1. GİRİŞ Deniz salyangozu Rapana venosa, Asya sularından Japon
Transkript
1. GİRİŞ Deniz salyangozu Rapana venosa, Asya sularından Japon
1. GİRİŞ Deniz salyangozu Rapana venosa, Asya sularından Japon Denizi, Sarı Seniz ve Çin Denizinin yerli türüdür. Karadeniz’de ilk kez 1947’de Novorosisk körfezinde rapor edilmiştir. Sonradan tüm Karadeniz ve Azak Denizine, Ege ve Akdeniz’e yayılmıştır. Doğu Akdeniz’den veya Karadeniz’den larva evresinde iken ticari gemilerin balast suları ile taşındığı tahmin edilen bu tür, Kuzey ve Güney Atlantik sularında, son olarak ise Kuzey denizinde rapor edilmiştir (ICES, 2004). Deniz salyangozunun en önemli özelliği karnivor beslenme alışkanlığına sahip oluşu ve midye, istiridye gibi su ürünlerini tüketmesidir. Karadeniz’de zoobentik faunanın önemli bir kısmını midyeler oluşturmaktadır. Midyeler ekonomik önemi olan demersal balıkların besin kaynağını oluşturmaktadır. Midye yataklarındaki azalma demersal balıkların beslenme ortamını etkileyecektir. Türkiye’de tüketimi olmayan bu canlının başlıca pazaryeri Asya ve Avrupa ülkeleri, az miktarda da ABD’dir. Salyangoz canlı, taze et, taze dondurulmuş, pişmiş dondurulmuş, konserve ve turşu gibi formlarda pazarlanabilmektedir. Deniz salyangozu eti Kuzey Amerika’da daha çok salata ve çorbalarda, Japonya’da suşi barlarda çiğ et olarak, Kore’de ise konserve olarak tüketilmektedir (DFA, 2002). Deniz salyangozu ülkemizde tüketilmemesine karşın, önemli bir ihraç kalemini oluşturmaktadır (Şekil 1). Deniz salyangozu üretimi 2001’de 2600 ton iken 2006 yılında 11613 tona çıkmıştır (TÜİK, 2006). Aynı yıllarda ise dondurulmuş et olarak ihracat miktarları ise sırasıyla 519 ve 3763 tondur (BİM, 2006; Şekil 2). Şekil 1. Japonya’da marketlerde satışa sunulan deniz salyangozu R. venosa. Türkiye İhracatçılar Birliği kayıtlarına göre 2007 yılında toplam 3396 ton dondurulmuş deniz salyangozu etinin yaklaşık % 70’i İtalya ve Kore’ye ihraç edilmektedir. Yıllık ihracat miktarı 500–3700 ton arasında olup, yıllara göre 1.5 – 18 milyon US$ döviz girdisi sağlanmaktadır (Şekil 3, 4; BİM, 2007). 2 15000 Üretim (Ton) 4000 İhracat (Ton) 3000 9000 2000 6000 1000 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 1997 1996 1995 1994 1993 1992 1991 1990 1989 1988 3000 0 İhracat (ton) Üretim (ton) 12000 0 Şekil 2. 1988–2006 yılları arasındaki deniz salyangozu üretim ve ihracat miktarları (TÜİK, 2006; BIM, 2006). 0,6 2,3 0,6 Güney Kore İtalya 25,1 37,9 Japonya Tayvan Çin Hollanda 33,6 Şekil 3. Deniz salyangozunun 2007 yılında dondurulmuş et olarak ihraç edildiği ülkeler. Türkiye’de deniz salyangozunun toplam üretimi 2005’de 12600 ton olup bunun yaklaşık % 90’ı da Doğu Karadeniz’den karşılanmaktadır (TÜİK, 2005). Karadeniz ülkeleri arasında en fazla deniz salyangozu üretimi sırasıyla Bulgaristan, Türkiye, Gürcistan, Ukrayna ve Rusya’dadır (Şekil 5; BSEP, 2003). 3 18 18,0 16,2 İhracaat değeri (10 6$) 15 14,7 12 9,6 9 6,3 6 5,6 4,1 4,9 3,8 4,2 3 3,2 1,5 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 1997 1996 0 Şekil 4. Deniz salyangozunun 1996–2007 yıllarındaki ihracat değeri. 7000 6000 Üretim (ton) 5000 4000 3000 2000 Türkiye Bulgaristan Ukrayna Gürcistan 2002 2001 2000 1999 1998 1997 1996 1995 1994 1993 0 1992 1000 Rusya Şekil 5. Karadeniz ülkelerindeki deniz salyangozu R. venosa’nın yıllara göre toplam üretim miktarları (BSEP, 2003). 2006–2008 Av Sirkülerinde av yasağının 1 Mayıs–31 Ağustos tarihleri arasında direç (algarna) ile avcılığı yasaklanmıştır. Fakat bu dönem boyunca dalarak veya sepetle avcılık serbest bırakılmıştır. Deniz salyangozu avcılığı çoğunlukla direçle yapılmakta bu durum hem ağ göz açıklığının belli bir süre sonra kapanmasından dolayı daha küçük bireylerin avlanmasına neden olmakta hem de deniz zemininde yaşayan diğer canlılara zarar vermektedir. Deniz salyangozu avcılığı pasif av aracı olan tuzaklarla yapılarak direcin salyangozla aynı ortamı paylaşan diğer canlılar üzerine olan etkisi azaltılabilir. 4 Bu çalışmada salyangoz avcılığında direce alternatif olarak 3 farklı tuzak modelinde aylık olarak, derinliğin, bekleme süresinin, yem tiplerinin ve mevsimin birim av gücü (CPUE) üzerine etkisi ve her iki av aracının ekonomikliliği ve ekosisteme olan etkileri karşılaştırıldı. Ayrıca Karadeniz ve Marmara bölgesindeki salyangoz balıkçılarının sosyo-ekonomik yapısını belirlemek amacıyla anket çalışmaları yapıldı. Salyangozun midye üzerindeki predasyon baskısını belirlemek amacıyla saha ve laboratuar ortamında prey-predatör ilişkisi çalışıldı. 1.1. Genel Bilgiler 1.1.1.Taksonomisi ve biyolojisi Rapana venosa Valenciennes 1846 ayrıca junior sinonimi Rapana thomasiana Crosse 1861 olarak ta tanımlanmaktadır. Koll (1993) Rapana genusunun taksonomideki yeri Şekil 6’da düzenlenmiştir. Oldukça büyük ve ağır bir kabuğu olan predatör deniz salyangozu R. venosa Muricidae familyasının bir üyesidir. Kabuk içi derin ve portakal rengindedir. Dış rengi ise bulunduğu ortama göre soluk gri ile kırmızımsı kahverengi arasında değişkendir (Şekil 6). Class Subclass Superfamily Family Subfamily Genus Species Gastropoda Neogastropoda Muricoidea Muricidae Rapaninae Rapana venosa Şekil 6. Deniz salyangozu Rapana venosa’nın şekli ve taksonomisi. Deniz salyangozunun vücudu ayak, baş ve dorsalde iç organlar olmak üzere 3 kısımdan oluşur. Kaslı ve ventral bir sürünme organı olan ayak salgı salgılamaktadır. Ayağın arka kısmı olan metapodyumun en önemli görevi ise operkulumu salgılamaktır. Ventralde yer alan baş kısmında bir hortum ucundan dışarıya uzatılabilen ağız, bir çift tentakül ve tentaküllerin diplerinde bir çift göz bulunur. İç organlar; genital organlar ve hepatopankreasın fazla gelişmesi yüzünden çok büyüktür. Manto iç organların kütlesini sarar ve üzerindeki bezler kabuğu meydana getirir. Manto boşluğunda solunum organı ktenidyum vardır. Ktenidyumun dorsalinde kalp, dibinde ise solunum suyunu kontrol eden osfradyum bulunur. Manto boşluğu ayrıca hava ile dolarak akciğer görevi görür. Mide U şeklinde olup koyu kahverenkli ve hepatopankreas içine gömülmüş haldedir. Bağırsak dar bir boru şeklinde olup meta-nefridyumdan geçer (Şekil 7) (Çağlar, 1957; Bozkurt, 1968; Bilecik, 1990). 5 Şekil 7. Deniz salyangozun anatomisi (Chung vd. 2001). 1.1.2. Dağılımı 20.yy ortasından beri, deniz salyangozu Rapana venosa dünya çapında başarılı ve hızlı bir şekilde çok sayıda bölgeye girmiştir. İşgalci tür olarak kabul edilen deniz salyangozu 1947’de Karadeniz (Drapkin, 1953), 1973’te Adriyatik (Ghisotti, 1974), 1990’da Ege (Koutsoubas ve Vouldsiadou-Koukoura, 1991), 1997’de Fransa’nın Britanya sahili, Quiberon körfezi (Camus, 2001), 1998’de Kuzey Atlantik, Chesapeake Körfezi (ABD) (Harding ve Mann, 1999), 1999’da Güney Atlantik, Bahia Samborombon, Uruguay, Arjantin (Pastorina vd. 2000), 2005’de ise Kuzey Denizi (Nieweg vd., 2005) sularında rapor edilmiştir (Şekil 8). 1940’larda Karadeniz’e giren R. venosa 10 yıl içerisinde Kafkas, Kırım sahillerine ve Azak Denizine yayılmıştır. 1959 – 1972 yılları arasında ise Romanya, Bulgaristan ve Türkiye sahillerini de işgal etmiştir. Doğal alanı Girdiği alan Belirlenemeyen alan Şekil 8. Deniz salyangozu Rapana venosa’nın dünyadaki yayılımı 6 1.1.3. Büyüme Karadeniz’de Rapana venosa kumlu ve sert substratumlarda 40 m derinliğe kadar bulunmaktadır. En bol olarak Kerch strait, Azak Denizi, Sevastopal ve Yalta (Ukrayna), Bulgaristan ve Türkiye sahillerinde bulunmaktadır. Ciuhcin (1984) Sevastopal körfezinde ilk bir yılda 20mm’den 40 mm’ye kadar büyüdüğünü tespit etmiştir. Sonraki 2. ve 6. yıllarda ise ortalama değerleri sırasıyla 64.6, 79.4, 87.5 ve 92.1 mm’dir (ICES, 2004). Deniz salyangozu Rapana venosa anavatanı olan Asya sularında 18 cm’ye kadar büyürken, işgal ettiği Akdeniz ve Karadeniz sularında ise 12 cm’nin altına düşmektedir (CIESM, 2000). 1.1.4. Üreme Deniz salyangozu ayrı eşeyli olup iç organlarının dorsalinde ilk spiral halkada sindirim bezi üzerinde tek bir gonad (ovaryum veya testis) ve gonad kanalı bulunur. Bu kanal anüsün sağından manto boşluğuna açılır. Kapsüller yumurta kanalında şekillenir. Albümin maddesi ile çevrelenen yumurtalar ise kapsül bezi içine girer. Yumurta kanalından ayrıldıktan sonra, deniz suyu ile birleşince hemen sertleşen yumurta kapsülü depolanması için ayağa transfer edilir. Ayak, kapsülü son şekline biçimlendirir. Ayak ile tamamen örtülmüş olan döllenmiş yumurta kapsülleri, dişi salyangoz tarafından sert zeminlere (taş, kaya, yumuşakça kabukları) yapıştırılır (Şekil 9) (Meglitsch, 1972; Webber, 1977). Dişi bir deniz salyangozu üreme sezonu boyunca ortalama 575 adet kapsül bırakmaktadırlar. Her bir kapsüldeki yumurta sayısı 555 adet, yumurta verimi ise 392,931 adet/birey’dir. Larvalar albüminli besi maddesini kullanarak kapsül içinde 20–25 günlük bir süre geçirdikten sonra kapsülü terk ederler. Kapsül içinde larvalar embriyo, pre-veliger, veliger, intermediate veliger ve terminal veliger olmak üzere 5 evrede gelişirler. Bu gelişim süresince larvaların rengi açık sarıdan koyu kahverengine kadar değişmektedir. Kapsüldeki larvalar ortalama 22 günde 182 µm’den 406 µm’ye kadar büyümektedir (Şekil 9) (Sağlam ve Düzgüneş, 2007). Şekil 9. Kapsül bırakan dişi bir salyangoz (Özoral, 2007) ve veliger larvası. 1.1.5. Prey – predatörleri ve beslenme özellikleri Deniz salyangozu karnivor bir canlı olup, ağız kısmında bulunan radula sayesinde preyini ısırır, parçalar ve toplar (Black vd., 1988; Owen, 1964). Salyangoz su akıntısıyla taşınan kokulara karşı çok hassastır. Kokuya karşı hassaslığı, sifon tabanı ve solungaçlar arasındaki manto boşluğunda bulunan osfradyumla olur. Solungaçlardan manto boşluğuna gelen su, her zaman bu organdan geçer. Salyangoz avın kokusunu aldığı zaman, dakikada 13 7 cm kadar hızla preye doğru hareket eder. Farklı kokular arasındaki farkı ayırt etme yeteneğine sahiptir. Kokunun prey veya predatörden olup olmadığını anlar. Nassarius reticulatus ve Buccinum undatum gibi salyangozlar kırılmış midyelerin kokusuna hemen tepki verir ve yeme doğru hareket eder. Fakat Neptunea benzer duruma çok az veya hiç tepki vermez (Pearce ve Thorson, 1967). Bivalve türleri (midye, istiridye, tarak), poliket, balanus, yengeç, gammaridae, böcek, yassı kurtlar, detritus, balanus gibi organizmalar (Pearce ve Thorson, 1967; Nielsen, 1975; Himmelman ve Hamel, 1993), deniz salyangozunun preyini oluşturmaktadırlar. Çoğu salyangozlar preylerine bir delik açarak beslenirler, fakat Rapana’lar avının kabuğunu açmak için önce içinde mukus olan toksik bir madde salgılayarak preyini etkisiz hale getirir. Bu durumda midyeler hala canlı ve vücutları deforme olmamıştır. Fakat kabuk valfleri yaklaşık 2–3 mm açılmıştır. Daha sonra ayak ve kabuk kenarlarını kullanarak preyini sarar ve açılmış kabuk valfleri arasından hortumunu uzatarak beslenir. Tüm preylerin kabuklarında mukus bulunduğu için, R. venosa’nın biyotoksin ürettiği hipotezi ortaya atılmıştır. Bu biyotoksinler coline ester, mureksin, diidromureksina ve senecioilcolina’dır (Cesari ve Mizzan, 1993). Deniz salyangozu morina, köpek balığı, yengeç ve hermit crab (küçük Rapanalar için), istakoz, denizyıldızı, ahtapot, deniz kaplumbağası (<10 cm Rapanalar için) ve vatoz tarafından tüketilmektedir (Thomas ve Himmelman,1988; Harding ve Mann, 1999). 1.1.6. Avcılığı Avcılığında esas olarak direçlerden yararlanılmaktadır. Ayrıca dalarak avcılık yöntemi su altında şnorkel, tüp ve kompresör (nargile) sistemlerinin kullanılması şeklinde uygulanmaktadır. Bazı ülkelerde ise benzer türlerin avcılığında tuzaklar kullanılmaktadır. Deniz salyangozunun avcılığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (TKB) tarafından her yıl yayınlanan Su Ürünleri avcılığını düzenleyen sirküler ile 1986 yılından itibaren yönlendirilmektedir. Son 20 yılda deniz salyangozu avcılığına yönelik alınan kararlarda birçok değişiklikler yapılmıştır (Tablo 1). Tablo 1. 1986–2008 yıllarında deniz salyangozuna ait su ürünleri sirkülerinde yer alan yasak ve sınırlamalar (TKB Su Ürünleri Avcılığını düzenleyen 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37 numaralı sirküler ). Yıllar 1986–1987 1987–1988 1988–1989 1989–1990 1990–1991 1991–1992 1992–1993 1993–1994 1994–1995 1995–1996 1996–1997 1997–1998 1998–1999 1999–2000 2000–2002 2002–2004 2004–2006 2006–2008 Direç 15.07–31.08 15.04–01.08 01.04–15.07 01.04–15.07 15.07–01.09 15.07–01.09 15.07–01.09 15.07–01.09 01.05–01.09 15.07–01.09 15.07–01.09 15.05–01.09 01.05–01.09 Yasak 01.05–31.08 01.05–31.08 01.05–31.08 01.05–31.08 Dalma 15.07–31.08 01.08–01.10 15.07–01.10 15.07–01.10 15.07–01.09 15.07–01.09 15.07–01.09 15.07–01.09 15.07–01.09 15.07–01.09 15.07–01.09 15.07–01.09 15.07–01.09 Serbest 15.07–31.08 15.07–31.08 Serbest Serbest 8 2000 yılından itibaren teknede birden fazla direç bulundurulması yasaklanmıştır. Dalma veya direç ile avcılık yapacak balıkçı tekneleri için tekne ruhsat tezkeresinin verildiği il müdürlüğünden “Deniz salyangozu avlanma izni” alınması 1 Eylül 2001 yılından itibaren zorunlu hale getirilmiştir. Dalma, sepet ve her türlü tuzak yöntemleri ile deniz salyangozu avcılığı 2005 yılından itibaren serbest bırakılmıştır. “Denizlerde ve İçsularda Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen 2006–2008 Av Dönemine Ait 37/1 Numaralı Sirkülerde 1 Mayıs–31 Ağustos tarihleri arasında direç ile salyangoz avcılığı yasaklanmıştır. Karadeniz’de; İstanbul Boğazı girişindeki Rumeli Karaburun ile Anadolu Karaburun arasında kalan karasularda deniz salyangoz avcılığı yasak olup bu yer dışında kalan karasularda dalma ve her türlü tuzak yöntemleriyle avlanma serbest bırakılmıştır. 1.1.6.1. Direçle salyangoz avcılığı Ülkemizde deniz salyangozu avcılığı çoğunlukla direçle yapılmaktadır. Sürükleme av araçları grubunda yer alan direçler genellikle galvanizli, 3 cm çaplı borulardan imal edilmiş, ağız genişliği 3m, yüksekliği 40 cm’dir. Direcin ağ torbanın monte edildiği ağız kısmı H şeklinde olup, bu harfin alt ve üst uçlarına birer çelik halat gerilmiştir. Kazıma işini bu halat yapmaktadır. Torba ağ göz açıklığı en az 90 mm’dir (Şekil 10). Direçle avcılığın olumsuz yönleri ise seçiciliğinin yok denecek kadar az olmasıdır. Uzun süreli yapılan çekimlerde ağın gözleri tıkanarak seçicilik özelliğini kaybetmekte ve ekosistemin dengesini bozmaktadır. Şekil 10. Salyangoz avcılığında kullanılan direç. 1.1.6.2. Tuzakla salyangoz avcılığı Ülkemizde henüz kullanılmayan pasif av aracı olan tuzakla salyangoz avcılığı yaygın olarak İngiltere, Kanada ve Japonya’da kullanılmaktadır (Tablo 2). Tuzaklar direce göre dip habitat üzerinde ve hedef dışı tür açısından daha az etkiye sahip olduğundan salyangoz avcılığı için en uygun av aracı olduğu düşünülmektedir (Logothesis ve Beresoff, 2004). 9 Kanada Newfoundland-Labrador hükümetine bağlı Balıkçılık ve Yetiştiricilik bölümü (DFA) balıkçılık endüstrisinin geliştirilmesinde pek çok balıkçılık kaynaklarına sahiptir. DFA çeşitli salyangoz tuzak modelleri üretip deneyerek av oranını artırmaya yönelik araştırmalar yapmaktadır. Ayrıca daha fazla araştırma yapabilmek amacıyla balıkçılara tuzaklar temin etmektedir. DFA tuzakların birim fiyatını yaklaşık olarak 20 $ iken, diğer firmalarda ise 50 ile 80 $ arasında değişmektedir. Tablo 2. Asya ve Avrupa ülkelerinde üretilen ve kullanılan salyangoz tuzak modelleri. Firma Adı Fish-Tec Tuzak modeli Ülke İngiltere Francis Ward, Cape John Industries Ltd Kanada DFA (Department of Fisheries and Aquaculture) Kanada Osprey Ltd, Shoreline Furniture Limited - İngiltere Japonya Salyangozların tuzaklara girmesini cazip hale getirmek amacıyla çeşitli yemler kullanılmaktadır. Salyangoz için yem olarak kullanılan ringa ve uskumru az miktarda tuzlanılarak hem bozulması önlenilmekte hem de daha etkili bir şekilde kullanılmaktadır. Ayrıca, kalkan ve barlam başları, vatoz, morina başı, kalamar, deniztavşanının sırtı ve kaya yengeciyle de oldukça iyi sonuçlar alınmaktadır (DFA, 2002). Salyangoz tuzaklarının cazibeliğini bozulmuş ve dağılmış yemler azaltmaktadır (Fahy vd., 2000). Delaware 10 Üniversitesi yılan balığı ve salyangoz balıkçıları için suni yem geliştirmektedirler. Atlantik sahillerinde bol miktarda bulunan horseshoe crab (Limulus polyphamus) salyangoz tuzakları için en iyi yem olarak kullanılmaktadır. Bu tür arthropod grubundan olup gerçek bir yengeç değildir. Yapılan çalışmalar tuzaklarda yem torbası kullanımının yem ihtiyacını yarı yarıya azalttığını göstermiştir (Fisher, 2006). Yemli tuzaklara salyangozun girmesi hayvanın yem tercihine, mevsime ve fiziksel parametrelere bağlı olarak değişmektedir. Salyangoz önemli bir mesafe uzaklıktaki yemli tuzağa gidebilmektedir. Fakat salyangozun hareketi güçlü bir akıntıyla (>0.2m/sn) engellenebilmektedir (Himmelman, 1988). Bu değişkenler salyangozun yemin kokusuna yönelmesini etkilemektedir. Ayrıca kabuğun kalınlığı da tuzağa doğru hareket kabiliyetini etkilemektedir. İnce kabuklu türler kalın kabuklu türlere göre daha hızlı hareket edebilmektedirler (Logothesis ve Beresoff, 2004). 1.1.7. Ekolojik etkileri Rapana venosa istiridye, midye ve diğer yumuşakçaların doğal populasyonlarını etkileyebilen predatör bir deniz salyangozudur. Girdiği bölgelerde ekosistemde önemli değişikliklere sebep olmaktadır. Yüksek verimliliği, hızlı büyüme oranı, düşük tuzluluk, yüksek ve düşük sıcaklıklara, su kirliliğine ve oksijen eksikliğine toleransı nedeniyle ekolojik açıdan uyumluluğu yüksektir. Plankton evresindeki veliger larvaları gemilerin balast suları ile salyangozun uzun mesafelere dağılımını kolaylaştırmaktadır (ICES, 2004). Predatör etkisinden dolayı R. venosa dünya çapında en hoş karşılanmayan istilacı tür olarak kabul edilmektedir. Rapana epifaunal bivalvlerin aktif bir predatörüdür ve yerli midye ve istiridye populasyonlarının çoğalmalarına ciddi bir şekilde sınırlamaktadır (CIESM, 2000). Karadeniz’de bu tür üzerine direk predatörünün bulunmaması, yerli bivalve faunanın (Ostrea edulis, Pecten ponticus, Mytilus galloprovincialis, Venus gallina, Gouldia minima, ve Pitar rudis) hızlı bir şekilde azalmasına sebep olmaktadır (Zolotarev, 1996). Ayrıca Karadeniz’de bulunan Gudaut istiridyesinin tamamen neslinin tükenmesinde de rol oynayarak bivalve populasyonlarının sert bir düşüşüne sebep olmuştur (Chukchin, 1984, Harding 2003’te). Salyangoz tarafından hızlandırılan diğer bir ekolojik değişiklik ise bölgedeki boş salyangoz kabuklarının varlığı, yerli hermit crab populasyonun artışını ortaya çıkarmıştır (Harding ve Mann, 1999). Bu türün Avrupa ve ABD’de sebep olduğu ekolojik etkileri ise; Kuzey Adriyatik Denizi (Avrupa) Fiziksel rahatsızlık: Mürekkepbalığı balıkçıları özellikle yumurta bırakmak amacıyla ağlara giren gastropodların varlığı ile rahatsız edilmektedir. Karadeniz(Avrupa) Predasyon: Rapana venosa’nın yapmış olduğu predasyon Bulgaristan sularında, Kerch boğazı ve Kafkas’ta midyenin (Mytilus galloprovincialis) azalmasının başlıca sebebi olarak gösterilmektedir (Rubinshtein and Hiznjak, 1988 ICES, 2004’de). ICES (2004)’de Ciuhcin (1984) R. venosa ‘nın Gudaut’taki predasyonu yerli bivalvelerin, Ostrea edulis, Pecten ponticus, ve M. galloprovincialis, soyunun tükenmeye yakın olmasıyla sonuçlanmıştır. ICES (2004)’de Zolotarev (1996), çift kabuklu yumuşakçaları için geniş beslenmeyle ilgili tercihi Venüs gallina, Gouldia minima ve Pitar rudis olan yumuşak-substratum infaunal yumuşakça türleri içermektedir. Kuzey Denizi (Avrupa) Predatasyon: Predasyon etkisinden dolayı R. venosa, dünya çapında en hoş karşılanmayan istilacılardan biri olarak düşünülmektedir. Bu nedenle Kuzey Denizinde bu predatör 11 gastropod büyük bir sorundur. Bu türün istila tarihi tüm bir ekosistemi rahatsız edebildiğini göstermektedir. Kuzey Denizde Rapana'nın olası etkileri, belirsizdir, fakat tahmini olarak Rapana, yerli salyangoz Buccinum undatum için sert bir rekabetçi olabilir. Bu tür aynı zamanda su kirliliği ve yoğun av baskısı altındadır. Midye Mytilus edulis, Pasifik istiridye Crassostrea gigas ve midye Cerastoderma edule gibi yenebilir çift kabuklular için bölgesel sanayiler, risk altındadır. Chesapeake Körfezi (ABD) Rekabet: Yerli istiridye, Urosalpinx cinerea, R. venosa’yla direk rekabet içindedir. U. cinerea populasyonu 1972’deki Agnes kasırgasında olan bir olayla büyük bir kısmı yok oldu. Urosalpinx pelajik larval evreye sahip olmayıp substratuma yapışmış olan yumurta kütlelerinden juvenil olarak çıkmaktadırlar. Salyangozun istilasıyla, şimdi emekleyen yerli ve işgalci pelajik larvalar arasında aynı ve uygun substratum için rekabet vardır. (ICES, 2004). Predasyon: Rapana predatasyonu lokal bivalve türlerinden istiridye (Crassostrea virginica), midye (Mytilus edulis), ve tarak (Mya arenaria) rapor edilmiştir (ICES, 2004). Diğer: Harding and Mann (1999) " Chesapeake körfezinde büyük (>100mm) ve boş R. venosa kabuklarının varlığı lokal hermit crab (Clibanarius vittatus)’ın büyümesini ve çoğalmasına neden olduğunu belirtmektedir. Hampton Roads bölgesinde toplanan C. vittatus boş R. venosa kabuklarını sığınak olarak kullanmaktadır. Hermit crab, ithal boyuta ulaştığında önemli miktarda istiridye yumurtası tükettiği kanıtlanmıştır (ICES, 2004). Imposeks, dişi gastropodlarda erkek seks karakterlerinin oluşmasıdır. Dişilerde bir penis ve sperm kanalı gelişmeye başlar ve ileri aşamalarda sperm kanalının yumurta kanalı üzerine yerleşmesi ile kısırlık oluşur. İmposeks olayı, salyangoz populasyonu gelişimini ciddi bir tehlikeye sokmaktadır. TBT’nin kullanımından oluşan sucul kirlenme, hedef olmayan deniz organizmalarını da etkilediği için dünyadaki tüm ülkeleri ilgilendiren bir sorun haline gelmiştir. 1989’da Avrupa Birliği 25 m’den küçük deniz araçlarında TBT’i yasaklayan bir kararname çıkarmıştır (89/677/CEE). 1 Ocak 2003 tarihinden sonra TBT bazlı antifouling katkılı boyaların gemilerde kullanımını bütün dünyada yasaklanmıştır. Ortamdaki TBT miktarı ~1 ng/L olduğu zaman hormonal etkiler gözlenmektedir. Imposeks 1970’li yıllarda ilk defa Blaber tarafından Nucella lapillus’ta tanımlanmış, sonuçları özellikle TBT ile ilişkilendirilmiştir. Imposeks daha sonra bütün dünyada 63 cinsten 118 gastropod türü üzerinde araştırılmış ve türlerin çoğunda geriye dönüşümsüz olduğu görülmüştür. Duyarlı cevaplarından dolayı çeşitli deniz salyangozu türleri TBT kirlenmesinin biyo-indikatörü olarak kullanılmaktadır (Kırlı, 2005). 2. LİTERATÜR ÖZETİ Ülkemizde tuzakla deniz salyangozu avcılığına yönelik çalışmalar oldukça az ve yetersizdir. 2002–2003 yıllarında Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi ve Karadeniz Teknik Üniversitesi Deniz Bilimleri Fakültesi tarafından yapılan çalışmalarda salyangoz avcılığında tuzak kullanımı Karadeniz sularında araştırılmıştır (Ünsal vd. 2004; Şahin, 2004). Yapılan literatür araştırmaları sonucunda tuzakla salyangoz avcılığında daha çok B. undatum türü üzerine çalışmalar bulunmuştur. Kim vd. (1998) deniz salyangozu (R. venosa) avcılığında Kore’de farklı tuzak tipiyle tuzak başına av (CPUE) değerlerini karşılaştırmıştır. Himmelman (1988) salyangozun (B. undatum) besin kaynağına yönelme kabiliyetini, yemli bir tuzağın çekim alanı şekli ve büyüklüğünü ve çevresel etkilerden nasıl etkilendiğini Güney Atlantik sularında (Kanada) incelemiştir. Morel ve Bossy (2004) salyangoz (B. undatum) avcılığının yapıldığı ve yapılmadığı bölgelerde (İngiliz kanalı) seçilen istasyonlarda tuzakla avlanılarak standardize edilmiş salyangoz avlarındaki değişiklikler ve sonuçları tartışılmıştır. Valentinsson vd. (1999) tuzakla avlanılan salyangozların (B. undatum) stok büyüklüğü haritası (birim çabadaki av miktarı, CPUE) İsveç sularında çalışıldı. Bu çalışmada kullanılan 250 adet tuzakla derinliğin, bekleme süresinin ve alanın birim çabadaki av miktarına (CPUE) etkisini araştırmıştır. Narvarte (2006) salyangozun (Buccinanops globulosum) biyolojisi ve tuzakla avcılığı San Matias körfezinin kuzeyinde, Arjantin sularında çalışmıştır. Tingley vd. (1998) deniz salyangozunun (B. undatum) İngiltere Carmarthen körfezinde salyangoz avcılığının ekonomisini araştırmıştır. Logothesis ve Beresoff (2004) tuzakla salyangoz (B. undatum) avcılığının etkili bir metot olup olmadığı ve yeterli miktarda salyangoz avlanıp avlanamayacağını tahmin etmek üzere bir araştırma projesi gerçekleştirildi. Bu çalışmada farklı tuzak tipinin ve çeşitli yem tiplerinin birim çabadaki av miktarına (CPUE; kg/tuzak) etkisi Kuzey Karolina sularında çalışılmıştır. Fahy vd. (2002) salyangoz (B. undatum) avcılığında kullanılan tuzakların 24 saat ve 8 gün bekleme sürelerinin ve enlemin birim çabadaki av miktarına (CPUE; kg/tuzak) etkisine Güney Batı İrlanda sularında incelenmiştir. FDP (2002a) 4 farklı tuzak modeli kullanılarak Kanada’nın Labrador sahiline yakın açık deniz sularında salyangozun varlığını belirlemek amacıyla bu araştırma yapılmıştır. FDP (2002b) tuzakla salyangoz avcılığında Kanada’nın Bonavista körfezi ve St. Pierre sahilinde salyangozun dağılımını belirlemek amacıyla farklı derinlik ve bekleme süreleri denenerek çalışma yapıldı. FDP (2002c) yeni konik şeklindeki tuzak modelinin diğer geleneksel tuzak modellerine göre birim çabadaki av miktarı (CPUE; kg/tuzak) üzerine etkisine Kanada’nın Kuzey Peninsula’da çalışılmıştır. FDP (2002d) salyangozun dağılımı ve bolluğunu incelemek amacıyla yaklaşık 400 salyangoz tuzağı kullanılarak St. Pierre sahilinde çalışıldı. Araştırma sonucunda bu bölgenin ticari avcılık açısından yeterli miktarda salyangozun mevcut olduğu belirlenmiştir. Santarelli ve Gros (1984) Batı kanalında salyangoz avcılığında biyo-ekonomik model geliştirdi. Model avcılıktaki karlılığı maksimum seviyeye çıkarmak için filo büyüklüğü ve tekne başına tuzak sayısını tahmin etmek için kullanılmıştır. Himmelman, (1988) salyangoz için etkili alanlar hem akıntı hızı, akıntı yönü, sıcaklık gibi fiziksel faktörlere hem de üreme durumu, beslenme oranları gibi biyotik faktörlere bağlı olarak 18 ile 585 m2 arasında değiştiğini belirtmiştir. 13 Deniz salyangozu Rapana venosa’nın beslenme, üreme, larval gelişim ve büyümesi üzerine yapılmış çalışmalar Tablo 3’de özet olarak verilmiştir. Tablo 3. Rapana venosa’nın avcılığı dışında literatür özeti Kaynak Chung vd., 2001 Harding, 2003 Karayücel vd., 2001 Chung vd., 2002 Seyhan vd., 2003 Mann&Harding, 2003 Uyan&Aral, 2003 Savini vd., 2004 Mann vd., 2006 Harding, 2006 Savini vd, 2006 Sağlam, 2003 Sağlam&Düzgüneş, 2007 Konu Üreme Prey predatör ilişkisi Üreme Üreme Beslenme Larval gelişim Larval gelişim Populasyon yapısı Üreme Larval gelişim Beslenme Biyo-ekoloji Üreme Yer Pasifik (Kore) Atlantik (ABD) Karadeniz (Türkiye) Pasifik (Kore) Karadeniz (ABD) Atlantik (ABD) Karadeniz (Türkiye) Akdeniz (İtalya) Atlantik (ABD) Atlantik (ABD) Akdeniz (İtalya) Karadeniz (Türkiye) Karadeniz (Türkiye) 3. MATERYAL VE METOT 3.1. Araştırma sahası Çalışma Nisan 2006-Şubat 2007 tarihleri arasında aylık olarak Trabzon ili Arsin ve Yomra ilçesinde Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsüne ait 24 m boyunda SÜRAT–1 araştırma gemisi,(tuzakların bırakılmasında) 8 m boyunda bir balıkçı teknesi (tuzakların toplanmasında) kullanılarak gerçekleştirildi. Samsun’da ise mevsimsel olarak Atakum, Havaalanı, Azot ve Terme bölgelerinde 5–10 m derinliklerde 12 m boyundaki bir balıkçı teknesi kullanılarak yapıldı. Samsun’da mevsimsel ve Trabzon’da aylık olarak yapılan çalışmada her 3 modelde toplam 465 adet tuzak kullanılmıştır. Ordu’da Efirli, Sinop’ta ise Gerze’de yaz dönemi 10 m derinliklerde 2 takım tuzak kullanılarak çalışma gerçekleştirilmiştir (Şekil 11). Şekil 11. Çalışma sahası ve istasyonlar 14 3.2. Tuzak modelleri Çalışmalarda kullanılan 3 farklı tuzak tipinin özellikleri ve şematik görünüşleri Tablo 4 ve Şekil 12’de verilmiştir. Trabzon’da yapılan çalışmada toplam 7 takım (330 adet) Samsun’da ise 3 takım (135 adet) kullanılmıştır. Sadece 1 takım 60, diğer 9 takım ise 45 adet tuzaktan oluşmaktadır. 1., 2. ve 3.model tuzaklar sırayla, 15 m aralıklarla ve 2 m’lik iplerle ana halata bağlanmıştır. Ana halatın her iki tarafında birer numaralı şamandıra ve çapa bulunmaktadır (Şekil 13, 14). Tablo 4. Çalışmada kullanılan üç farklı salyangoz tuzak modeli. Tuzak modelleri Açıklama 40 lt’lik bidonlar, üstte 8 mm’lik 40 cm çapındaki demir çerçeve ağla örülmüş ve altta ise yaklaşık 8 kg betonla ağırlık sağlanmıştır. R= 40 cm; H=35 cm Toplam ağırlığı: 8 kg Tuzak sayısı: 120 adet A Koni şeklinde alttan 16 mm’lik 50 cm çapında çift ve üstten 14’mmlik 35 cm çapında tek demir halkalar, 25 cm boyundaki 3 adet demir çubuklarla eşit aralıklarla birleştirilip ağla kaplanmıştır. Salyangozun toplanacağı ağlı alt kısım ise potlu bırakılmıştır. Bu çerçeve üzerine kenarları salyangozun sürünmesini kolaylaştıracak şekilde fiberden yapılmış konik şeklindeki bir kalıp yerleştirilmiştir. RALT=50 cm; RÜST=35 cm H=15 cm Toplam ağırlığı: 8 kg Tuzak sayısı: 225 adet C Demirden yapılmış olan çerçevenin alt kısmı 16 mm’lik 60 cm çapında, üst kısım ise 14 mm’lik 20 cm çapındaki demir halkalar dikey yüksekliği 25 cm olacak şekilde 6 adet demir çubukla birleştirilmiştir. Bu demir çerçeve ağla donatılmıştır. Salyangozun toplanacağı ağlı alt kısım ise potlu bırakılmıştır. Yaklaşık 15 cm çapında karşılıklı 2 giriş kapısı bulunmaktadır. RALT=60 cm; RÜST=20 cm H=25 cm Toplam ağırlığı: 7 kg Tuzak sayısı: 120 adet 15 40 cm A 8 mm’lik demir Ağ 35 cm Plastik Fiber Beton (~8 kg) 35 cm B 14 mm’lik demir 15 cm Fiber Ağ 16 mm’lik çift demir 50 cm C 14 mm’lik demir Ağ 25 cm Giriş kapısı 20 cm 16 mm’lik demir 60 cm Şekil 12. Üç farklı tuzak modelinin şematik diyagramı. 16 Şekil 13. Derinlik ve bekleme süresi ile ilgili çalışmalarda kullanılan tuzakların şematik görünüşü. 17 Şekil 14. Model 2 tuzakta yem tipi ve tuzak rengi ile ilgili çalışmalarda kullanılan tuzakların şematik görünüşü. 3.3. Tuzakla salyangoz avcılığı Trabzon ili Arsin ilçesinde yapılan çalışmada her 3 modelde aylık olarak derinlik (5– 10, 15–20 ve 25–30 m) ve bekleme süresinin (1, 3 ve 6 gün) birim tuzak başına av (CPUE) üzerine etkisine bakıldı. Bu çalışmalarda yem olarak dondurulmuş mezgit+midye kullanılmıştır. Model–2 tuzak tipinde ise yem tipi midye (Mytilus galloprovincialis), mezgit (Merlangius merlangus euxinus), midye+mezgit, vatoz (Raja clavata), yengeç (Liocarcinus depurator) ve kaya balığı (Gobius cephalarges) kullanıldı ve tuzak renginin (siyah, beyaz, mavi ve yeşil) CPUE olan etkisi çalışıldı (EK–1). Palamut avcılığı döneminde balıkçı uzatma ağlarının zarar görmemesi için Eylül, Ekim ve Kasım aylarında istasyon Arsin yerine Yomra olarak değiştirildi. 10x20 cm ölçülerindeki üst kısmı büzgülü ağ torbalara yemler konularak özel kancalarla tuzağın iç alt kısmına bağlanıldı. Her bir tuzaktaki salyangoz ve hedef dışı türler, tuzak modeline göre her bir tuzak için ayrı ayrı toplam ağırlıkları ve sayıları kaydedildi. Fakat tuzaktaki salyangoz miktarı çok düşük olduğunda toplam avın ağırlığı tuzak sayısına bölündü. Birim çabadaki av değerleri (CPUE) sayıca ve ağırlıkça tuzak başına kg veya adet (kgadet/tuzak) olarak hesaplanıldı. Tuzaktan çıkan salyangozlar her bir model için tesadüfî olarak seçilmiş yaklaşık 100 adet bireyin boy ve ağırlıkları kaydedildi. Boy olarak, sifonal kanalın ucundan apeksin ucuna kadar olan uzunluk Mitutoyo marka 0.01 mm hassasiyetli dijital kumpas yardımıyla ölçüldü (Şekil 15). 18 Total boy Apeks Sifonal kanal Şekil 15. Deniz salyangozunun total boy ölçümü. Aylık olarak Trabzon’da yapılan çalışmalarda Ağustos ayında kullanılan yemlerin bozulmaya başlamış olmasından dolayı sonuçları etkilememesi açısından verilerin değerlendirmeye alınmaması ve Aralık ayında tuzaklarda tamirat ve deniz şartlarının uygun olmamasından dolayı denize çıkılamaması grafiklerde söz konusu 2 ay için veri bulunmamaktadır. Aylık olarak RCM 9 marka akıntıölçer ile deniz suyunun bazı fiziksel parametreleri ölçümü (sıcaklık, tuzluluk, turbidite, akıntı hızı ve yönü) yapıldı (Şekil 16). Şekil 16. RCM 9 marka akıntıölçer. Samsun ilinde Mayıs, Temmuz, Eylül ve Şubat aylarında mevsimsel olarak yapılan çalışmalarda ise 3 modelden oluşan toplam 3 takım tuzak kullanıldı. Ordu ili Efirli bölgesinde yapılan çalışmada ise her 3 model ve farklı yem tiplerinin (vatoz, midye ve yengeç) CPUE etkisine bakıldı (EK–2). Tuzakların bırakıldığı ve direç çekiminin yapıldığı yerlerin koordinatları ve teknenin hızı GPS 12CX ile alınarak kaydedildi. 3.4. Direçle salyangoz avcılığı Trabzon ve Samsun’da yapılan çalışmalarda kullanılan direcin ağız açıklığı 3 m, yüksekliği 60 cm, torba boyu 1 m ve ağ göz açıklığı 90 mm’dir (Şekil 17). Araştırma sahası içindeki biyokütle taranan alan yöntemine göre tahmin edilmiştir. Ortalama seyir hızı saatte 2 mil ve 15 veya 20 dakikalık standart direç çekimleri yapılarak km2 deki salyangoz miktarı 19 hesaplanmıştır. Biyokütle ve biyolojik parametreleri (boy-frekans dağılımı, cinsiyet oranı, et verimi vs.) belirlemek amacıyla aylık olarak direç çekimleri yapıldı (EK–3). Direçten çıkan salyangozlar laboratuara getirilerek alınan örneklerde bireysel olarak boy, ağırlık, cinsiyet ve yaş et ağırlığı parametreleri alınmıştır. Cinsiyet gonad rengine (dişilerde sarı, erkeklerde kahverengi) veya şekline bakılarak belirlenmiştir. Şekil 17. Samsun’da yapılan çalışmalarda kullanılan direç. 3.5. Prey-predatör ilişkisi Bu çalışmada deniz salyangozunun preyi olan Akdeniz midyesi Mytilus galloprovincialis yem olarak kullanıldı. Gerekli boy grubundaki salyangoz ve midyeler dalgıç vasıtasıyla toplanıldı. Ayrıca 54 adet 28.04 ile 84.76 mm arasındaki midyelerin boyları ölçüldükten sonra adduktor kasları bıçak yardımıyla kesilerek yaş et ağırlıkları da tartıldı. 3.5.1. Laboratuar çalışması Çalışma 06–27.06.2007 tarihleri arasında 2.5x1x0.5 m boyutlarındaki 2 adet tankın içine yerleştirilen toplam 30 adet model–1 tipi tuzaklar kullanılarak gerçekleştirildi. Her bir tuzağın içine 1 adet salyangoz olmak üzere 4–6 cm; 6–8 cm ve 8–10 cm boy grubundaki bireylerden 10’ar adet kullanıldı. Salyangozlar 2 gün aç bırakıldıktan sonra her bir salyangoza 3 farklı boy grubundaki midyelerden (30–40 mm; 50–60 mm ve 70–80 mm) 1’er adet verildi. Salyangozların tükettikleri midyeler (Mytilus galloprovincialis) günlük olarak kontrol edildikten sonra 0.01 mm hassasiyetindeki dijital kumpas yardımıyla ölçüldü. Boş midye kabukları alındıktan sonra aynı boy grubundaki canlı midye ile değiştirildi. Ayrıca her gün su sıcaklığı termometre ile ölçülüp kaydedildi. 3.5.2. Saha çalışması Çalışma 20.07–17.08.2007 tarihleri arasında Yomra limanında yapıldı. 3 farklı boy grubundaki 30 adet salyangoz (4–6 cm, n=10; 6–8 cm, n=10 ve 8–10 cm, n=10) model–1 tipi tuzakların her birine 1’er adet yerleştirildi. Tuzaklar liman içine, giriş kısımları kapatıldıktan 20 sonra 2–5 m boyundaki halatlara bağlanarak zemine inecek şekilde sarkıtıldı. Salyangozlar 2– 3 gün aç bırakıldıktan sonra her bir tuzağa 3 farklı boy grubundaki Akdeniz midyesinden (40– 50 mm, 50–60 mm ve 60–70 mm) 5’er adet olmak üzere toplam 15 adet konuldu. Daha sonra haftalık olarak tuzaklar kontrol edilerek salyangozların tükettikleri midye miktarı ve boyları 0.01 mm hassasiyetindeki dijital kumpas ile ölçüldü (Şekil 18). Boş midye kabukları ise aynı boy grubundaki canlı midyelerle değiştirildi. Benzer çalışma 03–24 Nisan tarihlerinde 10°C’de de çalışılmıştır. Şekil 18. Dijital kumpas ile salyangozun boy ölçümü. 3.6. Salyangoz balıkçılığının sosyo-ekonomik boyutu Salyangoz balıkçılığının sosyo-ekonomik durumunu belirlemek amacıyla salyangoz balıkçısı, balıkçı kooperatifleri, Tarım İl Müdürlüğü Koruma Kontrol Şubeleri ve deniz salyangozu işleyen fabrikalarla 4 ayrı anket ve gözlem çalışmaları yapıldı. Çalışma Rize (Pazar, Çayeli, Merkez), Trabzon, Ordu (Efirli), Samsun (Terme, Canik, Bafra, Yakakent), Sinop (Ayancık, Gebelit), Kastamonu (İnebolu, Çatalzeytin, Abana), Bartın (Amasra), Zonguldak (Ereğli), Kocaeli (Kefken), İstanbul (Kumkapı, Silivri), Kırklareli (İğneada, Kıyıköy), Tekirdağ (Merkez) ve Çanakkale (Eceabat) il ve ilçelerde gerçekleştirildi. Deniz salyangozu avcılığında; balıkçı başına düşen brüt üretim değeri, değişken masraflar ve brüt kâr hesaplanmıştır. Değişken masraflar içerisinde yakıt, direç ve tekne bakım, tayfa, yiyecek ve giyim giderlerine yer verilmiştir. Brüt üretim değerinin hesabında av miktarı ile ortalama salyangoz fiyatı çarpılmıştır. Brüt kâr, brüt üretim değerinden değişken masrafların çıkarılmasıyla bulunmuştur (Erkuş vd., 1995). 3.7. Verilerin değerlendirilmesi Araştırma sonucunda elde edilen veriler bilgisayar paket programı olan EXCEL yardımıyla değerlendirilmiş ve istatistiksel analizlerde veri tabanı, ANOVA, χ2 ve regresyon analizleri kullanılmıştır. 4. BULGULAR 4.1. Tuzakla salyangoz avcılığı (Trabzon) Nisan 2006 ve Şubat 2007 tarihleri arasında aylık olarak yapılan çalışmada her 3 modelde toplam 60 takımdan oluşan 3270 adet tuzak denize bırakıldı ve toplam 632.4 kg ve 23269 adet salyangoz yakalanıldı. Toplam avın % 97.7’si hedef tür %2.3’ü (14.5 kg) ise hedef dışı türden oluşmaktadır. Model 1, 2 ve 3’de 20m derinlikteki ortalama CPUE (kg-adet/tuzak) sırasıyla 0.69–21, 0.40–12 ve 0.36–13 olarak hesaplanmıştır. Bırakılan tuzakların yaklaşık %70’i 3 gün, % 15’i 1 gün ve % 15’i ise 6 gün bekletilmiştir. Salyangozların % 47.9’u model–1, % 32.8’i model–2 ve % 19.3’ü model–3 tipi tuzaklardan yakalanılmıştır. Model–1 tuzakla yakalanılan salyangozların (CPUE; kg-adet/tuzak) % 36’sı <0.5 kg, %27’si 0.5-1kg, % 17’si 1-1.5 kg, %12’si 1.5-2 kg, % 5’i ise 2-2.5 kg ve % 3’ü ise >2.5 kg bireylerden oluşmaktadır (Şekil 19). Frekans (%) 40 Model 1 30 20 10 0 <0,5 0,5-1 1-1,5 1,5-2 2-2,5 2,5-3 >3 CPUE (kg/tuzak) 50 Frekans (%) 40 30 20 10 0 <20 20-40 40-60 60-80 80-100 >100 CPUE (adet/tuzak) Şekil 19. Model–1 tuzakla yakalanılan salyangozların CPUE frekans dağılımı. Model–2 tuzakla yakalanılan salyangozların % 60’ı <0.5 kg, %22’si 0.5-1kg, % 10’u 1–1.5 kg, % 4’ü 1.5–2 kg, % 2’si ise 2–2.5 kg ve % 2’si ise >2.5 kg bireylerden oluşmaktadır (Şekil 20). 22 Frekans (%) 80 Model 2 60 40 20 0 <0,5 0,5-1 1-1,5 1,5-2 2-2,5 2,5-3 >3 CPUE (kg/tuzak) Frekans (%) 60 40 20 0 <20 20-40 40-60 60-80 80-100 >100 CPUE (adet/tuzak) Şekil 20. Model–2 tuzakla yakalanılan salyangozların CPUE frekans dağılımı. Model–3 tuzakla yakalanılan salyangozların % 63’ü <0.5 kg, %22’si 0.5-1kg, % 10’u 1–1.5 kg, % 2’si 1.5–2 kg, % 1’i ise 2–2.5 kg ve % 2’si ise >2.5 kg bireylerden oluşmaktadır (Şekil 21). Frekans (%) 90 Model 3 60 30 0 <0,5 0,5-1 1-1,5 1,5-2 2-2,5 2,5-3 >3 CPUE (kg/tuzak) Şekil 21. Model–3 tuzakla yakalanılan salyangozların CPUE frekans dağılımı. 23 Frekans (%) 90 60 30 0 <20 20-40 40-60 60-80 80-100 >100 CPUE (adet/tuzak) Şekil 21.(Devam) Model–3 tuzakla yakalanılan salyangozların CPUE frekans dağılımı. Her 3 tuzak modelinde boş tuzak miktarı ilkbaharda % 3 iken kışın ise % 40’a kadar çıkmaktadır. Sonbaharda Model 1’de boş tuzak çıkmazken kışın tuzakların % 35’i boş olarak toplanmıştır. Yıl boyunca ise Model-1’de % 19.6’sı, Model-2’de % 22.2’si ve Model-3’de ise % 29.4’ü boş olarak belirlenmiştir. Ocak ayında tuzakların tamamı Şubat ayında ise 10 m’ye bırakılan her 3 tuzak modeli de boş çıkmıştır. Bunun nedeni ise salyangozların sular soğuyunca derin sulara doğru göç etmesi ve kendini kumun içine gömmesinden kaynaklanmaktadır (Tablo 5). Tablo 5. Tuzak modeline göre mevsimsel olarak boş tuzak miktarları (%). Mevsim İlkbahar Yaz Sonbahar Kış Toplam Model 1 1.9 1.9 0 33.7 19.6 Model 2 2.9 7.6 26.7 34.4 22.2 Model 3 Veri yok 1.7 40.0 34.7 29.4 4.1.1. Tuzak tipinin av verimi üzerine etkisi Tüm aylarda model–1 tuzak tipindeki birim tuzak başına av miktarı model–2 ve 3’e göre daha fazla bulunmuştur (P<0.01). Yıl boyunca ortalama günlük CPUE (kg/tuzak±SEadet/tuzak±SE) değerleri ağırlıkça ve adet olarak model–1, 2 ve 3’de 10m derinlikte sırasıyla 0.57±0.15, 19±4.49; 0.31±0.07, 10±1.88 ve 0.31±0.05, 11±1.61 olarak bulunmuştur. Model 1’de ortalama CPUE (kg/tuzak/gün) model 2 ve 3’ün yaklaşık iki katıdır. En yüksek av değeri yazın model–1, 2 ve 3’de sırasıyla maksimum 2.4, 2.1 ve 0.7 kg/tuzak/gün iken sayısal olarak ise 90, 64 ve 21 adet/tuzak/gün olarak belirlenmiştir. Model–1, 2 ve 3’de en yüksek CPUE (kg/tuzak) değeri Temmuz ayında bulunmuştur (Şekil 22). 3 farklı tuzak tipinin tuzak başına av miktarı (CPUE; kg/tuzak) Şubat ayında eşit olurken Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz ve Kasım aylarında Model 1 tuzak tipi en fazla salyangoz avlayan model olarak belirlenmiştir (P<0.01) (Tablo 6). Ortalama sayısal CPUE (adet/tuzak/3 gün) yazın kışa göre model 1 ve 2’de 2 kat, model 3’de ise 3 kat daha fazladır. Fakat ağırlıkça CPUE ise model 1’de yazın kışa göre 2 kat iken model 2 ve 3’de ise eşit olarak bulunmuştur. Bu da model 2 ve 3’de daha küçük bireylerin bulunduğunu göstermektedir. 24 Tablo 6. Üç tuzak tipinin CPUE (kg/tuzak) üzerine etkisinin varyans analizi sonuçları. Ay Nisan Mayıs Haziran Temmuz Kasım Şubat F 53.1 9.6 5.4 11.4 6.4 0.005 P <0.01 <0.01 <0.01 <0.01 <0.01 >0.05 Model-2 Model-3 1 t k m Kasım k m z Temmuz Ekim n Haziran ül s Mayıs Eylül n 0,5 0 40 Şubat Ocak 0 Aralık 20 Ağustos CPUE (adet/tuzak) Model-1 Nisan CPUE (kg/tuzak) 1,5 Ay Şekil 22. Tuzak tipine göre aylık olarak birim tuzak başına av (CPUE) değerleri (Yem tipi: mezgit+midye, Derinlik: 20 m, Bekleme süresi: 3 gün). 4.1.2. Mevsimin av verimi üzerine etkisi Her 3 tip tuzakta (Model–1, 2 ve 3) en fazla yaz döneminde salyangoz avlanmıştır. Model–1’de 20 m derinlikteki ilkbahar, yaz, sonbahar ve kışın birim tuzak başına (CPUE; kg/tuzak/3gün)) ağırlıkça av değerleri sırasıyla 1.0, 0.9, 0.5 ve 0.3 kg iken sayısal olarak ise 27, 33, 25 ve 17 adet olarak hesaplanmıştır. Aynı modelde yazın 10 m’de ortalama CPUE (kg-adet/tuzak/3gün) ise 1.1-45 değeriyle 20 m’ye göre daha fazla bulunmuştur. Model 2’de 25 ise ağırlıkça ortalama CPUE mevsimsel olarak sırasıyla 0.4, 0.6, 0.4 ve 0.3 kg/tuzak/gün iken sayısal olarak ise 11, 22, 19 ve 5 adettir. Model 3’de ise yaz, sonbahar ve kışın sırasıyla 0.6, 0.3 ve 0.2 kg/tuzak/3gün’dür. Model 1’de ilkbahar, yaz, sonbahar ve kışın sırasıyla maksimum CPUE (kg-adet/tuzak) sırasıyla 2.3–78, 4.3–126, 2.3–97 ve 1.4–46 olarak belirlenmiştir (Şekil 23, 24). 1,2 40 Adet 30 0,6 20 10 0 0 ilkbahar yaz sonbahar kış Mevsim Şekil 23. Model-1’de yapılan çalışmada ortalama CPUE değerleri. 1,2 M odel 1 M odel 2 M odel 3 CPUE (kg/tuzak) 1 0,8 0,6 0,4 0,2 CPUE (adet/tuzak) 0 50 40 30 20 10 0 ilkbahar yaz sonbahar Mevsim Şekil 24. Mevsimin CPUE üzerine etkisi (±SE). kış CPUE (adet/tuzak) CPUE (kg/tuzak) Kg 26 Model–1, 2 ve 3’de yaz döneminde avlanılan salyangoz miktarı diğer mevsimlere göre daha fazla bulunmuştur (P<0.05) (Tablo 7). Tablo 7. Tuzak tipine göre mevsimin CPUE (kg/tuzak) etkisinin varyans analizi sonuçları Tuzak tipi Model 1 Model 2 Model 3* F 21.2 2.81 3.43 P <0.01 <0.05 <0.05 (* yaz, sonbahar ve kış değerleri kullanıldı). 4.1.3. Derinliğin av verimi üzerine etkisi Model-1’de yazın 10 m’de ilkbahar, sonbahar ve kışın ise en fazla av miktarı 20 m’de tespit edilmiştir. Su sıcaklığının artmasıyla yaz dönemi 10 m’de ortalama 1.1±0.13 kg/tuzak ve 46.4±6.02 adet/tuzak olarak bulunmuştur. Aynı modelde 20 m’deki CPUE değerleri 0.9 kg/tuzak ve 33 adet olarak 10 m’ye göre biraz daha az bulunmuştur. Model–2 ve 3’de ise yaz dönemi en fazla av miktarı 20 m’de sırasıyla 0.59±0.07 ve 0.55±0.11 kg/tuzak olarak hesaplanmıştır. Su sıcaklığının düşük olduğu kış aylarında ise Model-1’de 10 m’de hiçbir salyangoz avlanılmazken 20 ve 30 m’lerde sırasıyla 0.58 ve 0.33 kg/tuzak salyangoz avlanılmıştır. Model–2 ve 3’de de benzer sonuçlar bulunmuştur (Şekil 25, 26, 27). 1 Model 1 CPUE (kg/tuzak) Model 2 Model 3 0,5 0 10 20 Derinlik (m) Şekil 25. Derinliğe göre 3 modelde ortalama CPUE değerleri. 30 27 2 CPUE (kg/tuzak) Model 1 Model 2 Model 3 İlkbahar 1,5 1 0,5 0 10 20 CPUE (kg/tuzak) 2 30 Yaz 1,5 1 0,5 0 10 20 CPUE (kg/tuzak) 2 30 Sonbahar 1,5 1 0,5 0 10 CPUE (kg/tuzak) 2 20 Derinlilk (m) 30 Kış 1,5 1 0,5 0 10 20 30 Derinlik (m) Şekil 26. Derinliğin mevsime ve tuzak tipine göre ortalama CPUE (kg/tuzak) değerleri (±SE). 28 60 Model 1 Model 2 Model 3 CPUE (adet/tuzak) İlkbahar 40 20 0 CPUE (adet/tuzak) 60 10 20 30 Derinlik (m) Yaz 40 20 0 10 60 20 30 Derinlik (m) CPUE (adet/tuzak) Sonbahar 40 20 0 10 20 Derinlik (m) 30 60 CPUE (adet/tuzak) Kış 40 20 0 10 20 30 Derinlik (m) Şekil 27. Derinliğin mevsime ve tuzak tipine göre ortalama CPUE (adet/tuzak) değerleri (±SE). Genel olarak yıl boyunca en fazla CPUE değeri 20 m’dedir. Fakat Model–1 tuzak tipinde Haziran ayında ise 25-30 m’de 1.21 kg/tuzak’la en fazla av miktarına ulaşılmıştır. Temmuz ayında ise su sıcaklığının artmasıyla en fazla 10 m’de 17 kg–735 adet/15 tuzak, 15– 20 m’de 15.3 kg–523 adet/ 15 tuzak 25–30 m’de ise 15 kg–500 adet/15 tuzak av elde 29 edilmiştir. Su sıcaklığının düştüğü Şubat ayında ise 10 m’de tuzaklar tamamen boşken 20 m’de tuzak başına ortalama 0.58 kg, 30 m’de ise 0.33 kg av elde edilmiştir (Şekil 28). 5–10, 15–20 ve 25–30 m derinliklerde yapılan çalışmalarda elde edilen CPUE (kg/tuzak) değerleri arasındaki fark Temmuz ayında Model–2 ve 3 hariç diğer aylarda önemli bulunmuştur (Tablo 8). 1,5 20 m 30 m 1 t k k m z Temmuz Kasım n Haziran m s Mayıs Ekim n Nisan 0 ül 0,5 Eylül CPUE (kg/tuzak) 10 m 40 Şubat Ocak 0 Aralık 20 Ağustos CPUE (adet/tuzak) 60 Ay Şekil 28. Model–1 ‘de aylık olarak derinliklere göre CPUE değerleri. Tablo 8. Aylık olarak CPUE (kg/tuzak) derinliğe bağlı değişimin varyans analizi sonuçları. Ay Nisan Mayıs Haziran Temmuz Şubat Tuzak tipi Model–1 Model–2 Model–1 Model–2 Model–1 Model–2 Model–1 Model–2 Model -3 Model–1 Model–2 Model -3 F 16.0 4.2 40.0 13.81 92.0 81.8 4.6 0.64 0.003 7.3 4.3 3.4 P <0.01 <0.05 <0.01 <0.01 <0.01 <0.01 <0.05 >0.05 >0.05 <0.01 <0.05 <0.05 30 4.1.4. Bekleme süresinin av verimi üzerine etkisi: Yazın Model-1’de 1, 3 ve 6 gün bekletilen tuzaklarda CPUE değerleri sırasıyla 0.8±0.12, 1.0±0.10 ve 1.8±0.17 kg/tuzak’tır. Tuzak başına avlanılan salyangoz sayısı ise sırasıyla 30.1±4.29, 38.4±4.14 ve 62.1±5.41 olarak bulunmuştur. Model-2’de 1 gün bekletilen tuzaklarda 0.5±0.09 kg salyangoz avlanılırken 6 gün bekletilen tuzaklarda ise bu değer 3 kat artarak 1.4±0.16 kg’a kadar çıkmaktadır. Benzer şekilde Model-3’de de bekleme süresi arttıkça av veriminin de arttığı gözlenmiştir (Şekil 29, 30, 31). 1,5 CPUE (kg/tuzak) Model 1 Model 2 Model 3 1 0,5 0 1 3 6 Bekleme süresi (gün) Şekil 29. Üç tuzak modelinde bekleme süresine göre ortalama CPUE değerleri. 31 CPUE (kg/tuzak) 2,5 Model 1 Model 2 Model 3 İlkbahar 2 1,5 1 0,5 0 CPUE (kg/tuzak) 2,5 1 3 Bekleme süresi (gün) 6 Yaz 2 1,5 1 0,5 0 1 Bekleme süresi (gün) 2,5 CPUE (kg/tuzak) 3 6 Sonbahar 2 1,5 1 0,5 0 1 3 6 Bekleme süresi (gün) CPUE (kg/tuzak) 2,5 Kış 2 1,5 1 0,5 0 1 3 6 Bekleme süresi (gün) Şekil 30. Bekleme süresinin mevsime ve tuzak tipine göre ortalama CPUE (kg/tuzak) değerleri (±SE). 32 CPUE (adet/tuzak) 80 Model 1 Model 2 Model 3 İlkbahar 60 40 20 0 1 3 CPUE (adet/tuzak) 80 6 Yaz 60 40 20 0 1 3 CPUE (adet/tuzak) 80 6 Sonbahar 60 40 20 0 1 3 6 Bekleme süresi (gün) Kış CPUE (adet/tuzak) 80 60 40 20 0 1 3 6 Bekleme süresi (gün) Şekil 31. Bekleme süresinin mevsime ve tuzak tipine göre ortalama CPUE (adet/tuzak) değerleri (± SE). Nisan ayında model 1’de 1, 3 ve 6 gün bekletilen tuzaklarda birim tuzak başına ortalama av değerleri sırasıyla 0.30, 0.91 ve 0.95 kg olarak belirlenmiştir. Su sıcaklığının artmasıyla Haziran ve Temmuz aylarında 6 gün bekletilen tuzaklarda bu değer sırasıyla 2.15 kg–74 adet ve 1.46 kg–50 adet’e kadar çıkmaktadır. Suların soğumasıyla Şubat ayında ise 1 gün bekletilen tuzaklar boş çıkarken 3 ve 6 gün bekletilen tuzaklarda ise 0.58 ve 0.42 kg av elde edilmiştir (Şekil 32). 33 1g 6g 2 1,5 1 m m k k Kasım Aralık Ocak z Temmuz Ekim n Haziran l 0,5 0 80 60 40 Mayıs Nisan 0 Şubat 20 Ağustos CPUE (adet/tuzak) 3g Eylül CPUE (kg/tuzak) 2,5 Ay Şekil 32. Model–1 ‘de aylık olarak bekleme süresine göre cpue değerleri. Temmuz ayında Model-1’de 1, 3 ve 6 gün bekletilen tuzaklarda ortalama CPUE (kgadet/tuzak) değerleri sırasıyla 0.59–20, 1.14–49 ve 2.15–74 ve Kasım ayında ise benzer değerler sırasıyla 0.46–27, 0.51–35 ve 1.59–62 olarak bulunmuştur. Bekleme süresinin birim tuzak başına yakalanan salyangoz miktarı ile önemli oranda değişmektedir. Fakat Nisan ayında Model–2 tuzak tipiyle yapılan çalışmada bu değerler aynı bulunmuştur (Tablo 9). Tablo 9. Aylık olarak bekleme süresinin CPUE (kg/tuzak) bağlı değişiminin varyans analizi sonuçları. Ay Nisan Mayıs Haziran Temmuz Kasım Tuzak tipi Model–1 Model–2 Model–1 Model–2 Model–1 Model–2 Model–1 Model–2 Model -3 Model–1 Model–2 Model -3 F 19.6 0.9 10.1 7.5 24.7 5.5 6.7 24.9 7.7 28.9 13.1 7.9 P <0.01 >0.05 <0.01 <0.01 <0.01 ≤0.01 <0.01 <0.01 <0.01 <0.01 <0.01 <0.01 34 4.1.5. Yem tipinin av verimi üzerine etkisi: Model 2’de midye, mezgit ve midye+mezgit yemleri kullanılarak yapılan çalışmada sırasıyla ortalama CPUE değeri 0.26kg-14adet/tuzak; 0.21kg–13adet/tuzak ve 0.43 kg–25 adet/tuzak olarak bulunmuştur (Şekil 33). Yapılan analiz sonuçlarına göre mezgit ve midye birlikte kullanıldığında av verimini artırmaktadır (F=4.95; SD:42; P<0.05). Yine aynı tuzak tipiyle yapılan çalışmada yengeç, midye ve kaya balıkları yem olarak kullanıldığında ortalama olarak sırasıyla 0.52kg–20adet/tuzak, 1.26kg–29adet/tuzak ve 0.58 kg–15adet/tuzak’tır. Midye yengeç ve kaya balığına göre salyangoz tarafından daha fazla tercih edilmektedir (F=4.31; SD=42; P<0.05). CPUE (kg/tuzak) 1,0 mezgit midye mez+midye 0,5 0,0 4 yengeç midye kaya CPUE (kg/tuzak) 3 2 1 0 3,5 balık kafası CPUE (kg/tuzak) 3,0 vatoz 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Tuzak sayısı Şekil 33. Model 2’de yem tipinin CPUE üzerine etkisi (± SE). 35 Vatoz ve balık kafası (hamsi ve palamut) kullanılarak yapılan çalışmada ortalama olarak sırasıyla 1.22 kg–50 adet/tuzak, maksimum değer ise 3.05 kg–130 adet/tuzak ve 0.90±0.14 kg–35adet/tuzak ve 1.45 kg-51adet/tuzak ile maksimum değer elde edilmiştir. Yapılan analizlerde vatoz, balık kafalarına göre salyangoz tarafından daha fazla tercih edilmiştir (P<0.01). Kasım ayında tuzlanmış, donmuş hamsi ve hamsi başı yemleri kullanılarak yapılan çalışmada tuzaklardan verim alınamamıştır. İstavrit, vatoz ve mezgit yem olarak kullanıldığında ise sırasıyla ortalama 0.33–12, 0.79–24 ve 0.1–2 kg-adet/tuzak salyangoz avlanırken vatoz, midye ve vatoz+midye kullanıldığında ise sırasıyla 0.63–8, 0.1–2 ve 0.70–12 kg-adet/tuzak avlanılmıştır. Bu sonuçlara göre salyangoz vatozu tercih etmekte fakat midye ile birlikte kullanıldığında av veriminin daha fazla olduğu gözlenmiştir. Model 2 tuzak tipinde farklı yem tipleri denenerek yakalanan salyangozların boyları ortalama olarak 48.7 mm ile 53.9 mm, ortalama ağırlık ise 27.4 g ile 31.8 g arasında değişmektedir. Kullanılan yem tipinin avlanan salyangoz boyu ile değişmediği gözlenmiştir. Yem tipi olarak balık kafası kullanıldığında diğer yem tiplerine göre daha küçük salyangoz bireyleri avlanılmıştır. Fakat bu değerler arasındaki farklılık istatistiksel olarak önemli değildir (P>0.05) (Tablo 10). Tablo 10. Tuzaklarda kullanılan yem tipine göre avlanılan salyangozların ortalama boy (mm) ve ağırlıkları (g) (n: adet ). Yem tipi Mezgit Midye Mezgit+midye Vatoz Midye+vatoz Kaya balığı İstavrit Balık kafası n 7580 281 7581 586 52 173 64 82 Boy±SE 51.3±0.15 53.5±0.64 51.3±0.15 52.9±0.51 53.8±1.40 53.9±1.24 51.8±1.49 48.7±1.39 Ağırlık±SE 27.4±0.35 29.5±2.25 27.4±0.35 29.4±2.44 31.8±2.92 36.4±3.04 27.5±2.30 31.8±2.92 4.1.6. Tuzak renginin av verimi üzerine etkisi: Model-2’nin mavi, beyaz, siyah ve yeşil renkleriyle yapılan çalışmada tuzak başına av verimi sırasıyla 0.5±0.05, 0.5±0.08, 0.4±0.06 ve 0.6±0.10 kg; 23±2.91, 21±3.16, 21±2.94 ve 27±4.59 adet salyangoz avlanılmıştır. Tuzak renginin av verimi üzerine önemli bir etkisinin olmadığı tespit edilmiştir (P>0.05; Şekil 34). Model 2 tuzak tipinde tuzak rengine göre yakalanılan salyangozların ortalama boy ve ağırlık değerleri arasında önemli bir farklılık gözlenmemiştir (P>0.05) (Tablo 11). Tablo 11. Model 2’de tuzak rengine göre avlanılan salyangozların ortalama boy (mm) ve ağırlıkları (g). Mavi Beyaz Siyah Yeşil N 269 257 270 652 Boy±SE 53.7±0.73 51.9±0.74 52.7±0.76 52.6±0.50 Ağırlık±SE 29.2±1.63 26.8±1.65 28.7±1.80 29.0±1.06 36 30 0,8 N CPUE (kg/tuzak) 0,6 20 0,4 10 CPUE (adet/tuzak) W 0,2 0 0 mavi beyaz siyah yeşil Tuzak rengi Şekil 34. Model 2’de tuzak renginin CPUE etkisi. 4.1.7.Tuzaktaki hedef dışı türler Her 3 tuzak modelinde toplam avın ağırlıkça % 2.3’ü (14.5 kg), sayısal olarak ise % 6’sı (1309 adet) hedef dışı türden oluşmaktadır. Ağırlıkça hesaplanan hedef dışı türün % 31’i kıyı yengeci, % 29’u ise kaya balığı ve % 7’si denizatından, sayısal olarak ise % 40’ı kıyı yengeci, % 17’si kaya balığı ve % 30’u ise denizatıdır. Model–1 tuzakla yıl boyunca yapılan avcılıkta hedef dışı türlerin % 49’u kıyı yengeci, % 26’sı denizatı, % 15’i kaya balığı ve % 10’unu da pavurya, iskorpit, deniz minaresi ve diğerlerinden oluşmaktadır. Denizatının tamamı ise sonbahar mevsiminde çoğunlukla da kasım ayında görülmektedir. Kıyı yengeci ilkbahar ve yaz mevsiminde % 67 oranındayken sonbahar ve kış mevsimlerinde ise sırasıyla % 23 ve % 10 olarak gözlenmiştir. Kaya balığı ise su sıcaklığının yüksek olduğu ilkbahar ve yaz dönemlerinde % 30’a kadar çıkarken suların soğumasıyla sonbahar ve kış mevsimlerinde bu oran % 1’in altına düşmektedir (Şekil 35). Model–2 tuzakta ise genel olarak en fazla kıyı yengeci (% 33), kaya balığı (% 27) denizatı (%18), deniz minaresi (%14) ve %8’i de diğer türlerden oluşmaktadır. Kıyı yengeci ise yazın % 60’lara kadar çıkarken kışın ise %9’a kadar düşmektedir. Kaya balığı ise ilkbahar ve yaz dönemlerinde % 40 oranında gözlenirken kışın ise tuzaklara girmemiştir. Model-1’de olduğu gibi Model-2’de de denizatı sadece sonbaharda tuzaklarda bulunmaktadır. Model–3 de sadece sonbaharda çok yüksek oranda denizatı (%82) gözlenmiştir. Yazın ise tuzaklardan en fazla kıyı yengeci (% 95) hedef dışı tür olarak avlanmıştır (Şekil 34). Tuzaktan çıkan hedef dışı türlerin adları, ortalama boy ve ağırlıkları Tablo 12’de verilmiştir. Tuzak modeline, derinliğe ve bekleme süresine göre tuzak başına hedef dışı tür miktarları (adet/tuzak) Tablo 12, 13 ve 14’de verilmiştir. 3 tuzak modelinde tuzak başına giren hedef dışı tür miktarı çoğunlukla çok düşük olup sadece model-1’de ilkbahar ve yaz dönemi kaya balığı ve kıyı yengecinde 1’in üzerine çıkmaktadır (Tablo 13). Model–1 tuzak tipinde sadece ilkbaharda bekleme süresi artarken tuzağa giren kıyı yengeci miktarının da arttığı gözlenmiştir. Diğer hedef dışı türlerde ise tuzağa giren miktar bekleme süresi ile değişmemektedir (Tablo 14). 37 100 deniz minaresi deniz atı iskorpit ka ya kı yı diğerleri deniz minaresi deniz atı iskorpit 0 pavurya 0 kaya balığı 50 kıyı yengeci 50 Kış diğerleri ci ye ng e ba l ka ya ye ng e kı yı 100 Sonbahar pavurya 0 ığ ı pa vu ry a isk or pi t de ni za de tı ni zm in ar es i di ğe r le ri 0 ığ ı pa vu ry a i sk or pi t de ni za de ni z m tı in ar es i di ğe r le ri 50 Yaz kaya balığı İlkbahar ba l Model 3 50 100 Frekans (%) Model 2 kıyı yengeci Model 1 ci Frekans (%) 100 Şekil 35. Mevsime ve tuzak tipine göre hedef dışı türlerin frekansı (diğerleri: deniziğnesi, ak midye, karides, gelincik ve üzgün balığı) . Tablo 12. Tuzaklardan çıkan hedef dışı türlerin ortalama boy ve ağırlıkları (g). Hedef dışı tür adı Kıyı yengeci (mm) Kaya balığı (cm) Denizatı (cm) İskorpit (cm) Ak midye (mm) Deniz minaresi (mm) Gelincik (cm) Pavurya (mm) L±SE 27.4±0.53 20.4±2.18 08.9±0.20 13.3±0.54 40.7±3.94 25.1±0.64 24.2±3.15 53.1±3.05 W±SE 08.6±0.85 19.7±1.60 02.7±0.08 48.0±5.43 20.1±5.42 02.1±0.12 131±43.65 59.8±11.04 LMin 12.0 07.4 03.0 09.6 27.5 22.5 21.0 30.4 LMak 67.6 130.0 10.5 15.3 54.8 28.0 27.3 69.7 Tablo 13. Tuzak modeline göre tuzağa giren hedef dışı tür miktarları (adet/tuzak). Tuzak tipi Model–1 Model–2 Model–3 Hedef dışı tür adı Kıyı yengeci Kaya balığı Denizatı Karides Diğerleri Kıyı yengeci Kaya balığı Denizatı Karides Diğerleri Kıyı yengeci Kaya balığı Denizatı Karides Diğerleri İlkbahar 0.5 1.1 0.03 0.4 0.03 0.07 Veri yok Veri yok Veri yok Veri yok Veri yok Yaz 1.0 0.2 0.2 0.2 0.7 - Sonbahar 0.4 0.3 0.3 0.2 0.2 0.2 0.4 0.2 0.2 0.9 0.07 Kış 0.3 0.2 0.9 0.07 0.07 38 Tablo 14. Model–1 tuzak tipinde derinliğe göre tuzağa giren hedef dışı tür miktarları (adet/tuzak). Bekleme süresi (gün) 1 3 6 Hedef dışı tür adı Kıyı yengeci Kaya balığı Denizatı Karides Diğerleri Kıyı yengeci Kaya balığı Denizatı Karides Diğerleri Kıyı yengeci Kaya balığı Denizatı Karides Diğerleri İlkbahar Yaz Sonbahar Kış 0.1 0.5 0.03 0.5 1.1 0.06 1.2 0.6 0.13 0.1 0.9 0.17 0.4 0.2 0.2 1.2 0.07 0.2 0.2 0.2 0.04 0.07 0.1 0.03 0.2 0.03 0.3 0.2 0.3 0.1 0.07 0.1 0.2 0.3 0.07 0.07 İlkbaharda 10m’de kıyı yengeci miktarı tuzak başına 0.1 adet iken 20m’de 0.5’e çıkmaktadır. Fakat kaya balığı miktarı ise 10m’de 2.2 iken 20 m’de 1.1’e düşmektedir. Yazın ise kıyı yengeci miktarı derinlik arttıkça azaldığı gözlenmiştir. Sonbaharda denizatı 10 m’de 0.3 iken 30 m’lerde 2’ye kadar çıkmaktadır (Tablo 15). Tablo 15. Model–1 tuzak tipinde bekleme süresine göre tuzağa giren hedef dışı tür miktarları (adet/tuzak). Derinlik (m) 5–10 15–20 25–30 Hedef dışı tür adı Kıyı yengeci Kaya balığı Denizatı Karides Diğerleri Kıyı yengeci Kaya balığı Denizatı Karides Diğerleri Kıyı yengeci Kaya balığı Denizatı Karides Diğerleri İlkbahar 0.1 2.2 0.07 0.3 0.5 1.1 0.07 0.6 0.1 0.03 0.03 Yaz 0.6 0.2 0.2 0.2 0.07 0.1 0.07 Sonbahar 0.3 0.1 2.0 0.07 0.1 0.03 0.2 0.03 0.2 0.07 2.0 0.8 - Kış 0.2 0.6 0.13 Direç ve tuzakla avcılıkta hedef dışı türleri karşılaştırabilmek için her iki av aracında birim değerleri günlük olarak direç için çekim sayısı ve tuzak için ise toplam tuzak sayısına göre hesaplanıldı. Kullanılan değerler direç için çekim süresi 40 dk ve günde 12 kez çekim yapıldığı varsayılırken, tuzak için ise sayı 100 âdete göre hesaplanıldı. Sonuçlara göre direçte en fazla ak midye (53 adet), Model 2 tuzakta ise en fazla kaya balığı (33 adet) hedef dışı tür olarak avlanılmaktadır. Denizatı ise direçte 25 adet iken tuzaklarda model tipine göre 2 ile 11 39 adet arasında değiştiği gözlenmiştir (Şekil 36). Ayrıca kaya balığı model 1 ve 2 tuzaklarının dış yüzeyine yazın yumurtalarını bırakmaktadır. Direç 60 Model 1 Model 2 Model 3 Frekans (adet/gün) 50 40 30 20 10 0 gelincik d. minaresi d. iğnesi dil iskorpit tiryaki pavurya deniz atı ak midye kaya balığı kıyı yengeci Hedef dışı tür adı Şekil 36. Trabzon’da direç ve tuzaklardaki günlük hedef dışı tür miktarları. 4.1.8.Tuzaktaki salyangozlara ait boy-frekans dağılımı Model -1, 2 ve 3 tuzaktaki salyangozlar sırasıyla % 30.5, 29.3 ve 31.3’ü 40–50 mm boy grubundaki bireylerden oluşmaktadır. Her 3 modelde de 40–60 mm boy grubundaki salyangozlar toplam örneğin % 56’sı, 70 mm’den büyük bireyler ise % 8’idir. Tuzak modeline göre boy frekans dağılımı arasında önemli farklılıklar bulunmamaktadır (P>0.05)(Şekil 37 a). 10, 20 ve 30 m derinliklerde bulunan salyangozların boy frekans dağılımlarında da önemli bir farklılık gözlemlenmemiştir (P>0.05). 10, 20 ve 30 m derinliklerde tuzaktan çıkan örneklerin yaklaşık % 60’ı 40–60 mm boy grubundaki bireylerden oluşmaktadır (Şekil 37b). Sonbaharda ortalama boy grubu 30–40 mm iken yazın 40–50 mm, kış ve ilkbaharda ise 50–60 mm arasındaki bireylerden oluşmaktadır (Şekil 37c). Sonbahardaki bireylerin boyfrekans dağılımı diğer mevsimlere göre daha önemli bulunmaktadır (P<0.05). Sonbahardaki boydaki küçülme palamut avcılığından dolayı balıkçı ağlarının zarar görmemesi için çalışmanın Arsin istasyonu yerine Yomra’da yapılmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Model 1, 2 ve 3 tuzak tipiyle yakalanılan 40 mm’den büyük salyangozların oranı sırasıyla % 80, 81 ve 75 olarak hesaplanmıştır. 40 40 a Model 1 Model 2 Frekans (%) 30 Model 3 20 10 0 40 b 10 m Frekans (%) 30 20 m 30 m 20 10 0 40 c ilkbahar Frekans (%) 30 yaz sonbahar kış 20 10 0 5 15 25 35 45 55 65 75 85 95 105 Boy (mm) Şekil 37. Tuzak tipine (a), derinliğe (b) ve mevsime (c) göre salyangozların boy frekans dağılımı. 4.2.Tuzakla salyangoz avcılığı (Ordu) 4.2.1. Tuzak tipinin av verimi üzerine etkisi Üç modelde Ağustos ayında 10 m’de yapılan çalışmada Model 1, 2 ve 3 için sırasıyla ortalama av değerleri 2.0, 0.76 ve 0.84 kg/tuzak/gün olarak hesaplanmıştır (Şekil 38). Maksimum elde edilen değerler ise sırasıyla 4.26 kg–63 adet, 2.09 kg–38 adet ve 2.16 kg–45 adet/tuzaktır. Model 1 tipi tuzak diğer 2 modele göre daha fazla salyangoz avlamaktadır (P<0.01). 41 2,5 CPUE(kg/tuzak) 2 1,5 1 0,5 0 Model 1 Model 2 Model 3 Tuzak tipi CPUE(adet/tuzak) 50 40 30 20 10 0 Model 1 Model 2 Model 3 Tuzak tipi Şekil 38. Tuzak tipinin av verimi değerleri (CPUE) (±SE). 4.2.2. Yem tipinin av verimi üzerine etkisi Model 2’de vatoz, midye ve kıyı yengecinin tuzak başına av değerleri ortalama olarak sırasıyla 1.09, 0.58 ve 0.05 kg/tuzak/gün olarak bulunmuştur. Maksimum elde edilen değerler ise sırasıyla 2.58 kg–39 adet, 1.79 kg–31 adet ve 0.19 kg–6 adet/tuzaktır (Şekil 39). Vatoz yem olarak kullanıldığında midye ve yengece göre tuzaklardaki av miktarı artmaktadır (P<0.01). 4.2.3.Tuzaktaki salyangozların boy-frekans dağılımı Ordu’da yapılan çalışmada tuzaktan çıkan salyangozlarda ortalama boy 66.05±0.744 mm, ağırlık 52.08 ±1.787 g ve yaş et ağırlığı 18.22g olarak ölçülmüştür. Tuzak modeline göre boy-frekans dağılımları arasında önemli bir fark görülmemektedir (P>0.05) (Şekil 40). 42 3 yengeç vatoz midye CPUE (kg/tuzak) 2,5 2 1,5 1 0,5 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Yem CPUE(kg/tuzak) 1,5 1 0,5 0 vatoz midye yengeç Yem tipi Şekil 39. Yem tipinin av verimi değerleri (CPUE). 50 Model 1 Model 2 Model 3 Frakans (%) 40 30 20 10 0 35 45 55 65 75 85 95 Boy (mm) Şekil 40. Tuzak tipine göre salyangozların boy-frekans dağılımı. 4.3.Tuzakla salyangoz avcılığı (Samsun ve Sinop) Samsun’da 3 model ve 3 takımdan oluşan toplam 135 adet tuzakta Mayıs, Temmuz, Eylül ve Mart aylarında yapılan çalışmalarda verim alınamamıştır. Tuzakların bırakıldığı alanlarda direçten çıkan salyangozlar bol miktarda olmasına rağmen tuzaklara salyangoz girmemiştir. Burada kullanılan midye, mezgit ve vatoz yemlerinin etkili olmadığı ve ortamda 43 bol miktarda canlının severek tükettiği kum midyesinin (Venus gallina) bulunması salyangozların tuzakları tercih etmemesine sebep olduğu düşünülmektedir. Tuzakların bırakıldığı noktalarda akıntıölçer ile alınan sıcaklık değerleri Mayıs ayında 11°C iken Temmuz ayında 21°C’ye çıkmaktadır. Akıntı hızı ise 0.2–0.3 m/sn arasında değişmekle beraber akıntı yönü Mayıs’ta 41(Kuzey Doğu) iken yazın 179’a (Güney Doğu) çıkmaktadır. Tuzluluk ‰18 olup bulanıklılık 1.2 değerindedir. Sinop’ta akıntı ölçer ile Temmuz ayında yapılan ölçümlerde akıntı hızı 0.4 m/sn, akıntı yönü 305, sıcaklık 23°C, turbidite 0.96 ve tuzluluk ‰18.2 olarak bulunmuştur. Çalışmanın yapıldığı Temmuz ayında akıntı hızının çok yüksek olması ve karayel esintisinden dolayı sadece bir tuzağa yaklaşık 20 adet salyangoz girmiş diğerleri ise boş olarak toplanmıştır. 4.4. Tuzakla salyangoz avcılığında toplam av miktarı Tuzakla yakalanan örnekler incelendiğinde sayıca çok olmasına rağmen ağırlıkça az olduğu belirlenmiştir. Bunun nedeni de örnekleme yapılan alandaki salyangozların et veriminin çok düşük olmasından kaynaklanmaktadır. Yazın günde 100 tuzakla 4000’e yakın salyangoz avlanırken ağırlıkça karşılığı ise 100 kg civarında olmaktadır (Tablo 16). Tablo 16. Mevsim, tuzak tipi ve bekleme süresine göre 100 tuzak için hesaplanan toplam av değerleri (Yer: Trabzon; Yem tipi: Mezgit+midye; Derinlik: 20 m). Mevsim Tuzak tipi Model–1 İlkbahar Model–2 Model–3 Model–1 Yaz Model–2 Model–3 Model–1 Sonbahar Model–2 Model–3 Model–1 Kış Model–2 Model–3 Bekleme süresi (gün) 1 3 6 1 3 6 1 3 6 1 3 6 1 3 6 1 3 6 1 3 6 1 3 6 1 3 6 1 3 6 1 3 6 1 3 6 Toplam av (kg/100 tuzak) 30.0 97.6 80.6 29.6 40.7 33.3 7.0 Veri yok Veri yok 103.6 108.4 214.7 62.2 59.4 118.3 Veri yok 55.3 135.1 42.4 47.5 158.9 36.3 38.5 132.1 26.5 29.8 66.3 Veri yok 29.1 30 Veri yok 28,1 17.0 Veri yok 25.0 13.0 Toplam av (N/100 tuzak) 1333 2725 2883 1173 1067 1310 342 Veri yok Veri yok 3925 4638 7360 2250 2215 3927 Veri yok 2800 4871 2254 2447 6213 1417 1904 4364 629 1469 2222 Veri yok 830 68 Veri yok 540 100 Veri yok 411 30 44 Trabzon’da tuzaktan çıkan salyangozların ortalama boyu 51.5 mm, ağırlığı ise 27.7 g’dır. Samsun’da ise salyangozun ağırlığı ortalama 66 g olup aynı koşullarda tuzakta 100 kg yerine 660 kg salyangoz avlanmış olacaktı. Çalışmanın yapıldığı bölgede salyangoz avcılığının yapılmaması ve predatörünün olmaması sayısının hızlı ve verimsiz bir şekilde artmasına neden olmuştur. Aynı zamanda tuzakla salyangoz avcılığını etkileyen birçok parametre bulunmaktadır. Özellikle havanın kapalı, yağışlı olduğu, akıntı hızı ve yönünün arttığı durumlarda av verimi olumsuz yönde etkilenmektedir. Aylık olarak incelendiğinde sayıca ve ağırlıkça en yüksek av miktarı Temmuz ayında olmaktadır. Toplam av Kasım ayına kadar hızlı bir şekilde düşmekte Ocakta ise tuzaklar boş çıkmaya başlamaktadır (Şekil 41). Av miktarını etkileyen faktörler arasında tuzakların bırakıldığı derinlik, bekleme süresi, tuzak tipi, yem tipi ve mevsimin yanında su sıcaklığı ve akıntı hızı da çok önemli rol oynamaktadır. Özellikle Karayel ve poyraz esintilerinde salyangoz kendini korumak amacıyla kumun veya bulunduğu yumuşak substratumun içine gömmekte ve dışarı çıkmamaktadır. 800 18 kg adet 15 600 9 400 6 200 Şubat Ocak Aralık 0 Kasım Ekim Eylül Ağustos Haziran Mayıs Nisan 0 Temmuz 3 Şekil 41. Aylara göre Model–1 tuzak tipindeki toplam av değerleri. adet/15 tuzak kg/15 tuzak 12 4.5. Deniz salyangozunun populasyon yapısı 4.5.1.Boy-Ağırlık ilişkisi Trabzon, Samsun ve Ordu’da direçteki salyangozların boy-ağırlık ve boy-yaş et ağırlığı ilişkileri Şekil 42 ve 43’de verilmiştir. 300 Trabzon y = 0,0006x2,712 2 Ağırlık (g) R = 0.86 200 100 0 Ağırlık (g) 300 Samsun y = 0,0011x 2,560 R2 = 0.88 200 100 0 Ağırlık (g) 300 Ordu y = 0,0002x2,933 R2 = 0.67 200 100 0 30 60 90 120 Boy (mm) Şekil 42. Trabzon, Ordu ve Samsun’da direçten çıkan salyangozlara ait boy-ağırlık ilişkileri. 46 100 Trabzon y = 3E-05x3,094 Yaş et ağırlığı (g) R2 = 0,87 75 50 25 0 Yaş et ağırlığı (g) 100 y = 6E-05x2,989 R2 = 0,86 S amsun 75 50 25 0 100 Ordu y = 5E-05x2,927 Yaş et ağırlığı (g) 2 R = 0,95 75 50 25 0 30 60 90 120 Boy (mm) Şekil 43. Trabzon, Ordu ve Samsun’da direçten çıkan salyangozlara ait boy-yaş et ağırlığı ilişkileri. 4.5.2. Cinsiyet Oranı Trabzon’da yapılan çalışmada cinsiyeti belirlenen 592 salyangozun 89 adedi (% 15) dişi, 503’ü (% 85) ise erkek bireylerden oluşmaktadır. Dişilerin büyüklükleri 35.3 – 87.6 mm, erkeklerin ise 24.7 -116.1mm arasında değişmektedir. Tüm örneklerde dişilerde ortalama kabuk boyu 57.7±0.95 mm, erkeklerde ise 67.0±0.67 mm dir. Salyangozun boyu arttıkça erkek bireylerinde hızlı bir şekilde arttığı görülmektedir. İncelenen örneklerde boyu 70 mm’den büyük salyangozların tamamına yakını erkek bireylerden oluştuğu belirlenmiştir (Şekil 44).Yapılan istatistiksel analizlerde, tüm örneklerdeki salyangozların cinsiyete göre 47 dağılımlarında erkek ve dişiler (D:E=1:6) arasındaki farklılığın önemli olduğu belirlenmiştir ( P<0.01; χ2=300.5; SD=1). Samsun’da yapılan çalışmada 296 adet bireyin 137’si dişi (% 46.3), 159’u ise erkek (% 53.7) salyangozlardan oluşmaktadır. Dişi bireyler 69.5±1.12 mm, erkekler ise 75.1±1.05 mm boyunda ölçülmüştür. Cinsiyet oranı (D:E) 1:1 olarak hesaplanmıştır (P>0.01; χ2=1.64; SD=1). Ordu’da yapılan çalışmada ise cinsiyet oranının (D:E=1:4) 1:1’den farklı olduğu belirlenmiştir ( P<0.01; χ2=18.75; SD=1). 50 Samsun Trabzon E:D oranı 40 30 20 10 0 35 45 55 65 75 85 95 105 115 Boy (mm) Şekil 44. Deniz salyangozunda boya göre cinsiyet oranı. Deniz salyangozunun ortalama boyu Samsun’da 75.5 mm, Trabzon’da 61.5 mm ve Ordu’da ise 48.7 mm olarak ölçülmüştür (Tablo 17). Trabzon, Samsun ve Ordu’da yapılan çalışmada dişi bireylerin erkeklere göre daha hafif ve küçük oldukları belirlenmiştir (P<0.05). Avcılığı yapılmadığı Trabzon ve Ordu illerinde salyangoz boyu ve yaş et ağırlığı avcılığının yapıldığı Samsun iline göre çok düşük bulunmuştur. En yüksek boy ve yaş et ağırlığı Samsun ilinde erkek bireylerde olup sırasıyla 75.1 mm ve 27.4 g ‘dır (Tablo 18). Tablo 17. Trabzon, Samsun ve Ordu’da direçle avlanılan salyangozların ortalama boy (L;mm), ağırlık(W; g) ve yaş et ağırlıkları (BW; g) (± SE). Trabzon Samsun Ordu N 1103 454 92 L±SE 61.5±0.45 75.5±0.64 48.7±1.93 N 702 454 78 W±SE 48.2±1.61 65.9±1.84 36.4±6.33 N 290 296 48 BW±SE 16.7±0.85 24.8±0.92 9.5±2.00 Tablo 18. Trabzon, Samsun ve Ordu’da cinsiyete göre ortalama boy (L, mm) ve yaş et ağırlığı (BW, g). İl Trabzon Samsun Ordu L 57.7 69.5 51.1 Dişi BW 7.7 21.8 5.5 L 67.0 75.1 57.0 Erkek BW 18.4 27.4 10.4 48 4.5.3. Biyokütle tahmini Trabzon’da biyokütle miktarı en fazla yazın Temmuz ayında 3.48 ton/km2 en düşük ise kışın Şubat ayında 0.39 ton/km2 olarak hesaplanmıştır. Suların soğumasıyla birlikte biyokütle miktarı (ton/km2) 2.97’den 0.64’e kadar azalmaktadır. Samsun’da ise km2 ‘deki salyangoz miktarı yazın 6.6 ton iken kışın 0.65 tondur. En fazla salyangoz miktarı Temmuz ayında 12.3 ton/km2 olarak hesaplanmıştır (Şekil 45). Trabzon’da direçten çıkan salyangozların %4’ü 40 mm’den küçük, %37’si 50–60 mm, %23’ü 60–70 mm ve %4’ü ise 70 mm’den büyük bireylerden oluşmaktadır. Tüm mevsimlerde ise ortalama salyangoz boyu 55 mm olarak ölçülmüştür. Samsunda 40 mm’den küçük bireyler direçten çıkmazken örneklerin %18’i 50–60 mm, %32’si 60–70 ve %50’si ise 70 mm’den büyük bireylerden oluşmaktadır (Şekil 46). 2 Biyokütle (ton/km ) 4 Trabzon 3 2 1 0 2 Biyokütle (ton/km ) 8 Samsun 6 4 2 0 ilkbahar Yaz Sonbahar Kış Mevsim Şekil 45. Trabzon ve Samsun’da biyokütle (ton/km2) değerleri (± SE). 49 45 ilkbahar a 40 yaz sonbahar 35 kış Frekans (%) 30 25 20 15 10 5 0 45 b 40 35 Frekans (%) 30 25 20 15 10 5 0 5 15 25 35 45 55 65 75 85 95 105 115 Boy (mm) Şekil 46. Mevsime göre direçten çıkan salyangozların boy-frekans dağılımı (a: Trabzon, b: Samsun). 4.5.4. Direçteki hedef dışı türler Nisan 2006 ve Şubat 2007 tarihleri arasında Trabzon’da 17, Samsun’da 19 Ordu’da ise 2 kez 15–20 dakikalık direç çekimleri yapılmıştır. Hedef tür salyangoz dışında çıkan hedef dışı türler ise Tablo 19’da verilmiştir. Ak midye ve kıyı yengeci direçten en fazla çıkan hedef dışı türler arasındadır. Trabzon ve Samsun’da yapılan 20 dakikalık direç çekimlerinde yakalanılan hedef dışı tür miktarları günlük olarak tahmini olarak hesaplanıldı. Hesaplamada direç çekim süresi 40 dakika ve çekim sayısı ise yapılan anket çalışmalarına göre 12 olarak belirlenmiştir. Samsun’da direçten çıkan hedef dışı tür miktarı Trabzon’a göre daha fazla bulunmuştur. Direçten en fazla ak midye, cikcik, kıyı yengeci ve denizatı hedef dışı tür olarak yakalanmıştır. Bivalve türlerden ak midye (Scapharca inaequivalvis) ve kum midyesi (Venus 50 gallina) Trabzon’a göre Samsun’da daha fazla miktarda direce girmiştir. Bu değerler ak midyede 201 iken kum midyesinde 48 adet değerindedir. Kum midyesinin daha az olmasının sebebi ise boyutunun diğerine göre daha küçük olmasından kaynaklanmaktadır. Kıyı yengeci ise Trabzon’da 36 adet iken Samsun’da 229 âdete çıkmaktadır. Denizatı ise Samsun’da Trabzon’a göre 2 kat daha fazla avlanmaktadır. Trabzon’da yapılan direç çekimlerinde kalkana rastlanmazken Samsun’da 9 adet olarak hesaplanmıştır. Kalkan balığının ticari değeri çok yüksek olup av yasağı olduğu dönemde direçle hedef dışı tür olarak yakalanmaktadır (Şekil 47). Tablo 19. İllere göre direç çekimine ait hedef dışı tür değerleri (Adet: min-mak). Hedef dışı tür adı Balık Kalkan Üzgün Kaya balığı Denizatı Dil balığı Tiryaki İskorpit Pisi Kabuklular Kıyı yengeci Pavurya Yumuşakça Kum midyesi Deniz minaresi Ak midye Latinçe Trabzon Samsun Ordu Psetta maxima Callionymus lyra Gobius sp. Hippocampus sp. Solea vulgaris Uranoscopus scaber Scorpaena porcus Pleuronectes flesus luscus 2–13 2 1 1 - 1-2 1 1 1 1 1 - Liocarcinus depurator Eriphia verrucosa 1–7 1 1–44 - 19 1 Chamelea gallina Bittium reticulatum Scapharca inaequivalvis 2–9 4 1 1–20 1 60 250 Samsun 50 200 40 150 30 100 20 50 10 0 Frekans (adet/gün) Samsun Frekans (adet/gün) Trabzon Trabzon 0 pisi kalkan üzgün deniz minaresi dil iskorpit tiryaki pavurya deniz atı kum midyesi kıyı yengeci ak midye Hedef dışı türler Şekil 47. Samsun ve Trabzon’da yapılan direç çekimlerinde günlük olarak hesaplanılan hedef dışı tür miktarları. 51 4.6. Deniz suyunun fiziksel parametreleri Trabzon’da yapılan çalışmada tuzakların bırakıldığı noktalardan akıntıölçer ile alınan deniz suyuna ait parametrelerin aylık değişimleri Şekil 48’de verilmiştir. Haziran ayında su sıcaklığı 10m’ye kadar 200C iken 30 m’lerde 120C’ye kadar düşmektedir. Kışın ise 10–30 m’lerde su sıcaklığı 9-140C arasında değişmektedir. Aynı dönemde tuzakların bırakıldığı 10 m’de akıntı hızı 0.2 m/sn iken bu değer 30 m’de 0.3 m/sn’ye çıkmaktadır. En düşük akıntı hızı Mayıs ayında 10 m’de iken en yüksek akıntı hızı Haziran ayı 30 m’de ölçülmüştür. Tuzakların bırakıldığı noktalarda anlık olarak ölçülen akıntı hızı ve yönüne ait değerler gün içinde değişmekte olup denizin uygun olmadığı durumlardaki ölçümler alınamamıştır. Bulanıklılık Temmuz ayında 20 m’de 6.7 ile maksimum iken Şubat ayında 0.7 ile en düşük değere ulaşmaktadır. Tuzluluk tüm derinliklerde genelde ‰18 iken Ocak ve Şubat aylarında 30 m’de ‰20’ye çıkmaktadır. 5-10 m 25 15-20 m 25-30 m o Sıcaklık ( C) 20 15 10 Akıntı hızı (m/sn) 0,4 m n l 0 k 5 0,3 0,2 0,1 0 200 Akıntı yönü 150 100 Şubat Ocak Aralık Kasım Ekim Eylül Ağustos Haziran Mayıs Nisan 0 Temmuz 50 Şekil 48. Tuzakların bırakıldığı noktalardaki deniz suyuna ait fiziksel parametreler (Trabzon) 52 8 5-10 m 15-20 m Bulanıklık 6 25-30 m 4 2 0 20 Şubat Ocak Aralık Kasım Eylül Temmuz Haziran Mayıs Nisan 16 Ekim 18 Ağustos Tuzluluk 22 Şekil 48’in devamı. 4.7. Predatör-prey (Salyangoz-midye) ilişkisi Deniz salyangozunun preyini oluşturan Akdeniz midyesinin Mytilus galloprovincialis boy ve yaş et ağırlığı arasındaki eksponansiyel ilişki 0.94 korelasyon katsayısı ile güçlü bulunmuştur (Şekil 49). 18 2.51 y = 0.0002x 2 Yaş et ağırlığı (g) 15 R = 0.94 12 9 6 3 0 20 40 60 Boy (mm) Şekil 49. Akdeniz midyesinin boy ve yaş et ağırlığı ilişkisi. 80 100 53 4.7.1. Laboratuar çalışması Tanktaki ortalama su sıcaklığı 23 ºC olup 17 ile 30 ºC arasında değişmektedir. 4–6 cm boy grubundaki deniz salyangozları 3 hafta boyunca en fazla 30–40 mm boy grubundaki midyeleri tercih ederken 70–80 mm boy grubundakilerden hiç tüketmemiştir. 6–8 cm boy grubundaki salyangozlar ise verilen midyenin %90’dan fazlasını 30–40 ve 50–60 mm boy grubundaki midyeleri tercih ettiği gözlenmiştir. En büyük boy grubu olan 8–10 cm arasındaki deniz salyangozları ise verilen midyenin % 50’si 70–80 mm, % 29’u 50–60 mm ve % 21’i 30–40 mm boy grubundaki midyeleri tüketmiştir. 3 hafta boyunca küçük (n=10), orta (n=10) ve büyük boy (n=10) grubundaki salyangozlar sırasıyla toplam 11, 31 ve 52 adet midye tükettiği gözlenmiştir (Şekil 50). Bireysel olarak ise 21 günde ortalama olarak küçük 1, orta 3 ve büyük boy grubundaki salyangoz ise 5 adet midye tüketmektedir. Yapılan çalışmada deniz salyangozunun boyu ile tükettiği midye boyu arasında zayıf bir ilişki hesaplanmıştır (Şekil 51). 30 30-40 mm 50-60 mm 70-80 mm 25 Frekans 20 15 10 5 0 S M L Salyangoz boyu Şekil 50. Küçük (S: 4–6 cm), orta (M: 6–8 cm) ve büyük (L: 8–10 cm) boy grubundaki salyangozların 3 hafta boyunca tükettikleri 3 farklı boy grubundaki midye miktarı (±SE). Tüketilen midye boyu (mm 90 y = 0,4823x + 14,423 2 R = 0,23 75 60 45 30 40 50 60 70 80 90 100 110 Salyangoz boyu (mm) Şekil 51. Predatör salyangozun boyu ve tükettiği midye boyu arasındaki ilişki. 54 Ortalama 50.3 mm boyundaki salyangoz yaş et ağırlığı 1.95 g olan midyeyi tüketirken, 94.7 mm boyundaki salyangozlar ise 6.45 g midye eti tüketmektedirler (Tablo 20). Tablo 20. Predatör salyangozun boya göre tükettiği ortalama prey boyu ve yaş et ağırlığı. Ortalama predatör boyu (mm) 50.3±1.53 70.8±6.22 94.7±1.80 71.9±3.49 Ortalama prey boyu (mm) 37.8±2.21 48.0±2.61 59.9±2.07 53.4±1.66 Ortalama prey yaş et ağırlığı (g) 2.0±0.36 3.9±0.53 6.5±0.46 5.1±0.35 Toplam 96 Akdeniz midyesi 22 günde 30 salyangoz tarafından tüketildi. Bu miktarın % 44’ü 3–4 cm, % 25’i 5–6 cm ve % 31’i ise 7–8 cm boy grubundaki midyelerden oluşmaktadır. Günlük olarak tüketilen 3 boy grubundaki midye sayıları arasında istatistiksel olarak önemli bir fark bulunmamaktadır (F=0.83, SD: 2, P=0.44) (Şekil 52). 14 3-4 cm 5-6 cm 7-8 cm Tüketilen midye sayısı 12 10 8 6 4 2 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 Gün Şekil 52. Salyangoz tarafından günlük olarak tüketilen 3 farklı boy grubundaki midye miktarı 4.7.2. Saha çalışması Çalışma boyunca liman içindeki ortalama su sıcaklığı 270C olarak gözlenmiştir. 4–6 cm boy grubundaki toplam 10 adet salyangoz 4 hafta boyunca 18 adet küçük boy (4–5 cm), 24 adet orta boy (5–6 cm) ve 27 adet büyük boy (6–7 cm) grubu midyelerden tüketmiştir. Orta boy grubu olan 6–8 cm boy grubundaki salyangozlar ise her 3 boy grubundan da yaklaşık olarak 30’ar adet olmak üzere eşit sayıda midye tükettiği belirlenmiştir. Büyük boy grubundaki (8–10 cm) salyangozlar ise en fazla küçük bireyleri tercih ederken diğer orta ve büyük boy midyelerden ise yaklaşık olarak eşit sayıda tükettiği gözlenmiştir (Şekil 53). 4 55 hafta boyunca tüm salyangozlar ise küçük boy midye grubundan toplam 96, orta boy gruptan 89 ve büyük boydan ise 101 adet tüketmiştir. Yapılan analiz sonucunda her 3 boy grubundaki salyangozun tükettiği midye sayısı arasında önemli bir farklılık gözlenmemiştir (P>0.05). 60 S M L Tüketilen midye sayısı (adet) 50 40 30 20 10 0 4-6 6-8 8-10 Salyangoz boyu (cm) Şekil 53. Üç farklı boy grubundaki toplam 30 adet predatör salyangozun 4 hafta boyunca tükettikleri midye (S:4–5; M:5–6; L:6–7 cm) miktarları. Deniz salyangozların haftalık midye tüketim miktarları şekil 54’de verilmiştir. Bireysel olarak haftalık ortalama midye tüketim miktarları küçük boy grubundaki salyangozlar 1.9 adet, orta boy grubunda 2.3 adet ve büyük boy grubunda ise 3.5 adet olarak hesaplanmıştır. Her 3 boy grubundaki 30 adet salyangoz 4 hafta boyunca 286 adet Akdeniz midyesi tükettiği gözlenmiştir. Bu midyelerin % 24’ü küçük boy (4–5 cm), % 31’i orta boy (5–6 cm) ve % 45’i ise büyük boy (6–7 cm) grubundandır. Midye üzerindeki haftalık predasyon baskısı 1. hafta % 33, 2. hafta % 26, 3. hafta %22 ve 4. hafta ise % 19’a düşmüştür. Liman içinde yapılan çalışmada deniz salyangozunun boyu ile tükettiği midye boyu arasında bir ilişkinin olmadığı hesaplanmıştır (P>0.05; Şekil 55). 46.32 ile 97.36 mm arasında değişen ortalama 70.5 mm boyunda olan salyangozlar 7 günde ortalama 3 adet midye tüketirken 28 günde ise 10 adet tüketmektedir. Günde ise bir salyangoz ortalama 0.36 adet, 1.82g midye eti tükettiği hesaplanmıştır. 4–6, 6–8 ve 8–10 cm boy grubundaki salyangozlarda sayısal açıdan midye tüketim miktarları arasında önemli bir farklılık bulunmamaktadır (P>0.05) (Şekil 56a). Predatör salyangoz tarafından 4–5, 5–6 ve 6– 7 cm boy grubundaki midyeler ise 28 günde ortalama olarak sırasıyla 7, 9 ve 13 adet/salyangoz tüketilmiştir (Şekil 56b). Ortalama 70.5±2.98 mm boyundaki salyangoz ortalama boyu 58.1±0.49 mm ve yaş et ağırlığı 5.6±0.11 g olan midye tüketmektedir. Günlük midye tüketim miktarı ise 2.02 g yaş et ağırlığı olarak hesaplanmıştır. Predatör boya göre midye tüketim miktarları arasında istatistiksel olarak önemli bir farklılık gözlenmemiştir (F=0.27, SD=2, P=0.77). Ortalama 52.0±1.07, 70.9±1.16 ve 88.2±0.95 mm boyundaki salyangozlar bireysel olarak 4 hafta boyunca sırasıyla toplam 57.6, 50.4 ve 53.7 g midye eti tükettiği hesaplanmıştır. 56 4-5 Tüketilen midye sayısı (n) 18 5-6 6-7 15 12 9 6 3 0 15 Tüketilen midye sayısı (n) 1. hafta 2. hafta 12 9 6 3 0 Tüketilen midye sayısı(n) 12 3. hafta 9 6 3 0 Tüketilen midye sayısı (n) 12 4. hafta 9 6 3 0 4-6 6-8 8-10 Salyangoz boyu (cm) Şekil 54. Üç farklı boy grubundaki toplam 30 adet predatör salyangozun haftalık olarak tükettikleri üç farklı boy grubundaki midye miktarları (4–5; 5–6; 6–7 cm). 57 90 Tüketilen midye boyu (mm) R2 = 0,02 70 50 30 40 50 60 70 80 90 100 S alyangoz boyu (mm) Kümülatif tüketilen midye sayısı (adet) Şekil 55. Predatör salyangozun boyu ve tükettiği midye boyu arasındaki ilişki 12 4-6 6-8 a 8-10 10 8 6 4 2 0 7 14 21 28 Zaman (gün) b Kümülatif tüketilen midye sayısı (adet) 14 4-5 5-6 6-7 12 10 8 6 4 2 0 7 14 21 28 Zaman (gün) Şekil 56. Haftalık olarak 3 farklı salyangoz boy grubuna göre salyangozun tükettiği toplam midye sayısı (a) ve 3 farklı midye boy grubuna göre tüm salyangoz tarafından tüketilen toplam midye sayısı (b). 58 Yaz dönemi salyangozun biyokütlesi Trabzon’da 3.4 ton/km2 veya 68000 adet/ km2 olarak hesaplanmıştı. Buna göre; Midye tüketim miktarı = 68000 adet salyangoz/ km2x0.36 adet midye/salyangoz/gün =24480 adet midye/gün/km2 4.7.3. Sıcaklığın midye tüketimine etkisi 42 ile 99 mm arasında değişen ortalama 70±3.1 mm boyundaki salyangozların haftalık olarak salyangoz başına yaş midye eti tüketim miktarı 10oC’de 4.75±0.30g iken 27oC’de ise 14.05±1.12g, günde ise 10oC’de 0.68 g iken 27oC’de ise 2g’dır (Şekil 57). Midye yaş et ağırlığı (g) 20 15 10 5 0 w1 w2 w3 w4 Hafta Şekil 57. Salyangoz tarafından haftalık olarak 10oC (-•-) ve 27oC (-ο-) sıcaklıkta tüketilen midye yaş et miktarı.(±SE). 4.8. Salyangoz balıkçılığının sosyo-ekonomik boyutu Rize, Trabzon, Ordu, Samsun, Sinop, Kastamonu, Bartın, Zonguldak, İstanbul, Kırklareli ve Tekirdağ olmak üzere toplam 11 ilde 50 adet balıkçı ile anket çalışması yapıldı. Çalışma sonuçlarına göre Rize, Trabzon ve Ordu’da salyangoz avcılığı yapılmamaktadır. 4.8.1. Salyangoz balıkçıları 4.8.1.1. Salyangoz avcılığında kullanılan teknenin özellikleri Ortalama tekne boyu 10 m olup 6–18.5 m arasında değişmektedir. Bu teknelerin % 50’si 10 m’den küçük, %38’i 10–15 m arasında ve % 12’si ise 15 m’den büyüktür. Tekne motor gücü ise ortalama 117 HP olup 9–300 HP arasında değişmektedir. 10 m’den küçük teknelerin ortalama motor gücü 50 HP, 10–15 m teknelerin 152 HP ve 15 m’den büyük teknelerin ise 228 HP olarak belirlenmiştir. Tekne yaşı ise ortalama 17 olup 2 ila 50 yıl arasında değişmektedir. Salyangoz avcılığında kullanılan teknelerin tamamı ahşap malzemeden yapılmıştır. Tekne mülkiyeti ise % 70’i kendisinin, % 14’ü ortak ve % 16’sı ise 59 aile malıdır. Teknelerin % 80’inde ırgat, % 68’inde radar ve % 30’unda ise GPS bulunmaktadır (Tablo 21). Tablo 21. Salyangoz avcılığında kullanılan balıkçı teknelerinin özellikleri. Tekne boyu (m) Tekne boyu (m) Motor gücü (HP) Tekne yaşı (yıl) ≤10 10–15 ≥15 Ortalama 8.21 12.00 16.90 10.7 50.3 152.2 228.2 117 17 16 22 18 Av aracı ( %) Mülkiyeti (%) Irgat Radar GPS Kendinin Ortak Aile malı 62 100 100 80 52 79 100 68 0 57 100 30 70 75 60 70 10 17 20 14 20 8 16 4.8.1.2. Salyangoz avcılığı yapan balıkçıların özellikleri Tekne boyuna göre salyangoz balıkçılarının sosyo-ekonomik durumları Tablo 22’de verilmiştir. Balıkçıların ortalama yaşı 39 olup 22 ile 62 arasında değişmektedir. Eğitim durumu ise oldukça düşük olup % 86’sı ilköğretim, % 8’i lise ve % 6’sı yüksekokul olarak belirlenmiştir. Ortalama 23 yıldır balıkçılıkla geçimlerini sağlamakta olup bu süre 6 ile 36 yıl arasında değişmektedir. Ayrıca balıkçılık haricinde ise % 25’i ikinci bir iş yapmaktadır. Balıkçıların çoğunluğu yeşil kart olmak üzere % 58’i sigortalıdır. 10 m’den küçük teknelerin yarısı, 10 m’den büyüklerin ise tamamına yakını yakıtta ÖTV indiriminden yararlanmaktadır. Balıkçıların % 47’si bu işi baba mesleği olarak yapmakta olup aileden teknede çalışanların oranı ise % 64’dür. Bulunduğu bölgedeki Balıkçı Kooperatifine üye olanlar oldukça yüksek olup ortalama olarak % 71 olarak belirlenmiştir. Tablo 22. Salyangoz balıkçılarının sosyo-ekonomi yapısı. Tekne boyu (m) Yaş ≤10 10–15 ≥15 Ortalama 35 41 46 39 Eğitim (%) İlköğretim Lise Y.okul 80 100 80 86 10 0 20 8 10 0 0 6 Aile mevcudu Sosyal güvence (%) ÖTV yardımı (%) 4 5 5 5 60 55 60 58 55 100 80 75 4.8.1.3. Salyangoz avcılığı yapan balıkçıların gelir ve gider durumları Salyangoz avcılığı genel olarak Nisan – Aralık ayları arasında 8 ay boyunca yapılmaktadır. Avcılık yoğun olarak ise Mayıs – Eylül ayları arasında gerçekleşmektedir. Bir ayda ise ortalama 17 gün çalışılmaktadır. Direç çekim süresi 30 dakika ile 2 saat arasında olup ortalama 50 dakika sürmektedir. Bir günde avlanılan ürün avlanma yöntemine göre değişmektedir. Dalgıçlar ortalama olarak bir günde 379 kg, direç çeken balıkçılar 552 kg hem direç hem de dalarak salyangoz toplayan balıkçılar 465 kg ürün avlamakta olup bu miktar bazen 2-3 tona kadar çıkmaktadır. Balıkçılar avladıkları ürünü çoğunlukla (% 74) kabzımala, % 18’i ise fabrikaya doğrudan satmaktadırlar. Kooperatif yoluyla satışlar ise belirli bölgelerde % 8 oranında gerçekleşmektedir. Salyangozun birim fiyatı ürünün boyutuna göre değişmekte olup ortalama 0.90 YTL/kg’dır. Salyangoz boyunun Marmara denizinde Karadeniz’e göre çok daha büyük olmasından dolayı bu değer Tekirdağ ve Çanakkale’de 4 YTL/kg’a kadar çıkmaktadır (Tablo 23). 60 Salyangoz balıkçılarının aylık brüt üretim değeri (552kg/günX17günX0.90 YTL) 8500 YTL olarak hesaplanmıştır. Tablo 23. Salyangoz balıkçılarının avlanma yöntemine göre av miktarları ve satış fiyatı. Av yöntemi Av süresi (gün/ay) Av miktarı (kg/gün) Direç (dalış) sayısı/gün Tayfa sayısı Fiyat (YTL/kg) Direç Dalgıç Direç+dalgıç Ortalama (min-mak) 17 16 15 17 (10–22) 552 379 465 504 (100–1000) 12 4 9–5 9–3 (5–40) 2 2 2 2 (1–4) 0.79 1.03 0.83 0.90 (0.4–4.0) Salyangoz balıkçılığında ortalama yakıt gideri günlük 60 lt olup aylık (17günX60lt/gün) 1020 lt’dir. Fakat dalarak avcılık yapan balıkçılar günde ortalama 32 lt harcarken direç çeken balıkçılar ise 72 lt yakıt harcamaktadırlar. Balıkçıların günlük gıda giderleri ise tayfa sayısına göre değişmekte olup 10 – 80 YTL arasında değişmektedir. Yıllık tekne, direç bakımı, dalgıç ve direç çekimi yapan balıkçılar için giyim giderleri sırasıyla ortalama 1339, 154, 679 ve 147 YTL’dir. Tayfa gideri ise avlanma yöntemine göre değişmekte olup direç çekimi yapan teknelerde ortalama olarak kârın % 50’si, dalgıçlar ise % 60’dır. Fakat Kırklareli’nde dalgıç payı % 80’e kadar çıkmaktadır (Tablo 24). Balıkçıların aylık olarak ortalama değişken giderleri (tekne - direç bakım, gıda ve giyim gideri) ise ((90*17)+(25*17)+(310/12)+(1339/12)+(154/12))=2105 YTL olarak hesaplanmıştır. Salyangoz balıkçısının aylık brüt geliri (Brüt üretim değeri-Değişken giderler) ise 6395 YTL olup bu gelirin yarısı tekne sahibinin geri kalanı ise tayfa sayısına eşit olarak verilmektedir. Aylık gelir miktarı dalgıçlar için daha yüksektir. Tablo 24. Salyangoz balıkçılarının değişken avlanma giderleri (* ÖTV’li). Av yöntemi Direç Dalgıç Ortalama Yakıt (lt/gün) Yakıt (YTL/gün)* Gıda (YTL/gün) Giyim (YTL/yıl) Tekne (YTL/yıl) Direç (YTL/yıl) Tayfa gideri (% pay) 72 32 60 108 48 90 25 22 25 147 679 310 1344 1327 1339 214 154 49 60 54 4.8.1.4. Balıkçıların salyangoz avcılığına bakış açısı Salyangoz avcılığı yapan balıkçıların direç yerine kendilerine hibe edilecek tuzakları kullanmayı tercih edenlerin oranı % 86’dır. Fakat Samsun’da direç çekimi yapan balıkçıların çoğunluğu bu av aracından vazgeçmeyip tuzak kullanmak istememektedirler. Bu balıkçılar tuzakla avcılığın direce göre daha zor ve daha az miktarda salyangoz avlayacaklarını düşünmektedirler. Özellikle Batı Karadeniz bölgesinde dalarak salyangoz avlayan balıkçılar ise daha iyi verim alabildikleri durumda tuzak kullanmayı tercih edeceklerini belirtmektedirler. Balıkçıların çoğunluğu av sezonunda hiç ceza almadıklarını belirtmektedirler (%65). Ceza alan balıkçılar ise başlıca aşağıdaki nedenlerden dolayı ceza almaktadırlar. — Çift direç (algarna) kullanma (590 YTL) ve yasak dönemde avlanma (750 YTL), 61 — Kaptansız denize çıkma, — Trol plakası ile salyangoz avcılığı yapma (2000YTL), — Yola elverişlilik belgesi ve simit sertifikasının olmaması, — Tekne üzerinde olması gereken yazıların eksik veya silik olması, — Diğer gemilerden yakıt alınması (kaçak) vs. Balıkçılar çoğunluğu (%88) avladıkları salyangozun birim fiyatını fabrikanın diğerleri ise (%12) kabzımalın belirlediğini belirtmektedirler. Ayrıca balıkçılar salyangozun birim fiyatının düşük bulmakta ve direcin yazın yasak olmasını istememektedirler (Tablo 25). Tablo 25. Salyangoz avcılığı yapan balıkçılarla yapılan anket çalışması (%). Salyangoz avcılığında tuzak kullanmayı tercih ediyor mu? son av sezonunda ceza ödedi mi? salyangozun birim fiyatının kim belirliyor? başlıca sorunlar nelerdir? EVET 86 35 Fabrika 88 Direcin yazın yasak olması 36.3 HAYIR 14 65 Komisyoncu 12 Salyangozun birim fiyatının düşük olması 45.5 Kooperatif 0 Av sezonunun kısa olması 18.2 4.8.2. Balıkçı Kooperatifleri Salyangoz avcılığı yapılan iller arasında Samsun, Sinop, Zonguldak, Tekirdağ ve Kastamonu’da toplam 8 balıkçı kooperatifleri ile anket çalışması yapıldı. Rize ili Pazar ve Çayeli balıkçı kooperatifleri ile yapılan anket çalışmalarında 2002 yılından itibaren salyangoz boyunun küçük ve fiyatının düşük olmasından dolayı salyangoz avcılığı yapılmadığı belirtilmiştir. Benzer sebeplerden dolayı Trabzon ve Ordu illerinde de salyangoz avcılığı olmamaktadır. Balıkçı kooperatiflerin faaliyet tarihleri 1977 ile 2006 arasında değişmekte özellikle Zonguldak ve Kastamonu balıkçılarının büyük çoğunluğunun kooperatif üyesi olmadığı belirlenmiştir. Samsun’daki balıkçılar daha çok direçle avlanmayı tercih ederken Sinop, Zonguldak, Tekirdağ ve Kastamonu’daki balıkçıların tamamına yakını dalarak avlanmaktadırlar (Tablo 26). Balıkçı kooperatiflerinde çoğunlukla soğuk hava deposu bulunmamakta ve avlanan salyangoz miktarı da kayıt altına alınmamaktadır. Ayrıca salyangozun fabrikaya satışında hiçbir kooperatifin bir rolü de bulunmamaktadır. Tablo 26. Salyangoz avcılığı yapılan bölgelerdeki balıkçı kooperatifleri İl-İlçe Samsun-Yakakent Samsun-Bafra Sinop-Ayancık Zonguldak-Ereğli Tekirdağ-Şarköy Kastamonu-Abana Kastamonu-İnebolu İstanbul - Şile (SHD: soğuk hava deposu). Faaliyet tarihi Üye sayısı Üye olmayanlar SHD 1997 1978 2006 1977 1979 1992 1999 2000 48 48 22 70 64 45 67 28 50 50 40 500 50 40 250 100 + + + - Salyangoz balıkçısı (adet) Dalgıç Direç 40 40 15 150 5 10 3 6 150 70 4 5 20 - 62 4.8.3. Salyangoz İşleyen Fabrikalar Samsun, Sinop, Kocaeli, Balıkesir, İstanbul ve Çanakkale olmak üzere deniz salyangozunu dondurulmuş et olarak işleyen toplam 8 adet fabrika bulunmaktadır. Her bir fabrika 8 ile 1000 arasında değişmek üzere ortalama 200 adet tekne ile çalışmaktadır. Fabrikada çalışan işçi sayısı ise ürün miktarına göre 20 ile 300 arasında değişmektedir. Fabrikada çalışan işçiler ise asgari ücret veya günlük 15–30 YTL karşılığında çalışmaktadırlar. En fazla dondurulmuş salyangoz eti ihraç eden Sagun- Kemal Balıkçılık fabrikası olup Türkiye’de yıllık ihraç miktarı toplam 3410 ton olarak hesaplanmıştır (Tablo 27). Deniz salyangozu eti ihraç eden 8 fabrika yıllık olarak 15 milyon $, fabrika bazında ise ortalama 2.5 (0.1–4.2) milyon $ arasında gelir elde etmektedirler. Tablo 27. İllere göre deniz salyangozu işleyen fabrikalar. İl-İlçe Fabrika adı Samsun-Çarşamba Samsun-Tekkeköy Sinop-Dikmen Sinop-Dikmen Kocaeli-Kandıra Balıkesir-Bandırma İstanbul-Silivre Çanakkale-Eceabat Kardez Malkoçoğlu Sagun Sadıklar Martaş Kocaman Mazlumoğlu Bosforo Faaliyet tarihi 1993 2006 2006 2000 1998 1982 1997 1986 Tekne sayısı 50 30 200 1000 25 8 105 10 İşçi sayısı 50 12 40 150 40+ 20–300 80 150 Yıllık ihraç miktarı (Ton) 700 70 800 600 600 120 400 120 Dondurulmuş deniz salyangozu eti çoğunlukla Japonya, Kore, Tayvan, Çin gibi Uzak doğu ülkelerine ortalama 6–8 $/kg olarak ihraç edilmektedir. Atık salyangoz kabukları 0.4 $/kg, kurutulmuş operkulumu ise 1.5 $/kg’dan satılmaktadır (Şekil 58). Salyangoz kabukları tavuk fabrikalarına ve ahtapot tuzağı için satışı yapılmakta ayrıca büyükleri Kore’ye ihraç edilmektedir. Fabrikaya gelen salyangozun et verimi ise 1/5 olarak belirtilmektedir. Fabrikalar genel olarak Nisan - Aralık ayları boyunca yoğun olarak ise yaz aylarında çalışmaktadır. Günlük işlenen salyangoz et miktarı ise ortalama 2.5 ton olup 0.5 ile 5 ton arasında fabrikaya gelen ürün miktarına göre değişmektedir. Şekil 58. Atık salyangoz kabukları (sol) ve salyangoza ait kurutulmakta olan operkulumlar (sağ). 63 4.8.4. Koruma Kontrol Çalışmaları Salyangoz avcılığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (TKB) Koruma Kontrol Genel Müdürlüğü tarafından her yıl yayınlanan Su Ürünleri avcılığını düzenleyen sirkülerde belirtilen av yer ve zaman yasaklarına göre denetlenilmektedir. 2006–2008 av sezonlarında 1 Mayıs–31 Ağustos tarihleri arasında direç ile salyangoz avcılığı yasaklanmıştır. Yapılan kontrollerde salyangoz balıkçılarına daha çok yasak yer ve zamanda direç çekimi, çift direç, avlanma izin belgesi olmadan avcılık yapmak, direç ebatlarının uygun olmaması gibi nedenlerden dolayı ceza kesilmektedir. Ceza miktarı ise 1380 sayılı kanunun 23. maddesinin a-b bentlerine göre 350–1000 YTL arasında olup yasak av döneminde direç çekimi cezası 590 YTL olarak belirtilmiştir. Artvin, Rize, Trabzon, Giresun, Ordu, Samsun, Sinop, Zonguldak, Bartın, Kastamonu, Kırklareli, Kocaeli, Tekirdağ, Balıkesir, İstanbul, Çanakkale olmak üzere toplam 16 ilde İl Tarım Müdürlüğüne bağlı Koruma Kontrol Müdürlüklerinden alınan 2000–2007 yıllarındaki salyangoz avcılığı yapan lisanslı tekne sayıları Şekil 52’de verilmiştir. 2003 yılından itibaren hem lisanslı tekne sayısı hem de üretim de hızlı bir artış görülmektedir. 2003 yılında 179 adet olan salyangoz avlanma izni alan balıkçı tekne sayısı 2004’de 495’e çıkmaktadır. 2007 yılında ise toplam salyangoz avlanma izni alan balıkçı sayısı 504 adettir (Şekil 59). Kontrol Şube Müdürlükleri 12 m’den küçük tüm teknelere salyangoz avcılığı için salyangoz avlanma izni vermektedirler. Bu nedenle salyangoz avcılığı yapan balıkçı teknelerin % 80’den fazlası 12 m’den küçüktür. 700 16 Tekne sayısı 600 14 Üretim (ton) Tekne sayısı (adet) 10 400 8 300 6 200 Üretim (bin ton) 12 500 4 100 2 0 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Yıl Şekil 59. 2000–2007 yıllarındaki salyangoz avcılığı yapan lisanslı tekne sayıları ve üretim miktarları. Artvin, Rize, Trabzon ve Ordu’da salyangoz avcılığı yapılmamaktadır. Bu bölgedeki çok az sayıdaki balıkçılar ise diğer illerde avlanmaktadırlar. Direçle deniz salyangozu avcılığı yapan balıkçıların çoğunluğu Samsun, Kastamonu ve Sinop’ta bulunmaktadır. Dalarak avcılık yapan balıkçılar ise çoğunlukla Balıkesir, Kırklareli, Tekirdağ, Çanakkale, Kocaeli, Bartın ve 64 Zonguldak illerindedir (Tablo 28). Türkiye’de salyangoz avcılığının % 31’i Samsun, % 13’ü Giresun, % 10’u Zonguldak, % 8’i Sinop ve % 38’i ise diğer illerdeki balıkçılar tarafından yapılmaktadır. Balıkçılar tuzakla salyangoz avcılığı için Kontrol Şube Müdürlüklerinden avlanma izni almalarına rağmen direç ve dalma dışında farklı bir avlanma yöntemi uygulanmamaktadır. Tablo 28. İllere göre direçle ve dalarak salyangoz avcılığı yapan balıkçıların dağılımı İl Artvin Rize Trabzon Ordu Samsun Sinop Zonguldak Kocaeli Balıkesir Kastamonu Bartın Kırklareli Tekirdağ Çanakkale Giresun İstanbul Sakarya Direç (%) Dalma (%) * * * * 70 42 8 6 61 17 - 30 58 92 94 100 39 83 100 100 100 - Toplam (%) 0 0 1 7 31 8 10 3 1 5 3 5 1 3 13 6 3 (* avcılık yapılmıyor). 5. Direç ve tuzakla avcılığın olumlu ve olumsuz yönlerinin karşılaştırılması Direç ve tuzakla salyangoz avcılığının ekonomik, ekosistem ve balıkçılık açısından karşılaştırılması Tablo 29’da verilmiştir. Tablo 29. Direç ve tuzakla salyangoz avcılığının karşılaştırılması (* Trabzon-yaz-Model 1, 100 adet tuzak) Birim av miktarı (kg/gün) Yakıt gideri (lt/gün) Tayfa sayısı Hedef dışı tür miktarı Çevreye etkisi İşe ayrılan zaman Av aracının seçiciliği Av yasağı İş gücü Av aracı Avcılık riski (kötü koşullarında vs) Salyangoz dışında diğer ürünlerinin avlanabilirliği Yem ihtiyacı Direç Tuzak 552 100 (4000 adet/gün) 70 5–10 3 1 fazla az Oluşan gürültüden ve kazımadan dolayı Sessiz olduğundan çevreye dost diğer türler üzerinde oluşan stress Tam gün 1–3 saat Belli bir süreden sonra seçiciliğini kaybetmekte 4 ay (Mayıs-Ağustos) Yok fazla az aktif pasif hava fazla az su Az fazla yok var 65 Yapılan çalışmalarda direç çekimi yapan salyangoz balıkçıları ortalama olarak tek bir çekimde 8 bin m2, günde 96 bin m2, ayda ise 1.6 km2’lik bir alanda av aracı ile zemini taramaktadır. Balıkçı tarafından direçle tarana alan denizin durumu ve av miktarının bolluğuna göre ayda 5 km2’ye kadar çıkmaktadır. Ayrıca balıkçıların %99’unun çift direç kullandıkları dikkate alındığında bu alan 2 katına çıkmaktadır. Salyangoz avlanma izni alan balıkçı sayısı ise resmi kayıtlarda 2007’de 504 adet olarak belirtilse de bu değerin 3–4 katı daha fazla olduğu sanılmaktadır. Tuzaktan çıkan salyangozların ortalama boy ve ağırlıkları sırasıyla 51.5±0.14 mm ve 27.7±0.34 g iken direçteki salyangozlar ise 61.5±0.45 mm ve 48.2±1.61 g’dır. 50-60 mm arasındaki salyangozlar tuzaklarda yaklaşık % 25 iken direçte ise %38’dir. 40 mm’den küçük bireyler tuzaklarda %25 direçte ise %4 oranındadır. 40 mm’den büyük bireyler tuzaklarda % 80 direçte ise % 96’dır (Şekil 60). 40 Model 1 35 Model 2 Model 3 30 Frekans (%) Trabzon direç 25 20 15 10 5 0 5 15 25 35 45 55 65 75 85 95 Boy (mm) Şekil 60. Tuzak ve direçten çıkan salyangozların boy-frekans dağılımı. 105 115 5. TARTIŞMA Deniz salyangozu Rapana venosa Türkiye sularına 1962 yılından itibaren işgalci bir tür olarak girmiştir. Yaklaşık olarak son yarım yüzyıldır sularımızda bulunan bu tür üzerine günümüze kadar yapılan çalışmalar oldukça az sayıda olup gerekli önem verilmemiştir. Türkiye’de salyangozun dağılımı, üremesi, populasyon yapısı, beslenmesi ve avcılığı olmak üzere bölgesel olarak birbirinden bağımsız yapılmış az miktarda çalışmalar mevcuttur (Bilecik, 1975; Düzgüneş vd. 1992; Emiral, 1997; Balta, 2000, Karayücel vd. 2001, Emiral (Sağlam), 2003, Ünsal, 2004; Şahin, 2004). 1985 yılından itibaren ticari olarak önem verilmeye başlanmış ve stoklar üzerinde bilinçsizce ve kontrolsüz bir şekilde aşırı avcılık yapılmıştır. Bu durum özellikle Doğu Karadeniz bölgesinde 1990’lı yılların sonlarına kadar devam etmiştir. Salyangoz boyunun bu bölgede gittikçe küçülmesiyle ticari değerini kaybedince avcılık giderek azalmış ve 2000’li yılların başında sona ermiştir. Bundan sonrada bölgede yetersiz avcılık olmasından dolayı salyangoz miktarı artmaya başlamış fakat bu durum salyangozda et veriminin düşmesine neden olmuştur. Çünkü hızla artan salyangoz miktarı ortamdaki bivalve türlerinin hızlı bir şekilde azalmasına hatta yok olmasına neden olarak salyangoz başına düşen prey miktarını azaltmış hatta yerli türlerin besinlerine rakip olarak diğer türler üzerinde de olumsuz etkilere neden olmuştur. Trabzon’da yapılan çalışmalarda salyangozun ortalama boyu 1990’da 6 cm iken 2000’li yıllarda 5 cm’ye, ortalama ağırlık ise 47 g’dan 27 g’a kadar düştüğü belirlenmiştir. 1990’dan 2000’li yıllara kadar üretim miktarındaki artış ise 6 bin tondan 12.6 bin tona kadar çıkmaktadır. Bu değerlerin yüksek olmasının nedeni ise avcılığı daha çok Doğu Karadeniz yerine Orta ve Batı Karadeniz’de olması ve bu bölgedeki salyangozların Doğu Karadeniz’e göre daha büyük ve et veriminin daha yüksek olmasından kaynaklanmaktadır. Doğu Karadeniz bölgesinde avcılığının yapılmaması üreme oranı yüksek ve sürekli beslenme eğiliminde olan salyangozun verimsiz ve sağlıksız bir şekilde stoklarının hızla artmasına neden olmakta ve bivalve türleri üzerinde yoğun predasyon baskısına neden olmaktadır. Salyangoz avcılığı çoğunlukla direç ve dalma ile yapılmaktadır. Direç ile salyangoz avcılığı hem hedef dışı tür hem de aynı ortamı paylaştığı diğer demersal türler üzerinde gürültüden oluşan stres etkisi yaparak ekolojik dengeyi bozmasından dolayı araştırmacıların önermediği fakat balıkçıların tercih ettiği avlanma yöntemidir. Dalarak avlanma yöntemi ise ekolojik açıdan direce göre daha zararsız olup bilim adamları tarafından tercih edilmekte fakat dalgıçlar açısından vurgun riski yüksek olmasından dolayı tehlikelidir. Ülkemizde kullanılmayan tuzak veya sepetle salyangoz avcılığı ise hem ekolojik hem de balıkçılar açısından ekonomik ve doğaya dost bir avlanma şeklidir. 5.1. Tuzakla salyangoz avcılığı Ülkemizde tuzakla deniz salyangozunun avcılığına yönelik çalışmalar oldukça az ve yetersizdir. 2002–2003 yıllarında Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi ve Karadeniz Teknik Üniversitesi Deniz Bilimleri Fakültesi tarafından yapılan çalışmalarda salyangoz avcılığında tuzak kullanımı araştırılmıştır. Bu çalışmada model 1 tuzak tipiyle yapılan çalışmada tüm aylarda günde ortalama 0.57±0.146 kg ve 19±4.49 adet salyangoz avlanmıştır. Haziran ayında ise bu değer ortalama 1.04±0.17 kg olup maksimum tuzak başına 2.4 kg ve 90 adete kadar çıkmaktadır. Ünsal vd. (2004) yaz denemelerinde sepet başına 12 saatte ortalama 0.94 kg deniz salyangozu yakalanırken, kış denemelerinde ise ortalama 0.17 kg deniz salyangozu yakalanmıştır. Şahin (2004) sepet başına günde ortalama 0.19 kg ve 10 adet salyangoz avlamıştır. Altınağaç vd (2004) Trabzon’da Rapana avcılığı için yazın kullanılan 40, 50, 75 ve 100 cm çaplarındaki 67 çemberli kaldırma ağları ile midye ve balıketi kullanılarak yapılan çalışmada ortalama birim av gücü 0.45 kg/12 saat olduğu ve çember çaplarına göre yakalanan deniz salyangozlarının birey sayıları arasında fark bulunmadığını belirtmiştir. Kim vd (1998) Kore’de Rapana venosa için 10 farklı modeldeki salyangoz tuzağı kullanarak CPUE (kg/tuzak) değerlerini karşılaştırdı. Sonuçlara göre tüm modellerde ortalama CPUE değeri 2.04 ile 3.46 arasında değişmektedir. Deniz salyangozu Rapana venosa’nın tuzakla salyangoz avcılığında elde edilen CPUE değerleri Buccinum undatum’a göre daha az bulunmuştur. Bunun sebebi ise bu türün kabuk kalınlığının Rapana’ya göre daha fazla olması ve et veriminin yüksek olmasından kaynaklanabileceği düşünülmektedir. İngiltere’de yapılan tuzakla deniz salyangozu avcılığında tuzak başına ortalama 1.7 kg av elde edildiği ve her sepetin 20 m çaplı bir alanda etkili olabildiği belirtilmiştir (Aquascobe, 2000). Kanada’nın doğu kıyılarında yapılan tuzak ile deniz salyangozu avcılığında tuzak başına 2.5–3 kg ortalama av elde edildiği belirtilmektedir. Kanada’da salyangoz av sahasında yapılan CPUE çalışmasında sonuçlar çok değişken olup tuzak başına 1kg’dan az ve nadiren 8.5 kg arasında değişmektedir (Fahy vd., 2000). Valentinsson vd, (1999) İsveç sularında Model 1 (Portzic pot, UK) tuzak tipiyle yaptıkları çalışmada birim tuzak başına ortalama 1.3 kg salyangoz (B. undatum) avlamışlardır. Avladıkları ürünün % 28’i <0.5 kg ve % 25’i ise 2.9 kg olarak belirtilmiştir. Tuzak başına av miktarı (CPUE) bölgeye, bekleme süresine ve derinliklere göre önemli oranda değişmektedir. En yüksek av miktarı ise 20 m derinlikte bulunmuştur. Bu çalışmada ise benzer tuzak modelinde ortalama tuzak başına 0.9 kg salyangoz (R. venosa) avlanmıştır. Avlanılan ürünün % 36’sı 0.5 kg’dan küçük, % 3’ü ise 2.5 kg’dan büyük bireylerden oluşmaktadır. Diğer çalışmayla benzer şekilde en yüksek av oranı da 20 m’de bulunmaktadır (Tablo 30). Morel & Bossy (2004) İngiltere’de model 1 tuzak tipiyle Jersey adasında yapmış oldukları çalışmada ortalama tuzak başına avlanılan salyangoz 3.3 kg olarak bulunmuştur. Ayrıca salyangoz avcılığının yapıldığı ve yapılmadığı istasyonlarda CPUE arasındaki fark önemli bulunmuştur. Tablo 30. Deniz salyangozunun tuzakla avcılığı üzerine yapılan çalışmalar. Kaynak Tür CPUE Yem (kg /tuzak) Ünsal vd., 2004 Şahin, 2004 Kim vd. 1998 Aquascope 2000 DFO NF 2001 Tingley vd., 1998 R. venosa R. venosa R. venosa B. undatum B. undatum B. undatum 0.17–0.94 0.19 3 1.7 2.5–3 2.57 Fahy vd., 2002 B. undatum 1.8 (0.8–4.4) DFA, 2002 Bu çalışma B. undatum R. venosa 15lbs 0.1–4.3 Midye Midye Midye Küçük köpek balığı, yeşil yengeç, Küçük köpek balığı, kahverengi yengeç, Morina başı, vatoz Mezgit+midye Yer Türkiye Türkiye Kore İngiltere Kanada İngiltere İrlanda Kanada Türkiye Kanada’da Balıkçılık ve Yetiştiricilik bölümü yaklaşık 1500 tuzakla 20 günde sonbaharda 747 kg yazın ise 4361 kg salyangoz (B. undatum) avlamıştır. Sonbaharda 1, 2, 3 ve 6 gün bekletilen tuzaklarda sırasıyla 5.5, 0.9, 365.5 ve 77.2 kg av elde edilmiştir. Yazın ise 3 gün bekletilen tuzaklarda 1244 kg av elde edilirken 12 gün bekletilen tuzaklarda 22.5 kg avlanmıştır. Bu sonuçlar salyangoz avcılığında mevsimin dolayısıyla su sıcaklığının ve derinliğin av veriminde çok önemli etkisi olduğunu fakat bekleme süresinin her zaman için av 68 verimi üzerine etkisi olmadığını göstermektedir. Av değerleri ile ilgili sonuçları tuzakların bırakıldığı dönemde deniz şartlarının uygun olmayışı özellikle akıntı hızı ve yönü belli değerlerin üzerinde iken salyangozun davranışlarını değiştirmesinden dolayı olumsuz yönde etkilemektedir (Tablo 31). Tablo 31. Kanada’da Bonavista körfezi açıklarında (üst) ve St Pierre sahilinde (alt) tuzakla yakalanılan salyangoz av miktarları (Yem: köpek balığı ve morina başı) (DFA, 2002). Tarih 22/10 24/10 25/10 27/10 29/10 30/10 05/11 06/11 09/11 12/11 13/11 Toplam 13/08 15/08 16/08 17/08 20/08 21/08 22/08 03/09 04/09 05/09 Toplam Tuzak sayısı 138 138 138 142 142 140 140 140 140 140 137 1535 146 146 146 146 145 145 145 145 145 145 1454 Derinlik (fm) 140 165 178 110 180 172 173 48 13 23 120 Bekleme süresi (h) 49 45 22 46 44 19 143 24 72 72 18 29 32 26 25 23 25 25 26 24 21 13 43 21 21 72 17 21 288 18 21 Toplam av (kg) 17.3 6.4 31.8 0.9 10.4 0.9 77.2 5.4 365.5 227.0 4.5 747.3 46.8 198.9 444.5 99.9 1.2 305.5 0.8 22.2 0.6 0.5 4361.1 Himmelman (1988) markalı salyangozlarda (B. undatum) yapmış olduğu deneyde 2, 5, 10, 18 ve 30 m uzaklığa bırakılan salyangozların yemli tuzaklarla yakalanma süresi sırasıyla 6s, 6s, 1g, 2g ve 3g’de pik yaptığını gözlemlemiştir. DFA, (2001) yapmış oldukları denemeler sonucunda av veriminin, daha çok ortamda bulunan deniz salyangozu miktarı ile ilgili olduğunu belirtmektedir. Ortamda ne kadar çok deniz salyangozu varsa, av verimi o kadar yüksek olmaktadır. Bu çalışmada öncelikle Karadeniz’de salyangozun stok miktarı belirlenerek yoğun olduğu bölgeler belirlenmelidir. Bu konuyla ilgili kapsamlı bir araştırma henüz yapılmamıştır. Eğer bu noktalar bilinirse tuzaklardan daha fazla verim alınacağı düşünülmektedir. Fahy vd.,(1995) Kuzey İrlanda denizinde sömürülmemiş stokların av miktarı önemli oranda çok daha yüksek olduğunu belirtmektedir. Ayrıca denediği model 1 tipi tuzaklardan ortalama 1,8 kg av verimi elde ettiğini, bazı alanlarda bu oranın 4.4 kg’ a kadar çıktığını belirtmiştir. Akıntı hızı 0.2 m/sn’den fazla olduğunda salyangozun hareketini sınırlamakta ve yemli tuzaklara yönelmesini etkilemektedir (Himmelman, 1988; Gros ve Santarelli, 1986). Bu çalışmada ise Trabzon’da 0.07- 0.4, Samsun’da 0.2 – 0.3, Sinop’ta ise 0.3–0.4m/sn arasında değiştiği gözlenmiştir. Bu çalışmada akıntı hızı çoğunlukla 0.2 m/sn’nin üzerine çıktığı belirlenmiştir. Bu durumda akıntı hızı salyangozların hareketini kısıtlayarak yemli tuzaklara 69 yönelmesini etkileyerek tuzaklara olması gerekenden daha az salyangoz girmesine sebep olmuştur. Fakat bu ölçülen değerler tuzaklar bırakıldıktan sonra anlık olarak ölçülmüş değerlerdir. 1, 3 ve 6 gün denizde bekletilen tuzaklarda akıntı hızı ölçülmüş değerlerin altına ve üzerine çıkmış olabilir. Akıntı hızının çalışma boyunca yani tuzakların denizde kalma süresi boyunca ölçülmesi gerekmektedir. Samsun’da yapılan çalışmalarda diğer çalışılan bölgelere göre daha bol ve büyük salyangozların olmasına rağmen tuzaklardan beklenen verimin alınmamasından dolayı tuzakla salyangoz avcılığının bu bölgede daha geniş kapsamlı ve daha fazla istasyonlarda çalışılması gerektiği düşünülmektedir. Ayrıca mide içeriği çalışmaları yapılarak beslenme ortamı hakkında bilgi alınması tuzaklara konulacak yem tipi konusuna yardımcı olabilecektir. Ayrıca Trabzon ve samsun bölgesinde salyangozların yoğun olarak bulundukları alanlarda bentik faunanın da incelenmesi gerekmektedir. 5.2.Tuzaklarda kullanılan yem İrlanda denizinde salyangoz Buccinum undatum üzerine yapılan bir çalışmada midye (Mytilus edulis) yem olarak kullanıldığında çoğunlukla yavru salyangozların (<20mm) tuzağa girdiği tespit edilmiştir. Yem olarak sadece yengeç (Cancer pagurus) yerine köpek balığı (Scyliorhinus spp.) ve yengeç birlikte kullanıldığında daha fazla salyangozun avlanılmasına sebep olduğu gözlenmiştir. Ayrıca mezgit (Merlangus merlangius) ve yengeç tek başına yem olarak kullanıldığında etkili olmazken ikisi bir arada iken daha iyi sonuçlar alınmaktadır (Fahy, 2001). Bu çalışmada ise mezgit ve midye birlikte kullanıldığında tek başına kullanılan mezgite göre daha etkili olduğu belirlenmiştir. Ayrıca tuzaklarda yem olarak kullanılan yengeç bu çalışmada etkili olmazken diğer çalışmalarda önemli oranda av miktarını etkilemektedir. Bunun nedeni ise kullanılan yengeç ve salyangoz türünün farklı olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Ünsal vd. (2004) Trabzon’da yazın yapılan çalışmada midye ile yemlenen sepette 25 adet ve 1377 g ağırlıkla ortalama av verimi elde edilirken balıketi ile yemlenen de ise 10 adet ve 512 g av verimi elde edilmiştir. Tuzaklara konulan yemlerden midyenin diğer istiridye türlerine göre salyangoz tarafından daha fazla tercih edildiği belirlenmiştir (Kim vd 1998). 5.3. Tuzak ve direçlerde hedef dışı tür Tuzak ve direçteki hedef dışı türler avcılığının yapıldığı bölge ve türe göre değişmektedir. Bu çalışmada tuzaklara hedef dışı tür olarak en fazla kıyı yengeci ve kaya balığı girmektedir. Ayrıca yaz dönemi çalışmalarında ise model 1 ve 2 tuzak modellerinin dış kısmına kaya balıklarının yumurtalarını bıraktıkları da belirlenmiştir. Kim vd, (1998) Kore’de yapmış olduğu çalışmada tuzaklardan çıkan türlerin %92’si salyangoz, %3.7’si krustase, % 2.2’si balık ve % 1.5’u ise diğer türlerden oluştuğunu belirtmiştir. Logothesis ve Beresoff (2004) tuzaklara giren hedef dışı türlerin % 93.75’i krustase (mavi yengeç, örümcek yengeç, hermit crab vs.), % 2.5’u derisidikenliler (deniz kestanesi, deniz yıldızı, deniz patlıcanı vs.), %2.1’i balık (levrek, dil balığı vs.), %1.6’sı yumuşakça ve % 0.05’i ise diğerlerinden oluşmaktadır. Bu hedef dışı türlerin miktarını azaltmak için salyangoz tuzaklarının giriş kısmının daraltılması gerekmektedir (Fahy, 2001). Yapılan çalışmada direçten çıkan başlıca hedef dışı türler ise ak midye ve kıyı yengecinden oluştuğu gözlenmiştir. Özellikle salyangoz tarafından yoğun predasyon 70 baskısına maruz kalan midyeler aynı zamanda direç tarafından hedef dışı tür olarak ta yakalanmaktadır. 5.4. Prey-predatör ilişkisi Bu çalışmada 4–6, 6–8 ve 8–10 cm boy grubundaki salyangozların tükettiği 5–8 cm arasında değişen midye (M. galloprovincialis) sayısı arasında önemli bir farklılık gözlenmemiştir. Yani predatör salyangozun boyu ile tükettiği Akdeniz midyesinin boyu arasında bir ilişki bulunamamıştır. Salyangoz bu tür midyeyi tüketirken prey boyu açısından seçici bir özellik sergilememektedir. Günde ise bir salyangoz ortalama 0.36 adet, 1.82g midye eti tükettiği hesaplanmıştır. Salyangoz tarafından en fazla tüketilen boy grubu ise 6–7 cm arasındaki midyelerden oluşmaktadır. Savini &Ambrogi (2006) Kuzey Adriyatik denizinde rapananın sırasıyla en fazla ak midye (A. inaequivalvis), deniztarağı (T. philippinarum) ve Akdeniz midyesi (M. galloprovincialis) tercih ettiği belirtilmektedir. Ortalama 104.5 mm boyundaki salyangoz ise günlük yaklaşık olarak 0.5 g ak midye, 0.1 g deniz tarağı ve 1.2 g Akdeniz midyesinin etini tüketmektedir. Salyangozlar daha çok 15–30 mm arasında olan küçük bireyleri tercih etmektedir. Cesari ve Mizzan (1993), deniz salyangozu R. venosa’nın seçici bir tüketici olup genellikle gece avlandığını belirlemişlerdir. Ayrıca R. venosa’nin bivalve türleri arasındaki besin tercihi ise Venus verrucosa> C. gallina> M. galloprovincialis> Ostrea edulis> G. glycymeris şeklinde belirtmektedir. Benzer şekilde Buccinum undatum ise bütün bir ölü organizma ile beslenirken balığın karaciğeri ve yengecin solungaçları gibi enerji değeri yüksek kısımlarını yemekten kaçınmakta ve yüksek oranda seçici bir özellik sergilemektedirler. Küçük salyangozlar büyük salyangozlara göre günde vücut ağırlıklarının daha büyük bir oranını tüketirler (Evans vd., 1996). 5.5. Populasyon yapısı Bu çalışmada Rapana venosa’nın cinsiyet oranı avcılığının yapıldığı Samsun’da 1:1, avcılığının yapılmadığı Trabzon ve Ordu’da ise 1:1’den önemli bir şekilde farklı bulunmuştur. Samsun, Ordu ve Trabzon’da ortalama boy ve ağırlık ise sırasıyla 70.5 mm, 66.1 g; 48.7 mm, 36.3 g ve 61.5 mm, 48.2 g olarak bulunmuştur. Diğer bölgelere göre Karadeniz’de salyangozun boyu daha küçüktür. Düzgüneş vd., (1992), Trabzon sahilinde yapmış oldukları ilk çalışmalarda, R. venosa’nın ortalama olarak boyunu 62.15 mm ve ağırlığı 47.22 g bulmuşlardır. Prodanov vd., (1995) aynı türün Bulgaristan sahilinde çeşitli istasyonlarda ortalama olarak boyu 70-92 mm, ağırlık 80-172 g olarak belirlemişlerdir. Chesapeake körfezinde ise R. venosa’nın boyu 102.7149.0 mm arasında değişmektedir (Harding ve Mann, 1999). Bu aradaki farklılıklar örnek sayısının ve örnekleme alanının farklı olmasından kaynaklanabilir. Sağlam (2003) deniz salyangozunun cinsiyet oranı (D:E) 1:1.6 şeklinde olup haziran ve temmuz aylarında ve 50–60, 60–70 mm boy grubundaki salyangozlarda erkek bireylerin dişilerden daha fazla olduğunu belirtmiştir. Savini vd (2004) Kuzey Adriyatik denizinde yapmış olduğu çalışmada salyangozun boyu 67 ile 136.7 mm, yaş et ağırlığı ise 11.1 ile 172.2 g arasında değiştiğini belirtmektedir. Ayrıca dişi erkek oranı 1:1 olup dişi bireylerin erkeklere göre daha hafif ve küçük olduğunu gözlemlemiştir. Bu çalışmada da cinsiyet oranı dışında benzer bulgular elde edilmiştir. 71 Mann vd (2006) Chesapeake körfezinde dişi (imposeksli dişi+normal dişi) ve erkek oranının 1:1’den farklı olmadığını belirtmiştir. İmposeksli dişi ile normal dişi oranı ise 2:1 olarak bulunmuştur. Rapanalarda imposeks gözlemleri Cheasepeake körfezi(ABD) dışında ne anavatanı olan Kore’de ne de işgal ettiği Karadeniz, Akdeniz vs’de rapor edilmemiştir. Fakat bu çalışmada özellikle Trabzon’da erkek bireylerin dişilere göre önemli ölçüde fazla olması bu bölgedeki salyangozlarda imposeksin olma olasılığını artırmaktadır. Bölgedeki biyokütle miktarı ise 1990’da yaklaşık km2’de 2 ton (42 bin adet) iken 2000’de 6 tona (204 bin adet) kadar çıkmıştır. Ayrıca ortalama boy 1990’lı yıllarda aşırı avcılıktan 6 cm’den 5 cm’ye kadar düşmüş, 2000’li yıllarda ise yetersiz avcılıktan dolayı ortalama ağırlık 47 g’dan 27 g’a kadar düşmüştür (Tablo 32). Bunun nedeni ise salyangozun birim alanda sayısının aşırı artışı ile salyangoz başına düşen prey miktarı azalarak et veriminin düşmesine neden olduğu düşünülmektedir. Tablo 32. Bölgelere göre Rapana venosa’nın ortalama boy, ağırlık ve biyokütle miktarları. Boy (mm) 61.5 70.5 52.85 62.15 70.00 103-149 31-169 101-106 28-120 Ağırlık (g) 48.2 66.1 27.7 47.2 80.0 170-235 3-352 Biyokütle (ton/km2) 0.4–3.5 0.7–12.3 6.4 1.98 5.0–19.9 - Bölge Doğu Karadeniz Orta Karadeniz Doğu Karadeniz Doğu Karadeniz Karadeniz Kuzey Atlantik Kore Adriyatik Güney Atlantik Kaynak Bu çalışma Bu çalışma Sağlam, 2003 Düzgüneş vd., 1992 Prodanov vd., 1995 Mann & Harding, 1999 Chung vd., 2002 Savini vd., 2004 Giberto vd., 2006 5.6. Tuzak ve direcin ekosisteme etkisi Salyangoz avcılığında direce göre dip ekosisteme daha az zararı olan pasif av aracı tuzakların veriminin artırılmasına yönelik çalışmalara daha geniş kapsamda devam edilerek direç yerine tuzakla avcılığı yapılmalıdır. Ekonomik öneme sahip çoğu demersal türler direç çekim sırasında oluşan gürültüden dolayı özellikle yazın üreme döneminde olmasından dolayı strese girmektedir. Aynı zamanda direç dipte bulunan yavru bireyler ve dip fauna üzerinde de önemli ölçüde tahribata neden olarak bu türlerin geleceğini riske atmaktadır. Artvin, Rize, Trabzon ve Ordu’da salyangoz avcılığı yapılmadığından populasyon hızla artmakta ve buna paralel olarak et verimi düşerek ticari değerini de kaybetmektedir. Bu durumun ekosisteme etkisinin daha detaylı araştırılarak avcılığının yapılması cazip hale getirilmelidir. Hem avın (salyangoz) hem de av aracının (direç) ekosisteme zarar vermesi ekolojik dengeyi önemli ölçüde tehlikeye sokmaktadır. Bu nedenle Karadeniz’de predatörü olmayan deniz salyangozunun dağılımı, stok ve populasyon yapısı çalışmalarının sürekli izlenmesi gerekmektedir. 6. SONUÇLAR Bu projeden elde edilen başlıca sonuçlar aşağıda özetlenmiştir. 1. Her 3 modelde 3270 tuzakla toplam av miktarı 632.3 kg ve 23269 adetten oluşmaktadır. Toplam avın ağırlıkça % 97.7’si hedef tür (R. venosa) % 2.3’ü hedef dışı tür, sayısal olarak ise % 94’ü hedef tür % 6’sı hedef dışı türden oluşmaktadır. 2. Tüm yıl boyunca tuzak başına ortalama günlük av miktarı (CPUE(kg-adet/tuzak) ise; Model 1’de: 0.57 kg ve 19 adet Model 2’de:0.31 kg ve 10 adet Model 3’de: 0.31 kg ve 11 adettir. 3. Yazın ise ortalama CPUE (kg-adet/tuzak/gün); Model 1’de: 1.02 kg ve 39 adet Model 2’de: 0.56 kg ve 24 adet Model 3’de: 0.33 kg ve 11 adettir. 4. Tuzakla avlanan salyangozun Model 1’de: % 36’sı <0.5 kg, % 27’si 0.5–1 kg ve % 3’ü >2.5 kg Model 2’de: % 60’ı <0.5 kg, % 22’si 0.5–1 kg ve % 2’si >2.5 kg Model 3’de: % 63’ü <0.5 kg, % 22’si 0.5–1 kg ve % 2’si >2.5 kg salyangoz avlanmıştır. 5. Tüm yıl boyunca boş tuzak oranları Model 1, 2 ve 3’de sırasıyla ortalama % 19.6, % 22.2 ve % 29.4’dür. Bu değer yazın %1.7 iken kışın %35’e kadar çıkmaktadır. 6. Ortalama CPUE bölgeler arasında önemli oranda değişmektedir. Trabzon ve Ordu’da yazın 1 gün bekletilen 3 model tuzaktaki av miktarları (kg/tuzak/gün) ise; Trabzon Ordu Model–1 0.8 2.0 Model–2 0.5 0.7 Model–3 0.3 0.8 7. 3 tuzak modelinden en verimli olanı Model 1 tipidir. Bazı dönemlerde ortalama CPUE diğer modellerin 2 katına çıkmaktadır. 8. En yüksek av oranı yazın 10 m’de iken diğer mevsimlerde ise 20 m civarında bulunmaktadır. Yazın 3 model tipinde derinliğe göre CPUE değerleri; Derinlik (m) 10 20 30* Model–1 kg-adet 1.1 46 0.9 33 1.2 40 Model–2 kg-adet 0.5 26 0.6 22 0.7 24 Model–3 kg-adet 0.6 29 0.6 28 Veri yok * 25 m 9. Model 1 tuzak tipiyle yazın avlanılan salyangoz miktarı diğer mevsimlere göre önemli oranda daha fazla miktardadır. 3 model tipinde mevsime göre 20 m derinlikteki CPUE değerleri; 73 Mevsim İlkbahar Yaz Sonbahar Kış Model–1 kg-adet 1.0 27 0.9 33 0.5 25 0.3 8 Model–2 kg-adet 0.4 11 0.6 22 0.4 19 0.3 5 Model–3 kg-adet Veri yok 0.6 28 0.3 15 0.3 4 10. Tuzakların denizde bekleme süresi arttıkça tuzak başına av miktarı (CPUE) da artmaktadır. Yazın 3 model tipinde bekleme süresine göre CPUE değerleri; Bekleme süresi (gün) 1 3 6 Model–1 kg-adet 0.8 30 1.0 39 1.8 62 Model–2 kg-adet 0.5 16 0.6 24 1.4 42 Model–3 kg-adet 0.3 11 0.6 29 1.1 38 11. Tuzaklara konulan yem tipinde midye tek başına fazla etkili olmazken mezgit eklendiğinde av miktarı yaklaşık olarak 2 kat artmaktadır. Vatoz (1.18 kg/tuzak) yem olarak kullanıldığında ise midyeye (0.58 kg/tuzak) göre 2 kat daha fazla salyangoz avlanmaktadır. 12. Trabzon’da tuzaktan çıkan salyangozların ortalama boyu 51.5±0.14 mm ve ağırlığı ise 27.7±0.34 g’dır. Örneklerin % 3’ü 40 mm’den küçük % 97’si ise 40 mm’den büyük bireylerden oluşmaktadır. 13. Trabzon, Ordu ve Samsun’da direçten çıkan salyangozların ortalama boy ve yaş et ağırlığı sırasıyla 61.5 mm ve 16.7 g; 48.7 mm ve 9.5 g; 70.5 mm ve 24.8 g’dır. En büyük ve et verimi yüksek olan salyangozlar Samsun’da diğer illere göre daha yüksek bulunmuştur. 14. Trabzon ve Samsun’da ortalama biyokütle miktarı (ton/km2) ise sırasıyla 2.26 ve 4.6’dır. Yazın km2’de ise Trabzon’da 6.1 ton Samsun’da ise 12.3 ton ile maksimum değere ulaşmaktadır. 15. Tuzaktan çıkan başlıca hedef dışı türler yengeç ve kaya balığı olmakla beraber sadece Sonbahar’da denizatı miktarı artmaktadır. 16. Cinsiyet oranı (D:E) Samsun’da 1:1 iken Trabzon’da 1:6, Ordu’da ise 1:4 olarak bulunmuştur. 17. Akıntı hızı Trabzon’da ortalama 0.20 m/sn olup 0.36 m/sn’ye ye kadar çıkmaktadır. Samsun’da ise ortalama 0.23 maksimum 0.40 m/sn’dir. 18. Yazın 270C’de yapılan saha çalışmasında salyangoz Akdeniz midyesini tüketirken boy tercihi yapmazken ortalama 70 mm boyundaki salyangoz günlük ortalama 2 g midye eti tüketmektedir. 19. Salyangozun midye tüketim miktarı sıcaklıkla önemli ölçüde değişmektedir. Ortalama 70 mm boyundaki salyangozların yaş midye eti tüketim miktarı günlük 10oC’de 0.7 g iken 27oC’de ise 2g’dır. 74 20. Laboratuar ortamında 3 haftada bireysel olarak küçük, orta ve büyük boy grubundaki salyangozlar sırasıyla 1, 3 ve 5 adet midye tüketmektedir. 21. Yapılan hesaplamalar sonucunda salyangoz günlük olarak km2’de 24480 adet midye tüketeceği tahmin edilmektedir. 22. Salyangoz balıkçılarının kullandıkları teknelerin boyu ortalama 10 m olup %70’i mülkiyeti kendisine aittir. Balıkçılar ortalama 39 yaşında olup % 86’sının eğitim seviyesi ilköğretim düzeyindedir. % 62’sinin ise sigortası yoktur. 23. Direç çekimi yapan balıkçıların günlük av miktarı ortalama 552 kg, dalgıçların ise 379 kg olup bu miktar 2 tona kadar çıkmaktadır. 24. Balıkçıların %74’ü avladığı ürünü kabzımala vermektedir. Birim fiyatı 0.90 YTL olup ürünün kalitesi ve boyutuna göre 4 YTL’ ye kadar çıkmaktadır. 25. Türkiye’de salyangoz işleyen toplam 8 adet fabrika toplam 3410 ton dondurulmuş salyangoz etini ihraç etmekte ve 15 milyon $ gelir elde edilmektedir. 26. Türkiye’de 2007 yılında toplam 504 adet salyangoz avlanma izni alan balıkçı bulunmaktadır. 7. ÖNERİLER Trabzon’da yapılan çalışmada tuzak tipi, yem tipi, derinlik, bekleme süresi, tuzak renginin aylık olarak birim tuzak başına av (CPUE) üzerine etkisine çalışıldı. Aynı zamanda direç çekimleri de yapılarak biyokütle miktarı, populasyon yapısı (cinsiyet oranı, boy-frekans dağılımı vs) belirlendi. Ayrıca tuzak ve direçteki hedef dışı türler belirlenerek karşılaştırıldı. Samsun’da ise 3 farklı tuzak modelde salyangoz avcılığı mevsimsel olarak çalışıldı. Ayrıca direç çekimleri de yapıldı. Ordu ve Sinop’ta ise sadece yaz dönemi 3 tuzak modelinde çalışma gerçekleştirildi. Çalışma sonuçlarına göre Trabzon’da mevsime bağlı olarak CPUE’de geniş bir varyasyon ile sonuç alınırken Samsun’da tuzak ile yapılan çalışmalardan bir verim alınamamıştır. Burada yapılan çalışmalar direç çekimi yapan balıkçıların tuzaklara zarar vermemesi için önceden anlaşmalı balıkçı tekneleri ile sınırlı alanda denemeler yapılmıştır. Ayrıca salyangozun severek tüketmiş olduğu kum midyesinin ortamda fazla olması da yapılan çalışma sonuçlarının olumsuz olmasının nedenlerinden biri olarak düşünülmektedir. Bu çalışmaların balıkçı teknesiyle değil de araştırmacılara ait teknelerin kullanılarak yapılması istenilen yer ve bölgede çalışmaların gerçekleştirilmesini kolaylaştıracaktır. Özellikle Samsun’da tuzakla salyangoz avcılığı çalışmalarına devam edilerek eksikliklerin tamamlanması ve sorunun nereden kaynaklandığı bulunmalıdır. Tuzakla salyangoz avcılığı başta İngiltere olmak üzere Kanada ve Japonya’da yaygın olarak kullanılmaktadır. Ülkemizde bu türün avcılığında direç kullanımı oldukça fazla olup ekolojik açıdan zararlı etkilere neden olmasından dolayı bu avlanma yönteminin değiştirilmesi gerekmektedir. İşgalci bir tür olan deniz salyangozu yüksek üreme ve olumsuz çevre koşullarına karşı dayanıklılığı nedeniyle hızla çoğalmakta ve bivalve türlerini tüketerek yerli türlerin 75 besinlerine rakip olmaktadır. Ayrıca salyangozun bivalve türleri dışında tam olarak hangi türleri tükettiği bilinmemekte ve bununla ilgili bir çalışmada henüz yapılmadığından diğer türler üzerindeki predasyon baskısı da bilinmemektedir. Deniz salyangozunun doğal ortamdaki prey- predatör ilişkisi belirlenerek ekolojik etkileri daha detaylı araştırılmalıdır. Bu türün dağılımı ve stok miktarı hakkında güncel bilgilerde mevcut olmayıp avlanma stratejisi ile ilgili pek çok önemli kararların sağlıklı bir şekilde alınması da mümkün olmamaktadır. Şu ana kadar belirlenen soru işaretlerin ve bilinmeyenlerin cevabını bulduğumuz takdirde salyangoz avcılığı ile ilgili çoğu sorunlarda çözümlenmiş olacaktır. Karadeniz’de predatörü bulunmayan deniz salyangozunun avcılığı yapılmayan illerde salyangoz avcılığının yapılması ve avcılığı direçle yapılan illerde ise direç yerine ya dalarak ya da tuzakla avcılığının yapılması teşvik edilmelidir. Hem predatörünün olmayışı hem de avcılığının yapılmamasından dolayı hızla artması ileride tamiri mümkün olamayacak sorunlara neden olacaktır. Karadeniz sahili boyunca deniz salyangozu bulunan belirli noktalarda deniz salyangozunun dağılımı, biyokütlesi, cinsiyet oranı, mide içeriği, ortalama boy ve et verimi, imposeksin varlığı vs. araştırılıp sonuçlar değerlendirilerek Türkiye’de salyangozun öncelikle mevcut durumu belirlenmelidir. Daha sonra ise bu sonuçlara göre avcılığıyla ilgili stratejiler belirlenmelidir. Ekosistem üzerinde yıllarca direçle avcılığı yapılarak tahrip edilmiş olan bölgelerde doğaya dost olan tuzaklarla avcılığının yapılması teşvik edilmelidir. Türkiye’de salyangoz avcılığının tarihçesi veya geçmişi ile ilgili miktar ve boyut olarak kayıtlara geçirilmiş sürekli bir veri arşivine sahip değildir. Bu nedenle salyangozun geçmişten günümüze kadar olan değişikliği ve avcılığı hakkında yorum yapmak çok sağlıklı olmamaktadır. Ticari öneme sahip ve pazar sorunu olmayan bu türün balıkçılık sektöründe sürekli yer alabilmesi ve geleceğe yönelik avcılığı ile ilgili kararların doğru bir şekilde alınabilmesi için stokların sürekli izlenmesi gerekmektedir. 37/1 numaralı sirkülerde tuzakla salyangoz avcılığı yıl boyunca serbest bırakılmıştır. Salyangoz avcılığı yapan binlerce balıkçının özellikle diğer tür ve av araçlarının yasak olduğu 1 Mayıs–31 Ağustos tarihleri arasında avlanarak geçim kaynağını oluşturmaktadır. Bu dönem ticari öneme sahip pek çok balığın üreme dönemi olmasından dolayı direçle avlanma ile bu türler gerek stres gerekse ortamın tahrip olmasından dolayı olumsuz etkilenmektedir. Direçle salyangoz avcılığı çoğu bölgelerde yoğun olarak gece ve gündüz yasak dönem olan yaz aylarında yapılmaktadır. Her ne kadar Sahil güvenlik kontrolleri olsa da direçle kaçak avcılık devam etmektedir. Ekonomik öneme sahip diğer ticari türlerinin çoğu üreme döneminde olup bu durumdan olumsuz olarak etkilenmektedir. Salyangoz avcılığı sektöründe bulunan mevcut balıkçı sayısı kayıtlarda bulunan miktardan daha fazla olduğu sanılmaktadır. Bu sayının net olarak belirlenip her bir balıkçının avladığı miktar gerek Kooperatiflerce gerekse Koruma Kontrol tarafından barınak ve limanlarda kontrolü yapılarak kayda geçirilmesi gerekmektedir. Ayrıca balıkçı avladığı ürünü komisyoncuya veya fabrikaya düşük fiyata satmaktadır. Bu durumun önlenebilmesi için belirli noktalarda balıkçılar için soğuk hava deposunun bulunması fiyat belirlemede balıkçı veya kooperatiflerin rolünü arttıracaktır. Türkiye sularında yaklaşık olarak 50 yıldır bulunan bu türün avcılığında istenmeyen hedef dışı tür miktarı açısından direce göre daha az etkiye sahip tuzakların balıkçılara hibe edilerek bu av aracı ile avlanması sağlanmalıdır. Tuzakla avcılığı ile ilgili araştırmalara devam edilerek tuzakların seçiciliği, suni yemler ve CPUE yüksek, hedef dışı tür miktarı az ve kullanım kolaylığı yüksek olan tuzak modellerinin farklı tasarımları mevcut bilgiler ışığında değerlendirilerek geliştirilmelidir. 76 Sonuç olarak; Æ Trabzon ve Ordu’da mevsime bağlı olarak CPUE’de geniş bir varyasyon ile sonuç alınırken Samsun’da tuzak ile yapılan çalışmalardan bir verim alınamamıştır. Özellikle Samsun’da tuzakla salyangoz avcılığının verimliliğinin artırılmasına yönelik çalışmalara acil olarak devam edilmelidir. Bu çalışmalardan sonuç alındığı takdirde bölgedeki balıkçıların salyangoz avcılığında ekosistem üzerindeki olumsuz etkilerinden dolayı direç yerine tuzak kullanmaları teşvik edilmelidir. Æ Deniz salyangozunun avcılığının yapılmadığı Doğu Karadeniz’de (Rize, Trabzon, Ordu) avcılığının yapılması teşvik edilmelidir. Doğu Karadeniz bölgesinde salyangoz avcılığının yapılmaması üreme oranı yüksek ve sürekli beslenme eğiliminde olan salyangozun verimsiz ve sağlıksız bir şekilde stoklarının hızla artmasına ve midye türleri üzerinde yoğun predasyon baskısına neden olmaktadır. Æ Salyangoz avcılığı yapan her bir balıkçının avladığı miktar ilgili Kooperatiflerce kayıta geçirilmelidir. Ayrıca fabrikalara giren ürün miktarının da kontrolü yapılarak kayda geçirilmesi gerekmektedir. Æ Deniz salyangozunun Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu (GTİP) 0307.99.18.00.00 koduyla “diğerleri” adı altında geçmektedir. Bu türün daha sağlıklı bir şekilde ihracat verilerini takip edebilmek için bağımsız bir GTİP kodunun olması gerekmektedir. 8. KAYNAKLAR Altınağaç, U., Ayaz A., Kara A. 2004. Farklı Boyutlardaki Çemberli Kaldırma Ağları ile Deniz Salyangozu [Rapana venosa (Valenciennes, 1846)] Avcılığı Üzerine Bir Ön Çalışma. E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, 21: 295–299 Balta, N., 2000. Laboratuar Koşullarında Doğal Yemle beslenen Deniz Salyangozu Rapana thomasiana’da Sindirim Üzerine Bazı Gözlemler. KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, Trabzon. Bilecik, N., 1975. La repartition de Rapana thomasiana thomasiana Crosse sur le littoral ture de la mer noire s’etendant d’Iğneada jusqu’a Çaltı Burnu. Rapports et Commission Internationale de la MerMediterranee, 23, 169-171. Bilecik, N. 1990. Deniz Salyangozu Rapana venosa (V)’nın Türkiye’nin Karadeniz Sahillerindeki Dağılımı ve Karadeniz Balıkçılığındaki Etkisi, TOKB Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Yayını, Bodrum. BİM, 2007. Doğu Karadeniz İhracatçılar Birliği Genel Sekreterliği- BİM kayıtları, Trabzon. Bombace, G., Fabi, G., Fiorentini, L. & Speranza, S., 1994. Analysis of the efficacy of artificial reefs located in five different areas of the Adriatic Sea. Fifth international conference on aquatic habitat enhancement. Bulletin of Marine Science, 55, 559–580. Bozkurt, B.1968. Zooloji Laboratuvar Klavuzu, Ankara Üniversitesi Tıp Fak. Yay. Zooloji Bölümü, Ankara. BSEP, 200. Workshop on Responsible Fisheries in the Black Sea & Azov Sea and the Case of Demersal Fish Resources. 15–17 April 2003. Şile İstanbul, Turkey. Çağlar, M. 1957. Omurgasız Hayvanlar. İstanbul Üniversitesi Zooloji Fen Fakültesi Yayını Cilt-2, İstanbul. Camus, P., 2001 - Un bien discret et redoutable prédateur de coquillages, L’exotique globe-trotter: Rapana venosa, La Vigie 26: 3-9 Cesari, P. & Pellizzato, M., 1985. Insediamento nella laguna di venezia e distribuzione Adriatica di Rapana venosa (Valenciennes) (Gastropoda, Thaididae). Estratto da Societa Veneziana di Scienze NaturaliLavori, 10, 3-16. Cesari, P. ve Mizzan, L. 1993. Osservazioni su Rapana venosa (Valenciennes, 1846) ın cattivita (Gastropoda, Muricidae, Thaidinae). Boll. Museo Civico di Storia Naturalea, 42:9-21. Çelik, O. ve Samsun, O., 1996. Farklı dizayn özelliklerine sahip algarnaların av veriminin ve av komposizyonun araştırılması. Su Ürünleri Dergisi, 13: 3-4, 259-272. Chung, E. Y., Kim, S.Y. ve Park, K.H., 2001. Changes in Biochemical Composition of the Digestive Gland of the Female Purple Shell, Rapana venosa, in Relation to the Ovarian Developmental Phases, Korean Journal of Malacology, 17: 27-33. Düzgüneş, E. 2001. Doğu Karadeniz’de direçle salyangoz avcılığı, Balıkçılıkta Teknolojik Gelişmeler. 19-21 Haziran 2001. Ege Üniversitesi, İzmir Erkuş, A., Bülbül, M., Kıral, T., Açıl, F., Demirci, R., 1995. Tarım Ekonomisi, A.Ü.Z.F. Eğitim, Araştırma ve Geliştirme Vakfı Yayınları No: 5, Ankara. Evans, P. L., Kaiser, M. J. ve Hughes, R. N. 1996. Behaviour and energetic of whelks, Buccinum undatum (L.), Feeding on Animals Killed by Beam Trawling. J. Exp. Mar. Biol. Ecol. 197:51-62. Fahy, E., G. Yalloway ve P. Gleeson, 1995. Appraisal of the whelk Buccinum undatum fishery of the southern Irish Sea with proposals for a management strategy, Irish Fisheries Investigations, 42: 1-26. Fahy, E. O’Toole, M., Stokes, D. ve Gallagher, M. 2000. Appraisal of the whelk (Buccinum undatum) fishery on a part of the Codling Bank following aggregate extraction for beach restoration at Bray, Co Wicklow. Fisheries Leaflet No.2 Fahy, E, Masterson, E, Swords D. ve Forrest, N. 2000. A Second assesment of the whelk fishery in the south west Irish Sea with particular reference to its history of management by size limit. Irish Fisheries Investigations (New Series) No. 6 Fisher, R.A. ve Fisher, L. 2006. The use of bait bags to reducethe need for horseshoe crab as bait in the Virginia whelk fishery.VIMS Marine Researche Report No : 2006-06, VSG-06-12. Gros, P ve Santarelli, 1986. Methode d’estimation de la surface de peche d’un casier a ı’aide d’une filiere experimentale. Oceanologia Acta, 9: 81-87. Harding, J. M. ve Mann, R., 1999. Observations on the biology of the veined Rapa whelk, Rapana venosa (Valenciennes, 1846) in the Chesapeake Bay. Journal of Shellfish Research, 18:9-17. Mann, R., Harding, J ve Westcott, E. 2006. Occurrence of imposex and seasonal patterns of gametogenesis in the invading veined rapa whelk Rapana venosa from Cheaspeake Bay, USA, Mar. Ecol. Prog. Ser. 310:129-138. Himmelman, JH. 1988. Movement of whelks (Buccinum undatum) towards a baited trap. Marine Biology, 97: 521-531. Himmelman, T. H. ve Hamel, J. R., 1993. Diet, behaviour and reproduction of the whelk Buccinum undatum in the Northern Gulf of St. Lawrence, Eastern Canada. Marine Biology, 116:423-430. ICES, 2004. Alien species alert: Rapana venosa (veined whelk). Mann R, Occhipinti A, Harding JM (eds) ICES Cooperative Research Report No. 264:14 s. 78 Koutsoubas, D, Voultsiadou-Koukoura, E., 1991. The Occurrence of Rapana venosa (Valenciennes, 1846) (Gastropoda, Thaidide) in the Aegean Sea, Bollettino dell Malacologico, 26, 201-204. Kırlı, L. 2005. Organotin pollution in the marine environment. G.Ü. Fen Bilimleri Dergisi, 18:517-528. Kim, IO, An, HC, Choo, HD, Lim, KB, ve Oh, HK, 1998. Study on the development of fishing gear and method for purple shell, Rapana venosa. Bull. Nat. Fish. Res. Dev. Inst., 54, 181-191. Koll, 1993. Phylogenetic analysis of the Rapaninae (Neogastropoda:Muricidae). Malacologia. 35(2):155–259 Logothetis, EA ve Beresoff, DA. 2004. Viability of a conch pot fishery in Southeast North Carolina. North Carolina Sea Grant Project no, 02-FEG-17, 64s. Morel, GM ve Bossy, SF. 2004. Assesment of the whelk (Buccinum undatum L.) population around the Island of Jersey, Channel Isles. Fisheries Research, 68, 283-291. Nieweg, D.C., Post, J.N.J., Vink, R.J., 2005 - Rapana venosa (Gastropoda: Muricidae): a new invasive species in the North Sea, Deinsea, 11: 169-174 Özoral, C. 2007. Sualtı Foto Dünyası. Pastorino, G., Penchaszadeh, P.E., Schejter, L., ve Bremec, C., 2000. Rapana venosa (Valenciennes, 1846) (Mollusca: Muricidae): A new gastropod in south Atlantic waters. Journal of Shellfish Research, 19: 897-899. Pearce, J. B. ve Thorson, G. 1967. The feeding and reproductive biology of the red whelk, Neptunea antiqua (L.) (Gastropoda: Prosobranchia). Ophelia. 4:277-314. Prodanov, K., Konsulova, T., ve Todorova, V. 1995. Growth rate of Rapana thomasiana (Gastropoda) Along Bulgarian Black Sea Coast, XXXIV Congress of CIESM. March 1995, Malta. Sağlam, H., 2003. Doğu Karadeniz’de deniz salyangozunun Rapana thomasiana Crosse 1861 biyoekolojisi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Trabzon. Savini, D., Occhipinti-Ambrogi, A., 2006. Consumption rates and prey preference of the invasive gastropod Rapana venosa in the Northern Adriatic Sea, Helgol Mar. Res. 60:153-159. Savini, D., Castellazzi, M., Favruzzo, M, Occhipinti-Ambrogi, A. 2004. The alien mollusk Rapana venosa (Valenciennes, 1846; Gastropoda, Muricidae) in the northern Adriatic Sea: population structure and shell morphology, Chemistry and Ecology, 20:411-424. Şahin, A. 2004. Deniz salyangozu avcılığında tuzak ve sepetlerin kullanım olanakları, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans tezi, Trabzon 64s Valentinsson, D. Sjodin, F. Jonsson, PR, Nilsson, P. ve Wheatley, C. 1999. Appraisal of the potential for a future fishery on whelks (Buccinum undatum) in Swedish waters: CPUE and biological aspects. Fisheries Research 42, 215-227. TUIK, 2006. Su Ürünleri İstatistikleri, Ankara. Ünsal, S, Kara, A., Altinağaç, U., Ayaz, A., Çira, E., Özbilgin, H., Acarli, D., Özekinci, U., Zengin, M., Samsun, O. 2004. Deniz salyangozu [Rapana Venosa ,(Valenciennes 1846)] avcılığında yeni bir av aracının denenmesi. Tübitak Proje no : YDABÇAG-199Y043, İzmir Webber, H.H. ve Giese, A. C., 1969. Reproducrive cycle and gametogenesis in the Black abalone Haliotis cracheroidii (Gastropoda: Prosobranchiata). Marine Biology, 4:152-159. Westcott, E., Mann, R., ve Harding, J.M., 2001. Reproductive biology of Chesapeake Bay, U.S.A. Veined Rapa whelks Rapana venosa. Second International Conference on Marine Bioinvasions, New Orleans, Louisiana, April 17-21, 2001. Zaitsev, Y.P. 1992. Recent changes in the trophic structure of the Black Sea, Fisheries Oceanography. 1: 180189. Zolotarev V. 1996. The Black Sea ecosystem changes related to introduction of new mollusc species. Marine Ecology 17:227-236. 9. EKLER EK–1. Nisan 2006-Şubat 2007 tarihleri arasında 3 farklı salyangoz tuzak modelinde Trabzon’da yapılmış olan çalışma programı. Mevsim Tarih/ Koordinat Tuzak tipi İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar İlkbahar Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz 20/04; 40 57 N 39 55 E 20/04; 40 57 N 39 55 E 20/04; 40 57 N 39 55 E 20/04; 40 57 N 39 55 E 20/04; 40 57 N 39 55 E 20/04; 40 57 N 39 55 E 20/04; 40 57 N 39 55 E 20/04; 40 57 N 39 55 E 20/04; 40 57 N 39 55 E 20/04; 40 57 N 39 55 E 20/04; 40 58 N 39 57 E 20/04; 40 58 N 39 57 E 20/04; 40 57 N 39 57 E 20/04; 40 57 N 39 57 E 20/04; 40 57 N 39 57 E 20/04; 40 57 N 39 57 E 20/04; 40 57 N 39 56 E 20/04; 40 57 N 39 56 E 24/04; 40 57 N 39 57 E 24/04; 40 57 N 39 57 E 22/05; 40 57 N 39 55 E 22/05; 40 57 N 39 55 E 22/05; 40 57 N 39 55 E 22/05; 40 57 N 39 56 E 22/05; 40 57 N 39 56 E 22/05; 40 57 N 39 56 E 22/05; 40 58 N 39 58 E 22/05; 40 58 N 39 58 E 22/05; 40 58 N 39 58 E 22/05; 40 57 N 39 56 E 22/05; 40 57 N 39 56 E 22/05; 40 57 N 39 57 E 22/05; 40 57 N 39 57 E 22/05; 40 57 N 39 57 E 22/05; 40 57 N 39 57 E 22/05; 40 57 N 39 57 E 22/05; 40 57 N 39 57 E 22/05; 40 57 N 39 57 E 26/05; 40 57 N 39 56 E 26/05; 40 57 N 39 55 E 12/06; 40 57 N 39 54 E 12/06; 40 57 N 39 54 E 12/06; 40 57 N 39 54 E 12/06; 40 59 N 39 49 E 12/06; 40 59 N 39 49 E 12/06; 40 59 N 39 49 E 12/06; 40 57 N 39 57E 12/06; 40 57 N 39 57E 12/06; 40 57 N 39 57E 12/06; 40 57 N 39 56 E 12/06; 40 57 N 39 56 E 12/06; 40 57 N 39 56 E 12/06; 40 57 N 39 54E 12/06; 40 57 N 39 54E 12/06; 40 57 N 39 54E 12/06; 40 57 N 39 57E 12/06; 40 57 N 39 57E 12/06; 40 57 N 39 57E 16/06; 40 57 N 39 55E 16/06; 40 57 N 39 55E Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 2 Model 2 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 2 Model 2 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 2 Model 2 Tuzak sayısı 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 60 45 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 60 45 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 60 45 Derinlik (m) 10 10 10 20 20 20 30 30 30 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 10 10 10 17 17 17 25 25 25 17 17 17 17 17 17 17 17 17 20 20 10 10 10 20 20 20 28 28 28 17 17 17 17 17 17 17 17 17 17 17 Bekleme süresi (gün) 3 3 3 3 3 3 3 3 3 1 1 1 3 3 3 6 6 6 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 1 1 1 3 3 3 6 6 6 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 1 1 1 4 4 4 6 6 6 3 3 Yem tipi Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mzgt, mdy, mzg+md Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Vatoz, mezgit, midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit, midye 80 Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Yaz Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar 24/07; 40 57 N 39 54 E 24/07; 40 57 N 39 54 E 24/07; 40 57 N 39 54 E 24/07; 40 57 N 39 55E 24/07; 40 57 N 39 55 E 24/07; 40 57 N 39 55 E 24/07; 40 57 N 39 54 E 24/07; 40 57 N 39 54 E 24/07; 40 57 N 39 54 E 24/07; 40 57 N 39 56 E 24/07; 40 57 N 39 56 E 24/07; 40 57 N 39 56 E 24/07; 40 57 N 39 54E 24/07; 40 57 N 39 54E 24/07; 40 57 N 39 54E 24/07; 40 57 N 39 57E 24/07; 40 57 N 39 57E 24/07; 40 57 N 39 57E 28/07; 40 57 N 39 57E 28/07; 40 57 N 39 57E 16/08; 40 57 N 39 56 E 16/08; 40 57 N 39 56 E 16/08; 40 57 N 39 56 E 16/08; 40 57 N 39 57 E 16/08; 40 57 N 39 57 E 16/08; 40 57 N 39 57 E 16/08; 40 58 N 39 57 E 16/08; 40 58 N 39 57 E 16/08; 40 58 N 39 56 E 16/08; 40 58 N 39 56 E 16/08; 40 58 N 39 56 E 16/08; 40 57 N 39 57 E 16/08; 40 57 N 39 57 E 16/08; 40 57 N 39 57 E 16/08; 40 57 N 39 57 E 16/08; 40 58 N 39 57 E 16/08; 40 58 N 39 57 E 25/09; 40 58 N 39 56 E 25/09; 40 58 N 39 56 E 25/09; 40 58 N 39 56 E 25/09; 40 58 N 39 50E 25/09; 40 58 N 39 50E 25/09; 40 58 N 39 50E 25/09; 40 58 N 39 50 E 25/09; 40 58 N 39 50 E 25/09; 40 58 N 39 50 E 25/09; 40 58 N 39 56 E 25/09; 40 58 N 39 56 E 25/09; 40 58 N 39 56 E 25/09; 40 58 N 39 50E 25/09; 40 58 N 39 50E 25/09; 40 58 N 39 50E 27/09; 40 58 N 39 50 E 17/10; 40 58 N 39 51 E 17/10; 40 58 N 39 51 E 17/10; 40 58 N 39 51 E 17/10; 40 58 N 39 51 E 17/10; 40 58 N 39 51 E 17/10; 40 58 N 39 51 E 17/10; 40 58 N 39 51 E 17/10; 40 58 N 39 51 E 17/10; 40 58 N 39 51 E 17/10; 40 58 N 39 51 E 17/10; 40 58 N 39 51 E 17/10; 40 58 N 39 51 E 17/10; 40 58 N 39 51 E 21/11; 40 57 N 39 51 E Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 2 Model 2 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 2 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 2 Model 1 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 60 45 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 60 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 45 15 10 10 10 17 17 17 28 28 28 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 17 17 17 25 25 25 10 10 10 17 17 17 25 25 10 10 10 17 17 17 25 25 25 10 10 10 17 17 17 17 17 17 17 25 25 25 17 17 17 17 17 17 17 10 3 3 3 3 3 3 3 3 3 1 1 1 3 3 3 6 6 6 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 1 1 1 3 3 3 6 6 6 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 1 1 1 3 3 3 3 3 Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye vatoz Yengeç, midye, kaya Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye vatoz Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Vatoz, istav., mez. Mezgit+midye 81 Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Sonbahar Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış Kış 21/11; 40 57 N 39 51 E 21/11; 40 57 N 39 51 E 21/11; 40 58 N 39 50 E 21/11; 40 58 N 39 50 E 21/11; 40 58 N 39 50 E 21/11; 40 57 N 39 51 E 21/11; 40 57 N 39 51 E 21/11; 40 57 N 39 51 E 21/11; 40 57 N 39 51 E 21/11; 40 57 N 39 51 E 21/11; 40 57 N 39 51 E 21/11; 40 58 N 39 50 E 21/11; 40 58 N 39 50 E 21/11; 40 57 N 39 51 E 21/11; 40 58 N 39 50 E 21/11; 40 58 N 39 50 E 21/11; 40 57 N 39 50 E 23/11; 40 58 N 39 50 E 23/11; 40 58 N 39 50 E 24/12; 40 58 N 39 50 E 12/01; 40 57 N 39 55 E 12/01; 40 57 N 39 55 E 12/01; 40 57 N 39 55 E 12/01; 40 57 N 39 54 E 12/01; 40 57 N 39 54 E 12/01; 40 57 N 39 54 E 12/01; 40 57 N 39 54 E 12/01; 40 57 N 39 54 E 12/01; 40 57 N 39 54 E 12/01; 40 57 N 39 54 E 12/01; 40 57 N 39 54 E 12/01; 40 57 N 39 54 E 12/01; 40 57 N 39 54 E 12/01; 40 57 N 39 54 E 12/01; 40 57 N 39 54 E 12/01; 40 57 N 39 54 E 12/01; 40 57 N 39 54 E 12/01; 40 57 N 39 54 E 08/02; 40 57 N 39 58 E 08/02; 40 57 N 39 58 E 08/02; 40 57 N 39 58 E 08/02; 40 57 N 39 57 E 08/02; 40 57 N 39 57 E 08/02; 40 57 N 39 57 E 08/02; 40 57 N 39 58 E 08/02; 40 57 N 39 58 E 08/02; 40 57 N 39 58 E 08/02; 40 58 N 39 57 E 08/02; 40 58 N 39 57 E 08/02; 40 58 N 39 57 E 08/02; 40 57 N 39 56 E 08/02; 40 57 N 39 56 E 08/02; 40 57 N 39 56 E 08/02; 40 57 N 39 57 E 08/02; 40 57 N 39 57 E 08/02; 40 57 N 39 57 E 15/02; 40 57 N 39 57 E Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 2 Model 2 Model 2 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 2 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 60 45 45 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 45 10 10 20 20 20 30 30 30 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 10 10 10 20 20 20 27 27 27 20 20 20 20 20 20 20 20 20 10 10 10 20 20 20 30 30 30 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 3 3 3 3 3 3 3 3 1 1 1 3 3 3 6 6 6 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 1 1 1 3 3 3 6 6 6 3 3 3 3 3 3 3 3 3 1 1 1 3 3 3 6 6 6 3 Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Vatoz, balık başı Hamsi (dnm, tzl, taz) Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Vatoz, midye, vtz+my 82 EK–2. Samsun, Sinop ve Ordu’da yapılmış olan çalışmalar. İL Tarih/ Koordinat Tuzak tipi ORDU ORDU ORDU ORDU SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SİNOP SİNOP SİNOP SİNOP SİNOP SİNOP 28/08; 41 01 N 37 51 E 28/08; 41 01 N 37 51 E 28/08; 41 01 N 37 51 E 28/08; 41 01 N 37 51 E 15/05; 41 17 N 36 22 E 15/05; 41 17 N 36 22 E 15/05; 41 17 N 36 22 E 15/05; 41 15 N 36 29 E 15/05; 41 15 N 36 29 E 15/05; 41 15 N 36 29 E 15/05; 41 11 N 37 00 E 15/05; 41 11 N 37 00 E 15/05; 41 11 N 37 00 E 11/07; 41 19 N 36 18 E 11/07; 41 19 N 36 18 E 11/07; 41 19 N 36 18 E 11/07; 41 19 N 36 18 E 11/07; 41 19 N 36 18 E 11/07; 41 19 N 36 18 E 11/07; 41 19 N 36 18 E 11/07; 41 19 N 36 18 E 11/07; 41 19 N 36 18 E 11/09; 41 19 N 36 18 E 11/09; 41 19 N 36 18 E 11/09; 41 19 N 36 18 E 11/09; 41 19 N 36 18 E 11/09; 41 19 N 36 18 E 11/09; 41 19 N 36 18 E 09/03; 41 19 N 36 18 E 09/03; 41 19 N 36 18 E 09/03; 41 19 N 36 18 E 15/07; 41 49 N 35 11E 15/07; 41 49 N 35 11E 15/07; 41 49 N 35 11 E 15/07; 41 49 N 35 11 E 15/07; 41 49 N 35 11 E 15/07; 41 49 N 35 11 E Model 1 Model 2 Model 3 Model 2 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Tuzak sayısı 15 15 15 45 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 Derinlik (m) 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 5–6 5–6 5–6 5–6 5–6 5–6 5–6 5–6 5–6 5–6 5–6 5–6 5–6 5–6 5–6 8 8 8 8 8 8 6 6 6 Bekleme süresi (gün) 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 3 3 3 1 1 1 2 2 2 3 3 3 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 Yem tipi Vatoz+midye Vatoz+midye Vatoz+midye Vatoz, midye, yengeç Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Vatoz, midye Vatoz, midye Vatoz, midye Vatoz, midye Vatoz, midye Vatoz, midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye Mezgit+midye EK–3. Direç çekimleri İL TRABZON TRABZON TRABZON TRABZON TRABZON TRABZON TRABZON TRABZON TRABZON TRABZON TRABZON TRABZON TRABZON TRABZON TRABZON TRABZON TRABZON SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SAMSUN SİNOP ORDU Tarih/ Koordinat 30/04; 4 0 57 N 39 57 E 31/05; 4 0 57 N 39 57 E 31/05; 4 0 57 N 39 57 E 21/06; 4 0 57 N 39 57 E 21/06; 4 0 57 N 39 57 E 31/07; 4 1 48 N 35 12 E 31/07; 4 0 57 N 39 57 E 31/07; 40 57 N 39 58 E 23/08; 40 57 N 39 57 E 23/08; 40 57 N 39 58 E 23/08; 40 57 N 39 56 E 27/10; 40 57 N 39 51 E 27/10; 40 57 N 39 51 E 27/10; 40 58 N 39 51 E 25/11; 40 58 N 39 51 E 19/02; 40 57 N 39 56 E 19/02; 40 57 N 39 55 E 16/05; 41 17 N 36 22 E 16/05; 41 17 N 36 22 E 16/05; 41 15 N 36 29 E 16/05; 41 15 N 36 29 E 16/05; 41 16 N 36 31 E 16/05; 41 16 N 36 31 E 10/07; 41 15 N 37 03 E 11/07; 41 11 N 37 00 E 11/07; 41 11 N 37 00 E 12/07; 41 19 N 36 18 E 12/07; 41 19 N 36 18 E 12/07; 41 19 N 36 18 E 12/07; 41 20 N 36 16 E 12/07; 41 19 N 36 17 E 12/07; 41 19 N 36 16 E 14/07; 41 19 N 36 16 E 10/07; 41 21 N 36 58 E 18/09; 41 21 N 36 58 E 10/03; 41 21 N 36 58 E 15/07; 41 49 N 35 11 E 28/08; 41 01 N 37 51 E Çekim süresi (dk) 20 20 20 20 30 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 15 25 25 36 36 32 32 20 16 16 35 50 60 60 55 62 60 20 20 15 17 15 Tekne hızı (knot) 2 2 2 2 2 1.8 1.8 1.8 2.1 1.8 1.9 2 2.2 2 2 1.7 1.8 2.5 2.5 2.5 2.5 2.3 2.3 2.8 2.6 2.6 2.7 2 2 2 2 2 2 2.8 2.8 2 2 2 Derinlik (m) 20 17 17 17 17 17 10 6 24 17 10 10 18 10 20 20 30 12 12 15 15 10 10 6 8 8 8 10 8 8 10 10 10 10 10 9 8 10 10. LİFLET TRABZON Tuzaklara yem torbalarının takılması ve çalışmada kullanılan salyangoz tuzak modelleri 85 Tuzakların gemiye yüklenmesi ve şamandıraları numaralandırılmış 5 takım tuzak Tuzakların denize bırakılması 86 SAMSUN Tekneye yüklenmiş tuzaklar (üst) ve tuzakların ırgatla denizden toplanması (alt) 87 Çalışmada kullanılan akıntıölçer Direç çekimi ve avlanan deniz salyangozları 88 Salyangoz balıkçılarıyla yapılan anket çalışması. Salyangoz balıkçılarının yasak dönemde direç çekebilmek amacıyla Sahil Güvenliğe göstermelik olarak kullandıkları tuzaklar. 89 Prey-predatör ilişkisi Tuzakların liman içinden çıkarılması ve giriş kısmı kapalı tuzaklarda bulunan her bir salyangozun tüketmiş olduğu midyelerde boy ölçümü. 9–13 Nisan 2007’de yapılmış olan CIESM kongresinde “Pot Fishery of Rapana venosa Valenciennes, 1846 in the south-eastern Black Sea” adlı çalışma İstanbul’da sunuldu. 90 Salyangozun fabrikada işlenme şekli A C D Fabrikada deniz salyangozunun işlenme şekli (Salyangozun kamyonla fabrikaya gelmesi ve haşlanması (A), kabuktan etinin kanca yardımıyla çıkarılması (B), klorlu suda bekletme, boy gruplarına ayırma (C) ve paketleme (D)).