir anlaşmaya git mek, bugünkü şartlarda yapılabilecek bir olaydır. Yine, şu anda kurul ması düşünülen uınalkoeyn'de kurulması düşünülen bir smcltır da, ham madde Kuzey Çin'den gelecek, Kuzey Çin devleti hammadde vererek buraya ortak olacak hammaddenin satışını Alkan yüklenecek, Ingot sa tışını alkan yüklenecek ve Alkan da satış yönünden buraya ortak olacak tır. Böyle bir dengeye Türkiye'deki alüminyum tesislerinin ve Türkiye alüminyum sanayimin girmesi şarttır. Alüminyum hammaddesi olmayan bir sanayiinin, uzun vadede çok büyük zorluklarla karşılaşacağı herkes tarafından görülmeli ve gerekli tedbirler alınmalıdır. Bunun yanı sıra, yönetim sistem ve şekilleri alüminyum sanayiinde de geçerlidir. Bugün Londra metal borsasında fiyatı değişen bir alüminyum sek törünü takip edebilecek iyi bir yönetimin ve bununla her gün yaşayabile cek, belirli sistemleri geliştirebilecek bir yönetim tarzının alüminyum sek töründe geliştirilmesi. Ve buna dönük olarak yeni yöneticilerin yetişti rilmesi bizim sektörümüzde de şart olarak görülmektedir. Bunun yanı sıra, araştırma geliştirme Türkiye'de alüminyumun uzun vadede talebini artıracak olaylardan biridir. Türkiye'de bugün alüminyum kullanımı kişi başına 1,6 kilogram civarındadır. Bunun karşılığında, eğer bu yurt dışında incclenecek olursa, Amerika Birleşik Devletlerinde, 2 6 - 2 7 kilolara kadar çıkmaktadır. Amerika Birleşik Devletlerinde 27,5 kilo, Almanya'da 23 kilo, Yunanistan'da 5,5 kilo iken, bizde halen 1 kilodur. Bunda, Türkiye'de alünıinyum'dan yapılacak mamullerin araştırm a geliş tirmesi düşüklüğü ve yeni mamullerin piyasaya sürülmemesinin de neden -3 2 5 - leri ortadadır. Onuıı için, araştırma geliştirmeye büyük önem verilmeli, yani mamuller geliştirilerek uç üretimle konsimura direkt olarak müş teriye mal satabilecek durum a gelinmek zorundadır. Alüminyum sanayiinin uzun vadede Türkiye için önemi gelişen bir sa nayinin, alüminyuma ve alüminyuma bağlı olarak ondan üreyen veya üretileli diğer mamullerin öneminden ötürü bugün itibariyle hemen ted bir alınmasını gerektirm ektedir. Bu tedbirlerin alınması sonucunda, Tür kiye'de alüminyum sanayii kendisini bir 10—13 sene içinde gerekli seviye de bulacaktır. Bunlar yapddığı takdirde, alüminyum sanayii gerekli şekil de yörüngesine oturm uş olacaktır. İlginize ve beni dinleme sabn göstermenize çok teşekkür ederim. BÖLÜM III I. SANAYİ ŞURASI DEMİRD1ŞI METALLER SANAYİ OTURUMUNDA YAPILAN GÖRÜŞMELER -3 2 9 - SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI I. SANAYİ ŞURASI BAŞKANLIK DİVANINA I. Sanayi Şuıasuım ikinci oturum unun konusunu teşkil eden "Demir Çe lik ve Demir Dışı Metaller Sanayii Yönlendirme Plan çalışmaları rapor larının" sunuluşunu takip eden sorular ve cevaplar bölümünde zamanın yetersizliğinden dolayı Sayın Bakanımızın talimatları gereği yazılı alın ması istenen ve Demir Dışı Metaller grubunda yer alan Bakır ve alaşımları ile ilgili görüşlerimiz aşağıdaki gibi arz edilmiştir. 1— isminden de anlaşılacağı özere “ Elektrolitik bakır" olarak andan ve % 99.95 bakır ihtiva eden saf bakırın üretiminde en büyük maliyet unsuru elektrik eneıjisi olacaktır. Örneğin ark ocakları ile yapılan çefik ike timinde 500 KWH/t civarında olduğa beyan edilen eneıji tüketimi, elektrolitik bakır üretiminde, 1800 k\vh/t olmaktadır. Zira elektrolitik bakır üretiminde elektrolizle saflaştırmada uygu- lanan redresörierin yanı sıra, eritilmesinde de endüksiyon ftanları gibi oklukça yüksek enerji tüketim i olan elektrikli cihazlara ihtiyaç olm aktadır. Bundan dolayı şu anda sektörümüz için uygulanan 60 TL/kvvh ofcrn elektrik eneıjisi fıatlan seviyesinde tutulması sektörün bilhassa ihracat faaliyetlerine oldukça olumlu katkılar sağlayacaktır. 2— Malum olduğu veçhile ülkemizde üretilen blister bakır miktarı, elektrik bakır iffetim kapasitesine kafi gelmektedir. Bilhassa Kara deniz Baka- İşletmelerinin revizyonda olduğu 1987 ve 1988 yılların da blister bakır üretimi 15.000 ton/yıl civarında olabilecektir. Du -3 3 0 - da elektrolitik bakır tüketiminin sadece % 20'sini karşılayabilmektedir. Dolayısıyla Elektrolitik bakır sektörü ihtiyacı olan blister bakır % 80 den 50 — 60 bin tonu ithal etmek zorundadır. İthal blisterin yıllık değeri 120—140 milyar TL olup, ithalatta uygulanan % 7 ilk ithal tem inatı 9 — 10 milyar TL’ye bağlı olmaktadır. Çözülmesi minimum 10 ayı bulan bu teminatlar, finansmanın oldukça pahalı olduğu ülkemizde, elektrolitik ? bakır üretim sektörünü sarsfnaktadır. Bu itibarla blister ithalatın da u y gulanan ithal teminatının daha önceki uygulamalarda olduğu gibi % 1 civarına indirilmesi zaruret arzetıııektedir. Saygılarımla. Hayrettin ÇAYCI Sarkuysan A .Ş. v Genel Müdürü BÖLÜM IV I. SANAYİ ŞURASI DEMİRDIŞI METALLER SANAYİİ NİHAİ RAPORU -3 3 3 - Birind Sanayi Şurası, "Deminiışı Metaller Sanayii" oturumunda. Baş kanlık Divanı, Panelist ve Konuşmacılar tarafından ifade edilen hedef ve önerileri kapsayan sonuç raporu takdim edilmektedir. Şıua'nm bilgi ve onayma sunulur. 1— Yurtiçi alüminyum ihtiyacının ancak yansını karşılayabilen Sey dişehir Alüminyum Tesisleri'nin. elektrik eneıjisi fiyat ve miktarının yeterli olması durumu ile, birinci alüminyum üretim üniteleri tev sii edilmelidir. 2— özel sektör alüminyum yan—ürün üretim kapasitesi, yurtiçi ihtiya cının çok özerinde bulunduğundan, yeni tesisler teşvik edilmeme lidir. 3— Seydişehir Alüminyum Tesisleri, Savunma Sanayiine yöneltilerek, modernize cdflmefidir. 4— Türkiye'nin birincil Alüminyum ithalatında, alümina üc alümin yum takası şeklinde bir sistem geliştirilmelidir. 5— Blister bakır üreten tesisler modernize edilerek verimleri ve kapa siteleri yükseltilmelidir. 6— Hurda hnkw ithali müsaadeye bağlanmalı veya bir kamu kuruluşun ca yapdmalsdır. 7_ Yeni verimli bakır yataklarının aranmasına öncin verilerek çalış m alar genişletilmelidir. -3 3 4 - 8 — Değişik yollardan gümrüksüz giren ve sektörde haksız tasarruf ve rekabete neden olan sistem önlenmelidir. 9 — Çinko sektöründe, oksitli çinko rezervlerinin aranmasına önem ve rilerek çalışmalar genişletilmelidir. Çinkur Tesisleri'nin sülfitli cevher işlenmesi için fizibilite çalışmalarının tamamlanarak, gere kiyorsa Tesis'in bu yönde tevsii sağlanmalıdır. 10— Kurşun sektöründe, ülkemizde mevcut rezervlerin değerlendirilme si için çalışmalar yapılmalıdır. 11— Kadmiyum ve Gva sektörlerinde, üretim, yurtiçi tüketimden fazla olduğundan, ihracat imkanları araştırılmalıdır. 12— Antimuan sektörünün verimli çalışması için, cevher arama ve işle me çalış malan; özel sektör üniversite, MTA ve devlet desteği ile yapılmalıdır. 13— Gümüş sektöründe yeni devreye giren Etibank'ın Kütahya'da b u lunan tesisi verimli çalıştırılarak, ihracat imkanı araştırılm alıdır. 14— Ülkemizde üretimi yapılmayan kalay metalinin üretimi için fizi bilite çalışması yapılmalıdır . İ S — Türk Sanayii'nin, hammadde teminini dünya borsa fiyatları ile yapm ası sağlanmalıdır. Alüminyum blister bakır ve diğer ham m ad delerin ithalat maliyetleri düşürülmelidir. -3 3 5 - 16— Bugün için, faiz oranları 'T 80—90 olan krediler ucuzlatılarak, faiz oranlan enflasyon yüzdesinin makul ölçüde üzerinde olacak şe kilde ayarlanmalıdır. 17— Halen standardı olmayan veya yetersiz kalan konular içiıı staııdardlar hazırlanmalı ve bunlara uygun üretim yapılmalıdır. 18— İşletm elerde modernizasyon teşvikleri yetersiz vikler daha yüksek oranlara çıkanlm abdır. kaldığından teş