lise öğrencileri kitap okuma alışkanlıkları
Transkript
lise öğrencileri kitap okuma alışkanlıkları
LİSE ÖĞRENCİLERİ KİTAP OKUMA ALIŞKANLIKLARI: KONYA İLİ ARAŞTIRMA RAPORU (9-10-11-12. SINIFLAR) Prof. Dr. Ali Murat SÜNBÜL Dr. Muhittin ÇALIŞKAN Yrd. Doç. Dr. Ercan YILMAZ Arş. Gör. Derya ÇİNTAŞ Arş. Gör. Selahattin ALAN Arş. Gör. Veysel DEMİRER Dr. Dilek CERAN KONYA 2010 SELÇUK ÜNİVERSİTESİ MATBAASI HAZİRAN, 2010 LİSE ÖĞRENCİLERİ KİTAP OKUMA ALIŞKANLIKLARI: KONYA İLİ ARAŞTIRMA RAPORU (9-10-11-12. SINIFLAR) Kapak Tasarım: Veysel DEMİRER (demirer@selcuk.edu.tr) ISBN: 978-605-61434-1-0 Adres: Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi 42090 Meram/KONYA iii SUNUŞ Çağdaş medeniyetler seviyesine ulaşabilmek için, toplumların sahip oldukları bilgi ve kültür birikimlerini evrensel değerlerle birleştirip bütünleştirerek yeni nesillere aktarması gerekir. Bilindiği üzere bilgi ve kültür aktarımındaki en etkili ve kalıcı yöntemlerden biri de okumadır. Okuma önce bireylerin sonra da bireylerin oluşturduğu toplumların gelişip ilerlemesinde önemli bir faktördür. Ana dilini iyi kullanan, kendini ifade edebilen, karşısındakini anlayabilen, kendisi ve toplum ile barışık, sosyal ve bilinçli bir birey olmak okuma alışkanlığı ile doğru orantılıdır. Söz konusu vasıflar, kaliteli birey olmanın ön koşuludur. Kişiliğini, kimliğini ve içinde yaşadığı toplumu özümsemiş bireyler ise toplumu çağdaş, refah ve kalkınmış bir medeniyet haline getirebilirler. Ülkelerin gelişmişlik düzeyleri ile paralel düşünülen okuma profilleri ve okuma alışkanlıkları, üzerinde hassasiyetle durulması gereken bir konudur. Bunun yanı sıra okuma üzerine yapılacak araştırmalar, okuma ile ilgili amaçların geliştirilmesindeki eksiklikleri, aksayan yönleri ya da uygun olmayan yaklaşımları tespit etmekte ve söz konusu sorunlara çeşitli çözüm önerileri getirmekte büyük önem taşımaktadır. Okuma çalışmalarının temeli, bilgiyi ezberlemek yerine öğrenmeyi hedefleyen, bir zorunluluk olduğu için değil sevdiği için okuyan, okuduklarını sorgulayan, eleştirel ve yaratıcı düşünme becerisi kazanmış bireyler yetiştirmeye dayanır. Eğitim sisteminin en önemli basamağı olan ilköğretim düzeyindeki öğrencilere, kitabın önemini kavratmak ve kitaplardan edindiği bilgiyi anlamlandırıp yorumlayabilmesi için yönlendirmek okuma çalışmalarına ağırlık vermekle sağlanabilir. Bu anlayışla yola çıktığımız araştırmamızda, Konya ilindeki ortaöğretim öğrencilerinin kitap okuma profillerini ve okuma alışkanlığını etkileyen faktörleri tespit etmeyi ve bu konuda öneriler sunmayı amaçladık. iv Araştırmanın Giriş kısmında okumanın önemini bilimsel olarak vurgulaması bakımından kuramsal bir çerçeve çizilmiştir. Çalışmanın sonraki bölümlerinde sırasıyla, Çalışmanın Yöntemi, Bulgular ve Sonuçlar yer almaktadır. Önerilerde ise okullara, öğretmenlere, anne-babalara ve öğrencilere okuma becerisi ve alışkanlığının kazanılması hususunda bazı öneriler sunulmuştur. Elinizdeki kitap Konya’daki bütün ortaöğretim öğrencilerinin kitap okuma davranışlarını ortaya koyan kapsamlı bir çalışmadır. Çalışmaya yaklaşık 10.000 ortaöğretim öğrencisi katılmıştır. Bu öğrenciler, şehir merkezi, ilçe ve beldelerdeki ortaöğretim kurumlarının tamamından araştırmaya dahil olmuşlardır. Selçuk Üniversitesi olarak Konya İl Milli Eğitim Müdürlüğü ile işbirliği içerisinde böylesi önemli bir proje içinde bulunmaktan mutluluk duyuyoruz. Bu güzel projenin ortaya çıkmasında ve etkinliğin düzenlenmesindeki katkılarından dolayı Konya Valisi Sayın Aydın Nezih DOĞAN' a, Selçuk Üniversitesi Rektörü Sayın Prof. Dr. Süleyman OKUDAN'a, İl Milli Eğitim Müdürü Sayın Halil Şahin ve Kültür Şube Müdürü Sayın Dr. Abdulkadir IŞIK başta olmak üzere, okullarda çalışmanın sağlıklı bir şekilde yürütülmesi için katkı sağlayan okul yöneticilerine ve öğretmenlere teşekkürlerimizi sunarız. Bu kitabın öğretmenlerimize, ana-babalara ve ileride bu konuda yapılacak çalışmalara katkılar getirmesi ve öğrencilerimize okuma alışkanlığı kazandırmada etkili olması dileğiyle. Araştırma Ekibi v İÇİNDEKİLER SUNUŞ .................................................................................................. iii İÇİNDEKİLER........................................................................................... v GİRİŞ ......................................................................................................1 1. ORTAÖĞRETİM KURUMLARI ..........................................................1 2. ORTAÖĞRETİM KURUMLARININ AMAÇLARI ..................................4 3. OKUMA ...........................................................................................6 1. Okumanın Tanımı ........................................................................6 2. Okumanın Tarihçesi .....................................................................7 4. Okuma ve Ana Dili .....................................................................11 5. Okuma ve Eğitim........................................................................13 6. Okuma ve Kişilik.........................................................................14 7. Okuma ve Sosyalleşme ..............................................................15 8. Okuma ve Toplum .....................................................................16 9. Okuma ve Yaratıcılık ..................................................................17 10. Okuma ve Eleştirel Düşünme ..................................................17 11. Okuma ve Başarı ......................................................................18 4. OKUMA ALIŞKANLIĞI ................................................................19 1. Okuma Alışkanlığının Faydaları..................................................20 2. Okumayı Engelleyen Faktörler ..................................................23 3. Ergenlik Dönemi ve Kitap Okuma ..............................................28 4. Türk Dili-Türk Edebiyatı Öğretim Programları ve Okuma ..........31 5. Türkiye’de Okuma Alışkanlığı ....................................................33 ARAŞTIRMANIN AMACI .......................................................................37 Lise Öğrencilerinin Demografik Özellikleri Nelerdir? .......................37 Lise Öğrencilerinin Okul Değişkenlerine İlişkin Özellikleri Nelerdir?37 Lise Öğrencilerinin Kitap Okuma Alışkanlıkları Profili Nedir? ..........38 Lise Öğrencilerinin Okuma Tercihleri Nasıldır? ................................38 Lise Öğrencilerinin Ders Kitapları Dışında Okuma Kitaplarına Ulaşma Durumları Nedir? ..............................................................................38 Öğrencilerin Kitap Okumalarına Engel Teşkil Eden Faktörler Nelerdir? ...........................................................................................38 Öğrencilerin Demografik Ve Okul Değişkenlerine İlişkin Özellikleri Kitap Okuma Davranışlarını Ne Derece Etkilemektedir? .................38 YÖNTEM ..............................................................................................39 Araştırma Modeli .............................................................................39 Evren ve Örneklem ...........................................................................39 vi Veri Toplama Araçları .......................................................................39 Anketin Uygulanması .......................................................................40 Veri Analiz Teknikleri ........................................................................41 BULGULAR ...........................................................................................43 1. Orta Öğretim Öğrencilerinin Demografik Özellikleri ....................43 1. Öğrencilerinin Cinsiyete Göre Dağılımı .....................................43 2. Öğrencilerin Yerleşim Yerine Göre Dağılımı ..............................43 3. Öğrencilerin İlçelere Göre Dağılımı ...........................................43 4. Öğrencilerin Aile Gelirlerine Göre Dağılımı ...............................45 5. Öğrencilerin Evlerinde Kitaplığa Sahip Olma Durumları ...........45 6. Öğrencilerin Evlerinde Kendi Odalarına Sahip Olma Durumları 45 7. Öğrencilerin Anne Eğitim Durumuna Göre Dağılımı .................46 8. Öğrencilerin Baba Eğitim Durumuna Göre Dağılımı ..................46 9. Öğrencilerin Anne ve Baba Mesleklerine Göre Dağılımı ...........46 10. Öğrencilerin Bilgisayar a ve İnternet e Sahip Olma Durumları47 11. Öğrencilerin İnternette Geçirdikleri Zamana Göre Dağılımı ...48 2. Orta Öğretim Öğrencilerinin Okul Değişkenlerine İlişkin Özellikleri Nelerdir? ...........................................................................................48 1. Öğrencilerin Okul Türlerine Göre Dağılımı ................................48 2. Öğrencilerin Lise Türlerine Göre Dağılımı .................................49 3. Öğrencilerin Branşlarına Göre Dağılımı .....................................49 4. Öğrencilerin Sınıf Düzeylerine Göre Dağılımı ............................50 5. Öğrencilerin Dershaneye Gitme Durumları ...............................50 6. Öğrencilerin Karne Not Ortalamaları ........................................50 3. Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma Alışkanlıkları Profili Nedir? ...............................................................................................51 1. Öğrencilerin Düzenli Kitap Okuma Durumları ...........................51 2. Öğrencilerin Ders Kitapları Dışında Kitap Okuma Durumları ....51 3. Öğrencilerin İlçelere Göre Kitap Okuma Oranları .....................51 4. Öğrencilerin Ders Kitabı Dışında Kitap Okuma Sayıları .............54 5. Öğrenci Ailelerinin Kitap Okuma Sıklıkları .................................54 6. Öğrencilerin Kitaptan Başka Yayın Okuma Durumları ...............54 7. Öğrencilerin Kitaptan Başka Yayın Okuma Sayıları ...................55 8. Öğrencilerin İnterneti Kitap Okuma Amaçlı Kullanma Durumları .......................................................................................................55 4. Orta Öğretim Öğrencilerinin Okuma Tercihleri Nasıldır?.............56 1. Öğrencilerin Okudukları Kitapların Konuları ve Temaları ..........56 2. Öğrencilerin Hoşlandıkları Kitap Türleri ....................................56 3. Öğrencilerin Kitap Seçme Kriterleri ...........................................57 vii 4. Öğrencilerin Kitap Elde Etme Kaynakları ...................................57 5. Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okumasına Engel Olan Faktörler ...........................................................................................58 1. Kitap Okumaya Engel Olan Genel Faktörler ..............................58 2. Kitap Okumaya Engel Olan Faktörlerin Cinsiyete Göre Karşılaştırılması..............................................................................58 3. Kitap Okumaya Engel Olan Faktörlerin Lise Türüne Göre Karşılaştırılması..............................................................................59 4. Kitap Okumaya Engel Olan Faktörlerin Yerleşim Yerine Göre Karşılaştırılması..............................................................................60 5. Kitap Okumaya Engel Olan Faktörlerin Sınıf Düzeyine Göre Karşılaştırılması..............................................................................61 6. Lise Öğrencilerinin Demografik Ve Okul Değişkenlerine İlişkin Özelliklerinin Düzenli Kitap Okuma Davranışlarına Etkisi ................61 7. Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma Davranışını Etkileyen Faktörler ...........................................................................................63 1. Cinsiyete Göre Kitap Okuma Oranları .......................................63 2. Okul Türüne Göre Kitap Okuma Oranları ..................................63 3. Lise Türüne Göre Kitap Okuma Oranları ...................................64 4. Branşa Göre Kitap Okuma Oranları ...........................................64 5. Sınıf Düzeyine Göre Kitap Okuma Oranları ...............................65 6. Anne-Baba Kitap Okuma Sıklığına Göre Kitap Okuma Oranları 65 7. Bilgisayar ve İnternette Geçirilen Zamana Göre Kitap Okuma Oranları ..........................................................................................66 8. Başarı Belgesine Göre Kitap Okuma Oranları ............................66 9. Anne Eğitim Durumuna Göre Kitap Okuma Oranları ................67 10. Ailenin Gelirine Göre Kitap Okuma Oranları ...........................67 11. Yerleşim Yerine Göre Kitap Okuma Oranları ...........................67 SONUÇ VE ÖNERİLER ...........................................................................69 SONUÇLAR ........................................................................................69 1. Düzenli Kitap Okuma Alışkanlığı ................................................69 2) Kitap Tercihleri ..........................................................................69 3) Kitap Okumayı Olumsuz Etkileyen Faktörler .............................71 4) Demografik Faktörlerin Ve Okulla İlgili Değişkenlerin Kitap Okuma Davranışları Üzerindeki Etkileri .........................................72 ÖNERİLER..........................................................................................74 Okullara Öneriler ...........................................................................74 Öğretmenlere Öneriler ..................................................................78 Ailelere Öneriler ............................................................................81 viii Öğrencilere Öneriler ......................................................................83 KAYNAKÇA ...........................................................................................91 EKLER: ..................................................................................................93 EK 1: ..................................................................................................93 ARAŞTIRMA EKİBİ: .............................................................................103 1 GİRİŞ 1. ORTAÖĞRETİM KURUMLARI Ortaöğretim; ilköğretime dayalı, en az üç yıllık genel, mesleki ve teknik öğretim kurumlarının tümünü kapsar. Ortaöğretimin amacı; öğrencilere asgari ortak bir genel kültür vermek, birey ve toplum sorunlarını tanıtmak ve çözüm yolları aramak, ülkenin sosyoekonomik ve kültürel kalkınmasına katkıda bulunacak bilinci kazandırarak öğrencileri ilgi, yeti ve yetenekleri doğrultusunda, hem yükseköğretime hem mesleğe veya geleceğe ve iş alanlarına hazırlamaktır. İlköğretimi tamamlayan ve ortaöğretime girmeye hak kazanmış her öğrenci ortaöğretime devam etme ve ortaöğretim olanaklarından ilgi, yeti ve yetenekleri ölçüsünde yararlanma hakkına sahiptir. Ortaöğretim; “Genel Ortaöğretim” ve “Mesleki ve Teknik Ortaöğretim” olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Tablo 1: Orta Öğretimin Yapısı GENEL ORTAÖĞRETİM MESLEKİ VE TEKNİK ORTAÖĞRETİM Genel Liseler Mesleki ve Teknik Lise Anadolu Liseleri Erkek Teknik Öğretimi Genel Müdürlüğüne Bağlı Liseler Kız Teknik Öğretimi Genel Müdürlüğüne Bağlı Liseler Ticaret Turizm Öğrt. Gen. Müd. Bağlı Liseler Din Öğretimi Genel Müdürlüğüne Bağlı Liseler Öz. Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğüne Bağlı Liseler Sağlık İşleri Dairesi Başkanlığına Bağlı Liseler Diğer Bakanlık ve Kurumlara Bağlı Liseler Öz. Eğit. Kur. Gen. Müd. Bağlı Liseler (özel) Açık Öğretim Lisesi Fen Liseleri Anadolu Güzel Sanatlar Liseleri Sosyal Bilimler Liseleri Spor Liseleri ÖY ve EGM Öz Eğt KGM(özel) Açık öğretim Lisesi Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 2 Genel Ortaöğretim ve Mesleki ve Teknik Ortaöğretim kapsamındaki okul türleri aşağıdaki gibidir: Lise Lise (yabancı dil ağırlıklı) Anadolu Lisesi Fen Lisesi Akşam Lisesi Sosyal Bilimler Lisesi Spor Lisesi Güzel Sanatlar Liseleri Öğretmen Liseleri İmam Hatip Liseleri Ticaret Meslek Liseleri Teknik Liseler Endüstri Meslek Liseleri Kız Meslek Liseleri Sağlık Meslek Liseleri Otelcilik ve Turizm Meslek Liseleri Sekreterlik Meslek Liseleri Ortaöğretim eğitim kurumlarının okul ve öğrenci sayıları ise şu şekildedir: Tablo 2: Ortaöğretim Eğitim Kurumlarının Okul ve Öğrenci Sayıları OKUL / KURUM ADI OKUL SAYISI ÖĞRENCİ SAYISI Ortaöğretim 8.675 3.837.164 Ortaöğretim (resmi) 7.864 3.216.847 Ortaöğretim (özel) 810 112.275 Açık Öğretim Lisesi 1 508.042 Genel Ortaöğretim Toplamı 4.053 2.271.900 Genel Ortaöğretim (resmi) 3.269 1.799.127 Ortaöğretim Genel Müdürlüğü 3.076 1.739.261 193 59.866 Öğretmen Yetiştirme ve Eğitimi Genel Müdürlüğü Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 3 Özel Eğitim Kurumları Genel Müdürlüğü (özel) 783 110.896 1 361.877 Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Toplamı 4.622 1.565.264 Mesleki ve Teknik Lise (resmi) 4.595 1.417.720 Erkek Teknik Öğretimi Genel Müdürlüğü 1.925 608.414 Kız Teknik Öğretimi Genel Müdürlüğü 915 283.166 Ticaret Turizm Öğretimi Genel Müdürlüğü 921 324.655 Din Öğretimi Genel Müdürlüğü 458 143.637 Özel Eğitim ve Rehberlik Hizm. Genel Müdürlüğü 80 4.728 Sağlık İşleri Dairesi Başkanlığı 279 50.585 Diğer Bakanlık ve Kurumlara Bağlı Meslek Lisesi 17 2.535 Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü (özel) 27 1.379 - 146.165 Açık Öğretim Lisesi Açık Öğretim Lisesi Kaynak: www.sgb.meb.gov.tr/Milli Eğitim İstatistikleri Örgün Eğitim, 2008-2009 Konya’ daki Genel Ortaöğretim ve Mesleki ve Teknik Ortaöğretim kurumlarındaki öğrenci sayıları ise Tablo 3’ de gösterilmiştir. Tablo 3: Konya’daki Genel Ortaöğretim – Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Öğrencilerinin İlçelere Göre Dağılımı ÖĞR. ÖĞR. ÖĞR. İLÇESİ İLÇESİ İLÇESİ SAY. SAY. SAY. AHIRLI 105 DOĞANHİSAR 740 KULU 1.935 AKÖREN 256 EMİRGAZİ 206 MERAM 16.956 AKŞEHİR 6.123 8.031 SARAYÖNÜ 1.246 GÜNEYSINIR 247 SELÇUKLU 24.651 3.679 EREĞLİ ALTINEKİN 288 BEYŞEHİR 4.051 HADİM 402 SEYDİŞEHİR BOZKIR 1.097 HALKAPINAR 121 TAŞKENT 307 CİHANBEYLİ 2.564 HÜYÜK 377 TUZLUKÇU 132 ILGIN 3.002 YALIHÜYÜK 61 ÇELTİK 307 ÇUMRA 3.416 KADINHANI 1.631 YUNAK 1.075 92 KARAPINAR 2.400 TOPLAM 96.081 DERBENT Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 4 2. ORTAÖĞRETİM KURUMLARININ AMAÇLARI İlköğretime dayalı, genel liseler ile mesleki ve teknik liselerin tümünü kapsayan ortaöğretim kurumlarının amaçları Tablo 4’ de kısaca özetlenmiştir. Tablo 4: Ortaöğretim Kurumlarının Amaçları GENEL LİSE ANADOLU LİSESİ Yükseköğretime hazırlamak Hayata hazırlamak Yükseköğretime hazırlamak Yabancı dili, dünyadaki bilimsel ve teknolojik gelişmeleri izleyebilecek düzeyde öğrenmelerini sağlamak MESLEK LİSELERİ FEN LİSESİ Mesleğe hazırlamak Yükseköğretime hazırlamak Hayata ve iş alanlarına hazırlamak Fen ve matematik alanlarında yüksek yetenekli öğrencileri bu alanlarda yükseköğretime hazırlamak Matematik ve fen bilimleri alanlarında ihtiyaç duyulan üstün nitelikli bilim adamlarının yetiştirilmesine kaynaklık etmek Yeni teknolojileri kullanabilen, yeni bilgiler üretebilen ve projeler hazırlayabilen bireyler yetiştirmek Liselerin amaçları göz önünde bulundurulduğunda, meslek liseleri dışında kalan liselerin amacının temelde yüksek öğrenime hazırlamaya dönük olduğu görülmektedir. Kuruluşları aşamasında farklı amaçlarla kurulmuş olsalar da, bugünkü durumları itibariyle bir farklılık göstermemektedirler. Örneğin fen liselerinin üstün nitelikli bilim adamlarının yetiştirilmesine kaynaklık etmeyi amaçladığı, ancak uygulamada yüksek öğrenim kapsamında bilim adamı yetiştirme ile fen liseleri arasında hiçbir şekilde organik bir bağ ve süreklilik olmadığı bilinmektedir. Anadolu liselerinde genel liselerden farklı olarak, öğrencilerin yabancı dil öğrenmeleri amaçlanmaktadır. Anadolu liselerinde hazırlık sınıflarının kaldırılması ile yabancı dil Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 5 öğrenme amacı da önemli ölçüde zaafa uğramıştır (TED, 2010: 22). Benzer şekilde amaçları ile çıktılara bakıldığında tam olarak amaca ulaşılabildiği söylenemez. Ortaöğretim kurumlarının amaçlarına ulaşabilmesi; uygulanan programa, öğretmen niteliklerine, okulların alt yapılarına, ayrılan ödeneğe ve öğrenci niteliklerine bağlıdır. Olgunlaşma, ön öğrenmeler, ilgi, güdü, okula ve derslere tutum, yetenek vb. özellikler, öğrenci niteliklerini oluşturur. Bu özellikleri bilişsel ve duyuşsal olarak sınıflayabiliriz. Bilişsel nitelikler genel ve özel olmak üzere ikiye ayrılır. Genel bilişsel nitelikleri okuma, okuduğunu anlama, yorumlama gücü, matematik yeteneği ve mantıksal düşünme gücü oluşturur. Özel bilişsel nitelikler ise konunun öğrenilmesi için gerekli ön öğrenmelerdir. Görüldüğü gibi okuma bilişsel niteliklerin temelidir ve öğrencinin okuma alışkanlığının olması bilişsel niteliklerini tamamlaması açısından önem arz etmektedir. Ayrıca okuyan öğrenci geniş bir dünya görüşüne sahip olacağından okula ve derse karşı da olumlu tutumlar geliştirir. Sonuç olarak okuma, ortaöğretim kurumlarının amaçlarına ulaşmasını sağlayan öğelerden biri olan öğrenci niteliklerini tamamlamada önemli bir etkiye sahiptir. Hızla gelişen ve değişen dünyaya ayak uydurabilmek, çağın gerisinde kalmamak sağlam bir bilgi birikimiyle mümkündür. Bilginin ve beraberinde getirdiği kültürün temel kaynağı ise kitaplardır. Öğrenme ve öğretme sürecinin vazgeçilmez aracı olan kitapların işlevselliğini devam ettirebilmesi ancak çocuklara ve gençlere okuma alışkanlığı kazandırmakla mümkündür. Öncelikle bireyin ardından da toplumların gelişmişliği okuma kültürü düzeyleriyle paralellik gösterir. Dolayısıyla okuma beceri ve alışkanlığının tespitine yönelik çalışmalar, okuma sorunlarının çözüme kavuşturulmasında yönlendirici olmaktadır. Okuma üzerine yapılan ya da yapılacak çalışmalar için ana hatlarıyla okuma, okuma becerisi, okuma alışkanlığı, okuma alışkanlığının faydaları hususunda bilgi sahibi olunmalıdır. Bu amaçla okumanın farklı yönleri hakkındaki açıklamalara ihtiyaç duyulmaktadır. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 6 3. OKUMA 1. Okumanın Tanımı Okuma üzerine yapılan birçok tanım vardır. Bu tanımların ifade farklılıkları bir tarafa bırakıldığında ortak bazı noktalarda birleştikleri görülmektedir. Okumanın sesleri ve sembolleri görme işlevi; görülen bu işaretler sisteminin zihinde canlandırılıp anlamlandırılması dikkati çeken benzerliklerdir. Yavuzer (2005) okumayı, “bir görsel semboller serisini, sözlü veya özsüz olarak ses dizilerine çevirme süreci” şeklinde tanımlayarak okumanın fiziksel boyutuna işaret etmiştir. Kantemir (1995) ise geniş okuma tanımında “yazılı işaretleri anlamlandırma amacı ile zihnimizin göz ve ses organlarımızla birlikte yaptığı faaliyet” ifadesiyle okumanın zihinsel bir faaliyet olduğunu vurgulamıştır. Özdemir (1998) ise yukarıdaki ifadeleri de kapsayan ve okumayı bütün boyutlarıyla yansıtan şöyle bir tanım yapmıştır: “Okuma basılı ya da yazılı sözcükleri duyu organları yolu ile algılama, bunları anlamlandırıp kavrama; zihinsel ve düşünsel bir edim, basılı yazılı simgelerle iletişimsel bir etkinlik içerisine girme, bir takım algısal ve bilişsel işlemlerden oluşan bir alılmama yorumlama ve tepki verme sürecidir.” Okumanın bir anlamlandırma süreci olmasından hareketle okurun zihninde yer alan işlemler aşağıdaki gibi sıralanabilir (Goodman, 1967, Aktaran: İleri, 2001). Tanıma-başlatma: zihin görsel olarak bir yazılı malzemeyi tanır ve okumayı başlatır. Kestirimde bulunma: Okuma süreci içinde zihin sürekli olarak kestirimlerde bulunur. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 7 Onaylama: zihin sürekli olarak tahminler yürütürken aynı zamanda bu tahminlerin onaylanıp onaylanmadığını da kontrol eder. Doğrulama: Zihin kestirimlerinde tutarsızlık gördüğünde ya da kestirimleri onaylanmadığında yeniden isleme yapar. Sonlandırma: Okuma süreci sona erdiğinde zihin okumayı bitirir (İleri, 2001). Yukarıdaki sınıflamanın yanı sıra okuma eylemi şu şekilde de sıralanabilir: 1-Tanıma: Okuyucu, ilk olarak bazı bilgileri alfabeyi tanıyarak başlar. Bu ise okumanın hemen hemen fiziksel yanını oluşturmaktadır. 2-Sindirme: Fiziksel olarak ışık ışınları sözcüklerin üzerine düştüğünde, göz bu birimleri alır, optik sinirler aracılığı ile beyne ulaştırır. 3-Geçişli bütünleştirme: Sözcükler arasındaki ilgiyi kavrayıp bir bütün elde ederek anlam oluşturur.(Buna cümle denilir.) 4-Saklama ve koruma: Temeli bilginin depolanmasıdır. Depolama ise başlı başına bir sorundur. Genel olarak pek çok okuyucu sınav ya da başka nedenlerden dolayı, bilgileri kısa süre içinde depolarlar. Ama depolama yeterli değildir. Kalıcı olması için sağlamlaştırılması gerekir. Bunun için kısa aralıklarla yinelenmelidir. 5-Anımsama: öğrenilen bir bilgiyi depolandığı yerden “bellek” bulup çıkarmak ve gerektiği yerde kullanmaktır. 6-İletişim: Öğrenilen bilginin tümünün ya da gerekli bölümünün alış- veriş yaparak kullanılmasıdır (Kayalan,2002:20-21). 2. Okumanın Tarihçesi "Kitap kadar göçüp gidenleri konuşturan, yaşayanların halini anlatan bir şey görmedim. Nerededir o dost ki, sen uyuyunca ancak uyur, sen istersen konuşur, sahibinin sırrını saklar, emanetini korur. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 8 O en iyi komşu, en insaflı arkadaş, en uygun yoldaş, iyi bir öğretici, yeterli, titiz ve bıktırmayan bir yardımcıdır." Muhyiddin-i Arabi Bugünkü anlamda okuma düşünüldüğünde okumanın tarihini yazının bulunuşunda itibaren başlatmak gerekir. Ancak yazılı ifadenin ilk örnekleri daha ziyade taşlar ve kayalar üzerindedir. Kitap özelliği taşıyan ilk çalışmaları Sümerliler ve Asurlular tarafından kullanılan kil tabletlere dayandırmak uygun olacaktır. Bu dönemde yumuşak ve nemli kilden yapılmış tabletlere harfler çizilir ve daha sonra pişirilerek kalıp hâline getirilirdi. Sümer ve Asurlular kil tabletten oluşturdukları kitapları, tapınaklarındaki atölyelerde oluşturmaktaydılar. Günümüzde kullanılan kâğıtların ilk örneği kabul edebileceğimiz ve Mısırlılar tarafından kullanılan papirüsler okumanın gelişmesinde önemli bir basamak oluşturmuştur. Mısırlılar en çok 20 papirüs tomarından oluşturulan kitaplar hazırlamışlardır. Parşömen döneminde ise kitapların kimi hayvanların derilerini yazı yazmaya uygun hâle getirmekle oluşturulduğu görülmektedir. Parşömen, papirüsten daha dayanıklı ve esnek yapısıyla yazıları kazıma yoluyla silmeye müsait tabakalardan oluşur. Parşömenin kitap sayfası olarak kullanımı ancak M.S. 4 yüzyılda gerçekleşmiştir. Kitabın bugünkü kimliğine kavuşmasında ve okumanın ivme kazanmasındaki en önemli adım hiç şüphesiz ki kâğıdın kullanılmaya başlamasıdır. Tahminler kâğıdı ilk defa Çinlilerin M.S. 2. yüzyılda kullandığı yönündedir. Çin’den dünyaya yayılan kâğıt kısa zamanda yazının sistematik hâle gelmesine aracı olmuştur. Başlangıçta okuma Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 9 kültürü gayesi taşımayan yazı sistemi daha ziyade bilgilerin depolanmasında belleğe yardımcı bir durum olarak düşünülmüştür. Okumanın bilinçli ve sistemli bir yaklaşımla ele alınması, okuma kültürü oluşturma çabası ancak 15. yüzyılda matbaanın bulunması ve kitap basımının yaygınlaşmasıyla anlaşılmıştır. Kitap basımı, hem düşünsel anlamda hem de sosyal hayatın gelişim ve değişim sürecinde etkin bir rol üstlenmiştir. Kitapların mekanik bir sistemle çoğaltılması kitap okuma isteğini desteklemiş olmakla birlikte çok hızlı ilerleyen bir okuma kültüründen söz etmek mümkün değildir. Bu durum Ortaçağ Avrupa’sında özellikle öğrencilere yönelik okuma tutumlarıyla bağlantılı düşünülebilir. Çünkü söz konusu dönemde çocukların ve gençlerin ders dışında kitap okumalarına pek hoş bakılmamış; sadece dinî nitelikli kitaplar serbest okuma faaliyetleri için kullanılmıştır. Din ağırlıklı bir otoritenin tabii sonucu olan bu husus, okuma faaliyetlerinin hızla gelişimine engel teşkil etmiştir. Avrupa’da serbest okuma çalışmaları ancak 17. yüzyıldan itibaren destek görmüştür. Çocukların ve gençlerin okuma ihtiyaçlarını karşılamak maksadıyla doğrudan bahsi geçen kitleyi hedef alan eserler yazılmaya başlanmıştır. Aynı yüzyılda başlayan eğitim bilimleri çalışmaları, okumanın ilerlemedeki önemini fark ettirmiş, toplumlar gelişmişlik düzeylerini artırmanın yolu okumada bulunmuştur. Bu sebeple pek çok devlet, politikasının temelini okuma ve okuma kültürünü oluşturmaya dayandırmıştır. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 10 Ülkemizde de serbest okuma faaliyeti, çocuk ve gençleri okumaya teşvik; Avrupa’daki çalışmaları ve eğitim bilimindeki gelişmeleri takiple yaygınlaşmıştır. 19. yüzyıldan itibaren toplumun her kesimine okumayı sevdirme gayreti içine girilmiş; bu konuda özellikle süreli yayınlar araç olarak kullanılmıştır. Çağımızda ise toplumlar, düzendeki aksaklıkların, sorunların ve yanlışlıkların temelinde okumanın gereği gibi yaygınlaştırılamadığı kanaatini taşımaktadırlar. Özellikle gelişmişlik düzeyi yüksek toplumlar, okuma ile ilgili çalışmalara ağırlık vermekte ve okuma kültürünü yaygınlaştırmak için neler yapılabileceği sorusuna cevap aramaktadırlar. 3. Okumanın Önemi “Yeni bir şey öğrenmeden geçirdiğim bir günde benim için güneşin doğmasında bir hayır yoktur.” Mevlana İlerleme ve gelişmişliğin göstergesi olan bilgiyi edinmenin en sağlam yolu okumaktır. Okuma beceri ve alışkanlığını edinmiş bireylerin yaygın olduğu toplumlar, çağdaş uygarlığa rehberlik etme vazifesini üstlenirler. Okuma dışarıdan görüldüğü kadar basit değil, aksine çok karmaşık bir süreçtir. Okuma, yalnızca kelimelerin birbirine bağlandığı basit bir eşleştirme işlemi değildir. Çünkü okuma sırasında yalnızca sembolleri görmek değil, bunları anlamak, yorumlamak, karşılaştırmak, akıl yürütmek ve yargıya varmak da gerekmektedir. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 11 Okuma becerisini oluşturan çeşitli bileşenler varır: Kelime bilgisi, Okuduğunu anlama ve organize etme becerisi, Okuma hızı (Dökmen, 1994). Buradaki bileşenler aynı zamanda anlayarak okumanın basamakları şeklinde düşünülebilir: Kelime bilgisi okunan bir metni anlayabilmenin ilk basamağıdır. Zengin bir kelime hazinesi metni anlamayı desteklediği gibi okuma hızını da etkilemektedir. Sürekli ve düzenli bir okumayla birey bir taraftan kelime hazinesini zenginleştirirken diğer taraftan düşünme becerisini geliştirmeye, yazma ve konuşma alanlarında etkin bir kimliğe sahip olmaya başlar. Ayrıca okuma ve buna bağlı olarak ilerleyen konuşma ve yazma becerilerinin geliştirilmesi, bireyin analiz ve sentez yaparak yorumlama ve yargıda bulunma yeteneklerini de geliştirmektedir. Yazılı ve sözlü anlatımlarda, fikirlerin geliştirilme ve ifade edilme sürecinde okumanın önemli bir işlevi vardır. Sahip olunan okuma geçmişi, ifadenin zenginliğini belirlemesi bakımından önemlidir (Özdemir ve Binyazar, 1998; Beserek, 2005). Okumanın önemini gereği gibi anlayabilmek için, ilişkili olduğu farklı alan ve kavramlarla bir bütün olarak değerlendirmek gerekir. Bunun için okumayı, ana dili, kişilik gelişimi, sosyalleşme, toplum, yaratıcılık, eleştirel düşünme ve başarı boyutları ile ayrı ayrı değerlendirmek yerinde olacaktır. 4. Okuma ve Ana Dili Bireylerin iletişimi sağladıkları en yaygın araç olan dilin önemi, ana dili kavramının üzerinde dikkatle durmak gerektiğine işaret etmektedir. Ana dili bireyin sosyal ve akademik hayatını şekillendiren bir iletişim aracı olmanın yanı sıra, düşünme yeteneğinin de temel dayanağıdır. Okuma hem bir süreç hem de bir beceridir. Türkçenin dört temel dil becerisinden biri olan okuma diğer becerilerle birlikte düşünüldüğünde şöyle bir tablo ortaya çıkmaktadır: Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 12 Tablo 5: Temel Beceriler DÖRT TEMEL DİL BECERİSİ ANLAMA OKUMA DİNLEME ANLATMA KONUŞMA YAZMA Dört temel dil becerisi içinde okuma, bilgi edinmenin temel aracı olması bakımından ana dili eğitiminin vazgeçilmez ve en önemli parçasıdır. Ana dili eğitimi ise, diğer bütün derslerin temelini oluşturmaktadır. Okuma becerisinin kazandırılması anlama ve anlatma becerilerini geliştirmenin ilk adımı olduğu için, etkin bir okuma becerisine sahip bireyler ana dil öğreniminde sorun yaşamayacakları gibi diğer alanlarda da üst düzey kavrama yetisine sahip olacaklardır. Ana dili öğreniminin bütün derslerin temeli olduğu gerçeğinden hareketle, birçok dersteki başarısızlığın sebebi okuma, anlama ve anlatma düzeylerindeki yetersizliğe bağlanabilir. Dolayısıyla bu beceri alanlarını öğrenciye kazandırma çabası, eğitim sürecinin ilk basamağını oluşturur. Okuma, anlama ve anlatım becerilerini kazanmış bir bireyin diğer alanlarda da başarılı olacağı söylenebilir (Yıldız, 2003; Öz, 2001). Okuma, anlama ve anlatma becerilerinin zeminindeki en önemli etkenlerden biri olarak sadece ana dili dersinin değil aynı zamanda bütün derslerin vazgeçilmez bir aracıdır. Ders ne olursa olsun, okuma ve okuduğunu algılama prensibi esas kabul edildiğinden okuma becerisi gelişmemiş bir öğrencinin başarı elde etmesi mümkün değildir. İlk okuma ve yazma çalışmalarıyla kazanılan okuma becerisi gelişip geliştirilebilen yapısıyla alışkanlığa dönüştürüldüğü zaman anlam kazanır. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 13 Okuma becerisini ve alışkanlığını kazanmak, ana dili öğretiminin okuma ile ilgili en önemli amacıdır. Okuma becerisini kazanmış bireyin istenilen amaçlara ulaşabilmesi için okumayı bir alışkanlığa dönüştürmesi şarttır. Çünkü okuduğunu anlama ve değerlendirme gücü kazanma ile okuma becerisi ve alışkanlığı kazanma amaçları birbirini bütünleyen hedeflerdir. Ana dilini gereği gibi öğrenip kullanamayan, dilinin inceliklerini fark edip yazılı ve sözlü ifadelerinde bunları uygulamayan bir birey, kendini ifade etmekte güçlük çeker. Kendi dilini gereği gibi öğrenememiş bireylerin yabancı dil öğrenmekte de başarısız olduğu bilinen bir gerçektir. Bu doğrultuda günlük hayatta gelişigüzel kullanılan ana dili bütün incelikleri ile öğrenmek, ancak çok ve düzenli bir okuma faaliyetiyle gerçekleşir. 5. Okuma ve Eğitim Eğitim hayat boyu devam eden bir süreçtir. Bu süreci içinde öğrenim hayatı, bireyin geleceğine yön veren uzun ve zorlu bir dönemdir. Dolayısıyla günümüzde öğrenim, başarının kapısını açan anahtar konumundadır. Okumayı, bilgiyi ve kültürü temel olarak almayan bireylerin ve ulusların başarılı olması, olsa bile bunun kalıcı olması beklenemez. Kitap okuma alışkanlığı genç nesillere sadece bilgi kazandırmayacak, bunun yanı sıra derslerdeki başarılarını da olumlu yönde etkileyecek, bu alışkanlık onların düşünme yeteneklerini geliştirecek, yeni fikirler üretebilmelerinde onlara fayda sağlayacaktır (Arıcı, 2005). Türk eğitim sisteminin ve ders öğretim programlarının ağırlıklı olarak okuma üzerine kurulmuş olması, okuma becerisi ve alışkanlığı konusunda hassasiyetle durulması gerektiğine işaret etmektedir. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 14 Türkçe programında yer alan okuma ile ilgili hedeflere ulaşılamaması durumda sistemin düşünülebilir. büyük ölçüde başarısızlığa uğrayacağı Eğitim faaliyetlerinin özü bireyin davranışlarında olumlu değişiklikler meydana getirmeye dayanır. Davranış değişikliği ve bilgi düzeyindeki artış, okuma alışkanlığının kazanılmasıyla en üst seviyeye ulaştırılabilir. 6. Okuma ve Kişilik “Okumayı bilen bir kimse, kendini yüceltme, çok yönlü olabilme, yaşamını ilginç, üstün ve kusursuz yapabilme gücüne de sahip demektir.” Aldous HUXLEY Kişilik sistematiğinin gelişimindeki en önemli etkenlerden biri de okumadır. Bu sebeple nitelikli bir okuma eğitiminin verilmesi sadece dil gelişiminde değil, kişilik gelişiminde de önemli ve olumlu bir etkiye sahiptir (Bamberger, 1990). Okumanın bireyin kişilik gelişimine katkı sağlaması beklenir. Çünkü okuma bireye ruhsal anlamda haz veren bir faaliyettir. Okuma düzeyi gelişmiş bir birey; sosyal, kültürel ve akademik hayata uyum sağlayabilen, sağlam ve etkili iletişim kurabilen, öz güveni gelişmiş, kendini rahatça ifade edebilen bir yapı sergileyecektir. Okumanın hem akademik hem de sosyal hayatta yer alan hemen hemen bütün alanlarla bağlantılı olması, onu insan eğitiminde ve hayatında vazgeçilmez bir noktaya getirmiştir. İyi eğitim almış kişilerin, toplumların gelişmişlik seviyelerini artıracağı gerçeği göz önüne alındığında, okuma üzerinde çok daha titizlikle çalışılması gerektiği sonucuna ulaşılmaktadır. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 15 Townsend (2002:8), okuma alışkanlığının kazanılması ve geliştirilmesiyle insanın kendine duyduğu saygı ve güvenin de arttığını belirtmiş ve öğrencilerin okuma becerilerinin geliştirilmesinde eğitimin her basamağına önemli görevler düştüğünü belirtmiştir. Okumanın kişilik üzerindeki etkisinin önemini C. Henderson “Korku ve ürkeklik içinde başlayan günlerimde, okuyarak cesaretimi artırmasını öğrendim.” sözüyle ifade etmiştir. 7. Okuma ve Sosyalleşme İlköğretim dönemi, insan zihninin en hızlı geliştiği ve çalıştığı dönemlerin başında gelir. Bu dönemde çocuk, etrafında olup biten her şeyi sorgulamaktadır. Okuma, çocuğun düşünmesine, merak ettikleriyle ilgili doğru sorular sormasına ve bunlara doğru cevaplar vermesine katkıda bulunur. Kişilik gelişiminde en önemli süreçlerden biri sosyalleşmedir. Okuma metinleri, toplumun kültürel ve sosyal değerlerini yansıtmak suretiyle çocuğun sosyalleşmesinde etkili olmaktadır. Toplumda kabul gören ya da kabul görmeyen tutum ve davranışlardan bahseden eserler aracılığıyla çocuk, kendini topluma kabul ettirmeye çalışır. Ayrıca Dünya edebiyatının eserlerden okuduklarıyla da sosyalleşmesine evrensel bir boyut kazandırır. Okuma becerisi, bütün bireylere özellikle de ilköğretim seviyesindeki öğrencilere ruhen kendilerini rahat hissetmelerini sağlayacak sevgi, saygı, dostluk, hoşgörü gibi kavramları kazandırması bakımından da önem taşımaktadır. Bu kavramlar, bireyin sosyalleşmesinde önemli bir etken olan bir gruba katılma ve grup içinde rol alma gibi davranışların gösterilmesinde rehberlik eder. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 16 8. Okuma ve Toplum “Okumayı sevmek, hayattaki can sıkıcı saatleri güzel saatlerle değiştirmektir ” Montesquieu Okumanın toplumdaki rolünü değerlendirirken iki basamaklı düşünmek gerekir. Bu basamaklardan ilki okuma sürecinin toplum yapısını nasıl şekillendirdiği ile alakalıdır. Bireylerin tek başlarına taşıdıkları özellikler bir tarafa bırakılırsa ortak duyuş ve düşünüş şekilleri toplumun ana yapısını ve profilini oluşturur. Bireycilikten toplumculuğa geçiş, öncelikle toplumu oluşturan bireylerin sağlıklı iletişim kurmasına bağlıdır. Okuma bu iletişimi güçlendiren ve sağlam kılan en önemli etmenlerden biridir. Çünkü kitaplar sayesinde, toplumun her kesimini yansıtan ve yaşantısal olarak her zaman ulaşamayacağımız çevreleri tanımak mümkündür. Dolayısıyla okuma faaliyetleri ile birey, toplumun geniş yelpazesini tanıma, fark etme ve anlama fırsatı bulur. Okumanın toplumla ilişkisindeki ikinci basamak ise toplumun okumaya ve okuyan bireylere bakış tarzı ile ilgilidir. Okuma kültürü ve seviyesi düşük toplumlarda bile, okumanın hayati önem taşıdığı kabul edilen bir gerçektir. Bu sebeple gelişme sürecindeki toplumlar, çözülmesi gereken sorunların temeline okumayı alırlar. Bu tür yapılanmalarda, toplumun okuyan ve okumayı alışkanlık hâline getiren bireylere yaklaşımı olumlu bir çizgi gösterir. Düzenli okuma alışkanlığı kazanmış olanlar, çevrelerinde daima saygınlık görmekte, fikirlerine değer verilmekte ve toplumun geleceğinde belirgin rol oynamaktadırlar. Çünkü okuma eylemi bireyin düşünme gücünü besleyen ana kaynaklardan biridir. Birey toplum içindeki statüsünü belirlerken bir yandan bireyselliğinin farkında olmalı öbür taraftan ait olduğu toplumun bir parçası Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 17 olduğunu unutmamalıdır. Bu da çok yönlü bakabilmeyi dolayısıyla düzenli ve sürekli okumayı beraberinde getirir. (Özdemir, 1991) 9. Okuma ve Yaratıcılık Okuma alışkanlığı kazandırma sürecindeki amaçlardan biri de çocukların yaratıcı düşünme yeteneğini geliştirmektir. Bu tür düşünmeyle birey, problemlere ve olaylara farklı bakış açılarından yaklaşmayı öğrenir. Farklı yaklaşım yolları bireyin düşünme sistematiğini geliştirir ve dolayısıyla çocuk yaratıcı düşünme yaklaşımını hayatının her aşamasında kullanmaya başlar. Yaratıcı düşünme becerileri, düzenli ve etkili kitap okuma alışkanlığıyla beslenir. Ergenlik dönemindeki bireyler; kitap, gazete ve dergi gibi yayınları düzenli okumak suretiyle toplumu ilgilendiren meseleler hakkında bilgi sahibi olurlar. Edindikleri bilgileri, kendi yaşantıları, kültürleri, bakış açılarıyla bütünleştirerek toplumdaki durum ve olayları sorgulamaya başlarlar. Böylelikle kendi düşünüş sistemlerini oluşturur, yaratıcı ve eleştirel düşünme becerilerini geliştirirler. 10. Okuma ve Eleştirel Düşünme Eleştirel düşünme; akıl yürütme, analiz, sentez ve değerlendirme gibi zihinsel faaliyetlerden oluşan bir düşünme şeklidir. Bilimsel bir bakış açısının dayanaklarından olan eleştirel düşünme, okuduğu ve duyduğu her şeyi aynen kabul etmeyen ve üzerinde düşünüp önceki bilgilerinin süzgecinden geçiren ve “nasıl, neden, niye” gibi sorular sorabilen bireylerin yetişmesine katkıda bulunur. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 18 İlköğretim döneminde öğrencilerden okuma becerisini kazanmaları ve bunu bir alışkanlığa dönüştürmeleri beklenir. Lise döneminde ise bunlara ek olarak öğrenciler okuduklarını sorgulamaya başlamalıdırlar. Onlar için bir metni ya da bir kitabı sadece okumak yeterli olmamalıdır. Ergenlik dönemindeki bir birey okuduklarını, Ön yargı ve tutarlılık, Kaynakların güvenilirliği, Sebep ve sonuç arasındaki bağın anlamlılığı, Fikir ve iddiaların doğruluğu, Varsayımların geçerliği, Ana yapıdaki eksikliklerin neler olduğu, Sonuçların anlamlılığı bakımından değerlendirebilmelidir. Çünkü toplumun ilerlemesini sağlayan bilimsel ve akademik tutum ancak eleştirel düşünme ile açığa çıkar. Eleştirel düşünme de ancak çok okumak, okuduğunu anlamak ve sorgulamak ile mümkündür. 11. Okuma ve Başarı “Okumak, kurtulma, özgür olma gücü kazandırır. Okumayanlar, dar çevrelerinin kısır düşünceleri, gelenek ve göreneklerin yetersizlikleri içinde kapalıdır. Okumayı sevenler, yerlerde sürünmezler, bir kanat vuruşuyla evrensel düşüncelerin mutlu iklimine yükselirler. İnsanlığın en yüce kişilerinden meydana gelmiş bir toplum içinde yaşarlar.” Payot Okumaya karşı uyandırılan ilgi, bireylerin boş vakitlerinde okuma etkinliği gerçekleştirmelerini ve böylece genel bilişsel özelliklerini yapılandırmalarını sağlamaktadır. Okumanın önemi, öğretim programlarında da ifade edilmiş, Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 19 derslerin ilk basamağını okumanın oluşturduğu, etkin okuyamayan ve okuduğunu anlayamayan bir öğrencinin başarı düzeyinin düşük olacağı belirtilmiştir. Okuma becerisi, bilgi ve deneyimlerin zihinsel etkinliklerle anlamlandırılması süreci olduğu için öğrenme, araştırma, yorumlama, tartışma ve eleştirel düşünme becerilerinin kazanılmasında da etkilidir. Öğretim basamaklarının düzenlenmesinde de okuma, eğitimin en başta yer alan ve başarıya götüren etkinliğidir. 4. OKUMA ALIŞKANLIĞI Atatürk'ün genel sekreterlerinden Hasan Rıza Soyak anlatıyor: Bir İstanbul seyahatinden Ankara'ya dönüyordum. Derhal Köşk'e gittim. Hizmetçilere Atatürk'ün ne durumda olduğunu sordum. Atatürk'ün genel sekreterlerinden Hasan Rıza Soyak anlatıyor: Bir İstanbul seyahatinden Ankara'ya dönüyordum. Derhal Köşk'e gittim. Hizmetçilere Atatürk'ün ne durumda olduğunu sordum. - İki gün, iki gecedir devamlı okuyor, birkaç defa banyo yaptı ve şezlongda istirahat etti, dediler. Hemen yatak odasına gittim. Atatürk, koltuğa bağdaş kurmuş oturuyordu. Çoğu kez böyle otururdu. Elinde bir tarih kitabı vardı, bitirmeye çalışıyordu. Bana, - Hoş geldin, dedikten sonra, elime bir kitap geçti, bilmem ne zamandan beri okuyorum, diye ilave etti. - Yorulmadınız mı, Paşam? diye sordum. - Hayır, dedi, yalnız gözlerim yaşarıyor; fakat onun da çaresini buldum. Biraz tülbent aldırttım ve parça parça kestirttim. Bu parçalarla gözlerimi siliyorum." Niyazi Ahmet BANOĞLU Alışkanlık, Eğitim Terimleri Sözlüğünde (1974); “1. Bir edim ya da etki karşısında canlı bir varlığın kazanmış olduğu değişmez tutum. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 20 2. Bir şeyin sık sık yinelenmesi sonunda oluşan huy ve alışkı.” şeklinde tanımlanmıştır. Bu bağlamda okuma alışkanlığı, okuma eyleminin düzenli gerçekleştirilmesi, yani okumanın süreklilik kazanması olarak ifade edilebilir. Okuma alışkanlığı, 'bireyin bir gereksinim ve zevk kaynağı olarak algılaması sonucu, okuma eylemini yaşam boyu sürekli ve düzenli bir biçimde ve eleştirici irdeleyici bir nitelikte gerçekleştirmesidir (Yılmaz,1993).Okumayı zevkli hale getirmek için kişisel ilgileri artırmak ve olumlu tutum geliştirmek, okuma alışkanlığı kazanmanın temel bileşenleridir (Calkins, 2001; Stonavich, 2000). Bu bileşenleri geliştirmek ve birbiri ile uyumlu hâle getirmek sayesinde okuma alışkanlığı insana olumlu yetiler kazandıracaktır. 1. Okuma Alışkanlığının Faydaları Okuma gelişigüzel gerçekleştirilen bir eylem değildir. Zihinsel ve sosyal açıdan istenen amaçları geçekleştirebilmek için okumanın düzenli bir alışkanlığa dönüşmesi gerekmektedir. Dökmen' e (1994) göre, okuma alışkanlığım tanımlamada kullanılabilecek ölçütler: 1. 2. 3. 4. Okuyucunun ne tür yayınlar okuduğu, Ne sıklıkla okuduğu, hangi türleri ne oranda okuduğu, Bir seferde aralıksız ne kadar okuyabildiği, Yılın, haftanın ya da günün hangi zamanlarında okumayı tercih ettiği, ne zamanlar neleri okumaktan hoşlandığı, 5. Okuduğu kitapları hangi yolla elde ettiği; satın almak, ödünç almak veya kütüphanede okumak yolarından hangisini hangilerini tercih ettiğidir. Toplumun okumaya karşı bakışı ve toplumda okuma alışkanlığını kazanmış bireylerin sayısı okuma alışkanlığının belirlenmesinde önemli göstergelerdir. Okuma alışkanlığını tespit etmede, bireyin kişisel özelliklerinin yanı sıra, etkili okuma yollarını kullanabilme ve okumaya karşı ilgi de önemli birer etkendir. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 21 Okuma sevgisi ve ilgisi okuma alışkanlığının kazanılmasında ilk adımdır. Gelişmekte olan ülkemizde gençlerimizin okuma alışkanlığı kazanmaları daha bilinçli ve gelişmiş bir toplum olma yolunda yapılacak çalışmaların başında gelmektedir (Gönen ve diğerleri, 2004). Okuma alışkanlığı düzenli bir biçimde olduğu müddetçe bilgi birikimine sahip olunmasını sağlar. Çünkü yeni elde edilen bilgiler eski bilgilerin üzerine eklendikçe anlam kazanır. Bilgi birikimiyle donanmış bireyler hem zihinsel hem de sosyal yönden kendilerini geliştirirler. Yılmaz (2004) bireyin okuma ilgisini geliştirmesinde çocukluk, gençlik ve yetişkinlik olmak üzere üç dönemin; ebeveyn, öğretmen ve arkadaş olmak üzere de üç grup bireyin etkili olduğunu belirtir. Yapılan bir araştırma sonucunda öğrencilerin %90’ının ders kitapları dışındaki kitaplarla ilk kez 6–8 yaşları arasında karşılaştıkları tespit edilmiştir. Bu yaşların hem okul öncesi hem de ilkokul dönemini içermesi, ailelerin ve öğretmenlerin bu dönem üzerinde daha dikkatli olmaları gerektiği sonucunu ortaya çıkarmıştır (Bekar, 2005). Bayram (2001), yaptığı araştırmasında okuma alışkanlığının yaşlara göre dağılımını belirlemeye çalışmıştır. Buna göre 53–57 yaş grubundaki kişilerin %90’ı, 48–52 ve 18–22 yaş grubundaki kişilerin %43’ü, 23–27 yaş grubundaki kişilerin %40’ı okuma alışkanlığına sahiptir. İlköğretimin ilk basamaklarında, okuma, amaç olma durumuyla karşımıza çıkarken daha sonraki basamaklarda araç olma işlevini kazanır. Okumanın vazgeçilmez bir eğitim aracı olması eğitimin her aşamasında ne derece etkili olduğunun göstergesidir (Coşkun, 2002). Okuma alışkanlığını belirlemeyi amaçlayan çalışmalar, çocukluktan gençlik dönemine geçiş aşamasının okuma alışkanlığında Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 22 önemli olduğu sonucuna ulaşmaktadır. Dolayısıyla ilköğretim döneminde kazanılan okuma becerisi, ortaöğretim döneminde desteklenmeli, böylece düzenli okuma alışkanlığına ulaşılmalıdır. 47 50 28 13 6 0 Okul Öncesi İlöğretim 15 İlköğretim 6-8 Orta Öğretim Şekil 1: Okuma Alışkanlığı Kazandırma Alışkanlıklar birey yaşamında çevreden, ebeveynden, öğretmenlerden, ideallerden davranış modelleri biçiminde elde edilir. Bu nedenle alışkanlıklar toplumsallaşmanın en önemli sonuçlarından biridir" (Bamberger, 1990). Çevresel faktörlerin çok etkin olduğu ortaöğretim döneminde, öğrenciler, etkileşim içinde bulundukları insanların alışkanlıklarını kendilerine model alacaktır. Bu bakımdan ortaöğretim öğrencilerin okum alışkanlık düzeyleri toplumun alışkanlık düzeyiyle paralellik gösterecektir. Bireyler kendi istekleri doğrultusunda ya da başkalarını model almak gibi farklı sebeplerle kitap okumaktadırlar. Zihnini Rahatlatma, Sakinleşme, Zaman Geçirme, Motivasyon, Zevk Alma, Okuduğu Kitapta Geçen Karakterlerle Kendini Özdeşleştirme Eğitim (Hughes-Hasselve Lutz, 2006, s. 40). Düzenli okuma alışkanlığı kazanmış bireyler, ilgi duydukları, merak ettikleri ya da öğrenmek istedikleri bilgileri içeren kitapları okurlar. Okay (2004), okuma alışkanlığı çerçevesinde bilimsel ve mesleklere ait kitapların dışında, sanat ve düşünce alanına giren Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 23 eserlerin yanı sıra edebiyat ve düşünce ürünü kitapların okunması gereğini de dillendirmiştir. Farklı alanlara ait kitaplar, bireylerin değişik bakış açılarını görmelerini sağlayacaktır. Kitap okumanın keyif ve bilgi vermesinin yanında okuyucunun kelime hazinesi ve düşünme becerisini zenginleştirmesi okuma alışkanlığının sayısız faydaları arasındadır. Düzenli kitap okumayı alışkanlık haline getirmiş bireyler kendilerini sürekli geliştiren ve toplumların ilerlemesinde en büyük paya sahip kimselerdir. 2. Okumayı Engelleyen Faktörler "Dünyada hiç bir dost, insana kitaptan yakın değildir. Sıkıntımızı unutmak, donuk hayatımıza biraz renk, biraz ışık vermek, daracık dünyamızda bulamadığımız şeyleri yakalamak için, tek çaremiz kitaplara sarılmaktır. Kitap, bizi avuttuğu gibi, yükseltir de. Kısa hayatında insanın edindiği tecrübeler ne kadar azdır.” Suud Kemal Yetkin Okumayı engelleyen faktörlerin çokluğu, okumayı alışkanlığa dönüştürmenin ne denli zor olduğunun göstergesidir. Fiziksel ve zihinsel bazı yetersizliklerin okuma için engel olduğu bilinen bir gerçektir. Ancak lise seviyesine gelinceye kadar öğrencilerin bu konudaki yetersizlikleri çoktan tespit edilmektedir. Dolayısıyla bu engeller mümkün olduğunca ortadan kaldırılmaya çalışılmış olmalıdır. Tamamen yok etme imkânı bulunmadığı durumlarda ise öğrencinin gelişimini destekleyici farklı öğrenim kurumlarına yönlendirildiği düşünülmektedir. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 24 Burada asıl söz konusu edilecek engeller, okuma yetisine fiziksel ve zihinsel anlamda hazır bulunan bireylerin okumayı bir alışkanlık hâline dönüştürememesine sebep olan faktörlerdir. Edebiyat, Dil ve Anlatım dersi öğretim programlarına genel hatlarıyla bakıldığında okuma alanındaki temel amacın okuma sevgisi kazandırmak, okuma becerisini alışkanlık hâline getirebilmek olduğu görülmektedir. Türkçe programındaki okuma amacını tekrarlayan ve destekleyen lise programı yine okumayı öğrenmenin temeline almıştır. Lise öğrencilerinin okuma alışkanlığını engelleyen ilk etken de bu noktada ortaya çıkmaktadır. Beceri ya da davranışların alışkanlığa dönüştürülmesi bir süreç işidir ve bu sürecin sağlam olması için temellerinin erken yaşta atılması gerekir. Okuma becerisinin kalıcılığını ve sürekliliğini sağlamak, bireye çocukluktan itibaren okumayı sevdirmekle mümkündür. İlköğretim kademesinde okuma kültürünü alamamış, okuma becerisi alışkanlığa dönüştürememiş öğrenciler, lisede okuma faaliyetlerinden tamamen uzaklaşmaktadırlar. Okuma tutumlarındaki olumsuzluk lisede artarak devam etmektedir. Okuma sevgisini aşılama işinin ilk sorumluluğu çocuğun yakın çevresine özellikle de anne-babasına düşmektedir. Okuyan ve çocuğu okumaya yönlendiren anne-baba tutumunun öğrenmeye açık beyinler üzerinde olumlu etkileri olduğu yadsınamaz. İlköğretim döneminde anne ve babasını rol model kabul eden bireyler, lise çağında anne babalarını eleştirmeye yönelik tavır sergilerler. Ebeveynlerin bu dönemde yapacakları okuma telkinleri sert tepkilerle karşılanabilir. Gençler, okuma eylemini gerçekleştirmeyen yetişkinleri acımasızca eleştirecek ve kendi yapmadıklarını başkasına uygulatamayacaklarını dile getireceklerdir. Bunun yanı sıra okuma Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 25 faaliyetlerini desteklemeyen anne babaların evde çocuklar için okuma ortamı hazırlamadıkları da dikkati çeken bir durumdur. Evde kitap görmeyen, bir kitaplığa sahip olmayan ya da sessiz okuma faaliyetlerini yapacakları ev ortamından yoksun gençlerin okumaktan uzaklaşmaları kaçınılmaz bir durumdur. Gençlerin bireysel olarak yapacakları okuma faaliyetlerinde ayrı bir odaya veya ev düzenine olan ihtiyaçları çocukluk dönemindekinden çok daha fazladır. Öğretmen ve öğretmene paralel olarak okul ile ilgili kimi hususlar da okumaya engel oluşturabilmektedir. Öncelikle gençlik döneminde bireyler tıpkı anne-babalarının tutumlarını eleştirdikleri gibi öğretmenin tutum ve davranışlarına da olumsuz bakış açısıyla yaklaşacaklardır. Okumanın öneminden dem vuran öğretmenin, gençlerin sert tepkileriyle karşılaşması olası bir durumdur. Zaten okuma alışkanlığı edinmemiş bireyler “okuyun” baskısına karşı tepki geliştirebilirler. Ayrıca öğretmenlerin ders içi faaliyetleri aşırı önemseyen tutumları, gençleri sürekli ders çalışmaya itmekte; bu durum okumanın geri plana atılmasına sebep olmaktadır. Ödev yapma sorumluluğu ve ödevlerin yükü gençlerin eğitim-öğretim faaliyetlerine ayırdığı zamanın önemli bir bölümünü kapsamakta, ödevler bittiğinde daha fazla kitapla meşgul olmak istememektedirler. Çocukların okumaktan uzaklaşmasında etkili olan bir diğer husus arkadaş çevresidir. Lise dönemindeki öğrenciler, hem okuldaki hem de okul dışındaki vakitlerini daha çok arkadaşlarıyla geçirmektedirler. Yanlış arkadaşlıkların kurulması, arkadaşlara ayrılan zamanın iyi ayarlanamaması da okumayı olumsuz yönde etkilemektedir. İlköğretim düzeyindeki öğrencilerde arkadaşlarla birlikte geçirilen zaman, ağırlıklı olarak oyun oynamaya ya da sohbet Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 26 etmeye ayrılır. Lise döneminde bir yandan oyunların mahiyeti değişirken diğer taraftan sohbetlerde ilgi alanlarına göre şekillenmektedir. Ayrıca arkadaş gruplarıyla bir araya gelindiğinde sigara, alkol gibi zararlı alışkanlıkların görülme riski de artmaktadır. Rahatlığın, eğlence ve dinlencenin yoğun olarak bulunduğu arkadaş ortamları gençlere cazip gelmekte ve okumaya ayrılan vakit giderek azalmaktadır. Arkadaşlık ilişkilerinin insan hayatında bir ihtiyaç olduğu ve bunların da öğrenmeye katkısı olduğu muhakkaktır. Ancak amaçsız yapılan sohbetler yanında okuma sıkıcı bir duruma düşmektedir. Sangkaeo (1999) da benzer bir tespitle; gelişmekte olan ülkelerde öğrenmenin okuyarak değil, dinleyerek ve sohbet ederek gerçekleştiği yönünde sonuçlara ulaşmıştır. Dinleyerek ya da fikir alışverişinde bulunarak öğrenmenin gerçekleşmesi mümkünse de okuma yoluyla edinilen bilgiler kadar güvenilir olmadığı da açıktır. Lise döneminde kurulan arkadaşlıklar içerisinde karşı cinsle kurulan duygusal bağ ve yakınlaşmaların da yer alacağı muhakkaktır. Gençlik çağındaki gelişim özelliği gereği kaçınılmaz olan bu durum, gençlerin vaktini aldığı kadar onları duygusal ve psikolojik anlamda da etkilemektedir. Dolayısıyla okuma çok daha geri plana atılmaktadır. Okumanın sürekliliğindeki bir başka olumsuz husus da teknoloji ve beraberinde getirdiği bağımlılıktır. Özellikle televizyon ve bilgisayarın okuma faaliyetlerine ket vurduğu söylenebilir. Televizyon, doğru kullanıldığı takdirde öğrenme için bir araç olabilir. Fakat bilinçsizce izlenen televizyon ve kalitesiz televizyon programları hem gençlerin öğrenmesini durağanlaştırmakta hem de onu okumaktan uzaklaştırmaktadır. Yaşı ne olursa olsun belli bir eğitim aşamasındaki gençler, konusu bakımından bazı problemleri öne çıkaran, şiddeti destekleyen ve olumlu bir tavır olarak gösteren televizyon programlarının tesirinde kalmaktadırlar. Bu tür programlar sadece okuma kültürü sürecini etkilememekte, gençleri kolay para kazanmanın ve rahat yaşamanın farklı yolları olduğuna inandırmaya Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 27 hizmet etmektedir. Bu durum, çocukların ileriki eğitim öğretim yaşantısına da bakış açılarını değiştirmektedir. Televizyonun hemen yanı başında yer alan ve gittikçe televizyonun önüne geçen bilgisayar ve internet kullanımı da gençleri okumaktan soğutmaktadır. Hatta lise seviyesindeki öğrenciler için artık çok rahat erişilebilir hâle gelen bilgisayar ve internet teknolojisi, televizyonun önüne geçmiştir. İnternet hizmeti veren çeşitli mekânlar lise seviyesindeki öğrencilerin en çok kullandıkları yerler olmuştur. Bilgisayar ve internet, öğrenmeyi destelemek amacıyla kullanıldığında etkin bir öğrenme yolu olabilir. Ancak bunlar oyun, sanal ortamda sohbet vb. sebeplere hizmet etmeye başladığında üstlendiği görevin gerekliliklerinden uzaklaşmış olmakta ve öğrencilerin okuma alışkanlığının gelişmesine engel teşkil etmektedir. Lise öğrencilerinin okuma alışkanlıklarını olumsuz olarak etkileyen ve yukarıda sayılan faktörlere Yükseköğretime Geçiş Sınavı’nı da eklemek gerekir. Okul hayatıyla başlayan sınav maratonu, çocukların ağır bir sorumluluğun altına girmesine sebep olmaktadır. Sınavlarda başarılı olmak, kaliteli bir okula girmek ve iyi bir meslek sahibi olmak için gösterilen çaba çocukların neredeyse bütün vaktini almaktadır. Ülkedeki işsizlik sorununun giderek artması ve gelecek endişesi, bu olumsuzlukları daha da perçinlemiştir. Öğrenmenin temeline alınan ve eğitim sürecinin en önemli meselelerinden biri olan okumanın beceri olmaktan öte alışkanlığa dönüşmesi için yukarıda sayılan engelleri ortadan kaldırmak ya da en aza indirgemek şarttır. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 28 3. Ergenlik Dönemi ve Kitap Okuma Ortaöğretim öğrencilerinin kitap okuma alışkanlıklarını etkileyen birçok faktör vardır. Bunlardan biri de öğrencilerin içinde bulundukları gelişim döneminin özellikleridir. Öğrencilerin kitap okuma davranışlarını etkileyebileceği düşünülen gelişim dönemi özellikleri aşağıda sıralanmıştır. Ergenlik, 11-12 yaşından başlayarak 5-6 yıl süren, beyin ve bedenin değişmesiyle sonuçlanan bir dönemdir. Diğer bir deyişle ergenlik, bir değişim, araştırma ve keşfetme dönemidir. Bu dönemde genç, bireysel deneyimlerini artırır, kişiliğini keşfeder, ahlaki değerleri ve sosyal kuralları sorgular ve bilişsel becerilerini geliştirir. Bedensel ve zihinsel birçok değişim geçirmekte olan ergen, alışkanlıklarını, zevklerini, aile içi ve okul içi ilişkilerini yeniden yapılandırmaktadır. Büyüme, “eğlence gibi basit bir kavramın yerini başarı ve başarısızlık, hayal ve gerçek, özgürlük ve sorumluluk, toplum ve birey, ahlak ve ahlaksızlık, ruh ve beden gibi kavramların aldığı yeni bir dünya” olarak tanımlanmaktadır. Ergen bir değerler sistemi ve ahlak sistemi edinir. Vicdan gelişimi bu dönemde birtakım değer yargılarının gelişmesi biçimini alır. Ergen hayatta neye değer verdiğini belirler (Bacanlı, 2004). Ergenin bir değerler ve ahlak sistemi edinmesinde kitapların ve okumanın katkısı yadsınamaz. Ergen toplumsal açıdan sorumlu davranışı ister ve kazanmaya başlar. Değer sistemi geliştirme ve sosyal gelişimle bağlantılı olarak yetişkin toplumsal düzenin içine girmek ve sorumluluk yüklenmek ister. Çünkü ergenlik, “çocukluktan çıkan kişilerin yetişkinliğe kabul edilmeden önce bekletildikleri yerdir”. Ergenler sorumluluk yüklenmek isterler (Bacanlı, 2004). Bu nedenle ergenlerin toplumsal içerikli kitapları tercih edeceği ya da okumaktan zevk alacağı düşünülebilir. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 29 Ergenlere verilecek eğitimde daha çok soyut içeriğe yer verilmesi onların yeni yeni kazanmaya başladıkları düşünce özelliklerini kullanma fırsatı verecektir (Bacanlı, 2004). Kitap seçiminde bu düşünce özelliğinin dikkate alınması yararlı olacaktır. Ergenlik dönemi kişinin kendisine “Ben kimim?” sorusunu sorduğu ve cevap aradığı dönemdir. Bu soru, kısmen onun fiziksel ve bilişsel gelişiminden, kısmen de etrafındaki kişilerin ona artık çocuk gibi davranmamalarında ileri gelir. Bedenindeki değişmeleri fark eden ergen, “bana ne oluyor”, “ben kimim, kim oluyorum” sorularını sormaya başlar. Ben kimim sorusuna cevap vermeye çalışırken birey kendini çeşitli roller içinde deneyerek karar vermeye çalışır. Bu da özdeşleşme ve taklit mekanizmalarına yol açar. Kişi bu dönemde başkalarını taklit ederek kendini bulmaya çalışacaktır (Bacanlı, 2004). Bu dönemde, kimlik arayışı çeşitli şekillerde yaşanır. Örneğin kişi resim, şiir, öykü, müzik gibi çeşitli anlatma yollarını deneyerek de kendini tanımaya çalışır (Bacanlı, 2004). Ergen çeşitli kişi ve grupları kendisine örnek alarak özdeşim kurar. Fakat, bu kişi ve gruplar her zaman gencin gerçek kimliğine ulaşmasını sağlayamamaktadır. Kitapların ergenelere kimlik arama sürecinde yardımcı olabileceği düşünülürse, uygun eserler kimlik bulmada etkili olabilir. Okul kitapları için seçilen okuma parçaları yalnızca okumayı geliştirmeyi amaçlamakla kalmayıp genç insanların kişiliklerini geliştirebilmelerini, daha olumlu değerler kazanabilmelerini ve uyum sağlayabilmelerini de geliştirmeyi amaçlar. Eğitimciler ve danışmanlar kitapların yalnızca bireylerin uyum sağlamalarında etkili olmakla kalmayıp aynı zamanda onların davranışsal ve duyuşsal sorunların üstesinden gelebilmede bir araç olarak kullanılabileceği noktasına gelmişlerdir. İşte bu amaçla kitap kullanmaya “bibliyoterapi” denmiştir. Bibliyoterapi kitaplar aracılığı ile bireyin sorunlarını çözebilmesine bir yardım yaklaşımıdır. Bibliyoterapi üç amaçla kullanılabilir: 1. Duygusal sorunlar için 2. Daha basit uyum sorunları için 3. Gençlerin gelişim gereksinimleri için (Öner, 2010). Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 30 Görüldüğü gibi bibliyoterapi ergenlik döneminde etkili olarak kullanılabilir. Kimlik bulmadan, duygusal problemlerin çözümüne kadar kitaplar ergenlere yardımcı olabilir. Ortaokul yıllarının sonlarına doğru, kızlar erkeklerden muhtemelen daha çok duygusal rahatsızlık geçiriyor olabilirler. Ergenlikteki duygusal rahatsızlıkların en yaygın türü depresyondur. Eğer depresyon ağırlaşırsa, intihar girişimleri düşünülebilir(Bacanlı, 2004). Bu tür problemin çözümünde kitapların rolü ortaöğretim öğrencilerinde kitap okuma alışkanlığının kazanılmasının önemini bir kez daha vurgulamaktadır. Ayrıca aşağıda ergenlerle ilgili verilen özellikler onlara kitap okuma alışkanlığını kazandırmada, kitap tavsiye etmede, sınıf kitaplıklarına ve okul kütüphanesine kitap seçiminde ipuçları verebilir: Ergenlerin çoğunluğu pop müzikle ilgilenir. Ergenler havalı ve karizmatik görünmeyi severler. Bu sebeple spor, medya ve eğlence gibi alanlardan konuları içeren kitaplar hoşlarına gidecektir. Ergenler, diğer insanlarla değişik ilişkiler kurmayı keşfederler. Ergenler kişiliklerini (bazen birden çok kişiliğe sahip olabilirler) tanımlamaya başlamışlardır. Rol yapma etkinlikleri, ergenin başka birinin kimliğine bürünerek rahatça değişik duyguları ifade etmesine yardımcı olur. Büyüme sürecinin en önemli unsurlarından biri de bireyin kendi davranışlarının sorumluluğunu üstlenmeyi öğrenmesidir. Ergenler ilgi duydukları alanlarda detaylı bilgiye sahiptirler. Bu sebeple öğrencilerin sınıf dışı ilgi ve bilgilerini konu alan kitaplar okuma alışkanlığının kazılması için kullanılabilir. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 31 4. Türk Dili-Türk Edebiyatı Öğretim Programları ve Okuma Güzel sanatların bir dalı olan edebiyatın insanlığın ilk dönemlerinden beri, her yerde ve zamanda varlığını sürdürmesi, bizlere onun insana özgü vazgeçilmez bir ihtiyacı karşıladığını düşündürmektedir. Edebiyatın bu özelliğini, insanın “sanat yapma varlık şartı” na bağlayanların da olduğu bilinmektedir. Edebî eser, dille gerçekleşen güzel sanat ürünüdür. Özgünlüğü de tarihî ve kültürel olanla yakın ilişkisinden kaynaklanır. Edebî metin, sanat ve kültür etkinliklerinin iç içe girdiği bir alanda oluşur. Zaten dil, kültür alanının hem yapıcısı hem de ifade aracıdır. Bu durum edebiyat eğitimine, kültür ve sanat eğitimi arasında ayrı bir önem kazandırmaktadır. Edebî metinler, sanat zevki ve anlayışıyla kültür değerlerini hayatın gerçekliğinden hareketle somutlaştırır. Bunlar; insanın zevkinin gelişmesine ve mensubu bulunduğu toplumun değerlerini benimsemesine hizmet eder. Bunun için edebiyat eğitimi; estetik zevkin gelişmesi, kültürel değerleri somut olarak ifadesi ve yorumlanması, sürdürülen hayatın farklı bir dikkat ve duyarlılıkla dile getirilmesi bakımlarından son derece önemlidir. Edebiyat eğitimi kısaca, bu metinlerdeki sanat değerlerini sezmeyi, dilin metinde kazandığı anlamları kavramayı ve metni yorumlamayı sağlayacak becerileri kazandırmayı amaçlar. Bu eğitimin ilk ve önemli basamağı lise yıllarındaki edebiyat dersleridir. Edebiyat derslerinde öğrencilere, her yönüyle bireysel, ulusal, evrensel değer, zevk ve anlayışın edebî metinlerde nasıl inceleneceği ve değerlendireceği hususunda beceriler kazandırılmalı; sanata özgü yaşantının özellikleri hissettirilmelidir. Öğrencilerin; her düzeydeki dil göstergelerinin nerede, niçin, nasıl ve neden kullanıldığını kavrayabilecek bir anlayışa ulaşmaları sağlanmalıdır. Edebiyat programı, Millî Eğitimin Temel Amaçları’na bağlı kalınarak öğrencileri bu hedeflere ulaştırabilmek gayesiyle hazırlanmıştır. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 32 Orta öğretimde dört yıl boyunca okutulan Türk Edebiyatı dersiyle; özel uzmanlık alanı istemeyen her türlü metni, yazıldığı dönemin zihniyetiyle ilişkilendirerek anlayıp değerlendirebilen; başta sanat metinleri olmak üzere, yine her türlü metni yapı, tema, dil ve anlatım, anlam ve gelenek bakımlarından inceleyip çözümleyen ve yorumlayabilen; benzer ve farklı metinleri birbiriyle karşılaştırıp bunlardan sonuçlar çıkarabilen öğrenciler yetiştirilmek istenmiştir. Ayrıca öğrencilere edebî metinler aracılığıyla estetik zevk kazandırmak hedeflenmiştir. Programda; yaşanan, tasarlanan ve hissedilen bireysel ve toplumsal gerçekliği zamanın şartlarına göre yorumlayarak zenginleştiren, değiştiren, daha görünür, anlaşılır ve sezilir kılan edebî metinler esas alınmıştır. Öğrencilerin Türk edebiyatı derslerinde işlevini bilmeden ezberledikleri edebiyat tarihi ve edebî kişilikler hakkındaki bilgiler yerine metni çözümleme, anlama ve yorumlama becerilerini kazanmaları ve bunlardan yararlanarak estetik yaşantının zevkine varmaları amaçlanmıştır. Dokuzuncu sınıf programında ikinci ünite tamamen şiire ayrılmıştır. Bu ünitenin sonunda öğrencilerin; şiirleri ahenk, yapı, tema, dil ve anlatım, anlam, gelenek ve dönemleriyle ilişkileri bakımlarından inceleyip yorumlayacak becerileri kazanmaları amaçlanmıştır. Böylece şiirle bütünleşebilen öğrencilerin zevk ve anlayışına göre bireysel antolojilerini oluşturmaları; topluluk karşısında şiir okuma alışkanlıkları kazanmaları hedeflenmiştir. Sonuç olarak, yukarıdaki açıklamalardan anlaşılabileceği gibi program öğrencileri okumaya yönlendirmektedir. Bir başka deyişle kazanımlara ulaşılabilmesi için öğrencilerin okumaları gerekmektedir. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 33 5. Türkiye’de Okuma Alışkanlığı Bir ülkenin okuma alışkanlığı hakkında yapılacak çalışmalar sağlam, etkili ve kesin bilgilere dayandırılmalıdır. Bunun için pek çok veri ve bilgiden faydalanmak mümkündür. Ancak okuma kültürü, okuma becerisi ve okuma alışkanlığı üzerine hazırlanan istatistikî veriler, Türkiye’deki okuma faaliyetlerinin çok ileri düzeyde olmadığını göstermektedir. Okuma alışkanlığı ile örgün eğitim sürecinin paralellik gösterdiği düşünüldüğünde önce Türk halkının örgün eğitim basamaklarındaki yerine bakmak uygun olacaktır. Yapılan araştırmalar göre, Türk halkının %12’si okuma yazma bilmemektedir. Halkın % 43’ü ilkokul, % 20’si lise, % 13’ü ortaokul, % 7’si ise üniversite veya yüksekokul mezunudur. Devlet bakanlığının yaptırdığı bir araştırmada gençlerin % 69’u hatırlayamadığı kadar uzun bir süredir kitap okumadığını dile getirmiştir. Kültür Bakanlığı tarafından yapılan araştırmada ise katılımcıların sadece %36’sının okumaya günde yarım saatten az zaman ayırdığı belirlenmiştir. Ayrıca kişilerin % 40’ı bir ay içinde hiç kitap okumamış, %36’sı ise sadece bir kitap okumuştur. PIRLS’ in yaptığı araştırmada ise Türkiye nüfusunun sadece % 0,08’ inin kitap okuma alışkanlığına sahip olduğu tespit edilmiştir. 2005 yılı verilerine göre mevcut kütüphane sayısı 2001 yılına göre düşüş göstermiştir. Kütüphanelerin bilgi kaynağı olmaları gerçeği göz önüne alındığında bu durum endişe vericidir. Ancak Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 34 teknolojik gelişmeler sayesinde bilgiye ulaşma yolları çeşitlenmiştir. Sanal ortamda birçok kütüphanenin veri tabanına erişim açık olduğu için kitaplara, makalelere, gazetelere, ansiklopedilere, tezlere ve daha birçok kaynağa ulaşmakta zorluk yaşanmamaktadır. Eğitimin belirlenen amaçlarına ulaşması için eğitim sürecindeki bütün etkenlerin incelenmesi, eğitimi etkileme derecelerinin belirlenmesi ve bu etkenlerin olumlu yönde olması için gerekli çalışmalar yapılmalıdır. 1500 1350 1123 1144 1000 500 0 Şekil 2: Türkiye’ de Kitap Okuma Alışkanlıkları Eğitim kazanma sürecinin temellerinden biri okuma becerisidir. Okuma becerisi ise, etkin okuma eylemi ve düzenli okumayla alışkanlık hâline getirilebilir. Okuma eyleminin verimli hale getirilmesinde çeşitli yöntemler vardır. Okuduğunu anlama becerisinin geliştirilmesi ve işlevsel- hızlı okuma tekniklerinin öğrenilmesi, bunlardan bazılarıdır. Düzenli okuma alışkanlığı, okuma eylemin amaçlarına uygun şekilde yapılmasıyla kazanıldığı için bireylere öncelikle okuma eğitiminin verilmesi gerekir. Okuma alışkanlığının pek çok faktörden etkilenmesi, bütün bu faktörlerin okuma alışkanlığıyla olan etkileşiminin açıklanmasını gerektirir. Bu faktörler; cinsiyet, zekâ, aile ve yakın çevre başta olmak üzere birçok bilişsel, sosyal ve psikolojik durumlardır. Okuma alışkanlığının bu faktörlerle olan etkileşiminin belirlenmesi hangi durumların okuma alışkanlığını olumlu, hangilerinin olumsuz yönde etkilediğini ortaya çıkaracaktır. Ortaya çıkan sonuçlar, bireylere Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 35 okuma alışkanlığı kazandırmada uygulanan yöntemleri belirleyecek ve bu sayede okuma alışkanlığı kazanmış bireylerin sayısı artacaktır. Ortaöğretim dönemindeki gençler ergenlik döneminde olmalarından kaynaklanan bazı sorunlar içinde bulunabilirler. Ayrıca, gelecek kaygısı içinde iyi bir bölüm kazanma endişesi taşıyabilirler. Bütün bunlara kişisel ve çevresel faktörler de eklenince bu gençlerin eğitimlerinin temeli olan okuma alışkanlıkları istenen düzeyde olmayabilir ya da var olan okuma alışkanlıkları gittikçe azalabilir. Düzenli okuma alışkanlığı kazanmış bireylerin sayısının artması, o toplumun ilerlemesi için ön koşuldur. Bu tip bireyleri yetiştirmede izlenecek stratejiyi belirlemek, öncelikle var olan sistemi incelemeyi gerektirir. Hâlihazırdaki durumu tespit etmek, olumlu ve olumsuz taraflarını görmek en doğru strateji ve metodu bulmaya rehberlik edecektir. Bu anlayışla yola çıktığımız çalışmada, Konya iline bağlı bütün köy, kasaba, ilçe ve şehir merkezindeki okullarda öğrenim gören 9, 10, 11 ve 12. sınıf öğrencilerinin düzenli okuma alışkanlıklarını ve okuma alışkanlıklarında etkili olan faktörleri belirlemeyi amaçladık. Böylelikle Türkiye’nin okuma alışkanlığı düzeyini Konya ili bazında detaylı bir şekilde değerlendirmeye çalıştık. Ayrıca çalışmanın amacı doğrultusunda Konya’daki ortaöğretim öğrencilerinin okuma profillerini tespit ettik. Sağlıklı istatistikî verilere ulaşabilmek için başlattığımız “Ortaöğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma Profil ve Eğilimlerini Belirleme” projesi araştırmanın bulgular kısmında da görüleceği üzere oldukça yüksek bir katılımla gerçekleştirildi. Yürüttüğümüz bu proje, okuma alışkanlığının yerleşmesinde önemli bir dönem olan ortaöğretimde öğrencilerin okuma alışkanlıklarının tespit edilmesi, öğrencilere verilen eğitimin etkililiği ve ileride toplumun ne kadar ileri bir seviyeye ulaşacağı konusunda fikir vermektedir. Konya’daki bütün ortaöğretim okullarında gerçekleştirilen araştırma sonucunda ulaşılan bilgiler, öğrencilerin okuma alışkanlıklarının belirlenmesinin yanında düzenli okuma alışkanlığı Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 36 kazandırma sürecinde yapılması gerekenler hakkında da önemli ipuçlarına işaret etmektedir. Bu bakımdan araştırma sonuçları, öğrenciler, öğretmenler, aileler, okul yönetimleri, eğitim programcıları ve Milli Eğitim Müdürlüklerine de mevcut durumu gösterme ve gerekli tedbirleri almada yol göstermektedir. Sonuç olarak, yükseköğretime devam edecek gençlerin okuma alışkanlıklarının belirlenmesi, eğitim sisteminin en üst basamağıma kadar geçen eğitim sürecinde kazanılan eğitimin niteliği ve sahip olunan bilgi birikimi hakkında fikir vereceği için araştırma büyük önem taşımaktadır. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 37 ARAŞTIRMANIN AMACI Bu araştırmanın amacı Konya ilinde öğrenim gören lise öğrencilerinin kitap okuma alışkanlarını betimlemek, kitap okuma alışkanlıklarının demografik özellikler ve okula ilişkin değişkenlerle ilişkisini saptayarak Konya ili genelinde kitap okumaya ilişkin bir dağılım-profil çıkarmaktır. Bu amaca ulaşmak için aşağıdaki sorulara cevaplar aranmıştır: Lise Öğrencilerinin Demografik Özellikleri Nelerdir? Yerleşim Gelir Düzeyi Anne Eğitim Baba Eğitim Anne - Baba mesleği Bilgisayar ve internet erişimi Lise Öğrencilerinin Okul Değişkenlerine İlişkin Özellikleri Nelerdir? Okul Türü Sınıf düzeyi Okuldaki başarı durumu Okuldaki başarı belgesi Dershaneye gitme durumu Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 38 Lise Öğrencilerinin Kitap Okuma Alışkanlıkları Profili Nedir? Düzenli olarak kitap okuma alışkanlığı oranları nedir? Ders kitapları dışında kitap okuma sıklığı nedir? Öğrencilerinin son bir yılda ders kitabı dışında okudukları kitap sayısı nedir? Öğrencilerin anne veya babalarının kitap okuma alışkanlığı ne düzeydedir? Lise Öğrencilerinin Okuma Tercihleri Nasıldır? Öğrenciler hangi tür kitapları okumaktan hoşlanmaktadır? Öğrenciler hangi konuyu içeren kitapları okumaktadırlar? Öğrenciler kitap seçerken nelere dikkat etmektedirler? Öğrenciler kitaptan başka hangi tür yayınları okumaktadır? Lise Öğrencilerinin Ders Kitapları Dışında Okuma Kitaplarına Ulaşma Durumları Nedir? Öğrenciler okudukları kitaplarını nasıl elde etmektedirler? Öğrenciler kütüphaneden ne amaçla yararlanmaktadır? Öğrencilerin Kitap Okumalarına Engel Teşkil Eden Faktörler Nelerdir? Öğrencilerin Demografik Ve Okul Değişkenlerine İlişkin Özellikleri Kitap Okuma Davranışlarını Ne Derece Etkilemektedir? Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 39 YÖNTEM Araştırma Modeli Lise öğrencilerinin kitap okuma profillerini ve eğilimlerini belirlemeyi amaçlayan bu araştırmada tekil ve ilişkisel tarama modellerinden (Karasar, 1998: 79-81) yararlanılmıştır. Tekil tarama modeli, öğrencilerin okuma profillerinin ve eğilimlerinin belirlenmesi amacıyla kullanılmıştır. Buna göre araştırmaya katılan lise öğrencilerinin kitap okuma profilleri ve eğilimleri “Kitap Okuma ve Eğilimlerini Belirleme Anketi” ile elde edilen verilerle betimlenmeye çalışılmıştır. İlişkisel tarama modeli ise, bazı değişkenler (cinsiyet, okul türü, sınıf, yerleşim yeri, aylık gelir, anne babanın kitap okuma durumu gibi) ile kitap okuma profilleri ve eğilimleri arasındaki ilişkiyi belirlemeye yönelik olarak kullanılmıştır. Bunun için de bazı değişkenler ile anketten elde edilen veriler ilişkilendirilmiştir. Evren ve Örneklem Bu araştırmanın genel evrenini, Konya ilindeki devlet ve özel ortaöğretim kurumlarında (genel- mesleki ve teknik) öğrenim gören tüm öğrenciler oluşturmaktadır. Evrenin tamamına ulaşılmaya çalışıldığından örneklem seçimine gidilmemiştir. Araştırmaya katılan öğrencilere ilişkin sayısal veriler Tablo 7’de verilmiştir. Veri Toplama Araçları Araştırmanın belirlenen amacına ulaşması için gerekli olan veriler, “Kişisel Bilgiler”, “Kitap Okuma Profil ve Eğilimlerini Belirleme Anketi” olmak üzere iki bölümden oluşan bir bilgi toplama aracı ile toplanmıştır. Bilgi toplama aracının birinci bölümünü oluşturan “Kişisel Bilgiler” bölümünde çalışmaya katılan lise öğrencilerini tanımayı Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 40 sağlayacak ve bazı değişkenler ve okuma profilleri ve eğilimleri ile ilişkilendirilecek bilgileri elde etmeye yarayan maddeler yazılmıştır. Bu kapsamda cinsiyete, okul türüne, yerleşim yerine, aylık gelire, anne ve babanın kitap okuma durumuna ilişkin sorular hazırlanmıştır. Anket, bütün bu özellikleri belirlemeye yönelik 35 sorudan oluşmuştur. Kitap Okuma Profili ve Eğilimi anketini hazırlamak için öncelikle alanyazındaki araştırmalar ve mevcut anketler incelenmiştir. Bu anketlerden araştırmanın amacına uygun olan maddeler ankete alınmıştır. Anketin kapsam geçerliliğini sağlamak için uzman görüşüne başvurulmuştur. Anketin Uygulanması Lise Öğrencilerinin Kitap Okuma Eğilim Alışkanlık ve Profillerini belirlemeyi amaçlayan bu araştırmanın verileri online anket ile Konya'daki tüm liselerden elde edilmiştir. Anketler elektronik ortama uygun formatta hazırlanmış, okullarda öğretmenlerin rehberliğinde öğrenciler tarafından cevaplandırılmıştır. Doldurulması yaklaşık 25 dakikayı alan anketler Konya ilinin ilçe ve il merkezindeki liselerde 2010 yılı Mayıs ayının 2. ve 3. haftasını kapsayan dönemde uygulanmıştır. Bu amaçla her sınıftaki öğrenciler sorumlu sınıf öğretmenlerinin gözetiminde bilgisayar laboratuarlarına götürülmüş, kendilerine anketlerle ilgili açıklamalar yapılmış ve her soruya cevap vermeleri sağlanmıştır. Ankette yanıt oranı % 90 olarak hedeflenmiştir. Bu çalışmada ankete katılması sağlanan öğrencilerin yaklaşık % 98’i anketi bütünüyle tamamlamıştır. Lise Öğrencileri Kitap Okuma Profili anketi “Demografik Özellikler - Kişisel Bilgiler” ve “Kitap Okuma Profili” olmak üzere iki kategoride bilgi elde etmek üzere hazırlanan 35 sorudan oluşmuştur. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 41 Veri Analiz Teknikleri Araştırma tarama modelinde gerçekleştirildiği için betimsel analizlerde frekans, yüzde, oran teknikleri kullanılmıştır. İlişkisel analizde ise binomiyal regresyon tekniği kullanılmıştır. Ayrıca elde edilen oran ve yüzdeler grafiklere dönüştürülmüştür. Öğrencilerinin demografik özellikleri (Yerleşim, Gelir Düzeyi, Anne Eğitim, Baba Eğitim, Anne baba mesleği, Bilgisayar ve internet erişimi), öğrencilerinin okul değişkenlerine ilişkin özellikleri (Okul Türü, Sınıf düzeyi, Okuldaki başarı durumu, başarı belgesi alma durumu, dershaneye gitme durumu) değişkenlerinde yüzde ve frekans tekniği kullanılmıştır. İlköğretim öğrencilerinin kitap okuma alışkanlıkları profili, öğrencilerin okuma tercihleri, ders kitapları dışında okuma kitaplarına ulaşma durumları ve öğrencilerin kitap okumalarına engel teşkil eden faktörlerin belirlenmesinde oran tekniği kullanılmıştır. Öğrencilerin demografik ve okul değişkenlerine ilişkin özelliklerinin kitap okuma davranışlarını yordama düzeyini tespit etmek amacıyla binomiyal regresyon tekniği kullanılmıştır. Binomiyal regresyon analizinde kitap okuma davranışı 'düzenli okuma' için (1), 'düzensiz okuma' için (0) kodu kullanılmıştır. Regresyon analizi sonunda anlamlı çıkan faktörlerin yorumlanmasında Odds Ratio tekniğinden yararlanılmıştır. Ayrıca düzenli kitap okuma davranışı üzerinde anlamlı faktörler grafiklerle anlaşılır hale getirilmiştir. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 42 Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 43 BULGULAR 1. Orta Öğretim Öğrencilerinin Demografik Özellikleri 1. Öğrencilerinin Cinsiyete Göre Dağılımı Şekil 1’ deki grafikler incelendiğinde ortaöğretim öğrencilerinin %52,7' si erkek, %46,9' u kızdır. Öğrencilerin %0,4 cinsiyeti sorusuna cevap vermemiştir. 6000 5256 4676 4000 2000 36 0 Erkek Kız Cevap Vermeyen Şekil 3: Orta Öğretim Öğrencilerinin Cinsiyete Göre Dağılımı 2. Öğrencilerin Yerleşim Yerine Göre Dağılımı Araştırmaya katılan öğrencilerin %30,3’ü il merkezinde, %45’i ilçe merkezinde, %16’sı kasabada ve %8,2’si köyde yaşamaktadır. Tablo 6: Öğrencilerin Yerleşim Yerine Göre Dağılımı YERLEŞİM YERİ ÖĞR. YÜZDE İl Merkezi İlçe Merkezi Kasaba Köy Cevap Vermeyen Toplam 3017 4490 1591 818 52 9968 30,3 45 16 8,2 0,5 100 3. Öğrencilerin İlçelere Göre Dağılımı Aşağıdaki tabloda araştırmaya katılan öğrencilerin ilçelere göre dağılımı görülmektedir. Bu aşamada ilçelerdeki toplam ortaöğretim okulu sayılarıyla tutarlı bir araştırma örneklemi oluşturulmaya Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 44 çalışılmıştır. Araştırmaya Meram ilçesinde 513 (%5,1), Seydişehir’den 275 (%2,8), Akşehir'den 1140 (%11,4), Beyşehir'den 849 (%8,5), öğrenci araştırma anketini cevaplamışlardır. Araştırmaya en düşük oranda öğrenci Ahırlı ve Halkapınar (%0,1), Emirgazi ve Güneysınır (%0,3) katılmıştır. Tablo 7: Araştırmaya Katılan Öğrencilerin İlçelere Göre Dağılımı İLÇELER ÖĞR. SAY. YÜZDE İLÇELER 1 AHIRLI 11 0,1 17 HALKAPINAR 2 AKÖREN 81 0,8 3 AKŞEHİR 1140 4 ALTINEKİN 5 ÖĞR. SAY. YÜZDE 9 0,1 18 HÜYÜK 236 2,4 11,4 19 ILGIN 211 2,1 51 0,5 20 KADINHANI 417 4,2 BEYŞEHİR 849 8,5 21 KARAPINAR 207 2,1 6 BOZKIR 273 2,7 22 KARATAY 326 3,3 7 CİHANBEYLİ 298 3,0 23 KULU 343 3,4 8 ÇELTİK 25 0,3 24 MERAM 513 5,1 9 ÇUMRA 802 8,0 25 SARAYÖNÜ 260 2,6 10 DERBENT 51 0,5 26 SELÇUKLU 2218 22,3 11 DEREBUCAK 36 0,4 27 SEYDİŞEHİR 275 2,8 12 DOĞANHİSAR 154 1,5 28 TAŞKENT 155 1,6 13 EMİRGAZİ 31 0,3 29 TUZLUKÇU 57 0,6 14 EREĞLİ 522 5,2 30 YALIHÜYÜK 32 0,3 15 GÜNEYSINIR 27 0,3 31 YUNAK 119 1,2 16 HADIM 108 1,1 32 Cevap yok 131 1,3 TOPLAM 9668 100 Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 45 4. Öğrencilerin Aile Gelirlerine Göre Dağılımı Ortaöğretim öğrencilerinin ailelerinin aylık gelirine bakıldığında, %31,2’ sinin 0-750 TL , % 40,9’nun 751-1500 TL , %17,3’nün 1501-2250 TL, %5,2’ sinin 2251-3000 TL arasında, %4,7’sinin ise 3000 TL ve üstü arasında bir gelire sahip oldukları belirlenmiştir. Tablo 8: Öğrencilerin Aile Gelirlerine Göre Dağılımı AİLE GELİRİ FREKANS YÜZDE 0-750 TL 3109 31,2 751-1500 TL 4074 40,9 1501-2250 TL 1726 17,3 2251-3000 TL 518 5,2 3000 TL Üstü 471 4,7 Cevap Vermeyen 70 0,7 Toplam 9968 100 5. Öğrencilerin Evlerinde Kitaplığa Sahip Olma Durumları Yandaki tablo incelendiğinde öğrencilerin %69,6’sı evlerinde kitaplığa sahip iken, %29,6’ sı evlerinde 77 1% 2955 30% 6936 69% kitaplığa sahip değildirler. Evet Hayır Cevap Vermeyen Şekil 4: Öğrencilerin Evlerinde Kitaplığa Sahip Olma Durumları 6. Öğrencilerin Evlerinde Kendi Odalarına Sahip Olma Durumları Öğrencilerin %76,1’i evlerinde kendilerine ait odaları olduklarını, %23,1’ini ise evlerinde kendilerine ait odaları bulunmadığını ifade etmişlerdir. 2304 23% Evet 78 1% Hayır 7586 76% Cevap Vermeyen Şekil 5: Öğrencilerin Evlerinde Kendi Odalarına Sahip Olma Durumları Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 46 7. Öğrencilerin Anne Eğitim Durumuna Göre Dağılımı Araştırmaya katılan öğrencilerin annelerinin, öğrenim durumları; %11,2’si öğrenim almamış, %59,9’u ilköğretim mezunu, %21,8’i ortaöğretim mezunu ve %6,7’si yükseköğretim mezunu şeklinedir. Buradan da Tablo 9: Öğrencilerin Anne Eğitim Durumları ANNE EĞT. DUR. ANNE YÜZDE Öğretim Almamış 1120 11,2 İlköğretim 5973 59,9 Ortaöğretim 2175 21,8 Yükseköğretim 663 6,7 görüleceği gibi yükseköğretim Cevap Vermeyen 37 mezunu anne sayısı yetersiz Toplam 9968 düzeydedir. 0,4 100 8. Öğrencilerin Baba Eğitim Durumuna Göre Dağılımı Araştırma kapsamında Tablo 10:Öğrencilerin Baba Eğitim Durumları öğrencilere babalarının eğitim BABA EĞT. DUR. BABA YÜZDE durumları da sorulmuştur. Öğrencilerin verdikleri cevaplara göre, babalarının eğitim durumları şu şekildedir. Öğrencilerin babalarının, %3,38’i öğrenim almamış, %37,97’si ilköğretim mezunu, %39’u ortaöğretim mezunu ve %19,16’sı Öğretim Almamış 337 3,38 İlköğretim 3785 37,97 Ortaöğretim 3888 39,00 Yükseköğretim 1910 19,16 48 0,48 Cevap vermeyen Toplam 9968 100,00 yükseköğretim mezunudur. Yüksek öğretim muzunu baba sayısı anne sayısından daha fazladır. 9. Öğrencilerin Anne ve Baba Mesleklerine Göre Dağılımı Aşağıdaki tabloda öğrencilerinin anne baba mesleklerine göre dağılımları görülmektedir. Öğrencilerin %90,28’nin annesi ev hanımıdır. Bu çok yüksek oranı %3,01’le eğitimci mesleği izlemektedir. Buna karşın öğrencilerin babalarının yüzde %27,98 ile Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 47 üst düzey memur oldukları görülmektedir. Baba mesleklerinde 2. sırada çiftçiler (%16,94) ve 3. sırada ise memurluk gelmektedir (%14,59). Tablo 11: Öğrencilerin Anne ve Baba Mesleklerine Göre Dağılımı ANNE MESLEK ANNE YÜZDE BABA MESLEK Ev Hanımı 8999 90,28 İşsiz 271 2,71 Eğitimci 300 3,01 Eğitimci 514 5,15 Memur 226 2,26 Memur 1455 14,59 Ticaret 94 0,94 Ticaret 362 3,63 Üst Düzey Memur 103 1,03 Üst Düzey Memur 2790 27,98 İşçi 137 1,37 Sanayici 234 2,34 Çiftçi 37 0,37 İşçi 1331 13,35 Diğer 34 0,34 Çiftçi 1689 16,94 Cevap Vermeyen 38 0,38 Diğer 1322 13,26 9968 100 Toplam 9968 100 Toplam BABA YÜZDE 10. Öğrencilerin Bilgisayar a ve İnternet e Sahip Olma Durumları Araştırmaya katılan öğrencilerin, %63,7’ sinin evinde bilgisayar bulunmakta, buna karşın %35,6’ sının evinde bilgisayar bulunmamaktadır. Öğrencilerin evlerindeki internet bağlantısı oranlarına bakıldığında internet bağlantısı olanların oranı %47,3 iken %52,1’ yoktur. inde internet bağlantısı Yok 36% Bilgisayar Yok 52% İnternet Var 64% Var 48% Şekil 6: Öğrencilerin Bilgisayara ve İnternete Sahip Olma Durumları Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 48 11. Öğrencilerin İnternette Geçirdikleri Zamana Göre Dağılımı Araştırma sürecinde Tablo 12: Öğrencilerin İnternette Geçirdikleri Zamana Göre Dağılımı öğrencilere internette geçirdikleri zaman da İNTERNETTE ZAMAN GEÇ. ÖĞR. YÜZDE 2207 22,1 sorulmuştur. Öğrencilerin Zaman geçirmiyorum. 3418 34,3 verdikleri cevaplar tabloda Haftada 1-2 saat 1922 19,3 ifade edilmiştir. Günde 1 saat 1186 11,9 Araştırmaya katılan Günde 2 saat 549 5,5 öğrencilerin, %22,1 Günde 3 saat internette hiç zaman Günde 4 saat ve daha fazla 629 6,3 57 0,6 geçirmediklerini ifade Cevap Vermeyen Toplam 9968 100 etmektedirler. %34,3’ü haftada 1-2 saat, %19,3’ü günde 1 saat, %11,9’u günde 2 saat, %5,5’i günde 3 saat ve %6,3’ü günde 4 saat ve daha fazla süre ile zaman geçirdikleri tespit edilmiştir. 2. Orta Öğretim Öğrencilerinin Okul Değişkenlerine İlişkin Özellikleri Nelerdir? 1. Öğrencilerin Okul Türlerine Göre Dağılımı Yine aynı şekilde öğrencilerin 9741’ i (%97,7) devlet okulunda, 193' ü (%1,9) ise özel okullarda öğrenim görmektedir. Öğrencilerin 34 tanesi okul türü sorusuna cevap vermemiştir. 9741 10000 5000 193 34 0 Şekil 7: Orta Öğretim Öğrencilerinin Okul Türlerine Göre Dağılımı Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 49 2. Öğrencilerin Lise Türlerine Göre Dağılımı Yandaki tabloda araştırmaya katılan öğrencilerin öğrenim gördükleri lise türlerinin dağılımı miktarlarıyla ve oranlarıyla ifade edilmiştir. Tabloya bakıldığında araştırma kapsamında 3116 öğrenci (%31,3) Normal Lisede, 1475 öğrenci (%14,8) Anadolu Lisesinde, 252 öğrenci (%2,5) Fen Lisesinde, 1539 öğrenci (%15,4) Meslek Lisesinde, 617 (%6,2) Anadolu Meslek Lisesinde, 687 öğrenci (%6,9) Çok Programlı Lisede, 1018 Tablo 13: Orta Öğretim Öğrencilerinin Lise Türlerine Göre Dağılımı FREKAN LİSE TÜRÜ YÜZDE S Normal Lise 3116 31,3 Anadolu Lisesi 1475 14,8 Fen Lisesi 252 2,5 Meslek Lisesi 1539 15,4 Anadolu Meslek Lisesi 617 6,2 Çok Programlı Lise 687 6,9 İmam-Hatip Lisesi 1018 10,2 Güzel Sanatlar Lisesi 43 0,4 Öğretmen Lisesi 872 8,7 Sosyal Bilimler Lisesi 47 0,5 Cevap Vermeyen 302 3 Toplam 9968 100 öğrenci (%10,2) İmam-Hatip Lisesinde, 43 öğrenci (%0,4) Güzel Sanatlar Lisesinde, 872 öğrenci (%8,7) Öğretmen Lisesinde, 47 öğrenci (%0,5) Sosyal Bilimler Lisesinde öğrenim görmektedir. 302 öğrenci (%3) anketteki lise türü sorusuna cevap vermemiştir. 3. Öğrencilerin Branşlarına Göre Dağılımı Yandaki grafikte 1943 2112 öğrencilerin öğrenim gördükleri 19% 21% branşlar dağılımı miktarlarıyla ve 3462 2451 oranlarıyla ifade edilmiştir. 35% 25% Grafik incelendiğinde 1943 Sözel öğrenci (%19,5) Sözel alanda, Eşit Ağırlık 2451 öğrenci (%24,6) Eşit Ağırlık Şekil 8: Orta Öğretim Öğrencilerinin alanında, 3462 öğrenci (%34,7) Lise Branşlarına Göre Dağılımı Sayısal alanda öğrenim görmektedirler. Öğrenim gördükleri branş türü sorusuna 212 öğrenci (%21,2) cevap vermemiştir. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 50 4. Öğrencilerin Sınıf Düzeylerine Göre Dağılımı Araştırmaya katılan öğrencilerin sınıf düzeylerine göre dağılımlarına bakıldığında, 3263 öğrenci (%32,7) 9.sınıfta, 2521 öğrenci (%25,3) 10.sınıfta, 2809 öğrenci (%28,2) 11.sınıfta ve 1322 öğrenci (%13,3) ise 12.sınıfta öğrenim görmektedir. Öğrenciler sınıf düzeylerine göre denk bir dağılım göstermektedir. Tablo 14: Öğrencilerin Sınıf Düzeylerine Göre Dağılımı SINIF ÖĞR. YÜZDE DÜZEYLERİ 9.Sınıf 3262 32,7 10.Sınıf 2521 25,3 11.Sınıf 2809 28,2 12.Sınıf 1322 13,3 Cevap Verm. 54 0,5 Toplam 9968 100 5. Öğrencilerin Dershaneye Gitme Durumları Konya ilindeki ortaöğretim öğrencilerinin %32,6’sı dershaneye giderken, %66,8’i dershaneye gitmemektedir. 61 1% 6660 67% Evet Hayır 3247 32% Cevap Vermeyen Şekil 9: Öğrencilerin Dershaneye Gitme Durumları 6. Öğrencilerin Karne Not Ortalamaları Ortaöğretimde öğrenim Tablo 15: Orta Öğretim Öğrencilerinin Karne Not Ortalamaları görmekte olan öğrencilerin karne not ortalamaları NOT DURUMU ÖĞRENCİ YÜZDE 357 3,6 incelendiğinde öğrencilerin not 2 ve Daha Az 877 8,8 ortalamaları; % 15,3'u 4,51-5,00 2,0 –2,5 Arası 1641 16,5 arasında, %19,8’i 4,01-4,50 2,5 –3,0 Arası 1613 16,2 arasında, %19,2’si 3,51-4,00 3,0 –3,5 Arası 1918 19,2 arasında, %16,2’si 3,01-3,50 3,5 –4,0 Arası 1976 19,8 arasında, % 16,5’i 2,51-3,00 4,0 –4,5 Arası 1530 15,3 arasında, %8,8’i 2,01-2,50 4,5 – 5,0 Arası 56 0,6 arasında, %3,6’sı 2 ve altındadır. Cevap Verm. Toplam 9968 100 Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 51 3. Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma Alışkanlıkları Profili Nedir? 1. Öğrencilerin Düzenli Kitap Okuma Durumları Araştırmaya katılan öğrencilerin, %8’i kitap okumadıklarını, %45,9’u ara sıra kitap okuduklarını, %31,3’ü genellikle kitap okuduklarını, %14,2’si ise her zaman okuduklarını belirtmişlerdir. 3118 31% 1420 58 14% 1% Okumam Genellikle Cevap Vermeyen 800 8% 4572 46% Arasıra Herzaman 2. Öğrencilerin Ders Kitapları Dışında Kitap Okuma Durumları Konya ilinde Tablo 16: Orta Öğretim Öğrencilerinin Ders Kitabı Dışında Kitap Okuma ortaöğretimde öğrenim Durumları görmekte olan öğrenciler KİTAP OKUMA SIKLIĞI ÖĞR. YÜZDE kitap okumu sıklıkları Her gün 1869 18,8 sorulduğunda, araştırmaya Haftada 2-3 gün 3408 34,2 katılan öğrenciler şu cevapları Haftada 1 gün 1768 17,7 vermişlerdir. Öğrencilerin; Ayda 1 veya birkaç gün 1692 17 %18,8’i düzenli olarak her gün Şubat ve Yaz Tatillerinde 438 4,4 kitap okuduklarını, %34,2’si % Hiç Kitap Okumam 732 7,3 haftada 2-3 gün kitap Cevap Vermeyen 61 0,6 okuduklarını, 17,7’si haftada1 Toplam 9968 100 gün kitap okuduklarını, % 17’si ayda 1 veya birkaç gün kitap okuduklarını, %4,4’ü sadece şubat ve yaz tatillerinde kitap okuduklarını ve %7,3’ü ise kitap okumadıkların belirtmişlerdir. 3. Öğrencilerin İlçelere Göre Kitap Okuma Oranları Konya ilindeki liselerde eğitim gören 9, 10, 11, 12. sınıf öğrencilerinin düzenli kitap okuma oranlarının ilçelere göre dağılımı Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 52 tabloda görülmektedir. Düzenli kitap okuma oranları en yüksek 5 ilçe sırasıyla Ahırlı, Meram, Çumra, Bozkır ve Akşehir ilçeleridir. Bu ilçelerde düzenli kitap okuma oranları %20'nin üzerindedir. Ahırlı ilçesinde düzenli kitap okuma oranı %27'lere çıkmaktadır. Tüm Konya ilinin ortalaması yaklaşık olarak %19’dur. Tablo 17: İlçelere Göre Kitap Okuma Oranları İLÇE ORAN ÖĞR. İLÇE ORAN AHIRLI 0,27 11 HALKAPINAR 0,11 AKÖREN 0,09 81 HÜYÜK 0,14 AKŞEHİR 0,22 1140 ILGIN 0,09 ALTINEKİN 0,21 51 KADINHANI 0,11 BEYŞEHİR 0,20 849 KARAPINAR 0,20 BOZKIR 0,25 273 KARATAY 0,17 CİHANBEYLİ 0,18 298 KULU 0,13 ÇELTİK 0,10 25 MERAM 0,28 ÇUMRA 0,27 802 SARAYÖNÜ 0,16 DERBENT 0,08 51 SELÇUKLU 0,18 DEREBUCAK 0,08 36 SEYDİŞEHİR 0,19 DOĞANHİSAR 0,14 154 TAŞKENT 0,08 EMİRGAZİ 0,07 31 TUZLUKÇU 0,14 EREĞLİ 0,18 522 YALIHÜYÜK 0,08 GÜNEYSINIR 0,19 27 YUNAK 0,15 HADIM 0,10 108 GENEL 0,19 ÖĞR. 9 236 211 417 207 326 343 513 260 2218 275 155 57 32 119 9837 Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 53 Şekil 10: İlçelere Göre Kitap Okuma Oranları Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 54 4. Öğrencilerin Ders Kitabı Dışında Kitap Okuma Sayıları Konya ilinde ortaöğretimde Tablo 18: Öğrencilerin Ders Kitabı Dışında Kitap Okuma Sayıları öğrenim görmekte olan ÖĞR. YÜZDE öğrenciler ders kitabı dışında KİTAP 3771 37,8 okudukları kitap sayıları şu 10 ve Daha Az 3885 39 şekildedir. Öğrencilerin; %37,8’i 11-50 1373 13,8 10 ve daha az sayıda kitap 51-100 okudukları belirten, %39’u 11-50, 101 ve Daha Fazla 836 8,4 103 1 %13,8’i 51-100 ve %8,4’ü Diğer 9968 100 18,8’i101 ve daha fazla sayıda Toplam kitap okudukların belirtmiştir. 5. Öğrenci Ailelerinin Kitap Okuma Sıklıkları Yandaki şekil incelendiğinde, ortaöğretim öğrenci ailelerinin %36’ sı hiç, %47’ si ara sıra, %12’ si genellikle, %5’ i her zaman kitap okumaktadır. 1186 12% 476 52 5% 0% 3569 36% 4685 47% Hiç Genellikle Cevap Vermeyen Arasıra Her Zaman Şekil 11: Öğrenci Ailelerinin Kitap Okuma Durumları 6. Öğrencilerin Kitaptan Başka Yayın Okuma Durumları Yandaki grafikten de anlaşılacağı gibi, öğrencilerin kitap dışında %24,8’i gazete, %41,7’si dergi ve %86,3’ü çizgi roman okuduklarını belirmiştir. 8607 10000 2482 4158 0 Şekil 12: Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitaptan Başka Yayın Okuma Durumları Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 55 7. Öğrencilerin Kitaptan Başka Yayın Okuma Sayıları Araştırmaya katılan öğrencilere son bir yılda ders kitabı dışında kaç tane kitap okudukları sorulmuştur. Buna göre öğrencilerin, %4,4’ü, 51 ve daha fazla sayıda, %10,9’u 21-50 sayıları arasında, %21,7’si 11-20 sayıları arasında, %27,5’i 6-10 sayıları arasında, %29,1’i 1-5 sayıları arasında ve %5,4’ü ise hiç kitap okumamaktadır. Tablo 19: Öğrencilerin Kitaptan Başka Yayın Okuma Sayıları KİTAP OKUMA SAY. ÖĞR. YÜZDE Kitap Okumuyorum 541 5,4 1-5 2905 29,1 6 - 10 2745 27,5 11 - 20 2161 21,7 21 - 50 1089 10,9 51 ve Daha Fazla 438 4,4 Cevap Vermeyen 89 0,9 Toplam 9968 100 8. Öğrencilerin İnterneti Kitap Okuma Amaçlı Kullanma Durumları Araştırmaya katılan öğrencilerin, %20,5’ i interneti kitap okuma amaçlı kullandıklarını belirtirken, %78,6’ sı interneti kitap okuma amaçlı kullanmadıklarını belirmiştir. 7833 79% Evet 87 1% Hayır 2048 20% Cevap Vermeyen Şekil 13: Orta Öğretim Öğrencilerinin İnterneti Kitap Okuma Amaçlı Kullanımı Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 56 4. Orta Öğretim Öğrencilerinin Okuma Tercihleri Nasıldır? 1. Öğrencilerin Okudukları Kitapların Konuları ve Temaları Araştırmada öğrencilerin okudukları kitap türü ve temaları merak edilmiştir. Bu kapsamda soruya öğrencilerin verdikleri cevaplar tabloda ifade edilmiştir. Öğrencilerinin büyük bir kısmı (%43,5) macera içerikli kitapları okumayı tercih etmektedirler. Öğrencilerin %23,7’si duygusal, % 10,5’i kahramanlık ve tarih, %6,7’si bili kurgu, %4,4’ü toplumsal kurgu, Tablo 20: Öğrencilerin Okudukları Kitapların Konuları ve Temaları KONU - TEMA ÖĞR. YÜZDE Duygusal 2362 23,7 Macera 4334 43,5 Mizah 341 3,4 Bilim Kurgu 665 6,7 Toplumsal konu 434 4,4 Kahramanlık ve 1046 10,5 Tarih Psikoloji ve Felsefe 303 3 Diğer 483 4,8 Toplam 9968 100 %3.69’ u bilim kurgu, %3,4’ ü mizah, %3’ ü psikoloji ve felsefe ve %4,8’ i ise diğer türlerde kitap okuduklarını belirtmiştir. 2. Öğrencilerin Hoşlandıkları Kitap Türleri Öğrencilerin hoşlandıkları kitap türlerine ilişkin bulgular incelendiğinde en çok roman türünden (%75,6) hoşlandıkları görülmektedir. Bunu ikinci sırada şiir türü kitaplar (%8,7) izlemektedir. Öğrencilerin tercih ettikleri diğer türler ise sırasıyla çizgi roman (%3,8), öykü (%5,2), deneme (%1,9) şeklindedir. Tablo 21: Öğrencilerin Hoşlandıkları Kitap Türleri KİTAP TÜRÜ Roman Şiir Çizgi roman Öykü Deneme Cevap Vermeyen Toplam ÖĞR. 7537 866 374 517 187 YÜZDE 75,6 8,7 3,8 5,2 1,9 487 4,9 9968 100 Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 57 3. Öğrencilerin Kitap Seçme Kriterleri Lise öğrencilerinin kitap seçme kriterleri incelendiğinde sırasıyla en çok kitabın konusu (0,84), kitabın yazarı (0,54) ve öğretmenin önerisini (0,39) dikkate aldıkları görülmektedir. Bu sonuçlara göre Konusu Yazarı 0,19 0,19 0,1 0,84 Öğretmenlerimin önerisi Arkadaşlarımın önerisi 0,28 Kapağı Fiyatı 0,38 0,39 0,54 Kalınlığı Resimli olması Şekil 14: Öğrencilerin Kitap Seçme Kriterleri öğrenciler kitabın konusuna ve yazarına çok önem verirken, öğretmen ve arkadaşlarının önerilerine de ihtiyaç duymaktadırlar. 4. Öğrencilerin Kitap Elde Etme Kaynakları Lise öğrencilerinin kitap elde etme yolları incelendiğinde yandaki şekilde görüldüğü gibi en çok kütüphane ya da sınıf kitaplığından kitap elde ettikleri görülmektedir. 0,53 0,21 0,21 0,23 Okul Kütüphanesi ya da sınıf kitaplığından Arkadaşlarımdan ödünç alıyorum. Annem ya da babam alıyorlar Harçlığımla satın alıyorum 0,28 0,3 Hediye geliyor. 0,41 Annem ve babamla seçiyorum. Halk kütüphanesinden alıyorum. Şekil 15: Öğrencilerin Kitap Elde Etme Kaynakları Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 58 5. Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okumasına Engel Olan Faktörler 1. Kitap Okumaya Engel Olan Genel Faktörler Konya ilindeki lise öğrencilerinin kitap okuma davranışlarını olumsuz etkileyen faktörler tabloda görülmektedir. Tablodaki oranlar 0 ile 1 arasındaki değişmektedir. Oranın 0,50'nin üzerinde olması çok yüksek düzeyde bir etken olduğunu göstermektedir. Tüm Tablo 22: Kitap Okumaya Engel Olan Faktörler FAKTÖRLER ORAN Televizyon 0,61 YGS’ye hazırlanmam 0,55 Bilgisayar 0,53 Ödevlerimin çokluğu 0,31 Kitap fiyatlarının pahalı olması 0,26 Arkadaşlarla görüşmek 0,18 Ev işleri 0,13 Evde çalışma ortamımın olmaması 0,12 oranlara bakıldığında, 1. sırada televizyon seyretme, 2. sırada YGS’ ye hazırlanma ve 3. sırada ise bilgisayar kullanma gibi etkenler kitap okuma davranışını olumsuz etkileyen faktörlerdir. 2. Kitap Okumaya Engel Olan Faktörlerin Cinsiyete Göre Karşılaştırılması Lise öğrencilerinin okuma davranışlarını olumsuz etkileyen faktörlere bakıldığında, öğrencilerin YGS’ ye hazırlanmaları ve televizyon izlemeleri hem kızları hem de erkekleri yüksek düzeyde etkilemektedir. Ayrıca erkek öğrencilerin bilgisayar kullanımı da kitap okumalarını engelleyen faktörlerdendir. Tablo 23: Kitap Okumaya Engel Olan Faktörlerin Cinsiyete Göre Karşılaştırılması FAKTÖRLER ERKEK KIZ Ev İşleri 0,1168 0,1358 Kitap Fiyatlarının Pahalı Olması 0,2641 0,2487 Ödevlerimin Çokluğu 0,2915 0,3409 YGS’ye Hazırlanmam 0,5282 0,5778 Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 59 Televizyon 0,6299 0,5975 Bilgisayar 0,5873 0,4604 Evde Çalışma Ortamımın Olmaması 0,1299 0,1125 Arkadaşlarla Görüşmek 0,2226 0,1339 3. Kitap Okumaya Engel Olan Faktörlerin Lise Türüne Göre Karşılaştırılması Lise öğrencilerinin televizyon izleme ve bilgisayar kullanma davranışları lise türü fark etmeksizin tüm öğrencilerin kitap okumalarını engelleyen ortak faktörlerdendir. Televizyon izleme davranışı nispeten Sosyal Bilimler Liselerine giden öğrencilerde, bilgisayar kullanma ise Güzel Sanatlar Liselerine giden öğrencilerde daha az engel olarak görülmektedir. Ayrıca öğrencilerin YGS’ ye hazırlanmaları; normal liselerde, Anadolu Liselerinde, Fen Liselerinde, Çok Programlı Liselerde, Öğretmen Liselerinde ve Sosyal Bilimler Liselerinde okumalarına engel olarak görülmektedir. Ödevlerin çokluğu ise sadece Fen Liselerinde okuma davranışını engelleyen bir faktör olarak görülmektedir. Tablo 24: Kitap Okumaya Engel Olan Faktörlerin Lise Türüne Göre Karşılaştırılması FAKTÖRLER NORMAL ANAD. MESLEK ANAD. FEN L. L. L. L. MES. L. Ev İşleri 0,1168 0,078 0,0992 0,1709 0,1313 Kitap Fiyatlarının Pahalı Olması 0,2301 0,2298 0,2302 0,2989 0,2934 Ödevlerimin Çokluğu 0,2651 0,3932 0,5079 0,2573 0,3371 YGS’ye Hazırlanmam 0,5398 0,6644 0,7222 0,447 0,4506 Televizyon 0,6053 0,5905 0,5754 0,6049 0,6353 Bilgisayar 0,5016 0,5302 0,5714 0,5133 0,5981 Evde Çalışma Ortamımın Olmaması 0,1085 0,0766 0,0873 0,1592 0,1248 Arkadaşlarla Görüşmek 0,1646 0,1607 0,1508 0,2021 0,1880 Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 60 FAKTÖRLER ÇOK İMAM GÜZEL ÖĞRETMEN SOSYAL PROG. H. L. SAN. L. L. BİL. L. L. Ev İşleri 0,1863 0,1925 0,1163 0,0436 0,1064 Kitap Fiyatlarının Pahalı Olması 0,3261 0,2711 0,2326 0,2099 0,4255 Ödevlerimin Çokluğu 0,1863 0,3721 0,4427 0,4468 YGS’ye Hazırlanmam 0,5386 0,4705 0,3256 0,7408 0,8298 Televizyon 0,7045 0,6699 0,5581 0,6009 0,4468 Bilgisayar 0,5866 0,5088 0,4884 0,5711 0,5319 0,093 0,0722 0,0851 0,2882 0,2122 0,1163 0,1284 0,0851 0,333 Evde Çalışma Ortamımın Olmaması 0,1921 0,1886 Arkadaşlarla Görüşmek 4. Kitap Okumaya Engel Olan Faktörlerin Yerleşim Yerine Göre Karşılaştırılması Lise öğrencilerinin YGS’ ye hazırlanmaları ve televizyon izlemeleri, tüm yerleşim merkezlerindeki öğrenciler tarafından kitap okumalarına engel olan ortak faktör olarak görülmektedir. Ayrıca bilgisayar kullanımı da il ve ilçe merkezleri ile köylerde okumalarını engelleyen faktör olarak görülmektedir. Tablo 23: Kitap Okumaya Engel Olan Faktörlerin Yerleşim Yerine Göre Karşılaştırılması FAKTÖRLER İL MERK. İLÇE MERK. KÖY KASABA Ev İşleri 0,0749 0,1238 0,1785 0,2188 Kitap Fiyatlarının Pahalı Olması 0,2075 0,2646 0,2759 0,3631 Ödevlerimin Çokluğu 0,3613 0,3073 0,2571 0,3020 YGS’ye Hazırlanmam 0,5423 0,5757 0,5217 0,5159 Televizyon 0,5787 0,6198 0,6530 0,6516 Bilgisayar 0,5588 0,5267 0,5016 0,4584 Evde Çalışma Ortamımın Olmaması 0,0759 0,1163 0,1647 0,2359 Arkadaşlarla Görüşmek 0,1882 0,1823 0,2298 0,1558 Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 61 5. Kitap Okumaya Engel Olan Faktörlerin Sınıf Düzeyine Göre Karşılaştırılması Lise öğrencilerinin televizyon izlemeleri ve bilgisayar kullanmaları 9, 10, 11 ve 12. sınıflar için kitap okumalarına engel olan bir faktör olarak görülmektedir. Ayrıca YGS’ ye hazırlanma henüz YGS sınav çalışma moduna girmeyen 9. sınıf öğrencileri için önemli bir faktör olarak görülmezken, bu sınav kaygısını sınıf düzeyinin artımına bağlı olarak daha yüksek derecede kitap okumalarının önündeki bir engel olarak görülmektedir. Tablo 23: Kitap Okumaya Engel Olan Faktörlerin Sınıf Düzeyine Göre Karşılaştırılması FAKTÖRLER 9. SINIF 10. SINIF 11. SINIF 12. SINIF Ev İşleri 0,1055 0,1222 0,1296 0,1747 Kitap Fiyatlarının Pahalı Olması 0,2054 0,2535 0,2784 0,3457 Ödevlerimin Çokluğu 0,3483 0,3300 0,2884 0,2648 YGS’ye Hazırlanmam 0,3734 0,5113 0,6839 0,7905 Televizyon 0,6297 0,6351 0,5934 0,5870 Bilgisayar 0,5288 0,5411 0,5119 0,5257 Evde Çalışma Ortamımın Olmaması 0,1242 0,1218 0,1050 0,1490 Arkadaşlarla Görüşmek 0,1732 0,1813 0,1727 0,2179 6. Lise Öğrencilerinin Demografik Ve Okul Değişkenlerine İlişkin Özelliklerinin Düzenli Kitap Okuma Davranışlarına Etkisi Tablo 25: Lise Öğrencilerinin Demografik Ve Okul Değişkenlerine İlişkin Özelliklerinin Düzenli Kitap Okuma Davranışlarına Etkisi Odds B S.E. Wald Sd P Ratio İlçe -0,019 0,004 19,371 1 0,000 0,982 Cinsiyet 0,698 0,066 111,526 1 0,000 2,009 Okul Turü 0,218 0,234 0,874 1 0,35 1,244 Lise Türü 0,009 0,012 0,542 1 0,462 1,009 Lise Branş -0,195 0,042 22,021 1 0,000 0,823 Sınıf 18,901 3 0,000 Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 62 Sınıf (1) Sınıf (2) Sınıf (3) Yerleşim yeri Yerleşim yer (1) Yerleşim yeri (2) Yerleşim yeri (3) Aylık Gelir Aylık Gelir (1) Aylık Gelir (2) Aylık Gelir (3) Aylık Gelir (4) Anne Baba Kitap Okuma Anne Baba Kitap Okuma (1) Anne Baba Kitap Okuma (2) Anne Baba Kitap Okuma (3) İnternette Geç. Zaman İnternette Geç. Zaman (1) İnternette Geç. Zaman (2) İnternette Geç. Zaman (3) İnternette Geç. Zaman (4) İnternette Geç. Zaman (5) Belge Türü Belge Türü (1) Belge Türü (2) Dershane Anne Eğitim Anne Eğitim (1) Anne Eğitim (2) Anne Eğitim (3) Baba Eğitim Yeni Baba Eğitim (1) Baba Eğitim (2) Baba Eğitim (3) Anne Meslek Baba Meslek r2 = 25.2 ve p=0,000 0,156 0,087 -0,281 0,091 0,093 0,118 -0,146 -0,233 -0,133 0,09 0,115 0,144 0,033 -0,108 0,224 0,306 0,081 0,108 0,151 0,168 0,412 0,917 1,744 0,077 0,107 0,135 -0,11 -0,127 -0,297 -0,391 -0,196 0,084 0,098 0,121 0,157 0,145 0,274 0,588 -0,166 0,075 0,092 0,077 0,075 0,326 0,001 0,118 0,133 0,183 -0,073 0,001 -0,295 0,023 0,004 0,197 0,199 0,214 0,031 0,015 2,946 0,872 5,624 4,325 2,656 4,07 0,854 9,499 0,162 0,993 2,191 3,304 185,289 28,32 73,749 167,73 9,928 1,73 1,674 6,073 6,172 1,832 41,594 13,481 41,294 4,594 13,17 0,412 6,003 0 9,153 0,138 0 1,908 0,518 0,055 1 1 1 3 1 1 1 4 1 1 1 1 3 1 1 1 5 1 1 1 1 1 2 1 1 1 3 1 1 1 3 1 1 1 1 1 0,086 0,350 0,018 0,228 0,103 0,044 0,356 0,050 0,687 0,319 0,139 0,069 0,000 0,000 0,000 0,000 0,077 0,188 0,196 0,014 0,013 0,176 0,000 0,000 0,000 0,032 0,004 0,521 0,014 0,997 0,027 0,711 0,994 0,167 0,471 0,815 Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 1,169 1,091 0,755 0,864 0,792 0,875 1,033 0,898 1,251 1,358 1,509 2,503 5,718 0,896 0,881 0,743 0,677 0,822 1,316 1,801 0,847 1,078 1,386 1,001 0,929 1,001 0,744 1,023 1,004 63 7. Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma Davranışını Etkileyen Faktörler Çalışma kapsamında Konya il genelindeki lise öğrencilerinin demografik ve okula ilişkin özelliklerinin kitap okuma alışkanlığı üzerindeki etkileri araştırılmıştır. Binomiyal regresyonla gerçekleştirilen analizlere göre demografik özelliklere ve okula ilişkin faktörlerin birçoğu kitap okuma davranışını etkilemektedir. Okul ve demografik özelliklerle ilgili değişkenlere tek tek bakıldığında liselerin bulunduğu ilçe, cinsiyet, lise branşı, sınıf, aylık gelir, yerleşim yeri, anne-baba kitap okuma durumu, internette geçirilen zaman, öğrencinin başarı durumu, anne eğitim durumu değişkenlerinin öğrenci kitap okuma davranışları arasında anlamlı düzeyde ilişki bulunmuştur. 1. Cinsiyete Göre Kitap Okuma Oranları Cinsiyet faktörünün lise kız öğrencilerinin kitap okuma 0,25 0,3 0,2 0,1 0 0,14 davranışları erkek akranlarından oldukça yüksektir. İki öğrenci grubu arasında (kızlarda % 24,7, Erkek Kız erkeklerde %13,5 olmak üzere) Şekil 16: Cinsiyete Göre Kitap Okuma çok yüksek bir fark vardır. Oranları 2. Okul Türüne Göre Kitap Okuma Oranları Kitap okuma oranı okul türüne göre değerlendirildiğinde, özel okula giden öğrencilerin (%22), devlet okuluna giden öğrencilerden daha fazla olduğu görülmüştür(%18). 0,218 0,220 0,200 0,180 0,160 0,187 Devlet Özel Okul Okulu Şekil 17: Okul Türüne Göre Kitap Okuma Oranları Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 64 3. Lise Türüne Göre Kitap Okuma Oranları Lise türüne göre öğrencilerin kitap okuma davranışları kısmi farklılıklar gösterse de bu faktör regresyon analizinde anlamlı bir etki ortaya çıkarmamıştır. Lise türleri arasında en yüksek ortalamayı Sosyal Bilimler Lisesinde öğrenim gören öğrenciler ortaya koymuştur. Tablo 26: Lise Türüne Göre Kitap Okuma Oranları LİSE TÜRÜ ORAN ÖĞR. YÜZDE Sosyal Bilimler Lisesi 0,25 3116 0,32 Çok Programlı Lise 0,23 1475 0,15 Öğretmen Lisesi 0,22 252 0,03 İmam-Hatip Lisesi 0,22 1539 0,16 Fen Lisesi 0,21 617 0,06 Anadolu Lisesi 0,20 687 0,07 Anadolu Meslek Lisesi 0,19 1018 0,11 Normal Lise 0,16 43 0,00 Meslek Lisesi 0,14 872 0,09 Güzel Sanatlar Lisesi 0,14 47 0,00 Genel 0,18 9666 100 4. Branşa Göre Kitap Okuma Oranları Kitap okuma 4000 davranışlarının lise branşlarına 3000 göre dağılımı oldukça yüksek 2000 ve anlamlı bir fark ortaya 1000 0 çıkarmıştır. Eşit ağırlık alanında Sözel Eşit Sayısal Cevap öğrenci okuma davranışı Ağırlık V. %23,05, sözel davranışlarda Şekil 18: Branşa Göre Kitap Okuma %19,09, sayısal branşlarda ise Oranları %16,1'dir. Eşit ağırlık alanlarında öğrenim gören öğrencilerin kitap okuma davranışları diğer branşlara göre oldukça anlamlı ve olumludur. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 65 5. Sınıf Düzeyine Göre Kitap Okuma Oranları Lise öğrencilerinin kitap okuma davranışlarına sınıf düzeyine göre bakıldığında 9. sınıflarda %16,92, 10.sınıflarda %19,95, 11.sınıflarda %21 ve 12. sınıflarda ise %16,49 4000 2000 0 9 Sın. 10 Sın. 11 Sın. 12 Sın. C.V. oranlarında bir dağılım Şekil 19: Sınıf Düzeyine Göre Kitap ortaya çıkmıştır. 9 ve 12. Okuma Oranları sınıflarda kitap okuma alışkanlığının çok düşük düzeyde olduğu görülmüştür. 6. Anne-Baba Kitap Okuma Sıklığına Göre Kitap Okuma Oranları Anne ve babanın kitap okuma davranışı ile öğrencilerin kitap okuma davranışları arasında anlamlı ve çok yüksek bir ilişki vardır. Yandaki grafiğe göre kitap okumayan ebeveynlerin çocuklarının kitap okuma davranışları 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 0,46 0,29 0,12 0,18 %12,38 oranındayken Şekil 20: Anne-Baba Kitap Okuma Sıklığına Göre Kitap Okuma Oranları düzenli kitap okuyan ebeveynlerin çocuklarının kitap okuma davranışlarının %46,01 oranına çıktığı görülmektedir. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 66 7. Bilgisayar ve İnternette Geçirilen Zamana Göre Kitap Okuma Oranları Tablo 27: Bilgisayar ve İnternette Geçirilen Zamana Göre Kitap Okuma Oranları SÜRE ORAN N Zaman geçirmiyorum. 0,2121 2207 Haftada 1-2 saat 0,1943 3418 Günde 1 saat 0,1863 1922 Günde 2 saat 0,1501 1186 zaman geçiren ya da hiç Günde 3 saat 0,1439 549 zaman geçirmeyen Günde 4 saat ve daha 0,1876 629 öğrencilerin kitap okuma fazla Genel 0,1882 9911 davranışları %22 Regresyon analizinin diğer bir sonucu ise teknoloji kullanımı ve internette geçirilen zamanın kitap okuma davranışını olumsuz etkileme durumudur. İnternette az düzeyindeyken, günde iki saat ve daha fazla zaman geçiren öğrencilerin okuma davranışlarının %14 seviyelerine düştüğü görülmektedir. 8. Başarı Belgesine Göre Kitap Okuma Oranları Lise öğrencilerinin başarı durumları ile kitap okuma davranışları arasında anlamlı bir ilişki vardır. Yandaki grafikte görüldüğü gibi takdir alan öğrenciler %28,78, teşekkür alanlar Tablo 28: Başarı Belgesine Göre Kitap Okuma Oranları BAŞARI BELGESİ ORAN N Belge Almayan 0,1447 4990 Teşekkür Belgesi Alan 0,2069 3368 Takdir Belgesi Alan 0,2878 1553 Genel 0,1883 9911 %20,69; diğer taraftan herhangi bir başarı belgesi almayan alt başarı seviyesindeki öğrenciler %14,47 oranında kitap okuma davranışı sergilemişlerdir. Başarı belgesi alan öğrenciler almayanlara kıyasla iki misli kitap okuma davranışı gösterdiği görülmektedir. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 67 9. Anne Eğitim Durumuna Göre Kitap Okuma Oranları Öğrencilerin kitap okuma 0,23 0,25 0,3 0,17 davranışlarına etki eden diğer bir 0,15 0,2 faktör ise anne eğitim durumudur. 0,1 Ortaöğretim ve yüksek öğretim 0 mezunu annelerin çocukları diğerlerine göre daha yüksek okuma alışkanlığı sergilemektedir. Örneğin annesi yüksek öğretim mezunu olan çocukların kitap Şekil 21: Anne Eğitim Durumuna okuma davranışı %25,49'larda iken, Göre Kitap Okuma Oranları annesi öğretim almamış olanlarda bu oran %14,91' e düşmektedir. 10. Ailenin Gelirine Göre Kitap Okuma Oranları Ailenin sosyo-ekonomik durumu ile kitap okuma davranışı 0,5 arasında anlamlı bir ilişki söz konusudur. Üst sosyoekonomik 0 grupta (aylık geliri 3000TL ve üzeri) olan ailelerin çocuklarının kitap okuma davranışları diğer sosyoekonomik gruptakilere göre Şekil 22: Aile Gelirine Göre Kitap anlamlı derecede yüksektir. Okuma Oranları 11. Yerleşim Yerine Göre Kitap Okuma Oranları Öğrencinin yaşamını sürdürdüğü yerleşim yeri ile kitap okuma davranışı arasında anlamlı bir ilişki söz konusudur. Konya il genelinde şehir ve ilçe genelinde öğrenim gören öğrenciler belde ve köylerde öğrenim görenlere kıyasla daha yüksek bir okuma davranışı göstermektedir. 0,2 0,18 0,16 0,14 İl İlçe Kasaba Merkezi Merkezi Köy Şekil 23: Yerleşim Yerine Göre Kitap Okuma Oranları Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 68 Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 69 SONUÇ VE ÖNERİLER SONUÇLAR 1. Düzenli Kitap Okuma Alışkanlığı Konya’daki ortaöğretim öğrencilerinin yarıya yakını ara sıra kitap okumaktadır. Günlük düzenli kitap okuma davranışını gösterenlerin oranı % 14’tür. Öğrencilerin %8’i ise kitap okumamaktadır. Bu verilerden ortaöğretim öğrencilerinin düzenli olmasa da belli aralıklarla kitap okudukları söylenebilir. Ancak ortaöğretim öğrencilerinden kitap okuma davranışı düzensiz ve yetersiz öğrencileri okuma konusunda aktif kılmak için yaklaşım ve yöntemlerin geliştirilmesi gerekmektedir. Öğrencilerin yaşadıkları yerleşim birimi kitap okuma davranışları ile ilişkilidir. İl merkezi ve ilçe merkezindeki öğrenciler daha çok kitap okumaktadırlar. Buna karşın küçük ilçelerde ve kasabalarda düzenli kitap okuma düzeyi oldukça düşüktür. Özellikle az nüfuslu ve ücra, kırsal bölgelerde okuma alışkanlığını geliştirecek, kitap okuma ilgi ve tutumlarını artıracak farklı etkinlikler yapılması gerekmektedir. Konya ilinde ortaöğretimde öğrenim görmekte olan öğrencilerin % 5’inin ana babası düzenli olarak kitap okumaktadır. Ebeveynlerden %36’sı ise kitap okumamaktadır. Ebeveynlerin kitap okuma davranışları ile çocukların kitap okuma davranışları arasındaki ilişki göz önüne alındığında bu oranlar önemli mesajlar vermektedir. 2) Kitap Tercihleri Konya’daki ortaöğretim öğrencileri okumak için daha çok romanı tercih etmektedirler. Şiir ise ikinci sırada yer almaktadır. Deneme türü kitaplar en az tercih edilmektedir. İnsanlarda okuma alışkanlığının kazınılmasında romanların çok büyük bir katkısı vardır. Roman, bir noktada kişinin kendisi ile baş başa kalmasını gerekli kılar (Ungan, 2008). Hem romanın bu özellikleri hem de ergenlerin gelişim Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 70 özellikleri dikkate alındığında romanın birinci sırada tercih edilmesi doğaldır. Şiirin ikinci sırada yer alması da yine lise öğrencilerinin gelişim özellikleri ile açıklanabilir. Öğrenciler okumak için daha çok macera ve duygusal konulu kitapları tercih etmektedirler. Psikoloji ve felsefe içerikli kitaplar ise en az tercih edilen konulardır. Macera ve duygusal içerikli kitapların tercih edilmesi yine ergenlik dönemi ile ilişkilendirilebilir. Burada dikkati çeken sonuç öğrencilerin psikoloji, felsefe ve özellikle de toplumsal içerikli kitapları tercih etmemeleridir. Ergenlerin kişilik ve sosyal gelişimleri dikkate alındığında bu içeriklerinde tercih edilmesi beklenmektedir. Ergen toplumsal açıdan sorumluluk davranışı ister ve kazanmaya başlar. Değer sistemi geliştirme ve sosyal gelişimle bağlantılı olarak yetişkin toplumsal düzenin içine girmek ve sorumluluk yüklenmek ister. Çünkü ergenlik, “çocukluktan çıkan kişilerin yetişkinliğe kabul edilmeden önce bekletildikleri yerdir”. Ergenler sorumluluk yüklenmek isterler (Bacanlı, 2004). Bu nedenle ergenlerin toplumsal içerikli kitapları tercih edeceği ya da okumaktan zevk alacağı düşünülebilir. Bu noktada toplumsal içerikli kitapların ergenlere önerilmesi uygun olacaktır. Öğrencilerin kitap tercihlerinde belirleyici olan faktörlere bakıldığında kitabın konusu, öğretmenlerinin önerisi ve kitabın yazarı ön plana çıkmaktadır. Kitabın çok satılmasına, şekil özelliklerine dikkat edilmemesi öğrencilerin okuma tercihlerinde bilinçli olduklarını göstermektedir. Aynı zamanda bu sonuç kitap okuma alışkanlığının kazanılmasında öğretmenin rolünü vurgulamaktadır. Okumak için kitap dışında en çok tercih edilen yayın ise çizgi romandır. Bunu gazete izlemektedir. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 71 3) Kitap Okumayı Olumsuz Etkileyen Faktörler Bu araştırmanın sonuçları kitap okuma davranışını olumsuz etkileyen iki boyutu ortaya çıkarmıştır. Bunlar okul ve öğretimle ilgili olanlar ve okul dışı faktörlerdir. Okul dışı faktörlerin başında okuma davranışını olumsuz etkileyen en önemli faktör televizyon izleme alışkanlığıdır. Televizyon izleme süresi arttıkça kitap okuma davranışı azalmaktadır. YGS'ye hazırlanma ve bilgisayar başında geçirilen vakit kitap okumayı olumsuz etkileyen diğer önemli faktörler arasındadır. Günümüzde televizyon, bilgisayar, internet gibi görsel unsurları ağırlık kazanmış pek çok etken bireyleri okumaktan uzaklaştırabilmektedir (Balcı, 2009). Türkiye’de okuma alışkanlığının olmamasına ilişkin şikâyetlerin başında belki de Türk milletinin sözlü kültürden televizyon ile sözlü görüntülü kültüre geçmesi ve bu arada yazılı kültürü yaşamamış olması gelmektedir (Gürcan, 1996:202). Türkiye’de yapılan birçok çalışma öğrencilerde ve halkımızda okuma alışkanlığının gelişmediğini göstermektedir. Çocuk Vakfı’nın yapmış olduğu araştırmaya göre (Çocuk Vakfı, 2006) Türkiye’de nüfusun % 40’ı hayatı boyunca hiç kütüphaneye gitmemekte, gençlerin % 70’i hiç okumamakta, yetişkin nüfusun yüzde 95’i yalnızca televizyon seyretmektedir (Ungan, 2008). Buradan da anlaşılmaktadır ki televizyon izleme kitap okumayı engelleyen en önemli faktördür. Ortaöğretim kurumlarında sınav hazırlığının daha yoğun olması sebebiyle öğrencilerin sınavlara hazırlanmalarının kitap okumalarını engellediğini belirtmeleri doğaldır. Bu noktada, okumanın sınavlarda başarıyı beraberinde getireceğinin sık sık öğrencilere vurgulanmasının faydalı olacağı düşünülebilir. Araştırmalar 13-19 yaş arası gençlerin, yetişkinlere göre daha fazla internet kullandığını göstermektedir. Bilgisayar oyunlarının gücü nedeniyle çocuk ve gençlerin bilgisayar başında geçirdiği saatler artarken, hayatın diğer alanlarına ayırdıkları zaman azalmıştır (Erşan, 2007). Bu alanlardan biri de okumadır. Bilgisayar başında vakit geçirmek kitap okumaktan daha eğlenceli bulunmaktadır. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 72 Kitap okumayı olumsuz etkileyen faktörlerin cinsiyete, yerleşim yerine ve sınıf düzeyine göre dağılımına bakıldığında birtakım farklılıklar vardır. Cinsiyete göre kitap okumayı engelleyen faktörlere bakıldığında, erkeklerin kitap okuma davranışlarını daha çok YGS'ye hazırlanma, televizyon izleme ve bilgisayar kullanma olumsuz etkilerken, kızlarınkini ise YGS' ye hazırlanma ve televizyon izleme olumsuz etkilemektedir. Sınıf değişkeni dikkate alındığında ise televizyon ve bilgisayar kullanımı tüm sınıflarda kitap okumayı engellerken, YGS dokuzuncu sınıf hariç diğer sınıflarda kitap okumayı engelleyen en önemli faktördür. Kitap okumayı olumsuz etkileyen faktörler yerleşim birimine göre incelendiğinde YGS' ye hazırlanma ve televizyon izleme tüm yerleşim yerlerinde başat faktördür. Lise türüne göre kitap okumayı engelleyen faktörler incelendiğinde, televizyon izleme Sosyal Bilimler Lisesi hariç diğer tüm lise türlerinde baskın değişken iken, bilgisayar kullanımı Güzel Sanatlar Lisesi hariç diğer tüm liselerde; YGS'ye hazırlanma ise Meslek Liseleri ve güzel sanatlar lisesi hariç diğer liselerde; ödevin çokluğu ise sadece Fen Liselerinde okumayı engelleyen öncelikli faktörlerdir. 4) Demografik Faktörlerin Ve Okulla İlgili Değişkenlerin Kitap Okuma Davranışları Üzerindeki Etkileri Araştırma sonunda Konya il genelindeki ortaöğretim öğrencilerinin demografik özelliklerinin ve okulla ilgili değişkenlerin düzenli kitap okuma alışkanlıkları üzerinde etkili olduğu görülmüştür. Okul ve demografik özelliklerle ilgili değişkenlere tek tek bakıldığında liselerin bulunduğu ilçe, cinsiyet, lise branşı, sınıf, aylık gelir, yerleşim yeri, anne-baba kitap okuma durumu, internette geçirilen zaman, öğrencinin başarı durumu, anne-baba eğitim durumu değişkenleri ile öğrenci kitap okuma davranışları arasında anlamlı düzeyde ilişki bulunmuştur. Demografik özelliklerden televizyon izleme ve internet kullanımı en önemli etkenlerdir. Okula ilişkin değişkenlerden ise okul türü, sınıf düzeyi ve başarı durumu düzenli kitap okuma alışkanlığını anlamlı ve yüksek düzeyde etkilemektedir. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 73 Şekil 24: Kitap Okuma Davranışında Risk Faktörleri Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 74 ÖNERİLER Okullara Öneriler Öğrencilerin üst düzey bir okuma performansı sergilemesinde okulların okuma ve öğrenmeyi temel prensip kabul etmesi gerekmektedir. Okul amaçlarının gerçekleştirilmesinde öğrencilerin okuma niceliğinin ve kalitesinin artırılması ana amaç olmalıdır. Öğrencilerin ergenlik döneminde oldukları düşüncesinden hareketle gelişimsel özellikleri göz önünde bulundurulmalı ve onlara katı bir disiplin anlayışıyla yaklaşılmamalıdır. Aşırı disiplinli yaklaşımlar, okulun öğrenci üzerindeki yapıcılığını yıkacak, dolayısıyla yapılan telkinler çiğnenmesi gereken kurallara dönüşecektir. Oysa ılımlı ve yapıcı yaklaşımlar, öğrencileri hem çalışmaya hem de okumaya kanalize edecektir. Yetkili kişiler olarak eğiticiler, öğrencilerin okuma beceri ve alışkanlıklarını geliştirmek için daha fazla sorumluluk üstlenmeli ve okuma ile ilgili faaliyetlere daha fazla zaman ayırmalıdırlar. Okuma ve öğrenme kültürü oluşturmak üzere okullarda sürekli ve herkesi kapsayan okuma aktiviteleri düzenlenmelidir. Örgün eğitim sistemi dışında kalan diğer eğitim kurumlarıyla (dershane, özel kurslar vb.) işbirliği içinde olmak, okuma faaliyetlerinin şekillenmesinde yönlendirici olabilir. Lise öğrencilerinde akran grupları önemli ve etkilidir. Öğrencilerinin okul dışındaki hareketlerinden de kendini sorumlu Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 75 hisseden eğiticiler, onların grup olarak sıkça gittikleri farklı yerlerde de kitapla buluşmalarına öncülük edebilirler. Öğrencilerin okuma alışkanlığı kazanması için yapılacak etkinliklerin, çalışmaların ve uygulamaların bir planı hazırlanmalı, uygulama süreci ve sonuçları mutlaka değerlendirilmelidir. Okulda öğrencilerin okudukları kitaplarla ilgili yorum ve görüşlerini sergileyebilecekleri bir duvar gazetesi oluşturulmalıdır. Okulda, belirli periyotlarla (ayda bir olabilir) öğrencilerin okudukları kitapların listesini tespit etmek ve okunma çokluğuna göre kitaplar için “en çok okunanlar” listesi düzenlemek ve panolarda duyurmak mümkündür. Öğrenciler akranlarının en çok okudukları kitapları okumaya heves edeceklerdir. Okuma yöntem ve yaklaşımları; hızlı okuma teknikleri gibi alanlarda uzman kişilerin öğrencilere verecekleri seminerler, motive edici ve yönlendirici olabilir. Okul binası içindeki uygun alanlarda Millî Eğitim ve Talim Terbiye Kurulunun onayından geçmiş kitapların sergilenmesi ve satışı sağlanabilir. Okul kütüphanesindeki kitapların sayısı artırılabilir; güncel kitaplar kütüphaneye kazandırılabilir. Okul kütüphanelerinde öğrencilerin görevlendirilmesi onların kitapla buluşmalarında etkili bir yol olacaktır. Okula alınacak kitapların seçimi, alınışı ve düzenlenmesi hususunda öğrencilerin katılımı sağlanmalıdır. Onlar için var olan kütüphane ile ilgili kararlara katılmak, okuma davranışını destekleyebilir. Okuma becerilerini de içeren öğrenme stratejileri ile ilgili yeni yaklaşımlar izlenmeli, bu konuda daha bilinçli olunmalı, izlenen stratejiler derslere ve uygulamalara yansıtılmalıdır. Okuldaki okuma kültürü ve değerler sisteminin gelişimine bağlı olarak okulun çevre ile bir okuma platformunda bütünleşmesi sağlanmalı ve çevre, aile ve toplumsal yapılar harekete geçirilmelidir. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 76 Öğrenci gruplarında karşılaşılan en önemli sorun derse, öğrenmeye ve okumaya karşı motive olamamaktır. Çünkü bireyin yaşantısında okul dışındaki faktörler daha etkilidir. Kitap okuma alışkanlığı ile ilgili strateji ve önlemler geliştirilirken, arkadaş grupları, sivil toplum örgütleri gibi okul dışındaki organizasyonların harekete geçirilmesi önemlidir. Çeşitli kurum ve kuruluşların desteğiyle okuma kampanyaları, yarışmalar düzenlenebilir. Okuma alışkanlığı kazanmış ve başarılı öğrencilerin deneyimlerini ve yaşantılarını diğer öğrencilere aktarması için zemin hazırlanmalıdır. Bunun için münazara, konferans, panel, forum gibi sözlü anlatım türlerinden faydalanılabilir. Ergenlik dönemindeki öğrenciler, sevdikleri ve hayranlık duydukları kişilere özel bir ilgi duymakta ve onları yakından tanımak istemektedirler. Dolayısıyla gençler tarafından çok sevilen ve okunan ünlü yazarları imza kampanyası için davet etmek ve öğrencilerle buluşturmak okumayı destekleyici bir etkinlik olabilir. Okullarda okuma kültürünün geliştirilmesinde okuma salonları, kütüphaneler ve kitaplıklar gibi alt yapıların sürekli geliştirilmesi gerekir. Okuma salonlarının öğrenci tercihlerine ve özelliklerine göre onların kendilerini rahat hissedecekleri şekilde düzenlenmesi önemlidir. Aşağıda kütüphanelerdeki yetersizlikleri giderme konusunda bir şema görülmektedir. Bu şemada ifade edilen yaklaşımları okul yöneticileri ve öğretmenler geliştirebilirler. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 77 Şekil 25: Kütüphane Konusundaki Yetersizlikler Aşağıdaki okuma salonu fotoğrafı olumlu bir örnektir. Şekil 26: Finlandiya'da bir ilköğretim okulunun okuma salonu (Auro Primary School Helsinki-Finland) Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 78 Öğretmenlere Öneriler Milletleri kurtaranlar yalnız ve ancak öğretmenlerdir. Öğretmenden eğiticiden yoksun bir millet henüz millet adını almak kabiliyetini kazanmamıştır. Ona basit bir kitle denir millet denemez. Bir kitle millet olabilmek için mutlaka eğiticilere öğretmenlere muhtaçtır.” Atatürk Okumaya özendirmede ve okuma davranışını geliştirmede en büyük görev öğretmenlere düşmektedir. Lise öğrencilerinin okumaya isteksiz oldukları, yazılı iletişim araçlarına ilgisizlikleri, ders kitaplarının dışına çıkamadıkları, yapılan yazılı ve sözlü değerlendirmelerde ifade eksikliğinin olduğu ve öğrencilerin kaynak kullanımı becerilerinin eksik olduğu konusunda araştırma sonuçları ve yaygın bir görüş söz konusudur. Bu noktada öğrencilerin düzenli okuma alışkanlıklarını geliştirmeye yönelik faaliyetler büyük önem arz etmektedir. Öğretmenlerin öğrencilerin okuma becerilerini ve alışkanlıklarını geliştirme konusunda mevcut durumun ve kalıpların ötesinde bir yaklaşımı geliştirmesi gerekmektedir. Örneğin öğrencilere verilen araştırma ödevleri ve performans görevlerinde internetten alınmış hazır ürünler yerine, kütüphane tarama ve farklı kaynakları incelemeyi ve kullanmayı gerektirecek bir sorumluluk bilincini öğrencilerinize kazandırabilirsiniz. Son yıllarda proje ve performans ödevlerinin öğrencinin zihinsel, bilişsel gelişimine ve yaratıcı düşünme becerisine olan katkıları sıkça dile getirilmektedir. Siz de okuma alışkanlığını Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 79 destekleyen ve hazırlatabilirsiniz. besleyen proje ve performans ödevleri Öğretmenler öğrenciyle etkileşim içinde bulundukları her alanda (sınıf, okul bahçesi, öğretmenler odası vb.) tutum ve davranışlarıyla kitap okuma konusunda öğrencilere örnek olmalıdırlar. Ders kitapları dışında okuduğunuzu işaret edecek her türlü kitabı öğrencilerinizin görmesini sağlayınız. Ergenlik dönemindeki öğrenciler; daha ziyade romantik konulu romanlara, dedektiflik kitaplarına, magazinsel yayınlara ilgi duyarlar. Aşk şiirleri de okumaktan haz duydukları eserler arasındadır. Öğrencilerinize kitap önerisinde bulunurken bu noktadan hareket edebilirsiniz. Ergenlik döneminin gelişimsel özellikleri içerisinde karşı cinse ilgi duyma, duygusal kararsızlıklar ve çatışma ön plana çıkmaktadır. Sizin önerdiğiniz kitaplar öğrencilerinizin duygusal gelişimlerini destekleyen nitelikte olmalıdır. Tavsiye edeceğiniz kitaplar, küçük problemleri dev bir sorun hâline getirmeye meyilli gençlere sorunlarla başa çıkma konusunda rehberlik etmelidir. Gençler bu kitaplarda kendilerini buldukları zaman daha ilgiyle okuyup özdeşim kurma çabası göstereceklerdir. Olgunluk dönemindeki kişilerin ilgi duydukları ve hoşlandıkları kitaplar, gençler için ilgi çekici olmayabilir. Bu amaçla gençlere kitap tercihi konusunda esneklik tanımalısınız. Ayrıca bu dönemdeki gençlerde günlük tutma ve çevresindekilere hatıra mahiyetinde yazılar yazdırma sıkça görülen bir tutumdur. İlgi duydukları konular için ayrı bir defter tutma meraklarından faydalanarak, onları okudukları kitaplarla ilgili not tutmaya teşvik edebilirsiniz. Öğrencilerinizin ilgi, yetenek, tercih ve tutumları birbirlerinden farklılık göstermektedir. Örneğin bazı öğrenciler görsel mesajları, bazıları ise sözel içerikleri daha fazla tercih etmektedir. Öğrencilerin ilgi ve tercihlerini dikkate alan kitap önerileriniz onların olumlu okuma alışkanlıkları kazanmasına katkı sağlayacaktır. Bu açıdan sınıfınızın ve Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 80 tüm öğrencilerinizin zekâ alanlarını, öğrenme stillerini, çalışma strateji ve davranışlarını tanımanız büyük önem arz etmektedir. Öğrencilere okuma alışkanlığı kazandırmak için, kütüphanelere geziler düzenleyebilir, ünlü yazarları söyleyişi amaçlı sınıfınıza davet edebilir ya da ilginç bir yayını sınıfınızda tanıtabilirsiniz. Öğrencilerinize yeni çıkan kitapların tanıtımını yapabilir ve yayın listelerini sınıf panosunda ilan edebilirsiniz. Derslerdeki etkinlikleri zenginleştirmek ve öğrencilerin farklı yayınlara ilgisini artırmak için gazete ve dergilerdeki ilginç yazı, haber ve resimleri sınıfa getirebilirsiniz. Zaman zaman kitaplarla ilgili atasözü, özdeyiş ya da özlü sözleri tahtaya yazabilir; bunlar üzerinde tartışmalar yapabilirsiniz. Okuma davranışı sadece Edebiyat, Dil ve Anlatım dersinin değil, bütün derslerin önemli bir etkinliği olarak düşünülmelidir. Bu sebeple öğrencilerinizin bu alışkanlığını güçlendirmek için bütün branş öğretmenleriyle işbirliği yapabilirsiniz. Kitap seçiminde önceliği öğrencilerinize bırakmanız önemlidir. Okuma sürecinde tercihlerini kullanan öğrenciler, kitabı okuma konusunda daha fazla sorumluluk gösterecektir. Okuduğu kitap konusunda öğrencilerin görüş ve eleştirilerini almanız da faydalı olacaktır. Öğrenciler kitap seçiminde ilgi ve ihtiyaçları doğrultusunda bir tercihte bulunabilirler. Ancak konu bakımından kendilerine yakın buldukları kimi eserleri dil ve anlatım bakımından sıkıcı bulabilirler. Dolayısıyla öğrencilerinizin sevdiği ve ilgi duyduğu konulardaki benzer kitaplardan sürükleyici ve akıcı olanı seçmelerinde yardımcı olabilirsiniz. Gençler ilgi duydukları kitapları okurken aktif bir okuyucu olmakta; zihinsel ve duygusal süreçleri ile okudukları kitapların içeriği dinamik bir örüntü oluşturmaktadır. Öğrenci, okuma faaliyetinin hangi basamağında olursa olsun kuramsal ve bilgilendirici metinlerden sıkılmaktadır. Özellikle lise çağındaki öğrenciler Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 81 sürükleyici, duygularına hitap eden ya da merakı üst düzeyde tutan eserleri okumak istemektedirler. Okumayı hâlâ alışkanlığa dönüştürememiş öğrencilerinize bu tür kitapları önermeniz, onların bu alışkanlığı kazanmasında çok etkili olabilir. Lise seviyesine gelmiş öğrencilerden asıl beklenen okuma düzeyi, eleştirel okuma yapabilmeleridir. Bu dönemde bir yandan onların okuma alışkanlığını geliştirirken bir yandan da eleştirel düşünme becerilerini desteklemelisiniz. Öğrenciler okuduklarını sorgulayarak konu hakkında düşünme becerisini edinmeli; olumlu ve olumsuz yanlarıyla konuyu değerlendirebilmeli ve yeni bilgilerini eski bilgileriyle bütünleştirebilmelidir. Onları okudukları eserlerin konusu hakkında konuşturup bir değerlendirme yapmalarını isteyerek yaratıcı düşünmelerini tetikleyebilirsiniz. Dolayısıyla genç beyinlerin bilinçli bir okuyucu olmalarını sağlayabilirsiniz. Şu durumda unutulmamalıdır ki okuma alışkanlığı; uzun zaman, sabır, ilgi ve öğrencileri güdülemeyi gerektiren bir süreçtir. Özellikle okumayı alışkanlık haline getirememiş öğrencilerinize karşı göstereceğiniz sabırlı, ilgili ve güdüleyici yaklaşım çok daha önemlidir. Öğrencilerinize gerek yaşam becerileri kazandırmada gerekse de iyi bir üniversite eğitimine hazırlamada önemli bir önkoşul olan okuma alışkanlığını kazandırmak için lise döneminin bir fırsat olduğunu unutmayınız. Ailelere Öneriler “Hedefe yalnız çocukları yetiştirmekle ulaşamayız! Çocuklar geleceğindir. Çocuklar geleceği yapacak adamlardır. Fakat geleceği yapacak olan bu çocukları yetiştirecek analar babalar kardeşler hepsi şimdiden az çok aydınlatılmalıdır ki yetiştirecekleri çocukları bu millet ve memlekete hizmet edebilecek yararlı ve faydalı olabilecek şekilde yetiştirsinler!” Atatürk Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 82 Anne-babalar ve öğretmenler, çocuğa okuma alışkanlığı kazandırma ve geliştirmede doğrudan sorumlu kişilerdir. Kaç yaşında olursa olsun kişilerin çalışma ya da okumaya başlamak için “Çalış! Oku!..” şeklinde uyarıcıya ihtiyaç duydukları bir gerçektir. Eğer çocuğunuzla ilişkiniz genel olarak iyi ve yumuşak ise ara sıra ona yapacağınız bu tür uyarılar motive edici olabilir. Ancak özellikle ergenlik döneminin de etkisi ile ilişkileriniz ara sırada olsa sertleşiyorsa bu tür uyarılar aranızdaki gerginliği arttırmaktan başka bir işe yaramayacaktır. Anne babanın çocuğu ile kuracağı sıcak diyalog bu tür olumlu davranışların kazanılmasında daha etkilidir. Okuma alışkanlığı, öncelikle çocukluk dönemi olmak üzere yaşamın tüm dönemlerinde kazanılır. Lise yıllarındaki çocuğunuz için de bu alışkanlığı kazandırma konusunda hâlâ gecikmiş sayılmazsınız. Unutmayınız ki lise, okumayı alışkanlığa dönüştürmek için önemli bir fırsattır. Çocuğunuzu okuma alışkanlıkları konusunda başkaları ile kıyaslamayın. “Komşunun oğlu hep okuyor.”, “Sen niçin okumuyorsun? Neden çalışmadın?” gibi kıyaslamalar çocuğunuzun kendine olan güvenini azaltacak ve alışkanlık konusunda olumsuz tutum geliştirmesine sebep olacaktır. Kitap okuma konusunda bazı çocuklar kararsızdır ya da maymun iştahlıdır. Bu durum onları deneyimlere açık kılar. Bırakın birçok şeyi denesinler, okusunlar. Anne-babalar olarak sevdikleri şeyleri bulunca okumaya devam etmeleri için onları yüreklendirin. Lise seviyesindeki çocuklarınız için dinlendirici ve eğlendirici kitapların yanında, onları düşünceye sevk edici, daha ciddi eserler Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 83 sunabilirsiniz. Bu onların hayat karşısında alacakları tavır için önemli olabilir. Okuma alışkanlığının temelinin aile içinde atıldığı ve devamının eğitim sisteminde öğretmenler tarafından öğrenciye kazandırıldığı düşünülürse bu alışkanlığın kazanımında aile ve öğretmenlerin rolü büyüktür. Dolayısıyla anne-baba olarak çocuğun okuma alışkanlığında önemli bir etkiye sahip olduğunuzun bilincinde olmalısınız. Evde hem aile fertlerinin hem de çocukların ulaşabileceği bir yere farklı türde kitapları içeren bir kitap köşesi oluşturulabilir. Eğer evde sürekli televizyon seyredilip hiç kitap okunmuyorsa gençlerinde kitap okumasını beklemek gerçekçi olmaz. Lise seviyesindeki çocuklara hitap edecek, onların ilgi, ihtiyaç ve yeteneklerine uygun süreli yayınlara abone olunabilir. Gelişim özellikleri gereği lise seviyesindeki öğrencilerin yavaş yavaş toplumu ilgilendiren sosyal, ekonomik, kültürel ve politik konularda bilgi sahibi olmaları beklenir. Bu sebeple mümkünse onların bir günlük gazete okumalarını sağlayınız. Anne babaların ödül listesinde mutlaka kitap olmalıdır. Özel günlerde çocuklarınıza kitap hediye edebilir, kitaplardan edindiğiniz ilginç ve ilgi çekici bilgileri çocuklarınızla paylaşabilirsiniz. Çocuğu sürekli okuması yönünde uyarmak yerine, kitap okuduğunda onu destekleyerek motive etmek daha doğru olur. Öğrencilere Öneriler Sevgili öğrenciler, alışkanlığa dönüştüreceğiniz okuma faaliyetlerinin geleceğiniz için ciddi bir önem taşıdığı unutmamanız gereken ilkelerin başında yer almaktadır. Çünkü okuma, sağlıklı kişilik gelişiminin Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 84 temel taşlarından birisidir. İçinde bulunduğunuz hızlı büyümenin olduğu ergenlik dönemi, kendinizi tembel hissettiğiniz adeta hareket etmeye üşendiğiniz bir dönemdir. Çalışmaya karşı daha az isteklisinizdir. Kitap okuma alışkanlığı sizi tembellikten kurtaracak ve kendinizi mutlu hissetmenizi sağlayacaktır. Hayati kararlar almanız gereken bir dönemdesiniz. Geleceğinize ait kararlar vermeye çalışmak sizi zorlayabilir. Bu şartlar ve sınav stresi altında kitap okuma sizin sığınacağınız bir liman olacaktır. Kitap okumaya ayırdığınız zamanda hem öğrenecek hem dinlenecek hem de doğru kararlar almak için gerekli gücü kendinizde bulacaksınız. Oluşturduğunuz akran gruplarındaki sohbetlerinizde okuduğunuz kitaplardan bahsetmeyi de bir alışkanlık hâline getiriniz. İçinde bulunduğunuz dönemde en etkili ve yönlendirici ilişkiler arkadaşlık ilişkileridir. Dolayısıyla üst düzey bir okuma seviyesine ulaşmak bütün grup arkadaşlarınızla birlikte yürüteceğiniz faaliyetlerle mümkün olacaktır. Kitap seçiminde ailenizin, öğretmenlerinizin görüşüne mutlaka başvurmalısınız. Bunun yanı sıra ilgi duyduğunuz alandaki yeni eserleri takip ve temin etmeye çalışınız. Kitap okuma konusunda kendinize amaçlar belirleyiniz. Artık hayatına yön verme ve bilinçli adımlar atma seviyesinde olduğunuzu unutmayarak zamanınızı iyi kullanmalı ve planlamalısınız. Zamanımızı nasıl değerlendireceğimiz konusunda sayısız seçeneğe sahibizdir. Bu sebeple de zamanımızın büyük bölümü, “Ne Yapacağımıza Karar Vermeye Çalışmakla” geçer. İşte bu noktada belirsiz amaçlar, kitap okumanın baş düşmanı olan erteleme davranışına yol açar. Kitap okumaktan doyum elde etmiş ve çok okuyan kişilerle, bu doyumu yaşayamayan kişiler arasındaki en önemli fark, doyum elde etmiş kişilerin kitap okuma amaçlarını iyi belirlemeleri ve günlük yaşamları içerisinde kitap okuma davranışlarını zevkle sürdürmeleridir. Kitap okuma konusunda kendinize uzun vadeli takvim oluşturunuz: Belirlediğimiz kitap okuma amaçları doğrultusunda Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 85 yapmamız gereken okumaların tamamlanma tarihlerini belirlemek, zamanı kullanma konusunda planlama yapmanız etkili bir yaklaşım olacaktır. Bunun için bir yıllık ajanda edinmek ve okumak istediğiniz kitapların bitiş tarihlerini bu ajandaya kaydetmek, atacağımız ilk somut adımdır. Uzun vadeli planlarınızı haftalık planlarla somutlaştırınız: Amaçlar belirlendikten ve gerekli tarihler yıllık ajanda da işaretlendikten sonra gelinen aşama, “haftalık okuma planı” yapmaktır. Bunun için her hafta düzenli olarak çizelge hazırlamak en etkili yöntemdir. Bunu yaptıktan sonra listedeki okumaları A, B ve C olarak sınıflandıralım. A, olmazsa olmaz; B,olmalı; C, olursa iyi olur türünden işleri ifade etsin. Bu ayrım yapılırken “Okuma Amaçlarındaki” önem konuları göz önünde bulundurulmalıdır. Özetle uzun vadeli hedefleriniz için önemli olan, kişisel ve sosyal gelişiminiz açısından gerekli kitapları, beceri ve yeteneklerimizi geliştiren ya da bize haz veren uğraşıları A kategorisine koymanız size önemli ölçüde kolaylık sağlayacaktır. Bu tür bir listeyi şöyle örneklendirebiliriz: Tablo 29 : Örnek Haftalık Okuma Planı Haftalık Dergi Okumak B Ders Kitapları Okumak A Yardımcı Ders Kitapları Okumak A Roman Okumak A Ders Çalışmak A İnternet dokümanları okumak C Magazin Dergileri C Günlük Gazeteler B Şiir okumak B Bu listedeki etkinliklerden A kategorisinde olanlara, planımızda öncelik vermek, daha sonra sırasıyla B ve C kategorilerine geçmek, planı uygulamanın birinci koşulu olmalıdır. Eğer A kategorisinde yer alan işlerin sayısı çok fazla ise, bunların bir kısmını B kategorisine kaydırmak, sağlıklı bir okuma planı yapma açısından önemlidir. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 86 Kitap okuma planını öncelik sırasına göre aylık olarak gözden geçirmek faydalı olacaktır. Tablo 30: Aylık Okuma Planı Örneği KİTAP TÜRÜ PLANLANAN GERÇEKLEŞEN DÜŞÜNCELER A Roman 2 1 A Ders Kitapları 10 5 B Günlük Gazeteler 20 5 B Şiir Kitabı 1 1 İnternet Dokümanları 10 5 Kitap okuma planı yaparken bir miktar esnek olunmalıdır, katı sınırlar planlarımızı etkisiz hale getirebilmekte ve bizi umutsuzluğa düşürebilmektedir. Böyle bir durumda ise büyük olasılıkla, “kitap okumama” davranışı ortaya çıkacaktır. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 87 YAġAM BOYU OKUMA ALIġKANLIĞI GELĠġTĠRMENĠN 14 YOLU Saati ayarlayın. Her gün en azından 10-15 dakika okuyacağınız en az birkaç zaman ayarlamalısınız. Bunlar ne okuduğunuzun öneminin olmadığı zamanlardır – her gün olan tetikleyicilerdir. Örneğin, kahvaltı ve öğle yemeği süresince ( hatta yalnız yiyorsanız akşam yemeği süresince) okumayı alışkanlık haline getiriniz. Ve eğer her tuvalete gittiğinizde ve yattığınızda okuyorsanız, her biri on dakika olmak üzere dört kez ya da günde kırk dakika okumuş olursunuz. Bu harika bir başlangıçtır ve yalnızca bu bile mükemmel bir okuma alışkanlığı olur. Ancak yapabileceğiniz daha çok şey var. Her zaman bir kitap taĢıyın. Nereye giderseniz gidin, yanınıza bir kitap alın. Evden çıkarken en azından sürücü belgemi, anahtarlarımı ve kitabımı aldığımdan emin olurum. Kitap benimle arabada kalır, ofise ve randevularıma götürürüm, kesinlikle okumayacağımdan emin olduğum (sinema gibi) yerler hariç aşağı yukarı gittiğim her yere götürürüm. Beklemek zorunda olduğunuz bir zaman varsa, kitabınızı çabucak çıkarın ve okuyun. Zaman geçirmenin harika yolu! Liste yapın. Okumak istediğiniz meşhur kitapların listesini tutun. Bu listeyi günlüğünüzün içinde, not defterinizin arasında, kişisel ana sayfanızda, kişisel sitenizde (wiki) ya da herhangi bir yerde saklayabilirsiniz. İyi bir kitap ile ilgili bir şeyler duyduğunuzda şahsen ya da online olarak listenize eklemeyi unutmayınız. İşleyen bir liste tutunuz ve okuduklarınızın üstünü çiziniz. Teknoloji marifeti: kitap listeniz için bir e-mail hesabı açınız ve her iyi bir kitap duyduğunuzda adrese e-posta yollayınız. Gelenler kutusu sizin okuma listeniz olacaktır. Bir kitabı okuduğunuzda, “bitti” adında dosyalayınız. Eğer isterseniz, mesaja (aynı adrese) kitap hakkında notlarla cevap bile verebilirsiniz ve onlar da aynı mesaj dizisinde olacaklar ve böylece email hesabınız da sizin okuma günlüğünüz olacaktır. Sessiz bir yer bulun. Evinizde rahat bir koltuğa oturabileceğiniz bir yer bulunuz (uyumayacaksanız uzanmayınız), elinize Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 88 güzel bir kitap alıp ara vermeden koltuğunuza kurulunuz. Koltuğun yakınlarında dikkatinizin dağılmasını en aza indirmek için bilgisayar, televizyon olmamalı, müzik ya da gürültülü aile fertleri/oda arkadaşları bulunmamalıdır. Böyle bir yeriniz yoksa siz oluşturunuz. Televizyon/interneti azaltın. Gerçekten daha çok okumak istiyorsanız, televizyon ve internet kullanımını azaltınız. Bu çoğu insan için çok zor olabilir. Yinede, televizyon ve internetten azalttığınız her dakikayı okumak için kullanabilirsiniz. Bu size saatlerce okuma zamanı yaratabilir. Birilerine sesli kitap okuyun. Etrafınızda samimi olduğunuz kişiler varsa (arkadaşınız, anne babanız, kardeşiniz, kız arkadaşınız) onlara sesli olarak kitap okuyunuz. Bu okumayı sevmede ve sevdirmede etkili bir yoludur. Böylelikle kaliteli zaman geçirmiş de olursunuz. Günlük tutun. Okuma listesine benzer olarak bu günlük okuduğunuz kitapların sadece adı ve yazarının yanında başladığınız ve mümkünde bitirdiğiniz tarihleri de içermesi gerekir. Daha da iyisi her birinin yanına kitapla ilgili düşüncelerinizden oluşan bir not koyunuz. Günlüğünüze birkaç ay sonra okuduğunuz bütün harika kitapları görmek için gözden geçirmek son derece tatmin edicidir. KullanılmıĢ kitap satan mağazalara gidin. Benim gitmeyi en çok sevdiğim yer bütün eski kitaplarımı bıraktığım (genellikle birkaç kutu kitap alırım) ve bulduğum kullanılmış kitaplara büyük indirim yaptırdığım indirimli kitap satan mağazalardır. Genellikle birkaç düzine ya da daha çok kitap için birkaç lira harcarım, bu yüzden çok okumama rağmen kitaplar benim için temel gider değildir. Ve insanların bağışladığı yeni kitaplara göz atmak çok eğlencelidir. Kullanılmış kitap satan mağazalara gezintinizi düzenli hale getiriniz. Kütüphane günü yapın. Kullanılmış kitaplar satan mağazadan daha ucuz şey tabi ki kütüphanedir. Bunu haftalık bir gezi haline getiriniz. Eğlenceli ve ilginç kitaplar okuyun. Sizi etkileyen ve sürükleyen kitaplar bulunuz. Edebi sanat eserleri olmasalar da Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 89 okumanızı sağlarlar – ve amaç da budur. Okuma alışkanlığı edindikten sonra, daha zor kitaplara geçebilirsiniz, ama şimdilik eğlenceli sürükleyici kitapları tercih ediniz. Stephen King, Nora Roberts, Dan Brown, Reşat Nuri, Halide Edip, Hüseyin Rahmi, Elif Şafak, Buket Uzuner, Ahmet Ümit … bütün bu beğenilen yazarlar bir nedenden dolayı popülerdir – harika hikayeler anlatırlar. Zevkli hale getirin. Okuma zamanınızı günün en iyi zamanı haline getirin. Okurken güzel bir kahve ya da çay için, ya da başka bir ikram olabilir. Güzel bir battaniye ile rahat bir koltuğa oturun. Gündoğumu, günbatımı sırasında ya da kumsalda okuyun. Blog (ağ günlüğü) oluĢturun. Alışkanlık oluşturmanın en iyi yollarından biri onu ailenizin bloğunuza girmesini, size kitap önerileri vermesini ve şu an okuduğunuz kitaplar hakkında yorum yapmasını sağlayınız. Bu sizi amaçlarınız için sorumlu kılar. Yüksek bir hedef koyunuz. Kendinize bu yıl elli kitap okumak istediğinizi söyleyin( ya da benzer bir rakam). Sonra bunu başarmak için işe koyulun. Sadece okumaktan tamamen hoşlandığınızdan emin olun – aceleye getirilmiş bir angarya haline getirmeyiniz. Okuma saati ya da okuma günü yapın. Akşamleyin televizyonu ya da interneti kapatırsanız, sizin ve beklide bütün aile fertlerinin her gece okuduğu bir saat belirleyebilirsiniz( belki de akşam yemeğinden hemen sonra). Hemen hemen bütün gün okuduğunuz (yine size katılmalarını sağlayabilirseniz bütün aile fertleri ile beraber) bir okuma günü yapabilirsiniz. Gerçekten çok eğlencelidir! (Kaynak: 14 Ways to Cultivate a Lifetime Reading Habit. http://www.lifehack.org/articles/lifestyle/14-ways-to-cultivate-a-lifetime-reading-habit.html Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 90 Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 91 KAYNAKÇA Babauta, L. (2007). 14 Ways to Cultivate a Lifetime Reading Habit. http://www.lifehack.org/articles/lifestyle/14-ways-tocultivate-a-lifetime-reading-habit.html (Erişim Tarihi: 02.06.2010) Bacanlı, H. (2004). Gelişim ve Öğrenme. (9. Baskı) Ankara: Nobel yayın Dağıtım. BAMBERGER, R., (1990), Okuma Alışkanlığını Geliştirme(Çev:B. Çapar), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. Bayram, S. (2001). Türkiye’de Kitap Okuma Alışkanlığı. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası. Bekar, Ü. (2005). İlköğretim Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Okuma Alışkanlığı Kazanmalarında Ailelerin Rolü: Kastamonu İli Örneği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Calkins, L. M. (2001). The Art Of Teaching Reading. New York: Longman Coşkun, E., (2002). “Okumanın Hayatımızdaki Yeri ve Okuma Sürecinin Oluşumu”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S:l1, s.231244. Dökmen, Ü. (1994). Okuma Becerisi, İlgisi ve Alışkanlığı Üzerine Psiko-Sosyal Bir Araştırma. İstanbul: MEB Basımevi Goodman, K. S. (1967). Reading: A psycholinguistic guessing game. Journal of the Reading Specialist, 6, 126-135. Gönen, M., Öncü E., ve Isıtan, S., (2004), “İlköğretim 5., 6. ve 7.Sınıf Öğrencilerinin Okuma Alışkanlıklarının İncelenmesi”, Milli Eğitim Dergisi, (Güz: 2004), S. 174. Hughes-Hassel, S. ve Lutz, C. (2006). What do you want to tell us about reading? A survey of the habits and attitudes of urban Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 92 middle scool students toward leisure reading. Young Adult Library Services, 4, 39-45. Kantemir, E.(1995). Yazılı Ve Sözlü Anlatım. Ankara; Engin Yayınları. Kayalan, M. Etkili ve Hızlı Okuma Sanatı. İstanbul: Alfa Yayınları, 2002. MEB (2010). www.dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/40/518/6479.pdf (Erişim Tarihi: 27.10.2010) MEB (2010). www.sgb.meb.gov.tr/Milli Eğitim İstatistikleri Örgün Eğitim, 2008-2009 (Erişim Tarihi: 27.10.2009). Sangkaeo, S. (1999). Reading Habit Promotion In Asean Libraries. 65th Ifla Council And General Conferences (August20-28). Bangkok, Tailand. Stanovich, K. E. (2000). Progress In Undertanding Reading:. Scientific Foundations And New Frontiers.New York: Guilford Press. TED (2010). Ortaöğretime ve Yüksek Öğretime Geçiş Sistemi. Ankara. Okay, O., 2004, “Okumayan Toplum”, Türk Dili, S:629, s.417 Özdemir, E. (1991). Metin Okuma ve İnceleme. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Özdemir, E. (1998). Eleştirel Okuma. Ankara: Ümit Yayınları PIRLS (2001), Uluslar arası Okuma Becerilerinde Gelişim Projesi (2003), Milli Eğitim Bakanlığı Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı Ulusal Raporu. Yavuzer, H. (2005). Çocuğu Tanımak Ve Anlamak. İstanbul: Remzi Kitabevi. Yılmaz, B. (1993). Okuma Alışkanlığında Halk Kütüphanelerinin Rolü. Kültür Bakanlığı Kütüphaneler Genel Müdürlüğü, Ankara. Yılmaz, B. (2004). Öğrencilerin okuma ve kütüphane kullanma alışkanlıklarında ebeveynlerin duyarlılığı. Bilgi Dünyası, 5, 115136. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 93 EKLER: EK 1: LİSE ÖĞRENCİLERİNİN KİTAP OKUMA PROFİL VE EĞİLİMLERİNİ BELİRLEME ANKETİ Sevgili Öğrenciler, Kitap okumaya yönelik düşünce ve alışkanlıklarınızı belirlemeyi amaçlayan bu anket 35 sorudan oluşmaktadır. Anketteki sorulara sizi yansıtan cevapları vermeniz önemlidir. Katkılarınız bizim için değerlidir, teşekkür ederiz. Doç. Dr. Ali Murat SÜNBÜL Proje Yürütücüsü Hoş geldiniz Bu ankette 35 soru var. Gizlilik Notu Bu anket anonimdir. Katıldığınız ankette size ait herhangi bir bilgi tutulmamaktadır. Verilen yanıtlar kurumumuzun koruması altındadır. Hiçbir şekilde üçüncü şahıslarla paylaşılmaz. KİŞİSEL BİLGİ SORULARI *Okulunuzun bulunduğu ilçeyi seçiniz. *Cinsiyetiniz? Erkek Kız Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 94 *Okuduğunuz okulun türünü seçiniz. Devlet Okulu Özel Okul *Okuduğunuz lisenin türünü seçiniz? Normal Lise Anadolu Lisesi Fen Lisesi Meslek Lisesi Anadolu Meslek Lisesi Çok Programlı Lise İmam-Hatip Lisesi Güzel Sanatlar Lisesi Öğretmen Lisesi Sosyal Bilimler Lisesi Diğer (Okuduğunuz lise türünü yukarıdakilerden biri değilse lütfen açık bir şekilde yazınız) *Branşınız-bölümünüz nedir? Sözel Eşit Ağırlık (E-A) Sayısal Diğer (Lütfen Yazınız) *Kaçıncı sınıftasınız? Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 95 9. Sınıf 10. Sınıf 11. Sınıf 12. Sınıf *Nerede yaşıyorsunuz? İl Merkezi İlçe Merkezi Kasaba Köy *Annenizin Eğitim Durumu Nedir? Okuma - yazması yok Okur - yazar İlkokul mezunu Ortaokul mezunu Lise mezunu Üniversite mezunu Yüksek lisans-Doktora *Annenizin Mesleğini Seçiniz? *Babanızın Eğitim Durumu Nedir? Okuma - yazması yok Okur - yazar Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 96 İlkokul mezunu Ortaokul mezunu Lise mezunu Üniversite mezunu Yüksek lisans-Doktora *Babanızın *Ailenizin Mesleğini Seçiniz? aylık geliri ne kadardır? 0-750 TL 751-1500 TL 1501-2250 TL 2251-3000 TL 3000 TL üstü *Anne veya Babanız ne sıklıkla kitap okuyor? Hiç Ara sıra Genellikle Her zaman *Evinizde kitaplık var mı? Evet Hayır *Evinizde kendinize ait bir odanız var mı? Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 97 Evet Hayır *Evinizde bilgisayarınız var mı? Evet Hayır *Evinizde internet bağlantısı var mı? Evet Hayır *Bilgisayar veya İnternette ne kadar zaman geçiriyorsunuz? Zaman geçirmiyorum. Haftada 1-2 saat Günde 1 saat Günde 2 saat Günde 3 saat Günde 4 saat ve daha fazla *Geçen dönem herhangi bir başarı belgesi aldınız mı? Almadım Teşekkür Belgesi Takdir Belgesi *Geçen dönemki karne not ortalamanız aşağıdaki puan aralıklarından hangisindedir? 2 ve altı Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 98 2,01-2,50 arası 2,51-3,00 arası 3,01-3,50 arası 3,51-4,00 arası 4,01-4,50 arası 4,51-5,00 arası *Dersaneye gidiyor musunuz? Evet Hayır KİTAP OKUMA PROFİLLERİ ANKETİ *Düzenli olarak kitap okur musunuz? Okumam Arasıra Genellikle Her zaman *Ders kitapları dışında kitap okuma sıklığınız nedir? Düzenli olarak her gün okurum. Haftada 2-3 gün Haftada 1 gün Ayda 1 veya birkaç gün Sadece Şubat ve yaz tatillerinde okurum Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 99 Kitap okumam *Boş vakitlerinizde daha çok ne yapmaktan hoşlanıyorsunuz? Birden fazla şıkkı işaretleyebilirsiniz. Televizyon seyretmek Oyun oynamak Kitap okumak Ders çalışmak Spor yapmak İnternete girmek Sinema ve tiyatroya gitmek Arkadaşlarla görüşmek Diğer (Lütfen Yazınız) *İnterneti kitap okuma amaçlı kullanıyor musunuz? Evet Hayır *Hangi tür kitapları okumaktan hoşlanıyorsunuz? Roman Şiir Çizgi roman Öykü Deneme Diğer (Lütfen Yazınız) *Hangi konuyu içeren kitapları okursunuz? Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 100 Duygusal Macera Mizah Bilim Kurgu Toplumsal konu Kahramanlık ve Tarih Psikoloji ve Felsefe Diğer (Lütfen Yazınız) *Sizce aşağıdaki durumlar kitap okumanıza ne derece engel olmaktadır? Engel Oluyor Kısmen Engel Oluyor Engel Olmuyor Ev işleri Kitap fiyatlarının pahalı olması Ödevlerimin çokluğu YGS’ye hazırlanmam Televizyon Bilgisayar Evde çalışma ortamımın olmaması Arkadaşlarla görüşmek *Kitaptan başka yayın okuyor musunuz? Birden fazla şıkkı işaretleyebilirsiniz. Gazete Dergi Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 101 Çizgi roman Diğer (Lütfen Yazınız) *Okuduğunuz kitapları nasıl elde ediyorsunuz? Birden fazla şıkkı işaretleyebilirsiniz. Harçlığımla satın alıyorum Annem ya da babam alıyorlar Annem ve babamla gidiyoruz, kitabı ben seçiyorum. Arkadaşlarımdan ödünç alıyorum. Okul Kütüphanesi ya da sınıf kitaplığından alıp okuyorum. Halk kütüphanesinden alıyorum. Hediye geliyor. Diğer (Lütfen Yazınız) *Kütüphaneden ne amaçla yararlanıyorsunuz? Ödev için kitaplara ve ansiklopedilere bakıyorum. Roman, hikaye vs. almak için yararlanıyorum. Diğer (Lütfen Yazınız) *Ders Kitabınız dışında kaç kitabınız var? 10 ve daha az 11-50 51-100 101 ve daha fazla *Son bir yılda ders kitabı dışında kaç kitap okudunuz? (Roman, hikaye vb.) Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 102 Kitap okumuyorum. 1-5 6-10 11-20 21-50 51 ve daha fazla *Kitap seçerken nelere dikkat edersiniz? Birden fazla şıkkı işaretleyebilirsiniz. Kapağına Yazarına Konusuna Arkadaşlarımın önerisine Fiyatına Resimli olmasına Kalınlığına Öğretmenlerimin önerisine Diğer (Lütfen Yazınız) *Okuduğunuz son üç kitabın isimlerini yazınız? 1.Kitap 2.Kitap 3.Kitap Gönder *Çık ve Anketi Temizle+ Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 103 ARAŞTIRMA EKİBİ: Prof. Dr. Ali Murat SÜNBÜL Mesleki kariyerinin ilk aşaması, 1987’de girdiği Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Eğitim Programları ve Öğretimi Anabilim Dalında başladı. 1992 yılında Selçuk Üniversitesi, Eğitim Fakültesi’ne araştırma görevlisi olarak atandı. 1995’te Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde yüksek lisansını, 1998'de ise Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Eğitim Programları ve Öğretimi Anabilim Dalında doktorasını tamamladı. 1999’da Selçuk Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Programları ve Öğretim Anabilim Dalında Yardımcı Doçent, 2004’de Doçent, 2010’da Profesör unvanlarını aldı. 2004-2010 yılları arasında Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Programları ve Öğretim Bilim Dalı Başkanı olarak görev yaptı. Ayrıca Selçuk Üniversitesinde tüm fakülte ve yüksek okulların işleyişine yönelik 'Eğitim ve Öğretim Koordinatörü' olarak görev yapmaktadır. Prof. Dr. Sünbül'ün ihtisas alanları; okul modeli geliştirme, müfredat geliştirme, yapılandırmacı öğrenme, öğretmen eğitimi, düşünme ve öğrenme stilleri, çoklu zeka, alternatif ölçme değerlendirme sistemleri geliştirme, test geliştirme, eğitim bilimlerinde bilgisayarlı istatistik, bilgisayar destekli öğretim ve eğitimde araştırma teknikleridir. Yrd. Doç. Dr. Ercan YILMAZ 1991 Karadeniz Teknik Üniversitesi sınıf öğretmenliği bölümünü, 1998 Gazi Üniversitesi Eğitim yöneticiliği ve deneticiliği bölümünü bitiren yazar 10 yıl MEB bağlı merkez ve taşra teşkilatlarında çalışmıştır. 2002 yılında Gazi Üniversitesi”nde yüksek lisans, 2006 yılında Selçuk Üniversitesi”nde doktorasını bitirmiştir. 2001 yılından itibaren Selçuk Üniversite”nde de çalışmaktadır. Çalışma alanları, liderlik, örgütsel güven, toplam kalite yönetimi, süreç yönetim ve öğretim modelleridir. Dr. Abdulkadir IŞIK Konya İl Milli Eğitim Müdürlüğünde Kültür Şube Müdürü olarak görev yapmaktadır. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 104 Dr. Dilek CERAN 1976 yılında Konya’nın Akşehir ilçesinde doğdu. İlk ve orta öğrenimini Konya’da tamamladı. 1993 yılında girdiği Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliğini birincilikle bitirdi. Aynı yıl Türkçe öğretmeni olarak atandı ve çeşitli yerlerde 4 yıl öğretmenlik yaptı. Yüksek lisansını 1999 yılında Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Edebiyatı Eğitiminde, doktorasını 2007 yılında aynı üniversitenin Türkçe Eğitimi bölümünde tamamladı. Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi 2002’den bu yana araştırma görevlisidir. Evli ve iki çocuk annesidir. Dr. Muhittin ÇALIŞKAN 1976 yılında Silifke’de doğdu. 1997 yılında Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği bölümünden mezun oldu. 1997-2006 yılları arasında ilköğretim okullarında sınıf öğretmeni olarak çalıştı. 2006’dan bu yana Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü’nde araştırma görevlisi olarak çalışmaktadır. Arş. Gör. Derya ÇİNTAŞ YILDIZ 1984 yılında Adana’da doğdu. İlköğretim ve lise öğreniminden sonra 2006 yılında Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türkçe Öğretmenliği Bölümünü bitirdi ve Konya’nın Çumra ilçesine Türkçe Öğretmeni olarak atandı. 2008 yılında Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türkçe Öğretmenliği Bölümünde araştırma görevlisi oldu. 2006 yılında başladığı yüksek lisans eğitimini 2009 yılında tamamladı. Aynı yıl doktora eğitimine başladı. Halen Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümünde doktora yapmakta ve araştırma görevlisi olarak çalışmaktadır. Arş. Gör. Selahattin ALAN 1980 yılında Konya iline bağlı Beyşehir ilçesinin Tolca köyünde doğdum. İlkokulu Konya Rebii Karatekin İlköğretim Okulunda, ortaokulu Selçuklu Lisesinde ve liseyi yabancı dil ağırlıklı olarak Konya Lisesinde bitirdim. Selçuk Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Öğretmenliği bölümünden birincilikle mezun oldum. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları 105 Yüksek Lisansımı Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Elektronik ve Bilgisayar Eğitim Bölümünde tamamladım. Halen Selçuk Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Elektronik ve Bilgisayar Eğitimi Bölümünde Araştırma Görevlisi olarak görev yapmaktayım. Arş. Gör. Veysel DEMİRER 1985 yılında Balıkesir’in Dursunbey ilçesinde dünyaya geldi. İlk ve ortaöğrenimini Balıkesir’ de tamamladı. 2007 yılında Selçuk Üniversitesi (SÜ) Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi bölümünden mezun oldu. Eylül 2007-Şubat 2008 tarihleri arasında MEB’e bağlı bir ilköğretim okulunda Bilgisayar Formatör Öğretmeni olarak görev yaptı. 2009 yılında SÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri, Eğitim Programları ve Öğretimi alanında yüksek lisansını tamamladı. Aynı programda doktora eğitimine devam etmektedir. Ayrıca SÜ Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü’nde araştırma görevlisi olarak görev yapmaktadır. Eğitim bilimleri ve eğitim teknolojisi alanında çalışmaları bulunmaktadır. Konya Ġli Orta Öğretim Öğrencilerinin Kitap Okuma AlıĢkanlıkları