Etki Analizi
Transkript
Etki Analizi
Politika Oluşturma Sürecinde Analiz Yöntemleri, Etki Analizi ve Uygulama Alanları KAMİL TAŞCI DAİRE BAŞKANI K A L K I N M A B A K A N L I Ğ I 2 0 . K AT K O N F E R A N S S A L O N U Bu sunumda ifade edilen görüş ve değerlendirmeler kişiseldir, görev yaptığı kurum için bağlayıcı değildir. Sunum Amacı ve İçeriği AMACI: Bu sunumun amacı «sunumu yapan uzmanın bilgisi ve tecrübesi sınırları içinde» «Etki Analizi» konusunu tanıtmak, uygulamalarına ilişkin bilgi vermektir. Bilim ve Bilimsel Araştırma? Bilimsel Araştırma Teknikleri? Araştırma-Analiz Nedir? Analiz Yöntemleri Nelerdir? Etki Analizi Nedir? Etki Analizinde Kullanılabilecek Yöntemler Nelerdir? Türkiye Uygulamaları Bilimin Kapsamı İKİ KÜLTÜR? C.P. Snow Edebi Entelektüeller (EDEBİYATHUKUKSOSYOLOJİ) EKONOMİ Bilim Adamları (FİZİK-KİMYAMATEMATİKTEKNOLOJİ Bilim ve Amacı Bilim; ◦ Evrenin veya olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneye dayanan yöntemler ve gerçeklikten yararlanarak, ◦ Sistematik, düzenli bilgi Amacı; ◦ Bir problemi çözme isteğinden yola çıkarak, ◦ Evreni daha iyi bilmek, anlamak, insanlığın ve evrendeki dengeyi gözeterek tüm canlıların yaşam kalitesini artırmaktır. Sistematik bir şekilde olay ve olgular arasındaki ilişkileri inceler ve düzeni çözmeye çalışır. Bilimsel sistematik; ◦ ◦ ◦ ◦ betimleme (Ne olduğunu tarif etme, bilimsel jargon, bilimsel birikime katkı), Anlama (Neden-Sonuç), Açıklama (Zaman-Mekan bağlamı) ve Tahmin Etmeyi kapsar. Temel Tanımlar Hipotez: Gözlenebilir olaylara ilişkin mantıksal tahminlerdir. Doğruluğu deney, gözlem ve testlerle ispat edilmemiştir. Bilimsel araştırmalar bir hipotezi doğrulamak yada yanlışlamak için yapılır. Bilimsel Kanun: Hipotezlerin geçerli ve güvenilir bilimsel yöntemlerle test edildikten sonra herkes tarafından kabul edilen genel-geçer bilgi haline denir. Kuram (Teori): sistematik şekilde düzenlenmiş birçok olayı açıklayan ve bir bilime temel olan kurallar, kanunlar bütünüdür. Soyut düşünebilmeyi sağlar. Paradigma: Belirli bir zaman dilimi içinde, bir grubun veya topluluğun düşünme biçimini etkileyen dünya görüşü, perspektif, model. Nesnel Yargı: Bilimsel araştırma neticesinde bilginin kişi-bireye göre değil, herkesçe kabul edilebilecek şekildeki halidir. Sosyal bilimlerde bilimsel araştırmaların neticesinde nesnel yargı elde etmenin güç olduğu kabul edilse de, bilimsel çalışmaların objektif olması önemini korumaktadır. Bilimsel Araştırma Araştırma; bir gerçeği ortaya çıkartmak, bir sorunu çözümlemek ve elde verileri arttırmak için bilimsel yöntem ve tekniklerden faydalanarak yapılan düzenli, sistematik çalışma, yeni bilgi edinmenin bir yoludur. Sosyal araştırmalar ise insanlar için, insanlar hakkında ve insanlar tarafından yürütülmektedir. Bilgi edinmenin diğer yolları; ◦ Deneyim (yaşayarak duyu organlarımızla elde ettiğimiz yeni bilgilerin, zihinsel süzgeçten geçmesi sonucu vardığımız kanılar) ◦ Görüş Birliği (algılar yoluyla elde edilen bilginin başkalarına onaylatılması ◦ Uzman Görüşü (spesifik bir alanda birikim sahibi uzman/otorite’nin görüşüne başvurma) ◦ Mantıksal Çözümleme (eldeki kanıtlara dayalı yeni bilgi üretimi) Bilimsel Yöntem ve Özellikleri Bilimin problemleri çözme yöntemi araştırmalardır. Bilimsel yöntem; bilgi üretmek ve değerlendirmek için kullanılan fikirler, kurallar, teknik ve yaklaşımlardır. Bilimsel yöntem bilgi elde etmenin en sağlam yoludur. Tümevarım: Tekil bir olaydan yola çıkarak genelleme yapmak amacıyla bilgi üretme şeklidir. Tümdengelim: Genel bilgiden yola çıkarak, tekil bir olaya ilişkin sonuca ulaşmadır. Bilimsel Araştırma Süreci 1 • Araştırma Probleminin ve Soruların Tespiti 2 • Literatür Taraması [Araştırma Problemine ilişkin daha önceden yapılan çalışmaların analizi] 3 • Hipotez Geliştirme [Çözüm konusunda tahminde bulunma] 4 • Hipotezi Test Etmek için Veri ve Yöntem Tespit Etme 5 6 ARAŞTIRMA PROBLEMİ İyi bir araştırma problemi aşağıdaki niteliklere sahip olmalıdır. 1. ORİJİNAL 2. ÖNEMLİ 3. YENİLİK GETİRİCİ 4. SINIRLANABİLİR • Verileri Toplama ve Analiz Etme • Sonucu Raporlama [Analiz sonucu elde edilen bulgulardan Sentez’e ulaşma] Üretilen bilimsel bilginin sahip olması gereken nitelikler: Ölçülebilir, Gözlenebilir, Tekrarlanabilir, İletilebilir Olma’dır Amacına Göre Araştırma Türleri Keşfedici Tanımlayıcı Yeni Bilgi ve Alanı İnceler, Ne sorusuna odaklanır… “Bir Alanı/ Sorunu/ Olguyu” Etraflıca Tanımlar…] Maddi verilere aşinalık sağlar Ayrıntılı ve doğru resim oluşturur Koşulların genel resmini çizer Eski verilerin güvenirliğini test eder, yeni veri bulur Yeni araştırmaların sorularını formüle eder Yeni bir taksonomi veya sınıflandırma oluşturur Yeni fikirler, hipotezler geliştirir. Araştırma yapılıp yapılmayacağı kararına temel oluşturur. Yeni veri bulma ve ölçme teknikleri geliştirir Nedensel bir süreci veya mekanizmayı belgeler Bir durumun arkaplanını veya bağlamını raporlar Açıklayıcı “Neden’e” ve “Kuram”a odaklanır… Bir Kuramın varsayımını veya ilkelerini test eder Bir kuramın açıklamasını ayrıntılandırır veya zenginleştirir Bir kuramı yeni konular veya başlıklara genişletir Bir açıklamayı veya varsayımı destekler veya red eder Konuları veya başlıkları genel bir ilkeyle bağlantılandırır En iyi hangisinin açıklamayı gerekçeleriyle birlikte - belirlemek Araştırma Türleri [Genel Sınıflandırma] Hitap Ettiği Kesim/Hedef Kitle Temel Araştırmalar Uygulamalı Araştırmalar Amaç Keşfedici Kesitsel (Ceteris Paribüs) Tanımlayıcı EkonomikSosyal Boylamsal ETKİ 1. Zaman Serisi ANALİZİ 1. Değerlendirme 2. Panel 2. Eylem 3. Sosyal Etki EkonomikSosyal ETKİ ANALİZİ Zaman Boyutu Açıklayıcı EkonomikSosyal ETKİ ANALİZİ 3. Kuşak/Grup Durum Çalışması Veri Toplama ve Değerlendirme Teknikleri Nicel Araştırma Deneysel Nitel Araştırma Saha Çalışması Sosyal 1. Etnografik 2. Katılımlı Gözlem ETKİ ETKİ Anket ANALİZİ Tepkisel Olmayan Ekonomik 1. İçerik Analizi 2. İkincilETKİ Analiz 3. Mevcut İstatistikler ANALİZİ ANALİZİ TarihiKarşılaştırmalı Analiz Bir yapı veya konuyu alt birimlerine ayrıştırmak, tanımlamak, birimleri arasındaki ilişkiyi ortaya koymak amacıyla yapılan işlemdir. Amacı, öncelikle bir sorunu veya muhtemel etkileri/değişimi/dönüşümü tanımlamak/teşhis etmek ve bir SENTEZ (Politika)’e ulaşmaktır. Analiz Mevcut Durum (Uygun Veri ve Yöntem İle) Sentez (Politika) Amaç: Veri bir dönemde tüm YAPIYI ve YAPININ tüm alt birimleri arasındaki ilişkileri ortaya koymak. Uygulama Olarak Analiz Yöntemleri KALİTATİF Yöntemler Anket, Odak Grup, Birincil Veri, AçıklayıcıKavram Amaç: Seçilen Sınırlı Sayıda Değişken Arasında Zaman ve/veya Konu(Teori) Bağlamında İlişkiselliği İncelemek Determinist Yöntem: Bir sistemin/modelin aynı koşullar ve birimler ile benzer çıktıları üreteceğini varsayar. KANDİTATİF Yöntemler İstatistik Yöntemler Grubu Regres yon Zaman Serisi Econo metric Deterministik Yöntemler Grubu Gravity Faktör Analizi Panel Data F-SHM (FSAM) Girdi-Çıktı (I-O) D-HGD (D-CGE) S-HGD (D-CGE) DS-HGD (DS-CGE) SHM (SAM) HGD (CGE) STOKASTİK NON-STOKASTİK Değişken - Rastsal Statik İstatistiksel Teknikler İki Değişken Arası İlişki Farklılıkların Testleri Tek Grup NONPARAME TRİK İki Grup Nominal/ Sözde • Ki-Kare • Ki-Kare • Ki-Kare Ordinal/ Sıralama • • İşaret (sign) Testi Run Testi • • • Mann Whitney U Testi Wilcoxon Kruskal-Wallis • Sperman Rank Korelasyonu • • Regresyon Korelasyon (3 veya daha fazla grup) PARAME TRİK Interval / Aralık ve Rasyo/ Oransal • • T-test Z-test • • • T-test Z-test ANOVA (3 veya daha fazla grup) Merkezi-limit teoremine (örnek kitlenin normale yakınsaması) göre istatistiksel bir analiz yapmak için en az 30 veriye ihtiyaç duyulmaktadır. Hipotez Testi Hipotez testi, hipotezin doğruluğunu test etmek yapılan testlerdir. Hipotez testinde takip edilen aşamalar aşağıdaki gibidir. 1. Null ve Alternatif Hipotezlerin Geliştirilmesi 2. Uygun Testin Seçilmesi 3. Anlamlılık Düzeyinin (alpha) Belirlenmesi 4. Veri Toplanması ve İlgili Test İstatistiğinin Hesaplanması 5. Test İstatistiğine İlişkin Olasılık Değerinin Belirlenmesi 6. Test İstatistiği için Kritik Değerin Belirlenmesi 7. Null Hipotezin Kabul veya Red Edilmesi 8. Bulguları Araştırması Problemi Açısından Yorumlanması İlişkiselliği İnceleyen İstatistiki Teknikler • • χ2 testi , uyumluluk seviyesi testi olarak da ifade edilir. İki değişken arasında ilişkinin var olup olmadığını ve birbirinden bağımsız olup olmadıklarını test eder. Sadece ilişkilerin tespitinde değil, değişkenler arasındaki farklılıkların belirlenmesinde de kullanılır. – – – – • • İki yada daha çok grup arasında fark olup olmadığının testinde, İki değişken arasında bağ olup olmadığının testinde, Gruplar arası homojenlik testinde, Örneklemden elde edilen dağılımın istenen herhangi bir teorik dağılıma uyup uymadığının testinde (uyum iyiliği testi) kullanılır. χ2 testi frekans dağılımları üzerinden hesaplanmaktadır. 2 Null Hipotezi 2Ho=değişkenler arasında ilişki yoktur» şeklindedir. hesap > tablo olduğu durumda Null (yokluk) hipotezi reddedilir. 07.04.2015 1. Kİ-KARE (χ2) TESTİ (ChiSquare Test) 2. KORELASYON ANALİZİ (Correlation) 3. REGRESYON ANALİZİ (Regression) 4. LOJİSTİK REGRESYON ANALİZİ (Logistic Regression) 15 İlişkiselliği İnceleyen İstatistiki Teknikler • • Korelasyon Analizi; aralık ve rasyo seviyesinde ölçülmüş iki değişken arasındaki ilişkinin veya bağımlılığın şiddetini belirlemeye yönelik bir analiz tekniğidir. Bir “korelasyon katsayısı” ile aradaki ilişki betimlenir. Ölçülmeye çalışılan ilişki de doğrusallık aranmaktadır. Eğer ilişki doğrusallıktan farklı bir fonksiyona yakın ise korelasyon analizi ile tespit edilmesi zordur. 07.04.2015 1. Kİ-KARE (χ2) TESTİ (ChiSquare Test) 2. KORELASYON ANALİZİ (Correlation) 3. REGRESYON ANALİZİ (Regression) 4. LOJİSTİK REGRESYON ANALİZİ (Logistic Regression) 16 İlişkiselliği İnceleyen İstatistiki Teknikler Regresyon Analizi: Bir bağımlı değişken ile en az bir bağımsız değişken arasındaki ilişkiyi inceler. Aşağıdaki amaçlar için kullanılır. – Bağımsız değişkenlerin verili değerleri ile bağımlı değişkenlerin ortalama değerini tahmin etmek – Bağımsız değişkenlerin bağımlı değişkenler üzerinde etkisi olup olmadığını test etmek – Bağımlı değişkenin gelecekte alacağı değeri tahmin etmek Örnek Model Y = a + b1*X1 + b2*X2 + ... + bn*Xn + E 1. Kİ-KARE (χ2) TESTİ (ChiSquare Test) 2. KORELASYON ANALİZİ (Correlation) 3. REGRESYON ANALİZİ (Regression) 4. LOJİSTİK REGRESYON ANALİZİ (Logistic Regression) Y bağımlı değişkeni, X1, X2,…, Xp bağımsız değişkenleri, b1, b2, …,bp katsayı değerlerini, a sabit değeri ifade eder. E ise hata terimidir. R2 ise bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki ilişkin açıklama düzeyidir. Regresyon analizinde dikkat edilmesi gereken hususlar kısaca: bağımlı değişkenin açıklanması belirli bir düzeyde hatayı barındırır ve bu hata rastsal bir değişkendir ve ortalaması sıfırdır. Hatalar kendi aralarında ve zaman içinde birbiriyle bağımlı değildir, yani otokorelasyon yoktur. Hata varyansı sabittir ve veriler arasında hiç değişmez, yani homoskedastik’tir-heteroskedastik değildir. Bağımsız değişkenler arasında anlamlı bir ilişki yoktur yani, multicolinearity durumu sözkonusu değildir. Hatalar normal dağılım gösterir. 07.04.2015 17 İlişkiselliği İnceleyen İstatistiki Teknikler 1. Kİ-KARE (χ ) 2 Bağımlı değişkenin kategorik olması durumunda kullanılır. Çoklu regresyonun özel bir türüdür. Logit analizi olarak da ifade edilir. Logit analizi iki grubun ayırt edilmesinde kullanılır. İkiden fazla grup için diskriminant analizi daha uygundur. Lojistik regresyonda tüm olasılık değerleri pozitiftir ve 0 ile 1 arasında değişir. Lojistik regresyon bağımlı değişkene ilişkin verilerin dağılımının bir ya da daha fazla bağımsız değişkenle doğrusal olmayan ilişki gösterdiğinin bilinmesi ya da beklenmesi durumunda özellikle yararlıdır. Odds: Odds başarı ya da görülme olasılığının “p”, başarısızlık ya da görülmeme olasılığına “1p” oranıdır. Odds ratio (OR): İki odds’un birbirine oranıdır. İki değişken arasındaki ilişkinin özet bir ölçüsüdür. Lojit: Odds ratio’nun doğal logaritmasıdır. Odds ratio asimetriktir. Doğal logaritması alınarak asimetrik hale dönüştürülür. Lojit katsayıları (lojit) doğrusal regresyon analizindeki “b” katsayısının karşılığıdır. Paket programlar “b” katsayısının standart hatasını, anlamlılık için Wald istatistiğini, odds ratio ve odds ratio’nun güven aralığını vermektedir. 07.04.2015 TESTİ (ChiSquare Test) 2. KORELASYON ANALİZİ (Correlation) 3. REGRESYON ANALİZİ (Regression) 4. LOJİSTİK REGRESYON ANALİZİ (Logistic Regression) 18 Faktör Analizi-1 FAKTÖR ANALİZİ 1. Veri azaltma (Data reduction): Değişkenlerin 2. PROBLEM sayısının daha az sayıda faktöre indirgenmesi TANIMI 2. Kuram Geliştirme: Değişkenlerin kendi aralarındaki 3. KORELASYON ilişkileri kullanarak yapıyı (structure) tanımlamak MATRİSİ Çok sayıda değişken daha az sayıdaki temel boyuta indirgenir. Karmaşık bir olgunun çok sayıda değişkenin anlamlı ilişkisini barındıran indirgenmiş boyutta ortaya çıkarılmasıdır. OLUŞTURMA Faktör analizi durumsal olarak anın fotoğrafını çekmeyi hedefler. DeğişkenlerinEX-POST bağımlı yada bağımsız olarak sınıflandırılması sözkonusu değildir. Uygulama alanları: EKONOMİK4.ve FAKTÖR (i) Değişkenler setinin temel boyutlarının(faktörlerin) ortaya konması, SOSYAL SAYISINI (ii) Açıklayıcılığı yüksek olan faktörlerin tespiti, BELİRLEME ETKİ (iii) İlişkisiz ve zayıf faktörlerin tespiti, ANALİZİLERİNDE 5. FAKTÖR EKSEN (iv) Belirgin ve öne çıka değişkenlerin belirlenmesidir. DÖNDÜRME KULLANILABİLİR… Açıklayıcı (ilişki tespiti) ve Onaylayıcı (bilinen ilişkin test edilmesi) olmak üzere iki türü Faktör Analizi, birbiriyle ilişkisi olduğu düşünülen çok sayıda değişken arasındaki ilişkin yapısına ilişkin anlamlı ipuçları ortaya koymak amacıyla kullanılır. Faktör analizi tekniklerinin iki ana kullanım amacı bulunmaktadır: vardır. 1. Faktör Analizi-2 Temel Tanımlar: Xi = Ai1*F1+…+Aij*Fj+Vi*Ui Xi : Standardize edilmiş değişken, Aij : i değişkeninin j ortak faktörü üzerindeki etkisine ilişkin standardize edilmiş regresyon katsayısı F : Ortak faktör Vi: i değişkenine ilişkin eşsiz(unique) faktör Ui: ortak faktör sayısı Fi=Wi1*X1+…+Wij*Xj Fi: i.faktörün tahmini Wij: ağırlık veya faktör skoru katsayısı j : değişken sayısı Açıklanan Varyans: Faktör analizince açıklanan toplam varyansın herbir faktörce açıklanan kısmını göstermektedir. Faktör yükleri: Faktör ile orijinal değişken arasındaki korelasyon. Kaiser-Meyer-Olkin(KMO) örneklem yeterlik testi: Faktör analizinin uygunluğunu gösteren indistir. KMO 0,5-1.0 arasındaki değerleri kabul edilebilirdir. Eigenvalue: Açıklanan toplam varyansın bir faktör tarafından açıklanan kısmıdır. Scree test : X ekseninde faktörler ve Y ekseninde özdeğerleri içeren bir grafiktir. Her bir faktörün açıklama yeteneğini gösterir. 07.04.2015 1. 2. 3. 4. 5. FAKTÖR ANALİZİ PROBLEM TANIMI KORELASYON MATRİSİ OLUŞTURMA FAKTÖR SAYISINI BELİRLEME FAKTÖR EKSEN DÖNDÜRME 20 Faktör Analizi-3 1. Faktör analizinin amacının ve analizde kullanılacak değişkenlerin teori, mevcut araştırmalar ışığında belirlendiği aşamadır. Analizde kullanılacak veriler en az aralık veya rasyo seviyesinde olmalıdır. Örnek büyüklüğü 50’den az olmamalıdır. Örnek boyutu değişken sayısının 10,20,50 katı olması gerektiğine dair tavsiyeler mevcuttur. Hair vd.(1998)’e göre ise gözlem sayısı değişken sayısının en az 5 katı olmalıdır. 1. 2. 3. 4. 5. Problemin Tanımlanması Korelasyon Matrisinin Oluşturulması Faktör Sayısına Karar Verilmesi Faktör Döndürme Faktörlerin İsimlendirilmesi 07.04.2015 2. 3. 4. 5. FAKTÖR ANALİZİ PROBLEM TANIMI KORELASYON MATRİSİ OLUŞTURMA FAKTÖR SAYISINI BELİRLEME FAKTÖR EKSEN DÖNDÜRME 21 Faktör Analizi-4 Faktör Analizinin ikinci aşamasıdır. 1. Analizin uygulanabilmesi için değişkenlerin çoğunluğu arasındaki korelasyonun yüksek olması beklenir. Bunun için asgari değer 0.3’tür. 2. KMO Testi ve Bartlett Küresellik testi de verisetinin uygunluğunu sınamaktadır. KMO değerinin 0.5’ten büyük olması gerekir. 3. KATILIM ISSIZLIK ISTIHDAM NETGOC BOSANMA INTIHAR SUC REFER. KATILIM2009 1 ISSIZLIK2009 -0,68244 1 ISTIHDAM2009 0,978088 -0,81713 1 0,14752 0,049869 0,09183 1 BOSANMA2009 0,283661 0,031667 0,19698 0,482755 1 INTIHAR2008 0,306296 -0,25415 0,31151 -0,05717 0,041995 1 SUC2008 0,201047 0,13285 0,10635 0,38813 0,633405 0,06482 1 REFERANDUM2010 0,557692 -0,3712 0,52758 0,354675 0,597762 0,08325 0,3852 NETGOC2009 07.04.2015 4. 5. FAKTÖR ANALİZİ PROBLEM TANIMI KORELASYON MATRİSİ OLUŞTURMA FAKTÖR SAYISINI BELİRLEME FAKTÖR EKSEN DÖNDÜRME 1 22 Faktör Analizi-5 Üçüncü aşamada veriseti üzerinde faktör analizi uygulamanın uygun olacağına karar verildikten sonra faktör sayısına karar verilir. Oluşturulan korelasyon matrisi temel alınarak, 1. 2. Uygun bir faktör oluşturma yöntemi belirlenir. ◦ Ortak Faktör Analizi (Communiality) 3. ◦ Temel Bileşenler Analizi (1.00) Diagonal (Köşegen) Değeri 1.00 Communiality TOPLAM VARYANS ORTAK VARYANS SPESİFİK VARYANS ve HATA 4. Faktör sayısı; araştırmacı tarafından (5), özdeğerlere göre (Özdeğerleri 1’den büyük olanlar), Scree test (açıklama oranı bakımından kırılma noktaları) kriterine göre ve açıklanan varyans değerine (%70) göre belirlenebilir. İstenen Faktör Sayısı 2 3 4 5 6 Gerekli Değişken Sayısı 5 7 8 9 11 5. FAKTÖR ANALİZİ PROBLEM TANIMI KORELASYON MATRİSİ OLUŞTURMA FAKTÖR SAYISINI BELİRLEME FAKTÖR EKSEN DÖNDÜRME Faktör Analizi-6 Başlangıç faktör analizi çözümüne ulaştıktan sonra (başlangıç faktör 1. matrisi) ortaya çıkan faktörlerin isimlendirilmesi ve yorumlanması için eksen kaydırmaları yoluna gidilir. 2. Faktör matrisi faktörler cinsinden standardize edilmiş değişkenleri ifade eden katsayıları (faktör yüklerini) içerir. Bunlar değişkenlerle ile faktörler arasındaki korelasyonları temsil eder. Mutlak değer olarak faktör yükünün büyüklüğü arttıkça değişken ve faktörün birbiriyle yakından ilişkili olduğunu göstermektedir. 3. Faktör döndürmesinde amaç değişkenlerin belirli faktörlere yüksek yüklemeler yapmasını, diğerlerine düşük yükleme yapmasını sağlamaktır. 4. Ortagonal (dikey) ve Oblique (eğik) rotasyon yöntemleri uygulanabilir. 5. 07.04.2015 FAKTÖR ANALİZİ PROBLEM TANIMI KORELASYON MATRİSİ OLUŞTURMA FAKTÖR SAYISINI BELİRLEME FAKTÖR EKSEN DÖNDÜRME 24 Neden Analitik Yöntemler (ModelÖrneklem-Matematik) Kullanmalıyız? Anketin İlanı Anketi Yapan AKP 23.Mar.14 KONDA 46,0 16.Mar.14 Pollmark 49,4 11.Mar.14 Optimar 44,8 10.Mar.14 ANAR ORTALAMA 46,9 SEÇİM SONUÇLARI 45,6 46,8 CHP MHP BDP/HDP Yüzbinde 8’lik 27,0ÖRNEKLEM 15,0 ile7,0 %1’lik hata ile 28,3 13,2 payı 6,2 seçim sonucunu çok 29,3 14,2 5,6 daha az maliyetle ve 30,1 14,3 5,8 önceden 28,7 14,2 tahmin 6,2 27,8 edebilirsiniz… 15,2 6,1 DENEK SAYISI 3.067 5.200 3.733 5.177 4.294 52.710.730 Örneklem Oranı = 4.294/52.710.730 = %0,008 (Yüzbinde 8). Her 8 kişi 100.000 kişiyi yaklaşık yüzde 0,78 hata payı ile doğru tahmin etmiştir. Örn. ANAR 121 bin kişilik denek havuzundan 5.177 kişilik örneklemi seçmiştir. Neden Analitik Yöntemler (ModelÖrneklem-Matematik) Kullanmalıyız? SÜRE ve MALİYET TABLOSU: TÜM EVREN SEÇİM SONUÇLARI TÜRKİYE Evren Büyüklüğü/Seçmen Sayısı 52.710.000 Bir Anketör Günde 20 Anket Yapsa 2.635.500 Adam/Gün 10.000 Anketör Görev Alsa 264 Gün + ?? = ??? Gün Anketör'ün günlük yevmiyesi 40 TL olsa 105,6 Milyon TL SÜRE ve MALİYET TABLOSU: ÖRNEKLEM SEÇEREK Örneklem Büyüküğü 5.177 Bir Anketör Günde 20 Anket Yapsa 259 Adam/Gün 40 Anketör Görev Alsa 7 Gün + Analiz ve Raporlama 7 Gün = 14 Gün Anketör'ün günlük yevmiyesi 40 TL olsa 11 Bin 200 TL + Diğer Masraflar = 30 Bin TL Modeller, Politikalar ve Planlar Gerçeklik MODEL Teoriler Bölgesel ve Ulusal Ekonomik Etki Analizleri ULUSAL ve BÖLGESEL HESAPLAR VERİ ALTYAPISINI KULLANIR Politika Amaçlar PLAN Kontrol Tecrübeler Eylemler Kaynak: Richard Stone, Sosyal Hesaplar, 1984 (sayfa 2) (Nobel Ekonomi Ödülü alan çalışma – The Accounts of Society) Araştırma Çerçevesi Yerleşme Merkezleri Bölge Bölgesel İstikrarsızlık (Etnik, Siyasi, Gelir Farklılıkları, Kültürel Fark., Göç, vb.) KÜRESEL KRİZ İktisadi Sosyal İç Göç Finans (PARA) Mal ve Hizmet Akımları (Üretim Sektörleri ) İstihdam Hanehalkları GINI Katsayısı Bölgesel Para Arzı (R-M2) ve Talebi (R-Md) Bölgesel Tasarruf/Yatırım/ Kredi Eğilimleri Girdi-Çıktı Sistemi Kamu Politikalarına konu olan Gelir Dağılımı Anahtar Sektör A. birimlere ve kurumlara ilişkin Yoksulluk Konsantrasyon NEDENSELLİK İLİŞKİLERİ Dış Ticaret/Açıklık Teknoloji Endeksi Bölgesel Asgari Ücret Eğitim Bölgesel Sosyal Sermaye Endeksi Eğitim Yaşam Kalitesi Bölgesel Faiz (Paranın Risk Değeri) Bölgesel Risk Endeksi Çevre Bölge/Sektör Bankacılığı B-Kredi Garanti Fonu Yatırım Kamil TAŞCI – Mehmet Emin ÖZSAN Karbon Piyasası (4.Piyasa) Şubat 2010 Etki Analizi NEDİR? Herhangi bir ekonomiye yapılan müdahalenin o ekonomiye ait alt birimler (agents) üzerindeki kısa, orta ve uzun vadedeki muhtelif etkilerini tahmin etmeye yönelik analiz çeşididir. NEYİN ETKİSİ? Bu müdahale kamu tarafından herhangi bir politika, regülasyon, yatırım, hizmet vd. parasal veya parasal olmayan ekonomik yapıyı etkileyecek bir «dışsal şok» olarak ifade edilebilir. NEDEN YAPILIR? Politika Rasyoneli olarak ifade edilen müdahale çerçevesine ilişkin ipuçları veren analizlerdir. Amaç tasarlanan/planlanan veya gerçekleşmiş bir şokun YAPI’daki alt birimler ve bu birimler arasındaki akımların değişme kapasitesini tespit etmektir. Özel sektör yatırım kararlarında, kamu kesimi politika tasarımı ve uygulamalarında kullanır… Ne Zaman Yapılır? Şok / Uygulama öncesi : EX-ANTE Uygulama Sırasında : MID-TERM Uygulama Sonrasında : EX-POST EX-ANTE EX-POST Etki Analizi Tarifi? Yöntem + Veri + Uzman(lar) + Spesifik bir alanda 10.000 saat çalışmış kişidir. TEORİ + UYGULAMA bilgisine sahip, iç ve dış çevresini bilen … 10.000 saat günde ort. 8 saatten toplam 1.667 işgünü 6 yıl Merak - Zaman – Ekip - Finansman – Sabır – Tecrübe… ETKİ ANALİZİ YÖNTEMLERİ YAPISAL MODELLER ◦ Bölgesel veya ulusal ekonominin tümünü/büyük bölümünü makro düzeyde ele alan, ◦ İktisadi ve sosyal hesaplar arasında yapısal etkileşimi tam yakalayabilen modellerdir. (Üretim-Vergi-Sosyal Güvenlik-İstihdam-Gelir Dağılımı-Yoksulluk vs.) 1. Girdi – Çıktı Analizi (I-O) 2. Sosyal Hesaplar Matrisi (SHM) 3. Hesaplanabilir Genel Denge Modelleri Hangi Yapı İktisadi Anlamda Nasıl Ele Alınmalı? Coğrafi Yapı (MEZO) vs. Muhasebe (MAKRO) Düzeyinde Yapı? Muhasebe Düzeyinde – Makro Genel Denge EKONOMİ BAKANLIĞI BDDK MERKEZ GENEL DENGE MODELİ GÜMRÜK ve BANKASI REKABET konusunda teknik kapasite oluşturmak TİCARET KURUMU BAKANLIĞI politika oluşturma sürecinin olmazsa MAL VE KALKINMA BAKANLIĞI olmazıdır… HİZMET MALİYE BAKANLIĞI ÇALIŞMA ve SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI SOSYAL GÜVENLİK KURUMU BİLİM, SANAYİ ve TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Bilgi, Eğitim, Know-How Know How Bilgi Araştırma Merkezleri + Üniversite TÜBİTAK Coğrafi Düzeyde Yapı - Türkiye 213 21 47 51 17 10 0 6 21 20 7 65 12 28 5 18 10 8 50 18 27 30 Ankara, İstanbul, Bursa, Kocaeli ve Çevresi = 382 Milyar $ EGE Ekonomisi = 122 Milyar $ Antalya, Konya = 51 Milyar $ 13 12 31 20 Güney Hattı Adana, Mersin, Hatay, Kahramanmaraş, Gaziantep = 62 Milyar $ Daireler içindeki değerler bölgenin 2014 yılı GSMH’ye Olan Katkısını göstermektedir. 8 Coğrafi Düzeyde Yapı - Türkiye GENEL DENGE MODELİ’nin Coğrafi Uygulamaları konusunda da teknik kapasite oluşturulmalıdır… Coğrafi Düzeyde Yapı - Türkiye İstanbul TROrtalam ası 07.04.2015 Ankara 37 Coğrafi Düzeyde Yapı - Analizi MAKRO-DÜZEY (Merkezi, Politika Belirleme, Kaynak Tahsisi, Yatırım Kararları vb.) MEZO-KATMAN (Bölgesel ve Sektörel Düzey) Mikro-Düzey (İşletmeler, Haneler ve Bireyler) MAKRO-MEZOMİKRO Politika Uygulamaları Arasındaki Bağlantı ancak Multi-Regional CGE Modeller ile kurulabilir…. Makroekonomik Katman Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) Hesapları TALEP Yönlü Keynezyen Analiz GS Yİ H = C Ip Ig G X Hanehalkları Tüketimi Özel Kesim Yatırımları Kamu (Merkezi ve Yerel Yönetim) Yatırımları Kamu (Merkezi ve Yerel Yönetim) Harcamaları Mal ve Hizmet İhracatı + + + + M - Mal ve Hizmet İhracatı MEZOEKONOMİK KATMAN r Bölgesi için Gayrisafi Bölgesel Hasıla (GSBH) Hesapları Cr,s Ipr,s Igr,s Gr,s Xr,s Mr,s “t” döneminde “r” bölgesinde “s” sektöründe Hanehalkları Tüketimi “t” döneminde “r” bölgesinde “s” sektöründe Özel Kesim Yatırımları “t” döneminde “r” bölgesinde “s” sektöründe Kamu (Merkezi ve Yerel Yönetim) Yatırımları “t” döneminde “r” bölgesinde “s” sektöründe Kamu (Merkezi ve Yerel Yönetim) Harcamaları “t” döneminde “r” bölgesinde “s” sektöründe Mal ve Hizmet İhracatı “t” döneminde “r” bölgesinde “s” sektöründe Mal ve Hizmet İhracatı Cr Sektör 1 Ipr Sektör 1 Igr Sektör 1 Gr Sektör 1 Xr Sektör 1 Mr Sektör 1 ... ... ... ... ... ... Cr Sektör s Ipr Sektör s Igr Sektör s Gr Sektör s Xr Sektör s Mr Sektör s ... ... ... ... ... ... Cr Sektör n Ipr Sektör n Igr Sektör n Gr Sektör n Xr Sektör n Mr Sektör n Kamu Müdahale Alanları ve Araçları : Politika, Strateji, Program, Düzenlemeler, Kurumlar [Sosyal Transferler, Doğrudan ve Dolaylı Vergiler, Teşvik ve Destek Mekanizmaları (Kalkınma Ajansı, KOSGEB, Kırsal Kalkınma Ajansı, TÜBİTAK vb.), Kümelenme, Ulaştırma-Enerji-Eğitim-Sağlık Yatırımları, Kalkınma Ajansları, Kamu Personel Rejimi, Kamu İhaleleri, Dış Ticaret Politikaları (Gümrük Hizmetleri, Lojistik Merkezleri, Merkez Bankası Kur Rejimi, vb.)] Coğrafi Düzeyde Yapı - Analizi gGDP = gc[r,s] (C[r,s] /GRP[r]) + gIP[r,s] (IP[r,s] /GRP[r]) + gIG[r,s] (IG[r,s] /GRP[r]) + gGC[r,s] (GC[r,s]/GRP[r]) + gGL[r,s] (GL[r,s]/GRP[r]) + gX[r,s] (X[r,s] /GRP[r]) – gM[r,s] (M[r,s] /GRP[r]) Kamu Müdahale Alanları ve Araçları : Politika, Strateji, Program, Düzenlemeler, Kurumlar [Sosyal Transferler, Doğrudan ve Dolaylı Vergiler, Teşvik ve Destek Mekanizmaları (Kalkınma Ajansı, KOSGEB, Kırsal Kalkınma Ajansı, TÜBİTAK vb.), Kümelenme, Ulaştırma-Enerji-Eğitim-Sağlık Yatırımları, Kalkınma Ajansları, Kamu Personel Rejimi, Kamu İhaleleri, Dış Ticaret Politikaları (Gümrük Hizmetleri, Lojistik Merkezleri, Merkez Bankası Kur Rejimi, vb.)] OLASI – MÜDAHALE/POLİTİKA ARAÇLARI 1. Tüketim üzerindeki dolaylı vergiler, 2. Özel kesim bölgesel yatırımlarını optimize edecek etkin bir teşvik ve destek mekanizması ile, 3. Mezoekonomik katmanı dikkate alan konum tabanlı bir bütçeleme sistemine dayalı bölgesel kamu yatırımları planlaması 4. Merkezi ve yerel kamu kurum ve kuruluşlarının harcamalarını artırarak (kamu çalışanlarının ücretlerini artırma, yeni personel alımı, makine ve teçhizat alımları, transferler vb.) 5. Bölgelerin yurtiçi ve küresel rekabet güçlerini artırıcı nitelikte ihracatı özendirici tedbirlerle (bölgesel düzeyde entegre yenilik, kümelenme, ulaştırma ve lojistik sektörüne yönelik politikalar, mali destek programları) 6. ve ithalatı azaltmaya yönelik olarak üretimde ithal aragirdileri ikame edecek (azaltıcı) tedbirler ile, ithal lüks tüketim mallarına konulacak yüksek vergiler vb. uygulamalar ile Makroekonomik Katman Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) Hesapları ARZ Yönlü Analiz Coubb-Douglas Üretim Fonksiyonu a (1-a ) Y = AK L GS Yİ H = = + L K L Kayıtlı ve Kayıtdışı İşgücü Gelirleri Gelirleri Gay risa Gayrisafi Katma Değer fi GSKD Kat ma Değ er GSK D T + Net Vergiler : Üretim Üzerindeki Vergiler Sübvansiyonlar MEZOEKONOMİK KATMAN r Bölgesi için Gayrisafi Bölgesel Hasıla (GSBH) Hesapları Lr,s “t” döneminde “r” bölgesinde “s” sektöründe Kayıtlı ve Kayıtdışı İşgücü Gelirleri Coğrafi Düzeyde Yapı Analizi + Kayıtlı ve Kayıtdışı İşgücü Gelirleri Sermaye LKr,s r,s “t” döneminde “r” bölgesinde “s” sektöründe Üretim Üzerindeki Vergiler Sübvansiyonlar Kr Sektör 1 ... ... Kr Sektör s Kr Sektör s ... ... Kr Sektör n Kr Sektör n Tr Sektör 1 Tr Sektör 1 ... ... Tr Sektör s Tr Sektör s ... ... Tr Sektör n Tr Sektör n Kr,s “t” döneminde “r” bölgesinde L Sektör 1 “s” rsektöründe ... Sermaye...Gelirleri Lr Sektör s Lr Sektör s ... ... Lr Sektör n Lr Sektör n Kr Sektör 1 Tr,s “t” döneminde “t” döneminde “r” bölgesinde “r “s” sektöründe Sermaye Gelirleri Kamu Müdahale Alanları ve Araçları : Politika, Strateji, Program, Düzenlemeler, Kurumlar [İstihdam, Para, Döviz Kuru, Teşvik, Vergi Politikaları] SORU(lar)? 1. 2. 3. İkinci (MEZO) Yapı için Hangi Kurumlar Hangi Sorumlulukları Üstleniyor? Makro Düzeyde – Uzaktan – Muhasebe Seviyesinden – MEZO’yu görmek Kalkınma Politikalarının Başarısını Nasıl Etkiler? MAKRO – MİKRO arasındaki bağın kurulmasından bir politika aracı olarak ETKİ ANALİZLERİ nerede yer alır? Zor SORU: Merkez Bankası faizleri % 2,5’a düşürse bunun ülke ekonomisine kısa, orta ve uzun vadedeki riskleri neler olur? Bu nasıl tahmin edilir? Başka ülkelerin model çıktılarını bekleyip, politika kararlarını takip etmek zorunluluk mu? REEL SEKTÖR Girdi – Çıktı Tabloları (I-O) Hanehalkları + Transferler + Vergiler + Kamu Hesapları FİNANSAL SEKTÖR Sosyal Hesaplar Matrisi (SAM) (dahil) Finansal Sosyal Hesaplar Matrisi (FSAM) Hesaplanabilir Genel Denge Modelleri CGE Models : S-CGE, F-CGE Optimizasyon Temelli Girdi-Çıktı Analizi (Input-Output ) 1. Input-Output Analizi bir hesaplama çerçevesidir ve bölgesel bir ekonomi içindeki girdi ve çıktıların eşitliği ilkesine dayanır. 2. Input-Output analizini 1930’larda analitik bir cercevede gelistiren ve bu calısmasıyla 1973 yılında Nobel Economy odulu alan kisi Wassily Leontief’tir. Input-Output’a referans verilirken sıklıkla Leontief model olarak da adlandırılır. 3. Input-Output modelinin temel amacı bir ekonomideki endustrilerin karsılıklı bagımlılıklarını analitik bir cercevede sunmaktır. Bu nedenle input-output analizine “interindustry analysis” de denir. 4. Input-output modeli bir lineer denklemler sisteminden olusmaktadır. Bu denklemlerin herbiri bir endustriye ait uretimlerin ekonomik birimler arasinda dagıtımını tanımlar. 5. Mikroekonomi, üretim sektörleri, makroekonomi arasında doğrudan bağlantı kurar. 6. Doğrudan (Direct), Dolaylı (Indirect) etkileri ortaya koyar... 7. Basittir... 8. Sosyal politikaların belirlenmesinde yetersizdir. GINI katsayısı hesaplanamaz (Gelir dağılımı vs. ). Fiyat dışsaldır. Input-Output xij : i sektörü tarafından üretilen j sektörü tarafından talep edilen ürün miktarının parasal değeri. Yi : i sektörü için Nihai talep C+G+X–M Vj : j sektörünün üretimi için gerekli katma değer / İşgücü (Labor) - Sermaye (K) Xi = i sektörü için toplam Output Xj = i sektörü için toplam girdi. Vj (Gelir)= Yi (Tüketim) Kamat Değer Arz Eden Sektörler Talep Eden Sektörler Nihai Talep Enerji, Maden İmalat Su Ulaştır Hizmet Tüketi Net Tarım İnşaat Diğer Yatırım Kamu cilik Sanayi Altyapı ma ler m İhracat sı Tarım Madencil ik İmalat Sanayi Enerji, Su Altyapısı İnşaat Ulaştırm a Hizmetle r Diğer İşgücü Özel Kesim Kamu İşgücü Ödemeleri Sermaye Gelirleri, Faiz, Kira, Rant Üretim Üzerindeki Vergiler – Sübvansiyonlar Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Input - Output Toplam Girdiler= Total Çıktılar Ara malı (Intermediate) alımları yerel ekonomide mal ve hizmet üretmek için üretim sürecinde kullanilan ,satın alınan mal ve hizmetleri ifade eder. Nihai Talepler (Final Demands): nihai tüketim icin yapılan satın alımlardır. Leontief Inverse Matris Input - Output x11 + x12 + x13 + ... + x1n + y1 = X1 x21 + x22 + x23 + ... + x2n + y2 = X2 x31 + x32 + x33 + ... + x3n + y3 = X3 ... xn1 + xn2 + xn3 + ... + xnn + yn = Xn ------------------------------l11 + l12 + l13 + ... + ln1 L : İşgücü Gelirleri k11 + k12 + k13 + ... + kn1 K: Sermaye Gelirleri Aramalı (intermediate) alımları; yerel ekonomide mal ve hizmet üretmek için üretim sürecinde kullanılan/satın alınan mal ve hizmetleri ifade eder. Nihai Talep ; nihai tüketim için yapılan satın alımlardır. Bu alımlar hanehalklarının tüketimi (C), işletmeler tarafından yapılan yatırımlar (I) ve Kamu Harcamaları (G) olarak sınıflandırılabilir. ------------------------------v11 + v12 + v13 + ... + vn1 V: Katma Değer (İşgücü + Sermaye Gelirleri) ------------------------------- X1 + X2 + X3 + ... + Xn Input - Output Yukarıdaki denklemler setinde AX + Y = X Toplam Girdiler = Toplam Çıktılar Y = X – AX Yani Xj = Xi olduğu için Y = (I – A)X X= (I – A)-1Y a11X1 + a12X2 + a13X3 + ... + a1nXn + y1 = X1 a21X1 + a22X2 + a33X3 + ... + a2nXn + y2 = X2 a31X1 + a32X2 + a33X3 + ... + a3nXn + y3 = X3 ... an1X1 + a32X2 + a33X3 + ... + annXn + yn = Xn (I – A)-1 Leontief Ters Matris Single Region (TÜRKİYE – 1959) TABLO: 1959 TÜRKİYE INPUT-OUTPUT TABLOSU 1959 (1959 yıl ı fi ya tla rıyl a mi l yon Tl .) Ni s a n 1966 8 7 6 5 4 3 2 1 9 10 11 12 13 14 15 Düşük OrtaDüşük Ortaİleri 0,630 1,060 0,016 0,004 0,000 412 0,034 0,111 0,020 1,019 0,001 0,000 83 0,100 0,311 0,012 7168 0,045 858 2709 7 1,002 4281 0,000 153 1414 0,056 93 1,252 1,427 900 Hizmetl er Yiyece Ara Kömür Ameta Sinai Canlı Maden k, TOPLA Satışla Makin l ve ve Tahıl Meyve Mahsu hayva cilik İçecek, Tekstil Kerest M Özel Kamu Özel Kamu r e Petrol İnşaat Temel e, ve Tütün, ve n ve ller ve ve İstihla İstihla Yatırı Yatırı Stokla OUTP Baklag Sebzel Orman Balıkçı Maden Sanayi Giyim Kağıt Kimya Mamu Sanayi Metall Sanayi Elektri Ulaştır Topla Rakip UT r mı m ki k mı Ithalat Ihracat ma k, Su i er i Sanayi Sanayi Sanayi lleri i lık Arama cılık er iller Birincil (I-A)^(-1) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 1233 Tahıl ve Baklagiller Meyve ve Sebzeler Sinai Mahsuller Ormancılık 110 Canlı hayvan ve Balıkçılık Madencilik ve Maden Arama Yiyecek, İçecek, Tütün, Sanayii Tekstil ve Giyim Sanayi Kereste, Kağıt Sanayi 58 Kimya Sanayi Kömür ve Petrol Mamulleri Ametal ve İnşaat Sanayii Temel Metaller Makine Sanayii Elektrik, Su Ulaştırma Ara Inputlar Toplamı Tamamlayıcı Ithalat Katma Değer TOPLAM INPUT 110 BL 57 54 30 202 1687 15 6495 8197 Birincil Sektörler Düşük Teknoloji 3560 2375 Orta-Düşük Teknoloji 858 Orta-İleri Teknoloji 1702 478 50 110 İleri Teknoloji 3294 349 19 24 10 Hizmetler 93 275 308 8 58 17 32 18 2 1,232724 1,743 0 229 39 24 12 Birincil Sektörler 50 30 28 Düşük Teknoloji 54 66 186 48 126 Orta-Düşük Teknoloji 326 2516 309 9558 1138 95 99 1 13 Orta-İleri Teknoloji 4630 3694 1288 2453 5399 İleri Teknoloji 4969 6211 1597 12110 6632 Hizmetler Kaynak: Dr. Uğur Korum, Input Output Analizi, Ankara 1963 5 176 1959 Girdi-Çıktı Tablosu 79 246 2 7798 8046 197 1,173 0,010 0,009 0,008 0,000 594 104 0,031 12 11 55 669 21 987 1677 28 7 26 263 242 298 803 4 BL 26 284 657 1,232 31 1 1,743 83 128 1,252 237 2438 1,427 73 1203 2280 1,807 1440 4791 1,777 126 FL 15 62 Toplam 375 900 2,787 16 20 1,762 22 28 1,289 1486 429 150 2 1,026 341 372 1,000 1860 920 1,374 4,019 29 3,505 2,541 174 6 2,452 409 2,807 589 3,151 İleri 0,273 0,441 434 0,030 17 1444 -350,002 310 -83 1,000 147 -111 655 -1240,061 -46 -169 -379 8 1,807 1 1440 -495 -45 284 1932 -218 -935 0 266 13 1103 1200 22676 926 207 512 -2640 1919 84 1027 2 147 15 4 0,290 0,218 5410,170 7171 8510,008 1703 0,000 30 70 1,091 520 10966 6438 859 760 232 199 204 105 FL 2,787 1,762 1,289 1,026 1,000 1,374 54 47 1,777 86 518 294 773 109 125 29 39 92 2855 1590 643 554 118 597 3268 31261 1479 4095 8197 8046 4969 6211 1597 12110 6632 1677 803 1440 4791 1861 920 589 1919 1641 2144 193 Multi-Region I-O (Türkiye 2011) BATI BÖLGESİ DOĞU BÖLGESİ Ara malı Akımları Ara malı Akımları Tarım Tarım dışı Tarım Özel nihai Tarım dışı tüketim har. Devlet Nihai Tüketim har Gayrı safi Sermaye Oluşumu Tarım 3.144.704.810 14.566.327.046 4.168.562.190 Tarım dışı Çalışanlara yapılan ödemeler 4.155.744.135 188.845.463.317 5.508.777.109 101.686.018.709 210.135.424.843,000 44.278.746.390,000 57.986.503.230,000 Net dolaylı vergiler -118.499.126 Aşınma 1.390.704.210 14.502.698.998 İşletme Artığı 15.691.158.000 101.453.095.233 9.215.442.000 59.583.563.867 Üretim vergileri 1.633.196.975 Toplam 27.560.325.164 377.101.309.011 23.540.812.080 217.583.846.688 Toplam Arz 28.915.559.264 443.521.851.647 24.654.577.980 233.184.226.052 7.843.406.871 20.176.100.000,000 93.615.760,000 22.978.810,000 1.663.316.160 49.812.736.734 3.377.035.840 37.578.029.466 -97.967.842 8.018.955.524 -35.535.875 -29.378.891 816.762.790 8.517.458.142 489.768.026 2.404.748.524 Kaynak: Yeldan, E., Taşcı, K., Özsan, M. E. Stok Değişimi 1.283.252.755,814 İhracat 2.271.189.000,000 İthalat Toplam Ara MalToplam Nihai TOPLAM 2.469.000.000,000 29.723.000.917 23.847.136.326 53.570.137.243 1.842.177.845,330 62.267.222.121,000 82.020.922.000,000 300.196.003.270 376.510.074.429 676.706.077.699 Türkiye I-O Tabloları 1959 - Tinbergen’in İsteğiyle 1985 Hazırlandı ve Birinci Planda Kullanıldı. 1990 1963 1996 1967 2002 1973 1979 Input-Output Input-Output Modeli (I-O) ◦ ◦ ◦ ◦ Çarpan Analizi (Multiplier Analysis) Geri-İleri Bağlantı Analizi (Backward-Forward Linkage) Anahtar Sektör Analizi (Key-Industry A.) Yapısal Yol Analizi (Structural Path A.) Input - Output Çarpan Analizi – I Bir sektörde bir birimlik bir değişimin tüm bölgesel veya ulusal ekonomi üzerinde yaptığı/yapacağı toplam etkiyi ölçmek için kullanılan katsayılardır. ◦ Type I: Doğrudan etkiler doğrudan veya başlangıç harcamasını temsil eder. ◦ Type II: Doğrudan ve dolaylı etkiler, doğrudan harcamalar + özel sektörün birbiriyle alım-satımlarını içerir. ◦ Type III: Type II + Hanehalklarının harcamaları Input - Output Çarpan Analizi – II 1. Bir ülkenin bölgenin çarpanları kendine özgüdür 2. Çarpan değerleri doğrudan etkileri içermektedir. 3. Sektör çarpanları aritmetik olarak toplanarak analiz yapılamaz. 4. Aşırı büyük değere sahip olan çarpanlar tekrar gözden geçirilmelidir. 5. Girdi-Çıktı tablolarının güncellenmesi durumunda Çarpan Analizleri tekrar yapılmalıdır. 6. EKSİKLİĞİ: Fiyat, Enflasyon, Döviz Kuru, İşsizlik gibi unsurları içermez… Input - Output Geri Bağlantı (Backward Linkage) : Besleme Etkisi / Sovyetlerde BL değeri en yüksek endüstri desteklenirdi. İleri Bağlantı (Forward Linkage) : Uyarma Etkisi/DEV Yaratma – Örneğin, Bir Bölgedeki Otomobil Fabrikası Açılması KİLİT SEKTÖR : Hirschman’a göre hem geri hem de ileri bağlantı değerleri yükse olan sektörlerdir. En yüksek yatırım önceliğine sahiptir. Yapısal Yol Analizi (Structural Path Analysis) TANIM Yapısal Yol Analizi yöntemi 1984 yılında Defourney ve Thorbecke tarafından geliştirilmiştir. Dengedeki Input-Output tablosu veya Sosyal Hesaplar Matrisi üzerinde bu matris bileşenlerinin birbirleriyle olan ilişkilerini 3 etki düzeyi temelinde inceler. Doğrudan Etki (Direct Impact-DI) Global Etki (Global Impact-GI) Toplam Etki (Total Impact - TI) Yapısal Yol Analizi, dcşsal bir veya daha fazla hesabın (sektör) ayrı veya eşzamanlı olarak içsel hesapların üzerindeki etkilerini ağ yapısı yaklaşımı çerçevesinde hesaplayarak ortaya koyar. i sektöründe gerçekleşecek dışsal bir şok (dış ticaret, doğal afet, sektör spesifik politika/teşvik vs. )’un o sektörle ilişkili diğer hesaplar üzerindeki etkisi ile o sektörden sağlanan ara girdinin j sektörü vasıtasıyla nihai ürüne dönüşme sürecinde yaşanacak yapısal değişimler ortaya konur. Özetle, i sektörü ile j sektörü arasındaki yapısal ilişki ve bu ilişkideki değişim belirlenir. i kaynak j ise hedef sektördür. Yapısal Yol Analizi Doğrudan Etki (Direct Impact) Yapısal Yol Analizi Toplam Etki (Total Impact) Yapısal Yol Analizi Geri bağlantılar(BL) ve ileri bağlantıların (FL) toplamı global etkiyi verir. Yapısal Yol Analizi Input - Output Bölgelerarası InputOutput Modeli 2000 Çin 3 Bölge x 3 Sektör Modeli Sosyal Hesaplar Matrisi (Social Accounting Matrix – SAM) 1. Bir veri sistemi ve analitik araç olarak SAM 2. SAM Çarpanları ve Bölgelerarası SAM 3. Finansal SAM (F-SAM) SAM 1. İngiliz İktisatçı Sir Richard Stone tarafından «Cambridge Büyüme Projesi» kapsamında 1962 yılında geliştirilmiştir. 2. 1984 yılında bu çalışmasıyla Nobel Ekonomi ödülünü almıştır. 3. Graham Pyatt ve Eric Thorbecke bu alandaki diğer önemli öncülerdir. Sosyal Hesaplar Matrisi 1. Sosyal hesaplar matrisi (SHM), ekonomi çapındaki ilişkileri eş anlı olarak sergileyen ve bir ekonomik bütünün yapısal özelliklerini tablolaştıran bir veritabanı ve hesap sistemidir. Nobel ödüllü iktisatçı Sir Richard Stone tarafından geliştirilmiştir. 2. SHM temelde iki amaca hizmet etmek için oluşturulan bir yapıdır. Bunlardan birincisi, bir ülkenin (veya bölgenin) belirli bir dönemdeki (genellikle bir yıllık dönem) ekonomik ve sosyal yapısına ilişkin bilgilerin organize edilerek bir arada gösterilmesidir. 3. Farklı kaynaklardan gelen veriler tutarlı bir bütünü oluşturacak şekilde bir araya getirilebildiklerinde ülkedeki sosyoekonomik yapının bilgi verici olan durağan bir resmini ortaya koymaktadırlar. 4. SHM oluşturulmasının ikinci amacı da ekonomideki bütün ilişkileri eş anlı olarak çözümleyebilen hesaplanabilir genel denge (HGD) modellerinin ihtiyaç duyduğu veri altyapısının oluşturulmasıdır. 5. Input-Output Analizinden farklı olarak Sosyal hesapları da içerdiği için bu ad verilmiştir. I-O’nun aksine gelir dağılımı ve yoksulluk gibi sosyal politikalara temel oluşturacak analizler I-O’da uygulanan Çarpan ananizi tekniiği ile yapılabilir. SAM - 1 SAM - 2 Sosyal Hesaplar Matrisi 1. SHM yapısı temelde çift girişli muhasebe sistemine dayanmaktadır. Bu yönüyle SHM, toplam kaynak (gelir) ve toplam kullanımların (gider) denkleştiği bir dizi hesabın bir arada gösterildiği bir yapıdır. 2. Bir hesap açısından kaynak (gelir) niteliğinde olan bir akım diğer bir hesap açısından kullanım (gider) niteliğinde olacaktır. 3. Walrasgil kaynak kullanım ve tasarruf yatırım denkliklerine dayanan bu yapı içerisinde her bir hesap için cebirsel kaynak kullanım denkliğinin de sağlanması gerekmektedir. I=S 4. Dolayısıyla, SHM yapısının satır ve sütunlardan oluşan bir tablo olarak gösterildiği dikkate alındığında her bir hesap için satır ve sütün toplamlarının denk olması gerekmektedir. Ekonomik-Sosyal Hesaplararası İlişki Inputs $ Bir ekonomideki Temel Iliskiler Urunler $ Endüstri Isgucu $ $ endüstriler ve Hizmet sektörlerinde ISGUCU olarak üretim faktorüdür. Inputs Isgucu olarak elde ettikleri gelirleri tasarruf edebilirler Mal & Hizmetler Hanehalkları $ $ Hanehalkları: temel veya bu sektorlerde uretilen mal ve hizmetleri tuketirler Hizmetler $ Tum iliskiler parasal bir deger ifade eder ve bu parasal degeri belirleyen temel unsur FIYAT’tir… Sosyal Hesaplar Matrisi DENKLİKLER YC+S ◦ Gelir ya tasarruf edilir veya tüketimde kullanılır DC + M INT + C + I ◦ Yurtiçine arz edilen toplam mal tüketilene eşittir. YC+I+G+X–M ◦ Keynesyen tanım S + (M – X) I ◦ (M-X) dış tasarruf girişlerini göstermektedir. Bölgelerarası - Sosyal Hesaplar Matrisi Sosyal Hesaplar Matrisi FSAM FSAM Hesaplanabilir Genel Denge Modeli 1. HGD modellerinin standart çerçevesini Walrasgil genel denge teorisi oluşturmaktadır. 2. İdealize edilmiş tam rekabet piyasası koşullarına göre işleyen bu teorik çerçeve her bir sektör için mal piyasalarının ve her bir üretim faktörü için faktör piyasalarının dengeye gelmesi koşuluna dayalı olarak bir ekonomideki iki temel birim olan üretici ve tüketicilerin davranışlarını eş anlı olarak çözümlemektedir. 3. Buna göre, üreticilerin kâr maksimizasyonu, tüketicilerin ise fayda maksimizasyonu yaptığı bir durumda her bir sektör için mal piyasalarının ve her bir üretim faktörü için faktör piyasalarının dengede olmasını sağlayan göreli fiyat vektörü sistemin çözümünü oluşturmaktadır. Hesaplanabilir Genel Denge Modeli Ne İşe Yarar? 1. 2. 3. 4. 5. Model Simülasyonlarıyla Kontrollü Deneyler Yapılması, İstikrarlı Koşullar Altında Politika Tasarımı, İç Ve Dış Şoklara Karşı Geliştirilen Politikaların Etkinliğinin Araştırılması, Bağımlı Ve Bağımsız Değişkenlerin Ekonomi Üzerindeki Etkilerinin Ayrıştırılması, Model Parametrelerinin Değerindeki Değişimin Etkilerine Yönelik Duyarlılık Analizleri Yapılması, 6. Tarihsel Gelişim Sürecinin Vektörlerine Ayrıştırılması, 7. Alternatif Tarihsel Gelişim Süreçlerinin Etkisinin Analiz Edilmesi, 8. Geleceğe Yönelik Alternatif Politika Paketlerinin Ekonomi Üzerindeki Etkilerinin Tahmin Edilmesi, 9. Yol Haritalarının Oluşturulması Ve Karşılaştırılması, 10. Değişkenler Arasındaki Dolaylı Etkileşim Ve Bağlantıların Çözülmesi, 11. Dinamik Ve Değişen Koşullar Altında İyi Politikanın Seçilmesi Gibi Çeşitli Alanlarda Kullanılabilmektedir. Hesaplanabilir Genel Denge Modeli 1. HGD modelleri doğrusal optimizasyona dayanan input-output modelleri ve makro ekonometrik modeller için tamamlayıcı bir alternatif niteliğindedir. 2. Input-output modelleriyle HGD modelleri arasındaki temel farklılık HGD modellerinde fiyat mekanizmasının içselleştirilmiş olmasıdır. Inputoutput modelleriyse fiyatların sabit varsayıldığı talep yönlü modellerdir. 3. Ekonometrik modellerle HGD modelleri arasındaki temel farklılık ise HGD modellerinin ekonomik yapıyı bir bütün olarak ele almasıdır. 4. Ekonometrik modeller ise kısmı denge (marjinal analiz) mantığına dayanmakta ve sistemde yer almayan unsurların sabit kaldığını (ceteris paribus varsayımı) varsaymaktadır. 5. Çok bölgeli Genel Denge Modellerine örnek ; Avustralya’nın 113 sektörlü 8 Bölgeli Modeli, Çin (8 Bölge) – Japonya (2 Bölge) 34 Sektörlü 2 Ülkeli CGE Modeli Amaç: Veri bir dönemde tüm YAPIYI ve YAPININ tüm alt birimleri arasındaki ilişkileri ortaya koymak. Uygulama Olarak Analiz Yöntemleri KALİTATİF Yöntemler Anket, Odak Grup, Birincil Veri, AçıklayıcıKavram Amaç: Seçilen Sınırlı Sayıda Değişken Arasında Zaman ve/veya Konu(Teori) Bağlamında İlişkiselliği İncelemek Determinist Yöntem: Bir sistemin/modelin aynı koşullar ve birimler ile benzer çıktıları üreteceğini varsayar. KANDİTATİF Yöntemler İstatistik Yöntemler Grubu Regres yon Zaman Serisi Econo metric Deterministik Yöntemler Grubu Gravity Faktör Analizi Panel Data F-SHM (FSAM) Girdi-Çıktı (I-O) D-HGD (D-CGE) S-HGD (D-CGE) DS-HGD (DS-CGE) SHM (SAM) HGD (CGE) STOKASTİK NON-STOKASTİK Değişken - Rastsal Statik Örnek Uygulama: 2023 Vizyonu HEDEFLER MEVCUT DURUM GSYH: 2 Trilyon $ GSYH: 810 Milyar $ Fertbaşı GSYH : 25.000$ (aslında 23.700$) Fertbaşı GSYH : 10.930 $ İhracat : 500 Milyar $ 10.006$) (Merkez Bankası 2,5 TL olarak yıl sonu kur hedefini revize ettiğine göre aslında Ar-Ge : % 3 Karşılığı = 60 İhracat : 157,7 Milyar $ milyar $ Ar-Ge : % 0,9 Karşılığı = 8 Kayıtdışı : %15 Karşılığı = milyar $ 300 milyar $ Kayıtdışı : %30 Karşılığı = Dünyadaki ilk 10 ekonomi arasında yer alma. 230 milyar $ Dünyada 18. ekonomi Örnek Çalışmalar EĞİTİM PROGRAMI DERS ÇİZELGESİ 1. Hafta Ders: 1 Makroiktisadın Genel Çerçevesi, Toplam Faktör Verimliliği, Ulusal/Bölgesel Hesap Sistemleri, Girdi-Çıktı Tabloları, Sosyal Hesaplar Matrisi, makroekonomik dengenin cebirsel yapısı 1. Hafta Ders: 2 Genel denge sistemi; faktör ve mal piyasaları; Türkiye ekonomisi için 2 sektörlü ve 2 faktörlü bir genel denge modeli; 2x2 basit modelin bilgisayar programlamasına giriş 2. Hafta Ders: 1 Türkiye için 2x2 basit genel denge modelinin kurgulanması; kalibrasyon metodolojisi, Basit genel denge modelinin Gams kodunda çalıştırılması; makroekonomik dengeler ve çözüm algortimasının uygulanması; walras yasası ve genel dengenin oluşturulması; 2. Hafta Ders: 2 2x2 Türkiye modelinde makro ekonomik kapama kuralları; fiyat sistemi; döviz kurunun rolü; 2x2 Türkiye modelinde dinamik yapı; büyümenin kaynakları; faktör verimliliği ve sermaye birikimi; dış ticaret-büyüme ilişkisi; endojen büyüme modellerine giriş 3. Hafta Ders: 1 Hesaplanabilir genel denge modellerinin büyük veri setleriyle kullanımı; Türkiye 20032020 simulasyonları: çevre, iklim değişikliği; sermaye yatırımlarının dağılımı; kamu harcamalarının bileşeni 3. Hafta Ders: 2 Finansal Sosyal Hesaplar Matrisine Dayalı Hesaplanabilir Genel Denge Modeli; mali kural; enflasyon hedeflemesi ve dış denge 4. Hafta Ders: 1 Bölgesel genel denge modellerine giriş: dünya ekonomisi modelleri; dinamik ve statik yapıların karşılaştırılması; dünya modellerinde birim takas malı (numeraire) ve dış denge 4. Hafta Ders: 2 Türkiye ekonomisi için 2 bölgeli, 2 sektörlü ve 2 faktörlü genel denge modelinin cebirsel yapısı ve veri tabanının oluşturulması¸ İki Bölgeli Bölgelerarası SHM’nin Oluşturulması 5. Hafta Ders: 1 Türkiye ekonomisi için 2 bölgeli, 2 sektörlü ve 2 faktörlü genel denge modelinin kalibrasyonu ve GAMS programlaması; makro dengelerin oluşturulması; döviz kuru ve fiyat sistemi 5. Hafta Ders: 2 2x2x2 Türkiye bölgesel modelinin iktisadi politika simulasyonları için kullanımı ve ileri teknik konular PLANCILAR OLARAK NEDEN ANALİTİK YÖNTEMLERİ ÖĞRENMELİYİZ? Mevcut Anayasa EKONOMİK ve SOSYAL KALKINMA devletin temel amaç ve görevleri arasındadır. MEVCUT ANAYASA MADDE 5- Devletin temel amaç ve görevleri, Türk milletinin bağımsızlığını ve bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak; kişinin temel hak ve Hürriyetlerini, Sosyal hukuk devleti ve EKONOMİK ve SOSYAL KALKINMA adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddî ve manevî varlığının gelişmesi için gerekli şartları DEVLETİN TEMEL AMAÇ ve GÖREVLERİ hazırlamaya çalışmaktır. ARASINDADIR… MADDE 48- Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir. Özel teşebbüsler kurmak serbesttir. Devlet, özel teşebbüslerin millî ekonominin gereklerine ve sosyal amaçlara uygun yürümesini, güvenlik ve kararlılık içinde çalışmasını sağlayacak tedbirleri alır. DEVLET PLANLAMA ? KALKINMA PLANLAMA ? ANAYASA / İKİNCİ BÖLÜM / Ekonomik Hükümler / I. Planlama; Ekonomik ve Sosyal Konsey (*) MADDE 166- Ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmayı, özellikle sanayiin ve tarımın yurt düzeyinde dengeli ve uyumlu biçimde hızla gelişmesini, ülke kaynaklarının döküm ve değerlendirilmesini yaparak verimli şekilde kullanılmasını planlamak, bu amaçla gerekli teşkilatı kurmak Devletin görevidir. (mülga DPT, mevcut Kalkınma Bakanlığı) Dengeli ve Uyumlu Biçimde Hızlı Gelişme + ve Analizi + Planda millî tasarrufuKaynakların ve üretimi artırıcı, fiyatlardaTespiti istikrar ve dış ödemelerde dengeyi sağlayıcı, yatırım ve istihdamı geliştirici tedbirler öngörülür; yatırımlarda toplum yararları ve gerekleri gözetilir; kaynakların verimli şekilde kullanılması hedef alınır. Kalkınma girişimleri, bu plana göre gerçekleştirilir. ( Makro Dengeler ve Hedefler – Kamu Planlama için Yapılanma Kesimi Genel Dengesi – Kamu Yatırım Planı –Kurumsal Makro ve Sektörel Politikalar) Kalkınma planlarının hazırlanmasına, Türkiye Büyük Millet Meclisince onaylanmasına, uygulanmasına, değiştirilmesine ve bütünlüğünü bozacak değişikliklerin önlenmesine ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir. (Ek fıkra: 12/9/2010-5982/23 md.) Ekonomik ve sosyal politikaların oluşturulmasında hükümete istişarî nitelikte görüş bildirmek amacıyla Ekonomik ve Sosyal Konsey kurulur. Ekonomik ve Sosyal Konseyin kuruluş ve işleyişi kanunla düzenlenir. TASARRUF + ÜRETİM + FİYAT İSTİKRARI + II. Piyasaların denetimi ve dış ticaretin düzenlenmesi ÖDEMELER DENGESİ + YATIRIM + İSTİHDAM + MADDE 167- Devlet, para, kredi, sermaye, mal ve hizmet piyasalarının sağlıklı ve düzenli işlemelerini sağlayıcı ve geliştirici tedbirleri alır; piyasalarda fiilî veya anlaşma sonucu doğacak tekelleşme ve kartelleşmeyi önler. (Fiyat SOSYAL REFAH KAYNAKLARIN OPTİMAL İstikrarı – Faiz & Kur Politikaları – + Düzenleyici Kuruluşlar) Dış ticaretin ülke ekonomisinin üzere düzenlenmesi amacıyla ithalat, ihracat ve diğer dış ticaret KULLANIMI yararına I-O olmak + fSAM + CGE Modelleri işlemleri üzerine vergi ve benzeri yükümlülükler dışında ek malî yükümlülükler koymaya ve bunları kaldırmaya kanunla Bakanlar Kuruluna yetki verilebilir. (Dış Ticaret – Tarifeler – Gümrük ) Kalkınma Planlamada Politika Belirleme Sürecinde Etki Analizi Uygulamaları (1959-….) Türkiye’nin Kalkınma Planlama serüveni Girdi-Çıktı Analizi ile başlar. (1959 yılı I-O tablosu) Politika hedefleri bu tablo ve katsayılara dayalı olarak yapılır. İlk GAP yatırımı Keban Barajı - 1965 * J. Koopman, Turgut Özal, Ayhan Çilingiroğlu, Nejat Bengül, Atilla Karaosmanoğlu, Hüseyin Kızılyaylı, Merih Celasun… Jan Tinbergen (1903 - 1994) Merhum Menderes’in Kalkınma Planlamasına İlişkin Yaklaşımı 1954 – Nükleer Enerji konusunda ABD ile ters düşme, 1956 Kuraklık Yılları 1958 Ekonomik Krizi Merhum Menderes’in Turgut Özal ve Ayhan Çilingiroğlu’nu Batı Almanya Kalkınma Planını araştırma konusunda görevlendirmesi, 1959 Sonu - Özal ve Çilingiroğlu tarafından hazırlanması ve dönemin en büyük iktisatçısı ve ekonometri alanının kurucusu (ilk Nobel İktisat Ödülünü alan kişi) Prof. Dr. Jan Tinbergen’i Türkiye’ye davet edilmesi, Nobel ödüllü iktisatçıların yetiştirdiği planlama Ocak 1960’da Tinbergen ve Koopman’ın EKONOMİ ve KALKINMA YÖNETİMİNE ilişkin ilk uzmanları taslağı merhum Menderes’e sunması, İRTİBAT Kamil TAŞCI Daire Başkanı - Kalkınma Bakanlığı MPA - Uluslararası Kalkınma Politikası / Cornell University (Phi Alpha Alpha Onur Derecesi) PhD (a.) Beşeri ve İktisadi Coğrafya / Ankara Üniversitesi +90 312 294 6620 +90 532 238 4806 kamil.tasci@kalkinma.gov.tr kamil.tasci@ankara.edu.tr Necatibey cd. No:110/A, 16.Kat , Yücetepe - Ankara http://www.linkedin.com/in/kamiltasci https://ankara.academia.edu/kamiltasci Bu sunumda ifade edilen görüş ve değerlendirmeler kişiseldir, görev yaptığı kurum için bağlayıcı değildir.