metal-toksikol.
Transkript
metal-toksikol.
Metal Toksisitesi Prof Dr Muhsin KONUK Dr Recep LiMAN Metal toksisitesini etkileyen faktö faktörler birkaç birkaç grupta incelebilir: ♦ Esansiyel elementlerle etkileş etkileşim: Bazı Bazı metaller metabolik olarak benzedikleri elementlerin yerine geç geçerek toksik etki gösterirler. Örneğ rneğin kurş kurşun kalsiyuma benzer metabolizması metabolizması ile kemik mineralizasyonunu, mineralizasyonunu, demir ve çinkonun yerini alarak da hem metabolizması metabolizmasını etkiler. ♦ Yaş Yaş ve geliş gelişim durumu: Çocuklar ve yaş yaşlılar metal toksisitesine yetiş yetişkinlerden daha duyarlı duyarlıdırlar. ♦ Yaş Yaşam tarzı tarzı ile ilgili faktö faktörler: Sigara iç içimi veya alkol toksisiteyi indirekt etkileyebilir. Metallerin toksik etkileri her metalin özelliğ zelliğine gö göre değ değişmektedir. Ancak genel olarak metallerin hepsi birden fazla organ ve sistemi etkilemektedir. Bu nedenle metal zehirlenmelerinde “hedef veya kritik organ” o metale organ”, en duyarlı duyarlı olan etki yeri iç için kullanı kullanılmaktadı lmaktadır. Örneğ rneğin kadmiyuma en duyarlı duyarlı organ bö böbrekler olmakla beraber karaciğ karaciğer ve akciğ akciğerlerde de toksik etki gö görülür. ♦ MetalMetal-protein komplekslerinin oluş oluşumu: Bazı Bazı metallerin proteinlerle kompleks oluş oluşturması turması detoksikasyon veya koruyucu mekanizma olarak tanı tanımlanı mlanır. Örneğ rneğin metallotioneinler (sülfidril grubu iç içeren proteinler) kadmiyum, çinko, bakı bakır ve diğ diğer metallerle kompleks oluş oluştururken, ferritin ve hemosiderin intrasellü intrasellüler demirdemir-protein kompleksleridir. ♦ Metallerin kimyasal formu: Toksisiteyi önemli derecede etkiler. Cr+6 bileş bileşiklerinin Cr+3 bileş bileşiklerinden, alkil kurş kurşun ve alkil civa bileş bileşikleri anorganik formları formlarından çok daha toksiktir. 1 ♦ İmmü mmün sistem: civa, civa, altı altın, platin, berilyum, krom ve nikel immü immün reaksiyonlar oluş oluşturabilen metallerdir. Sistemik anafilaksi ve gecikmiş gecikmiş tipteki reaksiyonlar gibi çeşitli tipte alerjik reaksiyonlar oluş oluşturabilirler (platinle oluş oluşabilen deri ve bronş bronşiyal hipersensitivite reaksiyonları reaksiyonları, organik altı altın bileş bileşikleri ile oluş oluşabilen trombositopeni, trombositopeni, nikel ve kroma maruziyetle geliş gelişebilen kontakt dermatit, berilyum ve zirkoniyumla oluş oluşabilen granü granülomalar gibi). Risk değ değerlendirmesi metalin bulunduğ bulunduğu ortamdaki (hava, su, toprak, besin) konsantrasyonu ve bu ortamdan insana ulaş ulaşabilen dozu esas alı alınarak yapı yapılır. Bu amaç lmasıı amaçla bazı bazı değ değerlere ulaşı ulaşılmas gerekir: Diğ Diğer endü endüstri maddelerinde olduğ olduğu gibi metaller iç içinde iş işyerleri havası havası için gü günde 8 saat ve haftada 5 çalış ma gü alışma günü göz önüne alı tır. alınarak TLV (TWA) değ değerleri saptanmış saptanmışt TLV (E (Eşik Limit Değ Değer) er) (mg/m3): Günde 8 saat veya haftada 40 saat çalış ma alışma süresi için defalarca maruz kalı nda o kalındığı ndığında kimyasal maddenin yan etki göstermeyen konsantrasyonudur. konsantrasyonudur. Metal Toksisitesinin Miktar Olarak Değ Değerlendirilmesi ♦Referans Doz (RfD (RfD)) (mg/kg(mg/kg-gün)(oral, dermal) dermal) Referans Konsantrasyon (RfC) RfC) (mg/m3)(inhalasyon): Karsinojenik olmayanlar için kullanı kullanılır. Yaş Yaşam boyu yan etkilerin görülmeyeceğ lmeyeceği günlü nlük alı alınabilecek en yüksek doz veya konsantrasyon olarak tanı tanımlanı mlanır. ♦Kanser Slop faktö faktörü (mg/kg/gü (mg/kg/gün)(oral,dermal n)(oral,dermal)) Ünit (birim) risk (mg/m3,mg/kg/gü ,mg/kg/gün) (inhalasyon,oral): inhalasyon,oral): Karsinojenik riski olanlar için bir ömür boyu (70 yıl) alınabilecek dozu tanımlar. 2 M eta llerin K a rsin o jen ik E tk ileri A . İn sa n la rd a K a n ser O lu ştu ra n M eta ller M eta l v e k a y n a ğ ı K a n ser T ü rü Amerika Birleş Birleşik Devletlerin’ Devletlerin’de EPA (Environmental (Environmental Protection Agency), Agency), regü regülasyon bazı bazında metallerin sü sürekli risk değ değerlendirmesinin yapı yapıldığı ldığı kuruluş kuruluşlardan birisidir (Integrated (Integrated Risk Information SystemSystem-IRIS). Metallerin Karsinojenik Etkileri B. Deney Hayvanlarında Metallerin Karsinojenik Etkileri Metal Deney Hayvanı Tümör Bölge Berilyum Kadmiyum Fare, sıçan, maymun Fare, sıçan, tavuk Kobalt Sıçan, tavşan Krom Fare, sıçan, tavşan Demir Hamster, fare, sıçan, tavşan Fare, sıçan, kedi, hamster, tavşan Kobay, sıçan Fare, sıçan Nikel Kurşun Osteosarkom Karsinoma Sarkoma Teratoma Sarkoma Kemik Akciğer Enjeksiyon bölgesi Testisler Enjeksiyon bölgesi Sarkoma Karsinoma Sarkoma Enjeksiyon bölgesi Akciğer Enjeksiyon bölgesi Sarkoma Karsinoma Karsinoma Karsinoma Enjeksiyon bölgesi Akciğer Böbrek Böbrek Titanyum Sıçan Sarkoma Enjeksiyon bölgesi Çinko Tavuk, sıçan, hamster Karsinoma Teratoma Testisler Testisler A rsen ik C u rafin erisi A s p estisitleri K im y asal tesisler İçm e su y u (o ral) S ig ara d u m an ı K a d m iy u m C d rafin erisi K ro m C r rafin erisi K ro m ü retim i K ro m at p ig m en tleri N ik el N ik el rafin erisi P u lm o n er k a rsin o m a L en fo m a, lö sem i D erm a l k a rsin o m a H ep atik an jiy o sark o m a P u lm o n er k arsin o m a P u lm o n er k arsin o m a G astro in testin al k arsin o m a P u lm o n er k arsin o m a N azo laren k s k arsin o m ası G astrik v e ren al k arsin o m a S ark o m a ? International Agency for Research on Cancer (IARC), kimyasal maddeleri insandaki karsinojenik etki risklerine göre beş tır: beş gruba ayı ayırmış rmışt Grup 1. İnsanda Karsinojenik Etkililer Arsenik ve bileş bileşikleri, ikleri, kadmiyum, krom (6 değ ğ erli), ), nikel ve bileş de erli bileşikleri bu gruptadı gruptadır. Grup 2A. İnsanda Karsinojenik Etki Olası Olasılığı Bulunanlar Cisplatin bu grupta yer almaktad almaktadıır. Kaynak: Casarett & Doull’s Toxicology “The Basic Science of Poisones”, Curtis Klaassen Publisher: Mc Graw Hill 2001, 6th Edition Grup 2B. İnsanda Muhtemelen Karsinojenik Etkili Olanlar Kurş Kurşun ve anorganik bileş bileşikleri bu gruptadı gruptadır. Grup 3. İnsandaki Karsinojenik Etkileri Yönünden Sınıflandı flandırılabilir Olmayanlar Grup 4. İnsanda Karsinojenik Etkisi Olmayanlar AĞIR METAL ZEHİ ZEHİRLENMELERİ RLENMELERİNDE ANTİ ANTİDOT KULLANIMI Ağır ğır metaller toksik etkilerini fizyolojik fonksiyonlar iç için gerekli ligantlarla birleş r metal birleşerek gö gösterdikleri iç için, ağı ağır antagonistleri olarak, metaller ile kompleks yapma yeteneğ yeteneği olan ve ligantlarla metal katyonları katyonlarının bağ bağlanması lanmasını önleyebilir veya tersine çevirebilir özelliğ zelliği olan maddeler kullanı kullanılır (Şelat yapı yapıcı maddeler). maddeler). 3 Şelatö elatörlerin etkinliğ etkinliği: -Relatif afinite -Vücuttaki dağı dağıllımı -Suda çöz çözünürlü rlüğü -Metallerin depolandığı depolandığı yerlere ulaş ulaşabilme yeteneğ yeteneği -Kalsiyum, çinko, bakı bakır ve demir iyonları iyonlarına afinitesinin az olması olması Anorganik formları formları: -Arsenik trioksit (Rodentisit) Rodentisit) -Sodyum arsenit (İnsektisit) nsektisit) -Bakı Bakır aseto arsenit (İnsektisit) nsektisit) -Arsenik triklorü triklorür (İnsektisit) nsektisit) -Arsenik pentaoksit -Arsenik asit -Kurş Kurşun arsenat (İnsektisit) nsektisit) -Potasyum asit arsenat (Deri ve kağı t endü kağıt endüstrisinde) ♦Çeşitli arsenik bileş bileşikleri seramik, cam, pestisit, pestisit, boya, cila, emaye, vernik ve lastik endü endüstrisinde kullanı kullanılırlar. Dünyada yı yılda 60 000 ton arseniğ arseniğin işlendiğ k lendiği, ABD’ ABD’de bu metale yaklaşı yaklaşık 900 000 iş işçinin mesleki olarak maruz kaldığı kaldığı tahmin edilmektedir. ARSENİK ♦Metalloid özellik gö gösteren ve yer kabuğ kabuğunda en bol bulunan elementlerden biridir. Volkanik aktivitesi olan ve jeotermal bölgelerde bulunur (As2S3 ve FeAsS gibi). Organik formları: -Monometilarsonat -Dimetilarsinat (Herbisit) -Arsenobetain -Difenilklor arsin (Kimyasal savaş gazı) -Betaklorvinilklor arsin (Lewisit) (Kimyasal savaş gazı) ♦Arseniğ Arseniğin toksik etkisi, kimyasal şekline olduğ olduğu kadar maruziyet şekli ve süresinede bağ bağlıdır. İnsektisit olarak arsenik triklorü triklorüre maruziyet temas yerinde yanma ile ve olası olası bir bronkopnö bronkopnömoni geliş gelişimi ile karakterizedir. 4 ♦Akut maruziyette, maruziyette, ateş ateş, kusma, kusma, ekstremitelerde kramplar, kramplar, anoreksi, anoreksi, melanozis oluş oluşabilir. abilir. Kardiak aritmiler, aritmiler, konvü konvülziyonlar ve paraliz gibi semptomlar ve ölüm oluş oluşabilir. abilir. Zehirlenen kişi hayatta kalırsa maruziyetten 1 veya 2 hafta sonra periferal nöropati ve kan tablosu değişimi (Kemik iliğini baskılanmasıyla anemi, lökopeni, granülositopeni) gibi diğer semptomlar da gelişir. Bu etkiler reversibldir. Arsenik trioksit için letal doz 100-200 mg’dır. Karaciğ Karaciğer hasarı hasarı, arseniğ arseniğin kronik maruziyetinin bir diğ diğer belirtisi olabilir. Sarı Sarılıkla baş başlar ve siroz şeklinde geliş gelişir. Periferal vaskü vasküler hastalı hastalıklar da geliş gelişebilir (Taiwan (Taiwan ve Şili’ ili’de iç içme suyu ile arseniğ arseniğe maruz kalan kiş kişilerde gö görülen gangren şeklinde vaskü vasküler etkiler) KURŞUN ♦Gerek doğ doğal olarak ve gerekse endü endüstride sık kullanı kullanımına bağ bağlı olarak çevrede sık rastlanı rastlanılan bir metaldir. metaldir. İnorganik tuzları tuzları: Kurşun arsenat, kurşun arsenit, kurşun kromat, kurşun fluoroborat, kurşun nitrat, kurşun tiyosiyanat ♦Kronik maruziyette arsenik bileş bileşiklerinin tespiti zordur. Öncelikli hedef organları organları sinir sistemi ve deridir. Yı Yıllar iç içinde motor ve duyu nö nöronları ronlarında Demiyelinizasyon geliş gelişebilir. Derideki etkiler avuç avuç içleri ve ayak tabanı tabanında dermatit, hiperpigmentasyon ve keratoz geliş gelişimi ile karakterizedir. ♦Karsinojenik potansiyeli: Kronik arsenik maruziyeti ile çeşitli deri kanserleri (Bazal hü hücre karsinoması karsinoması, skuamoz hücre karsinoması karsinoması) oluş oluşabilir. Ayrı Ayrıca mesleksel olarak inhalasyonla arseniğ arseniğe maruziyet akciğ akciğer kanserine neden olabilir.IARC tarafı tarafından insan karsinojeni olarak tanı tır (Grup1). tanımlanmış mlanmışt ♦Çevreden baş başlıca maruziyet kaynakları kaynakları; -Benzin dumanı dumanındaki kurş kurşun (Tetrametil kurş kurşun vuruntuyu önlemek için benzine katı katılmaktadı lmaktadır. Süper benzine 400mg/L, normal benzine 150 mg/L) -Endü Endüstriyel Maruziyet (Akü (Akümülatö latör, seramik, porselen, kauç kauçuk endü endüstrilerinde) Organik tuzları tuzları: Tetrametil kurş kurşun, un, tetraetil kurş kurşun 5 -Kurş Kurşunlu boyalar ( Kurş Kurşun bazlı bazlı duvar boyaları boyaları, oto boyaları boyaları) -İçme suları suları ( Kurş Kurşunlu borular, borular, kurş kurşun içeren endü endüstriyel emisyonlarla suları suların kirlenmesi) kirlenmesi) -Kurş Kurşun içeren besinler (Kurş Kurşun içeren toprakta yetiş yetişen bitkiler, bitkiler, seramik kaplar, kaplar, teneke kutular) kutular) Önce yumuş yumuşak dokularda dağı dağıllır. Atı Atılım hı hızı çok yavaş yavaştır. Maruziyetin devamı devamı halinde kemiklerde depolanmaya baş başlar. İleri yaş yaşlarda (50(50-60 yaş yaş) vücut kurş kurşununun %90’ %90’ı kemiklerde toplanı toplanır. Gastrointestinal etkiler: -Anoreksi -Kurşun koliği Nörolojik etkiler: -Çocuklarda IQ skorlarında azalma -Kurşun ensefalopatisi (Beyinde sıvı toplanması, beyin damarlarında hasar, nöronlarda miyelin kaybı) -Periferal nöropati (Nöronlarda demiyelinizasyon ve aksonal dejenerasyon) ♦Kurş Kurşunun baş başlıca absorpsiyon yolu gastrointestinal ve solunum sistemidir. sistemidir. Gastrointestinal absorpsiyon Çocuklarda %40 Yetiş Yetişkinlerde %10 Organizmaya absorbe olduktan sonra dozun %99’ %99’u hemoglobine bağ bağlanı lanır. ♦Akut kurşun zehirlenmesi nadir görülür.Ya kurşun bileşiklerinin oral yolla alınması ya da kurşun buharlarının inhalasyonu ile meydana gelir.Ağızda metalik tat, mide bulantısı, karın ağrısı ve kusma meydana gelir. SSS’deki akut etkiler parestezi, ağrı ve kaslarda güçsüzlük olarak ortaya çıkar. Böbrek harabiyeti ve oligouri meydana gelir. ♦Kronik kurşun zehirlenmesi (Plumbizm) belirtileri gastrointestinal, nöromüsküler, nörolojik, hematolojik ve renal etkiler olarak ortaya çıkar. Hematolojik etkiler: etkiler: -Kurş Kurşun anemisi Hem sentezinin inhibisyonu Eritrositlerin yarı yarı ömrü mrünün azalması azalması Renal etkiler: etkiler: -Proksimal Tubullerde hasar -İnterstisiyel nefropati -Saturnin gut (Ürik asit kristallerinin eklemlerde birikmesi) 6 Süksinil ko-enzimA + Glisin ALA sentetaz * Delta aminolevulinik asit Yüksek kan bası basıncı ncı: -Kalsiyum metabolizması metabolizmasının etkilenmesiyle damar düz kasları kaslarının kontraksiyonu sonucu -Renal toksisite sonucu Gingivada mavimavi-siyah çizgi İdrarla atılır Delta-ALA dehidrataz * Porfobilinojen Üroporfirinojen III Ko-proporfirinojen III İdrarla atılır Ko-proporfirinojen dekarboksilaz * Protoporfirin IX+Fe2+ Eritrositte birikir Ferroşelataz * Hemoglobin Kurşun zehirlenmesinin hemoglobin biyosentezine etkisi Kurşun tarafından bloke edilen enzimler. ALA, delta-aminolevülinik asit * Kaynak: Türk Farmakoloji Derneği Farmakoloji Ders Kitabı, Gazi Kitabevi 2000 Ankara ♦Kurş Kurşuna maruziyetin biyolojik ♦Kurş Kurşunun karsinojenik etkileri: etkileri: IARC tarafı tarafından 2B grubuna alı tır. Deney hayvanları alınmış nmışt hayvanlarında kesin karsinojen (Renal karsinomalar) karsinomalar) olduğ olduğu halde insanlar için yeterli delil yoktur. yoktur. izlenmesi: izlenmesi: -Kanda kurş kurşun düzeyi -İdrar kurş kurşun düzeyi -Dokularda kurş kurşun düzeyi (Diş Diş, saç saç gibi) gibi) -Kanda ALAALA-D aktivitesi -İdrarda ALAALA-D aktivitesi, aktivitesi, koproporfirin miktarı miktarı -Eritrositte protoporfirin miktarı miktarı -Hematolojik araş araştırmalar CİVA ♦Civa normal sıcaklı caklıkta sıvı olan tek metaldir. metaldir. Oda ısısında kolayca buharlaş buharlaşabilir. abilir. ♦Civa yer kabuğ kabuğunda bulunan temel elementlerden biridir. biridir. Doğ Doğal dağı dağıllımla sürekli serbest hale geç geçtiğ tiği için insan dahil tüm canlı canlılarda iz halinde bulunur. bulunur. ♦Maden yatakları yataklarından Volkanik aktivitelerden Fosil kaynaklı kaynaklı katı katı ve sıvı yakı yakıtları tların yakı yakılması lmasıyla yılda 20 000 ton civanı civanın çevreye yayı yayıldığı ldığı tahmin edilmektedir. edilmektedir. 7 ♦Metalik civa, civa, anorganik ve organik civa bileş bileşikleri en az 80 endü endüstri yerinde 300’ 300’den fazla değ değişik şekilde kullanı kullanılmaktadı lmaktadır: -Kloralkali ve kağı t endü kağıt endüstrisi -Elektrik cihazları cihazları -Boyalar -Fungusit -Amalgam yapı yapımı -Tıpta antiseptik, antiseptik, diü diüretikve antisifilitik vb. Kronik maruziyet sıklı klıkla merkü merkürializm olarak tanı tanımlanı mlanır. Tremor, tiroid büyümesi, mesi, taş taşikardi, ikardi, düzensiz nabı nabız, gingivitis geliş gelişir. ir. Motor hareketlerin koordinasyon bozukluğ bozukluğu, davranış davranış bozukluğ bozukluğu, sinirlilik hali, hali, hafı hafıza kaybı kaybı, depresyon ve delirium merkezi sinir sisteminin etkilenmesi ile geliş gelişen nöropsikiatrik etkilerdir. etkilerdir. Organik civa (Metil civa) civa) civanı civanın en toksik formudur. formudur. Özellikle beyinin serebral korteksini ve serebellumunu etkiler. etkiler. Ağız ğız, dudak ve ekstremitelerde uyuş uyuşukluk, ukluk, ataksiler, ataksiler, yorgunluk hali, hali, konsantrasyon bozukluğ bozukluğu, işitme ve görme kayı kayıpları pları, tremorlar geliş gelişir. ir. ♦civanı civanın toksik etkisi kimyasal bileş bileşimine göre değ değişir. Genel olarak civa baş başlıca sinir sistemini ve böbrekleri etkiler. etkiler. Metalik civa buharları buharlarına akut maruziyet fatal olabilen korrozif bronş bronşit ve pnö pnömoniye neden olabilir. olabilir. İyileş yileşmeden sonra uzun süreli etkiler geliş gelişebilir. ebilir. Santral sinir sistemi etkilenerek tremor, aşır şırı sinirlilik ve duyarlı duyarlık hali, hali, unutkanlı unutkanlık gibi davranış davranış bozuklukları bozuklukları gözlenen klinik belirtilerdir. belirtilerdir. civa tuzları tuzları 1 gr gibi küçük üçük dozlarda dahi fatal olabilen toksik ve korrozif maddelerdir. maddelerdir. Bu tuzları tuzların ağız ğız yoluyla alı alımı, abdominal kramplara, kramplara, kanlı kanlı diyare, diyare, gastrointestinal kanalda ülserasyon ve nekroza neden olur. m kollapsı olur. Şok, ok, dolaşı dolaşım kollapsı ve ölümle sonuç sonuçlanabilir. lanabilir. Eğer iyileş iyileşme olmuş olmuşsa proksimal tubullerde hasar nedeniyle renal hasar oluş oluşabilir. abilir. civa tuzları tuzlarına kronik maruziyet otoimmü otoimmün hastalı hastalıklara da (Glomerü Glomerüler nefrit) nefrit) neden olabilir. olabilir. ♦ Çevrede civanı civanın metilasyonu ve biyokonsantrasyonu: biyokonsantrasyonu: Anorganik civa bileş bileşikleri genellikle besin zincirinde birikmez. birikmez. civanı civanın metilasyonu akarsu ve denizlerde bakteriyel sentezle oluş oluşur (Biyometilasyon) Biyometilasyon). Mikroorganizmalardan çevreye verilen metil civa hızla diffü diffüzlenerek besin zincirine girer (Biyokonsantrasyon) Biyokonsantrasyon). 8 KADMİYUM Metil civa → akuatik bitkiler → algler → ilkel hayvanlar → balı balıklar ve kabuklu deniz hayvanları hayvanları → insan Metil civanı civanın balı balık dokusundaki biyokonsantrasyon faktö faktörü, suya göre 10 000000-100 000 arası arasında değ değişir. ir. ♦Kadmiyum için modern toksik metal denilir. denilir. ♦Kadmiyum doğ doğada baş başta çinko olmak üzere çeşitli mineral filizlerinde bulunan ve endü endüstride yoğ yoğun kullanı kullanımı olan bir metaldir. metaldir. ♦Maruziyet baş başlıca oral ve inhalasyon yolu ♦Endü Endüstride; stride; -Elektrolizle kaplama ve galvanizleme proseslerinde (Antikorrozif) Antikorrozif) -Boya pigmenti ve plastiklerde -NikelNikel-kadmiyum pillerinde -Seramik ve cam yapı yapımında vb. ile olur. olur. Çeşitli tip et, balı balık ve meyvalar 1-50 µg/kg Cd içerebilir. erebilir. Tahı Tahıllarda 150 µg/kg’ g/kg’a çıkabilir. kabilir. Midye, , istiridye gibi kabuklu deniz hayvan Midye ları larında 100100-1000 µg/kg’ g/kg’a kadar birikebilir. birikebilir. İnhalasyonla alı alınan kadmiyumun da %30’ %30’u absorbe olabilir. olabilir. Sigara önemli bir Cd kaynağı dır. Bir adet kaynağıd sigara 1-2 µg Cd içerir. erir. ♦Ağız ğız yoluyla akut zehirlenme nadirdir. nadirdir. ♦İnhalasyonla akut maruziyet pnö pnömoni ve pulmoner ödeme deme neden olur. 5 mg/m3 havanı havanın 8 saat solunması solunması ölüme neden olur. olur. ♦İnhalasyonla kronik maruziyet kronik bronş bronşit, it, fibrozis ve amfizem geliş gelişimine neden olur. olur. ♦Gerek akut gerekse kronik maruziyetlerde kadmiyum böbrek tübüllerinde (metallotionein sentezini arttı arttırır ve CdCd-MT kopleksi halinde) halinde) birikir. birikir. ♦100100-300 µg/g Cd böbrek yükü, böbrek tübülleri hücrelerinde hasara neden olur. olur. ♦Kadmiyum, Kadmiyum, kalsiyum fosfat ve Vitamin D metabolizması metabolizmasını bozarak kemikler üzerine de etkili olabilmektedir. olabilmektedir. Maruz kiş kişilerde osteoporoz veya osteomalasia geliş gelişir. ir. Örnek: rnek: 1946’ 1946’da Japonya’ Japonya’da “itaiitai-itai” itai” hastalığı hastalığı adı adı verilen epidemik bir olay 9 ♦Karsinojenik etkisi: etkisi: Epidemiyolojik çalış malar kadmiyum oksit toz ve alışmalar buharları buharlarına maruz kalan işçilerde solunum yolu kanserlerini arttı arttıdığın ığını göstermektedir. stermektedir. IARC’ IARC’ın sınıflaması flamasında Grup 1’de (İnsanda karsinojenik etkili etkililler) bulunmaktadı bulunmaktadır. KROM ♦Endü Endüstride; stride; -Kromla kaplama (Korozyona karşı karşı)) -Boya endü endüstrisinde -Deri ve tekstil endü endüstrisnde vb. kullanı kullanılır. ♦Maruziyet baş başlıca deri ile temas sonucu ve Cr2 - Cr6 ♦Krom, oksidasyon Krom, doğ doğada basamakları basamaklarında bulunur. bulunur. Ancak Cr3 ve Cr6 formları formları biyolojik olarak önemlidirler. nemlidirler. En toksik olanı olanı hekzavalan (Kromat) Kromat) formudur. formudur. ♦Hekzavalan formu akciğ akciğerler gibi çeşitli doku tiplerinin hücre memranları memranlarından kolayca geç geçebilir ve hücre içinde Cr3’e indirgenir. indirgenir. NİKEL ♦Sertliğ Sertliği ve korozyona dayanı dayanıklı klılığı nedeniyle birç mının yapı birçok metal alaşı alaşım yapısına girer. girer. ♦Çelik üretimi, retimi, elektrolizle kaplama, kaplama, alkali pil, pil, boya ve elektronik üretimi gibi daha pek çok alanda kullanı kullanılır. ♦Nikelin ağı z yoluyla alı ağız alınması nması, kontamine olmuş olmuş besinler aracı aracılığı ile olur. ♦Bir adet sigara 1-3 µg Ni içerir. erir. krom içeren toz ve buharları buharların inhalasyonu ile olmaktadı olmaktadır. Endü Endüstride kroma dermal maruziyet kontakt dermatite neden olur. olur. Hekzavalan krom deri ve burun mukoz memranları memranlarına şiddetli korroziftir (Krom ülserleri ve burun delinmesi). delinmesi). Krom tozları tozları farenjit ve bronş bronşite ite de neden olur. olur. ♦Hekzavalan kromun akciğ akciğer kanserleri ile iliş ilişkisi olduğ olduğu gö gösterilmiş sterilmiştir. IARC’ IARC’ın insan karsinojenleri (Grup 1)grubundadı 1)grubundadır. ♦Nikelin baş başlıca maruziyet, maruziyet, toz ve buharları buharlarının solunması solunması ile olur. olur. ♦Nikele maruziyetin oluş oluşturabileceğ turabileceği baş başlıca sağ sağlık riski solunum sistemi kanserleridir kanserleridir.. Burun ve akciğ akciğer kanserleri en sık rastlanı rastlanılanlardı lanlardır. 10 ♦30 ppm nikel karbonile karbonile 30 dak maruziyet fatal olabilmektedir. olabilmektedir. Baş Başlangı langıç semptomları semptomları; baş başağrısı, yorgunluk, yorgunluk, halsizlik, halsizlik, bulantı bulantı ve kusmadı kusmadır. 1212-36 saat içersinde, ersinde, soluma zorluğ zorluğu, göğüs ağrısı oluş oluşur. ur. Solunumun bozulması bozulmasını pnö pnömoni izler. izler. ♦Nikele maruziyetin birdiğ birdiğer önemli etkisi de alerjidir. Astı Astım, ürtiker, eritem, eritem, kontakt dermatit oluş oluşturabilir. Ağır ğır Metallerin TLV (Kabul edilebilir eşik) Değ Değerleri Kurşun Cıva Arsenik Kadmiyum Krom Nikel TLV (mg/m3) Türkiye USA 0,15 0,05 0,15 (elementel) (tetrametil) 0,075 0,025 0,01 (anorganik) (alkil cıva) 0,5 0,1 0,05 (arsin) 0,1 0,01 Yok 0,5 0,05 (metal ve (Cr+6) +3 Cr ) Yok 1 0,12 (metal ve (nikel bileşikleri) karbonil) 11