Dosyayı İndir 1.bölüm - İktisadi Araştırmalar Vakfı
Transkript
Dosyayı İndir 1.bölüm - İktisadi Araştırmalar Vakfı
2004/ 181 AYDIN İLİNİN EKONOMİK KALKINMASI SEMİNER AÇIŞ - TEBLİĞ - PANEL 1 İşbu kitap, 14 Ekim 2005 Cuma günü, Aydın Özel İdare Toplantı Salonu’n da gerçekleştirilen Seminerin açış konuşmaları, tebliğ, panel konuşma ve tartışmalarının Y. Temel ENDEROĞLU tarafından derlemesidir. Her hakkı İktisadî Araştırmalar Vakfı’na ait olup, adı geçen Vakıf’tan yazılı izin alınmadıkça, aynen veya kısmen iktibas edilemez. Kitap, Vakıf merkezinden temin edilebilir. İKTİSADÎ ARAŞTIRMALAR VAKFI 19 Mayıs Cad. No: 1 Golden Plaza Kat: 8 34460 Şişli / İSTANBUL TEL : (0212) 233 21 07 (pbx) FAX : (0212) 233 21 96 TELG : FOUNDATION - ISTANBUL E-mail : info@iktisadiarastirmalar.org Web : www.iktisadiarastirmalar.org 2 İÇİNDEKİLER Seminerin Takdimi.................................................................................................................................................................... 5 İ.A.V. Başkanı Prof. Dr. M. Orhan DİKMEN.............................................................................................. 9 AÇIŞ OTURUMU Adnan Menderes Üniv. Rektör Vekili Prof. Dr. İsmail TURGUT....................................... 13 Aydın Belediye Başkan Yardımcısı Tahsin TONAY.......................................................................... 15 Aydın Milletvekili Ahmet ACAR................................................................................................................................. 17 Aydın Valisi Mustafa MALAY....................................................................................................................................... 25 ÇALIŞMA OTURUMLARI Başkan Tebliğci 1. Tebliğ Tebliğci 2. Tebliğ Tebliğci 3. Tebliğ : Selçuk MARUFLU İ.A.V. Yönetim Kurulu Üyesi E. Parlamenter : Prof. Dr. İlhami KÖKSAL Ankara Üniv. Ziraat Fakültesi Öğretim Üyesi : Aydın İlinin Ekonomik Gelişmesinde Tarım Sektörünün Yeri ve Önemi........................................................................... 37 : Prof. Dr. Ahmet İNCEKARA İstanbul Üniv. İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi : Aydın İlinin Ekonomik Gelişmesinde Sanayi ve Ticaretin Yeri ve Önemi....................................................................... 65 : Prof. Dr. Mithat DİNÇER İstanbul Üniv. İktisat Fakültesi Dekanı : Aydın İlinin Ekonomik Gelişmesinde Turizm Sektörünün Yeri ve Önemi........................................................................ 89 PANEL................................................................................................... 153 Aydın ilinin Ekonomik Gelişmesinde 3 Ana Strateji Ne Olmalı Başkan Üyeler(*) : Y. Temel ENDEROĞLU İ.A.V. Y.K. Üyesi ve Genel Sekreter : Yard. Doç. Dr. Göksel ARMAĞAN Adnan Menderes Üniv. Ziraat Fakültesi : Mustafa BAŞTUĞ Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı : Prof. Dr. Selim BEKÇİOĞLU Adnan Menderes Üniv. İ.İ.B.F. Öğretim Üyesi : Mustafa ERTEN Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı : Zeynel KOÇ Kültür ve Turizm Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı : Ramazan YILDIRIM Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Küçük Sanatlar Ve Sanayi Bölgeleri ve Siteleri Genel Müdürü PANEL 2. TUR............................................................................................................................................................................. 291 PANEL 3. TUR............................................................................................................................................................................. 296 4 SEMİNERİN TAKDİMİ İktisadî Araştırmalar Vakfı (İ.A.V.), kuruluşundan bu yana 43 yıldır, Türkiye ekonomisinin hemen her alanında bilimsel seminerler düzenlemektedir. Aydın İli’nin Ekonomik Gelişmesi Semineri, Vakfımızın düzenlediği 181. seminer olmaktadır. 1989’dan bu yana yapılmakta olan il kalkındırma seminerlerinin sayısı da, bu seminer ile 36’ya ulaşmaktadır. Aydın ili, yaşamaya elverişli çevre koşulları ile M.Ö.’ye dayanan bir yerleşim yeri olmuştur. Adını 14. yüzyılda Aydınoğulları döneminden almaktadır. Aydın, Ege Bölgesinde Büyük Menderes Nehrinin suladığı ovada ve Aydın - İzmir demiryolu üzerinde kurulmuştur. 150 km uzunluğunda sahil şeridine sahiptir. İl Arazisi yaklaşık 832 bin hektar olup, yarısında tarımsal faaliyetler yapılmakta, 250 bin hektarlık bölümü sulanabilir alanlardan oluşmaktadır. 300 bin hektarlık kısmı ise ormanlıktır. İlin ekonomik yapısına bakıldığında, verimli tarımsal faaliyetlerin büyük ölçüde egemen olduğu anlaşılmaktadır. Tarımsal işletmelerin büyüklüğü, Türkiye ortalamalarının üstündedir. Tarımsal nüfus, il nüfusunun yaklaşık yüzde 50’si dolayında olup, gittikçe azalmaktadır. Tarım kesiminin il GSYİH’sına katkısı ise, yüzde 28 civarında olup, Türkiye ortalamasının iki katı kadardır. Tarım sektöründe çalışan nüfus da, istihdamın yaklaşık yüzde 60’ını oluşturmaktadır. Sanayi kesimi, tarımsal girdileri değerlendiren işletmeler ağırlıklı KOBİ’lerden oluşmaktadır. Sanayiinin il gelirine katkısı yüzde 10’un altında olup, Türkiye ortalamasından geridedir. Aydın’da tarımsal kesim ürünleri, uluslar arası ticarete konu olan mamûller karakterindedir. Ulaşım avantajı, bu mamûlleri işleyen sanayilerin İzmir civarında kurulması sonucunu doğurmuştur. Diğer taraftan, tarımsal mahsulden yeterli geliri elde eden insanlar, sanayii faaliyetleri ile uğraşma gereği duymamakta, bu tutumun sonucu sermaye birikimi il içinde yeterince oluşmamıştır. Kişi başına gelir düzeyi yük5 sek çıkan Aydın ili, sınai teşviklerden yararlanmamıştır. Aydın bu ekonomik yapısı ile 1990’lı yıllara kadar gelmiştir. Küresel ekonomik rekabetin gözle görülür bir zorluğa dönüştüğü 1990’lı yıllardan sonra, katma değeri yüksek ürünler yanında; yeni, farklı markaları yaratma gereği ortaya çıkmıştır. Daha önce Türkiye ortalamasının üstünde seyreden kişi başına gelir düzeyinin, son dönemde ortalamanın altına düşmesi de buna işaret etmektedir. Bundan sonra ilde gelir artışı, ancak sanayi ve turizmde oluşturulabilecek yeni kapasitelere bağlı görünmektedir. Nitekim, Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) konusundaki çabalar, sanayi kesimindeki potansiyelin değerlendirilmesine dönük adımların sıklaştığını göstermektedir. Önce Umurlu ve daha sonra ASTİM ile başlayan ve teşvik alma imkanı sağlayan sınai faaliyetler, Söke, Nazilli, Ortaklar, Çine, Buharkent ve Köşk ilçelerinde planlanan OSB’lerle sürmektedir. Tarımsal sanayi başta olmak üzere, madencilik, jeotermal ve özellikle turizm alanında yeterli ve nitelikli yatırımlara yönelme gereği bulunmaktadır. Aksi halde “dağlarından yağ, ovalarında bal akan” Aydın ili için yeni sloganlar üretilmesi gündeme gelebilecektir. Aydın’da seminerin koordinasyonu için yapılan toplantılarda, resmi-idari alanda ve iş dünyasının temsilcisi kuruluşlarda, gelecekteki atılıma dönük pozitif bir enerjinin toplandığı müşahade edilmiştir. Bu Seminerin gerçekleşmesindeki katkılarından dolayı Aydın Valiliğine ve özellikle Vali Sayın Mustafa MALAY’a teşekkürlerimizi sunuyoruz. Ayrıca, seminere açış konuşmacısı, oturum başkanı, tebliğ sahibi ve panelist olarak katılan bürokrat, akademisyen ve iş adamlarına teşekkürü zevkli bir görev kabul ediyoruz. İKTİSADÎ ARAŞTIRMALAR VAKFI 6 AÇIŞ OTURUMU - İ.A.V. Başkanı Prof. Dr. M. Orhan DİKMEN’in konuşması - Adnan Menderes Üniversitesi Rektör Vekili Prof. Dr. İsmail TURGUT’un konuşması - Aydın Belediye Başkan Yardımcısı Tahsin TONAY’ın konuşması - Aydın Milletvekili Ahmet ACAR’ın konuşması - Aydın Valisi Mustafa MALAY’ın konuşması 7 8 İ.A.V. BAŞKANI PROF. DR. M. ORHAN DİKMEN’İN KONUŞMASI Sayın Vali Saygıdeğer Milletvekili Sayın Başkanlar Değerli Katılımcılar Seçkin Medya Çalışanları Hepinizi saygı ile selâmlayarak, İktisadî Araştırmalar Vakfının “İl Seminerleri Dizisi” nin 36.sı olan “Aydın İlinin Ekonomik Gelişmesi “ seminerini açıyorum. 16 yıl önce, 1989’da “Ordu İlinin Ekonomik Kalkınması” semineri ile başlayan ve ertesi yıl, 1990 da “Ordu İlinin Kalkınmasında Turizmin Yeri” semineri ile devam eden “İl Semineri Dizisi”, daha sonra, Edirne’den Artvin’e, Çanakkale’den Ardahan’a, Aydın’dan Iğdır’a, Sinop’tan Antakya’ya kadar Türkiye’nin çeşitli illerine yayılmıştır. Hukukî niteliği ile, idari bir bölüm olan vilâyet, bu dizide, ekonomik bir birim olarak ele alınmakta ve kalkınması, gelişmesi için neler yapılabileceği araştırılmaktadır. Bu güne kadar yapılmış il seminerlerinin, gerçekleştirildikleri vilâyetlerin ekonomik gelişmesine önemli sayılabilecek katkıları olmuştur. Bu bakımdan, İl seminerlerinin sayısını daha da arttırmakta isabet görmekteyiz. Önümüzdeki Ocak ayında yapılması protokole bağlanmış olan Balıkesir semineri ile, bu dizide yer alan vilâyet sayısı 37’ye ulaşmış olacaktır. Amacımız, bu diziyi, en kısa sürede 81 ilin yarısından fazlasını içine alacak şekilde geliştirmektir. Uzun vâdeli hedefimiz ise, bu hizmeti bütün illere ulaştırmaktır. İktisadi Araştırmalar Vakfının, şimdiye kadar Türkiye’de, KKTC’de, Fransa, Azerbaycan, Romanya, Bulgaristan, ve Sudan gibi ülkelerin başkentlerinde, gerçekleştirdiği seminerlerin toplam sayısı 180’dir. Bugünkü ile beraber 36’ya varan il seminerleri sayısı, ilginç bir tesadüfle, toplam seminer sayısının %20’sini oluşturmuş durumdadır. Bu da, Vakfımızın, il seminerlerine verdiği önemin 9 açık bir göstergesidir. “Aydın İlinin Ekonomik Gelişmesi” seminerinin tertibinde, esas itibarile tarım, sanayi ve turizm olmak üzere 3 kesim üzerinde durulmuştur. Aydın ekonomisinin gelişmesinde, bir çeşit öncü veya lokomotif olarak tasarlanan bu kesimler, birer tebliğ çerçevesinde incelemeye alınmıştır. Ticaret, ulaştırma, madencilik ve eğitim gibi diğer üretim alanlarının, söz konusu 3 kesim ile eşzamanlı olarak gelişeceği, hatta 3 lokomotif sektörün ekonomik gelişmeye etkilerini destekleyecekleri düşünülmüştür. Aydın ili ekonomisi, esas itibarile tarıma dayalıdır. İklim şartları, bereketli toprakları ve rasyonel tarım usullerini uygulama gayreti içindeki çiftçileri ile, il ekonomisinde hâkim kesim haline gelmiş olan tarımı, daha geliştirmenin yerinde olacağına inanıyorum. Bu hedefe varmak için de, tarımda yeni bazı yaklaşımlara yer vermenin gerekli olduğunu düşünüyorum. Bunlar 2 kategori halinde ele alınabilir. Birinci kategori, esas itibarile objektif nitelikte tedbirleri içermektedir. Özellikle, katma değeri yüksek olan ürünlere yönelmek, tarım üretimini sanayi ile bütünleştirmek, başka bir deyişle tarıma dayalı sanayi ile sanayi bağlantılı tarım usulünü uygulamak yoluna gidilmelidir. Ürün tarlada, sanayi de ham maddesiz kalmamalıdır. İkinci kategori ise, daha çok subjektif karakterdedir. Tarımdan yeterli gelir elde eden kişilerin sanayi girişimlerine kayıtsız kalması eğilimi mutlaka önlenmelidir. Bu alanda, il yöneticilerine ve üniversiteye önemli görev düşmektedir. Ayrıca, sanayi için gerekli insan kaynaklarını sağlayacak orta ve yüksek meslek öğretimleri belli bir plân ve program çerçevesinde uygulamaya konulmalıdır. Sanayileşmenin, Aydın ilinin ekonomik ve sosyal gelişmesi için esas çıkar yol olduğu, liselerde gençlere telkin edilirken, bu hedef konferanslar, kurslar ve seminerler ile bütün üretim güçlerine anlatılmalıdır. Aydın ilinin çalışkan halkının bu telkinleri benimseyeceğine ve özellikle sanayi alanında bugünden daha dinamik girişimlerde bulunacağına inanmak lâzımdır. Aydın ilinde hâlen, KOBİ’lerden oluşan sanayi kuruluşları vardır. Ancak, sanayi üretiminin, il gelişimindeki payı, Türkiye ortalamasının altında, %10 gibi çok düşük bir seviyededir. Bugünkü KOBİ’lerin daha dinamik bir girişimcilik gayretine girmesi ile %10 oranının birkaç katına yükseltilmesi mümkündür. Turizme gelince, il sınırları içindeki Kuşadası ve Didim gibi turizm merkezleri geliştirilmeli ve Bafa gölü gibi başka yerlerde kurulacak tesisler ile güçlendirilmelidir. Kuşadası’nda yeni bir kruaziyer limanı kurulmalıdır. Turizm kesimindeki gelişme, gıda ve giyim sanayileri ile hediyelik eşya sanayilerine de büyük imkânlar sağlayacaktır. 10 Özet olarak tarım-sanayi-turizmden oluşan sacayağının iyi kurulması ve iyi işletilmesi ile, Aydın ili bugünkünün çok üstünde bir gelişmişlik düzeyine yükselecektir. Konuşmama son verirken, seminerin gerçeklemesinde değerli katkılarından dolayı Vali Sayın Mustafa MALAY’a teşekkürlerimi sunuyorum Ayrıca seminere, konuşmacı, oturum başkanı, tebliğ sahibi ve panelist olarak katılan, bürokrat, akademisyen ve iş adamlarına, seminere katılmak üzere Ankara’dan gelen Sayın Mustafa ERTEN, Sayın Zeynel KOÇ ve sayın Ramazan YILDIRIM’a da teşekkürler ediyorum. Hepinizi tekrar en iyi dileklerimle ve saygı ile selâmlıyorum. _________________ 11 12 ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ REKTÖR VEKİLİ PROF. DR. İSMAİL TURGUT’UN KONUŞMASI Sayın valim, değerli protokol üyeleri, değerli katılımcılar ve basının değerli temsilcileri hepinizi Üniversitemiz adına saygıyla selamlıyor ve hoş geldiniz diyorum. Rektörümüz, üniversiteler arası kurul toplantısına katıldığı için, onu temsilen karşınızda bulunuyorum. Böyle bir toplantıyı düzenlediği için İ.A.V. başkanlığına ve Aydın Valiliğine teşekkür ediyorum, dışarıdan gelmiş konuklarımıza ayrıca hoş geldiniz diyorum. Ekonomik gelişme deyince konunun uzmanı olmayan bir kişi olarak benim aklıma iki kritik soru geliyor; birincisi, ekonomik gelişmişlik ne anlama gelir? Ya da nasıl ifade edilir? İkincisi, ekonomik gelişme nasıl sağlanır? Birinci sorunun yanıtı sanıyorum pek çok açıdan yanıtlanabilir pek çok açıdan irdelenebilir, uzmanlar bunu uzun boylu açıklamışlar ama en sonunda genelde ülkeleri, bölgeleri ya da illeri karşılaştırırken işte kişi başına düşen ulusal gelir örneğin somut bir ölçü olarak alınmaktadır. Eğer çok basit olarak bu konuya bakacak olursak, benim şimdiye kadar 11 yıldır Aydın’dayım, Aydın’da yapılan bu tür toplantıların büyük çoğunluğuna katıldım. Edindiğimiz izlenim şu; Aydın, bu bakımdan dışarıdan göründüğü noktada değil. Dışarıdan sanki Aydın çok batıda oluşunun verdiği izlenimle belki, çok iyi bir noktadaymış gibi görünüyor ama rakamlar bunu doğrulamıyor. Demek ki yapılması gereken bir şeyler var. Tabii bunu kişi başına düşen gelirin yükseltilmesi ve bunun bir de dağılımı var, bu da ayrıca tartışılacak bir konu, bunların ayrıntısına girecek değilim ama birinci hedef olarak bunun yükseltilmesinin yollarının aranması gerekiyor. Aslında bu konuda da tabii ki sihirli bir reçete yok ama pek çok şey de biliniyor aslında. Bugünkü toplantıda, belki bunların araçları, bunu yükseltmenin araçları biraz daha ayrıntılı olarak irdelenecektir ve bir takım ip uçları çıkacaktır. Bunun araçları ve bunun başarılmasının yolu konusunda benim kişisel olarak gördüğüm bir şey var. Bu iş devlet eli ile yapılmayacak. Yani şu anda genel olarak dünyadaki eğilim ve Türkiye’deki uygulamalar gösteriyor ki eğer biz bir gelişmişlik düzeyi 13 yükselteceksek, bu devlet eliyle olmayacak, bu özel sektör eliyle olacak. Özel sektörün hangi kesimlerinde ve hangi yöntemlerle, hangi stratejilerle bu iş başarılacak? Bu konudaki ip uçları bu tür toplantılarla ortaya çıkacaktır diye düşünüyorum ve ben bu toplantıyı bu bakımdan önemsiyorum. Bir takım ip uçlarının elde edildiğini umuyorum. Ancak, bir şeyleri burada konuşup öğrenmek, bilmek yetmiyor, yapmak gerekiyor. Bunu yapacak olan da özel sektördür. Biz öğretim kurumu olarak ya da İl eğitim kurumu olarak, üniversite olarak hep şu hedefi koyduk; bilen değil yapabilen kişiler ile gelişilebilinir. Çünkü, aslında bir çok şey biliniyor sadece yapılamıyor, yapılmıyor. Bu bakımdan bu toplantıda değişiklik ip uçlarıyla Aydın’lı girişimcilerin başarabileceğine inanıyorum ve bu inançla toplantının başarılı geçmesini deyip hepinize saygı ve sevgiler. _________________ 14 AYDIN BELEDİYE BAŞKAN YARDIMCISI TAHSİN TONAY’IN KONUŞMASI Sayın valim, sayın milletvekilim, değerli belediye başkanlarım, sivil toplum örgütlerinin sayın başkan ve yöneticileri, İ.A.V.’ın sayın yöneticileri ve temsilcileri belediyemiz adına hepinize hoş geldiniz diyorum. Konu ekonomik kalkınma olduğu için herkesin bu konuda kendine göre bir takım fikirleri var. Fakat ben kısa ve öz olarak, ifade etmek istiyorum. Aydın’da yıllardan beri üretimi yapılmaktadır. Biz ürettiğimiz malları da İzmir’e dökme veya toptan olarak göndermekteyiz. Sadece üretim safhasında Aydın’da çalışılmakta ve toptan satışta maalesef Aydın’a bu konuda katma değer çok az olarak intikal etmektedir. Bu yönden katma değeri Aydın’da üretmemiz, ürünlerimizi markalaştırmamız, onları en son alıcıya ithal edecek şekle getirdikten sonra ihracat ile yurt dışına satmamız gerekmektedir. Ekonomik olarak kalkınmaya ihtiyacımız var, istihdama ihtiyacımız var. İş yeri olmadan, ekonomik yatırım olmadan, sermayedar olmadan bunlara çözüm bulmak da çok güçtür. O bakımdan sayın konuşmacıların Aydın ekonomisine yapacakları katkılardan dolayı şimdiden kendilerine çok teşekkür ediyorum. Aydın halkı ve Belediyemiz adına hepinizi saygıyla selamlıyorum. Tekrar hoş geldiniz. _________________ 15 16 AYDIN MİLLETVEKİLİ AHMET ACAR’IN KONUŞMASI Muhterem Valim, değerli rektör, sayın vekilimiz, hocalarımız, değerli odalarımızın temsilcileri, oda başkanlarımız, daire müdürlerimiz hepinizi saygı ve hürmetle selamlıyorum efendim. Aydın ilinde bu ve benzeri çalışmalar bütün Türkiye’de olduğu gibi yıllardır yapıldı ve yapılmaya da devam edecektir. Uzun yıllar bu konular üzerine çalışmış, içersinde bulunmuş, organize etmiş bir kişi olarak, meslek kuruluşu başkanlığını yapmış bir kişi olarak bazı değerlendirmeler yapmak istiyorum. Efendim bundan 15,16 sene önce Amerikan başkonsolosu randevu alarak ziyaretime geldiği zaman, 2 saat süren bir görüşme idi, ilk sorduğu soru şuydu; sizden önce ziyaret ettiğim iki siyasi partinin il başkanları, Aydın’ın Denizli ile İzmir arasında kasaba büyüklüğünde kalmış bir şehir olduğunu söylediler, siz bu görüşe katılıyor musunuz diye sorduğunda, cevaben ben de dedim ki siz sadece parlamentoda grubu bulunanlara mı gidiyorsunuz? Hayır, İzmir’de bütün siyasi partileri ziyaret ediyorum diye cevap aldım. Bu cevap üzerine, ben, bu görüşe katılmadığımı ifade ettim. Aydın’ın modern, planlı, düzenli, tertipli, temiz, Avrupai bir şehir olduğunu ifade ettim. Kendisine has bir ekonomik yapısının olduğunu, Türkiye’de ve hatta belki de dünyanın bir çok yöresinde bazı unsurları ve değerleri bünyesinde barındıran nadir illerden bir tanesi olduğunu ifade etmeye çalıştım. Tarıma dayalı bir ekonomik yapısı, tarımda ana ürünlerde ki üretimlerinin neler olduğunu, mesela o gün pamuk birinci sırada gibiydi, pamuktur, zeytindir, incirdir, tahıldır, her türlü narenciyedir, kestanedir. Bunlarda, bu ürünlerde Türkiye’de önemli yer işgal ettiğini, bazılarında Türkiye’nin yarısına yakınını, bazılarında da yarısından fazlasını ürettiğini ifade ettim. İlimizin turizmimizin güçlü olduğunu, madenciliğimizin, yer altı kaynaklarımızın bulunduğunu, ören yerlerimiz ve çok zengin bîr tarih varlığının olduğunu ifade etmeye çalıştım ve ifade ettim. Ayrıca, sanayi olarak da kendimize has bir sanayimizin bulunduğunu, Avrupa’nın bütün şehirlerinin de sanayileşmiş değildir diye kapattım. Nihayet bizim de, benim de Türk olarak gururum var. Böyle bir cevap vermem gerektiğine inandım. İşte buradan hareket edersek, sonraki yıllarda, İtalyan başkonsolosu geldi, 5-6 sene sonra. Aydın’ın gelişmişliğini ve gelişmeye meyil gösterdiğini girişten anladığını ifade etti. 17 Arkasından İngiliz Başkonsolosu Aydınlılarla iş adamlarıyla iş birliği yapmak için burada toplantı düzenlemeyi teklif etti ve yaptı. Aydın’ın organize sanayilerinin kurulduğu Umurlu ve ASTİM ile diğer yerlerini gezdirdik, ama arkasından bir netice alamadık. Peki bu netice alamamanın esas ana unsuru nedir diye düşünüyorum ben. O gün oda başkanı olarak düşündüğümü bugün milletvekili olarak düşünmem, uygulanması için de görüşlerime başvurulursa benden talep edilirse yardımcı olmak görevimdir anlayışıyla hareket ediyorum. Bunun için ne yapmamız lazım diye düşündüğümde, o zaman teklif etmiştim. Ayrıca, Aydın Kalkınma Vakfına teklif etmiştim. O zaman pek kabul görmedi. Herhalde Vakıf resmi ağırlıklı olduğu içindi galiba. Sayın rektör vekilimiz güzel tercüman oldu bu konuya. Resmi ağırlıklı olduğu için bir netice alamadık, aynı zamanda ben ayakkabının ucuzları arasındayım oda olarak beni ama bugün tekrarlamak istiyorum; bunun sürdürülebilir bir kalkınmayı, sürdürülebilir bir programın yürütülmesini, sürdürülebilir bir araştırmanın yapılması için tekrar teklif ediyorum. Bu teklifin içerisinde bilhassa üniversiteyle ilişkileri, ilim dünyasıyla, araştırma vakıflarıyla, kurumlarıyla, kuruluşlarıyla ilişkileri aynı zamanda güçlendirecek bir yapısı olması lazım. Bunun için de Aydın’ın her yönüyle buna müsait olduğunu, iklim şartlarından tutun, eğitilmiş insan gücüne varıncaya kadar, efendim arazi yapısına kadar, sanayileşmeyle ilgili atılımlarına, 7 tane organize sanayi bölgesi var Aydın’da, bir başka deyişle hatta 8, ASTİM’i 2 sayarak eklersek 8 organize sanayi bölgesi var. Bunlardan 7 tanesi yapılandı, diğeri de yapılanmakta. Bunları düşündüğümüz zaman, yer altı kaynaklarının içerisinde madenlerinden de daha da önemli olan, zengin jeotermal kaynaklarını göz önüne aldığımız zaman, bütün bunlarda bir entegrasyon, işbirliği, yönlendirici, bilgilendirici, proje üretilmesini sağlayacak bir araştırma enstitüsü kurulmalıdır. Bu enstitünün bir bütçesi olmalıdır. Bu bütçeye odalar kendi bütçelerinden katkı ayırmalıdırlar, her yıl belirli oranda devamlılığı olan bir şekilde yürütülmelidir. Özel idare, belediye mutlaka katkı ayırmalıdır. Bu kuruluşun içerisinde odalar olmalıdır, yani meslek kuruluşları olmalıdır. Önümüzdeki 10-15 yıl, Avrupa sürecinde çok önemli olduğu gibi, daima ön planda olacak, ön plana çıkacak. Bu süreçte ivme kazandırılacak olan sivil toplum örgütleri mutlaka bulunmalıdır. Avrupalılar sivil toplum örgütlerine, üretici birliklerine ve benzer kuruluşlara hem önem verecekler hem de onlara destek olacakları gibi, onlarla öncelikle istişare yapacaklar. Türkiye, 3 Ekim kararı ile yeni bir ivme kazanmış, aldığı tarih ile, yeni bir kulvara girmiştir. Bu kulvarı da zor, uzun, ince bir yol olarak tarif edecek olursak, burada bize düşen hem de en ücra yerdeki vatandaşımıza, en ücra yerdeki kurumumuza, en ücra yerdeki kuruluşumuza varıncaya kadar, resmi ve özel sektör görevlilerine varıncaya kadar önemli görevler düşüyor. Çünkü Türkiye’nin AB içerisinde önemli bir yeri olacak girdiği taktirde. Belki 8 - 10 yıl sonra, belirli bir standardı yakaladığımızda, AB’ye girip girmeme kararını milletimiz verecektir o zaman. İşte 18 o gün kozların bizim elimizde daha fazla olacağını düşünüyorum. Çünkü Avrupa topluluğunda arazi bakımından birinci sıradayız. 10-15 yıl içerisinde nüfus açısından yine birinci sırada olacağız, yetişmiş genç nüfus, eğitilmiş ve donanımlı genç nüfus açısından da birinci sırada olacağız. İşte bu yapıyı AB hazmetmekte zorlanıyor. Ama 20-30 yıl içerisinde de dünyanın alacağı yeni şekilleri dikkate alırsak Türkiye’den kopamıyor, Türkiye’yi de bırakmıyor, bırakamıyor. Ben sayın Bakanıma, Dış İşleri Bakanımıza bundan bir sene önce şöyle bir soru yönelttim; Sayın Bakan, Avrupalılar bizi alıyor mu görünüyorlar yoksa, biz de giriyor mu görünüyoruz, dediğim zaman, aynen şu cevabı verdi; hayır Ahmet Bey, artık sona geldiler, yapacak başka alternatifleri, uygulayacakları başka projeleri yoktur, buna mecburdurlar diye ifade etmişti. Ben, 3 Ekim günü herkese, karar çıkmadan önce imzalamak mecburiyetinde olduklarını söylüyordum. Görüyorsunuz, vaziyeti, konjonktürü dikkatle izlediğiniz zaman, objektif olarak baktığımızda bu görünüyor. Ama bizim için esas önemli olan AB ye girmek değil, Avrupa Topluluğunun seviyesine, yani muasır milletler seviyesine, Cumhuriyet’imizin önemli ilkesine, Atatürk’ün gösterdiği bu hedefi, duvarda asılı bir yazı olarak, kuru bir cümle olarak bırakmak değildir amacımız. Onun içini doldurmaktır gayemiz. Esas Atatürk’çülüğün bu olduğunu düşünüyor, onun içini en ince ayrıntılarına kadar, bilgiyle, donanımla, sanayi ile, teknolojiyle, üretimle, bilimle doldurmak görevimizdir diye düşünüyorum. Vatanını, milletini seven bir milletvekili olarak böyle düşünüyorum. İşte bu konunun içerisinde bahsettiğim Araştırma enstitünün içerisinde meslek kuruluşları, iş adamları, şehrin önde gelen iş adamları, ilçelerin önde gelen iş adamları olduğu gibi, ilçelere varıncaya kadar yayılabilmeli. Tarımda, sanayide, teknolojide, bilimde uzmanlaşmış kişiler olmalı. İşte buraya, biraz önce bahsettiğim gibi, kaynağı akıttığımız zaman, bir kaynağı oluşturduğumuz zaman, bu kaynağı da en iyi şekilde yönetmek mecburiyetindeyiz. Yönetecek kurumlarımız, insanlarımızın var olduğuna inanıyorum ben. Aydın’ı Türkiye’nin geleceğine ve Avrupa’ya hazırlamak olarak düşünüyorum bunu. Böyle bir yapıyı kurduğumuz taktirde öyle zannediyorum ki Aydın, bölgede yıldız olarak parlayacaktır. Çünkü, çevremizdeki illere baktığımız zaman, hatta Türkiye’nin bir çok iline baktığımız zaman bunların bir Nazilli’sinin, bir Söke’sinin, bir Kuşadası’nın, bir Didim’inin, bir Karacasu’nun, bir Afrodsias’ının, bir Nysya’sının, bir Tralles’inin olmadığını görürüz. Böyle bir yapımız vardır. Bu yapıyı hızla geliştirmek, modernleştirmek, ileriye doğru hazırlamak durumundayız. Peki, bundan başka neler yapabilir bu kurum diye düşündüğünüz zaman; hızlı ye sürdürülebilir gelişmeyi sağlamak takip etmek durumunda. İnceleme, araştırma, projelendirme, yönlendirme, yani bu İl’in 7-8 tane organize sanayi bölgesi var ise, çok zengin bir jeotermal imkanı varsa, madenlerden bazılarında dünya da bile sayılı bir konumda iseniz, buralarda yatırım yapacak olanları, yapmak isteyenleri yönlendirmeli, desteklemeli, teşvik 19 etmeli, bunların düşüncelerini geliştirmeli diye düşünüyorum. Sektörleri masaya yatırmanız lazım, ardından tarım da bir potansiyel ama Aydın’ın tarımı 17. 18. 19. asırda da dünyaca meşhur. İngilizler boşuna gelip de 1856 yılında tren yolunu buraya yapmadılar, hem de kredi verip de. Burada o günkü şartlarda sözleşmeli çiftçilik ve burada üretilenleri kendi ülkelerinde gelişen sanayinin hammaddesi olarak temin etmek ve buradan götürmek amacıyla geldiklerini düşünüyorum ben şahsen. Zaten bir çok insan da böyle görüyor. Sektörleri masaya yatırdığınız zaman, bu sektörlerin gücünün ve durumunun ne olduğu, sektörlerin zafiyetlerinin nerelerinde olduğu, bu zafiyetlere nasıl yeni bir şekil verebilirim, düzenleyebilirim gibi. Bilhassa komşu iller ile hangi alanlarda iş birliği yapılabileceği, destekleme, bilgi alışverişi, sanayi ve ticari faaliyetlerin ve yatırımların yapılabileceği, oradaki sanayilerin hammadde kaynakları nelerdir? İstekleri nelerdir? Ben burada neyi yapabilirim? İklim doğal olarak bizim istediğimiz ölçüde, arazimizin verimli olduğunun üzerinde çalışmalar yapılabilir diye düşünüyorum. Bugün Aydın ilinde sulanamayan, efendim kullanılamayan arazi miktarına baktığımız zaman büyük bir potansiyelin olduğunu görürsünüz. Ayrıca ilimizin ilave tarım potansiyellerinin, sanayi potansiyellerinin, turizm potansiyellerinin olduğunu göreceğiz. Turizm de en önemli unsurun alt yapı olduğuna inanıyorum. Bugün geldiğimiz noktada, Aydın ilinin sahillerdeki alt yapısına baktığımız zaman, Avrupa ile kıyaslanamayacak şekilde berbat bir vaziyettedir. 20 yıldır belediye başkanları gelmiştir ama 20 yıldır yaptıklarına baktığımız zaman, yani o ilçelere bir Türk vatandaşı olarak gidip de gördüğünüzde, insan olarak hüzün duyuyorsunuz. Turizm’de böyle bir yapı vardır. Onun için belediyelere çok önemli görevler düşmektedir bu süreçte. Bu önümüzdeki 10-15 yıl içerisinde modern bir şehircilik uygulamasını, modern insanın işlerini, hayatını kolaylaştıracak bir alt yapı anlayışını ve yatırımlarını ortaya koymak durumundayız. Hatta demokratikleşmek, yerel demokrasiyi geliştirmek mecburiyetindeyiz. Belediyeler olarak bunları uygularken, Halka soracağız, halkın ne dediğini ve ne istediğini anlayacağız. Halkın neleri arzu ettiğini mutlaka öğreneceğiz, yani halkı okuyacağız. Türkiye siyasetinde en önemli unsurlardan bir tanesi dikkat ederseniz, iyi değerlendirme yaparsanız halkı okumayanlar varlığını görürsünüz. Ak Parti olarak hedefimiz ve istikbaldeki amacımız bu halkın hem okunabilir olmasını, hem de halkımızın cesaret ve isteklerini ortaya dökebilmesini geliştirmektir. Demokratikleşme anlayışımızdan dolayı, bunun böyle olacağına inananlardanız biz. Ak Partinin olmazsa olmaz, vazgeçilmez şartlarından, ilkelerinden bir tanesidir demokratikleşme. Demokratikleşme, aynı zamanda devletin ticari hayatın içinden çıkması gerektiğini var saydığını düşünenlerdenim. Zira bundan 500 yıl önce yaşayan bilim adamı da diyor ki; devlet ticari hayatın içinde olmamalıdır. Çünkü vergi düzenini bozar, gelişmeyi en20 geller, efendim bireylerin tacirlerin hızlı hareket etmelerini, onların imkanlarını kullanmalarını engeller çünkü kendilerinde sınırsız güç vardır. Yetki vardır, parasal güç vardır, daha bir çok sayısız imkanlar vardır. Ama bir tanedir, adı da devlettir. Tacirler, müteşebbisler ise yüzbinlerce, milyonlarcadır. Aydın’a bu açıdan baktığımızda, tacir, esnaf ve serbest meslek mensuplarıyla birlikte 80-100 bin tane yatırımcı insan vardır. Bu insanları harekete geçirmek görevimizdir, işte AK iktidarı olarak da, özel sektör ile, bu işi mutlaka ve mutlaka onlarla yapacağımız inancındayız. Ankara’da ki milletvekillerimizin de temel anlayışları budur. Çünkü bünyemizde, 30-40 tane odalar birliği bünyesindeki kuruluşlardan gelen milletvekili var. Sanayi ve Ticaret Odaları, Esnaf Odaları Birliği, Ziraat Odaları, il ve ilçelerde, alt yapıyı oluşturan kurumları yönlendiren politikalar üretmeli, projeler geliştirmelidir diye düşünüyorum. Bilgi üretilmesini sevgiyle hazırlamalıdır. Bilgi nerede üretilir? Bilgi üniversitede üretilir genel hatlarıyla. Üniversite ile, tüccarı, taciri, tarımcıyı, sanayiciyi bir araya getirmelisiniz. Ama bunları zaman zaman sadece toplantılarda bir araya getirerek, görevi yaptık diye düşünülürse, öyle zannediyorum ki bu kopuk işlemler olarak kalmakta, hepsi de arka tarafa atılmaktadır diye düşünüyorum. Bunu takip edecek, sürekliliğini koruyacak ve de o sürekliliği zincirin halkaları gibi bir birine bağlayacak bir yapıyı kurmak mecburiyetindeyiz. Bakın, Orta Doğu’da ve dünyada danışılan bir ülke olmak durumunda isek bütün fertlere bu ve benzeri görevler, bütün kurumlara bu ve benzeri görevler düşüyor, bütün bu fert ve kurumların, meşguliyetlerinin bu olduğunu, bütün bu fert ve kurumların, üyelerinin standartlarını yükseltmekle görevli olduğunu, bunu yapamadığı taktirde üyeleri ve vatandaşları takip tatmin edemeyeceklerini ifade etmek istiyorum. Karlılık ve verimlilik vaz geçilmez bir unsurdur. Ama gelin görün ki, uygulamada Türkiye’nin ve İlimizin en önemli kayıplarından olduğu gibi, fazlada dikkate alınmamaktır. Zeytin de bir sene var, bir sene yok, şeklinin verimlilikle hiçbir alakası yok. Bu başkalarının güleceği bir şey. Bunun için neler yapılması gerektiğini o işlerle uğraşan, o sektörde o dalda görev alanlarla mutlaka bütünleşerek yeni bir anlayışı geliştirmek durumundayız. Köylü vatandaşımızı, üretici vatandaşımızı, işinin ve tarlasının başında, ağacının altında olmak durumunda olduğuna inandırmak ve alıştırmak durumundayız. Tarlasında bulunmak zorundadır, onun görevi odur. Bu görevini en iyi şekilde yapmak, gelirini arttırmak, yüksek standartlı bir hayat seviyesini oluşturmak mecburiyetinde olduğuna inanacağız, inandıracağız. Karlılık, keza katma değer, yine keza verimliliği yakalamak, bunun önemli unsurlarından biridir. Bunu araştıracak, işi gücü bu olacak kuruluşlarımızın. İstihdam artırıcı projeler, daha bir çok çeşitli araştırmalar, incelemeler yapacak. Peki bunları kimle paylaşacak? Bunları önce ilgilileriyle paylaşacak, kamuoyuyla paylaşacak ve bu araştırmaların, incelemelerin basın yo21 luyla, yayın yoluyla ve diğer başka tüm araçlarla halka, ilgililere mutlaka ulaşmasını sağlamalı, doğrudan girişimci olmayan insanların bile, endirekt olarak değerlendirme yapma imkanlarına, görüş oluşturma imkanlarına zemin hazırlamak mecburiyetindeyiz. Bütün bunları Türkiye için meydana getirmek durumundayız. Amerikan Başkonsolosuna da bunları söylemek istemiştim, 16 yıl önce. Türkiye önümüzdeki yıllarda bir çok problemlerini halledecek, bölgenin ve dünyanın danışılan bir ülkesi olacaktır diye ifade ettiğimi hiç unutmuyorum. Bunu çok zamandır tekrarlıyorum. Şimdi tekrar burada bunu söylemek mecburiyetinde kaldım, çünkü Aydın için önemli bir toplantı olarak görüyorum, bu toplantıyı. Ben teşekkür ediyorum, bu konuya eğilip gündemimize taşıyan, herhangi bir yorgunluk ve bıkkınlık göstermeden buraya kadar gelen hocalarımıza, bunu organize eden sayın Valimize ve diğer tüm meslek kuruluşlarımıza buradan teşekkürlerimi sunuyor, kutluyor, tebrik ediyorum. Hoş geldiniz diyorum. Daha önce bahsettiğim yerel yapılanma, Kamuoyunu oluşturan yayınları ve anlayışları geliştirmelidir. Peki neden bunları yapmalıyız. Başka bir gerekçe var mı? Bakın parlamentoda, geçtiğimiz dönemin son günlerinde kalkınma ajansları kurulmasıyla ilgili bir kanun geldi. 4-5 maddesi kaldı, çıkacak, bazı ufak değişiklikler yapılacağı için geri çekildi. Şimdi önümüzdeki günlerde veya birkaç gün sonra mutlaka önümüze gelecek. 20 yıldan beri Odalar Birliğinde savunulan bir husustur bu konu. DPT’yi yeni bir yapılanmaya doğru götürelim, bu yapılanmanın içerisinde illerin bir veya birkaç tanesini, bir araya getirilerek kurulacak, ajanslıklar, İstanbul’un bir tek olabilir, üç ili bir arada değerlendirecek, odalarla, özel sektörle, meslek kuruluşlarıyla, üniversitelerle, diğer kurumlarla iş birliği haline getirecek bir yapıyı kuralım diye savunuyorum. İki yıl önce, DPT’deki müsteşar yardımcısına bunu anlattığım zaman 26 tane bölge ajansları projesini önüme koydu. Tabi ben bu konuda kaybedilen 15-20 yılı düşündüm. Şimdi, biz onu, kanun haline getiriyoruz. Öncelikle, Aydın’ı kalkınma ajansı kurulacak bir bölgenin başı yapmak, iki, oraya projeleri getirirken bizim hazır olduğumuzu göstermek mecburiyetindeyiz. Böyle bir yapıyı kurduğunuz zaman Ankara’dan milletvekillerinin çaba göstermesine, af edersiniz torpil yapmasına, Aydın’a getirelim demeye ihtiyaç bile kalmayacaktır, kalmamalıdır da diye düşünüyorum. Biraz önce söyledim Aydın’ı aynı zamanda AB’ye ve Türkiye’nin geleceğine hazırlamaktır görevimiz diye düşünüyorum. Aydın’ı diğer bir ifade ile, bölgenin yıldızı yapmak projesi olarak düşünüyorum bunu. Peki bizim biz bunları yapabilecek çapımız var mı? Aydın. Milli Eğitim Bakanı’nımın bile ifadesiyle, Aydın eğitimde Türkiye’nin çok ama çok illerinden ilerisindedir. Hatta daha da ileri gitmeli. Mesela Adnan Menderes Üniversitesini ikiye ayırarak, birisi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, diğeri Nazilli Sümer Üniversitesi olarak yapılandırmalıyız. Bu İli geliştirecekse, yapıyı güçlendirecekse, buraya gelen gençlerimizin istikbale hazırlanırken daha derli daha 22 toplu olmasını istiyorsak, bu ve benzeri projeleri bu kurum vasıtasıyla ortaya çıkarmalıyız, bunu kurumlarla, kamuoyuyla ve diğer ilgililerle birlikte, halkımızla paylaşmalıyız diye düşünüyorum. İşte ben bu düşünceler içerisinde bu çalışmanın çok verimli geçeceğine olan inancımı, tüm emeklerini ve tüm düşüncelerini buraya yoğunlaştıran bilim adamlarımızı, üniversite yetkililerimizi, meslek kuruluşlarımızı tekrar kutluyor, herkesi en içten sevgi ve saygıyla selamlıyorum. _________________ 23 24 AYDIN VALİSİ MUSTAFA MALAY’IN KONUŞMASI Sayın Milletvekili, İktisadi Araştırmaar Vakfı’mızın çok değerli üyeleri, Saygıdeğer bilim adamlarımız ve çok değerli konuklar. Kıymetli basın. Medeniyetler şehri, kültür şehri, tarım şehri olan Güzel Aydın İlimizde İktisadi Araştırmalar Vakfı’nın böyle güzel bir toplantı tertip etmesi bizi mutlu etmiştir. Ben kendilerine, vakıf üyelerimize şahsım ve sizler adına, Aydınlılar adına hoş geldiniz diyorum. Biz bu salonda ve başka salonlarda Aydın’ın gelişmesi, kalkınmasıyla ilgili değişik vesilelerle çok sayıda toplantılar yaptık. Ama bu toplantının farkı var. Bu, bizim dışımızda Türkiye’yi çok iyi tanıyan, bilen, Türkiye’nin değışik illerinde toplantılar, araştırmalar yapmış olan İktisadi Araştırmalar Vakfı’nın da aramızda bulunması toplantıya ayrı bir değer ve önem kazandırmıştır. Benim mesai arkadaşlarımdan ricam, bu salondan çıkmadan önce değerli bilim adamlarımızın, vakıf üyelerimizin önerilerini dikkatli bir şekilde not alalım. Aydın’ımızda onların görüşleri, önerileri doğrultusunda neler yapabiliriz, konusu üzerinde kafa yormak suretiyle çalışmalarımıza devan edelim Tabii biz her zaman konuşuruz, konuşmaya devam ediyoruz. Ancak bugün değerli bilim adamlarımız, vakıf üyelerimiz var. Onları dinleyeceğimiz için de konuşmamı fazla uzatmak istemiyorum. Ancak kendilerini Aydın ile ilgili birkaç cümle ile de bilgilendirmek istiyorum. Aydın, çok eski bir yerleşim yeri. Değişik medeniyetler gelmiş geçmiş, her medeniyetten eserler kalıntılar olan, tarihi yerleri, ören yerleri bakımından belki de Türkiye’nin en zengin yerlerinden birisidir. Hemen hemen her ilçemizde tarihi ören yerlerine rastlıyoruz. Daha bundan iki gün önce Kuşadası ilçesi’nde yeni bir yerleşim yerinin çıktığını araştırmacılarımız, müze müdürümüz bildirdi ve çıkardıkları eserleri getirdiler, basın huzurunda da 25 halkımıza tanıttık. İlimizin sekiz bin kilometre karelik geniş bir alanı var. 17 İlçesi, 54 belediyesi; 488 köyü bulunuyor. Turizm alanında da çok önemli kaynaklara sahip. 150 km’lik bir sahil sınırı var, bu çok önemli ama biz bu imkandan ne kadar istifade ediyoruz, o da ayrı bir konu. İlimizin tam ortasından geçen bereketli topraklarda da bereket akan bir Menderes Nehri’miz var. Her türlü tarm ürünlerinin yetiştirildiği bir İl. Bunu her zaman söylüyorum. Aydın’da en çok ne yetişir veya hangi maden kaynaklarınız vardır? Aydın için bu soruyu sorduğunuz zaman saymak zor, yetiştirilen ürünleri sayamayız. Her şey yetişir, yani yetişmeyen şey hemen hemen yok gibidir. İşte çayın dışındaa burada her şeyin en iyisini en kalitelisini yetiştirebiliyoruz. Yeraltı zenginliklerimiz oldukça fazla. Kömür ocaklarımız, maden kaynaklarımız, İtalya’dan çok daha kaliteli, mermer kaynaklarımız var. Özel teşebbüslerimiz tabii bunu güzel bir şekilde işlemeye devam ediyorlar. Tabii tarım ürünleri bakımından zirveye ulaşmış, birinci sıraya gelmiş olan ürünler var; işte incir dünyada bir numara. Hocam, Ordu’da fındık neyse burada incir aynısı. Ordu’da aynı semineri yapmışsınız. Dünyada en çok fındık yetiştiren yer Ordu idi. Burada da dünyada en çok incir üreten, en kaliteli incir üreten yer Aydın. Artık Aydın incirle özdeşleşmiştir. Zeytin bakımından yine Türkiye birincisiyiz. Misafirlerimiz bilmezler kestane, kestane denildiği zaman Bursa’yı çok kimse hatırlar ama, kestanenin vatanı kaynağı yine Aydın’dır. En çok kestane Aydın’da üretilmektedir. Pamukta da, hem kalite hem miktar yönüyle ikinci sıradayız. Yani bu kaynaklarımızı saymaklar bitirmemiz mümkün değil Şimdi, tabii Türkiye birçok mesafeler aldı. Cumhuriyet öncesinde ve Cumhuriyetin ilk yıllarında bir toplu iğne dahi üretemeyen ülkemiz büyük bir mesafeler kat etti. Ama sahip olunan imkânlar, sahip olunan kaynaklar yanında geldiğimiz mesafe yeterli değil çok az, Aydın’ımız için de öyle. Bazen tevatür diye anlatırlar. Aslında gerçeklik payı da var. Araştırma çok önemli, şimdi çok şükür, üniversitelerimiz var, AR-GE birimlerimiz var, araştırmalar yapıyoruz. Türkiye nasıl; kalkınabilir diye ünlü, dünya çapında ünlü iktisatçılara efendim bir araştırma yaptırılmış, az önce söylediğim gibi tevatür olabilir ama gerçeklik payı yüksek. Pek tabii inceliyorlar, Kars’a gidiyorlar, Ordu’ya gidiyorlar, Türkiye ne üretirse kalkınabilir diye. Aydın’a da geliyorlar, bakıyorlar sayısız nimetler, sayısız kaynaklar var. Bir de tabii politikamızı ve insanlarımızın müteşebbis gücü, eğitimini, kabiliyetini de gözden geçîiiyorlar. Yoğun süren bir araştırma sürecinden sonra, bir cümleyle, o vakıf veya araştırma üyeleri özetliyor, diyorlar ki; Türkiye yalnız domates yetiştirmekle bile kalkınır, ancak aradaki dikenler olmasa, engeller çıkartılmasa. Yani şimdi Türkiye’de birisi bir şeye başlıyor ülkemizde, öbürü başka şeye başlıyor. 26 Başlanan inşaatlar mutlaka bitirilmeli. Ülkenin kalkınması için, ilin kalkınması için. Türkiye’de bakıyorsunuz her tarafa bina yapmışız, demek ki başka şeylere kafamız pek çalışmamış. Her gelen bir bina yaptırmış, şu bina yapılsın bu bina yapılsın demiş. Bazı bina inşaatları yarım kalmış. Kaynaklar binalara yatırılmış, yarım kalmış yatırımlar çoğalmış kaynaklarımızın önemli bir kısmı heba olmuş. Şimdi onlar yıkılmak üzere harap olmak üzere. Onun için çok iyi araştırmak lazım, nereye ne yatırım yapılacaktır. Eğitimi halletmek lazım, yani kalkınmak için, ülkemizin kalkınması için, en başta halledeceğimiz konu eğitimimizdir, ama onu icra etmek lazım. Her şeyi biliyor, gidiyorsun kahvede ahkam kesiyorsun yaparsam o olur, kazanırsam o olur, şu olur ama, ne yaptın, sen ne yapıyorsun. Yaptığı bir şey yok. İcra eden insanlar yetiştireceğiz. Müteşebbis gücü yüksek olan insanlar yetişmeli. Üniversitemizde, sivil toplum örgütlerimizde, müteşebbis insanlarımızda, halkımızda, devletimizde, mahalli yönetimlerimizde el ele verip bu kalkınma hamlesinde güzel ülkemizin güzel kaynaklarını, mutlaka değerlendirmeliyiz. Aydın, bu kaynaklar bakımından çok şanslı iklim yönüyle şanslı, kaynaklar yönüyle şanslı, bunları devreye sokmak gerekiyor. Bu kaynakları devreye sokmak için de işi bilmek ve çalışmak lazımdır. İşi öğreneceğiz, bileceğiz ve çalışacağız. Şimdi değerli vakıf üyelerimizden de ilimiz ile ilgili neler yapabilirliğin notlarını alacağız, onların görüşlerinden istifade ederiz, ama bu aldıklarımızı bilmek yetmeyecek bize. Bu öğrendiklerimizi mutlaka uygulayacağız. Ekonomik zafer çok önemli, büyük önder Atatürk üzerine basa basa; bunu söylemiştir. Askeri zaferlerle kalkınmak mümkün değildir. Askeri zaferler, elbette gerekli ama bunlar; ekonomik zaferlerle desteklenmedir. Ekonomik zaferler gerçekleştirilmelidir. Bunu çok iyi bildiği için de zannediyorum Türkiye’nin, ilk sanayi eserlerinden birisini Nazilli’de kurmuştur. 1937 yılında büyük önder Atatürk’ün talimatlarıyla kurulmuş teklifleriyle açılmış ve uzun yıllar Türkiye gündeminde yerini muhafaza etmiştir. Ancak sonra teknolojiyi geliştiremediği için, iyi yönetilemediği için maalesef kapanmış ama çok şükür burayı atıl bir vaziyette bırakmadı Aydın halkı, Nazilli halkı, Üniversitemize verdi. Üniversite faaliyetleri var içerisinde. Aynı zamanda aslına uygun olarak yine bir müteşebbis kişiye bir bölümü verilmek suretiyle 15-16 yıl kapalı kaldıktan sonra aynı yıl üretimde de teknolojiye girilerek suretiyle başlamış oldu. Önemli olan yapılan hizmetlerin devam ettirilmelidir. O zamanlar devlet yapıyordu, çünkü halkımızın bu konularda hem sermayesi yoktu hem de bilgisi yoktu. Şimdi çok şükür bilinçli, kültürlü müteşebbis insanlarımız var. Fabrikalarda yatırımlarını gezdiğimiz zaman hayretler içerisinde kalıyoruz, kendilerine hayran kalıyoruz, tebrik ediyoruz. İlimizde de var, işte zeytin işletme ile ilgili fabrikalar yapan fabrikalar var. Tarımla ilgili müteşebbis insanlarımız var. Bunlar sahip olunan kaynaklar yanında tabii ki yeterli değildir. Daha da çok çalışmak suretiyle bunları yeterli hale getireceğiz. Ça27 lışırsak azmedersek hepsi olur. Turizm kaynaklarına bakıyorsunuz. Efendim denizlerimiz var, yaylalarımız var, çok güzel yaylalarımız var bunları devreye sokacağız. Termal turizm açısından Aydın çok zengin bir yer, özellikle pek tanıtılmamış, kimse bilmiyor ama mineral sayısı bakımından insana verdiği sağlık açısından eşi benzeri belki de çok ender bulunan yerlerden birisi ama tanıtımını iyi yapamamışız. Gerek sanayi de, gerekse tarımdaki Aydın’ın temeli tarıma dayanır, tarıma dayanır, tarıma dayalı sanayi teşvik edilmeli ve tarıma dayalı sanayiye de teşvik verilmelidir ki bu kaynaklar daha iyi canlandırılsın, değerlendirilsin. Kaynaklarımızı dediğim gibi saymakla bitiremiyoruz. Bunu sayın misafirlerimizin vakıf üyelerimizin bilmesi bakımından ortaya attım. Tabii önemli bazı sorunlarımız da var. Bunu da mutlaka kalkınmamız için îitisaden kalkınmamız için turizm açısından kalkınmamız için yapmamız gerekir. İşte kaynaklar biraz önce de arz ettiğim gibi iyi hesaplanmadan atılmış, çok yere çok temeller atılmış ama bu temeller bitirilememiş, devreye girememiş, ekonomik bir fayda veremeden çoğu kurulduğu yerde saymaya mahkûm edilmiş. Türkiye’de bir barajlar sorunu var. Baraj önemli, tarım ülkesi olan Türkiye’de mutlaka çok barajımız olmalı, sularımız değerlendirilmeli ve sulu tarım gerçekleştirilmeli. Burada üç ilin üzerinde baraj temeli atılmış. Hepsine azar azar ödenek veriliyor. Bu verilen mevcut ödeneklerle barajları bitirmeye çalıssak; yüzlerce yıl alıyor. Aydın’da da birkaç barajımız var ama, birisi var ki çok önemli, Çine Barajı. Çine Barajının mutlaka ve mutlaka çok kısa bir sürede bitirilmesi gerekir. Bu baraj bitmezse ne oluyor? Kardan vazgeçtik, halkımız her sene 80-100 milyon dolar zarara uğruyor. Bundan bir hafta önce yine bir yağış oldu, gittim, îşte Yeşilköy vs., birkaç köye, Allah’tan gece olmuş, hayvan telefi fazla vatandaşımızın ürünü toplamış tarlasında kalmış, o sel suyu alıp götürdü, evleri de götürdü, her şeyden zarar. Ama bu barajımız biterse öncelikle bu zararın önüne geçilerek. Gördüğümüz zarar kadar ödenek aktarılsa bu baraj çok kısa zamanda biter. Bunun için zaten bir heyet oluşturduk. Sayın Başbakanımızla, Enerji Bakanımızla, DSİ Genel Müdürümüzle de görüşeceğiz, bu hizmetin bir an önce bitmesi gerekir. 10 yıldır devam ediyor ama son 2 yılda gelen ödeneklerle bir hayli mesafe alındı. Bunun daha da arttırılarak devam etmesi Aydın halkının en büyük arzusudur. Ekonomik ödeneğin yükselmesi bakımından da bir ivme kazandıracak konulardan birisidir. İlimizin ikinci önemli meselesi, Menderes nehrinin temizliğidir. Biz Aydın olarak DSİ’nin gerek İlimizde gerekse çevre illerin genel bütün araç ve gereçlerde dökme işlerde bir yatak temizliği yaptık. Ama bu yetmiyor, kirliliğin mutlaka ve mutlaka. Önüne geçilmeli. Yıkanılan, balık tutulan bir nehrimiz bugün simsiyah kan ve irin akıyor. Bunun denizimize de zararı var, turizmi28 mize de zararı var, tarımımıza da zararı var. Ne yapıp yapıp bu meseleyi çözüme kavuşturmalıyız. En kirlilik tabii sadece Aydın’dan kaynaklanmıyor, Denizli’den Uşak’tan da kirlenmeler geliyor. Üç ilde bir araya gelmek suretiyle bu nehir temizlenirse sadece Aydın değil, üç bölgenin ekonomik yönden turizm yönünden gelişmesine büyük bir ivme kazandıracaktır. Ben sözlerimi fazla uzatmak istemiyorum. Fazla da uzadı belki. Tekrar değerli vakıf Üyelerimize ve siz değerli konuklarımıza hoş geldiniz diyorum. Bu toplatının ilimiz için gelişmelere, kalkınmaya, güzellige vesile olmasını diliyor, hepinizi en içten saygı ve sevgilerimle selamlıyorum. _________________ 29 30 ÇALIŞMA OTURUMLARI Başkan Tebliğci 1. Tebliğ Tebliğci 2. Tebliğ Tebliğci 3. Tebliğ : Selçuk MARUFLU İ.A.V. Yönetim Kurulu Üyesi E. Parlamenter : Prof. Dr. İlhami KÖKSAL Ankara Üniv. Ziraat Fakültesi Öğretim Üyesi : Aydın İlinin Ekonomik Gelişmesinde Tarım Sektörünün Yeri ve Önemi : Prof. Dr. Ahmet İNCEKARA İstanbul Üniv. İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi : Aydın İlinin Ekonomik Gelişmesinde Sanayi ve Ticaretin Yeri ve Önemi : Prof. Dr. Mithat DİNÇER İstanbul Üniv. İktisat Fakültesi Dekanı : Aydın İlinin Ekonomik Gelişmesinde Turizm Sektörünün Yeri ve Önemi 31 32 BAŞKAN: SELÇUK MARUFLU Seminerin Tebliğler bölümünü başlatıyorum. Sayın Valim, Sayın Milletvekilim, Mülki idare amirleri, Sayın Rektör, akademisyenler, İl yöneticileri, Sayın iş adamları, müteşebbisler, başkanlar hepinizi saygıyla selamlıyorum. Benim için Aydın’ın özelliği var ve İ.A.V.’nın Aydın’da böyle bir seminer düzenleme fikride benden çıktı. Aydın deyince rahmetli Başbakan Adnan Menderes’i hatırlıyorum. Aydın’ın evladı olan bu büyük devlet adamı. Aydın’a ve Türkiye’ye büyük hizmetler yapmıştır. Kendisini çok seven bir insan olarak, saygıyla anıyorum, belleğimde Adnan Menderes ismi Aydın’la özdeşleşmiştir. Onun için Aydın’a her gelişimde büyük bir heyecan duyarım. Aydın’a muhtelif meselelerle geldim, DPT başkanı olarak geldim. Daha sonra muhtelif meselelerle siyasetçi olarak geldim ama hep kafamda Adnan Menderes’i duydum ve düşündüm. Aydın çok önemli bir yer. İ.A.V.’ın Aydın’da bir seminer düzenlemesini önemsiyorum. İşletme biliminde, işletme idaresinde günlük meselelerle ilgilenen yöneticiler, hayatın akışı içinde bazı şeyleri göremezler. Buna işletme indinde işletme körlüğü derler. Yani günlük hayat içinde bazı sorunları, bazı meseleleri, bazı çözümleri bulamazlar çünkü hayat devam ediyordur. İşte bu tip toplantılar sorunları, konuları mercek altına alan çok önemli toplantılardır ve konuları ve çözüm yollarını ortaya koyar. Tabii bu yeterli değil. Konu ve çözüm yollarını uygulamaya sayın Valimin de söylediği gibi intikal ettirmek lazım. Benim gördüğüm, bu vilayet toplantılarında, seminerlerde özellikle burada da sayın milletvekilim teşrif etti, bu sorunların Ankara’ya taşınıp Ankara’dan çözüm yollarının buraya getirilmesi lazım. İşte bu toplantının en önemli boyutu budur. Ben dilerdim ki diğer milletvekili arkadaşlarımız da burada olsun parti farkı olmaz, Aydın’ın sorunları tektir, onlara çözüm bulunacaktır, sayın milletvekilime çok büyük görev düşüyor. Zaten kendisi Aydın’ın çocuğu, Oda başkanlığı yapmış, vakıf başkanlığı yapmış. Bu soruna çözüm yolları mutlaka Ankara’dan çözüme kavuşturulmalıdır. Kendi tedarikleriyle olacaktır bu. Belki Aydın, Türkiye’nin bir çok ilinden çok önde ama şu soruyu sorma33 mız lazım; acaba Aydın hak ettiği yerde mi? Ben Aydın’ın daha başka yerlerde, büyük bir sanayi, turizm, kültür, tarım endüstrisinin yer aldığı büyük bir potansiyel olduğunu düşünüyorum. Burada sayın milletvekilimin bazı konuşmalarını not ettim. Esas mesleğim DPT. Oradan yetiştim. Şimdi GAP idaresi kuruldu. Bana göre GAP idaresi bir fiyaskodur. Çünkü eninde sonunda bütün yetkiler kanunen DPT’dedir. Anayasanın kurduğu bir kuruluş, anayasal kuruluştur. O bakımdan siyaset hayatımda gerekse DPT’de bir ara moda vardı; GAP’tan sonra DAP, KOP, TAP böyle Doğu Anadolu kalkınma projesi falan. Böyle ayrı ayrı birimler kurmak, bunlar ikilem yaratan, teadül yaratan uygulamalardır. Ben kalkınma ajanslarını, bölge kalkınma projelerini şu bakımdan destekliyorum; DPT’nin yönetiminde ve koordinasyonunda olmak kaydıyla. Aksi halde ikilem yaratırsınız ve kaynak israfına yol açarsınız. Mesela bizim planlamada yaptığımız gerçekleşmedi. Çorum, Yozgat, Çankırı projesi var, siz bu üç ismi söylediniz üçlü bir modeldir. Eğer o desteklenebilseydi İstanbul’a göçü önleyebilirdik. Ama tabii bunu yapmak da orada bazı merkezleri yaratacaksınız sadece sanayiye yatırım değil. Orada hayat kuracaksınız, kültür hayatı kuracaksınız, oraya giden bir mühendis orada kalacak, çalışacak. Bu bakımdan kalkınma ajanslarını bu espri içinde görüyorum. Hükümetimizin, plancı olarak değerlendirirsem, çok önemli ekonomik hamleleri var. Bunları taktirle karşılamak lazım. Ekonomide enflasyonun düşmesi, banka faizlerinin düşmesi ve en önemlisi biz yapamadık bizim dönemimizde paradan altı sıfır atılması büyük reform olayıdır. Bunu göreceksiniz 2006 yılından itibaren. Ancak burada çok önemli bir konuya değinmek istiyorum bu Aydın için de geçerli olduğu için söylüyorum; işsizlik ve istihdam meselesi Türkiye’nin en büyük meselesidir. Bugün her kademede özellikle Amerika’da eğitim görmüş, mastır yapmış genç öğrenciler işsiz gezmektedir. Buna mutlaka bir çözüm yolu bulunmasını arzuluyorum. 3 Ekim tarihi ne söylenirse söylensin onlara siz bakmayın, çok önemli bir dönüm noktasıdır Türkiye için. Buna sevinmemiz lazım ve Türkiye’nin bakın 2023 yılı Cumhuriyetimizin 100. yıldönümüdür, bunu ben her platformda söylüyorum. Türkiye Cumhuriyetimizin 100. yıldönümüne parlak ve bir başka platformda girmelidir. Bunun hazırlıklarını şimdiden yapmak mecburiyetindeyiz. Yıllar çok çabuk geçiyor. Biz DPT de üçüncü beş yıllık kalkınma planını hazırlarken, 1995 yılında uzun vadeli perspektif planında Türkiye’nin İtalya seviyesine gelmesini görmüştük ve bunu yapabilecek olan yatırımları, sosyal faaliyetleri hepsini hükümetin önüne koymuştuk. Ama bu yapılamadı, icra safhasında yapılamadı ve Türkiye İtalya seviyesine gelemedi ama Cumhuriyetin 2023 yılında Türkiye’nin bir başka noktaya gelmesi lazım. 34 Burada çok önemli konular konuşulacak. Ben fazla, toplantının başkanı olma sebebiyle zamanınızı almak istemiyorum. İ.A.V. Türkiye’nin çok güzide bir kuruluşu. Toplumda İ.A.V. ismi geçtiği zaman ciddiyet ve Türkiye meselelerine hiçbir karşılık beklemeden bakış ve araştırmak ve çözüm yolları düşünülür. Bu ciddiyetle toplumda çok önemli yerini almıştır. Vilayet seminerlerini biraz evvel söylediğim gibi çok önemsiyoruz. Şimdi bu oturumda kendi konularında otorite olan üç tane değerli hocamız var. birincisi, ilk tebliği sunacak olan Prof. Dr. İlhami Köksal hocam, kendisini davet edeceğim. Ankara Üniv. Ziraat Fakültesi Dekanıdır. Nihayet yanında İ.Ü. İktisat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Mithat Dinçer oturmaktadır sol tarafımda. O da kendi alanında sizlere malumat verecektir ve yine İ.Ü. İktisat Fakültesi profesörlerinden Prof. Dr. Ahmet İncekara da kendi konusunda konuşacaktır. Onlara ben sırayla söz vereceğim. Zamanı da dikkate alarak sayın hocam size hemen başlamanızı şey yapıyorum. Yarım saat söz süreniz, buyurun efendim. 35 36 AYDIN İLİNİN EKONOMİK GELİŞMESİNDE TARIM SEKTÖRÜNÜN YERİ VE ÖNEMİ Prof. Dr. A. İlhami KÖKSAL Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Dr. Erdoğan GÜNEŞ Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü 1. AYDIN İLİNİN COĞRAFİ YAPISI Aydın ili, orta ve batı kesiminde verimli ovalar, kuzey ve güneyi dağlar ile çevrili Büyük Menderes Havzası üzerinde 8.007 km2 lik alanda kuruludur. Doğusunda Denizli, batıda Ege Denizi, kuzeyde İzmir ve Manisa, güneyde ise Muğla illeriyle komşudur. Akdeniz ikliminin hakim olduğu ilde, yazlar sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır. Ortalama sıcaklık 17,6°C, ortalama yağışlı gün sayısı 80,6, ortalama yağış miktarı 677,5 mm/yıl’dır. İl, 37°-44’ ve 38°-08’ kuzey enlemleri ile 27°-23’ ve 28°-52’ doğu boylamları arasındadır. Selçuklularla birlikte Türk uygarlığının kültür ve eserleriyle dolu olan Aydın, sosyal yönden olduğu kadar, hizmetler, tarım ve mimaride de ileri uygarlıklara şahit olmuş bir kenttir. Bu bakımdan il, geniş ve derin kültürlerin yer aldığı bir alanda kurulmuştur. İlin coğrafi bilgilerine ilişkin çeşitli veriler Çizelge 1’de verilmiştir. İl sınırları içinde irili ufaklı birçok akarsu vardır. Afyon sınırlarından doğup, Ege Denizine dökülen Büyük Menderes, Aydın ili sınırları içindedir. Büyük Menderes’in Akçay ve Çine adı verilen yan kolları da bulunmaktadır. Bu iki yan kolun dışında yaz ve kış aylarında debileri değişen bir çok dere mevcuttur. Akarsuların yağış havzasının büyüklüğüne ve yağan yağışın şiddetine göre zaman zaman debileri yükselmektedir. Bu durum özellikle tarım arazilerinde taşkınlara neden olabilmektedir. 37 Çizelge 1. Çeflitli Göstergelerle Ayd›n ‹line ‹liflkin Co¤rafi Veriler (1) CO⁄RAF‹ B‹LG‹LER Yüzölçümü 8.007 km2 Rakım 65 m İlin En Yüksek Noktası 1891 m Kıyı Şeridi Uzunluğu 150 km Ortalama Sıcaklık 18 0C/yıl Ortalama Yağışlı Gün Sayısı 81 gün/yıl Ortalama Yağış Miktarı 678 mm/yıl Tarım Arazisi 395.494 ha Orman Arazisi 298.000 ha Göl Bataklık 14.271 ha Çayır Mera 47.466 ha Sulanabilir Arazi 252.486 ha Yer Üstü Su Kaynağı 3 milyon 800 bin m3 Yer Altı Su Kaynağı 292 milyon m3 2. İLİN NÜFUS DURUMU, SOSYAL VE DEMOGRAFİK NİTELİKLERİ Çizelge 2. Ayd›n ‹linin ve ‹lçelerin ‹dari Yap›s› (1) Aydın’ın Merkez ilçesiyle birlikte 17 ilçesi, 54 belediyesi, 487 köyü, 258 ‹LÇELERbulunmaktadır YÜZÖLÇÜMÜ NÜFUS BELDE mahallesi (Çizelge 2). İl’in yıllık nüfus artış hızı en yüksek (km2)en az YO⁄UNLU⁄U KÖY MAHALLE olan ilçesi Didim iken, olan ilçesi ise Yenipazardır. Merkez 584 356 6 56 37 Aydın’a bağlı ilçelerin nüfusları incelendiğinde, şehir nüfusu en fazla NaBozdoğan 849 41 2 44 12 zilli İlçesi, en az Karpuzlu’dur. Nüfus yoğunluğu olarak ifade edilen bir Buharkent 121 107 1 8 5 km2’ye düşen kişi sayısı, il Merkezinde 356 iken ilçelere göre bu rakam 28Çine 957 56 bulunan 487 2 köyden 65267’sinin11nüfusu 225 kişi arasında değişmektedir. İl’de Didim 402 93 3 15 sa500’ün altındadır ve kırsal alan olarak köylerin çoğunluğu5düşük nüfusa Germencik 404 115 4 27 14 yerhiptir. Bu yapı özellikle tarımsal alandaki genç nüfusun giderek büyük İncirliova 181 225 2 21 leşimlerde yaşama isteğinin bir uzantısı olarak değerlendirilmelidir.10 Karacasu 781 28 4 29 15 Aydın, ekonomik sektörler açısından tarım ile turizmin geliştiği bir ildir. Karpuzlu 272 48 1 18 4 Son yıllarda sanayi sektörü de önemli aşamalar geçirmiş ve gelişme süreci Koçarlı 471 78 3 44 10 artan bir hızla devam etmiştir. Kültür düzeyi yüksek olan çalışan nüfusun Köşkkente göçlere188 134 1 24 3 yarısı karşın tarım kesiminden geçimini sağlamaktadır. Kuşadası 264 249 3 6 19 1927-2000 döneminde Aydın ilinin artış23 göstermiştir. Kuyucak 468 66 nüfusu sürekli 6 28 2000 yılında ilin nüfusu 950.757’ye yükselmiştir. Son 73 yılda Türkiye nüfusu Nazilli 664 219 4 58 31 yaklaşık beş kat artış gösterirken, bu değer Aydın ilinde 4,5 kat olarak gerçekSöke 954 144 8 34 30 leşmiştir. Aydın ilinde en düşük yıllık nüfus artış hızı %o8,8 ile 1940-1945 Sultanhisar 267 85 3 11 11 döneminde ve en yüksek yıllık artış hızı ise %o42,2 ile 1950-1955 döneminYenipazar 180 86 1 14 4 de gerçekleşmiştir. 1990-2000 döneminde ise ilin yıllık nüfus artış hızı TOPLAM 8007 54 487 259 38 Çizelge 2. Ayd›n ‹linin Nüfus Yap›s› (1) ‹LÇELER 2000 GENEL NÜFUS SAYIMI YILLIK NÜFUS ARTIfi HIZI (%) Göl Bataklık 14.271 ha Çayır Mera 47.466 ha Sulanabilir Arazi 252.486 ha Yer Üstü Su Kaynağı 3 milyon 800 bin m3 %o14,2’dir. Aydın ilinin nüfus artış hızı ülke ortalamasından daha düşüktür. Yer Altı Su Kaynağı 292 milyon m3 1927 yılında Aydın ili ülke nüfusu içinde %1,6’lık bir paya sahip iken, 2000 yılında bu oran %1,4 olarak gerçekleşmiştir. Çizelge 2. Ayd›n ‹linin ve ‹lçelerin ‹dari Yap›s› (1) ‹LÇELER YÜZÖLÇÜMÜ NÜFUS BELDE (km2) YO⁄UNLU⁄U Merkez 584 356 6 Bozdoğan 849 41 2 Buharkent 121 107 1 Çine 957 56 2 Didim 402 93 3 Germencik 404 115 4 İncirliova 181 225 2 Karacasu 781 28 4 Karpuzlu 272 48 1 Koçarlı 471 78 3 Köşk 188 134 1 Kuşadası 264 249 3 Kuyucak 468 66 6 Nazilli 664 219 4 Söke 954 144 8 Sultanhisar 267 85 3 Yenipazar 180 86 1 TOPLAM 8007 54 KÖY 56 44 8 65 5 27 21 29 18 44 24 6 23 58 34 11 14 487 MAHALLE 37 12 5 11 15 14 10 15 4 10 3 19 28 31 30 11 4 259 Türkiye’nin sosyo-ekonomik büyümesine Çizelge 2. Ayd›n ‹linin Nüfus Yap›s› (1) paralel gelişme gösteren sanayileşme, kentleşme, toplumsal değişim, nüfus artışı ve yaşanan göçler, çe‹LÇELER 2000 GENEL NÜFUS SAYIMI YILLIK NÜFUS ARTIfi HIZI (%) şitli sosyal sorunlar yaratmakta, bu sorunlar toplumun her kesimini etkileTOPLAM fiEH‹R KÖY TOPLAM fiEH‹R KÖY mektedir. Özellikle düzensiz ve plansız göçlerle köyleşen kentler ve nüfus MERKEZ 208.341 143.267 65.074 22,89 29,17 10,30 artışı, sağlıksız yerleşim merkezlerinin oluşması, gecekondulaşma, artan BOZDOĞAN 35.190 8.300 26.890 2,19 3,26 yönelme 1,86ve işsizlik ve yoksulluğa karşın hizmetlerin yetersiz kalması, suça BUHARKENT 7.074 5.910 19,94birçok 8,95 zararlı alışkanlıklar12.984 edinme eğilimlerinin artması 14,79 gibi sorunlar yerleÇİNE 53.770 Aydın 17.867 35.903 16,15 bu -8,24 şim yerini etkilemektedir. ili nüfus artışı ve-0,77 göç yönünden yönde 37.395 1927 25.699 56,58 17,12yabirDİDİM gelişimi yaşamaktadır. yılında11.696 Aydın ilinde %19,581,45 olan şehirde GERMENCİK 46.821 11.596 sonra 34.225 -5,77 1,78 şayan nüfusun payı, 1935 yılından sürekli -0,19 bir artış göstererek, 2000 yılında % 51,9’a ulaşmıştır (Çizelge 2). İl’de 2000 yılına kadar köy nüfusu İNCİRLİOVA 40.733 17.548 23.185 14,48 10,05 17,96 fazla iken, ilk kez 2000 şehir nüfusu fazla olmuştur. KARACASU 21.980yılında 5.915 16.065köy nüfusundan -3,67 11,32 -8,66 Bu durum kırsal alandan kaçış olarak KARPUZLU 13.207 kente 2.318 10.889 değerlendirilebilir. -7,58 -13,16Özellikle -6,36kırsal alanda tarımdan geçimini sağlayanların, son dönemde tarımda uygulaKOÇARLI 37.167 8.927 28.240 -5,08 -12,42 -2,64 nan IMF ve Dünya25.321 Bankası eksenli tarımdan kaçışta etkili KÖŞK 8.349 politikalarının 16.972 10,30 32,66 0,89olKUŞADASI 65.765 47.661 18.104 41,01 40,11 43,4339 KUYUCAK 31.094 7.282 23.812 -4,68 -6,60 -4,08 NAZİLLİ 145.963 105.665 40.298 18,12 27,47 -2,90 Çize Ürü Buğ Söke 954 144 Sultanhisar 267 85 Yenipazar 180 86 TOPLAM duğunu söylemek 8007 gerekmektedir. - 8 3 1 54 34 11 14 487 30 11 4 259 Çizelge 2. Ayd›n ‹linin Nüfus Yap›s› (1) ‹LÇELER 2000 GENEL NÜFUS SAYIMI YILLIK NÜFUS ARTIfi HIZI (%) TOPLAM fiEH‹R KÖY TOPLAM fiEH‹R KÖY MERKEZ 208.341 143.267 65.074 22,89 29,17 10,30 BOZDOĞAN 35.190 8.300 26.890 2,19 3,26 1,86 BUHARKENT 12.984 7.074 5.910 14,79 19,94 8,95 ÇİNE 53.770 17.867 35.903 -0,77 16,15 -8,24 DİDİM 37.395 25.699 11.696 56,58 81,45 17,12 GERMENCİK 46.821 11.596 34.225 -0,19 -5,77 1,78 İNCİRLİOVA 40.733 17.548 23.185 14,48 10,05 17,96 KARACASU 21.980 5.915 16.065 -3,67 11,32 -8,66 KARPUZLU 13.207 2.318 10.889 -7,58 -13,16 -6,36 KOÇARLI 37.167 8.927 28.240 -5,08 -12,42 -2,64 KÖŞK 25.321 8.349 16.972 10,30 32,66 0,89 KUŞADASI 65.765 47.661 18.104 41,01 40,11 43,43 KUYUCAK 31.094 7.282 23.812 -4,68 -6,60 -4,08 NAZİLLİ 145.963 105.665 40.298 18,12 27,47 -2,90 SÖKE 137.739 62.384 75.355 13,99 20,41 8,98 SULTANHİSAR 22.795 6.256 16.539 1,08 1,38 0,97 YENİPAZAR 15.492 7.006 8.486 -12,92 -14,23 -11,83 TOPLAM 950.757 493.114 457.643 14,21 24,82 3,91 Aydın İlinin toplam nüfusu 950 757 kişi olup, İl nüfusunun % 52’si (493. Çizelge 3. Ayd›n ‹li%Ekonomisinde Gayrisafi Has›lan›n Sektörlere Göre 114 kişi) kentlerde, 48’i (457.643 kişi) köylerde yaşamaktadır (Çizelge 2). Da¤›l›m› (5) Nüfus artış hızı binde 14,2 kilometre kareye düşen kişi sayısı 121’dir. Sektörler Payları (%) Payları (%) İlde aktif nüfusun %28’i tarım sektöründe, %8’i devlet hizmetlerinTarım 25,1 de, %9’u imalat sanayiinde, %30’u toptan ve perakende ticaret, %12’si Çiftçilik ve Hayvancılık 24,1 inşaat sektöründe ve geri kalan %13’ü ise diğer işlerde çalışmaktadır. Ormancılık 0,9 Aydın ilinde, çalışma çağında kabul edilen 12 ve daha yukarı yaştaki nüfus, Balıkçılık 0,1 toplam nüfustan daha hızlı artmaktadır. İşgücündeki nüfusun artış hızı ise 8,4daha düşüktür. 1980-2000 döneminde 12Sanayii ve daha yukarı yaştaki nüfustan Madencilik 0,3 12 ve daha yukarı yaştaki nüfusun yıllık artış hızı %o22.3 iken, işgücündeİmalat Sanayii 7,4 ki nüfusun yıllık artış hızı %o19.6 olarak gerçekleşmiştir. Elektrik, Yağ, Su 0,7 Aydın ilinde işgücüne katılma oranı 1980-2000 döneminde azalma eğiİnşaat 10,6 limi göstermiştir. Erkek nüfusun işgücüne katılma oranı, kadın nüfusun işgüTicaret 31,6 cüne katılma oranından daha yüksektir. Ancak her iki cinsiyetin işgücüne Ulaştırma ve Haberleş. 9,3 azalma eğilimi göstermiştir. katılma oranındaki fark, son 10 yılda Mali Kuruluşlar 1,3 2000 yılında Aydın nüfusunun %69,2’si bu ilde doğan kişilerden oluşKonut Sahipliği 6,9 40Serbest Mesl. ve Hizm. 2,7 Devlet Hizmetleri 3,6 Çize Ürü Buğ Pam Tüt İnci Zey Kes Nar Dom Bib Pat Mıs maktadır ve il %30,8 oranında bir göç almıştır. Göç alınan illerin başında 26 bin nüfusla Denizli, 24 bin nüfusla Şanlıurfa, 21 bin nüfusla İzmir, 13 bin nüfusla Ağrı, 11 bin nüfusla Diyarbakır, 8 bin nüfusla Bitlis, 8 bin nüfusla Erzurum, 7 bin nüfusla Muş ve değişik sayılarla diğer iller gelmektedir (1). Aydın ilinde okuma ve yazma bilen nüfusun oranı ülke genelinde olduğu gibi her iki cinsiyet için de sürekli artış göstermektedir. 1935 yılında erkeklerin %31,1’i, kadınların %7,5’u okuma yazma bilirken, bu oran 2000 yılında erkeklerde %93,9’a, kadınlarda %81,1’e yükselmiştir. Kadın nüfusun okur-yazarlık oranı erkek nüfusunkinden daha hızlı artmakla birlikte cinsiyetler arası farklılık devam etmektedir. 3. İLİN EKONOMİK DURUMU VE TARIMSAL POTANSİYELİ Ekonomik potansiyeli yüksek olan Aydın; coğrafi konumunun sağladığı ulaşım avantajı, hammadde kaynaklarına yakınlığı, organize sanayi bölgeleri, nüfusun genç ve nitelikli oluşu gibi nedenlerle turizm, tarım ve hizmet sektörleri ile sanayileşme bakımından gelişen ve yükselen bir konumdadır. Bu bölümde ilin Cumhuriyet öncesi ve sonrası genel ekonomik ve bu arada tarım ürünlerini işleyen gıda sanayiinin durumu özetle ele alınacaktır (3). Cumhuriyet öncesi Aydın ekonomisinde 1890 Salnamesi’nde dokumanın önemli olduğu, beyaz ve renkli ipek ile bez üretiminde bulunulduğu kaydedilmektedir. Karacasu’da yöreye özgü dokumalar, Nazilli’de peştamal, havlu, battaniye, ipek gömleklik, astarlık bez, Bozdoğan ve köylerinde kıldan çorap, çul, torba, heybe dokunuyordu. Aydın Salnamesi’nde, ilde İngiliz Hackins’in buharla çalışan meyan kökü fabrikası, Miss Lorm’un buharlı çalışır zeytinyağı fabrikası, Asnasu Kukule’nin buharla çalışır pamuk fabrikası, Söke’de; İngiliz Jan Forbes’un buharla çalışan meyanbalı fabrikası, Çine’de Abacı oğlu Dimitri’nin su ile çalışan un fabrikası, Nazilli’de Hacışeyhzade ve Hacı Ahmet Efendi’nin buharla çalışan un fabrikası, Denk’in buharla çalışan pamuk ve un fabrikası, Atça’da Istavraki Lazopulo’nun buharla çalışan pamuk fabrikası, Gelenbe’de Kırçıoğul Vasilaki’nin su ile çalışır pamuk, un imalathanesinin olduğu, ayrıca çok sayıda değirmen ve zeytin işleme tezgahları bulunduğu belirtilmektedir. Aydın, tahıl dışı tarımın yaygınlığı ve yüksek verim gibi özellikler nedeniyle Osmanlı ekonomisi içinde özel bir yere sahipti. Tarımsal üretim açısından en belirgin özelliği, ilde incir üretiminin gerçekleşmesidir ve Aydın’da, Osmanlı Devletinde yer alan incir ağaçlarının yarısından fazlası (3,5 milyonun üzerinde) bulunmaktaydı. 1913 yılında Aydın’da 43.724 ton incir elde edilmişti. İncir’in yanısıra dış satım ürünleri arasında pamuk ve üzüm’de önemliydi. Aydın’da bu dönemde hayvancılık önemliydi. İlde 26.669 öküz, 19.053 inek, 166.098 koyun, 181.998 keçi, 12.388 at, 5.794 deve bulunmaktaydı. Cumhuriyet öncesi dö41 nemde, yörede çıkan madenler zımpara taşı ve linyit kömür idi. Osmanlı Devleti’nde 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren özellikle yabancıların, ticareti destekledikleri ve Babıali’nin borç talebini karşılamak amacıyla bankalar kurdukları görülmüştür. Ancak Müslüman-Türk tüccar ve toprak sahipleri, yabancılardan ve azınlıklardan bağımsız olarak parasal konularda kendileri için gerekli kaynakları yaratmak ve güvence altına alabilmek için ulusal bankalar halinde örgütlenme çabalarına girmişlerdir. Bu yıllarda ortaya çıkan bankalardan biri de milli Aydın Bankası’dır. Milli Aydın Bankası, merkezi Aydın olmak üzere 18.temmuz.1914 tarihinde kurulmuştur. 21 Ağustos 1915 tarihinde Milli Aydın Bankası’nın bir kolu olarak “Kooperatif Aydın İncir Müstahsilleri Anonim şirketi” ismiyle TARİŞ kurulmuştur (3). Yeni Türkiye Cumhuriyeti, kurulduğu yıllarda dışa bağımlı ve açık ekonomisi ile tarıma dayalı yoksul bir ülke özelliğini taşımaktaydı. Ülke genelinde kalkınma ve sanayileşme hareketlerini başlatmak için İzmir İktisat Kongresi toplanmış, alınan kararlarla öncelikle özel sektörün yetersiz olduğu alanlardaki açığın devlet tarafından giderilmesi benimsenmiştir. İzmir İktisat Kongresi ve Cumhuriyetin ilanıyla ülkemiz ekonomik yapılanmada yenilenme sürecine girmiştir. Bu çerçevede, bölgede üretilen incir, pamuk, zeytin, tütün gibi tarım ürünleri Aydın ve Nazilli’de toplanmış, İzmir’de ayıklanmış, tasnif ambalaj edilmiştir. Dolayısıyla bu işlemlerin yapıldığı sanayi dalları İzmir de gelişmiş, Aydın’daki imalathaneler ise genellikle iç tüketime yönelik olarak, tarım ürünleri işleyen gıda, dokuma, sabun, tarım araçları üretiminde faaliyet göstermişlerdir. 1930’lu yıllarda I. Beş yıllık sanayileşme planı hazırlanmış ve bu plan doğrultusunda 1937 yılında Nazilli Basma fabrikası kurulmuştur. Atatürk tarafından işletmeye açılan fabrika, Aydın sanayiinin temel taşlarından birini oluşturmuştur. 1950 yılında 60.000 ton iplik ve 23 milyon metre basma üretecek kapasitede olan fabrika, sonraki yıllarda Kemer Hidroelektrik santralinin devreye girmesiyle enerji olanakları artan ilde, tüketim malları sanayinin gelişmesinin yanı sıra, inşaat malzemeleri sanayi de kurulmuştur. Bu dönemden sonra, geleneksel olarak atölye düzeyinde yapılan gıda ve dokuma sanayii, fabrika ölçeğinde yapılmaya başlandı, inşaat malzemeleri sanayiinin kurulması, metal eşya sanayiinin gelişmesini sağlamıştır. 1958’de Sümerbank öncülüğünde kurulan ve giderek özel sektöre devredilen Aydın Tekstil fabrikası ildeki pamuk ipliği ve pamuklu dokuma üretimini artırmıştır. 1960’lı yıllarda dokuma alanında ilde özel sektör girişimciliğini artırmıştır. 1970’li yılların ortalarında SÖKTAŞ ve Nazilli İplik fabrikalarının kurulması ile Aydın büyük ölçekli dokuma tesislerine ulaşmıştır (3). Aydın imalat sanayinde 1960 sonrası önemli gelişme gösteren bir sanayi kolu da gıda sanayiidir. Gıda sanayii içinde zeytin işletmeciliği ve onun yan sanayii durumunda olan sabun imalatı büyük gelişme göstermiş- 42 tir. İmalat sanayii alanında 1955 yılında bir devlet kuruluşu olan Türkiye Çimento Sanayii T.A.Ş. bünyesinde kurulan Söke Çimento Fabrikası da önemlidir. 1975-1978 arasında il gayri safi hasılası içinde ortalama %10-11 paya sahip olan imalat sanayiinde ağırlık, tarım ürünleri işleyen tüketim malları yani gıda sanayileridir. İlde inşaat malzemeleri sanayiinde faaliyet gösteren diğer kuruluşlar tuğla ve kiremit fabrikaları ve bu fabrikalara hammadde sağlayan ocaklardır. Ülkemizin en büyük dondurma makinesi üreten fabrikası Nazilli’ dedir. 1940’larda atölye ölçeğinde kurulmuş, daha sonra genişleyerek Türkiye’nin en büyük ve modern dondurma makinesi üreten fabrikası durumuna gelmiştir. İlde tarım dışında taşa ve toprağa dayalı imalat sanayinde 22 işletme faaliyettedir. Çimento ve tuğla fabrikaları yanında mermercilik gelişmektedir. İmalat sanayii içinde yer alan metal eşya ve makine teçhizat sanayii arasında işletmelerin büyük bir bölümü tarım araçları üreten, bir kısmı da ağırlıkla İzmir’deki makine imalat ve otomotiv sanayiinin parça üreten yan sanayileri durumundadır. Tarım sektörünün gelişmiş olduğu ilde özel bir önem taşıyan tarım iş makineleri sanayiinde; pulluk, diskaro, gübre serpme makineleri, pülverizatör gibi tarım iş makineleri yüksek kalitede üretilmektedir. İlde orman ürünleri, kağıt ve kağıt ürünleri ve mobilya sanayii, kimya, petrol ve plastik ürünler sanayii dalları gelişememiştir. Kömür ve sabun üretimi dışında kimya, petrol ve plastik sektörünün Aydın’da gelişememesi, sektörün getireceği çevre kirliliği nedeniyle bir şans olarak yorumlanması gerekebilir. İlde imalat sanayinde bazı olumlu göstergelere rağmen ilin potansiyelini isleyecek imalat sanayiinin gelişmesi ancak son yıllarda hız kazanmıştır. Bu gecikmenin başlıca nedenleri arasında; verimli toprak yapısına sahip ilin tarihsel süreç içerisinde ürettiği tarım ürünlerinin İzmir’de yoğunlaşan aracılar tarafından düşük fiyatlarla satın alınması ve batının ürettiği mamul malların yüksek fiyatlarla Aydın iline girmesi sonucunda oluşan değer transferi; son yıllarda ürettiği banka mevduatıyla Türkiye’de ilk 10 il arasındaki Aydın’ın, bu mevduatın ancak 1/10’unu kullanabilmesi ve bu oran içerisinde sanayi kredilerinin %8 olarak kalması, kolektif isletmeciliğin yaygınlaşmaması, sanayi alanları yaratmada karşılaşılan güçlükler, ülkede uygulanan teşvik mevzuatının yeterince bilinememesi ve bu nedenle de teşvik tedbirlerinden yeterince faydalanılamaması gösterilebilir (3). Tarımsal ürünleri işleyen gıda sanayii açısından Aydın ilinde 1994 yılında ülke üretiminin zeytinde %47’si, kestanede %42’si ve incirde %60’ini üretecek konumda olmasına rağmen; bu potansiyeli işleyerek, üretilecek katma değeri ilde bırakacak ölçüde sanayileşememiştir. Aydın’da yer alan gıda işletmeleri ve firmaların ülkemizde katma değer içindeki payları 1987 yılında %22, 1988 yılında %17, 1989 yılında %18, 1990 yılında %18 düzeyindedir ve bu oranın artırılması için yeni işletmeler devre43 ye girmekte ve yeni yatırımlar yapılmaktadır. Özellikle zeytin, sebze konservelerini gibi Avrupa, Amerika ve Asya ülkelerine ihracatla bu oranın artırılması beklenmektedir (3). Tarıma dayalı sanayi dalları içerisinde yer alan dokuma giyim eşyası sanayinde Aydın, Çukurova’dan sonra ülke üretiminin %46’si oranında pamuk üreterek ikinci sırada yer almaktadır. 1987-1990 döneminde en fazla katma değer bu sektörde üretilmiştir. Ayrıca, firma başına üretilen katma değer yine aynı dönemde Türkiye ortalamasının iki katına yakın gerçekleşmiştir. Sektörde işçi basına üretilen katma değer Türkiye ortalamasının üzerindedir. 1994 yılında 246.555 ton pamuk üreten Aydın ili, 1995 yılında 92.208 ha ekilişle 275.030 ton, 1997 yılında 92.306 ha ekilişle 277.580 ton pamuk üretmiştir. Dokuma sanayinde üretilen katma değer oldukça önemlidir ve 604 kişi istihdamıyla 1954 yılında kurulan Aydin Tekstil A.Ş, aynı yıl kurulan 1.220 kişi istihdamıyla Nazilli Basma fabrikası (Sümerbank Holding AS), 1972 yılında kurulan 968 kişi istihdamıyla Söktaş AS, 1976 yılında kurulan 288 kişi istihdamıyla Köytaş, 1991 yılında kurulan 90 kişi istihdamıyla Mavi Ege Söke Giyim Sanayii AS gibi kuruluşlar, sektörün öncülüğünü yapmaktadırlar. Üretilen katma değerde en büyük katkıyı 1.220 isçi çalıştıran ve üretimini ihracata yönelik 2190 ton/yıl iplik, 16.460.000 mt/yıl ham bez, 15.000.000 mt/yıl mamul bez kapasiteli Sümerbank Nazilli Dokuma Fabrikası’dır. Ancak, bu değer üretiminde kamu sektörü ağırlıkta olmasına karşılık, çalışan başına üretilen katma değerde özel sektör 2 kat verimlilikle çalışmaktadır (3). Günümüzde Sümerbank’ın özeleştirme çalışmaları ile sektörde etkinliği azalmış, hatta yok olmuştur. Genel olarak tarihi bir incelemeden sonra ilin ekonomisi içerisinde sektörlerin gayrisafi hasıladan payları çizelge 3 yardımıyla ortaya konulabilir. Aydın ili ekonomisi içinde gayrisafi hasıla değeri bakımından tarım sektörünün payı %25,1’dir. İlde sanayii sektörü %8,4, ticaret %31,6, ulaştırma ve haberleştirme %9,3 oranında pay almaktadır. İlin geçim kaynağı açısından bitkisel ve hayvansal üretim faaliyeti önemlidir. Çiftçilik ve hayvancılığın tarım içindeki payı %24,1’dir. Ancak yıllar itibariyle işlenen tarımsal alanlarda tarımda IMF ve Dünya Bankası eksenli izlenilen genel politikalar nedeniyle tarımsal uğraş, gelir kaybına uğramakta, bu durum tarımsal üretimin gerilemesine yol açmaktadır. 44 YENİPAZAR TOPLAM 15.492 7.006 950.757 493.114 8.486 457.643 -12,92 14,21 -14,23 24,82 -11,83 3,91 Çizelge 3. Ayd›n ‹li Ekonomisinde Gayrisafi Has›lan›n Sektörlere Göre Da¤›l›m› (5) Sektörler Payları (%) Payları (%) Tarım 25,1 Çiftçilik ve Hayvancılık 24,1 Ormancılık 0,9 Balıkçılık 0,1 Sanayii 8,4 Madencilik 0,3 İmalat Sanayii 7,4 Elektrik, Yağ, Su 0,7 İnşaat 10,6 Ticaret 31,6 Ulaştırma ve Haberleş. 9,3 Mali Kuruluşlar 1,3 Konut Sahipliği 6,9 Serbest Mesl. ve Hizm. 2,7 Devlet Hizmetleri 3,6 TOPLAM 100,0 Aydın’a komşu illerden Denizli’de tarımın ekonomideki payı %23,2 Çizelge 4. Ayd›n ‹li Toprak S›n›flar›na Göre Arazi Kullan›m Durumu (6) sanayinin payı %16,4, sırasıyla bu oranlar Muğla’da %18,3 ve %19,2, TOPRAK Arazi Çeflitleri (ha ) (5). İzmir’de ise %6,8 ve %30,7 olarak gerçekleşmiştir 3.1. Tarımsal Ekilebilir Kaynaklar Alanve Sulama Mera Orman-Funda Diğer Toplam I.Sınıf 54.158kullanma 123 436 8 sınıfa 54.717ayGenel olarak topraklar kabiliyet sınıflarına göre II.Sınıf olup, topraklar 44.464 956 45.984girılmakta yarar ve sınırlandırmaları I.- den VIII.564 sınıfa doğru derek artmaktadır. Aydın’da VI.III.Sınıf 74.910 I.-IV. Sınıf 2.684tarım arazileri 3.414 231.102 544ha olup, 81.552 VII. Sınıf arazilerin toplamı 164.392 ha’dır. Tarım alanlarından sonra 2. IV.Sınıf 57.570 6.614 11.365 524 76.073sırayı alan orman ve fundalıklar VII. Sınıf arazi üzerinde yoğunlaşmıştır (ÇiV.Sınıf zelge 4). VI.Sınıf 54.240 10.665 59.169 32.715 156.789 SINIFLARI VII.Sınıf 110.152 35.728 396.356 Topografyaları hemen hemen26.424 düz olan 224.052 I. sınıf araziler, il yüzölçümünün %7’sini oluşturmaktadır. II. -sınıf alanlar- ise hafif eğimlidirler ve idealden VIII.Sınıf 12.326 12.326dahaSu azYüzeyi toprak derinliği özellikleri ile kültür ve için - bitkileri, çayır-mera - orman 8.103 kullanılabilir. Bu alanlar ilde 45.984 hektar298.000 olup, il yüzölçümünün %6’sını Genel Toplam 395.494 47.466 82.837 831.900 oluşturmaktadır. III. sınıftaki topraklar II. sınıftakilerden daha fazla sınırlandırmalara sahiptir ve il yüzölçümünün %10’na eşittir. IV. sınıfta, toprakların Çizelge 5. ‹lde Sulanan Alanlar›n Da¤›l›m› (4) kullanılmasındaki kısıtlamalar III. sınıftakinden daha fazla ve bitki seçimi Kurum Ad› IV. Sınıf arazilerin kapladığı alan 76.073 Sulanan Alan ( ha ) daha sınırlıdır. ha olup, il yüzölçüDSİ %9’una sahiptir. İlde V.sınıf arazi bulunmamaktadır. 156.789 89.023 münün ha olan Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü 9.060 Halk Sulaması 56.517 45 TOPLAM 154.600 İnci Zey Kes Nar Dom Bib Pat Mıs Tarım 25,1 Mali Kuruluşlar 1,3 Çiftçilik ve Hayvancılık 24,1 Konut Sahipliği 6,9 Ormancılık 0,9 Serbest Mesl. ve Hizm. 2,7 Balıkçılık 0,1 VI.Devlet Sınıf arazi, il yüzölçümünün %19’unu kaplamaktadır. VII sınıf arazilerin 3,6 SanayiiHizmetleri 8,4 il yüzölçümündeki payı %47’dür. VIII.sınıf arazi ile su yüzeyi toplamı il yüTOPLAM 100,0 Madencilik 0,3 zölçümünün çok az bir bölümünü (%2’sini) oluşturmaktadır. İmalat Sanayii 7,4 Yağ,Kullan›m Su 0,7 Çizelge 4. Ayd›n ‹li Toprak S›n›flar›naElektrik, Göre Arazi Durumu (6) İnşaat 10,6 TOPRAK Arazi Çeflitleri (ha ) Ticaret 31,6 SINIFLARI Ulaştırma ve Haberleş. 9,3 Ekilebilir Alan Mera Orman-Funda Diğer Toplam Mali Kuruluşlar 1,3 I.Sınıf 54.158 123 436 54.717 Konut Sahipliği 6,9 II.Sınıf 44.464 956 564 45.984 Serbest Mesl. ve Hizm. 2,7 III.Sınıf 74.910 2.684 3.414 544 81.552 Devlet Hizmetleri 57.570 3,6 IV.Sınıf 6.614 11.365 524 76.073 TOPLAM 100,0 V.Sınıf VI.Sınıf 54.240 10.665 59.169 32.715 156.789 VII.Sınıf 110.152 26.424 224.052 35.728 396.356 Çizelge 4. Ayd›n ‹li Toprak S›n›flar›na Göre Arazi Kullan›m Durumu (6) VIII.Sınıf 12.326 12.326 TOPRAK Arazi Çeflitleri (ha ) Su Yüzeyi 8.103 SINIFLARI Genel Toplam Ekilebilir 395.494 47.466 298.000 82.837 831.900 Alan Mera Orman-Funda Diğer Toplam I.Sınıf 54.158 123 436 54.717 Büyük Menderes Irmağının suladığı bereketli ovalar üzerinde kurulu Çizelge Alanlar›n Da¤›l›m› (4) II.Sınıf 5. ‹lde Sulanan 44.464 956 564 45.984 olan il, sahip olduğu toprak ve su kaynaklarının zenginliği ile Akdeniz iklimi III.Sınıf 74.910 2.684 3.414 544 Kurum Ad› Sulanan Alan81.552 ( ha ) İl sayesinde her türlü bitkisel üretimin yapılmasına olanak sağlamaktadır. IV.Sınıf 57.570 6.614 11.365 524 76.073 DSİ 89.023 topraklarının %49,3’ünü oluşturan 395.494 hektar alanda tarımsal üretim V.Sınıf - arazilerin 298.000 Köy HizmetleriGeriye Genel kalan Müdürlüğü 9.060 yapılmaktadır. hektarı orman,-47.466 hekVI.Sınıf 54.240 10.665 59.169 32.715 156.789 Halk Sulaması 56.517 tarı çayır-mera, 14.271 hektarı göl-bataklık, 45.469 hektarı tarım dışı araziVII.Sınıf 110.152 26.424 224.052 35.728 154.600 396.356 TOPLAM lerdir. VIII.Sınıf 12.326 12.326 Aydın ilindeki su kaynakları Büyük Menderes ve yer altı sularından Su Yüzeyi 8.103 Çizelge 6. Ayd›n De¤erinin Da¤›l›m› (2002)ile (7) oluşmaktadır. İlde‹linde tarım Tar›msal arazileri, Üretim DSİ, KHGM ve halk sulamaları yapılGenel Toplam 395.494 47.466 298.000 82.837 831.900 maktadır. Sulanan alanların dağılımı çizelge 5’de görülmektedir. Tar›msal Üretim De¤eri Üretim De¤eri Oran (Milyon TL) (%) Çizelge 5. ‹lde Sulanan Alanlar›n Da¤›l›m› (4) Bitkisel Üretim değeri 1.043.384.846 89,20 Tarla Ürünleri 224.298.472Sulanan Alan (19,18 Kurum Ad› ha ) Sebzeler 192.923.335 16,50 DSİ 89.023 Meyveler 626.163.039 53,55 Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü 9.060 Hayvansal üretim değeri 125.947.460 10,8 Halk Sulaması 56.517 Süt 50.098.836 4,28 TOPLAM 154.600 Kırmızı Et 45.219.787 3,87 Beyaz Etilinde sulama genelde devlet sulaması 1.322.199 0,11 Aydın (DSİ,KHGM) şeklinde Çizelge 6. Ayd›n ‹linde Tar›msal Üretim De¤erinin Da¤›l›m› (2002) (7) olup, DSİ sulama ile ilgili işletme haklarını Sulama279.833 Birliklerine devretmiştir. Halk Deri 0,02 Tar›msal Üretim De¤eri olarak yapılmakta Üretimolup, De¤eri Oranazsulaması yer altı sulaması devlet sulamasından Yapağı 249.900 0,02 (Milyon TL) (%) Yumurta 21.455.832 1,83 Bitkisel Üretim değeri 1.043.384.846 89,20 46Bal ve Balmumu 7.321.073 0,63 Tarla Ürünleri 224.298.472 19,18 TOPLAM 1.169.332.306 100,00 Sebzeler 192.923.335 16,50 Pat Mıs TOPLAM 100,0 Çizelge 4. Ayd›n ‹li Toprak S›n›flar›na Göre Arazi Kullan›m Durumu (6) dır. Yer üstü suyu sulama şeklini oluşturan Büyük Nehrinde ve TOPRAK Arazi Çeflitleri (haMenderes ) SINIFLARI buna dökülen çay ve yan derelerin taşıdıkları katı, sıvı ve gaz kökenli evsel, Ekilebilirve Alan Mera Orman-Funda Toplam kentsel, tarımsal (Gübre Pestisit) ve sanayi artıklarıncaDiğer kirlenmesi sorun oluşturmaktadır. I.Sınıf 54.158 123 436 54.717 II.Sınıf 44.464 ve Üretim 956 değeri 564 45.984 3.2. Tarımsal Potansiyel III.Sınıf 74.910 2.684 3.414 544 81.552 Aydın İli toprak, iklim, topoğrafik yapı ve 11.365 ekolojik özellikleri IV.Sınıf 57.570 6.614 524 ile polikültür 76.073 tarıma elverişlidir ve tarımın- her kolunda yapılabildiği güçlü -bir V.Sınıf - yetiştiriciliğin potansiyele sahiptir. Tarımsal nüfusun önemli olduğu ilde ekonomik hayatın VI.Sınıf 54.240 10.665 59.169 32.715 156.789 temelini de tarımsal ağırlıklı yapı oluşturmaktadır. İlde sanayi tesislerinde VII.Sınıf 110.152 26.424 224.052 35.728 396.356 gerçekleşen üretimin %90’ı doğrudan veya dolaylı olarak tarıma dayalıdır. VIII.Sınıf 12.326 12.326AyAydın ilinin Türkiye tarımsal üretimindeki payı %3,5’dur. 2003 yılında, Su Yüzeyi 8.103 dın’da tarımsal gayri safi gelir yaklaşık 1,145 Katrilyon TL. olarak gerçekleşGenel Toplam 395.494 47.466 298.000 82.837 831.900 miştir. Tarım sektörü içinde, bitkisel üretim, hayvancılık, balıkçılık önemli alt sektörlerdir. Bitkisel üretimde en önemli ürünler, pamuk, incir, zeytin, kestane ve narenciyedir. AydınAlanlar›n son yıllarda hayvancılık alanında da atılım içindeÇizelge 5. ‹lde Sulanan Da¤›l›m› (4) dir. Özellikle Buharkent İlçesi tavukçuluk, Çine ise besicilik yönünden önemKurum Ad› Sulanan Alan ( ha ) li merkezler haline gelmiştir. DSİ 89.023 Aydın ilinde Genel tarımsal üretim değeri içerisinde bitkisel üretim9.060 değeri Köy Hizmetleri Müdürlüğü %89,2, hayvansal üretim değeri %10,8 oranında pay almaktadır. TopHalk Sulaması 56.517 lam tarımsal üretim değerinin yarısını meyvecilik oluşturmaktadır TOPLAM 154.600(Çizelge 6). Çizelge 6. Ayd›n ‹linde Tar›msal Üretim De¤erinin Da¤›l›m› (2002) (7) Tar›msal Üretim De¤eri Bitkisel Üretim değeri Tarla Ürünleri Sebzeler Meyveler Hayvansal üretim değeri Süt Kırmızı Et Beyaz Et Deri Yapağı Yumurta Bal ve Balmumu TOPLAM Üretim De¤eri (Milyon TL) 1.043.384.846 224.298.472 192.923.335 626.163.039 125.947.460 50.098.836 45.219.787 1.322.199 279.833 249.900 21.455.832 7.321.073 1.169.332.306 Oran (%) 89,20 19,18 16,50 53,55 10,8 4,28 3,87 0,11 0,02 0,02 1,83 0,63 100,00 İlin bitkisel üretim değeri, ürün grupları itibariyle çizelge 7’de verilmiştir. 47 Bitkisel üretim değeri içerisinde tahılların oranı %21,5, sebzelerin oranı %18,5 ve meyvelerin oranı %60’dır. Hayvansal üretim değeri içinde ise süt ve kırmızı etten elde edilen değerler önem taşımaktadır. 3.3. Bitkisel Üretim Yapısı Toprak ve su kaynaklarının zenginliği ile Akdeniz İklimi sayesinde her türlü bitkisel üretimin yapılması gibi önemli bir tarım potansiyeline sahip olan ilde sulanabilir nitelikteki 252.486 hektar alanın %68’lik kısmında (173.173 hektar) sulu tarım yapılmaktadır. Aydın ilinin sahip olduğu 395.494 hektarlık tarım arazisi içinde 199.500 ha ve %50 pay ile zeytin ve meyvelikler en geniş alanı kaplar. Bunu 109.361 hektar (%28) sanayi bitkileri, 41.032 hektar ve %10 pay ile hububat, 13.100 hektar ve %4 pay ile sebze bahçeleri ekilişi izlemektedir. Sanayi bitkilerinin yanı sıra tarla, bağ ve bahçe ürünleri yetiştiren tarım işletmeleri fazladır. İlin en çok katma değer yaratan bitkisel ürünleri pamuk, zeytin, incir ve kestanedir. İl, zeytin, incir, kestane üretiminde Türkiye genelinde 1. sırada, pamuk üretiminde Şanlıurfa’dan sonra 2. sırada yer almaktadır. Çizelge 7. Ayd›n'da Bitkisel Üretim Miktar› ve Üretim De¤eri (2002) (7) Bitkisel Ürünler Tarla Ürünleri Tah›llar Baklagiller Endüstri Bitkileri Ya¤l› Tohumlu Bitkiler Yumru Bitkiler Sebzeler Yapra¤› Yenenler Baklagil Sebzeleri Meyvesi Yenenler So¤ans› ve Kök Sebzeler Di¤er Meyveler Yumuflak Çekirdekliler Sert Çekirdekliler Turunçgiller Sert Kabuklular Üzümsü Meyveler TOPLAM Üretim Miktar› (Ton) 443.297 132.618 863 124.916 160.916 23.984 570.328 46.073 25.166 473.872 13.148 12.069 799.185 26.389 484.411 59.118 18.789 210.478 - Oran (%) 29,9 0,2 28,2 36,3 5,4 8,08 4,41 83,1 2,31 2,12 3,3 60,6 7,4 2,35 26,3 - Üretim De¤eri (Milyon TL) 224.298.472 31.964.229 720.875 177.200.969 9.807.790 4.604.609 192.923.335 18.864.839 18.608.567 142.564.598 7.124.640 5.760.691 626.163.039 14.260.580 399.717.725 19.010.578 31.602.733 161.571.423 1.043.384.846 Oran (%) 14,3 0,3 79,0 4,4 2,1 9,8 9,6 73,9 3,7 3,0 2,3 63,8 3,0 5,0 25,8 - İlde tarımsal üretimde bulunan işletmelerin sayısal durumu ve işledik- Çizelge 8. Ayd›n ‹li Tar›m ‹flletmelerinin Büyüklükleri ve Türkiye ‹le Karfl›laflt›r›lmas› (10) 48 Dekar Ayd›n Türkiye ‹flletme Say›s› ‹fllenen Arazi ‹flletme Say›s› ‹fllenenArazi Baklagil Sebzeleri 25.166 4,41 18.608.567 9,6 ve Kök Sebzeler 13.148 2,31 7.124.640 3,7 So¤ans› Meyvesi Yenenler 473.872 83,1 142.564.598 73,9 Di¤er 12.069 2,12 5.760.691 3,0 So¤ans› ve Kök Sebzeler 799.185 13.148 2,317.124.640 3,7Meyveler 626.163.039 Di¤er 12.069 2,12 5.760.691 3,0 Yumuflak Çekirdekliler 26.389 3,3 14.260.580 2,3 leri arazi bakımından Türkiye ile karşılaştırmalı yapısı çizelge 8’de verilmişMeyveler 799.185 626.163.039 Sert Çekirdekliler 484.411 60,6399.717.725 63,8tir.Turunçgiller İlde yer alan işletmelerin %90’dan işletme büyüklük Yumuflak Çekirdekliler 26.389 fazlası 3,31-100 dekar 14.260.580 2,3 59.118 7,4 19.010.578 3,0 grubundadır ve bunlar toplam484.411 arazilerin işlemektedirler. İlde Çekirdekliler 60,6 %65’ini 399.717.725 63,8 Sert Kabuklular 18.789 sadece 2,35 31.602.733 5,0 azÜzümsü oranda bulunan büyük işletmelerin işledikleri arazi oranı, Türkiye geneliTurunçgiller 59.118 7,4 19.010.578 3,0 Meyveler 210.478 26,3 161.571.423 25,8 ninTOPLAM oldukça üzerindedir. Bu nedenle işletmelerin dağılımı ve işlenen Sert Kabuklular 18.789- ilde2,35 31.602.733 5,01.043.384.846 alan arasında büyük dengesizlik bulunmaktadır. Üzümsü Meyveler 210.478 26,3 161.571.423 25,8 TOPLAM 1.043.384.846 Çizelge 8. Ayd›n ‹li Tar›m ‹flletmelerinin Büyüklükleri ve Türkiye ‹le Karfl›laflt›r›lmas› (10) Ayd›n Türkiye Çizelge 8. Ayd›n ‹li Tar›m ‹flletmelerinin Büyüklükleri ve Türkiye ‹le Dekar ‹flletme Say›s› ‹fllenen Arazi ‹flletme Say›s› ‹fllenenArazi Karfl›laflt›r›lmas› (10) (%) (%) (%) (%) Ayd›n Türkiye 0-10 29,10 4,46 15,95 1,35 Dekar ‹flletme Say›s› ‹fllenen Arazi ‹flletme Say›s› ‹fllenenArazi 11-50 51,45 35,81 51,09 20,77 (%) (%) (%) (%) 51-100 12,31 24,45 17,98 19,94 0-10 29,10 4,46 15,95 1,35 101-200 5,57 21,92 9,66 20,99 11-50 51,45 35,81 51,09 20,77 201-500 1,48 11,62 4,38 19,82 51-100 12,31 24,45 17,98 19,94 501-+ 0,09 1,74 0,94 17,13 101-200 5,57 21,92 9,66 20,99 Toplam 100,00 100,00 100,00 100,00 201-500 1,48 11,62 4,38 19,82 501-+ 0,09 1,74 0,94 17,13 ve bu Çizelge Ayd›n ‹linde Arazi arazi Kullan›m fiekilleri (10) Aydın9.ilinde tarım yapılan miktarı toplam alanın %32,22’dir Toplam 100,00 100,00 100,00 100,00 alan içinde zeytin ve meyvelik alan %50,45 oranındadır. 9)(%) Arazi Kullan›m› Alan (hektar) Oran (%) (Çizelge Oran Kültür Arazisi 395.494 32,22 Çizelge 9. Ayd›n ‹linde Arazi Kullan›m fiekilleri (10) Zeytin ve Meyvelik Alan 199.533 50,45 Arazi Kullan›m› Alan (hektar) Oran (%) Oran (%) Sanayii Bitkileri 109.361 27,65 Kültür Arazisi 395.494 32,22Hububat 41.032 10,37Zeytin ve Meyvelik Alan 199.533 50,45 Sebze Alanı 13.100 -3,31 Sanayii Bitkileri 109.361 27,65 Diğer 32.468 -8,21 Hububat 41.032 10,37Çayır ve Mera Arazisi 47.466 3,87Sebze Alanı 13.100 3,31Orman 298.000 24,28Göl ve Bataklık 14.271 1,16Diğer 32.468 8,21Tarım Dışı Araziler 76.669 6,25 Çayır ve Mera Arazisi 47.466 3,87 Toplam 1.227.394 100,00 Orman 298.000 24,28 Göl ve Bataklık 14.271 1,16 Tarım Dışı Araziler 76.669 6,25 10. Ayd›n ‹linde Önemli Bitkisel Üretim1.227.394 Yap›s› (Ekim Alan›: ha, Üretim: Ton) (8, 9,10) Toplam 100,00 1993 1994 2003 2004 De¤iflim Or İlde bitkisel üretim içerisinde önemli ürünlerinEkim ekim alanı ve üretiminde- Üretim M r Üretim Üretim Ekim Üretim Üretim ki gelişmeler çizelge 10’de verilmiştir. İlde narenciye üretimi 10Miktar› yıllık (8, dönemMiktar› Miktar› Alan› 1993/2003 1 10. Ayd›n ‹linde Önemli Bitkisel Üretim Yap›s›Miktar› (Ekim Alan›:Alan› ha, Üretim: Ton) 9,10) de artış eğilimindedir. Bu artış domates, mısır, tütün, zeytin ve buğdayda da-15,4 y 90.176 114.489 20.473 76.330 31.973 155.978 1993 1994 2003 2004 De¤iflim Or gerçekleşmiştir. 118.916 251.229 77.685 267.309 67.636 247.008 124,8 r Üretim Üretim Ekim Üretim Ekim Üretim Üretim M 7.590 5.595 8.405 4.937 8.580 5.641 -35,0 Miktar› Miktar› Alan› Miktar› Alan› Miktar› 1993/2003 1 172.435 177.032 39.402 189.147 39.437 185.769 9,7 y 90.176 114.489 20.473 76.330 31.973 155.978 -15,4 69.625 331.499 149.251 41.206 151.041 526.071 -40,8 49 118.916 251.229 77.685 267.309 67.636 247.008 124,8 e 35.702 34.011 5.493 13.138 5.503 15.906 -63,2 7.590 5.595 8.405 4.937 8.580 5.641 -35,0 iye 53.050 56.969 5.931 59.024 5.474 66.878 11,3 0,3 7,4 0,7 4,1 0,9 0,1 %) öre ,30 ,86 ,95 ,24 ,12 ,78 ,96 ,66 ,36 ,64 ,89 ,43 ,08 ,90 ,98 ,97 ,83 ,91 Diğer Çayır ve Mera Arazisi Orman Göl ve Bataklık Tarım Dışı Araziler Toplam 32.468 47.466 298.000 14.271 76.669 1.227.394 3,87 24,28 1,16 6,25 100,00 8,21 - Buğday Pamuk Tütün İncir Zeytin Kestane Narenciye Domates Biber Patlıcan Mısır (Dane) Ürünler 1994 Üretim Miktar› 114.489 251.229 5.595 177.032 331.499 34.011 56.969 114.632 47.660 68.483 58.248 Ekim Alan› 20.473 77.685 8.405 39.402 149.251 5.493 5.931 3.451 1.771 1.309 13.614 Üretim Miktar› 76.330 267.309 4.937 189.147 41.206 13.138 59.024 136.810 46.556 43.285 96.710 2003 Ekim Alan› 31.973 67.636 8.580 39.437 151.041 5.503 5.474 3.845 1.712 1.312 14.467 Üretim Miktar› 155.978 247.008 5.641 185.769 526.071 15.906 66.878 154.970 47.335 43.869 126.614 2004 De¤iflim Oran› (%) Üretim Miktar› 1993/2003 1994/2004 -15,4 36,2 124,8 -1,7 -35,0 0,8 9,7 4,9 -40,8 58,7 -63,2 -53,2 11,3 17,4 18,6 35,2 -5,2 -0,7 -37,7 -35,9 86,0 117,4 Ürünlere Ait Verimlilik De¤erleri (Kg/Ha) Mısır Buğday Tütün Pamuk Türkiye 4.182 2.234 912 1.261 Ayd›n 6.213 3.154 758 3.068 AB Dünya Ortalamas› Ortalamas› 9.057 4.356 5.704 2.758 2.446 1.596 1.039 594 Çizelge 11. Baz› Bitkisel Ürünlerde Ayd›n, Türkiye, AB ve Dünyada Verimlilik (4) 1993 Üretim Miktar› 90.176 118.916 7.590 172.435 69.625 35.702 53.050 115.401 49.123 69.445 51.993 Çizelge 10. Ayd›n ‹linde Önemli Bitkisel Üretim Yap›s› (Ekim Alan›: ha, Üretim: Ton) (8, 9,10) 50 y e iye es n Dane) Miktar› Miktar› Alan› Miktar› Alan› Miktar› 1993/2003 90.176 114.489 20.473 76.330 31.973 155.978 -15,4 118.916 251.229 77.685 267.309 67.636 247.008 124,8 7.590 5.595 8.405 4.937 8.580 5.641 -35,0 Aydın’da verimlilik düzeyi genelde Türkiye ortalamasının üzerindedir 172.435 177.032 39.402 189.147 39.437 185.769 9,7 (Çizelge 11). Katma değeri yüksek ürünlerin il ekono--40,8 69.625 331.499 149.251 41.206 üretilmesi 151.041 ile tarımın 526.071 misi içindeki34.011 önemi artmaktadır. bağlı olarak tarıma dayalı sanayinin-63,2 35.702 5.493 Buna 13.138 5.503 15.906 geliştirilmesi il ekonomisini olumlu yönde etkileyecektir. Çizelge incelendi53.050 56.969 5.931 59.024 5.474 66.878 11,3 ğinde Aydın ili mısır, buğday, pamuk ve incir gibi ürünlerde hem Türkiye 115.401 114.632 3.451 136.810 3.845 154.970 18,6 hem de Dünya ortalaması üzerinde verime sahiptir ve bu bakımdan avan49.123 47.660 1.771 46.556 1.712 47.335 tajlı durumdadır. Domates ve patates verimliliğinde dünya ortalamasının -5,2 69.445 43.285 1.312 43.869 altında-37,7 üzerindedir.68.483 Zeytinde ve 1.309 tütünde dünya ve Türkiye ortalamalarının 51.993 58.248 13.614 96.710 14.467 126.614 86,0 kalmaktadır. Çizelge 11. Baz› Bitkisel Ürünlerde Ayd›n, Türkiye, AB ve Dünyada Verimlilik (4) Ürünlere Ait Verimlilik De¤erleri (Kg/Ha) Mısır Buğday Tütün Pamuk Domates Patates İncir Zeytin Ayd›n 6.213 3.154 758 3.068 34.500 22.250 4.945 1.675 Türkiye 4.182 2.234 912 1.261 41.772 25.862 4.333 1.960 AB Dünya Ortalamas› Ortalamas› 9.057 4.356 5.704 2.758 2.446 1.596 1.039 594 58.592 27.957 34.369 16.358 1.580 2.774 2.123 1.735 Çizelge 12. çıkan Ayd›n bazı ‹linde Hayvanürünler Varl›¤› ve ve bunların Hayvansal Üretim Miktar› İlde öne bitkisel gelişimine ilişkin(7,9) ba- zı Hayvanlar değerlendirmeler burada özetle belirtilecektir. Adet De¤iflim 1994 2002 Oran› (%) Pamuk: Aydın, pamuk üretimi yönüyle GAP alanında yer alan illerden Koyun 198.910 128.907 -35,2 sonra gelmektedir. 30.000’in üzerinde çiftçi ailesinin geçim kaynağı olan paKılkeçi2004 yılında 67.636 hektar 115.000 64.394 247.008 ton-44,0 muğun olan ekim alanından üretim Sığır 191.026 -12,3 gerçekleşmiştir. Pamuk ile ilgili 217.880 iplik, tekstil, yağ ve yem gibi sanayilerin ilde At 10.210 il ekonomisine 7.796 -23,6 yeterince gelişmemiş olması, pamuğun yeterli katkı sağlayamamasına neden olmaktadır. 1.896.123 Kütlü olarak il dışına çıkan pamuk; küspe, yağ Tavuk 1.932.642 1,9 veArı yem olarak geriye dönmektedir. Bu alanda yapılacak yatırımlar il tekstil, Kovanı 112.155 88.939 -20,7 yağ ve yem sanayinin dolayısıyla hayvancılığın gelişmesini ve işgücü istihHayvansal ürünler (Ton) damının artmasını sağlayacaktır. Süt 163.115 134.359 -17,6 Etİncir: Türkiye, dünyanın en önemli 6.115taze incir üretici 6.973 14,0 ülkesi olmasının verdiği bir(Adet) avantajla, kuru incir üretiminde Deri 151.740 ve ihracatında 112.180lider ülke konumun-26,1 dadır. Ülkemiz, dünya taze incir üretimi üretiminin yarısından Yapağı 175 ile kuru incir146 -16,6 fazlasını ihraç ettiği incirin %65’i Aydın’da-41,7 üretilYumurtakarşılamaktadır. Ülkemizin 19.029 11.092 mektedir. Aydın, kaliteli incir üretimi ve kapasite üstünlüğü ile Türkiye incir Bal 2.242 1546 -31,0 üretiminde ilk sıradadır. Türkiye’nin incir merkezi olan Aydın İl sınırları içeBalmumu 599 77 -87,1 risinde 258 yerleşim biriminde incir tarımı yapılmaktadır. Aydın’da 6,4 milNot: 16.000 adet yumurta 1 ton olarak kabul edilmiştir. Çizelge 13. Tar›msal Organizasyonlar›n Fonksiyonlar› ve Sorumluluklar› (4) 51 Verilen Hizmetler Yayım- Eğitim ‹lgili Kurum Tarım İl Müdürlüğü yon adet incir ağacı bulunmaktadır. Bu ağaçlardan elde edilen taze incir miktarı yılda ortalama 140-170 bin ton arasında değişmekte ve bu miktarın yaklaşık %90’ı kuru incir olarak işlenmektedir. Aydın ili Türkiye kuru incir üretim ve ihracatında 1’nci durumdadır. Kuru incirde İlde 45.000 tona yaklaşan yıllık üretim, 20.000 ton yıllık ihracat potansiyeli bulunmaktadır. Aydın’ın bu rakamlar içindeki payı 2003 yılında 189.147 ton yaş incir üretimi gerçekleşmiş olup, 2003 yılı içinde ise, ilden 19.747 ton kuru incir, 3.220 ton incir ezmesi ve 65 ton endüstriyel kuru incir ihracatı gerçekleştirilmiştir. 2004 yılında 186 000 tona yakın yaş incir üretilmiştir. Kurutmalık incirin ticari anlamda yetiştiriciliği tümüyle Aydın dağlarının her iki yöndeki yamaçları ile kır-taban ve taban arazilerde yapılmaktadır. Bu bölgenin ekolojik koşulları, özellikle meyvenin olgunlaşma dönemindeki sıcaklık, nem ve rüzgar durumu kaliteyi olumlu yönde etkilemektedir. Zeytin: İlde önemli ikinci önemli ürün zeytindir. Binlerce insanın geçim kaynağı olan zeytin ve zeytinyağı, Akdeniz mutfağının ve insan sağlığının vazgeçilmez ürünlerindendir.2004 yılında Türkiye zeytin ağacı sayısının %23’ünü oluşturan 20.109.827 adet zeytin ağacı varlığı ile 500.000 tonu geçen zeytin, Aydın’da üretilmektedir. Bilindiği gibi zeytinde “var yılı, yok yılı” (periyodiste) olayı nedeni ile bir yıl fazla, bir yıl az ürün alınmaktadır. Aydın’da zeytin üretiminde her yıl ürün elde etmek için geleneksel hasat yöntemine alternatif olabilecek mekanik hasat tekniklerin kullanılması için ilde çalışmalar yapılmaktadır. Mekanik hasat yöntemlerinin daha elverişli kullanılabilmesi amacıyla uygun ağaç formlarının elde edilmesi ve makine üretiminin teşvik edilerek, üreticiye düşük maliyetle makine temininin sağlanması gerekmektedir. Ayrıca, İl ekonomisinde önemli bir yer tutan ve 144.543 hektarda yapılan zeytin üretiminde istikrarlı bir ürün elde etmek için bakım, budama, ilaçlama çalışmaları yapılmaktadır. Kestane: İlde kestane yetiştiriciliği, ekolojik şartların elverişliliğine rağmen dağlık bölgelerde ve yaylalarda, özellikle kuzeye bakan yamaçlarda oldukça yaygındır. Kestane üretimi bakımından ülkemizde 1’nci sırada yer alan Aydın ilinde. 2003 yılında 13.138 ton üretim gerçekleştirilmiştir. Ancak kestanenin işlenebilmesi, kestane şekeri ve bunun değerlendirilebilmesi için gereken sanayi ilde bulunmamaktadır. Kestane Aydın’da yetişmekte, Bursa’da kestane şekeri haline gelmektedir. Böyle bir tarımsal sanayinin ilde yaygınlaşması, üreticilerimiz açısından oldukça karlı olacaktır. 2003 yılında ilden 929 ton kestane ihracatı yapılmıştır. 2004 yılı üretimi ise 546 000 adet ağaçtan 15 906 tondur. Ceviz: Türkiye cevizde dünya üretiminden %10’luk pay alarak 4.sırada bulunmaktadır. İlde 2004 yılında 111 000 ağaçtan 3 500 ton üretim sağlanmaktadır. 52 n Dane) 69.445 51.993 68.483 58.248 1.309 13.614 43.285 96.710 1.312 14.467 43.869 126.614 Çizelge 11. Baz› Bitkisel Ürünlerde 3.4. Hayvansal Üretim YapısıAyd›n, Türkiye, AB ve Dünyada Verimlilik (4) -37,7 86,0 Ürünlere Ait Verimlilik Ayd›n AB bir parçası Dünyaolan Kırsal alanlarda ekonomik yapının Türkiye önemli ve ayrılmaz De¤erleri (Kg/Ha) Ortalamas› Ortalamas› hayvancılık, ülke kalkınmasında olduğu gibi bölge ve il bazında da önemli Mısır 6.213 4.182 9.057 4.356 ekonomik görev ve fonksiyonlar taşımaktadır. Özellikle et, süt sanayine Buğday 3.154 2.234 5.704 2.758 yer hammadde sağlama, kırsal alandan gelir artırıcı faaliyetlerin başında Tütüngöçü önleme, yeni istihdam 758 sahası yaratma 912 2.446 bu fonksiyonlar 1.596 alarak şeklinde Pamuk 3.068 1.261 1.039 594 sıralanabilir. Domates 34.500 41.772 58.592 27.957 Aydın’da tarımsal işletmelerin %85’i bitkisel ve hayvansal üretimi Patates 22.250 25.862 34.369 16.358 birlikte yapmakta, yalnız hayvansal üretimde ihtisaslaşmış hane halkı İncir 4.945 4.333 1.580 2.774 sayısı %15’lik bir kısmı oluşturmaktadır. İlin hayvan varlığı ve üretim Zeytin çizelge 12’de görülmektedir. 1.675 1.960 2.123 1.735 durumu Çizelge 12. Ayd›n ‹linde Hayvan Varl›¤› ve Hayvansal Üretim Miktar› (7,9) Hayvanlar Adet 1994 198.910 115.000 217.880 10.210 1.896.123 112.155 2002 128.907 64.394 191.026 7.796 1.932.642 88.939 Koyun Kılkeçi Sığır At Tavuk Arı Kovanı Hayvansal ürünler (Ton) Süt 163.115 134.359 Et 6.115 6.973 Deri (Adet) 151.740 112.180 Yapağı 175 146 Yumurta 19.029 11.092 Bal 2.242 1546 Balmumu 599 77 Not: 16.000 adet yumurta 1 ton olarak kabul edilmiştir. De¤iflim Oran› (%) -35,2 -44,0 -12,3 -23,6 1,9 -20,7 -17,6 14,0 -26,1 -16,6 -41,7 -31,0 -87,1 Çizelge 13. Tar›msal Organizasyonlar›n Fonksiyonlar› ve Sorumluluklar› (4) Polikültür üretim yapısının ağırlıklı olduğu ilde hayvansal üretimde ihti- saslaşma düzeyi ve hayvan varlığı ekonomik kalkınmayı başarmak için Verilen Hizmetler ‹lgili Kurum önemlidir. Aydın ilinde 1994-2002 döneminde tavuk dışında hayvan sayısı Yayım- Eğitim Tarım İl Müdürlüğü azalma göstermektedir. Bu azalma koyunda %35,2, sığırda %12,3 oranınAraştırma İncir Araştırma , Nazilli Pamuk dadır. İlde hayvan varlığının Erbeyli %29,4’ünü kültür, %42,6’sını melez ve Araştırma, Menemen Tarımsal Araştırma %28,0’ını yerli ırklar oluşturmaktadır. Koyun ve Kıl keçisi sayısı 2002 yılınve Bornova Zirai Mücadele ve Karantina da 193.301’dir. Küçük ve büyükbaş hayvan varlığından 6.973 ton et elde Araştırma Enstitüsü Müdürlükleri edilmiştir. Bu dönemde et üretimi %14,0 oranında artmıştır. Ancak süt üreSulama DSİ (Büyük ölçekli), Köy Hizmetleri. timinde %17,6’lık azalma görülmüştür. (Küçük ölçekli) Orman Köylerini Kalkındırma Veteriner Hizmetleri Orman Bakanlığı Tarım İl Müdürlüğü ve Özel Veteriner Hekimler 53 Tavuk 1.896.123 1.932.642 1,9 Arı Kovanı 112.155 88.939 -20,7 Hayvansal ürünler (Ton) Süt 163.115 134.359 -17,6 3.5. Tarımsal Hizmet Kuruluşları, Görev ve Fonksiyonları Et 6.115 6.973 14,0 Deri (Adet)üretimi destekleme151.740 112.180 -26,1 Tarımsal hizmetleri (Tarımsal Teknoloji, Hayvan SağYapağı 175 ve Pazarlama) 146 büyük ölçüde -16,6 lığı, Tohum ve Damızlık gibi girdi dağıtımı dev-41,7 letYumurta kuruluşları, kooperatifler, sivil19.029 toplum örgütleri 11.092 ve özel sektör kuruluşları Bal 1546veren kuruluşlar -31,0ve ilinde tarıma destek tarafından sağlanmaktadır. Aydın2.242 sağladığı hizmetler il tarım müdürlüğü tarım -87,1 master Balmumu 599 tarafından hazırlanan 77 planında verilmiş ve çizelge 13’de gösterilmiştir. Not: 16.000 adet yumurta 1 ton olarak kabul edilmiştir. Çizelge 13. Tar›msal Organizasyonlar›n Fonksiyonlar› ve Sorumluluklar› (4) Verilen Hizmetler ‹lgili Kurum Araştırma Erbeyli İncir Araştırma , Nazilli Pamuk Araştırma, Menemen Tarımsal Araştırma ve Bornova Zirai Mücadele ve Karantina Araştırma Enstitüsü Müdürlükleri Yayım- Eğitim Sulama Orman Köylerini Kalkındırma Tarım İl Müdürlüğü DSİ (Büyük ölçekli), Köy Hizmetleri. (Küçük ölçekli) Orman Bakanlığı Veteriner Hizmetleri Tarım İl Müdürlüğü ve Özel Veteriner Hekimler Damızlık Hayvan Yetiştiricileri Birliği ve Özel Veterinerler Sun'i Tohumlama Tarımsal Girdiler (tohum, gübre, zirai mücadele ilaçları) Tarımsal Kredi Hayvan Yetiştiricileri Birliği ve Özel Veterinerler Tarım İl ve İlçe Md., TARİŞ, TKK, Hayvan Yetiştiricileri Birliği, Özel Kuruluşlar ve diğer çiftçiler T.C. Ziraat Bankası, TARİŞ, TKK Ürün Pazarı TMO,TARİŞ,Borsa, S.S.Kalkınma Koop., Tüccarlar Süt toplama ve Pazarlama Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri (Süt Top. Merkezi.), Özel Sektör Et İşleme Çine Ege Et Canlı Hayvan Pazarı Bal Pazarlama Para Kaynakları Nazilli İlçe Merkezinde canlı hayvan pazarı Özel sektör Tarım Bakanlığı, İl Özel İdaresi K.H.G.B, S.Y.D.V Aydın ilindeki Tarım İl Müdürlüğü, Devlet Su İşleri, Köy Hizmetleri, Toprak Mahsulleri Ofisi ve Özel İdare gibi kamu kurumları başta olmak üzere birçok kurumlar da tarıma hizmet sağlamaktadırlar. 54 • • • • • • • • DSİ Bölge Müdürlüğü: Su ve toprak kaynakları ile hidroelektrik enerji potansiyeli gibi konular üzerinde etüt,planlama, proje gibi çalışmalar yapmaktadır. Köy Hizmetleri İl Müdürlüğü: Sulama hizmetleri, toprak muhafaza hizmetleri, tarla içi geliştirme, drenaj ve laboratuar hizmetleri vermektedir. Ancak müdürlüğün son yapılanma ile görevi sona erdirilmiş, çalışanları diğer tarımsal müdürlük ya da kurumlarda istihdam edilmiştir. Orman İşletme Müdürlüğü: Orman içi ve civarındaki halkın sosyal ve ekonomik durumunun iyileştirilmesine yönelik çalışmaların yanında, ağaçlandırma çalışmaları, orman yaygınlarını önleme ve mücadele gibi çalışmalar yapmaktadır. Toprak Mahsulleri Ofisi: TMO bir kamu iktisadi teşekkülü olup, amacı iç piyasada hububat fiyatlarının üreticiler yönünden normalin altına düşmesini ve tüketici halk aleyhine anormal derecede yükselmesinin engellemektir. TMO Aydın’da 3 yerde (Merkez, Çine, Söke) buğday ve mısır alımı yapmaktadır. Tarım Kredi Kooperatifleri (TKK): TKK, Türkiye genelinde yaygın olarak örgütlenmiştir. Çiftçiye üretimde girdi desteği (tohum, gübre, zirai ilaç, yem ve yem katkıları, motorin, madeni yağ, zirai alet ve makine, damızlık hayvan, sera naylonu) ve nakit kredi olanağı sağlamaktadır. Aydın ilinde 55 adet Tarım Kredi Kooperatifi mevcut olup 30.500 üyesi vardır. Tarım Satış Kooperatifi (TARİŞ): Tarım Satış Kooperatifleri “TARİŞ” adı altında Aydın ilinde 3 ayrı birlikten (Pamuk Birliği, Zeytin ve Zeytinyağı Birliği ve İncir Birliği) oluşmaktadır. Aydın İlinde; 17 adet Pamuk Birliğinde 22.510 ortak, 12 adet Zeytin ve Zeytinyağı Birliğinde 8.627 ortak, 10 adet İncir Birliğinde 5.070 ortak bulunmaktadır (4). TARİŞ, Türkiye üretimi içindeki payı yüksek olan ve dış ticaret şansı olan ürünler arasında yer alan pamuk, incir, zeytin ve zeytinyağı ile çekirdeksiz kuru üzüm pazarlama sisteminin gelişmesinde önemli rolü oynamaktadır. Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri: Aydın’da 98 adet Tarımsal Kalkınma Kooperatifi mevcut olup, 11.014 üyesi vardır. Bu kooperatifler, genel kooperatif ilkelerine sahiptirler, kuruluş amaçları doğrultusunda belli ürünler bazında kalite ve istikrarı sağlayacak ürünleri üretimden pazarlanmasına kadar ortaklarına destek olmak amacıyla kurulmuşlardır. Sulama Kooperatifleri: Bu kooperatiflerle yer altı ve yer üstü suların 55 • • • • çiftçiler tarafından kullanımı amaçlanmış olup, ilde 28 Sulama Kooperatifinin 3.953 ortağı bulunmaktadır. Su Ürünleri Kooperatifi: Su ürünleri yetiştiriciliği ve pazarlama amacı ile Aydın’da 11 adet kooperatif kurulmuş olup, ortak sayısı 647 kişidir. Ürün Borsaları: Aydın ilinde faaliyet gösteren Aydın Ticaret Borsasında pamuk, incir, zeytin ve zeytinyağı başta olmak üzere tüm ürünler tescil edilmektedir. Tüccar tarafından müracaat edildiği takdirde muamele gören ürünlerde fiyat tespitleri yapılmaktadır. Ziraat Odası: Tüzel kişiliğe sahip kamu yararına çalışan Ziraat Odasına kayıtlı 102.602 çiftçi bulunmaktadır. Çiftçi Birlikleri: Köylere Hizmet Götürme Birlikleri: Köyün alt yapısını iyileştirme, köye içme suyu, yol gibi hizmetleri götürmek amacıyla kurulmuş birlikler olup, Türkiye’de bir zamanlar yaygın olan bir örgütlenme biçimidir. Sulama Birlikleri: DSİ tarafından yapılan sulamaların kullanıcılara devri sonucu oluşan birliklerdir. Aydın’ da 14 adet sulama birliği mevcut olup, 32.181 adet üyesi vardır. Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği: İlde sığır yetiştiricilerinin kurmuş olduğu 1 adet birlik mevcuttur. Birliğin üye sayısı 757 kişidir. Birlik, veterinerlik hizmetleri (Suni tohumlama, aşılama, muayene v.s.), Soy kütüğü ve ön soy kütüğü çalışmaları içerisinde kulak küpesi temini, küpeleme ile kayıt tutma, yem tohumluğu temin etme ve satma, çiftlik malzemeleri temini ve satışı, damızlık satışı,yayım (gazete,dergi) gibi faaliyetlerde bulunmaktadır. • Tarımsal Girdi Kaynakları: İl genelinde faaliyet gösteren 93 adet ruhsatlı tohum bayisi bulunmaktadır. Pamuk, buğday gibi ürünlerin tohum yetiştiriciliğini yapan 80 adet kişi veya kuruluşlar bulunmaktadır. Ayrıca sertifikalı fidan üreten 6 adet kişi veya kuruluş vardır. Yem: Toplam 380 adet ruhsatlı işletme ve yem bayii bulunmakta olup, 5 adet karma yem fabrikası faaliyet göstermektedir. Hayvancılığın gereksinim duyduğu kesif yem ihtiyacı, ilde ve diğer illerde bulunan yem fabrikalarından temin edilmektedir. Ayrıca kaba yem temininde yetiştiriciler kendi işletmeleri için yonca, fiğ, yem şalgamı, silajlık mısır vb yem bitkileri üretmektedirler. İlde işletmeler arası silajlık mısır satışı da artmaktadır. Tarım İl Müdürlüğü çiftçiye slaj yapımında makine temin etmekte, bilgisel destekte bulunmaktadır. 56 İlaç: İlde 174 adet ilaç bayisi bulunmaktadır. Bunlardan 119 tanesi özel kişilere, 55 tanesi Tarım Kredi Kooperatiflerine aittir. 2001 yılı itibarıyla 811.152 kg ilaç kullanılmıştır. Ayrıca ilde 32 adet zirai alet bayisi bulunmaktadır. Gübre: Aydın ilinde gübre üreten fabrika bulunmamaktadır. Gübre ihtiyacı kooperatifler veya ilde bulunan gübre bayilerinden temin edilmektedir. 2000 yılında 86.572 ton olan gübre tüketimi, 2001 yılında 73.597 tona düşmüştür. 2000 yılında Türkiye ‘de gübre tüketimi 5.211.700 tondur. İlin payı % 1,7’dir. Kredi: İlde bulunan kredi kuruluşları T.C. Ziraat Bankası, TARİŞ ve Tarım Kredi Kooperatifleridir. Ürün Sigortası: Genel olarak Türkiye’de tarımda sigorta alışkanlığı yok denecek kadar azdır. Ancak özellikle dolu açısından tarımsal alanlarımız tehlikeye açıktır ve bu riskten korunmanın tek yolu tarımsal sigortalamadır. Türkiye’de bu alanda faaliyetler Tarım Sigortaları Vakfı tarafından yürütülmektedir. İlde giderek artan doğal afetler (kuraklık, sel, dolu) tarımsal üretimi, üreticiyi ve ülkeyi olumsuz etkilemektedir.Bu nedenle dolu sigortası yapılan alanlar artış göstermiş, toplam alanlar içinde sigortalı alanlar %0,1’den 20 kat artarak %2’ye çıkmıştır (4). 4. AYDIN İLİNDE TARIM SEKTÖRÜNÜN SORUNLARI Aydın ilinde tarımla uğraşanlar ve geçimini sağlayanlar, tüm Türkiye’de olduğu gibi gelir düzeyi düşük kırsal nüfustan oluşmaktadır. Özellikle son 10-15 yıllık dönemde genç nüfusun kent merkezlerine göç etmesi nedeniyle köylerdeki nüfusun çoğunluğu yaşlı kimselerden meydana gelmekte, tarım kendini çeşitli yönlerden (beyinsel, teknolojik vb.) yenilenememektedir. Bir yandan yetersiz iş gücü diğer yandan üretimin teknik ve teknolojik olanaklardan yoksun kalışı, kırsalda tarımsal faaliyetlerden ve özellikle hayvancılık faaliyetlerinden vazgeçilmeyi adet haline getirmektedir. Bu olumsuz yapı özellikle tarımsal yatırımların getirisinin azalışı ile daha da artmaktadır. Türkiye’de olduğu gibi Aydın’da da veraset yoluyla araziler parçalanmaktadır. Tarım arazilerinin küçük ve parçalı olması üretimde verim düşüklüğüne ve maliyetlerin yükselmesine neden olmaktadır. Aydın ilinin deniz kıyısında yerleşen Kuşadası ve Didim gibi ilçelerinde, tarımsal alanların tarım dışı kullanımı son yıllarda artmıştır. Özellikle turizm sektörünün gelişmesinin tarımdan daha fazla rant getirmesiyle bu araziler turizme açılmaktadır. Özellikle Aydın ilinde amaç dışı kullanılan arazilerin % 100’e yakın bir bölümü sulu tarıma uygun I., II. ve III. sınıf arazilerdir. Üretken tarım arazileri üzerinde amaç dışı yanlış kullanımların mevcut Yasa ve Yönetmeliklere rağmen sürdürüldüğü, yenilenemeyen doğal kaynak olan toprakların tarım dışına itildiği çoğumuzca bilinmektedir. 57 Aydın ilinde Menderes Havzasında görülen kirlenme tarımsal faaliyeti olumsuz yönde etkilemektedir. Ülkemizin en üretken ve yoğun alanı olan Büyük Menderes Havzasında yer alan topraklar ile bu toprakları bıçak gibi kesen Büyük Menderes Irmağı ve yan kolları, çevresinde hızlı yoğunlaşma gösteren yerleşim birimleri ve sanayii kuruluşlarınca adeta atık uzaklaştırma ortamı olarak kullanılmaktadır. Havza bazında hemen yok denecek kadar az sayıda biyolojik arıtma tesisinin bulunması, var olan tesislerden bir çoğunun verimli çalışmaması, yerleşim birimleri ve sanayii kuruluşları atıklarının hiçbir arıtma işlemine tabi tutulmadan Büyük Menderes ve yan kollarına verilmesi, sulardaki başlıca canlı yaşamı zorlarken sulama suyu olarak bitkiye verilmesi sonucu topraklarda kirlilik yükünün artışına koşut olarak bitki yaşamını da tehdit eder bir duruma gelmiştir. Buharkent ilçesi sınırlarından Büyük Menderes Irmağına termal su kaynaklarından bor karışması sonucu sulama suyu olarak kullanılan nehrin suyu, tarımı olumsuz yönde etkilemektedir. Tarımsal kirlenmeye yol açan kaynaklar çoğunlukla noktasal olmayan yaygın kaynaklar oluğundan verim ve kalitenin hızla azalması söz konusudur (4). Tarımda kullanılan kimyasal maddelerin en yaygını, bitki besin maddeleri olan azotlu ve fosforlu gübrelerdir. İnorganik azot bileşikleri, amonyum, nitrat ve nitrit formlarında yer altı sularında kirlenmeye yol açarlar. Bitki besin maddelerinin yer üstü ve yer altı sularına karışmasına çeşitli etmenler etki yapar. Bunlar; gübrelerin uygulama formu, yöntemi ve miktarı, yağış, uygulanan sulama suyu miktarı ve sulama yöntemi, toprak özellikleri, bitki türü ve gelişme dönemi, sıcaklık, amonifikasyon, nitrifikasyon, denitrifikasyon olaylarıdır. İnsektisitlerin uzun süre kalıcı olmaları, herbisitlerin çok kolay taşınmaları nedeniyle su kaynakları kirliliğinde önem taşırlar. Hayvancılık tesislerindeki çalışmalardan ortaya çıkan katı ve sıvı atıklar, toprak, topografya, hidrojeoloji, iklim gibi etmenlere bağlı olarak derine sızım veya yüzey akış ile su kaynaklarına karışarak özellikle azot ve fosfor kirliliğine yol açarlar. Diğer yandan havzada topografyanın çok engebeli olması erozyona karşı hiçbir önlem alınmaması, bitki örtüsünün yok edilmesi arazilerin yeteneklerine uygun olarak kullanılmaması su ve rüzgar erozyonunun etkisini artırmaktadır. Bu durum üretken topraklarımızın yok olmasına neden olmaktadır. İl yüzölçümünün %35,5’ini oluşturan orman alanlarından yeterince yararlanılamamaktadır. Orman yangınları ve kaçak orman kesimleri bu kaynakların günden güne azalmasına neden olmaktadır (4). Türkiye’deki tütünün yaklaşık %2,5’u Aydın’da üretilmektedir. Ancak son yıllarda tütünde kota uygulaması Aydın’daki tütün üreticisini olumsuz etkilemiş, alternatif ürün bulunamamıştır. Özellikle tarım ürünlerinin pazarlanmasına ilişkin sorunlar devam etmektedir. İlde öncede belirtildiği gibi rantın 58 yüksekliği nedeniyle turizm sektörü meyve ağaçları yerine ikame olmuştur. Tarımsal alanların turizm merkezleri haline gelme sorunları devam etmektedir. İlin zeytin üretimindeki en önemli sorun, üretimdeki dalgalanmadır ve bu durum zeytinyağı üretimini yıldan yıla büyük oranda etkilemektedir. Son olarak kestane üretimini büyük oranda etkileyen ve bazı bölgelerde görülen Kestane Mürekkep Hastalığı ve Kestane Dal Kanserinin Aydın ilini de tehdit ettiği bilinmektedir. Bu yüzden fidan üretiminde ve bölgeler arası nakillerde karantina tedbirlerinin alınması gerekmektedir (4). Hayvancılıkta karşılaşılan en önemli sorun, ülke genelinde de yaşanıldığı gibi, yüksek yem girdisidir ve toplam girdilerin yaklaşık %75’ni oluşturmaktadır. İlde yem bitkileri ekilişi ve meraların ıslahı yetersizdir. Küçükbaş hayvancılık da meraların yetersiz olması, bu işle uğraşanların alternatif işlerde çalışması gibi nedenlerle ilimizde yıldan yıla büyük oranda azalma göstermektedir. İlde mera alanlarının ıslah sorunu bulunmaktadır. Islah edilen mera alanlarının çoğalması hayvancılığın gelişmesinde olumlu yönde etki yapacaktır. Tarımsal üretimin en önemli sorunlarının başında pazarlama gelmektedir. İlde meyve veren incir ağaç sayısı yüksek olmasına rağmen, üretimdeki azalma ihracat miktarının düşmesine ve gelir kaybına yol açacaktır. Kurutmanın kerevetlerde yapılmaması nedeniyle aflatoksin oluşumundan dolayı kuru incir ihracatında zaman zaman sorunlar yaşanmaktadır. Ayrıca diğer zeytin üreten ülkelerdeki üretime bağlı olarak da bazı yıllar zeytinyağı ihracatında tıkanmalar yaşanmaktadır. Zeytin yağı işleme tesislerinde üretim kalitesini arttıracak önlemler alınmalıdır. Özellikle zeytinyağı gibi zaman zaman net ihracatçı konumunda olduğumuz ürünlerin ihracatının dökme olarak yapılıyor olması, ambalaj ve etiketleme yapılmaması Türkiye kökenli ürünlerin dış pazarlarda tanınmasını engellemektedir. Kestane pazarlaması sadece ham mamul olarak yapılmaktadır. Ürünün işlenerek pazar şansının artırılması ile üretici daha fazla gelir sağlayacaktır. Benzer şekilde çilek ürününün taze tüketime yönelik olarak değerlendirilmesi yanında muhafaza veya işleme tesislerinin kurulması ile üreticilerin ekonomik kazançları artacaktır. AB’de son yıllarda tarım politikaları reform uygulamaları ile tarımda uygulanan destekler azalmasına rağmen, halen ürün bazında yüksek desteklemeler uygulanmaktadır. Bu durum karşısında fiyat açısından Aydın’dan ihraç edilen kuru incir, zeytinyağı, taze meyve ve sebze ürünlerinin rekabet şansı azalmaktadır. Benzer politikalar Türkiye tarımında uygulanmalıdır. Türkiye genelinden daha iyi olmasına karşın Aydın ilinde kooperatifçiliğe yeterince önem verilmemiştir. Yeterli örgütlenmenin olmaması nedeniyle 59 üreticilerin mallarını toptancılara kendilerinin satması sonucunda hem düşük fiyattan ürün satışına hem de sattığı ürünün parasını alamama gibi çeşitli sorunlarla karşılaşılmaktadır. Özellikle süt sığırcılığı işletmeleri sütün pazarlanması konusunda benzer sorunlar yaşamaktadırlar. Süt çevre illerde ve ilçelere ucuza satmaktadır. 5. AYDIN İLİNDE TARIM SEKTÖRÜNÜN POTANSİYELLERİ VE BU POTANSİYELİN DEĞERLENDİRİLMESİNE YÖNELİK ÖNERİLER Aydın ili tarımsal potansiyel bakımından birçok bakımdan avantajlı konumdadır. Bu avantajları şu şekilde özetlemek mümkündür: • Tarımsal üretimde çeşitlilik söz konusudur. • İlde tarımsal üretimin yapıldığı önemli alanlar ya da merkezler bulunmaktadır. Menderes havzası gibi verimli bir alan mevcuttur. Burada sulu tarımın yaygınlığı polikültür bir tarım sisteminin gelişmesini sağlamıştır. Toprak ve iklim karakteri 2. ve 3. ürün tarım sistemine uygundur. • İlde katma değeri yüksek meyve ve sebze üretim oranı yüksektir. • Tarımda organik ürün üretim potansiyeli vardır. Dağlık kesimlerde zeytin ve incir yetiştiriciliğinde kimyevi gübre ve kimyasal ilaç kullanımı yok denecek kadar çok azdır. • İlde incir, kestane ve zeytinyağı gibi ihraç şansı yüksek ürünler üretilmektedir. Alternatif gelir getirici ürün paterni fazladır. • İlin tıbbi bitkiler denilen ve son yıllarda hızla tüketimi artan aromatik ürün üretim şansı vardır (kekik, lavanta gibi). • İlde dünya ve Türkiye’nin en kaliteli pamuğu üretilmektedir. • Üretilen tarımsal ürünlerin pazar şansı yüksektir. İhracata yönelik üretim yapılması mümkündür. Ancak ürünleri etiketleme ve ambalaj konusunda gelişmeler sağlanmalıdır. Ayrıca sağlam soğuk zincir halkalarının kurulması pazarlamada gelişmeleri artıracaktır. • Tarımda jeotermal, rüzgar ve güneş enerjisinden yararlanılabilir. • Çiftçilerin bilinçli düzeyi ve örgütlü yapısı Türkiye genelinden daha iyi durumdadır. • Meraların ıslahı şartıyla hayvancılığın gelişmesi sağlanabilir. • Su kullanım yüzeyinin fazla olması, balıkçılığın burada geliştirilmesine olanak sağlayabilir. 60 İlde sürdürülebilir ve sorunlara çözüm olabilecek bir tarımsal üre- tim için çeşitli stratejiler izlenmelidir: • Öncelikle tüketici isteklerine uygun, verimli ve çevre dostu üretim tekniklerinin yaygınlaştırılması, bunun başında da organik tarımın yaygınlaştırılması gerekmektedir. Bu anlamda organik tarım yapmakta olan dağlık kesimlerdeki çiftçilere ve Menderes havzasındaki çiftçilere sürekli eğitim ve yayım çalışması önemlidir. • Tarım alanlarında kirliliğin önlenmesi, sürdürülebilir bir çevre için özellikle önemlidir. Yani hem tarımsal atıkların çevreyi kirletmesine hem de sanayi ve evsel atıkların tarımsal kaynakları kirletmesine izin verilmemelidir. Özellikle Menderes Havzası başta olmak üzere tarımsal faaliyette kullanılan ilaçlarda kalıntı oranı düşük ilaçların tanıtılması ve desteklenmesi, evsel ve sanayii atıklarının sıkı kontrol altına alınması gerekmektedir. • Jeotermal enerjinin kullanılabilecek uygun duruma getirilerek seralarda kullanımının teşvik edilmesi gerekmektedir. İlde tarımsal verimlilik ve çiftçi gelirinin artırılmasına yönelik olarak; • Sulu alanlarda 2. ve 3. ürün ekimi ile ilgili teknik çalışmaların yapılması ve bu yolla katma değer artışının sağlanmasına önem verilmelidir. • Ekolojinin uygun olduğu yerlerde örtü altı sebzeciliğin ve seracılığın geliştirilmesi • Ürün pazarlama sisteminin iyileştirilmesi, borsaların kurulması veya koşullarının iyileştirilmesi, • Üretici örgütlenmesinin teşvik edilmesi, • Bazı ürünlerde sözleşmeli çiftçilik sistemine geçilmesi ve bu yolla pazarlama sorununun çözümlenmesi, • Pazarlama kanallarının iyileştirilmesi, ürünün hasadından işlenmesine kadar geçen sürede depolanma ve saklama koşullarının iyileştirilmesi, • Ürünlerin kalite, standardizasyonu, ambalajlanma, marka ve etiketlenmesindeki sorunların çözümlenmesi gibi konularda stratejilerin oluşturulması gerekmektedir. İlde hayvancılığın geliştirilmesine yönelik olarak, • Yem bitkileri üretiminin artırılması ile yem açığının kapatılması, • Tütün üretilen alanlarda tütün kotası nedeniyle alternatif ürün arayışlarının başlatılması ve üreticiye tavsiyelerde bulunulması, bu alanda alternatif olarak hayvancılık potansiyelinin düşünülmesi ve değerlendiril61 mesi, • Sözleşmeli besicilik ve küçükbaş hayvancılık ile entegre tesislerin yaygınlaştırılması, • Hayvansal ürünleri işleyen tesislerin arttırılarak bu ürünlerde katma değer yaratacak gelir ve istihdamın yükseltilmesi gerekmektedir. İlin tarımsal üretim deseni ve yoğunluğu göz önünde bulundurularak tarım-sanayi entegrasyonun sağlanması ve tarıma dayalı sanayii alt yapısının kurulması, geliştirilmesi olanak ve sınırlılıkları araştırılmalıdır. Ege Bölgesi içerisinde yer alan Aydın, İzmir ve Denizli’den sonra tarım ve tarımsal sanayi potansiyeli açısından 3. kent konumundadır. Aydın’ın içinde bulunduğu sosyo-ekonomik koşullar, ilin büyük kent ve sanayiler arasında sıkışmış olduğunu göstermektedir (2). İlin turizm bölgelerinde özellikle yabancı turistler için tarımsal ürünlerin gerek ham gerekse işlenmiş haliyle tüketimine yönelik çalışmalar ve yerel küçük girişimcik faaliyetlerine hız verilmelidir. Bu arada kırsal turizmden ilin gelişmesinde önemli bir potansiyel olarak yararlanmak gerekmektedir. Ayrıca Aydın’da her yıl çeşitli zamanlarda düzenlenen tarımsal etkinliklerin (incir (Germencik, İncirliova), erik (Umurlu), çilek, portakal (Sultanhisar), pamuk (Söke) festivalleri, keçi kılından dokumacılık (Bozdoğan), el sanatları (iğne oyası, nakış, simli işlemeler, havut -deve süslemeciliği-semercilik, Türkmen ve Yörük kilimleri, heybeleri) ilin tarımsal potansiyelinin ulusal ve uluslar arası alanda reklamının yapılması bakımından öneminden yararlanılmalıdır. YARARLANILAN KAYNAKLAR (1) http://www.aydin.gov.tr/tr/sg.asp?id=116 (2) Süslü, S. http://www.maroli.com.tr/root.php?lang=tr&pgID=5&MakaleID=29 (3) Aydın Belediyesi web sitesi 2005: http://www.aydin-bld.gov.tr/modules.php?name=Content&pa=showpage&pid=59 (4) T.C. Tarım Bakanlığı Aydın İl Tarım Müdürlüğü, İl Tarım ve Kırsal Kalkınma Master Planları “Aydın Tarım Master Planı”, 2002. (5) DİE, İllere Göre Gayrisafi Yurtiçi Hasıla, Yayın No: 2276, Ankara, 1997. (6) Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları Aydın İli Arazi Varlığı 2001 (7) DİE, Tarımsal Yapı, (Üretim, Fiyat, Değer), Yayın No: 2885, Ankara, 2003. (8) DİE, Tarımsal Yapı (Üretim, Fiyat, Değer), Yayın No: 1727, Ankara, 1993. (9) DİE, Tarımsal Yapı (Üretim, Fiyat, Değer), Yayın No: 1873, Ankara, 1994. 62 (10) TKB, Aydın İl Tarım Müdürlüğü Brifing Dosyaları, 2005. 63 BAŞKAN: SELÇUK MARUFLU Sayın hocam Prof. Dr. İlhami Köksal’a çok teşekkür ediyorum. Değerli arkadaşlar bir günlük toplantıda zaman oldukça kısa ve bir günde çok iş yapmak mecburiyetindeyiz. O nedenle kendileri çok geniş bir çalışma yaptı. Bundan sonra konuşacak arkadaşlarımız da çok geniş çalışma yaptı. Hocamızın çalışması 50 sayfanın üzerindedir. Tabi yarım saatte bunu özetlemeye çalıştı ama şu bakımdan rahat olun. İ.A.V.’nın bir prensibi var. yapılan bütün seminerleri kitap halinde bastırıyor ve bastırdıktan sonra yeterli miktarda sayın valimizin emrine arz edilecektir. O dağıtacaktır. O bakımdan hocamın yaptığı geniş kapsamlı çalışmanın tamamını orada bulma imkanınız olacaktır. Efendim şimdi Aydın İlinin Ekonomik Gelişmesinde Sanayi ve Ticaretin Yeri ve Önemi konusunda konuşmasını yapmak üzere İktisat Fakültesi İstanbul Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet İncekara’yı davet ediyorum. Kürsüden de konuşabilirsiniz, olduğunuz yerden de konuşabilirsiniz, nasıl arzu ederseniz. 64 AYDIN İLİNİN EKONOMİK GELİŞMESİNDE SANAYİ VE TİCARET SEKTÖRÜNÜN YERİ VE ÖNEMİ Prof. Dr. Ahmet İNCEKARA İstanbul Üniv. İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi İktisadi Araştırmalar Vakfı (İAV), 40 yılı aşkın süredir, Türkiye ekonomisinin çok farklı alanlarındaki sorunlara ilişkin, bilimsel seminerler düzenlemektedir. İl kalkınma seminerleri dizi, 1990’lı yıllardan itibaren başlamıştır. 1990’lı yıllar, dünyada küreselleşme planlarının gerçekleşme sürecine döndüğü dönemdir. Türkiye’de de ekonomide dışa açılmanın, zorunlu olarak başladığı 1980’den itibaren, 1990 sonrasında ekonomik uyum ve dönüşüm çalışmaları yoğunlaşır. Diğer taraftan, bölge ve illerin, kalkınma çalışmalarında daha sıkı ve istekli oldukları yerel kalkınma talepleri gündeme gelir. Türk toplumun dünya üretimi ve refahını gördükçe, aynı düzeyi yakalamanın, kendi potansiyelini harekete geçirmekten geçtiğini anlaması zor olmaz. Valilikler, belediyeler, sivil toplum kuruluşları, odalar borsalar, bu ortak anlayışı benimserler. Yapılan bilimsel seminerler, bu talepleri değerlendirildiği, anlamlı katkıların yapıldığı çalışmalardır. Bu bildiride, Aydın ilinin sanayileşme potansiyeli ve bunun belirli bir planla üretim ve gelire dönüştürülmesi için neler yapılabileceği konusu incelenecektir. 1. AYDIN İLİNİN SOSYO-EKONOMİK DURUMU 1.1. Toplumsal Yapı Aydın ili, kuzeyde İzmir ve Manisa, doğusunda Denizli güneyde Muğla illeri ile çevrilidir. Batı yönü ile Ege denizine kıyıları vardır. İl 8007 km2 kadar büyüklüğe sahiptir. Böylece Türkiye’nin yüzde 1’i kadar bir alanı kaplar. Dolayısıyla küçük boy bir ilimiz sayılır. 65 13 12 11 10 9 8 7 1 2 3 4 5 6 YIL DE⁄‹fiKEN YIL B‹R‹M Yüzde Yüzde Yüzde Yüzde Yüzde Yüzde Yüzde Kişi Yüzde Binde Kişi/Km2 Çocuk Sayısı Kişi AYDIN 10,71 2,35 38,15 1,92 9,16 7,54 61,95 950.757 51,87 14,21 121,10 2,12 3,68 AYDIN (81 ‹l ‹çinde) B‹R‹M (2003) DEMOGRAF‹K GÖSTERGELER Toplam Nüfus 2000 Şehirleşme Oranı 2000 Yıllık Ortalama Nüfus Artış Hızı 1990-2000 Nüfus Yoğunluğu 2000 Doğurganlık Hızı 2000 Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü 2000 ‹ST‹HDAM GÖSTERGELER‹ Tarım İşkolunda Çalışanların Toplam İstihdama Oranı 2000 Sanayi İşkolunda Çalışanların Toplam İstihdama Oranı 2000 Ticaret İşkolunda Çalışanların Toplam İstihdama Oranı 2000 Mali Kurumlar İşkolunda Çalışanların Toplam İstihdama Oranı 2000 Ücretli Çalışanların Toplam İstihdama Oranı 2000 Ücretli Çalışan Kadınların Toplam İstihdama Oranı 2000 İşverenlerin Toplam İstihdama Oranı 2000 DE⁄‹fiKEN Sosyo-ekonomik Geliflmifllik S›ras› Tablo 1: Ayd›n ili geliflmifllik Performans› 66 TÜRK‹YE EGE BÖLGES‹ 10,42 2,62 43,26 2,64 10,10 13,84 50,48 TÜRK‹YE 8,81 2,61 43,52 3,11 9,67 13,35 48,38 8.938.781 67.803.927 61,48 64,90 16,29 18,28 100 88 2,17 2,53 3,81 4,50 EGE BÖLGES‹ 22 SIRA 81 ‹l içinde 8 13 24 20 13 36 41 20 53 33 17 58 74 SIRA 81 ‹l içinde 67 25 26 27 28 20 21 22 23 24 17 18 19 16 14 15 YIL B‹R‹M 2000 Yüzde 2000 Yüzde DE⁄‹fiKEN YIL B‹R‹M E⁄‹T‹M GÖSTERGELER‹ Okur Yazar Nüfus Oranı 2000 Yüzde Okur Yazar Kadının Toplam Kadın Nüfusuna Oranı 2000 Yüzde Üniversite Bitirenlerin Okul Bitirenlere Oranı 2000 Yüzde İlköğretim Okullaşma Oranı 2000-2001 Yüzde Liseler Okullaşma Oranı 2000-2001 Yüzde Meslek Lisesi Okullaşma Oranı 2000-2001 Yüzde SA⁄LIK GÖSTERGELER‹ Bebek Ölüm Oranı 2000 Binde Onbin Kişiye Düşen Hekim Sayısı 2000 Kişi Onbin Kişiye Düşen Diş HekimSayı. 2000 Kişi Onbin Kişiye Düşen Eczane Sayısı 2000 Adet Onbin Kişiye Düşen Hastane Yatağı Sayısı 2000 Hastane Yatağı SANAY‹ GÖSTERGELER‹ Organize Sanayi Böl. Parsel Sayısı 2000 Parsel Küçük Sanayi Sitesi İşyeri Sayısı 2000 Adet İmalat Sanayi İşyeri Sayısı 2000 Adet İmalat Sanayi Yıllık Çalışanlar Ortalama Sayısı 2000 Kişi DE⁄‹fiKEN İstihdama Oranı 13 İşverenlerin Toplam İstihdama Oranı AYDIN 7.706 232 1.305 89 17 39,00 12 2,7 3,8 7,21 96,70 38,19 22,98 81,05 87,44 AYDIN 10,71 2,35 EGE 187.282 3.439 13.941 1.969 23 40,13 15 2,9 3,8 8,42 100,07 39,67 25,35 84,20 89,78 EGE BÖLGES‹ 10,42 2,62 TÜRK‹YE 1.130.488 28.726 81.302 11.118 23 43.00 13 2,2 2,9 8,42 98,01 36,92 20,49 80,62 87,30 TÜRK‹YE 8,81 2,61 SIRA 27 24 22 19 44 50 11 8 8 20 42 30 29 32 36 SIRA 81 ‹l içinde 8 13 68 DE⁄‹fiKEN 29 İmalat Sanayi Kurulu Güç Kapasite Miktarı 30 Fert Başına İmalat Sanayi Elektrik Tüketimi 31 Fert Başına İmalat Sanayi Katma Değeri TARIMSAL GÖSTERGELER 32 Kırsal Nüfus Başına Tarımsal Üretim Değeri 33 Tarımsal Üretim Değerinin Türkiye İçindeki Payı ‹NfiAAT GÖSTERGELER‹ 34 Daire Sayısı 35 Borulu Su Tesisatı Bul. Daire Oranı MAL‹ GÖSTERGELER 36 Gayri Safi Yurtİçi Hasıla İçin. Payı 37 Fert başına Gayri Safi Yurtİçi Hasıla 38 Banka Şube Sayısı 39 Fert Başına Banka Mevduatı 40 Toplam Banka Mevduatı İçin. Payı 41 Toplam Banka Kredileri İçin. Payı 42 Kırsal Nüfus Başına Tarım. Kredi Mik. DE⁄‹fiKEN 28 İmalat Sanayi Yıllık Çalışanlar Ortalama Sayısı YIL 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 B‹R‹M Yüzde Milyon TL Adet Milyon TL Yüzde Yüzde Milyon TL 2000 Adet 2000 Yüzde AYDIN 1,40 1.838 131 498 0,74 0,48 87 274.260 98 2,47 1.444 2000 Milyon TL 2000 Yüzde 104 239 61.683 AYDIN 7.706 2000 Milyon TL 2000 Kws B‹R‹M 2000 Beygir Gücü YIL 2000 Kişi 550 100,00 1.124 350 EGE BÖLGES‹ 15,28 2.130 1284 708 9,95 10,02 149 TÜRK‹YE 100,00 1.837 7786 939 100,00 100,00 138 2.557.077 16.235.830 97 97 17,26 1.341 449 823 TÜRK‹YE 1.130.488 2.014.306 13.478.078 EGE BÖLGES‹ 187.282 SIRA 81 ‹l içinde 15 20 12 19 15 20 32 13 18 10 20 39 35 35 SIRA 81 ‹l içinde 27 Kaynak: www.dpt.gov.tr 43 Fert Başına Ticari ve Turizm Kredileri Miktarı 44 Fert Başına Belediye Giderleri 45 Fert Başına Genel Bütçe Gelirleri 46 Fert Başına Gelir ve Kur. Vergisi Mik. 47 Fert Başına Kamu Yatırımları Miktarı 48 Fert Başına Teşvik Bel. Yatırım Tutarı 49 Fert Başına İhracat Miktarı 50 Fert Başına İthalat Miktarı ALTYAPI GÖSTERGELER‹ 51 Kırsal Yerleşmelerde Asfalt Yol Oranı 52 Yeterli İçme Suyu Götürülen Nüfus Oranı 53 TCK Asfalt Yol Oranı D‹⁄ER GÖSTERGELER 54 Onbin Kişiye Düş. Özel Otom. Sa. 55 Onbin Kişiye Düşen Motorlu Kara Taşıtı Sayısı 56 Fert Başına Düşen Elek. Tüketim Mik. 57 Fert Başına Telefon Kontür Miktarı 58 Yeşil Kartlı Kişi Oranı DE⁄‹fiKEN 41 Toplam Banka Kredileri İçin. Payı 42 Kırsal Nüfus Başına Tarım. Kredi Mik. 2000 2000 2000 2000 Adet Mws Adet Yüzde 1.461 1,0 1.511 13 724 2000 Adet 2000 Yüzde 2000 Yüzde 92,53 99,31 110 69 129 71 184 1.298 0 4 AYDIN 58,59 Milyon TL Milyon TL Milyon TL Milyon TL Milyon TL Milyon TL ABD Doları ABD Doları B‹R‹M 0,48 87 2000 Yüzde 2000 2000 2000 2000 1995-2000 1995-2000 1995-2000 1995-2000 YIL 2000 Yüzde 2000 Milyon TL Tablo 2: Ayd›n Gayri Safi Yurtiçi Has›lan›n Sektörel Da¤›l›m› 69 1.423 1,8 1.898 11 799 87,46 98,41 71,97 278 78 344 119 227 2.475 3.416 4.162 EGE BÖLGES‹ 10,02 149 1.056 1,4 1.852 15 652 84,98 91,28 45,23 392 82 464 165 248 2.668 2.249 3.967 TÜRK‹YE 100,00 138 10 37 24 57 15 31 13 34 29 23 29 22 39 34 63 61 SIRA 81 ‹l içinde 20 32 MAL‹ GÖSTERGELER 36 Gayri Safi Yurtİçi Hasıla İçin. Payı 2000 Yüzde 1,40 37 Fert başına Gayri Safi Yurtİçi Hasıla 2000 Milyon TL 1.838 38 Banka Şube Sayısı 2000 Adet 131 Aydın ilinin nüfus büyüklüğü de, bu sonucu desteklemektedir. İlin 2000 Fert Başına 2000 498 yılı39sayımına göreBanka nüfusuMevduatı 950.757 dir. Buna göre 81 ilMilyon içindeTL 20. sıradadır. 40 Toplam Banka Mevduatı İçin. Payı 2000 Yüzde 0,74 Nüfusun şehirleşme oranı, Ege bölgesi (%61.48) ve Türkiye (%64.90) orta41 Toplam düşüktür:%51.87 Banka Kredileri İçin. Payı ortalama nüfus 2000 artış Yüzde 0,48 lamalarından . Yıllık hızı da, yine Ege 42 Kırsal Nüfus Başına Tarım. (%018.29) Kredi Mik. değerlerinden 2000 Milyon TL 87 Bölgesi (%016.29) ve Türkiye geridedir:%014.21 15 2. 1 9 10 (DPT:2003,s.163). Ortalama hane halkı büyüklüğü de Ege Bölgesi ortalamasına yakın iken (3.81 kişi), Türkiye ortalaması olan 4.50 kişiden azdır:3.68 kişi. Oysa nüfusun yüzde 48’i kırsal kesimde yaşamaktadır. NüfuDE⁄‹fiKEN YIL B‹R‹M AYDIN EG sun çalışma durumu, ilin esasen bir tarım ağırlıklı karaktere sahip olduğunu BÖLG ortaya koymaktadır. Tarımsal faaliyetlerde çalışanlar, toplam çalışanlar için43 Fert Başına Ticari ve de Türkiye’de yüzde 48, Ege Bölgesi’nde yüzde2000 50, Aydın’da yüzde 62 paTurizm Kredileri Miktarı Milyon TL 110 ya44 sahiptir. Sanayi sektörü çalışanları ise sadece yüzde 7.5 dir. Fert Başına Belediye Giderleri 2000 Milyon TL Ücretli çalı-69 şanların toplam istihdama oranı Aydın’da yüzde 38, Ege ve Türkiye’de yüz45 Fert Başına Genel Bütçe Gelirleri 2000 Milyon TL 129 de 43’dür. İşverenlerin Toplam çalışanlar içindeki oranı ise, Ege ve Türkiye 46 Fert Başına Gelir ve Kur. Vergisi Mik. 2000 Milyon TL 71 ortalamasında yüzde 2.62, Aydın’da yüzde 2.35’dir. 47 Fert Başına Kamu Yatırımları Miktarı 1995-2000 Milyon TL 184 Nüfusun eğitimi durumuna bakıldığında, ilkokullaşma oranıTL Ege’de yüzde 48 Fert Başına Teşvik Bel. Yatırım Tutarı 1995-2000 Milyon 1.298 100 yüzdeMiktarı 96.70’dir. Liselerde okullaşma oranı, Ege’de yüz- 0 49 iken, FertAydın’da Başına İhracat 1995-2000 ABD Doları de5039.7, Aydın’da ise yüzde 38’dir. Mesleki ve Teknik liselerdeki Fert Başına İthalat Miktarı 1995-2000 ABD Doları okullaşma 4 oranı da Ege Bölgesi ortalaması yüzde 25.35 iken, Aydın’da yüzde 22.98’dir. ALTYAPI GÖSTERGELER‹ 51 Kırsal sağlık Yerleşmelerde Nüfusun durumunda, bebek ölüm oranı, binde 39 ile bölge ve Türkiye ortalamasının altında seyretmektedir. Ancak, on bin kişiye düşen hekim Asfalt Yol Oranı 2000 Yüzde 58,59 sayısı ve hastane sayısı ve hastane yatağı sayısı gibi göstergeler, bölge ve 52 Yeterli İçme Suyu Türkiye ortalamasından geridedir. Aydın ili, nüfusu bir ilimizdir. Nüfus Götürülen Nüfus Oranı 2000artan Yüzde 92,53 artış büyük ölçüde göç alan illerimizden biridir. 53 hızı TCKazalsa Asfalt bile, Yol Oranı 2000 Yüzde 99,31 D‹⁄ER GÖSTERGELER DPT tarafından yapılan 1996 ve 2003 yıllarında yayınlanan illerin ve Bölgelerin Sosyo-ekonomik Gelişmişlik Sıralaması 2000 Araştırmasına göre, AYDIN 54 Onbin Kişiye Düş. Özel Otom. Sa. Adet 724 ili,55 1996’da endeks değeri ile 12. sırada iken, 2003’de 0.42025 ile Onbin0.57221 Kişiye Düşen Motorlu 21. sırada basamak gerileyen, dolayısıyla en hızlı Karaolup, Taşıtı9Sayısı 2000 Adetdüşen ilimiz duru1.461 mundadır. (DPT:2002.s.56) 56 Fert Başına Düşen Elek. Tüketim Mik. 2000 Mws 1,0 57 Başına Telefon 2000 Adet 1.511 1.2.Fert Ekonomik Yapı Kontür Miktarı 58 Yeşil Kartlı Kişi Oranı 2000 Yüzde Aydın ilinde, GSYİH’nın sektörel dağılımına bakıldığında, il gelirini oluş-13 Kaynak: www.dpt.gov.tr turan üç temel sektörden en hakim olanı, Tarım kesimidir. Nitekim, Tarım kesiminin il hasılası içindeki payı, 1987 sabit fiyatları ile 1987’de yüzde 35.7 iken, 2000’de yüzde 29.7 olmuştur. Tablo 2: Ayd›n Gayri Safi Yurtiçi Has›lan›n Sektörel Da¤›l›m› (1987 Y›l› Sabit Fiyatlar›yla, Milyar TL) Tar›m Sanayi Hizmetler Toplam 1987 2000 1987 2000 Aydın 413 538 126 163 617 1.107 1.156 1.808 Ege 2.701 3.199 3.180 5.508 6.511 11.198 12.392 19.904 Türkiye 13.314 15.962 19.276 33.738 42.132 69.089 74.722 118.789 70 Bölge Pay (%) 15,3 16,8 4,0 3,0 9,5 9,9 9,3 9,1 Ülke Pay (%) 3,1 3,4 0,7 0,5 1,5 1,6 1,5 1,5 2. 3. 4. 71 87 98 1. 1. (1987 Y›l› Sabit Fiyatlar›yla, Milyar TL) Tar›m Sanayi Hizmetler Toplam Tar›m Hizmetler Tablo 2: Ayd›n Gayri Safi YurtiçiSanayi Has›lan›n Sektörel Da¤›l›m›Toplam 1987 2000 1987 2000 (1987 Y›l› Sabit2000 Fiyatlar›yla, 1987 1987 Milyar 2000 TL) Aydın 413 538 126 163 617 1.107 1.107 1.156 1.156 1.808 1.808 Aydın 413 126 617 Tar›m 538 Sanayi 163 Hizmetler Toplam Ege 2.701 3.199 3.180 5.508 6.511 11.198 12.392 19.904 Ege 2.701 1987 3.199 2000 3.180 1987 5.508 2000 6.511 11.198 12.392 19.904 Türkiye 13.314 15.962 15.962 19.276 19.276 33.738 33.738 42.132 42.132 69.089 69.089 74.722 118.789 118.789 Türkiye 13.314 Aydın 413 538 126 163 617 1.107 74.722 1.156 1.808 Bölge Pay Pay (%) (%) 15,3 16,8 4,0 3,0 9,5 9,9 9,3 9,1 Bölge 15,3 16,8 4,0 3,0 9,5 9,9 9,3 9,1 Ege 2.701 3.199 3.180 5.508 6.511 11.198 12.392 19.904 Ülke Pay (%) 3,1 3,4 0,7 0,5 1,5 1,6 1,5 1,5 Ülke Pay (%) 13.314 3,1 15.962 3,4 19.276 0,7 33.738 0,5 42.132 1,5 69.089 1,6 74.722 1,5 118.789 1,5 Türkiye Kaynak: www.egev.org Kaynak: www.egev.org Bölge Pay (%) 15,3 16,8 4,0 3,0 9,5 9,9 9,3 9,1 Ülke Pay (%) 3,1 3,4 0,7 0,5 1,5 1,6 1,5 1,5 Tablo 3: www.egev.org Gayri Safi Safi Yurt Yurt ‹çi ‹çi Has›lan›n Has›lan›n Sektörel Sektörel Büyüme Büyüme H›zlar› H›zlar› Tablo 3: Gayri Kaynak: (1987-2000 Dönemi; Dönemi; Y›ll›k Y›ll›k Ortalama; Ortalama; Yüzde) Yüzde) (1987-2000 Tar›m Sanayi Hizmetler Toplam Tar›m Sanayi Hizmetler Tablo 3: Gayri Safi Yurt ‹çi Has›lan›n Sektörel Büyüme H›zlar› Toplam Aydın 2,1 2,0 4,6 3,5 Y›ll›k Ortalama; Yüzde) Aydın (1987-2000 Dönemi; 2,1 2,0 4,6 3,5 Ege 1,3 4,3 4,3 3,7 Ege 1,3 4,3 4,3 3,7 Tar›m Sanayi Hizmetler Toplam Türkiye 1,4 4,4 3,9 3,6 Türkiye 1,4 4,4 3,9 3,6 Aydın 2,1 2,0 4,6 3,5 Kaynak: www.egev.org Kaynak: www.egev.org 1,3 Ege 4,3 4,3 3,7 Türkiye 1,4 4,4 3,9 Nüfusun yüzde 48’inin kırsalMilli kesimde, toplam istihdamın yüzde3,6 62’si taTablo 4: Ayd›n'da Ayd›n'da Fert Bafl›na Bafl›na Milli Gelir ($) ($) Tablo 4: Fert Gelir Kaynak: www.egev.org rımsal faaliyetlerde bulunduğuna göre, tarım sektörünün önemi anlaşılır. YILLAR FBMG YILLAR FBMG 1988 1811 ($) Tablo 4: Ayd›n'da Fert Bafl›na Milli Gelir 1988 1811 1994 2 247 1994 2 247 YILLAR FBMG 1995 2 810 810 1995 2 1988 1811 1996 3 161 1996 3 1994 2 161 247 1997 3 042 1997 3 1995 2 042 810 1998 3 340 340 1998 3 1996 3 161 Kaynak: www.egev.org www.egev.org Kaynak: 1997 3 042 1998 3 340 Kaynak: www.egev.org SIRA SIRA 14 14 18 18 SIRA 18 18 14 17 17 18 23 23 18 18 18 17 23 18 Nüfus ve istihdam göstergeleri haricinde, il gelirinin dağılımına bakıldığında, turizm ağırlıklı hizmetler kesiminin toplam içindeki payı 2000 yılı itibariyle yüzde 61’dir. Gelire katkı olarak, hizmetler kesiminin önemi ortaya çıkmaktadır. İl ekonomik yapısında, sanayi kesimi en az gelişmiş olan kesimdir. Gerek çalışanların oranı itibariyle, gerekse gelire katkı olarak sanayi kesimi, üç ana sektörden en geri olandır. İstihdamın, 2000 yılında, yüzde 7.54’ü sanayi kesiminde bulunurken, sektörün gelire katkısı da, 1987’de yüzde 10.9’dan, 2000’de yüzde 9’a gerilemiştir. Nüfus gelir ilişkilerine bakıldığında, kişi başına gelir göstergeleri önem kazanır. İl gelirinin nüfusa bölünmesi ile bulunan kişi başına gelir, Aydın da 2000 yılında 1.838 TL dir. Bu miktar, Türkiye ortalamak ile aynıdır. Ancak, Ege bölgesi ortalaması 2.130 TL olduğundan, bölge ortalamasından geride bulunmaktadır. 71 Aydın’da kişi başına gelirin seyrine bakıldığında yıllar itibariyle önemli dalgalanmalar görülür. Dalgalanma nedenleri arasında, ilin tarım ağırlıklı ekonomik yapısı ile, turizm sektöründe yaşanan mevsimlik dalgalanmaların rolü vardır. II. AYDIN İLİNİN SANAYİLEŞME POTANSİYELİ II.1. Mevcut Sınai Kapasite Cumhuriyetin kurulmasından sonra, kalkınma, sanayileşme hamlesi, yöneticilerin temel ekonomik yaklaşımı olmuştur. Aydın ili, tarımsal ürünlerde başlıca ihracat kalemleri olan tütün, pamuk, incir, zeytin gibi ürünlerin çok bol üretildiği, üretiminde, demiryolları ile İzmir’e taşınabildiği bir merkez idi. Bu ürünleri işleyen sanayi tesisleri, önce İzmir’de kurulmuştu. Aydın’da kurulan işletmeler ise daha küçük ve iç piyasaya dönük idi. 1927’de Aydın’da, 1282 işletmede 10 binden fazla işçi çalışıyordu. 1932’de Teşviki Sanayi kanunundan yararlanan işletme sayısı 25 idi. 1939’da ise bu sayı 39’a yükselmiştir. Nazilli Basma Fabrikası, 1935’de temeli atılıp, 1937’de Atatürk tarafından işletmeye açılmıştır. Daha sonraki yıllarda kapasite genişlemiş, ihracatı sürekli artmıştır. 1950 sonrasında Aydın’da kurulu sınai kapasite, geleneksel olarak atölye niteliğinde gıda ve dokuma sanayilerinde faaliyette bulunan işletmeler ile, inşaat malzemesi ve metal eşya sanayilerinde yoğunlaşmaya başlamıştır. Kemer Hidroelektrik santralinin devreye girdiği 1958’den sonra, sanayi işletmelerinin kurulması hızlanmıştır. 1964’de Aydın imalat sanayiinde 10’dan fazla işçi çalıştıran 61 işletme vardır. Bunların 57’si özel, 4’ü kamu işletmesiydi. Kamu işletmeleri 3000, özel sektör ise 7500 işçi çalıştırıyordu. Kamu işletmelerinin büyük kapasiteli olduğu, buradan ortaya çıkmaktadır. 1958’de Aydın Tekstil İşletmeye açılmıştır. Daha sonra kurulan Söktaş ve Nazilli iplik fabrikaları, Söke Çimento İnşaat sektöründe çalışan bir işletme olarak, kamu sahipliğinde kurulmuştur. Metal eşya-makine imalat sanayii, Aydın’da üçüncü önemli sanayi alanıdır. Bu alanda, 1980’de 61 tanesi 10 dan fazla işçi çalıştıran 1363 işletme bulunuyordu. Bunların büyük bir kısmı, İzmir’deki sanayi işletmelerinin yan sanayii olarak faaliyete geçmişlerdir. 1995 yılına gelindiğinde, Aydın Sanayi Odası’na kayıtlı, tüm yıl faaliyet gösteren 148 adet KOBİ imalat sanayii tesisi; 203 adet, mevsimlik çalışan işletme ve az sayıda işçi çalıştıran 106 küçük sanayi işletmelerinin toplamı 72 457 ediyordu. Tablo 5:1995 Y›l›nda Ayd›n'da Faal 148 ‹malat Sanayi Tesisinin Sektörel Da¤›l›m› (%) Sektör Firma Sayısı Yüzde Gıda 34 23 Dokuma,Giyim,Deri 14 10 Orman Ürünleri 14 2 Kağıt; Basın 3 2 Kimya, Petrol,Plastik 8 5 Top D. Sanayi 22 15 Metal Ana 12 7 Metal Eşya, Makine 50 34 Ulaşım 2 1 Kaynak: AZAZİ (1995): s.10 148 adet firmanın 98 adedi 1980-95 yılları arasında kurulmuştur. Yüzde 95’i özel sektöre aittir. %56 işletme, 25 kişinin üstünde istihdam kapasitesine sahiptir. Tarıma dayalı makine sanayii 50 işletme ve yüzde 34 pay ile ilk sırada ağırlık kazanmaktadır. 34 işletme ve yüzde 23 pay ile de gıda sanayii ikinci sırada yer almaktadır. Yapılan incelemelere göre, 198-95 arası dönemde Aydın’da 313 adet yatırımcı teşvik belgesi almıştır. Bunların 77’si tevsii ve modernizasyon yatırımı, 236 adedi yeni yatırımdır. Yeni yatırımlardan 71’i bitirilmiş, kalanı ise süren yatırımlar idi. Bu yatırımlarda toplam 10.873 istihdam taahhüdü yapılmıştır. Yatırımların yöneldiği sektörler ise, çok büyük çoğunlukla Kuşadası ve Didim’de yapılan ve il dışından gelen yatırımcılara ait olan Turizm sektörü yatırımları olmuştur.(AZAZİ:1995 s.32-33) Aydın’da mevcut sınai kapasite’nin önemli bir bölümü Organize Sanayi Bölgelerinde(OSB) gerçekleşmiştir. Aydın’da ilk OSB’nin kurulması 1976’da alınan Bakanlar Kurulu kararı ile başlamış, ancak, faaliyete geçmesi 20 yılı bulmuştur. 1994 yılında, 845 000 m2 alanın, 85 adet parselinden sadece 43’ü satılmıştır. Aydın OSB, 1994 yılı sonunda, Sanayi Kuşağı uygulaması kapsamına alınmıştır. Sanayi Kuşağı uygulaması, Kalkınmada öncelikli Yörelere tanınan teşvik araçlarını kapsadığı için, OSB’deki parsellerin tamamı, kısa sürede satılmıştır. Bu da, Aydın da sanayici, müteşebbislerin teşvik araçlarına oldukça duyarlı olduğunu ifade etmektedir. II.2. OSB ve KSS’lerin Durumu 73 Tablo 6: Ayd›n'da Organize Sanayi Bölgeleri OSB Aydın ASTİM ASTİM J. Söke Nazilli Ortaklar Çine Köşk Sera Buharkent Alan Parsel Üretime ‹nflaat Proje (ha) Say›s› Geçen Safhas› Safhas› Parsel Servis Parsel Servis Parsel Servis Parsel Servis 105 50 29 34 24 35 15 100 55 55 6 6 50 50 150 Yatırım 150 150 200 170 150 150 - 73 191 - Aşaması " " " " Proje Toplam 119 111 - 68 111 Aşaması Kaynak: Aydın Sanayi Ticaret İl Müdürlüğü (2004): Aydın İli 2003 Yılı Ekonomi ve Ticaret Durum Raporu Aydın (Umulru) OSB’de, 119 parselin tamamı tahsis edilmiş, 38 adedi firma faaliyette 14 Endüstriyel tesis inşaat Hammaddeler aşamasında, 7Maden tesis proje safhasındadır. İstihTablo 7: Ayd›n Varl›¤› (1997) dam edilen işgücü sayısı 1350 kişidir. Madenin Cinsi Bulundu¤u Yer Tenör ve Kalite Rezerv ASTİM OSB, 68 firmanın faaliyette bulunduğu bölgedir. Bakanlık, bu 5.630 To Altın Koçarlı-Satılar 1-40 g Au/ton OSB’nin Endüstri Bölgesi olma talebini yerinde bulmamıştır.68 adet orta Cıva Bozdoğan-Altıntaş % 2 Hg 52.500 To boy işletme; mermer karo, çimento, hazırbeton, mobilya, sabun deterjan Demir Söke-Koçarlı 44,5 Fe2O3 ham maddesi, tekstil, tekstil makineleri, hidrolik % makine, zeytinyağı sıkma 120.000 To makineleri, plastik doğrama, pamuk yağı kombine, karoser imalatı, Demir Söke-Salhane % tuğla, 58 Fe2O3 3.000.000 To kızgın yağ, kalorifer kazanı imalatı, elektrik makineleri imalatı gibi sektörlerDemir Söke-Çavdar % 42,3 Fe2O3 12.000.000 To de faaliyet sürdürmektedirler. 68 faal işletme dışında, 8 adet inşaat aşamaFeldspat Merkez % 8-11,4 K2O 1.878.516 To sında, 8 adet proje aşamasında tesis vardır. 13 parsel ise boş olup, toplam Feldspat Merkez Orta Kalite parsel sayısı 89’dur. Yaklaşık işgücü 3200 kişidir(Aydın VALİLİĞİ 151.819 To Feldspat Merkez 67.363.515 To SAN.TİC.İL.MD:2004 BRİFİNG RAPORU, s.7-8). % 8,4-11K2O Feldspat MerkezOrtaklar, Çine, Köşk Sera Orta Kalite 21.987.172 To Aydın’da Söke, Nazilli, ve Buharkent ilçelerinFeldspat Çine Orta Kalite de de birer OSB kurulması için kararlar alınmıştır. Bunlara ilişkin çalışmalar 798.000 To sürmektedir. Kuvars Çine-Kararağaç % 97,5 SiO2 4.239.400 To Kuvars Çine-Karpuzlu İyi Söke’de Kalite İlde ayrıca, merkezde 4, Genmencik, İncirliova’da ve ikişer, di- 144.357 To ğerKuvars bazı ilçe ve beldelerde 1’er, toplam 21 Küçük Sanayi Sitesi(KSS) bulun- 120.000 To Çine-Alabayır % 98,5 SiO2 makta, bunların 3’ü inşaat halindedir. Kuvars Çine-Kuruköy % 99,3 SiO2 2.025.000 To Kuvars Çine-Mutaflar % 99,3 SiO2 38.000 To Kuvars Çine-Kavşıt % 97,9 SiO2 896.000 To Kuvars Çine-Yeniköy Orta Kalite 73.000 To Çine-Karpuzlu % 98,7 SiO2 115.150 To 74Kuvars Kuvars Çine-Ovacık % 95 SiO2 66.800 To II.3. Tarım ve Hayvancılık Varlığı İlin yüzölçümü 831.900 ha’dır. Bunun yaklaşık yarısı olan 395.494 ha. alanda tarmsal faaliyet vardır. Bu da yüzde 47.5 paya denk gelmektedir. İldeki ormanlık arazi yüzde 35.80 pay ile 298.000 ha. dır. Çayır-mera arazisi yüzde 5.7 ile 47.466 ha.dır. Diğer yüzde 11 ise Tarım dışı araziler, göl-bataklıklardır. Tarımsal faaliyet, zeytin-meyvecilik ile sanayi bitkileri ve hububat üzerine yoğunlaşmıştır. (Aydın VALİLİĞİ:2004.s.23-24) Aydın ilinde, çalışan nüfusun büyük bölümünün yaşadığı tarım kesimi; toprak ve su kaynaklarının sağladığı elverişli imkanlarla halen bir tarım toplumu karakteristiği kazanmaktadır. Nitekim kültür arazilerinin 252.486 hektarı sulanabilir olup, yaklaşık 160 bin hektar arazide de sulu tarım yapılmaktadır. Büyük Menderes ve kollarının suladığı Büyük Menderes Ovasında, pamuk ve sebze, diğer yerlerde zeytin, incir, ceviz, kestane ve hububat tarımı yapılmaktadır. Aydın, Türkiye çapında zeytin, incir ve kestane üretiminde ilk sırayı almakta, bu ürünlerin ham ve işlenmiş olarak ihracatı yapılmaktadır. O sebeple “dağlarından yağ, ovalarından bal akar” sloganı Aydın ili için uygun görülmüş ve kabul görmüştür. Devam eden baraj inşaatları ile, sulanan arazi varlığı daha da genişleyecektir. Tarımda, 10-50 dekar arazi büyüklüğüne sahip işletmelerin oranı yüzde 35’dir. 101-200 dekar büyüklükteki işletmelerin yüzde 24 olup, Türkiye ortalamasının üstündedir. (www.egev.org) Türkiye genelinde olduğu gibi, Aydın’da da bitkisel üretim ve hayvancılık birlikte yapılmakta, geçimlik bir karakter taşımaktadır. Aydın’da hayvancılıkta ihtisaslaşmış hane halkı sayısı yüzde 15’dir. Polikültür üretim yapısının ağırlıklı olduğu Aydın ilinde, hayvansal üretimde ihtisaslaşma düzeyi ve hayvan varlığı, ekonomik kalkınmada önemli bir potansiyel olarak değerlendirilmektedir. Toplam tarımsal üretimin yüzde 24’ünün hayvancılık sektöründen elde edildiği hesaplanmaktadır. Ayrıca, su ürünleri ve balıkçılık, kümes hayvancılığı, arıcılık alanlarında ilde faaliyetler desteklenmektedir. II.4. Maden ve Yeraltı Kaynakları Aydın’da altın, civa, demir, feldspat, kuvars, kükürt, mermer, uranyum ve linyit kömürü rezervleri bulunmaktadır. Potansiyeli en yüksek ekonomik değerdeki maden türü kuvars kumudur. Diğerleri de, demir, feldspat, mermer ve linyittir. Türkiye’de feldspat madeninin %35’i Aydın’dan çıkarılmaktadır. 75 Buharkent - - Merkez Feldspat Çine-Karpuzlu Kükürt Kuvarsit Kuvars Kuvars Aydın-Karacasu Şöke,Çine Bozdoğan-Altıntaş Çine-Ovacık Çine-Yeniköy Çine-Karpuzlu Kuvars Kuvars Çine-Kavşıt Çine-Mutaflar Çine-Kuruköy Çine-Alabayır Kuvars Kuvars Kuvars Kuvars Çine-Kararağaç Kuvars Kuvars Çine Merkez Merkez Merkez Feldspat Feldspat Feldspat Feldspat Söke-Çavdar Söke-Salhane Demir Demir Demir Söke-Koçarlı Bozdoğan-Altıntaş Koçarlı-Satılar Cıva Altın Bulundu¤u Yer Madenin Cinsi % 4-5S % 96,2 SiO2 % 96 SiO2 % 95 SiO2 % 98,7 SiO2 Orta Kalite % 97,9 SiO2 % 99,3 SiO2 % 99,3 SiO2 % 98,5 SiO2 İyi Kalite % 97,5 SiO2 Orta Kalite Orta Kalite % 8,4-11K2O Orta Kalite % 8-11,4 K2O % 42,3 Fe2O3 % 58 Fe2O3 % 44,5 Fe2O3 % 2 Hg 1-40 g Au/ton Tenör ve Kalite Tablo 7: Ayd›n Endüstriyel Hammaddeler Maden Varl›¤› (1997) 5.630 Ton 51.800 Ton 9.663.100 Ton 28.000 Ton 66.800 Ton 115.150 Ton 73.000 Ton 896.000 Ton 38.000 Ton 2.025.000 Ton 120.000 Ton 144.357 Ton 4.239.400 Ton 798.000 Ton 21.987.172 Ton 67.363.515 Ton 151.819 Ton 1.878.516 Ton 12.000.000 Ton 3.000.000 Ton 120.000 Ton 52.500 Ton Rezerv Kaynak: Aydın Sanayi Ticaret İl Müdürlüğü (2004): Aydın İli 2003 Yılı Ekonomi ve Ticaret Durum Raporu 76 Geçmişte işletilmiş Görünür + muhtemel Muhtemel Geçmişte işletilmiş Muhtemel Muhtemel Geçmişte işletilmiş Geçmişte işletilmiş İşletiliyor Muhtemel Muhtemel Seramiğe uygun İşletiliyor İşletiliyor Muhtemel Muhtemel Muhtemel Seramiğe uygun Görünür + muhtemel Muhtemel Görünür + muhtemel Aç›klamalar Bozdoğan-Genzile Talk Karacasu-Tepecik Karacasu Mermer Söke Linyit Küçükçavdar Şahnalı Linyit Linyit Kisir Koçarlı-Çavdar Koçarlı-Çavdar Koçarlı-Çavdar Karacasu-Yazır Uranyum Uranyum Uranyum Uranyum Mermer Karacasu-Geyre Mermer Mermer Söke Karacasu Zımpara Zımpara Aydın-Karacasu Şöke,Çine Kuvarsit Kükürt Bozdoğan-Altıntaş Çine-Ovacık Çine-Karpuzlu Çine-Yeniköy Kuvars Kuvars Kuvars Kuvars % 4-5S 3.000 kCal/kg 3.800kCal/kg 3.120kCal/kg % 0,03 U3O8 % 0,02 U3O8 % 0,03 U3O8 % 0,04 U3O8 İyi Kalite Orta Kalite Orta Kalite Orta Kalite % 45-55 Al2O3 % 55--60 Al2O3 Orta Kalite % 96,2 SiO2 % 96 SiO2 % 95 SiO2 % 98,7 SiO2 Orta Kalite Yeri Ilıcabaşı Ömerbeyli 3.600.000 m3 9.000.000 m3 2.500.000 m3 65.000 Ton 235.000 Ton 75.000 Ton 51.800 Ton 9.663.100 Ton 28.000 Ton 66.800 Ton 115.150 Ton 73.000 Ton 2.440.000 Ton 2.455.000Ton 14.192.000 Ton 45.895 Ton 1.729.200 Ton 28.250 Ton 208.942 Ton 15.000.000 m3 S›cak (C) Debi (litre/s) Potansiyel (Wt) Kullan›m fiekli 85-100 7 1.900.000 Kaplıca suyu olarak 200-230 725 594.830.000 Enerji, ısıtma, sanayi Tablo 8: Ayd›n Jeotermal Enerji Kaynaklar› Rezervi (1997) Kaynak: Türkiye'nin Doğal Kaynakları Rehberi, 1997, İTO 77 Mümkün Görünür + muhtemel Görünür Muhtemel Görünür + muhtemel Muhtemel Görünür İşletiliyor Geçmişte işletilmiş Geçmişte işletilmiş İşletiliyor Geçmişte işletilmiş İşletiliyor Geçmişte işletilmiş Görünür + muhtemel Muhtemel Geçmişte işletilmiş Muhtemel Muhtemel Geçmişte işletilmiş Uranyum Uranyum Linyit Koçarlı-Çavdar Kisir % 0,02 U3O8 % 0,03 U3O8 1.729.200 To 45.895 To Şahnalı 3.120kCal/kg 14.192.000 To Aydın, jeotermal enerji kaynakları itibariyle en zengin potansiyele sahip Linyit Söke 3.800kCal/kg 2.455.000To illerden biridir. Bu kaynaklar; Ömerbeyli’ne Salavatlı’da enerji, ısıtma ve saLinyit Küçükçavdar 3.000 kCal/kg 2.440.000 To nayi’de, Ilıcabaşı, Bozköy; Germencik, Gümüş ve Kuşadası’nda kaplıca Kaynak: Türkiye'nin DoğalAydın Kaynakları Rehberi, 1997,ve İTOjeotermale dayalı sera olarak kullanılmaktadır. kentinin ısıtılması projeleri planlanmakla birlikte, henüz gerçekleştirilememiştir. Tablo 8: Ayd›n Jeotermal Enerji Kaynaklar› Rezervi (1997) Yeri S›cak (C) Debi (litre/s) Potansiyel (Wt) Ilıcabaşı 85-100 7 1.900.000 Ömerbeyli 200-230 725 594.830.000 Bozköy 59 1 100.000 Germencik 90 2,5 600.000 Salavatlı 167-172 98,3 53.790.000 Gümüş 35 6 Kuşadası 50 Kaynak: Türkiye'nin Doğal Kaynakları Rehberi, 1997, İTO II.5. Sermaye Birikimi ve Teşebbüs Gücü Kullan›m fiekli Kaplıca suyu olarak Enerji, ısıtma, sanayi Kaplıca suyu olarak Kaplıca suyu olarak Enerji, ısıtma, sanayi Kaplıca suyu olarak Kaplıca suyu olarak Bu iki faktör arzı ayrı ya da birlikte sanayileşme hareketinin temelini teşBelge Toplam ‹flletme kil Sektörler etmektedir. Say›s› Yat›r›m Sabit Yat›r›m Sermayesi Aydın ili, uzun yıllar fert başına gelir ve diğer faktörler bakımından geliş1. iller Tarım (Bitk. Üretim) 1 tarım 1.334.716 miş arasında sayılmıştır. İlde, ve ticaret kesimlerinde yerli yaşa- yanlarca önemli oluşturulduğu Bu du- 2. Maden (İstih.bir vesermaye İşlem) birikimini 3 16.133.000 gözlenmektedir. rum, görüşülen ve kurumlarca 3. İmalat (Gıdakişi - İçki) 12 da doğrulanmaktadır. 50.954.431 " Nitekim, (Dokuma.Banka Giy) mevduatları8ve kredi 44.330.753 gelişmelerine bakıldığında, eski " (Lastik,Plastik) 1 1.100.000 enflasyonist dönemde döviz tevdiat hesaplarının toplam mevduat içinde " (Taşıt 1 Ancak, günümüzde 593.754 - eskisi kadar önemli payAraçl.) tuttuğu görülmektedir. bu eğilim " (Mesl.Ölç. Optik) 1 alışkanlığı, 4.790.000 - kalkmış sa- olmasa da döviz tevdiat hesapları bütünüyle ortadan yılmaz. Yerli İmalat.) para araçlarının daha çıktığı anlaşılmaktadır. " (Makine 2 ön plana 2.037.999 " Sadece (Çimento.) 2 12.350.000 1998 yılı verilerine göre, 193.214 milyar TL banka mevduatına 5. Enerji (Enerji) 17.921.472 karşılık, Aydın’da 68.376 milyar2TL lik kredi kullanılmıştır. Kredi kullanımı, 6. Hizmetler(Ulaştırma) 6.238.000 Anadolu’nun birçok ilinde olduğu2 gibi, Aydın’da da düşüktür. -İhtisas kredile- " (Turizm) 9 kredilerdedir. 33.738.300 ri içinde, büyük ağırlık ise tarımsal " (Diğerl.) 2 865.672 Aydın’da, daha önce değinildiği üzere, bir sanayici, müteşebbis geleneTOPLAM 46 192.388.097 ği vardır. Ancak, burada yetişen, sermaye birikimi elde eden müteşebbisler, 1.Tarım Ürünleri) 2 çıkmışlardır. 4.429.870 Dolayısıyla, Aydın’da ilin sa- başta İzmir(Su olmak üzere, il dışına 2. Madenciliksürükleyecek ( İşleme) 1 2.010.610 nayileşmesini bir teşebbüs gücü oluşmamıştır.-Bugün, ancak " (İstih. ve İşlem) olan 1.OSB’nin 1 2.192.000 tahsisleri tamamlamış yapımı, karardan faaliyete kadar 20 yıl sürmüştür. Sektörler Belge Toplam ‹flletme Say›s› Yat›r›m Sabit Yat›r›m Sermayesi 78 3. İmalat (Gıda - İçki) 9 5.912.098 - Tablo 9: Ayd›n ‹linde Al›nan Yat›r›m Teflvik Belgelerinin Sektörel Da¤›l›m› (2003-20 Salavatlı Gümüş Kuşadası 167-172 35 50 98,3 6 53.790.000 Enerji, ısıtma, sanayi Kaplıca suyu olarak Kaplıca suyu olarak 3. İmalat (Gıda - İçki) " (Dok- Giy.) Sektörler 1. Tarım (Bitk. Üretim) 2. Maden (İstih. ve İşlem) 3. İmalat (Gıda - İçki) " (Dokuma. Giy) " (Lastik,Plastik) " (Taşıt Araçl.) " (Mesl.Ölç. Optik) " (Makine İmalat.) " (Çimento.) 5. Enerji (Enerji) 6. Hizmetler(Ulaştırma) " (Turizm) " (Diğerl.) TOPLAM 1.Tarım (Su Ürünleri) 2. Madencilik ( İşleme) " (İstih. ve İşlem) Sektörler 9 2 Belge Say›s› 1 3 12 8 1 1 1 2 2 2 2 9 2 46 2 1 1 Belge Say›s› 5.912.098 1.720.502 Toplam Yat›r›m 1.334.716 16.133.000 50.954.431 44.330.753 1.100.000 593.754 4.790.000 2.037.999 12.350.000 17.921.472 6.238.000 33.738.300 865.672 192.388.097 4.429.870 2.010.610 2.192.000 Toplam Yat›r›m - Sabit Yat›r›m - - Sabit Yat›r›m - ‹flletme Sermayesi - ‹flletme Sermayesi Döviz Kullan›m› (1000$) 120 382 Döviz Kullan›m› (1000$) 31 4.658 1.001 26.520 481 408 2.299 172 3.405 10.011 1.492 3.247 290 54.015 373 158 222 Tablo 9: Ayd›n ‹linde Al›nan Yat›r›m Teflvik Belgelerinin Sektörel Da¤›l›m› (2003-2004) Kaynak: Türkiye'nin Doğal Kaynakları Rehberi, 1997, İTO 79 139 65 ‹stihdam (kifli) 54 111 657 159 10 30 46 40 30 10 593 45 1.785 190 15 15 ‹stihdam (kifli) Bozdoğan-Genzile Talk Karacasu-Tepecik Karacasu Mermer Söke Linyit Küçükçavdar Şahnalı Linyit Linyit Kisir Koçarlı-Çavdar Koçarlı-Çavdar Koçarlı-Çavdar Karacasu-Yazır Uranyum Uranyum Uranyum Uranyum Mermer Karacasu-Geyre Mermer Mermer Söke Karacasu Zımpara Zımpara Aydın-Karacasu Şöke,Çine Kuvarsit Kükürt Bozdoğan-Altıntaş Çine-Ovacık Çine-Karpuzlu Çine-Yeniköy Kuvars Kuvars Kuvars Kuvars % 4-5S 3.000 kCal/kg 3.800kCal/kg 3.120kCal/kg % 0,03 U3O8 % 0,02 U3O8 % 0,03 U3O8 % 0,04 U3O8 İyi Kalite Orta Kalite Orta Kalite Orta Kalite % 45-55 Al2O3 % 55--60 Al2O3 Orta Kalite % 96,2 SiO2 % 96 SiO2 % 95 SiO2 % 98,7 SiO2 Orta Kalite Yeri Ilıcabaşı Ömerbeyli 3.600.000 m3 9.000.000 m3 2.500.000 m3 65.000 Ton 235.000 Ton 75.000 Ton 51.800 Ton 9.663.100 Ton 28.000 Ton 66.800 Ton 115.150 Ton 73.000 Ton 2.440.000 Ton 2.455.000Ton 14.192.000 Ton 45.895 Ton 1.729.200 Ton 28.250 Ton 208.942 Ton 15.000.000 m3 S›cak (C) Debi (litre/s) Potansiyel (Wt) Kullan›m fiekli 85-100 7 1.900.000 Kaplıca suyu olarak 200-230 725 594.830.000 Enerji, ısıtma, sanayi Tablo 8: Ayd›n Jeotermal Enerji Kaynaklar› Rezervi (1997) Kaynak: Türkiye'nin Doğal Kaynakları Rehberi, 1997, İTO 80 Mümkün Görünür + muhtemel Görünür Muhtemel Görünür + muhtemel Muhtemel Görünür İşletiliyor Geçmişte işletilmiş Geçmişte işletilmiş İşletiliyor Geçmişte işletilmiş İşletiliyor Geçmişte işletilmiş Görünür + muhtemel Muhtemel Geçmişte işletilmiş Muhtemel Muhtemel Geçmişte işletilmiş Aydın ilinde müteşebbis güç olarak kabul edilebilecek örgütlenmeler; başlıca, odalar, borsalar, kooperatifler, işadamı dernekleri vakıflar olarak sayılabilir. Aydın’da Aydın merkez ile, Nazilli, Söke, Kuşadası ve Didim’de 5 adet Ticaret Odası vardır. Üye sayısı en fazla olan Aydın Ticaret Odasının 4224, Kuşadası’nın 2696 üyesi bulunmaktadır. Toplam üye sayısı 11.508’dir. İl’deki Ege Bölgesi Sanayi odası’na kayıtlı sanayi kuruluşu sayısı 399, faal olan 385’dir (Aydın Valiliği: 2005 s.4). Oda’dan alınan bilgiye göre ise, kuruluşun üye sayısı 463’dür. 150’si mevsimlik çalışır. Aydın’da 3 adet Ticaret Borsası bulunmaktadır. Aydın, Nazilli ve Söke borsalarının üye sayıları sıra ile 396, 121 ve 96 olmak üzere toplam 613 üyedir. Aydın Esnaf ve Sanatkâr Odaları Birliği kayıtlarına göre ise, kayıtlı sayısı 107.500, faal esnaf sayısı 58.237 kişiden ibarettir. Aydın Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü verilerine göre 2003 yılında Aydın’da 510 Anonim Şirket, 4029 Limited Şirket vardır. 109 adet banka şubesi bulunmaktadır. EGEV kayıtlarına göre, daha önce Anonim Şirketi sayısı 676, Limited sayısı 4260 idi. Banka şube sayısı da 199 kadardı.Bu sayıların günümüzde gerilediği anlaşılmaktadır (www.egev.org). II. 6. Altyapı Fert başına kamu yatırım miktarı, 1995-2000 (milyon TL), Aydın: 184, Ege Bölgesi: 227, Türkiye: 248 olup, bu hali ile 81 il içinde 39’uncudur. 81 GRUP ADI MADEN İSTİHRAÇ SANAYİ UN VE YEM FABRİKALARI UNLU MADDELER SANAYİ ŞEKERLİ MADDELER SANAYİ MUHTELİF YİYECEK MADDELERİ SANAYİ ET-SÜT VE SU ÜRÜNLERİ SANAYİ TUZ VE GIDA MADDELERİ SANAYİ ZEYTİNYAĞI SANYİ ALKOLLÜ VE ALKOLSÜZ İÇKİ SANAYİ PAMUK ÇIRÇIR SANAYİ PAMUK İPLİĞİ DOKUMA VE KOMBİNE TESİSLER SANAYİ TEKSTİLDEN KONFEKSİYON SANAYİ NAKIŞ VE DİĞERLERİ SANAYİ İNCİR ÜZÜM VE DİĞER KURU MEYVE İŞLETMELERİ SANAYİ AĞAÇ MAMULLERİ SANAYİ MOBİLYA SANAYİ KAĞIT VE KAĞIT ÜRÜNLERİ SANAYİ BASIM-YAYIN VE BUNLARA BAĞLI SANAYİ DERİ VE KÜRK GİYİM EŞYA SANAYİ DERİ SANAYİ PLASTİK SANAYİ KAUÇUK SANAYİ TIBBİ VE TARIMSAL İLAÇ SANYİ GRUP ADI GRUP NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 GRUP NO Tablo 10: EBSO AYDIN fiubesi Üyelerinin Meslek Gruplar›na Da¤›l›m› 82 ÜYE SAYISI 1 12 2 ÜYE SAYISI 21 9 9 11 45 16 4 62 4 48 19 11 6 24 8 6 3 GRUP NO 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 22 23 GRUP ADI KİMYA SANAYİ TOPRAKTAN MAMUL PİŞMİŞ İNŞAAT MALZEMELERİ SANAYİ İNŞAAT YAPIM SANAYİ TESİSAT MÜTEAHHİTLERİ ASASÖR VE YÜRÜYEN MERDİVEN SANAYİ SOĞUTMA ISITMA VE KLİMA SANAYİ BETON DİREK, ÇİMENTO VE CAM SANAYİ YAPI MALZEMELERİ SANAYİ DEMİR ÇELİK SANAYİ METAL EŞYA SANAYİ DÖKÜM SANAYİ SERİ MAKİNA İMALAT SANAYİ ÖZEL MAKİNA İMALAT SANAYİ MADENİ EŞYA SANAYİ ELEKTRİK AKİNALARI VE AYGITLARI SANAYİ ELEKTRONİK SANAYİ ÇEŞİTLİ YEDEK PARÇA SANAYİ ÇELİK KONSTRÜKSİYON VE MADENİ YAPI ELEMENLARI SAN. TAŞIT SANAYİ OTOMOTİV YAN SANAYİ ÇEŞİTLİ İMALAT SANAYİ MEMERMER VE GRANİT İŞLETMELERİ SANAYİ TOPLAM KAUÇUK SANAYİ TIBBİ VE TARIMSAL İLAÇ SANYİ Tablo 11: Ayd›n'da Geliflim Bileflenlerinin Bulunabilirlikleri Kaynak: EBSO AYDIN Şubesi, 2005. 83 32 9 5 4 1 4 4 4 8 3 8 463 11 10 4 2 1 ÜYE SAYISI 8 14 8 2 2 22 23 KAUÇUK SANAYİ TIBBİ VE TARIMSAL İLAÇ SANYİ III. YATIRIM ORTAMININ UYGUNLUĞU GRUP NO GRUP ADI Sınai yatırımların gelişebilmesi için; fiziki, beşeri, finansal ve kültürel or24 KİMYA SANAYİ tam unsurlarının sağladığı avantaj ve dezavantajlar; ülke, bölge ve/veya il 25 MAMUL PİŞMİŞ İNŞAAT MALZEMELERİ SANAYİ ekonomik birimleriTOPRAKTAN açısından büyük önem taşır. 26 İNŞAAT YAPIM SANAYİ Aydın araştırmalar ve bizim gözlemlerimize göre, kamu 27 ili için yapılan TESİSAT MÜTEAHHİTLERİ oyundaki, ile yönelik “yüksek potansiyel yüksek gelir” imajı, tarımsal ve tica28 ASASÖR VE YÜRÜYEN MERDİVEN SANAYİ ri-turizm sektörlerinin sonuçlarına bağlı olarak gelişmiştir. Günümüzde tu29 SOĞUTMA ISITMA VE KLİMA SANAYİ rizm hariç, tarım ve ticaret sektörlerinde nispi gerileme yaşanırken, gelir dü30 BETON DİREK, ÇİMENTO VE CAM SANAYİ zeyinde de paralel sonuçlar ortaya çıkmaktadır. 31 YAPI MALZEMELERİ SANAYİ Aydın ili, mevcut potansiyelini değerlendirecek ilave altyapı iyileştirmele32 DEMİR ÇELİK SANAYİ rine, sınai kapasitede genişleme ve iyileşmelere ihtiyaç duymaktadır. Bütün 33 METAL EŞYA SANAYİ bunlar, yerel bölgesel ve/veya Türkiye ve Türkiye dışı teşebbüs gücünün il34 DÖKÜM SANAYİ gisi ile35doğru orantılı olarak yapılabilir kılınmaktadır. SERİ MAKİNA İMALAT SANAYİ 36 ÖZEL MAKİNA İMALATbir SANAYİ Aydın ve Denizli illerini karşılaştıran akademik çalışmada, bu iki ilin 37kalkınmış iki MADENİ EŞYA SANAYİ görece il olduğu belirtilmektedir. Aydın, tabi kaynaklar, yetişmiş işgücü, konulardaAKİNALARI Denizli’den zenginSANAYİ olmasına rağmen, 38 turizm gibiELEKTRİK VEdaha AYGITLARI daha 39 kalkınmış değildir. Kalkınma için gerekli insan sermayesi, tabi kaynakELEKTRONİK SANAYİ lar, merkeze yakınlık, coğrafi kolaylıklar gibi birçok içsel etkenin Aydın lehi40 ÇEŞİTLİ YEDEK PARÇA SANAYİ ne olmasına rağmen, Denizli’nin özellikle son yıldaki YAPI performansı şaşır- SAN. 41 ÇELİK KONSTRÜKSİYON VE15 MADENİ ELEMENLARI tıcıdır.42Bu durum, TAŞIT kalkınmanın, ekonomi dışı başka faktörler tarafından etSANAYİ kileniyor olabileceğini akla getirmektedir. Danielzyk ve Wood (2001) bu et43 OTOMOTİV YAN SANAYİ kenlerin en başında kültürel özelliklerin geldiğini ileri sürmektedir (ALDE44 ÇEŞİTLİ İMALAT SANAYİ MİR ve GÜLCAN: 2004, s. 220). 45 MEMERMER VE GRANİT İŞLETMELERİ SANAYİ Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın Aydın için yaptığı araştırmalarda, gelişim TOPLAM bileşenlerinin bulunabilirlikleri Kaynak: EBSO AYDIN Şubesi, 2005.ortaya konulmuştur (SAN. TİC. BAKANLIĞI: 2001, s. 85). Tablo 11: Ayd›n'da Geliflim Bileflenlerinin Bulunabilirlikleri Bileflenler Yeterli Ulaşım İletişim Enerji Sermaye Hammadde Teknoloji İşgücü 84 K›smen X X X Bulunabilirlik Düzeyi Yeterli X X X X Yetersiz Aydın’da kısmen yetersiz olanlar, ulaşım, enerji, hammadde ve işgücü alanlarıdır. Karayolunda iyileşme var ve sürmektedir. Denizyolu, hava ve demiryolu yetersizlikleri söz konusudur. Enerjide, jeotermal kaynaklar devreye girmeli, doğalgaz getirilmelidir. IV. YATIRIM ORTAMININ İYİLEŞTİRİLMESİ Türkiye’de de yatırım ortamının iyileştirilmesi, yapısal bir sorun olarak ele alınmakta ve yürütülen istikrar programı çerçevesinde takip edilmektedir. Demek ki, sistemden gelen risk faktörlerini azaltılması söz konusudur. Aydın’da ise sanayi sektörüne girdi sağlayan sektörlerde kaliteli üretim ve süreklilik sağlanmalıdır. Tarım sektöründe, bitkisel ve hayvansal üretim alanlarında, işletme büyüklükleri arttırılmalı, bilgi ve bilinç düzeyi yükseltilmelidir. Et ve süt besiciliği teşvik edilmelidir. Bu alanlardaki desteklerden yararlanabilecek işletme ve örgütlenmeler oluşturulmalıdır. Sulama projeleri, ulaşım alanındaki çalışmalar hızlandırılmalıdır. İşadamlarının örgütlenmeleri teşvik edilmelidir. Örgütler içinde, projeler geliştirilmeli, proje bilgisi geliştirilmelidir. Tarım ve sanayide sağlanan destekler hakkında, Hazine, DPT, San. Tic. Bakanlığı, DTM, Üniversite gibi kuruluşlardan yararlanılmalıdır. Üniversite-Sanayi işbirliği gerçekleştirilmeli, üniversite bünyesinde, bir girişimcilik enstitüsü (araştırma merkezi) kurulmalıdır. İşadamı dernekleri ve Odalar, üyelerini yerli ve yabancı fuar ve pazarlara sık sık götürmelidir. Özellikle AB Pazarları hakkında bilgi arttırılmalıdır. V. UYGUN YATIRIM ALANLARI NELER OLABİLİR? Tarımsal alanda yapılabilecek uygun yatırımlar; seracılık başta olmak üzere, yem bitkileri üretimi, kültür mantarı üretimi, besicilik (büyükbaş, küçükbaş, kanatlı) ve arıcılık bunlar arasındadır. Orman ürünleri sanayinde ise, lif levha (MDF), lamine parke v.b. yatırımlar yapılabilir. Pamuk saplarının değerlendirilmesi düşünülebilir. Gıda sanayiinde mevcut potansiyeli değerlendirmeye dönük olarak; süt ve mamulleri, dondurulmuş gıda ve kurutulmuş sebze alanları değerlendirilebilir. Endemik bitkilere dayalı, gıda, ilaç v.b. alanlar araştırılmalıdır. Tekstil sektöründe, hammaddesi Aydın’dan karşılanabilecek, hazır giyim, çorap ve penye üretimi ile ileride tekstil makineleri üretimi gündeme gelebilir. Hidrofil pamuk, dokusuz tekstil malzemeleri üretimi düşünülebilir. Ayrıca ambalaj makineleri, otomotiv yan sanayii ürünleri, ağaç işleme makineleri, zeytin hasat makineleri, gaz beton üretimi, önerilebilecek yatı- 85 rım alanları arasında gelmektedir (STB: 2001. s.91-115). SONUÇ Aydın ili, geniş tarım ve tarıma dayalı sanayi potansiyeli ile sanayi devrimini yakalayamamış bir il görüntüsü çizmektedir. İlin bir başka potansiyel zenginlik alanı olan Turizm de ise, denize bağlı turizm aktivitelerinde önemli atılımlar sağlanmıştır. Bu potansiyeli de kaplıca, yayla gibi türleri de değerlendirilmeyi beklemektedir. özellikle arkeolojik değerlerin öne çıkacağı kültürel turizm hareketine önem ve öncelik verilmelidir. Aydın ilinde, tarımsal ve hayvancılık varlığını esas alan sanayi işletmelerinin kurulabilme fırsatı halen vardır. Bunların başlıca hangi sektör ve dallar oldukları, metin içinde belirtilmeye çalışılmıştır. Bu iki sektör ilin avantajı olduğu halde, adeta dezavantajı olmuştur. Dünyada organik tarım konusunda yaygın bir talep eğilimi vardır. Aydın ili verimli toprak yapısı ile bu alandaki üretim faaliyetlerine ev sahipliği yapabilecek bir konumdadır. İlde giderek artan sınai ürünlerin üretiminin daimi olarak sergilenebileceği bir fuar kompleksinin planlanması, Aydın Belediyesinin, kente yapabileceği en önemli projeler arasındadır. Ancak, Belediye’nin bir başka esaslı projesi ise; Meslek Odaları, Üniversite ve yabancı ortakları da kapsayacak biçimde bir teknopark hayalinin gerçeğe dönüştürülmesi olacaktır. Bunlar Aydın’ın orta ve uzun vadede hayata geçirebileceği vizyon projeleri olarak değerlendirilebilir. Aydın ilinde, mevcut ekonomik potansiyelini değerlendirilmesini başarabilecek, aktif bir teşebbüs gücüne ihtiyaç vardır. Mevcut işadamı dernekleri, Odalar, Borsalar, esnaf teşekkülleri, bilgi, görgü ve deneyimlerini yükselten işlere, faaliyetlere ağırlık vermelidir. Burada, siyasal partilerin, sivil toplum kuruluşlarının, kamu-yerel yöneticilerinin, üniversitenin, KOSGEB vb. kuruluşların, rasyonel Aydın projelerinde bir araya gelmeleri gerekmektedir. KAYNAKÇA AYDIN SANAYİ TİCARET İL MÜDÜRLÜĞÜ (2004): Aydın İli 2003 Yılı Ekonomi ve Ticaret Durum Raporu AYDIN VALİLİĞİ SAN. TİC. İL. MD: 2004 BRİFİNG RAPORU AZAZİ, Sabahattin (1995): Aydın’da Cumhuriyet Döneminde Sanayileşme Süreci ve Bu Süreç İçerisinde İmalat Sanayiinin Durumu (1923 - 19959 DPT (2004): İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2004), DPT, Ankara. DPT (2003): İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2003). Yayın No: 2671, Ankara. 86 EBSO AYDIN Şubesi (2005): EBSO AYDIN Şubesi Üyelerinin Meslek Grupları- na Dağılımı GÜLCAN, Yaprak ve AKDEMİR, Ceyhan (2004): “Bölgesel Kalkınmada Ekonomik Göstergeler ile Yerel Kültür Özellikleri arasındaki İlişkiler: Aydın ve Denizli Örnekleri”. KENTSEL EKONOMİK ARAŞTIRMALAR SEMPOZYUMU, Cilt:1, DPT Yayını, Ankara. İTO (1997): Türkiye’nin Doğal Kaynakları Rehberi, İTO, İstanbul. www.dpt.gov.tr www.egev.org www.hazine.gov.tr 87 88 AYDIN İLİNİN EKONOMİK GELİŞMESİNDE TURİZM SEKTÖRÜNÜN YERİ VE ÖNEMİ Prof. Dr. Mithat Zeki DİNÇER İ.Ü. İktisat Fakültesi Dekanı ve İktisat Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Füsun İSTANBULLU DİNÇER İ.Ü. İktisat Fakültesi İktisat Bölümü Öğretim Üyesi II.Dünya Savaşından sonra, küreselleşmenin bir parçası olan turizm endüstrisi, insan yaşamının vazgeçilmez bir unsuru olmuştur. Boş zamanın ve gelirin artması, kitle iletişim araçlarının ve iletişim teknolojisinin gelişmesi, kitle turizminin yaygınlaşması, ulaşımın kolaylaşması, seyahatin fiziksel ve psikolojik bir gereksinim olduğunun anlaşılması, insanların toplumları ve kültürleri tanıma arzusu turizm olgusunu hızlandıran etkenlerdir. Günümüzde ülkelerin uluslararası turizmde küresel ortamda rekabet edebilirliği gittikçe zorlaşmaktadır. Dünyanın geleceği konusundaki belirsizlik rekabet koşullarını etkilemektedir. Bilgi toplumunun özellikleri, yüksek teknolojinin varacağı nokta, yapay zeka, küresel ekonominin nitelikleri, küresel ısınma ve çevre koşulları, bireysel ihtiyaç ve yatırımların ön plana çıkması, katılımcı demokrasi anlayışı, seçeneklerin artması tüm toplumların rekabetini zora sokmaktadır. Katma değeri yüksek ve sürdürülebilirliği sağlanan bir turistik ürünün geliştirilmesi ancak kendi doğal kaynak ve değerlerini iyi koruyup, planlayan ve pazarlayabilen ülkelerin ve işletmelerin varlığına bağlıdır. Gelecekte de varlıklarını sürdürebilmeleri için, destinasyon planlayıcıları çevrenin ve küresel dünyanın bölgesel turizm politikalarını iyi bilmek zorunda89 dırlar. Halen, günümüzde çok uluslu şirketlerin egemen olduğu uluslararası kitle turizm piyasasında gelişmekte olan ülkelerin bu şirketlere bağımlılığı eleştirilere neden olmaktadır. Her ne kadar turizmin milli gelir, ödemeler dengesi, istihdam gibi konularda olumlu etkiler yarattığı bilinmesine rağmen; turizmin olumsuz iktisadi-sosyal etkileri de olabilmektedir. Geleneksel destinasyonların rekabet gücünün azalmasının nedenleri olarak: - bu destinasyonları ziyaret edenlerin sayısının düşmesi, - turist başına kalış süresinin kısalması, - kişilerin harcama miktarının azalması, - yeni turizmle ilgili işletmelerin sayısının düşmesi, - turistlerin tekrarlanan ziyaretlerinin azalması, - mevsimlik sorununun baş göstermesi, - yerel halkta turizme olumsuz bakış açısının ortaya çıkması, - emniyet ve güvenlik problemlerinin artması gösterilebilir (Bahar&Kozak: Şubat 2005; 153). Turizmin olumsuz etkilerini en aza indirgeyebilmek için, turistik destinasyon ve kentlerdeki gelişmeyi belli bir plan ve koruma-kullanma dengesi içinde ele almak gerekmektedir. Çünkü; a)turizmin ekonomik büyümeye katkısı abartıldığı kadar büyük değildir, b)her yerde başarılı olma garantisi söz konusu değildir, c)hizmetlerin sürekliliği için devamlı yatırım yapılmaktadır, d)ziyaretçiler çevreyi kirletmektedirler, e)turizmden sağlanan gelirin büyük bir kısmı yeni yatırımları desteklemek için kullanılmaktadır, f)turizm işletmelerinde çalışanların ücreti düşüktür (Özdemir: 2003; 392). Küreselleşen dünyada artan bölgelerarası rekabetin temelinde yatan en önemli unsurlar bölgesel yenilik, yaratıcılık ve ekonomik-sosyal paylaşım ağının bulunmasıdır.Turistik destinasyon ve kentlerin sürdürülebilirliğinin sağlanması yeni bölgesel politikaların uygulanmasına bağlıdır. Yeni bölgesel politikalar yerel dinamik nüfus ve yerel potansiyel üzerinde odaklanmıştır. Geleneksel ve yeni bölgesel politikalar karşılaştırıldığında, içsel büyüme dinamiklerinin desteklenmesinin ve kamu finansman desteğinin zorunlu olmasının gündeme geldiği görülmektedir (Eraydın: Mart 2004; 137). Geleneksel ve yeni bölgesel politikaların özellikleri Tablo 1’de yer almaktadır. 90 Tablo:1-Geleneksel ve Yeni Bölgesel Politikalar›n Özellikleri Özellikler Amaçlar Karar verme uygulama sürecinin yap›s› Politika araçlar› Siyasal ortam Geleneksel Bölgesel Politikalar - Bölgesel rekabet - Bölgesel eşitlik gücünün geliştirilmesi - Ulusal ekonomik büyüme - Bölgesel ekonomilerin - Yatırımların az gelişmi kapasitelerinin artırılması bölgelere yönlenmesi - İçsel büyüme dinamik- Altyapının geliştirilmesi lerinin desteklenmesi - Ulusal ölçekte genel politikalar ve bazı özel bölgelerin seçimi - Merkezi Hükümetlerin takdir yetkisine bağlı seçim - Kademeli yapı - Kamu finansal desteği - Ağırlıklı olarak kamu kaynaklarına bağımlılık - Tanımlanmış bölgesel birimler için bağlayıcı kararlar - Bürokratik düzenlemeler Ulusal politikaların öne çıktığı bir siyasal ortam - Karar verme sorumluluğu olan merkezi Siyasi sorumluluk hükümet - Taşra teşkilatına verilen uygulama sorumluluğu Uygulamac› Kurumlar Yeni Bölgesel Politikalar - Merkezi Hükümet - Merkezi Hükümetin taşra teşkilatları - Bürokratik ilişkiler Kaynak: Eraydın: Mart 2004; 137 - Bölgesel ve yerel hükümetlerin birlikte karar verme süreci - Bölgesel-yerel karar yetkisi - Yönetişim ağırlıklı karar süreci - Kademeli olmayan örgütlenme biçimleri - Kamu finansal desteği - Koşullara bağımlı örgütlenme - Gönüllü ve koşullu bilgilendirme - Kamunun sağladığı danışma hizmetleri Ulusal politikalar ile bölgesel ve yerel politikaların ağırlık kazanması Ulusal hükümet ve bölgesel ve yerel örgütler (hükümetlerin) doğrudan politika uygulamalarına yönelimi - Bölgesel Birimler - Yarı özerk birimler - Bürokrasi yerine, işletme yönetimi 91 Ayd›n ‹linin Sosyo - Ekonomik Göstergeleri Merkez Bozdo¤an Buharkent Cine Didim Ge 1.Türk Turizm Ekonomisinde Ege Turizminin Önemi 24 Ocak 1980 Ekonomik İstikrar Tedbirlerinin uygulamaya konulmasıyla, Türkiye ithal-ikame iktisadi politikaları yerine liberal politikalar uygulamaya başlamıştır. 1963 yılından beri günümüze kadar 8 adet Beş Yıllık Kalkınma Planını yürürlüğe sokan Türkiye, özellikle 1980’lı yıllardan sonra birçok teşvik ve tedbirlerle turizmi geliştirmeye çalışmıştır. Bugün Türkiye’nin dünyada kitle turizm pazarında ilk 16 destinasyon içinde yer alması liberal politikalar sonucu olmuştur. Türk turizm sektörü önemli dinamizm kazanmış ve yatırımlarda, işletme sayısında artış sağlanmıştır. Her ne kadar turizm endüstrisi Türkiye ekonomisinin milli gelirinde, ödemeler dengesinde, çarpan mekanizmasında, istihdamında önemli katkılar ve ekonomik büyümeyi sağlamasına rağmen, turizm endüstrisinde problemler yaşanmaktadır. Türkiye ekonomisinin itici gücü olarak nitelendirilen turizmimizin rekabet edebilmesi çok hırçın koşullarda gelişmekte olup, kitle turizm pazarında çok uluslu şirketlere bağımlılığımız sürmektedir. Sürdürülebilir turizmin gelişiminin sağlanabilmesi yeni bölgesel politikaların uygulanmasına, yerel iç dinamiklerin harekete geçirilmesine ve yerel halkın-girişimcinin desteklenmesine bağlıdır. Tübitak’ın vizyon 2023 projesinde 1998 yılından itibaren turizm açısından olgunluk dönemine giren Türkiye’nin (Tübitak: Temmuz 2003; 23) geleneksel bölgesel politikalar sonucu ortaya çıkan hatalarından ders alması gerekmektedir. Türkiye bölgesel gelişme konusunda kendi birikimini ortaya koymak zorundadır. Türkiye’nin genel ekonomik planlarında plan-uygulama ilişkileri tam olarak hayata geçirilmediğinden turizm planlamalarında da aynı sorunlarla karşılaşılmıştır. Her plan döneminde belirtilen öneriler yeniden ele alınmıştır. Artık günümüzde Türkiye’nin yeni turizm endüstrisini oluşturabilmek için; - bölgesel-yerel ölçekli planlamaları önemsemesi ve - enformasyon sektörü yerine bilgi sektörüne ağırlık vermesi, - kısa vadeli planlar yerine uzun dönemli projeler üretmesi, - firma karlılığı ile birlikte ekonomik faydayı ön plana çıkarması, - hizmet zincirinde dengeli getiri oranlarını sağlaması, - yabancı turist sayısı ile birlikte, fon akımı ve takibini gerçekleştirmesi, - turizmde sermaye mülkiyeti sorununu halletmesi, - yeni ürün yaklaşımını benimsemesi, - trend takibi ile birlikte yeni eğilimler oluşturması gerekmektedir (2004 Türkiye İktisat Kongresi: 05-09 Mayıs 2004; 5). Türkiye ekonomisinde ekonomik, kültürel ve toplumsal gelişmelerin merkezinde olan Ege Bölgesi bereketli topraklara, doğal ve kültürel zenginliğe sahip bir bölgemizdir. Ege Bölgesi Türkiye ortalamasının üstünde bir geliş- 92 mişlik düzeyine sahiptir. Gerek sosyo-ekonomik gelişmişlik, gerek kişi başına gelir, gerekse insani gelişme endeksi verileri yönünden Marmara Bölgesini izleyen ikinci bölgedir. Bölgenin GSYİH’sında sanayi ilk planda yer almasına rağmen, tarımın ve ticaretin payı da az değildir. Ege Bölgesinin ortalama kişi başına geliri hemen hemen her dönemde Türkiye ortalamasının % 20 üzerinde olmuştur. Bölge istihdamında tarımsal alandaki istihdamın payı hala oldukça yüksek düzeydedir. Başta ulaşım olmak üzere, fiziki ve sosyal altyapı eksikliği bölgenin en önemli sorunlarındandır (EBSO: 2003; 12,15,21). 1987-2000 döneminde, büyüme hızı Türkiye ortalamasının üzerinde gerçekleşen bölgeler Marmara (% 4,2) ve Ege (% 3,7) bölgesidir. Bu dönemde; Ege bölgesinde tarım ve sanayide nispi bir küçülmeye karşılık, nispi büyüme hizmetler sektöründe yaşanmıştır. Marmara ve Ege bölgelerinin gayri safi yurtiçi hasılaya katkısı yüksektir ve kişi başına GSYİH Türkiye ortalamasının üzerindedir. İller arası gelişmişlik farkı en az olan bölgeler Akdeniz, Ege, Marmara ve Güneydoğu Anadolu bölgeleridir (DPT: Eylül 2003;3,4,5,6). Türkiye’nin en gelişmiş bölgelerinden biri olmasına rağmen, diğer bölgeler gibi Ege bölgesi de Marmara’nın ve İstanbul’un etkisi altındadır. İzmir ve Manisa dışındaki diğer illerde ekonomik yaşam daha çok tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Ege bölgesi hem kamu, hem özel sektör yatırımlarından önemli bir pay almakla birlikte, potansiyelleri ve fırsatları açısından, özellikle bölge ve ülke dışından yatırımcıları yeterince çekememiştir. Turizm açısından önemli potansiyele sahip olması ve yatırımların yapılması, altyapı sorunlarının çözülmesinde önemli bir rol oynamıştır. Türkiye’nin önemli bir ihracat bölgesi olan Ege’nin tütün, kuru meyve, yaş sebze, hububat, yağlı tohum, zeytin, madenler, konfeksiyon ve tekstil sanayi ürünleri ihracat kalemleridir. Eğitimli bir işgücü potansiyeli vardır. Tarih, jeo-coğrafik ve doğal yapı, genç nüfus, nispeten sağlıklı altyapı, sanayi ve ticaret birikimi, dinamik kobiler, modern tarım gibi avantajlara sahip Ege bölgesi tarih boyunca hep önemli bir konumda olmuştur (EBSO: 2003; 12,15,21,44,66,70,198). Yukarıda belirtilen bu sosyo-ekonomik verilerin ışığı altında; doğal ve tarihi zenginlik açısından üstünlükleri bulunan ve tarım, sanayi, ticaret, hizmet sektörleri belli bir gelişmişlik düzeyine kavuşmuş Ege bölgesinde; turizmin bir endüstri haline gelmesinin 1980’li yıllardan sonra mümkün olduğu görülmektedir. Altyapı yatırımları, kamu arazisi tahsisi, yatırım kredileri ile, devlet tarafından turizmin teşvik edilmesi sonucu turizm ve turizm çeşitleri gelişmiştir. Bu yatırım atağı içinde Ege bölgesinde ve özellikle Muğla’da önemli adımlar atılmıştır. Yeni havaalanlarının, otoyolların, yat limanlarının inşası ile desteklenen turizm özellikle Aydın-Kuşadası, İzmir-Çeşme ve Muğla’da önemli sıçramalara neden olmuştur. Yatırım ve işletme belgeli tesislerin ve 93 yatak kapasitelerinin üçte biri Ege bölgesinin üç önemli turizm merkezine aittir. Türkiye’ye gelen ziyaretçilerin % 20-25’i Ege bölgesini gezmektedir. Otel ve lokanta sektörü katma değerinden Ege bölgesi % 22’lik pay ve konaklama sektöründe yaratılan 7,8 katrilyon T.L.’lik (2001 yılı cari fiyatlarıyla) katma değerden % 23’lük pay almaktadır (EBSO: 2003; 74-75). Bu bölgenin turizm kaynaklarını daha iyi kullanabilmesi için; 21.yüzyılda küresel turizm pazarının gelişme eğilimlerini ve bölgesel sürdürülebilir turizm politikalarını göz önüne alması gerekmektedir. 2. Aydın’ın Turizm Arzı 2.1.Doğal Kaynaklar Büyük Menderes Havzası üzerinde kurulu Aydın Ege bölgesinin güneyinde yer almaktadır. Doğu’da Denizli, batıda Ege denizi, kuzeyde İzmir ve Manisa, Güneyde Muğla illeriyle çevrilidir. Akdeniz ikliminin egemen olduğu il 150 km’lik kıyı şeridine sahip olup; yıllık ortalama sıcaklık 18 oC’dir. Yazlar sıcak ve kurak; kışlar ılık ve yağışlı geçmektedir. Aydın’ın ilçeleri Bozdoğan, Buharkent, Çine, Germencik, İncirliova, Karacasu, Karpuzlu, Koçarlı, Köşk, Kuşadası, Kuyucak, Nazilli, Söke, Sultanhisar, Yenihisar (Didim) ve Yenipazardır. Kuzeyinde Aydın güneyinde Menteşe dağlarının uzandığı ilin alçak düzlükleri geniş bir alana yayılmıştır. İlin denize yüksekliği 40 metredir. Geniş alanlara sahip yaylalar yoktur. Aydın’ın doğal kaynaklarına ilişkin veriler Tablo 2’de yer almaktadır. g) Kıyılar: Gevrek ve Akbük; Didim ve Didim-Tavşanburnu Plajları; Davutlar, Kuşadası ilçesinde Kadınlar Denizi, Belediye Halk, Güvercinada, YılanTablo:2- Aydın’ın Doğal Kaynakları a) Dağlar: Baba, Beşparmak, Gökbel Dağları, Kuzey ve Güney Dağlık Kütleleri. b) Ovalar/Vadiler: Büyük Menderes Vadisi ve ikinci derecede diğer ova düzlükleri olan Çerkez, Çine, Karpuzlu Ovaları, Davutlar Düzlüğü. c) Yaylalar: Madran, Hacıoğlu, Kaplan, Paşa, Karacasu, Sarıcaova Yaylaları, Kahvederesi, Necippazar, Ömür, Korumaz, Kavsit Yaylaları. d) Tepelikler: Maki topluluklarıyla kaplı kalkerli ve kayalıklı tepeler (Bafa gölünün ve Gümüş dağının batı kısmı). e) Akarsular: Büyük Menderes, Dandalas, Akçay, Çine Çayları ve diğer küçük dereler. f) Göller: Bafa Gölü (1994 yılında Tabiat Parkı ilan edilmiştir), Karina ve Azap Gölleri. 94 cıburnu, Yavansu, Aslanburnu, Büyük ve Küçük Kalamaki, Dipburnu, Tusan, Mocamp, Karaova, Güzelçamlı, Odun İskelesi, İlyasağa Plajları, Bafa Gölü Plajı (Didim ve Kuşadası Plajları mavi bayraklıdır). h) Mağaralar: Aslanlı (Kuşadası) ve Zeus Mağaraları (Kuşadası-Davutlar), Sırtlanini Mağarası (Karacasu). ı) Adalar: Kuşadası Güvercinada. i) Milli Parklar ve Tabiat Alanları: Dilek Yarımadası-Büyük Menderes Deltası Milli Parkı, Bafa Gölü Tabiat Parkı, Güney Şelalesi Tabiat Anıtı. j) Bitki Örtüsü: Akdeniz yöresine özgü makiler, % 37’si ormanlık alan, kokulu bitkiler, çam, kestane, çınar, dişbudak, ova tabanında incir, zeytin, portakal bahçeleri. k) Kaplıca Kaynakları: Germencik’te Germencik, Alangüllü, Germencik-Ortaklar-Gümüş Kaplıcaları; Merkez İlçede İmamköy; Buharkent Kızıldere; Sultanhisar Salavatlı; Davutlar Kaplıcaları. l) Yaban Hayatı: Milli Park içinde Akdeniz Foku ve Deniz Kaplumbağaları, Menderes Deltasında 209 kuş türü (70 kuş türü kuluçkaya yatmaktadır), tepeli pelikan, cüce karabatak ve flamingo ve Bafa gölünde kuş türleri; ayrıca yaban domuzu, çakal, vaşak, kurt, tilki, sırtlan vs. m) Madenler: Linyit, zımpara taşı, demir, felspat, kuvars, kükürt, tuğlakiremit hammaddesi. n) Gezi ve Mesire Yerleri: Kuyucak-Çamlık; Karapınar Köyü; Bafa Gölü Kenarı; Söke Priene Harabeleri, Güllübahçe; Söke-Milet Harabeleri, Balat köyü ve Büyük Menderes Deltası Kenarı; Karina, Tavşanburnu; Yenihisar Apollon Tapınağı, Hisar Mahallesi Orman Kampı; Karacasu İlçesi Necippınar Yaylası, Subaşı Yaylası, Sermeşe Yaylası, Dedebağ Yaylası; Ömür Yaylası; Merkez Pınarbaşı Mesire Yerleri; Bozdoğan Kemer Barajı Kenarları; Madran Yaylası; Çine-Topçam Barajı ve çevresi. o) Jeo-termal Kaynaklar: Aydın Ilıcabaşı, Aydın Germencik-Ömerli, Aydın-Sultanhisar-Salavatlı, Aydın-İmamköy, Aydın-Söke-Sazlıköy, Aydın-Söke-Atburgazı, Aydın-Söke-Davutlar-Kuşadası Jeo-termal Alanları, Aydın-Germencik Bozköy Kaplıcaları, Aydın Çamur ve Aydın-Germencik-Ortaklar Gümüş Kaplıcaları. Kaynak: * Aydın İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü verileri. * Azazi: Ekim 2003; 17-20 ve 84 ve 86-87. * Aydın Valiliği: t.y; 15-16-26. * Turizm Bakanlığı: t.y; 423,424,427. 95 * Kültür ve Turizm Bakanlığı web sayfası. 2.2.Kültürel Kaynaklar Çağlar boyunca çeşitli uygarlıklara sahne olmuş bugünkü Aydın, antik Tralles kenti civarında kurulmuş olup; Hititler ve Lidyalılar zamanında gelişmiştir. Ege bölgesinin en önemli illerinden olan Aydın antik çağda birçok düşünür, mimar, heykeltıraş yetiştirmiştir. Şehrin ismi Aydınoğulları ve Selçuklular döneminde Aydın Güzelhisarı, Osmanlılar döneminde ise Nef-i Güzel Hisar der Liva-i Aydın olmuştur (Egev:2005;1). Traklar tarafından kurulan Tralles kenti depremde yıkılıp imar edildikten sonra, Spartalıların, Hititlerin, Friglerin, İyonların, Lidyalıların, Perslerin, Romalıların, Selçukluların, Aydınoğullarının, Osmanlıların egemenliği altında kalmıştır. Osmanlılar döneminde bugünkü yerine kurulmuştur. 1923 yılında il haline gelmiştir (Kültür ve Turizm Bakanlığı: 2005; 1). Tarihi ve kültürel kaynakların dökümünü tablo 3’te görmek mümkündür. Tablo:3-Aydın’ın Kültürel Kaynakları a) Müzeler ve Ören Yerleri: Aydın Müzesi ve Yörük Ali Efe Müzesi, Aphrodisias ve Milet Müzeleri ve Ören yerleri, Didim (Yenihisar) ve Apollon Tapınağı, Alinda, Alabanda (Araphisar), Nyssa, Magnesia Admeandrum, Tralles, Acharaka, Panionion, Neapolis, Priene, Miyus, Mastaura, Orthosia, Antiocheia (Antiokhia), Amyzon (Mazin), Gerga, Pygela, Euhippe, Piginda, Harpasa, Kutsal Yol, Mezar ve Yerleşim Yeri Kalıntıları, Thebai, Assesos, Teicussa, Tavşan Adası Höyüğü, Fatma Suat Orhon Müze ve Sanat Evi vs. b) Diğer Tarihi-Kültürel Kaynaklar: Güvercinada Kalesi, Arpaz Kalesi (Arpaz Beyleri Konağı), Körteke Kalesi, Cin Cin Kalesi, Süleyman Bey Camii, Ramazan Paşa Camii, Üveys Paşa Camii, İlyas Bey Camii, Kurşunlu Manastırı, Öküz Mehmet Paşa Kervansarayı, Osmanoğulları Hanı ve Nasuhpaşa Külliyesi; Hasan Çelebi (Eski-Yeni Camii), Cihanoğlu, Kaleiçi, Hacı Ziya Bey, Hacı Ali Ağa, Cumaönü, Ahmet Gazi, Eski Yeni, Kestane Pazarı, Çarşı, İlyas Ağa (Koca veya Çarşı Camii), Ahmet Şemsi Paşa, Yavuz Köyü Şemsi Paşa, Neşetiye Köyü, Kuyucak Camileri; Ahi İbrahim Türbesi (Ahi Bayram Türbesi), Çiftlik Türbesi, Atike Hanım, Alihanoğlu İsmail, Şeyh Süleyman Rüştü, Yeşil Türbeler; Sazlıköy, Armutalan, Çatma, Çavuş, İlhanoğlu, İnce Kemer, Karanlık, Kırur Köprüleri; Akköy Rum Yerleşmesi, Domaçca (Doğanbeyköy), Kemalpaşa Mahallesi, Savuca şehitliği, Roma Hamamı, Osmanlı Mezarlığı, Pamuk Kızlar Heykel Grubu, Kemalpaşa İlkokulu, Halk Eğitim Bi96 nası, Jaletepe İlkokulu, Hacı Halil Paşa Kütüphanesi, Çarşı Hamamı, Söke Garı, Gelebeç Kilisesi, Atburgazı Kalesi, Depo Binaları (Karina Dalyanı), Kilise Camii, Poseidon Altarı, Kaşık Sarnıcı, Ta Marmara Mezar Anıtı, Akbük Rum Kilisesi, Cihanoğlu Hanı ve Külliyesi, İlyas Bey Medresesi, Cemal Bey Hamamı, Paşa Hamamı. c) El Sanatları: Halıcılık, İğne oyaları, tahta ve mermer hediyeler, toprak ve seramik eserler, semer-eğer yapımı, hasır dokumacılığı, sepet yapımı, kilim, mücevherat. d) Yöre Mutfağı: İncir ve çeşitleri (271 adet incir çeşidi), paşa böreği, yuvarlama, kulak çorbası, patlıcan-biber taratorlu turşu, etli ve zeytinyağlı yemekler, üzüm, narenciye ürünleri, zeytin, kestane. e) Sit Alanları: -Arkeolojik Sit Alanı -Kentsel Sit Alanı -Doğal Sit Alanı -Tarihi Sit Alanı -Arkeolojik ve Doğal Sit -Kültür (Tek Yapı Ölçeğinde) ve Tabiat Varlıkları Toplam : : : : : : : -Aydın’ın Kurtuluş Günü : 07 Eylül f) Yerel Etkinlikler/Festivaller: -Nazilli’nin Kurtuluş Günü 83 5 9 1 2 735 835 : 05 Eylül -Söke’nin Kurtuluş Günü : 06 Eylül -İncir Festivali : İncirliova/Eylül ayı -Sultanhisar Nyssa Kültür ve Sanat Şenliği -Umurlu Erik Festivali : Nisan ayı : Mayıs ayı -Uluslararası Halk Oyunları Şenliği : Haziran ayı -Güzelçamlı Kültür ve Deniz Şenlikleri Festivali : Temmuz ayı -Kuşadası Festivali (Altın Güvercin Yarışması) -Aphrodisias Kültür ve Sanat Tanıtım Festivali -Boğa Güreşleri : Temmuz ayı : Mayıs ayı : Haziran-Temmuz ayları 97 -Deve Güreşleri -Pamuk Festivali -Kestane Festivali -Çilek Festivali -Yağlı Güreş Şenlikleri -Rahvan At Yarışı -Rahvan At Yarışı -Didim Barış Şenliği : Her yılın Aralık ayından başlayarak bir sonraki yılın Mart ayına kadar devam eder. : Söke/Ağustos ayı : Köşk/Aralık ayı : Atça-Sultanhisar/Mayıs ayı : Söke/ Mart ayı : Söke/Kasım ayı : Atça-Sultanhisar/Kasım ayı : Didim/ Eylül ayı g) Yöresel Töreler: Nişan, düğün, hıdırellez, gencer. h) Yöresel oyunlar: Folklor ve Efelik, Tavas zeybeği, Harmandalı, Somalı Zeybeği, Bengi Zeybeği. Kaynak: *Aydın İli Kültür ve Turizm Müdürlüğü verileri. *Azazi: Ekim 2003; 73-78. *Aydın Valiliği: t.y; 27-45. *Turizm Bakanlığı: t.y.; 414-421 arası. *Kültür ve Turizm Bakanlığı web sayfası. *Esiad: 1994; 89-90-91. *Dünya Gazatesi: 28 Ocak 2004; 6. 2.3.Ulaşım Aydın E-24 karayolu üzerinde olup, diğer illere bu devlet karayolu ile ulaşım sağlanmaktadır. Demiryolu ulaşımı mevcuttur. İki demiryolu hattı vardır: 1) Buharkent Ortaklar Demiryolu hattı, 2) Ortaklar-Söke Demiryolu hattı. 1993 yılında hizmete açılan Aydın-Çıldır havaalanı küçük uçakların iniş yapabileceği kapasiteye sahiptir. Halen ile gelen turistler 130 km uzaklıktaki İzmir Adnan Menderes Havaalanından ve küçük çaplı da olsa Selçuk (Stool tipi) Havaalanından yararlanmaktadır. İlin deniz ulaşımı Kuşadası limanı aracılığı ile sağlanmaktadır. 1974 yılına kadar belediye tarafından işletilen ve bu tarihten sonra iskeleleri T.D.İ. A.Ş’ye devredilen Kuşadası limanında yat limanı 1978’de hizmete girmiştir (Soykan:2001; 463). Yat ve yolcu gemi trafiği açısından önemli bir sınır kapısı olan limanın gemi kabul kapasitesi 2.400 gemi/yıldır. 629 yat kapasiteli yat limanı hizmet vermektedir. Ege adalarına turistik sefer yapan ve günübirlik yabancı turist getiren yolcu gemileri ve yat- 98 lar-motorlar hem limana hem de yat limanına uğramaktadırlar. Limandan kalkan feribotlarla da Kuşadası-Sisam seferleri bahar ve yaz aylarında yapılmakta olup, kış aylarında bu seferler charter olarak devam etmektedir (Azazi: Ekim 2003; 79-80 ve Aydın Valiliği web sayfası). Ticari yük ve yolcu taşımacılığında ağırlık karayolundadır. 2.4.Aydın’ın Bölgesel Gelişme Verileri ve Turizm İşletmelerinin Durumu Merkez ilçeyle birlikte 17 ilçenin yönetim merkezi olan Aydın ili, Ege bölgesinin sosyo-ekonomik gelişmişlik göstergelerine uygun bir gelişmişlik sergilemektedir. Aydın tarım, kültür ve turizm kentidir. Sanayi tesislerinin çoğu tarımsal amaçlı ve gıda ağırlıklı sektörlerde yoğunlaşmıştır. Tekstil, toprak ve madencilik alanlarındaki büyük işletme sayısı azdır. İlin coğrafi konumu, ulaşım durumu, hammadde kaynaklarına yakınlığı, organize sanayi bölgeleri sanayileşme yolunda ilerlemesine neden olabilecek unsurlardır. Sektörlerde kullanılmak üzere jeo-termal enerjinin ve rüzgar enerjisinin uygulama çalışmalarına başlanmıştır. Aydın’ın en önemli yer altı zenginliği jeo-termal kaynağıdır. Söke ve Didim’de rüzgar hızının rüzgar enerjisine uygun olduğu anlaşılmıştır. Gecekondulaşmanın çok fazla olmadığı ilde nüfusun çoğunluğu tarım kesiminde istihdam edilmiş durumdadır. Büyük Menderes ırmağından dolayı bereketli ovalara sahip ilde önemli bir tarım potansiyeli bulunmaktadır. İl topraklarının % 49,3 ünde tarımsal üretim yapılmaktadır. Tarımın her alanında faaliyet gösterilmesine rağmen, bitkisel ürünler içinde zeytin, incir ve kestane üretiminde Türkiye genelinde birinci; pamuk üretiminde Adana’dan sonra ikincidir. Ülkemizin tarımsal üretiminde Aydın’ın payı %3,5 civarındadır. (Aydın Valiliği web sayfası). Bağı, bahçeleri, narenciye çeşitleri ile zengin olan ilde hayvancılık ve balıkçılık da önemli sektörlerdendir. Tarım, ticaret, turizm kenti Aydın güneşli gün sayısının uzunluğu, 150 km’lik kıyıları, koyları, plajları, milli parkları, alternatif turizm çeşitleriyle yabancı ve yerli turistlerin uğrak merkezidir. Aydın ilinin bölgesel gelişme verilerine göz atıldığında; DPT verilerine göre Ege’nin gelişmiş illeri içinde bulunan Aydın kalkınmada öncelikli yöreler içinde değildir. 2003 yılı verilerine göre; 81 il içinde Aydın şehirleşme oranı açısından 53.cü, nüfus yoğunluğu açısından 17.ci sıradadır (DPT: Eylül 2003; 204). 99 Kaynak: Eraydın: Mart 2004; 137 - Bürokratik ilişkiler işletme yönetimi ‹ncirliova Karacasu Karpuzlu Koçarl› Köflk Kufladas› Merkez Bozdo¤an Buharkent Cine Didim Germencik Nüfus 208 341 (37) 35 190 (398) 12 984 (724) 53 770 (254) 37 395 (376) 45 821 (306) Şehirleşme oranı 68,77 (99) 23,59 (751) 54,48 (238) 33,23 (584) 68,72 (101) 25,31 (724) Nüfus artış hızı 22,89 (150) 2,19 (462) 14,79 (259) -0,77 (525) 56,58 (11) -0,19 (514) Nüfus yoğunluğu 332 (37) 42 (492) 127 (142) 59 (351) 113 (165) 113 (166) Nüfus bağımlılık oranı (%) 49,59 (711) 59,46 (373) 52,50 (620) 50,11 (696) 44,72 (808) 58,45 (399) Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü 3,66 (781) 3,61 (797) 3,57 (805) 3,44 (827) 3,79 (747) 3,86 (723) Tarım sektöründe çalışanlar oranı (%) 41,48 (790) 82,66 (194) 66,55 (590) 75,37 (427) 41,28 (792) 75,08 (438) Sanayi sektöründe çalışanlar oranı (%) 10,50 (149) 3,82 (440) 12,00 (113) 5,01 (348) 6,51 (277) 6,83 (262) Hizmetler sektöründe çalışanlar oranı (%) 48,02 (71) 13,52 (715) 21,45 (390) 19,62 (450) 52,22 (54) 18,09 (516) İşsizlik oranı (%) 7,72 (234) 1,77 (842) 5,09 (445) 2,45 (789) 10,12 (134) 3,50 (651) Okur yazar oranı (%) 89,83 (168) 83,30 (547) 86,54 (368) 85,45 (434) 92,48 (62) 84,70 (478) Bebek ölüm oranı (%) 37,08 (489) 31,14 (656) 37,04 (491) 20,96 (818) 32,82 (616) 37,60 (474) Fert başına genel bütçe geliri (bin TL) 194 721 (64) 50 092 (344) 73 607 (221) 100 141 (154) 120 851 (126) 63 631 (271) Vergi gelirlerinin ülke içindeki payı (%) 0,19978 (33) 0,00902 (342) 0,00479 (458) 0,02714 (162) 0,02076 (199) 0,01763 (223) Tarımsal üretimin ülke içindeki payı (%) 0,16467 (179) 0,22780 (121) 0,08767 (341) 0,17938 (164) 0,04835 (482) 0,19812 (138) Tablo:4- Ayd›n ‹linin Sosyo - Ekonomik Göstergeleri 100 101 Nüfus Kuyucak 31 094 (438) Nazilli 145 963 (64) Söke 137 739 (68) Sultanhisar 22 795 (550) Yenipazar 15 492 (672) ‹ncirliova Karacasu Karpuzlu Koçarl› Köflk Kufladas› Nüfus 40 733 (351) 21 980 (565) 13 207 (720) 37 167 (379) 25 321 (512) 65 765 (202) Şehirleşme oranı 43,08 (411) 26,91 (700) 17,55 (828) 24,02 (744) 32,97 (590) 72,47 (74) Nüfus artış hızı 14,48 (266) -3,67 (571) -7,58 (633) -5,08 (591) 10,30 (326) 41,01 (46) Nüfus yoğunluğu 190 (85) 28 (645) 52 (399) 80 (253) 173 (100) 292 (45) Nüfus bağımlılık oranı (%) 56,10 (476) 57,42 (440) 54,38 (543) 56,22 (474) 55,79 (493) 38,95 (855) Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü 4,01 (686) 3,79 (748) 3,29 (852) 4,04 (672) 3,79 (749) 3,39 (838) Tarım sektöründe çalışanlar oranı (%) 71,29 (513) 79,24 (314) 86,66 (74) 86,69 (73) 75,11 (436) 27,05 (846) Sanayi sektöründe çalışanlar oranı (%) 5,21 (337) 5,34 (325) 2,45 (597) 2,66 (573) 8,82 (192) 6,03 (293) Hizmetler sektöründe çalışanlar oranı (%) 23,50 (327) 15,42 (626) 10,89 (819) 10,66 (825) 16,07 (605) 66,92 (12) İşsizlik oranı (%) 5,18 (429) 2,21 (812) 1,57 (855) 1,53 (858) 3,28 (673) 9,02 (170) Okur yazar oranı (%) 83,09 (557) 84,29 (492) 82,81 (567) 78,01 (712) 86,69 (359) 95,22 (8) Bebek ölüm oranı (%) 48,29 (222) 43,55 (324) 25,93 (772) 51,52 (171) 40,25 (404) 51,15 (177) Fert başına genel bütçe geliri (bin TL) 63 204 (273) 64 390 (264) 35 847 (441) 47 565 (357) 52 079 (334) 258 854 (44) Vergi gelirlerinin ülke içindeki payı (%) 0,01297 (283) 0,00753 (372) 0,00210 (631) 0,00700 (388) 0,00657 (399) 0,07421 (89) Tarımsal üretimin ülke içindeki payı (%) 0,16401 (181) 0,08988 (333) 0,07032 (387) 0,14360 (219) 0,06610 (398) 0,06452 (405) Tarımsal üretimin ülke içindeki payı (%) 0,16467 (179) 0,22780 (121) 0,08767 (341) 0,17938 (164) 0,04835 (482) 0,19812 (138) Nüfus Şehirleşme oranı Nüfus artış hızı Nüfus yoğunluğu Nüfus bağımlılıkoranı (%) Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü Tarım sektöründe çalışanlar oranı (%) Sanayi sektöründe çalışanlar oranı (%) Hizmetler sektöründe çalışanlar oranı (%) İşsizlik oranı (%) Okur yazar oranı (%) Bebek ölüm oranı (%) Fert başına genel bütçe geliri (bin TL) Vergi gelirlerinin ülke içindeki payı (%) Tarımsal üretimin ülke içindeki payı (%) 0,10834 (283) 0,00932 (336) 0,32339 (68) 0,09166 (71) 17,00 (556) 2,78 (743) 86,88 (340) 31,83 (636) 71 095 (232) 4,44 (400) Sultanhisar 22 795 (550) 27,44 (692) 1,08 (491) 97 (202) 53,20 (590) 3,64 (789) 78,55 (334) ‹ller Tar›m Sanayi Hizmetler Toplam % 0,31458 (72) 0,19346 (141) 0,05876 (433) Tablo:5-Gayri Safi Yurtiçi Has›lan›n Sektörel Büyüme H›zlar› (1987-2000 Dönemi; Y›ll›k Ortalama) Kaynak: DPT: Nisan 2004; 145-146. 16,61 (577) 2,67 (767) 85,64 (420) 23,75 (798) 64 460 (263) 3,02 (524) Yenipazar 15 492 (672) 45,22 (370) -12,92 (705) 80 (251) 50,80 (678) 3,11 (868) 80,37 (269) 0,10219 (68) 0,01023 (317) 0,00481 (457) 8,23 (209) 24,12 (313) 4,80 (474) 84,95 (462) 44,72 (298) 144 769 (95) 12,38 (105) 15,60 (617) 37,90 (137) 1,86 (837) 9,46 (156) 86,62 (363) 89,25 (201) 27,95 (730) 34,38 (571) 58 854 (300) 119 450 (127) 4,52 (387) Söke 137 739 (68) 45,29 (369) 13,99 (275) 143 (132) 53,14 (592) 3,98 (697) 67,65 (567) Nazilli 145 963 (64) 72,39 (75) 18,12 (217) 220 (66) 49,79 (703) 3,63 (791) 49,71 (735) Kuyucak 31 094 (438) 23,42 (754) -4,68 (585) 63 (333) 49,63 (710) 3,43 (829) 79,87 (286) Vergi gelirlerinin ülke içindeki payı (%) 0,01297 (283) 0,00753 (372) 0,00210 (631) 0,00700 (388) 0,00657 (399) 0,07421 (89) Tarımsal üretimin ülke içindeki payı (%) 0,16401 (181) 0,08988 (333) 0,07032 (387) 0,14360 (219) 0,06610 (398) 0,06452 (405) Not: Parantez içindeki rakamlar ilçenin ilgili göstergeye göre 872 ilçe içindeki sırasını göstermektedir. 102 ğımlılıkoranı (%) 49,63 (710) 49,79 (703) 53,14 (592) 53,20 (590) 50 a Hanehalkı Büyüklüğü 3,43 (829) 3,63 (791) 3,98 (697) 3,64 (789) 3 ktöründe çalışanlar oranı (%) 79,87 (286) 49,71 (735) 67,65 (567) 78,55 (334) 80 ektöründe Sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında 1996 yılında 76 il içinde 12.ci r oranı (%) 4,52 (387) 12,38 (105) 8,23 (209) 4,44 (400) 3 sırada bulunan Aydın, 2003 yılında 81 il içinde 22.ci sıradadır ve sosyo-ekor sektöründe nomik gelişmişlik endeksi 0,42025’dir (DPT verileri). İlçelerin sosyo-ekonor oranı (%)mik gelişmişlik sıralamasına 15,60 (617) 37,90 (137) (313) (556) 16 göz atıldığında, 872 ilçe24,12 içinde Aydın 17,00 Merkez ranı (%) ilçesi 53.cü sıra ile 2.derecede 1,86 (837) 9,46 (156) 4,80 (474) 2,78 (743) 2 gelişmişlik grubu içinde yer almaktadır. Kuar oranı (%) 86,62 (363) 89,25 (201) 84,95 (462) 86,88 (340) 85 şadası, Didim, Merkez, Nazilli, Söke 2.ci derecede gelişmiş ilçeler; Buharüm oranı (%) 27,95 Germencik, (730) 34,38 (571) 44,72 (298) (636) 23 kent, İncirliova, Yenipazar, Çine, Sultanhisar, Kuyucak,31,83 Köşk, na genel bütçe geliri (bin 58 854 (300) ilçeler; 119 450 (127) ve 144 769 (95)4.cü71 095 (232) 64 4 Karacasu 3.cüTL) derecede gelişmiş Koçarlı Bozdoğan dereceirlerinin de; Karpuzlu 5.ci derecede gelişmiş ilçeler grubunda bulunmaktadır (DPT: deki payı (%) (336) 0,09166 (71) 0,10219 0,01023 (317) 0,004 Nisan 2004; 109 ve 0,00932 131). 872 ilçe içinde Aydın ve ilçeleri ile (68) ilgili veriler tabüretimin lo 4’te yer almaktadır. deki payı (%) 0,10834 (283) 0,32339 (68) 0,31458 (72) 0,19346 (141) 0,058 1987-2000 döneminde, gayri safi yurtiçi hasılada Aydın'ın sektörlerinin yıllık ortalama büyüme hızlarınagöre göz872 atıldığında, en yüksek pantez içindeki rakamlar ilçenin ilgili göstergeye ilçe içindekihizmetlerin sırasını göstermektedir. ya sahip olduğu görülür (%4.6). İkinci sırada % 2.1'lik payla tarım; %2.0'lık DPT: Nisan 2004; 145-146. payla sanayi üçüncü sırada bulunmaktadır (Tablo 5). Tablo:5-Gayri Safi Yurtiçi Has›lan›n Sektörel Büyüme H›zlar› (1987-2000 Dönemi; Y›ll›k Ortalama) ‹ller Ayd›n Ege Türkiye Tar›m 2,1 1,3 1,4 Kaynak: DPT: Eylül 2003; 205. Sanayi 2,0 4,3 4,4 Hizmetler 4,6 4,3 3,9 Toplam 3,5 3,7 3,6 % 1987 ve 2000 yılları karşılaştırıldığında ve Aydın ile komşu illerinin GSYİH’sında sektörlerin payları incelendiğinde, İzmir gelişmişlik sıralaması içinde 1.ci sıradadır. Tarımın payının en fazla düştüğü il Denizli olup, sanayinin payı artmıştır. İzmir hariç, tarımın payının en az düştüğü il olarak Aydın gözükmektedir ve 2000 yılında tarımın payı en yüksek olan ildir. Sanayinin payı her ilde (İzmir hariç) arttığı halde, Aydın’da 2000 yılında % 1.9 civarında düşüş göstermiştir. Hizmetlerin payı her iki ilde artmış olup; 2000 yılında hizmetlerin payı açısından 5 il içinde Aydın ikinci sıradadır. Bu da tarım ve hizmet sektörünün Aydın’da önemli sektör olduğunun göstergesidir. Bereketli ovalara sahip Aydın’ın tarım sektörü açısından daha da desteklenmesi gerekmektedir (Tablo 6). 103 104 35,7 34,1 10,4 36,5 25,6 Ayd n Denizli zmir Manisa Mu la 25,9 23,5 29,9 14,0 10,9 Sanayi 1987 Y›l› 48,4 40,0 59,7 51,9 53,4 18,5 25,4 7,5 18,1 29,8 Hizmetler Tar›m 28,4 36,4 29,5 21,3 9,0 Sanayi 2000 Y›l› 53,1 38,2 63,0 60,6 61,2 Hizmetler 11 22 3 16 12 13 25 3 12 22 ller Y llar Ula t rma Haberle me Otel Lokanta 1997 Otel Lokanta Haberle me Ula t rma 1998 Otel Lokanta Haberle me Ula t rma 1999 Otel Lokanta Haberle me Ula t rma 2000 Tablo:7-Ayd n ve Kom u llerinde Otel-Lokanta ile Ula t rma-Haberle me Hizmetlerinin GSY H’daki Paylar (1987 Y l retici Fiyatlar na G re) Kaynak: DPT: Eyl l 2003; 205, 211, 217, 229, 235 ve DPT verileri. Tar›m ‹ller Y›llar retici Fiyatlar na g re)lar na G re) % 76 ‹l ‹çerisinde ‹llerin 81 ‹l ‹çerisinde ‹llerin Sosyo-Ekonomik Sosyo- Ekonomik Geliflmifllik S›ralamas› Geliflmifllik S›ralamas› (1996 Y›l›) (2003 Y›l›) Tablo:6-Ayd n ve Kom u llerinin GSY H’s nda Sekt rel Paylar (1987 y l 105 36,5 25,6 Manisa Mu la 25,9 23,5 29,9 48,4 40,0 59,7 18,5 25,4 7,5 28,4 36,4 29,5 53,1 38,2 63,0 11 22 3 13 25 3 Ula t rma 6,6 11,0 1,0 20,3 6,5 10,2 1,1 22,2 Manisa Mu la 3,0 Kaynak: *D E: A ustos 1999; 93,104,119,129,132. *D E:Aral k 2001; 93,104,119,129,132. *D E:May s 2002; 95,106,121,131,134. 12,9 13,0 11,7 3,2 5,1 zmir 11,4 7,9 5,6 8,9 Hizmetleri Hizmetleri Haberle me Denizli 9,3 Hizmetleri Hizmetleri Otel Lokanta 1998 9,8 Ula t rma Haberle me Otel Lokanta 1997 Ayd n ller Y llar Otel 19,1 0,9 2,8 4,6 8,7 Hizmetleri Lokanta Otel Lokanta Haberle me Ula t rma 2000 11,0 6,8 13,3 11,8 9,0 19,5 1,0 3,0 5,1 9,1 9,3 6,8 13,2 12,0 9,0 Hizmetleri Hizmetleri Hizmetleri Haberle me Ula t rma 1999 Tablo:7-Ayd n ve Kom u llerinde Otel-Lokanta ile Ula t rma-Haberle me Hizmetlerinin GSY H’daki Paylar (1987 Y l retici Fiyatlar na G re) Kaynak: DPT: Eyl l 2003; 205, 211, 217, 229, 235 ve DPT verileri. 10,4 zmir Otel ve lokanta hizmetlerinin GSYİH’daki paylarını yıllar bazında komşu illerle karşılaştırdığımızda (1987-2000 yılları arasında), ulaştırma-haberleşme paylarının en yüksek olduğu il İzmir’dir. Otel-lokanta hizmetlerinin payının en yüksek olduğu il Muğla’dan sonra Aydın ve Denizli’dir. Güneş-denizkum ağırlıklı tatillerin geliştiği turistik iller olan Muğla ve Aydın’da otel-lokanta-hizmetlerinin yüksek olması son derece doğaldır. Ulaştırma-haberleşme hizmetlerinin payları açısından, İzmir’i Denizli izlemekte olup; ondan sonra Muğla ve Aydın gelmektedir. Aydın’da yıllar bazında otel-lokanta hizmetlerinin payı % 8,5 - % 9 oranında seyretmiş olup; ulaştırma-haberleşme hizmetlerinin payı ise % 9 civarında olmuştur. 5 il içinde ulaştırma-haberleşme hizmetlerinin payları açısından Aydın’ın 4.cü sırada olması, ulaştırma-haberleşme altyapısı konusunda eksiklikler bulunduğunun göstergesidir. Ulaştırma-haberleşme hizmetleri payları açısından Muğla’nın 3.cü sırada olması bu ilde de ulaştırma sorunları olduğunu göstermektedir (Tablo 7). 1990-2005 yılları arasında Aydın ve komşu illere verilen turizm ve ulaştırma yatırım teşvik belgeleri incelendiğinde; 15 yıl içinde en fazla turizm teşvik belgesi almış olan Muğla 521 rakamı ile birinci sırada bulunmaktadır. Muğla’dan sonra, ikinci sırada İzmir ve üçüncü sırada Aydın gelmektedir. Denizli dördüncü ve Manisa beşinci sıradadır. Aydın ve İzmir’de teşvik belge adedi başa baş gitmektedir. Ulaştırma teşviklerine bakıldığında, belge adedi açısından İzmir birinci, Denizli ikinci, Manisa üçüncü, Aydın dördüncü, Muğla beşinci sıradadır. Sanayi kentleri olan İzmir ve Denizli ulaştırma teşvikleri açısından desteklenmiştir. Manisa’da da sanayi yatırımları arttığından, ulaştırma sektörüne verilen teşvik belge sayısı açısından üçüncü sıradadır. Turizm kentleri olarak değerlendirilen Aydın ve Muğla’da bu sayının düşük olması ulaştırma altyapısı konusunda eksiklik bulunmasının ayrı bir göstergesidir. Turizm-ulaştırma ilişkisinin önemi göz önüne alınınca, hizmet sektörünün ve otel-lokanta hizmetlerinin payının arttığı illerde ulaştırmaya çok fazla teşvik verilmemesi düşündürücüdür (Tablo 8a ve 8b). Tablo: 8a-01.01.1990-30.04.2005 Tarihleri Aras nda Ayd n ve Kom u llerde Turizm Sekt r ne Verilen Yat r m Te vik Belgelerinin Da l m l Belge Adedi Toplam Yat r m (YTL) Sabit Yat r m (YTL) D viz Tahsisi (Bin $) stihdam (Ki i) Ayd n 93 188.814.371 188.702.907 25.670 5.811 Denizli 25 18.925.073 18.880.922 2.151 1.236 zmir 95 328.905.460 328.873.327 59.844 11.677 10 17.464.115 16.642.129 846 612 521 1.176.023.470 1.175.363.247 484.987 38.056 744 1.730.132.489 1.728.462.532 573.498 57.392 106 Mu la Manisa Toplam l Ayd n Ayd n Denizli Denizli zmir zmir Manisa Manisa Mu la Mu la Toplam Toplam Adedi 93 93 25 25 95 95 10 10 521 521 744 744 Yat r m (YTL) (YTL) 188.814.371 188.814.371 18.925.073 18.925.073 328.905.460 328.905.460 17.464.115 17.464.115 1.176.023.470 1.176.023.470 1.730.132.489 1.730.132.489 Kaynak: Hazine M ste arl Kaynak: Hazine M ste arl Yat r m (YTL) (YTL) 188.702.907 188.702.907 18.880.922 18.880.922 328.873.327 328.873.327 16.642.129 16.642.129 1.175.363.247 1.175.363.247 1.728.462.532 1.728.462.532 Tahsisi (Bin $) (Bin $) 25.670 25.670 2.151 2.151 59.844 59.844 846 846 484.987 484.987 573.498 573.498 (Ki i) 5.811 5.811 1.236 1.236 11.677 11.677 612 612 38.056 38.056 57.392 57.392 Verileri. Verileri. Tablo: 8b-01.01.1990-30.04.2005 Tarihleri Aras nda Ayd n ve Tablo: 8b-01.01.1990-30.04.2005 Tarihleri Aras nda Ayd n ve llerde Ula t rma Sekt r ne Verilen Yat r m Te vik Belgelerinin Da llerde Ula t rma Sekt r ne Verilen Yat r m Te vik Belgelerinin Da l l Ayd n Ayd n Denizli Denizli zmir zmir Manisa Manisa Mu la Mu la Toplam Toplam Belge Belge Adedi Adedi 49 49 59 59 275 275 50 50 47 47 480 480 Toplam Toplam Yat r m Yat r m (YTL) (YTL) 29.201.029 29.201.029 36.522.085 36.522.085 1.135.002.451 1.135.002.451 33.119.622 33.119.622 86.126.556 86.126.556 1.319.971.743 1.319.971.743 Kaynak: Hazine M ste arl Kaynak: Hazine M ste arl Sabit D viz Sabit D viz Yat r m Tahsisi Yat r m Tahsisi (YTL) (Bin $) (YTL) (Bin $) 29.198.529 32.512 29.198.529 32.512 36.427.691 15.402 36.427.691 15.402 1.134.847.135 822.093 1.134.847.135 822.093 33.112.532 46.144 33.112.532 46.144 86.107.840 125.963 86.107.840 125.963 1.319.693.727 1.042.114 1.319.693.727 1.042.114 Kom u Kom u lm lm stihdam stihdam (Ki i) (Ki i) 3.034 3.034 2.642 2.642 9.581 9.581 2.701 2.701 2.456 2.456 20.414 20.414 Verileri. Verileri. Aydın ve komşu illere verilen tarım, turizm, denizcilik kredileri karşılaştıTablo:9a-Yİzmir llartarım Baz nda Ayd kredilerinde n ve Kom u birinci llerinde Turizm Sektbazında r ne rıldığında, sektörü sıradadır. Yıllar Tablo:9a-Y llar Baz nda Ayd n ve Kom u llerinde Turizm Sekt r ne bakıldığında Aydın tarım kredileri açısından genellikle üçüncü ve dördüncü Verilen Krediler Mil yar TL. Verilen Krediler Milyar TL. sırada olup, 2004 yılında 5 il içinde ikinci sıraya yükselmiştir. Aydın’a tarım ‹ller/Y›llar 1996 19971998-1999-2000 1998 1999 2000 2001 artıştan 2002 2003 2004 alanında verilen krediler yıllarındaki sonra düşüşe ‹ller/Y›llar 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 geçmiş ve 2004’te tekrar artmıştır. Turizm kredileri açısından, Aydın’a veriAyd›n 990 1.009 1.204 2.759 2.758 2.909 2.218 1.409 187 990 1.009 1.2042001’e 2.759kadar 2.758artmış 2.909ve2.218 187 lenAyd›n kredi miktarı 1996 yılından daha 1.409 sonra düşmeyeDenizli başlamıştır. Manisa turizm kredisi432 hiç almamıştır. yılları ara6 6 377 2 1 1997-2000 0 0 0 Denizli 6 377 432 kredilerinden 2 1 0 0 Aydın’ı 0 sında Muğla iline6 göre daha fazla turizm yararlanan ‹zmiryılından sonra 311 Muğla 475 yüksek 385 2.268 3.371 geçmiştir. 815 1.669 813 1.450 2001 bir miktarla Denizli’ye verilen ‹zmir 311 475 385 2.268 3.371 815 1.669 813 1.450 turizm kredi miktarı da çok azdır. İzmir hariç, turizm kredileri açısından Ay0 0 0 0 0 0 0 0 Manisa 0 dın ve Muğla çekişen iki0il kent 0görünümü 0 sergilemektedir. 0 0 0Denizcilik 0 sektö0 Manisa 0 rüne verilen krediler yılı hariç denecek (Tablo Mu¤la 1.830 ise 7892002511 1.854yok 2.205 3.293 kadar 4.064azdır 3.702 3.7669aMu¤la 1.830 789 511 1.854 2.205 3.293 4.064 3.702 3.766 9b-9c). Kaynak: T rkiye Bankalar Birli i Verileri Kaynak: T rkiye Bankalar Birli i Verileri Tablo:9b-Y llar Baz nda Ayd n ve Kom u llerinde Tar m Sekt r 107 ne Tablo:9b-Y llar Baz nda Ayd n ve Kom u llerinde Tar m Sekt r ne Verilen Krediler Milyar TL. Verilen Krediler Milyar TL. Kaynak: Hazine M ste arl Verileri. Tablo:9a-Y llar Baz nda Ayd n ve Kom u llerinde Turizm Sekt r ne Verilen Krediler Milyar TL. Tablo:9a-Y llar Baz nda Ayd n ve Kom u llerinde Turizm Sekt r ne 2001 2002 1999 1998n ve 1996Baz1997 ‹ller/Y›llar Tablo:9a-Y llar nda Ayd Kom 2000 u llerinde Turizm2003 Sekt ne Verilen Krediler Milya2004 rr TL. Verilen Krediler Milyar TL. 187 1.409 2004 2.218 2003 2.758 2.909 2.759 2000 990 1.009 Ayd›n ‹ller/Y›llar 1996 1997 1.204 1998 1999 2001 2002 ‹ller/Y›llar 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 0 0 187 0 1.409 1 2.218 2 2.909 432 2.758 377 2.759 6 1.204 Denizli Ayd›n 9906 1.009 Ayd›n 990 1.009 1.204 2.759 2.758 2.909 2.218 1.409 187 ‹zmir 311 475 385 Denizli 6 6 377 2.268 432 3.3712 815 1 1.6690 8130 1.4500 Denizli 6 6 377 432 2 1 0 0 0 0 0 0 2.268 0 3.371 0 815 0 1.669 0 813 0 1.450 0 Manisa ‹zmir 311 475 385 ‹zmir 311 475 385 2.268 3.371 815 1.669 813 1.450 Mu¤la 1.830 789 511 0 0 1.854 0 2.2050 3.2930 4.0640 3.702 0 3.766 0 Manisa 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Manisa leri Kaynak: Bankalar i Veri1.854 Mu¤la T rkiye 1.830 789Birli511 2.205 3.293 4.064 3.702 3.766 Mu¤la 1.830 789 511 1.854 2.205 3.293 4.064 3.702 3.766 Kaynak: T rkiye Bankalar Birli i Verileri Tablo:9b-Y llar Baz nda Ayd n ve Kom u Kaynak: T rkiye Bankalar Birli i Verileri Verilen Krediler Tablo:9b-Y llar Baz nda Ayd n ve Kom u ‹ller/ 1996 1997 1998Ayd1999 Tablo:9b-Y llar Baz nda n ve 2000 Kom u Verilen Krediler Y›llar Krediler Verilen ‹ller/ 1996 1997 1998 1999 2000 5.532 1997 8.570 19.009 Ayd›n 1996 2000 1999 39.845 1998 27.636 ‹ller/ Y›llar Denizli 5.098 8.880 14.614 22.356 31.507 Y›llar llerinde Tar m Sekt r ne Milyar TL. llerinde Tar m Sekt r ne 2001 2002Tar 2003 2004ne llerinde m Sekt MilyarrTL. Milyar TL. 2004 2001 2002 2003 55.630 15.156 2004 9.401 2003 15.643 2002 2001 8.961 Ayd›n 5.532 8.570 19.009 27.636 39.845 15.643 ‹zmir 15.176 64.974 162.226 Ayd›n 5.532 46.349 8.570 19.009 27.636 294.191 39.845 350.751 15.643 Denizli 5.098 8.880 14.614 22.356 31.507 8.961 64.076 21.368 36.676 22.356 48.426 31.507 Manisa 11.044 Denizli 5.098 21.817 8.880 14.614 8.961 ‹zmir 15.176 46.349 64.974 162.226 294.191 350.751 3.842 46.349 6.440 64.974 12.004 162.226 18.126 294.191 25.670 350.751 8.045 Mu¤la 15.176 ‹zmir Manisa 11.044 21.817 36.676 48.426 64.076 21.368 Kaynak: T rkiye Bankalar Birli 48.426 i Verileri64.076 21.368 Manisa 11.044 21.817 36.676 Mu¤la 3.842 6.440 12.004 18.126 25.670 8.045 Mu¤la 3.842 6.440 12.004 18.126 25.670 8.045 Kaynak: T rkiye Bankalar Birli i ydrilneri ve Kom u A Ve llar Baz nda Tablo:9c-Y Kaynak: T rkiye Bankalar Birli i Verileri Sekt r ne Verilen Krediler 5.918 8.101 9.401 15.156 357.136 9.401 532.650 15.156 5.918 8.101 10.895 5.918 16.749 8.101 357.136 532.650 5.298 532.650 7.071 357.136 10.895 16.749 10.895 16.749 5.298 7.071 5.298 7.071 llerinde Denizcilik Milyar TL. Tablo:9c-Y A yd 1999 n ve 2000 Kom u2001llerinde 2002 1997nda1998 1996 Baz ‹ller/Y›llar llar Tablo:9c-Y llar Baz nda A yd n ve Kom u llerinde Sekt r ne Verilen Krediler 0 4.728 0 0 0 0 0 Krediler Ayd›nr ne Verilen Sekt ‹ller/Y›llar 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 0 19970 19980 19990 20000 20010 2002 4.285 Denizli ‹ller/Y›llar 1996 Ayd›n 0 0 0 0 0 0 4.728 ‹zmir Ayd›n 0 0 0 0 0 0 17.624 4.728 Denizli 0 0 0 0 0 0 4.285 Manisa 7.561 Denizli 0 0 0 0 0 0 4.285 ‹zmir 0 0 0 0 0 0 17.624 3.263 Mu¤la ‹zmir 0 0 0 0 0 0 17.624 Manisa 0 0 0 0 0 0 7.561 Kaynak: Manisa T rkiye 0Bankalar 0Birli i0Verileri 0 0 0 7.561 Mu¤la 0 0 0 0 0 0 3.263 Mu¤la 0 0 0 0 0 0 3.263 Kaynak: T rkiye Bankalar Birli i Verileri 108 Kaynak: T rkiye Bankalar Birli i Verileri 35.938 55.630 378.903 55.630 35.938 53.339 35.938 378.903 27.090 378.903 53.339 53.339 27.090 27.090 Denizcilik 2004 2003 Denizcilik Milyar TL. 0ar TL.0 Mily 2003 2004 20030 20040 0 0 26 0 0 0 0 0 0 0 26 0 260 0 0 0 0 0 0 0 0 109 Tesis 84 299 294 52 48 353 1.130 Yat r m Belgeli % Yatak 7,4 28.488 26,5 84.661 26,0 58.929 4,6 12.251 4,2 7.731 31,2 50.543 100,0 242.603 Tesis 292 559 388 132 103 766 2.240 letme Belgeli % Yatak 13,0 50.699 25,0 163.468 17,3 66.287 5,9 23.891 4,6 21.965 34,2 94.387 100,0 420.967 26.052 Kaynak: K lt r ve Turizm Bakanl 1.113 54 Mu la 8.700 449 zmir Manisa 1.281 4.204 182 Denizli 13.763 Oda 606 Tesis Belediye Belgeli Ayd n ller Web Sayfas 58.007 2.782 18.883 9.088 29.901 Yatak letmeler Tablo:11-Ayd n ve Kom u llerinde Belediye Belgeli letmeler (2003 y l ) % 11,7 34,9 24,3 5,0 3,2 20,8 100,0 letmelerinin Ba l ca Turistik Merkezlere G re Da l m (2003) Kaynak: Turizm Yat r mc lar Derne i Web Sayfas . ller stanbul Antalya Mu la zmir Ayd n Di er Toplam Tablo:10-Belgeli Turizm % 12,1 38,9 15,8 5,7 5,2 22,4 100,0 294 26,0 58.929 24,3 388 17,3 66.287 52 4,6 12.251 5,0 132 5,9 23.891 48 4,2 7.731 3,2 103 4,6 21.965 353 31,2 50.543 20,8 766 34,2 94.387 Belgeli işletmelerin başlıca turistik merkezlere göre dağılımı ele alındı1.130ğında; 2003 100,0 yılı verilerine 242.603göre, İstanbul, 100,0 Antalya, 2.240 100,0 420.967 Muğla, İzmir’den sonra Aydın 5.ciDerne sıradadır. Toplam Turizm Yat r mc lar i Web Sayfas . 242.603 turistik yatırım belgeli yatağın % 3,2’si; toplam 420.967 turistik işletme belgeli yatağın %5,2’si Aydın’da yer almakTablo:11-Ayd n ve Kom u llerinde Belediye tadır (Tablo 10). 2003 yılı verilerine göre; belediye belgeli işletmelerin tesis, Belgeliaçısından, letmelerAydın (2003 komşu y l ) illerle karşılaştırıldığında ikinci oda, yatak sayıları sırada bulunmaktadır (Tablo Belediye 11). ller Belgeli letmeler 2005 yılı Aydın İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü verilerine Tesis Oda Yatakgöre, turizm işletme belgeli tesis sayısı 111, yatak sayısı 22.836’dır. Turistik Ayd n 606 13.763 29.901 yatırım belgeli olup işletmeye açılmış durumdaki 22 tesiste 3.015 yatak, turistik yatırım Denizli 182 4.204 9.088 belgeli toplam 28 tesiste 5.839 yatak mevcuttur. Bu tesis ve yatağın yoğunzmir ilçe Kuşadası’dır. 449 8.700 belgeli 18.883 luk olarak bulunduğu Belediye tesis sayısı 625, yatak sayısı ise Manisa 29.038’dir (Tablo5412). Aydın’da daha çok Kuşadası ve Di1.281 2.782 dim’de yoğun olarak yer alan toplam 95.896 ikinci konut bulunmaktadır(TabMu la 1.113 26.052 58.007 lo 13). 5 il içinde acenta sayısı açısından 3.cü sırada olan Aydın’da (Tablo Kaynak: K lt r ve Kültür Turizm ve Bakanl Sayfas 14a), 7.6.2005 tarihi itibariyle TurizmWeb Bakanlığı’ndan belgeli 184 seyahat acentesi bulunmaktadır. Acentanın en fazla olduğu ilçe de Kuşadası’dır (Tablo 14b). Tablo:12-Ayd n’da K lt r ve Turizm Bakanl ’ndan Belgeli Yat r m ve letme Belgeli Tesisler ile Belediye Belgeli Tesisler (2005 Yl) A) K LT R VE TUR ZM BAKANLI I’NDAN LETME BELGEL TES SLER YER TES S ADED AYDIN/MERKEZ YATAK ADED 8 361 KU ADASI 71 17.220 D D M 27 4.967 NAZ LL 3 176 SULTANH SAR 1 112 K 1 --- 111 22.836 K TO P L A M B) K LT R VE TUR ZM BAKANLI I’NDAN YATIRIM BELGEL O L U P, LETMEYE A IK TES SLER YER AYDIN MERKEZ TES S ADED YATAK ADED 1 169 KU ADASI 15 2.448 D D M 110 KARACASU 3 308 1 46 1 20 S KE YER TES S ADED AYDIN MERKEZ KU ADASI YATAK ADED 1 169 15 2.448 D D M 3 308 KARACASU 1 46 S KE 1 20 1 24 22 3.015 NE TO P L A M C) K LT R VE TUR ZM BAKANLI I’NDAN YATIRIM BELGEL TES SLER YER TES S ADED YATAK ADED KU ADASI 14 3.679 D D M 12 2.122 1 18 NC RL OVA KUYUCAK TO P L A M D) BELED YE DENET M NDEK YER 1 20 28 5.839 BELGEL TES SLER TES S ADED AYDIN/MERKEZ YATAK ADED 9 313 KU ADASI 423 17.108 D D M 175 10.989 NAZ LL 4 S U LTANH SAR 1 10 S KE 8 351 KARACASU 1 22 NC RL OVA 1 28 2 72 NE K K TO P L A M 120 1 25 625 29.038 Kaynak: Ayd n li K lt r ve Turizm M d rl Verileri. Turistik işletme belgeli tesis sayısı açısından turistik merkezler arasında ilk beşe giren, komşu illeriyle karşılaştırıldığında belediye belgeli tesis sayı- Ayd n’da kinci Konutlar n Da l m sı açısından ikinci sırada yer alan Aydın’da 61.000’ne yakın yatak kapasiteBELDESSöke-Didim TEK yolu KATLI A PAgünlük R T M A 2500 N DU B L E K Sziyaretçi TR ve PLEKS si dışında, üzerinde kişi/gün 250 adet/gün çadır-kamp kapasiteli Tavşanburnu Orman kampı ve 25 bungalovSI -------------------17.462 20.557 -----------lu Davutlar (Kuşadası) Gençlik kampı da mevcuttur. SI D AVUTLAR 60 800 11.675 -----------SI G ZEL AMLI 111 TO P 3 1 ----------- 120 3.198 ------------ ----------- 1.000 12.000 17.000 ------------ 3 AKB K ----------- -------------- 11.900 100 1 ----------- KARPUZLU -------------- ----------- 1 3.198 ------------ ------------ Ayd n ller 147+21=168 (A Grubu +AG Grubu) A Grubu 7 B Grubu 9 C Grubu S E YA H AT A C E N TALARININ 184 TO P L A M SAYISI Tablo:14a-Ayd n’da ve Kom u llerde Bulunan Seyahat Acentalar n n Say s Verileri. -------------- 100 11.900 12.000 1.000 23 ------------ 17.000 120 ------------ ----------- 11.675 800 ------------ TR PLEKS 60 20.557 DUBLEKS 17.462 A PA R T M A N Verileri. 29.038 25 72 28 22 ----------- TEK KATLI Kaynak: Ayd n li K lt r ve Turizm M d rl TO P L A M AKB K D D M G ZEL AMLI KU ADASI ----------- D AVUTLAR KU ADASI D D M ---------- BELDES KU ADASI L ES 625 1 2 Kaynak: Ayd n li K lt r ve Turizm M d rl TO P L A M K NE 1 NC RL OVA K 1 KARACASU Tablo: 13- Ayd n’da kinci Konutlar n Da l m 112 95.896 24 12.000 30.000 3.318 12.535 38.019 TO P L A M Ayd n li K lt rlv lerTurizm M d rl VerilSEYA eri. H AT A C E N TALARININ A Grubu B Grubu C Grubu SAYISI TO P L A M Ayd n 147+21=168 Tablo:14a-Ayd(An’da ve Kom u llerde 7Bulunan Seyahat n Say s 9 Acentalar n 184 Grubu +AG Grubu) ller SEYA H AT A C E N TALARININ SAYISI Denizli 17 2 1 20 A Grubu B Grubu C Grubu TO P L A M zmir 253 7 37 297 Ayd n 147+21=168 Manisa 8 39 11 184 7 (A Grubu 497 10 12 Mu la +AG475 Grubu) Denizli T rsab’ n17Web Sayfas ve Ayd2n li K lt r ve Turizm 1 Kaynak: M d rl zmir Manisa Mu la 20 Verileri. 253 7 37 297 8 - 3 11 475 12 10 497 Kaynak: T rsab’ n Web Sayfas ve Ayd n li K lt r ve Turizm M d rl Tablo:14b-Ayd n’da Seyahat Verileri. letmelerinin l elere G re Da l m (7.6.2005 Tarihi tibariyle) Ku adas A Grubu AG Grubu B Grubu C Grubu 18 7 9 112 146 Tablo:14b-Ayd n’da Seyahat letmelerinin l elere G re Da l m Didim A Grubu AG Grubu B Grubu C Grubu (7.6.2005 Tarihi tibariyle) 32 30 2 B Grubu C Grubu A Grubu AG Grubu Ku adas A Grubu AG Grubu Ayd n 18 7 9 112 146 1 5 6 Didim A Grubu AG Grubu B Grubu C Grubu Toplam 32 30 2 9 7 21 147 184 A Grubu AG Grubu Ayd n Kaynak: Ayd n li K lt r ve Turizm M d rl Verileri. 1 5 6 Kültür ve Turizm Bakanlığından belgeli 5 adet yat işletmesinde 205 yat Toplam ve 1.454 yatak adedi bulunmaktadır. Kruvaziyer ve yat işletmeleri açısından 21 184 deniz kapısı147 Aydın’ın olan Kuşadası’ndaki marina 7mavi bayrağa9sahiptir. Kuşadası limanı turizmMaçısından İstanbul’dan sonra en yoğun liKaynak: Ay d n lkruvaziyer i K lt r ve Turizm d rl Ve rileri. Tablo:15-Y llar Baz nda Ku adas ’na Gelen Gemi, Motor ve Yat Say lar man olarak gösterilmektedir. Büyük tonajlı yolcu gemilerinin, kruvaziyer gemilerinin, yatların veGEM teknelerin yanaştığı M O TO R Kuşadası’nı YAT G Rkruvaziyer YAT gezi IKI düYILLAR zenleyen firmalar programlarında yer vermektedirler (İçöz&Tavmergen: 341 340 634 807 1998 1998; 94). Yıllar bazında Kuşadası limanına gelen yat, gemi, motor sayısı 1999görülmektedir. 560 790 463 864 tablo 15’te Tablo:15-Y llar Baz nda Ku adas ’na Gelen Gemi, Motor ve Yat Say lar 2000 679 677 461 771 2001 YILLAR 662 GEM M O625 TO R YAT475 G R YAT839IKI 2002 1998 312 807 691 634 466 341 831 340 2003 1999 333 560 700 790 299 463 316 864 2004 2000 348 679 782 677 313 461 294 771 113 Tablo:15-Y llar Baz nda Ku adas ’na Gelen Gemi, Motor ve Yat Say lar YILLAR GEM M O TO R YAT G R YAT IKI 1998 807 634 341 340 1999 560 790 463 864 2000 679 677 461 771 2001 662 625 475 839 2002 312 691 466 831 2003 333 700 299 316 2004 348 782 313 294 2005 (8ayl k) 277 465 223 210 Kaynak: Ayd n li K lt r ve Turizm M d rl Verileri. 3-Aydın İli’nin Sosyo-Ekonomik Verileri Çerçevesinde Bu İle Olan İç ve Dış Turizm Talebinin Değerlendirilmesi Aydın ilinin ve ilçelerinin bölge turizminden aldığı pay oldukça fazladır. Büyük Menderes vadisinde tarihin en eski devirlerinden beri birçok uygarlıklara sahne olmuş Aydın ili antik kentleriyle, tarımı, koylarıyla turizm potansiyeli açısından son derece zengindir. Deniz, termal, gençlik, kültür, sanat, eko-turizm ilin önemli potansiyelini sergilemektedir. Türkiye’ye gelen turistlerin başlıca turistik merkezlere göre dağılımına göz atıldığında, Antalya, İstanbul, Muğla, İzmir’den sonra Aydın beşinci sırada gelmektedir. İlk beşin içine giren Aydın’ın 2002 yılındaki payı % 1,5; 2003’te % 2,0; 2004’te % 1,5 olmuştur (Tablo 16). Tablo:16 Türkiye'ye Gelen Turistlerin Başlıca Turistik Merkezlere Göre Dağılımı İller 2002 Antalya 4.747.581 İstanbul 2.705.848 Muğla 1.938.156 İzmir 650.554 Aydın 200.137 Diğer 3.013.752 Toplam 13.256.028 % 2003 35,8 4.682.104 20,4 3.148.266 14,6 1.998.559 4,9 534.880 1,5 275.336 22,7 3.390.413 100,0 14.029.558 % 2004 33,4 6.047.246 22,4 3.473.185 14,3 2.526.407 3,8 764.658 2,0 257.774 24,2 4.448.340 100,0 17.517.610 Kaynak: Turizm Yatırımcıları Derneği Web Sayfası. 114 % 34,5 19,8 14,4 4,4 1,5 25,4 100,0 13.256.028 100,0 14.029.558 100,0 17.517.610 - 432.518 - 1.089.202 Denizli zmir Manisa Mu la - 33.611 - 1.653.291 Denizli zmir Manisa Mu la - - - - - - - - - - Ayd n - Tren Hava ller Kara 2003 - - - - Y llar - - - - - - Ayd n - Tren Hava ller Kara 2000 Y llar Toplam - - - 481.617 562.824 - - Hava Toplam - - - Hava - - - - - - Kara - - - - - Kara - - - - Tren 2004 - - - - - Tren Toplam 63 - - 621.589 597.176 - - Hava Toplam - 95 - Hava - 445.627 2.526.407 1.239.658 - 130.072 764.658 379.239 - 257.774 257.774 Deniz 287.546 1.327.128 1.690.115 - 58.765 - 448.599 448.599 Deniz - - - - - Kara - - - - - Kara 100,0 - - - - - Tren 2005 - - - - - Tren 2002 Tablo:18- Ku adas Deniz Hudut Kap s na G n birlik Gelen T rk ve Web sayfas . 345.268 1.998.559 2.080.780 - 501.269 534.880 634.586 - 275.336 275.336 Deniz 262.543 1.351.745 1.039.582 - 49.099 - 422.741 422.741 Deniz 2001 Tablo:17- Giri Kap lar na G re Ayd n ve Kom u llere Gelen Yabanc Say lar Kaynak: Turizm Yat r mc lar Derne i W eb Sayfas . Toplam Kaynak: K lt r ve Turizm Bakanl 115 - 650.554 63 200.137 Toplam - 442.796 95 167.470 Toplam 225.798 1.465.456 - 63.557 - 167.470 Deniz 248.041 1.938.156 - 53.378 - 200.137 Deniz 2000 Hava - 432.518 - Kara Tren 2001 Deniz Toplam Hava Kara Tren 2002 Deniz Toplam Hava Kara Tren Giriş kapılarına yabancı sayıları da,- Muğ--göre gelen -karşılaştırıldığında 63 la 1.ci; İzmir 2.ci; Aydın 3.cü sıradadır. Deniz yoluyla Aydın’a giriş yapanla- rın sayısı 49.099 481.617 58.765 - tek-2002’de düşüş562.824 gösterdikten sonra 2003’te621.589 artmış597.176 ve 2004’te - rar düşmüştür - (Tablo - 17). - 200.137 - 248.041 - - 422.741 422.741 - - - 448.599 448.599 - - - İl-genelinde 4 müzesi, 8’i düzenlenmiş açık toplam 21 ören 262.543 1.351.745 1.039.582 - ziyarete 287.546 1.327.128 1.690.115 - ye-ri mevcuttur. Aydın, Yörük Ali Efe, Aphrodisias ve Milet Müzeleri ve Aphrodisias, Nyssa, Magnezya, Alinda, Milet, Alabanda, Didim, Priene ören yerleri2003 ziyarete açık müzeler (Milet Müzesi hariç) ve ören yerleridir. Arkeolojik, 2004 2005 tarihsel, kentsel sit alanları, sivil mimarlık örnekleri, anıt yapılar ve anıt Hava Karaağaçlar Tren gibi Deniz Toplam700Hava Kara tescilli Tren taşınmaz Deniz Toplam Hava Kara Tren yaklaşık civarında kültür varlığının olması bir açık 275.336 hava müzesi niteliği kazandırmaktadır - Aydın’a 275.336 257.774 257.774(Aydın - Valiliği - web sayfası). Meryem Ana Kilisesini ziyaret etmek için deniz yoluyla gelenler 95 Kuşadası limanından Selçuk ilçesine geçmektedirler. Bu nedenle, inanç tu33.611 - rizmi-açısından 501.269 Kuşadası 534.880 634.586 130.072 764.658 379.239 limanı birinci uğrak konumundadır. .089.202 - turistlerin - çok sık - olarak - uğradığı - limanına - gelenlerin Yabancı Kuşadası bakıldığında, yılındaki düşüşten sonra artışın tekrar başladı.653.291 - sayısına 345.268 1.998.559 1991 2.080.780 445.627 2.526.407 1.239.658 ğı, 1999 ve 2002 yıllarında da azalma gösterip tekrar artmaya başladığını K lt r ve Turizm Web sayfas .Ortalama olarak yılda 250-300.000 yabancı turistabloBakanl 18’de görmekteyiz. tin Kuşadası’na geldiğini ve yıllar bazında genelde bir artışın olduğunu söyleyebiliriz. Tablo 18’deki rakamların çok azı Türklere ait olup; çoğunluk yabancı turistlerden oluşmaktadır. - Deniz - Tablo:18- Ku adas Deniz Hudut Kap s na G n birlik Gelen T rk ve Yabanc Turist Say s 116 Y llar G n birlik 1988 210.508 1989 218.360 1990 224.184 1991 99.009 1992 203.000 1993 226.527 1994 242.563 1995 245.616 1996 250.199 1997 300.521 1998 346.234 1999 261.762 2000 393.432 2001 419.659 2002 164.304 53.378 - Deniz 167.470 63.557 - 225.798 1990 1997 1991 1998 224.184 300.521 99.009 346.234 1992 1999 1993 2000 203.000 261.762 226.527 393.432 1994 2001 1995 2002 242.563 419.659 245.616 164.304 1996 2003 1997 2004 250.199 247.939 300.521 227.230 346.234 1998 ustos) 2005 (Ocak-A 195.477 Kaynak: Ayd n 1999 li K lt r ve Turizm M d rl Verileri. 261.762 2000 393.432 Kuşadası’nda denizyolu ile gerçekleşen turizm kruvaziyer 419.659 ve yat turizmi2001 dir. Yatlarla gelen yabancılar çoğunlukla Amerikalı, İngiliz, Alman, Yunanlı 2002 164.304 ve Kanadalı’dır. Yunanistan’a uğrayarak Kuşadası’na gelen yabancı bandıTablo:19Ku 2003 adas Hudutveya Kap s ndan -ilçekekonomisine Yapan T rkralı yatlar transit olarakDeniz uğramakta 1-2 günGiri kalıp247.939 canYabanc Turist Say s lılık getirmektedirler. gemiler; yüzlerce kişiyi taşıyabilecek yolcu 227.230 2004 Kruvaziyer kapasiteleri, büyük tonajlı yapıları, izledikleri güzergahları ile önemli bir tu2005 (Ocak-A ustos) 195.477 Yllar Giri k rizm çeşidine hizmet vermektedirler (İçöz&Tavmergen: 1998; 95). KuşadaAyd1988 n likışlama K lt r ve imkanı Turizm sağladığından M d38.788 rl VerileriTürkiye’de . sıKaynak: limanı yatlara önemli 40.894bir yere sahiptir. Kuşadası yat turizmi talebi dış turizme hitap etmekte olup, iç turizm 1989 37.494 38.554 talebi canlı değildir. Kuşadası deniz-hudut kapısından giriş çıkış yapan Türk ve yabancı turist 1990sayısı tablo 19’da görülmektedir. 48.233 48.614 1991 31.161 Tablo:19- Ku adas Deniz Hudut Kap s ndan Giri - k Yabanc Turist Say s 1992 47.150 Yl l a r Giri 1993 36.034 28.750 Yapan T rk38.709 k 30.717 1988 1994 1989 1995 38.788 26.933 37.494 31.379 40.894 21.364 38.554 27.447 1990 1996 1991 1997 48.233 41.264 31.161 46.999 48.614 37.798 28.750 44.561 1992 1998 1993 1999 47.150 47.519 36.034 24.163 38.709 43.095 30.717 21.634 1994 2000 1995 2001 26.933 31.436 31.379 33.166 21.364 29.122 27.447 35.337 1996 2002 1997 2003 41.264 37.371 46.999 32.493 37.798 38.783 44.561 35.187 47.519 34.974 24.163 28.589 43.095 40.183 21.634 29.607 d31.436 rl Verileri. 29.122 1998 2004 1999 ustos) 2005 (Ocak-A Kaynak: Ayd2000 n li K lt r ve Turizm M 117 1996 Yl lar 1997 1988 41.264 Giri 46.999 38.788 37.798 k 44.561 40.894 1998 1989 1999 1990 47.519 37.494 24.163 48.233 43.095 38.554 21.634 48.614 2000 1991 2001 1992 31.436 31.161 33.166 47.150 29.122 28.750 35.337 38.709 2002 1993 2003 1994 37.371 36.034 32.493 26.933 38.783 30.717 35.187 21.364 2004 1995 34.974 31.379 28.589 41.264 40.183 27.447 29.607 37.798 2005 (Ocak-A 1996 ustos) rl Verileri. n li K lt r ve Turizm M d46.999 Kaynak: Ayd1997 44.561 Kuşadası1998 limanı Türkiye’nin kruvaziyer girişlerinde en önemli limanı 43.095 47.519 olup; kruvaziyer gemi sayısında yıllar bazında önemli farklılıklar vardır. Kru24.163 21.634 vaziyer yolcu1999 sayısı açısından, ülkemize gelen toplam kruvaziyer turistlerin yaklaşık yarısına hizmet vermektedir. 1995-2001 yılları arasında gelen ge2000 31.436 29.122 mi sayısında artış olmasa bile, yolcu sayısı % 50 artmıştır. Gemi kapasiteTablo:20a- Ayd n’da M zeleri Ziyaret Eden Ki i Say s ve Elde Edilen Gelir 33.166 35.337 turizm leri büyümüş2001 ve yolcu sayısında artış olmuştur. Dış aktif kruvaziyer Gelir (TL) Ziyaret i Say s Y llar % 80 oranında talebini yaklaşık İstanbul ve Kuşadası limanı sağlamaktadır. 2002 37.371 38.783 (İncekara&Yılmaz: Ekim 2002; 58). 50.226 2000 61.121.550.000 35.187 32.493 2003 Güneş-deniz-kum ağırlıklı tatillerin, kruvaziyer ve yat turizminin önemli 50.739 109.495.000.000 2001 merkezi olan2004 Aydın’ın müzelerini ve34.974 ören yerlerini ziyaret edenlerin 40.183 sayısı 2002gelir yadsınmayacak50.771 80.238.500.000 ve elde edilen kadar fazladır (Tablo 20 a ve 20 b). 28.589 29.607 2005 (Ocak-A ustos) 146.574verilerine göre; 208.714.121.724 Aydın İl2003 Kültür ve Turizm Müdürlüğü Kuşadası Turizm Kaynak: Ay d n li K lt r ve Turizm Mederek d rl bilgi Veril eri. yerli-yabancı turist sayıDanışma Müdürlüğü’ne müracaat alan 87.470 228.961.000.000 2004 sı 2004 yılında 39.197 ve 2005 yılının ilk 8 ayında 34.468 kişidir. Milliyetle77.671.500.000 56.839Amerikalı, Belçikalı, s) rine2005(Ocak-May göre ele alındığında, Fransız, İngiliz, Hollandalı turistlerin sıralamada ön planda olduğu anlaşılmaktadır. Dolayısıyla, Aydın’ı Not: 2000-2001 y llar nda ziyaret edilen m zeler Aphrodisias, Ayd n, ziyaret eden yabancı turistlerin çoğunluğu A.B.D. ve AB kökenlidir. Milet m zelerini ve 2002-2003-2004-2005 y llar nda ziyaret edilen m zelEden Ki iY Say ve Efe EldeEvi Edilen Gelir Ayd n’da Tablo:20ave AyZiyaret d n Yenipazar r ks Ali m zelerini AydMnzeleri e r Aphrodisias, kapsamaktad r. Te hir-tanzim-onar m nedeni ile Ayd n M zesi 2000Y llar Ziyaret i Say s Gelir (TL) 2001-2002 y llar nda ve 2003 Nisan ay n n sonuna kadar ziyarete kapal 50.226a lm t r.Te61.121.550.000 2000 hir-tanzim-onar m kal p; 2003 y l n n May s ay nda ziyarete nedeni ile2001 Milet M zesi de 2000 y l50.739 n n Aral k ay nda ziyarete kapanm 109.495.000.000 olup; yeniden a lmas konusunda al malar s rmektedir. 2002 80.238.500.000 rl Verileri. Kaynak: Ay d n li K lt r ve Turizm M d50.771 2003 146.574 208.714.121.724 2004 87.470 228.961.000.000 2005(Ocak-May s) 56.839 77.671.500.000 Not: 2000-2001 y llar nda ziyaret edilen m zeler Aphrodisias, Ayd n, 118 Tablo:20b-Ayd n’ve n 2002-2003-2004-2005 ren Yerlerinin Ziyaret i Say ve Eldeedilen EdilenmGelir Milet m zelerini y llar ndas ziyaret zelY r k Ali Efe Evi m zelerini Yenipazar d n Ay n ve er Aphrodisias, Ayd Y llar Ziyaret i Say s Gelir (TL) Milet m zelerini ve 2002-2003-2004-2005 y llar nda ziyaret edilen m zel2004 Ayd n ve Ayd n Yenipazar 87.470 Y r k Ali 228.961.000.000 Efe Evi m zelerini er Aphrodisias, n M zesi 2000m nedeni ile Ayd kapsamaktad r. Tes)hir-tanzim-onar56.839 2005(Ocak-May 77.671.500.000 2001-2002 y llar nda ve 2003 Nisan ay n n sonuna kadar ziyarete kapal Ayd n, Aphrodisias, Not: edilen m zeler hir-tanzim-onar m kal p;2000-2001 2003 y l nynllar May nda s ay ziyaret nda ziyarete a lm t r.Te Milet m zelerini ve 2002-2003-2004-2005 y llar nda ziyaret edilen m zelnedeni ile Milet M zesi de 2000 y l n n Aral k ay nda ziyarete kapanm Y rs krmektedir. Ali Efe Evi m zelerini Ayd n Yenipazar n vekonusunda eolup; r Aphrodisias, yeniden aAyd lmas al malar hir-tanzim-onar m nedeni ile Te kapsamaktad r. Verileri. Ayd n M zesi 2000Kaynak: Ayd n li K lt r ve Turizm M d rl 2001-2002 y llar nda ve 2003 Nisan ay n n sonuna kadar ziyarete kapal kal p; 2003 y l n n May s ay nda ziyarete a lm t r.Te hir-tanzim-onar m nedeni ile Milet M zesi de 2000 y l n n Aral k ay nda ziyarete kapanm olup; yeniden a lmas konusunda al malar s rmektedir. Kaynak: Ayd n li K lt r ve Turizm M d rl Verileri. Tablo:20b-Ayd n’ n ren Yerlerinin Ziyaret i Say s ve Elde Edilen Gelir Y llar 2000 Ziyaret i Say s 345.425 Gelir (TL) 424.146.200.000 2001 n’ n ren Yerlerinin 468.940 Tablo:20b-Ayd Ziyaret i Say s 914.133.900.000 ve Elde Edilen Gelir 2002 426.691 1.220.320.500.000 Y llar Ziyaret i Say s Gelir (TL) 665.192.800.000 494.035 2003 345.425 424.146.200.000 2000 574.164.000.000 285.192 2004 2001 468.940 914.133.900.000 2005(Ocak-May s) 126.412 207.475.500.000 2002 426.691 1.220.320.500.000 Not: ren2003 yerleri Aphrodisias, Nyssa, Alinda, Alabanda, Magnesia, Milet, 665.192.800.000 494.035 Priene, Didim’i kapsamaktad r. 574.164.000.000 2004 Kaynak: Ay d n l K lt r ve Turizm M285.192 d rl Verileri. 2005(Ocak-May s) 126.412 Turistik işletme belgeli tesislerde kalan yabancı ve207.475.500.000 yerli turistlerin konaklama ve geceleme sayılarına göz atıldığında, Aydın ve illeri içinde Not: ren yerleri Aphrodisias, Nyssa, Alinda, Alabanda, komşu Magnesia, Milet, Muğla konaklama ve geceleme sayıları açısından birinci sıradadır. Aydın’da Priene, Didim’i kapsamaktad r. yabancı daha Mfazla Kaynak:turist Ayd nyerli l K turistten lt r ve Turizm d rlturizm Verbelgeli ileri. tesislerde konaklamakta ve geceleme yapmaktadır. Yabancıların ortalama kalış süresi 4,5 gün; yerli turistlerin 2,5 gündür. Yabancı turistlerin gerçekleştirdiği ortalama doluluk oranı % 35- % 40 civarında seyrederken; yerli turistlerin turistik işletme belgeli tesislerde gerçekleştirdikleri ortalama doluluk oranı ise %9-10 civarındadır (Tablo 21). Belediye belgeli tesislerdeki konaklama ve geceleme sayıları ele alındığında; 2002 yılı hariç Muğla yine birinci sıradadır. 2003-2004 yıllarında konaklayan ve geceleme yapan yerli turist sayısı yabancı turistlerden yüksektir. Ortalama olarak 3-4 gün kalan yabancı turistlerin gerçekleştirdikleri doluluk oranları % 10 civarındadır. Yerli turistler ise 1-2 gün kalmakta olup, % 10-15 civarında ortalama doluluk oranı sağlamaktadırlar (Tablo 22). 119 120 567.546 1.022.450 1.730.557 1.046.713 2.777.270 454.904 1.294.206 Mu¤la 34.491 7.673 523.831 49.038 266.076 56.711 789.907 zmir 44.900 328.818 57.383 804.111 4,9 45.769 8.151 60.763 68.914 5,3 2,3 2,4 1,4 1,9 1,5 2,5 Yerli 4,4 1,5 2,5 1,2 4,2 Toplam 5,1 1,9 2,7 1,2 4,0 Toplam 4,5 1,6 2,7 1,2 3,8 8,71 17,04 15,51 16,19 10,39 46,90 51,17 19,71 41,15 48,05 9,45 15,72 18,20 19,09 9,66 51,23 20,10 40,06 46,69 47,68 Yerli Toplam 42,96 2,70 23,99 25,26 39,95 Yabanc› 9,24 20,12 20,48 16,61 8,52 52,19 22,82 44,47 41,87 48,47 Yerli Toplam Doluluk Oranlar› % 41,77 4,37 21,87 27,60 38,02 Yabanc› Doluluk Oranlar› % 42,46 2,67 25,64 31,87 36,51 Yerli Toplam Doluluk Oranlar› % Yabanc› Tablo:22- Ayd n ve Kom u llerinde Belediye Belgeli Tesislerde Konaklayan Yabanc ve Yerli 2005 S resi ve Doluluk Oranlar Turistlerin Konaklama ve Geceleme Say lar , Ortalama Kal Web sayfas 1.389.634 655.475 2.045.109 7.327.942 1.575.404 8.903.346 42.167 3,5 3.602 2,6 1,6 1,9 1,6 2,5 Yerli Ortalama Kal›fl Süresi Yabanc› 484.636 781.711 1.266.347 1.705.011 1.455.900 3.160.911 303.759 485.469 2.762.106 Toplam 6,5 4,1 3,8 1,1 1,1 462.062 Yerli Geceleme Say›s› Yabanc› 662.613 2.276.637 Toplam 638.516 Kaynak: K lt r ve Turizm Bakanl Mu la 12.483 475.293 4,8 765.821 467.300 195.313 Yerli Kifli Say›s› 433.580 204.936 Yabanc› Ayd n Manisa 30.386 650.960 959.973 553.593 1.513.566 6.267.153 1.418.549 7.685.702 27.321 Denizli ‹ller Konaklayan 2004 Mu¤la 3.065 378.505 624.716 1.003.221 1.452.459 1.208.517 2.660.976 ‹zmir Manisa 440.446 210.514 527.161 2.601.030 2,6 1,6 1,8 1,5 2,4 Toplam Ortalama Kal›fl Süresi 5,2 2,2 3,8 1,1 4,6 Toplam Yabanc› Denizli 647.843 2.073.869 Yerli Geceleme Say›s› Yabanc› 433.167 214.676 Toplam Ayd›n Yerli Yabanc› Kifli Say›s› 524.582 1.818.788 6.770.069 1.388.821 8.158.890 31.059 654.019 ‹ller Konaklayan 2003 3.432 Manisa ‹zmir 179.790 578.450 2.611.292 474.229 682.434 2.032.842 Yerli Ortalama Kal›fl Süresi Toplam Yabanc› Denizli 242.210 Yerli Geceleme Say›s› Yabanc› 440.224 Toplam Ayd›n Yerli Kifli Say›s› Yabanc› ‹ller Konaklayan Tablo:21- Ayd n ve Kom u llerinde Turistik Belgeli Tesislerde Konaklayan Yabanc ve Yerli Turistlerin Konaklama, Geceleme Say lar , Ortalama Kal S resi ve Doluluk Oranlar 2002 2002 10. 9. 7. 8. 5. 6. 4. 2. 3. 1. DI Tabl 121 5,3 2,4 4,4 42,96 9,24 Yerli 82.039 81.838 zmir Mu la 183.278 491.873 183.580 781.151 184.695 548.272 2.730.788 264.193 Yerli Toplam 66.599 317.452 212 211.641 244.961 148.063 547.524 56.544 148.275 75.165 301.505 Yerli 92.282 702 207.642 118.976 654.461 265.135 208.344 773.437 357.417 statistikleri. 2,7 1,8 1,5 1,1 2,0 Yerli 5,4 2,2 3,7 1,1 7,9 2,3 1,5 1,9 1,4 2,0 Yerli Ortalama Kal 4,9 1,6 3,0 1,0 4,1 Toplam Yabanc 735.878 994.223 1.730.101 Yabanc Geceleme Say s 2,1 2,2 1,8 1,4 1,6 Ortalama Kal Toplam Yabanc 428.553 396.719 825.272 2.299.095 894.797 3.193.892 318 141.997 142.315 31.880 351.982 383.862 250.853 Yerli 692.893 1.099.226 1.792.119 Yabanc Geceleme Say s 3,0 1,5 2,0 1,5 3,7 Yerli Ortalama Kal Toplam Yabanc 789.824 1.651.637 1.198.470 2.850.107 93.239 492.330 585.569 Yabanc Ki i Say s 340.119 449.705 81.527 430.636 81.396 71.639 358.997 131 293.805 Kaynak: K lt r ve Turizm Bakanl Mu la Manisa zmir Denizli Ayd n Konaklayan 2004 Toplam 728.535 53.710 240.095 Yerli Denizli Yabanc Ki i Say s 168.265 560.270 Manisa 302 289.278 120.502 Yerli 519.387 820.655 1.340.042 1.541.600 1.688.992 3.230.592 201 Yabanc Geceleme Say s 943.746 2.182.516 125.518 415.519 46.386 Toplam 144.174 271.345 79.132 591.825 351.921 Yabanc Ki i Say s Ayd n Konaklayan 2003 Mu la Manisa zmir Denizli Ayd n Konaklayan 3,9 1,5 2,0 1,1 3,0 Toplam S resi 3,6 1,8 1,8 1,0 2,5 Toplam S resi 2,4 2,2 1,9 1,5 2,9 Toplam S resi 52,19 20,25 27,44 13,16 6,42 7,80 38,74 27,49 20,90 18,48 38,87 Yerli Toplam 14,63 22,05 16,96 5,37 34,79 22,08 23,52 28,63 27,19 Yerli Toplam 16,68 28,86 0,10 3,80 25,79 11,52 Yabanc 11,23 30,90 20,89 8,97 15,57 Yerli 40,09 31,01 24,69 34,76 27,09 Toplam Doluluk Oranlar % 20,16 0,03 6,56 23,26 10,51 Yabanc Doluluk Oranlar % 18,49 0,05 7,74 12,06 31,07 Yabanc Doluluk Oranlar % Tablo:22- Ayd n ve Kom u llerinde Belediye Belgeli Tesislerde Konaklayan Yabanc ve Yerli 2005 Turistlerin Konaklama ve Geceleme Say lar , Ortalama Kal S resi ve Doluluk Oranlar Web sayfas 1.389.634 655.475 2.045.109 7.327.942 1.575.404 8.903.346 Kaynak: K lt r ve Turizm Bakanl Mu la Bu ta (www 5. 4. 3. 2. TEH 1. 10. 9. 7. 8. Konaklama işletmelerinin doluluk oranlarının en yüksek olduğu dönemler Mayıs-Ekim ayları arasıdır. Temmuz-Ağustos-Eylül ayları ise en yoğun dönemlerdir. Yaz aylarında turistik ilçelerdeki tesislerin doluluk oranları %80’lere ulaşmaktadır. Dilek Yarımadası Büyük Menderes Deltası Milli Parkında 6’sı endemik, 804 bitki türü, 28 çeşit memeli, 27 çeşit sürüngen, 250 kuş türü ve çok sayıda deniz canlısı yaşamaktadır. Bir çok antik kenti, Rum ve Türk mimarisinin en güzel örneklerini sergileyen Doğanbey Köyünü, Karina’yı, Hagior Antozios Manastırını, Zeus Mağarasını bünyesinde barındıran Milli Parkın mavi bayraklı koylarını 2003 yılında yerli ve yabancı 500.000 kişi ziyaret etmiştir. Ziyaretçiler deniz sporları, doğa yürüyüşü, kaya tırmanışı, dağ bisikleti, foto safari, manzara izleme, olta balıkçılığı, kuş gözleme, botanik turları yapmaktadırlar (Aydın Valiliği: Ocak 2005; 6). 4.Bölgesel Kalkınma Stratejileri İçinde Aydın’da Geliştirilebilecek Turizm Çeşitleri Beş Yıllık Kalkınma Planları ekonomik ve sektörel yatırımları yönlendirmeyi hedeflemekte olup; mekana ve bölgeye ilişkin etkinlik açısından sınırlı kalmaktadır. Sektörel teşvik yerine proje esasına dayalı bir teşvik sistemi ve kobilere ağırlık veren bir mekanizma daha yararlı olabilir. Günümüzde kalkınma için ulusal yenilik sistemi ve bilgiye dayalı ekonomi sistemi gerekmektedir. Türkiye’nin uzun dönemde istikrarlı bir kalkınma hızına ulaşması ve rekabet gücünü arttırabilmesi için teknolojik yeniliklere ağırlık vermesi zorunludur. Böylece araştırma-geliştirme yatırımları, kobiler, projeler daha rahatlıkla teşvik edilebilir (Türkiye Kalkınma Bankası: Temmuz 2003; 73-7480-81). Günümüz kalkınma planları çerçevesinde bölgelere baktığımızda, Ege bölgesinin gelişme düzeyi açısından ikinci sırada olup; Marmara Bölgesinden sonra sektörel paylar yönünden de Ege’nin ikinci sırayı aldığını görmekteyiz. M.Ö.5000 yıl önce kurulan, tarihini doğasını ve verimli topraklarını turizmin hizmetine 40 yıl önce sunmaya başlayan ve ülkemizin ilk turistik merkezlerinden Aydın günümüzde turizm açısından bazı sorunlarla boğuşmaktadır. Aydın’ın turizm talebini sınırlayan problemlerin başında altyapı eksikliği, çevre kirliliği, çarpık yapılaşma, ikinci konutlar ve ulaşım gelmektedir. Ege bölgesinin hızla gelişen illerinden Aydın; insan kaynağı, doğal ve kültürel zenginlikleri, yeraltı ve yerüstü kaynakları, tarımsal üretim, sanayi gibi tüm unsurlarını, sahip olduğu tüm potansiyelini kendi öz kaynakları ile harekete geçirmiştir. İklimi, coğrafi konumu, topoğrafik yapısı, ekolojik-organik ve polikültür tarıma elverişli toprakları ile 81 il arasında 22.sırada yer alan Aydın’ı ilk 10 içine sokmak hedeflenmektedir. Aydın’ın ekonomik açıdan istenilen yerde olamamasının nedenleri arasında tarıma dayalı yapılan122 manın ön planda tutulması, organize sanayi bölgelerinin geç kurulması, aile şirketi kavramının ağırlık basması sayılmaktadır. Çok ortaklı şirketler kurmak yerine, Kuşadası, Didim, Akbük ve İzmir’de menkul ve gayrimenkul rantçılığı tercih edilmiştir (Baştuğ: 2000; 64). Tarımdan elde edilen gelirin yüksek olması ve sermaye birikiminin gayrimenkullere akması sanayileşmeyi kısıtlayan etkenlerdir. İzmir-Denizli-Muğla arasında önemli bir yol kavşağında bulunan Aydın İli hammadde zenginliği, genç ve eğitimli işgücü, jeo-termal ve diğer doğal kaynakları ve karayollarına, demiryoluna, havaalanına ve limanlara ulaşımı ile tarıma dayalı sanayiyi geliştirebilecek konumdadır. Türkiye’nin en eski özel bankası Milli Aydın Bankası bugün Aydınlıların elinde olsaydı, Aydın’ın ekonomik, ticari, sosyal hayatında farklı bir düzeyde olabilirdi görüşünü savunanlar da bulunmaktadır (Bekçioğlu: Nisan 2004; 8). Aydın’ı komşu ili Denizli ile karşılaştırdığımızda, doğal kaynaklar, merkeze yakınlık, coğrafi kolaylık, insan sermayesi gibi birçok etken Aydın’ın lehine olmasına rağmen, Denizli’nin son 15 yılda göstermiş olduğu performans çizgisi çok yüksektir. Her ne kadar bu fark Aydın’ın tarıma; Denizli’nin imalata verdiği ağırlıkla açıklanmasına ve Aydın’ın tarımın rantından yararlandığı söylenmesine rağmen, bazı noktalar kurumsalcılık yaklaşımı çerçevesinde kültürel değerler ve yerleşik kişisel ilişkiler ile açıklanabilir. Bu yaklaşıma göre, Denizli’li işadamlarının daha plancı, örgütçü ve fırsatları değerlendiren bireyler olduğu ve bu iradeci bireylerin yabancılarla daha fazla ilişki kurmaları sonucu güçlü iş bağlantıları yaptıkları, sosyal ve ekonomik örgütlenmelere daha çabuk uyum sağladıkları ortaya çıkmaktadır (Gülcan&Aldemir: Mart 2004; 220 ve 229). Ancak, son yıllarda Aydın’da kalkınma hareketlerini hızlandırmak amacıyla örgütlenme çalışmalarına başlanmış ve “Aydın Güçbirliği” oluşturulmuştur. Böylece, faktörler ve yatırımlar tarafından yönlendirilme aşamasında bulunan Aydın’ın rekabetçi gelişmişliği zaman içinde daha örgütlü ve planlı bir yapıya kavuşacaktır (Bekçioğlu; Nisan 2004;7). Rekabetçi bir kentin karakteristikleri içinde yer alan a)ekonomik çeşitlilik b)kalifiye işgücü miktarı c)rekabete dayalı iş çevresi d)araştırma ve yenilik e)kentsel yaşanabilirlik, yaşam kalitesi gibi unsurlar açısından (Şenlier&Eryılmaz: Mart 2004; 236) Aydın ilini günümüze kadar süregelen bölgesel kalkınma politikaları ile birlikte ele aldığımızda; Aydın’da rekabete dayalı iş çevresinin atılımlar yapma aşamasında olduğunu ve kentsel yaşanabilirlik/yaşam kalitesi olgularına yönelik faaliyetlere ağırlık verildiğini söyleyebiliriz. Gelişim bileşenleri içinde yer alan ulaşım, iletişim, enerji, sermaye, hammadde, teknoloji, işgücü açısından Aydın’ın yatırım ortamı irdelendiğinde; Aydın iletişim, sermaye, teknoloji konularında yeterli iken, ulaşım, enerji, hammadde ve işgücü noktalarında kısmen yetersizliklere sahiptir (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı 2001; 84). Konaklama işletmeleri açısından önemli gelişmeler kaydedilmiş olmasına rağmen, ulaşım ve altyapı sorunları bulun123 maktadır. Karayolu ulaşımının yetersizliklerinin giderilmesi, deniz ve havayolu ulaşım imkanları arttırılmalıdır. Turizm ve ticarete endeksli sektörlerden elde edilen kazancın bireysel yatırımlara değil; örgütlü yatırımlara yönlendirilmesi gerekmektedir. Bunun dışında jeo-termal enerji geliştirilmeli, Büyük Menderes ovasının kirliliği engellenmeli, Bafa Gölü Tabiat Parkı master planı, Karina Mevkii ile eski Doğanbey Köyünün koruma amaçlı imar planları yapılmalı, turizme girdi sağlayan yan endüstrilere önem verilerek pazarlama tanıtma çalışmaları gerçekleştirilmelidir. Yat turizmi desteklenmeli, teşvikler arttırılmalı, bürokratik işlemler azaltılmalıdır. Doğuş Holding tarafından yapişlet-devret modeli ile inşa edilmekte olan 400 yat bağlamalı ve 150 yat çekek kapasiteli Didim yat limanının verimliliği iyice araştırılıp hizmete sokulmalıdır(Turizm Yatırımcıları Derneği Web Sayfası). Didim Çevre Koruma Projesi, Kuşadası Kuşatak Projeleri gerçekleştirilmeli ve Valilik tarafından yürütülen Kuşadası ve Didim İlçeleri Turizm Sorunlarını Giderme Projesine daha çok ağırlık verilmelidir (Azazi: Ekim 2003; 72). Kuşadası kruvaziyer turizm açısından önemli bir turistik ürün olarak değerlendirilip, liman hizmetleri ve altyapı çalışmaları belli bir master planı çerçevesinde ele alınmalıdır. 1989 yılında Bakanlar Kurulu kararı ile turizm merkezi ilan edilen Kuşadası’na deniz yolundan giriş yapan yabancılar kruvaziyer gemilerle, Sisam adasından yatlarla gelmektedirler. Efes/Meryemana Evi ile Didim/Priene/Mileti gezen liman çıkışlı yolculara, Kuşadası konaklamalı olmak üzere beş veya yedi günlük kültür turizmi rotası aşağıdaki gibi gerçekleştirilebilir (Akyüz Levi&Bahtiyar: 2001; 376): - Kuşadası, Kalamaki, Karine, - Efes, Şirince, - Meryemana, Tralles, Nyssa, Aphrodisias, - Priene, Milet, Didim, Bafa Gölü, Heraklia, - Claros, Teos, Metropolis, - Selçuk, Tire, Ödemiş, Birgi. Böylece Efes/Meryemana, Priene, Milet ağırlıklı geziler, konaklamalı ve uzun süreli kültür turizmine dönüştürüldüğünde kitle turizmine destek sağlayan ek ürün olmaktan çıkabilir. Ayrıca, çok önemli bir ören yeri olan Aphrodisias antik kenti 2-3 günlük Pamukkale turlarında ya da 7-10 günlük Anadolu turlarında 1-2 saatlik ziyaret edilen bir uğrak yeri olmaktan yıllardan beri kurtulamamaktadır. Tur otobüslerinin Geyre ve Karacasu’ya uğramadan Denizli -Pamukkale’ye geçmeleri yöre halkının turizmin ekonomik katkılarından yararlanamamalarına sebep olmaktadır (Akgül:2005;167).Geyre ve Karacasu’nun tüm doğal ve kültürel kaynakları bir bütün olarak değerlendirilip, alternatif turizm çeşitlerine ağırlık verilerek turistlerin bölgede kalış süresini uzatmak gerekmektedir. Yöresel el sanatlarının geliştirilip, turistlere satılması konusunda da yöre halkı desteklenmelidir. 124 Kuşadası’ndaki temel sorun doğal çevrenin yanlış kullanılmasındandır. Turizm faaliyetlerinin yüksek ekonomik getirisi buna neden olmuştur. İlçede nüfusun artmasıyla birlikte, çarpık ve plansız yapılaşma hem konaklama işletmelerinin; hem de Kuşadası-Davutlar-Güzelçamlı yöresindeki ikinci konutların çoğalması sonucu ortaya çıkmıştır (Öner&Uncu: 2001; 9). Yapılan bir çalışmada, ilçe sakinlerinin turizmin ekonomik boyutunu destekledikleri; ancak doğal hayat, çevre, toplumsal değerler, ekolojik denge, gelir dağılımı, hayat pahalılığı, belediye ve devlet hizmetleri açısından turizmi olumsuz buldukları ortaya konmuştur (Tatoğlu&Erdal&Özgür&Azaklı: 2001; 529). Yabancı turistlerin Kuşadası’nı tercih sebepleri arasında %32,86’lık oranla disko-bar imkanları, %31,43’lük oranla tarihsel-kültürel zenginlikler, %31,43’lük oranla geleneksel eğlenceler, %20’lik oranla doğal güzellikler gelmektedir (Yıldız: 2001: 568). Yapılan bir başka çalışmada, Kuşadası’nın yerli halkının turizmin taşıma kapasitesinin doygunluk noktasına ulaştığını algıladıkları, işlerinin zor olduğunu düşündükleri ve turizmin ekonomik-sosyal yararlarının kendilerine getiri sağlaması istedikleri anlaşılmıştır (Rızaoğlu: 12-14 Aralık 1997; 182). Kuşadası Ticaret Odası tarafından hazırlatılmış Kuşadası Yerel Ekonomik Araştırması’nda ilçenin turizm açısından güçlü-zayıf yönleri ile fırsat ve tehditleri şu şekilde belirtilmektedir (Kuşadası Ticaret Odası&KOSGEB Aydın İşletme Geliştirme Merkez Müdürlüğü&EGEUS: Ocak 2005; 239242): A-GÜÇLÜ YÖNLERİ * Kuşadası dünya genelinde tanınmış bir destinasyondur. * İlçede tecrübeli sermaye grupları, konaklama tesis sahipleri mevcuttur. * Sermaye birikimi mevcuttur. * Kuşadası ilçesi kendisine has ve tanınmış bir yolcu gemisi limanına sahiptir. * Ulaşım imkanları son derece uygundur. * İlçe doğal güzelliklerin yanı sıra, pek çok tarihi, dini, kültürel, arkeolojik değerlere sahiptir. * İlçenin iklimi yaz-kış turizm faaliyetlerine müsaittir. * İlçede pek çok sektörün temsilcisi Kuşadası’nın problemleri konusunda önemli derecede bilinçlenmiş olup, çözüm aramaktadırlar. * Yabancıların ikinci konutlara ilgisi artmıştır. * İlçe farklı turizm etkinliklerinin gerçekleştirilmesi yönünden uygun ve müsaittir. * Avrupa Birliği’ne üye olma sürecinde turistik beldelerin dolayısıyla Ku- 125 şadası’nın da yatırımcı çekme potansiyeli artmıştır. * Yunan adaları ile sürekli irtibat bulunmaktadır. * Turizm ve Otelcilik alanında eğitim veren ciddi bir Yüksek Okul bulunmaktadır. * Yöreyi seven ve bölgeye ilgi duyan kişi ve kurumlar vardır. B-ZAYIF YÖNLERİ * Konaklama tesislerinin çoğu eskidir, köklü bir bakım ve onarıma ihtiyaç vardır. * Gerek ülke genelinde, gerekse uluslararası platformda yeterince etkili tanıtım yapılamamıştır. * Kişisel çıkar ve çatışmalar yaşanmaktadır. * Çarpık yapılaşma ve betonlaşma yoğundur ve artmaktadır. * Doğal ve kültürel varlıklar ile deniz sahilleri iyi korunamamaktadır. * Taklit ürün satışı devam etmektedir. * Seyyar ürün satışı devam etmekte ve önüne geçilememektedir. * Genelde kısa vadeli düşünce ve kar elde etme eğilimi vardır. * Turizm sektöründe hizmet gören personel yeterince bilinçli olmayıp, gerekli yetkinliğe sahip değildir, eğitim yetersizliği vardır. * Kent kirliliğine yönelik çalışmalar tam olarak geliştirilememiştir. * Zincir ve/veya marka konaklama tesisleri yoktur. * İlçenin kent kimliğini belirleyecek ve sembol olabilecek bir marka yaratılamamış olup, turizm ürününün tarifi iyi yapılamamıştır. * Art niyetli kişiler tarafından turistlerin aldatılması sonucu uluslararası platformda kötü reklam olunması turizmi zedelemektedir. * Turizm potansiyeli iyi kullanılamamış, yazlık sitelere mahkum olunmuştur. * İlçenin problemlerinin çözümünde gecikme olduğundan sermaye ve yatırımcı gruplar başka merkezlere yönelmektedir. * İlçede halen ‘her şey dahil’ sistem geçerlidir. * Her yeni destinasyon rekabeti hızlandırmakta olup; Kuşadası ilçesinin sorunların çözümünde kurumlar arasında işbirliği eksikliği gözlenmektedir. * Konaklama tesislerinde KDV oranları yüksektir ve KOBİ olarak değerlendirilmemektedirler. 126 C-FIRSATLAR * Alternatif turizm arayışları hızla artmaktadır. * Ülke genelinde turizm hareketleri canlanma içersindedir. * Kişisel çıkarların bir kenara bırakılarak, ülke çıkarlarının kabul görmesi bir kazançtır. * Avrupa Birliği süreci içerisinde pek çok yenilik yapma imkanının doğması mümkün olup; yapılacak yeni tanımlamalarla konaklama işletmelerinin KOBİ statüsünde değerlendirilmesi olasılığı mevcuttur. * Yunan adaları ile ilişkiler güçlendirilebilir. * KDV oranlarının düşürülmesi beklenmektedir. * Dünya genelinde toplam turizm hareketlerinin her geçen yıl artarak devam etmesi beklenmektedir. * Ulusal kalkınma plan ve stratejilerinde turizm sektörüne önem verildiği ve bu sektörün gelişimi için tedbirler alınacağı belirtilmektedir. * Kruvaziyer ve yat turizmi açısından Kuşadası için henüz keşfedilmemiş bir turist potansiyeli mevcuttur. * Amerika kıtası ve Uzakdoğu pazarı henüz değerlendirilmemiştir. * Yabancıların mülk edinmesi önem arz etmektedir. * Yerel Yönetimler yasasındaki değişiklikler olumlu katkılar sağlayabilir. * İlçede ortak yatırımlar yapma girişimleri konusunda somut adımlar atılması sevindiricidir. D-TEHDİTLER * Her geçen gün ciddi rakipler ortaya çıkmakta ve rekabet artmaktadır. * Altyapı sorunlarının aciliyeti vardır. * Ulusal ve uluslararası tur operatörlerinin ve yatırımcılarının faaliyetlerini başka alan ve bölgelere kaydırma olasılığı vardır. * Kruvaziyer turizmi açısından rakipler çoğalmakta, hatta bölgesel destekler sağlanmaktadır. * Marka ve/veya zincir oteller ile konaklama tesislerinin ilgisi azalmaktadır. * Turistik tesislerin bakım, onarım ve tadilatı yapılmazsa, konaklama tesisleri ihtiyaca cevap verme özelliğini yitirecektir. * Uluslararası terör devam ettiği sürece turizm talebinin azalması söz konusu olacaktır. 127 * Uzun vadeli planlama çalışmalarının yapılmaması en önemli eksikliklerdendir. Dilek yarımadası ve Pamucak ormanlarına yakın, rekreasyon klimatolojisi açısından önemli iklimsel verilere sahip Kuşadası’nın tarihi evleri Efes Gelişim Projesi çerçevesinde korunmalı ve finanse edilmelidir. Doğal kaynakların ve çevrenin kirliliği giderildikten sonra, uygulamadan sorumlu yeni bir örgütsel yapı kurulmalıdır. Stratejik çevre değerleme sisteminin Kuşadası kıyı bölgesine uygulanması sürdürülebilir gelişmenin sağlanması açısından zorunludur. KUŞATAK projesi gibi çok kapsamlı projelerin, sıvı atık yönetimi master planlarının devreye sokulması gerekmektedir. Koruma-kullanma dengesi içinde, kültürel mirasın değerlendirmesi önemli bir koşuldur. Kuşadası Kaleiçi’nin geçmişteki kimliğini koruyarak restore edilmesi, şehir merkezine yakın Neopolis antik kentinin kazı çalışmalarının bitirilip turizm amaçlı kullanıma açılması, Hıristiyan dünyası için önemli Kurşunlu Manastırının inanç turizmi açısından değerlendirilmesi, Belediye Müzesinin kurulması bu yapılacaklar arasında en önemlilerindendir (Gürdal: 2001; 519 ve 521). Kuşadası ve çevresi, golf, kır, termal, trekking, av, gençlik, yat, spor vs. turizmine elverişli olduğundan, alternatif turizm çeşitleri açısından alt-üstyapı yatırımları gerçekleştirilmelidir. İkinci konutlar yaz ve mevsim dışı kullanımlar açısından değerlendirilebilir. Tüm sitenin bir apart otel hale dönüştürülerek kullanıma sunulması veya seyahat işletmeleri ile anlaşarak isteyen yazlık sahiplerinin evlerini komisyon karşılığı ya da işletme hakkı ile kiraya vermesi düşünülebilir (Özgür: 2001; 565). Tarımsal değeri önemli olan alanların koruma altına alınması sağlanmalıdır. Kuşadası’nda Denizcilik Yüksek Okulu’nun kurulması, Üniversiteye bağlı bir Yunanistan Araştırma Merkezinin kurulması yöreye farklı bir renklilik katacaktır (Bekçioğlu: Nisan 2004:8) Türkiye’nin uluslararası kongre turizminden aldığı payı artırmak için, Türsab Kuşadası, Bodrum, Marmaris ve Fethiye’de kongre merkezlerinin kurulmasına yönelik bir proje başlatmıştır. Bu projelerden ilk olarak Kuşadası seçilmiş ve 2001’de Türsab, Kuşadası Belediye Başkanlığı, Kuşadası Ticaret Odası, Tusan Turizm Sanayi gibi 15 kurucudan oluşan Kuşadası Kongre Merkezi Ticaret A.Ş. (Komer) adı ile bir şirket kurulmuştur. Bu merkezin 4000 kapasiteli balo salonu, 2500 ve 600 kişilik iki oditoryumu, 6 adet toplantı ve seminer salonlarıyla 7-8 bin kişiye hizmet vermesi tasarlanmıştır (Ünlü Yücel: Ağustos 2002; 2-3). Haziran 2005 tarihinde temel atma töreni yapılan, yaklaşık 30 milyon dolara malolacak ve 1 milyon 100 bin metrekarelik bir alanı kapsayacak Kuşadası Kongre Merkezinin 2007 Ekim ayında bitmesi ve Mart ayında teslim edilmesi planlanmaktadır (Yapı Endüstri Merkezi Web Sayfası). Aydın’da halen 18 salon ile 5 yıldızlı otellerin, 15 salon ile 4 yıldızlı otellerin, 8 salon ile 3 yıldızlı otellerin ve 8 salon ile diğer konak128 lama işletmelerinin toplam 9.750 kapasiteli 49 salon bulunmaktadır (Ünlü Yücel: Ağustos 2002; 2-3). Kuşadası Ticaret Odasının turizmi geliştirme önerileri içinde yer alan turistik yörelerde tüketici hakem heyetlerinin en üst dereceli bürokratın başkanlığında toplanıp, tüketici ile ilgili özel ihtisas mahkemelerinin kurulması ve yöresel turistik tanıtma fonunun oluşturulması düşünceleri hayata geçirilmelidir (Kuşadası Ticaret Odası: 28 Temmuz 1999; 4). Kuşadası turistik merkezinin günümüzde ulaştığı durgunluk evresinden kurtulması gerekmektedir. Özellikle flora-fauna açısından zengin ve Avrupa Flora Genetik Rezervleri tarafından tescil edilmiş bir alan olan Dilek Yarımadası Büyük Menderes Delta Milli Parkı kırsal turizm açısından değerlendirilmelidir. Kaynakların taşıma kapasitesi göz önüne alınarak, alternatif turizm çeşitlerine yönelik fiziksel planlamalar yapılmalı ve özel ilgi turistlerini çekme amaçlı pazarlama politikaları gerçekleştirilmelidir (Tanrısevdi&Çavuş: Bahar 2003; 19 ve 21).Kuşadası Ticaret Odası, Avrupa Birliği Sivil Toplum Örgütlerini Güçlendirme Programı çerçevesinde Valencia Ticaret Odası ile Turizm yörelerinde yerel kalkınma projesi hazırlanmış olup; bu çalışma içinde yer alan öneriler Kuşadası’nın turizm geleceğini belirlemede ve sorunların en aza indirgemede yol gösterici niteliktedir (Kuşadası Chamber of Commerce: December 2002; xix 2). Ayrıca, Adnan Menderes Üniversitesi Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksek Okulu tarafından 2023 yılında “Nasıl Bir Kuşadası” arzu edildiğini tespit etmek amacıyla gerçekleştirilen Kuşadası 2023 Vizyon Çalıştayı’nın ardından ekonomik, yönetim, işletmecilik, çevre, eğitim, toplumsal anlayış çerçevesinde ortaya çıkan sonuçlar, bu destinasyonun geleceğini belirleme açısından sevindirici noktalardır (Türk Oda Geliştirme Programı-II: Eylül 2005). Aydın’da geliştirilebilecek turizm çeşitleri şu şekilde sıralanabilir (Turizm Bakanlığı: t.y; 410-433 arası): - Dağ ve Doğa Yürüyüşü: Beş Parmak Dağları (Antik Latmos) Yürüyüşü Programı ve Dilek Yarımadası Milli Parkı Yürüyüş Programı, - Yayla Turizmi: Paşa, Karacasu, Madran Yaylaları, - Bisiklet Turizmi: Güzelçamlı-Dilek Yarımadası ile Didim-Akbük arası, Büyük Menderes Vadisi, - Mağara Turizmi: Sırtlanini ve Arslanlı Mağaraları, - Kamp ve Karavan Turizmi: Tavşanburnu Orman Kampı, Dilek Yarımadası, Yenihisar, Davutlar, - Sportif Olta Balıkçılığı: Bafa Gölü, - Sualtı Dalış Turizmi: Dilek Yarımadası, Karina, Büyük Menderes, 129 - Kuş Gözetleme Turizmi: Bafa Gölü, Büyük Menderes Deltası, - Bitki İnceleme Turizmi: Dilek Yarımadası-Büyük Menderes Deltası Milli Parkı, - Kültür Turizmi: Müzeler, Antik Kentler, Tarihi Eserler, - Termal Turizm: Jeo-termal enerji kaynaklı bölgelerde termal alanlar, - Deniz-Kıyı-Yat-Kruvaziyer Turizmi: Kuşadası, Didim, - Av Turizmi: Bozdoğan Alamut Köyü, - Rüzgar Sörfü: Dilek Yarımadası-Büyük Menderes Deltası Milli Parkı, - Kongre Turizmi: 4-5 yıldızlı otellerin ve tatil köylerinin kongre salonları, - İnanç/İpek Yolu Turizmi: Efes’e ve Meryemana’ya yakınlık ve Hanlar/Kervansaraylar - Folklor turizmi: Festivaller, Deve Güreşleri. (Aydın yöresine özgü renkli ve seyirlik deve güreşleri doğru, egzotik ve estetik yönleriyle tanıtıldığı takdirde turizme olumlu katkılar sağlayabilir (Çivi: Kasım 1995; 128). Deve güreşleri için yapılan organizasyonlar gelir elde etmek amacı ile eğitim, kültür, sağlık, spor, sosyal amaç güden dernekler tarafından yapılmaktadır.) Aydın’da kültür, tarih, deniz, yat, eko, gençlik turizmi açısından çok zengin bir potansiyel vardır. Ancak çarpık yapılaşma, çevre sorunları, ulaşım sorunlarının giderilmesi birincil önceliklerdendir. Spor, kongre, eko turizm çeşitleri ivedilikle canlandırılmalıdır. Kuşadası’na yönelik dört projenin hayata geçirilmesi konusunda adımlar atıldığının görülmesi son derece önemlidir (Öztürk: Mayıs 2005;4-5): a- Sahilleri kirlilikten kurtaracak tasfiye merkezinin kurulmasını içeren KUŞATAK Projesi, b- Ege Bölgesi’nin en büyük Kongre Merkezi’nin kurulması, c- Kongre Merkezini tamamlayacak olan 1200 yataklı süper bir lüks otel, d- Kuşadası’ndan başlayarak ören yerlerine ulaşımı sağlayacak Link Yol Projesi (Güzergahlar Efes, Aydın, Tralles, Nyssa, Karacasu, Yenipazar, Pamukkale, Dalama, Adnan Menderes Çiftliği, Çine olarak tasarlanmıştır). Ticareti, turizmi, Kuşadası’na gelen turistler için Türkiye’nin ikinci önemli deniz kapısı olan Kuşadası limanıyla, Dilek Yarımadası ile ve il toprakları- 130 nın % 49,3’ünü oluşturan tarımsal üretimi ile Aydın gelecek vadeden bir ildir. Ancak tüm sektörlerin birlikte gelişimini ve kentsel rekabet üstünlüklerinin sergilenmesini sağlamak için, sürdürülebilir kalkınma ilkelerinin uygulanması ve yeni bölgesel politikalara ağırlık verilmesi gereklidir. Özellikle Kuşadası yöresinin fiziksel, ekolojik-ekonomik-toplumsal taşıma kapasitesinin yeniden düzenlenme aşamasında, bölgesel kamu-özel-sivil kuruluşların temsilcilerinin yer aldığı yerel ölçekli bir planlamanın şart olduğu anlaşılmaktadır. 5-Aydın İlinin Turizm Potansiyeline Yönelik “(SWOT) ÜZFT (Üstünlük, Zayıflık, Fırsatlar, Tehditler)” Analizi Günümüzdeki teknolojik gelişmeler akabinde özellikle üretim ile çalışma şartlarında yaşanan iyileşmeler sonucunda insanların boş zamanları artmış ve dolayısıyla turizm hareketlerine yönelişte de önemli ivmeler yaşanmaya başlamıştır. Turizm hareketlerinde yaşanan bu gelişim trendi, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de yeni turizm alanlarının ve cazibe merkezlerinin daha fazla gündeme gelmesine neden olmaktadır. Bu bağlamda, Aydın’ın sahip olduğu tüm turistik değerlerini turizm pazarına sunabilmesi ve bu pazardan hak ettiği payı alabilmesi için planlanabilecek stratejileri belirlemek amacıyla hazırladığımız bu çalışma kapsamında gözlem ve yüz yüze görüşmeler gerçekleştirilerek, Aydın’ın sahip olduğu turizm potansiyeline yönelik ÜZFT (SWOT) analizi yapılmıştır. Stratejik planlama ve yönetimin en önemli konularından birisi olan, ÜZFT (SWOT) analizi ile, makro yada mikro düzeyde bir kurumun veya bir organizasyonun yada bir yörenin bir veya birkaç konuya yönelik iç kaynaklarına dair “Üstünlük” (Strength) ve “Zayıflık”ları (Weakness) ile karşılaştığı veya karşılaşabileceği, dış çevre kaynaklı “Fırsat” (Opportunity) ve “Tehdit”leri (Threat) incelenerek mevcut durum ve yapılması gerekenler konusunda yetkililere yardımcı olunması amaçlanmaktadır. Bu çalışma kapsamında yer alan ÜZFT (SWOT) analiz çalışması; yüz yüze görüşmeler ve gözleme dayalı olarak, 14-17 Eylül 2005 tarihlerinde İ.Ü. İktisat Fakültesi Araştırma Görevlisi Arif Güngör ve İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği Bilim Dalı Yüksek Lisans öğrencisi Mehmet Tevfik İzgi tarafından Aydın Merkez İlçe ve Kuşadası ile Didim İlçelerinde turizme yönelik faaliyet gösteren işletmelerin başında gelen seyahat acenteleri ve otellerin oluşturduğu Meslek Birliklerinin temsilcileri, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ile Turizm Danışma Bürolarının çalışanları, bu çalışma gezisi sırasında ziyaret edilen Müze ve Ören Yerlerinin çalışanları ve turizm konusunda da faaliyetlerde bulunan Sanayi ve Ticaret Odaları gibi Sivil Toplum Örgütlerinin eski ve yeni yöneticileri ile görüşülerek gerçekleştirilmiştir. Aydın Merkez İlçe ve Kuşadası ile Didim İlçelerinde gerçekleştirilen yüz 131 yüze görüşmeler ve gözlemlerden elde edilen bilgiler ve görüşülen kişilerden alınan öneri ve fikirlerden yararlanılarak hazırlanan ÜZFT (SWOT) analizi ile; Aydın İlinin turizm potansiyelini belirleyerek turizm arzının ortaya çıkarılması, bunun sonucunda ulusal ve uluslararası turizm hareketleri konusunda bir strateji çizilmesinde izlenecek yolun saptanması hedeflenmiştir. Aydın İlinin turizm potansiyeline yönelik SWOT analizi sonucu elde edilen bilgiler şu şekildedir: A-Aydın İlinin Turizm Potansiyeli Konusundaki Üstün Yönleri (Strengths): - Aydın ilinin tüm ilçelerinde kültür turizmi açısından büyük öneme sahip antik kentler ve ören yerleri bulunmaktadır. Bu ören yerlerinin bir çoğunda kazı çalışmaları halen devam etmekte olup, gün geçtikçe dünya turizm mirasına ve dolayısıyla Türk turizmine pek çok yeni eser kazandırılmaktadır. - Ören yerleri koruma altına alınmış ve bulunan eserler ören yerlerinde ve müzelerde uygun şekilde sergilenmektedir. Bu durum tarihi ve kültürel turizmin Aydın’da gelişimi açısından avantaj sağlamaktadır. - Ören yerlerine ve tarihi eserlere ulaşım yolları ile bunları gösteren yön levhaları yeterli olup, bu yerlerin girişlerindeki açıklayıcı bilgiler ziyaretçileri gerektiği gibi bilgilendirecek şekilde düzenlenmiştir. Böylece, bu alanlara ulaşım ve bilgilendirme açısından yerli ve yabancı turistlerin arzuladığı olanaklar sağlanmıştır. - Ilıman iklimi, güneşli havası, Büyük Menderes’in suladığı verimli toprakları sayesinde organik tarım ve eko turizmin uygulanabileceği oldukça geniş bir arazi bu yönde kullanımı beklemektedir. - Aydın ili içindeki dağlar kampçılık, trekking, dağcılık ve av turizminin gelişmesine uygundur. - Henüz bozulmamış iklimi ile özellikle Kuşadası nefes darlığı, astım gibi hastalıkların tedavisi için sağlık turizmine oldukça elverişlidir. Aydın Yörükleri’nin gelenekleri arasında yer alan ve yaz aylarında ziyaret ettikleri çok sayıda yaylaların mevcudiyeti de doğa-sağlık turizmi açısından önem arz etmektedir. Bu durum yaşlılara yönelik özel huzur evleri projesi için yöreye önemli bir üstünlük sağlamaktadır. - Zengin balık çeşitleri ve özellikle zeytinyağının kullanıldığı çok çeşitli yöresel yemeklerden oluşan Ege mutfağı turistlerin ilgisini çekmektedir. Kuşadası’nda şarap yapımına uygun üzüm yetiştirilmekte, Geyre üzümlerinden ise ‘Aphrodisias Şarabı’ olarak bilinen şarap ve ev yapımı şaraplar yapılmaktadır. 132 - Aydın sahip olduğu uzun sahil şeridiyle, özellikle de Kuşadası ile Didim ilçelerinin doğal güzelliklerle bütünleşmiş sahilleri ile, Akdeniz bölgesinin ardından ülkemizin ikinci öncelikli turizm cazibe merkezlerinin başında gelmektedir. - Konaklama kapasitesi sayısal olarak yeterli görülmesine rağmen, yeni turistik yatırımlar yapılmasına devam edilmektedir. - Kuşadası ülkemizdeki Güneş-deniz-kum üçlüsüne yönelik ilk turizm arzının oluşturulduğu bölgelerin başında gelmektedir. - Turizme hizmet veren bölgelerin karşılaştığı en büyük sorunların başında gelen kanalizasyonun denizi kirletmesi Didim’de ATAK projesinin tamamlanmasıyla çözüme kavuşturulmuştur. Ayrıca Didim İlçesindeki hakim rüzgarlar genellikle karadan denize doğru estiği için bir nevi doğal temizlik de söz konusudur. - Aydın’ın denize açılan kapıları ve adeta turizm merkezleri olan Didim ve Kuşadası İlçeleri Hava, Deniz ve Kara ulaşımı bakımından avantajlı konumdadırlar. Bölgeye Kara, Hava, Deniz ve Demiryolu ile ulaşılabilmektedir. - Didim’de 4.000 konutun İngiliz vatandaşları tarafından satın alınmış olması Avrupa Birliği’ne tam üyelik yolundaki ülkemiz açısından, özellikle kültürel zenginliklerin turizm amaçlı kullanılabilmeleri yönüyle üstünlük yaratmaktadır. - Didim ve Kuşadası’nda, günümüzde en fazla teşvik edilen gençlik ve öğrenci turizmine yönelik her türlü konaklama, ulaşım ve dinlenme ihtiyacı ile ilgili olanaklar mevcuttur. - Başta Didim’deki İlyas Bey Camii, medrese ve hamamı olmak üzere tüm İl genelindeki tarihi eserler restore edilmekte ve turizme kazandırılmaktadır. - Aydın halkı ve esnafı doğal yapıları gereği cana yakın ve misafirperverdir, yabancıların farklı gelenekleri konusunda anlayışlıdır. Bu durum turizm gelişimi açısından önem arz etmektedir. - Kuşadası yat limanı, marinası ve liman gümrüğü ile kruvaziyer turizm ve yat turizmi açısından önemli düzeyde yol kat etmiştir. Didim’de inşa edilmekte olan liman ve marinanın tanıtım ve pazarlaması iyi bir şekilde yapıldığında, söz konusu turizm çeşitleri bu bölgede de gelişebilir. - Aydın İli Kuşadası ve Didim başta olmak üzere Nisan’dan Ekim’e kadar süren yaz sezonu ile oldukça uzun bir turizm mevsimine sahiptir. Bu durum tatil ağırlıklı kitle turizmi açısından oldukça önemli bir avantajdır. 133 - Aydın İli kaplıcaları ve kaplıca yapımına uygun zengin jeo-termal kaynakları ile sağlık turizminin gelişimi açısından yeterli arza sahiptir ve bu arz, talebin çekilmesi için yatırımları beklemektedir. - Kuşadası’ndaki termal turizm projeleri de sağlık turizminin geliştirilmesi için önemlidir. - Aydın ve tüm ilçelerinde yılın on iki ayına yayılmış olan festivaller ve özellikle deve güreşi yabancı ve yerli turistlerin ilgisini çekmekte olup, ziyaretçilerin yörede daha çok kalmasını sağlamaktadır. - Dağlar, mağaralar, göller, ormanlar, yaylalar ve milli parklar gibi doğal güzellikler açısından İlin zengin olması, pek çok turizm çeşidinin Aydın’da yapılabilmesine imkan tanımaktadır. - Dilek Yarımadasındaki Milli Parkta bulunan zengin bitki örtüsü ve yabani hayvanların yanı sıra, Zeus Mağarası ile Kanyon da yerli ve yabancı turistlerin ilgi odağı arasındadır. - Dilek Yarımadasındaki Aydınlık Koyu ve İçmeler Koyunun Mavi Bayrak almış olması uluslararası turizm pazarında tanınma açısından önemlidir. - Kuşadası’na 45 dakikalık mesafede olan İzmir Adnan Menderes Havaalanı hava ulaşımı açısından önemli bir avantajdır. Aynı zamanda daha çok küçük uçakların inebileceği Efes ve Çıldır’daki iki küçük havaalanı da hava ulaşımını tercih eden zengin turistlerin bölgeye çekilebilmesi açısından avantaj sağlamaktadır. - Adnan Menderes Üniversitesi İlin ekonomik ve turizm gelişimine önemli katkılarda bulunmaktadır. Üniversite bünyesinde eğitim-öğretim faaliyetlerini sürdürmekte olan Arkeoloji ve Sanat Tarihi bölümleri ve Arkeoloji Bilim Dalındaki Yüksek Lisans Programı, kültür turizminin temeli sayılan ören yeri ve kazı alanı konusunda sayısal avantaja sahip olan Aydın İli için oldukça büyük bir şanstır. - Ayrıca, Aydın’da Türkiye’nin dört yıllık ilk Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokullarından birisinin kurulmuş olması, İle ayrı bir avantaj sağlamaktadır.Üniversite bünyesinde eğitim-öğretim faaliyetlerine devam etmekte olan Turizm İşletmeciliği önlisans/lisans programlarında verilen farklı turizm branşlarına yönelik ve yüksek lisans düzeylerindeki eğitim ile, Aydın İli başta olmak üzere Türk Turizm sektöründe en önemli eksikliklerin başında gelen kalifiye ve yetişmiş eleman ihtiyacı bir nebze olsun karşılanmakta ve bilimsel anlamda Türk turizmine hizmet verilmektedir. - Kuşadası’nda bulunan Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi ise 134 ara eleman istihdamına yönelik eğitim hizmeti vermekte olup, bu noktada istihdam açığının azaltılmasında fayda sağlamaktadır. - Kuşadası Ticaret Odası eski yönetimi tarafından başlatılan, yeni yönetim tarafından da devam ettirilen ve Avrupa Birliği Fonlarından destek alarak gerçekleştirilen İspanya’nın Valencia şehri ile ortak bir master planı çalışması, durgunluk evresinde olan Kuşadası turizminin yeniden atağa geçmesi için bir mihenk taşı konumundadır. Bilimsel çalışmaların başında yer alan eski değerleri yaşatmayla ve organik tarımla ilgili projeler Kuşadası dolayısı ile Aydın’ın turizm gelişimi açısından önemlidir. - Aydın Ticaret Odası tarafından düzenlenmekte olan Sanayi Fuarı, her ne kadar turizm ile ilgili olarak görülmese de, İlin tanıtımı açısından önemlidir. - Aydın Ticaret Odası önderliğinde yürütülmekte olan Aydın Merkezdeki tarihi eserlerin turizme kazandırılması projesinin ilk adımı olan Gümrükönü hanlarının restorasyonu ile, Aydın’ın Merkezindeki turizm potansiyelinin değerlendirilmesine yönelik ilk adımlar atılmış olmaktadır. - Aydın Ticaret Odası, Aydın Ticaret Borsası ve EBSO’nun oluşturdukları güç birliği çalışması ile ortak projeler ve organizasyonlar planlanmakta ve bu projelerin turizmin gelişimine de katkısı olacağı düşünülmektedir. - Meryemana Kilisesini ziyaret edip hacı olmak ve Efes Ören Yerini ziyaret etmek isteyen Hıristiyanlar genellikle Kuşadası limanını kullanarak gemiyle gelmektedir. Bu durum Kruvaziyer turizminin gelişimi açısından bir avantaj sağlamaktadır. - Aydın ili konumu itibariyle Sisam’a ve diğer Yunan adalarına çok yakındır. Bu bölgelerle kurulacak iletişim ve ticari ilişkiler turizmin gelişimine de faydalı olacaktır. - Eski tarihi yapılarda tamir, tadilat için başvurulan birim olan ‘Eski Eserleri Koruma Kurulu’nun’ Aydın’a taşınması önemli bir gelişmedir, çünkü bu yörede Osmanlı ve Cumhuriyetin ilk dönemlerindeki yaşamları sergileyen, günümüze kadar ayakta kalmış bir çok konak ve ev bulunmaktadır. - Aydın Kültür ve Turizm Müdürlüğü’nün üç ayda bir yayınlamakta olduğu ‘Kültür, Turizm ve Sanatta AYDIN’ adındaki dergi tanıtım ve bilgi verici bir yayın olarak İlin Turizm potansiyelinin daha iyi tanıtılması açısından kolaylık sağlamaktadır. - Romanya, Macaristan, Almanya, Yunanistan ve Bulgaristan gibi ül- 135 kelerin şehirleriyle kurulan ‘Kardeş Şehir’ ilişkileri, bu ülkelerle karşılıklı tanıtım çalışmaları yapılmasında üstünlük sağlamaktadır. B-Aydın İlinin Turizm Potansiyeli Konusundaki Zayıf Yönleri (Weaknesses): - Kuşadası Limanı ve Marina ilçenin içine ve doğal alanlarının olduğu yere yapılmıştır. Bu durum doğa harikası plajların kirlenmesine neden olup, dezavantaj sağlamaktadır. - Kuşadası ve Didim gibi başlıca turizm merkezlerinde yaşanmakta olan betonlaşma nedeniyle oluşan görüntü kirliliği, turizmin gelişimi açısından bir dezavantajdır. Kent içi tarihi eserler çarpık yapıların arasında kaybolmuştur. Kuşadası’nda trafik ve park sorunu vardır, kaldırımlarda yaya dolaşımını önleyen engeller vardır ve seyyar satıcılar kaldırımları işgal etmekte, kirletmektedir. - İkinci konutların yoğun olarak görüldüğü Davutlar, Güzelçam ve Akbük gibi sahil bölgeleri çarpık yapılaşma sonucu betonlaşmış olup; bu durum sadece turizm açısından değil, doğal çevrenin bozulması açısından da olumsuz bir gelişim olarak değerlendirilmektedir. - Özellikle Kuşadası’nda görülmekte olan konaklama tesislerinin günün şartlarına uygun olarak modernize edilememesi, öncelikle bu tesislerin düşük fiyatları tercih eden alt gelir seviyesindeki yabancı turistler tarafından tercih edilmesine ve dolayısıyla Kuşadası turizm markası imajının zedelenmesine neden olmaktadır. - Organik tarıma ve eko turizme yönelik imkanlar çok olmasına rağmen, bu çalışmalar yeterince yaygın değildir ve üretilen ürünler de oldukça pahalıdır. - Didim’de turizm danışma bürosunun bulunmaması turizm açısından çok büyük bir eksikliktir. - Didim’in Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Turizm Destinasyonu olarak gösterilmemiş olması ve turizm tanıtımının ilçedeki turizm meslek örgütlerince fahri olarak yürütülmesi buradaki arzın değerlendirilebilmesinde ve pazarlanmasında önemli engel olarak karşımıza çıkmaktadır. - Aydın İli genelinde bulunan çok sayıdaki Ören Yeri yeterince tanınmamakta ve bilinmemektedir. Bu yüzden de söz konusu ören yerleri çok fazla turist tarafından ziyaret edilmemektedir. - Aydın İli genelinde ağırlıklı olarak kitle turizmine yönelik hizmet verilmesi bu bölgede uygulanabilecek diğer turizm çeşitlerinin adeta ihmal edilmesine, sahip olunan turizm potansiyelinin yeterince değerlen- 136 dirilememesine neden olmaktadır. - Milet Müzesi 2000 yılının son aylarında deprem onarımı nedeni ile kapatılmış ve halen açılamamıştır. Bu müzedeki eserlerin çoğu depolarda tutulmakta olup, sergilenememektedir. - Kuşadası’nın ATAK projesinden ayrılarak kendi başına gerçekleştirmeye çalıştığı kanalizasyon sorununun çözümüne yönelik KUŞATAK projesinin hala tamamlanamamış olması, Kuşadası’nda doğal çevre kirliliğinin halen devam etmesine ve turizm gelişiminin de bu durumdan olumsuz etkilenmesine neden olmaktadır. - Aydın İli genelinde yaşanan orman yangınları doğal çevreyi olduğu kadar turizmi de olumsuz etkilemektedir. - Özelleştirilen Kuşadası Limanının, Kuşadası’nda yerleşik, dolayısıyla Aydınlı yerel girişimciler tarafından satın alınamamış olması, özellikle Kuşadası turizminin gelişimi ve yerel girişimcilerin birliktelik sağlayamamaları açısından önemli bir zayıf nokta olarak görülmektedir. - Aydın sahil yörelerinde bulunan konaklama tesislerinde özellikle deniz kazalarına yönelik güvenlik tedbirlerinin yetersiz olması İlde turizmin gelişimi açısından olumsuz bir imaj yaratmaktadır. - Uzun yıllardır çok büyük uğraşlar verilmesine rağmen, özellikle Kuşadası’nda halen kaçak rehberlik olayları ile karşılaşılması düşündürücüdür. C-Aydın İlinin Turizm Potansiyeli Konusundaki Fırsatları (Opportunities): - Dünyada turizm hareketlerine katılan insan sayısı her yıl artmaktadır. Teknolojik gelişmelerin ulaşım araçlarında da kendini göstermesi ile birlikte daha konforlu ve daha ucuz seyahatler yapılabilmektedir. Turizm pazarı büyümekte ve Türkiye’nin bu pazardan aldığı pay da azımsanmayacak düzeydedir. Aydın, özellikle sahip olduğu ulaşım kolaylıkları yanında, yeterli yatırımları ve pazarlama çalışmalarını yapabildiği ölçüde turizm pazarından aldığı payı arttırma imkanına sahip olacaktır. - Kuşadası’na yapılmakta olan Kongre Merkezi bu bölgenin yaz sezonu dışında da turizm açısından hareketlenmesine neden olacaktır. - Kongre Merkezi projesi içerisinde yer alan konaklama tesisinin inşası başta istihdam olanaklarını arttırması bakımından faydalı olacaktır. Bu tesis aynı zamanda yöredeki konaklama tesisleri arasında rekabeti arttıracak ve böylece diğer tesislerin modernizasyonu için de bir fırsat yaratılmış olacaktır. 137 - Kuşadası’ndan başlatılması düşünülen link seferleri ile Pamukkale de dahil olmak üzere yörenin ören yerlerine, tarihi ve turistik yerlerine ulaşımı kolaylaştırma ve Kongre Turizmini yaygınlaştırma faaliyetleri Kuşadası başta olmak üzere bölgeye yeni bir marka imajı yaratma imkanı verecektir. - Avrupa Birliğinde yaşayan üçüncü yaş grubu için Kuşadası’nda rehabilitasyon-sağlık merkezlerinin yapılmasının planlandığı yetkililer tarafından belirtilmiştir. - Kumarhanelerin tekrar açılmasının gündeme geldiği ve Kuşadası’nın yer seçiminde tercih edilen bir merkez olduğu dile söylenmektedir. - Aydın İline Ege Bölgesi’nin en modern sahne yapısına sahip bir tiyatro inşasının kısa vadede bitirilecek olması, özellikle iç turizmin geliştirilmesi açısından önemli bir adım olarak görülmektedir. - Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından desteklenen Adnan Menderes’in Çakırbeyli çiftliğinde bulunan köşkünün müze haline getirilmesi projesi ile Koç Ailesine bağlı Leyne Vakfı tarafından desteklenen Karacasu ilçesindeki Etnografya Müzesinin kurulması projesinin gerçekleştirilmesi özellikle iç turizm hareketlerinin geliştirilmesi bakımından önemlidir. - Tralles kazılarına yeniden başlanılmasının planlanması Aydın merkezine yönelik turizm hareketinin ivme kazanmasında başlangıç adımı olarak görülmektedir. - Kültür ve Turizm Bakanının Aydın milletvekili olması ve yöreyi iyi tanıması nedeniyle, bürokrasinin azaltılarak kararların süratle alınması sonucu Aydın İlinde yapılması planlanacak özel ve kamu sektörüne ait turizm yatırımlarının hızlandırılması çok önemli bir şanstır. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca Aydın İlindeki bazı kamu arazilerinin turizm amaçlı yatırım yapılmak üzere yerli ve yabancı girişimcilere tahsis edilmesi. - Didim’de ihalesi yapılmış ve yer gösterme aşamasına gelinmiş Marina İnşası ve diğer Liman ve Gümrük Kapısı açma projeleri, özellikle Yunan adalarından gelecek olan yabancı turistlerin ve yatla seyahat eden turistlerin Didim’i ziyaret etmeleri açısından önemli bir fırsattır. - Aydın Ticaret Odası, Aydın Ticaret Borsası, EBSO Aydın Şubesi ortak politikalar belirlemek için ‘Güç Birliği’ kurmuşlar ve organize olmaya çalışmaktadırlar. Bu platformun oluşumu Aydın ilinin ekonomik gelişimi ve dolayısıyla turizmin gelişimi açısından da önemli bir adımdır. - Yunanistan’la kruvaziyer turizmi başta olmak üzere ortak destinasyon geliştirme projesinin ve dış aktif turizmde Yunanistan’la gelişen ilişkiler 138 ışığında ortak pazarlama faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi ile birlikte, Yunanistan’dan ülkemize yönelik turizm talebi artacaktır. - Didim’de 4.000 konutun İngiliz vatandaşları tarafından satın alınması, Aydın’ın ve yörenin tanıtımı ve pazarlanması açılarından değerlendirildiğinde önemli bir şans olacaktır. - Eski Karacasu evleri ve günümüzde ayakta kalan diğer konaklar ve evler restore edilerek turizme kazandırılabilir. - Geyre’de bulunan çömlekçi atölyeleri ve yöresel seramik sanatı özgün hediyelik eşya sektörü için yönlendirilebilir. D-Aydın İlinin Turizm Potansiyeline Yönelik Olası Tehditler (Threat): - Akdeniz çanağında her yıl yeni tesisler yapılmakta ve toplam yatak sayısı artmaktadır. Bu da rekabet etmeyi zorlaştırmaktadır. - Orman yangınları doğal çevreyi olduğu kadar, turizm gelişimi için de üzerinde durulması gereken bir tehdittir. Ayrıca dere yataklarının ıslah edilmemesi sonucu yoğun yağışta sel olması da diğer önemli bir tehdittir. - Ülkemizin de en önemli sorunları arasındaki deprem tehlikesi Aydın turizmine darbe vurabilecek olması nedeni ile önemli tehditlerin başında gelmektedir. - Her ülkede ve her yörede görülmekte olan terör olaylarına karşı her an hazırlıklı olmak gerekmektedir. - Bitirilmesinde oldukça geç kalınmış KUŞATAK projesi nedeniyle kanalizasyon ve çöp sorunları hala çevreyi kirletmeye devam etmekte ve dolayısıyla turizm sektörünün gelişimini tehdit etmektedir. - İkinci konutların yoğun olarak görüldüğü Davutlar, Güzelçam ve Akbük gibi sahil bölgelerindeki çarpık yapılaşmanın ve betonlaşmanın sadece turizmin gelişimini değil, aynı zamanda doğal çevreyi de tehdit eder boyuta ulaştığını ifade edenler vardır. - Aydın’ının yakın çevresindeki Muğla ve ilçelerinin sahip olduğu kıyıların yerli ve yabancı turistler tarafından daha çok tercih edilmeye başlanması, Aydın İlinin sahip olduğu destinasyon imajını tehdit etmektedir. - Kuşadası’nın eskisi kadar popüler olmadığını belirtenler vardır. Turistlerin tekrar gelmelerini sağlayacak yeniliklerin ve cazibe kaynaklarının yaratılamaması başta Kuşadası olmak üzere Aydın İli turizminin gelişimini tehdit etmeye başlamıştır. 139 - Kuşadası kıyılarındaki kirlilik ve hizmet kalitesi düşüklüğü, ilçenin sahip olduğu pazar payının Yunan adalarına kaymasına neden olmaktadır. - Didim’de ev alan 4.000 İngiliz vatandaşının bir kısmının bu evleri kendi vatandaşlarına sistemli bir şekilde kiralamaları ve bir nevi pansiyon olarak işletmeleri, Didim’de faaliyet göstermekte olan konaklama tesislerini tehdit etmeye başladığı ifade edilmektedir. - Aydın İl Merkezi ile özellikle sahildeki İlçeler arasında yaşanmakta olan işbirliği eksikliği, turizm sektörünün gelişimini tehdit eden önemli faktörler arasına girmeye başlamıştır. - Aydın İlinin sahip olduğu alternatif turizm çeşitlerine yönelik potansiyelin değerlendirilememesi yakın gelecekte turizm gelişimini olumsuz etkileyecektir. - Turistik bölgelerde hizmet veren konaklama tesislerinin eskimesi ve bu tesisleri yenilemek için gereken yatırımların yapılamaması, söz konusu tesisleri tercih eden turist kalitesini de düşürmektedir. - Kuşadası Limanının özelleştirilmesinden sonra Liman Sahasına çarşı yapılarak işletilmeye başlanması, Kuşadası’nda turizme yönelik hizmet veren esnafı zor durumda bırakmıştır. - Yakın geçmişte, Kuşadası’ndaki bir konaklama tesisinde yaşanmış olan ve ölümle sonuçlanan boğulma olayı, zaten oldukça kötü durumda olan destinasyon imajını bir kez daha zedelemiştir. - Bazı esnaf tarfından çarşıyı gezen turistlere satış yapabilmek için yapılan hareketler turistleri rahatsız etmektedir. - Kuş Gribi Manyas’ta görülmüştür göçmen kuşlarla yayılmaktadır. 6-Aydın İlinde Turizmin Geliştirilmesi İçin Öneriler ÜZFT (SWOT) analizi yapmak için Aydın’a yapılan araştırma gezisinde elde edilen veriler ve yüz yüze görüşmelerde ortaya çıkan öneriler ışığında Aydın’da turizm potansiyelinin daha verimli kullanılması ve turizmin geliştirilerek turizm pazarından daha fazla pay alınabilmesi için oluşturulması gereken stratejilerin seçimi, ÜZFT analizinden türetilen TFZÜ Matrisi (TOWS Matrix) ile yapılmıştır. Tablo 23’te gösterilen bu matrisin temelinde, anahtar rolündeki iç (üstünlükler, zayıflıklar) ve dış (fırsatlar, tehditler) etkenleri en iyi şekilde eşleştirerek ÜF, ZF, ÜT ve ZT stratejilerini geliştirmek yatmaktadır. ÜF stratejileri, fırsatlardan yararlanmakta kullanılacak üstünlükleri vurgular iken; ZF stratejileri, fırsatların kaçmasına sebep olacak zayıflıkların ortadan kaldırılmasını önermektedir. ÜT stratejileri, tehditleri engelleyecek veya azaltacak üstünlükleri vurgular; ZT stratejileri ise, zayıf- 140 lık ve tehditleri azaltmaya yönelik savunma taktikleridir (David: 2001; 204205). Söz konusu matrisin Aydın İlinde turizmin geliştirilmesi için uyarlanmasından çıkan önerilerin açılımı aşağıdaki gibidir: - KUŞATAK projesinin ivedilikle bitirilerek Kuşadası sahillerine bir nebze olsun nefes aldırılması, - Kuşadası’ndaki otellerin revizyonu ve yenilenmesi çalışmalarının gerekirse teşvikler sağlanarak tamamlanması, - Yerli ve yabancı turistlerin her an karşılaşabileceği boğulma gibi kazalara karşı tedbirlerin gözden geçirilmesi ve gereken ek tedbirlerin bir an önce ele alınması, - Milet Müzesindeki onarım çalışmalarının tamamlanarak, bu müzenin ziyarete yeniden açılması, - Yeterli tanıtım yapılamadığı için fazla turist çekmeyen Dilek Yarımadası Milli Parkının tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinin yoğunlaştırılması, 141 lam 2,82 4,47 1,87 8,47 lam 1,23 0,10 0,06 6,69 7,68 lam 1,17 9,71 1,15 8,05 6,90 142 ETKENLER FIRSATLAR — F 1. K k havaalanlar n n konumu ve kapasitelerinin artt r lmas 2. Didim Marinas ’n n yap m 3. Turizm destinasyonlar aras nda link seferler d zenlenmesi 4. nternetin destinasyon pazarlamas na katk s 5. AB yeli ine entegrasyon s reci 6. Denizcilik letmelerinin zelle tir- DI ETKENLER F Stratejileri 1. Turizmin e itlendirilmesi ( 2, F2, F3, F7,F8) 2. Uzun s reli paket turlar ( 2, 6, 7, F1, F,7F8) 3. D aktif turizme y nelik pazarlama ( 1, 2, 6, 7, F1, F2, F5, F6) 4. Soft-turizmin geli tirilmesi ( 2, 4, F5, F6, F8) 5. D kaynakl entelekt el ve maddi ST NL KLER — 1. Ege Denizi’ne k y s olmas ve Yunan Adalar na olan yak n konumu 2. Do al, k lt rel ve tarihi zenginlikleri 3. Otoritelerin bilimsel al malara deste i 4. Halk n turizm bilinci ve konukseverlii 5. Adnan Menderes niversitesi’ nin bilimsel ve e itimsel katk lar 6. Konaklama tesislerinin kalite g vencesi 7. B lge acentalar n n talep y nlendirme faaliyetleri 8. Jeo-termal potansiyeli Z AYIFLIKLAR — Z ren yerleri aras n n uzak olmas l eler aras nda ula m n yetersiz olmas Ka ak rehberler Bir tak m esnaf n turistlere olumsuz yakla m Genel tan t m yetersizli i Baz y relerde altyap sorununun z mlenememi olmas Turizm master plan n n olmamas veya olan plan uygulamama arp k yap la ma ve do al zenginliklerin betonla mas ZF Stratejileri 1. Kruvaziyer turizmi (Z8, F2, F7) 2. Ula m n slah (Z1, Z2, Z6, F1, F2, F3, F7) 3. Esnaf e itici ve y re halk n yang na kar bilin lendirici kurslar n d zenlenmesi (Z4, F9) 4. Destinasyonun sanal ortamdaki mevcudiyeti art r larak tan t m a nn d k maliyetle 8. 7. 5. 6. 3. 4. 1. 2. Tablo:23- Ayd n linde Turizmin Geli tirilmesine Y nelik TFZ Matrisi (TO W S M ATRIX) lam 4,79 2,08 3,52 8,63 7,19 lam 8,74 7,49 0,90 8,48 8,87 lam 2,19 2,82 4,47 1,87 8,47 143 T Stratejileri igcnn turizm 1. Nitelikli piyasas na kat lmas n n te vik edilmesi ( 2, 5, T3, T4) 2. Mevcut tesislerin yap sal durumlar n n g zden ge irilmesi ( 6, T4) 3. Do al hayat koruyucu tedbirlerin al nmas ( 2, T3,T4) TEHD TLER — T 1. Ka ak rehberlerin destinasyon imaj na olumsuz etkisi 2. Denetlenmeyen esnaf n destinasyon imaj na olumsuz etkisi 3. Ormanl k alanlarda yang n kmas 4. Deprem riski ve yap lar n depreme yeterince dayan kl olmamas 5. Yo un talep b lgelerinin karma a imaj ZT Stratejileri 1. Ka ak rehberlik ile i portac l k vb. sat faaliyetlerine y nelik cezalar n art r lmas (Z3, Z4, T1, T2) 2. niversitelerden e itim ve bilimsel yard m alarak proje haz rlanmas , teknik kontrollerin yap lmas ve haz rlanan master planlar n n uygulanmas n n s reklili inin sa lanmas (Z4, Z6, Z7, Z8, T2, T3, T4) 2. Ula m n slah (Z1, Z2, Z6, F1, F2, F3, F7) 3. Esnaf e itici ve y re halk n yang na kar bilin lendirici kurslar n d zenlenmesi (Z4, F9) 4. Destinasyonun sanal ortamdaki mevcudiyeti art r larak tan t m a nn d k maliyetle kapat lmas (Z5, F4) Bu tablo, Purdue niversitesi Tar m Ekonomisi B l m n n web sitesinden uyarlanm t r. (www.agecon.purdue.edu/extension/sbpcp/resources/TO W S.pdf). ( 2, F2, F3, F7,F8) 2. Uzun s reli paket turlar ( 2, 6, 7, F1, F,7F8) 3. D aktif turizme y nelik pazarlama ( 1, 2, 6, 7, F1, F2, F5, F6) 4. Soft-turizmin geli tirilmesi ( 2, 4, F5, F6, F8) 5. D kaynakl entelekt el ve maddi deste in sa lanmas ( 3, 5, F4, F5, F6) 6. Sa l k turizmin canland r lmas ( 2, 8, F8) 7. Transit destinasyon yarat lmas ( 1, F3) kapasitelerinin artt r lmas 2. Didim Marinas ’n n yap m 3. Turizm destinasyonlar aras nda link seferler d zenlenmesi 4. nternetin destinasyon pazarlamas na katk s 5. AB yeli ine entegrasyon s reci 6. Denizcilik letmelerinin zelle tirilmesi 7. Talebin, aktif tatillere y nelik e ilimi 8. K lt r ve Turizm Bakanl n n verdi i te vikler 9. niversite mensuplar n n Turizmi geli tirmeye olan ilgisi 10. Ku adas nda Kongre Merkezi - Turizme hizmet veren konaklama tesisi inşaatlarında deprem yönetmeliğine uyulması ve turistlerin rahatlıkla konaklayabileceği depreme dayanıklı tesislerin yapılması, daha önceden yapılmış olan tesislerde ise depreme karşı güçlendirme çalışmalarının başlatılması, - Orman yangınlarına karşı sadece devletin tedbir almasını beklemeden, yerel halk ve işletmecilerin ortak girişimler kurarak gerekli tedbirleri alması ve bu tedbirlerin kontrolünün sağlanması, - Sahilleri, dolayısıyla doğal çevreyi kirleten beton yapılaşmaya izin verilmemesi, yapılmış olan ikinci konutların atıl durumdan kurtarılarak turizme kazandırılmasına yönelik projelere ağırlık verilmesi, - Özellikle Kuşadası’nda yaşanan imaj kaybını telafi etmek için; daha önceden uygulanmaya konulmuş olan AB fonlarından destekli ve Valencia Ticaret Odası ile ortaklaşa hazırlanan Yerel Kalkınma Projesinin uygulanması ve Kuşadası’nın turizme yeniden kazandırılması, - Sadece sahilleri ve kitle turizmi ile tanınan Aydın’da uygulanabilecek diğer turizm çeşitlerinin yaygınlaştırılması için entegre bir turizm gelişim planlamasının yapılması, - Kazı çalışmalarının halen devam ettiği bazı ören yerlerinde çalışmaların bir an önce tamamlanarak, bu alanların turizme kazandırılması, - Çeşitli ticaret odaları tarafından oluşturulan “Güç Birliği”’nin faaliyetlerinde turizme daha fazla yer verilmesi ve bu çalışmaların sadece Aydın’ın Merkezinde değil tüm ilçelerde yapılması, - Aydın sahillerine en yakın mesafede bulunan Sisam vb. Yunan adaları ile ticarete ve turizme yönelik işbirliğinin arttırılması, - Didim’de İngilizlerin satın aldığı konutların kayıt dışı olarak konaklama amaçlı kullanımının engellenmesi için yasal düzenlemeler yapılması, - Kaçak rehberliğin engellenmesi için denetimlerin artması ve bu konuda yerel rehber birlikleri ile ortaklaşa çalışılması ve rehberlerin diğer sorunlarının çözülmesi için çalışmalar yapılması, - Turizm konusunda yapılan bilimsel çalışmalara desteğin devamı ve Aydın’da turizmin geliştirilmesi için yapılacak stratejik planlamalarda akademisyenlerin desteğinin sağlanması, hatta bu projelere üniversitelerin de ortak edilmesi, - Didim’de yapılacak olan yat limanı ile birlikte ikinci yat limanına sahip olacak Aydın’da yat turizminin geliştirilmesine yönelik tanıtım ve pazar- 144 lama faaliyetlerinin başlatılması, - Kuşadası Limanında, özelleştirmeden sonra yapılan çarşının yönetiminde yerel girişimcilerin ve yerel esnafın daha çok inisiyatif sahibi olmasının sağlanması, - Kuşadası Ticaret Odası tarafından planlanan turizme yönelik hizmet veren esnaf arasında işbirliğinin sağlanmasına ve turizm sektörüne ayrılan alanların yeniden organize edilmesine yönelik çalışmaların tamamlanması ve turizme hizmet veren diğer ilçelerde de bu ve benzeri çalışmaların desteklenmesi, - Aydın İlinin tüm turizm kaynaklarını içine alacak bir tanıtım ve pazarlama faaliyeti çerçevesinde ulusal ve uluslararası turizm fuarlarında tanıtımının sağlanması, - İklimi ve verimli toprakları ile organik tarım ve eko-turizm alanında söz sahibi olabilecek Aydın İline bu doğrultuda gerekli destek ve teşviklerin verilmesi ve bu çalışmaların yaygınlaştırılması. - Tüm olumsuz etkenlere rağmen, hala kirletilemeyen ilin klimatolojik özelliklerinin sağlık turizmi kapsamında değerlendirilmesi için gerekli yatırımların yapılması, - Yıllarca sivil toplum örgütlerinde yöneticilik yapmış ve Aydın’ı iyi tanıyan, tecrübeli ve bilgili turizmcilerin görüşlerinden yararlanılması ve görev verilmesi. KAYNAKLAR 1) 2) 3) 4) 5) 6) 2004 Türkiye İktisat Kongresi (05-09 Mayıs 2004); Turizm Çalışma Grubu Raporu Sunuş Metni, DPT/İzmir. Akgül, Olcay (2005); “Geyre ve Aphrodisias’da Kültür Turizmi,” Tarihi ve Kültürel Çekicilikler Açısından Türkiye Turizminin Dünya Turizmindeki Yeri IV. Ulusal Sempozyumu/18-19 Aralık 2003, Dokuz Eylül Üniversitesi Bölgesel Kalkınma ve İşletme Bilimleri Araştırma ve Uygulama Merkezi (DEÜBİMER), İzmir. Akyüz Levi, Eti&Bahtiyar,Müjgan (2001); “Kuşadası Tarihi Konutlarının Turistik Amaçlı Kullanımla Yaşatılarak Korunmasına Yönelik Model Denemesi,” Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu/23-26 Şubat 2000, Editör: Ayşe G.Şerifoğlu/Düzenleyen:Kuşadası Belediyesi, İzmir. Aydın İli İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Verileri. Aydın Valiliği (Ocak 2005); Brifing Dosyası, İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Aydın. Aydın Valiliği (t.y); Aydın, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Aydın. 145 7) 8) 9) Aydın Valiliği Web Sayfası. Azazi, Sabahattin (Ekim 2003); Her Yönü İle Aydın, 2.baskı; Aydın Valiliği İl Planlama ve Koordinasyon Müdürü, Aydın. Bahar,Ozan&Kozak,Metin (Şubat 2005); Küreselleşme Sürecinde Uluslararası Turizm ve Rekabet Edebilirlik, Detay Yayıncılık, Ankara. 10) Baştuğ, Mustafa (2000); “Birikimler Sanayiye Değil, Gayrimenkule Kaydı,” Gözlemci/Adım Adım Türkiye, No:8. 11) Bekçioğlu, Selim (Nisan 2004); “Aydın’ın Ekonomik Kalkınması ve Rekabetçi Gücünün Arttırılması,” Aydın Ticaret Odası Dergisi, Sayı:16. 12) Çivi, Halil (Kasım 1995); “Toplumsal, Kültürel ve Ekonomik Boyutlarıyla Ege-Aydın Yöresinde Deve Güreşleri,” Prof. Dr. Hasan Zafer Doğan Anı Kitabı, Der: Meral Korzay&Bülent Himmetoğlu, Boğaziçi Üniversitesi Turizm İşletmeciliği Uygulama ve Araştırma Merkezi, Adnan Menderes Üniversitesi, İstanbul. 13) David, Fred R. (2001); Strategic Management Concepts, 8. ed.; PrenticeHall, Inc., Upper Saddle River, New Jersey. 14) DİE (Ağustos 1999); İllere Göre Gayri Safi Yurtiçi Hasıla 1997, Ankara. 15) DİE (Aralık 2001); İllere Göre Gayri Safi Yurtiçi Hasıla 1998-1999, Ankara. 16) DİE (Mayıs 2002); İllere Göre Gayri Safi Yurtiçi Hasıla 2000, Ankara. 17) DPT (Eylül 2003); İller ve Bölgeler İtibariyle Gayri Safi Yurtiçi Hasıladaki Gelişmeler (1987-2000); Haz: Cemalettin Kaymak, Rasim Akpınar, Ahmet Kındap, Bölgesel Gelişme ve Uyum Genel Müdürlüğü, Ankara. 18) DPT (Nisan 2004); İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2004); Haz: Bülent Dinçer, Metin Özaslan, Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Ankara. 19) DPT Verileri. 20) Dünya Gazetesi (28 Ocak 2004); Aydın Bölge Eki, İstanbul. 21) EBSO (2003); Cumhuriyetin 80.yılında Ege Ekonomisi, Ege Bölgesi Sanayi Odası Yayını, İzmir. 22) Egev (2005); “Aydın”; http://www.egev.ort.tr (2005). 23) Eraydın, Ayla (Mart 2004); “Bölgesel Kalkınma Kavram, Kuram ve Politikalarında Yaşanan Değişimler,” Kentsel Ekonomik Araştırmalar Sempozyumu, Cilt I, DPT ve Pamukkale Üniversitesi, Denizli. 24) Esiad (1994); Ege Bölgesi Turizminin Sektörel Analizi ve Gelişme Stratejileri, Ege Bölgesi Sektörel Gelişmeler Stratejileri Projesi, Esiad Yayın No: 94/ESA-7, Seges Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar: 7, İzmir. 25) Gülcan,Yaprak&Aldemir,Ceyhan (Mart 2004); “Bölgesel Kalkınmada Eko- 146 nomik Göstergeler ile Yerel Kültür Özellikleri Arasındaki İlişkiler: Aydın ve Denizli Örnekleri,” Kentsel Ekonomik Araştırmalar Sempozyumu, Cilt 1; DPT/Pamukkale Üniversitesi, Denizli. 26) Gürdal,Mehmet (2001); “Kuşadası’nda Tarihi ve Kültürel Değerlerin Tanıtımı ve Turizm Amaçlı Kullanımı,” Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu/23-26 Şubat 2000, Editör: Ayşe G. Şerifoğlu/ Düzenleyen:Kuşadası Belediyesi, İzmir. 27) Hazine Müsteşarlığı Verileri. 28) İncekara, Ahmet&Yılmaz, Selman (Ekim 2002); Dünyada ve Türkiye’de Kruvaziyer Turizmi, İTO Yayın No: 2002/42, İstanbul. 29) Kuşadası Chamber of Commerce (December 2002); In the Framework of “Turkish Chamber Development Programme-TCDP” Kuşadası Commercial Action Plan KUTAP / (Action Plan to Create a New Commercial Environment in Kuşadası), Proje Temsilcileri: Ali Ergül, Barbaros Tunç, Atilla Yüksel, Kuşadası. 30) Kuşadası Ticaret Odası (29 Temmuz 1999); Turizm Raporu/Sorunlar, Öneriler ve Çözüm Yolları, Ekonomide Durgunluktan Çıkış Paneli, Kuşadası. 31) Kuşadası Ticaret Odası&KOSGEB Aydın İşletme Geliştirme Merkez Müdürlüğü&EGEUS(Danışmanlık-Araştırma-Eğitim Hizmetleri LTD. ŞTİ) (Ocak 2005); Bölgesel Kalkınma ve Sürdürülebilir Gelişim ile Yeni Yatırım İmkanları ve Kobi’lerin Geliştirilmesi Açısından Kuşadası Yerel Ekonomik Araştırması, Kuşadası. 32) Kültür ve Turizm Bakanlığı (2005); “Türkiye/İller/Aydın/Tarihçe,” http://www.kulturturizm.gov.tr (2005). 33) Kültür ve Turizm Bakanlığı Web Sayfası. 34) Öner, Ertuğ&Uncu, Levent (2001); “Kuşadası’nın Gelişiminde Coğrafi Çevre Özelliklerinin Etkisi,” Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu/23-26 Şubat 2000, Editör: Ayşe G. Şerifoğlu/Düzenleyen:Kuşadası Belediyesi, İzmir. 35) Özdemir,Dilek (2003); “Yeniden Canlandırma Projelerinde Kültür, Turizm ve Emlak Piyasaları Üzerine Kurulu Stratejilerin Başarı(sızlık) Koşullarının İncelenmesi,” Kentsel Dönüşüm Sempozyumu-Bildiriler-11-12-13 Haziran 2003, T.M.M.O.B Şehir Plancıları Odası, İTÜ, MSÜ, YTÜ, Mimarlık Fakülteleri Şehir ve Bölge Planlama Bölümleri, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Yıldız Teknik Üniversitesi Basım-Yayın Merkezi, İstanbul. 36) Özgür, Hüseyin(2001); “Kuşadası’nda Çarpık Kentleşmenin Kısa Tarihi ve Turizm Üzerine Etkileri,” Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu/23-26 Şubat 2000, Editör: Ayşe G. Şerifoğlu/Düzenleyen: Kuşadası Belediyesi, İzmir. 37) Öztürk, Ali Haydar (Mayıs 2005); “İl Kültür ve Turizm Müdürümüz Sayın Halil İbrahim Aktemur’la Bir Mülakat,” Kültür ve Turizm ve Sanatta Aydın, 147 Aydın Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayın Organı, Sayı:4, Aydın. 38) Rızaoğlu,Bahattin (12-14 Aralık 1997); “Kuşadası’nda Yerleşik Halkın Turizmin Yararlarını Algılaması,” VIII.Ulusal Turizm Kongresi, Tusan Otel, Adnan Menderes Üniversitesi Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksek Okulu ve Kuşadası Belediyesi, Kuşadası. 39) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı (2001); Aydın Sanayi Potansiyeli ve Yatırım Alanları Araştırması, Derleyen: Ahmet Ateş, Adnan Erol, Mazlum Akgün, Rıza Alagöz, Sanayi Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü, Ankara. 40) Soykan, Füsun (2001); “Kuşadası Limanı ve Günümüzdeki Fonksiyonel Yapısı,” Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu/23-26 Şubat 2000, Editör: Ayşe G. Şerifoğlu/Düzenleyen: Kuşadası Belediyesi, İzmir. 41) Şenlier,Nihal&Eryılmaz, Semiha Sultan (Mart 2004); “Kentlerarası Rekabette İstanbul’un Yeri,” Kentsel Ekonomik Araştırmalar Sempozyumu, Cilt II, DPT/Pamukkale Üniversitesi, Denizli. 42) Tanrısevdi, Abdullah&Çavuş, Şenol (Bahar 2003); “Özel İlgi Turizmi ve Özel İlgi Turizmi Kapsamında Kuşadası ve Çevresinde Var Olan Potansiyel, Potansiyel Kaynaklar Üzerine Kuramsal Bir İnceleme,” Anatolia Turizm Araştırmaları Dergisi, Yıl: 14, Sayı:1. 43) Tatoğlu, Ekrem&Erdal, Fuat&Özgür,Hüseyin&Azaklı,Sedat (2001); “Bir Turizm Etik Skalası Geliştirilmesi ve Test Edilmesi:Kuşadası Örneği,” Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu/23-26 Şubat 2000, Editör: Ayşe G. Şerifoğlu/Düzenleyen:Kuşadası Belediyesi, İzmir. 44) Turizm Bakanlığı (t.y); Türkiye’nin Turizm Değerleri, Cilt: 3, Tanıtma Genel Müdürlüğü, Ankara. 45) Turizm Yatırımcıları Derneği Web Sayfası. 46) Tübitak (Temmuz 2003); “Vizyon 2023 Ulaştırma ve Turizm Paneli,” Teknoloji Öngörüsü Projesi, Rapor/Ulaştırma ve Turizm Paneli, Ankara; http://vizyon.2023tubitak.gov.tr/teknolojiongorusu/paneller/ulastirmaveturizm/raporlar/utp_son_surum.pdf; (Haziran 2005). 47) Türk Oda Geliştirme Programı-II/Açılış Toplantısı http://www.abm.tobb.org.tr/haberler/basinduyurusu.doc. (Eylül 2005); 48) Türkiye Bankalar Birliği Verileri. 49) Türkiye Kalkınma Bankası (Temmuz 2003); İller ve Bölgeler Düzeyinde İmalat Sanayii ve Sektörel Yapı (1927-1996), Araştırma Müdürlüğü GA03-6-10, Haz: B. Ali Eşiyok, Ankara. 50) Türsab’ın Web Sayfası. 51) Ünlü Yücel, Sunay (Ağustos 2002); “Türkiye’nin Kongre ve Toplantılardan Aldığı Pay Artıyor,” Türsab Ar-ge Departmanı, http://www.tursab.org.tr (2005). 148 52) Yapı Endüstri Merkezi Web Sayfası. 53) Yıldız, Özkan (2001); “Yabancı Turist Gözüyle Kuşadası,” Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu/23-26 Şubat 2000, Editör:Ayşe G. Şerifoğlu/Düzenleyen:Kuşadası Belediyesi, İzmir. 149 BAŞKAN: SELÇUK MARUFLU Teşekkür ediyoruz. Ben öncelikle sabah çalışma oturumunda görev alan çok değerli tebliğler sunan hocalarımıza ben teşekkür ediyorum. Ben şu kanaate ulaştım. Sayın millet vekilim konulara son derece yakın ve buraya teşrif etti takip ediyor. Böyle bir millet vekiliniz olduğu için şanslı sayılırsınız. İkinci bir şansınız benimle aynı okuldan mezun olan sayın valimiz ben kendisini çok yakından tanıyorum. Aydın için bir şans olduğunu düşünüyorum. Sayın valimiz gittiği her yerde hizmet veren eser yaratan ve çalışkanlığıyla tanınan çok çalışkan bir vali olarak tanınan bir yöneticimiz mülki idare amirimiz. Çok önemli şeyler söylendi. Fazla vaktinizi almak istemiyorum. Öğleden sonra saat 14:30 da yine aynı şekilde bu kalabalıkla buluşmak üzere oturumu kapatıyorum. Hepinize teşekkürler ediyorum. 150