İmla Klavuzu
Transkript
İmla Klavuzu
İMLA KLAVUZU PEJIRITXE ADİĞE DİL DERNEĞİ TARAFINDAN HAZIRLANMIŞTIR 1 2014 HAZIRLAYANLAR Sabiha Doğ Mucella Kılıç Salim Kablan Nazike Tarı Ebru Öz İngilizce Öğretmeni Sınıf Öğretmeni Sınıf Öğretmeni Sınıf Öğretmen Sınıf Öğretmeni İnceleme Kurulu Ahmet Cevat Benk Semra Tekir Serpil Atalay Sınıf Öğretmeni Edebiyat Öğretmeni Edebiyat Öğretmeni Yayın Kurulu Ali İhsan TARI Nuri Ersoy Yılmaz Dönmez Hakkı Acı Mustafa Saadet Faik Toğrul Fehmi Tümer Şevki Ercan Cihat Ulus Faruk Arslandok Abaze İbrahim Necdet Hurma Grafik-Tasarım Mehdi Demir 2 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ...................................................................................... 5 HARF ......................................................................................... 7 WUÇÜṔE ( ` ) KESME İŞARETİ ......................................... 11 KESME İŞARETİ İLE OKUNAN KELİME ÖRNEKLERİ .... 11 SES TEMELLİ FONETİK ALFABE SİSTEMİ ....................... 12 DİAKRİTİK HARFLER ........................................................... 14 ÜNLÜ HARFLER .................................................................... 15 ÜNSÜZ HARFLER ................................................................. 15 AÇIKLAMALAR .................................................................... 15 Kısa ve Uzun Ünlüler: ............................................................. 15 Diftong sesler: ........................................................................... 16 YAN YANA GELEN SESLİ HARFLER ve DİFTONG SESLER .................................................................. 17 DOĞU VE BATI DİYALEKTLER ARASINDAKİ SES KAYMALARI................................................................... 18 Yuvarlak ünsüzler: ................................................................... 19 Kalın ünsüzler .......................................................................... 20 YAZIM KURALLARI ............................................................ 21 KÜÇÜK VE BÜYÜK HARFLER .......................................... 21 İKİLEMELER ......................................................................... 21 SATIR SONU ......................................................................... 21 KISALTMALAR .................................................................... 24 3 NOKTALAMA İŞARETLERİ ............................................... 4 24 ÖNSÖZ Bir dilin belli kurallarla yazılı hale geçirilmesi yazım (imla) olarak adlandırılır. Yazım kuralları ve sözlerin, özel isimlerin, kısaltmaların yazılış biçimleri imla kılavuzu içinde yer alır. Bir dilin yaşatılması ve geliştirilmesi ancak, o dili yazılı halde tutmakla mümkündür. Dil birliğinin sağlanması da yine o dili yararlanıcılarının, tamamı tarafından aynı simge ve yöntemle yazılması ile mümkündür. Bu kılavuzla yazımda birliğin sağlanacağı, tereddüt edilen yazım kurallarının netleşeceği ve tereddütsüz hale gelmesi hedeflenmiştir. Bu "Yazım Kılavuzu", 14-15-Aralık 2012 tarihinde Adıǵe Dil Derneğinin girişimi ile Ürdün, İsrail , Adıǵey Cumhuriyeti ,Kaberdey Balkar Cumhuriyeti ile, Türkiye’de kurulu Çerkes kurum ve kuruluşlarının, delegasyon sistemi ile katılımlarıyla, Ankara’da düzenlenen, Adıǵe Dil Kurultayında belirlenen otuz kişilik komisyon tarafından hazırlanmıştır. Bu imla kılavuzu, yine bu komisyon tarafından oluşturulan, Latin tabanlı alfabe ile yazılacak Adıǵece yazım sorunlarıyla karşılaşılabilecek bireyler için hazırlanmıştır. Özellikle karşılaştıkları tereddütleri, öğrenciler, bu Adıǵece’yi imla okuyup kılavuzundan yazarken yararlanarak giderebileceklerdir. İmla Kılavuzu hazırlanırken, sözcük ailelerinden temel olanların alınmasına özen gösterilmiştir. 5 Adıǵece’nin çok sesli bir dil olması, seslerinde birbirine yakın olması sonucunu doğurmuştur. Bu durum, sözcükler içinde bazı harflerin, yanlış yazımına neden olmaktadır. Hazırlanan bu “imla kılavuzu “ bu hataların ortadan kalkması için de, yol gösterici olacaktır. Yine bu imla kılavuzunda, özellikle bitişik ya da ayrı yazılması gereken, çok ögeli sözcüklere geniş biçimde yer verilmiştir. Yazım kuralları ise, kolay anlaşılır bir anlatımla ve örnekler verilerek açıklanmıştır. Sözcük dizini ile yazım kuralları arasında tutarlılık sağlanmıştır. Noktalama imleri de geniş ve bol örnekli bir biçimde verilmiştir. Başlıca kısaltmalar gösterilmiştir. Matematiksel terimler ve simgeler gösterilmiş olup, yazım biçimleri örneklendirilmiştir. Harfler, sözcükler içinde renkli ayıraçla gösterilerek, harfin temsil ettiği sesin doğru algılaması hedeflenmiştir. Adıǵe Dil Derneği (Adıǵe Bze Xase) Dil Çalışma Komisyonu 6 HARF Dildeki sesleri simgeleyen ve alfabeyi oluşturan işaretlere harf denir. Adıǵe dilinin, doğu ve batı olmak üzere iki diyalekti bulunmaktadır. Latin temelli Adıǵe alfabesi her iki diyalektin ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde oluşturulmuştur. Latin temelli Adıǵe alfabesi ‘tek harf tek ses temeline göre hazırlanmıştır. Alfabede 9 ünlü harf, ve 33 ünsüz olmak üzere toplam 42 harf bulunmaktadır. H A AD R F TR A Atake Horoz B Bzıw Kuş C Cegu Düğün Ć Ćapse İp Ç Çıle Köy D Değu İyi E Pe Burun É Téqon yenmek NOT Uzun düz kalın ünlü Dudak yumuşak ünsüz Ağız içi yumuşak ünsüz Ağız içi baskılı ünsüz Ağız içi sert ünsüz Ağız içi yumuşak ünsüz Kısa düz ince ünlü Uzun düz ince ünlü 7 LEHÇE KULLANIM Batı 7,03 Batı 0,95 Batı 0,27 Batı 1,90 Batı 0,41 Batı 1,64 Batı 14,82 Batı 1,27 % F Fed benzer Ḟ Ḟane Kazma G Gu Kalp Ǵ Bǵı Bel Ğ Ğogu Yol H Ha Köpek Ḣ Pḣe Odun I Tın vermek İ Yinı Büyük J Jı Hava Ĵ Ĵawe Gölge K Kame Kama Ḱ Ḱu Araba L Lı Et Ĺ Ĺı Kan M Mate Sepet Dudak sert ünsüz Dudak baskılı ünsüz Gırtlak yumuşak ünsüz Gırtlak yumuşak ünsüz Gırtlak yumuşak ünsüz Gırtlak sert ünsüz Gırtlak sert ünsüz Kısa düz kalın ünlü Uzun düz ince ünlü Ağız içi yumuşak ünsüz Ağız içi yumuşak ünsüz Gırtlak yumuşak ünsüz Gırtlak sert ünsüz Ağız içi yumuşak ünsüz Ağız içi sert ünsüz Dudak yumuşak ünsüz 8 Batı 1,67 Doğu Batı 1,27 Batı 0,13 Batı 4,43 Batı 0,78 Batı 0,89 Batı 10,72 Batı 2,68 Batı 1,26 Doğu Batı 2,04 Doğu 0,77 Batı 0,64 Batı 1,32 Batı 3,28 N Ne Göz O Onṫen Eğri Ö Şö Siz P Pıwut Ucuz Ṕ Ṕe Yatak Q Qon Gitmek R Brıwu Matkap S Se Ben Ś Śı Yün Š Še Ad Ṩ Ṩıne Kuzu Ş Şate Kaymak T Tın vermek Ṫ Yaṫe Toprak U Udane İplik Ü Şüaf Küspe Ağız içi yumuşak ünsüz Uzun yuvarlak kalın ünlü Uzun yuvarlak ince ünlü Dudak sert ünsüz Dudak baskılı ünsüz Gırtlak baskılı ünsüz Ağız içi yumuşak ünsüz Ağız içi sert ünsüz Ağız içi sert ünsüz Ağız içi baskılı ünsüz Ağız içi baskılı ünsüz Ağız içi sert ünsüz Ağız içi sert ünsüz Ağız içi baskılı ünsüz Kısa yuvarlak kalın ünlü Kısa yuvarlak ince ünlü 9 Batı 2,20 Batı 2,90 Batı 0,28 Batı 2,33 Batı 0,18 Batı 0,51 Batı 4,14 Batı 2,37 Batı 0,07 Doğu 0,27 Doğu Batı 4,13 Batı 2,90 Batı 0,27 Batı 3,37 Batı 0,58 V Vake ayakkabı W Wane Eyer X Xabze gelenek Y Yiz Dolu Z Nez Kenar Ź Baźe sinek Dudak yumuşak ünsüz Dudak yumuşak ünsüz Gırtlak sert ünsüz Ağız içi yumuşak ünsüz Ağız içi yumuşak ünsüz Ağız içi yumuşak ünsüz 10 Doğu Batı 4,12 Batı 2,10 Batı 4,14 Batı 2,47 Batı 0,10 WUÇÜṔE ( ` ) KESME İŞARETİ Dilimizde bazı kelimeler aynı harfleri içerdiği halde heceler yarım oktav kadar duraksanarak okunmaktadır . Kesme işareti ile kelimeyi bölmeden, bütünlük korunur . kesmenin geldiği hecede yarım oktav kadar durulur, varsa sağındaki heceye devam edilir. Kesme işareti olarak accent grave ( ` ) kullanılmıştır. Kelime örnekleri aşağıda verilmiştir. Dilimizde her 15 kelimede 1 kelime kesme işareti içermektedir. (Ḱuḱo adlı romandaki 57474 kelimeden 3822 kelimede kesme işareti içermektedir.) KESME İŞARETİ İLE OKUNAN KELİME ÖRNEKLERİ yar, sevgili Keşen keş`en Bilmek içeriye çekili Xeşağ xeş`ağ dikili, ekili içine batmak Xewon xew`on çentikleme kokusunu alma Yewun yew`un gagalama bey Pşı pş`ı On mantar Hau hau` hayır üç Şı ş`ı , şıı` yap, var 11 Kelime sonundaki sesli harfin kesmeli okutulmasında kullanılır. Kesme işaretinin solundaki sesli harf yarım oktav kısa okunur.. Halığu` = ekmek Yiı`= O nun var Şıı` = Var Sigu`= kalbim SES TEMELLİ FONETİK ALFABE SİSTEMİ Sistem; sesten heceye, heceden kelimeye, kelimeden cümleye ulaşılan pratik okuma sistemidir. Tek harf-Tek ses yazıldığı gibi okunan, okunduğu gibi yazılan alfabedir. Özellikle diyakritik harfler taban harfin sinonimidirler. Bu nedenle öğrenmek, akılda tutmak kolaydır. Türkiyedeki eğitim sistemine ve akıllı bord, ipad, bilgisayar sistemlerine, dijital platforma uyumludur. 12 Bu alfabenin verdiği açık hece seslerini analiz edersek; sesli harfler kendileri birer ses olduğu gibi, bir sessiz harfle birleşerek hece teşkil ederler. (Sesli harf + Sessiz harf) Kapalı Heceyi, (Sessiz harf + Sesli harf) Açık heceyi oluşturur 33 sessiz 9 sesli harfli alfabeden teorik olarak 297 açık hece sesi elde edilir. Adıǵe dilinde ( 33 ü diğer dillerden gelen ) toplam 240 açık hece sesi mevcuttur. TÜRKÇE ADIǴECE 8 Sesli harf sayısı 9 21 Sessiz harf sayısı 33 168 Açık hece sayısı 240 Harfler atanırken Türkçe klavyedeki harf sesleri esas alınmıştır. Diyakritik harfler atanırken harfin kullanım oranının azlığına göre belirlenmiştir. Bunu içinde Ćeraşe Tembot un ḰUḰO adlı romanı latine çevrilerek harflerin korelasyonu (dağılımdaki oran) hesaplanmıştır. Bu romanda geçen harf sayısı 387.029 olup söz konusu harfin kullanım oranı aşağıdaki tabloda verilmiştir. İstisna olarak Türkçedeki bilene sesiyle E harfi É olarak atanmıştır. Zira tablodan görüleceği gibi dilimizdeki E sesi É sesine nazaran 11 kat fazla kullanılmaktadır. Tétekun=üstünden dökülmek kelimesindeki 1. T harfinden sonraki é, 2. T harfindeki e ye nazaran 11 kat daha az kullanılmaktadır. 13 Diyakritik harflerin atanmasında öncelikle gelecek teknolojideki rol oynayacak olan akıllı cep telefonlarındaki tuş sistemleri ile Bilgisayar ve Ipad klaviyeleri esas alınmıştır. Adıǵe harfler taban sinonim harf ile birlikte bilgisayarın Alt Gr tuşu ile yazılmaktadır. Adıǵe Klaviye Adıǵe Dil Derneği sayfasından yüklenebilir (http://Adıǵedilder.com/web/tr/A/Adıǵe_klaviye.rar.) Söz konusu harfler aşağıdaki tabloya göre tuş takımları ile yazılmaktadır. DİAKRİTİK HARFLER ADIǴE KLAVYE Á Alt Gr + A Ć Alt Gr + C É Alt Gr + E Ḟ Alt Gr + F Ǵ Alt Gr + G Ḣ Alt Gr + H Ĵ Alt Gr + J Ḱ Alt Gr + K Ĺ Alt Gr + L Ṕ Alt Gr + P Ś Alt Gr + S Ŝ Alt Gr + Ö Ṩ Alt Gr + Ş Ṫ Alt Gr + T Ź Alt Gr + Z 14 Tablodaki kolonların tanıtımı: ÜNLÜ HARFLER A. Çıkış yeri ve dilin durumuna göre: Kalın ünlü, İnce ünlü B. Dudakların durumuna göre: Düz ünlü, Yuvarlak ünlü C. Sesin devamlılığına göre: Uzun ünlü, Kısa ünlü olarak harflerin; Tüm özellikleri 5. Kolonda harfin tüm özellikleri bir arada verilmiştir ÜNSÜZ HARFLER Adıǵece’de ünsüz sesler sesin çıkış yerine göre gırtlak ünsüzleri, ağız ünsüzleri ve dudak ünsüzleri olarak üç grupta incelenir. Sesin oluşumu açısından ise, yumuşak sert ve baskılı ünsüzler olarak yine üç grupta incelenir. Sesin oluşumu sırasında dudakların durumu açısından ise düz ünsüzler ve yuvarlak ünsüzler olarak iki grupta incelenir. Yuvarlak ünsüzlerin tamamının aynı zamanda düz sesleri de vardır. Aşağıdaki tabloda bu özellikler iç içe belirtilmiştir. AÇIKLAMALAR Kısa ve Uzun Ünlüler: Uzun ünlüler satırında bulunan a,é,i,o,ö harfleri okunurken ünlü harfin ağızdan çıkışında herhangi bir duraksama veya kesme yapmadan okunmalıdır. Kısa ünlüler olan e,ı,u,ü harfleri okunurken ünlü harf ağızdan çıkar çıkmaz ses sonlandırılmalı ve kesik bir biçimde okunmalıdır. 15 Diftong sesler: U sesi aşağıda “yuvarlak ünsüzler” bölümünde açıklanacağı üzere, yuvarlak ünsüzlerden sonra kullanıldığında ünsüz harfin yuvarlak okutulacağını gösterir. Bu durumda kendinden sonraki ünlü harfle diftong ses oluşturur. Ayrıca kelime başındaki u sesi kendinden sonra gelen ünlü harfle diftong ses oluşturur. Tüm bu diftong seslerde yazımda ve okumada kolaylık olması açısından aşağıda açıklandığı şekilde yazım benimsenmiştir. U sesinden sonraki ünlü harf é sesi olduğunda diftong ses “ö” şeklinde yazılır. ué=ö (uéxı=öxı=açıyor) U sesinden sonraki ünlü harf i sesi olduğunda diftong ses şeklinde yazılır. “ü” ui=ü (uixığ=üxığ=açtı) Klaviyedeki ö, ü harfleri atanırken bu değerler göz önüne alınmıştır. U sesinden sonraki ünlü harf a ise diftong ses “uá” şeklinde yazılır. Klavyedeki harflerin yetersizliği nedeni ile bu şekilde çift harf kullanılmıştır. İşaretli á harfi kelime içinde geçtiğinde bu diftong harf okunurken önce á herfinin solundaki harfin yarısı okunarak sonra á harfinin yarısı eklenir. guápe=memnuniyet koápe=köşe Not: Sesli harfler işaretli değilse kendisini okutur. Örneğin; guan=can havli ile bu kelimedeki ua seslileri tek tek okunur. 16 YAN YANA GELEN SESLİ HARFLER ve DİFTONG SESLER (Çift ses: Her sesli harf ayrı ayrı vurgulanarak okunan sestir) Dilimizde Ön ek ve fiil köklerinden oluşan vektörel fiiler mevcuttur. Eğer fiil kökleri sesli harfler ile başlıyorsa ön eklerin son sesli harfleri ile çift ses teşkil eder. Bazı fiil ön takıları ( će, de, xe, pı) Sesli harflerle başlıyan bazı fiil kökleri ( an, aben, atın, onṫen) Bu kombinasyondan oluşan çift sesli harf içeren fiiller ( goan, koaben,xeatın, pıonṫen) Diftong ses iki ünlünün bir araya gelerek her iki ünlünün seslerinin tek bir ünlü ses gibi okunmasıdır. Bu diftong seslerin yazılışında herhangi bir değişim yapılmaz her iki harf art arda yazılır. Ancak okumayı kolaylaştırmak amacıyla diftong ses oluşturan a harfi yazılırken üzerine işaret konur. Yéáne= onun annesi Séáte= babamı Ğuáne=delik A harfi eğer kelime başındaysa alçaktan başlayıp yükselen ses tonuyla okunmalıdır.Diftong ses iki ünlü harften oluşsa da ses olarak tek bir ünlü harf gibi seslendirildiğinden dolayı tek bir hece oluşturur. Arı: bal arısı Arı:evet 17 DOĞU VE BATI DİYALEKTLER ARASINDAKİ SES KAYMALARI Bu iki diyalekt temel yapıları bakımından birbirinin aynısı denebilecek kadar yakın olmakla birlikte ‘diyalekt’ olarak tanımlanmasındaki temel faktör seslerindeki farklılıklardır. Doğu diyalektindeki bazı sesler batı diyalektinde olmadığı gibi, bunun tersi de geçerlidir. ÖRNEK; Batı Diyalekti Nef Doğu diyalekti Nexu` Neşü Türkçe Batı / Doğu aydınlık f / xu nef Kör şü / f Çü Vı öküz çü / v Çöáke vake ayakkabı şö / fe Şö Fe Deri şö / fe Çem Jem İnek ç/j Tığuj Dığuĵ Kurt t/d 18 Yuvarlak ünsüzler: Doğu diyalektinde sadece ünsüz harfler tablosundaki gırtlak seslerinin, batı diyalektinde ise gırtlak seslerinin yanı sıra ṕ,ṫ,j,ş,ç seslerinin hem düz, hem de ağızdan çıkışı sırasında dudakların yuvarlatılarak seslendirilen yuvarlak sesleri vardır. Yuvarlak ünsüzlerin yazılışında u ve ü harflerinden yararlanılır. Ç,j,ş,w harflerinin yuvarlak okunuşları için sırasıyla jü,şü,çü,wü sembolleri, diğerleri için ise ünsüz harfin sonuna u harfi getirilir. Bu durumdaki sesler kelime sonuna geldiklerinde hece niteliği olmaz. Sadece ünsüz harfi yuvarlak okutur. şıḱu= at arabası (şıḱu) ḱuraje=el arabası(ḱu-ra-je) (batı diyalekti) wuniṫu=iki ev (wu-niṫu) wuniṫum=iki eve(wu-ni-ṫum) (batı diyalekti) koáye=peynir (koá-ye ) kojeğu`=köylü (ko-jeğu) (doğu diyalekti) Ünsüz harfler tablosu incelendiğinde seslerin ses yolundaki oluşum yerlerine göre gırtlak, ağız ve dudak ünsüzleri şeklinde üç gruba ayrıldığı, bunun yanında seslerin oluşum şekline göre yumuşak, sert ve baskılı sesler olarak yine üç gruba ayrıldığı görülür. Tabloda altı çizili harfler ise yuvarlak şekli de olan ünsüzlerdir. Adıǵecede bazı ünsüz harflerin yuvarlak okunuşları vardır. Yukarıdaki ünsüzler tablosunda altı çizili gösterilen ünsüz harflerin tamamının hem yuvarlak hem de düz seslendirilişi vardır. Batı diyalektinde x ünsüzünün yuvarlağı yokken, doğu diyalektinde vardır. Batı diyalektinde q sesinin düzü yokken doğu diyalektinde vardır. Bu harflerin yuvarlak okunuşları, sesin çıkışı sırasında dudakların yuvarlak bir duruma getirilmesiyle olur. 19 Kalın ünsüzler Adıǵecede ğ,ḣ,k,g,h,ĵ,ṩ,ṩ` ünsüzleri kalın ünsüzlerdir. Bu ünsüzlerden sonra gelen ünlüler ister kalın ister ince ünlü olsun okunuşları mutlaka kalın olmalıdır. Bir kalın ünsüzden sonra bir kalın ünlünün bulunduğu hecelerde herhangi bir sorun olması beklenemez. Ancak bir kalın ünsüzden sonra bir ince ünlünün bulunduğu hecelerde, genelde yazım yanlışları yapılabilmektedir. Adıǵecede ünlü sesin kalın veya ince olması (Türkçedeki durumun tersine) kendisinden önce gelen ünsüz harfin kalınlığında veya inceliğinde herhangi bir değişime sebep olmaz. Bundan dolayı kalın seslerin herhangi biri ile özellikle e sesinin oluşturduğu heceler, diğer hecelere göre daha kalın okunur. Açıklayıcı olması için Türkçede bu durumun nasıl olduğunu kısaca inceleyelim. Türkçede a ünlüsü kalın, i ünlüsü incedir. K ünsüzü ise kendisinden sonra gelen ünlünün durumuna göre kalın veya ince okunur. Kasket kelimesinde ilk k harfi kalın okunurken ikinci hecedeki k sesi ince okunur. Aynı şekilde “nane” kelimesi Türkçe okunurken ilk n kalın ikinci n ince okunurken, aynı kelime Adıǵece okunduğunda her iki n harfi de ince okunmalıdır. Çünkü Adıǵecede ünsüzler kalınsa hep kalın, inceyse hep ince okunur. 20 YAZIM KURALLARI KÜÇÜK VE BÜYÜK HARFLER 1. Cümlenin ilk harfi büyük yazılır. Cümle içinde tırnak işareti içinde yazılan ve başkasından alıntı yapılan cümleler de büyük harfle başlar. İki noktadan sonra başlayan cümleler büyük harfle başlar. Ancak iki noktadan sonra yapılan açıklamalar bir cümle oluşturmuyorsa büyük harfle başlamaz. 2. Mısralar büyük harfle başlar. 3. Özel adlar büyük harfle başlar. Ancak özel adlara getirilen ekler ayrı yazılmaz. a. Kişi adıyla birlikte soyadları da büyük harfle başlar. b. Kişi adından önce yazılan sülale adı, meslek, unvan ve lakaplar da büyük harfle başlar. c. Belirli bir tarihi bildiren gün ve ay adları büyük harfle başlar. Eğer gün ve ay adı belirli bir tarihi bildirmiyorsa büyük harfle başlamaz. d. Millet, dil, din, devlet, yer, bölge, gezegen ve yıldız, kurum ve kuruluş adları ve buna benzer tüm özel adlar büyük harfle başlar. İKİLEMELER Adıǵecede genellikle doğa seslerinin taklidi şeklinde kullanılan ikilemelerden oluşan kelimeler yazılırken araya boşluk konulur. kaqo naqo, hart kurt , çöám sam, omış`e demış`e, wor ser SATIR SONU Adıǵecede satır sonuna sığmayan kelimeler, satır sonuna kısa çizgi koyularak hecelerden bölünebilir. 21 İkilemeler satır sonuna sığmadığında sadece ikilemenin yazılışında var olan kısa çizgiden bölünebilir. Bu durumda ikinci kısa çizgiye gerek kalmaz. ……………………………………………………….kaqonaqo Rakamla yazılan sayılar satır sonuna gelmesi durumunda rakamlar hiçbir şekilde ayrılamaz. Ancak sayıya gelen ekler kısa çizgi konularak alt satıra yazılabilir. Bu durumda eklere konulması gereken ikinci kısa çizgiye gerek kalmaz. …………………………………………….34 875re Kısaltmalar satır sonuna geldiğinde kısaltma hiçbir şekilde ayrılamaz. Ancak kısaltmalara gelen ekler kısa çizgi konularak alt satıra yazılabilir. Bu durumda kısaltmalara gelen eklere konulması gereken ikinci kısa çizgiye gerek kalmaz. ……………………………………………….UNESCOm Satır sonuna sığmayan kelimeler ayrılırken satır sonunda ve yeni satır başında bir harf tek başına bırakılamaz. …………………………………………………………….aćećığ değil …………………………………………………..aćećığ yazılmalıdır. Kesme işareti içeren kelimelerde kesme işareti satır sonuna getirilmez. _..................................................................................................yafes`-oàğ. (yanlış kullanım) ……………………………………………………...........…...yafes`oáğ. (doğru kullanım) 22 Adıǵecede sayılar rakamla da yazıyla da yazılabilir. Ancak matematik ağırlıklı olmayan metinlerde 100 ve 100’den küçük sayıların yazıyla yazılması daha uygundur. Son harfi ünlü olan ve tek hece (tek açık hece) olan sayılar sayı sıfatı durumunda olduklarında tamlanan isme bitişik olarak söylenmeleri Adıǵecenin kuralıdır. Ancak 1 (zı) sayısının özel bir durumu vardır. 1 (zı) sayısı sıfat durumundayken tamlanandan önce söylenir ve ayrı olarak yazılır. Dolayısıyla bu kurala 2,3,4,5,6,7,8,9,10,100,1000 uyar. Bu kurala uymayan sayılar konuşmada ayrı söylendiği gibi yazıda da ayrı yazılır. Her iki durumda da sayılar rakamla yazılabilir. Ancak okunmaları konuşma kurallarına uygun olmalıdır. 1 mel Mel 3 Mel 105 Mel 20 Mel 2-3 zı mel Meliş Melişere tfıre Mel ṫuć Meliṫu-şı bir koyun üç koyun 105 koyun yirmi koyun iki-üç koyun Sayılar rakamla yazıldığında beş ve daha fazla basamaklı sayılar sondan başlayarak üçerli gruplar oluşturacak şekilde yazılır. Gruplar arasında boşluk bırakılır. 34 540 Ondalık kesirler rakamla yazılırken tam kısımla kesirli kısım arasına virgül koyulur. 3,5 Matematik problemleri gibi matematik ağırlıklı metinlerde veya başka şekilde kullanılan sayılar rakamla yazıldığında bu sayılara gelen ekler kısa çizgi (-) ile ayrılarak yazılır. 25-r 38-m naḣıy neḣ šıqu` =25 38’den daha küçüktür. 23 Sıra gösteren sayıları rakamla yazarken sonuna nokta koyulur veya rakamdan sonra kısa çizgi (-) koyularak re eki eklenir. Ancak okunuşları konuşmada olduğu gibidir. 23.=23-re=yiṫućıre şıre=yirmi üçüncü KISALTMALAR Adıǵecede kısaltmalar kullanılabilir. Devlet ve kurum adları gibi özel adların kısaltmaları büyük harflerle yazılır. Kısaltmalara gelen ekler kısa çizgi (-) ile ayrılır. ALINTI KELİMELERİN YAZILIŞI Adıǵece’ye başka dillerden geçmiş olan kelimeler, Adıǵece’de söylendiği gibi yazılır. stekéán= bardak tamğe=damga Bitişik Yazılması Gereken Sözcükler Adıǵece’de sıfat olan sözcükler belirten ya da niteleyen sözcükle birlikte bitişik yazılır . Yine özel isimlerin tamamı bitişik yazılır. NOKTALAMA İŞARETLERİ Cümlenin yapısını belirleyerek anlaşılırlığını artırmak, vurgu ve tonlamaları belirterek okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak amacıyla kullanılan işaretlere noktalama işaretleri denir. Nokta Cümlenin sonuna nokta konur. Ancak sıralı cümlelerin aralarına nokta değil virgül konur. Rakamla yazılan sıra bildiren sayılardan sonra nokta konur. Tarih yazılırken gün ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için nokta kullanılır. Saat ve dakikayı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için kullanılır. 24 Virgül Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için virgül kullanılır. Cümle içinde aynı görevde bulunan kelime veya kelime gruplarının aralarına virgül konur. Sayıların yazılışında, kesirleri ayırmak için tam kısımdan sonra virgül konur. İki nokta Kendisinden sonra herhangi bir açıklama yapılacak veya örnek verilecek cümlelerin sonuna iki nokta konur. Karşılıklı konuşmalarda konuşan kişinin adından sonra iki nokta konur. Üç nokta Tamamlanmayan cümlelerin sonuna üç nokta konur. Ayıp veya kaba olduğu için veya herhangi bir sebeple tamamı yazılmak istenmeyen kelimelerin eksik bölümleri için üç nokta konur. Alıntılarda, alınmayan bölümler için üç nokta konur. Karşılıklı konuşmalarda suskunluğu, soruya cevap verilmediğini anlatmak için üç nokta konur. Soru işareti Soru anlamı taşıyan cümlelerin sonuna soru işareti konur. Ankaram wuqoáğa? Soru eki olmadığı halde soru anlamı taşıyan cümlelerin sonuna da soru işareti konur. Şay? (çay içer misin anlamında) Bilinmeyen yer, tarih vb. durumlarda bilinmeyenin yerine soru işareti konur. Soru anlamı taşıyan sıralı cümlelerde soru işareti en sona konur. Sıda kıćam`ore, pş`ereba, hawuriy zexepxığeba ? 25 Ünlem işareti Sevinç, üzüntü, heyecan gibi duyguları anlatan cümlelerin sonuna ünlem işareti konur. Seslenme ve hitap kelimelerinin sonuna ünlem işareti konur. Sonunda ünlem işareti bulunan cümle veya sözcük, bir duygu vurgusuyla okunmalıdır. Kısa çizgi Satıra sığmayan kelimeler ayrılırken satır sonuna kısa çizgi konur. İkilemelerden oluşan kelimelerde ikilemeler arasına kısa çizgi konur. Rakamla yazılan sayılara gelen ekler kısa çizgi ile ayrılır. Rakamlarla yazılan tarihlere gelen ekler kısa çizgi ile ayrılır. Kısaltmalara gelen ekler kısa çizgi ile ayrılır. Uzun çizgi Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır. Konuşma çizgisi de denir. Çift tırnak Cümle içindeki başkalarına ait sözcük veya cümleler çift tırnak içinde yazılır. Tek tırnak Çift tırnak içindeki bir cümlede tekrar tırnak kullanmak gerektiğinde tek tırnak kullanılır. Parantez Cümlenin yapısıyla doğrudan ilgili olmayan açıklamalar parantez içinde yazılır. 26 Yazımda dikkat gerektiren kelime örneklerinden bazıları aşağıdaki tablolarda verilmiştir BATI LEHÇESİ TÜRKÇE lı - ĺı - ĺ`ı et - kan - adam yiı`- şıı` - şıı O’nun var- var - yap hau – hau` mantar - hayır a će ş`en el yordamı a semegu` solak a ş`ağe, a ş`ığe el yapımı a ş`ığ abjane pıwupć, abjane pıwupşı` abremıjö` suni adepĺ`e levye adewade pḣoánte takım kutusu adewoáde alet takımı Adıǵe koáy çerkes peyniri Adıǵe şöáş Adıǵe kıyafeti agoáw eltopu aguḣu` dibek ahağoáqo mirasçılık ahağu` hissedar aḣağu` sürü aḣoámbe parmak aḣombe šıqu` küçük parmak tırnak makası mermer 27 aḣombiṫu şizı ṫoáé, aḣombiṫu şizı ṫoáće, aḣombe 2 um şizı ṫoáé (ṫoáće) ajeğoáy iki parmak enindeki aralık, 2 parmak enindeki aralık zor zapt edilen akçe çıf, akçe ş`ıfe ödünç para akçe mıqu`, neğešıw mıqu` sahté para akçe wukoáğ bozuk para aĺe, abıçö, abruçü` eldiven amće, bjım, bjınṫıu` yumruk apçepş`ı vitrin apećaź, apeéáź imza apeçıu` tuş apḣoáĺe yüksük apıtḣu` kapkaç apĺ`e kucak apĺeć, ĺeéáĺ havlu apşeḣu` bileklik, bilezik arışı` elişi aş`ağe mamul aş`e usta aş`en, zetéwon yığılma aş`ex pratik aşıağe ziı` sanatkar aşü`ı tatlı aşü`ı šıuq şirin aşü`ı wuz şeker hastalığı aşü`ıćay tatlı (epey) 28 aşü`ığace zıxeĺ zevkli aşü`ığace zıxemıĺ zevksiz aşü`ığe lezzet aşü`ıme aromatik aşü`ınçağ tatsızlık aşü`ıps nektar (çiçek içinde) aşü`ıwuz diabet aşü`ıxer tatlılar aşüıćeps, aşü`ıps hoşaf ate, aş`ağ yığın ay nemıć, ay nemıi` ondan başka azeğuş`e, azeğuş`ıqo eczacı bamıć, hajöánṫe kene baźe ğaĺ`e sinek ilacı beğaş`e uzun ömürlü beğoáğe bolluk belaś, şhaśıṫırğu` kıvırcık, kabarık beş şheoánṫe, beşhakeğeş baston beş`ağe çoktan beźeneşü` yakarca bğoáne hacim bğoáte küf bğuć pĺ`ı doksan dört bğuzáğ en bısımgoáş ev sahibesi bızemıu` kendi milletinden olmayan 29 blağe, zepeğuneğu` yakın blıć pĺ`ı yetmiş dört blıguş`eğ, blıgućeğ blım yikare fediz pĺıć bğu, blım ṫuće yiĺeşır pĺ`ıć bğu 7= 49 bzemıu` koltuk altı bzıwıoáqo ötücü kuş ćabze, éábze astar ćaḱo šıqu` bücür ćale yeğac, éále yeğac okutman ćale,éále, ko oğul ćaleğoálexer, éáleğoálexer gençler cane aşhaćaḱu` gömlek (kısa kollu) ćaqo, ş`aqo yamçı ćatxe, éátxe dipnot ćaźe, éáź altlık će, ş`e taze će, ş`eğı dip ćećığeşü`ı, éḉığeşü`ı verimli cedıgu` kürk ćefefıćın, yiş`eğı éfefıćın altından yel, esinti geçme ćefen, yiş`eğı éfen altına düşme cegoáĺe oyuncak cegoáqo oyuncu ćegoden, yiş`eğı égoden altında kaybolmak ćeğ ćećıṕe, ş`eğ éćıṕe alt geçit yedinin karesi eşittir kırk dokuz, 7^2= 49 dili iyi konuşamıyan 30 ćeğ ćetxağ, ş`eğ étxağ alt yazı ćeğ ğetḣ, ş`eğ ğatḣ alt çizgi ćeğ, ş`eğ alt ćeğćeĺ, ş`eğ`éĺ iç çamaşırı ćeğćeĺ, ş`eğéĺ ćeğewgoreyen, yiş`eğı éğewgoreyen ćeğoás iç çamaşır, iç giyim ćeleğoál, éáleğoál çoluk çocuk ćelešıqu, éleŝıqu` çocuk ćelhan, yiş`eğı élhan altına koymak ćemıhan, ş`ımıhan yetişememek cemışışxu`, bjemışxışüxe kepçe cenceş`ıl, feguşhiṫu` kararsız ćenen, yiş`eğı éṕıṫağ altında sıkıştı ćep, ş`ep kendir ćeps, ş`eps yeni ćepsı ćerıqu. ş`epsırıqo yenilikçi ćepsıpbz, ş`ekeśıbz, deday gıcır gıcır ćepxın, ćepıĺaşü` etek ćerać, ş`eraşı` yenilik ćerıwuṫ`onćen, éwuṫ`onćen altına katlamak ćeşü, şü`ınĺı emme ćeşün, éşün, şü`ınĺın emmek ćetep, yiş`eğı étep, éĺep altında yok ćeṫiy neşü` apandisit ćew ş`ıjın, ğaş`ejın yenilemek altına yuvarlamak is 31 ćewuçöáṕe, éwuçöáṕe, kakır sundurma ćewupćen, éwupş`en sormak cexeşöáć antre ćexew, ş`exew ivedi ćıçoḣ, ş`ıçoáḣo heyelan ćıde, ş`ıde yerfıstığı ćıfe hafe, hafı ş`ıfe alacak verecek ćıfe şten, ş`ıfe şten borçlanmak ćıfe tın, ş`ıfe tın ödünç vermek ćıfe, ş`ıfe veresiye ćıfeće, ş`ıfeće veresiye (ile) (ile eki doğru değil) ćıfetxıĺ, ş`ıfetxıĺ senet ćıgu, ş`ıgu arazi ćıgu, ş`ıgunaĺ kara ćıgućeğ, ş`ıguş`eğ yer altı ćıguĺ, ş`ıguĺ humuslu toprak ćıgusıs, ş`ıgusıs zelzele ćıgusıs, ş`ısıs deprem ćıhajü` kokarca ćıkatibl, ş`ıkatibl yerin yedi kat dibi ćıĺewun, ş`ıĺewun mahzen ćımaf, ş`ımaf kış ćımefegu, ş`ımefegu` zemheri ćırıqu`, ş`ırıqu` yerelması ćıwops, ş`ınaĺe doğa, yer yüzü ćıwops, ş`ıwops doğa 32 çeş pаu`, pao takke çıaĺ`en, şıaĺ`en üşümek çıuf, neşü`uf katarakt çıx`an maste, şxıan maste yorgan iğnesi çıx`an tébz, şxıan tébze yorgan çarşafı çıx`an, şxıan yorgan çıx`anıpḣ, şxıanıpḣ yorganlık çöáke ayakkabı çöáke ĺedak ökçe çöákeps, çökepx ayakabı bağı çöákeşıĺ ayakkabı çekeceği çöákeşıĺe kerata çökaş, şırıkuşı` kunduracı çökeş`ı ayakkabıcı çündıbz, şü`ınćıbz kapkaranlık dekoáś kıskaç demıqoáğ, kezımışağ bekar denĺać, denĺaş`e şerit deoáqo dinleyici depk ş`ıqo duvarcı deqoáğ, kezşağ evli dezéqoáć muamele dışaş`e dışepsı yeğaşöáğ, dışe téğaşıhağ, dışe téğaçehağ dunéy ćınaĺexer, dunéye ş`ınaĺexer sarraf altın kaplama anakara 33 éwupş`en, ćewupş`en soruşturma faş`e görgü fegoáp memnun feguşü`e kutlama feğaqu` kurye feğeğu`, keğenejın af, kurutmak fendšıqu` darbuka fenıku` muhtaç feoáğe mana feoáğe yié, feoáğe xel anlamlı feoáğe zimié anlamsız feoáğemće anlam itibari ile feoáğer anlam feoáğexeĺ manidar fepĺırışü` andırmak feş`aqo hostes feş`ı mahsus feş`ıfehatı ısmarlamak feş`ığ hususi feş`ığew, feş`ı ş`ığew hususi olarak feş`ıjın kapatmak feşöáş müstehak feşöáşe yaraşır feşöáşeše özel isim feşüı` denk fezımış`e tesirsiz 34 fıgu` darı fiş`e tesir ǵınşığu` nitrat goáde, yide, téde yama goápe sitayiş goáş bayan goáşe kraliçe goáşeape goncagül goáweşüxo şok goáwo facia goáźe muavin goşış`e taksit gou, neşü`ıguşü`ı sempatik gowṕćı, gowṕş`ı şöĺ kesit alanı gućeğu ziı` guş`eğu zıxeĺ merhametli gućeğu, guş`eğu insaf gućeğu, guş`eğu` merhamet gućeğun, guş`eğun merhamet etmek gućeğunç, guş`eğunçe gaddar gućeğuxeĺ, guş`eğuxeĺ vicdanlı guğ yemıĺı` vurdumduymaz guğ yemĺ`ı ihmal guğu yemĺ`ın aldırış etmemek guğuş`ı anılan guğuyemıĺ`ew umursamadan guğyeĺ`ı` alakadar 35 guğyemıĺı` lakayt gukıdeç ziı` hayat dolu, keyfi yerinde olan guĺıte ziı` anlayışlı guĺıte zimı` anlayışsız gum yiĺ`ıćın kalp krizinden ölüm gumeć, gumei` kaygı gunesğoác titiz gunesığoác, gumax hasas gupeupḣu`, gupeuḣo önluk gur`o, zexeş`ıć algı gur`oğu, zexepş`ıćışöw anlaşılır gur`onığ idrak gurgur`o yaka paça gurığoáz ıçgüdü, içgüdü gurığoáze içgüdü gurımıon, zexemış`ıćın anlamamak gurışü`ığ moral guśafeşı` şüpheci guş`ıfe, gućıfe minnettar guşıa yemıqu`, zexeğaquhan halt guşıaće, ş`ıće uslup guşıćığu` bıkkınlık guşü`ağo müjde guşü`e sevinç guşü`e neps mutluluk gözyaşısı guşü`eğo muştu 36 guşü`eğo, guhapşı`, guxaṕć nefis guşü`en sevinmek guşü`epće, guşü`aṕş`e hediye guşü`eṕće, guşü`aṕş`e armağan guşü`eréy sırıtkan guşü`ew neşeyle guṫe, yihağu` hol guwuáğe yürek yarası guwuçü` kalp krizi guxaı` dram guxeć, guxei` hüsran guyiwbıten, amal şı`ın amaçlamak guzeaş`e tiksinti guzejöápx aceleci guzejöğu`, zajö acil, tedirginlik ğaĺ`e wuz öldürücü hastalık ğaorış`e komut ğapş`enaĺen lehimlemek ğaśeéáğe, ğaśıćağe başarı ğaş`e hayat ğaş`eğon hayret ğaşü`e el üstünde tutma ğećej, ğaş`ej restorasyon ğećerać, ş`eraş`e süs ğećerećağ, ğeş`ereş`ağ süslü ğećerećağew, ğeş`ereş`ağew süslü püslü 37 ğeguşü`en müjdelemek ğeğoáz tarif ğeĺeğoáĺ işaret ğeĺeğoáṕ sergi ğemećağ, ğaméáğ kısık ğeorış`enığ idare etmek ğepćaĺ, ğepş`aĺ yapıştırıcı ğepıten, pıte ş`ın pekiştirmek ğepĺ`en katlamak ğepşıĺ`ın sömürmek, köleleştirmek ğepşıĺ`ın, ğapşıĺ`ın sömürmek ğeqoáte öteleme ğeş`ağe yaşanan, ömür ğeş`e ćeh, ğaş`e ćıha uzun ömür ğeş`eğon fevkalade ğeş`eğonded harikulade ğeş`eğonı enteresan ğeş`eğonığ acayiplik ğeş`ej tadilat ğeşöu, ğaşü`eu turşu ğeştaqu` ürkütücü ğeşü`ağe el üstünde tutulan ğeşü`ej ğeṫqoáĺe, ğeṫıqoáĺe prestij sevindirme, ödüllendirmek (kırılan pota karşılık) pota ğewuşü`eyin pislemek ğeşü`ejın 38 ğoábje boz ğoáble ağacın bir sene meyve vermemesi ğoámıle kumanya ğoáne delik ğoánṫıqo, ṫıqo damla ğoápĺaşö bakır rengi ğoápĺe bakır ğoápĺeş`ıqo bakırcı ğoáşe şaşırma, yol şaşırma ğoáşxe, ğaşe geviş ğoáze, peux, śeux kılavuz ğoázenef ğoçencıćaḱo, ğonçencıćaḱo, ğoşencıćaḱu` ğogoánipĺ`ı trafik lambası ğogu ğoámıle yolluk ğogu` yol ğome aşü`ı ıtır ğome aşü`ı şaqo ıtriyatçı ğomıl, ğoámle nevale ğotığoáy nadide ğućeğ, ğuş`eğ mağara ğućı ğogu`, ğuş`ı ğogu` demiryolu ğućı, ğuş`ı demir ğućıne, ğuş`ığune, ğuş`ın çivi ğućıneşxo, ğuş`ıneşüxo mıh ğućıntfe, ğuş`ıtfe boru (demir boru) şort dörtyol 39 ğunepke yiı` sınırlı ğuthašıqu` küçük aptes ğuyixu` nikel ğоfı` çinko ğоme aşü`ı parfüm ha şefrıtḣu` sesiz ısıran köpek haćaqo, haéáqo misafirlik haće koáće yabani hayvanlar hadepçemıu`, hadepşemıu` kaplumbağa hafećıfe, hafeş`ıfe takanak (borç-harç) hakoáşö oluk haku şıku` tabak çanak hakuşıkoáş zücaciyeci halğoáne simit halıjö, halıjü` peynirli börek haluğ ṕuáć, haluğ ṕaé pide haluğu`ğaj fırıncı hambğoáşḣo, jıpıs atmaca ḣanıpḣu` han kızı hanśe goáş yağmur duası maskotu haşh`oreu, haşüh`oreu kuduz haşıureu` haşüḣureu kuduz köpek haşö çöáke lastik ayakkabı Hatkoáy Adıǵe ırkı hau`, haw hayır hećekoáć yabani hayvan 40 ḣıbye, psexaĺ`e leş ḣıjen, ş`exın, guzejön acele etmek ḣıtıwu` file ḣıw, kuánśe alakarga ḣoáfe lime ḣoáne küfür ḣoápse imrenme ḣoápsqé şerare ḣoáte vadi ḣonçec ceğćeĺ, ğonçenc ş`eğ`éĺ külot ḣuğe ş`ağe olay ḣunćaqo, ṫeéáqo şaki ḣureyegu` daire ḣuş`e yüklem ḣuş`e şöáşe fiil çekimi jaje, yiğorığu` yavaş jaw ş`ın, jewu ş`ın gölge etmek je şü`ey ağzı bozuk jeğu` jeqoš ğućağe, jeqoš ğuéáğe, jekepın jğımbe, jğumbe, sane šıqu` çene altı jı şü`eyığ, quğojı, uğojı hava kirliligi jırışü` vakum jöáğe haşlanmış jöáğo yıldız jöáğo yićı, jöáğo pxırışın göktaşı düşmesi ağız içi kuruluğu kuşüzümü 41 jöáğocay meteor jöáğopıf göktaşı jöáğorıpĺ teleskop jöáğoyić akanyıldız ast kaleşhağu` valilik kamzegu` karınca kaśğoán yaban arısı kaśmeraqu`, kaśmarqo böğürtlen kaş`e tanı kaşö, yeş`e dans kawo, zexeş`ağ, yeçöḣoxığ göçük kayğe ş`ın ısrar etmek kebarıć, kebarış`e yeni haber kećeṕ, ş`eṕın kavlama kéĺ`ıxın pörsüme keĺeğoáće görünüm keoát izah keqoáṕe gelir kaynağı keralığu` devlet kereğu` resmi keśığoán eşek arısı keş`ehın, keş`ıhan çevrelemek keş`ejın hatırlamak keşöáqo, kéş`aqo rakkas ketışü`ı mümbit kéxıĺ`en, yeğağotın, zeğağotın temin etmek, buldurmak 42 kırawtın, kiraş`ın yenilmek kısfeğeğu`, kısfeğağu` af edersiniz kin muğoáy yorucu ḱoáḣo dirgen ḱoáme budak ḱoánde maki koánśe bzıw, ḱoánde bzıw çalıkuşu koánśe, ḱoánde çalı koápe açı koápe bḣu geniş açı koápe ćıb dış açı koápe qoš iç açı koápe zanć yüksen derecelik açı (doksan derecelik) koápe zande dik açı koápe zejü dar açı koápegoş açıortayı koáṕše yağız koáşö tekne ḱoáşö bacak yüzeyi, derisi koáşö ḣanśe kayık küreği koáşöf kayıkçı koáyaj, koáye jağe yağda kızarmış peynir yemeği koáye peynir koáye nejığups peynir suyu koáye yixın peynir yapmak koázepx köşegen 43 koćedes, koájedes köylü koğu` kuytu koḣ ş`ıṕe, kuha ş`ıṕe tersane koh`uhaṕ, kuhauhaṕ liman ḱondaĺe, koánśe çıśaĺe çalılık kopewnıku` kowpsıne, psınekaw, ḱumaşe, ş`ıne kulukuş`e açı ortayı kundısıw peş`ıj kefir ḱupĺ`e arabanın ön kısmı kur`an kuran kuteğeşü`ı, kutenıĺ kırılgan kuteğoşü`ı kırılgan, kolay kırılan ĺ`aće ölüm şekli ĺ`ağe ölü ĺ`ako kabile ĺ`ejıre ölümlü ĺ`en ölmek ĺ`faqo, kurte anaç ĺ`ı adam ĺ`ı pḣaş kaba adam ĺ`ıblan yiğit ĺ`ıće mevsimlik işçi ĺ`ıeğeće zoraki ĺ`ığe erkeklik ĺ`ığe psığeće zar zor kuyu memur 44 ĺ`ığe zıxeĺ adamlık ĺ`ığece zorla ĺ`ığeće cebren ĺ`ığeće tépxın gasp etmek ĺ`ığenç namert ĺ`ığoábe dul erkek ĺ`ıḣuj babayiğit ĺ`ınığe yiğitlik, cesaret ĺ`ıṕe yiwuçöáğ erişkin ĺ`ıṕe zerıt vakar ĺ`ıqo vekil ĺać, ĺaş`e temel ĺaçe zimie, ĺaş`e zimie dipsiz laje ziı` sabıkalı ĺaṕe, ğotığoáye kıymetli ĺebeku`, haĺebok, ĺebako adım ĺebğu` ayağın dış kenarı ĺećaĺ, ĺeéáĺ silgi ĺegoán çığır ĺegoánce, ĺeḱoáje diz ĺegoáncemışha, ĺeḱoájemışha diz üstü ĺegoncaşh, ĺeḱoájeşha diz kapağı ĺegu koápexer taban açıları ĺeḣanyequ` çağdaş ĺeḣoámbe ayak parmağı lejığe téxıjığ, lejığe yehıĺ`ağ hasat 45 ĺeḱoáncaşha, ĺeḱojeşha dizkapağı ĺekoáše soyadı ĺeḱoáşha ayak üstü kısmı ĺeoál yalvaran, yalvarıcı ĺeoáqo yalvarıcı ĺeped téĺaşü` patik ĺepeğu` ayak ucu (yatar vaziyette) ĺepkeğu` soydaş ĺı meçağe, ĺı meéáğe anemi lıdıpş`ıd ışıl ışıl ĺıfaṕe, ĺ`faṕe dölyatağı ĺıfeğać, ĺ`feğaé lohusa ĺıferey, ĺ`ferey doğurgan ĺıfeş, ĺ`feş doğum evi ĺıhu` ĺıntfezetéáh, ĺıntfezekoáź,fezeṫéqon ĺış`ej arama ĺıtenığe zier, ĺıtağeziı` muteber lıw`ı lıw`ow lime lime mafeyéqu ş`ı güncelle makezequ` uyak maşü`e ateş maşü`e bziy yalım maşü`e lığe yangın (alev) maşü`e tḣoábz harlı ateş maşü`e tḣopĺ kor kramp öç 46 maşü`e xenen alev almak mateş`ıqo sepetçi mefapće, mafepş`e yevmiye mefeyequ` güncel mekéánik mekanik mekeş`an, mekepsığo` tiz sesl mekezequ` kafiye mekumeşış`e rençber meş`of tarım meşı, ş`aṕe tarla meşü`eḱu` tren meşü`eḱuṕ gar metekoáy sepet peyniri mezaće, mezaş`e hilal mezapće, mezapş`e aylık, maaş mezapş`e maaş mezaxeşü`ınć zifri karanlık mezcetıwu` yabankedisi mezаće, mezaş`e ayça mıguzejöáxew acele etmeden mığeş`eğon, mığaş`eğon alelade mıḣomışı` gereksiz işler mıḣu mış`e, mıḣun of abuk sabuk mıḣumış`e saçma mıjö şü`emıć taş kömürü mıjö şü`emıc, mıjö şü`emışı` taş kömür 47 mıjöáć kayalık mıjöáće çakıl mıjöáćezexeĺ mozaik mıjöáĺ taşlık mıjöáşḣo, mıjöáşüḣo göztaşı mıĺ`ejıre ölümsüz mıĺ`enığ ölümsüzlük mıĺeć, qoş`enıç aciz mıĺećınığe, qoş`enıçağe acizlik mıĺećışü`, mıĺeişü` silinmez mıĺfı pḣu` üvey kız evlat mılḱu` emlak mıomış`e biçimsiz mıšıwu, şöáḱo mat mış`apḣe yasak mış`e muamma mıṫırıu` irice mıwuçü` , mülkzew`uğ minıṫu pş`ı pĺ`ı yil’esım yitfı mazem yiṫućı zı miy nesew` aktif yirmi bir sıfır beş iki bin on dört, 21/05/2014 kadar (buraya) nabğećaku` bıldırcın nabğu ş`ın, nıbğo ş`ın yuva yapmak nahışü`ır iyisi nalmes pĺ`emiy eşgenar dörtgen namıs ziı` namuslu nangoáş ailenin en büyük gelini 48 nape pĺ`ığe dörtyüzlü napençe, nape zimı, nape zimı` rezil napş`e kaş altı nasıpışü`ı şanslı ne ĺem`as uçsuz bucaksız, göz alabildiğine ne téźen, ne piwupş`ın gözüne kestirmek neceuc, ğeş`eğon acayip neferıu` açık sözlü nefıgu` odak nefĺejöáğu` venüs nefne, zış`erer, yećağer aydın nehıć, nahıi` yaşı küçük neḣışü`ığe, nehışü`ığe üstünlük neḣışüı` üstün, daha iyi neḣışüı`, nehışü`ı üstün nekoáko rekabet nekoáko, nekoku yarış nekokoáĺ iddiacı neĺeğu` göz ufku nemazewubğ, nemaze ṫeş`ıć seccade nemıć, nemıi` başka neoás dost neoás, ş`ejığe tanıdık neoáse ahbab neoáse feḣun ahbap olmak neoásew dostça 49 nepeşöáw şamar nequraṫ, neguşöámğ ablak nequşöáw sille, tokat nerğız ş`ın, guğu yemıĺ`ın göz ardı etmek nerıĺeğu` apaçık neşü`erk buğu gözlü neşü`eş hayalet; hortlak neşü`eş`ew düşsel neşü`eş`ı hayalet neşü`ı rahmet neşü`ıše, nekar siyah gözlü neṫećapx, naṫeéápx alın bağı nıapĺeć, napeĺeéáĺ peşkir nıbceğu, nıbjeğu` arkadaş nıbem yiĺ`ıćın açlık çekmek nıbjıku` gölge, insan gölgesi nıkoáĺ`e yarı ölü nıkoáş`e yarım iş nıkoáşxe doymamış nıkohew, nıkoáhew ortaklaşa nıkokoál, nekokoál yarışan nıkokoáqo, nıkokoál hırslı nışıpḣum yipḣu` teyze kızı nаsıpışü`ı bahtiyar o zedeş`en, je zedeşten ağız birliği oáće şive 50 oáğe zedeş`ın sözleşmek oámble hasır oánṫe kıvrım oánṫe tḣığe eğri çizgi oánṫen burmak oápḣe söylenmesi yerinde olan oćeşü`ı hatip of kin` zor iş of ş`ağ eser of ş`aṕe işyeri of ş`aqo işçi of ş`eğu iş zamanı of ş`en iş yapmak ofş`aṕe, txaṕewun yazıhane ogu` avlu, iç bahçe oğoáy söylemesi zor or`oáte destan, rivayet, efsane or`otej şayia orış`e elverişli orıuát, orıoáte rivayet oş`edemış`ew aniden, ansızın oş`edemış`ew, zeozaş`e aniden oteğoáy söylenmesi zor olan (itirafı zor olan) ṕ`omı, ṕ`ome güya ṕ`omı, ṕ`omi öyle desen (öyle desen de) ṕ`onć sanć (je mak) şapırdatmak 51 pawupć, pıwupş`ı kesinti pćanṫe, pş`aṫe ter pćanṫen, pş`eṫen terlemek pćaşe, pş`aşe gazel pće, pş`e değer, eder pćehıṕe ĺeğun, pş`ıha ĺeğun rüya görmek pćehıṕe, pş`ıha rüya pćenṫağe, pş`eṫağe terli pćenṫeps, pş`eṫeps alın teri pçendeḣu`, pşendeḣu` sığırcık pçıhaşü`ı, pşeğeşha şü`ı tünaydın ( iyi akşamlar ) peénej, peşü`enej rest peğoán pemıc keralığo, pemış`ı keralığo peş`ıj burun deliği peşü`equ` tepki peşü`eşı` sanal peşü`et karşıt pḣaş`e oduncu pḣe çöák takunya pḣe şü`emıć, pḣe şü`emışı` odun kömürü pḣeaşe, ğuş`ıaşe pulluk pḣeçöák nalın pḣem xeş`ıćığ ahşaptan pḣemat, oáble mate hasır sepet pḣenṫequ` sandalye yurtdışı taklit 52 pḣeun, pḣeşü`ın ahşap çivi pḣew`u ağaç kakan pḣoánte bavul (sandık) pḣoánte zexet sandık kurulu pıbzıćığ, pıwpş`ığe kesilmiş pıbzığu` paragraf pıçığać, pıçığaé` taptaze pıçığu` hece pığeqoád masraf pıĺ`ıć kırk pıĺ`ıć bğu kırk dokuz pıĺ`ıć blı kırk yedi pıĺ`ıć pĺ`ı kırk dört pıĺ`ıć şı kırk üç pıĺ`ıć tfı kırk beş pıĺ`ıć ṫu kırk iki pıĺ`ıć xı kırk altı pıĺ`ıć yi kırk seskiz pıĺ`ıć zı kırk bir pıĺ`ıme kare pıĺhan, pış`en takmak pıpćağ, pıpş`ağ asalak pıqoáde, psıéć, psıćeć gider pış`ağ ilişik pış`aṕ, pığenaṕ takma yeri pış`aṕe bağlantı yeri 53 pış`e takma pış`ıć bölüm pışeğu` askıntı pışün, pışü`ınĺın ucundan emme pıte ğeṫqu` katı çözelti pıuhan, pı`ohen tenkit pıuĺ`en ucuna ek yapma pıwupćığ, pıwupş`ığ kesik pkışü`ey cünüp pĺ`ağe katlı, kolalı ṕĺ`ağe yassı pĺ`ane çeyrek pĺ`ane uşe yamuk (geometri) pĺ`emiy dikdörtgen Pĺ`enĺapse karekökü pĺ`eu omuz pĺ`ı dört pĺ`ıĺfane dördüz pĺ`ırıṕĺı` dörtlü pĺequ` kontrol pĺışöáše sıfat ṕoáće, ṕaé yufka ṕoáće, ṕoáé ince pšapše, śaşü`e kurşun pseĺıḣo` eş arama psepaş`e hayırsever 54 psewoáṕe, psowuṕe ikamet psewunığeşü`ı mamur psexaĺ`e mundar psı aşü`ı tatlı su psı aşüı` şerbet psı ćeğ, psı ş`eğ su altı psı ğogu` su yolu psı şü`ey atık su psı şü`eyığe su kirliliği psı wubıtıṕ`e gölet psıçüće, psıçüş`e malak psıfeğeĺ`en susatmak psıfeĺ`eĺen susamak psığoábz ipince psığoáğ incelik (çap) psığogu`, psıḣo şeruğ akarsu yatağı psıḣo šıqu` çay psıḣogoáşe ilahe psıjöáğe kaynarsu psışöáĺ su bardağı psışöáp musluk pş`amṕe yaka pş`e değer,fiat pş`e xemıĺe caba pş`e, ĺeṕağe bedel pş`enaĺ lehim 55 pş`exemıĺ, pş`ençe. wasexemıĺ beleş pş`ezimıe, şhamıpe hor pş`ı on pş`ı bğu on dokuz pş`ı blı on yedi pş`ı pĺ`ı on dört pş`ı şı on üç pş`ı tfı on beş pş`ı ṫu on iki pş`ı xı on altı pş`ı yi on sekiz pş`ı zı on bir pş`ığe şö, pćığe şö solmuş renk pş`ığe, pćığe solgun, solmuş pş`ıneĺ ondalık pş`ıqo, źeḱup manga pş`ıquiṫu düzine pş`ıquṫu oniki pş`ıse, pşıse masal pşeḣoáĺe kumsal pşeḣoáśe kum tanesi pşeḣoáşxe zımpara pşeḣu` tasma pşerhaṕe ş`aṕe mutfak tezgahı pşerıhar, ḣızmetış`e hizmetli pşeşaće, pşaşe ş`e genç kız 56 pşıko, pşıćal, pşıéál prens pşıse, pş`ıse hikaye (masal) pşısen, pş`esane ısırgan qoáće gidiş qoáće, qoáş`e efor qoáćezeḣoć ihtilal qoáṕe uğrak yeri qoáte ilerle, yanaş qoćenığ, qoş`enığ kuvvetli olmak qoćeşxo, qoş`eşüxe güçlü, kuvvetli qoş`ağe zorlu qoş`ençe, mıšıwujüj fersiz rawutığ, yiraş`ığ mağlup sabın tḣumbe, thaéáfe tḣumbe sabun köpügü śahaş`eğu, śıhaş`eğu sırsaklayan še ğeu` nam śefı` teneke śefış`ıqo tenekeci śeğoáğe gevremiş śeğoáqo kemirgen semegu` sol semerkew ş`ıĺ nüktedan semerkew ş`ın şaka yapmak, takilmak šentḣoáfe kazıntı šentḣoáĺ ıspatula sepeğoáy toz duman 57 šerıu` meşhur šerıwuçü` zamir śeş`ıqo dişçi sexu` kireç šıfışü`ıš zenci śığoneşü` yarasa śıhamışı` evham śıheş`eğu, śıheş`ığo güvenilir śım xeş`ıćığ yünlü sınaş`e heykeltraş šıneşöát sırılsıklam suret pş`ın resim yapmak suretış`ı ressam ş`aće yöntem ş`aṕe ekenek ş`aṕe, of newoy tezgah ş`apḣe usul ş`az ziı`, ĺeğuğeş`ağ zie tecrübeli ş`e ifa ş`ean, ćeen kaçmak ş`eğoáşü`e basit (kolay) ş`eğoáy, zexeş`ıćığoáy anlaşılması güç ş`eğoáye yapılması zor ş`eğot icat ş`eğrıt ast ş`ej bilinç 58 ş`ejığe, ćejıre aşina ş`ejtéx icra ş`en bilmek, yapmak ş`enfeşı` zarf, edat ş`enı ilim ş`enığe bilgi ş`enığe šıf bilim adamı ş`enığe yıḣuh bilim kurgu ş`enığeşüxo bilge ş`enığoáy, zexeş`ıćığoáy soyut ş`enıpç matematik ş`enxabz kültür ş`es yabani meyve ş`ex çabuk ş`eyet talimat ş`ı şe yapsat ş`ıć yapım şekli ş`ıćay densiz ş`ıćaye şımarık ş`ıće biçim ş`ıće yet biçimlendir ş`ıće, ş`ıće taktik ş`ıćeoát tasvir ş`ıćepş müdür ş`ıćeşü`ı hoş ş`ıćeşü`ı, ş`ıćeşü`ı nazik 59 ş`ıéğoát, ćıćeğoát define ş`ıfe pşının, ş`ıfe tıjın borç ödemek ş`ıguşıu, ćıguçıu yer yüzü ş`ığe yapı ş`ığe txığe yapı ruhsatı ş`ığe uş yapay zekâ ş`ığe yebz suni gübre ş`ığer imalat ş`ığoşü`ı` basit ş`ığoz doğalgaz ş`ığoz ĺıt doğalgaz sayacı ş`ıjaqo onarımcı ş`ıjın onarım ş`ıĺenıko kıta ş`ıĺenıko xığunapk kıta sahanlığı ş`ıĺenıkome yafızegu kıtalar arası ş`ın inşa etmek ş`ını endüstri ş`ıpḣe vacip ş`ıqo özne ş`ırıpĺ dedektör şahu, çewş`aṕ, ḣuṕeĺaǵ yayla şaṕ`e satış yeri şapće, şapş`e nakil ücreti şar, goáw top şe pĺ`ı yüz dört 60 şe pş`ı yüz on şeceğoáşx öğle yemeği şefır`o ifşa şen yemıqu`, xabze yemuqu` ahlak dışı şenışü`ı iyi ahlaklı, uslu şenşefaqo` tacir şeqoáh, şıquh hale şeqoáşe seyyar satıcı şeqoğu` av mevsimi şeten, ş`enşeç, wuşetın imtihan şhaéwufen, şhаşe feş`ın başeğmek şhafit, diş`imiğ, zako müstakil şhağeşü`ej şhaḣuyajö, şetekoáy, şeğur, şekoáy şhamıpe, şü`ağezıxemıĺ egoist şhanıku` aptal, yarım akıllı şhapxetıḱu`, pşebı` ense kökü şhaqoş`epx, şhaqoş`ıqo alıngan şharıĺ ş`ın taahhüt etmek şhaşıgu` başın tepesi şhaşıtḣu` övünme şhatıku` kuś beyincik şhawoáse başlık şhawupḣu` kuaför şhayeḣıĺı` müracaat şḣoánṫe, şüḣoánṫe mavi ağız, ilk süt nafile 61 şḣonṫeğaće, şüḣoánṫeğaće bitki, nebat şı xaĺh pĺ`ı fediz blı 3+4=7 üç artı dört eşittir yed,i 3+4=7 şıa mulḱur, ş`e mulḱur anamal şıağop, ş`ağop nahoş şıap, ş`ep yok şıatağaş`ı serinletici şıć pĺ`ı otuz dört şıćağ, şıéáğ ihtiyaç şıćağ, şış`ağ lüzum şıćağ, şiéáğ noksan şıćağe, şış`ağe gereksinim şıće, şı`é eksik şığoáğe yaslı şığoáz bilgili şığoáz, xeğozağ alışkın şığon, hadağe ş`ın matem, yas tutmak şıḣoáĺ mihenk taşı şıḣu` erkek at şıı` var şım`an, şımıen yokluk şımiye zebğu` eşkenar üçgen şımiye zebğuiṫu` ikizkenar üçgen şıneğoáće risk şıneğoánç tehlikesiz şıneğoánçe emniyetli şekilde şıneğоánçe emniyetli 62 şıneḣıc, şınahıi` birader şıpešıqu` yumurcak şırıku` potin şırışı pıu` üçlü fiş şıtḣu` övgü şıxeps, pş`aĺe zamk şöáğo, şöpışığ uçuk şöáğo, wodı zayıf şöáĺe suluk şöámbğo enli şöámṕe zar (ince tül) şöáşe yaraşır, yakışır şöáte cıvık şöáye tarla faresi şöfıneć, şöfınei` bozkır şöpḣoánt valiz şörış`ew, thasil iki yüzlü şöş`ı saraç şöşığu` şeker şöşığu` tekoáğ toz şeker şöups, şü`eups sirke ştetéáĺh forklift şü`ağe fayda şü`ağe yećın yaramak şü`ağe ziar, şü`ağe zier faydalı şü`amṕe kabuk 63 şü`ane çapa şü`ebzıṕ mezbaha şü`ećıṕe zimı` kaçınılmaz şü`ef şü`emıć kıćećıṕe, şü`emışı` kıéćıṕe şü`emıć, şü`emışı` izmarit şü`eqodın düşük yapmak şü`erk, şü`erk bulanık şü`eş inanç şü`eş`ı zan şü`eş`ı kanaat şü`eş`ı ğaḣun ikna etmek şü`éş`ın sanmak şü`ey pasak şü`ey, şü`eyı kir, kirli şü`eyaĺe mezbele şü`eyğo, şü`eğo arzu şü`eyıj pasaklı şü`eyi kirli şü`eyided çok pis şü`eyśiy hırpani şü`eźaṕ kanca şü`ı karaciğer şü`ı ĺeğunığ sevgi şü`ı yaĺeğure sevilen şü`ı yeğeĺeğun sevdirmek kömür ocağı kömür 64 şü`ı zereĺeğun sevişmek şü`ıćay hayli şü`ıćay, şüoáo iyice şü`ıće iyilikle şü`ıded, ğalemet şahane şü`ıdedew adamakıllı şü`ıfes, şükéblağ hoş geldiniz şü`ıgoáş kayın valide şü`ığe iyilik şü`ığetéĺ minnet şü`ıĺeğu yar şü`ınć zindan şü`ıpḣu` baldız şü`ırışü`ıće kolay kolay şü`ıšabz kapkara şü`ıše siyah şü`ıšeğać karaltı şü`ış`ej vefa şü`ış`ejaqo vefakar şü`ışeded şaheser şü`ıtébenen çullanmak şü`ıtın mükafat şü`tıre tekme şüáye sıçan şüeş`ın zannetmek şüḣoğoál kıskanç 65 ṫ`oáć, ṫ`oáé aralık ṫ`oáne kuma ṫ`onćen katlama ṫasḣe oáte gammaz téáĺha zıtéĺhan, newzır zıtéĺhan adak adamak téáźe, tamğe damga ṫeéáqo, ṫećaqo soyguncu téguş`ıhan müzakere téıćığ, téiğ, téş`en zamanı aşımı tekoáfe, şıkoyi kırıntı téṕ`un sökülmek tépĺeşü`ı güzel görünümlü téqoáde sarf téqoáğ muzaffer ṫequ` ṫeqow azar azar téş`ej zaman aşımı téş`en gecikmek (zaman aşımı) téwçöáṕ basamak téwçöáṕe naṫ rıh téwoziı` darbeli téwubıtağe zimı` tfı şe pş`ı ṫum yiküb lapse fediz yi, tfı şe pş`ı ṫum şıće yiĺapser yi ∛ 512=8 tfıć pĺ`ı dengesiz, sebatsız tfıre pş`ıre beş çarpı iki eşittir on (5x10=50) thaćal, thaéál bulaşık bezi be yüz on ikini küp kökü eşttir sekiz ∛ 512=8 elli dört 66 thaćaqu, thaéáqo thaçüzepıwupćığ, thaçüzepıwupş`ığ thaéáfe sape, thaćeĺfe ćeriy yıkayıcı thagućeğu, thaguş`eğu mağfiret thalen, ĺ`ın tham zeüğećejın, tham zeüğaş`ejın thar`oáğ, tha on boğmak Thaş`enı ilahiyat thayewoáğ acınılacak durum tḣoábze, meşü`ebziy alev tığaṕe ḣureye koápe güney kutup dairesi tığe koáh, tığe kohağu günbatımı tığemıwo koápe güney kutbu ṫığoáğ, ṫırğoáğ olgun tığoáqo tırnakçı tığoáqo, pkırıwutıqo yankesici tığoás dün tığoásenehıpe dün değil evvelki gün tıjınaş`e gümüşçü ṫırğoğe, ṫığoáğe ergin tışıpḣu` hala ṫu şe pş`ı ikiyüz on ṫuć pĺ`ı yirmi dört ṫurıṫu` ikişer txığe oáte bildirge erişte sabun tozu allah kavuştursun and içmek 67 txıĺtéźa, çxıĺtéáźe matbu ućeğu, uş`eğu randevu ućejın, uş`ejın kavuşmak ujöáğ kıvam uĺ`e perçin uĺ`en perçinleme unćıbze ğoán anahtar deliği uṕće, nerĺeğu` açık, sarih upsğeşü` patlıcan upş`e dudak uş`en rastlamak uş`en, ućen, peuḣunten rastlantı uuĺ`e pervaz uwuohen, uw`uhan, uuhan ağız yoklamak wasepće, wasapş`e tarife woáneş`ı semerci woáye yağış wobzeğu` nacak wog` çil wogu` çilli wol'`en vurgun wom yifebağe derece pş`ıtfı hava sıcaklığı 15 derece wored oáć terane wos ağoáw, wos ḣuray kartopu wose zepéw, şafe zedeş`ın pazarlık etmek wosgoáş, wosıĺı` kardan adam 68 wosış`ı karlama woşöápş bulut woşöápşe woşögu şḣonṫe, woşögu şüḣoánṫe woşöguş`enığ bulutlu woşü`ı güzel hava wotregu` ortalık wönešın, feĺ`en gıpta etmek wu`an yaralamak wuçöáğ dingin wuçöáğe statik wuçöáṕe uxığ açık havza wuçü` dur wuçüğu`, psefığo mola wundıj, koále ekin kargası wuneğoáše aile ismi wuneĺaş`e mefruşat wuneş`ı inşa wupćaĺ, wupş`aĺ anket wupćaqu, wupş`aqo anketör wupće, wupş`e soru wuṕće, wuṕş`e sual wupćen, wupş`en biçmek wupćepćın, wućepş`ın soymak wupş`e sorgu wuśı azeğu` bitkisel ilaç gök mavisi gökbilim 69 wuśı zığeĺ`e ot öldürücü wuśıj, wuśışü`ey yabani ot wuśışöáṕše koyu yeşil wuşü`ınćın kararmak (havanın gurub vakti) wuteşöáğ harika wuteşöáğe çılgın wutxıpş`ın silkelemek xabzem yemıqu` adete aykırı xaĺheğ, ş`ağe ekili xebzeğu` kural xebzeşü`ı edep xebzeşü`ı zıxeĺ edepli xebzeyen, yiaşü`ığe wöpĺın tatmak xegoáğ ankastre xeğegu ğepşıĺ`ın sömürge xeğoáz vukuf xeḱuşü`ıĺeğu vatansever xeş`ağ dikili xetaş`e bahçıvan xey yemıqu` yasa dışı xeyış`ı, xeyxabze yasama xı ğogu` deniz yolu xıć pĺ`ı altmış dört xıćıgu, xış`ıgu ada xığunenıku` yarımada xışü`ıš karadeniz 70 xışü`ıśe karadeniz, xıuşü`, xığun deniz kenarı yağe ziı`, yağe ziı` mahzurlu yağeş`en tanıtma yamış`e bilinmeyen yaperapş`e öncelikle yapĺ`ıneriy dördüncü yapş`ınere onuncu yapş`ışıre onüçüncü yapş`ızıre onbirinci yaṫ`oánağe ikincil yaṫ`onıriy, yaṫ`onere ikinci yaṫe ğogu` toprak yol yaṫeçoḣox, yaṫeḣoáḣo toprak kayması yaṫoáne ikincisi yazefagu`, yazfagu ara yeceğoáy okuması zor yeğaş`e ebediyet yeğaş`em ebediyen yeğaş`em, nıbjiy asla yeğaş`emiy herzaman yeğaş`etx, mekeğau` ileti yeğesaqu` alıştırıcı yeğeş`en öğretmek yehıĺ`ağe akçe ödenek yehıĺ`ağew yönelik 71 yeḣoápsen özenmek yeı`cüc meı`cüc yaratık yejeğu` mehil yemıqu` yakışıksız yepćın, yepş`ın yapışma yeqoaĺ`ać yaklaşım yeqodıĺ`en mahvolmak (birinin yanında) yeqoĺ`en yaklaşma yeş`e farkında; haberdar yeş`ıĺ`en tatbik etmek yeşaĺ`e kepenk yeşöáğ sarhoş yeşöáṕe meyhane yeşöáqo ayyaş yeşörıqu` alkolik yeşü`tırın tekmelemek yeṫ`oánerer sonraki yew`un gagalamak yewfexığe koáper eğim açısı yewoáće vuruş yewoşıĺ`en röportaj yewuçöĺ`ağ yanaşık yi goş ṫu fediz pĺ`ı sekiz bölü iki eşittir dört, 8/2=4 yibğu` tarafı yić pĺ`ı seksen dört yićerıće, yiş`erış`e tekrar 72 yićerıćew, yiş`erış`ew yeniden yićerıçew, yiş`erış`ew mükerrer yićıćıjığ, yiş`ıjığ harabe yićıu`, yişıuṕe, yiguşıuṕe üst taraf yifeş`ığe hususiyet yifeşöáş yaraşmak, yakışmak yigoáp hoşnut yigoápe ḣun yiguxaḣo woleğu`, ḣarı woreḣu` yiğaş`em haz duymak yiğeḣoáĺ huni yiğoác yazık yiğoşığoáz fırsatçı yiı` yije dézohıjırer, yije dez`uhajırer yikeoáće onun var yiĺeĝoáće görünümü yiĺes téğazeğu` yıl dönümü yiĺesće, yiĺesış`e yılbaşı yiĺesıć, yiĺesı ş`e yeni yıl yiĺesıće, yiĺesış`e yıldönümü yiĺesipş`ı on yıl yiĺhaṕş`e yim yiküb fediz şı şe pş`ı ṫu, yim şıće yiĺeşır tfı şe pş`ı ṫu yipće, yipş`e sermaye sekizin küpü eşittir üç yüz on iki, 8^3=512 fiyatı (değeri) hayırlı olsun müebbet ağzında geveleyen söyleyişi 73 yiperapş`ew evvela yipĺ`ane bir bölü dört yipse aşü`ı canı tatlı yiş`ew kasten yiş`ıće nitelik yiş`ıhan yükleme yiş`ın yefexın yıkılıp düşmek yiş`ın, yićın yıkılmak yişömbğoáğeće enine yişü`ağe yararı yiṫane, yeṫ`oáne sonra yitekohıqu`, yiteḣuhaqo savurgan yiwujıpke sıd riqoáğ akibeti ne oldu ? zawoĺ`ı savaşçı ze wuçü` bir dur ze zim`og acele etme zebğu` eşkenar zebleź koápexer çapraz açılar zedadew, zedéádew oy birliği ile zedeguş`en mülakat zefemışü`ın bir biriyle iyi olmamak zéfen, ğaorış`en yönetmek zefeşü`ın iyi olmak (bir birine) zegurım`onığ anlaşmamazlık zeğeş`en öğrenmek zekoáź ilmik 74 zekoáźe, ĺenṫen düğüm źeĺ`ı asker zeĺ`ı zeşüz karı koca zemşöğu`, zepesığ biri birine denk (uygun) olmayan zenćıqu` eksenel zenepleğu` an (anlık bakış) zenıbjeğu`, zeleğu akran zeofşıağu, zeofş`ağu` meslektaş zepığewu` fasıla zepıuĺ`en ulamak zéqoáć tutum zéqoáće gidişat zeqoáće davranış zéqoáće ofıtı yönerge zeqoĺ`en sıkışmak zequj, zeşü`ığe barışık zereğotın, ućen, uş`en buluşmak zereş`en tanışmak zereş`ew danişıklı zerıu` soket zerş`ejınığ aşinalık zeş zeṫ`oze ikiz kardeş zéşegoáź aza zeşığu` usanç zeşıḣoáqo fesatçı zeşıḣoáqo, şü`eş`ışö münafık 75 zeşü`eğeć kabiliyet zeşü`euğ sıska zeşü`ex çözüm zeşü`ığe barış zeşü`ıj sulh zeşü`ıjın barışmak zeşü`ıjınığ, zeşü`ıḣoáḣ mütareke zetél`e wuz kıran zetépş`eṕuć katman zetétiṫ`u` dubleks zeuće, zeuş`e miting zeućen, zeuş`en gelmek (bir araya) zeuğać, zeuğaş`e tedarik zew`u tüm zexegoáğ tıkış mıkış zexeguşıehıjın, zexeguş`ıhajın müzakere etmek zexeĺeşöáğ zexemış`ıć guşıe, gurımıo guşıa zexeş`ıć karmaşık zexeş`ıćın anlamak zexeş`ıćınığe, gurıonığe anlayış zexewçö` duruşma zexewoáğ çökmüş zexezımş`e, mışıne pervasız zezğew`ure koáp bütünler açı zı apĺ`e bir kucak anlaşılmaz söz izan 76 zı bğu` bir taraf zı goş pĺ`ı, pĺ`ım yizı 1/4 bir bölü dört, dörtte bir 1/4 zı ğoánṫqo bir damla zıbğozıpş`e, guzejöğuće apar topar zıćeajın, zış`eajın firar etmek zıćem`aj, zıém`aj bitkin, dermansiz, kuvvetsiz zıfeoáğ eş anlamlı zığaĺ`e öldürücü zığećerećen, zığaş`ereş`en süslenmek zığeşü`ejın nazlanmak zığeşü`en naz zış`ağer fail zış`e bilgin zış`ıćeqoáć yeknesaklık zış`ın rol zış`ıre, zış`ığer yapan zış`ırer yapımcı zış`ıtej gösteriş zış`ıtejınığe şaklabanlık zışü`eş`ıjın, zışüćıjın kasılmak zıtétır pş`en teşhis zimıı` yoksun 77