PDF ( 17 )
Transkript
PDF ( 17 )
Kara İH. A Famous Physician Lived Two Thousand Years' Ago in Prusias: Asclepiades of Prusias DERLEME MAKALE İsmail Hamdi Kara Düzce Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği AD, Düzce. Yazışma Adresi: Dr. İsmail Hamdi Kara Düzce Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği AD, Düzce Tel: +90 380 512 0282 Email: ihkara13@gmail.com ABSTRACT Asclepiades (Greek: Ἀσκληπιάδης; c. 124 or 129 – 40 BC), sometimes called Asclepiades of Bithynia or Asclepiades of Prusias, was a physician born at Prusias in Bithynia (currently Konuralp) in Asia Minor and flourished at Rome. He established medicine near the end of the 2nd century BC. Cito tuto jucunde meaning to treat his patients "swiftly, safely, and sweetly" was a motto that he followed. Digestion was a primary factor in Asclepiades' drug theory. Asclepiades used music therapy to treat mentally ill patients in order to maintain "psychogenic equilibrium". Asclepiades advocated humane treatment of mental disorders and founded his medical practice on a modification of the atomic or corpuscular theory, therefore Asclepiades is considered to be a pioneer physician in psychotherapy, physical therapy and molecular medicine. It was accepted as Hippocrates of Kos, the Father of Clinical Medicine, and also Asclepiades of Bithynia was accepted as the Father of Molecular Medicine. Herein, you are going to read a shortly prepared review to drive the attention of our physicians to the cultural heritage of Anatolia especially in Konuralp region and to the interesting sides of medical history. Keywords: History of Medicine, Asclepiades of Bithynia, Asclepiades of Prusias Konuralp’te İki Bin Yıl Önce Yaşamış Ünlü Bir Hekim: Prusias’lı Asclepiades Geliş Tarihi: 23.03.2016 Kabul Tarihi: 31.03.2016 Prusias Medical Journal Prusias Tıp Dergisi e-ISSN 2459–0681 prusiasdergi@gmail.com www.prusiasacademic.com ÖZET Asclepiades (Grekçe: Ἀσκληπιάδης; doğum. 124 veya 129 – 40 MÖ), Bitinya’lı Asclepiades veya Prusias’lı Asclepiades olarak da bilinen, Roma döneminde Bitinyada yer alan Prusias (günümüzde Konuralp) şehrinde doğmuş bir hekimdir. Kendisi tıbba dair uygulamalarını MÖ 2. yüzyılın sonlarında gerçekleştirmiştir. Hastalarını tedavi ederken kullandığı motto “Cito-tuto-jucunde” olup, anlamı "hızlı, güvenli ve tatlı"dır. Sindirim Asclepiades’in ilaç teorisinde birincil faktör olmuştur. Asclepiades, “psikojenik denge” sağlamak amacıyla akıl (mental) hastalarının tedavisinde müzikle terapiyi kullanılmıştır. Asclepiades, ruhsal bozuklukların insani tedavisinin savunuculuğu ile atom ya da parçacık teorisinde bir değişiklik yapan tıbbi bir yöntem geliştirdi; bu nedenle Asclepiades psikoterapi, fizik tedavi ve moleküler tıp alanında öncü bir hekim olarak kabul edilmektedir. Hippocrat, klinik tıbbın babası olarak kabul edilirken; Asclepiades de moleküler tıbbın babası olarak kabul edilmektedir. Okuyacağınız yazı, Anadolu topraklarındaki özellikle Konuralp bölgesindeki, kültür mirasına ve tıp tarihinin ilginç yönlerine hekimlerimizin dikkatini çekmek için kısaca hazırlanmış bir derleme yazısıdır. Anahtar Kelimeler: Tıp Tarihi, Bitinya’lı Asclepiades, Prusias’lı Asclepiades Prusias Medical Journal 2016;1(1):16-22 16 Kara İH. GİRİŞ Tıp geçmiş yıllarda da moleküler dönemlere girmiştir. Hippocrat, klinik tıbbın babası sayılırken; Asclepiades de moleküler tıbbın babası sayılmaktadır. Bergama Asklepionunda gelişen Galen okulu, ağırlıklı olarak Hipokrat etkisindeydi. Hipokrat, hastalıklara gözlem ve incelemeyle tanı konabileceğini iddia eden bilimsel bir bakış açısını geliştirmişti. Empedokles’e ait olan ve Galen’in de desteklediği dört sıvı teorisi: kan, sarı safra, siyah safra ve balgamın dengede bulunmaması halinde ruh ve beden sağlığının etkilendiğini savunmaktaydı. Bu teori İbni Sina’nın Kanun FitTıb isimli eseriyle Rönesans’a kadar devam etmiştir. İbni Sina’nın eserlerinin en ünlüleri felsefe ve fen konularını içeren çok geniş bir çalışma olan Kitabü'ş-Şifa (Tedavi Kitabı) ile El-Kanun fi'tTıb'dır (Tıbbın Kanunu). Hatta bu eser Montpellier ve Louvain'de 1650 yılına kadar ders kitabı olmuştur (1-3). Galen birçok çalışmasını Bergama kütüphanesinde yapmıştı. Eski Roma’da Bergama Asklepionu döneminin önemli bir sağlık merkezi olarak ün kazanmıştır. Asklepionda uygulanan temel tedavi yöntemleri banyo, istirahat ve uykudur. Uyku ve rüyanın mucizevi gücüne inanılmaktaydı ve bunun için asklepionda özel uyku odaları vardı. Bunlardan başka çamur banyoları, spor etkinlikleri müzik ve bitkisel ilaçlardan da tedavide yararlanılmaktaydı. Asklepion’daki tiyatro gösterileri, hastaların eğlenmesini ve duygularını boşaltarak rahatlamalarını amaçlıyordu. Ama tedavi yöntemleri bunlarla sınırlı değildi. Yapılan kazılarda bronz kemik ve gümüşten yapılmış aletler bulunmuştur ve bunların fistül açmak ve kürete etmek gibi küçük cerrahi müdahalelerde kullanıldığı düşünülmektedir (2). Yöntemsel (Metodik) okulun, kim tarafından ve ne zaman kurulduğu hakkında net bir fikir birliği yoktur. Yöntemsel okul Asclepiades ya da onun öğrencileri tarafından kurulmuş olduğu iddia edilmiştir. Özellikle, Asclepiades'in seçkin öğrencisi Themison’un, ilk yüzyılda yöntemsel okulun kurucusu olduğu iddia edilmektedir. Yöntemsel (Metodik) okul, her ikisi de bazı benzerlikler taşıyan, temelde farklı ampirik ve rasyonalist (veya Dogmatik) okullara karşı bir tepki olarak ortaya çıkmıştır (1,4). ASCLEPİADES KİMDİR? Asclepiades (Grekçe: Ἀσκληπιάδης; doğum. 124 veya 129 – 40 MÖ), Bitinya’lı Asclepiades veya Prusias’lı Asclepiades olarak ta bilinen, Roma döneminde Bitinyada yeralan Prusias (günümüzde Konuralp) şehrinde doğmuş bir hekimdir. Kendisi tıbba dair uygulamalarını MÖ 2. yüzyılın sonlarında gerçekleştirmiştir. Asclepiades hastalıkların oluşumuna dair, vücutta (porlar=günümüzde hücre dışı ve hücre içi iyonları Na, Ca, K kanalları?) gözenekler aracılığıyla atomların akışına dayalı yeni bir teori inşa etmeye kalkışmıştır. Onun tedavilerinin temelinde diğer epikürcü hekimler gibi diyet, egzersiz ve banyo (kaplıca) kullanımı yoluyla bir uyum oluşturmaya çalışmıştır (3,5). Ancak bu Bithynia’lı hekimin bilimsel katkılarının birçoğu, akut ve kronik hastalıklara dair birtakım bilgiler dışında, yaklaşık 15 yüzyıl boyunca unutuldu. Ardından, Asclepiades’in temel fikirleri bazı modern bilimadamları tarafından yeniden keşfedildi. 19. yüzyılda, Dalton atom teorisinin gerçekten doğru olduğunu kanıtladı ve Pasteur mikropların hastalığa neden olabileceğini gösterdi. 20. yüzyılda, bütün hastalıkların moleküler bir temele sahip olduğu ortaya çıktı. DNA'nın yapısının keşfi, moleküler biyoloji dönemini başlatan organizasyonun ilk biyokimyasal modelini sağladı (1,4-7). Resim 1. Bithynia’lı Asclepiades. Bu büst Asclepiades’in bilinen tek büstüdür. Italya-Roma’da Capitoline Museumde, diğer Epikürcü filozofların bulunduğu odada sergilenmektedir (Yapijakis C. Hippocrates and Asclepiades: in vivo 23: 507-514 (2009)(1). BİTHYNİA’LI ASCLEPİADES Asclepiades’in (124-40 MÖ), Bithynia’da yer alan Prusias (günümüzde Konuralp)’ta doğduğu ve gençliğinde çok seyahat ettiği bildirilmektedir. Roma'da bir rhetorician (güzel konuşmacı veya hatip) olarak yetiştirilmesine karşın başarılı olamadı, ancak iyi bir hekim olarak büyük ün kazandı. Çok sayıda öğrencisi oldu ve bir rivayete göre de en seçkin öğrencisi Laodicea’lı Themison, Metodik okulu kurdu. Ölümünün ileri bir yaşta olduğu ancak ne zaman öldüğü tam olarak bilinmemektedir. Yaşlı Pliny bir kaza sonucu öldüğünü söylemektedir. Yazdıklarından neredeyse bir kaç parça şey dışında hiçbir şeyin geriye kalmadığı bildirilmektedir. Asclepiades’in aile soyağacı bilinmemektedir. Babasının bir doktor olduğu ve doktorlar sülalesinden geldikleri düşünülmektedir. Felsefeye hakimiyeti ve şifalı otlar bilgisi (Pharmacion) nedeniyle Philosophicus Prusias Medical Journal 2016;1(1):16-22 17 Kara İH. adını aldı. Antiochus’lu Ascalon, Asclepiades hakkında, "tıp sanatını felsefe ile birleştirmede ikinci bir kişi ile tanışmadım" demiştir. Genç bir pratisyen hekim olarak Asclepiades’in Asya Minor (Batı Anadolu)'da, Pergamon ve Parium’u ziyaret ettiğine dair raporlar vardır. Daha sonra tıp eğitimini ünlü İskenderiye Müzesi Tıp Fakültesi’nde ve Atina'da “Keepos” (Κῆπος=bahçe) olarak adlandırılan, Epikürcü Okulu'nda da felsefe eğitimi gördü. Asclepiades, genel tıp ve doğa bilimleri ile ilgilendiği için, Pontus kralı Mithridates Eupator’un resmi hekimi olarak hizmet etmesi ile ilgili cazip teklifi reddetti. 30 yaşından sonra Roma’ya yerleşen ve ilk önceleri felsefe ile uğraşan Asclepiades, daha sonra tıp ve doğa bilimleri ile uğraştı. Asclepiades’in çift alandaki bilimsel yetkinliği birçok modern bilim adamını şaşkına çevirmiştir, ancak bu durum (bugünkü Lübnan'da) Sidonlu epikürcü filozof Zeno’nun öğretilerinden etkilenmiş olması ile açıklanabilir. Biz Sidonian ruhun ilacının felsefe dersleri olduğunu, Zeno’nun bir başka müridi olan (bugünkü Ürdün veya Suriye'de) Gadara’lı epikürcü filozof Philodemus’un eserlerinden biliyoruz. Onun derslerinde, epikürcü toplum üyelerinin tutkuların tedavisi için davranışsal işaretleri tanınması ve ampirik kayıtların kullanılabileceği vurgulanmıştır. Zeno, pratikte daha çok günümüzde de kullanılan davranış analizi ve grup psikolojisi gibi samimi bir yaklaşım ve dürüst eleştiri biçimini bir arada kullanmıştır (1,4-6). Asclepiades’in Tedavi Yöntemleri 1-Felsefeye hakimiyeti ve şifalı otlar bilgisi (Pharmacion) nedeniyle Philosophicus ismini taşımaktaydı, şifalı bitkilerden de en çok papatyayı sevdiği kaydedilmiştir. 2-Sindirim Asclepiades’in ilaç teorisinde birincil faktör olmuştur. Gıda partikülleri hazımsızlığın ana nedeni olarak görülmektedir. Gıda partikülleri ne kadar küçük olursa, sindiriminin o kadar normal seyrini takip edeceğini; ancak parçacıklar çok büyük olduğunda ise hazımsızlık meydana geleceğini iddia etmiştir. 3-Asclepiades, Hipokrat doktrinlerini, dört elementi ve humorların yanı sıra hayırsever doğa aksiyomunu reddetti, atom kuramını savundu. İnsan vücudu, atomlardan (ἄναρμοι ὄγκοι, ‘anarmoi ongoi’) ve boş hacimler (πόροι, ‘poroi’)’den oluşan moleküllerin (μέρη, ‘meree’ veya ‘corpuscula’) bir birleşimidir. Asclepiades göre, hastalık bir hastanın moleküllerinin serbest akışının, formunun veya pozisyonunun değiştirilmesinden kaynaklanır; böylece ilk kez moleküler stereopatoloji’den bahsetmiştir. 4-Yine hastalıkları akut ve kronik olanlar diye ayıran ilk doktor olmuştur. Asclepiades tıbbi yönteminin bir diğer özelliği ise hastaların dostluğunu desteklemek olmuştur. Döneminin hekimlerinin vurdumduymazlıklarını aksine, onun hastalarının konforu için sempatik tavırları ve duyarlı davranışları önem taşımaktadır. Onun sloganı "zararsız ve hoş bir şekilde, hızla hastayı tedavi etmek" oldu. Günümüz modern tıbbının mottosu da bilindiği gibi “primum non nocere-ilk önce zarar verme”dir. 5-Asclepiades, “psikojenik denge” sağlamak amacıyla akıl (mental) hastalarının tedavisinde müzikle terapiyi kullanılmıştır. Asclepiades, ruhsal bozuklukların insani tedavisinin savunuculuğu ile "medical atomism" diye adlandırılan atom ya da parçacık teorisinde bir değişiklik yapan tıbbi bir yöntem geliştirdi; bu nedenle Asclepiades psikoterapi, fizik tedavi ve moleküler tıp alanında öncü bir hekim olarak kabul edilmektedir (1,5,7,8). BİTİNYA VE PRUSİAS Düzce’ye bağlı Konuralp beldesinde yer alan antik şehrin tarihi, milattan önce 3. yüzyıla kadar dayanıyor. Konuralp ilk olarak tarih sahnesine Hypios adı ile çıkıyor. Doğudan batıya uzanan, Küçük Melen ve Tabak Çayları yakınında, ovada son bulan bir tepenin üzerine kurulan kasabanın adı Hypios’dan sonra Kieros olarak anılmaya başlamış. Kieros’un tarihi de tam olarak aydınlatılamamıştır. Heraclea’lı Memnon’un yazdığı bilgilerden anlaşıldığına gör, Mariandynlere ve Herekleia Devleti’ne karşı harekete geçen Bithynler, kralları 1. Prusias (Resim 2) (M.Ö.: 283 –M.Ö.183)’ın eliyle Sangarios’un doğusundaki Herekleia Devleti’ne bağlı bir kent olan Kieros’u zaptettiler. Buraya Bithyn kolonisi yerleştirerek kısa zamanda eskisine göre daha bayındır hale getiren 1. Prusias, şehri birçok abidelerle süsledi ve tahkim ettirdikten sonra adını da değiştirdi. Resim 2. Prusias I (young) portresi (British Museum) (9). Böylece Kieros M.Ö. 2. yüzyıl sonlarında tarih sahnesinden çekildi. Burası Kralın adına izafeten “Prusias” ismini aldı. Pliny ve Ptolemy, Mt. Hypius yani Hypius dağının yanında Hypius nehrinin bulunduğunu bildirmektedir. Bursa ve Gemlik’deki diğer Prusias şehirlerinden ayırt edilmek için bu yeni kente Prusias Pros Hypios, yani “Melen Kenarındaki Prusias” adı verildi. Prusias Pros Hypios, M.Ö. 74 yılına kadar Bithyn hakimiyetinde yaşadı. Bu tarihten sonra, Roma hakimiyeti başladı. Bu devrede Prusias Pros Hypios, Latin kültürünün tesiri altında Prusias Medical Journal 2016;1(1):16-22 18 Kara İH. kaldı. Şehrin sembolü sayılan Tanrıça Tyche heykeli (Resim 3) en önemli arkeolojik buluntudur. Merkezi Nikomedia olan Bithynia Pontus eyaletinin şehri olarak ve “Prusias ad Hypium” adıyla yaşayışına devam etti (Resim 4). Resim 2. Konuralp (Prusias ad Hypium)’te Bitinya bölgesine ait önemli bir heykel buluntusu: Tyche’nin memer heykeli (Detail of Marble statue of Tyche) (10). Konuralp’te bugün de ayakta kalabilmiş amfiteatr (Resim 5 ve 6) ve sel sonrası toprakla kaplanan 3 gözlü Roma Köprüsü, en önemli eserlerdendir. Ekonomik hayatın Roma Çağı boyunca canlı olduğu, hemen hemen bütün devlet reislerine ait paralardan (Resim 7) ve mimari eserlerden anlaşılmaktadır. Prusias ad Hypium’un ilk çağlarına ait surlardan ise belirli bir iz kalmamıştır. Roma Devri, 395’de sona ermiştir. Özellikle, imparatorluğun her yerinde olduğu gibi Prusias’da da dini akımların mücadelesi görüldü. Zira Hıristiyanlık önce gizli, sonra açıkça, eski ve Roma dini inançlarına meydan okuduğu gibi mağlup etmeyi de başarabilmişti. Bu dönemde dini bir merkez haline geldiği bilinmektedir. Konuralp’de bulunan haç işaretli mezar mermerleri de bu devre ait arkeolojik kalıntılardandır. Roma Devri’nin sonlarına doğru İmparator 1. Theodosius (378-395) 384 veya 385′de Paphlogonia ve Bithynia Eyaletleri’nden bazı şehirleri alarak, bunlarla oğlu Honorius’un adını verdiği Honorius Eyaletini kurmuştu. Yeni düzenlemede Prusias ad Hypium da bu eyaletin sınırları içinde önemli bir şehir olarak kalmıştı. 535 yılına doğru Prusias, Claudiopolis’ten sonra bölgede ikinci önemli şehir oldu. 395’de Büyük Theodosius’un ölümü ile Roma İmparatorluğu Doğu ve Batı olmak üzere ikiye bölündü. Bu dönemde Prusias ad Hypium da Doğu Roma İmparatorluğu sınırlarında kaldı. Prusias, Osman Gazi’nin beyliği sırasında Türk hakimiyetine katıldı. Orhan Gazi’nin mahiyetinde Geyve, Alp Suyu, Karacebüş hisarlarını fetheden Konur Alp, Akçakoca ve Abdurrahman Gazi, Bizans devrinde Regio Tarsia adı verilen Akova’ya akınlara başladı. Konur Alp, Bolu topraklarına karşı bir sefer düzenlemiş, Uzuncabel’de Bizanslılar’la iki gün vuruşmayarak beklemiş ve arkasından son darbeyi vurmuştur. Osman Gazi, Düzce Pazarı (yani ovayı) ve Bizans Prusias’ını, Konur Alp’in yönetimine verdi. 14. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren bu bölge Konur Alp ili ve kısaca “Konrapa” diye anılmıştır (11,12). Resim 3. Bithynia Haritası (Kırmızı ile çevrilen alan bugünkü Düzce (maphttp://people.duke.edu/~jds15/clst-012/images/pontus-bithynia.mapLinks.jpg) (13). Prusias Medical Journal 2016;1(1):16-22 ve Konuralp beldesi). 19 Kara İH. Resim 3. Konuralp: amfitiyatrdan ovanın görünüşü Resim 4. Konuralp’ten tiyatro ve ovanın görünüşü Prusias Medical Journal 2016;1(1):16-22 20 Kara İH. Resim 6. Bitinya bölgesindeki paralarda yılan kabartmaları (14,15) (http://www.wildwinds.com/coins/ric/geta/_nicaea_RecGen_506_var.jpg ve http://www.wildwinds.com/coins/ric/antinous/_tion_NAC_51-282.jpg). NEDEN YILAN? Bitinya bölgesindeki paralarda yılan kabartmaları (Resim 6) dikkat çekicidir. Bunlar bölgede hekimlik ve sağlık alanında yaşanmış parlak bir döneme ait işaretler olabilir. Tarihçiler yılan-şifa ilişkisinin bundan çok daha önceki çağlarda ortaya çıktığını söylemektedirler. Günümüzde de tıp ve eczacılığın ana simgesi yılandır. Asaya sarılı yılan figürü, antik çağa ait birçok eserde görülmektedir. Eski Mısır’da da yılan tıp biliminin simgesi olarak kullanılmıştır. Bir görüşe göre; yılan sessizliği yani hastaların sırlarını saklamayı, asa ise hekimlik eğitiminin ihtiyarlayıp asaya dayanır duruma gelinceye kadar devam eden bir süreç olduğunu anlatmaktadır. Asklepion kalıntılarında birçok eserde yılan figürü göze çarpmaktadır. Bu nedenle Galen ve yılan simgesine kısaca değinmek gerekir. Rivayete göre Galen’in çaresiz olduğunu düşündüğü için Asklepion’a kabul etmediği hasta, iki yılanın zehirlerini kustukları tastan içerek intihar etmek ister, ama tersine şifa bulur. Bunun üzerine Galen, yılan figürünü Asklepionun simgesi olarak ilan eder (2,16). SONUÇ Asclepiades, ruhsal bozuklukların insani tedavisinin savunuculuğu ile atom ya da parçacık teorisinde bir değişiklik yapan tıbbi bir yöntem geliştirdi; bu nedenle Asclepiades psikoterapi, fizik tedavi ve moleküler tıp alanında öncü bir hekim olarak kabul edilmektedir. Hippocrat, klinik tıbbın babası olarak kabul edilirken; Asclepiades de moleküler tıbbın babası olarak kabul edilmektedir. Prusias Medical Journal 2016;1(1):16-22 21 Kara İH. KAYNAKLAR 1. Yapijakis C. Hippocrates of Kos, the Father of Clinical Medicine, and Asclepiades of Bithynia, the Father of Molecular Medicine (PDF). In Vivo 23 (4): 507–14. http://iv.iiarjournals.org/content/23/4/507.full.pdf+html (Erişim Tarihi: 20.03.2016). 2. Kuşkonmaz ŞM. Bergama’da İki Bin Yıllık Bir Hastane ve Bir Hekim: Asklepion ve Galen. Konuralp Tıp Dergisi 2016;8(2):147-50. 3. İbni Sina from Wikipedia, the free encyclopedia. https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0bn-i_Sina (Erişim Tarihi: 20.03.2016). 4. Methodic school from Wikipedia, the free encyclopedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Methodic_school (Erişim Tarihi: 20.03.2016). 5. Asclepiades of Bithynia from Wikipedia, the free encyclopedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Asclepiades_of_Bithynia (Erişim Tarihi: 20.03.2016). 6. Rocca J. Asklepiades of Bithynia. In: The Encyclopedia of Ancient History. Published Online: 26 OCT 2012. 2012 John Wiley & Sons, Inc. DOI: 10.1002/9781444338386.wbeah21048 (Erişim Tarihi: 20.03.2016). 7. Runge MS, Patterson C (Editor). Principles of Molecular Medicine 2nd ed. New York: Humana Press; 2nd ed. 2006. 8. Serbat G (Editor). Celse de la medecine. Volume 1: Livres I-II. (Collection des Universites de France [Bude].) lxxvi + 179 pp. Paris: Les Belles Lettres, 1995. 9. Prusias I of Bithynia from Wikipedia, the free encyclopedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Prusias_I_of_Bithynia (Erişim Tarihi: 20.03.2016). 10. Detail of Marble statue of Tyche. www.pinterest.com (Erişim Tarihi: 20.03.2016). 11. Türkel O. Prusias Ad Hypium. http://www.academia.edu/6976792/Prusias_Ad_Hypium (Erişim Tarihi: 20.03.2016). 12. Prusias ad Hypium. https://en.wikipedia.org/wiki/Prusias_ad_Hypium (Erişim Tarihi: 20.03.2016). 13. Bithynia map. http://people.duke.edu/~jds15/clst-012/images/pontus-bithynia.mapLinks.jpg (Erişim Tarihi: 20.03.2016). 14. Bitinya bölgesi parası. http://www.wildwinds.com/coins/ric/geta/_nicaea_RecGen_506_var.jpg (Erişim Tarihi: 20.03.2016). 15. Bitinya bölgesi parası. http://www.wildwinds.com/coins/ric/antinous/_tion_NAC_51-282.jpg (Erişim Tarihi: 20.03.2016). 16. Hancı İH. Yılan Hikayesi. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi 2005;14:6-9. Prusias Medical Journal 2016;1(1):16-22 22