57-63 Erc ment ERBAY - Akademik Geriatri Dergisi
Transkript
57-63 Erc ment ERBAY - Akademik Geriatri Dergisi
DERLEME/REVIEW Akad Geriatri 2013; 5: 57-63 Gelifl Tarihi/Received: 29/07/2012 - Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 30/10/2012 Alzheimerl› Hasta Yak›n› Olmak* Being Alzheimer Patient’s Relative** Ercüment Erbay Hacettepe Üniversitesi ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi, Sosyal Hizmet Bölümü, Ankara, Türkiye Department of Social Work, Faculty of Economics and Administrative Sciences, Hacettepe University, Ankara, Turkey * Bu çal›flma, 1. Uluslararas› T›bbi Sosyal Hizmet Kongresi (24-26 Kas›m 2012, Antalya)’nde sözlü bildiri olarak sunulmufltur. ** This study has been presented as oral presentation 1st International Medical Social Work Congress in Antalya between 24-26 November 2012. ÖZET Alzheimer, t›bbi yönlerinin yan› s›ra psikososyal boyutuyla da önemli bir hastal›¤› iflaret etmektedir. Alzheimer ayr›ca sinsi ve ilerleyici yap›s›yla hastalar ve daha da önemlisi hasta yak›nlar› için oldukça zorlay›c› bir hastal›kt›r. Bu çal›flmada, Alzheimer hastalar›n›n yak›nlar›n›n yaflad›klar› psikososyal sorunlar, kendisi de Alzheimerl› hasta yak›n› olan bir sosyal hizmet akademisyeni taraf›ndan ortaya konulmufltur. Ayr›ca çal›flmada, hasta yak›nlar›n› rahatlatmaya yönelik çözüm önerileri de sunulmufltur. Bu yönüyle çal›flma, hem akademisyen hem de hasta yak›n› gözüyle hastal›¤› ele alan ilk bilimsel çal›flma olma niteli¤indedir. Anahtar Kelimeler: Alzheimer, hasta yak›n›, sosyal hizmet, t›bbi sosyal hizmet. ABSTRACT Besides its medical aspects, Alzheimer indicates an important disease in terms of its psychosocial aspect. Moreover, with its insidious and progressive characteristics Alzheimer has a stringent impact on the patients and more importantly their relatives. In this study, psychosocial problems of the relatives of Alzheimer patients had been explored by an academician of social work who himself is a close relative to a patient of the same disease. Additionally, this study provides some solutions for relieving the patients' relatives. In this respect, this study bares the characteristic of showing both the perspectives of patients' relatives and academicians at the same time on the subject. Key Words: Alzheimer, patient’s relative, social work, medical social work. Yaz›flma Adresi/Address for Correspondence Dr. Ercüment Erbay Hacettepe Üniversitesi ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi, Sosyal Hizmet Bölümü, Beytepe, Ankara/Türkiye e-posta: erbayercument@yahoo.com 57 Erbay E. Being Alzheimer Patient’s Relative Alzheimer, hasta yak›nlar›na psikososyal yönden zarar veren zorlu bir hastal›kt›r. Alzheimer hastal›¤›n›n bafllang›c›ndan itibaren hastan›n bak›m ifllevini sürdüren ve hastayla ayn› çat› alt›nda yaflayan bireyler, ciddi psikolojik s›k›nt›lar yaflamakta ve bunlarla bafl etmekte zorlanmaktad›r. Bu noktada aileyi de içine alan travmatik koflullar sebebiyle hasta yak›nlar›na yönelik t›bbi sosyal hizmet müdahaleleri gelifltirmek, hasta yak›nlar›n› psikolojik olarak desteklemek ve dan›flmanl›k vermek gereklidir. Bu derlemede bak›m verenler aç›s›ndan Alzheimer hastal›¤›n›n zorluklar› aktar›lm›fl ve bu zorluklar›n üstesinden gelinmesi için yap›lmas› gerekenler sistematik bir flekilde sunulmufltur. Bu makalenin özgün yan› ise yazar›n babas›n› 44 yafl›nda Alzheimer hastal›¤› nedeniyle kaybetmifl olmas›d›r. Bu nedenle makale, Alzheimer hastal›¤›nda bak›m verenlerin yaflad›klar› sorunlar› bizzat yaflam›fl bir akademisyenin gözüyle ele alan ve bunu sosyal hizmet literatürüne dahil eden ilk çal›flma olma niteli¤ini tafl›maktad›r. Bu çal›flmada yazar›n kiflisel deneyimleri ile sosyal hizmet akademisyenli¤i harmanlanm›fl, hem deneyimsel hem de akademik bir çal›flma ortaya konulmufltur. ALZHEIMER HASTALI⁄INA GENEL B‹R BAKIfi Alzheimer konusunda önemli bir uluslararas› kurulufl olan Alzheimer Derne¤ine göre Alzheimer, “bellekte ve ö¤renme, konuflma, ak›l yürütme, yarg›lama, iletiflim ve günlük yaflam etkinliklerini sürdürme yetilerinde kademeli olarak y›k›ma ve davran›fllarda de¤iflikliklere yol açan ilerleyici bir beyin hastal›¤›d›r” (1). Alzheimer hastal›¤›, yafll› nüfusun yo¤un oldu¤u geliflmifl ülkelerde daha yo¤un olarak görülmektedir. Türkiye ise ciddi say›da Alzheimer hastas›na sahip olmamakla birlikte, h›zla yafllanan bir ülke olarak yak›n gelecekte Alzheimerl› hasta say›s›nda önemli bir art›fl›n olaca¤› tahmin edilmektedir. Dünyada Alzheimerl› hasta say›s› ve öngörüler, sa¤l›kl› istatistiklerle ortaya konulabilirken, Türkiye’de ne yaz›k ki kesin veriler bulunmamaktad›r. Elimizdeki tüm veriler, Alzheimer Derne¤i ve Alzheimer Vakf›’n›n tahminleriyle s›n›rl›d›r. Afla¤›da Alzheimer hastal›¤›yla ilgili dünyada ve ülkemizdeki durumu ortaya koyan ve gelecek öngörüleri sunan birkaç çarp›c› veri yer almaktad›r: • Bugün dünyada 20-25 milyon civar›nda Alzheimer hastas› oldu¤u düflünülmektedir. Halen Amerika 58 Birleflik Devletleri (ABD)’nde 65 yafl›n üstündeki sekiz kifliden, 80 yafl›ndan büyüklerde ise her iki kifliden biri Alzheimer hastas›d›r. Her 71 saniyede bir kifli ABD’de Alzheimer tan›s› almaktad›r. Amerikan Alzheimer Derne¤i, 2050 y›l›nda 33 saniyede bir yeni Alzheimer hastas› olgusuyla karfl›lafl›laca¤›n› öngörmüfltür. Bu temelde 2050 y›l›nda ABD’de hasta say›s›n›n 13.5 milyonu bulaca¤› tahmin edilmektedir (2). • Yine Alzheimer Derne¤i verilerine göre; Türkiye’de yaklafl›k 480.000 Alzheimer hastas› oldu¤u tahmin edilmektedir. • Dünya Sa¤l›k Örgütü verilerine göre; Türkiye, 2050 y›l›nda dünyada en çok Alzheimer hastas› bulunmas› beklenen dört ülkeden biridir. ALZHEIMERLI HASTA YAKINI OLMANIN ANLAMI Alzheimer, hasta yak›nlar› için son derece zorlu bir hastal›kt›r. Birlikte yaflad›¤›n›z bireyin sizi hat›rlamamas›, günlük ifllevlerini yerine getirememesi, ifl yaflam›ndan kopmas›, yaflad›¤› evin yolunu bulamamas› ve sonunda yata¤a ba¤›ml› hale gelmesi kolayca tolere edilebilecek bir durum de¤ildir. Alzheimer hastalar›na bak›m verenler; hasta bak›m›nda ekonomik ifllerin yürütülmesi (%98), ilaçlar›n verilmesi (%94), temizlik (%72), boflalt›m (%60), giyinmenin sa¤lanmas› (%60), besleme (%54) ve hareket deste¤inin sa¤lanmas› (%42) gibi iflleri yürütmektedir. Bak›m verenlerin %50’si hasta bak›m› için günlük 20-24 saat, ortalama 15.4 saat ay›rmaktad›r. Bununla birlikte bak›m verenlerin %70’inin bak›m sorunu yaflad›¤› ve bu bak›m sorunlar›n›n öz bak›m› sa¤lama (%40), davran›fl de¤iflikli¤ini yönetme (%37.1), hasta gereksinimini belirleme (%14.3), yan›nda kalma (%5.7) ve bak›c›yla ilgili (%2.9) oldu¤u belirlenmifltir (3). Hastaya bak›m verenlerin profili ba¤lam›nda ilk göze çarpan nokta, bak›m veren hasta yak›n›n›n genellikle kad›n olmas›d›r. Akyar ve Akdemir’in 50 bak›m veren bireyle yapt›klar› araflt›rmada kat›lanlar›n %86’s›n›n kad›n oldu¤u görülmüfltür (3). K›rk dört hasta yak›n›yla gerçeklefltirilen di¤er bir araflt›rmada ise bak›m verenlerin 35’inin kad›n, dokuzunun erkek oldu¤u görülmüfltür (4). SORUNLAR Alzheimerl› hasta yak›n› olman›n beraberinde getirdi¤i sorunlar afla¤›da aç›klanm›flt›r. Burada dikkat edil- Akad Geriatri 2013; 5: 57-63 Erbay E. Alzheimerl› Hasta Yak›n› Olmak mesi gereken nokta, yaflanan her sorun, di¤er bir sorunun nedeni veya sonucu konumunda olup, birbirleriyle son derece iliflkili durumlar› ifade etmektedir. Croog ve arkadafllar›n›n 199 bak›m veren efl ile gerçeklefltirdikleri araflt›rmada, bak›m verenlerin yaflad›klar› problemler; hastan›n ihtiyaçlar›n› verimli bir flekilde sa¤lama ile hastal›¤›n uzun dönem belirsizli¤i ve sonuçlar› hakk›ndaki endifleler, hastaya karfl› k›zg›nl›k ve k›rg›nl›k ve hastal›¤›n kendi yaflamlar› üzerindeki etkisiyle ilgili endifleler olarak bulunmufltur. Yazarlar›n bak›m veren efllerin yaflad›klar› sorunlar ve verdikleri tepkiler fiekil 1’de gösterilmifltir (5). Bafl Etme Güçlü¤ü Hasta yak›n›, ciddi yaflam de¤iflikli¤ine yol açan bu hastal›k sonras›nda var olan koflullar›na nas›l uyum sa¤layaca¤›n› ve ortaya ç›kan sorunlarla nas›l bafl edebilece¤ini bilememektedir. Hasta yak›n›, var olan bafl etme mekanizmalar›n›n ifle yaramad›¤›n› görmekte, yeni ç›k›fl yollar› aramakta ya da bafl etmekten vazgeçip depresif bir konuma geçmektedir. Bak›m verenlerin ekonomik yoksunluk içerisinde olmas› özellikle üzerinde durulmas› gereken bir durumdur. Hastal›¤›n seyri ve sorunlar› ile mücadele ederken bir yandan da ekonomik sorunlarla u¤raflma, bafl etme sürecini çok daha fazla zorlaflt›rmaktad›r. Yazar kendi deneyimine binaen söyleyebilir ki; Alzheimer hastas› babas›na amcas›n›n ald›¤› bir ayl›k sigara ve teyzesinin ald›¤› hasta bezleri, yazar›n ekonomik zorluk yaflayan ailesini büyük ölçüde rahatlatm›flt›r. Ayr›ca, bak›m verenlerin karakter yap›s› sorunlarla bafl etme yönünde güçlü de¤ilse, çok çabuk demoralize oluyorlarsa bafl etme konusunda çok fazla baflar› sa¤lanamamaktad›r. Tabidir ki ekonomik sorunlar ve bafl etmedeki bireysel özellikler, daha fazla sosyal deste¤i gerektirmektedir. Bak›m verenlerin bu eksiklikleri ve yetersizlikleri, sosyal destek yoluyla telafi edilebilir. Kayg› Kayg› konusunu hastan›n var olan durumu ve gelece¤i ile hasta yak›n›n›n ve ailesinin gelece¤i olarak iki boyutlu de¤erlendirmek gerekir. Hastan›n var olan durumu ve gelece¤i hakk›nda kayg›, afla¤›daki sorular›n yan›t› çerçevesinde flekillenmektedir: 1. Bak›m konusunda nas›l davranmam gerekiyor? 2. ‹fl yaflam›m› nas›l organize edebilirim? 3. Acaba yat›l› bak›m merkezine mi yat›rmal›y›z? 4. Çocuklar›m› bu stresli durumdan nas›l koruyabilirim? 5. Okul yaflamlar› olumsuz etkilenir mi? 6. Bundan sonraki yaflam›m›zda ne olacak? Hasta yak›n›n›n kendisi ve ailenin di¤er üyelerinin gelece¤i hakk›ndaki kayg› da yo¤un bir flekilde kendini göstermektedir. Burada flu sorular akla gelmektedir: 1. Ben de Alzheimer hastas› olacak m›y›m? 2. Çocuklar›m da Alzheimer hastas› olacak m›? 3. Böyle birfley olursa ben ne yapar›m? • • • • Hasta sorunlar› Duygusal durumda h›zl› de¤iflmeler Biliflsel bozulmalar Kiflisel bak›m problemleri Zarar verici davran›fl Potansiyel olarak önemli moderatörler • Bak›m verenin cinsiyeti • Bak›m verenin yafl› Bak›m verenin üzerindeki a¤›r yük ve endifle • K›zg›nl›k/K›rg›nl›k • Kiflisel zamanda s›n›rlama • Sosyal yaflamda s›n›rlamalar • Gelece¤e dair kayg› • Hastayla ilgili daha fazla fley yapma ihtiyac› Bak›m verenin duygusal üzüntü süreçleri • Kayg› • Depresif belirtiler fiekil 1. Bak›m veren efllerin yaflad›klar› sorunlar ve verdikleri tepkiler. Akad Geriatri 2013; 5: 57-63 59 Erbay E. Being Alzheimer Patient’s Relative Akyar ve Akdemir’in araflt›rmas› göstermektedir ki; Alzheimer hastal›¤›n›n ailesel oldu¤unu düflünen bak›m verenlerin %92.3’ü, olabilir cevab› veren bak›m verenlerin %82.3’ü Alzheimer hastas› olmaktan korkmaktad›r (3). Görüldü¤ü üzere hem hastal›¤›n seyri hem de hasta yak›nlar›nda Alzheimer hastal›¤› riski aç›s›ndan yo¤un bir kayg› süreci yaflanmakta ve bu süreç yaflam› çekilmez bir hale getirebilmektedir. Stres Stres günlük yaflam›n ayr›lmaz bir parças› olarak her insan›n karfl› karfl›ya oldu¤u bir durumdur. Bununla birlikte hasta yak›nlar›n›n yaflad›¤› stresin, günlük yaflam stresinden çok daha farkl› ve yo¤un oldu¤unu belirtmek gerekir. Stres, beraberinde umutsuzluk, çaresizlik ve depresyon gibi di¤er olumsuz durumlara yol açabilmektedir. Lez-Salvador ve arkadafllar›n›n 32 bak›m veren ile yapt›klar› araflt›rman›n stres ile ilgili temel bulgular› flu flekildedir: Alzheimer hastas›na bakan bireyler, Alzheimer hastas›na bakmayan bak›m verenlere göre önemli derecede daha fazla stres ve hastal›k yaflamaktad›r; bak›m verenlerin yaflad›¤› stresin en önemli nedeni, hastalar›n sald›rganl›k gibi fonksiyonel ve davran›flsal tepkiler göstermesidir. Ayr›ca, bak›m verenlerin psikolojik s›k›nt›lar›, bak›m sa¤lanan zaman›n uzunlu¤u ile do¤ru orant›l›d›r (6). Yazar, üniversite s›nav›na haz›rlan›rken, babas›n›n hastal›k seyrinin kötüye gitmesi ve davran›fl bozukluklar› göstermesi (sebepsiz yere ba¤›rma ve sald›rganl›k) nedeniyle oldukça stresli ve gergin günler geçirmifltir. Umutsuzluk Var olan kayg›, stres ve bafl etme güçlü¤ü, beraberinde gelecekten umudunu kesme durumunu getirmektedir. Bu durum, ayn› zamanda yaflanan tükenmiflli¤in bir neticesi olarak da de¤erlendirilebilir. Çaresizlik Çaresizlik, stres ve bafl etme güçlü¤ü durumlar›n›n sonucunda hasta yak›n›n›n kendisini hiçbir fley yapamayacak kadar t›kanm›fl, kilitlenmifl ve tükenmifl hissetmesidir. Özellikle sosyal destekten yoksun hasta yak›nlar›nda bu durum, çok daha yo¤un görülebilir. Yazar, hastal›¤›n tedavisinin olmamas› nedeniyle gerek hastal›k sürecinde gerekse babas›n›n vefat›ndan 60 sonra çaresizlik duygusunu derinden hissetmifltir ve bu durumu onu karamsarl›¤a itmifltir. Eve Ba¤›ml› Hale Gelme Hasta yak›nlar›n›n yaflad›¤› en önemli sorunlardan birisidir ve asl›nda di¤er sorunlar›n temelinde eve ba¤›ml› hale gelme durumu yer almaktad›r. E¤er hasta yak›n›, bak›m sorumlulu¤unu kimseyle paylaflam›yorsa, paylaflsa bile bu s›n›rl› bir seviyede kal›yorsa, eve ba¤›ml› hale gelmesi ve sosyal yaflamdan kopmas› kaç›n›lmaz bir neticedir. Bu durum, hasta yak›n›n›, depresyona ve tükenmiflli¤e sürüklemekte ve sonraki yaflamda telafi edilmesi zor psikolojik s›k›nt›lara yol açmaktad›r. Yazar›n Alzheimer hastas› babas›na bak›m veren annesi, hastal›k sürecinde çok nadir d›flar›ya ç›kabilmifltir. Bu durum annenin sosyal yaflamdan kopmas›na ve depresif belirtiler sergilemesine neden olmufltur. Bununla birlikte yazar›n teyzesinin belirli aral›klarla hastaya bakmas› ve sosyal destek olmas› çok önemli bir destek olmufltur. Depresyon Akyar ve Akdemir’in yürüttükleri araflt›rmada kat›lanlar›n %74’ü bak›m vermeye bafllad›ktan sonra depresyon tan›s› alm›flt›r (3). Di¤er bir çal›flmada ise bak›m verenlerin %18.2’sinde depresyon görülmüfltür (7). Her iki çal›flman›n da genellenebilir olmad›¤›n› belirtmekle birlikte, depresyonun bak›m verenler aç›s›ndan mutlaka dikkate al›nmas› gereken bir bileflen oldu¤unu kabul etmek gerekir (3). Sonuç olarak, yukar›da ifade edilen sorunlar›n, hasta yak›nlar›n›n tamam›nda yaflanabilece¤i düflünülmektedir. Yazar, Alzheimer›n çok nadir rastlanan bir türünü babas›yla birlikte yaflam›flt›r. On sekiz yafl›nda bir gencin annesiyle birlikte babas›n›n alt›na bez ba¤lamas›, takdir edilecektir ki kolay bir süreç olmam›flt›r. Bu hastal›¤›n hasta yak›n› olan yazarda ve ailesinde derin izler b›rakt›¤› kesindir. HASTA YAKINLARINI RAHATLATMAYA YÖNEL‹K ÇÖZÜM ÖNER‹LER‹ Sosyal Destek Sosyal destek, özellikle Türkiye gibi geleneksel yönü a¤›r basan ülkelerde son derece önemli bir yard›m sistemidir. Alzheimer hastal›¤›nda aile, arkadafl ve akraba gibi tüm unsurlar›n hasta yak›nlar›na sosyal destek vermeleri büyük önem arz etmektedir. Bu destek, ba- Akad Geriatri 2013; 5: 57-63 Erbay E. Alzheimerl› Hasta Yak›n› Olmak k›m verenlerin yukar›da anlat›lan sorunlar› daha fazla yaflamalar›n›n önüne geçebilecek önemli bir bileflendir. Hastaya bir günlü¤üne de olsa bakmak, bugün içerisinde bak›m vereni sosyal etkinliklere götürmek, ihtiyaç duyulan hizmetleri araflt›r›p hasta yak›n›na anlatmak ve e¤er varsa maddi sorunlar› gidermeye yönelik destek olmak, sosyal destek ba¤lam›nda faydal› olacakt›r. Evde Sa¤l›k Bak›m›/Hizmeti Bu konuda Sa¤l›k Bakanl›¤›n›n evde bak›m hizmeti bulunmaktad›r. Bakanl›¤›n yay›nlad›¤› 10.03.2005 tarih ve 25751 say›l› Evde Bak›m Hizmetleri Sunumu Hakk›nda Yönetmeli¤e göre, içinde Alzheimer kelimesi geçmemekle birlikte, Alzheimer hastalar›n›n da evde bak›m hizmetinden yararlanabilece¤i anlafl›lmaktad›r (8). Bu hizmet, hasta ve hasta yak›nlar› için önemli bir çözüm yoludur, çünkü bak›m verenlerin Alzheimer hastalar›n› hastaneye götürmeleri, özellikle ileri dönemlerde son derece güç olmaktad›r. Bu olanak, hasta yak›nlar›n› en az›ndan bu yönden rahatlatacakt›r. Bu noktada Alzheimer hastalar›na bak›m veren tedavi ekibinde özel olarak bir nörolog ya da geriatristin ve geriatrik sosyal hizmet uzman›n›n olmas› çok daha ifllevsel olacakt›r. T›bbi Sosyal Hizmet T›bbi sosyal hizmet, sosyal hizmet mesle¤inin en eski ve en yerleflik uygulama alanlar›ndan biridir. T›bbi sosyal hizmet; hastan›n ve ailesinin t›bbi bak›m› ve tedaviyi kabul etmesi ve bak›m›n etkili bir flekilde kullan›lmas›n› kolaylaflt›rmay›; hastal›k nedeniyle yaflanan stresi azaltmay›, hastal›k ve içinde bulunan koflullar nedeniyle ortaya ç›kan problemleri çözümlemeyi amaçlamaktad›r (9). Alzheimer hastal›¤›yla ilgili olarak t›bbi sosyal hizmetin ifllevlerini gerçeklefltirdi¤i kurulufllar (evde sa¤l›k hizmeti d›fl›nda) üç bafll›k alt›nda incelenmifl ve fiekil 2’de sunulmufltur: 1. Hastane, 2. Yat›l› bak›m merkezi, 3. Gündüzlü bak›m merkezi. Ülkemizde t›bbi sosyal hizmet, Alzheimer özelinde spesifik uygulamalar yürütme konusunda iyi bir noktada de¤ildir. Henüz hastal›klar özelinde uzmanlaflma yeterli bir seviyeye ulaflamam›flt›r. Hastane Hastanenin geriatri veya nöroloji bölümlerinde mutlaka geriatrik sosyal hizmet uzman› bulunmal› ve Akad Geriatri 2013; 5: 57-63 Hastane Hasta yak›n› Gündüzlü bak›m merkezi Yat›l› bak›mevi fiekil 2. Alzheimer hastal›¤› ile ilgili olarak t›bbi sosyal hizmetin ifllevlerini gerçeklefltirdi¤i kurulufllar. tam zamanl› olarak istihdam edilmelidir. Geriatrik sosyal hizmet uzman›, hastane aflamas›nda afla¤›daki konularda hasta yak›nlar›yla birlikte çal›flmal›d›r: • Geriatrik sosyal hizmet uzman›, hastal›¤›n hasta yak›nlar› için önemli olan yönleri hakk›nda bak›m verecek bireyleri bilgilendirmelidir (doktorun verece¤i medikal bilgiyle kar›flt›r›lmamal›d›r). • Hastal›¤›n seyri, yaflanacak süreç ve muhtemel zorluklar hakk›nda onlar› haz›rlamal›d›r. Bu süreçte hastalar› en bafltan korkutacak tarzda bilgi verilmemeli ve güçlendirme perspektifiyle bunlar›n üstesinden gelebilecekleri mesaj› verilmelidir. • Hasta yak›nlar›na destek olacak kurumsal mekanizmalar ve hizmetler hakk›nda yönlendirici olmal›d›r. Bu ifllevlere eklemeler yap›labilir. Bununla birlikte flu noktaya dikkat etmek gerekir; t›bbi sosyal hizmet uzmanlar›n›n Alzheimer gibi özel bir alanda hastal›k hakk›nda bilgi, var olan mevzuat, ilgili kurumlar ve hizmetler hakk›nda hizmet içi e¤itim almalar› gereklidir. Ülkemizde Alzheimer hastalar›na hizmet veren sosyal hizmet uzmanlar›yla ilgili de tespitlerde bulunmak gereklidir. 1. Nöroloji kliniklerinde çal›flan, bu konuda uzmanlaflm›fl sosyal hizmet uzman› bulunmamaktad›r ancak nörolog ihtiyaç duyarsa sosyal servisteki sosyal hizmet uzman›ndan yard›m talep edebilmektedir. 2. Geriatri poliklinik ve kliniklerinde ise yaln›z Gülhane Askeri T›p Akademisinde geriatri ünitesinde tam zamanl› sosyal hizmet uzman› çal›flmaktad›r. Onun d›fl›nda flu an için Türkiye’de hiçbir geriatri ünitesinde tam zamanl› sosyal hizmet uzman› görev yapmamaktad›r. 61 Erbay E. Being Alzheimer Patient’s Relative Yat›l› Bak›mevi Hasta yak›nlar› ve bu hastal›¤›n seyrinden etkilenebilecek ilgili tüm aile bireyleri için belki de en sorunsuz çözüm hastan›n bak›mevine yerlefltirilmesidir. Bu noktada “vicdani rahats›zl›k” yaflama durumu devreye girmektedir. Bak›m verenlerin %70’i hastalar›n› bak›mevine yerlefltirmek istemediklerini (%66.7 erken evre, %71.4 orta evre, %70.1 ileri evre) bildirmifllerdir. Bak›m verenlerin %34’ü hastas›n› bak›mevine vicdan›n›n rahats›z olaca¤› ve iyi bak›lamayaca¤›n› düflündü¤ü için vermek istemedi¤ini belirtmifltir (3). Y›lmaz ve Turan’›n yürüttükleri araflt›rmada ise bak›m verenlerin 37’si hastalar›n›n evde bak›lmas›n› tercih ederken, yedisinin tercihi bak›mevleri olmufltur (4). Bu veriler, ülkemizin kültürel yap›s›n›n, henüz hastay› ya da yafll›y› bak›m evine yerlefltirme yönünde tam olarak haz›r olmad›¤› yönünde iflaretler vermektedir. Gündüzlü Bak›m Merkezleri Gündüzlü bak›m merkezleri, yat›l› bak›mevlerinden sonra hasta yak›n›n› rahatlatacak en iyi çözümlerden biridir. Hasta yak›nlar›, bir servisle hastay› bu merkezlere getirebilmeli, hasta burada bak›l›rken hasta yak›n› merkezin sosyal faaliyetlerinden yararlanmal› ve böylece geçici de olsa bir rahatlama sa¤lanmal›d›r. Bu kurumlarda ekip çal›flmas› anlay›fl› içerisinde geriatrik sosyal hizmet uzman›, psikolog ve hekim birlikte görev yapmal›d›r. ‹flleyifl içerisinde benzer sorunlar› yaflayan insanlar›n biraraya geldi¤i sosyal destek gruplar›, bireysel görüflmeler ve sosyal etkinlikler (piknik, seminer, tiyatro, sinema vb.) yer almal›d›r. k›m verenler aras›nda var olan hizmetler ile finansal ödeme aras›ndaki boflluklar› belirlemede odak grup tekniklerinin baflar›l› olabildi¤ini göstermifltir. Ayr›ca odak grup yaklafl›m›, yaflad›klar› sorunlarla ilgili kendi deneyimlerini ve alg›lar›n› paylaflmalar›, hangi problemlerin en kritik oldu¤u hakk›nda düflünebilmeleri için faydal› olmufltur (10). Yazar›n babas›n›n hasta oldu¤u dönemde gündüzlü bir bak›mevi var olsayd› (belki de vard› ama yazar ve ailesi taraf›ndan bilinmiyordu) hastal›¤›n olumsuz süreçleri daha kolay atlat›labilirdi. SONUÇ ve ÖNER‹LER Alzheimer hastal›¤›, hastadan daha fazla hasta yak›nlar›n› y›pratan, zorlay›c› ve s›n›rland›r›c› bir hastal›kt›r. Bu nedenle hasta yak›nlar›n›n yaflad›klar› süreci do¤ru anlamak ve bu do¤rultuda hizmetleri gelifltirmek gereklidir. Sosyal destek ihtiyac›n›n mutlaka alt› çizilmeli, gerekirse bak›m verenlerin sosyal çevresiyle (aile-arkadafl-akraba) iletiflime geçilerek hastal›k süreci ve bak›m verenin ihtiyaçlar› konusunda bilgilendirilmelidir. Kurumsal destek ba¤lam›nda kamu ve sivil olmak üzere ilgili tüm kurulufllar›n çal›flmalar›n› geniflletmeleri, gündüzlü bak›m merkezleri açma yönünde inisiyatif gelifltirmeleri gerekmektedir. Bu noktada çok önemli iki sivil toplum kuruluflundan bahsetmek gerekir: Alzheimer Derne¤i ve Alzheimer Vakf›. Hasta yak›nlar› için bu ülkenin flans› konumunda örgütlerdir. Bu örgütler hakk›nda hasta yak›nlar›n›n mutlaka bilgilendirilmesi gereklidir. Bununla birlikte bu kurumlara gerekli deste¤in verilmesi büyük önem tafl›maktad›r. Bu merkezlerin aç›lmas› yönünde kamu inisiyatifi ne yaz›k ki geliflmemifltir. Tüm Türkiye’de gündüzlü bak›m merkezlerinin say›s›, kamu-sivil dahil olmak üzere bir elin parmaklar›n› geçmemektedir. T›bbi sosyal hizmet ba¤lam›nda, geriatrik sosyal hizmet uzmanl›¤›n›n geliflmesi gerekmektedir. Hastanelerin nöroloji ve geriatri bölümlerinde sosyal hizmet uzmanlar› mutlaka görev yapmal›d›r. Özetle hastane, yat›l› bak›mevi ve gündüzlü bak›m merkezleri gibi kurulufllarda mesleki faaliyetlerin gereklili¤i konusunda flüphe yoktur. T›bbi sosyal hizmet, mesleki bilgi ve becerilerini kullanarak Alzheimer hastalar› ve yak›nlar› için kolaylaflt›r›c›, e¤itici ve bilgilendirici olabilir. Bu süreçte bireysel görüflmeler yapabilece¤i gibi özellikle odak grup uygulamalar› faydal› olacakt›r. Son olarak nüfusu h›zla yafllanan Türkiye’nin “Alzheimer Ulusal Eylem Plan›” bulunmamaktad›r. Sa¤l›k Bakanl›¤›, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl›¤›, üniversiteler ve sivil toplum kurulufllar›n›n iflbirli¤inde bir eylem plan›n›n haz›rlanmas›, bu plan çerçevesinde yat›l› ve gündüzlü bak›m merkezlerinin aç›lmas› ve evde bak›m hizmetleri ba¤lam›nda yeni düzenlemelerin yap›lmas› gerekmektedir. Teitelman ve arkadafllar›n›n iki ayr› grupta toplam 19 hasta yak›n›yla gerçeklefltirdikleri araflt›rma, ba- 62 Akad Geriatri 2013; 5: 57-63 Erbay E. Alzheimerl› Hasta Yak›n› Olmak KAYNAKLAR 1. Alzheimer Association Official Web Site. Eriflim tarihi: 07 Ocak 2012, Eriflim adresi: http://www.alz.org/Alzheimers_disease_what_is_Alzheimers.asp 2. Alzheimer Derne¤i Web Sitesi, Eriflim tarihi: 07 Ocak 2012. Eriflim adresi: http://www.Alzheimerdernegi.org.tr 3. Akyar ‹, Akdemir N. Alzheimer hastalar›na bak›m verenlerin yaflad›klar› güçlükler. Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi Hemflirelik Dergisi 2009; 32-49. 4. Y›lmaz A, Turan, E. Alzheimer hastalar›n›n yak›nlar›nda bak›mevi tercihini belirleyen faktörler. Kriz Dergisi 2008; 16: 24-11. 5. Croog SH, Burleson JA, Sudilovsky A, Baume RM. Spouse caregivers of Alzheimer patients: problem responses to caregiver burden. Aging & Mental Health 2006; 10: 87-100. Akad Geriatri 2013; 5: 57-63 6. Lez-Salvador TG, Arango C, Lyketsos CG, Barba AC. The stress and psychological morbidity of the Alzheimer patient caregiver. Int J Geriatric Psychiatry 1999; 14: 701-710. 7. Korkut Y, Sertel Bek Ö. Alzheimer hastalar›na ve sa¤l›kl› yafll›lara bak›m veren kad›n yak›nlarda bak›m verme tarz›, problem çözme stratejileri, öfke tarzlar› ve sa¤l›k durumunun incelenmesi. Turk J Geriatr 2009; 12: 1-12. 8. Sa¤l›k Bakanl›¤› 10.03.2005 tarih ve 25751 say›l› Evde Bak›m Hizmetleri Sunumu Hakk›nda Yönetmelik. 9. Duyan V. T›bbi sosyal hizmet. Sa¤l›k ve Toplum 2000; 10: 4942. 10. Teitelman J, Watts, J, Meisel J, Woodward J, McFarland-Smith S. Alzheimer's caregiver focus groups. Gerontology & Geriatrics Education 2002; 22: 73-85. 63