Giriş Sayfaları - Ekonomi ve Dış politika Araştırma Merkezi
Transkript
Giriş Sayfaları - Ekonomi ve Dış politika Araştırma Merkezi
İKİNCİ KUŞAK YAPISAL REFORMLAR: ALTYAPI SEKTÖRLERİNDE DE-REGÜLASYON VE REKABET Türkiye’de telekomünikasyon, enerji ve ulaştırma sektörlerinin Avrupa Birliği’ne uyum ışığında evrimi Aralık 2007 Ekonomi ve Dış Politika Araştırmalar Merkezi (EDAM) Centre for European Policy Studies (CEPS) İKİNCİ KUŞAK YAPISAL REFORMLAR: ALTYAPI SEKTÖRLERİNDE DE-REGÜLASYON VE REKABET Türkiye’de telekomünikasyon, enerji ve ulaştırma sektörlerinin Avrupa Birliği’ne uyum ışığında evrimi Editör: Sinan Ülgen, EDAM Araştırmacılar: Sinan Ülgen, EDAM İzak Atiyas, EDAM Andrea Renda, CEPS Jorge Nunez Ferrer, CEPS Selen Guerin, CEPS Mahmut Tekçe, CEPS Katkı Sağlayanlar: Gaye Eslen Özerkan, EDAM Sevda Ceren Mutlu, EDAM Daniel Gros, CEPS George Dura, CEPS Çeviri: Gülden Şen, Tri-A Çeviri Zeynep Ertan, g-yayın grubu NR Çeviri Hizmetleri Ltd. Şti. Bu yayın, Avrupa Birliği Genel Sekreterliği tarafından yürütülen Avrupa Birliği Sivil Toplum Diyaloğu: Avrupa Bilgi Köprüleri Programı tarafından finanse edilmiştir. Bu yayının içeriği sadece EDAM ve CEPS’in görüşlerinden oluşmaktadır ve hiçbir şekilde Avrupa Birliği’nin görüşlerini yansıtmamaktadır. © EDAM, 2007 Seher Yıldızı Sokak No:23/5 34337 Etiler-İstanbul Tel: (0212) 352 18 54 Fax: (0212) 351 54 65 e-mail: info@edam.org.tr 1. Baskı: İstanbul, Aralık 2007 ISBN: 978-9944-0133-1-4 g yayın grubu Ferit Tek Sokak 36/2 Moda 34710 İstanbul Telefon: (0216) 337 15 59 e-posta: bilgi@gyayingrubu.com www.gyayingrubu.com Kitap Tasarımı: Gökçen Ergüven Baskı: Jamanak Matbaası İstiklâl Caddesi, Postacılar Sokak, No: 14 Beyoğlu, İstanbul ÖNSÖZ Bu çalışma, Ekonomi ve Dış Politika Araştırmalar Merkezi (EDAM, İstanbul) ve Centre for European Policy Studies (CEPS, Brüksel) tarafından gerçekleştirilen “Temel Altyapı Sektörlerinde (Telekomünikasyon, Enerji, Ulaştırma) Avrupa Birliği’ne Uyum ve Verimlilik Artışı” adlı araştırma projesinin bir çıktısıdır. Bu proje, Avrupa Birliği Genel Sekreterliği tarafından yürütülmekte olan Avrupa Birliği’nin Sivil Toplum Diyaloğu: Avrupa – Bilgi Köprüleri programı kapsamında gerçekleştirilmiştir. Türkiye’de makroekonomik istikrarın büyük ölçüde sağlanması sonrasında, ekonomik reformların odağı ikinci kuşak yapısal reformlara yönelmiştir. Aynı zamanda Türkiye, birçok alanda mevzuat uyumu gerektiren Avrupa Birliği ile üyelik müzakerelerine başlamıştır. Bu nedenle, AB’ye uyum süreci ile ikinci kuşak yapısal reformların ve bunların arasındaki ilişkinin, Türkiye’nin konumundaki bir ülke için detaylı olarak analiz edilmesinde yarar görülmektedir. Bu çalışma, üç temel altyapı sektöründe (telekomünikasyon, enerji ve ulaşım), de-regülasyon ve ikinci kuşak yapısal reform çalışmalarına dair ayrıntılı bir analizi içermektedir. Sektörel analizlerin ardından, nihai bölümde, AB müktesebat uyumu, düzenleyici çerçevenin evrimi ile iyi yönetişim ilişkisi incelenmektedir. Bu çalışmanın iki hedefi vardır. Birinci hedef, temel altyapı sektörlerinde AB’ye mevzuat uyumunun bulunduğu aşamayı tespit etmek ve uyum konusundaki en önemli eksikliklerin altını çizmektir. Çalışmanın ikinci hedefi ise AB müktesebatının kabulü, iyi yönetişim ve verimlilik artışı arasındaki ilişkiyi ortaya çıkarmaktır. Bu nedenle raporun odak noktası ekonomik verimlilik üzerinde etkisi olan AB müktesebatıdır. EDAM Hakkında Ekonomi ve Dış Politika Araştırmalar Merkezi (EDAM) ekonomi ve dış politika alanlarında çalışan bağımsız bir düşünce kuruluşudur. Öncelikli hedefi Türkiye’nin AB’ye uyum ve AB ile bütünleşme sürecine katkı ve destek sağlayacak çalışmalar yapmaktır. EDAM bir taraftan Türkiye-AB ilişkilerine odaklanırken, diğer taraftan da bu ilişkileri çok boyutlu küresel bir çerçevede analiz ederek, Türkiye ve AB ülkelerindeki karar verici süreçlere etki edecek politika önerileri üretmeyi hedeflemektedir. EDAM ayrıca Türkiye’nin AB üyelik müzakereleri sürecini desteklemek ve kolaylaştırmak üzere bilgi üretimine ve sivil toplum, akademi ve iş dünyasının müzakere sürecine katılmasına olanak sağlamayı hedeflemektedir. Daha fazla bilgi için www.edam.org.tr sayfasını inceleyebilirsiniz. CEPS Hakkında Brüksel’de 1983’te kurulan Centre for European Policy Studies (Avrupa Politikaları Çalışmaları Merkezi - CEPS) Avrupa Birliği’nin en deneyimli ve önde gelen düşünce kuruluşları arasında yer almaktadır. CEPS, AB konularında önemli bir tartışma platformu olarak da hizmet etmektedir. CEPS’in en ayırt edici özelliği, tüm dünyadan düşünce kuruluşlarını içeren geniş bir ağ ile bütünleştirdiği yüksek araştırma kapasitesidir. CEPS’in hedefleri; Avrupa’nın karşılaştığı zorluklara çözüm sağlayabilecek politika araştırmalarını en gelişmiş tekniklerle devam ettirmek, tüm paydaşların Avrupa politika süreçlerine dahil olabilecekleri bir tartışma platformu oluşturmak ve araştırmacılar, yasa koyucular ve iş dünyası temsilcileri için ortak bir iletişim ağı oluşturmaktır. CEPS uzmanlık ve deneyimlerinden yararlandığı 120 kurumsal ve 130 destekleyici kuruluştan oluşan bir üyelik tabanına sahiptir. Daha fazla bilgi için www.ceps.eu sayfasını inceleyebilirsiniz. Yazarlar İzak Atiyas, Doçent, Sabancı Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Ekonomi Bölümü. Uzmanlık alanları arasında endüstriyel organizasyon ve düzenlemeler; antitröst ve politik ekonomi yer almaktadır. Atiyas lisans eğitimini Boğaziçi Üniversitesi’nde tamamladıktan sonra, doktora derecesini New York Üniversitesi’nden almıştır. Jorge Nunez Ferrer, araştırma görevlisi, CEPS. Uzmanlık alanları arasında bölgesel politikalar, AB genişleme ve AB’ye katılım öncesi politikaları, DTO, tarımsal ticaret ve işgücü piyasası politikaları yer almaktadır. Nunez Ferrer, doktora derecesini Imperial College London’da, mastır derecesini Wye College, University of London’da, lisans derecesini ise London School of Economics and Political Science’ta tamamlamıştır. Selen Sarısoy Guerin, LUISS üyesi, Ticaret Politikaları Birimi Başkanı, CEPS. Uzmanlık alanları arasında ticaret politikası, uluslararası ticaret, uluslararası yatırım, sermaye akışı; doğrudan yabancı yatırım ve yolsuzluk bulunmaktadır. Guerin Boğaziçi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler ve Siyaset Bilimi bölümünü bitirdikten sonra, MBA derecesini University of Maine’de, ekonomi alanındaki doktora derecesini ise Trinity College Dublin’de tamamlamıştır. Andrea Renda, kıdemli araştırma görevlisi, CEPS. Uzmanlık alanları arasında rekabet politikası, fikri mülkiyet ve yasal etki analizi; yeni medya ve telekomünikasyon ve endüstri politikası yer almaktadır. Renda mastır derecesini European Master in Law and Economics (LL.M.), University of Hamburg’tan almış, lisans derecesini Roma Luiss Guido Carli Üniversitesi’nde ekonomi üzerine tamamlamıştır. Mahmut Tekçe, araştırma görevlisi, CEPS ve öğretim görevlisi, Marmara Üniversitesi Ekonomi bölümü. Uzmanlık alanları arasında ticaret politikası, ekonomik gelişim, tarım ekonomisi, Türkiye-AB ilişkileri yer alan Tekçe, mastır ve doktora derecesini Marmara Üniversitesi Ekonomi bölümünden almıştır. Sinan Ülgen, Yönetim Kurulu Başkanı, EDAM ve İstanbul Ekonomi Danışmanlık Şirketi Yönetici Ortağı. Uzmanlık alanları arasında rekabet politikası, uluslararası ticaret politikası ve regülasyon ekonomisi yer almaktadır. Ülgen mastır derecesini ekonomik bütünleşme dalında College of Europe’dan almış, lisans derecesini ise University of Virginia’dan bilgisayar mühendisliği ve ekonomi üzerine çift anadal yaparak tamamlamıştır. Katkı Sağlayanlar George Dura, araştırma görevlisi, CEPS ve PhD adayı, Catholic University of Louvain. Uzmanlık alanları arasında AB genişleme, enerji politikaları, çatışma çözüm stratejileri ve dış politikada Avrupalılaşma yer almaktadır. Dura, Kent Üniversitesi’nde Avrupa Politikaları üzerine lisans eğitimini tamamladıktan, sonra Vrije Universiteit Brussel’de Avrupa Entegrasyonu üzerine mastırını tamamlamıştır. Daniel Gros, Direktör, CEPS. Uzmanlık alanları arasında uluslararası ticaret politikası, sermaye akışı, para politikaları ve genel anlamda Avrupa entegrasyonu yer almaktadır. Gros doktora derecesini Chicago Üniversitesi’nden ekonomi alanında ve Laurea derecesini ise Roma Üniversitesi’nden almıştır. Sevda Ceren Mutlu, araştırma görevlisi, EDAM. Uzmanlık alanları arasında Avrupa entegrasyonu ve uluslararası politik ekonomi bulunmaktadır. Mutlu, Avrupa Çalışmaları üzerine mastır derecesini Katholieke Universiteit Leuven’den, Uluslararası İlişkiler üzerine lisans derecesini ise Koç Üniversitesi’nden almıştır. Gaye Eslen Özerkan, Genel Sekreter, EDAM. Uzmanlık alanları arasında AB ilişkileri, rekabetçilik, şirket yeniden yapılanmaları ve operasyonel verimlilik bulunmaktadır. Özerkan, Mühendislik Yönetimi üzerine MBA derecesini City University’den, yöneylem araştırması üzerine yüksek lisans sertifikasını Université Libre de Bruxelles’den, lisans derecesini ise Boğaziçi Üniversitesi Endüstri Mühendisliği bölümünden almıştır. İÇİNDEKİLER YÖNETİCİ ÖZETİ������������������������������������������������������������������������������������� 19 Genel Bakış ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 19 Sektörel Bakış��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 21 1. Telekomünikasyon����������������������������������������������������������������������������������� 27 1.1. Giriş���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 29 1.2. E-haberleşme Konusunda AB Müktesebatı������������������������������������������������������������������������ 32 1.2.1. “1998 Paketi”��������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 33 1.2.2. “2002 Düzenleyici Çerçevesi” ve “Yatırım Merdiveni”�������������������������������������������������� 34 1.2.2.1. 2002 Yılında Yürürlüğe Giren Düzenleyici Çerçeve Sonuç Alınmasında Başarılı Olabildi mi?����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 37 1.2.2.2. 2002 Düzenleyici Çerçevesinin Devam Eden Gözden Geçirme Süreci����������������������� 41 1.3. Türkiye’de Telekomünikasyon Sektörü������������������������������������������������������������������������������� 44 1.3.1. Türkiye’deki Düzenleyici Çerçeve���������������������������������������������������������������������������������� 44 1.3.1.1. Telekomünikasyon Kurumu �������������������������������������������������������������������������������������� 45 1.3.1.2. Rekabet Kanunu’nun Sektöre Özgü Mevzuat Üzerindeki Etkileri������������������������������� 46 1.3.1.3. Yetkilendirme������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 47 1.3.1.4. Erişim ve Arabağlantı������������������������������������������������������������������������������������������������ 48 1.3.1.5. Piyasaların İncelenmesi ve EPG İşletmecilerinin Belirlenmesi������������������������������������� 50 1.3.1.6. Perakende Fiyatların Denetimi����������������������������������������������������������������������������������� 52 1.3.1.7. Evrensel Hizmet�������������������������������������������������������������������������������������������������������� 53 1.3.1.8. Elektronik Haberleşme Kanunu Tasarısı ������������������������������������������������������������������� 55 1.3.1.9. Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı �������������������������������������������������������������������� 55 1.3.1.10. Telekom Çerçevesinin Ötesinde������������������������������������������������������������������������������� 57 1.3.2. Piyasadaki Gelişmelere Genel Bakış ����������������������������������������������������������������������������� 57 1.3.2.1. Sabit Telefonculuk Piyasasında Rekabet��������������������������������������������������������������������� 58 1.3.2.2. Türk Telekom’un Özelleştirilmesi������������������������������������������������������������������������������� 61 1.3.2.3. Mobil Haberleşme Alanındaki Gelişmeler ����������������������������������������������������������������� 62 1.3.2.4. İnternet ve Genişbant������������������������������������������������������������������������������������������������ 67 1.3.2.5. Kablo TV������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 71 1.3.2.6. Rekabet Kanunu’nun Uygulanmasının Etkisi������������������������������������������������������������� 72 1.3.2.7. Cep Telefonu Ücretlerinin Vergilendirilmesi�������������������������������������������������������������� 74 1.3.3. Türkiye’nin Telekomünikasyon Sektöründe AB Müktesebatına Uyum Sağlamasının Doğurabileceği Sonuçlar�������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 75 1.3.4. Değerlendirme ve Öneriler������������������������������������������������������������������������������������������� 78 1.3.4.1. Türkiye Koşullarına Uygun Politika Paketinin Oluşturulması������������������������������������� 78 1.3.4.2. Düzenleyici Çerçeveye ve Kapasiteye ilişkin Hususlar������������������������������������������������� 79 1.3.4.3. Yapılması Gerekenler ������������������������������������������������������������������������������������������������ 81 Ek 1-1: Türk Telekomünikasyon Sektörünün Düzenleyici Çerçevesinin Ana Bileşenleri������������ 82 2. Enerji ������������������������������������������������������������������������������������������������������ 85 2.1. Giriş���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 87 2.2. Avrupa Birliği’nde Enerji Piyasası�������������������������������������������������������������������������������������� 87 2.2.1. AB’de Enerji Alanındaki Düzenleyici Çerçevenin Gözden Geçirilmesi��������������������������� 87 2.2.1.1. Birinci Serbestleşme Paketi���������������������������������������������������������������������������������������� 88 2.2.1.2. İkinci Serbestleşme Paketi veya İvme Paketi��������������������������������������������������������������� 88 2.2.1.3. Üçüncü Serbestleşme Paketi İhtiyacı�������������������������������������������������������������������������� 89 2.2.1.4. Enerjide İç Piyasanın Tamamlanması Doğrultusunda Sonraki Adımlar���������������������� 90 2.2.1.5. Enerji Güvenliği, Etkinliği ve Yenilenebilir Enerji������������������������������������������������������ 92 2.2.2. Enerji Serbestleşme Düzenlemelerinin Uygulanmasındaki Durum�������������������������������� 92 2.2.2.1. Yasal Uyum ve Uygulama – İlerleme ve Engeller�������������������������������������������������������� 93 2.2.2.2. Serbestleşmeye Farklı Yaklaşımlar������������������������������������������������������������������������������� 94 Fransa������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 94 Almanya��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 97 İngiltere���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 97 Farklı Piyasalarda Uygulamalar����������������������������������������������������������������������������������������������� 98 2.2.3. Güncel AB Düzenleme Çerçevesinin Etki Değerlendirmesi����������������������������������������� 100 2.2.3.1. Piyasa Yapısındaki Değişiklikler������������������������������������������������������������������������������� 100 2.2.3.2. Ayrıştırma��������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 102 2.2.3.3. Sınırötesi Şebekelerin Geliştirilmesi������������������������������������������������������������������������� 104 2.2.3.4. Yenilenebilir Enerjinin Serbestleşmesi���������������������������������������������������������������������� 105 2.2.3.5. Sonuçlar������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 105 2.3. Türk Enerji Sektöründe Yeniden Yapılanma��������������������������������������������������������������������� 106 2.3.1. Elektrik Sektörünün Güncel Yapısı����������������������������������������������������������������������������� 107 2.3.1.1. Talep, Kapasite ve Üretim���������������������������������������������������������������������������������������� 107 2.3.1.2. Yeni Kapasite İhtiyacı���������������������������������������������������������������������������������������������� 108 2.3.1.3. İşleri Zorlaştıran Unsur: Dağıtımdaki Kayıplar�������������������������������������������������������� 109 2.3.2. Elektrik Sektöründe Yasal Ortam ve Düzenleme Ortamı �������������������������������������������� 110 2.3.2.1. Kısa Tarihçe������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 110 2.3.2.2. EPK Çerçevesinde Öngörülen Piyasa Yapısı������������������������������������������������������������� 111 2.3.2.3. Yeni Piyasa Modelinin Uygulama Stratejisi�������������������������������������������������������������� 114 2.3.2.4. Özelleştirme������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 115 2.3.2.5. Yenilenebilir Enerji Politikası����������������������������������������������������������������������������������� 117 2.3.2.6. Elektrik Sektöründe Rekabet Politikası�������������������������������������������������������������������� 118 2.3.3. Geçişle İlgili İkilemler: Özel Sektörün Tepkisi(zliği) ve Dengeleme Mekanizmasının Başlatılması�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 118 2.3.4. Doğal Gaz Sektöründeki Gelişmeler��������������������������������������������������������������������������� 121 2.3.5. Önümüzdeki Yol�������������������������������������������������������������������������������������������������������� 124 2.3.5.1. Genel Stratejik Yönelim������������������������������������������������������������������������������������������� 124 2.3.5.2. Ayrıştırma��������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 125 2.3.5.3. Yönetişim Sorunları: İnanılırlık, Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik��������������������������������� 125 2.3.6. Son Sözler ve Politika Önerileri���������������������������������������������������������������������������������� 126 3. Ulaştırma����������������������������������������������������������������������������������������������� 129 3.1. Giriş�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 131 3.1.1. Türkiye’de Ulaştırma Sektörüne Genel Bakış��������������������������������������������������������������� 131 3.1.2. Avrupa Birliği ve Türkiye’deki Düzenleyici Çerçeveye Genel Bakış ����������������������������� 132 3.2. Demiryolu Ulaşımı���������������������������������������������������������������������������������������������������������� 134 3.2.1. Avrupa Birliği’nde Demiryolu Ulaşımı������������������������������������������������������������������������ 134 3.2.1.1. Demiryolu Ulaşımında Azalan Rekabet������������������������������������������������������������������� 134 3.2.1.2. AB’de Demiryolu Ulaşımı Mevzuatı������������������������������������������������������������������������� 135 3.2.1.3. Düzenleyici Çerçevenin Üye Devletler Tarafından Uygulanması������������������������������ 136 3.2.2. Türkiye’de Demiryolu Ulaşımı������������������������������������������������������������������������������������ 137 3.2.2.1. Demiryolu Altyapısı������������������������������������������������������������������������������������������������ 137 3.2.2.2. Türkiye’de Demiryolu Ulaşımı Mevzuatı������������������������������������������������������������������ 139 3.2.2.3. Pazara Genel Bakış: Devlet İktisadi Teşebbüsünün Revizyonu���������������������������������� 140 Altyapı Ücretlendirme���������������������������������������������������������������������������������������������������������� 142 Mali Durum ve Devlet Yardımları���������������������������������������������������������������������������������������� 142 3.2.2.4. Verimlilik Etki Değerlendirmesi������������������������������������������������������������������������������� 143 3.2.2.5. Değerlendirme��������������������������������������������������������������������������������������������������������� 144 3.3. Karayolu Ulaşımı������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 146 3.3.1. Avrupa Birliği’nde Karayolu Ulaşımı��������������������������������������������������������������������������� 146 3.3.1.1. AB’de Karayolu Ulaşımı Mevzuatı���������������������������������������������������������������������������� 147 Pazara Giriş�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 147 Yük Taşımacılığı������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 149 Yol Ücretleri������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 150 Sosyal Düzenlemeler������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 152 AB-Dışı Ülkelerle Bağlantılar������������������������������������������������������������������������������������������������ 153 Yol Güvenliği����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 153 3.3.2. Türkiye’de Karayolu Ulaşımı �������������������������������������������������������������������������������������� 153 3.3.2.1. Pazara Genel Bakış �������������������������������������������������������������������������������������������������� 155 Pazar Yapısı�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 155 Fiyatlandırma����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 157 Kombine Taşımacılık������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 157 Ro-Ro Taşımacılığı��������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 158 Ro-La Taşımacılığı���������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 158 Avrupa Pazarına Girişte Engeller������������������������������������������������������������������������������������������� 158 3.3.2.2. Türkiye’de Karayolu Ulaşımı Mevzuatı��������������������������������������������������������������������� 159 Pazara Giriş�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 159 Mali Yeterlilik����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 159 Mesleki Yeterlilik������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 160 AB Eşleştirme Projesi������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 160 Düzenlemenin Uygulanması ve Haksız Rekabet�������������������������������������������������������������������� 160 Sektörel İstatistikler�������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 161 3.3.2.3. Verimlilik Etki Değerlendirmesi������������������������������������������������������������������������������� 161 3.3.2.4. Değerlendirme��������������������������������������������������������������������������������������������������������� 162 3.4. Hava Ulaşımı������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 163 3.4.1. Avrupa Birliği’nde Hava Ulaşımı�������������������������������������������������������������������������������� 163 3.4.1.1. AB’de Hava Ulaşımı Mevzuatı��������������������������������������������������������������������������������� 163 Pazar Erişimi ve Rekabet������������������������������������������������������������������������������������������������������� 163 Uluslararası Havacılık: Açık Semalar������������������������������������������������������������������������������������� 165 Havalimanları����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 166 Hava Güvenliği�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 166 Hava Ulaşımı ve Çevre��������������������������������������������������������������������������������������������������������� 166 3.4.2. Türkiye’de Hava Ulaşımı��������������������������������������������������������������������������������������������� 167 3.4.2.1. Türkiye’de Hava Ulaşımı Mevzuatı��������������������������������������������������������������������������� 167 3.4.2.2. Pazara Genel Bakış��������������������������������������������������������������������������������������������������� 168 3.4.2.3. Havalimanı Kapasitesi ve Gelişimi �������������������������������������������������������������������������� 169 3.4.2.4. Düzenleme ve Rekabet: Belirgin Özellikler�������������������������������������������������������������� 170 Ruhsatlandırma ve Fiyatlandırma Düzenlemeleri������������������������������������������������������������������ 170 Uçuş İzinleri ve Slot Tahsisi�������������������������������������������������������������������������������������������������� 170 Fiyatlandırma����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 171 Kamu Hizmeti Yükümlülüğü������������������������������������������������������������������������������������������������ 171 Uluslararası Hava Taşımacılığı Anlaşmaları��������������������������������������������������������������������������� 172 Devlet Yardımları����������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 172 Yer Hizmetleri���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 172 3.4.2.5. Verimlilik Etki Değerlendirmesi������������������������������������������������������������������������������� 173 3.4.2.6. Değerlendirme��������������������������������������������������������������������������������������������������������� 174 Artan Rekabet���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 174 Düzenlemenin Maliyet ve Kalitesi���������������������������������������������������������������������������������������� 175 Adil Rekabet������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 175 3.5. Deniz Taşımacılığı����������������������������������������������������������������������������������������������������������� 176 3.5.1. Avrupa Birliği’nde Deniz Taşımacılığı������������������������������������������������������������������������� 176 3.5.1.1. AB’de Deniz Taşımacılığı Mevzuatı�������������������������������������������������������������������������� 177 Pazara Giriş ve Rekabet��������������������������������������������������������������������������������������������������������� 177 Deniz Güvenliği Reform ve Düzenlemeleri��������������������������������������������������������������������������� 177 3.5.2. Türkiye’de Deniz Yolu Ulaşımı������������������������������������������������������������������������������������ 178 3.5.2.1. Liman Hizmetleri: Yönetimi, Kapasitesi ve Fiyatlandırma���������������������������������������� 178 Fiyatlandırma����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 180 3.5.2.2. Türk Denizcilik Pazarına Genel Bakış���������������������������������������������������������������������� 181 Transit Taşımacılık���������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 182 Kabotaj�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 182 İhracat ve İthalat Taşımaları�������������������������������������������������������������������������������������������������� 183 3.5.2.3. Düzenleyici Çerçeve ����������������������������������������������������������������������������������������������� 183 Uluslararası Kurallar ve Düzenlemeler���������������������������������������������������������������������������������� 183 Gümrük Düzenlemeleri�������������������������������������������������������������������������������������������������������� 184 Kabotaj�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 184 Gemi Sicili Uygulamaları������������������������������������������������������������������������������������������������������ 184 3.5.2.4. Verimlilik Etki Değerlendirmesi ������������������������������������������������������������������������������ 184 3.5.2.5. Değerlendirme �������������������������������������������������������������������������������������������������������� 186 Ek 3-1 – Bazı Üye Devletlerde Demiryolu İşletmelerinin Yapıları����������������������������������������� 186 4. Düzenleyici Reformlar ve AB Uyumu: Bir Değerlendirme���������������������� 191 4.1. Giriş�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 193 4.2. Düzenleyici Reformların Tarihçesi ���������������������������������������������������������������������������������� 194 4.3. Uyum Konusundaki İlerlemeler��������������������������������������������������������������������������������������� 195 4.4. Düzenleme, Verimlilik ve Doğrudan Yabancı Yatırım Ortamı ������������������������������������������ 198 4.5. Rekabet Yasası����������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 200 4.5.1. Rekabet Kurumu ile Diğer Düzenleyici Kurumlar Arasındaki İlişki ���������������������������� 200 4.5.2. Devlet Yardımlarının Durumu������������������������������������������������������������������������������������ 202 4.6. Kamu Hizmeti Yükümlülüklerinin Düzenlenmesi ����������������������������������������������������������� 203 4.7. Özelleştirme�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 204 4.8. Düzenleyici Kurumlar����������������������������������������������������������������������������������������������������� 205 4.8.1. Politika ve Düzenleme������������������������������������������������������������������������������������������������ 206 4.8.2. Düzenleyicilerin Düzenlenmesi����������������������������������������������������������������������������������� 207 4.8.3. Düzenleyicilerin Belirlenmesi������������������������������������������������������������������������������������� 207 4.8.4. Düzenleyicilerin Denetlenmesi ���������������������������������������������������������������������������������� 208 4.8.5. Yüksek Kaliteli Düzenlemeleri Tasarlama ve Uygulama Kapasitesi������������������������������� 209 4.9. Düzenleyici Çerçevenin Genel Verimlilik Üzerindeki Etkisi���������������������������������������������� 209 4.10. Sonuç���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 211 Kaynakça���������������������������������������������������������������������������������������������������� 215 Telekomünikasyon ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� Enerji ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ Transport������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� Düzenleyici Reformlar ve AB Uyumu: Bir Değerlendirme ����������������������������������������������������������� Telekomünikasyon ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 217 Enerji ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 219 Transport������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 220 Düzenleyici Reformlar ve AB Uyumu: Bir Değerlendirme ����������������������������������������������������� 228