çoklu zeka kuramı
Transkript
çoklu zeka kuramı
llS 1999 ÇOKLU ZEKA KURAMI Yrd. Doç Dr. Mustafa Zülküf Altan inönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Hovvard Gardner tarafından 1 9 8 3 yılında yayınlanan ve büyük yankılar uyandıran Frames of Mind (Düşüncenin Çerçeveleri) ile başlayan ve aynı yazarın, 1993 yılında yayınladığı Multiple Intelligences (Çoklu Zeka) ile doruğa ulaşan ve eğitimcilerin dikkatini çekerek hızla yayılan bu kuram, zeka ile ilgili geleneksel düşünceleri temelden değiştirmeyi saltanatına son geçirilmesine başararak, vermeye sebep geleneksel yönelik olmuştur. pek Bu çok eğitim sisteminin projenin makale, hemen de hayata her alana uygulanması ile ilgili makaleler, kitaplar yayınlanan, tebliğler sunulan, değerlendirme sistemleri oluşturulan, projeler yürütülen hatta bu kuram doğrultusunda programlar geliştirilip öğretim yapılan ancak ülkemizde şu ana kadar üzerinde pek konuşulmayan, Çoklu Zeka kuramını tanıtmayı amaçlamaktadır. Giriş H e p i m i z u z u n yıllardan beri "Çocukların bilgi, b e c e r i v e k a b i l i y e t l e r i " doğrultusunda eğitilmeleri g e r e k i r d i y e h e p duymuşuzdur. H a t t a , p e k çok yetkili eğitim sistemimizin b u y ö n d e değiştirilmesi gerektiğini vurgulamış v e v u r g u l a m a y a d e v a m e t m e k t e d i r l e r . M a a l e s e f b u d ü ş ü n c e hiç bir z a m a n gerçekleşemediği gibi bunun nasıl gerçekleştirilebileceği de hiç anlatılmamıştır. Eğitim sistemimiz v e sınav sistemleri h a l a e s k i d e n olduğu gibi devam ilkokuldan etmekte başlayan değerlendirmelerin ve hep aynı ve doktora hep aynı kriterler g ö z seviyesine tür önünde kadar yeterlilikler tutulmaktadır, uzanan bir s ü r e ç t e üzerinde yapıldığı (sayısal/sözel) bir s i s t e m l e b o ğ u ş u p durmaktayız. B u d u r u m s a d e c e b i z i m ü l k e m i z e ö z g ü m ü d ü r ? Hayır, h e m e n h e r ü l k e ; e n gelişmişinden, en az gelişmişine kadar aynı durumla karşı karşıyadır. A n c a k n ü f u s u n h ı z l a a r t t ı ğ ı , n ü f u s u n b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u n u 2 5 y a ş v e altı insanların oluşturduğu, üniversiteye girmenin aslanın ağzında olduğu, m.züMj attan üniversiteye yüksek girmenin lisans olmazsa eğitiminin olmaz aynı ilkokuldan d o k t o r a seviyesine alış'-malarla üniversite zamanlarının uir hale duruma getirildiği, hat.j dönüştürüldüğü, giderek öğrencilerin . a d a r aynı tür e ğ i t i m şekliyle, h a t t a aynı tür heba edildiği, m e z u n u işsizlerin o l d u ğ u ülk giderek mizde, artan bir orandc durumun vahametini diğer ü r e l e r l e kıyaslamanın p e k d e a d i l olacağını düşünmemekteyim. D u yazının t e m e l i n i atılan Multiple teşkil eden Intelligences ve A.B.D.'de (Çoklu Zeka) 80'li yılların kuramı, hasında ortaya beklenilenin aksine psikoloji c a m i a s ı n d a n çok, eğitimcilerin d i k k a t i n i ç e k m i ş v e hızla y a y ı l a n bu kuram, geleneksel eğitim sisb m i n i n yerini almaya yönelik pek çok gelmeyen bu p r o j e n i n h a y a t a geçirilmesine s e b e p olmuştur. Aslında ilk kez okunduğunda inhana kuramın içeriği; geçmişte, sistem hiç de yabancı bir şekilde e l e a l ı n m a d ı ğ ı n d a n v e b u k o n u i l e i'gili k a p s a m l ı y a y ı n l a r y a p ı l m a d ı ğ ı n d a n , g ü n ü m ü z d e k a r ş ı l a ş t ı ğ ı ilgiyi g ö r m e m i ş t i . Filozof Nelson Gcodman 1967 yılında Harvard Graduate School of E d u c a t i o n ' d a ( H a r v a r d Eğitim Bilimleri Enstitüsü) y a y g ı n bir ş e k i l d e b i l i n e n sözel ve mantıksal sistemlere sembol nispeten, maksadıyla, sistemlerinin önceliklere Project Zero k u r a m ı n ı n o r t a y a çıkışı, sahip ( P r o j e Sıfır) diğer açıklayıcı ve iletişimsel olduğu fikrine karşı koymak adlı bir p r o j e başlattı. Hovvard Gardner'in nature a n d Realization of H u m a n Potential" v e O r t a y a Çıkarılması) 1979 yılında Çoklu Z e k a bu projeye "The (insan Potansiyelinin Doğası k o n u s u n u çalışmak üzere bir g r u p a r a ş t ı r m a c ı y a katılmasıyla başlar. H o v v a r d G a r d n e r ' i n 1983 yılında yayınladığı v e büyük yankılar uyandıran Frames o f Mind (Düşüncenin Çerçeveleri) yayınlanan Multiple Intelligences kuram ile ilgili artık hemen her ile başlayan (Çoklu Z e k a ) alana ile uygulanması ve 1993 yılında doruğa ulaşan ile makaleler, ilgili bu k i t a p l a r yayınlanmakta, tebliğler s u n u l m a k t a , aşağıda d a i z a h e d e c e ğ i m gibi, bu kuram yürütülmekte doğrultusunda hatta bu testler kuram oluşturulmakta, doğrultusunda okullarda programlar projeler geliştirilip, öğretim yapılmaktadır. Ülkemizde şu ana pek üretilmemiş bir şey kadar, takip ve edebildiğim eğitimcileri g e r e k t i ğ i ilgiyi m a a l e s e f g ö r m e m i ş t i r . kadarıyla, derinden bu konu etkileyen bu hakkında kuram, m.ziilküj altan B u b a k ı m d a n , b u m a k a l e n i n asıl a m a c ı Ç o k l u Z e k a k u r a m ı n ı v e e ğ i t i m alanındaki uygulamalarını tanıtmak v e ileride b u k o n u hakkında y c e l a c a k m a k a l e l e r e ışık t u t a r a k b a ş l a n g ı ç t e ş k i l e t m e k t i r . Zeka Testleri G a r d n e r ' i n (1993) b a h s e t t i ğ i g i b i , h e r ş e y A l f r e d B i n e t i s i m bir p s i k o l o g d a n , Paris o k u l l a r ı n ı n ilk y ı l l a r ı n d a hangi |; çocukların r insiz başarılı, h a n g i l e r i n i n b a ş a r ı s ı z o l a c a ğ ı n ı t e s p i t e d e c e k b i r tür a y g ı t ı n ç e l i ş t i r m e s i n i n i s t e n m e s i y l e başlar. B i n e t başarılı o l u r v e h e p i m i z i n bildiği I Q ( I n t e l l i g e n c e Q u o t i e n t ) y a n i z e k a t e s t i o r t a y a ç ı k a r . B u t e s t d a n a s o n r a l a r ı A . B . D . ' y e v e d i ğ e r ü l k e l e r e ulaşır. Günümüze kadar milyonlarca insan üzeri; i d e uygulanan bu test p s i k o l o g l a r ı n e n b ü y ü k b a ş a r ı l a r ı n d a n biri o l a r a k g ö r ü l ü r . Öyle ki, seviyem insanlar artık sayılardan hale gelmiştir. Benim zeka 140, s e n i n k i k a ç ? g i b i . H a f t a s o n u g a z e t e l e r i n d e ç ı k a n p r a t i k z e a testieriı. . e n t u t u n , u ölçen testlere, alınması konuşur çocuğun n o r m a l z e k a y a s a h i p o l u p olmadığını çok karmaşık v e üniversitelere v e zorunlu olan zeka testlerine kadar kolejlere pek çok g i r m e k için türü Ç o c u k l a r ı n bir kısmı z e k a s e v i y e l e r i y e t e r i d ü z e y d e o l m a d ı ğ ı üretildi. için bazı p r o g r a m l a r a v e o k u l l a r a alınmadı, h e m çocuklar h e m d e aileler perişan oldu. Zeka testlerinde üzerinde en çok durulan sözel ve sayısal yeterlilikler e ğ i t i m s i s t e m i n i n t e m e l i n i teşkil etti v e p r o g r a m l a r , h a z ı r l a n a n t e s t l e r h e p b u iki y e t e r l i l i k ü z e r i n e o l u ş t u r u l d u . Çoklu Zeka (Multiple Intelligences) Hovvard çocuklar ve Gardner beyin "Frames o f Mind" tahribatına adlı uğramış eserini yetişkinler ortaya çıkarırken, üzerinde yaptığı çalışmalar sırasında kafasında oluşan bazı soruları c e v a p l a m a k üzere y o l a çıkar. Her insanın farklı yeteneklere sahip olduğu herkes tarafından bilindiğinden, y a z a r t e o r i s i n d e d a h a çarpıcı v e d i k k a t çekici bir t e r i m o l a n zeka'yı kullanır Zekasından, ve Kendini bilinçli olarak Tanıma ve birbirinden Anlama bağımsız Zekasına olan; kadar Müzik uzanan m.ziiMj tutan b i l i n m e y e n s a y ı d a zekayı v u r g u l a m a k için Ç o k l u Z e k a kavramını o r t a y a atar. Y a z a r , ilk b a ş l a r d a b u k u r a m ı n ı n b a ğ l ı b u l u n d u ğ u d i s i p l i n e a i t u z m a n l a r v e k e s i m l e r t a r a f ı n d a n ilgi i l e k a r ş ı l a n a c a ğ ı n ı d ü ş ü n s e d e , e n b ü y ü k ilgiyi eğitim c a m i a s ı n d a n görür. " F r a m e s o f Mind" a d l ı e s e r i n i n y a y ı n l a n m a s ı n d a n bir k a ç a y s o n r a y a z a r , U l u s a l B a ğ ı m s ı z O k u l l a r D e r n e ğ i ' n i n yıllık t o p l a n t ı s ı n d a k o n u ş m a y a p m a k ü z e r e ç a ğ r ı alır v e h i ç b e k l e m e d i ğ i b i r ş e k i l d e b i n l e r c e i n s a n ı n ö n ü n d e konuşma bütün ve kuramını gücünü bu anlatma kuramı olanağı bulur. geliştirmeye Bu ayırır v e olaydan 1993 sonra yılında yazar aynı adı taşıyan kitabını yayınlar. Hovvard Gardner'in konusundaki Çoklu Zeka düşüncelerimizi teorisi; bizim, insanın kökten değiştirmemize yardım yeterlilikleri edecek bir p o t a n s i y e l e s a h i p t i r . G a r d n e r ' i n b u k u r a m ' d a k i asıl h e d e f i ; z e k a n ı n t e k b i r y a p ı d a n m e y d a n a gelmediğini v e insanların e n a z b i r b i r i n d e n bağımsız yedi ayrı zekaya sahip olduğunu geliştirilebileceğini i n s a n l a r a kanıtlamaktır. bahsetmektedir. 1. ve bunların zaman içinde Çoklu Z e k a kuramı Z z e k a d a n Bunlar: Sözel/Dilbilimsel Zeka ( V e r b a l / L i n g u i s t i c I n t e l l i g e n c e ) : Dili h e m s ö z l ü hem de yazılı olarak etkin kullanma yeteneği. Örnek beceriler a r a s ı n d a ; bilgiyi h a t ı r l a m a , diğer insanları i k n a e t m e v e dil h a k k ı n d a konuşma gösterilebilir. En geniş şekliyle belki d e şairler t a r a f ı n d a n s e r g i l e n e n bir y e t e n e k . 2. Mantıksal/Matematiksel Zeka ( L o g i c a l / M a t h e m a t i c a l I n t e l l i g e n c e ) : Rakamları etkin kullanma ve ortaya çıkan sonuçları iyi bir nedene b a ğ l a m a y e t e n e ğ i . Ö r n e k b e c e r i l e r a r a s ı n d a ; s a y ı l a r a ilişkin t e m e l kavramları, edebilme 3. sebep-sonuç ilişkilerini anlayabilme ve onları tahmin gösterilebilir. Müziksel Zeka ( M u s i c a l I n t e l l i g e n c e ) : R i t m e , s e s i n y ü k s e k l i ğ i n e v e m e l o d i y e duyarlılık. Ö r n e k b e c e r i l e r a r a s ı n d a ; şarkıları e z b e r l e y e b i l m e , m e l o d i l e r d e k i hızı, t e m p o y u v e ritmi d e ğ i ş t i r e b i l m e g ö s t e r i l e b i l i r . Ü n l ü müzisyenlerden söylenebilir. Mozart'ın bu yeteneğe fazlasıyla sahip olduğu m.züMj altan 4. Uzaysal/Görsel Zeka (Spa+ al/Visual Intelligence): ; Biçime, sekile, b o ş l u ğ a , r e n g e v e çizgiye duyarlılık. B o ş l u ğ u z i h i n d e c a n l a n d ı r a b i l i r l e ve bu modeli olarak, kullanarak görsel ve uygulamalar yapabilme uzaysal fikirleri grafiklerle yeteneği. anlatabilme Örnek yeteneği gösterilebilir. D e n i z c i l e r i n , heykeltraşların, ressamların, cerrahların, v . b . b u zekanın hayli gelişmiş formlarına s a h i p olduğu söylenebilir. 5. Bedensel/Duyusal Zeka ( B o d i l y - K i n e s t h e t i c I n t e l l i g e n c e ) : Fikirleri v e duyguları ifade çözebilme esneklik, ve etmek yeteneği. hız v e için, Örnek denge zanaatkarların vücudu beceriler gösterilebilir. bu kullanabilme zekanın ve arasında; Dansçıların, gelişmiş problemleri koordinasyon, atletlerin, formlarına cerrehların sahip olduğu söylenebilir. 6. Bireyierarası Zeka ( I n t e r p e r s o n a l Intelligence): Diğer insanların ruh h a l l e r i n i , duygularını, güdülerini v e n i y e t l e r i n i , nasıl çalıştıklarını, o n l a r l a nasıl ortaklaşa karışıklıkları çalışılabileceğini çözebilme öğretmenler v e din anlayabilme, yeteneği. adamlarının Başarılı problemleri satıcılar, yüksek s e v i y e l e r d e bu ve politikacılar, zekaya sahip oldukları söylenebilir. 7. Bireysel Zeka ( I n t r a p e r s o n a l I n t e l l i g e n c e ) : K e n d i k e n d i n i t a n ı m a n ı n anahtarı durumundadır. Bireyin, k e n d i n i n k u v v e t l i v e zayıf taraflarını, ruh h a l i n i , n i y e t v e isteklerini a n l a y a b i l m e s i v e b u n l a r d a n y o l a çıkarak yasamın d a h a e t k i n bir ş e k i l d e d e v a m e t t i r e b i l m e s i . arasında; kişinin farklılıklarını anlayabilme, hatırlatabilme v e kendinin kendi diğerleriyle bir şeyi duygularını olan yapması kontrol Örnek b e c e r i l e r benzerliklerini gerektiğini edebilme kendi ve kendine gösterilebilir. G a r d n e r ' i n o r t a y a a t t ı ğ ı Ç o k l u Z e k a K u r a m ' ı n d a y e r a l a n y e d i ayrı z e k a y a ilaveten, Goleman (1995), Duygusal Zeka d i y e a d l a n d ı r d ı ğ ı v e k i ş i s e l z e k a l a r a D u y g u s a l Z e k a l a r başlığı altında yaklaştığı, bir z e k a n ı n varlığını o r t a y a a t m ı ş ; a y r ı c a y i n e G a r d n e r (1995) t a r a f ı n d a n Doğacı Zeka d i y e a d l a n d ı r ı l a n s e k i z i n c i bir z e k a n ı n varlığı o r t a y a atılmıştır. G a r d n e r (1995) b u z e k a s ı gelişmiş bir b i r e y i " d o ğ a l k a y n a k l a r a v e sağlıklı bir ç e v r e y e y o ğ u n ilgisi bulunan, doğal biri" dünyada olarak flora ve faunayı yapabilen tanımlamaktır. ve tanıyan, bunların sonuçlarının yeteneklerini üretken olarak ayrımını kullanabilen m.ziilkiıf dttm Çoklu Zeka Kuramı ve Eğitim A m e r i k a Birleşik D e v l e t l e r i ' n d e 8 0 ' l e r i n b a ş ı n d a a a ş l a y a n v e h e n ü z tamamlanamayan olamayacağını günümüz en bireyinin veremeyeceğin' Gardner v azından reformunun çok zor ihtiyaçlara düşünen bir n eğitim grup bir toplumun grup eğitimci bu ulaşmasının gerçekleşeceğini, ve arkadaşı başarıya gerçekleşse beklentilerine arasında problemi mümkün cevap bulunan çözmenin de Hovvard yolunun birey- merkezli okullaşmadan geçeceğini öne sürmekte, bu amaçla k u r a m l a r üretmekte ve değişik p r o j e l e r e katkılarda bulunmaktadırlar. B i r e y - m e r k e z l i e ğ i t i n Tın iki ö n e m l i çil ş n o k t a s ı b u l u n m a k t a d ı r . B u n l a r d a n ilki; h e r b i r e y i n farklı zihin y a p ı s ı n a sisteminin d e b u farklılıklara sahip olduğu bilindiğinden, c e v a p v e r e c e k şekilde oluşturulması eğitim gerektiği g ö r ü ş ü d ü r , i k i n c i ç ı k ı ş n o k t a s ı i s e ; artık g e l e n e k s e l o k u ! a n l a y ı ş ı y l a h i ç b i r bireyin, bırakınız manasıyla zeka farklı alanları veya öğrenemeyeceğinin profillerini becerileri, anlaşılmasıdır. bir Bu konuyu dahi tam bakımdan bireylerin d i k k a t e a l a n v e b u yönde bireylerin eğitimdeki başarıların e n üst d ü z e y e ç ı k a r a c a k m o d e l l e r e i h t i y a ç d u y u l m a k t a d ı r . Bu amaçla, Gardner düşünmektedir. okul Bu anlayışında eğilimlerini (1993) rollerden güya ortaya okula yeni için rollerin değerlendirme ilki, öğrencilerin çıkarmak bazı uzmanlığı'dır. kuvvetli yada genellikle Sayısai irdelendiği v e düzenli o l a r a k değiştirilen, verilmesi Geleneksel zayıf ve gerektiğini yönlerini Sözel ve Zekaların geliştirilen s t a n d a r t v e y a s t a n d a r t o l m a y a n testler v e r i l m e k t e d i r . G a r d n e r ' a göre, Sözel v e Sayısal Z e k a öne çıkarılarak bu zekaları daha baskın veya daha gelişmiş çocuklara a v a n t a j s a ğ l a n m a k t a , bir şekilde, diğer zekaları d a h a gelişmiş ç o c u k l a r a haksızlık yapılmakta ve dolayısıyla bu çocukların başarıları e n g e l l e n m e k t e d i r . B u y ü z d e n , artık z e k a l a r ı e l e alış b a k ı m ı n d a n d a h a a d i l , ç o c u ğ u n gelişimine öneriler u y g u n ve çocuğun z e k a doğrultusunda hazırlanmış p r o f i l i ile ilgili t a v s i y e değerlendirmelerin edilen yapılabilmesine i m k a n v e r e n d e ğ e r l e n d i r m e s i s t e m l e r i n e ihtiyaç vardır. i k i n c i r o l i s e ; t ı p k ı b o r s a d a m ü ş t e r i s i i ç i n e n iyi, hazırlayan bir yatırım uzmanlığı'dır. Bu uzmanın tutarak hangi programdaki dersleri uzmanı gibi görevi; alması materyaller, görev öğrencinin gerektiğini değişik şekillerde en avantajlı öğrenci-program yapacak; zeka tavsiye ve profilini göz önünde Bu amaçla zekalara cevap etmektir. değişik portföyü v e r e c e k şekilde oluşturulur. Ö ğ r e n m e - ö ğ r e t m e b i ç e m l e r i n d e k i farklılıklar ve bireysel zeka profillerindeki farklılıklarından haberdar olduğumuz bir m.ziiMf altan d ö n e m d e , artık b ü t ü n ö ğ r e n c i l e r e a y n ı m a t e r y a l i , a y n ı ş e k i l d e v e r m e k v e ö ğ r e n c i l e r i n h e r h a n a ' bir şeyi aynı şekilde öğrendikleri k o n u s u n d a ısrarcı o l m a k doğru olmaycaktır. okul-toplum B i r e y - m e r k ^ z l i o k ^ , , a v e r i l e n ü ç ü n c ü rol i s e , Öğrenci-program uzmanının, Kararların alınmas'na öğrencinin daha yardım gen'r araştırır. Okul-toplum profiline uygun öğrenenin o-rmesi bir t o p l u l u k t a uzmanı'nm mesıeki görevi mesleki içinde yararına okul-toplum gibi, yararına temel ve olanakları arttırmaktır. U z m a n , okul uzmanlığı r o l ü d ü r . olacak uzmanı eğitim öğrencinin olmayan rolleri alanlardaki değişik olanaklarına ait imkanlarını zeka keşfetmesindeki bu görevi y e r i n e g e t i r m e k için, öğrenme da, kendi h e r biri b a z ı z e k a l a r ı n k a r ı ş ı m ı n ı i ç e r e n çıraktı, , d a n ı ş m a n l ı k , t o p l u m benzeri olan belli lizm rtleri ve bilgileri toplar ve yeri g e l i n c e b u b ' g i l e r i a i l e v e öğrencilerle paylaşır. : Dikkat edilmesi gereken bir husus, ou rolünde bir a z a l m a n ı n v e y a değişikliği öğretmenin kendi alanını daha iyi roller düzeninde öğretmenin d ü ş ü n ü l m e d i ğ i d i r . A k s i n e b u roller, ve daha özgürce öğretebilmesi için o n a z a m a n kazandırır. Tecrübeli ö ğ r e i n e n l e r i n d e , u z m a n l a r ı n h e r bir öğrencinin farklı ihtiyacının iyi b ; şekilde kc ılanıp karşılamadığını d e n e t l e m e g i b i bir s o r u m l u l u ğ u d a o l a b i l i r . Her çocuğun yine merkezli eğitim bir aynı konuları a n c a k farklı sürdürüldüğünde, yollarla her öğrenecekleri öğrencinin kendi birey- çizgisini b u l a c a ğ ı , k e n d i n i d a h a iyi h i s s e d e c e ğ i v e b e l k i d e t o p l u m a d a h a f a y d a l ı birer birey o l a b i l e c e k l e r i , S a d e c e standart zekanın ön m u t l u bir ortamın o l u ş m a s ı n a y a r d ı m bir yeterliliğin planda tutulduğu bulunduğu, özellikle bir o r t a m d a , pek edilecektir. de s a d e c e çok yetersiz hissedeceği ve dolaysıyla sistemin dışında öğrencinin kalacağı bir g r u p kendini kaçınılmaz o l a c a k t ı r . M u h t e m e l d i r ki, b u g r u b u n i ç i n d e b i r ç o k d a h i d e b u l u n a c a k t ı r . Yıllardan b e r i d i r d ü z e l t i l m e y e çalışılan v e bir türlü ç ö z ü m b u l u n a m a y a n eğitim sorunları i l e ilgili köklü k u r a m d a n yararlanarak, bir v i z y o n değişikliği böyle bir v i z y o n değişikliği gerekmektedir. a c a b a Bu problemlere bir ç ö z ü m olabilir m i ? Çoklu Zeka Kuramı Doğrultusunda Gerçekleştirilen Projeler Yukarıda başarıyla izahına uygulandığı, çalıştığım umut düşüncelerin vaad eden pratikte sonuçların m e v c u t t u r . G a r d n e r (1993) b u n l a r ı ş ö y l e s u n m a k t a d ı r : şu ana alındığı kadar projeler m.züMj tutan I. Okul Öncesi: B u p r o j e l e r d e n biri, ö ğ r e n c i l e r i n z e k a p r o f i l l e r i n i n , ç a l ı ş m a biçimlerinin, yenilikçi bir t a r z d a değerlendirildiği Bu p r o j e H a r v a r d Üniversitesi'nde çok araştırmacının noktasını her kapasiteye okul katılımıyla çocuğun ^ahip öncesi olduğu p r o j e n i n i ç e r i s i n d e bir gerçekleştirilmektedir. birkaç gerçeği alanda oluşturmuştur. oluşturmaktadır. Birincisi, bireysel " P r o j e c t Z e r o " adlı veya çocuklar açıklanmaktadır. yaşlardaki bir "Project SpectruırT'dur. işin bilimsel farklılıkların Projenin başlangıç gelişme gösterecek Projenin hedef Bunun tarafıyla güvenilir nedeni ilgilidir. bir grubunu .şöyle Burada şekilde küçük nasıl tespit e d i l e b i l e c e ğ i n i n c e v a p l a n m a s ı v e b u farklılıkların e r k e n y a ş l a r d a t e s p i t edilmesinin muhtemel beyinlerinin henüz esr.^k olduğu v e t a m dönemde, daha yerleştirildiği esnek okulların yeterlilikleriyle önemidir, ilgili ve işin pratik serbest bulunduğu bir bilgilerden en tarafı anlamıyla seçim çocukların şekillenmediği imkanının ortamda, fazla ise, programa çocukların ailelerin ve bir bilişe ait öğretmenlerin yararlanacağıdır. " S p e c t r u m " p r o j e s i n i n u y g u l a n m a s ı a m a c ı y l a ç o c u k l a r ı n h e r g ü n farklı zekalarını kullanabilmelerine kullanıldığına sınıflar dair etiketi oluşturulmuştur. incelenmesi ve bir ve duyusal çıkarmaya imkan içermeyen Örneğin, diğer m a t e r y a l l e r l e kapasitenin yardım sağlayan yanı sıra, edecek, materyallerin "Spectrum" mukayese mantık biyohjik ve alanları; kendi Uzaysal çocukların ve kendi hikaye panolarını Bireysel Zekalarını hangi için gücünü getirilmiş de bulunduğu ortaya doğa bir taraflarını o r t a y a ç ı k a r m a y a hikaye oluşturabilecekleri geliştirmeye anlatma yardım edecek ve arkadaş ve sınıflarını oluşturabilecekleri, kendi öğretmenlerinin fotoğraflarını kullanabilecekleri b i r inşa de bulunduğu, zengin aralarında edilebilmesi çözme zekanın bulunduğu, sınıfında örneklerin köşesi; ç o c u k l a r ı n d i l , rol y a p m a v e y a r a t ı c ı yarayacak, ancak etme köşesi n i n p e k çok z e k a v e z e k a bileşimleri y e r almaktadır. Yıl s o n u n d a , a r a ş t ı r m a g r u b u t a r a f ı n d a n h e r ç o c u k t a n t o p l a n m ı ş b i l g i l e r " S p e c t r u m R a p o r u " adlı kısa bir yazı ile özetlenir. B u d o k ü m a n , ç o c u ğ u n kişisel daha profilini, geniş kuvvetli ve bir ç e v r e d e zayıf yanlarının yanı sıra, . o k u l d a , kuvvetli tarafını daha da evde veya g ü ç l e n d i r m e k v e zayıf taraflarını k u v v e t l e n d i r m e k için n e l e r y a p m a s ı gerektiğini anlatır. Ç o k l u Z e k a a d l î k i t a b ı n b a s ı m yılı o l a n 1 9 9 3 y ı l ı n d a h a l e n g e l i ş i m s ü r e c i n d e olan bu proje oluşturulmasına, kapsamında, ortaya Çoklu çıkarılmasına Zeka'nın ve erken geliştirilmesine yaşlarda yönelik m.züMf altan malzemeler halinde meydana getirilmiş, elde edilen bilgiler detaylı raporlar yayınlanmıştır. II. Temel Öğretim: Ç o k l u Z e k a t e o r i s i n i n t e m e l ö ğ r e t i m ' d e u y g u l a n m a s ı i l e ilgili o l a r a k d a " K e y S c h o o l " ( A n a h t a r O k u l ) p r o j e s i n e a i t b i l g i l e r e u l a ş m a k mümkündür. Bu o k u l d a üç çalışma türü üzerinde yoğunlaşıimıştır. Bunlar: a) her öğrencinin her gün bir zanaatı veya ilgi duyduğu bir alanı, y e t e r l i l i ğ e s a h i p b i r ö ğ r e t m e n v e tarklı y a ş l a r d a n ö ğ r e n c i l e r l e b i r l i k t e ç ı r a k gibi çalıştığı; aralarında mimarlıktan bahçeciliğe, aşçılıktan para k a z a n m a y a yönelik p e k çok m e s l e ğ i n b u l u n d u ğ u g r u p l a r ; b ) h a f t a d a bir d ı ş a r ı d a n bir u z m a n ı n o k u l u z i y a r e t e t m e s i v e bir z a n a a t ı v e y a bir m e s l e ğ i öğrencilere s e r g i l e y e n v e y a tanıtan gruplar; v e c ) öğrencilerin o n h a f t a arayla verilen projelerdir. üç farklı konu üzerinde bir yıl K o n u d ö n e m i n i n b i t i m i y l e birlikte, boyunca hazırlayacakları bu projeler sergilenmekte, h e r öğrencinin diğer öğrencilerin n e l e r yaptığı hakkında bilgi s a h i b i olması s a ğ l a n m a k t a v e b ü t ü n p r o j e sunuları v i d e o y a alınarak h e r ö ğ r e n c i için bir video portföyü oluşturulmaktadır. Geleneksel okul sistemlerinde, her ö ğ r e n c i yıllar i ç i n d e y ü z l e r c e çeşit test a l m a k t a a n c a k b u t e s t l e r o k u l u n bitimiyle birlikte gözönüne bir daha alındığında, işe proje yaramamaktadır. hazırlayarak bunları Okul sonrası başarıyla yaşam sunmanın ö n e m i bir k e z d a h a o r t a y a çıkmaktadır. P r o j e l e r i n d e ğ e r l e n d i r i l m e s i n d e : a ) P r o j e n i n ö ğ r e n c i n i n eğilimlerini v e bilişe ait kuvvetli kişisel profile; kavramların bir v e y a zayıf yönlerini b) öğretilen ne k a d a r yansıttığını konularla ilgili tespit gerçeklerin, e t m e k için, becerilerin ve ö ğ r e n i l i p ö ğ r e n i l m e d i ğ i n e ; c ) y a p ı l a n işin n i t e l i ğ i n e ; d ) n e t ü r iletişimin sağlandığına; gerçekleştirilebildiğinin, yararlanılabileceğinin sınıfta ve e) yapılan diğerlerinden açıklandığı ve işin öğrenilen dersin bir ne ölçüde bilgilerden nasıl değerlendirmesinin, b u l u n d u ğ u bir y a n s ı t m a v e p a y l a ş m a b ö l ü m ü n ü n n e d e r e c e y a p ı l d ı ğ ı n a bakılır. III. Orta Öğretim: B u d ü z e y d e i s e " P r a c t i c a l I n t e l l i g e n c e a t t h e M i d d l e school Level" (Ortaokul gerçekleştirilmiştir. içermektedir. Bu Bunlar; Seviyesinde proje a) kişinin kapsamlı kendi Pratik bir zeka Zeka) şekilde profili, üç adlı bir alan öğrenme proje bilgisini biçimi ve stratejisi; b ) a k a d e m i k konuların yapısı v e öğrenilmesi; c ) k a r m a ş ı k s o s y a l bir s i s t e m o l a n okul'dur, B u ü ç m a d d e y i , ç o k l u z e k a k u r a m ı ile d e a ç ı k l a m a k m ü m k ü n d ü r . B i r i n c i m a d d e , k i ş i n i n k e n d i i ç d ü n y a s ı i l e ilgili o l a n B i r e y s e l Z e k a y ı ; i k i n c i m a d d e , m.ziiMj altan a k a d e m i k zekaların v e y a z e k a bileşimlerinin b e l l i bir a l a n d a gösterilmesini; ü ç ü n c ü m a d d e ise Bireylerarası Z e k a ' y ı yansıtır. Bu projede, böyle bir metodun y ı l l a r ı n d a k i ç o c u k l a r ı n artık, oldukları düşüncesidir. seçilmesindeki ana o k u l a t m o s f e r i i l e ilgili Fiziksel, z i h i n s e l v e görüş; ortaokul pratik bilgilere sahip d u y g u s a l yönden gelişen ve d e ğ i ş e n ç o c u k l a r ı n g i d e r e k a r t a n bir şekilde b a ğ ı m s ı z o l m a y a b a ş l a m a l a r ı ve bunu projelerinde ve aktivitelerinde yansıtmaları da önem kazanmaktadır. Bu amaçla, açıklık çocukların öğrenci getirmek sonucunda gösteren amacıyla "ileri" gruplar "orta" o l a r a k rollerinin mülakatlar ve "düşük" oluşturulmuştur. yapılmış "Okul ne olduğu ve için konusuna yapılan Pratik Mülakatlar y o l u y l a analizler Zeka" her bir profilleri "Okul için Pratik Z e k a " p r o g r a m üniteleri t e s p i t edilmiştir. B u n l a r : a ) Ö ğ r e n c i o l a r a k aktif g ö r e v a l m a isteği v e y e t e n e ğ i ; ö ğ r e n m e süreçlerini anlama; ve b) c) farklı okul a k a d e m i k aktivitelerdeki çalışmalarını ve rollerini çok yönlü e l e a l m a yeteneği'dir. G e n e l o l a r a k e l e alındığında ise, hazırlanan p r o g r a m ı n özelliği, ö ğ r e n c i n i n dikkatini farklı alanlardaki k a v r a m a y a yöneltmektir. temel varsayımından problemlerin Bu yöntem hareketle nasıl birbiriyle ilişkili de yine Çoklu Z e k a oluşturulmuştur. Bunlar: a) olduğunu kuramının bir insan; ş e y i , e n z e n g i n b i r b i ç i m d e s u n u l a n o r t a m d a e n iyi ö ğ r e n i r ; v e b ) yaşamda b e k l e n m e d i k bir şekilde p r o b l e m l e r karşısında, farklı karşımıza konulardaki çıkan bilgilerimizi iki bir okulda, birbirinden apayrı birbirinden kopuk ve tanımları güvenli bir şekilde yaşanılan p r o b l e m l e r e a k t a r a m a y a c a ğ ı m ı z d ı r . H e r bir " O k u l için Pratik Z e k a " ünitesi a ş a ğ ı d a v e r i l e c e k bazı p r e n s i p l e r i yansıtır. Bunlar: a) pratik zeka becerileri en verimli olarak alana özel içeriklerde öğrenilir. B u b a k ı m d a n m a t e m a t i k için ö n e m l i o l a n k a y n a k l a r , s o s y a l b i l g i l e r i ç i n ö n e m l i o l a n k a y n a k l a r d a n ayrı o l a r a k d e ğ e r l e n d i r i l i r ; b ) öğrenciler yardımıyla için zorluk çıkaran a n a l i z edilir ve kavramlar, anlaşılır h a l e getirilir; özenle c) seçilmiş "Okul için aktiviteler Pratik Z e k a " ünitelerinin etkinliği, özel bir a m a c a yönelik kullanıldığında o r t a y a çıkar; d ) ö ğ r e n c i l e r b i r b i l g i y i e n iyi, o b i l g i n i n k e n d i y e t e n e k l e r i v e i l g i l e r i y l e ilişkisi oranında kavrar; e) de gerçek p r a t i k z e k a b e c e r i l e r i , e n iyi h e m o k u l h a y a t ı n a h e m hayata ait içeriklerle sunulduğunda birbiriyle kaynaşır; f) öğrenciler o r t a y a çıkan ürün k a d a r , t a k i p e d i l e n süreçten d e yararlanırlar; ve g) kendi kendini izleme, öğrencilerin sorumluluk almalarına yardım e d e r . kendi öğrenmeleri ile ilgili aktif n.züMf altan Bu projenin en çekici hedeflerinden biri, belki de öğrencilerin bittikten s o n r a d a h i k e n d i eğitimlerinin sorumluluğunu v e b ö y l e c e o k u l için o l a n p r a t i k zekanın, y a ş a m okul üstlenebileceklerini b o y u bir ö ğ r e n m e v e b i l g i l e n m e y e yardımcı olacağıdır. I V . Orta Öğretim Sonrası: 1985 yılında R o c k e f e l l e r V a k f ı n a bağlı S a n a t v e i n s a n i B i l i m l e r B ö l ü m ü ' n ü n t e ş v i k i i l e H a r v a r d Ü n i v e r s i t e s i n d e k i P r o j e Sıfır grubu, Ulusal Test Merkezi ve Pittsburg Devlet Okulları ile güç birliği y a p a r a k "Arts P R O P E L " adlı o r t a ö ğ r e t i m s o n r a s ı n d a s a n a t s a l ö ğ r e n m e y i dokümanlaştıracak, d e ğ e r l e n d i r m e araçları oluşturmaya yönelik bir p r o j e başlatır. Bu proje kapsamında; müzik, görsel sanatlar ve yaratıcı yazma sanat d a l ı n d a ç a l ı ş m a y a v e ü ç tür yeterliliğin i n c e l e n m e s i n e k a r a r verilmiştir. Bunlar: a ) düzenleme y a p m a , müzik i c r a e t m e , resim y a p m a v e y a çizme, y a r a t ı c ı v e y a h a y a l m a h s u l ü y a z m a ' y ı i ç e r e n üretim; b i r s a n a t d a l ı i ç i n d e e t k i l e y e n a y r ı l ı k l a r v e farklılıklar, y a n i artistik d ü ş ü n m e ' y i i ç e r e n algılama; insanın k e n d i y a d a diğer sanatçıların algılamasından v e ürettiklerinden uzaklaşıp, e l d e e d i l e n etkileri, zorlukları, içeren yansıtmadır. "PROPEL" kelimesi metotları v e h e d e f l e r i anlamayı de bu üç yeterliliğin ingilizce k a r ş ı l ı k l a r ı n ı n ( p r o d u c t i o n - p e r c e p t i o n - r e f l e c t i o n ) ilk h a r f l e r i n e ö ğ r e n m e n i n i n g i l i z c e k a r ş ı l ı ğ ı n ı n ( l e a m i n g ) ilk h a r f i n i n e k l e n m e s i n d e n t ü r e t i l m i ş t i r . Bu amaçla program değerlendirme modülleri araçlarıyla oluşturulmuş eşgüdümlü olmaları ve bu modüllerin sağlamış, ayrıca p r o g r a m l a r a ait d e ğ e r l e n d i r m e araçlarını geliştirmek için dikkatli bir süreç izlenmiştir. H e r bir s a n a t dalı için, d i s i p l i n l e r arası e k i p l e r k u r u l m u ş v e h e r bir d a l için t e m e l yeterlilikler t e s p i t edilmiştir. H e r bir a d a y , yeterlilik için " a l a n proje"si adıyla; çalışmalar algılama, üretme v e yansıtma u n s u r l a r ı n ı i ç e r e n b i r t a k ı m hazırlamıştır. Alan projeleri kendi başlarına birer program o l m a y ı p , s t a n d a r t bir s a n a t öğretimi p r o g r a m ı n a rahatlıkla e k l e n e b i l e c e k yapıdadır. Alan projeleri için prosesföy oluşturulmuştur. Prosesföyleri, bunların sadece içinde; adı portföylerden bitmiş, verilen ayıran gösterime değerlendirme en veya önemli bir sistemi özellik yarışmaya ise hazır ürünlerin değil, aynı z a m a n d a k a r a l a m a , s k e ç v e y a tasarı d u r u m u n d a k i eserlerin d e y e r almasıdır. B u b a k ı m d a n , sistem h e m s a n a t h e m d e diğer a l a n l a r d a k i eğitimciler tarafından oldukça d i k k a t çekmiştir. Ç O K L U Z E K A KU m.zülküf altan Bu proje 1991 programları yılında Nevvsvveek arasında onurlandırılmıştır. projelerde Bu en seçkin projenin tarafından iki A.B.D.'deki modelden başarılı olup biri model olarak olmayacağını, eğitim seçilerek tıpkı diğer çok kendi olduğu g i b i , z a m a n gösterecektir. Yukarıdaki temel projelere ilaveten şu an dünyada pek projesini yürütmekte v e sonuçlarını k a m u o y u y l a paylaşmaktadır. Örnek vermek gerekirse, kuramını Greenhavvk uygulamaya sınavlarındaki (1997) sokmasıyla performanslarını "Maryland bu ilkokulunun reformun, arttırdığını ve çoklu öğrencilerin okul çapında zeka devlet bir başarı kültürü yaratıldığını söylemektedir ( p . l ) . Sonuç Z e k a testlerinin v e b u testlerin ışığında geliştirilen sınav s i s t e m l e r i n i n ve ve programlarının, s a d e c e kuramcıları değil, aynı z a m a n d a eğitimcileri öğrencileri sınıflandırdığı kuramı, de ve tuzağa düşürdüğü, gelişmelerini zekayı sınırlandırdığı bireylerin yeteneklerini ortaya ölçmek bir yerine, sistemde, çıkarmalarına, bireyleri Çoklu Zeka geliştirmelerine ve e ğ i t i m c i l e r i n d e b u y ö n d e d e ğ e r l e n d i r m e y ö n t e m l e r i , farklı p r o g r a m l a r oluşturmalarına yardım görülmektedir. Bunun edebilir bir potansiyele başarılabileceğini, kısa da sahip olsa olduğu özetlemeye çalıştığım öncü p r o j e l e r kanıtlamış durumdadır. Günümüzde A.B.D.'deki benimsemiş ve sayesinde bu yorgun getirmişlerdir. pek kuram ve Özellikle çok özel eğitim doğrultusunda başarısız de eğitim A.B.D.'deki kurumu bu geliştirilmiş eğitim sistemlerine yeni devlete ait sistemi sistemleri bir okulların soluk içinde b u l u n d u ğ u ç ı k m a z (bkz. A l t a n , 1998) g ö z ö n ü n e a l ı n d ı ğ ı n d a , b u başarı hiç de küçümsenemez. uygulamalarından bir Bu adım nedenledir daha ileriye ki, giden bu ve kuramın bu model kuram yardımıyla y a b a n c ı dil öğretimi v e r i l e n v e b u kuramı u y g u l a y a b i l e c e k ö ğ r e t m e n l e r yetiştiren p r o g r a m l a r oluşturulmaktadır. Çoklu Z e k a kuramı mimarlarının v e uzmanlarının inancı o l a n v e geleceğin eğitim sisteminin bu kuram çerçevesinde şekillenebileceği, benim de inancımdır. Ayrıca eğitim alanında büyük değişikliklerin yaşandığı, s a ğ l a m bir k u r a m s a l t e m e l e oturmayan konusunda şüpheler bulunan konularda söz sahibi olduğu p e k ç o k fikrin insanların ortaya ülkenin ülkemizde, atıldığı, yeterlilikleri geleceğini yöneticilerin ve etkileyen gerçek m.ziiMj altan eğitimcilerin bu alanla vakit geçirmeden ilgilenmeleri gerektiğine inanıyorum. Kaynaklar A l t a n , M . Z . (1998). Ülkelerin E ğitim Çıkmazı: Amerika Birleşik Devletleri Örneği. M i l l i Eğitim, 1 4 0 , 2 9 - 3 5 . Gardner, H . ( 1 9 8 3 ) . Frames o f M i n d : T h e theory o f York: multiple intelligences. N e w Basic Books. Gardner, H . (1993). M u l t i p l e Intelligences: T h e Theory i n Practice. N e w York: Basic Books. Gardner, H. (Novemberl995). Reflections on Multiple Intelligences: Myths and Messages. P h i Delta Kappan 77, 3:200-203, 206-209. Goleman, D. (1995). Emotional Intelligence (Why it can matter more than IQ). New York: Basic Books. Greenhavvk, J. (September, 1997). Multiple Intelligences Meet Standards. Educational Leadership, 62-64.