Anne-babaların Radyolojik Görüntüleme Yöntemleri
Transkript
Anne-babaların Radyolojik Görüntüleme Yöntemleri
Anne-babaların Radyolojik Görüntüleme Yöntemleri ve Radyasyondan Korunma Konusunda Bilmesi Gerekenler Koruyarak Görüntüleyelim www.imagegently.org Radyolojik görüntüleme yöntemleri, hastaların tanı ve tedavisinde hekimlere yol göstericidir. Bazı radyolojik görüntüleme yöntemleri iyonizan radyasyon içerir. Aşağıdaki bilgiler annebaba ve sağlık personelini bu konuda aydınlatma amaçlıdır. Tanı ve tedavi amaçlı radyasyon nedir? Tanı ve tedavi amaçlı olarak kullanılan radyasyon çocuklara farklı şekillerde yardımcı olabilir. Radyasyon içeren tanısal görüntüleme teknikleri direkt grafi (röntgen), bilgisayarlı tomografi ve nükleer tıp tetkikleridir. Tedavi amaçlı teknikler ise kanser tedavisinde ya da tiroid bezinin aşırı çalıştığı hallerde kullanılan radyasyonu içerir. Direkt grafi ya da röntgen filmi nedir? X ışınları iyonizan radyasyon içeren görünmeyen ışın demetleri olup insan vücudundan geçerken farklı dokular tarafından değişime uğrayarak görüntü oluştururlar. Sonuç olarak kemikleri, akciğerleri ve birçok organı gösteren iki boyutlu bir görüntü oluşur. Bu tetkikler ağrı, acı vermezler ancak çocuğunuzun tetkik sırasında hareketsiz durması gerekir. Bazı durumlarda, çocukların rahat edebilmesi için görüntüler elde olunurken anne babalar tetkik odasına alınabilir. Görüntülenen bölgeye bağlı olmak üzere, görüntülenen bölge dışında kalan alanlarda radyasyon dozunu azaltmak için kurşun önlükler kullanılabilir. Bilgisayarlı tomografi nedir? Bilgisayarlı tomografide (BT) vücudun etrafında dönen bir kaynaktan çıkan X ışınları kullanılarak üç boyutlu görüntü elde olunur. Bu ışınlar çok sayıda “kesit” oluşturur ve bilgisayar da bu kesitleri görüntüye dönüştürür. Bu görüntüler, tek bir direkt grafiden (röntgen filmi) daha çok bilgi içerir. BT tetkikleri çocuğunuzun sağlığı açısından kritik önemi olan bilgiler sağlar ancak tek bir direkt grafiden (röntgen filminden) daha fazla radyasyon almasına yol açar. BT aletleri büyük bir simite benzer. Çocuğunuz hareket etmeden bir masa üzerinde yatarken, masa bu simitin içinden geçer. Bu tetkik oldukca kısa olup ağrı-acı vermez ve çocuğunuzun vücuduna hiç birşey dokunmaz. Ancak bazen çocuklar büyük aletlerden korkabilirler. Böyle durumlarda çocukların kendilerini güvencede hissetmeleri için anne babaların çocuklarının yanında durmaları önerilir. Bazen de tetkik sırasında hareket etmemeleri için daha küçük çocuklar uyutulabilir. Organları ve damarları görüntülemek için bazen damardan kontrast madde vermek gerekebilir ki bu bir iğne ile damara girmeyi gerektirir. Kullanılan kontrast maddeler genellikle zararsızdır ve güven ile kullanılmaktadır. Kontrast madde böbreklerden atıldığı için ileri böbrek problemleri olan çocuklara kontrast madde verilemeyebilir. Nadiren kontrast maddeye bağlı allerjik reaksiyon görülebilir. Bu nedenle, kontrast madde verilmeden önce çocuğunuzun allerji ya da böbrek fonksiyonları ile ilgili problemi olup olmadığı sorulabilir. Tetkik öncesinde bu konuları doktorunuz ile görüşmeniz önem taşımaktadır. Nükleer tıp tetkikleri nelerdir? Nükleer tıp tetkikleri, küçük miktarlarda kullanılan radyoaktif ilacın farklı doku ve organlarda birikip gama ışınları açığa çıkarması esasına dayanır. Bu gama ışınları bir kamera tarafından saptanıp elektronik sinyallere dönüştürülür ve bunlar da görüntü oluşturur. Alınan radyasyon miktarı yapılan tetkik tipine göre değişmektedir. Genellikle ilacı verebilmek için bir damaryolu açılması gerekir. Tetkik sırasında çocuğunuz ağrı-acı duymaz ancak görüntüler elde edilirken hareket etmemesi gerekir. Bu sırada çocuğunuzun yanında olmanız önerilir. Bazen görüntü elde olunurken hareket etmemeleri için küçük yaştaki çocuklar uyutulabilir. Kaynak Bu tetkiklerde ne kadar radyasyon kullanılmaktadır? Hepimiz hergün toprak, taş, bina malzemeleri, hava, su ve kozmik radyasyon yoluyla az miktarlarda radyasyon alıyoruz. Buna doğal olarak alınan radyasyon denir. Aldığımız miktar yaşadığımız yere bağlıdır. Örneğin, yüksek dağlık bölgelerde yaşayanlar deniz seviyesinde yaşayanlara göre daha fazla kozmik radyasyon alırlar. Yapılan ölçümler, tüm vücutta biriken radyasyon dozu ya da tek bir organın aldığı dozu tahmin etmede kullanılabilir. Her hasta farklı boyut ve şekilde olduğundan bu farklılıkları gözeten X ışını ayarları kullanılmalıdır. Aynı tür tetkiklerde alınan radyasyon miktarlarını tahmin etmek bile yanıltıcı olabilirken farklı tetkikler sırasında alınan radyasyon dozunu tahmin etmek daha da zorlaşmaktadır. Bu nedenle, X ışınlarından alınan radyasyon dozlarını anlamanın bir yolu farklı kaynaklardan alınan yaklaşık etkin radyasyon dozlarını millisievert (mSv) olarak karşılaştırmaktır. Yaklaşık etkin doz (mSv) Doğal radyasyon ......................................................... 3mSv/yıl 6 saatlik uçak yolculuğu................................................ 0.04 mSv Akciğer filmi (tek yönlü) ............................................... 0.01mSv’e kadar Akciğer filmi (çift yönlü) ............................................... 0.1mSv’e kadar Beyin BT ...................................................................... 2 mSv’e kadar Toraks BT..................................................................... 3 mSv’e kadar Batın BT ...................................................................... 5 mSv’e kadar Direkt grafi (röntgen) ve BT’de kullanılan radyasyon her gün karşılaştığımız doğal radyasyon ile karşılaştırılmıştır. Bu değerler tüm vücut dozunu vermekte olup vücudun yalnızca bir bölümünü kapsayan tetkikleri gerçek anlamda yansıtmaz bu nedenle yanıltıcı olabilir, ancak bu karşılaştırma hastanın aldığı göreceli radyasyon dozunu anlamamızı kolaylaştırır (örneğin, bir batın BT tetkiki ile, 20 ay boyunca maruz kalacağımız doğal radyasyon miktarına eş radyasyona maruz kalırız). Radyasyon kaynağı Gün olarak doğal radyasyon Doğal radyasyon.............................................................1 gün Akciğer filmi (tek yönlü)...................................................1 gün Beyin BT..........................................................................8 ay’a kadar Batın BT..........................................................................20 ay’a kadar Tanı ve tedavi amaçlı radyasyonun ne tür riskleri olabilir? Tanı amaçlı radyasyonun kansere neden olduğuna dair kesin bir kanıt bulunmamaktadır. Ancak bazı büyük çaplı araştırmalar düşük doz radyasyonun bile kanser riskini çok az da olsa arttırdığını göstermiştir. Radyasyon güvenliğinden sorumlu ulusal ve uluslarası kuruluşlar şu noktada aynı görüştedirler: Kansere yol açtığı bilinen bir eşik radyasyon dozu yoktur; bu nedenle en düşük dozda radyasyonun bile çocuklarımıza zarar verebileceğini düşünerek davranmak, çocuklarımızı korumak için en güvenli yaklaşımdır. Radyasyona bağlı kanser riskini tüm popülasyonun istatiksel kanser riski ile karşılaştırmak en anlamlısıdır: Bir bireyin yaşamı süresince kanserden ölme riskinin yaklaşık % 20-25 olduğu tahmin edilmektedir. Diğer bir deyişle, hiç radyasyon almamış her 1000 çocuktan 200-250’si kanser nedeniyle ölecektir. Öte yandan, yaşamında sadece bir BT tetkiki yaptıran bir çocuğun radyasyona bağlı kanser riskinin yaklaşık % 0.030.05 oranında artacağı tahmin edilmektedir. Bu tahminler bütün nüfusun riski olup tek bir bireyin riskini temsil etmemektedir. •Bir BT tetkikinin riskini diğer teorik riskler ile karşılaştırabiliriz. Örneğin bir batın BT tetkikine bağlı kansere yakalanma riski, her 12070 km araba veya her 1609 km motosiklet kullanımında trafik kazası geçirme riskine eşittir. Her ne kadar radyasyon riskini tahmin etme yöntemleri sınırlı olsa da bu bilgiler bize, bir BT tetkinin kansere neden olma riskinin çok düşük olduğunu göstermektedir. Ancak bugüne kadar yapılan araştırmalar düşük de olsa bir riskin varlığını ve bu riskin kümülatif olabileceğini vurgulamaktadır. Çocuğumun radyasyon alma riskini nasıl en aza indirebiliriz? Çocuğunuzun bir görüntüleme tetkiki sırasında alacağı radyasyon dozunu en aza indirmek için çeşitli önlemler vardır. Koruyarak Görüntüleyelim kampanyasının amacı bu bilinci oluşturmaktır ve aşağıda belirtilen stratejileri kapsamaktadır: •Görüntüleme tetkikleri ancak kesin bir tıbbi yarar varsa kullanılmalıdır. •Radyasyon dozu çocuğun yaşı ve ağırlığı dikkate alınarak iyi görüntü verecek en düşük doza ayarlanmalıdır. •Tetkik sadece incelenmesi gereken bölgeye sınırlandırılmalıdır. •Birden fazla tetkik yapmaktan kaçınılmalıdır. •Eğer mümkünse alternatif tanı yöntemleri ( ultrasonografi, manyetik rezonans görüntüleme ) kullanılmalıdır. Eğer çocuğumun doktoru BT tetkiki isterse yapılmasına izin vermeli miyim? Her tıbbi işlemde olduğu gibi yapılacak işlemin yararları zararlarından fazla olmalıdır. BT çok değerli bir görüntüleme yöntemidir ve hastanın tanı ve tedavisinde özellikle bazı hastalıklarda diğer test ve tekniklerin veremediği bilgileri sunar. BT uygulanabilecek en iyi tedaviyi belirlemede yardımcı olur, başka tetkiklere veya cerrahiye gereği ortadan kaldırıp hastanın gidişatını olumlu yönde etkiler. Eğer çocuğunuzun ciddi bir hastalığı varsa ve BT tetkiki gerekiyorsa hiç çekinmeden yaptırmalısınız, bunu unutmayın. Çoğu zaman çocuğunuzun bundan göreceği yarar olası zarardan çok daha fazladır. Eğer BT yapılacak en uygun tetkik ise radyoloğunuzdan radyasyon riskini en aza indirecek düşük doz tekniklerini kullanmasını isteyin. Görüntüleme merkezinin en uygun düşük dozları kullandığından nasıl emin olabilirim? Erişkin hastalara hizmet veren bazı görüntüleme merkezleri çocuk hastalar için de aynı dozları kullanıyor olabilirler. Sormadıkça bunu bilemezsiniz, bu nedenle sorabilirsiniz ve bu sizin hakkınızdır. Radyoloğunuz radyasyon dozunu nasıl düşürdükleri ile ilgili size bilgi vermelidir. BT tetkikinin alternatifleri nelerdir? Çocuğunuzun tanı ve tedavisi yönünden BT en iyi görüntüleme yöntemi olabilir. Bazen doktorunuz BT yapmadan önce çocuğunuzu bir süre izlemenin daha güvenli olacağına karar verebilir. Aileniz ve sizin için beklemek çok zor gelebilir, ancak böylece çocuğunuzun gereksiz radyasyon almadan tanısı netleşebilir. Ultrasonografi ve manyetik rezonans görüntüleme (MRG) radyasyon kullanmayan görüntüleme yöntemleridir. Bazen bu yöntemler aynı tanısal sonuçları verebilir. MRG uzun süren bir tetkiktir ve çocuğunuzun uyutulması gerekebilir ve uyutma işleminin de kendine ait riskleri vardır. Bazen BT tetkiki çocuğunuzun tedavisinde bilgi verebilecek tek yöntem olabilir. Bu nedenle pediatristiniz ve radyoloğunuza çocuğunuz için alternatif yöntemler olup olmadığını sormalısınız. BT`nin sonucunun normal çıkması, bu tetkiki yaptırmakla hata ettiğiniz anlamına mı gelir? Çoğu zaman normal bir sonuç çocuğunuzun hastalığı hakkında önemli bir bilgidir. Sonuç normal çıkarsa çocuğunuzu eve götürebilirsiniz ya da bazı testler veya prosedürlere gerek kalmayabilir. Eğer radyasyon riski ile ilgili hala endişelerim varsa kiminle konuşmalıyım? Öncelikle tetkiki isteyen doktor ile konuşmalısınız. Uzman doktorlar yapılacak tetkikin yarar ve zararlarını iyi dengelemelidir. Çocuğunuzun doktoru ile radyolog ( ki o da bir doktordur ) yapılabilecek en iyi tetkikin hangisi olduğuna birlikte karar verebilirler. Eğer çocuğunuzun doktoru sorularınızı yanıtlayamazsa radyolog doktorlar daha detaylı bilgi verebilirler. Bu broşürdeki bilgiler pediatristinizin öneri ve tedavilerinin yerini almamalıdır. Her çocuğun özellikleri ve durumuna göre doktorunuzun farklı tanı ve tedavi yaklaşımları olabilir. Koruyarak Görüntüleyelim, temmuz 2007’de kurulan Çocukların Görüntülenmesinde Radyasyon Güvenliği Birliğinin bir eğitim ve bilinçlendirme kampanyasıdır. Sağlık ile ilgili derneklerden oluşan bir birliktir ve amacı çocukların ulusal çapta yüksek kalitede ve güvenli görüntülenmesini sağlamaktır. Pediatrik Radyoloji Derneğinin yanısıra 33 diğer derneğin ( pediatrist, radyolog, tıbbi fizikçi ve radyasyon güvenliği ) uzmanlarından oluşan 500 000’den fazla kişiyi kapsamaktadır. Kaynaklar Amis ES, Jr., Butler PF, Applegate KE, et al. American College of Radiology white paper on radiation dose in medicine. Journal of the American College of Radiology 2007; 4:272-284. Arch ME, Frush DP. Pediatric body MDCT: A 5-year follow-up survey of scanning parameters used by pediatric radiologists.American Journal of Roentgenology 2008:191;611-617 Brenner DJ, Doll R, Goodhead DT, et al. Cancer risks attributable to low doses of ionizing radiation: Assessing what we really know. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 2003; 100:13761-13766. Brenner DJ, Elliston CD, Hall EJ, Berdon WE. Estimated risks of radiation-induced fatal cancer from pediatric CT. American Journal of Roentgenology 2001; 176:289-296. Brenner DJ, Hall EJ. Current concepts - Computed tomography - An increasing source of radiation exposure. New England Journal of Medicine 2007; 357:2277-2284. Brody AS, Frush DP, Huda W, Brent RL, Radiology AAP. Radiation risk to children from computed tomography. Pediatrics 2007; 120:677-682. Cardis E, Vrijheid M, Blettner M, et al. The 15-country collaborative study of cancer risk among radiation workers in the nuclear industry: Estimates of radiation-related cancer risks. Radiation Research 2007; 167:396-416. Chodick G, Ronckers CM, Shalev V, Ron E. Excess lifetime cancer mortality risk attributable to radiation exposure from computed tomography examinations in children. Israel Medical Association Journal 2007; 9:584-587. Frush DP, Applegate K. Computed tomography and radiation: understanding the issues. Journal of the American College of Radiology 2004; 1:113-119. Frush DP, Donnelly LF, Rosen NS. Computed tomography and radiation risks: What pediatric health care providers should know. Pediatrics 2003; 112:951-957. GGoske MJ, Applegate KE, Boylan J, et al. The ‘Image Gently’ campaign: increasing CT radiation dose awareness through a national education and awareness program. Pediatric Radiology 2008; 38:265-269. Huda W, Vance A. Patient radiation doses from adult and pediatric CT. American Journal of Roentgenology 2007; 188:540-546. Yararlı web siteleri: www.imagegently.org www.cancer.gov/cancertopics/ causes radiation-risks-pediatric-CT www.acr.org http://hps.org www.rsna.org www.radiologyinfo.org Larson DB, Rader SB, Forman HP, Fenton LZ. Informing parents about CT radiation exposure in children: It’s OK to tell them. American Journal of Roentgenology 2007; 189:271-275. NAS. Health risks from exposure to low levels of ionizing radiation: BEIR VII phase 2. Washington D.C.: National Academy of Sciences, 2005. Pierce DA, Preston DL. Radiationrelated cancer risks at low doses among atomic bomb survivors. Radiation Research 2000; 154:178-186. Preston DL, Ron E, Tokuoka S, et al. Solid cancer incidence in atomic bomb survivors: 1958-1998. Radiation Research 2007; 168:1-64. Slovis TL. The ALARA (as low as reasonably achievable) concept in pediatric CT intelligent dose reduction. Multidisciplinary conference organized by the Society of Pediatric Radiology. August 18-19, 2001. Pediatric Radiology 2002; 32:217-317.