Complete File ()
Transkript
Complete File ()
HELVACIKOY - HOYUCEK'DE BULUNMU§ KAZIMA FIGURLU BiR STEL* (Lev. VI) incelcme konusu figiirlii stel kilsi kircc tasjndan (marn) olup 1990 yihnda, evindc yararlanmak iizcrc diiz do§cmc ta§i arayan Helvacikoylii Sayin M. Mutlu tarafindan Hoyiicek'teki 1 Erkcn Tunc Donemi yerle§mesinin kuzcy-giiney yoniinden gecip, ban yansini tahrip eden DSi'ye ait bir kanahn icinde bulunmu§tur. ifadesinc gore, stcli iki parca halinde bulan M. Mutlu, agirligi ncdeniyle biiyiik parcayi kanal icinde otlar arasina gizlemis. ve kiiciik parcayi ise cvine gctinni§tir. Stclin biiyiik parcasi 1992 yilinin son aylarinda yine bir Helvacikoylii olan N. Cakmak tarafindan bulunmus, ve bolgcde incelcme yapan ekibimize bildirilmi§tir. Stel, M. Mutlu'dan alinan kiiciik parcasi ile birlikte Izmir Arkeoloji Miizesi'ne teslim edilmi§tir (Fig. 1 ve 2). Sdz konusu stelin boyutlan §6yledir: Korunan Yiikseklik: 0. 725 - 0. 650 m. Genislik : 0. 670 m. Kahnhk: 0. 140 m. Yan Metoplar: Korunan Yiikseklik: 0. 090 m.; Genislik 0. 120 - 0.11 m. Orta Metop: Korunan Yiikseklik: 0. 060 m.; Genislik. 0. 290 m. Stelin kanal icinde ilk bulundugu yer M. Mutlu tarafindan gbsterildi. DSI kanalinin yaptigi tahribatin, hoyiigiin bati kesiminde en derindeki kiiltiir tabakalarina dek indigi goriilmcktedir. Ancak, eserin kanal icinde bulundugu orijinal konum ve tabaka ile ilgili aynntili bir gozlem ve ara§tirma yapma imkani olmadi. Bu steli hoyiik iizerinden ge^rilen kanal i9inde bulup yetkililere haber vcren Saym M. Mutlu ve N. ^akmak ile, Hatundere Koyii Muhtan Saym S. Ozoguz'a, Menemen ve civanndaki gezilerde bana e§lik eden arkeolog 1. Gezgin'e ve steli yaymlanmama izin veren Izmir Arkeoloji Miizesi Mudurii Sayin Dr. T. Ozkan'a te§ckkiir ederim. M. §enyiirek ve dig., "Larisa Civannda Hoyiicek'de Yapilan Sondaj", Belleten 14 (1950), 487-504. Bu sondaj ile ilgili bilgi ve degerlendirmeler i9in bk. B.Alkim "Archaologischer Bericht aus Anatolien (1953-1954)", Orientalia 25 (1956), 89; M. Mellink "Archaeology in Asia Minor", AJA 60 (1956), 376; M. Serenades, Troie I, Materiaux pour I'etude des socieles du Nord-Est Egeen au debut du Bronze Ancien, Editions Recherche sur les Civilisations, Paris, 1985, 51, dipnot 2; J. Yakar, The Later Prehistory of Anatolia, BAR 268 (i), Oxford, 1985, 152; R. Treuil, he Neolithique et le Bronze Ancien, Paris, 1983, 30. E. Doger Stclin kenarlannin 351110115 oldugu, ancak bunun toprak altinda zaman ic,indc ohi$tugii gflzlcnnicklc vc kanalin kazimi sirasinda is, makinalannm cscri talirip clmcmi§ oldugu anla§ilmaktadir. Orijinalindc uzun dikdtirtgcn formundaki bu stclin kayip olan alt kcsimi ncdcniylc yiiksckligi tarn olarak tcspit cdilcmcmcktcdir. Kazima rigilriln yrr aldigi (1st kcslmln, yan kcnatlaula dii§ey iki kazima cjzgi ilc gcrccvc i(,"inc almdigi, ancak soldaki iki gizgili gcrgcvcnin alt vc (1st kO$clcrc ula;amarii£i gttriilmcktcdir.Sagriaki iki cjzgi isc mctoplann iisl (jizgisi ilc birlc§mcktcdir. (^cr^cvcnin alt Fig. 1 sunn ilc mctoplann iist sinin oilak bir gizgi ilc bclirlcnmi§, ust kcnaida isc gcrccvc sunn bclirtilmcnii§lir. Solda gcrgcvcyi olu§turan iki dii§cy cizgidcn iglc olani a$agiya dogru galallasjmaktadir. Kazima giz.gilcrlc gcrgcvc icinc almmi§ figilriin yiizii o1u§luran di§ konturlan, ccncsi, kulaklan vc saclan bclitli!mcmi§tir. Yay formundaki kasjar, uclan kapatilan paralcl kazima iki gizgi ilc go\slcrilmi§; kasjtann alt kcnar gizgilcri orlada a§agiya dogru incrck burnu olu§turmu§ vc all uglan birlc§tirilmcmi§tir. Burnun alt cjzgisinin hcmcn altinda uglan birlc$mcycn iki yatay cjzgi ilc, agizin sinirlan bclirtilmi§tir. GOz yuvarlagimn di§ konturlan kahn kazima yizgi, gOz bcbcgi isc oyularak gtfstcrilmi§tir. Kollar, alttaki yan mctoplann iist kazima cjzgisi ilc dii§cy di§ ccrccvc cjzgisinin birlcsjigi k(5§clcrin di$indan 45°'lik bir agi ilc gOgilsc dogru yiiksclmckte; cllcr, ba§ parmaklar digcr parmaklardan aynk durumda, avuc, icjcri ic,c doniik bir §ckildc agiz kcnannin hcmcn altinda acilmaktadir. Parmak ucu konturlan, sadccc sag clin ba§ pannaginin ucundaki birlc§tinnc girisjmi di§inda, g(Jsterilmcmi§lir. Ozclliklc sag cldc izlcndigi gibi, clin bilcktcn ilibarcn gcnisjcdigi kcsim, i§arct parmagi ve kiigiik parmagin cllc 52 Hclvacikoy - Hoyiicek'de Bulunmus. Olan Kazima Figiirlii bir Stel birle§tigi noktada vurgulanmistir. Sol clin isjcnisj biraz daha ozcnsizdir veya daha fazla a§inmi§ olabilir. Diger pannaklardan daha uzak olarak gostcrilen ba§ parmagin di§indaki parmaklar hcmcn hcmcn ayni uzunluktadir. Stclin tiim gcnisjigi boyunca kink olan alt kcsiminde kismcn korunmus. iic dii§ey cizgi arasinda, iclcrindc dii§cy zigzag motiflcri bulunan 3 metop vardir. Kcnarlardaki iki mctop yakla§ik ayni olciilcrde, ortadaki ise daha geni§tir. Yan mcloplann icinde ddrt, ortadaki gcnis. mctop icindc isc on dii§ey zigzag sirasi bulunmakladir. Yan mctoplardaki zigzaglar iisttcki ccrceve sinm ile, en soldaki ikisi di§inda, sola dogru, orta mctoptakilcr saga dogru egimli birle§mektedir. Zigzaglann kayip olan alt kcsimc dogru dcvam ettigi goriilmekle birliktc, kompozisyonun tiimii ilc ilgili kcsin bir fikir edinmek miimkiin olamamakladir. Troia I'de bulunan kabartma bir stcldcn 2 sonra Bati Anadolu'da bulunmus, biiyuk boyutlu ikinci cscr olan bu buluntu, stel olarak kdkeni, iislubu ve panellcr icindcki siislcmclcri bakimindan sorunlar icermcktcdir. Neolitik donem ile Erken Tunc Doncmi'nin sonu arasinda Anadolu prchistoryasmi temsil eden ycrle§mclcrdcki kazilarda ele geccn dinscl inanclar ve tapinma gelencklcri ilc ilgili buluntular arasinda, kiiciik boyutlu heykclciklere ve degi§ik kult scmbollcrinc nazaran ta§ veya pi§mi§ topraktan steller az sayida karsjmiza cikmaktadir. Bununla birliktc, bu tiir stellcrin Anadolu'da Erken Neolitik doncmdcn bcri var olduklan bilinmcktcdir 3 . Neolitik ddncmdc yaratilan dini tasvir sanati icindc ozclliklc figiirinlcr daha dogal bir iislup gostcrirlcrkcn4, Erken Tunc doncmine dogru, ozcllikle Bati ve Orta Anadolu'da bu iislup ycrini, sadccc yiiz konturlan ve scks organlan cizilmis, disk veya kcman formlu figiirinlcrde goriilcn daha §cmatize bir C.W. Blcgcn el alii, Troy I: General Introduction. The First and Second Settlements, Princeton, 1950, 155-157 (37-786), Fig.190-192; W. Blcgcn "Excavations at Troy 1937", AJA 41 (1937), 569-570, PI. XX. Ncvala f^ori'nin seramiksiz donemine tarihlenen bir yapi icinde ele gecen amtsal bir stel icin bk. M. Mellink, "Archaeology in Anatolia", AJA 94 (1990), 127, Fig. 1 ve J. Yakar, Prehistoric Anatolia, The Neolithic Transformation and The Early Chalcolitic Period, Jerusalem, 1991, pi. 144; Hacilar VI. tabakada ele ge9en ve donemin heykelciklerindeki naturalist iisluba zit §ematik bir iislup gosteren daha kiiguk boyutlu kiref ta§i levhalar i^in bkz: J. Mellart, Excavations at Hacilar, Edinburgh, 1970, s. 176, Fig. 235: 1-2; 236: 13; 237: 1-2; pi. CLXIF-CLXI1I; "Excavations at Hacilar, Fourth Preliminary Report", AnalSt. XI (1961), 46-47. J. Mellart "Excavations at Hacilar, Fourth Preliminary Report", AnalSt. XI (1961), Fig. 523. 53 E. Dogcr iisluba birakir5. Bati Anadolu'da, Erkcn Tung Ddnemi ycrle§melerinde bu §ematize iislubun gdruldiigii 90k sayida figiirin bulunmaktadir6. Elimizdcki Hdyiicek stclinc, gcrck ait oldugu ddnem, gerekse cografya olarak en yakin paralcl Troia I ycrlc§mcsindc bulunmus, insan yiizlii kabartma tasjyan stcldir7. Aslinda Ban Anadolu'da, Bcyccsultan'da XIV. tabakadaki tapinak-evlcrdc bulunan soyut ikiz stcllcrin8 di§inda, Erken Tung ddncminc tarihlcncn, Helvacikoy Hdyiicek vc Troia stcllcrindcn ba§ka bir ornek bilinmemcktcdir9. Hdyiicek vc Troia slcllcrini kar§ila§tirdigimizda ise, teknik farkhliklar di§inda, iislupta da bazi farkhhklar gdriilmektcdir. Troia'daki stel uzerindcki figurde yiiz konturlannin kabartma olarak i§lenmesine ve saglann belirtilmesinc kar§in, Helvacikoy Hoyiicek stelinde saclar ve yiiz konturlan tasvir edilmcmi§, buna kar§in gozlcrin yuvarlakhgina dnem verilerck, irisin kazima cizgisi sanki pcrgcl kullanilarak i§lenmi§tir. Bu bakimdan, Yortan mczarliginda elc gecen bir idoldcki gozlcrin i§lcni§ine gok benzemektedir 10 . Troia vc Hdyiicek stcllcri arasindaki ortak noktalardan birisi de, tasvir edilen figurlerin ikisindc de cinsiyctin vurgulanmamis. olmasidir. Bununla birlikte Troia I stelinde yiiziin yamnda bulunan asa veya topuz, erkek bir tanri ile ilgili dolayli bir kanit olarak degcrlcndirilebilir. Buna kar§in Helvacikoy stelinde cinsiyct ile ilgili hcrhangi dogrudan vcya dolayli bir i§aret bulunmamaktadir. Troia'da, Erken Tung ddneminc ait gcsjtli tabakalarda (Troia II-V) ele gegen ve bu yerlc§mede gok sevildigi gdrulcn insan yiizlii kaplardaki J. Yakar, The Later Prehistory of Anatolia, 425-6. M. Korfmann, "Demircihoylik", lstanbuler Milteilungen 27/28 (1977-1978), Abb. 17-19; J. Seeher, "Die Kleinasiatischcn Marmorstatucllcn vom Typ Kiliya", Archaologischer Anzeiger, 1992, Abb. 1-6; 9-10; Otc yandan Dr. Rafct Dine, yiizey ara^tirmalan sirasinda Yortan mezarhgi yakmlannda bir figiirin atolyesi saptami§tir. Stelin ele gectigi yerin orijinal kullammi ilc ili§kisi olmadigi kazi raporundan anla§ilmaktadir: "In its place as found, lying on its side in the barrier, the stele was obviously reused; and any suggestion as to its original purpose and position must rest wholly on subjectif evidence. Even its dale is not definitely fixed: all that can be said is that it must have been carved and set up somewhere else before Tower R and Wall 1 W were constructed -how long before is uncertain" (C. W. Blegen et alii.Troy 1, 155-157 (37786), Fig. 190-192; C. W. Blegen, AJA 41 (1937), 569-570, PI. XX. S. Lloyd - J. Mellart, Beycesultan I, London, (1962), 40-41, Fig. 14. C. W. Blegen, Troia I'deki asa ta§iyan steli Giiney Fransa'da ve Marne bolgesinde Neolitik kontekslerde ele gecmi§ bir grup stel ile hem gcnelde hem de bazi aynntilar bakimmdan kar§ila§tirmakta ve bu benzerliklerin o donemlerdeki Erken Tunf doneminde Troia ile Giiney Fransa arasindaki bir ili§kidcn daha cok raslantisal olabilecegini ileri siirmektedir {Troy I, 156). Ku§ benzeri yiiz iizerinde gozler, kazilmi§ daireler icine kiiciik noktalar yerle§tirilerek yapilmi§trr: Turhan Kamil, Yortan Cemetery in the Early Bronze age of Western Anatolia, BAR Int. Series 145, (1982), Fig. 291; Jiirgen Seeher, "Die Kleinasiatischen Marmorstatuetten vom Typ Kiliya", Archaologischer Anzeiger 1992, Abb. 6b. 54 Helvacikoy - Hoyiicek'dc Bulunmu§ Olan Kazima Figiirlii bir Stcl iislup 1 1 -ozellikle yay formundaki kasjann burun ilc birlc§mesi ve kanatlanni acmis. ccphcdcn gdriilcn bir ku§a bcnzcmcsi gibi bzelliklerlc, gozlcrin gcncldc yuvarlakhgi vc agizlann i§lcnisjcri- Troia I katinda ele gecen kabartma stcldcn daha cok Helvacikoy Hoyucck stcli iizcrindcki yiiziin iislubuna bcnzcmcktcdir. Bu benzcrlik Troia vc Helvacikoy Hoyiicck'in ayni kiiltlir grubuna vc cografi bolgcyc ait olmalanndan ileri gcldigi gibi, escrlcrin ayni ddncmc ait olmasina da baglanabilir (Troia II) 12 . Buna kar§in, Aphrodisias13 vc Karalas, - Scmahoyiik'dc14 clc gecen iki insan yiizlii kap iizcrindcki iislubun, ccmbcr fornilu agizlan vc badem ve atnali formda goz i§lcni§lcri ilc Troia Il'dcki kaplar iizcrindcki ve Hoyucck stelindcki figuriin lislubundan aynldiklan goriilmcklcdir. Ayni §ekildc Keos adasindaki Aya irini ycrlc§mcsindc Erkcn Tunc II-III'c tarihli bir pithos iizcrindcki kabarlma yiiz de kcsintisiz yay formundaki ka§lan ilc farkli bir iislup gostcrmcktcdir 5 . Bu durum bclki dc, Troia I'dc vc Thcrmi'nin cagdas, tabakalannda kap tutamaklarmin ic kisimlannda ycr alan kazima goz ve kas. motiflerinin16 varligina kar§in, heniiz insan yiizlii kaplann orlaya cikmadigi gercegi goz online alindiginda, Hoyucck stclinin ait oldugu doncmi (Troia II) gosteren bir kanit olarak dcgcrlcndirilcbilir. Hdyiicek stelindcki figuriin cllcrinin belirgin duru§u ve anlami iizerindc dc durmak gerekmcktcdir. Kollar alt ko§elcrdcki ccrccvcnin digindan Him parmaklar acik bir §ckilde yuksclmcktedir. Bliytik boyullu C. W. Blegen ct aliiJVoy I. 2 , Fig. 131b (C. 30), 132 (D. 13), 370b, 405 (37. 1033; II. 330; II. 339); Troy II. 2. Fig. 45b, 46, 59b, 61, 79; H. Schlicmann, Hios,, (1881), Lepzig, Nr. 157-159; 227-228; 231-237; 1291-1298; Ch. Podzuweit, Trojanische Cefassformen der Fruhebronzezeit in Analolien, der Aigais und Angrenzenden Gebieten, Mainz am Rhein (1982), Taf. 11 (Ib3); 15 (Ala ; Alb ; AIb2 ; Alia ); Kapaklar: Taf. 22 (Ala; lb; II); Digcr formlar: Taf. 25 (Ol); Hubert Schmidt "Die Keramik der verschiedenen Schichten", Troja und llion, Ergebnisse der Ausgrabungen in den Vorhislorischen und Historischen Schichten von llion 1870-1894 von Wilhelm Dorfeld, Erster Band (1968), 255-257, bei 33; Stadia Troica 2 (1992), Abb. 21. 1 (Troia Ilh); E. Vcrmcule, Homcros'un destanlarmdaki konularm Ege dtinyasmda I. O. 2. binde de bilindigini ileri surdugu makalesinde Erken Tunc Doneminde Troia ve Ege diinyasmdaki insan yuzlii kaplann olii yiizlerini ("dead face") simgelediklcrini ve bu gclcnegin Neolitik donemden gelip Hellen klasik donemine dek surdugiinii naklclmcktcdir. Bkz. E. Vermeulc, "Myth and Tradition from Mycenae to Homer", New Perspectives in Early Greek Art, ed. by Diana BuitronOliver, Hanover and London, (1991), 99-121. Fig. 30. ' Kazi raporunda Hoyucek'de bulunmu§ insan yiizlii kaplarla ili§kili hcrhangi bir bilgi bulunmamaktadir. Ancak stelin iizerindeki iislup yerle§mede Troia Il'dcki insan yiizlii kaplann benzerlerinin varhgmi gosteren bir kanit olarak degerlendirilebilir. ' M. J. Mellink, "Archaeology in Asia Minor", AJA 72 (1968), 131, pi. 54, Fig. 2a. ' M. J. Mellink, "Excavations at Karata§-Semahoyiik 1967", AJA 72 (1968), 252-253, pi. 82, Fig. 15. ' G. Kopcke, "Zum Stil der Schachgrabermasken", AM 91 (1976), 1-13, apud Emily Vermeule, "Myth and Tradition from Mycenae to Homer", New Perspectives in Early Greek Art, ed. by Diana Buitron-Oliver, Hannover and London, 1991, Fig. 29. ' H. Schliemann, llios, 217, Fig. 36; W. Lamb, Excavations at Thermi in Lesbos, Cambridge (1936), pi. 32.4; "Face Urns and Kindred Types in Anatolia", BSA 46 (1951), Fig. 2. 55 E. Dogcr kabartma stcllcrin bilincn en crken orncklcrindcn biri olan Ncvala £ori'deki brnektc figiiriin uzun cllcri a§agiya dogru ondc birlc§tirilmi§tir17 vc bu jestin anlami konusunda hcrhangi bir sonuca ulasjnak zor goriinmcktcdir. Ncolilik doncm kadin hcykclciklcrinin bazilan ya kiiciik cocuklan ta§imakta ya da gogiislcrini tutmakladirlar 18 . Troia I slclindc yiiz tasvirinin altindaki yansi kayip kabartma muhlcmclcn kola ait bir parcadir vc yiiziin hcmcn yaninda yuksclen asa ile ili§kili olabilir. Toptcpc hoyugiindc bulunan vc daha crken bir doncmc (I. O. 5. bin) tarihlcncn anthropomorphik kaplaki 19 cllcr ile Demircihoyiik'tc parcalar halindc bulunan bir kabin iizcrindcki kabartma ellcr 2 0 ondc ust iistc birlc§lirilmcktcdirlcr. Hoyiicck stclindcki figiiriin yukanya kalkik ve gogiis iizcrindc acilmis, cllcri, durus, bakimindan Kiliya tipi 2 1 olarak adlandinlan bazi figiirinlcrin cllcri ile, Bulgaristan'da 22 ve Ukrayna'da 23 bulunan Bakir £agi'na tarihli menhir hcykcllcrindcki ellcr ile kar§ila§tinlabilir. Ancak bu jestin her zaman ayni anlamda kullanilmi§ oldugunu ileri siirmck zordur. Orncgin Bulgaristan'da, cogunlukla mczarlarla ili§kili goriilcn bazi hcykcl benzeri figtirlii lcvhalarda gogiis iizcrindc acilmis, durumdaki cllcrin bu durumu tannya yakarma (adoratio) olarak dcgcrlendirilmcktcdir24. A§agida da tarti§ilacagi gibi, cger Hdyucck stclinin ycrlc§mcdcki orijinal konumu kazilar sonucunda bclirlcnmis. olsaydi, bclki dc bu adorasyon pozisyonunu daha kolay yorumlamak olanagi bulunabilirdi. Stel bir lapinak igindc korunmu§sa, cllcrin bu konumunu tannnin bizzat gostcrdigi bir adoratio jesti olarak kabul ctmck daha uygun olacaktir. Troia'da farkli tabakalarda clc gcccn biri kabartma25, digcri kazima 26 iki stcl ile ilgili olarak hafirlcri tarafindan cc§itli varsayimlar ileri suriilmu§tiir27. 1 ' M. Mellink, "Archaeology in Anatolia", AJA 94 (1990), 127, Fig. 1. J. Mellarl., AnatSt. XI (1961), Fig. 5-23. ly M. Ozdogan - N. O/.ba^aran Dede "1989 Yih Toplepc Kurtarma Kazisi", Arkeoloji ve Sanat 46/49 (1990), Res. 1. 20 Turan Efe, Demircihoyiik II, 2, Die Keramik 2, (1988), Mainz am Rhcin, Taf. 23 (5-6); Demircihoyuk'dc bulunan figiirinlerden bazilannda ellcr gogiis tizcrine kaldinlmi§tir. Bkz. M. Korfmann, "Demircihoyiik", lstanbuler Mitteilungen 27/28, (1977-1978), Abb. 17/23. ^ J. Seeher, "Die Kleinasiatischen Marmorstatuctten vom Typ Kiliya", Archdologischer Anzeiger 1992, Abb. 1-5. ^ G. Tonceva, "Monuments sculpluraux en Bulgarie du Nord-Esl de l'agc du bronze", Studia Praehistorica 5-6 (1981), Fig. 2-3; Aynca soz konusu steller ile ilgili loplu bir incelcme i5in bk. J. Landau, Les represantations anlropomorph.es megalilhiques de la region mediterraneen (1977), CNRS, Paris. 2J Hermann Miiller-Karpe, Ilandbuch der Vorgeschichte, Kupferzeit III/1-3, 1026 (Cat. 1071), Taf. 683. •^4 G. Tonfeva, op. cit., 144. 25 C. W. Blegen el alii, Troy I, Fig. 190-192. 26 C. W. Blegen et alii, Troy III, PI. 108 (37. 790). 18 "77 C. Blegen, Troy 1'deki kabartma slclin bulundugu konumda ikinci kez kullamlmis, oldugunu saptamis, ve orijinal kullanim ile ilgili tarti^ma icinde 3 farkli olasilik ileri 56 Helvacikoy - Hoyiicek'dc Bulunnms, Olan Kazima Figiirlii bir Stel Eger bu tiir stcllerin, sur di§inda vcya iizerinde, o giiniin ko§ullannda yerle§meyi Ichdil eden cc§itli tchlikclcri uzakla^urmak amaciyla bir biiyii araci olarak yiikscltildiklcri kabul cdilirsc 28 , Troia I kabartmasindaki asa (silah ?) gibi, Hoyiicck slelindcki cllcrin yapligi jesli ycrlc§mcyi koruyucu ve tehlikeleri uzakla§tinci bir harckcl olarak da yorumlamak miimkiin olabileceklir. Ancak, tiim bu hipotczlcrin lest cdilmcsinin bu tiir stcllerin orijinal kontekslerinde clc gccmcsinc bagli oldugunu da goz oniinde bulundurmak gerckmcktcdir. Stelin alt kesiminde bir kismi gorulcn vc turn kompozisyon hakkinda kesin bir fikir vcrmcycn, pancllcr icindeki dii§cy zigzag motillcri ilk baki§ta Gee Kalkolitik vc Erkcn Tunc Doncmi scramik siislcmc repcrtuvan iginde tanidik bir motif dizisi olarak goriinmesinc karsjn, baklava motiflcri ve ozellikle yatay zigzag moliflcrinc nazaran 90k daha az kullanilmi§tir29. Ozcllikle dii§cy cizgilerle sinirlanmis, pancllcr icinde dii§cy zigzag gruplanndan olu§an bu siislcmc sistcmi, Bali £atalhbyiik 30 vc Mcrsin Yumuktepe'de 31 Erken Kalkolitik doncmine ait boyali scramiklcr iizerinde gortilmektedir. stirmu§tiir: a) Onemli bir §ahsm mezan iizerinde kullanilmi§ olan bir mezar taiji, b) Bir kralm sarayi veya kenl duvan oniinde dinsel olmayan bir hatira anili, c) Koruyucu bir tannnin kiiltiine adanan dinsel bir anil. Aynca Blegen, birliklc bulunan ve iizerlerinde oyuklar ta§iyan iki ta§ levhanin da da adak masalan gorcvi yapmis. olabilecegini ileri siirmektedir {Troy I, 156-157; Troy and Trojans, New York, 1963, 56-57. J. Yakar'a gore Troia I steli karma§ik bir altara ait olabilir {The Later Prehistory of Anatolia, 425; Yine Blegen tarafmdan Troya VI tabakasmda bulunan kazima ytiz tasvirli stelin burada ikinci kez kullamlmis, oldugu vc primitiv uslubundan dolayi bulundugu tabakamn tarihinden daha onceye ait oldugu ileri suriilmektedir {Troy 111, 124, Fig. 108 (37. 790). Troia'daki kazi ckibinin hazirladigi bir rehberde Troia VI tabakasmda bulunan kazima figurlii stel, kent duvarimn di§mda birliklc bulundugu digcr tas, lcvhalarla birlikte tasvir edilmektedir. Bk. Manfred Korfmann - Dietrich Mannspergcr, Troia, Horner, Die /lias und die Folgen, Istanbul (1992), 52. Jiirgcn Secher ki§isel bir konu§mada bu iki stelin, rekonstriiksiyonunda da goruldiigu gibi, sur duvarlarimn di§mda kenti di§andan gelen tehlikelere kar§i koruyucu bir biiyii i§levi gormii? olabilccegi ve gorcvini tamamlaymca bazi biiyii araclannda oldugu gibi tahrip edilcbilecegi goru5iindc oldugunu belirtmi§tir. Zigzag motifleri, bulu§ ve cizim zorlugu gostermeyen basit bir siislcme olmalan nedeniyle bircok konteks i9inde ve her donemde kullamlmi^lardir. Ancak, Ge9 Kalkolitik ve Erken Tunc donemlcri icinde yatay ve dii§ey zigzag motiflerinin kullamm oranlari ile ilgili yiizeysel bir gozlemde dahi yatay zigzaglarm dti^cy zigzaglara nazaran daha 90k kullamldigini gostermektedir. Scyrck da olsa, iizerinde kazima vcya boyali dii§cy zigzag motifi veya zigzag demetleri ta§iyan ornekleri i9in bk. C. W. Blegen, Troy I, 2, Fig. 234 (2, 24, 25), Fig. 411 (37.998 ve 999); L. Bernabo Brca, Poliochni I, 2, Tav. LVI (j), LXIV(i), CLXV (a-d); Poliochni II, 1-2, Tav.CXCIII (k); Sinclair Hood, Excavations in Chios 1938-1955, Prehistoric Emporio and Agio Gala, I, Oxford (1981), 231, Fig. 112 (17-18 [Cat. 404-405], Ozerinde dii^ey zigzag siralan ta§iyan bir kadm (veya tanri9a) figiiru i9in bk. Nandar Kalicz, Clay Gods The Neolithic Period and Copper Age in Hungary, Corvine (1970), pi. 16-17. 1 J. Mellart, "Early Cultures of the South Anatolian Plateau", AnatSt XI (1961), 159-184, Fig. 13. John Garstang, Prehistoric Mersin, Oxford (1953), 86, Fig. 52. 57 E. Dogcr Stclin sistcmli kazilar ilc tabakasinda bulunmami§ olmasi tarihlenmcsi ilc ilgili sorunlar yaratmaktadir. Hclvacikdy Hoyucck 1949 yilinda M. §enyurek ve ckibi tarafindan cok kisa bir sure icinde kazilmi§ ve hoyiikte Troia I vc II ile cagda§ iskana rasllanmistir. Bununla birliktc kazi raporunda, kazilan en alt tabakadan da a^agida yakla§ik 5 m.'lik bir hdyiik topragi b u l u n d u g u 3 2 ve iskanin daha crken ddncmlcrc gidebilecegi bildirilmcktedir 33 . Bu bilginin yaninda kazi buluntulanni, korunduklan DTCF'de incclemc firsati bulan Sayin Prof. Dr. H. Erkanal'in ifadesine gore, kazi csnasinda hoyiikle II. bine ail buluntular da cle gccmi§ ve kazicilar tarafindan muhtcmclcn lesjiis cdilcmcmi§tir. Ancak hoyiikte yapligimiz yiizey ara§tirmasinda II. bine ait hcrhangi bir bulunluya rasllamak mumkiin olmami§tir. Bununla birliktc, Troia VI ycrlc§mcsinde cle gecen kazima figiirlii bir stel 3 4 vc Panaztcpe ve Limanlcpc ycrlc§mclcrinin II. bin tabakalannda cle gcctiklcri ifadc cdilcn anlhropomorphik kaplara ait parcalar 3 5 , gcrck figiirlii stel gclcncginin, gcrcksc insan yiizlii kap geleneginin bdlgcde uzun siirmiis, oldugunu gdstcrmcktedir. Hoyiicck stclinin tarihlcnmcsindc kullanabilcccgimiz iki kriterden birisi, pcic saglam gorunmemesinc ragmen, hbyiiktcn gecirilcn su kanahnin iginde bulundugu dcrinlik ve bu derinliktcki tabakalann durumu, digeri ise stel lizerindeki figiiriin benzer drncklcrle olan stilislik benzerligidir. Stclin bulundugu nokta hdyiigiin tepe seviyesine gore oldukga a§agida bulunmaktadir. Ancak cle gcctigi noklada in situ olup olmadigi belli degildir ve orijinal konumunun dcgi§tirilmcsindc kanal kazisi sirasinda is, makinalannin ctkisi dc gdz online ahnmahdir. Tiim bu ncdcnlcrle bulundugu konumdan harckctle saghkh bir tarihlcmc yapma olanagi bulunmamaktadir. ikinci kritcrimiz ise stilislik kar§ila§tirmadir. Oslup, bdlgcde ilk kez Troia II tabakalannda gdriilcn anlhropomorphik kaplar iizcrindekinc gok benzemektcdir. Ancak bu iislubun, Troia III-V yerlc§mclcrinde cle gecen kaplar iizcrinde dc 50k fazla dcgi§iklige ugramadan devam cttigi gdzlcnmcktcdir 3 6 . Bununla birliktc kazicilar tarafindan Hdyiicek'teki i l M. §enyiirck el alii, "Larisa Civannda Hoyiicck'de Yapilan Sondaj", Delleten 14 (1950), 488. - " M. §enyiirek el alii, a.g.e., 491. -^4 Bu kazima figiirlii stclin larihi ve i$levi ilc ilgili bilgilcr iijin bk. dipnot. 26 ve 27. - " Limantepe ve Panaztcpe buluntulan ile ilgili olarak bizi bilgilendiren Sayin Prof. Dr. Hayat Erkanal'a te§ekkiir edcrim. 36 C. W. Blegcn el alii.Troy I. 2 , Fig. 131b (C. 30), 132 (D. 13), 370b, 405 (37. 1033; II. 330; 11.339); Troy II. 2. Fig. 45b, 46, 59b, 61, 79; H. Schlicmann, llios, (1881), Lepzig, Nr. 157-159; 227-228; 231-237; 1291-1298; Ch. Podzuweit, Trojanische Gefassformen der Friihebronzezeil in Anatolien, der Aigais und Angrenzenden Gebieten, Mainz am Rhein (1982), taf. 11 (Ib3); 15 (Ala; Alb; AIb2; Alia); kapaklar: taf. 22 (Ala; lb; II) diger formlar: Taf. 25 (OI); H. Schmidt, "Die Keramik der verschiedenen Schichtcn", Troja und I lion, Ergebnisse der Ausgrabungen in den Vorhistorischen und Hislorischen Schichten von Ilion 1870-1894 von Wilhelm Dorfeld, Erster Band (1968), 255-257, bei 33; Studio Troica 2 (1992), Abb. 21.1 (Troia Ilh). 58 HelvacikSy - Hoyiicck'de Bulunmu$ Olan Kazima Figiirlii bir Slcl yerle§menin Troia Il'dcn sonra iskan cdilmcdigi ifade cdilmcktedir 37 . Bu nedenle stelin, Hoyiicck'de Troia I vcya en gec Troia H'nin crken safhalan ile cagdas, olan bir iskan doncminde, ya kutsal bir mckanda doga iistu bir varlik olarak, ya da yerle§mcyi tchdil edcn tchlikclcre kar§i koruyucu bir biiyii olarak kullanilmi§ oldugu ileri siiriilcbilir. Ersin Doger Izmir 1995 M. §enyurek el alii, "Larisa Civannda Hoyiicck'de Yapilan Sondaj", Belleten 14 (1950), 491: "Hoyiicek'in kazdan kismi birinci ve ikinci Truva kulliirlerini temsil etmektedir. Hoyiicek, gdrunii§e gore ikinci Truva kultUru esnasmda lerkedilmi§tir. Bu hdyiigiin altinda I. Truva'dan daha eski bir kulliirUn bulunmasi miimkiindiir...". 59