Paranızın ömrünü uzatın
Transkript
Paranızın ömrünü uzatın
2010 Paranıza sahİp Çıkın Tüketİcİyİ koruma derneğİnİn rı hesaplamala Kişisel bütçenizi oluşturmada yardım Paranızın ömrünü uzatın Mali durumunuz Tavsiye ve ip uçları çocuk · araba · ev · sigorta · Internet · giysi · kredi · yemek · cep telefonu · mobilya · birikimler Mali durumum Paranız hızla parmaklarınızın arasından akıp gidiyor mu? Hesaplarınızı düzenli olarak kontrol ederek paranızın daha uzun süre dayanmasını sağlayabilirsiniz? Bu broşürü okumaya başlamak iyiye doğru bir değişim için atılan ilk adımdır. Burada harcamalarınızı yapmadan önce nelere gerçekten ihtiyaç duyduğunuza ve neler olamadan yapabileceğinize ilişkin karar almada size yardımcı olacak tavsiye ve ipuçları bulacaksınız. Çogumuz hayal kurarız. Seyahat etmek, bir ev almak yada paramızın ay sonuna dek yetip yetmeyeceği kaygısıyla yaşamaktan kurtulmayı isteriz. Mali durumumuzu düzene soktuğumuz taktirde hayallerimizin gerçekleşmesini kolaylaştırmış oluruz. Okumaya devam ederseniz, gelir ve giderleriniz konusunda daha fazla fikir sahibi olmuş olacaksınız. Gıda, giyecek ve eğlence için yapacağınız harcamalarda uygun miktarların ne olduğu konusunda bilgi edineceksiniz. Verilmiş olan tabloları doldurun ve elde ettiğiniz toplamları son sayfaya aktarın. Ardından diğer giderlerinizi ekleyin. Böylece bir bütçe oluşturdunuz ve mali durumunuz hakkında genel bir fikre sahip oldunuz demektir. İşsİzlİk sİgortanız var mı? İşsizlik sigortası işinizi kaybettiğinizde bir gelirin iz olmasını sağlar. Neden bİr bütçe oluşturmalıyım? Bütçe, gelir ve giderleriniz konusunda genel bir fikir sahibi olmanızı sağlar ve mali durumunuz ile ilgili herhangi bir değişiklik yapmak istediğinizde size yardımcı olur. Giderlerinizi Tüketiciyi Koruma Dernegi’nin (Konsumentverket) hesaplamaları ile karşılaştırarak değişik alanlarda az yada çok harcama yapıp yapmadığınız konusunda fikir edinebilirsiniz. Bazı alanlarda fazla düşünmeden çok harcama yapıyor olabilir misiniz? Yaptığınız bütçe sayesinde gereksiz harcamalardan kaçınabilir, böylece kendi tercih ettiğiniz alanlara daha fazla para ayırabilirsiniz. 2 Örnek Farklı sorumlulukları olan iki kardeş Anja ve Olle iki kardeş. Anja 15 yaşında bir kız, Olle ise 12 yaşında bir erkek. Olle ayda 210 SEK cep harçlığı alıyor. Bu harçlıkla şekerleme, çizgi roman, okul diskoteği ücreti, bilgisayar oyunu, giriş ücretleri ödemek ve istediği daha başka şeyleri almak zorunda. Olle parasının bütün bunlara yeteceği kanısında. Anja ayda 600 SEK alıyor ve giysilerinin bir kısmını kendisi satın almak zorunda. Anja ailesi ile konuşarak çocuk yardımı ödemelerinin tamamen kendisine verilmesini istiyor. Bu durumda şekerleme, kitap, gazete, müzik, sinema, saç kesimi, üyelik ücretleri ve hediyelerin de Anja tarafından öden- mesi üzerinde anlaşıyorlar. Ancak ailesi Anja’nın harcamalarını planlamakta zorluk çekeceğinden, kışlık palto ve çizme gibi ihtiyaçalarına parasının yetmeyeceğinden endişe ediyor. Aile, parasını iyi idare edemediği takdirde kendisine ek para verebilecek denli yüksek gelir düzeyine sahip bir aile değil. Ayni zamanda da Anja’nın bir parça sorumluluk almasının kendisi için iyi olacağı kanısındalar. Örnekteki tutarlar Swedbank’tan alınmıştır (Bireysel Finans Enstitüsü). Gelİrİnİzİ yükseltebİlİr mİsİnİz? Her kararı anne ve baba veremez Siz reşit olana dek anne ve babanız çok konuda karar verebilir. Ancak her konuda değil. 16 yaşınızı doldurduysanız ve hafta sonları yada tatillerde çalışıyorsanız yasalara göre gelirinizi nasıl kullanacağınız konusundaki kararı kendiniz verebilirsiniz. Tek bir çift ayakkabı veya 20 tane CD alabilirsiniz. Buna siz karar verirsiniz. Bilgisayar gibi pahallı bir alet almak istediiğinizde, satıcının ailenizin onayını alıp almadığınızı kontrol etmek isteyebileceğini unutmayın. Aksi Çalışma saatlerinizi artırabilir misiniz? Vergi iadenizin aylık olarak mı ödenmesini istiyeceksiniz? Alabileceğiniz tüm yardımları alıyor musunuz? Bunun için Sosyal Güvenlik Kurumu (Försäkringskassan) yada yerel makamlarla irtibata geçin. Eğitim almak yada pratik yapmak için mali destek alabiliyor musunuz? Şehrinizdeki İs ve İsçi Bulma Kurumu (Arbetsförmedlingen) ile bağlantı kurunuz. Öğrenci bursu alıyorsanız bursunuzun, hem kredi hem yardım bölümünün azalmaması için ancak belli bir kazanç miktarına kadar çalışabilirsiniz. Bunun için CSN ile konuşun. takdirde, satıcı sattığı malın anne ve baba tarafından iade edilmesi riski ile karşı karşıya kalabilir. Seyahat acentaları da reşit olmamış bir çocuk bilet satın almak istediğinde anne ve babanın onayını isteyebilir. Anne ve babanızın onayı ile 16 yaşını doldurduğunuzda bir banka hesabı açabilir ve ATM kartı alabilirsiniz. Ancak 18 yaşınızı doldurmadan kredi ile alış veriş edemez ve bankadan kredi alamazsınız. Doldurun ve hesaplayın! Gelirler Hane halkının gelirini aşağıda boşlukları doldurarak belirtin. Bunu yaptığınızda geliriniz hakkında genel bir fikre sahip olmuş olursunuz. Vergi sonrası aylık gelir ve sosyal yardım tutarı 1. Kişi 2. Kişi Çizgili kısım bütçenizi hesaplayabilmek için ken di dolduracağınız bölümü gösterir Toplam gelir Maaş Geçim yardımları/katkıları Çocuk yardımı Konut yardımı Öğrenci/eğitim bursu İşsizlik yardımı Hastalık/ebeveyn ödeneği Emeklilik aylığı, hastalık sigortası ve faaliyet desteği Diğer gelirler(başka yardımlar, burslar vb.) Toplam vergi sonrası aylık gelir tutarı Toplam tutarı 16. sayfadaki ”toplam gelir” satırına aktarın. 3 Hanehalkı Tüketiciyi Koruma Derneği’nin aylık giderleri nasıl hesapladığına bakınız. 2010 yılı gidişatı. Kadın Erkek 18–30 yaş31–60 yaş 61–74 yaş 75 yaş > 18–30 yaş 31–60 yaş Aylık bİreysel harcamalar Haftada 5 gün öğle yemeği hariç, yiyecek 61–74 yaş 75 yaş > 1 240 1 210 1 130 1 110 1 600 1 540 1 400 1 240 Yiyecek, tüm öğünler evde yenmek ve hazırlanmak koşulu ile 1 590 1 540 1 440 1 400 2 040 1 950 1 770 1 560 18–30 yaş 31–49 yaş 50–60 yaş 61 yaş > 530 530 1 8–30 yaş 31–49 yaş 50–60 yaş61 yaş > Giysi/ayakkabı 530 530 530 530 530 530 Eğlence/oyun (cep telefonu dahil) 540 540 540 540 540 540 540 540 Kişisel hijyen 370 370 350 350 310 310 310 310 Çocuk/gençler için sigorta (hastalık ve kaza) Gıda hariç toplam harcamalar 1 440 Tüketiciyi Koruma Derneği her yıl farklı büyüklükteki ailelerin, yaşamak için gerekli harcama miktarlarını hesaplamaktadır. Bu rakamlardan değişik sekillerde yararlanabilirsiniz. Para durumunuzu gözden geçirirken bu rakamları temel olarak kullanabilirsiniz. Değişik giderlerin büyüklüğü konusunda bir fikir sahibi olmayabilirsiniz veya burada sunulan rakamları kendi giderlerinizle karşılaştırmak isteyebilirsiniz. Her hangi bir yerden harcamaları kısmak mümkün mü? 1 440 1 420 1 420 1 380 1 380 Hanehalkı harcamalarından payınıza düşen miktarı bilmek isterseniz, toplam hanehalkı harcamalarını hanedeki fert sayısına bölünüz Jonas 30 yaşında. Karlstad’da iki çocuğu ile yaşayan Tove’nin yanına taşınmayı planlıyor. Jonas hanehalkı harcamalarından ne kadarını üstlenmelidirr? 1 600 310 60 210 230 30 2 440 Hanehalkının aylık ortak harcamaları Ev eşyaları (bilgisayar dahil) Jonas’ın payına düşen harcama miktarı 4 1 380 Tüketim malları Örnek Yemek (Jonas öğle yemeğini dışarıda yiyor) Hijyen Tüketim malları Ev eşyaları (bilgisayar dahil) Medya, sabit telefon hattı, İnternet vb. Ev sigortası Jonas’ın tplam hanehalkı harcaması: 1 380 Medya (TV, radyo, vb.), sabit telefon h İnternet vb. Ev sigortası büyük şehir ilçe ve kasabaköy Toplam ortak harcamalar büyük şehir ilçe ve kasabaköy Hane, elektrik tüketimi/ aylık kilovat/saat olarak Harcamaların içerdiği maddeler: Gıda: Bunun içine, besin değeri dengelenmiş, hem evde hem dışarıda hazırlanmış yemeklerden oluşan bir liste girmektedir. Ayrıca buna bir parça alkolü düşük bira, meşrubat, şekerleme ve çerez de dahil edilmiştir. Yetişkinler için miktar oturarak çalıştıkları ve boş zamanlarında fiziksel aktivitelerinin sınırlı olduğu düşünülerek hesaplanmıştır. Yalnız yaşayanlar, ambalaj masrafları ve daha başka israflar için 100 kron ilave etmelidir Giysi, ayakkabı: Günlük olarak kullanılan, boş zaman aktiviteleri sırasında ve özel günler için gerekli giysi ve ayakkabı ihtiyacını içerir. Ayrıca çanta, saat ve şemsiye gibi aksesuarlar da dahil edilmiştir. 6 –11 aylık Çocuk Kız Erkek 1 yaş 2–5 yaş 6–9 yaş 10 –13 yaş 14 –17 yaş 10 –13 yaş Aylık harcamalarım 14 –17 yaş 430 550 680 980 1 110 1 290 1 250 1 560 570 740 880 1 260 1 430 1 660 1 630 2 020 0 yaş 1–2 yaş 3 yaş 4–6 yaş 7–10 yaş 320 420 420 440 480 11–14 yaş 15–17 yaş 510 520 11–14 yaş 15–17 yaş 500 530 60 150 150 320 510 590 590 590 590 480 420 130 100 140 250 320 180 220 110 110 110 110 110 110 110 110 110 970 1 100 810 970 1 240 1 460 1 540 1 380 1 450 1 kişi 2 kişi 3 kişi 4 kişi 5 kişi 100 130 220 250 310 360 400 hattı, 520 620 730 820 960 1 050 1 130 840 870 900 920 940 950 970 140 150 160 170 180 190 200 100 110 110 120 120 130 140 70 80 80 90 90 90 100 1 600 1 770 2 010 2 160 2 390 2 550 2 700 1 560 1 730 1 960 2 110 2 330 2 490 2 640 1 530 1 700 1 930 2 080 2 300 2 450 2 600 180 kWh 240 kWh 280 kWh 340 kWh 380 kWh 430 kWh 460 kWh Boş zaman, oyun: Alışılmış boş zaman aktivitelerini, oyunları, CD’leri, kitapları, kayakları, bisiklet ve üyelik ücretlerini içerir. Hijyen: Sabun, diş macunu, saç kesimi, bebek bezi ve hijyenik kadın pedi gibi kişisel hijyen için gerekli malzemeleri içerir. Çocuk sigortası ve gençler için sigorta: Çocuk ve gençlerin hastalık ve kaza durumları için ödenmesi gereken temel aylık primleri içerir. Hafta sonu yada tatil sırasındaki hastalık ve kazaları da kapsar. Tüketim malları: Çamaşır ve temizlik malzemeleri, tuvalet kağıdı, mutfak havlusu gibi daha çok, günlük ev bakım ve temizliğinde kullanılan malzemeleri içerir. Ev eşyaları: Mobilya, mutfak eşyası, TV, bilgisayar gibi değişik amaçlarla kullanılan ürünleri içerir. Derin dondurucu, bulaşık 6 kişi Tüketiciyi Koruma Dernei benim hesaplamaları harcamalarım Hesaplayın ve hesaplamalarınızı 16.sayfadaki tabloya aktarın. ! Kendi harcamalarınızı sütunlara yazın. Eğer yaptığınız harcamalardan emin değilseniz Tüketiciyi Koruma Derneği’nin rakamlarını kullanabilirsiniz. Yapılan hesaplamalar askari düzeyi göstermez, ancak lüks tüketimi de içermez. Uzun vadede kendi kendinize idare edebileceğiniz şekilde planlanmıştır. İlaç, tıbbi yardım malzemeleri gibi ek harcamalara neden olacak bir özür yada hastalığınız olmadığı düşünülmüştür. Ayrıca kirada oturduğunuz ve bahçe ve onarım giderlerinizin olmadığı varsayılmıştır. Fişlerinizi saklayın yada harcamalarınızı bir kaç hafta bir yere kaydedin. Böylece nerelere harcama yaptığınızı kağıt üzerinde daha somut bir şekilde görebileceksiniz. Her şeyi kaydetmeye özen gösterin! Böylece tüm ufak alış verişlerinizi kolayca takip edebilirsiniz. 7 kişi ve çamaşır makinası bunlara dahil değildir. Medya, sabit telefon hattı, internet vb.: Sabit telefon hattı masraflarını, İsveç içi konuşma ücretlerini, İnternet, kartpostal, mektup ve pul ücretleri ile bir günlük gazete ücretini içerir. Konut sigortası: Konutun bulunduğu yere göre prim miktarı değişir. Büyük şehir: 200 000’den fazla nüfuslu ise. İlçe yada kasaba: 50 000 ile 200 000 arası nüfusa sahip. Köy: 50 000’den az nüfuslu. Veriler tüketici sigortası şirketlerinden alınmıştır. Elektrik: Kiralık bir ev için ortalama tahmini kilovat cinsinden kullanma miktarını içerir. Alkol, tütün, bahis giderleri: Yukarıdaki maddelere dahil edilmemiştir. . 5 Gıda Gıdaya harcadığımız para epey bir miktar tutar. Yetişkin bir kadın gıda için ayda yaklaşık 1500 SEK, yetişkin bir erkek bunun bir kaç yüz kron fazlasını harcar. Bir çoklarının gıda harcaması bunun da üstündedir. Aynı zamanda, gıda harcamaları alış veriş sepetimize doldurduklarımızda daha seçici olarak kolayca hesaplı davranabileceğimiz giderlerdendir. Zaman harcayın ve tasarruf edin •Fasulye, nohut ve mercimek, ete alternatif olabilecek besleyici gıdalardır. Bu gıdaları nispeten ucuza hazır pişmiş olarak alabilir yada büyük miktarlarda kendiniz pişirerek tasarruf edebilirsiniz. Bunları porsiyonlar halinde dondurun. Çorba ve salatalara eklemek için mükemmeldir. • Akşam yemeğini hazırlarken daha fazla hazırlayın ve kalanı ertesi günü sefertası ile işinize öğle yemeği olarak götürün. •Eğer isterseniz ve zamanınız varsa kendi ekmeğinizi pişirebilirsiniz. Hem tasarruf etmiş olur hem de içinde ne olduğunu bilirsiniz. Hazır gıda mı evde pİşİrme mİ? Zamanınız az olduğunda hazır gıdalara başvuruyor olabilirsiniz. Her zaman olmasa da genellikle hazır yemekler daha pahalıdır. Yemeklerinizi kendiniz pişirdiğinizde içinde ne olduğunu da bilirsiniz. Temel oluşturacak iyi bir yemek kitabı edinin. Temel kuralları öğrendiğinizde kendi ağız tadınıza ve hayal gücünüze göre tarifleri çeşitliyebilirsiniz. İnternetten de bir çok güzel yemek tarifi bulabilirisiniz. 6 Evde hazırlanmış bebek maması mı, yoksa konserve mama mı? Evde hazırlanmış bebek mamaları konserve mamalardan çok daha ucuza mal olur. Bebek mamasını kendiniz hazırlamak istiyor, ancak nasıl yapacağınızı tam bilemiyor musunuz? Bir bebek maması yemek kitabı satın alarak yada ödünç alarak işe başlayabilirsiniz. Konserve mamalar değişik yaş gurupları için uygun olacak şekilde (besin değeri ve kıvamı) hazırlanmış olup evde hazırlanmış mamalara iyi bir alternatif yada tamamlayıcıdır. İster mamayı evde hazırlayın ister satın alın organik mamalar her zaman iyi bir seçenek oluşturur. Yeme alışkanlıklarımız çevreyi etkiler Neler yediğimizin ve yediklerimizi ne şekilde hazırladığımızın çevre için önemi büyüktür. Neyse ki genellikle çevre için iyi olan sağlığımız için de iyidir. Çevreye olan kötü etkileri şunları uygulayarak azaltabilirsiniz •daha fazla organik ve yakın çevremizde yatişen gıda tüketin • daha az et, daha fazla bezelye, fasulye ve mercimek yiyin • koyun ve sığır gibi doğal mer- 1. BÖLÜM Patates, pirinç, makarna veya benzeri + ekmek alarda otlayan hayvanların etini tercih edin • yiyecekleri atmayacak şekilde planlayın, hazırlayın ve saklayın • fırın ısınırken çok fazla enerji harcadığından, fırında yemek hazırlama ve ekmek pişirme işlemlerini aynı zamana denk getirin • eğer mümkünse araba ile alış verişe gittiğinizde başka işlerinizi de yapmaya çalışın. Bazen de alış verişe giderken araba yerine bisikleti seçebilir yada yürüyebilirsiniz. Fİyat korsanı olun Alış veriş ederken fiyatları karşılaştırın. Değişik dükkanlarda fiyatlarda değişik olabilir. Büyük süpermarketler, genellikle küçük mahalli dükkanlardan daha ucuzdur. Ancak daha uzakta olduklarından yol masraflıdır ve özellikle çevre için iyi değildir. Örnek Giderlerinizi seçin “Eat well” tabağı Katarina 23 yaşındadır. Yeni bir kayak takımı almak istiyor. Bu nedenle bir kaç ay işine öğlen yemeğini evden götürmeyi düşünüyor. Böylece ayda yaklaşık 1000 SEK biriktirebilir. Dışarıda yenen, 74 SEK’ten 20 öğlen yemeği de içinde olmak koşulu ile yemek gideri Öğlen yemekleri evde hazırlandığı taktirde yemek gideri Bu model dengeli bir öğünü nasıl hazırlayabileceğinizi ve değişik gıdaların bir birine oranlarınınne olacağını gösterir. Tabak üç bölüme ayrılır, 1. ve 2. bölümler eşit büyüklükte, 3. bölümse daha küçüktür. 2 720 SEK 1 590 SEK 3. BÖLÜM Et, balık, yumurta veya bitkisel protein 2. BÖLÜM Organik gıdalar Yumru gıdalar, sebzeler + meyve ve çalı meyveler Örnek Küçük alış verişler cüzdanınızı aşındırır Eğer aşağıdakileri alırsanız yıllık tutarları şu kadar olur: Dışarıda kahve içme Çubuk dondurma Cips, 200 g Gazoz, 33 cl Maden suyu, 50 cl Sert bira Sigara Dergi haftada 1 kez 50 SEK Haziran, Temmuz ve Ağustos’ta günde 1 tane, tanesi 15 SEK Haftada 2 tane, tanesi 23 SEK Günde 1 tane, tanesi 10 SEK Haftada 4 tane, tanesi 18 SEK Ayda 12 şişe, tanesi 15 SEK Günde 1 paket, tanesi 49 SEK Ayda 2 tane, tanesi 50 SEK 2 600 1 380 2 390 3 650 3 700 2 160 17 900 1 200 Organik ve ekolojik gıdalar genellikle organik koşullara uygun yetiştirilmiş anlamına gelen “Krav” işaretini taşır ve de, ya Krav’ın gerektirdiği yada AB’nin organik ürün kurallarına uygun olarak hazırlanır. Organik ürünler yapay katkı maddesi içermemelidir. Bu nedenle yapay renk, koku ve tatlandırıcı kullanılmasına izin verilmediği gibi genetiği değiştirilmiş organizmaların kullanılmasına da (GDO) izin verilmez. İçerdikleri hammadde ve katkı maddeleri GDO içermemeli ve de GDO yoluyla elde edilmiş olmamalıdır. “Krav” olarak işaretlenmiş gıda maddeleri hemen her markette bulunsa da, ürünlerin çeşitliliğinde farklar olabilir. Çiftçiler ve gıda sanayi belirlenmiş kuralları takip etmek zorundadır. Organik tarımda hayvanlar çoğunlukla kendi çiftliklerinde elde edilmiş gıdalarla beslenir. Hayvanlar dışarıda otlar ve böylece otlayan hayvanlara bağımlı çiçek ve böcek türleri bundan yarar görür. Yapay gübre ve kimyasal böcek ilaçları kullanılmaz. Zararlı böceklerle biyolojik mücadele yöntemleri kullanılarak savaşılır. Okumak İçİn önerİler Fazla öneriyi www.konsumentverket.se sayfasından bulabilirsiniz. •Organik fiş – organik yiyecekler aldığınızda size verilen fişdir •Organik alış veriş, broşürler ve 2002–2004 raporları www.folkhalsoguiden.se/smart • S.M.A.R.T yiyin. 7 Konut ücreti almaya hak kazanırlar. Öğrenci için kalacak yer arıyorsanız, ders yılı başlamadan epey önce sıraya girmelisiniz. Bazı bölgelerde sıranın gelmesi en az bir yılı bulabilir. Evden ayrıldığınızda harcamalarınız artar. Bir daire tutmak zorunda kalırsınız. Ayrıca küçük bir ailenin geçimi büyük aileninkinden daha pahalıdır. Zira telefon, elektrik, mobilya, konut sigortası ve TV ruhasatı gibi giderleri paylaşan insan sayısı azdır. Kendinizi daha az para harcamaya hazırlayınki, kendi başınıza yaşamanın tadını çıkarabilesiniz. Kendi evinizi bulmanız nerede oturduğunuza bağlı olarak kolay yada zor olabilir. Büyük şehir ve üniversite şehirlerinde genellikle kendi dairenizi edinebilmek için sıra beklemeniz gerekebilr. Az sayıda belediye kendi konut idares- ine sahiptir, ama bir çok belediye İnternet sayfalarında, belediye sınırları içindeki emlakçıların listesine yer verir. Sıraya girmek için bu emlak büroları ile kendiniz irtibata geçmelisiniz. Bazen bir sıra ücreti talep ederler ve bunu talep etme hakları vardır. Özel konut edindirme kuruluşlarından da yardım isteyebilirsiniz. Bir oda için en fazla 1 000 SEK yada bir dairenin ilk el veya ikinci el kontratı için 3 000 SEK talep edebilirler. Ancak size bir konut bulabildikleri taktirde bu Aile yanında yaşama Yalnız yaşama Aylık harcamalar KadinErkek Haftada 5 gün öğle yemeği hariç yemek tutarı 1 240 Tüketim malları Ev eşyaları (bilgisayar dahil) Medya, sabit telefon, İnternet vb. Kira, elektrik Konut sigortası Toplam harcamalar 60* 210* 230* 1 600 60 * 210 * 230 * KadınErkek 1 340 1 700 100 100 520 520 840 840 1 800* 1 800 * 4 800 4 800 100 100 3 570 3 930 7 700 8 060 3 570 3 930 370 310 370 310 30* 30 * Yalnız başınıza veya aİlenİzle yaşama Ailenizle yaşarken masraflar 8 Diğer harcamalar Hijyen (kişisel) Giysi/ayakkabı 530 530 530 530 Boş zaman (cep telefonu dahil) 540 540 540 540 1 480 1 480 1 480 1 480 680 680 680 680 Dışarıda öğle yemeği (ayda 20 kez) Toplu taşıma 520 520 520 520 Toplam gider Dernek üyelikleri (işsizlik fonu dahil) 4 120 4 060 4 120 4 060 Toplam harcamalar 7 690 7 990 11 820 12 120 Yukarıdaki örnekte hem kadının hem erkeğin 20 yaşında olduğunu ve Karlstad ‘da yaşadığını varsaydık. Aile yanında yaşarkenki masraflar, dört kişilik bir ailenin üç oda bir salon bir evde oturduğu düşünülülerek hesaplanmıştır. Yalnız yaşarkenki daire ise bir oda bir salon olarak alınmıştır. Sağlık ve hastalık durumu giderleri gibi, tatil masrafları ve birikimler de hesaba katılmamıştır. *Dört kişinin yaşadığı bir ailede tüm ev masraflarının dörtte biri. Kiralık Daire Bir daire kiralamak beraberinde hem bazı haklar hemde sorumluluklar getirir. Kirayı zamanında ödemeli, daireye iyi bakmalı ve komşularınızı rahatsız etmemelisiniz. Ev sahibi dairenin iyi durumda olmasından sorumludur. Örneğin eğer fırın bozulursa yada tuvalet tıkanırsa ev sahibi bunları yaptırmak zorundadır. Ayrıca düzenli aralıklarla ev sahibi duvarları boyamak yada duvar kağıdı ile kaplatmak zorundadır. Dairenin kullanılmasından doğan olağan bir eskime, ev sahibince normal karşılanmalı, ancak başka her tür kırık dökük, taşınırken kiracı tarafından ödenmelidir. Kiracılar Derneği gerektiğinde kiracı ile ev sahibi arsında anlaşmaya varılması konusunda üyelerine yardımcı olmakta ve konutla ilgili değişik sorulara yanıt vermektedir. İkinci elden kiralama Eğer ikinci elden bir daire kiralıyacaksanız, size daireyi kiraya veren kişinin ev sahibinden yada ev sahipleri birliği yönetim kurulundan yazılı izin alıp almadığını kontrol etmelisiniz. Yoksa evi boşaltmak zorunda kalabilirsiniz. Evi kiraladığınız kişi ile de bir sözleşme yapmalısınız. Böylece daireyi kiraya veren kişi fikrini değiştirse bile sözleşmede yazılı olan zaman süresince evde oturmaya devam edebilirsiniz. Öte yandan üç ay öncesinden haber vermek koşulu ile evden istediğiniz zaman taşınabilirsiniz. Kiraladığınız daire mobilyalı ise kiraya veren kişi ile ev de bulunan eşyaların bir demirbaş listesini yapmanız yararlı olabilir. Bu durumda bir kaç yıl, eşyaların değerinin %5’i ile %10’u arasında bir miktarı aşınma payı olarak ödemeye hazırlıklı olmalısınız. Eğer eşyalar 12 000 SEK değerinde ise ayda 100 SEK ödemek normal bir miktardır. Benzeri bir daire ile kıyasladığınızda eğer kiranın yüksek olduğunu düşünüyorsanız kira kuruluna (hyresnämnden) baş vurabilirsiniz. Kira normal sınırların üstünde bulunduğu takdirde, evi kiraladığınız kişi ödediğiniz kiranın bir miktarını geri ödemek zorunda kalabilir. Ev için para biriktirme Ev yada daire almak istiyorsanız belli bir miktarı kredi almadan birikimlerinizle ödemeniz gerekir. HSB, Riksbyggen, SBC ve daha başka büyük konut şirketleri aracılığı ile ev için para biriktirebilir aynı zamanda da yeni yapılan bir ev yada daire alabilmek için sıraya girebilirsiniz. Bankalarda değişik birikim seçenekleri sunmaktadır. Taşındığınız konutun türü ne olursa olsun taşınma bildirimi, ko- Okumak İçİn önerİler • www.hsb.se Evden ayrılma sanatı hakkında bir el kitabı • www.omboende.se • www.ungkonsument.se nut sigortası, yeni perde ve diğer ev eşyaları için biraz fazladan birikiminizin olması her zaman sizin için iyi olacaktır. Ailenizle yaşarken masraflarınızı karşılayın Liseyi bitirdikten sonra artık aileniz sizi ekonomik olarak desteklemek zorunda değildir. Düzenli bir gelire sahipseniz, evdeki masraflarınızı üstlenmeniz uygun olacaktır. Tablo 8’deki örneğe bakınız. Tüketici danışmanlarına sorulan en alışılmış sorular konutla ilgili olanlardır. Eğer haklarınız ve sorumluluklarınızla ilgili sorularınız varsa çekinmeden bu kişilerle irtibata geçebilirsiniz. Mobilya ve ev eşyaları Eviniz için sadece yeni eşya alırsanız pahalıya mal olacaktır. Evden bir şey getirebilir misiniz? Akraba yada dostlarınızdan ödünç alabilir misiniz? Yada kullanılmış eşya alabilir misiniz? Eski mobilya ve porselenler genellikle kaliteli ve ucuzdur, aynı zamanda evinize, size özgü bir özellik kazandırır. Ve en iyisi - alacaklarınızın bir kısmını erteleyin. Ancak bir süre dairenizde yaşadıkatn sonra neyin sizin için iyi olduğunu ve size neyin gerçekten gerektiğini tam olarak anlayabilirsiniz. İlk daİrenİzİn döşenme malİyetİ* Bir kişi için eşya maliyeti Yeni Mutfak eşyaları 2 500 Çanak-çömlek ve çatal-kaşık 1 500 İkinci el *Bu örnek ev eşyalarının yeni alınacağı, ancak mümkün olan en ucuz eşyaların seçileceği göz önünde tutularak hazırlanmıştır. Daire (bostadsrätt) satın alma Bir daire satın alarak hem para kazanabilir, hem kaybedebilirsiniz. Aidat tutarı, ev sahipleri birliğinin mali durumuna göre belirlenir. Bir daire satın almadan önce yıllık bütçe raporunu incelemeli ve yönetim kuruluna yakın gelecekte yapılması düşünülen yatırımlar olup olmadığını sormalısınız. Yönetmeliği okuyup daire şartnamesini isteyin. Böylece dairenin hipotek edilip edilmediğini görebilirsiniz. Daireyi ve bodrum katı, atik ve çamaşır odası gibi ortak alanları iyice gözden geçirin. Dikkatsizlik sonucu gözden kaçan hata ve eksiklikler için tazminat alamazsınız. Daire sahibi olarak daire içi onarımından siz sorumlusunuz. Dairenin boyanıp, duvar kağıdı ile kaplanmasından, gerektiğinde buzdalabının değiştirilmesinden siz sorumlusunuz. Bu gibi masraflara sıra geldiğinde yeterli paranızın olması için birikim yapmaya başlamak yararlı olabilir. Ayrıca evsahipleri birliğinin yönetim kurulu toplantılarına katılarak veya yönetim kurulunda aktif olarak görev alarak binanın bakımı konusunda alınacak kararlara katılabilirsiniz. Tüketici danışmanları konut ve konutta yaşama konusunda bilgi sahibidirler Temizlik ve çamaşır malzemeleri ayakkabı bakımı ve aletler dahil 2 500 Keten, havlu, çarşaf vb. 100 Yatak çarşafı, nevresim ve yatak örtüsü 700 Toplam 7 300 Mutfak – Yemek masası, dört sandalye, lamba, perde 1 000 Yatak odası – yatak, yatak minderi, lamba, komodin, halı, panjur, şifonyer, sandalye 2 500 Oturma odası – kanepe, iki kitaplık rafı, sehpa, koltuk, halı, basit bir avize, abajur, perde 4 500 TV, stereo, radyo, TV-sehpası 5 500 Bilgisayar ve yazıcı 6 000 Antre ve banyo – ayna, lamba, tabure, duş perdesi 500 Toplam 20 000 Toplam tutar 27 300 9 Araba Araba insana büyük bir özgürlük sağlar. Ancak gideri çok ve çevre için zararılıdır. nusunda bir fikir edinmiş olursunuz. Özel şahıstan bir araba almak araba bayiinden almaktan genellikle daha ucuzdur. Ancak kötü tarafı, bu durumda Tüketici Satın Alma Yasası geçerli değildir. Bu nedenle almadan önce arabayı iyice kontrol etmelisiniz. Bir bayiden alıyorsanız dahil olanların bir dökümünü isteyiniz. Böylece ihtiyacınız olduğunda makul fiyata bir araba bulabilirsiniz. Tüm ülkede araba havuzları bulunmaktadır. Genellikle bunlar kiracılar veya daire sahipleri birliklerine bağlı olarak kurulmuşlardır. tor ısıtıcısını -15 derecede bir buçuk saat, sıfır derecede 1 saat kullanın. Böylece motorun soğuk çalışmasını (kallstart) önlemiş olursunuz. Lastiklerin havasını düzenli olarak kontrol edin. Çatı bagajını demonte edin ve gereksiz yükleri arabadan çıkarın. Bu konuda daha fazla bilgi ve öneriyi www.snalbil.se’de bulabilirsiniz. Doğru arabayı seçİn Araba modeli Volvo V70 II Volvo V70 Flexifuel 2,0 Yıl Alı fiyatı Yakıt Yakıt masrafı VW Golf VW Golf V70 2,4 Multifuel 1,6 2009 2001 2009 2001 80 000 167 900 46 000 Benzin/E85 Benzin 16 720 16 120 14 390 13 310 1 520 2 300 1 220 1 940 Sigorta 4 090 4 770 7 200 3 930 Onarım, servis vb. 4 960 8 180 4 600 8 350 Lastikler 2 700 2 210 2 200 1 800 35 120 12 500 22 000 7 180 yılda 65 100 46 100 51 600 36 500 ayda 5 420 3 840 4 300 3 040 43 31 34 24 Toplam tutar 10 km’de Kendi arabanız 1,4 268 000 Benzin/E85 Benzin Vergi, güvenlik muayenesi Değer kaybı Araba havuzuna katılın Çevreyi ve paranızı koruyun Hızlı araba sürmek pahalıdır. Aniden hızlanma ve ani duruşlar hem fazla benzin kullanımına hem de arabanın ve lastiklerin yıpranmasına neden olur. Çevre ve paranız için en iyi yol mümkün olduğunca yüksek viteste ve ikinci ve dördüncü vitesleri atlayarak araba kullanmaktır. Mo- • Bütün rakamlar yaklaşık rakamlardır. Arabanın üç yıl tutulduğu ve yılda 15 000 km kullanıldığı düşünülmüştür. Bir arabanın maliyeti yaşına ve büyüklüğüne göre farklılık gösterir. Değer kaybı yeni arabaları eskilere nazaran daha çok etkiler. Öte yandan eski arabaların kullanım maliyeti yenilerden daha yüksektir. Büyük arabalar küçüklere nazaran genellikle daha fazla benzin yakar. Bir sürücü ortalama 10 kilometrede 50 ml daha az benzin yakarak yılda 900 SEK tasarruf edebilir. Bir arabanın fiyatı her zaman pazarlığa tabidir. Yeni bir araba alacaksanız değişik satıcılarla irtibata geçip fiyatları karşılaştırın. Üretimden kaldırılmış seri sonu modeller daha ucuza alınabilir. Araba almak için kredi çekecekseniz çeşitli kredi veren kuruluşların yaptığı toplam hesaplamaları, karar vermeden önce bir biri ile iyice kıyaslamalısınız. İkinci el araba fiyatları büyük farklılıklar gösterebilir. Gazete ilanlarını inceler, İnternet üzerinde araştırır ve araba bayilerinin fiyat listesini edinirseniz, fiyatlar ko- • Alış fiyatları Nybilsguiden (Yeni Araba Klavuzu) ve www.bilpriser.se adresinden, diğer bilgiler ise Tüketiciyi Koruma Derneği’nin Araba Bütçesi Hesaplama Klavuzundan alınmıştır. • Benzin fiyatı litre başına 12,50 kron olarak hesaplanmıştır. E85 kullanan arabalar için sadece etil alkol kullanılmıştır. Fiyatı E85 9,60 SEK’tir. • Araç sahibine düşen en düşük kendi ödeme miktarı temel alınarak kısmı kasko üzerinden sigorta hesaplanmıştır. Sigorta primleri Karlstad’da yaşayan 38 yaşında bir erkek için düşünülmüştür. Kendi arabanızın maliyetini 16. sayfaya aktarın. Arabanın malİyetİ ne kadardır? Yanıtları www.konsumentverket.se adresinde araba bütçesi hesaplamada bulabilirsiniz 10 Arabanın maliyetini düşürmenin bir çok yolu vardır - en iyisi başından doğru seçim yapmaktır. Eğer küçük bir araba seçerseniz, yakıt masrafları, vergisi, sigortası ve değer kaybı daha az olacaktır. Sigortanızı gözden geçirin Trafik sigortası bütün arabalar için zorunludur. Bunun dışında nasıl bir kasko seçeceğinize kendiniz karar verirsiniz. Kasko bir sigorta şirketinden diğerine farklılıklar gösterir, aradaki prim farkları yılda binlerce kronu bulabilir. Bu nedenle iyice karşılaştırmalısınız. Bir arabanın modeli için en ucuz primi isteyen şirketin diğer modellerde de düşük prim isteyeceği garanti değildir. Sigorta şirketinize doğru bilgi verip vermediğinizi de iyice kontrol etmelisiniz. Yılda, doğru miktardan 5000 km daha fazla sürdüğünüzü bildirmişseniz sigorta ücreti bir kaç yüz kron daha pahalıya mal olacaktır. Her hangi bir kaza olduğunda size ödenecek tazminat azalabileceğinden sürülen km’den daha azını da söylememek gerekir. Arabanıza iyi bakın Yeni arabalar büyük bir değer düşüşü yaşar. Eğer arabanıza iyi bakar bakımını düzenli olarak yaptırırsanız değer düşüşünü azaltabilirsiniz. Ayrıca araba daha güvenli bir hale gelir. Egzos garantisi konusunda imalatçının servis tavsiyelerini uyguladığınız takdirde, imalatçı beş yıl yada 100 000 km’ye dek egzoz bileşenlerini garanti kapsamında tutacaktır. Arabanızı kendiniz yıkayarak yada küçük onarımlarını kendiniz yaparak binlerce kron tasarruf edebilirsiniz. Çevre dostu ürünler seçin, böylece çevreye daha fazla gereksiz zarar vermemiş olursunuz. Arabanız trafik güvenlik muayenesinden geçmeden önce onarımını yaptırmanız hem güvenliğiniz açısından hemde ikinci bir güvenlik muayenesi masraflarından kurtulmak için önemlidir. Gİysİlerİnİzİ satın! İkinci el giysi satın alarak hem kendinize özgü bir şekilde giyinebilir hemde giysi harcamalarınızı fark edilir derecede azaltabilirsiniz. Kullanmaktan sıkıldığınız giysilerinizi . satarak da kazanç sağlayabilirsiniz Giysiler, cep telefonu ve İnternet Okumak İçİn önerİler Gitgide daha çok giysi makinede yıkanabilmesine karşın “elde yıkama” etiketi taşımaktadır. Yıkama esnasında olabilecek, çekme gibi hatalar için gelecek şikayetlerin böylece önüne geçilmiş olunur. Eğer kuru temizleme yerine kendi yıkayabileceğiniz giysileri seçerseniz hem çevreye hem cüzdanınıza katkıda bulunmuş olursunuz. •www.konsumentverket.se adresinden arabalar hakkında bilgi edinebilirsiniz. •www.konsumenternas.se adresinde, sigorta koşulları gibi daha bir çok şeyi karşılaştırabilirsiniz. •www.kbv.nu adresinden garanti veren servis firmalarının adreslerini bulabilirsiniz. Önceden onarım tutarını da öğrenebilirsiniz. Cep telefonu ile fazla konuşmayın Ödenmeyen cep telefonu faturaları, günümüzde bir çok gencin kredisini düşürmekte, kara listeye alınmasına neden olmaktadır. Bir yılda cep telefonu için ne kadar ödeme yaptığınızı hiç kontrol ettiniz mi? Sizin için en ucuz telefon şirketini ve telefon tarifelerini seçerek çok fazla tasarrufta bulunabilirsiniz. Kartlı cep telefonu kullanarak konuşma giderlerinizi sınırlayabilirsiniz. Böylece ödemenizi önceden yapmış olur, binlerce kron tutabilecek telefon faturası riskinden kurtulmuş olursunuz. Alış verişlerinizi İnternet üzerin den yapın İnternet üzerinden alış veriş yaparsanız kural ve koşulları okumalısınız. Geri verebilme hakkınız var mı? KDV, gümrük ve taşıma masrafları içinde mi? Aldığınız eşya kırılırsa ne olur? İsveç’te onarımı mümkün mü? Garanti geçerli olur mu? İnternet üzerinden alış verişlerde kredi kartı kullanımı yaygın ve uygun bir yöntemdir. Ancak tanımadığınız bir firmaya hesap numaranızı vermek konusunda titiz davranmalısınız. Önceden ödeme yaparsanız aldığınız eşya zamanında elinize geçmediği takdirde yaptırım uygulamanız mümkün olmaz. Okumak İçİn önerİler www.radron.se adresinde, Råd & Röns (Yol & Yöntem) eklerini bulabilirsiniz. Örneğin ”Dina kläder” (“Giysilerin) ve ”Res och shoppa” (“Seyahat ve alış veriş) . İsveç Telekom ve İnternet Tüketici Bürosu’nun www.ktib.se adresinden daha fazla bilgi edinebilirsiniz. 11 Farklı sigorta şirketlerinden fityat teklifleri alın. Primler arasında büyük farklar olabilir! Sigorta Sigorta olmadığı takdirde, bir kaza kişisel bir yıkıma dönüşebilir. Gençler, çocuklar ve yaşlılar - herkesin sigortaya gereksinimi vardır. Kendimizi ve mallarımızı sigorta ettirmeliyiz. Sahip olduklarınızın değerinin fazla olmadığını düşünseniz bile bir konut sigortasına ihtiyacınız vardır. Çalınan veya hasara uğrayan eşyalar için yapılan ödeme haricinde, konut sigortası yasal, sorumluluk ve saldırı sigortası kapsamlarına da sahiptir. Yasal kapsam, her hangi bir ihtilaf halinde belli bir miktara kadar hukuki yardım olarak masraflarınızı karşılayacaktır. Eğer başka birinin malına zarar verirseniz sigorta- Örnek Anna’nın sigortası Anna 20 yaşında. Karlstad’ın merkezide 35 metrekarelik tek odalı ilk dairesine yeni taşındı. Eşyaları 75 000 SEK değerindeki mobilya, plaklar, kitaplar, mutfak eşyası, kayak ve bisikletten ibaret. Ev sigortası ise yıllık 1 000 SEK’ in biraz üstünde. Anna oldukça dikkatsiz bu nedenle de ayrıca “allrisk” poliçesi yaptırmayı düşünüyor. Bunun maliyeti yılda 470 SEK. Bir kazada ciddi bir şekilde yaralanıp sakat kalması tehlikesine karşı, toplu bir meblağ olarak 850.000 SEK veren bir kaza sigortası da imzalamak niyetinde. Bu da yaklaşık yılda 900 SEK tutuyor. 12 nızın sorumluluk poliçesi bölümü bunu karşılayacaktır. Saldırı poliçesi, doktor, işe gidememe nedeni ile gelir kaybı yada bir kereye mahsus sakatlık ödemesi gibi saldırı nedeni ile maruz kaldığınız masrafları karşılayacaktır. Bir konut sigortasının değişik seviyeleri bulunmaktadır. Sizin ihtiyaçlarınıza uygun olan birini seçin. Bir çok ev sigortası seyahat poliçesi de içerir. Eğer sürekli seyahat ediyorsanız ev sigortanıza iptal haklı seyahat sigortasını da ekleyebilirsiniz. Seyahat acentalarının sunduğu iptal haklı seyahat sigortalarından çok daha hesaplı bir seçenektir. Pahalı bir bisikletiniz varsa ev sigortanızın kapsamı- na girip girmediğini kontrol edin. Allriskförsäkring (Her tür risk sigortası) konut sigortanızı tamamlayan bir poliçe olup ev sigortanızın içeriğini daha kapsamlı bir hale getirir. Örneğin fotoğraf makinanızı kaybeder yada denize düşürürseniz bu sigorta poliçesinden yararlanabilirsiniz. Ayrıca bu sigorta saat ve fotoğraf makinası yada kamera için ayrı poliçeler düzenleme seçeneği de sunar. Kendinizi unutmayın Kaza sigortası bir kazada yaralanma durumunda tıbbi giderleri karşılayacaktır. Sonuçta sakat kalma durumu ile karşılaşıldığında ise bir kereye mahsus toplu bir ödeme de yapılır. Eğer aileniz varsa bir yaşam sigortasına gerek duyabilirsiniz. Toplu sİgortalar Çocuklar Bütün bir grubu kapsayan toplu sigortalar, örneğin sendika veya bir spor kulübünün üyelerini kapsayan sigortalar, bireysel sigortalardan genellikle daha ucuzdur. Bu sigortalar için gerekli olan, olası sağlık kontrolleride ayni titizlikle yapılmaz. İlk çocuk doğduktan sonra maddi durumunuz tamamen değişir. Aileye bir kişi daha katılır, geliriniz ise düşer. Ayni zamanda da yeni alışkanlıklar edinmek için iyi bir dönemdir. Tüm yaşamınız alt üst olmuş ve ailenin yeni ferdi üzerinde odaklanmıştır. Zamanıdan önce ölürseniz eşiniz ve çocuklarınız toplu bir para alır. Çoğu çalışanlar işveren tarafından sigortalanmaktadır. Hangi sigortalarınızın olduğu konusunda bilgi edinin! Bireysel yada sendikal sigorta şirketleri aracılığı ile gurup sigortanızı tamalayabilirsiniz. Herşeyden önce de sigorta şartlarını okumayı unutmayınız. Çocuklar için ayrı sigorta Çocuklar ve gençler çalışamıyacak şekilde sakatlandıkları takdirde, yılda 85 000 SEK gibi çok mütevazi bir meblağ alırlar. Bu nedenle bir hastalık ve kaza sigortasına ihtiyaçları vardır. Böyle bir sigorta bir kereye mahsus olmak üzere bir kaç milyon kron verebilir. Çok para gibi gelsede, tüm yaşam boyu yetmesi gerektiğinden aslında öyle değildir. 18 yaşınızı doldurduğunuzda çoğunlukla sigortayı çalışmaya başlayana dek uzatabilirsiniz. AllrIskförsäkrIng – eşyalarıma olan her tür hasarı karşılar mı? Hayır, sadece aniden ortaya çıkan ve önceden tahmini ve önlem alınması zor durumlar için geçerlidir. Bu nedenledir ki yıpranma nedeni ile ortaya çıkan hasarlar için bir ödeme yapılmaz. Para ve hayvan kaybı gibi durumlarda sigorta bir ayrıcalık yapar. Prensip olarak en fazla 30 000 - 50 000 SEK ödemede bulunur. Bu sigorta ev sigortasına bir ek olarak imzalanır. Bu sigortaya, bazı sigorta şirketleri şansızlık poliçesi, artı sigorta yada fazladan sigorta gibi adlar da verebilmektedir. Kaynak: Tüketicilerin Sigorta Şirketi (Konsumenternas Försäkringsbyrå). Bir çok şey aslında daha ucuza gelir. Annelik yada babalık izninizi kullanırken geliriniz düşer zira ebeveyn izni ücreti gelirinizden daha düşük bir orandadır. Öte yandan çocuk zammı bu durumu bir parca kompanse eder. Ebeveyn iznini kullanırken daha ucuz yaşama olanağı da bulursunuz. İş seyahatlerine yada iş giysilerine para yatırmanıza gerek kalmaz. Emziren kadınlar genellikle daha fazla yemek yemek durumunda olsada toplam olarak gıdaya harcanan miktarda da bir azalma olur. İznini kullanmakta olan aile ferdi yemek pişirmeye zaman bulur ve ayrıca öğle yemeklerini de dışarıda yemesi gerekmez. Ebeveyn izni sona erdiğinde ailenin maddi durumunda belirgin bir düzelme olmaz. Birçokları yarı zamanlı çalışmayı tercih ederler, zira çocuğun kreş ücretide epey bir miktar tutar. Pek çok aile, çocukla birlikte daha büyük bir daireye yada eve ihtiyaç duyar. Az gelirlilerin oturma masraflarındaki artışı konut yardımı ile biraz da olsa kapatmaları mümkün olabilir. Çocuğunuzun arabası güvenlİ mİ? Çocuk arabanızın EN 1888 damgası var mı? Bu, Avrupa standardına göre istenen koşullara sahip demektir. Çocuk arabası alırken başka nelere dikkat edileceği konusunda daha fazla bilgiyi Tüketiciyi Koruma Derneği’nin www.konsumentverket.se adresinde bulabilirsiniz. Örnek Ucuz mu yoksa pahalı bebek malzemeleri mi? Linda ve Joakim öğrenci ve öğrenci bursu ile yaşıyorlar. Bebekleri için giysileri, bebek banyosunu ve bebek sandalyesini ödünç alıyorlar. Çocuk arabasını ikinci el satın alıyorlar. Akraba ve dostlarından da hediyeler geliyor. Bebek eşyaları pahalı olmak zorunda değildir ve bir kaç yüz kron ile edinilebilir. Petra ve Staffan bir kaç yıldan beri çalışmakta. Bir kısım bebek eşyasını kendilerinden önce çocuk sahibi olmuş kardeşlerinden devralıyorlar, fakat daha sonra tekrar çocuk sahibi olmayı planladıkları icin bebek yatağı ve arabası gibi bazı eşyaları da kendileri, yeni olarak satın almak istiyorlar. Bir kısım giysileride yeni olarak ve büyük mağazaların temel bebek giysi serisi arasından seçiyorlar. Bu durumda bebek eşyaları bir kaç bin kron daha pahalıya mal oluyor. Karin ve Mikael’in ekonomik durumu çok iyi ve çocuk sahibi olacakları zaman istedikleri eşyayı istedikleri yerden yeni olarak almak istiryorlar. Lüks bir çocuk arabası, bebek sepeti, bebek bakım masası, pahalı giysiler ve daha bir çok şey alıyorlar. Bu durumda bebek eşyaları çok daha fazla tutar ve eğer isterseniz çok daha fazlasınıda harcayabilirsiniz. Bebek bezlerinde büyük fiyat farkları Bebek bezleri için binlerce kuron harcarsınız, bu nedenle fiyatları karşılaştırmanız yararınıza olacaktır. Çevre dostu olarak işaretlenmiş bebek bezleri ayrıca bir harcama yapılmayacak anlamına gelir. 13 Tasarruf etme ve borç alma Daha sonra ortaya çıkabilecek beklenmedik giderler için bir birikiminizin olması iyidir. Doktor ve diş hekimi masrafları, onarım ve benzeri masrafların ortaya çıkacağını bilir, ama ne zaman ortaya çıkacaklarını tahmin edemeyiz. Bir birikiminiz olduğu taktirde daha da ucuz yaşayabilirsiniz. Kredi almaya yada kiralamaya gerek kalmadan size gerekenleri indirim günlerinde satın alabilirsiniz. Sizi güvende hissettirecek yedek birikimin miktarı nerede oturduğunuza ve nasıl yaşadığınıza bağlıdır. Bir evde yaşayan bir dairede oturandan daha fazla bir miktara ihtiyaç duyabilir. Yedek birikiminizi kolayca ulaşılacak şekilde, örneğin vadeli bir banka hesabında tutmalısınız. Yedek birikimin dışında ayrı bir amaç için de birikim yapmak isteyebilirsiniz. Bu amaç bir bisiklet almak, bir yolculuğa çıkmak, bir kanepe, bir araba veya bir ev almak olabilir. Yada herhangi belli bir amacınız olmadan biriktirebilirsiniz. Uzun süreli bir amaç için biriktiriyorsanız, parayı hisse senedine veya yatırım fonuna yatırabilirsiniz. Geçmişe bakıldığında en iyi artışı hisse senetlerinin yapmış olduğu görülür. Ancak hisse senedi almak belli bir risk içerir. Kendinizi hisse senedi fiyatları düştüğü sırada senetlerinizi satmak zorunda kalmak gibi bir durumda bulabilirsiniz. Uzun veya kısa vadeli tahviller de uzun süreli birikimler için iyi birer alternatif oluştururlar. Emeklilik için birikim yapmalı mı yoksa yapmamalı mı? Emeklilik için çok genç yaşlarda tasarrufa başlamak o kadar da gerekli olmayabilir. Paranızı çok daha başka şeylere yetirmek zorundasınızdır. Ev sahibi olmak, eşya almak ve acil durumlar için bir yedek birikime sahip olmak daha önemli olabilir. Çocuk sahibi olursanız giderleriniz artar. Örnek Kiralamak pahalıdır Elsa fiyatı 6 995 SEK olan bir TV görüyor. Peşin olarak alması mümkün değil. Kiralasın mı yoksa kredi ile mi satın alsın? Aylik kira bedeli 299 SEK, bunun üzerine bildirim ve başlatma ücreti geliyor. Üç yıl sonra aleti satın alırsa 2099 SEK ödemesi gerekiyor, böylece toplam ödediği miktar 13 958 SEK oluyor. Eğer faiz oranı %15 olan kredi kartı ile TV’yi öderse toplam tutar 10 050 SEK oluyor ve borcunu 3,5 yıl içinde ödüyor. 14 Çoğumuz ev almak isteriz ve bunun için bir birikime sahip olmak gerekir. Genede bir çokları gençlik yıllarından emeklilik için biriktirmeye başlar ve buda yanlış bir tavır değildir. Hatta iyi tarafı daha uzun bir süre biriktireceğiniz için sadece ayda bir kaç yüz kron biriktirerek gelecekte epey bir birikim sahibi olabilirsiniz. Öte yandan orta yaşa gelindiğinde biriktirmeye başlamak da geç sayılmaz. İlk olarak belkide o zaman birikim yapacak kadar bir para elinize geçmeye başlamış olabilir. Emeklilik için biriktirdiğiniz miktar emekliliğe dek bağlı kalacak bir birikimdir, hastalık yada işinizi kaybetme durumunda dahi kullanmanız mümkün değildir. Doğru krediyi seçin Kredi almak her zaman pahalıdır. Ancak kredinin ödeme koşulları krediden krediye farklıdır. Hesaba bağlı krediler birbirinden çok farklı ve bir çoğu çok pahalı kredilerdir. Maaş hesabına bağlı bir kredi diğerine kıyasla daha ucuzdur. Banka bu krediyi maaş hesabınıza bağlar. Maaşınız bitse bile para çekebilir yada alış veriş edebilirsiniz. Maaşınızı aldığınızda kredi otomatikman geri ödenir. Maaş hesabı kredisi için, krediyi kullansanızda kullanmasanızda yıllık bir kaç yüz kron ödemeniz gerekir. Eğer bir kredi kartı edinecekseniz, en iyisi her butik yada dükkanda geçen bir kart edinmektir. Bu durumda sadece hesabın açılış, yıllık ve ödeme bildirimi ücretlerini ödersiniz. Bankaların bu tip krediler için uygun aylık faiz oranları vardır. Posta ile satış yapan şirketlerin posta hesaplarından alınan krediler en yüksek faizli krediler arasındadır. Geçerli kredi faiz oranı %30 civarında olabilmektedir. Faizsiz demek masrafsız anlamına gelmez Bir TV, bilgisayar yada beyaz eşya alırsanız, faizsiz kredi olarak bilinen ve büyük meblağlarda alış veriş edildiğinde iyi bir alternatif olan kredi şeklinden yararlanabilirsiniz. Faizsiz bir kredi masrafsız demek değildir, zira bir açılış ücreti ve bir de aylık bildirim ücreti ödersiniz. Ayrıca aylık ödemelerin zamanında yapılması ger- Borç Faizi yüksek kredi kartı borçlarınız binlerce kronu buluyor mu? Bir banka kredisi almaya çalışın ve tüm borçlarınızı ödeyin. Faturaların zamanında yani, en son üzerlerinde belirtilmiş son ödeme tarihinden önce ödenmesi gerekir. Paranın yerine ulaşmasının bir kaç gün alabileceğini de unutmayın. Kiranızı zamanında ödemezseniz evden çıkarılabilirsiniz. Faturalarınızı ödemekte zorlanıyorsanız fatura sahibi ile irtibata geçmekten çekinmeyiniz. Belki de yeni bir ödeme planı üzerinde anlaşabilirsiniz. Eğer ödeyemediğiniz bir borcunuz yada krediniz varsa yardım istemek için banka yada krediyi veren kuruluşla doğrudan irtibata geçiniz. Doğru kredİyİ seçİn Kron 25 000 15 000 SEK borç alıyorsuاnuz. Toplam ne kadar ödersiniz? 20 000 15 000 ekir. Aksi taktirde faizsiz kredi otomatik olarak yüksek faizli krediye dönüşebilir yada bir ceza ücreti ödemek durumuna düşebilirsiniz. En ucuz teminatsız krediler, Nordea ve Swedbank gibi bankaların sendika üyelerine sundukları üye kredileridir. Bu kredilerin aylık faiz oranları nispeten düşüktür. Benzer bireysel krediler başka bankalarca da verilmektedir ancak koşullar herzaman ayni değildir. Değişik bankaları arayıp sormakta fayda vardır. En ucuz banka kredisi bir ev yada dairenin hipotek edilmesi ile alınan kredilerdir. Hisse senedi ve fonlarda güvence gösterilerek kredi alınabilir. Faiz oranı konusunda bankanızla görüşüp bir anlaşmaya varmalısınız. Okuma İçİn önerİler www.konsumenternas.se Danışma ve yardım Mali durumunuz yada borçlarınız konusunda akıl danışmaya yada yardıma ihtiyacınız varsa, belediyenizin karşılıksız olarak danışmanlık hizmeti sunan bütçe ve borç uzmanına başvurabilirsiniz. 100 SEK üzerindeki icra dairesinde kayda geçen tüm borçlar kredi derecelendirme kuruluşlarınca da kayda geçer. Böyle bir kayıt, bu süre zarfında borcunuzu ödeseniz bile üç yıl saklanır. Bu durumda banka kredisi yada herhangi başka bir kredi almanız zorlaşabilir. Ayrıca telefon, cep telefonu ve internet için sözleşme imzalamanızda zorlaşabilir. En kötüsü de bu kayıt durduğu süre zarfında kiralık ev tutmanız imkansızlaşabilir. 10 000 Kredit tutarı 3 050 SEK Geçerli faiz %8 Kredit tutarı 6 250 SEK Geçerli faiz %15 Kredit tutarı 8 675 SEK Geçerli faiz %20 5 000 0 Bireysel banka kredisi Geçerli faiz kredileri karşılaştırmak için temel alınabilir. Bunun içine aylık faiz, başlangıç, bildirim ücreti ve daha başka olası giderler girer. Krediyi veren kuruluş size geçerli faiz oranını bildirmekle yükümlüdür. Orta yüksek likte faizi olan kredi kartı Yüksek faizli kredi kartı Hızlı SMS kredilerine dikkat edin! Bunlar kesinlikle en pahalı kredi türleridir ve geçerli faiz oranları %700’ü geçtiği gibi 30 gün gibi kısa bir süre zarfında da geri ödenmesi gerekir. Örnek Kontrolü kaybetmek pahalıya mal olabilir Ödenmeyen küçük bir borç hızla büyür Borç Yazılı hatırlatma ücreti Geri ödeme talebi Geri ödeme emri için icra dairesine başvuru Alacak tahsili vekalet ücreti Tahsilat ücreti Toplam: 100 50 160 300 340 600 1 550 15 Bütçe Gelir ve gider tutarlarınızı tablolardan aktardınız mı? Diğer giderlerinizi de doldurun. Bütçe hesaplarınız hazır! Değiştirmek istediğiniz bir şey var mı? Yada daha az yada çok almak istediğiniz bir şey? Daha fazla mı biriktirmek istersiniz? Şimdi mali durumunuz hakkında genel bir fikir sahibisiniz ve neyi değiştirip neyi değiştiremeyeceğinize karar verebilirsiniz. Mali durumunuz hakkında daha fazla tavsiye ister misiniz? Belediyenizdeki tüketiciyi koruma danışmanlarına veya bütçe ve borç uzmanlarına başvurabilirsiniz. Aylık gelİr ve gİderler Aylık gelir ve masraflar Mevcut mali durum Toplam gelir (3. sayfadan) Bütçe Otomatİk ödeme – akıllıca mı yoksa borç tuzağı mı? Otomatik ödeme ile faturalarınızı kolayca ödeyebilirsiniz. Bir gün öncesinden toplam tutar otomatik olarak hesabınızdan çekilir. Ayrıca bir birikim hesabına da, büyük tutarlarda alış veriş edeceğiniz zaman yada beklenmedik giderler için kullanılmak üzere her ay bir miktar yatırın. Eğer otomatik ödeme kullanıyorsanız faturalarınızın hesabını iyi bilmelisiniz. Yoksa mali durumunuzun kontrolünü elinizden kaçırabilirsiniz. Masraflar (5. sayfadan) Gıda Giysi/ayakkabı Boş zaman/oyun (cep telefonu dahil) Hijyen (kişisel) Çocuk ve gençler için sigorta Tüketim malları Daha fazla broşür ister misiniz? Belediye tüketici danışmanından veya bütçe ve borç uzmanından alabilirsiniz. Tüketiciyi Koruma Derneği’nden yada Tüketiciyi Koruma Derneği’nin sayfasından da edinebilirsiniz: www.konsumentverket.se Fiyat: 5 SEK Ev eşyası (bilgisayar dahil) Yayınlarımızı buradan isteyebilirsiniz: Medya (TV, radio, vb.), sabit telefon hattı, internet vb. Yayınlar Konut sigortası Box 48, 651 02 Karlstad Telefon 054-19 41 30, fax 054-19 41 95 Elektrik publikationer@konsumentverket.se www.konsumentverket.se Dışarıda öğle yemeği/kahve Araba (10. sayfadan) Diğer sigortalar Konut Kredi (Faiz ve anapara ödemeleri) Toplu taşıma İşsizlik sigortası ve sendika aidatları Doktor/diş hekimi/ilaç Kreş ve çocuk giderleri Birikimler Diğer masraflar (aylık cep harçlığı, şekerleme, Tüketiciyi Koruma Derneği yayınları için şu kurallar geçerlidir: posta ücreti alınmaz ve 30 gün içinde ödenmek koşulu ile fatura karşılığında gönderilir. Verilen fiyatlar hala geçerli olup, fiyatlara KDV dahildir. Yayınlar elinize geçtikten sonra 14 gün içinde fikrinizi değiştirdiğiniz taktirde iade edebilirsiniz. Sizin iade etmek için ödediğiniz posta ücreti geri ödenmez. Fotoğraflar Istockphoto Mizanpaj Madelene Olsson/The Factory of Design Basım Edita Västra Aros AB oyun, hediyeler, alkol, tütün, ev hayvanı, tatil vb.) Sonuç: gelir – gider www.konsumentverket.se adresinde dijital olarak bütçe hesaplamayı deneyin. Tüketiciyi Koruma Derneği, Ocak 2010 Turkİska Toplam masraflar