DÜZELTİLMİŞ BİYOKİMYA TEST REHBERİ 2007 de aç
Transkript
DÜZELTİLMİŞ BİYOKİMYA TEST REHBERİ 2007 de aç
T.C. Süleyman Demirel Üniversitesi Ara tırma ve Uygulama Hastanesi Doküman Adı Biyokimya Test Rehberi Doküman Numarası TBH/000/ÇTL/00 HKS Standart Numarası 00.02.03.01.00 Yayın Tarihi Revizyon Numarası 01.04.2012 00 Revizyon Tarihi Sayfa Sayısı Güncellemelerinin Takibi Revizyon No Revizyon Tarihi Açıklamalar Hazırlayan Kontrol Eden Onaylayan Doküman Durumu Birim Sorumlusu Kalite Direktörü Başhekim ¢ KONTROLLÜ KOPYA £ BİLGİ AMAÇLI £ İPTAL ......./......./......... Ç NDEK LER GİRİŞ ____________________________________________________________________________________ 5 1.ÖRNEKLERİN ÇALIŞILMA ZAMANI – ÖRNEK TÜRÜ ________________________________________________ 5 1.1.ACİL BİYOKİMYA LABORATUVARI ÇALIŞILAN TEST LİSTESİ ____________________________________ 5 1.2.ÇALIŞILAN TEST PARAMETRELERİ ________________________________________________________ 6 1.2.1.ADRENOKORTİKOTROPİK HORMON ___________________________________________________ 6 1.2.2.ALANİN AMİNOTRANSFERAZ _________________________________________________________ 6 1.2.3. ALBUMİN ________________________________________________________________________ 7 1.2.4. ALFA FETOPROTEİN _______________________________________________________________ 7 1.2.5. ALKALEN FOSFATAZ ______________________________________________________________ 7 1.2.6. ALKALEN FOSFATAZ( ısıya dayanıklı 56°C ) _____________________________________________ 8 1.2.7 AMİLAZ __________________________________________________________________________ 8 1.2.8.AMİNOASİT KROMOTOGRAFİSİ _______________________________________________________ 9 1.2.9.ANTİ TİROGLOBULİN _______________________________________________________________ 9 1.2.10.ANTİ TPO _______________________________________________________________________ 9 1.2.11.ASPARTAT AMİNOTRANSFERAZ _____________________________________________________ 9 1.2.13. BENCE- JONES PROTEİNİ _________________________________________________________ 10 1.2.14.BAKIR (KAN) ____________________________________________________________________ 10 1.2.15.BAKIR ( İDRAR ) _________________________________________________________________ 10 1.2.16. BETA -HCG ____________________________________________________________________ 11 1.2.17.BETA -2 MİKROGLOBULİN(SERUM) __________________________________________________ 11 1.2.18. BİLİRUBİN (DİREKT)______________________________________________________________ 11 1.2.19. BİLİRUBİN (TOTAL) ______________________________________________________________ 11 1.2.21. CA 125 ________________________________________________________________________ 12 1.2.22. CA -15-3 _______________________________________________________________________ 12 1.2.23. CA -19-9 _______________________________________________________________________ 12 1.2.24. CEA __________________________________________________________________________ 13 1.2.25 CA 72-4 ________________________________________________________________________ 13 1.2.26 ÇİNKO (KAN)____________________________________________________________________ 13 1.2.27. DEMİR (FE)_____________________________________________________________________ 14 1.2.28. TOTAL DEMİR BAĞLAMA KAPASİTESİ(TIBC) __________________________________________ 14 1.2.29. DEHİDROEPİANDROSTERON SÜLFAT (DHEA-SO4) _____________________________________ 14 1.2.30. ESTRADİOL(E2) _________________________________________________________________ 15 1.2.31. ESTRİOL(E3) ___________________________________________________________________ 15 1.2.33. FENİTOİN ______________________________________________________________________ 16 1.2.34. FENOBARBİTAL_________________________________________________________________ 16 1.2.35. FERRİTİN ______________________________________________________________________ 16 1.2.36 FOLİK ASİT _____________________________________________________________________ 17 1.2.37. FOLİKÜL STİMÜLAN HORMON (FSH) _________________________________________________ 17 1.2.38. FOSFOR _______________________________________________________________________ 18 1.2.39. GAİTADA GİZLİ KAN _____________________________________________________________ 18 1.2.40.GAMA GLUTAMİL TRANSFERAZ (GGT) _______________________________________________ 18 1.2.41.GLUKOZ _______________________________________________________________________ 19 1.2.42.GROWTH HORMON ______________________________________________________________ 19 1.2.43.HEMOGLOBİN A 1C ______________________________________________________________ 20 1.2.44. HDL-KOLESTEROL ______________________________________________________________ 20 1.2.45. HOMOSİSTEİN __________________________________________________________________ 21 1.2.46. C-REAKTİF PROTEİN (HİGH SENSİTİVE) ______________________________________________ 21 1.2.47. IGF-1 _________________________________________________________________________ 22 1.2.48. IGF-BP3 _______________________________________________________________________ 22 1.2.49. İDRAR TAHLİLİ(BKNZ. TAM İDRAR TAHLİLİ) ___________________________________________ 22 1.2.51. KALSİYUM(KAN) ________________________________________________________________ 23 1.2.52. KALSİYUM(İDRAR) _______________________________________________________________ 22 1.2.53. KAN GAZI______________________________________________________________________ 23 1.2.54. KARBAMAZEPİN _______________________________________________________________ 234 1.2.55. KLOR(CL)______________________________________________________________________ 23 1.2.56. KLOR(BOS) ____________________________________________________________________ 24 1.2.57. KOLLOJEN ADP ________________________________________________________________ 24 1.2.58. KOLLAJEN EPİNEFRİN ___________________________________________________________ 24 2 1.2.59. KOLESTROL(TOTAL) _____________________________________________________________ 24 1.2.60. KOLİNESTERAZ _________________________________________________________________ 25 1.2.61. KORTİZOL _____________________________________________________________________ 25 1.2.62. KREATİN KİNAZ _________________________________________________________________ 25 1.2.63. KREATİN KİNAZ MB _____________________________________________________________ 26 1.2.64. KÜTLE CK-MB __________________________________________________________________ 26 1.2.65. KREATİNİN(KAN) ________________________________________________________________ 26 1.2.66. KREATİNİN (İDRAR) ______________________________________________________________ 27 1.2.67. LAKTAT _______________________________________________________________________ 27 1.2.68. LAKTAT DEHİDROGENEZ(KAN) _____________________________________________________ 27 1.2.69. LAKTAT DEHİDROGENEZ (bos,mayi) _________________________________________________ 28 1.2.70. LDL KOLESTEROL _______________________________________________________________ 28 1.2.71. LİPAZ _________________________________________________________________________ 28 1:2.72. LİTYUM _______________________________________________________________________ 30 1.2.73. LUTEİNİZAN HORMON (LH) ________________________________________________________ 30 1.2.74. MAGNEZYUM ___________________________________________________________________ 31 1.2.75. METANEFRİNLER _______________________________________________________________ 31 1.2.76. MİKROALBÜMİN ________________________________________________________________ 30 1.2.77. MİKROPROTEİN (BOS) ____________________________________________________________ 30 1.2.78. MİKROPROTEİN (İDRAR) __________________________________________________________ 31 1.2.79. MYOGLOBİN ___________________________________________________________________ 31 1.2.80. ORAL GLUKOZ TOLERANS TESTİ ___________________________________________________ 31 1.2.81. PAPP-A _______________________________________________________________________ 32 1.2.82. OSTEOKALSİN __________________________________________________________________ 32 1.2.83. PARATİROİD HORMON(İNTAKT) ____________________________________________________ 32 1.2.84. POTASYUM(KAN)________________________________________________________________ 33 1.2.85. POTASYUM(BOS)________________________________________________________________ 33 1.2.86. POTASYUM(İDRAR) ______________________________________________________________ 33 1.2.87.PROGESTERON _________________________________________________________________ 33 1.2.88. PROLAKTİN ____________________________________________________________________ 34 1.2.90. PROTEİN ELEKTROFOREZİ(SERUM,İDRAR) ___________________________________________ 35 1.2.91. SALİSİLAT _____________________________________________________________________ 35 1.2.92. SERBEST T3 ___________________________________________________________________ 36 1.2.93. SERBEST T4 ___________________________________________________________________ 36 1.2.94. SODYUM(KAN) __________________________________________________________________ 36 1.2.95. SOYDUM (BOS) _________________________________________________________________ 37 1.2.96. SODYUM(İDRAR) ________________________________________________________________ 37 1.2.97. TAM İDRAR TETKİKİ _____________________________________________________________ 37 1.2.98. TESTOSTERON ( TOTAL ) _________________________________________________________ 40 1.2.100.TİROGLOBULİN_________________________________________________________________ 41 1.2.101. TİROİD STİMULATİNG HORMON(TSH) _______________________________________________ 41 1.2.102. TİROKSİN BAĞLAYICI GLOBULİN __________________________________________________ 41 1.2.103. TOTAL PROTEİN (KAN) __________________________________________________________ 42 1.2.104. TOTAL PROTEİN (BOS) __________________________________________________________ 42 1.2.105. TOTAL PROTEİN (İDRAR) _________________________________________________________ 42 1.2.106. TRİGLİSERİD __________________________________________________________________ 43 1.2.107. TROPONİN I ___________________________________________________________________ 43 1.2.108. ÜÇLÜ TARAMA TESTİ ___________________________________________________________ 43 1.2.109. ÜRE(KAN) ____________________________________________________________________ 42 1.2.110. ÜRE(İDRAR) ___________________________________________________________________ 43 1.2.111. ÜRİK ASİT ( KAN ) ______________________________________________________________ 43 1.2.112. ÜRİK ASİT(İDRAR) ______________________________________________________________ 43 1.2.113. VALPORİK ASİT ________________________________________________________________ 43 1.2.114. VANİLMANDELİK ASİT ___________________________________________________________ 44 1.2.115. VİTAMİN B12 __________________________________________________________________ 44 1.2.116. VİTAMİN D (25-OH D VİTAMİNİ)_____________________________________________________ 45 1.2.117. HEMATOLOJİ LAB TESTLERİ ______________________________________________________ 45 1.2.117.1. TAM KAN SAYIMI ____________________________________________________________________ 1.2.117.2.PERİFERİK YAYMA BOYAMA ___________________________________________________________ 1.2.117.3. RETİKÜLOSİT BOYAMA _______________________________________________________________ 1.2.117.4. ERİTROSİT SEDİMENTASYON HIZI _______________________________________________________ 45 45 45 46 3 1.2.117.5. KRİYOGLOBULİN ____________________________________________________________________ 1.2.117.6. OSMOTİK FRAJİLİTE _________________________________________________________________ 1.2.117.7. GLUKOZ 6-FOSFAT DEHİDROGENAZ_____________________________________________________ 1.2.117.8. HEMOGLOBİN A 1C __________________________________________________________________ 1.2.117.9. HEMOGLOBİN ELEKTROFOREZİ ________________________________________________________ 1.2.117.10. PROTROMBİN ZAMANI _______________________________________________________________ 1.2.117.11. AKTİVE PARSİYEL TROMBOPLASTİN ZAMANI_____________________________________________ 1.2.117.12. FİBRİNOJEN _______________________________________________________________________ 1.2.117.13. D-DİMER __________________________________________________________________________ 1.2.117.14. ANTİ TROMBİN III ___________________________________________________________________ 1.2.117.15. PROTEİN C ________________________________________________________________________ 1.2.117.16. PROTEİN S ________________________________________________________________________ 1.2.117.17. AKTİVE PROTEİN C REZİSTANSI _______________________________________________________ 1.2.117.18. KOLLOJEN ADP ___________________________________________________________________ 1.2.117.19. KOLLAJEN EPİNEFRİN ______________________________________________________________ 1.2.117.20. VON WİLLEBRANT FAKTÖR (ANTİJEN) __________________________________________________ 1.2.117.21. VON WİLLEBRANT FAKTÖR (AKTİVİTE) __________________________________________________ 1.2.117.22. FAKTÖR VIII _______________________________________________________________________ 46 46 47 47 47 48 50 50 50 51 51 52 52 52 52 53 53 53 1.3. PANİK DEĞER: ______________________________________________________________________ 52 1.4. REFERANS ARALıĞı: ____________________________________________________________________ 54 2. ÖRNEK ALIMI VE KURALLARI ______________________________________________________________ 54 2.1. KAN NUMUNELERİNİN ALıNMASı _____________________________________________________________ 54 2.1.1. Kan numunesi almada uyulması gereken önemli kurallar: __________________________________ 54 2.1.2. Kan numunesi almada uyulması gereken standart tedbirler: ________________________________ 54 2.1.3. Kan numunesi alınırken izlenecek yöntem: _____________________________________________ 54 2.1.4. Kan numunesi alırken kullanılacak tüplerin sırası: ________________________________________ 55 2.1.5. Kan numunesi alınmaması gereken yerler: _____________________________________________ 55 2.2. Uygun örnek tüpünün kullanılması: ____________________________________________________ 55 2.2.1 Kan Alma Tüplerinin Özellikleri _______________________________________________________ 56 2.2.1.1.Serum _______________________________________________________________________________ 56 2.2.1.2. EDTA’lı Tam Kan ______________________________________________________________________ 56 2.2.1.3.Sitratlı Tam Kan _______________________________________________________________________ 57 2.3. İDRAR NUMUNELERİNİN KABULÜ: ____________________________________________________________ 57 2.3.1 Tam İdrar Tahlili İçin Örnek Alımı: _____________________________________________________ 57 2.3.2. 24 Saatlik İdrara toplama Tekniği: ____________________________________________________ 58 2.3.3. Çocuklarda (0-3 yaş) idrar toplanması: _________________________________________________ 58 2.3.4. 24 saatlik idrarda VMA, HVA, 5-HIAA, katekolaminler ve metanefrinler çalışılacaksa: ______________ 60 2.4. OSTPRSNDİAL GLUKOZ: __________________________________________________________________ 59 2.4.1.Oral Glukoz tolerans Testinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar: ____________________________ 59 2.4.2.Gebelerdde Oral Glukoz tolarans Testi: ________________________________________________ 59 3.ÖRNEK KABUL VE RED KRİTERLERİ _________________________________________________________ 59 4. ÖRNEKLERİN UYGUN ŞEKİLDE ALINMASI VE TRANSFERİ ________________________________________ 60 4.2. ACİL SERVİS VE KLİNİKLERDE TETKİK GİRİŞLERİ, NUMUNE ALıNMASı VE TRANSFERİ; __________________________ 61 4.3 ANALİZ ÖNCESİ SAKLAMA KOŞULLARı: _________________________________________________________ 62 4.4 ÖRNEK ALıNMASı SÜRECİNDE ETKİ EDEN FAKTÖRLER: ______________________________________________ 63 4.4.1.İstek Formunun Düzenlenmesi; _______________________________________________________ 63 4.4.2.Açlık süresi: _____________________________________________________________________ 63 4.4.3.Örnek alma zamanı: _______________________________________________________________ 63 4.4.4.Postür: _________________________________________________________________________ 64 4.4.5.Tıbbi durumun etkisi: ______________________________________________________________ 64 4.4.6. Sıvı infüzyonunun etkisi: ___________________________________________________________ 64 4.4.7.Turnike uygulama süresi: ___________________________________________________________ 64 4.5. NUMUNELERİN LABORATUVARA KABULÜ VE AYRıŞTıRıLMASı __________________________________________ 65 5. ÖRNEKLERİN ETİKETLENMESİ: _____________________________________________________________ 65 6. SONUÇ GÖNDERME : _____________________________________________________________________ 66 6.1. LABORATUVAR TETKİKLERİ SONUÇ TESLİM SÜRELERİ_______________________________________________ 66 6.1.7. Çalışılmış-Onaylanmış örnek numunelerin laboratuvarda saklama süreleri: ____________________ 66 4 GİRİŞ Laboratuvarlar tüm biyolojik örneklerin laboratuvar tetkiklerinin yapılmasını ve raporlanmasını sa layan birimlerdir. Günümüzde laboratuvar çalı malarındaki hedef, tetkik isteklerinin yapılmasından sonuçların ilgili yerlere ula masına kadar geçen süreyi kısaltmak ve en do ru sonucu tetkiki isteyen hekime iletmektir. Bu sürenin önemli bir bölümü (%55-60) preanalitik evredir. Hastane Otomasyon Sistemlerinin (HBYS/HOS) geli tirilmesiyle bu süreler ideal zamanlara yakla mı tır. Hastanelerde laboratuvar hizmetlerinde ya anan sorunların önemli bir kısmı laboratuvar i leyi inin hasta ve hastane çalı anları tarafından yeterince bilinmemesi ve ileti im eksikli inden kaynaklanmaktadır. Tetkik sonuçlarının eksik çıkması, kaybolması, tetkik öncesi uyulması gereken kurallara uyulmaması, yanlı tüp/örnek kabı seçimi, yetersiz veya fazla örnek alınması, eksik tetkik giri i yapılması en çok kar ıla ılan sorunlardır. Hem bu tür sorunları azaltmak hem de laboratuvar i leyi ini ba ta klinik hekimleri olmak üzere di er hastane çalı anlarıyla payla mak amacıyla laboratuvar tetkik rehberi hazırlanmı tır. Bu rehberde Süleyman Demirel Üniversitesi Ara tırma Uyg. Hastanesi Biyokimya Laboratuvarının i leyi i, tetkik profili tetkik giri inden sonuçların gönderilmesine kadar olan süreç (HBYS), laboratuvarın analitik kalite çalı maları, tetkiklerin çalı ma yöntemleri, çalı ma zamanları, ön hazırlık i lemi gerektiren testlere ait bilgi, tetkike göre numune türü/numune kabı seçimi, numunelerin uygun ekilde alını ı, transfer artları, örneklerin uygun ekilde etiketlenmesi ve numunelerin kabul/red kriteri, sonuçların raporlanma zamanları, normal de erleri, panik de erleri ve kısaca tetkiklerin klinik yararları hakkında bilgilere yer verilmi tir. 1.ÖRNEKLERİN ÇALIŞILMA ZAMANI – ÖRNEK TÜRÜ 1.1.ACİL BİYOKİMYA LABORATUVARI ÇALIŞILAN TEST LİSTESİ BİYOKİMYA • • • • • • • • • • GLUKOZ ÜRE KREAT N N AST ALT ALP TOTAL B L RUB N D REK B L RUB N KOL NESTERAZ TOTAL PROTE N • • • • • • • • • • ALBUMİN KREATİN KİNAZ (CK) CK-MB SODYUM KALS YUM POTASYUM KLOR FOSFOR AM LAZ L PAZ • • • • • • • • • BOS GLUKOZ BOS POTASYUM BOS PROTE N BOS ALBUM N BOS KLOR BOS SODYUM BOS LDH MAGNEZYUM SAL S LAT HEMOGRAM PERİFERİK YAYMA KARDİYAK TESTLER • CK-MB KÜTLE • MYOGLOB N • TROPON N T KOAGÜLASYON TESTLERİ • PT • F BR NOJEN • APTT • D-D MER 5 KAN GAZI TAM İDRAR TETKİKİ GAİTADA GİZLİ KAN İLAÇ DÜZEYLERİ • D GOKS N HORMON • ß-HCG Listede yer almayan ancak çalışılması gerekli görülen paramatreler için laboratuvar ile görüşülmesi gerekmektedir. Acilden yapılan istemlerin çalışma süresi rutinden farklı olup çalışılan test parametrelerinde süreler belirtilmiştir. 1.2.ÇALIŞILAN TEST PARAMETRELERİ 1.2.1.ADRENOKORTİKOTROPİK HORMON Eş Anlamlı : ACTH, Kortikotropin Metod : Enzimatik-labeled chemiluminescent / Immunometric assay(ECL A) Numune Türü : EDTA’lı plazma Numune Miktarı : 3 mL Çalışma Zamanı : Her gün Numune Kabı : Mor Kapaklı Tüp (So uk zincir) Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : A ırı hemoliz, lipemi, heparinli örnek Referans Aralığı : 0-46 pg/ml Uyarı: Numune alındıktan sonra tüp hemoliz edilmeden buz aküsü üzerine sabitlenerek gönderilmelidir. Yorum: Pitüiter bez fonksiyonunu gösterir. Hiperkortikolizm(cushing sendromu, ektopik ACTH sendromu ve ektopik CRH salınımı) hipokortizolizm (Addison hastalı ı, sekonder adrenal yetmezlik,hipotalamik yetmezlik),konjenital adrenal hiperplazi ve adrenal krsinomların ayırıcı tanısında kullanılır. 1.2.2.ALANİN AMİNOTRANSFERAZ Eş Anlamlı : ALT, serum glutamik pirüvat transaminaz(SGPT) Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı Rapor Zamanı Red Kriteri Referans Aralığı Acil sonuç süresi : Her gün : Aynı gün : Hemoliz : 0-45 IU/L : 1 saat Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Yorum: Arttığı durumlar: Hepatotoksik ilaçlar ve kolestazise sebep olan ilaçlar; bromokriptin, kaptopril, sefalosporin, siklosporin, klindamisin, ethambutol, nifedipin, linkomisin, trimetoprim, salisilatlar, tetrasiklinler. Karaci er hastalıkları: Hepatit ,siroz , karaci er tümörü ve metastazı, reye sendromu, karaci er ya lanması. 6 Azaldığı durumlar: Pridoksal fosfat eksikli i, azotemi, malnutrisyon, ilerlemi kronik böbrek hastalı ı, diyaliz, kronik alkolik karaci er hastalı ı. Diğerleri: Alkolizm, enfeksiyoz mononükleoz, miyokardit, pankreatit, miyokard enfarktüsü, kas distrofisi, preeklampsi, hemolitik hastalıklar. Renal ve pulmoner enfarktus, dehidratasyon, dermatomiyozit ve polimiyozit. 1.2.3. ALBUMİN Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi Referans Aralığı : 2.8-5.4 g/dl Acil sonuç süresi: 1 saat Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Yorum: Arttığı durumlar: Dehidratasyon ve ampisilin kullanımı Azaldığı durumlar: IV sıvı tedavisi, siroz ve di er karaci er hastalıkları, alkolizm, gebelik, nefrotik sendrom, malabsorbsiyon, malnutrisyon, neoplazi, protein kaybettirici enteropatiler (Crohn hastalı ı, ülseratif kolit), hipertiroidizm, yanıklar, uzamı immobilizasyon, kalp yetmezli i ve di er kronik hastalıklar. Albumin, prealbumin ve transferrin ile birlikte negatif akut faz reaktanı olarak kabul edilir. Akut enflamatuvar olaylarda serum albumin düzeyi dü er. 1.2.4. ALFA FETOPROTEİN Eş Anlamlı : -fetoprotein, AFP Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi Referans Aralığı : 0.5-5.5 IU/ml Yorum: AFP, 70.000 Da molekül a ırlı ında, albumine benzeyen yolk kesesi, non-diferansiye karaci er hücreleri ve fetal gastrointestinal traktüsde sentezlenen bir glikoproteindir. Primer hepatosellüler karsinomalı hastaların yakla ık % 70-95'inde AFP seviyeleri yüksektir. Nonseminomatöz germ hücreli tümörlerde evre ilerledikçe, kanda AFP seviyeleri de yükselir. AFP konsantrasyonu ile tümör büyüklü ü, tümör geni li i veya malignitenin evre ve derecesi arasında korelasyon yoktur. Çok yüksek AFP seviyeleri genellikle primer karaci er hücre karsinomalarını destekler. Gastrointestinal sistem kanserleri ile karaci er metastazı olsun ya da olmasın di er sistem malignitelerinde kan seviyeleri artabilir. Ayrıca akut viral hepatit, hepatit B ta ıyıcılı ı ve alkole ba lı siroz gibi benign durumlarda da AFP düzeyleri yükselebilir. AFP ölçümleri, toplumun kanser taramalarında tavsiye edilmez. Gebeli in 30. haftasında maternal kandaki AFP maksimum seviyeye ula ır; sonra dü meye ba lar. Maternal serum veya amniotik sıvıda yüksek AFP saptanması; spina bifida, anensefali, özefagus atrezisi veya çoklu gebeli i destekler. Maternal serumdaki AFP düzeyleri; hCG ve serbest östriol ile kombine edildi inde Down sendromu, trizomi 18 ve nöral tüp defektlerine ait risklerin hesaplanmasında kullanılır. Down sendromu, molar gebelik, spontan abortus, trizomi 18 ve toksemide serumdaki AFP düzeyleri dü üktür. 1.2.5. ALKALEN FOSFATAZ Eş Anlamlı : ALP Metod : Spektrofotometrik Numune türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi Referans Aralığı : 0-270 U/L Acil sonuç süresi : 1 saat 7 Yorum: Arttığı durumlar:Kemik kırıklarının iyile mesi ve gebeli in 3. trimestrisinde geçici yükselmeler görülür. Artmı kemik formasyonu: Primer ve sekonder hiperparatiroidizm, jüvenil rickets, osteomalazi Kemik hastalıkları: Metastatik karsinoma, osteojenik sarkoma, myeloma, Paget hastalı ı, üremik osteodistrofi Karaci er hastalıkları: Safra tıkanıklı ı, siroz (özellikle primer biliyer siroz), primer hepatosellüler karsinoma Diğerleri: Ülseratif kolit, pankreatit, intraabdominal bakteriyel infeksiyon, hipertiroidizm, akromegali Azaldı ı durumlar: Hipotiroidizm, malnütrisyon, pernisiyöz anemi, herediter hipofosfatemi, D hipervitaminozu. 1.2.6. ALKALEN FOSFATAZ( ısıya dayanıklı 56°C ) Eş Anlamlı Metod Numune türü Numune Miktarı Numune Kabı : ALP : Spektrofotometrik : Serum : 1 mL : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi Yorum: ALP yüksekli i kemik kaynaklı patoloji olup olmadı ını anlamak amacıyla kullanılan bir parametredir. 56°C ısı ile muamele edildi inde kemik kaynaklı ALP nin % 90- 100 ünün inaktive oldu u kabul edilir. Test bu bilgiyi temel alarak olu turulmu bir testdir.Artan kemik formasyonu, Paget hastalı ı, çocuklardaki kemik geli imi, kemik kırıklarının iyile me safhası, osteomalazi ve osteoporoz, postmenapozal osteoporoz, primer, sekonder, tersiyer hiperparatiroidizmdeki osteomalazi, vitamin D eksikli ine ba lı ra itizm, vitamin D dirençli ra itizm, renal tübüler asidoza ba lı ra itizm, kemik metastazlı prostat, meme kanserleri, osteolitik metastatik kemik kanserleri, lenfoma ve lösemilerin memnuniyet verici tedavisine ba lı olarak geli en sekonder osteoblastik rejenerasyon döneminde, Gaucher hastalı ı, Nieman Pick hastalı ı gibi depo hastalıklarında, Cushing ve di er kronik adrenal hastalıklarda osteomalazi ve osteoporozu takibeden kemik rejenerasyonu döneminde serum ALP de erleri yüksektir. Genetik hipofosfatemiye ba lı osteopenide, hipotiroidizmde, kronik nütrisyonel yetmezliklerde, magnezyum, çinko Vitamin B12 eksikli inde, pernisiyöz anemide serum ALP de erleri dü üktür. Yöntem üre inhibisyonuna dayanmaktadır. Üre inhibisyonu sonucunda kalan enzim aktivitesinin %8’i kemik, %29’u karaci er, %50’si ba ırsak kaynaklıdır. 1.2.7 AMİLAZ Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : A ırı Hemoliz, lipemi Referans Aralığı : 28-100 U/L Acil sonuç süresi : 1 saat Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Yorum: Arttığı durumlar: Akut ve kronik pankreatit, parotitis, intestinal tıkanma, dı gebelik, diabetik ketoasidoz, pankreatik kist, peritonit, akci er tümörleri, over tümörleri, renal yetmezlik, abdominal travma, viral enfeksiyonlar, postoperatif hastalarda ve alkol alımında yüksektir. Akut veya kronik pankreatitli hastaların takibinde ve pankreatit ayırıcı tanısında kullanılır. Serum amilazında artı a neden olan sebeplerden farklı olarak böbrek yetmezli i ve makroamilazemide idrar amilaz düzeyi normal veya dü üktür. Ayrıca akut pankreatit ata ından sonra idrar amilaz düzeyinin 2 haftadan uzun süre yüksek kalmasıpseudokist olu umunu lehine bir bulgudur. Azaldığı durumlar: Pankreatik yetmezlik, ilerlemi kistik fibrosis, ciddi karaci er hastalı ı, pankreatektomi. Önemli not: Oddi sfinkterini kasan ilaçlar, sekretin, azotioprin, kaptopril, simetidin, östrojen, furosamid, tetrasiklin, sülfanomid, tiazid diüretikleri interferansa neden olur. 8 1.2.8.AMİNOASİT KROMOTOGRAFİSİ Metod : Ka ıt kromotografisi Numune Türü : Serum, idrar Numune Miktarı : 100 mikrolitre serum , 100 mikrolitre idrar Numune Kabı : Kırmızı kapaklı veya sarı kapaklı jelli, idrar kabı Çalışma Zamanı: Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : A ırı Hemoliz, lipemi 1.2.9.ANTİ TİROGLOBULİN Eş Anlamlı : ANT TG, Tiroglobulin antikorları Metod : ECL A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Kırmızı kapaklı veya sarı kapaklı jelli, idrar kabı Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : A ırı hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 0-4 IU/ml Yorum : Tiroglobulin tirod bezinde üretilen bir glikoproteindir. Tiroid folikuler kolloidin ana komponentidir ve küçük miktarda serum da bulunur. Tiroglobulinin ana görevi tiroid hormonlarının sentezi ve depolanmasıdır. Tiroglobulin antikoru otoimmün tiroid hastalı ı olanlarda sıklıkla bulunur. Sa lıklı ki ilerin yakla ık %10’unda da ölçülebilir düzeyde serumda bulunur. Graves hastalı ının %30’unda Hashimoto tiroiditinde ise % 85 oranında TgAb’ları görülür. Bu hastalıklarda tiroid peroksidaza kar ı antikorlar, tiroglobulin antikorlarından daha sık olu ur. Önemli not: Hemoliz (500 mg/dL'ye kadar hemoglobin);hiperbilirubinemi (40 mg/dL’ye kadar bilirubin); lipemiden (3000 mg/dL’ye kadar trigliserid) etkilenmez. 1.2.10.ANTİ TPO Metod : ECL A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 0-35 IU/ml Yorum: Tiroid mikrozomlarının temel ve büyük bir olasılıkla tek otoantijenik kompanentidir. Otoimmün tiroid hastalıklarının saptanması ve takibinde yararlıdır. Hashimoto tiroiditi, idiyopatik miksödem ve Graves hastalı ında artar. Gebelerin yakla ık %14’ünde yüksek saptanabilir. mmün olmayan tiroid hastalıklarında Anti-TPO normal ki ilerdekine benzer. Normal popülasyonun %8 - 27’sinde Anti-TPO antikorlar bulunabilir. Önemli not: 40 mg/dL’ye kadar bilirubin içeren örnekler, 3000 mg/dL’ye e de er triolein (trigliserit) içeren lipemik örnekler ve 500 mg/dL’ye kadar hemoglobin içeren hemolize örneklerden etkilenmez. Asetaminofen; asetilsalisilik asit, ibuprofen, heparin ve multivitamin ile çapraz reaksiyon olu abilmektedir. 1.2.11.ASPARTAT AMİNOTRANSFERAZ Eş Anlamlı : AST, SGOT Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 0-34 U/L Acil sonuç süresi : 1 saat Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. 9 Yorum: Arttığı durumlar:Hepatotoksik ilaçlar ve kolestasize sebep olan ilaçlar; bromokriptin, captopril, sefalosporin, siklosporin, klindamisin, nifedipin, linkomisin, trimetoprim, salisilatlar, tetrasiklinler. Karaci er hastalıkları: Hepatit, siroz, karaci er tümörü ve metastazı, reye sendromu, karaci er ya lanması. Diğerleri:Alkolizm, enfeksiyoz mononükleoz, miyokardit, pankreatit, miyokard enfarktüsü, kas distrofisi, preeklamsi, hemolitik hastalıklar. Renal ve pulmoner enfarktüs, dehidratasyon, dermatomiyozit ve polimiyozit. Azaldığı durumlar:Pridoksal fosfat eksikli i, azotemi, malnutrisyon, ilerlemi kronik böbrek yetmezli i, diyaliz, kronik alkolizm. 1.2.13. BENCE- JONES PROTEİNİ Eş Anlamlı : Bence –Jones Proteini Metod : Kalitatif Numune Türü : drar Numune Miktarı : 10 mL Numune Kabı : drar kabı Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Yorum: Multiple miyeloma tanısında ve tedavinin takibinde kullanılan bir testtir. Multiple miyelomalı hastaların %75’inde idrarda Bence-Jones proteini pozitif olarak bulunur. Ayrıca çe itli metastatik tümörlerde, kronik lenfositik lösemide, amiloidoz, lenfoma ve Waldenstörm makroglobülinemisinde de pozitif bulunabilir. 1.2.14.BAKIR (KAN) Eş Anlamlı Metod : Cu : Atomik Absorbsiyon Spektrofotometre Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her ayın 15 inde çalı ılır. Rapor Zamanı : Her ayın 15 inde sonuç verilir. Red Kriteri : Hemoliz, lipemi Referans Aralığı : 70-140Mikrogram/dl Yorum: Arttığı durumlar: Enfeksiyon, enflamasyon, gebelik, lösemi, biliyer siroz, hodgkin hastalı ı , pellegra, pulmoner tuberküloz, anemi, talasemi, AM , beyin enfarktüsü, hipotroidi, hipertiroidi, kollojen doku hastalıkları, SLE ve bazı malignitelerde artar. Azaldığı durumlar: Wilson hastalı ı, gastrointestinal sisitem hastalıkları, kistik fibrozis, nefrotik sendrom, yanıklar, protein malnitrüsyonu ve kronik iskemik kalp hastalıklarında dü er. Önemli notlar: Karbamazepin, östrojenler, oral kontraseptifler, fenobarbital, fenitoin serum düzeylerini arttırır. Diurnal de i imi vardır. Sabah düzeyleri daha yüksektir. 1.2.15.BAKIR ( İDRAR ) Eş Anlamlı Metod : Cu : Atomik Absorbsiyon Spektrofotometre Numune Türü : 24 saatlik idrar Numune Miktarı : 10 mL Numune Kabı : 24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir. Çalışma Zamanı : Her ayın 15 inde çalı ılır. Rapor Zamanı : Her ayın 15 inde sonuç verilir. Red Kriteri : Uygun toplanmayan idrar Referans Aralığı : 2-80 Mikrogram/Litre 10 Yorum: Wilson hastalı ında tedavi takibinde kullanlır. drarda bakır düzeyinin ölçümünde 24 saatlik idrar tercih edilir. Wilson hastalı ının yanı sıra kronik aktif hepatit biliyer siroz, romatoid artrit, proteinüri varlı ında idrarla atılan bakır miktarı yükselir. 1.2.16. BETA -HCG Eş Anlamlı : Gebelik testi, ß- hCG Metod : ECL A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı Red Kriteri Referans aralığı Acil sonuç süresi : Aynı gün : Hemoliz, lipemi, ikter : Gebe olmayan < 5 Erkek<5 : 1 saat 30 dakika Yorum: ß-HCG gebelikte plasentada sentezlenir, gebelik boyunca korpus luteumun devamını sa lar. Gebe olmayan kadınlarda trofoblastik tümörler, trofoblastik komponentli germ hücre tümörleri ve bazı non-trofoblastik tümörlerde sentezlenebilir. Gebe kadınların serumu ba lıca intakt hCG içerir. Yükselmi seviyeleri koryonik karsinoma, hidatiform mol veya multipl gebeli i destekler. Dü ük seviyeleri abortus tehlikesi veya abortus, ektopik gebelik veya intra-uterin ölümü gösterir. Down sendromu tarama testinde de, AFP ve Östriol (uE3) ile birlikte hCG seviyeleri ölçülür. Gebe olmayan hastalarda ise yüksek hCGseviyeleri; germ hücreleri, overler, mesane, pankreas, mide, akci er ve karaci er tümörleri ile ba lantılıdır. 1.2.17.BETA -2 MİKROGLOBULİN(SERUM) Eş Anlamlı : ß2 M, Timotaksin Metod : ECL A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 1100-1700 ng/ml Yorum: nflamasyon, otoimmün hastalıklar, lenfoid maligniteler (ör. Multiple miyeloma) ve viral enfeksiyonlarda da serum 2M düzeyi artabilir. Özellikle multiple miyelomada prognostik öneme sahiptir. Ayrıca tübüler fonksiyon bozuklu u olan hastalarda serum 2M seviyesi dü ükken, idrar 2M seviyesi yüksektir. Siklosporin, lityum, radyografik kontrast maddeler de serum 2M düzeyini arttırır. 1.2.18. BİLİRUBİN (DİREKT) Eş Anlamlı : Konjuge bilirubin Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Rapor Zamanı : Aynı gün Çalışma Zamanı : Hergün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 0-0.3 mg/dL Acil sonuç süresi: 1 saat Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Yorum: Karaci er ve safra kesesi fonksiyonlarının de erlendirilmesinde kullanılır. Yükseldiği durumlar: Hepatosellüler hasarlar (enflamasyon, toksik, neoplastik), intrahepatik ve ekstrahepatik safra tıkanıklı ı, ilaç nedenli kolestazis, Dubin-Johnson sendromu, Rotor sendromu, safra kesesi hastalıkları. Azaldığı Durumlar: Aminofenazon, oral kontraseptif kullanımı ve sigara içimi. 1.2.19. BİLİRUBİN (TOTAL) 11 Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 0.3-1.2 mg/dL Acil Sonuç Süresi: 1 saat Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Yorum: Karaci er ve safra kesesi fonksiyonlarının de erlendirilmesinde kullanılır. Hepatoselüler hasarlar intrahepatik ve extrahepatik safra yolları tıkanıklıkları, hemolitik hastalıklar, neonatal fizyolojik sarılık, Crigler-Najar sendromu, Gilbert hastalı ı, Dubin-Johnson sendromu, fruktoz intoleransı ve hipotiroidizmde serum düzeyi artar. 1.2.21. CA 125 Eş Anlamlı : Kanser antijen 125 Metod : ECL A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 0-35 U/mL Uyarı: Ovulasyon ve menstrüasyon dönemleri dikkate alınmalıdır. Yorum: Özellikle over malignitelerini takibinde kullanılan bir tumör markeridir. Seröz, endometrial, effaf hücreli ve undiferansiye over karsinomları, endometriyum veya fallop tüplerinin adenokarsinomları, bazı non jinekolojik malignitelerde artar. Bazı benign durumlarda da artabilir. Hamilelelik, menstrüasyon, peritoneal veya plevral inflamasyon, over kistleri, endometriyozis gibi. Ayrıca sa lıklı insanların % 1 inde de CA- 125 düzeyeleri yüksek olabilir. Tarama testi olarak kullanılmamalıdır. 1.2.22. CA -15-3 Eş Anlamlı : Kanser antijen 15-3 Metod : ECL A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Uyarı: Normal popülasyonda kanser hastalıklarında yükseklik saptanabilir. Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 0-31.3 U/mL taraması amacıyla kullanılmamalıdır. Karaci er ve memenin benign Yorum: Meme kanserli hastaların rekürrens ve tedavi takibinde kullanılır. Özellikle metastatik meme kanserlerini % 80 ninde CA15-3 düzeyi artar. Ayrıca di er bazı maligniteler (pankreas, AC, over, kolon, KC) hepatit, siroz, sarkoidoz, tuberküloz, SLE de CA 15-3 düzeyi yükselebilir. Tarama testi olarak kullanılmamalıdır. 1.2.23. CA -19-9 Eş Anlamlı : Kanser antijen 19-9, Karbohidrat antijen 19-9 Metod : ECL A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 0-35 Ü/ML 12 Uyarı: Normal popülasyonda kanser taraması amacıyla kullanılmamalıdır. Kadınlarda erkeklere göre daha yüksektir. Yorum: Tüm gastrointestinal sistem kanserleri (pankreatik kanserler, kolon kanserleri vb.) ve di er adenokarsinomlarda CA19-9 düzeyi artar. Pankreatik kanserlerde sensitivitesi % 70- 80, CA 19-9 düzeyi ile tümör kitlesi arasında bir ili ki yoktur. CEA ile beraber kullanıldı ında mide kanseri rekürrensinin tespitinde sensitivitesi %94’e kadar yükselir. Ayrıca kronik pankreatit , kolanjit ve siroz gibi benign durumlarda da CA19-9 seviyelerinde yükseklik görülebilir.Tarama testi olarak kullanılmamalıdır. 1.2.24. CEA Eş Anlamlı Metod Numune Türü Numune Miktarı Numune Kabı : Karsinoembriyonik antijen : ECL A : Serum : 1 mL : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 0-3 ng/mL Uyarı: Normal popülasyonda kanser taraması amacıyla kullanılmamalıdır. Yorum: Kolon, rektum, AC, meme, KC , pankreas, prostat, mide ve over kanserlerinde CEA düzeyi artar. Özellikle kolorektal kanser ve ileri meme kanserlerinde takipte kullanılabilir. Benign KC hastalıkları, ülseratif kolit ve polipozis gibi bazı benign gastrik ve intestinal durumlar, benign meme hastalıkları, pulmoner enfeksiyonlar, amfizem ve böbrek yetmezliklerinde de düzeyi artabilir. Ayrıca sigara içenlerde düzeyi hafif yüksektir. Tarama testi olarak kullanılmamalıdır. 1.2.25 CA 72-4 Eş Anlamlı : Kanser antijen 72-4,TAG 72, Tumor associated glicoprotein 72 Metod : ECL A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zaman : Per embe günleri Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 0-8.2 ng/mL Uyarı: Normal popülasyonda kanser taraması amacıyla kullanılmamalıdır. Yorum: gastrointestinal sistem, over ve meme dokusunun primer adenokarsinomlarının rekürrens ve tedavi takibinde kullanılır. Özellikle metastatik gastrik karsinomlarda düzeyi yükselir. Ayrıca bazı benign durumlarda da artabilir. (pankretatit, KC sirozu, pulmoner hastalıklar, romatoid hastalıklar ve jinekolojik hastalıklar)Tarama testi olarak kullanılmamalıdır. 1.2.26 ÇİNKO (KAN) Eş Anlamlı Metod : Zn : Atomik Absorbsiyon Spektrofotometre Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her ayın 15 inde çalı ılır. Rapor Zamanı : Her ayın 15 inde sonuç verilir Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 50-120 mikrogram/dl Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Kan çinko düzeyinin sirkadien ritmi vardır. Sabah saat 09:00 ve ak am saat18:00 ‘de pik yapar.Yemeklerden sonra ise çinko düzeyi dü er. 13 Yorum: Yükseldi i durumlar: Akrodermatitis enteropatika, akut miyokard enfarktüsü, hepatoselüler hastalıklar, akut enfeksiyonlar, lenfoma, pulmoner tüberküloz, talasemi majör, lösemi, gebelik ve gastroentestinal sistem hastalıkları. Azaldığı Durumlar: Osteosarkom, koroner kalp hastalı ı, arterioskleroz ve anemilerde azalır. Önemli notlar: Cisplatin, kortikosteroidler, öströjen, interferon,oral kontraseptifler, karbamazepin, valproik asit azaltır.Penisilamin arttırır. 1.2.27. FE(DEMİR) Eş Anlamlı : Fe Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : KADIN : 50-170 g/dL ERKEK: 65-175 g/dL Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Diurnal varyasyonu nedeniyle sabahları maksimum düzeyde oldu undan örnekler sabah saatlerde alınmalıdır. Yorum: Yükseldiği durumlar: Pernisiyöz, aplastik, ve hemolitik anemi, hemakromatoz, akut lösemi, kur un zehirlenmesi, akut hepatit, vitamin B6 eksikli i, talasemi, yo un Fe tedavisi, tekrarlayan transfüzyonlar, akut Fe zehirlenmesi ve nefrit. Azaldığı Durumlar: Fe eksikli i anemisi, akut ve kronik enfeksiyon, karsinoma, nefroz, hipotiroidizm, Kwashiorkor ve ameliyat sonrası durumlar. Serum demiri genellikle sabahları daha yüksektir. Ö leden sonra dü er. Aynı ki ide gün içinde veya günden güne demir düzeyi büyük de i imler gösterebilir. Kan transfüzyonu yapılan hastalarda demir ölçümü için birkaç gün beklemek gerekir.Yenido anda do umdan sonraki birkaç saat içinde demir düzeyi azalır. 1.2.28. TOTAL DEMİR BAĞLAMA KAPASİTESİ(TIBC) Eş Anlamlı : Total Iron Binding Capacity(TIBC) Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı: 1 mL Numune Kabı : jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı Rapor Zamanı Red Kriteri Referans Aralığı : Her gün : Her gün : Hemoliz : 110-370 ug/dl Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Sabah örne i tercih edilmelidir Yorum: Yükseldiği durumlar: Hipokromik anemi, akut hepatitler, polisitemia vera, Fe eksikli i anemisi, gebeli in son dönemi, oral kontraseptifler. Azaldığı Durumlar: Hipoproteinemi, demir eksikli ine ba lı olmayan anemiler, kronik enfeksiyonlar, pernisiyöz anemi, maligniteler, siroz, hemolitik anemi, hemokromatozis, orak hücreli anemi, viral hastalıklar ve talasemiler. TDBK mobil demire ba lanabilen tüm proteinlerin bir ölçümüdür. Transferin bu proteinlerin içinde en fazla miktarda olanıdır. Ferritin bu proteinlere dahil edilmez. Çünkü ferritin sadece depo demirini ba lar. 1.2.29. DHEA-SO4 Eş Anlamlı : DHEA sülfat, Dehidroepiandrosteron Sülfat Metod : Enzimatik-labeled chemiluminescent Immunometric assay(ECL A) Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz lipemi, ikter Referans Aralığı : KADIN : 35-430 g/dL ERKEK: 80-560 g/dl 14 Yorum: DHEA-S04, adrenal kortekste kolesterolden sentezlenen bir steroid hormondur. 7 ya tan itibaren kanda artmaya ba lar ve 30 ya tan itibaren de dereceli olarak dü er. Yarılanma ömrü 8-10 saattir. Zayıf androjenik etkiye sahiptir, fakat daha aktif androjenler olan androstenedion ve testosterona metabolize olabildi i için indirekt olarak hir utizm ve virilizasyona neden olabilir. Hir utizm ve virilizasyon tanısında yol göstericidir. Ayrıca androjenizasyon, hiperprolaktinemi, polikistik over sendromu ve adrenal korteksin androjen üreten tümörlerinin ayırıcı tanısında da DHEA-SO4 seviyeleri önemlidir. Adrenogenital sendrom, adrenal korteks hiperplazisi ve androjen üreten tümörlerde DHEA-S seviyeleri klinik öneme sahiptir. DHEA-S albumine güçlü bir ekilde ba lı olarak bulunur, yalnız küçük bir miktarı serbesttir.Yüksek konsantrasyonuna, yarılanma ömrüne ve gün içi-günler arası dü ük varyasyonlarına ba lı olarak DHEA-S, adrenal korteks androjen üretiminin de erlendirilmesinde güvenilir bir göstergedir. DHEA-S ölçümleri, testosteron ile birlikte hir utizmli hastalarda yüksek androjen de erlerinin kayna ının saptanmasında kullanılır ve hir utizmi olan kadınların yakla ık %84'ünde androjen seviyeleri yüksektir. Önemli Notlar: Hemoliz (10 g/L'ye kadar hemoglobin); 30 mg/dL’ye kadar bilirubin; lipemi'den (1800 mg/dL’ye kadar trigliserid) etkilenmez. Klomifen ile artan deksametazon, prednison ve di er glukokortikoidler ile azalan yönde interferans gösterir. 1.2.30. ESTRADİOL(E2) Eş Anlamlı : 17-ß- estradiol, E2 Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Her gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : ERKEK: 20-47 pg/mL KADIN : Midfolikülerfaz 27-122 pg/mL Periovulatuarfaz 95-433 pg/mL Mid lüteal faz 49-291 pg/ml Postmenapoz 20-40 pg/mL Yorum: Vücuttaki en potent endojen östrojendir. Puberte prekoks, amenore, ovulasyon indüksiyonunun takibi ve erkeklerde jinekomastinin de erlendirilmesinde kullanılır. Klomifen ile artan oral kontraseptifler ile azalan yönde interferans gösterir.Östrojenler kadınlarda sekonder seks karakterlerinin geli mesinden sorumlu olan hormonlardır. Gestajenlerle birlikte tüm kadın üreme fonksiyonlarını kontrol ederler. Biyolojik olarak en aktif östrojen 17 beta estradioldür. 272 Dalton molekül a ırlı ında bir steroid hormondur. Östrojenler primer olarak overlerde, dü ük miktarlarda da testisler ve adrenal korteksde sentezlenirler. Gebelik boyunca östrojenler, ba lıca plasentada sentezlenirler. Dola ımdaki estradiolün yakla ık % 98'i SHBG'e ba lıdır. Prepuberte ve postmenopozal dönemlerde kan seviyeleri azdır. En yüksek kan seviyeleri menstrüel siklusun preovulatuvar dönemlerinde saptanır. Estradiol tayinleri fertilite bozukluklarının, östrojen üreten over ve testis tümörlerin, jinekomasti ve adrenal korteks hiperplazisinin ara tırılmasında kullanılır. Fertilite tedavisinin izlenmesinde ve IVF yapılan hastalarda ovulasyon takibinde de yol göstericidir 1.2.31. ESTRİOL(E3) Eş Anlamlı Metod Numune Türü Numune Miktarı Numune Kabı : Unkonjuge, E3 : Kemiluminesans : Serum : 1 mL : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Her gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Yorum: Maternal serumda ankonjuge formda bulunur. Ana kayna ı fetal karaci er ve plasentadır. Gebelik süresince progresif olarak yükselir. Serum konsantrasyonundaki iki misli ya da daha fazla dü üklük fetal distresi dü ündürür. Ancak Fetal distresi belirlemede testin özgüllü ü ve duyarlılı ı dü üktür. 16-18. gebelik haftalarında AFP ve - hCG ile üçlü test eklinde ya da AFP, -hCG ve nhibin A (dörtlü test) ile birlikte tayini Down sendromu için maternal tarama testi olarak kullanılır. 15 1.2.33. FENİTOİN Eş Anlamlı : Epdantoin Metod : ECL A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 10-20 g/mL Uyarı: Hastanın son ilaç kullanma zamanı ve dozu belirtilmelidir. Yorum: laç düzeyinin takibinde kullanılır. IV olarak a ırı dozda verildi inde (>50 mg/dakika) kardiyovasküler kollaps veya santral sinir sistemi depresyonu bildirilmi tir. Aktif olan serbest ilaçtır. Hipoalbüminemi, üremi, gebelik ve ba ka ilaçların verilmesi serbest fenitoin düzeyini etkiler. Hasta sabah ilacını almadan gelmelidir. zoniasid, kloramfenikol, dikumarol, disülfiram, amiodaron fenitoin metabolizmasını dü ürür. Karbamazepin, klonazepam, fenobarbital, rifampin ve alkol fenitoin metabolizmasını arttırır. 1.2.34. FENOBARBİTAL Eş Anlamlı : Luminal Metod : ECL A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : ER K N : 15-40 g/m ÇOCUK : 15-30 g/mL Uyarı: Hastanın son ilaç kullanma zamanı ve dozu belirtilmelidir. Yorum: laç düzeyinin takibinde kullanılır. Ba lıca yan etki sedasyondur. Toksisite belirtileri merkez sinir sistemi depresyonu, koma ve solunum depresyonudur. naktif metaboliti phidroksifenobarbitale dönü erek metabolize olur. Hasta sabah ilacını almadan gelmelidir. Beraberinde valproik asit ve salisilatlar kullanıldı ında fenobarbital düzeyi %40 artar. drarın alkalile tirilmesi ilaç klirensini artırır. 1.2.35. FERRİTİN Metod : Enzimatik-labeled chemiluminescent Immunometric assay(ECL A) Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Her gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : KADIN: 17-60 ya :13-150 ng/mL ERKEK: 20-60 ya :30-400 ng/mL Uyarı: Ferritin bir akut faz reaktanıdır. Hepatik bozukluk, malignensi ve enflamatuar durumlarda normal serum ferritin de erleri demir eksikli i ekarte etmek için kullanılamaz. Yorum: Ferritin yakla ık 450 Da molekül a ırlıklı bir geni sferik proteindir. Vücudun major demir deposudur. Ferritin ölçümleri, demir rezervlerinin ara tırılmasında uygundur. Demir eksikli inin erken dönemlerinde ferritin seviyeleri dü ük bulunacaktır. E er dü ük ferritin de erleri, hemogramda hipokrom mikrositer anemiye e lik ediyorsa belirgin demir eksikli i anemisi vardır. Ferritin seviyelerinin yüksek olması; a ırı demirin yüklenmesini hatırlatmalıdır. Akut lösemiler, Hodgkin hastalı ı, akci er, kolon, karaci er ve prostat kanserleri ve karaci er metastazlarında ferritin seviyeleri yükselir. 16 Diagnostik amaçlı olarak, ferritin sonuçları her zaman hastanın tıbbi geçmi i ve klinik muayene bulguları ile birlikte de erlendirilmelidir. Yüksek doz (günde 5 mg'dan fazla) biotin tedavisi alan hastalarda, son dozdan sonra en az 8 saat örnek alınmamalıdır. Hemoliz (300 mg/dL’e kadar hemoglobin) hiperbilirubinemi (5 mg/dL’e kadar bilirubin) lipemiden (900 mg/dLye kadar trigliserid) etkilenmez. 1.2.36 FOLİK ASİT Eş Anlamlı : Folat Metod : Enzimatik-labeled chemiluminescent Immunometric assay(ECL A) Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Her gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 3.1-17.5 ng/mL Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Yorum: Folik asit DNA sentezi; normal hücre büyümesi ve eritrosit rejenerasyonu için gereklidir. Çi sebze, meyve, süt, yumurta gibi yiyeceklerde bol bulunur. nce ba ırsakta emilir ve karaci erde depolanır. Çi sebze ve meyvelerden yoksun beslenenlerde, kronik alkoliklerde, hepatit ve di er karaci er hastalıklarında; ilaç ba ımlılarında ve sosyo ekonomik durumu kötü olan ya lılarda eksikli i saptanmı tır. Ek olarak, gebelerde dü ük folat seviyeleri fetusda nöral tüp defektleri ile ba lantılıdır. nsanlarda folat eksikli inin major sebepleri; yetersiz beslenme ve malabsorbsiyondur. Folat düzeyini de erlendirmek için serum ve eritrosit (RBC) folat düzeyleri kullanılabilir. Serum folat düzeyi son folat alımının; RBC folat düzeyi ise uzun süreli folat depolarının göstergesidir. Eksikli inde makrositer (megaloblastik) anemi meydana gelir. Vitamin B12 eksikli inde de megaloblastik anemi olabilece inden, anemilerin etyolojilerinin tam olarak belirlenmesinde birlikte ölçülmelidirler. Metotreksat, antikonvülzanlar, alkol, izoniasid, antiasidler; folik asit düzeyini azaltır. Hiperbilirubinemi (10 mg/dL’ye kadar bilirubin) ve lipemiden (1800 mg/dL’ye kadar trigliserid) etkilenmez. 1.2.37. FOLİKÜL STİMÜLAN HORMON Eş Anlamlı : FSH, Follitropin, Pitüiter gonadotropin Metod : Enzimatik-labeled chemiluminescent Immunometric assay(ECL A) Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Her gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : ERKEK: 1.27-19.26m IU/ mL KADIN: Foliküler faz :3.85-8.78 mIU/mL Midsikluspeak:4,54-22,51mIU/mL Luteal faz :1,79-5,12 mIU/mL Postmenapoz:16.76-13.59mIU/mL Yorum: FSH; TSH ve hCG gibi, iki subünitten olu an glikoprotein yapılı gonadotropik hormonlardandır. LH ile birlikte gonadların (over ve testisler) fonksiyonlarını ve büyümelerini sinerjik olarak düzenler ve stimüle ederler. Kadınlarda hipotalamus-hipofiz-overler seviyesinde menstrüel siklusun kontrolünü sa larlar. En yüksek konsantrasyonları, siklus ortasında olu ur ve ovulasyon indüklenir. LH ile birlikte FSH tayinleri, hipotalamushipofiz-gonad aksındaki fonksiyon bozukluklarının ara tırılmasında, kromozom anomalileri gibi konjenital hastalıklar (Örn; Turner's Sendromu), polikistik over, amonere, menopozal sendromda ölçülmesi yararlıdır.Gonadotropinlerin sekresyonu fizyolojik; epizodik, diürnal ve siklik varyasyon gösterir. Tek kan örne inden ziyade çok sayıda örnekte ya da örnek havuzu olu turularak çalı ılması daha güvenilir bilgi sa lar. Arttığı durumlar: Primer gonodal yetmezlik ovarien ve testiküler agenezis, turner ve kleinifelter sendromu, kastrasyon, alkolizm, menapoz ve or it, simetidin, klomifen, levadopa. 17 Azaldığı durumlar: Anterior hipofiz hipofonksiyonui hipotalamik hastalıklari, gebelik, anoreksiya nervosa, polikistik over sendromu, hemakromatozis, orak hücreli anemi, hiperprolaktinomi, kortikosteroidler, oral kontraseptifler, fenotiazin. Ayrıca kullanım dozu ve süresine ba lı olarak ösrojenler de serum FSH konsantrasyonlarında yüksekli e veya dü üklü e neden olur. 1.2.38. FOSFOR Eş Anlamlı : norganik fosfor, Fosfat, P, PO4 Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı Acil sonuç süresi Red Kriteri Referans Aralığı : Aynı gün : 1 saat 30 dakika : Hemoliz, lipemi, ikter : Yeti kin:2.5-4.5 mg/dL Çocuk:4.0-7.0 mg/dL Uyarı : Hastadan açlık kanı alınmalıdır Yorum: Yükseldiği durumlar: Osteolitik metastatik kemik tümörleri, lösemi, sarkoidoz, süt-alkali sendromu, vitamin D intoksikasyonu, renal yetmezlik, hipoparatiroidizm, psödoparatiroidizm, ketozisli diabetes mellitus, akromegali, portal siroz, pulmoner emboli, laktik asidoz ve solunum asidozu. Fosfatlar, sodyum eritronat, tetrasiklin, vitamin D, hemolizli ve lipemik serumlar, deterjanlar. Azaldığı Durumlar: Osteomalazi, steatore, renal tubuler asidoz, büyüme hormonu yetersizli i, akut alkolizm, gram negatif bakteriyal septisemi, hipokalemi, vitamin D yetersizli i, ciddi malnutrisyon, malabsorbsiyon, primer hiperparatiroidizm, parathormon üreten tümörler, renal tubuler defektler, osteoblastik metastaslar. Alüminyum içeren antiasitler, oral kontraseptifler, sitrat, oksalat. 1.2.39. GAİTADA GİZLİ KAN Metod : Guaiac Numune Türü : Gaita Numune Kabı : Temiz, a zı kapalı kap Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Referans Aralığı : Negatif Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika Uyarı: Hastanın ishal, hemeroid kanaması, adet döneminde oldu u zamanlarda ve di eti kanaması durumlarında verdi i örnekler kabul edilmez. Yorum: Peptik ülser, gastrit (özellikle alkol, aspirin ve indometazinle ili kili), varis kanamaları, GI malignansiler (özellikle kolon), divertikülar hastalıklar, GI polipleri, iskemik ba ırsak hastalıkları, inflamatuvar ba ırsak hastalıkları (ülseratif kolit, Crohn hastalı ı, shigellozis, amebiazis) travma, kanama diatezleri, vaskülitler, amiloidozlar, Turner sendromu, üremi, hiatal herni, radyasyon, Kaposi sarkomu ve hematobilia. Testte insan hemoglobinine kar ı antikorlar kullanılır. Bu yüzden test diyetten, hayvan hemoglobininden, ilaçlardan etkilenmez. 1.2.40.GAMA GLUTAMİL TRANSFERAZ Eş Anlamlı Metod Numune Türü Numune Miktarı Numune Kabı : GGT, Gama GT : Spektrofotometrik : Serum :1mL : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı Rapor Zamanı Red Kriteri Referans Aralığı : Her gün : Aynı gün : Hemoliz, lipemi, ikter : 0-55U/L 18 Yorum: Yükseldiği durumlar: Ya lı karaci er, hepatit, siroz, hepatik nekroz, kronik alkolik karaci er hastalı ı, hepatoma, karaci er metastazı yapan kanserler, pankreas kanseri, nefrotik sendrom,sepsis, hepatotoksik ilaçlar, kolestaz, alkol kullanımı pankreatit, infeksiyoz mononükleozis, reye sendromu, obstrüktiv karaci er hastalı ı, posthepatik obstrüksiyon. Azaldığı durumlar: Hipotiroidizm. 1.2.41.GLUKOZ Eş Anlamlı : Açlık kan ekeri, AK Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : Yeti kin : 70-105 mg/dL Çocuk : 60-100 mg/dL Yeni do an: 30-60 mg/dl Acil sonuç süresi: 1 saat 30 dakika Uyarı: Hastadan en az 10-12 saatlik açlık kanı alınmalıdır. Yorum: Arttığı durumlar: Diabetes Mellitus Endokrin hastalıklar: Feokromositoma, tirotoksikoz, akromegali, gigantizm, Cushing Sendromu, glukagonoma, somatistatinoma. Pankreatik hastalıklar: Akut ve kronik pankreatit, kistik fibroz, neoplazm, hemokromatozis. Di erleri: Miyokard infarktüsü, kronik karaci er hastalı ı, kronik böbrek yetmezli i, serebrovasküler olaylar. Azaldı ı durumlar: Pankreatik hastalıklar: nsülinoma, glukagon eksikli i. Tümörler: Surrenal kanserleri, mide kanseri, fibrosarkoma. Ciddi karaci er hasarı Endokrin hastalıklar: Hipopituitarizm, Addison hastalı ı, hipotiroidizm Pediatrik Anomaliler: Prematürite, diabetik anne çocu u, ketotik hipoglisemi, Zetterstrom sendromu Enzim eksikli i: Von Gierke sendromu, galaktozemi, maple syrup urine disease, fruktoz intoleransı Testi etkileyen ilaçlar: Arttıranlar: Trisiklik antidepressanlar, beta adrenerjik blokerler, kortikosteroidler, diüretikler, salisilat, izoniazid, V dekstroz infüzyonu Azaltanlar: nsülin, MAO inhibitörleri, anabolik steroidler, alkol, asetaminofen, klofibrat. 1.2.42.GROWTH HORMON Eş Anlamlı : GH, Somatotropin, STH, Büyüme hormonu Metod : Enzimatik-labeled chemiluminescent Immunometric assay(ECL A) Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : KADIN : 0-10 ng/mL ERKEK : 0-5 ng/mL Uyarı: Sabah açlı ı ile kan alınması tercih edilir. 30 dakika dinlenme sonrasında kan alınmalıdır. Yorum: Hipofiz fonksiyonlarının de erlendirilmesi, çocuklarda dwarfizm ve gigantizm, eri kinlerde ise akromegalin tanı ve tedavisinin takibinde kullanılır.Çocuklarda GH yetmezliklerinin de erlendirilmesinde bazal de erler yetersiz olabilece inden stimülasyon testlerine ihtiyaç duyulabilir. 19 1.2.43.HEMOGLOBİN A1C Eş Anlamlı : HbA1C, Glukohemoglobin, Glikozile Hb Metod : HPLC Numune Türü : EDTA’lı tam kan Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Mor kapaklı tüp (EDTA) Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, pıhtı, uygun olmayan seviye Referans Aralığı : %4-6 Uyarı: Açlık kanı alınması tercih edilir. Yorum: Diabetes mellitusun uzun dönem takibinde kullanılır. Son 4 - 8 hafta içindeki ortalama kan glukoz konsantrasyonunu gösterir. Eritrositlerin ya am süresinin kısalması, kararsız (unstable) Hb’lerin varlı ı (Hb SS, Hb CC, HbSC vb.) ve di er hemolitik anemiler yanlı dü ük sonuçlara neden olabilirken, demir eksikli i eritrositlerin ya am süresini uzatarak yanlı yüksek sonuç elde edilmesine neden olabilir. 1.2.44. HDL-KOLESTEROL Eş Anlamlı : HDL, HDL-C Metod : Spektrofotometrik, enzimatik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Her gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 40-60 mg/dL Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. En az 24 saat alkol almamı olmalıdır. Yorum: Yükseldiği durumlar: Familyal HDLlipoproteinemi, düzenli aerobik egzersiz, fenofibrat, gemfibrozil, nikotinik asit ve östrojenlerin kullanımı. Azaldığı Durumlar: Ailesel apolipoprotein eksikli i, karaci er hastalı ı (hepatit, siroz.), nefrotik sendrom, malnutrisyon, akut MI, kardiyovasküler hastalıklar. Total kolesterol ve HDL- kolesterol koroner kalp hastalı ı için ba ımsız de i kenlerdir. Beraberce kullanıldı ında risk tahmini artar. Total kolesterol/HDL oranı = 3/1 idealdir. 1.2.45. HOMOSİSTEİN Eş Anlamlı Metod Numune Türü Numune Miktarı Numune Kabı : Hcy : ECL A : EDTA’lı plazma : 1 mL : Mor kapaklı tüp Çalışma Zamanı : Hergün Rapor Zamanı : Aynı gün saat Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı: 5-12 mol/L Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Yorum: Plazma total homosistein düzeyi kardiyovasküler hastalıklar için ba ımsız bir risk faktörüdür. Genetik mutasyonlar veya esansiyel vitamin kofaktörlerindeki eksiklik enzim fonksiyonlarını etkileyerek homosistein düzeyini arttırır. Homosistein düzeyi yüksek olanlarda ateroskleroz ve tromboembolizm riski artmı tır. Ayrıca kanda ve idrarda homosistein düzeyinin artmı oldu u do umsal bir metabolizma bozuklu u olan homosistinürinin tanısında da kullanılır. Vitamin B12 eksikli i, ya ve sigara kullanımı homosistein düzeyini arttırırken, folik asit kullanımı ile homosistein düzeyi dü er. Down sendromu, gebelik, hipertiroidizm ve diyabetin erken dönemlerinde de azalır. Böbrek yetmezli i, hipotiroidizm, alignensilerde ve kortikostreoid, fenitoin, siklosporin metotreksat trimetoprim kullanımında düzeyi artar. Bireysel biyolojik de i kenli i yakla ık %8’dir. Hiperhomosisteinemili ki ilerde bu de i kenlik %25’e çıkabilir. 20 1.2.46. Hs-CRP(HIGH SENSITIVE) Eş Anlamlı : Yüksek Duyarlı CRP Metod : ECL A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 0-1 mg/L Uyarı: Nonspesifik bir akut faz reaktanıdır. Enfeksiyon ve enflamasyonların de erlendirilmesinde kullanılır. Yorum:Yüksekli i koroner kalp hastalı ı riskinin erken bir göstergesi oldu undan, koroner kalp hastalı ı için risk taraması amacıyla kullanılır. Çalı malar CRP’nin aterojenez sürecinde yer aldı ını göstermektedir. Yükselmesi durumunda endotel hücre ekspresyonu ve nitrik oksit sentaz aktivitesi azalır. Önemli Notlar: hs-CRP’yi kardiyovasküler ve periferik damar hastalıkları riskini saptamada kullanırken, ölçülen de erlerin daha önceki sonuçlarla kar ıla tırılması ve doku hasarı, enflamasyon, enfeksiyon gibi (yüksek CRP düzeyine neden olabilecek) durumların de erlendirilip, sonuçların buna göre yorumlanması gerekir. 1.2.47. IGF-1 Eş Anlamlı : Somatomedin C, nsulin-like growth factor, Growth factor 1, GF-1 Metod : Enzimatik-labeled chemiluminescent Immunometric assay(ECL A) Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün saat 16:00 Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 0-1 ya : 55-327 ng/ml Puberte : 143-996 ng/ml 20-50 ya : 4-358 ng/ml 50 ya üstü: 55-238 ng/ml Yorum: GH’un sekresyon ve etkisini takip etmekte kullanılır. IGFBP3 ile birlikte kullanıldı ında klinik sensitivite ve spesifitesi GH fonksiyon testlerinden daha yüksektir. IGF-1, akromegalide yüksek, GH eksikli i, anoreksia nervosa ve malnutrisyonu olanlarda ise dü üktür. Bir di er özelli i de nutrisyonel durumun belirlenmesinde prealbumin, retinol ba layıcı protein veya transferrinden daha sensitif bir indikatör olmasıdır. IGF-1 düzeyleri GH düzeylerinin tersine gün içinde ve yemeklerden sonra sabittir. 1.2.48. IGF-BP3 Eş Anlamlı : IGFBP-, nsulinLikeGrowthFactor Binding Protein-3 Metod : Enzimatik-labeled chemiluminescent Immunometric assay(ECL A) Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün saat 16:00 Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 0-1 ya : 0.7-3.6 mikrogram/ml Puberte : 2.7-10 mikrogram/ml 20-50 ya : 3.4-6.7 mikrogram/ml 50 ya üstü: 3-6.9 mikrogram/ml Yorum: nsülin- like growth faktörler (IGF-1 ve IGF-2) yapı olarak insüline benzemekle beraber, büyüme üzerinde etkili peptitlerdir. Dola ımdaki IGF-1, IGF ba layıcı proteinlere ba lanarak ta ınır. Bu proteinlerden en çok bulunan IGFBP-3’tür. IGFBP- 3 düzeyi gün içinde de sabittir. Büyüme gerili i, akromegali ve nutrisyoneldurumun de erlendirilmesinde kullanılabilir. IGF-1 ilebirlikte ölçülmesi klinik de erini artırır. IGFBP-3, büyüme hormonu tarafından sıkı bir ekilde kontrol edilir. 21 1.2.49. İDRAR TAHLİLİ(BKNZ. TAM İDRAR TAHLİLİ) 1.2.50. İNSÜLİN Metod Numune Türü Numune Miktarı Numune Kabı Çalışma Zamanı : ECLIA : Serum : 1 mL : Jelli biyokimya tüpü : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans aralığı : 0-29.1 mU/L Uyarı: Klinisyenin iste ine göre açlık veya tokluk ile çalı ılabilir. Açlık numunesi alınması için 8-12 saatlik açlık gereklidir. Ayrıca hasta oral hipoglisemik ilaç veya insulin kullanmamı olmalıdır. Yorum: Tip I ve Tip II diabet, hipoglisemi, insülinoma ve insülin direncinin de erlendirilmesinde kullanılır. nsülinoma, reaktif hipoglisemi, fazla insülin alınması, Cushing sendromu, Tip I diabet, Feokromastoma ve Akromegalide insülin düzeyi artarken, pankreas hücre harabiyetinde insülin düzeyi dü er.Klinisyenin iste ine göre açlık veya tokluk kanı ile çalı ılabilir. Açlık insülini için 12 saatlik açlık gereklidir. Tokluk insülini için 2. saat tokluk kanı gereklidir. 1.2.51. KALSİYUM(KAN) Eş Anlamlı Metod Numune Türü Numune Miktarı Numune Kabı Çalışma Zamanı : Ca : Spektrofotometrik : Serum : 1 mL : Jelli biyokimya tüpü : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 8.8-10.6 mg/dL Acil sonuç süresi : 1 saat Yorum: Yükseldiği durumlar: Primer ve tersiyer hiperparatiroidizm, kemik metastazlı tümörler, parathormon üreten tümörler, Paget hastalı ı, süt alkali sendromu, vitamin D intoksikasyonu, sarkoidoz ve tüberküloz, Addison hastalı ı, akromegali, hipertiroidizm, tirotoksikoz, lityum tatbiki, feokromasitoma, vitamin A intoksikasyonu, ailesel hipokalsiürik hiperkalsemi. Azaldığı Durumlar: diopatik hipoparatiroidizm, hiperfosfatemi, böbrek yetersizli i, rikets, vitamin D eksikli i, osteomalazi, malabsorbsiyon, pankreatitis, alkaloz, sepsis, hipoalbüminemi, hipomagnezemi, yüklü kan transfüzyonu, pseudoparatiroidizm. Aç karnına örnek alınmalı. Venöz oklüzyonun minimal olmasına dikkat edilmeli, egzersiz sonrası hemen alınmamalı. En dü ük de erler sabah 02.00 – 04.00 arasında, en yüksek de erler saat 20.00 civarında görülür. Serumdaki protein miktarı kalsiyum düzeyini etkiler. Proteinde 1 g/dL’lik de i im, paralel olarak, aynı yönde, kalsiyuma 0.8 mg/dL olarak yansır.Total kalsiyum <6.0 – 7.0 mg/dL oldu unda tetani görülebilir. Alkalozda, serum total kalsiyum düzeyi normal olsa bile tetani görülebilir. 1.2.52. KALSİYUM(İDRAR) Eş Anlamlı : Ca Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : 24 saatlik idrar Numune Miktar : 1 mL Numune Alma : 24 saat toplanan idrar, so uk ortamda toplanmalı ve gönderilmelidir.24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir. Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Uygun toplanmayan idrar Referans Aralığı : 0.1-27.4 mg/dl 22 Yorum: A ırı güne ı ı ına maruz kalma, hiperparatiroidizm, osteolitik kemik metastazları (karsinoma, sarkoma), miyeloma, osteoporoz (özellikle immobilizasyondan sonra, Cushing sendromu, akromegalide), vitamin D intoksikasyonu (ço u vakada serum kalsiyumu artmadan hiperkalsüri görülür), distal renal tübüler asidoz, idiyopatik hiperkalsüri, tirotoksikoz, Paget hastalı ı, Fanconi sendromu, hepatolentiküler dejenerasyon, istosomiazis, sarkoidoz, meme ve mesanenin malign neoplazmalarında, osteitis deformansta artar. Hipoparatiroidizm, psödohipoparatiroidizm, rikets, osteomalazi, tüm dü ük serum Ca’larında (renal hastalıklar dı ındaki), akut nefritte, kemi in malign neoplazmalarında, osteoblastik metastazlarda, hipotiroidizmde hipokalsürik hiperkalsemide azalır. Kalsiyum ve protein alımı ve fosfat atılımı idrar Ca atılımını de i tirir. drar Ca’u normal gebeliklerde geç dönemde azalır. Hiperparatiroidi hastalarının 1/3’ü normal idrar çıkı ına sahiptir. Ayırıcı tanıda testin pratik de eri çok azdır. 1.2.53. KAN GAZI Metod : ISE Teknolojisi Numune Türü : Arter kanı Numune Miktarı : 2 mL Numune Kabı : Kan gazı enjektörü (Heparinli) Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : 10 dakika ( Acil test ) Red Kriteri : Heparinli olmayan kan, pıhtılı kan,yetersiz kan Referans Aralığı : pH 7.35 – 7.45 pCO2 35 – 45 mm HgO2 83 – 108mmHg Acil sonuç süresi : 15 dakika Yorum: Kan gazı analizleri hastanın asit baz durumunu yansıtır. pO2, pCO2, pH, HCO3, O2 saturasyonu gibi parametrelerin de erlendirilmesi ile respiratuvar/metabolik, asidoz/alkaloz tablolarının tanısı, tedavisi ve takibi yapılır. Örne in havayla teması CO2’nin uçmasına neden olarak kan gazı de erlerinin de i mesine yol açar. Numunenin arteriyel yerine venöz damardan alınması yanlı yorumlara neden olabilir. Laboratuvara ula ma süresi mümkün oldu unca kısa tutulmalıdır. 1.2.54. KARBAMAZEPİN Eş Anlamlı : Tegretol Metod : ECLIA Numune Türü : Serum Numune Miktar : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 4.0 -12.0 g/mL Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika Uyarı : Hastanın son ilaç kullanma zamanı ve dozu belirtilmelidir. Yorum: laç düzeyinin takibinde kullanılır. Karaci erde metabolize olur ve ba lıca idrarla, bir miktar da dı kı ile atılır. Hasta sabah ilacını almadan gelmelidir. Simetidin eritromisin, isoniazid propoksifen ve verapamil, karbamazepin düzeyini arttırır. Fenobarbital, pirimidon ve fenitoin karbamazepin metabolizmasını arttırır. Fenitoin karbamazepin etkile mesi sonucu karbamazepin düzeyi dü er. 1.2.55. KLOR (CL) Eş Anlamlı Metod Numune Türü Numune Miktarı Numune Kabı : Cl : Spektrofotometrik : Serum : 1 mL : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 98-110 mEq/L Acil sonuç süresi: 1 saat 23 Yorum: Arttığı durumlar: Dehidratasyon, akut böbrek yetmezli i, diyabetes insipidus, metabolik asidoz, salisilat intoksikasyonu, solunum alkalozu. Azaldığı durumlar: A ırı kusma, diyare, intestinal fistül, tuz alımının kısıtlanması, Addison krizi, aldosteronizm, alkalozla birlikte potasyum kaybı, a ırı terleme.Numune iyi santrifüj edilmelidir. Hemoliz ve lipemiden kaçınılmalıdır. Acil durumlar dı ında kan aç karna alınmalıdır. Yemeklerden sonra klorürde hafif bir dü me görülür. 1.2.56. KLOR (BOS) Eş Anlamlı : CI Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : BOS Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Kırmızı kapaklı tüp Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika 1.2.57. KOLLAJEN ADP Metod : Optik agregometri Numune Türü : Tam kan Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Mavi kapaklı sitratlı tüp Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün saat Red Kriteri : Pıhtı, so uk zincirle gelmemesi. Referans Aralığı : 92 ( 71- 118 ) sn Uyarı: Numune alındıktan sonra tüp hemoliz edilmeden buz aküsü üzerine sabitlenerek gönderilmelidir. 1.2.58. KOLLAJEN EPİNEFRİN Metod : Optik agregometri Numune Türü : Tam kan Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Mavi kapaklı sitratlı tüp Çalışma Zamanı Rapor Zamanı Red Kriteri Referans Aralığı : Her gün : Aynı gün : Pıhtı, so uk zincirle gelmemesi : 124 ( 85-165 ) sn Uyarı: Numune alındıktan sonra tüp hemoliz edilmeden buz aküsü üzerine sabitlenerek gönderilmelidir 1.2.59. KOLESTROL(TOTAL) Eş Anlamlı : Total kolestrol Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Referans Aralığı : 110-200 mg/dL Uyarı: deal kan alma artları; son üç haftada diyette de i iklik yapılmaması, stabil vücut a ırlı ı ve 12 saat açlık. Yorum: Yükseldiği durumlar: Ailesel hiperkolesterolemi, ailesel disbetalipoproteinemi, ailesel kombine hiperlipidemi, ailesel apo-B-100 defekti, polijenik hiperkolesterolemi, koroner kalp hastalı ı, obstrüktif karaci er hastalı ı, primer biliyer siroz, nefrotik sendrom, kronik renal yetmezlik, Cushing sendromu, tip 2 diyabet, hipotiroidizm, obesite, hamilelik, glikojen depo hastalıkları. Azaldığı Durumlar: Hipo-alfa lipoproteinemi (Tangier hastalı ı), abetalipoproteinemi, hipobetalipoproteinemi, hepatoselüler nekroz, malignite, hipertiroidizm, malabsorbsiyon, malnutrisyon, enfeksiyon ve enflamasyon. Steroidler, fenotiyazinler ve oral kontraseptifler serum düzeylerini yükseltir. 24 1.2.60. KOLİNESTERAZ Eş Anlamlı : PChe, Kolinesteraz 2, SChe, Açil kolin açil hidrolaz Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Referans Aralığı : 4620-11500 U/L Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika Yorum: Arttığı durumlar: Tip IV hiperlipoproteinemi,nefroz, diabetle birlikte olan obesite, psikoz, meme kanseri. Azaldığı durumlar: Genetik kolinesteraz varyantları, organik fosfor insektisit zehirlenmeleri, hepatit, siroz, hepatik metastaz, hepatik amebiyasiz, malnutrisyon, anemi, miyokart infarktüsü, akut infeksiyon, pulmoner embolizm, muskuler distrofi, ameliyat sonrası ve kronik renal hastalıklar ve dü ük serum albumin ile birlikte olan durumlar ( malabsorbsiyon gibi). Anabolik steroidler, karbamat, simetidin, siklofosfomid, oral kontraseptifler, lityum serum kolinesteraz aktivitesini dü ürür.Do umda ve ya amın ilk 6 ayında de erler dü üktür. 5 ya ına kadar ise yeti kin de erlerinin %30-50 kadar üzerinde seyrederken, daha sonra de erler yava yava dü er, puberteyle beraber yeti kin düzeyine eri ir. Serum kolinesterazı, eritrositlerde bulunan asetilkolinesteraz ile karı tırılmamalıdır. 1.2.61. KORTİZOL Eş Anlamlı Metod Numune Türü Numune Miktarı Numune Kabı Çalışma Zamanı : Hidrokortizon, Compound F : Kemiluminesans : Serum : 1 mL : Jelli biyokimya tüpü : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 171-536 nmol/L ( Sabah saat: 07.00- 09.00 ) 64-327 nmol/L (Ö leden sonra saat: 15-17.00) Yorum: Kortizolün en önemli fizyolojik etkileri kan glukozunu yükseltmek, antienflamatuvar ve immunosupresif etkinlik göstermektir. Adrenal korteksden kortizol sentez ve sekresyonu, hipotalamus - hipofiz - adrenal korteks aksı ile kontrol edilir. Kortizol hem hipofiz hem de hipotalamus üzerine (-) feed back etkiye sahiptir. Ek olarak strese yanıt olarak da kortizol sekresyonu artar. Serum kortizol konsantrasyonları normalde diürnal varyasyon gösterir. Sabah erken saatlerde maksimum konsantrasyona sahiptir, gün boyunca giderek azalır ve ak am saatlerinde yakla ık olarak sabah de erlerinin yarısına geriler. Bu yüzden örne in alındı ı saat önemlidir. Kan kortizol ölçümleri hipotalamus, hipofiz ve adrenal kortekse ait hastalıkların tanısında kullanılır. Cushing sendromu veya Addison hastalı ı gibi hastalıkların, dekzametazon supresyon testi ve hormon replasman tedavisinin izlenmesinde serum kortizolü ölçülür. Amfetamin, östrojen, interferon, oral kontraseptifler, nikotin kan kortizol’ünün artırır; aminoglutetimid, danazol, ketakonazol, levodopa, morfin ise dü ürür 1.2.62. KREATİN KİNAZ Eş Anlamlı : CK, Total Kreatin kinaz, CPK Metod : Spektrofotometrik, kinetik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Her gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 29-200 U/L Acil sonuç süresi : 1 saat Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. 25 Yorum: Yükseldiği durumlar: Miyokard infarktüsü, iskelet ve kalp kasıyla ilgili tüm hastalıklarda, miyokardit, miyozid, polymiyozid, dermatomiyozid, hipotermi, hipertermi, travma, cerrahi giri im, Reye sendromu, hipotiroidizm, infeksiyon, konjestif kalp yetmezli i, ta ikardi, pulmoner emboli, prostat kanseri, safra yolu ve GIS kanserlerinde artar. Azaldığı durumlar: oksitleyen ajanlarla kontaminasyolarda çok yüksek veya dü ük Mg düzeylerinde azalır. Hemolizli serum kullanılmamalıdır. Kas egzersizleri, aminokaproikasit, kol isin, süksinilkolin, penisilamin, haloperidol, lidokain serum düzeylerini arttırır. 1.2.63. KREATİN KİNAZ MB Eş Anlamlı : CK-MB Çalışma Zamanı : Her gün Metod : Spektrofotometrik Rapor Zamanı : Aynı gün Numune Türü : Serum Red Kriteri : Hemoliz Numune Miktarı : 1 mL Referans Aralığı : 2-25 U/L Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Acil sonuç süresi: 1 saat Yorum: Yükseldiği durumlar: Akut Miyokard infarktüsü sonrası 4-8 saatte yükselmeye ba lar, 12-36 saatte pik yapar, 3-4 gün sonra normale döner. Bunun dı ında kardiyak defibrilasyon, miyokardit,ventriküler aritmiler, kardiyak iskemi, miyozid, miksödem, M enjeksiyonlar, kas distrofisi, pulmoner emboli, çarpma ve yaralanma, malign hipertermi sendromu. Azaldığı durumlar: Steroid kullanımı, ba doku hastalıkları, kas kitlesinin azalması, metastatik neoplasma, alkolik karaci er hastalı ı. Hemolizli ve ikterik örnekten kaçınılmalıdır. 1.2.64. KÜTLE CK-MB Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 0-4.96ng/ML Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika Yorum: Akut koroner sendromların te hisine yardımcı olur. Yükseldiği durumlar: Akut Myokard nfarktüsü, duchenne hastalı ı, kas hiperaktivitesi, hipo/hiper termi, miyokardit 1.2.65. KREATİNİN(KAN) Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : Yeti kin : 0.81-1.25 mg/dl Yeni do an: 0.31-1.00mg/dl Çocuk : 0.31-0.70mg/dl Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika Yorum: Yükseldiği durumlar: Kreatin ve kreatin fosfat, spontan olarak su kaybederek kreatinine çevrilir. Kreatinin miktarı kas kitlesi ile ba lantılıdır. Her gün olu an endojen kreatinin miktarı sabittir ve beslenmeden, hidrasyondan ve protein metabolizmasından etkilenmez. Glomerullerden süzülen kreatinin, tubuluslarda reabsorbsiyona u ramaz ve idrar büyük miktarda kreatinin içerir. Serum kreatinin ölçümleri, yararlı bir renal fonksiyon indeksidir ve primer olarak glomeruler filtrasyonu ölçmede kullanılır. Akut ve kronik böbrek hastalarının ve dialize alınan hastaların 26 izlenmesinde kreatinin tayinlerine ba vurulur. Çünkü böbrek dı ı nedenlerden etkilenmez. Plazma BUN/Kreatinin oranı sa lıklı ki ilerde 12 – 20 arasındadır. Bu oranın yükselmesi prerenal azotemiyi (dehidratasyon, hipovolemik ok, konjestif kalp yetmezli i) destekler; aynı zamanda obstrüktif üropatide, frontal kemik travmasında, katabolizma a ırı hızlandı ında da artar. Azaldığı durumlar: Kas kitlesinin azalması ve gebelik (özellikle 1. ve 2. trimester). Nefrotoksik ilaçlar, asetoasetat, askorbat, sefamandol, L-dopa, pirüvat arttırır; sefalotin azaltır. 1.2.66. KREATİNİN (İDRAR) Metod : Spektrofotometrik, kinetik Numune Türü : 24 saatlik idrar Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : 24 saatlik idrar so uk ortamda saklanmalı ve gönderilmelidir. HCI veya borik asit üzerine toplanan idrarlar da kabul edilir. drar miktarı belirtilmelidir. Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Uygun toplanmayan idrar Referans Aralığı : 50-127 mg Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakik 1.2.67. LAKTAT Metod Numune Türü Numune Miktarı Numune Kabı Çalışma Zamanı : Spektrofotometrik : Plazma : 1 mL : NaF lü tüp (Gri kapaklı) : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Pıhtı,yanlı tüp Referans Aralığı : 4.5-19.8 mg/dl Yorum: Karbonhidrat metabolizmasında oksijensiz solunumla ara ürün olarak olu ur. Hücreler yeterli oksijen alamadı ında anaerobik solunum sonucu laktat birikimi olur ve karaci er kanda biriken laktatı ayıramazsa laktik asidoz olu ur. ok, hipovolemi, sol kalp yetmezli i gibi dokuların oksijenlenmesinin azaldı ı durumlarda veya diabetes mellitus, kanserler, karaci er hastalı ı gibi metabolik hastalıklarda düzeyi artar. Metabolik asidoz, diyabetik asidoz ve dehidratasyonun de erlendirilmesinde kullanılır. Uygun olmayan saklama ko ullarında, egzersizde, hiperventilasyonda ve uzun süreli turnike uygulanmasından sonra düzeyler yüksek tespit edilir. Yükseldiği durumlar: Asidoz olmadan laktik asid artı ı: kas egzersizi, hiperventilasyon, glukagon, glikojen depo hastalıkları, iddetli anemi, insülin infüzyonu, Reye sendromu. Hipoksiyle beraber laktat artı ı: dokuların oksijen alımını azaltan durumlar, akut hemoraji, iddetli akut konjestif kalp yetmezli i, dola ım kollapsına neden olan hastalıklar, siyanotik kalp hastalıkları, akut hipoksiye neden olan durumlar. dyopatik: üremi, enfeksiyonlar, siroz, hamileli in son trimestri, iddetli damar hastalıkları, lösemiler, anemiler, kronik alkolizm, subakut bakteryel endokardit, poliomyelit ve diyaetiklerin %50’sinde. 1.2.68. LAKTAT DEHİDROGENEZ(KAN) Eş Anlamlı :LDH, LD, Laktik asit dehidrogenaz Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 0-248 U/L Acil sonuç süresi: 1 saat Uyarı: Hastadan açlık kanı alınması tercih edilir. Yorum: 27 Arttığı durumlar: Miyokard enfarktüsten sonra, megaloblastik ve pernisyöz anemi, karaci er hastalıkları, ok, hipoksi, siroz, obstrüktif sarılık, böbrek hastalıkları, kas hastalıkları, neoplastik hastalıklar, konjestif kalp yetmezli i, lösemi, hemolitik anemi, orak hücreli anemi, lenfoma, renal enfarktüs ve akut pankreatitte LDH düzeyi artar. Anestezik ajanlar, dikumarol, ethanol, heparin ve narkotik analjezikler serum düzeyini arttırır. Azaldığı durumlar: Hve M subünitelerin genetik yetersizli i. Klofibrat, fluorit, oksalat azaltır. Hemolizli örneklerde çalı ılmamalıdır. Aktivite kaybı meydana geldi inden serum dondurulmamalıdır. 1.2.69. LAKTAT DEHİDROGENEZ (bos,mayi) Metod : Spektrofotometrik, Numune Türü : Bos, Mayi Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Kırmızı kapaklı tüp, jelsiz tüp Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Acil sonuç süresi: 1 saat Yorum: ntraserebral yerle imli tümörler lösemi veya lenfosarkoma, menenjit, subaraknoid kanama ve serebrovasküler olaylarda BOS LDH düzeyi artar. 1.2.70. LDL KOLESTEROL Eş Anlamlı : LDL-C Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli Biyokimya Kabı Çalışma Zamanı: Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Referans Aralığı : 0-130 mg/dL Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Yorum: Yükseldiği durumlar: Ailesel hiperkolesterolemi tip II a, kronik karaci er hastalı ı, primer biliyer siroz, nefrotik sendrom, primer hiperkolesterolemi, Apoprotein CII eksikli i, hepatoma, alkol kullanımı, Cushing sendromu, diabetes mellitus, hipotiroidizm, obezite, hamilelik, glikojen depo hastalıkları, safra tıkanıklı ı, multipl myeloma. Azaldı ı Durumlar: Abetalipoproteinemi, karaci er yetmezli i, hepatoselüler nekroz, malignite, hipertiroidizm, malabsorbsiyon, malnutrisyon, enfeksiyon ve enflamasyon. LDL-kolesterol Friedwald formülü ile hesaplanır. LDL= Total kolesterol - (HDL+ Trigliserid/5) Bu formül trigliserid seviyeleri 400 mg/dL’nin üzerinde uygulanmaz, direkt ölçümü yapılır. 1.2.71. LİPAZ Eş Anlamlı : Triaçilgliserol açilhidrolaz Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : 1 saat ( Acil test ) sonra Rerferans Aralığı : 21-67 U/L Acil sonuç süresi : 1 saat Yorum: Arttığı durumlar: Akut ve kronik pankreatit,parotitis, pankreatik kist, peritonit, akut kolesistit, kolanjit, ekstrahepatik kanal tıkanıklı ı, ba ırsak tıkanıklı ı veya infarktüs, tükürük bezi inflamasyonu veya tümörü, peptik ülser, pankreatik kanal tıkanıklı ı renal yetmezlik, abdominal travma, peritonitler, psödokistler, safra kesesi koliti, viral enfeksiyonlar, postoperatif hastalarda ve alkol alımında yüksektir. (Akut pankreatitte serum lipaz seviyesi, serum amilazından daha uzun süre yüksek kalır. Ayrıca akut pankreatit için lipazın sensitivite ve spesifitesi amilazdan daha yüksektir.) Azaldı ı durumlar: Protamin azaltır. 28 ERCP, Oddi sfinkterini kasan ilaçlar, sekretin, azotiopin, kaptopril, simetidin, östrojen, furosamid, tetrasiklin, sülfanomid, tiazid diüretikleri, heparin interferansa neden olur. 1:2.72. LİTYUM Eş Anlamlı : Li Metod : Spektrofotometre Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Salı günleri Rapor Zamanı : Aynı gün Referans Aralığı : 1-1.2 mEq/L Panik değer üst sınır : 2 mEq/L Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika Uyarı: Numune son dozdan en az 12 saat sonra alınmalıdır. Yorum: Bipolar psikozun manik epizotlarında kullanılır. Aynı zamanda migren tedavisinde kullanılır. Yan etkileri halsizlik, yorgunluk, tremor, anoreksi,konfüzyon, koma, kilo kaybı, bulantıdır. Hemolizsiz serumlar tercih edilmelidir. Tedavinin izlenmesinde, doz uygulandıktan 24 saat sonra kan örne inin alınması uygundur. Lityum tedavisine ba lanmadan önce ve ba landıktan sonra 6 aylık periyotlarla tiroid fonksiyonları izlenmelidir. 1.2.73. LUTEİNİZAN HORMON Eş Anlamlı : Luteotropin, LH Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : ERKEK: 1,24-8,62 mIU/mL KADIN : Mid Foliküler faz: 2.12-10.89mIU/mL Mid siklus : 19,18-103,03 mIU/mL Mid luteal : 1,2-12,86 mIU/mL Post menapoz : 10,87-58,64 mIU/mL Uyarı: Diurnal varyasyonu vardır.Özellikle pubertede uykuda salınan LH miktarı daha fazladır. Yorum: FSH ve LH, ön hipofizin gonadotropik hücrelerinden epizodik ve sirkadyen bir ekilde salınırlar ve kan yolu ile overlere ula ırlar. Foliküllerin matürasyonunu ve büyümesini stimüle ederek, östrojen ve progesteron sentezini sa larlar. En yüksek konsantrasyonları, siklus ortasında olup ovulasyon indüklenir, corpus luteum olu ur. LH ile birlikte FSH tayinleri, hipotalamus-hipofiz-gonad aksındaki fonksiyon bozukluklarının ara tırılmasında kullanılır. Primer gonadal disfonksiyon, polikistik over sendromu ve menapoz sonrası artmakla beraber nadiren pitüiter adenomda da yükselir. Malnütrüsyon, ciddi hastalık ve stres, anoreksia nevroza, izole LH eksikli i, hipofizer yada hipotalamik bozukluk ve Kallmann sendorumunda LH seviyesi dü er. Gonadotropin sekresyonu fizyolojik, epizodik,diürnal ve siklik varyasyon gösterir. LH sekresyonundaki epizodik dalgalanmalar, FSH’dan daha büyüktür. Tek kan örne inden ziyade çok sayıda örnekte ya da örnek havuzu olu turularak çalı ılması daha güvenilir bilgi sa lar. Klomifen ve antikonvulzanlar serum LH seviyesinde yüksekli e; digoksin, progesteron ve oral kontraseptifler dü üklü e neden olur. Ayrıca östrojenler kullanım dozu ve süresine ba lı olarak LH seviyesi artar ya da dü er. 1.2.74. MAGNEZYUM Eş Anlamlılar : Mg Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 1,8-2,6 mg/dL Acil sonuç süresi: 1 saat 29 Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Yorum: Magnezyum metabolizması ve elektrolit dengesinin de erlendirilmesiyle preeklamsi tedavisi uygulanan hastaların takibinde kullanılır. Yükseldiği durumlar: Dehidratasyon, akut ve kronik böbrek yetmezli i, kontrol edilmemi diabetes mellitus, adrenokortikal yetmezlik, Addisson hastalı ı, doku travması, hipotiroidizm, lupus eritematosus, multipl myelom. Azaldığı Durumlar: Malabsorbsiyon, kalori ve proteinden dü ük diyet, kwashiorkor, akut pankreatit, hipoparatiroidizm, hiperaldosteronizm, diabetik asidosis, ADH sekresyonunda yetersizlik, hamilelik, idiopatik hipomagnezemia. 1.2.75. METANEFRİNLER Çalışma Zamanı : Ayın 10’una kadar gelen Eş Anlamlı : Metanefrin numune 15’inde, 25’ine kadar gelen numunenin Metod : Kolon yöntemi sonuçları 30’unda verilir. Numune Türü : 24 saatlik idrar Rapor Zamanı : Aynı gün Numune Miktarı : 10 mL Red Kriteri : Uygun toplanmayan idrar Numune Kabı : HCI üzerine 24 saat idrar Referans Aralığı : <1 mg/24 saat toplanır. 24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir. Yorum: Feokromasitoma ve nörojenik tümörlerin tanı ve takibinde kullanılır. Feokromasitoma için tarama testi olarak kullanılabilecek en uygun testtir. Hipertansif bireylerde de idrarla atılan metanefrin düzeyi artmı tır.Stres, buspiron, MAO inhibitörleri, amfetaminler, kafein, klonidin, deksametazon, diüretikler, metildopa, trisiklik antidepresanlar ve vazodilatatörler yanlı yüksek sonuçlara neden olabilir. 1.2.76. MİKROALBÜMİN Metod : ECL A Numune Türü : 24 saatlik idrar, spot idrar Numune Miktarı : 5 mL Numune kabı : So uk ortamda saklanmalı ve gönderilmelidir, 24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir. Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Referans Aralığı : 24 saatlik idrar <18 mg/gün Uyarı: drardaki albumin düzeyini gösterir.Böbrek hastalıkları için erken bir gösterge oldu undan, özellikle diabetik nefropati ve hipertansiyonun erken tanı ve takibinde de erlidir. Yorum: Artı ı hem insüline ba ımlı hem de insülinden ba ımsız diabetik hastalarda proteinüri ve kronik renal yetmezlik geli imi için risk faktörüdür. Aynı zamanda artmı de erlere diyabet dı ında hipertansif bireylerde de rastlanır. Artı ı kardiyovasküler hastalık ve nondiabetik hipertansif bireylerin mortaliteleri için risk faktörüdür. drar albümin artı ına neden olan herhangi bir durum mikroalbüminüri için yanlı pozitif sonuçlar verebilir. Mikroalbümin ço unlukla aktif sigara içici, HbA1ckonsantrasyonlar>%8 olan, retinopatisi olan diyabetik bireylerde sıklıkla tespit edilir. Renin-angiotensin sistemi üzerine etkili olan ilaçlar renal ve kardiyovasküler hastalık geli imini geciktirebilir, MA için tarama diyabetik hastaların takibinde önemlidir. 1.2.77. MİKROPROTEİN (BOS) Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : BOS Numune Miktarı : 200 L Numune kabı : Jelsiz düz tüp Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : BOS’un hemorajik olması Uyarı: Merkezi sinir sistemi hastalıklarının de erlendirilmesinde kullanılır.Menenjit ve ensefalomyelit gibi kanbeyin bariyerinin bozuldu u durumlarda BOS total protein düzeyi yükselir. 30 1.2.78. MİKROPROTEİN (İDRAR) Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : 24 saatlik idrar Numune Miktarı : 1 mL Numune kabı : So uk ortamda saklanmalı ve gönderilmelidir,24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir. Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Referans Aralığı : 0-12 mg/dL Uyarı: Böbrek fonksiyonlarının takibinde kullanılır. Glomerüler ve tübüler zedelenmeler ile a ırı üretime ba lı olarak (ör.gammopatiler) proteinüri olu abilir. Nefrotik sendrom,diabetik nefropati, multiple myeloma, monoklonal gammopatiler, renal tübüler fonksiyon bozuklukları ve üriner sistem fonksiyon ve maligniteleri idrarla atılan total protein miktarında artı a neden olur. Ayrıca egzersiz, ate ve gebelik geçici, menstrüasyona ba lı kanama, prostatik sıvılar, semen ve alkali idrar yanlı yüksek sonuçlara neden olabilir. 1.2.79. MYOGLOBİN Eş Anlamlı : Mb Metod : ECL A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Referans Aralığı : 25-58 ng/ml Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika Yorum: Serum myglobin düzeyi direk olarak kas kütlesiyle ili kilidir. skelet ve kalp kasında hasar, nekroz ve lizise neden olabilecek her türlü durum, üremi, travma, felç, intramuskuler enjeksiyon, egzersiz ve yanıklarda düzeyi artar. Romatoid artritte düzeyi dü er. Mb Akut MI tanısı için çok hassas (%90 -100) birbelirteçtir. Serum Mb konsantrasyonları MI sonrası 1 saat içinde referans aralı ının üzerine çıkarak 2-12 saatlerde maksimum hassasiyete ula ır. 12 saatten sonra Mb hızla temizlenerek azalmaya ba lar, 24 saatte normale döner. Yüksek hassasiyetine kar ılık dü ük klinik özgüllü e sahiptir (%60-95) çünkü iskelet kasında da fazla miktarda bulunur. Mb ölçümlerinin en do ru kullanım ekli akut MI için negatif prediktör olarak kullanımıdır.Mb iskelet ve kalp kasında hasar, nekroz veya liziseneden olabilecek her türlü durum (iskemi, rabdomyoliz, miyozit, miyopati, musküler distrofi vb.), üremi, travma, felç, intramusküler enjeksiyon, egzersiz ve yanıkta artarken dola ımda Mb’e kar ı antikor bulunması ve RA’de dü er. 1.2.80. ORAL GLUKOZ TOLERANS TESTİ Eş Anlamlı : OGTT , eker yükleme testi Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, yetersiz numune, test kurallarına uyulmaması. Referans Aralığı : Gebe olmayan yeti kinlerde ve çocuklarda: 75 g ve çocuklarda 1.75 g/kg glukoz yüklemesinden sonra: 0. dakika : <100 mg/dL 30. dakika : <200 mg/dL 60. dakika : <200 mg/dL 90. dakika :<200 mg/dL 120. dakika: <140 mg/dL Gebe kadınlarda Gestasyonel Diyabet taraması için (50 g) glukoz yüklemesinden sonra: 60. dakika: <140 mg/dL Gebe kadınlarda (100 g) glukoz yüklemesinden sonra: 0. dakika glukoz: <95 mg/dL 60. dakika: <180 mg/dL 120. dakika:<155 mg/dL 180. dakika: <140 mg/dL Uyarı: Hasta aç olarak gelmeli ( Randevu alınmalıdır) 31 1.2.81. PAPP-A Eş Anlamlı : Pregnancy-Associated Plazma protein A, SP4, High molecular weight alpha2mobile pregnancy spesific protein, IGFBP4 protease Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı: Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Yorum:PAPP-A testi genellikle 1.ve 2.trimester prenatal taramalar ve ateroskleroz çalı malarında kullanılmaktadır.1.trimesterde down sendromu ve di er anomaliler için free B-HCG ile birlikte(ikili test) güçlü bir tarama testi komponenti olarak kabul edilmektedir.Down sendromunda PAP-A seviyeleri azalmı tır. PAP-A’nın indirekt yolla ateroskleroz geli imini hızlandırdı ı ve unstabil anjina ve myokard enfarktüsü için önemli bir risk faktörü oldu u bilinmektedir. 1.2.82. OSTEOKALSİN Eş Anlamlı : Kemik gla proteini, BGP Metod : Enzimatik-labeled chemiluminescent Immunometric assay(ECL A) Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Per embe günleri Rapor Zamanı : Aynı gün Referans Aralığı : Premenopozal >20 ya 11-46 ng/mL Erkek: 18- 30 ya 24-70 ng/ mL >30 ya 14-46 ng/mL Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Uyarı: Sabah açlı ı tercih edilir. Yorum: Serum Osteokalsin düzeyi kemik yapımı ile ili kilidir. Düzeyinin yükselmesi osteoblastik aktivitenin arttı ını gösterir. Serum Osteokalsin düzeyi alkalen fosfataz düzeyleri ile birlikte hareket eder. Paget hastalı ı, renal osteodistrofi, primer ve sekonder hipertiroidizm, iskelet metastazları ve kronik böbrek yetmezli inde serum Osteokalsin düzeyi artarken primer bilier siroz, gebelik, glukokortikoid tedavisi ve GH eksikli inde serum osteokalsin düzeyi dü er. Osteoporozda ise dü ük veya yüksek olabilir. Ayrıca kalsitriol tedavisinin takibinde de serum Osteokalsin düzeyinden yararlanılır. Osteokalsin düzeyi çocuk ve infantlarda yeti kinlerden daha yüksektir. Yeni do anlarda ya amın ilk ayında yükselir, 12 aya kadar yüksek kalır, sonra dü meye ba lar, puberteye kadar oldukça sabit kalır. Yeti kin erkeklerde osteokalsin düzeyi pubertal de erlerden dü ük olup hayat boyu sabit kalır. Yeti kin kadınlarda ise oldukça sabittir ve menapozdan sonra yükselmeye ba lar. 1.2.83. PARATİROİD HORMON (İNTAKT) Eş Anlamlı Metod Numune Türü Numune Miktarı Numune Kabı Çalışma Zamanı : PTH, Parathyrin, Parathormon : Kemiluminesans : Plazma : 1 mL : Mor kapaklı hemogram tüpü : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter ve numunenin 1 saatten fazla oda sıcaklı ında beklemesi Referans Aralığı : 1 5-65pg/ml Yorum: Parathormon (PTH) paratiroidlerde sentezlenir ve kana sekrete edilir. ntakt PTH yakla ık 9500 dalton molekül a ırlı ında 84 amino asitli tek bir polipeptidden olu ur. Biyolojik olarak aktif olan N terminal fragmanın yarı ömrü yalnız birkaç dakikadır. Vitamin D ve kalsitonin ile birlikte, kalsiyum ve fosfat metabolizmasını 32 düzenler. skelet sisteminden kalsiyum ve fosfatın mobilizasyonlarını sa lar, ba ırsaklardan kalsiyum uptake'ini artırır ve böbreklerden fosfat ekskresyonunda artı a neden olur. Normokalseminin devamı PTH ve kalsitonin etkile imi ile sa lanır. PTH sekresyonu yüksek kalsiyum konsantrasyonları ile baskılanır ve dü ük kalsiyum konsantrasyonları ile uyarılır. Hiperparatiroidizmin primer sebebi paratiroid adenomalarıdır. Sekonder hiperparatiroidizm (kronik böbrek yetmezli i, vitamin D eksikli i sonucu), ailesel medüller tiroid karsinomu, MEN tip I, IIa, IIb’de artar. Otoimmün hipoparatiroidizm, sarkoidoz, hipertiroidizm, hipomagnezemide kan PTH seviyesi azalır. Antikonvülzanlar, kortikosteroidler, izoniazid, lityum, fosfatlar ve rifampinle pozitiv bir etkile im gösterirken simetidin, pindolol ve propranolol ile negatif etkile im gösterir. 1.2.84. POTASYUM(KAN) Eş Anlamlı : K+ Metod : ISE Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Numune Red Kriteri : Hemoliz, lipemi Referans Aralığı : 3.5-5.1 mmol/L Acil sonuç süresi : 1 saat Uyarı: Diurnal varyasyonu vardır.Sabah saat 08:00’de maksimum, ak am 22:00’de ise minimum düzeydedir . Yorum: Arttığı durumlar: Kronik böbrek yetmezli i, Cushing sendromu, primer ve sekonder hiperaldosteronizm, renal tubüler asidozis, diüretik tedavi, kortizon tedavisi. Azaldı ı durumlar: Akut böbrek yetmezli i, Addison hastalı ı, malnütrisyon, kusma, diyare, dehidratasyon, malabsorbsiyon. Numune iyi santrifüj edilmelidir. Hemoliz ve lipemidenkaçınılmalıdır. Kistik fibroziste terde de artar. Kanda <2.0 mmol/L oldu unda klinik hipokalemi belirtileri (yorgunluk, halsizlik, hiporefleksi, ventriküler fibrilasyon) görülür. Hiperkalemi durumunda musküler irritabilite, EKG’de pik yapmı T dalgaları görülür; >7.0 mmol/L gibi de erler ya amı tehdit eder. 1.2.85. POTASYUM(BOS) Metod Numune Türü Numune Miktarı Numune Kabı : ISE : BOS : 1 mL : Jelsiz düz tüp Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Acil sonuç süresi : 1 saat 1.2.86. POTASYUM(İDRAR) Metod : ISE Numune Türü : 24 saatlik idrar Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Düz tüp Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Uyarı: So uk ortamda saklanmalı ve gönderilmelidir. 24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir. Yorum: Elektrolit ve asit baz dengesini de erlendirilmesiyle böbrek fonksiyonlarının takibinde kullanılır. Cushing sendromu, primer ve sekonder aldesteronizm, primer renal hastalıklar ve kortizon tedavisi sırasında idrarla atılan potasyum miktarı artarken, Addison hastalı ında azalır. 1.2.87.PROGESTERON 33 Eş Anlamlı : C-21 steroid, P4 Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : ERKEK: 0,10-0,84 ng/mL KADIN: Mid Folikül faz 0,31-1,52 ng/mL Mid Luteal faz: 5,16-18,56 ng/mL Postmenopozal: 0-0.078 ng/mL Hamile 1.trim.: 4.73-50.74 ng/mL Hamile 2.trim.: 19,41-45,30 ng/mL Uyarı: 17-OH progesteronun yüksek konsantrasyonu bazı analizlerde progesteronun yalancı yüksekli ine sebep olabilir. Yorum:Progesteron; korpus luteum ve gebelikte plasentadan salgılanan steroid hormondur. Kandaki konsantrasyonları korpus luteumun geli imi ve regresyonu ile koreledir. Siklusun foliküler fazı boyunca oldukça dü ük konsantrasyonlarda seyreder, ovulasyondan 1 gün önce pik yapar, luteal faz boyunca sentezi artar. Gebelik boyunca progesteron, miyometriyumun kontraksiyonunu inhibe eder. Meme bezinde östrojen ile birlikte alveollerin proliferasyon ve sekresyonlarını uyarır. Progesteron tayinleri, fertilite tanısında, ovulasyon ve luteal faza geçi in olup olmadı ını saptamada kullanılır. 21 hidroksilaz, 17 hidroksilaz, 11 hidroksilaz eksikli ine ba lı konjenital adrenal hiperplazi; lipoid overyan tümör; molar gebelik ve overin koriyoepiteliyomasında kan konsantrasyonu artar. Primer ve sekonder hipogonadizm; kısa luteal faz ve dü ük tehdidinde azalır. Progesteron düzeyini kortikosteron, 11-deoksikortizol ve pregnanedione arttırır. Etinil östradiol ve oral kontraseptifler ise azaltır.Menstrüel siklus boyunca seri numune alımı gereklidir. 1.2.88. PROLAKTİN Eş Anlamlı Metod Numune Türü Numune Miktarı Numune Kabı Çalışma Zamanı : PRL : Kemiluminesans : Serum : 1 mL : Jelli biyokimya tüpü : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : A ırı hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : ERKEK: 2,64-13,13 ng/mL KADIN : Menapoz öncesi: 3,34-26,72 ng/mL Menapoz sonrası: 2,74-19,64 ng/mL Yorum: Uyku, stres, egzersiz, gebelik ve koitus sonrasında prolaktin düzeyi artar.Sabahları prolaktin düzeyi en üst seviyede bulunur. Bu nedenle hasta uyandıktan 3-4 saat sonra örnek alınmalıdır. Ayrıca hastanın aç olması tercih edilir. Kadınlarda ve erkeklerde artmı prolaktin düzeyinin en yaygın sebebi bir ilacın yan etkisidir. Prolaktin, epizodlar halinde salgılanır. Serumda 3 farklı formda bulunur: % 80'i biyolojik ve immunolojik olarak aktif monomerik (''little'') form, % 5-20'si biyolojik olarak inaktif dimerik (''big'') form ve % 0.5-5'i dü ük biyolojik aktiviteye sahip tetramerik (''big-big'') formdadır. Prolaktin için hedef organ meme bezidir, burada geli imi ve diferansiasyonu uyarır. Kandaki yüksek düzeyleri, overlerde steroid sentezini ve hipofizer gonadotropinlerin sentez ve sekresyonlarını inhibe eder. Hipofizden prolaktin sekresyonu, hipotalamus tarafından tonik inhibisyona u ratılır ve bu inhibisyondan dopamin sorumludur. TRH ise prolaktin sekresyonunu uyarır. Gebelikte prolaktin salgılanması artar, amaç gebelik sonrası meme dokusunun laktasyona hazırlanmasıdır. Stres ve egzersiz sonrası, kan prolaktin seviyesi artabilir. Hiperprolaktinemi sonrası hipogonadizm ve infertilite meydana gelebilir. Kadınlarda amenore ve galaktore, erkeklerde jinekomasti ve azospermi geli ir. Prolaktin salgılayan hipofiz tümörleri (makroadenom, mikroadenom), sarkoidoz, kraniofaringioma, primer hipotiroidizm, anoreksia nervoza ve polikistik over sendromunda prolaktin serumda artar. Sheehan sendromunda ise serum prolaktin seviyeleri azalır. Önemli Notlar: Antihistaminikler, antipsikotikler, östrojenler,opiatlar, TRH, trisiklik antidepresanlar, oral kontraseptifler, metoklopramid, verapamil; prolaktin düzeyini arttırır. Klonidin, dopamin ve ergo alkaloidleri, prolaktin düzeylerini azaltır. 34 1.2.89. PROSTAT SPESİFİK ANTİJEN Eş Anlamlı : PSA (Serbest veya total) Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı Rapor Zamanı Red Kriteri Referans Aralığı : Her gün : Aynı gün : Hemoliz, lipemi, ikter : Serbest PSA: 0-1 ng/mL Total PSA : 0-4 ng/mL Uyarı: Rektal muayene ve sonda uygulamasından sonra numune alınması için 72 saat beklenmelidir. PSA de erleri günden güne de i ebilir ve ya la birlikte artar. Yorum: PSA, 30.000-34.000 Dalton molekül a ırlı ında glandüler kallikreinlere benzeyen bir glikoproteindir. Serin proteaz olarak görev yapar. PSA prostata spesifik fakat prostat kanserine spesifik olmayan bir glikoproteindir. Normal, hiperplastik veya malign prostat dokusu tarafindan üretilebilir. PSA prostat kanserinde tedaviye yanıtın izlenmesinde özellikle önemlidir. Serbest PSA (fPSA) ise PSA'nın dola ımda kompleks olu turmadan bulunan formudur. Son yıllarda fPSA analiziyle PSA'nın özgüllü ü arttırılmı tır. fPSA' nın ölçülmesi fPSA/tPSA oranının hesaplanmasını sa lar. Yapılan son çalı malarla bu oranın benign ve malign patolojiler arasında daha iyi klinik ayırım sa ladı ı gösterilmi tir. fPSA seviyesinin benign prostat hipertrofisi (BPH) olan hastalarda daha yüksek oldu u saptanmı tır. Genel olarak prostat karsinomunda fPSA/tPSA oranı % 15’den azdır.fPSA serum düzeyleri; mesane kateterizasyonu, rektal muayene ve prostat biyopsisi, prostat hipertrofisi, üriner retansiyon, akut prostatit gibi durumlarda da artı gösterebilir. Diagnostik amaçlı olarak, PSA sonuçları her zaman hastanın tıbbi geçmi i ve klinik muayene bulguları ile birlikte de erlendirilmelidir. Finasterid PSA kan seviyesini azaltır. Rektal muayene, i ne biyopsisi, üriner retansiyon, ejekulasyon, sistoskopi, ekzersiz ise PSA’da artı a neden olur. Önemli Notlar: Hemoliz (500 mg/dL'ye kadar hemoglobin) hiperbilirubinemi.(30 mg/dL’ye kadar bilirubin) lipemiden (1800 mg/dL’ye kadar trigliserid) etkilenmez. 1.2.90. PROTEİN ELEKTROFOREZİ(SERUM,İDRAR) Metod : Agoroz jel yöntemi Numune Türü : Serum, drar Numune Miktarı : 200 l Numune kabı : Jelli biyokimya tüpü,idrar kabı Çalışma Zamanı : Ayın 1’ inde ve 15’ inde Rapor Zamanı : Aynı gün Referans Aralığı : Albumin % 60-71 Alpha 1 % 1,4-2,7 Alpha 2 % 7-11 Beta 1 % 6-9 Beta 2 % 2-5 Gamma % 8-16 Yorum:Serum protein elektroforezi,protein kaybı,gammapatiler ve di er disproteinemiler için sık kullanılan bir tarama testidir. Normalde idrarla çok az protein atılırken,bazı hastalıklarda protein atılımı artar.Atılan proteinlerin tipi tanı için yol gösterici olabilir.Lipoid nefrozis de selektif proteinüri(albumin) bulunurken,glomerulonefritlerde nonselektif proteinüri görülür.Ayrıca Bence Jones proteinleride beta ve gama globulin bölgelerine göç eder. 1.2.91. SALİSİLAT: Eş Anlamlı : Asetil salisilik asit ;ASA Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 5 ml Numune kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı: Her gün Rapor Zamanı :Aynı gün Acil sonuç süresi : 2 saat Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : Analjezik konsantrasyon : <60 mg/l Anti inflamatuvar konsantrasyon : 150-300 mg/l Toksik konsantrasyon : >300 mg/l 35 Yorum: laç düzeyinin takibinde kullanılır. 1.2.92. SERBEST T3 Eş Anlamlı : Serbest Triiyodotironin, FT3, ST3 Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı Rapor Zamanı Red Kriteri Referans Aralığı : Her gün : Aynı gün : Hemoliz, lipemi, ikter : 2.5-3,9 pg/mL Uyarı: Kronik hastalı ı olan veya uzun süre hastanede yatmı ki iler ötiroid olsalar bile serbest T3 düzeyi dü ük bulunabilir. Yorum:T3, metabolizmayı düzenleyen serumda bulunan tiroid hormonlarından birisidir. Bu hormon konsantrasyonunun saptanması tiroid hastalıklarının ayırıcı tanısında önemlidir. T3'ün ço u dola ımda büyük oranda proteinlere (TBG, albumin, prealbumin) ba lı olarak bulunur. Serbest T3 ise TT3’ün fizyolojik olarak aktif formudur.Serbest T3 seviyelerinin saptanması, ta ıyıcı proteinlerin konsantrasyonundan ve ba lama özelliklerinden ba ımsız oldu u için daha avantajlıdır. Önemli Notlar: Dekstrotiroksin kullananlarda FT3 düzeyleri artar. Amiodarone, fenitoin, propranolol ve valproik asit kullananlarda FT3 düzeyleri azalır. Hemoliz,hiperbilirubinemi, lipemiden etkilenmez. 1.2.93. SERBEST T4 Eş Anlamlı : Serbest Tiroksin, FT4, ST4 Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 0,61-1,12 ng/dL Uyarı: Anti-tiroksin otoantikorları ve RF varlı ında dü ük moleküler a ırlıklı heparin tedavisinde sonuçlar aldatıcı olabilir. Yorum: Tiroksin (TT4), tiroid bezinden salınan ve metabolik etkileri olan tiroidin ana hormonudur. TT4’ün büyük bir kısmı (% 99'dan fazlası) ta ıyıcı proteinlere (TBG, prealbumin ve albumin) ba lı olup %0.02-0.04’ ü kadarı serbest T4 eklinde bulunur. FT4, fizyolojik olarak aktif tiroksin komponentidir. Tiroid fonksiyon bozuklu u üphesinde TSH ile birlikte ölçülür. Hipertiroidizm ve tiroksinle tedavi edilen hipotirodizmde yükselir. Hipotiroidizm ve gebeli in son evrelerinde serum FT4 düzeyleri azalır. Akut ve kronik tiroid dı ı hastalıklarda ötroid hastalarda FT4 düzeylerinde dalgalanmalar olu abilir. Tiroid supresyon tedavisi izlenmesinde de kullanılır. Önemli Notlar: Serum FT4 konsantrasyonunda amiadaron, aspirin,danazol, propranolol, furosemid yüksekli e; antikonvulzanlar (karbamazepin, fenitoin) dü üklü e neden olur. Hemoliz , hiperbilirubinemi, lipemiden etkilenmez. 1.2.94. SODYUM(KAN) Eş Anlamlı : Na Çalışma Zamanı : Her gün Metod : ISE Rapor Zamanı : Aynı gün Numune Türü : Serum Red Kriteri : Hemoliz Numune Miktarı : 1 mL Referans Aralığı : 136-146 mmol/L Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Acil sonuç süresi: 1 saat Yorum: Arttığı durumlar: Diabetes nsipidus, gastrointestinal sistem, solunum sistemi, deri ve böbrek yoluyla kayıplar, hipernatremik çözeltilerin uygulanması, tuz alımı, Cushing sendromu, Conn sendromu. 36 Azaldığı durumlar: Uygunsuz ADH salınımı, su intoksikasyonu, böbrek yetmezli i, glukokortikoid eksikli i (hipopituitarizm), hipotiroidizm, tiazid grubu diüretikler, ekstrarenal kayıplar (kusma, diyare), adrenal yetersizlik, kalp yetmezli i, siroz, gebelik, izotonik ve hipertonik infüzyonlar (glukoz,mannitol). Önemli Notlar: Numune iyi santrifüj edilmelidir. Hemoliz ve lipemiden kaçınılmalıdır. Kan glukozunun her 100 mg/dL dü mesi durumunda Na da yakla ık 1.5-3.0 mmol/L azalır. , Na <120 mmol/L ise halsizlik, <120 mmol/L ise bulbar veya psödobulbar palsi, 90-105 mmol/L isea ır nörolojik belirtiler ortaya çıkar. Na >155 mmol/L oldu unda, duruma özellikle plazma hacim kaybı da e lik ediyorsa, kardiovasküler ve renal semptomlar ortaya çıkar. 1.2.95. SODYUM (BOS) Eş Anlamlı : Na Metod : ISE Numune Türü : BOS Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelsiz düz tüp Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Acil sonuç süresi : 1 saat 1.2.96. SODYUM (iDRAR) Eş Anlamlı : Na Metod : ISE Numune Türü : 24 saatlik idrar Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Düz tüp Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Uyarı: drarla sodyum atılımının diurnal varyasyonu vardır. drar sodyum düzeyi gündüzleri en üst düzeyde bulunur. So uk ortamda saklanmalı ve gönderilmelidir. 24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir. 1.2.97. TAM İDRAR TETKİKİ Eş Anlamlı :TT Metod : Strip + mikroskobik inceleme Numune Türü : Spot idrar (orta idrar tercih edilir) Numune Miktarı :10 mL Numune Kabı : Nonsteril idrar barda ı, bebekler için cinsiyetine göre idrar torbası Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Yetersiz numune, uzun süre beklemi numune, uygun kapta gönderilmeyen numune, bayanlar için menstruasyon zamanında verilen numune, gaita ile kontamine olmu idrar numunesi Acil sonuç süresi : 1 saat Kimyasal testler: Glukoz : Negatif Kan : Negatif Lökosit esteraz: Negatif Bilirubin : Negatif Ph : 5-7 Dansite : 1.005-1.030 Protein : Negatif Keton : Negatif Nitrit : Negatif Ürobilinojen: Negatif Mikroskobik testler: Eritrosit : 0-4 hpf (hpf: Büyük büyütme; 400x) Lökosit : 0-4 hpf Tubuler epitel hücreleri: Hiyalen silendir : 0-1 silendir/hpf Granüler ve di er silendirler : Panik değer : Kimyasal analiz; glukoz ve keton için kuvvetli pozitif test(+++) Mikroskobik analiz; patolojik kristaller ( Ürat, Sistein, Lösin, Tirozin) bulunması Uyarı: Sabah ilk idrar ve orta akım idrarı tercih edilir. Yorum: 37 drarda Ph’ın arttı ı durumlar: Metabolik veya respiratuvar alkaloz, iddetli kusma, Kronik böbrek yetmezli i, idrar yolu enfeksiyonları, diüretik tedavisi, sebze-meyve ve süt ürünlerinden zengin diyet. drarda Ph’ın azaldı ı durumlar: Metabolik veya respiratuvar asidoz, diabetik ketoasidoz, DM, proteinden zengin diyet, dehidratasyon, ishal, açlık, ate . drarda proteinin arttı ı durumlar: Nefrotik sendrom, glomerulonefritler, piyelonefrit, DM, böbrek tbc, böbrek infarktüsü, multipl myeloma, eklampsi, malign hipertansiyon, amiloid nefrozu, SLE, a ır metal zehirlenmesi, konjestif kalp yetmezli i, ate li hastalıklar, akut ba ırsak tıkanmaları, karaci er hastalıkları, ok, toksik nedenler, Fonksiyonel olarak (gebelik, a ırı egzersiz, uzun süre so u a maruz kalma, ortostatik-lordotik- ki ilerde, yumurta ve peynirden zengin diyet) drar dansitesinin arttı ı durumlar: Dehidratasyon, diyare, terleme, ate li hastalıklar, DM-glukozüri, sıvı kısıtlaması, radyokontrast madde kullanımı. drar dansitesinin azaldı ı durumlar: Bol sıvı alımı, diürez, DI, hipotermi, glomerulonefrit, piyelonefrit drarda nitritin arttı ı durumlar: Bakteriyel idrar yolu enfeksiyonları (E. Coli, proteus, klebsiella, citrobacter, pseudomanas), yalancı pozitiflik (oda ısısında uzun süre beklemi idrarda) drarda ketonun arttı ı durumlar: Kontrol edilemeyen DM, açlık, a ırı aspirin alımı, alkolizmin olu turdu u ketoasidozis, bebek ve çocuklardaki ate li hastalıklar, anestezi sonrası, uzayan kusmalar, anoreksia, yüksek proteinli diyet, dehidratasyon, tok karna spor yapılması drarda glukozun arttı ı durumlar: DM drarda lökositin arttı ı durumlar: Bakteri kaynaklı idrar yolu enfeksiyonu drarda eritrositin arttı ı durumlar: Glomerulonefritler, nterstisyel nefrit, Akut tubuler nekroz, pyelonefrit, böbrek travması, böbrek tümörü, böbrek ta ı, sistit, proststit drarda ürobilinojenin arttı ı durumlar: Hepatosellüler hasar (portal siroz, akut hepatit), kolanjit, hemolitik durumlar drarda ürobilinojenin azaldı ı durumlar: Safra yolunun tam tıkanıklı ı drarda bilirubinin arttı ı durumlar: Hepatik ve post hepatik sarılıklar, safra yolu tıkanıklıkları, kronik karaci er hastalıkları drar mikroskobisinde eritrosit görülmesi: Sahada 1-2 adet görülmesi normaldir. Böbrek ta ı, böbrek tümörü, böbrek tüberkülozu, böbrek hiperemisi, glomerulonefrit, idiopatik hematüri, sistit, sistosomiasis gibi patolojilerde artar. Ayrıca a ırı egzersiz sonrasında, kadınlarda menstruasyon sırasında verilen idrar numunesinde de eritrosit görülebilir. drar mikroskobisinde lökosit görülmesi: Sahada 3-4 adet görülmesi normaldir. Üriner sistem enfeksiyonlarında artar. Ayrıca vaginit, akut veya kronik apandisit gibi durumlarda da artar. drar mikroskobisinde silendirler görülmesi: Hyalen silendir: Glomerulonefrit, pyelonefrit, proteinüri, ate , a ırı egzersiz, konjestif kalp yetmezli i, kr. böbrek yetmezli i Granuler silendir: Akut tubuler nekroz, Glomerulonefrit, pyelonefrit, YE, nefroskleroz Eritrosit silendiri: Glomerulonefrit, renal infakt, subakut bakteriel endokardit, orak hücreli anemi, vaskulit, SLE,good-pasteur’s sendromu, malign hipertermi Lökosit silendiri: Pyelonefrit, glomerulonefrit, lupus nefriti Epitel silendiri: Glomerulonefrit, etilen glikol zehirlenmesi, eklampsi, a ır metal zehirlenmesi Ya silendiri: Nefrotik sendrom, glomerulonefrit, diabetik nefropati, kr. böbrek hastalı ı drar mikroskobisinde kristaller görülmesi: Böbrek ta ı, ilaç tedavisi, idrar yolu enfeksiyonu drar mikroskobisinde epitel görülmesi: Sahada 5-6 adet görülmesi normaldir. Kübik epitel: Akut-kronik böbrek hastalı ı Skuamöz epitel: Üretrit, vaginit, do um sonrası Silindirik epitel: Mesane, üreter, böbrek enfeksiyonları Transisyonel epitel: Sistit, mesane kataterizasyonu, maligniteler drar mikroskobisinde bakteri görülmesi: Normalde mesanedeki idrarda bakteri bulunmaz. drar üretradan geçerken yada dı arı çıkarken bakteri ile kontamine olabilir. Ayrıca idrar yolları lokal enfeksiyonu, sistit gibi patolojilerde de idrarda bakteri bulunur. Glukoz ve keton için kuvvetli pozitif (+++) sonuç 1.2.98. TESTOSTERON ( TOTAL ) Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum 38 Numune Miktarı Numune Kabı Çalışma Zamanı Rapor Zamanı : 1 mL : Jelli biyokimya tüpü : Her gün : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : KADIN: 0,1-0,75 ng/ml ERKEK: 1,757,81- ng/ml Uyarı: Seks hormon ba layıcı globulinin çok yüksek düzeyleri ölçümü olumsuz etkiler. Total testosteron düzeyi obesitede dü ük çıkabilir. Ayrıca sabah saat 07:00’de maksimum düzeydedir. 20:00’de ise minimum düzeydedir. Yorum: Testosteron 288 dalton molekül a ırlıklı bir androjendir. Erkeklerde hemen tamamı, testislerin Leydig hücrelerinde sentezlenir, sekresyonu Luteinizan hormon (LH) tarafından kontrol edilir ve epizodiktir. Testosteron erkeklerde sekonder seks karakterlerinin geli iminden, prostat ve seminal vezikül fonksiyonlarının sa lanmasından sorumludur. Pubertal 3 ve 4. evrede serum testosteronunda belirgin bir artı olu ur. Dola ımda büyük oranda proteinlere ba lı olarak bulunur (SHBG=Sex hormone - binding globulin). Kadınlarda, çok küçük miktarlarda overlerde sentezlenir. Fizyolojik konsantrasyonlarda androjenlerin kadınlarda spesifik etkileri yoktur. Testosteronun kadınlarda artmı üretimi virilizasyona neden olabilir. Kadınlarda testosteron ölçümleri, androjenik sendrom ve polikistik over (Stein-Leventhal sendromu) tanısında kullanılır. Ayrıca over ve adrenal tümörleri, adrenal hiperplaziveya over yetmezli inden üphelenildi inde de testosteron ölçümleri yapılmalıdır. Erkeklerde testosteron; hipogonadizm, östrojen tedavisi, kromozom anomalisi (Klinefelter sendromu) ve siroz gibi üretimin azalmasından üphelenildi inde tayin edilir. Önemli Notlar: Hemoliz , hiperbilirubinemi ,lipemiden etkilenmez. Yüksek doz (günde 5 mg'dan fazla) biotin tedavisi alan hastalarda, son dozdan sonra en az 8 saat örnek alınmamalıdır. 70 ya üzerinde dialize alınan kadın hastaların bazılarında yüksek testosteron seviyeleri saptanmı tır 1.2.100. TİROGLOBULİN Eş Anlamlı Metod Numune Türü Numune Miktarı Numune Kabı : Tg : ECL A : Serum : 1 mL : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı Rapor Zamanı Red Kriteri Referans Aralığı : Her gün : Aynı gün saat 16:00 : Hemoliz, lipemi, ikter : 1-85 ng/mL Uyarı: Tiroid muayenesinden sonra numune alınmamalıdır. Yorum: Kullanımı: Tiroid kanserli hastaların takibinde kullanılan bir tümör belirtecidir. Foliküler ve papiller tiroid karsinomları,hipertiroidizm ve subakut tiroiditte tiroglobulin düzeyi artar. Bu hastalarda tedavi ile tiroglobulin düzeyi dü erken,metastaz olu ması ile yine artar. Serum Tg ölçümü, tirotoksikozis faktitia (bu durumda Tg dü er) ve yenido anda konjenital hipotiroidinin etyolojisinin ara tırılmasında da kullanılır. Önemli Notlar: Tg, 600 kDa büyüklü ünde dimerik bir glikoproteindir. Sentezi TSH tarafından regüle edilir. Tg otoantikorları testi interfere eder. Tg otoantikorları tiroid kanseri hastalarının yakla ık %20’sinde, sa lıklı ki ilerin %10’unda pozitiflik verebilir. Tg referans aralı ı, co rafi iyot alımından etkilenir. Preoperatif Tg ölçümü tiroid kanserli hastaların takibinde yaralıdır. Hashimoto tiroiditi, Graves hastalı ı, tiroid adenomu ve subakut tiroiditte de Tg konsantrasyonu artabilir. 1.2.101. TİROİD STİMULATİNG HORMON Eş Anlamlı : TSH, s-TSH, Tirotropin Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı Rapor Zamanı Red Kriteri Referans Aralığı : Her gün : Aynı gün : Hemoliz, lipemi, ikter : 0,34-5,6mikroIU/mL Uyarı: Diurnal ritmi vardır. Saat 02:00-04:00 arasında maksimum, 17:00-18:00 arasında ise minimum düzeydedir. 39 Yorum: TSH (Tirotropin), glikoprotein yapılı, 2 subünitten olu an bir hipofiz hormonudur. Tiroid hormonlarının biyolojik aktivitelerinin merkezi regülasyonunu sa lar; tiroid hormon sentez ve sekresyonunu her a amada stimüle eder. Tiroid hastalıklarının tanısında ilk bakılması gereken hormondur. Serbest tiroid hormonlarının konsantrasyonlarında meydana gelen çok küçük de i iklikler bile, TSH seviyelerinde çok daha belirgin tersine de i ikliklere neden olur.Özellikle hipotalamus, hipofiz ve tiroid hastalıklarının ayırıcı veya erken tanısında TSH tayinleri uygundur. Diagnostik amaçlı olarak, TSH sonuçları her zaman hastanın tıbbi geçmi i ve klinik muayene bulguları ile birlikte de erlendirilmelidir. Önemli Notlar: Amiodarone, haloperidol, lityum, oral radyografik boyalar, TRH ve propiltiurasil; TSH düzeyini arttırır. Bromokriptin, karbamazepin, kortikosteroidler, dopamin ve triiyodotironin; TSH düzeyini azaltır. FSH, LH ve HCG ile çapraz reaksiyon gösterir. 1.2.102. TİROKSİN BAĞLAYICI GLOBULİN Eş Anlamlı : TBG Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Yorum: t3 ve t4 hormonlarının plazmada ba landı ı ta ıyıcı proteindir. genellikle TSH düzeyi ile uyumsuz olan tt3 ve tt4düzeylerinin, tt4 ve ft4 düzeyleri arasında uyumsuzluk olan durumların, a ırı artmı veya azalmı tt4 düzeylerinin ve konjenital tbg eksikliklerinin de erlendirilmesinde kullanılır. Enfeksiyöz hepatitler, akut intermittant porfiria, gebelik ve hipotiroidide TBG düzeyi artarken, kronik hastalıklar, cerrahi stres ve nefrotik sendromda TBG düzeyi dü er. Önemli notlar: TBG ya la birlikte total ve serbest t3 ve t4 düzeylerine paralele olarak dü er. Östrojenler, metadon, oral kontraseptifler ve tamoksifen TBG düzeyini artırır. Anabolik steroitler, androjenler, asparajinazi kortikosteroitler, kortikotropin, danazol, fenitoin ve propranolol TBG düzeyini dü ürür. 1.2.103. TOTAL PROTEİN (KAN) Eş Anlamlı Metod Numune Türü Numune Miktarı Numune Kabı Çalışma Zamanı : TP : Spektrofotometric : Serum : 1 mL : Jelli biyokimya tüpü : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : Yeti kin : 6,6-8.3 g/dL Premature : 3,6-6,0 g/dL Acil sonuç süresi: 1 saat Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Turnikenin uzun sure tutulmasına ba lı olarak olu an venöz staz ve ayakta durmak total protein düzeyini yükseltir. Yorum: Yükseldiği durumlar: Poliklonal ve monoklonal gamopatili hiperimmunoglobunemi, akut faz yanıtı, Psödohiperproteinemi: Dehidratasyonun sebep oldu u hemokonsantrasyonda. Azaldığı Durumlar: Ciddi protein eksiklikleri, kronik karaci er hastalı ı, malabsorbsiyon sendromu, malnutrisyon ve agammaglobulinemi. Önemli Notlar: Anabolik steroidler, klofibrat, kortikosteroidler, insülin, tiroid preparatları, progesteron, kortikotropin, androjen ve epinefrin yükseltir. Dekstran, sülfasalazin, allopürinol ve östrojenler dü ürür. Uzamı turnike tatbiki tüm total protein fraksiyonlarını arttırır. 1.2.104. TOTAL PROTEİN (BOS) 40 Eş Anlamlı Metod Numune Türü Numune Miktarı Numune Kabı : TP : Spektrofotometric : BOS : 1 mL : Jellsiz düz tüp Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : BOS ‘un hemorajik olması Referans Aralığı : 15-45 mg/dL Uyarı: Menenjit ve ensefalomyelit gibi kan-beyin bariyerinin bozuldu u durumlarda BOS total protein düzeyi yüksektir. Yorum: Santral sinir sistemi patolojilerinde nonspesifik fakat güvenilir bir göstergedir. Bu patolojiler menenjit, beyin absesi, meningovaskuler sifiliz, neoplastik hastalıklar, multipl skleroz ve di er dejeneratif hastalıklar. 1.2.105. TOTAL PROTEİN (İDRAR) Metod Numune Türü Numune Miktarı Numune Kabı : Spektrofotometric : 24 saatlik idrar : 1 mL : Düz tüp Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Uygun toplanmayan idrar. Uyarı: Numune so uk ortamda saklanmalı vegönderilmelidir. 24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir. Yorum: Nefrotik sentrom, diabetik nefropati,multiple myeloma, monoclonal gammopatiler, renal tübüler fonksiyon bozuklukları ve üriner sistem enfeksiyon ve maligniteleri idrarla atılan total protein miktarında artı a neden olur. Ayrıca egzersiz, ate ve gebelik menstrüasyona ba lı kanama,prostatik sıvılar, semen ve alkali idrar yanlı yüksek sonuçlara neden olabilir. 1.2.106. TRİGLİSERİD Eş Anlamlı Metod Numune Türü Numune Miktarı Numune Kabı : TG : Spektrofotometric : Serum : 1 mL : Jelli biyokimya tüpü Çalışma zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Referans Aralığı : 40-200 mg/dL Uyarı: Hastadan 10-12 saatlik açlık kanı alınmalıdır. Yorum: Yükseldiği durumlar: Ailesel hipertrigliseridemi,ailesel kombine hiperlipidemi, ailesel disbetalipoproteinemi, pankreatit, ailesel lipoproteinlipaz yetersizli i, apolipoprotein C-II yetersizli i, ksantoma, obesite, bozulmu glukoz tolerans, tip 2 diabet,hiperürisemi, viral hepatit, alkolizm, biliyer siroz, ekstrahepatik biliyer obstruksiyon, nefrotik sendrom, kronik renal yetmezlik, Cushing sendromu, gebelik, enfeksiyon, glikojen depo hastalıkları ve stres. Azaldığı durumlar: Abetalipoproteinemi, hipobetalipoproteinemi, malnutrisyon, malabsorbsiyon, hipertirodizm. Önemli Notlar: Kolestiramin, oral kontraseptifler ve östrojenler arttırır.Askorbik asit, asparaginaz, klofibrat ve kolestipol azaltır. 1.2.107. TROPONİN I 41 Eş Anlamlı : TnT, Trop T Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 0-0,01 ng/Ml Yorum: AMI tanısında kullanılır.Sensitivitesi troponin I’ya göre daha yüksektir.AMI’dan 2-6 saat sonra yükselir ve 24 saat civarında pik yapar.Yükselme 6 gün sürebilir.Daha sonra yakla ık 20 gün boyunca yüksek kalır.AMI, unstabil anjina ,PTCA ve myokardit troponin T düzeyinde yükselmeye neden olabilir. 1.2.108. ÜÇLÜ TARAMA TESTİ (AFP+hCG+ÖSTR OL) Gebeli in 2. trimesterinde (16-18.nci hafta), anneden alınan kan örne inde; alfa-fetoprotein (AFP), koriyonik gonadotropin (hCG) ve serbest östriol (uE3) testlerinin multiple of median (MoM) de erleri kullanılarak, nöral tüp defekti, Down sendromu (trizomi 21) ve Edward sendromu (trizomi 18) gibi kromozomal anomalilere ait risk hesaplarının yapıldı ı bir tarama testidir. AFP: nöral tüp defekti (NTD), fetal distress, oligohidramniyos, ço ul gebelik ve maternal hepatik ve onkolojik bozukluklarda kan seviyeleri yükselir. Down sendromunda kan seviyeleri azalır. hCG: Konsepsiyondan 5-8 gün sonra plasental dokuda üretilmeye ba lar. Gebeli in ilk 6 haftasında maternal serum düzeyleri her 2-3 günde bir 2 kat yükselerek gebeli in 16-18. haftalarında tipik olarak 10.000-35.000 mIU/mL seviyelerinde seyreder. Fetal Down sendromlu gebeliklerde hCG düzeyleri normalden daha yüksektir. Üçlü tarama testleri Down sendromlu gebeliklerin % 60- 70 ini saptamasına kar ın % 5-7 hatalı pozitiflik oranına sahiptir. Serbest Estriol: Estriol, gebelik süresince maternal kandaki temel östrojen hormondur ve plasental dokuda sentezlenir. Total estriol düzeylerinin maternalrenal sistemden etkilenmesi nedeniyle üçlü tarama testlerinde serbest formu kullanılır. Down sendromu ve fetal distress durumlarında maternal kan düzeyleri azalır. Önemli Notlar: Prenatal tarama testleri bilgi formu doldurulmalıdır. Buformda kilo bilgisi, son adet tarihi, siyah ırk, daha önceki gebeliklerde ya anan tıbbi sorunlar ve annede varsa insüline ba ımlı diabet (Tip I diabet), BPD ölçümüne göre gebelik haftası bilgileri belirtilmelidir. Bu test için optimum de erlendirmeler 16-18. gebelik haftaları arasında olmakla birlikte 15-22. Haftalar arasındaki tüm gebelerde risk de erlendirmesi yapılmaktadır. 1.2.109. ÜRE(KAN) Metod : Spektrofotometric Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı Acil sonuç süresi Red Kriteri Referans Aralığı : Aynı gün : 1 saat : Hemoliz, lipemi, ikter : 10-40mg/dL Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Yorum: Yükseldiği durumlar: Üre saptanması, böbrek fonksiyonlarının de erlendirilmesinde kullanılan en yaygın testtir. Bu test prerenal (Kardiak dekompansasyon, susuzluk, artmı protein katabolizması), renal (Glomerulonefritler, kronik nefritler, polikistik böbrek, nefroskleroz, tubuler nekroz) ve postrenal hiperürisemilerin (Üriner sistem obstrüksiyonları) ayırıcı tanısında kreatinin ile birlikte kullanılır. nsan vücudunda açı a çıkan azotun en önemli atılım eklidir. Hem idrar hem de serumda en fazla bulunan NPN (Nonprotein Nitrojen) bile i idir. Azaldığı durumlar: Protein alımının azalması, ciddi karaci er hastalıkları (amonyak artı ıyla birlikte) ve gebelikte serum üre seviyelerinde azalır. 42 Önemli Notlar: Birimleri aynı olmak ko ulu ile (mg/dL); ''BUN (Blood Urea Nitrogen) x 2.14 = Üre'' e itli i ile dönü üm gerçekle tirilebilir. BUN/Kreatinin oranı için referans aralı ı eri kinlerde 12:1 – 20:1 arasındadır. Böbrek perfüzyonu bozuldu unda (dehidratasyon, hipovolemik ok, konjestif kalp yetmezli i), obstüktif üropatide, üreterlerin kolona implantasyonunda, nadiren glomerüler hastalıklarda veya kortikosteroit tedavisinde yükselir. BUN/Kreatinin oranı akut renal tübüler nekrozda azalır. 1.2.110. ÜRE(İDRAR) Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : 24 saatlik idrar Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Düz tüp Çalışma Zamanı Rapor Zamanı Red Kriteri Referans Aralığı : Her gün : Aynı gün : Uygun toplanmayan idrar. : 12-20 g/Gün Yorum: Protein alımı arttı ı zaman, hipertiroidizmde ve postoperatif olarak artı görülür. Büyüyen çocuklarda ve bebeklerde, gebelikte,dü ük protein-yüksek karbonhidratlı beslenmelerde, karaci er hastalıklarında, toksemide ve renal hasar veya ba ka nedenlerle görülen yetmezliklerde azalır. Önemli Notlar: drar do ru toplanmalı ve hacmi do ru ölçülmelidir. 1.2.111. ÜRİK ASİT ( KAN ) Eş Anlamlı : Ürat, ÜA Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 2,6-7,20 mg/dL Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Yorum: Yükseldiği durumlar: Ürik asit ölçümleri; renal yetmezlik, gut hastalı ı, lösemi, psoriasis, açlık ve di er doku yıkımına neden olan durumlar ve sitotoksik ilaçların kullanımı gibi çe itli renal ve metabolik hastalıklar, glikogenosis tip 1, Down sendromu, polikistik böbrek hastalı ı. Azaldığı durumlar:Wilson hastalı ı, Fanconi sendromu, Hodgkin, multiple miyeloma, ksanstinüri; adenozin deaminaz, pürin ve nükleozid fosforilaz eksikli i. Önemli Notlar:Diüretikler, katekolaminler, salisilatlar (dü ük doz) ve nikotinik asit arttırır. Allopürinol, radyoaktif ilaçlar, fenilsutazon ve yüksek dozda salisilat azaltır. A ırı pürin içeren diyet (karaci er, böbrek) ve a ırı egzersiz ürik asit düzeyini yükseltir. 1.2.112. ÜRİK ASİT(İDRAR) Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : 24 saatlik idrar Numune Miktarı : 10 mL Numune Kabı : So uk ortamda saklanmalı ve gönderilmelidir. Numune miktarı belirtilmelidir. Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Uygun toplanmayan idrar Referans Aralığı : 13-67 mg/ Gün Yorum: Lösemi, gut, Lesch-Nyhan sendromu, Wilson hastalı ı, sistinozis, viral hepatitler, polisitemia vera ve orak hücreli anemide artar. Ksantinüri, folik asit yetmezli i ve kur un zehirlenmelerinde azalır. Önemli Notlar: drar do ru toplanmalı, hacmi do ru ölçülmelidir. 1.2.113. VALPORİK ASİT Metod : ECL A Numune Türü : Serum 43 Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika Referans Aralığı : 50-100 g/mL Uyarı: Hastanın son ilaç kullanma zamanı ve dozu belirtilmelidir. Yorum: Antiepileptik ilaçtır. Tedavinin takibinde ve olası toksisitenin saptanmasında kullanılır.Tedavi sırasında valproik asit konsantrasyonların izlenmesi hekime dozaj ayarı için bir gösterge sunmak açısından temel bir öneme sahiptir. Önemli Notlar: Örnek, plato düzeyine ula tıktan sonra vadi (taban)konsantrasyonu için (bir sonraki doz verilmeden hemen önce) alınmalıdır. Yan etkileri: Anoreksi, bulantı, kusma, merkez sinir sistemi depresyonu, lökopeni, trombositopeni ve hepatotoksisite. nsanda teratojen etkisi vardır. Nöral tüp defektlerinde artı görülmü tür. 1.2.114. VANİLMANDELİK ASİT Eş Anlamlı : VMA, 3-Metoksi-4Hidroksimandelik Asit Metod : Kolon yöntemi Numune Türü : 24 Saatlik idrar Numune Miktarı : 10 mL Numune Kabı : Düz tüp veya idrar kabı Çalışma Zamanı : Ayın 10’ una kadar gelen numune 15’ inde, 25’ ine kadar gelen numunenin sonuçları 30’ unda verilir. Rapor Zamanı : Aynı gün Referans Aralığı : <13,6mg/24 saat Uyarı: HCI veya borik asit üzerine toplanan idrarlar da kabul edilir. 24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir. Yorum: Feokromositoma tanı ve tedavi takibinde kullanılır. Ayrıca nöroblastoma, ganglionöroma ve karsinoid tümörlerin de erlendirilmesinde de kullanılabilir. Önemli Notlar: Üç gün öncesinden itibaren ve örnek toplama süresince u gıdaların alınmaması gerekir: Muz,kolalı içecekler, kahve, çay, çikolata, vanilya (dondurma vb), domates, portakal, ananas, alkollu içecek, patlıcan, erik ve ceviz. Yanlı sonuçlara neden olabilen ilaçlar: Asetaminofen, aspirin, MAO inhibitörleri,metildopa, levodopa, fenotiyazinler, promazin,reserpin, kafein, lityum, eritromisin, tetrasiklinler,aminofilin. 1.2.115. VİTAMİN B12 Eş Anlamlı : Siyanokobalamin, Vit B12 Metod : ECL A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 191-663 pg/mL Uyarı: Numune alınması için 10 saatlik sabah açlı ı gereklidir. Yorum: Vitamin B12, DNA sentezi, hücre geli imi ve eritrosit rejenerasyonu için gereklidir. Eksikli i vejeteryanlarda ve kronik alkoliklerde sık görülür. Pankreas yetmezli i, gastrik atrofi veya gastrektomi, intestinal hasar, intrensek faktör kaybı ya da intrinsik faktöre kar ı geli en antikorlardan kaynaklanabilen malabsorbsiyon vitamin B12 eksikli ine yol açar. B12 vitamini eksikli ine ba lı olarak megaloblastik anemi ve irreversibl santral sinir sistemi dejenerasyonu meydana gelir. Hem folik asit, hem de vitamin B12 eksikli i megaloblastik anemiye neden olabilece inden, anemilerin etiyolojilerinin tam olarak belirlenmesinde birlikte ölçülmelidirler. Kronik böbrek yetmezli i, konjestif kalp yetmezli i, akut ve kronik myeloid lösemiler, polisitemi vera ve bazı karaci er hastalıklarında (hepatit, siroz, metastaz) B12 düzeyleri yükselir. Diagnostik amaçlı olarak, vitamin B12 sonuçları her zaman hastanın tıbbi geçmi i ve klinik muayene bulguları ile birlikte de erlendirilmelidir. 44 Önemli Notlar: Antikonvülzanlar, simetidin, ranitidin ve alkol; vitamin B12 kan seviyesini azaltır. Gebelikte; oral kontraseptifler ve multivitamin kullanımı ise vitamin B12’nin kan seviyesini arttırır. Hiperbilirubinemi (10 mg/dL’ye kadar bilirubin) ve lipemiden (1800 mg/dL’ye kadar trigliserid) etkilenmez. 1.2.116. D VİTAMİNİ(VİTAMİN D) (25-OH) Eş Anlamlı : 25-Hidroksi kolekalsiferol, 25(OH) Kalsiferol Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : YAZ : 20-120 g/L KI : 10-60 g/L Yorum: Vitamin D3’ün vücuttaki aktif formudur. Hiperkalseminin ayırıcı tanısında kullanılır. Kronik böbrek yetmezli i ve hipoparatiroidizmde 1,25- Dihidroksi Vitamin D3 düzeyi dü erken sarkoidozis, maligniteler primer hiperparatiroidizmde yükselir. Ayrıca kalsiyum eksikli i, çocuklar, gebelik ve laktasyonda da 1,25-Dihidroksi Vitamin D3 düzeyi artar. Ya lılarda ise 1,25 Dihidroksi Vitamin D3 düzeyi dü üktür. Özellikle hiperkalseminin kanserden mi, hiperparatiroidizmden mi kaynaklandı ınınsaptanmasında, vitamin D’ye ba ımlı rikets ile vitamin D’ye dirençli rikets’in ayrımında, kronik böbrek yetmezli i hastalarının vitamin D statüsünün de erlendirilmesinde ve vitamin D tedavisine uyumun tespitinde yararlıdır. 1.2.117. HEMATOLOJİ LAB TESTLERİ 1.2.117.1. TAM KAN SAYIMI Eş Anlamlı : Hemogram, CBC (Complete blood count) Metod : flowsitometri Numune Türü : EDTA’lı tam kan Numune Miktarı : 2 ml Numune Kabı : Mor kapaklı EDTA’lı tüp Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zaman : Aynı gün Red Kriteri : Örnek miktarının tüpün üzerinde belirtilen düzeyde olmaması, örne in pıhtılı ve/veya hemolizli olması, uygun tüpe kan alınmaması Acil süresi : 35 dakika Yorum:Hematolojik hastalıklar, hemorajiler, akut ve kronik enfeksiyonlar, ameliyat öncesi vb. durumlarda kullanılır.Hastanın genel sa lık durumu hakkında bilgi verir. 1.2.117.2.PERİFERİK YAYMA BOYAMA Eş Anlamlı : Formül Lökosit Metod : Wright – Giemsa boyama Numune Türü : EDTA’lı tam kan Numune Miktarı : 1 ml Numune Kabı : Mor kapaklı EDTA’lı tüp Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zaman : Aynı gün Red Kriteri : Örne in pıhtılı ve/veya hemolizli olması,uygun tüpe kan alınmaması. Acil sonuç süresi: 1 saat Yorum: Eritrosit, Lökosit ve Trombosit morfolojisinin de erlendirilmesinde kullanılır 1.2.117.3. RETİKÜLOSİT BOYAMA 45 Metod : Metilen mavisi Numune Türü : EDTA’lı tam kan Numune Miktarı : 1 ml Numune Kabı : Mor kapaklı EDTA’lı tüp Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zaman : Aynı gün Red Kriteri : Pıhtılı ve/veya hemolizli olması, uygun tüpe kan alınmaması Yorum: Retikülositler, kemik ili inden periferik dola ıma salınmı immatür çekirdeksiz eritrositlerdir. Eritropoezi artırdı ı durumlar ve anemilerin tedavisi sırasındaretikülosit sayısı artarken, aplastik anemi, renal hastalıklar, kronik hastalık anemisi, megaloblastik ve demir eksikli i anemisinde retikülosit sayısı dü er. 1.2.117.4. ERİTROSİT SEDİMENTASYON HIZI Eş Anlamlı : Sedimentasyon, ESR Metod : Westergren yöntemiyle uyumlu otomatik sistem Numune Türü : Sitratlı kan Numune Miktarı : Tüp üzerinde i aretli bölüme kadar Numune Kabı : Siyah kapaklı tüp Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, pıhtı, lipemi, uzun süre bekletilmi ve gereken miktardan az ya da fazla alınmı numuneler. Referans Aralığı : KADIN: 2-20 mm / saat ERKEK: 2-15 mm / saat Uyarı: Yüksek oda ısısı ESR’ yi arttırırken, dü ük oda sıcaklı ı ve kan örne inin pıhtıla ması (test 2 saat içinde yapılmaz ise) gibi teknik hatalar ise ESR’yi azaltır. Yorum: nflamatuar hastalıklar, akut ve kronik enfeksiyonlar,temporal arterit, maligniteler, romatoid hastalıklar,doku negrozu otoimmün hastalıkların tanı ve takibinde kullanılır. 1.2.117.5. KRİYOGLOBULİN Metod Numune Miktarı Numune Kabı Rapor Zamanı : Presipitasyon : 10 ml : Jelli Biyokimya Tüpü : 7 gün sonra Çalışma Zamanı : Hergün Red Kriteri : Santrifüj edilmi numune Referans Aralığı : Negatif Uyarı: Jelli Biyokimya tüpüne alınan kan santrifüj(!) edilmemelidir Yorum: Reynaud benzeri semptomu olan hastalarda kriyoglobulinemi tanısında kullanılır. Neoplastik hastalıklar, akut ve kronik enfeksiyonlar ve kollajen doku hastalıklarında serum kriyoglobulin miktarı artar. Krioglobulinler so ukta çökece inden, e er 37 o C zincirine uyulmazsa negatif sonuç alınır. 1.2.117.6. OSMOTİK FRAJİLİTE Eş Anlamlı : Eritrosit frajilitesi Metod : Kalitatif Numune Türü : 0,5ml Heparin+4,5ml kan düz tüp Numune Miktarı : 5ml Numune Kabı : Düz tüp Çalışma Zamanı: Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün ( nkübasyonlu istenmi e 1 gün sonra) Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Yorum: Hasta sonuçları ile beraber çalı ılan kontrol örne i kıyaslanarak verilir. Kullanımı: Eritrosit frajilitesinin bozuldu u hastalıkların tanısında kullanılır. Eritrositlerin lizise u ramadan su alma kapasitelerini gösterir. Herediter 46 sferositozis, herediter stomatositozis, hemolitik anemiler, mekanik travmalar (ör.prostatik kalp kapakçı ı) ve enzim eksikliklerinde (ör.G6PD) osmotik frajilite artmı ken, hipokromik-mikrositik anemiler (ör. demir eksikli i anemisi, talasemi), karaci er hastalıkları, polistemia vera, splenektomi sonrası ve leptositozisde ise osmotik frajilite azalmı tır. NaCl’ün %0,5’lik konsantrasyonunun üzerinde hemoliz ba larsa Osmotik frajilite artmı , eritrosit direnci azalmı tır. NaCl’ün %0,3’lük konsantrasyonunun altında hemoliz tamamlanmayıp devam ediyorsa Osmotik frajilite azalmı , eritrosit direnci artmı tır. 1.2.117.7. GLUKOZ 6-FOSFAT DEHİDROGENAZ Eş Anlamlı Metod Numune Türü Numune Miktarı Numune Kabı : G6PD : Spot : EDTA’lı tam kan : 2 ml : Mor kapaklı tüp Çalışma Zamanı: Her gün Rapor Zaman : Aynı gün Red Kriteri : Numunenin pıhtılı veya hemolizli olması Yorum: G6PD eksikli ine ba lı olarak geli en hemolitik anemilerin tanısında kullanılır. Genç eritrositlerde G6PD aktivitesi yüksek oldu undan, hemolitik epizot sonrasında eksikli in belirlenmesi genellikle mümkün olmaz. laç kaynaklı hemoliz veya akut bakteriyel ve viral enfeksiyonlar ile metabolik hastalıklara ba lı hemolizin de erlendirilmesinde kullanılır. 1.2.117.8. HEMOGLOBİN A 1C Eş Anlamlı : HbA1C, Glukohemoglobin, Glikozile Hb Metod : HPLC Numune Türü : EDTA’lı tam kan Numune Miktarı : 2 mL Numune Kabı : Mor kapaklı tüp (EDTA) Çalışma Zamanı Rapor Zamanı Red Kriteri seviye Referans Aralığı : Her gün : Aynı gün : Hemoliz, pıhtı, uygun olmayan : %4-6 Uyarı: Açlık kanı alınması tercih edilir. Yorum: Diabetes mellitusun uzun dönem takibinde kullanılır. Son 4 - 8 hafta içindeki ortalama kan glukoz konsantrasyonunu gösterir.Eritrositlerin ya am süresinin kısalması, kararsız (unstable) Hb’lerin varlı ı (Hb SS, Hb CC, HbSC vb.) ve di er hemolitik anemiler yanlı dü ük sonuçlara neden olabilirken, demir eksikli i eritrositlerin ya am süresini uzatarak yanlı yüksek sonuç elde edilmesine neden olabilir. 1.2.117.9. HEMOGLOBİN ELEKTROFOREZİ Eş Anlamlı : Hb elektroferezi, talasemi ve hemoglobinopati taraması Metod : HPLC Numune Türü : EDTA’lı tam kan Numune Miktarı : 2 ml Numune Kabı : Mor kapaklı tüp Çalışma Zamanı : Her hafta Cuma günleri Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Numunenin pıhtılı veya hemolizli olması Yorum: Varyant hemoglobinlerin tanımlanması ve miktarlarının belirlenmesi için tercih edilen bir testtir. Miktar tayinleri HPLCile yapılmaktadır. Hastada e lik eden bir demir eksikli i varsa yüksek Hb A2 düzeyleri yalancı dü ük bulunabilir. Hb A2 : Megaloblastik anemide, hipertroidizim, Betatalasemilerde artarken, Eritrolösemi, Hb H hastalı ında dü er. 47 HBF : Herediter persistan HbF, orak hücreli anemi, Beta -talasemi majörde artar. Beta-talasemi minör’de normal,konjenital hemolitik anemide normal yada hafif yüksektir. 1.2.117.10. PROTROMBİN ZAMANI Eş Anlamlı : PT, PTZ Metod : Koagülometrik Numune Türü : Plazma (sitrat) Numune Miktarı : 2 mL Numune Kabı : Mavi kapaklı tüp Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, pıhtı, heparinli numuneler Referans Aralığı : 9,4-12,5 sn Acil sonuç süresi: 35 dakika Uyarı: Numune oda ısısında 4 saatten fazla beklememelidir. Yorum: PT ekstrinsik koagülasyon yolunun taranmasında kullanılır.Temel olarak faktör VIIa ve doku faktöründen faktör Xa olu turabilme kapasitesini ölçmektedir. Genellikle oral antikoagülan tedavisinin izlenmesinde kullanılır. Uzamı PT de erlerine yol açan faktörler: oral antikoagülan kullanımı, dola ımdaki inhibitörler, Faktör II,V,VII ve X eksikli i, K vitamini antagonistleri ile tedavi, yenido anda hemorajik hastalık, intestinal reabsorbsiyon bozuklukları, karaci er hastalı ı, fibrinoliz, disfibrinojenemi, DIC, dola ımdaki inhibitörler.E er PT uzaması vitamin K eksikli ine ba lı ise vitamin K yüklenmesinden 12-24 saat sonra PT normal veya daha dü ük seviyelere iner. PT uzamasının kazanılmı nedenleri kalıtsal nedenlerden daha yaygındır. Karaci er disfonksiyonu, vitamin K eksikli i,varfarin kullanımı, D C, heparin, hüridin, spesifik faktör inhibitörleri ve lupus antikoagülanları kazanılmı neden iken FVII,II,V,X, veya fibrinojen eksikli i herediter nedenler arasında yer alır. 1.2.117.11. AKTİVE PARSİYEL TROMBOPLASTİN ZAMANI Eş Anlamlı : APTT Metod : Koagülometrik Numune Türü : Sitratlı plazma Numune Miktarı : 2 ml Numune Kabı : Mavi kapaklı tüp Çalışma Zamanı: Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Acil sonuç süresi: 35 dakika Red Kriteri : Hemoliz, pıhtı, uygun olmayan kan seviyesi, oda ısısında 2 saatten fazla beklemi numune Referans Aralığı : 25.4-38.4sn Uyarı: Hasta heparin kullanıyorsa bir sonraki dozdan 1 saat önce numune alınmalıdır. Heparin uygulanan koldan kan alınmamalıdır Yorum: ntrensek koagulasyon yolunun de erlendirilmesi, heparin tedavisinin monitorize edilmesi, Hemofili A ve B taraması, Faktör II, V, VIII, IX, X, XI, XII’nin konjenital eksikliklerinin taranması, DIC, disfibrinojenemi, karaci er yetmezli i ve K vitamini yetersizli inin de erlendirilmesinde kullanılır. E er PT normal ise Faktör VIII, IX, XI ve XII‘de bozukluk görülebilir. Bu faktörlerde normal ise prekallikrein ve HMW kininojen bozuklu u ve dola ımda inhibitör olabilir. Yükseldiği durumlar: Konjenital yada akkiz pıhtıla ma faktör eksiklikleri, siroz, K vitamini eksikli i, DIC, lösemi, heparin uygulaması, hipofibrinojenemi, Von Willebrand hastalı ı, hemofili Azaldığı durumlar: Erken evre DIC, Yaygın kanserlerde 1.2.117.12. FİBRİNOJEN 48 Eş Anlamlı : Faktör 1 Metod : Koagülometrik Numune Türü : Plazma Numune Miktarı : 2 mL Numune Kabı : Mavi kapaklı tüp Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Uygun olmayan tüp ve kan, hemoliz, pıhtı Referans Aralığı : 69-243 ng/ml Acil sonuç süresi: 35 dakika Uyarı: Numune alındıktan sonra tüp hemoliz edilmeden buz aküsü üzerine sabitlenlenerek gönderilmelidir. Yorum: Fibrinojen, trombin tarafından fibrine dönü türülen bir plazma proteinidir. Karaci erde sentezlenir ve akut faz reaktanıdır. Fibrinojen eksikli inde PT, aPTT testlerinde uzama olur. Yüksek fibrinojen düzeyleri tromboz riskini arttırır; kardiyovaskuler ve serebrovaskuler hastalık risk artı ı mevcuttur. Yükseldiği durumlar: Enfeksiyon, akut inflamatuar reaksiyon, gebelik, travma, sigara kullanımı, stroke, koroner kalp hastalı ı, yaygın doku nekrozu,MI, periferal arter hastalı ı Azaldığı durumlar: Karaci er hastalı ı (siroz, hepatit), Konjenital afibrinojenemi, hipofibrinojenemi, disfibrinojenemi, DIC, akut pulmoner emboli, sistemik fibrinoliz, pankreatit, a ır karaci er yetmezli i, ilerlemi karsinoma, malnutrisyon, a ırı kan transfüzyonu 1.2.117.13. D-DİMER Eş Anlamlı : Fibrin yıkım ürünleri Metod : Koagülometrik Numune Türü : Plazma Numune Miktarı : 2 mL Numune Kabı : Mavi kapaklı tüp Çalışma Zamanı: Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Acil sonuç süresi : 35 dakika Red Kriteri : Uygun olmayan tüp ve kan, hemoliz, pıhtı, so uk zincirle gelmemesi Referans Aralığı : 69-243 ng/ml Uyarı: Numune alındıktan sonra tüp hemoliz edilmeden buz aküsü üzerine sabitlenlenerek gönderilmelidir. Yorum: Bir fibrin yıkım ürünü olan D-Dimer, fibrinin plazmin tarafından yıkılması ile olu ur. Normalden yülksek DDimer düzeyleri bir pıhtı olu umu, dolayısıyla derin ven trombozu, pulmoner emboli veya DIC olabilece ini dü ündürür , trombolitik ilaçlar veya tPA ile fibrinolitik tedavi esnasında, orak hücreli aneminin vazookluziv kriz a amasında, gebelik, malignite, cerrahide yükselebilir.Ayrıca operasyon sonrası dönem, yara iyile mesinde, kronik böbrek yetmezli inde, malignitelerde de D-Dimer yükselebilir. Dola an romatoit faktör varlı ında yalancı pozitif sonuçlar olabilir. D-Dimer ve fibrin yıkım ürünleri koagülasyon ve fibrinolitik sistemlerin aktive oldu u durumlarda yükselebilir.Aynı zamanda over karsinomları ve böbrek hastalarında fibrin yıkımının saptanmasında ve derin ven trombozu veya akut miyokard enfarktüsünde uygulana tedavinin takibinde kullanılabilir. 1.2.117.14. ANTİ TROMBİN III Eş Anlamlı : AT III; Heparin kofaktör çalı ması Metod : Koagülometrik Numune Türü : Sitratlı plazma Numune Miktarı : 2 ml Numune Kabı : Mavi kapaklı tüp Çalışma Zamanı : Her ayın son haftası Rapor Zamanı : Her ayın son haftası Red Kriteri : Pıhtılı, hemolizli, uygun olmayan kan seviyesi Referans Aralığı : % 75-125 Yorum: AT III pıhtıla ma sisteminde trombin, faktör IX a,Xa,XI a,XII a’yı inhibe eder. Etkisi heparinle ve heparin sülfatla artar. Eksikli i tromboza neden olmaktadır. Homozigot eksikli i nadir olup ya amla ba da maz. ki tip eksikli i vardır. TipI (kanditatif), TipII a,b,c (kalitatif). Akut trombozda tüketime ba lı olarak dü ük bulunabilir. 49 Karaci er hastalı ında, nefrotik sendromda, DIC, L-asparajinaz, heparin kullanımında ATIII düzeyi dü ük bulunur. Ki isel veya ailesel trombolitik hastalık hikayesi olanlarda heparin tedavisi yetersizli inde ATIII seviyesine bakılır.Trombozdan sonraki akut dönemde tüketime ba lı olarak dü ük bulunur. Bu nedenle akut dönem geçtikten (6 ay sonra ) ölçülmelidir. AT3 eksikli i hiperkoagulasyona yol açan faktörlerden biridir. 1.2.117.15. PROTEİN C Eş Anlamlı Metod Numune Türü Numune Miktarı Numune kabı Çalışma Zamanı : Protein C fonksiyonel : Koagülometrik : Sitratlı plazma : 2 ml : Mavi kapaklı tüp : Her ayın son haftası Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, pıhtı, heparinli numuneler ve uygun olmayan kan-antikoagülan oranları Referans Aralığı : % 70-140 Uyarı: Kumadin türevi antikoagülan kullanan hastalarda 2 hafta, heparin tedavisinde ise 2 gün önce tedavi kesilmelidir. Yorum: Protein C, K vitaminine ba lı olarak karaci erde sentezlenir. Endotel yüzeydeki trombomodülün ile trombinin birle mesi sonucu protein C, aktive protein C’ye dönü ür. Aktive protein C, Protein S yardımıyla F Va ve FVIII a’nın prokoagülan aktivitelerini inhibe ederek koagülasyonun düzenlenmesine rol oynar. Tip I (kanditatif) ve Tip II (kalitatif) eksikli i mevcuttur. Eksikli i tromboza neden olur.Akut trombozda tüketime ba lı olarak dü ük bulunur. Vitamin K eksikli i, oral antikoagülan tedavi, karaci er hastalıkları, Dissemine intravasküler koagülasyonda Protein C düzeyi dü er.Trombozdan sonraki akut dönemde tüketime ba lı olarak dü ük bulunur. Bu nedenle akut dönem geçtikten (6 ay sonra ) ölçülmelidir. Faktör VIII yüksekli inde, FV Lieden mutasyonunda hatalı olarak dü ük bulunur. Lupus antikoagülan varlı ında ise hatalı olarak yüksek bulunur. Diabet,nefrotik sendrom,gebelik ve oral kontraseptif kullanımında protein C artı görülebilir. 1.2.117.16. PROTEİN S Eş Anlamlı Metod Numune Türü Numune Miktarı Numune kabı Çalışma Zamanı : Protein S fonksiyonel : Koagülometrik : Sitratlı plazma : 2 ml : Mavi kapaklı tüp : Her ayın son haftası Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, pıhtı, heparinli numuneler Referans Aralığı : 60-130 % Uyarı: Kumadin türevi antikoagülan kullanan hastalarda 2 hafta, heparin tedavisinde ise 2 gün önce tedavi kesilmelidir. Yorum: Protein S, K vitaminine ba lı olarak karaci erde sentezlenir. Aktive PC nin kofaktörüdür. % 60 C4b’ye ba lı ,%40 ‘ı serbest dola ır. Aktif olan formu serbesttir. Sadece serbest olan PS antikoagülan aktiviteye sahiptir. Konjenital PS eksikli i olan hastalarda tromboz riski artar. Lupus antikoagülan varlı ında, F VIII yüksekli inde, Protein S hatalı olarak dü ük bulunur. Akut trombozda tüketime ba lı olarak dü ük bulunur. Vitamin K eksikli i, oral antikoagülan tedavi, heparin ve östrojen kullanımında, karaci er hastalıklarında, Nefrotik sendrom,gebelik DIC ve cerrahi operasyonlarda Protein S düzeyi azalır. Trombozdan sonraki akut dönemde tüketime ba lı olarak dü ük bulunur. Bu nedenle akut dönem geçtikten (6 ay sonra ) ölçülmelidir. Faktör VIII yüksekli inde, FV Lieden mutasyonunda hatalı olarak dü ük bulunur. Lupus antikoagülan varlı ında ise hatalı olarak yüksek bulunur, 1.2.117.17. AKTİVE PROTEİN C REZİSTANSI 50 Metod : Koagülometrik Numune türü : Sitratlı plazma Numune Miktarı : 2 ml Numune Kabı : Mavi kapaklı tüp Çalışma Zamanı : Her ayın son haftası Rapor Zamanı : Her ayın son haftası Red Kriteri : Pıhtılı, hemolizli, uygun olmayan kan seviyesi Referans Aralığı : >1.99 Yorum: APC trombin ile protein C nin proteolitik aktivasyonundan üretilir. APC-resistansı APC ilavesini takiben hasta plazmasının dü ük antikoagülan cevabı ile karakterizedir. Ba lıca faktör V Leiden mutasyonuna ba lı olarak geli en APC resistansının ara tırılmasında tarama testi olarak kullanılır. Venöz ve arteryel tromboembolik hastalık hikayesi olan ki ilerin de erlendirilmesinde kullanılır. Güvenilir bir APC-R testi için hastanın aPTT düzeyleri normal olmalıdır. Lupus antikoagülan varlı ında, F VIII yüksekli i, gebelik ve oral kontraseptif kullanımında yalancı APC resistansı görülmektedir.artar. 1.2.117.18. KOLLOJEN ADP Metod : Optik agregometri Numune Türü : Sitratlı kan Numune Miktarı : 3 mL Numune Kabı : Mavi kapaklı sitratlı tüp Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Pıhtı, so uk zincirle gelmemesi. Referans Aralığı : 92 ( 71- 118 ) sn Uyarı: Numune alındıktan sonra tüp hemoliz edilmeden buz aküsü üzerine sabitlenerek gönderilmelidir. 1.2.117.19. KOLLAJEN EPİNEFRİN Metod : Optik agregometri Numune Türü : Sitratlı kan Numune Miktarı : 3 mL Numune Kabı : Mavi kapaklı sitratlı tüp Çalışma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Pıhtı, so uk zincir gelmemesi Referans Aralığı : 124 ( 85-165 ) sn Uyarı: Numune alındıktan sonra tüp hemoliz edilmeden buz aküsü üzerine sabitlenerek gönderilmelidir 1.2.117.20. VON WILLEBRANT FAKTÖR (ANTİJEN) Eş Anlamlı : WF-Ag Metod : Koagülometrik Numune Türü : Sitratlı plazma Numune Miktarı : 2 ml Numune Kabı : Mavi kapaklı sitratlı tüp Çalışma Zamanı : Her ayın son haftası Rapor Zaman : Aynı gün Red Kriteri : Pıhtılı, hemolizli, uygun olmayan kan seviyesi Referans Aralığı : %50-150 Yorum: VWF faktör plazmada VIII ile kompleks yapmı olarak bulunan multimerik yapıda bir proteindir. Endotel hücresi ve megakaryositler tarafından sentezlenir. Primer hemostazdaki fonksiyonu yanında faktör VIII ’i stabilize ederek sekonder hemostaza da destek olmaktadır. Eksikli inde mukokutanöz kanamalar görülür. Kalıtsal eksikli ide üç tipi tarif edilmi tir. Tip I (kanditatif), TipII (yapısal), TipIII (Kalitatif). Multiple myeloma, lenfoma ve hipotroidizim de kazanılmı VWF eksikli i görülebilir. Aynı zamanda akut faz reaktanıdır. 1.2.117.21. VON WİLLEBRANT FAKTÖR (AKTİVİTE) Eş Anlamlı : VWF Metod : Koagülometrik 51 Numune Türü : Sitratlı plazma Numune Miktarı : 2 ml Numune Kabı : Mavi kapaklı sitratlı tüp Çalışma Zamanı : Her ayın son haftası Rapor Zaman : Aynı gün Red Kriteri : Pıhtılı, hemolizli, uygun olmayan kan seviyesi Referans Aralığı: %50-150 Yorum: nsanlarda en sık görülen konjenital kanama bozuklu u olan von Willebrand hastalı ının tanısında kullanılır.Toplumda görülme insidansı % 1’dir.Hastalarda mukokutanöz kanamalar(epistaksis,hematomlar,menorajin,di eti kanaması vb.) görülür.Von Willebrand faktör aktivitesi ve antijen düzeyi dü üktür.Bazı hastalarda faktör 8 aktiviesinde de dü üklük görülebilir.Hastalı ın hafif seyretti i durumlarda, yanlı negatif sonuçlar alınabilece inden klinik üphe halinde testler tekrarlanmalıdır.Ayrıca hemofiliden ayırıcı tanı ve von Willebrand hastalı ının tedavi takibinde de kullanılabilir. 1.2.117.22. FAKTÖR VIII Eş Anlamlı : Antihemofilik faktör Metod : Koagülometrik Numune Türü : Sitratlı plazma Numune Miktarı : 2 ml Numune Kabı : Mavi kapaklı tüp Çalışma Zamanı : Her ayın son haftası Rapor Zaman : Aynı gün Red Kriteri : Uygun olmayan kan antikoagülan oranları,pıhtılı, hemolizli, heparinli numuneler Referans Aralığı : Normal aktivitenin % 50-150’si Uyarı: Risk de erlendirmesi yapıldıktan sonra, heparin tedavisi testten iki gün önce kesilmelidir. Yorum:Herediter faktör VIII eksikli i(hemofili A) x’e ba lı geçi gösteren ve kanamaya e ilimle karakterize bir hastalıktır.Klinik olarak faktör VIII eksikli i, hastanın plazma faktör VIII seviyelerine göre, iddetli(< % 1) ,orta derecede( % 1-5) ve hafif(> % 5) olmak üzere derecelere ayrılır.Etkilenen bireylerde aPTT uzamı ken, PT ve TT normaldir.Ayrıca faktör VIII bir akutfaz reaktanı olup, östrojen kullanımı, karaci er hastalı ı, diabetes mellitus, stres veya egzersiz durumlarında da yükselebilmektedir. 1.2.117.23. FAKTÖR IX Eş Anlamlı : Antihemofilik faktör B, Christmas faktör, Otoprotrombin II Metod : Koagülometrik Numune Türü : Sitratlı plazma Numune Miktarı : 2 ml Numune Kabı : Mavi kapaklı tüp Çalışma Zamanı : Her ayın son haftası Rapor Zaman : Aynı gün Referans Aralığı : Normal aktivitenin %65-%150 Red Kriteri :Uygun olmayan kan antikoagülan oranları,pıhtılı, hemolizli, heparinli numuneler Yorum: Kalıtsal faktör IX eksikli i(hemofili B) X’ e ba lı geçi gösteren, kanama diyatezi ve dü ük plazma faktör IX aktivitesiyle karakterize bir hastalıktır.Ba lıca erkekler etkilenirken, kadınlar ta ıyıcıdır.1/25000 sıklıkta görülür.Etkilenmi bireylerde aPTT uzamı ken, PT normaldir.Akkiz faktör IX eksikli i ise oral antikoagülan kullanımı, iddetli karaci er hastalı ı ve K vitamini yetersizli inde gözlenebilir. 1.3. PANİK DEĞER: Panik de erler listesi, laboratuvarda çalı ılan testlerden belirlenen referans aralı ı dı ında ve ki i için riskli olabilecek de erlerinin belirlenmesi sonucu olu turulan listedir. Bu listenin amacı hasta güvenli ini tehlikeye atabilecek sonuçlar elde edildi inde ilgili hekime bildirilmesi sürecinin i letilmesinin sa lanmasıdır. Biyokimya ve hematoloji laboratuvarlarına ait panik de erler a a ıdaki tablolarda görülmektedir. Biyokimya Laboratuvarı Panik Değerleri 52 TEST BRM ALT SINIR ÜST SINIR Hemotokrit % 25 65 Hemoglobin Gr/dl 6 20 Lökosit (WBC) x 103 1.5 30 Trombosit (PLT) x 103 40 1000 HEMATOLOJİ KOAGULASYON INR > 5,5 PT > 35 sn aPTT > 150 sn Fibrinojen < 75 mg/ dL > 700 mg/ dL ALT SINIR ÜST SINIR 7.0 7.6 TEST BRM KAN GAZI pH pCO2 mmHg 20 70 pO2( arteryal) mmHg 45 - HCO3 (arteryal, kapiller) Mmol/L 10 40 Kalsiyum Mg/dL 6 13 Glukoz (yeti kin) Mg/dL 40 450 Potasyum (Yeti kin) Mmol/L 2.8 6.2 Sodyum Mmol/L 120 160 Magnezyum Mg/dL 1.0 4.7 Mikroalbumin (idrar) Mg/g kreatinin - < 30 B YOK MYA 53 1.4. Referans Aralığı: Tetkikler için belirtilen referans aralı ı sa lıklı bireylerden elde edilen de erlerin %95’ini içeren grubu temsil eder ve tetkik sonucunu de erlendirmek için genel bir baz olu turur. Çe itli faktörlere ba lı olarak bu de erler hastadan hastaya varyasyonlar gösterebilir. Analiz yönteminin de i ti i durumlarda metoda ba lı olarak referans aralı ı da de i ebilir. 2. ÖRNEK ALIMI VE KURALLARI 2.1. Kan numunelerinin alınması 2.1.1. Kan numunesi almada uyulması gereken önemli kurallar: * Mümkünse kan sabah 07:00-09:00 saatleri arasında alınmalıdır. * Kan, en az 12 saatlik açlık sonrası alınmalıdır. * Kan, tanı konmadan ve tedavi ba lamadan önce alınmalıdır. * Kan lipidleri (Total Kolesterol, Trigliserid, HDL-Kolesterol, ApoA1, Apo B,LPa) analizi öncesi; en az 3 hafta süresince beslenme alı kanlıklarının değiştirilmemesi, kilonun sabit olarak korunması, 12 saatlik açlık sonrası kan verilmesi, duygusal ve fiziksel stresten sakınılması, en az 3 gün öncesinden itibaren alkol alınmaması önerilir 2.1.2. Kan numunesi almada uyulması gereken standart tedbirler: * Ellerin yıkanması * leme uygun eldiven, önlük, maske, koruyucu gözlük gibi koruyucu ekipman kullanılması * Kullanılmı i nelerin kapaklarının geri takılması, kesici veya delici aletlerin dikkatli ekilde kullanıldıktan sonra bula mayı önleyecek özel atık kaplarına atılması Kesici veya delici bir aletle yaralanan, hastalıklı olabilecek kan veya ba ka vücut sıvılarının bula mı oldu u bir çalı an, durumu derhal yetkililere bildirmeli, söz konusu bula manın yönetimi veya tedavisi konusunda acilen bilgi almalıdır. 2.1.3. Kan numunesi alınırken izlenecek yöntem: 1) Hasta, kanının alınması için ça rılır ve/veya hazırlanır. 2) Hastanın fizyopatolojik durumu ve tedavisi ile ilgili bilgiler alınır ve/veya do rulanır. 3) Kan örne i alınacak tüpler seçilir. Otomasyon sistemine giri i yapılmı olan hastanın barkodları tüplere uygun ekilde yapı tırılır. 4) Kan alma bölgesinin temizli i %70’lik alkolle doymu gazlı bezle, dairesel hareketlerle ve kan alma bölgesinden dı a do ru temizlenmelidir. 5) Derinin kendi kendine kuruması beklenmelidir. 54 6) Kan alma bölgesinin 10-15 cm üzerinden turnike uygulanır. Turnikenin uzun süre tutulması kanın bile imini belirgin ekilde de i tirir. 7) Kan alma i nesi ile deriden geçilerek Damara girilir. 8) Tüplere i aretli seviyeye kadar kan alınır. Genelde tüpler içerisinde vakum bulundu undan analiz için uygun miktardaki kan (i aretli seviyeye kadar) tüpe kendili inden akar. Son kullanma tarihi geçmi veya vakumu azalmı tüpler i aretli seviyeye kadar yeterli kanı çekemez. Tüpe alınan kan çalkalanmaz, kibar bir ekilde ters-düz çevrilerek antikoagülan madde ile karı ması sa lanır. 9) ne çıkarılır ve emniyetli bir ekilde atık kabına atılır. 10) Hematom olu masının önlenmesi, damar dı ına kan sızmasının engellenmesi ve damar duvarının kapanmasına yardımcı olunması için damara girilen bölgenin üzerine birkaç dakika basılmalıdır. 11) Örnekler analiz için ilgili laboratuvara gönderilir. 2.1.4. Kan numunesi alırken kullanılacak tüplerin sırası: 1. Kan kültür i eleri 2. Sitratlı koagülasyon tüpü (mavi kapaklı) 3. Sedimentasyon tüpü (siyah kapaklı) 4. Düz veya jelli tüp (kırmızı/sarı kapaklı) 5. Heparinli tüp (ye il kapaklı) 6. EDTA’lı tüp (mor kapaklı) 2.1.5. Kan numunesi alınmaması gereken yerler: * ntravenöz kanül olan koldan * Yaygın skar dokusu veya hematom olan bölgeden * Lenfostaz nedeniyle mastektomi yapılmı taraftan * Arteriyovenöz fistül olan koldan * Cilt enfeksiyonu veya ülserli bölgeden * Tedavi için gerekli olan büyük damarlardan kan alınmamalıdır. 2.2. Uygun örnek tüpünün kullanılması: Örneklerin alımında uygun tüpler kullanılmalıdır. Kan alımı için kullanılan tüpler standardize edilmi tir. Serumda çalı ılacak örnekler için serum separatörlü jelli, düz tüpler kullanılır. Plazma örnekleri için ye il kapaklı heparinli tüpler kullanılır. Hematoloji tetkikleri ve bazı biyokimyasal tetkikler için mor kapaklı EDTA’lı tüpler, koagülasyon tetkikleri için açık mavi kapaklı, sedimentasyon için siyah kapaklı sitratlı tüpler kullanılır. Örnek tüpleri, renkleri ISO normlarına göre belirlenmi tir.içerdi i maddeler ve kullanılı amaçları a a ıdaki tabloda verilmi tir. 55 2.2.1 Kan Alma Tüplerinin Özellikleri 2.2.1.1.Serum Tüp: Sarı kapaklı plastik jelli tüp • Tüpler içinde bulunan jel, santrifüj sonrasında serum ve kan hücreleri arasında fiziksel bir engel olu turmakta, tüp çeperinde bulunan silika partikülleri sayesinde serum pıhtıla masını hızlandırmaktadır. • Aynı örnekten birden fazla test istenmesi halinde 4-5 mL serum yeterlidir. (Bu miktar yakla ık 10 mL kan örne inden sa lanabilir). Jelli tüpler 5 ml kan örneği ile tamamen doldurulmalıdır. Daha az kan örne i ile yeterli serum elde edilemez. • Kanın tüpün çeperindeki silika partikülleri ile iyice temas etmesi için 5-6 kez yavaşça altüst edilmelidir, tüp kesinlikle çalkalanmamalıdır! • Hemolizli veya bulanık serumlar bir çok tetkik için uygun de ildir. Yeniden örnek alınmalıdır!! 2.2.1.2. EDTA’lı Tam Kan Tüp: Mor kapaklı cam K3EDTA tüp • 2 mL tam kan mor kapaklı EDTA'lı tüplere alınır. Tüplerin içerisinde pıhtı olu maması için kan alınır alınmaz tüp 5-6 kez yavaşca alt üst edilerek karı tırılır. Çalkalama işleminden kesinlikle kaçınılmalıdır. 56 • Kan alımı esnasında kanın i aretli çizgiye kadar doldurulmasına özellikle dikkat edilmelidir. • Kan tam olarak tüp üzerindeki i aretli çizgiye kadar alınmamı veya tüpün içerisinde pıhtı olu mu ise yeniden örnek alınmalıdır! • Hacmi 10 mL olan EDTA’lı tüpler mikrobiyoloji moleküler tanı laboratuvarı’na gönderilecek numuneler için kullanılmaktadır. 2.2.1.3.Sitratlı Tam Kan Tüp: Mavi kapaklı sitratlı tüp • Kan örne i 9:1 oranında sodyum sitrat içeren mavi kapaklı tüplere alınır. • Venöz kan alımı esnasında damara ilk seferde zorlamadan girilmeli, turnike çok sıkı olmamalıdır. E er kan yava ve zorlama ile geliyor ise di er koldan tekrar do ru kan örne i alınmalıdır. • Kan örne inin sodyum sitrat ile karı abilmesi için tüpler i aretli çizgiye kadar tam olarak doldurulmalı ve 5-6 kez çok yava ça altüst edilerek kanın antikoagülan ile tam teması sa lanmalıdır. • Alınan kan örne i 4000-5000 rpm en az 5 dakika oda ısısında santrifüj edilerek trombositten fakir plazma elde edilmelidir. Daha dü ük santrifüj hızı ve zamanında trombositler plazmada kalarak F IV'ü plazmaya verirler ve pıhtıla ma analizinin yanlı çıkmasına yol açabilirler. • Numune tüpü test çalı ılana kadar buzlu kap içerisinde saklanmalıdır. • Hemolizli örnek kesinlikle kabul edilmez. Koagülasyon testleri için alınan sitrat plazma örne i en geç 2 saat içerisinde test edilmelidir. Bu nedenle etiket üzerine örnek alını saati not edilmelidir. 2.3. İdrar Numunelerinin Kabulü: 2.3.1 Tam İdrar Tahlili İçin Örnek Alımı: 1. Hasta ilgili bölgeyi iyice yıkar ve kurular. 2. Bir miktar idrarını tuvalete yapar. 3. Sonra orta idrarını kendisine verilen idrar kabına yapar. 57 4. drarın son kısmını ise tuvalete yapar. 5. drar örne i bekletilmeden laboratuara ula tırılmalıdır. 2.3.2. 24 Saatlik İdrara toplama Tekniği: 3-5 litrelik temiz ve kuru bir kap temin edilmelidir. Su için kullanılan pet i eler uygundur. Kola, deterjan, yo urt gibi maddelerin konmu oldu u kaplar kesinlikle uygun de ildir. drar toplamaya ba lanaca ı sabah ilk idrar tuvalete bo altılır, saati not edilir (örn: sabah 08:00). Bu andan itibaren tüm idrarlar gündüz ve gece boyunca, dikkatlice toplama kabına biriktirilir. Ertesi sabah ilk idrarı da (örn: ertesi sabah saat 08:00 idrarı) toplama kabına eklenerek, idrar toplama i lemi tamamlanır. Toplanan idrar bekletilmeden laboratuvara getirilmelidir. drar örne i toplanırken önerilen diyet varsa dikkatlice uygulanması gerekir. Cuma ve Cumartesi günleri 24 saatlik idrar toplanmaması önerilir. (ertesi gün resmi tatil oldu undan biriktirilen idrarın çalı ılması mümkün olmaz) drar biriktirme süresince serin ve karanlık bir ortamda tutulması gerekir. Bazı idrar tetkikleri ı ıktan etkilenebilece i için idrar toplama kabının siyah, ı ık geçirmeyen bir po et veya alüminyum folyo ile kaplanması ve bu ekilde hastaneye getirilmesi uygundur. Birinci idrar toplama kabı dolarsa, ba ka idrar toplama kabına geçildi inde bir önceki kapta bulunan idrarın yakla ık yarısı da bu yeni kaba karı tırılmalıdır. drarda ölçülecek parametre için koruyucu gerekiyorsa laboratuvara danı ılmalıdır. 2.3.3. Çocuklarda (0-3 yaş) idrar toplanması: Üretra etrafı intizamlı olarak temizlenir. Eczaneden temin edilen idrar toplama torbalarından (a zı yapı kan ka ıt ile kapalı, tek kullanımlık, steril plastik torbalar) birinin yapı kan bandı açılarak üretra etrafına düzgünce yapı tırılır. Torba yerinden oynatılmadan çocu un bezi ba lanıp, giysileri giydirilip kendini rahat hissetmesi sa lanır. Sık sık kontrol edilerek her seferinde dolan torbadaki idrar, yukarıda bahsedilen kurallar içinde temin edilen idrar toplama kabına eklenerek yeni bir torba takılır. 2.3.4. 24 saatlik idrarda VMA, HVA, 5-HIAA, katekolaminler ve metanefrinler çalışılacaksa: Ø 3 gün boyunca “vanilyasız diyet” uygulanır. Vanilyasız Diyet (4 Günlük) • • Çay, kahve, kakao, muz, greyfurt, domates, portakal, ananas, mandalina, dondurma, dondurma külahı • Vanilyalı soslar, vanilyanın girdi i her türlü yiyecek ve içecekler, pastalar, bisküviler, salep, me rubatlar vb) • Hazır gıdalar hazır çorbalar, kuruyemi ler, kurutulmu meyveler, alkollü içecek. 58 • Bu yiyecek ve içecekler kullanılmaz. Ø A ır egzersizden kaçınılmalıdır Ø drar laboratuvarından alınan koruyucu madde asit (6N HCl) 5 litrelik pet i eye bo altılır. Ø 4. gün sabahı (ilk idrar dı arı atılır) idrar biriktirilmeye ba lanır. Ø Ertesi günkü 5. günkü ilk idrar da dahil olmak üzere idrarın tamamı biriktirilir. 2.4. Postprandial Glukoz: Hasta aç iken bazal kan örne i alınır. Kahvaltı yapıldıktan 2 saat sonra tekrar kan alınır. 2.4.1.Oral Glukoz tolerans Testinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar: 1. Yakın zamanda cerrahi operasyon, miyokard infarktüsü geçiren ve do um yapan hastalara OGTT testi uygulanmamalıdır. 2. Açlık kan ekeri 126 mg/dL ve üstü olan hastalara uygulanmamalıdır. 3. Hastanın test esnasında gribal enfeksiyonu olmamalıdır. 4. Test esnasında hasta kusarsa teste son verilmelidir. 3 gün sonra test tekrar edilebilir. 5. Test yapılmadan önce doktorun izni dahilinde tiazid, fenitoin gibi ilaçlar kullanılıyorsa 3 gün önceden bırakılmalıdır. 6. Test sabah saat 08ºº-10ºº arası çalı ılır. 10-12 saat açlık sonrası uygulanır. 7. Hasta test süresince bir eyler yiyip içmemelidir, sigara içmemelidir, uyumamalıdır. 8. Kadınlarda mensturasyon döneminde OGTT yapılmaması önerilir, 3 gün önce veya sonrası olmasına dikkat edilmelidir. 2.4.2.Gebelerdde Oral Glukoz tolarans Testi: 1. Tarama amaçlı 24-28. haftalarda yapılır. 2. Açlık gerektirmez. 3. 50 gr Glukoz 400 mL su ile verilir. 4. 1 saat sonra kan örne i alınır. Not: Tarama amaçlı gebe OGGT’si sonrası 1. saat kan glukozu >140 mg/dL ise tanı amaçlı 100gr glukoz OGTT yapılır. 5. 100 gr. Glukoz testinde gebe aç olmalıdır.100 gr glukoz 400 ml su ile verilir. 0-60-120-180. dakikalarda kan örnekleri alınır. 3.ÖRNEK KABUL VE RED KRİTERLERİ Reddedilen numunelerin reddedilme sebebi otomasyonda belirtilir. Tetkikin yapılabilmesi için yeni numune gönderilmeli ve yeni istem yapılmalıdır. Hesaplamalı testler için istenen tüm tetkiklerin giri i mutlaka yapılmalıdır. Eksik giri lerde hesaplama yapılamamaktadır. 59 Örnek red kriterleri; • Gelen numunenin uygun tüpte olmaması • Numunenin yeterli miktarda olmaması • Numunenin hemolizli olması • Numunenin lipemik olması • Numunenin bilirübinemik olması • So uk zincire uyulmaması (Bazı testler için) • Numunenin pıhtılı olması • Barkodu olmayan veya barkodu yanlı yapı tırılan numuneler laboratuvara kabul edilmez. • Cihaz arızası • Cihazın pipetleme hatası • Acil biyokimya laboratuvarı çalı ılan test listesi dı ındaki testler (ör; sedimantasyon, HbA1C, dı istem) için mesai saatinden sonra gönderilen numuneler Örnek kabul kriterleri ise ; Örnek do ru tüpe/kaba, yeterli miktarda, do ru ekilde (ön hazırlık gerektiren testlerdeki prosedürlere dikkat edilerek alınmı ),do ru transfer artlarına uyularak ve yukarıda saydı ımız ret kriterler dikkate alınarak, test rehberinde ifadesini bulan hususlara azami dikkat edilerek alınan ve laboratuvara gelen örnekler kabul edilir. 4. ÖRNEKLERİN UYGUN ŞEKİLDE ALINMASI VE TRANSFERİ 4.1. Poliklinikte muayene olan hastaların tetkik girişleri, numune alınması ve transferi; Poliklinikte muayene olan hastaların tetkik giri leri; hastane otomasyon sisteminde (HBYS) muayene eden dr. tarafından hasta sayfasında yer alan ‘’tetkik’’ menüsü seçilerek giri sayfası açılır. Burada hangi tetkik/tetkikler istenmi se adı, kısaltması veya kodu girilerek istek yapılabilir. Bu süreçte tetkiklerin neden istendi i, testlerle alakalı ön hazırlık gerekiyorsa ne yapılması gerekti i, testlerin ne kadar sürede çıkaca ı gibi konularla hasta dr. tarafından bilgilendirilir. Ayrıca tüm tetkikler açılarak tek tek i aretleme de yapılabilir. Tetkik istem formlarına hasta ile ilgili klinik bilgi mutlaka yazılmalıdır. Muayene ve tetkik seçimi tamamlandıktan sonra hastalar poliklinikten “kan alma” birimine yönlendirilir. Kan alma biriminde sırası gelen hasta muayene giri barkotlarıyla kan alma sekreterli ine ba vurur. Kan alma sekreteri hastanın ilgili tetkik giri lerini HBYS üzerinden ula arak gerekli barkotları basar ve ilgili örnek tüplerine ve örnek kaplarına yapı tırarak hastanın numunesini alacak kan alma hem iresine yönlendirir. Görevli hem ire tarafından kan örnekleri alınan hastanın, idrar ve gaita testleri içinde istemi varsa hasta idrar ve gaita numune alma odasına yönlendirilir. drar ve gaita numune alma 60 odasındaki görevli tarafından ilgili numuneyi nasıl verece i tarif edilerek hastadan örnek kaplarında örnek numuneleri idrar ve gaita numune alma odasında teslim alınır. Hastadan alınan örnek numunelerinin ne zaman çıkaca ı ve hastanın merak edebilece i (verilen örnek numunesi hakkındaki) sorulara gerek kan alma sekreteri gerekse kan alma hem iresi tarafından ayrıca idrar ve gaita numunesi varsa görevlisi tarafından gerekli açıklamalar yapılır. Hastadan örnek alındıktan sonra HBYS üzerinden numune alma bölümünden kan ve numune alma birimleri tarafından teyiti yapılır. Kan numuneleri pnömatik sistemle, idrar ve gaita numuneleri numune alma görevlisiyle elden laboratuvara ula tırılır. Kan alma biriminde toplanan örnekler sürekli olarak ilgili laboratuvara transfer edilir. Gerek kan alma biriminde gerekse acil servis ve yataklı servislerde biyolojik numune alma ve numune transfer i lemleri; numune alma ve transfer talimatı, numune kabul ve red kriterleri talimatı do rultusunda test rehberi dikkate alınarak gerçekle tirilmelidir. 4.2. Acil servis ve kliniklerde tetkik girişleri, numune alınması ve transferi; Acil servis ve kliniklerdeki hastanın tetkik giri leri görevli doktor tarafından HBYS üzerinde yer alan ‘’tetkik’’ menüsü seçilerek giri sayfası açılır. Burada hangi tetkik/tetkikler istenmi se adı, kısaltması veya kodu girilerek istek yapılabilir. (Bu süreçte tetkiklerin neden istendi i, testlerle alakalı ön hazırlık gerekiyorsa ne yapılması gerekti i, testlerin ne kadar sürede çıkaca ı gibi konularla hastanın kendi durumu dikkate alınarak hasta /hasta yakınına dr. veya görevli hem ire tarafından bilgilendirilir.) Ayrıca tüm tetkikler açılarak tek tek i aretleme de yapılabilir. Tetkik istem formlarına hasta ile ilgili klinik bilgi mutlaka yazılmalıdır. Doktorun HBYS üzerinden istedi i tetkiklerin numunelerini almak için; görevli hem ire ilgili sekreterlikten hastanın barkotlarını alarak, gerekli bo tüplerle hasta ba ına gider ve örnek numunelerini alarak barkotlarını yapı tırır. Bu süreçte hastanın durumu dikkate alınarak hastaya/hasta yakınına alınan örneklerin sonuçlarının ne zaman çıkaca ı gbi konularda görevli sa lık personeli tarafından bilgi verilir. drar ve gaita örne i var ise numuneyi nasıl verece i tarif edilerek hastadan örnek kaplarında örnek numuneleri alınır ve örnek kan tüpleriyle beraber laboratuvara transferi pnömatik sistemle sa lanır. Acil servis ve kliniklerde numuneyi hastadan alan sa lık görevlisi tarafından HBYS üzerinden numune alma bölümünden kan ve numune alındı ının teyiti yapılır. Gerek kan alma biriminde gerekse acil servis ve yataklı servislerde biyolojik numune alma ve numune transfer i lemleri; numune alma ve transfer talimatı, numune kabul ve red kriterleri talimatı do rultusunda test rehberi dikkate alınarak gerçekle tirilmelidir. 4.3.Materyallerin Laboratuvara Ula tırılmasında Önemli Noktalar: -Materyal istenen analizde de i ikli e neden olmayacak ko ullarda en kısa zamanda laboratuvara ula tırılmalıdır. -Materyalleri ta ıyan ki inin kontaminasyondan korunması için eldiven takması ve önlük giymesi zorunludur. 61 - Laboratuvara ula tırılan numunelerin üzerinde mutlaka barkodları bulunmalıdır. Barkodsuz numune laboratuvara hiçbir ekilde girmemelidir. -Numuneler uygun nakil kaplarında, a zı kapalı olarak ve sarsılmadan ta ınmalıdır. -Hepatit ve HIV enfeksiyonu riski ta ıyan bir hasta örne i özel uyarı etiketiyle belirtilmelidir. -Bazı analizlerde (örne in:PTH), numunenin buz üzerinde veya so ukta (+4 ºC) ta ınması, bazı analizlerde ise (örne in:billurubin) numunenin ı ıktan korunması önemlidir. Kan örneklerinin laboratuvara ula tırılması sırasında geçen süre ve örneklerin tutuldu u ısı, önemli analiz öncesi hatalara yol açabilmektedir. Uzun süre bekleyen örneklerde sonuçları etkileyen nedenler arasında kan hücrelerinin metabolizması, buharla ma/sublimasyon, kimyasal reaksiyonlar, mikrobiyolojik dekompozisyon, osmotik prosesler, ı ık, gaz difüzyonu bulunabilir. Bu faktörlerin örnek üzerine olan etkisini en aza indirmek için örne in hızlı transportu ve kısa saklama süresi sonrası analizin yapılması, hemen analiz edilemeyecek örneklerin santrifüj edildikten sonra so uk ortamda saklanması sa lanmalıdır. Buharla manın önlenmesi için a zı kapaklı tüpler kullanılmalı, a ırı ı ıktan korunmalı, Hemoliz riski nedeniyle tüp çalkalanmamalıdır. Hücreler, metabolizmaları sürdü ü için kan alındıktan sonra analit de erlerinin de i mesine neden olurlar. Antikoagülanlı tüpe veya düz tüpe alınan kan serumu ayrılmadan buzdolabında bekletilirse, Na-K-ATP’az enziminin inhibe olması sonucu potasyum hücrelerden serum veya plazmaya geçer ve yüksek de erlerin ölçülmesine neden olur. Aynı mekanizma ile sodyum de erleri hatalı dü ük olabilir. Bu tip hataları önlemek için kan alındıktan sonra bir saat içerisinde santrifüj ile plazma veya serum ayrılmalıdır. 4.3 Analiz öncesi saklama koşulları: Örnekler santrifüj edildikten sonra analize geçilmelidir. Santrifüj sonrası örnekler hemen çalı ılmayacaksa örnek saklama ko ullarının bazı analit konsantrasyonlarına etkili olaca ı akılda tutulmalıdır. Daha önce de söz edildi i gibi so ukta uzun süre saklamak potasyum düzeylerini artırır. 8 saat oda ısısında bekletmek inorganik fosfor düzeylerini %10 artırırken, ortam ısısı 30 ºC oldu unda bu artı %120 yi bulabilir. Özellikle GGT aktivitesi yüksek örneklerde amonyak düzeyindeki artı çok belirgindir. Saklama ısısı, protrombin zamanı (PT) ve aktive parsiyel tromboplastin zamanı (aPTT) gibi tetkikleri de etkiler. Bu tetkikler örnek alındıktan sonra 4 saat içerisinde yapılmalıdır. Bu süre zarfında örnekler oda ısısında tutulmalıdır. So ukta (+4 ºC) saklanması Faktör VII’nin aktive olmasını sa layarak PT zamanını kısaltır. Bir çalı mada 24 saat oda ısısında saklanan örnekte aPTT’nin %10-15 arttı ı bildirilmi tir. Örnek hemen çalı ılmayacaksa plazma ayrılarak -20 ºC de saklanmalıdır. Bu ısıda dondurulması Faktör VII’nin aktive olmasını engeller, örnek 10-15 gün kadar stabil olarak saklanabilir. Genel olarak tetkik grupları ile ilgili saklama ko ulları öyledir: 62 Tetkik öncesi Örnekte belirlenecek tetkikler saklama süresi saklama yeri Biyokimya tetkikleri bir hafta Buzdolabı (+4ºC) Hematoloji iki gün Oda ısısı Koagülasyon bir gün Buzdolabı (+4ºC) 4.4 Örnek alınması sürecinde etki eden faktörler: 4.4.1. İstek Formunun Düzenlenmesi: Laboratuvarda kullanılan numuneler çok çe itlidir. Serum, plazma, tam kan, idrar, gaita ve çe itli sıvılar bunların ba lıcalarıdır. Analiz öncesi dönem klinisyenin hastadan hangi laboratuvar testlerini isteyece ini dü ünmeye ba laması ile ba lar. Hastaya ait bilgilerin ve ön tanısının sisteme eksiksiz ve do ru olarak girilmesi daha sonra olu abilecek karı ıklıkların önlenmesi açısından önemlidir. 4.4.2. Açlık süresi: Genellikle laboratuvar tetkikleri için gece boyunca, 10-12 saatlik açlık süresi önerilir. Bunun en önemli nedeni ya lı bir yemekten sonra serumda trigleserid yüksekli inin 9 saat kadar sürmesidir. Açlık süresinin 48 saat kadar uzaması laboratuvar tetkiklerini önemli derecede etkiler. Sürenin 16 saatten uzun olmaması istenir. Bilirubinin karaci erde tutulması %240 oranında artar. Uzamı açlıkta kompleman C3, prealbumin ve albumin düzeyleri azalır. Ancak vücut yapısının bu tip uzamı açlıklarda önemli olabilece i unutulmamalıdır. Zayıf vücut yapısına sahip bir ki inin kan asetoasetik düzeyi bir günlük açlıkta çok artmaz., fakat açlık süresi uzarsa önemli artı lar görülür. Oysa obez bir ki ide kan asetoasetik asit düzeyi bir günlük açlıkta bile dramatik dü er. 4.4.3. Örnek alma zamanı: Ba ta hormonlar olmak üzere bir çok laboratuvar tetkiki diurnal salınımdan etkilenmektedir. Günlerarası ve gün-içi de i imlerin etkisini engellemek için örnek alma zamanını sabit tutmak gerekmektedir. Bu nedenle rutin tetkikler için genellikle sabah 8-10 arası uygun olmaktadır. Örnek alma zamanının önemli oldu u tetkik gruplarından birisi de tedavi edici ilaç düzeyi izlemidir. Örnek alımından önce kan ilaç konsantrasyonunun sabit düzeye gelmesi beklenmelidir. Kan ilaç düzeyleri maksimumda iken alınan kan örne i ilacın pik seviyesini verecektir. Bu süre IV uygulanan ilaçlar için 15-30 dakika, IM uygulanan ilaçlar için 1-2 saat, PO uygulanan ilaçlar için ise 1-5 saattir. Bu arada PO uygulanan ilaçlar için ki isel de i im gösteren G S absorbsiyon hızınında dikkate alınması gerekir. drar örneklerinin zamanlaması da önemlidir. Diurnal de i iklikler nedeniyle 24 saatlik idrar toplanmasına sabah 8’de ba lanması ve ertesi gün aynı saatte tamamlanması önerilmektedir. Rutin idrar 63 incelemeleri için anlık-spot idrar örnekleri kullanılsa da, bu örnekler çok dilüe olabilece inden, glukoz, protein, hücreler ve silendirler saptanamayabilir. Bu nedenle spot idrar incelemesi için daha konsantre olan sabah ilk idrarı en de erlidir. 4.4.4.Postür: Yatar pozisyondan ayakta dik konuma geçince, intravasküler sıvının 600-700 ml kadarı ekstravasküler aralı a geçer ve toplam damar içi hacim azalır, buna ba lı olarak büyük moleküllü bir çok analitin (proteinler ve bunlara ba lı analitler) konsantrasyonu da göreceli olarak artar. Bu artı %10 oranında olabilir. Kalp atım sayısı ve kan basıncı ayaktayken daha yüksektir. Yatar pozisyondan ayakta dik pozisyona geçmekle katekolaminler, aldesteron, anjiotensin-II, renin ve ADH salımı artar. Epinefrin ve norepinefrin konsantrasyonu iki katına çıkabilir. Birkaç günlük yatak istirahatinde plazma ve ekstrasellüler sıvı azalır, dört gün içinde hematokrit yakla ık %10 artar, total protein ve albumin konsantrasyonu 0.3-0.5 g/dL azalır. Bununla beraber proteine ba lı analitlerin de düzeyleri azalır. Kemik kalsiyum mobilizasyonu sonucu iyonize kalsiyum miktarı artar. drarda nitrojen, kalsiyum, sodyum, potasyum, fosfat ve sülfat atılımı artar. 4.4.5.Tıbbi durumun etkisi: Tanı veya tedavi amaçlı birçok giri im in vivo olarak laboratuvar tetkik sonuçlarını etkileyebilecek de i ikliklere yol açmaktadır. Bunlar arasında cerrahi giri imler, palpasyon, ponksiyon, biyopsi, enjeksiyonlar, tüm vücut masajları, endoskopi, diyaliz, efor tetkiki, egzersiz, immunosintigrafi, radyokontrast madde ve ilaçlar, mental stres, iyonize radyasyon, infüzyon ve transfüzyonlar sayılabilir. 4.4.6. Sıvı infüzyonunun etkisi: Sıvı tedavisi alan hastalarda infüzyon setinden veya proksimalinden örnek alınması en sık yapılan preanalitik hatalardandır. nfüzyon yapılan bir hastada kan örne i di er koldan alınmalıdır. Ya emülsiyonu infüzyonu yapılan hastada infüzyon tamamlandıktan sonra 8 saat geçmeden, karbonhidrattan zengin veya aminoasit/protein solüsyonu veya elektrolit infüzyonu yapılan hastadan infüzyon tamamlandıktan sonra 1 saat geçmeden kan örne i alınmamalıdır. Kan transfüzyonu yapılan ki ilerde transfüze edilen kandaki ya lı eritrosit sayısına ba lı olarak ortaya çıkacak hemoliz potasyum, LDH ve serbest hemoglobin düzeylerini artırır. 4.4.7.Turnike uygulama süresi: Turnike uygulaması damar içi basıncını, sistolik kan basıncının altına indirerek kapillerlerdeki filtrasyon basıncının artmasına ve küçük moleküllü analitlerin ve sıvının damar yata ından interstisyuma sızmasına neden olur. Turnikenin bir dakikadan fazla uygulanması hemokonsantrasyona yol açarak, büyük moleküllerin konsantrasyonunun artmasını sa lar. Turnike ile yapılan birkaç dakikalık staz, venöz kanda birçok parametreyi etkiler. Örne in; ALT, CK, LDH, albumin, bilirubin, kalsiyum %2-10 civarında artarken, glukoz, fosfat %2-5 civarında azalır. Sıvı veya kan vermede kullanılan bir damar ve setten 64 örnek alınmamalıdır. Mecbur kalınırsa 20 dakika ara verildikten sonra numune alınabilir. Bu durumlarda di er kol tercih nedeni olmalıdır. Alınan kanın hemoliz olmaması için azami gayret gösterilmelidir. Hemoliz serumda potasyum, fosfor, enzimler gibi parametrelerin yüksek çıkmasının yanı sıra ölçüm yöntemlerinde de hataya neden olabilir. Turnike uygulaması sonucu olu an venöz staz, anerobik glikolizin hızlanmasına, plazma laktat düzeyinin artmasına ve pH’ın azalmasına neden olur. Hipoksi, potasyumun hücre dı ına çıkı ını uyararak serum potasyum düzeylerini artırır. E er, kan alan ki i damarın belirginle mesi için yumruk yapıp açmayı isterse potasyum artı ı daha fazla olur. Yumruk yapıp açmak serum potasyum düzeylerini 1-2 mmol/L kadar artırabilir. Turnike uygulaması sonucu pH’daki azalma, ilaç-protein ve hormon–protein ba lanmalarını etkileyerek serbest ilaç ve hormon konsantrasyonlarını artırır. yonize kalsiyum ve magnezyum düzeyleri de aynı mekanizma ile artar. Turnike uygulamasının etkilerini azaltmak için i ne ucu damara girer girmez turnike gev etilmeli, ki inin yumruk yapıp gev etmesi istenmemeli ve turnike uygulaması bir dakikayı geçmemelidir. 4.5. Numunelerin laboratuvara kabulü ve ayrıştırılması Hastanenin tüm bölümlerinden pnömatik sistemle veya elden gönderilen numuneler öncelikle laboratuarda örnek tüpüne göre bir ayrı tırma i lemine tabi tutulur. Genel olarak biyokimyasal tetkikler ve hormon tetkikleri için serum; koagülasyon tetkikleri için plazma elde edilirken örneklerin 3000 rpm’de 5 dakika santrifüj edilmesi (Santrifüj süresi ve hızı tetkiklere göre de i iklik gösterebilir) yeterlidir. Santrifüj edilen örneklerin ve di er örneklerin numuneleri numune ret-kabul kriterleri dikkate alınarak (numune kabul birimi veya cihaz sorumluları tarafından) numune kabulleri sa lanır. 5. ÖRNEKLERİN ETİKETLENMESİ: Hastanemizde laboratuvar bilgi sistemi kullanılarak barkod ile örnek tanımlaması yapmaktadır. Barkod kullanımı örnek tanımlanmasında hataları en aza indiren metoddur. 65 6. SONUÇ GÖNDERME : Tetkik sonuçları HBYS’de onaylandı ı zaman poliklinik, acil servis ve yataklı servislerdeki bilgisayarlarda hasta sayfasında görülebilir. Tetkik sonuçlarının yazıcı çıktıları da hastanın muayene oldu u birim sekreterleri tarafından hastaya verilir. Hastalar www.sdu.edu.tr sitesinde laboratuvar sonuç menüsüne girip barkod numarası ve protokolünü yazarak internet üzerinden sonuçlarını alabilirler. 6.1. Laboratuvar tetkikleri sonuç teslim süreleri Tetkik gruplarına göre sonuç verme süreleri: Hormonal Tetkikler: Numune laboratuvara ula tıktan sonra en geç 5 saat içinde, Hemogram Tetkikleri: Numune laboratuvara ula tıktan sonra en geç 2 saat içinde, Sedim Tetkikleri: Numune laboratuvara ula tıktan sonra en geç 2 saat içinde, drar ve Gaita Tetkikleri: Numune laboratuvara ula tıktan sonra en geç 3 saat içinde, Koagulasyon Tetkikleri: Numune laboratuvara ula tıktan sonra en geç 3,5 saat içinde, Biyokimyasal Tetkikler: Numune laboratuvara ula tıktan sonra en geç 4,5 saat içinde, Acil Laboratuvarı Tetkikleri: Biyokimya grubu en geç 1 saat Hematoloji grubu en geç 35 dakika Kardiyak grubu en geç 2 saat içinde sonuçlandırılır. 6.1.7. Çalışılmış-Onaylanmış örnek numunelerin laboratuvarda saklama süreleri: Çalı ılmı -Onaylanmı örnek numunelerin saklama süreleri ve ko ulları: Biyokimya, hormon, koagülasyon ile idrar ve gaita tetkiklerinin çalı ılmı -onaylanmı örnek numuneleri 12 saat buzdolabında saklanır. 66 Hematoloji grubunda yer alan Hemogram ve sedim tetkiklerinin çalı ılmı -onaylanmı örnek numuneleri 12 saat oda sıcaklı ında saklanır. 67 TESTLERİN ÇALIŞILMA SÜREÇLERİ Testlerin çalışma sürecine yönelik yazılı düzenleme bulunmaktadır. Biyokimya laboratuvarındaki tıbbi cihazlar Kullanıcı eğitimi almış sağlık çalışanları tarafından kullanılırken manuel testler (prot.elekt., VMA Metanefrin vs.) laboratuvardaki asistan dr.lar tarafından ilgili prosedürler uyarınca çalışılır. İÇ KALİTE KONTROLLERİ Biyokimya Cihazı Hemogram Cihazı Koagülasyon Cihazı İdrar Cihazı Hormon Cihazı Kan Gazı Cihazı HbA1c Cihazı Sedim Cihazı Hergün Hergün Hergün Hergün P.tesi-Perş P.tesi-Perş P.tesi-Perş P.tesi-Perş Kontrol/Kalibre çalışılır Kontrol/Kalibre çalışılır Kontrol/Kalibre çalışılır Kontrol/Kalibre çalışılır Kontrol/Kalibre çalışılır Kontrol/Kalibre çalışılır Kontrol/Kalibre çalışılır Kontrol/Kalibre çalışılır İç kalite kontrol test sonuçları değerlendirilmesi görevli olan doktor tarafından yapılır. Kontrolü geçmeyen cihazlarla alakalı kontrol geçmeme nedenleriyle ilgili cihaz sorumlusu dr. tarafından problem çözücü adımlar atılır eğer tüm müdahalelere rağmen iç kalite kontrolü istenen sınırlar içerisinde geçmezse telefonla cihaz teknik servisinden yardım istenir. Cihaz teknik servisinin gelmesi adına ayrıca arıza bildirim formu kullanılarak cihaz teknik servisinden yardım istenir. Cihaz sorumlusu dr. tarafından gerektiğinde düzenleyici ve önleyici faaliyet başlatılır. DIŞ KALİTE KONTROLLERİ Laboratuvarda dış kalite kontrol sistemi yapılmaktadır. Bu denetlemede laboratuvarımız çok sayıda laboratuvar sistemlerinin katıldığı dış kalite kontrol programlarında sonuçlarımız karşılaştırılır ve değerlendirilir. İlgili firma tarafından gönderilen dış kalite kontrol numuneleri kalite kontrol programının belirlediği periyotlarda/tarihte çalışılır ve geri gönderilir. Tüm dış kalite kontrol bilgileri asistan dr.lar tarafından bilgisayar ortamında tutulur. Dış kalite kontrollerindeki test bazındaki eksternal sonuçlara göre (ilgili cihaz sorumlusu doktor tarafından) gerekli olan çözümlemeler ilgili teknik servisten de yardım alınarak düzenleyici önleyici faaliyetler yapılır. Dış Kalite Kontrolleri Çalışma Periyotları Biyokimya Cihazı Koagülasyon Cihazı Kan Gazı Cihazı İdrar cihazı Hormon Cihazları Sedimentasyon Cihazı Hemogram cihazı Her ay çalışılır. 4 ayda bir çalışılır. Her ay çalışılır. 2 ayda bir çalışılır. Her ay çalışılır. 4 ayda bir çalışılır Her ay çalışılır 68 Biyokimya ve Hormon Test Grupları: Cihazların Hazırlık ve Kalite kontrol çalışılması: Bu testlerin çalışıldığı cihazların günlük bakımları, sarf ve kitleri kontrol edilir. Biyokimya testlerinde her gün, Hormon tıbbi cihazlarından, TSH grubu, CEA grubu hormonal testlerin çalışıldığı hormon cihazında haftada iki sefer, iç kalite kontrol testi çalışılır. Kardiyak grubu hormonsal testlerin çalışıldığı hormon cihazında haftada bir iç kalite kontrol testi çalışılır. Testlerin Çalışılması ve Sonuçların Onaylanması: Laboratuvara ilgili servislerden gelen örnek numunelerinin satrifüj işlemi gerçekleştirilerek(en az 3000rpm ve 5 dakika), Laboratuvar Numune Kabul birimi tarafından Test Rehberindeki Numune Ret-Kabul kriterleri dikkate alınarak numune kabulleri gerçekleşir. Örnek numuneleri numune kabul çalışanları tarafından testin çalışılacağı cihazın sorumlusuna teslim edilir. Örnek numuneleri cihaz sorumlusu tarafından ilgili cihaza yüklenir. Çıkan sonuçlar doktor tarafından değerlendirilerek onay işlemi yapılır. HbA1c Testi: Cihazların Hazırlık ve Kalite kontrol çalışılması: Bu testin tıbbi cihazı günlük bakım, sarf ve kitleri kontrol edilir. Haftada iki kalite kontrol uygulanarak cihaz hazır hale getirilir. Testlerin Çalışılması ve Sonuçların Onaylanması: Laboratuvara ilgili servislerden gelen örnekler Laboratuvar Numune Kabul birimi tarafından Test Rehberindeki Numune Ret-Kabul kriterleri dikkate alınarak numune kabulleri gerçekleşir. Örnek numuneleri numune kabul çalışanları tarafından testin çalışılacağı cihazın sorumlusuna teslim edilir. Örnek numuneleri cihaz sorumlusu tarafından ilgili cihaza yüklenir. Çıkan sonuçlar doktor tarafından değerlendirilerek onay işlemi yapılır. Kan Gazı Testi: Cihazların Hazırlık ve Kalite kontrol çalışılması: Bu testin tıbbi cihazı günlük bakım, sarf ve kitleri kontrol edilir. Haftada iki kalite kontrol uygulanarak cihaz hazır hale getirilir. Testlerin Çalışılması ve Sonuçların Onaylanması: Laboratuvara ilgili servislerden gelen örnekler Laboratuvar Numune Kabul birimi tarafından Test Rehberindeki Numune Ret-Kabul kriterleri dikkate alınarak numune kabulleri gerçekleşir. Örnek numuneleri numune kabul çalışanları tarafından testin çalışılacağı cihazın sorumlusuna teslim edilir. Örnek numuneleri cihaz sorumlusu tarafından ilgili cihaza yüklenir. Çıkan sonuçlar doktor tarafından değerlendirilerek onay işlemi yapılır. Hematoloji Test Grupları: Cihazların Hazırlık ve Kalite kontrol çalışılması: Hematoloji grubunda bulunan tam kan, koagulasyon ,sedimentasyon ve periferik yayma-boyama testlerini kapsar. Tam kan, koagulasyon ve sedimentasyon cihazlarının günlük bakımları yapılır. Tam kan her gün, koagulasyon ve sedimantasyon ise haftada iki gün kalibe kontrol yapılır. Sarf ve kitleri ilave edilir. Cihaz hazır hale gelince test çalışmaya başlanır. Periferik boyama cihazını günlük bakımı yapılır ve boyaları değiştirilir. 69 Testlerin Çalışılması ve Sonuçların Onaylanması: Laboratuvara ilgili servislerden gelen örnekler Laboratuvar Numune Kabul birimi tarafından Test Rehberindeki Numune Ret-Kabul kriterleri dikkate alınarak numune kabulleri gerçekleşir. Örnek numuneleri numune kabul çalışanları tarafından testin çalışılacağı cihazın sorumlusuna teslim edilir. Tam kan sayımı testi için gelen numuneler ilgili cihaz sorumlusu tarafından ikinci kez numunenin miktarı ve daha ayrıntılı bir şekilde pıhtı olup olmadığı değerlendirilerek tam kan cihazına numuneler çalışılması üzerine yüklenir. Koagülasyon testleri çalışılması için alınan numuneler 3000 devirde 5 dakika santrifüj edilerek cihaz sorumlusu tarafından ikinci kez örneğin çalışılması için yeterli plazmanın olup olmadığı ve test rehberinde bulunan numune ret-kabul kriterleri çerçevesinde tekrar değerlendirilerek ilgili cihaza örnek numuneleri yüklenir. Sedimantasyon testi için teslim alınan numuneler ilgili cihaz sorumlusu tarafından özellikle yeterli miktarda örnek numunesi olup olmadığı ve pıhtı olup olmadığı noktasında değerlendirilir ayrıca numune ret-kabul kriterleri dikkate alınarak ve mutlaka cihaza yüklenmeden önce en az 3 sefer yavaşça alt-üst edilip numune homojen hale getirilip cihaza yüklenir. Periferik Yayma ve Kemik İliği Yayması laboratuvarda iki şekilde istemi yapılır. Birincisi direk hastanın parmak ucundan numune alınarak yapılır. Hasta kan alma birimin ulaştığında eğer periferik istemi varsa kan alma çalışanları tarafından ihtiyaç duyulursa laboratuarda periferik yayma sorumluları yardımıyla alınır. Hastanın parmak ucundan lanset iğnesiyle delinir ve hematokrit pipeti ile numune alınır. Periferik yayması yapılır.Kan alma biriminde alınan numuneler laboratuar numune kabul birimine elden teslim edilir.Gerek kan alma biriminden gerekse diğer servislerden laboratuvara elden teslim edilen Periferik Yayma ve Kemik İliği Yayması Laboratuvar Numune Kabul birimi tarafından Test Rehberindeki Numune Ret-Kabul kriterleri dikkate alınarak numune kabulleri gerçekleşir. İkinci olarak, hastanın tam kan tüpünden numuneler alınarak periferik yaymaları yapılır. Periferik yaymalar ve laboratuvara hazır olarak gelen kemik ilikleri ile birlikte tespit işlemi yapılarak kurumaya bırakılır. Periferik yayma boyama cihazının günlük bakımı yapılır. Boyaları günlük olarak değiştirilir. Hazır olan boyama cihazına periferik yayma preparatları yüklenir. Cihazdan boyanmış olarak çıkan preparatlar mikroskopta kontrol işlemi yapılarak ilgili bölümlere gönderilir. Spesifik periferik yayma işlemleri ise bölümlerin gönderdiği numunelerden ilgili spesifik boyama metodları prosedürlerine riayet edilerek yapılır. Hematoloji grubunda bulunan testlerin sonuçları sorumlu doktor tarafından değerlendirilerek onaylanır. İdrar Testleri: Cihazların Hazırlık ve Kalite kontrol çalışılması: İdrar cihazının günlük bakımı yapılır. Sarf ve kitleri konulur. Cihazın mikroskopi kısmında günlük, strep kısmında haftalık Kalibre ve kontrol çalışıldıktan sonra cihaz hazır hale gelir. Numuneler idrar numune alma odasında toplanır ve burada idrar tüplerine konulur. Laboratuvara ilgili servislerden ve idrar numune alma odasından gelen örnekler Laboratuvar Numune Kabul birimi tarafından Test Rehberindeki Numune Ret-Kabul kriterleri dikkate alınarak numune kabulleri gerçekleşir. Örnek numuneleri numune kabul çalışanları tarafından testin çalışılacağı cihazın sorumlusuna teslim edilir. Testlerin Çalışılması ve Sonuçların Onaylanması: 70 Cihaz sorumlusu tarafından teslim alınan numuneler cihaza yüklenir. Çıkan test sonuçları sorumlu doktor tarafından değerlendirilerek onaylanır. Manuel testler: Laboratuvarımızda çalışılan manuel testler adı altında ismi geçen testlerin her birisinin ayrıntılı, test çalışma prosedürleri laboratuvarımızda bulunan Laboratuvar Cihaz Envanteri içinde Manuel Test Çalışma Prosedürleri Dosyasında yazılı olarak bulunmaktadır. Laboratuvara ilgili bölümlerden gelen örnekler Laboratuvar Numune Kabul birimi tarafından Test Rehberindeki Numune Ret-Kabul kriterleri dikkate alınarak numune kabulleri gerçekleşir. Örnek numuneleri numune kabul çalışanları tarafından testi çalışacak olan doktor/teknisyene teslim edilir. 1.VMA Metanefrin: Her ayın onbeşi ve otuzunda çalışılır. Bu test grupları için hastadan 24 saatlik asitli idrar numunesi istenir. Laboratuvara gelen numuneler numune kabulü yapıldıktan sonra -25 ‘de saklanır. Çalışma günü testler doktor tarafından ilgili test prosedürüne göre manuel çalışılır ve sonuçları onaylanır. 2.Vücut Sıvılarında pH Ölçümü: Bölümlere gönderilen numunelerin numune kabulleri yapılarak, pH metre cihazı ile ölçümü değerlendirilir ve testi çalışan doktor tarafından HBYS‘ye aktarılır. 3. G–6-PD Testi: Laboratuvara gelen numunelerin numune kabulü yapılır. Test prosedürüne göre çalışılıp,doktor tarafından değerlendirilip sonuçlar HBSY gönderilir. 4.Aminoasit Kromatografisi: Numune verildikten 3 hafta sonra yapılır. Laboratuvara gelen numunelerin numune kabulü yapılır. Test numuneleri -25 derecede biriktirilir. Çalışma günü doktor tarafından ilgili test prosedürüne göre manuel olarak çalışılır. Çıkan sonuçlar onaylanır. 5.Kriyoglobulin: Laboratuvara gelen numunelerin, numune kabulü yapılır. Santrifüj edilmeden numuneler ilgili asistana teslim edilir ve ilgili test prosedürüne riayet edilerek manuel olarak test çalışılır. Sonuçlar doktor tarafından değerlendirilerek HBSY’ ye aktarılır. 6.Salisilat: Laboratuvara gelen numunelerin, numune kabul işlemi yapılır. Asistan doktor tarafından ilgili test prosedürüne göre manuel çalışılır. Sonuçlar değerlendirilerek HBSY ‘ye aktarılır. 7.Osmotik Frajilite: Laboratuvara gelen numuneler numune kabulde teslim alınır. Numune santrifüj edilmeden ilgili test prosedürü uygulanarak manuel olarak çalışılır. Sonuç testi çalışan teknisyen tarafından değerlendirilerek HBSY’ye aktarılır. 8.Oraklaşma testi: Laboratuvara gelen hemogram tüplerinde çalışılan test numuneleri, numune kabul biriminde teslim alınır. İlgili test prosedürüne riayet edilerek manuel çalışılan test preparatı işlemi bulunan bölüme değerlendirilmek üzere gönderilir. 9.Çinko-Bakır Testleri: Bu testle her ayın onbeşinde çalışılır. Ay içerisinde gelen numuneler numune kabul işlemi yapıldıktan sonra -25 derecede saklanır. Çalışma günü cihazın bakımı yapılarak hazır hale getirilir. Kalite kontrolü yapılan cihaza numuneler yüklenir. Çıkan sonuçlar doktorlar tarafından değerlendirilerek onaylanır. 71