00-basforma:Layout 1
Transkript
00-basforma:Layout 1
I Av. MERVE ATEfi TÜRK HUKUKUNDA HASTALIK VE ANALI⁄IN H‹ZMET AKD‹NE ETK‹LER‹ ‹stanbul, 2011 II Yayın No Hukuk Dizisi : : 20507 1219 1. Baskı – Eylül 2011 – İSTANBUL ISBN 978 - 605 - 377 - 529 - 4 Copyright© Bu kitabın bu basısının Türkiye’deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş.’ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Baskı - Cilt : : Kapak Tasarım : Beta Basım A.Ş. Net Kırtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. Şti. Taksim Cad. Yoğutçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyoğlu/İST. (Sertifia No. 13723) (0-212) 249 40 60 Müge Günbaş Beta BASIM YAYIM DAĞITIM A.Ş. Narlıbahçe Sokak Damga Binasi No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com III Çok de€erli Annem, Babam ve Kardeflim Safa’ya… IV V ÖNSÖZ Elinizde bulunan kitab›n yazar› Merve Atefl’i ‹stanbul Barosunda avukatl›k staj› yapt›€› tarihlerde tan›d›m. Ö€renme arzusu, sa€lam hukuk bilgisi, araflt›r›c› ve çal›flkan yap›s› dikkatimi çekti. M. Atefl daha sonra staj›n› bitirip avukatl›€a bafllad› ama benimle temas›n› hep sürdürdü. Daha sonra da mensubu oldu€um Bahçeflehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsüne kaydolarak özel hukuk bölümünde yüksek lisans ö€retimine bafllad›. Atefl bir taraftan çal›flt›, bir taraftan derslere devam etti, sonra da benim kendisinin yüksek lisans tezi dan›flman› olmam› istedi. ‹ste€ini memnuniyetle kabul ettim ve kendisi yönetimimde, konusunu birlikte belirledi€imiz bu tezi büyük bir özveri ve titizlikle yazd›. Tezde ele al›nan konular çal›flma hayat›m›zda s›kça sorun yaflanan ve ifl iliflkisini sekteye u€ratt›€› için hem iflvereni s›k›nt›ya sokan hem de iflçinin iflini kaybetmesine kadar götüren tart›flmal› konularla ilgilidir. Sonuçta 2009 y›l›n›n Temmuz ay›nda savunulan bu tez jüri taraf›ndan övgü ve be€eni ile kabul edildi. Türk Hukukunda hastal›k ve anal›€›n hizmet akdine etkileri konusu daha önce E. Tuncay Senyen Kaplan, N. Caniklio€lu ve B. Tulukçu adl› meslektafllar›m taraf›ndan de€iflik flekillerde kaleme al›nm›flt›r ancak bu çal›flmalar 4857 say›l› ‹flK. ve 5510 say›l› Sosyal Sigortalar ve Genel Sa€l›k Sigortas› K. öncesine aittir. Merve Atefl’in çal›flmas› yürürlükteki mevzuat› yans›tt›€› gibi kitap bask›ya verilmeden önce son yay›nlara ve Yarg›tay içtihatlar›na ve 6098 say›l› yeni Türk Borçlar Kanunu hükümlerine de yer verecek flekilde güncellendi. Zengin bir bibliyografya ve Yarg›tay içtihatlar›ndan yararlan›larak haz›rlanan bu kitap M. Atefl’in kiflisel görüfllerini de içermektedir. Kitab›n hem ö€retiye hem de uygulamaya katk› yapaca€›na inan›yorum. Baflar›l› bir tez çal›flmas› ortaya koyan, Antalya Barosunun genç ve baflar›l› avukatlar›ndan Merve Atefl’i bir kez daha kutluyor ve sürdürdü€ü avukatl›k mesle€i yan›nda bilimsel çal›flmalara da devam etmesini diliyorum. 7.3.2011 Prof. Dr. A. Can Tuncay Bahçeflehir Üniversitesi - Hukuk Fakültesi/‹stanbul VI YAZARIN ÖNSÖZÜ Bu çal›flma, 31.07.2009 tarihinde Prof. Dr. Aziz Can Tuncay, Doç. Dr. Gülsevil Alpagut ve Yard. Doç. Dr. Ahmet Sevimli’den oluflan jüri önünde savunulmufl ve jüri taraf›ndan oybirli€i ile baflar›l› bulunmufl olan, “Türk Hukukunda Hastal›k ve Anal›€›n Hizmet Akdine Etkileri” konulu yüksek lisans tezinin güncel halidir. Jüri üyelerinin elefltirileri ve önerileri dikkate al›narak üzerinde bir tak›m de€ifliklikler yap›lan yüksek lisans tezi, de€erli hocam Prof. Dr. Aziz Can Tuncay’›n gözetiminde güncellenerek yay›na haz›r hale getirilmifltir. Uzun ve zorlu bir süreç içerisinde oluflturulan çal›flmada eme€i geçen de€erli hocam, ailem ve dostlar›ma teflekkür etmeyi borç bilirim. Akademik hayat›n kap›lar›n› bir nebze olsun aralamak ad›na atm›fl oldu€um bu ilk ad›mda, beni bu konu üzerinde çal›flmaya teflvik eden, bilgi ve deneyimlerinden yararland›rarak cesaretlendiren, çal›flman›n yay›nlanmas›n› sa€layan ve her fleyden önemlisi bana ifl hukukunu sevdiren ve bana inanan tez dan›flman›m Say›n Prof. Dr. Aziz Can Tuncay’a sonsuz teflekkürlerimi sunar›m. Çal›flman›n gerek haz›rlanmas›, gerekse yay›nlanmas› sürecinde manevi desteklerini esirgemeyen dostlar›m ‹smail Can Törtop’a, Avukat Deren Ifl›kda€’a, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Ana Bilim Dal› Araflt›rma Görevlisi Direnç Akbay’a ve birlikte çal›flmakta oldu€um de€erli avukat arkadafllar›ma teflekkürlerimi sunar›m. Her türlü destekleri ve eflsiz sevgileriyle bugünlere gelmemi sa€layan, yaflam›m› anlaml› ve de€erli k›lan sevgili ailem; annem Münire Atefl, babam Nihat Atefl ve biricik kardeflim A. Safa Atefl’e en derin teflekkürlerimi ve minnetlerimi sunar›m. Çal›flmam›n yay›m›n› sa€layan baflta Seyhan Satar olmak üzere Beta Yay›nc›l›k’a teflekkürlerimi sunar›m. Av. Merve ATEfi 8.3.2011 VII ‹Ç‹NDEK‹LER ÖNSÖZ..........................................................................................................................V YAZARIN ÖNSÖZÜ ..................................................................................................VI ‹Ç‹NDEK‹LER .........................................................................................................VII KISALTMALAR .....................................................................................................XIII G‹R‹fi .............................................................................................................................1 1. 2. HASTALIK KAVRAMI ........................................................................................3 1.1. GENEL OLARAK.......................................................................................3 1.2. ‹fi GÖREMEZL‹K KAVRAMI ...................................................................4 HASTALI⁄A DA‹R YASAL DÜZENLEMELER..............................................7 2.1. ULUSLARASI MEVZUAT.........................................................................7 2.1.1. 2.2. 3. ULUSAL MEVZUAT..................................................................................7 2.2.1. Borçlar Kanununda........................................................................7 2.2.2. ‹fl Kanunlar›nda .............................................................................9 2.2.2.1. 4857 Say›l› ‹fl Kanununda ..........................................9 2.2.2.2. Bas›n ‹fl Kanununda .................................................10 2.2.2.3. Deniz ‹fl Kanununda.................................................10 HASTALI⁄IN H‹ZMET AKD‹N‹N KURULMASINA ETK‹S‹ ....................13 3.1. 4. 158 say›l› ILO Sözleflmesinde.......................................................7 AKD‹N KURULMASI SIRASINDA TARAFLARIN DURUMU ..................................................................................................13 3.1.1. ‹flverenin Hak ve Yükümlülükleri ...............................................13 3.1.2. ‹flçinin Hak ve Yükümlülükleri ...................................................20 HASTALI⁄IN H‹ZMET AKD‹N‹N YÜRÜRLÜ⁄ÜNE ETK‹S‹ .................................................................................23 4.1. HASTALI⁄IN H‹ZMET AKD‹N‹N SÜREKL‹L‹⁄‹NE ETK‹S‹.......................................................................................................23 4.1.1. Genel Olarak...............................................................................23 VIII 4.2. 4.1.2. Hizmet Akdinin Ask›ya Al›nmas› ve Sonuçlar›..........................27 HASTALI⁄IN ÜCRET VE EKLER‹NE (SOSYAL YARDIMLARA) ETK‹S‹.......................................................32 4.2.1. Ücrete Etkisi ...............................................................................32 4.2.1.1. Borçlar Kanunu Aç›s›ndan ........................................33 4.2.1.2. ‹fl Kanunu Aç›s›ndan .................................................38 a. Ayl›k Ücrette.......................................................40 b. Ücretle Geçici ‹fl Göremezlik Aras›ndaki ‹liflki ..................................................41 c. Di€er Ücret fiekillerinde .....................................45 Bas›n ‹fl Kanunu Aç›s›ndan Ücrete Etkisi..............................................................47 4.2.1.4. Deniz ‹fl Kanunu Aç›s›ndan Ücrete Etkisi..............................................................47 4.2.2. Ücret Eklerine (Sosyal Yard›mlara Etkisi) .................................48 4.2.3. Grev ve Lokavt Esnas›nda Hastal›€›n Ücrete Etkisi ...............................................................................49 4.3. HASTALI⁄IN ‹fiÇ‹N‹N KIDEM‹NE ‹L‹fiK‹N HAKLARINA ETK‹S‹ ............................................................................51 4.4. HASTALI⁄IN ‹fiÇ‹N‹N D‹NLENME HAKLARINA ETK‹S‹ .....................................................................................................55 4.4.1. 5. 4.2.1.3. Y›ll›k Ücretli ‹zin Hakk›na Etkisi...............................................55 4.4.1.1. Borçlar Kanunu Aç›s›ndan ........................................55 4.4.1.2. ‹fl Kanunu Aç›s›ndan .................................................55 4.4.1.3. Di€er ‹fl Kanunlar› Aç›s›ndan....................................59 4.4.2. Hafta Tatili Hakk›na Etkisi .........................................................60 4.4.3. Ulusal Bayram ve Genel Tatil Hakk›na Etkisi............................62 HASTALI⁄IN H‹ZMET AKD‹N‹N SONA ERMES‹NE ETK‹S‹ ........................................................................................65 5.1. H‹ZMET AKD‹N‹N SÜREL‹ FESH‹NDE .............................................65 5.1.1. ‹fl Güvencesi Kapsam›na Girmeyen ‹flçiler Aç›s›ndan .......................................................................65 5.1.2. ‹fl Güvencesi Kapsam›na Giren ‹flçiler Aç›s›ndan .......................................................................70 5.1.2.1. ‹fl Kanununun Getirdi€i Esaslar ................................70 IX a. Uzun Süreli Hastal›k ...........................................75 b. S›k S›k Hastalanma .............................................80 c. ‹flçinin Yetersizli€i ile Davran›fllar›n›n Örtüflmesi ............................................................86 5.1.2.2. Hastal›k Nedeniyle Süreli Fesihte Di€er Kanunlar›n Getirdi€i Esaslar……………... ..................................................87 5.2. H‹ZMET AKD‹N‹N SÜRES‹Z FESH‹NDE..............................................87 5.2.1. ‹flçi Taraf›ndan Süresiz Feshinde.................................................89 5.2.1.1. Borçlar Kanunu Aç›s›ndan.........................................89 5.2.1.2. ‹fl Kanunu Aç›s›ndan..................................................90 a. ‹flin ‹flçinin Sa€l›€› ‹çin Tehlikeli Olmas› .................................................90 b. 5.2.1.3. 5.2.1.4. 5.2.2. ‹flveren veya Baflka ‹flçinin Bulafl›c› veya ‹flle Ba€daflmayan Hastal›€›................................95 Deniz ‹fl Kanunu Aç›s›ndan .....................................101 a. Hastal›€›n Gemide Çal›flmaya Engel Olmas›…... .............................................102 b. Hastal›€›n Süreklilik Tafl›mas›..........................103 Bas›n ‹fl Kanunu Aç›s›ndan......................................104 ‹flveren Taraf›ndan Süresiz Feshinde.........................................105 5.2.2.1. Borçlar Kanunu Aç›s›ndan.......................................105 5.2.2.2. ‹fl Kanunu Aç›s›ndan................................................108 a. ‹flçinin Kast›ndan veya Derli Toplu Olmayan Yaflay›fl›ndan veya ‹çkiye Düflkünlü€ünden Dolay› Hastalanmas›.....................................................109 aa. ‹flçinin Kast› ile Hastalanmas› .................109 bb. ‹flçinin Derli Toplu Olmayan Yaflay›fl› Sonucu Hastalanmas› ................110 cc. b. c. ‹flçinin ‹çkiye Düflkünlü€ünden Dolayı Hastalanmas› ...............................112 dd. ‹flçinin Devams›zl›€›n›n Belirli Bir Süreyi Aflmas› .........................................114 ‹flçinin Tutuldu€u Hastal›€›n Tedavi Edilemeyecek Nitelikte Olmas› ........................116 ‹flçinin ‹fl K. m. 25/I-a Bendinde Say›la Sebepler D›fl›nda Hastal›€› ...............................119 X d. 5.2.3. ‹flçinin ‹fle Al›nmas› Esnas›nda Hastal›€›na Dair Bilgi Vermeyerek ‹flvereni Yan›ltmas› ...........................................123 e. Hastal›€›n ‹flçinin Devams›zl›€›n› Hakl› Hale Getirmesi ........................................126 f. ‹flçinin Hastal›k S›ras›nda Do€ruluk ve Ba€l›l›€a Ayk›r› Davran›fllar› Nedeniyle Akdin Feshi .....................................129 5.2.2.3. Deniz ‹fl Kanunu Aç›s›ndan .....................................130 5.2.2.4. Bas›n ‹fl Kanunu Aç›s›ndan......................................130 Sa€l›k Sebebiyle Fesih Hakk›n›n Kullan›lma Süresi ......................................................................131 5.2.3.1. Borçlar Kanununda ..................................................132 5.2.3.2. ‹fl Kanununda ...........................................................132 5.2.3.3. Deniz ‹fl Kanununda.................................................133 5.2.3.4. Bas›n ‹fl Kanununda .................................................133 6. ANALIK KAVRAMI..........................................................................................135 7. ANALI⁄A DA‹R YASAL DÜZENLEMELER...............................................137 7.1. ULUSLARARASI MEVZUAT ................................................................137 7.1.1. Birleflmifl Milletler Sözleflmelerinde .........................................137 7.1.1.1. Kad›nlara Karfl› Her Türlü Ayr›mc›l›€›n Önlenmesi Sözleflmesi .............................................137 7.1.1.2. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleflmesi ...............................................................137 7.1.1.3. ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi ............................138 7.1.2. ILO Sözleflmelerinde.................................................................138 7.1.2.1. 158 Say›l› Sözleflme ....................................................138 7.2. ULUSAL MEVZUAT...............................................................................138 7.2.1. Borçlar Kanununda....................................................................138 7.2.2. ‹fl Kanunlar›nda .........................................................................139 7.2.2.1. 4857 Say›l› ‹fl Kanununda........................................139 7.2.2.2. Bas›n ‹fl Kanununda .................................................141 7.2.2.3. Deniz ‹fl Kanununda.................................................141 8. ANALI⁄IN H‹ZMET AKD‹N‹N KURULMASINA ETK‹S‹ .......................143 9. ANALI⁄IN H‹ZMET AKD‹N‹N YÜRÜRLÜ⁄ÜNE ETK‹S‹ ......................147 9.1. ANALI⁄IN KADIN ‹fiÇ‹N‹N ÇALIfiMA KOfiULLARINA ve ÇALIfiMA SÜRELER‹NE ETK‹S‹ ............................................................................147 XI 9.1.1. Anal›€›n Çal›flma Koflullar›na Etkisi .........................................148 9.1.1.1. Kad›n ‹flçinin Hamilelik Durumunu Bildirme Yükümü ....................................................148 9.1.1.2. ‹flverenin Çal›flma Koflullar›n› Hamile ve Anne ‹flçiyi Koruyucu Biçimde Düzenlemesi Yükümü..........................................149 a. ‹flverenin Kad›n ‹flçiyi Hafif ‹fllerde Çal›flt›rma Yükümü ............................................150 b. ‹flverenin Kad›n ‹flçiyi A€›r ve Tehlikeli ‹fllerde Çal›flt›rmama Yükümü ...........................151 c. ‹flverenin Kad›n ‹flçiyi Gece Çal›flt›rmama Yükümü .......................................151 9.1.2. 9.2. Anal›€›n Çal›flma Sürelerine Etkisi ...........................................152 ANALI⁄IN KADIN ‹fiÇ‹N‹N ‹Z‹N ve D‹NLENME HAKKINA ETK‹S‹ ..................................................................................153 9.2.1. ‹zin Hakk›na Etkisi ....................................................................153 9.2.1.1. Kad›n ‹flçiye Do€um Öncesi Muayene ‹zni Verilmesi ...........................................................153 9.2.1.2. Kad›n ‹flçiye Do€um (Anal›k) ‹zni Verilmesi ..........153 a. Borçlar Kanunu Aç›s›ndan.................................154 b. ‹fl Kanunu Aç›s›ndan..........................................155 c. Bas›n ‹fl Kanunu Aç›s›ndan................................158 d. Deniz ‹fl Kanunu Aç›s›ndan ...............................158 e. Do€um ‹zni Süresince Kad›n ‹flçinin Hizmet Akdinin Ask›ya Al›nmas›......................159 9.2.2. 9.3. 9.2.1.3. Kad›n ‹flçiye Ücretsiz ‹zin Verilmesi........................160 9.2.1.4. Kad›n ‹flçiye Süt (Emzirme) ‹zni Verilmesi .............162 Dinlenme Hakk›na Etkisi...........................................................166 ANALI⁄IN KADIN ‹fiÇ‹N‹N ÜCRET HAKKINA ETK‹S‹ ..................................................................................168 9.3.1. Borçlar Kanunu Aç›s›ndan ........................................................168 9.3.2. ‹fl Kanunu Aç›s›ndan .................................................................169 9.3.3. Bas›n ‹fl Kanunu Aç›s›ndan .......................................................172 9.3.4. Deniz ‹fl Kanunu Aç›s›ndan .......................................................172 9.3.5. Do€um ‹zni S›ras›nda Geçici ‹fl Göremezlik Ödene€i ..............................................................173 XII 9.4. ANALI⁄IN KADIN ‹fiÇ‹N‹N KIDEM‹NE ‹L‹fiK‹N HAKLARA ETK‹S‹..................................................................................176 10. ANALI⁄IN H‹ZMET AKD‹N‹N SONA ERMES‹NE ETK‹S‹ ....................179 10.1. H‹ZMET AKD‹N‹N SÜREL‹ FESH‹NDE ................................................179 10.1.1. ‹fl Kanunu Aç›s›ndan .................................................................179 10.1.1.1. ‹fl Güvencesi Kapsam›na Girmeyen ‹flçiler Aç›s›ndan ......................................................179 10.1.1.2. ‹fl Güvencesi Kapsam›na Giren ‹flçiler Aç›s›ndan... ...................................................183 10.1.2. Di€er Kanunlar Aç›s›ndan ............................................................186 10.2. H‹ZMET AKD‹N‹N SÜRES‹Z FESH‹NDE............................................187 10.2.1. ‹fl Kanunu Aç›s›ndan .................................................................187 10.2.1.1. ‹flçi Taraf›ndan Süresiz Feshinde .............................187 10.2.1.2. ‹flveren Taraf›ndan Süresiz Feshinde ...................................................................188 a. Do€um ve Hamilelik Nedeniyle Devams›zl›€› ‹fl K. m. 25’te Belirtilen Süreyi Aflmas›....................................................188 b. Kad›n ‹flçinin ‹fle Al›nmas› Esnas›nda Hamileli€ine Dair Bilgi Vermeyerek ‹flvereni Yan›ltmas› ............................................190 c. Kad›n ‹flçinin Do€um ‹zni S›ras›nda Hastalanmas›......................................................192 10.2.2. Di€er ‹fl Kanunlar› Aç›s›ndan....................................................193 SONUÇ .......................................................................................................................195 KAYNAKÇA..............................................................................................................199 XIII KISALTMALAR Ay. BAT‹DER BK. Bas›n ‹fl K. Bkz. C. DEHFD : : : : : : : Deniz ‹fl K. dn. E. HD. ILO : : : : : ‹fl K. Karfl. K. m. MK. MERCEK : : : : : : RG. s. S. SGK s. K. SS‹Y T. TK. : : : : : : : : Anayasa Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi Borçlar Kanunu Bas›n ‹fl Kanunu Bak›n›z Cilt Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Deniz ‹fl Kanunu dipnot Esas Hukuk Dairesi International Labour Organisation (Uluslararas› Çal›flma Örgütü) ‹fl Kanunu Karfl›laflt›r›n›z Karar madde Medeni Kanun Türkiye Metal Sanayicileri Sendikas› Dergisi Resmi Gazete sayfa Say› Sosyal Güvenlik Kurumu Say›l› Kanun Sosyal Sigorta ‹fllemleri Yönetmeli€i Tarih Ticaret Kanunu XIV T‹S T‹SK : : T‹SGLK : TÜT‹S : vd. vs. Yarg. YHGK. Y‹BK : : : : : Toplu ‹fl Sözleflmesi Türkiye ‹flverenler Sendikas› Konfederasyonu Toplu ‹fl Sözleflmesi, Grev ve Lokavt Kanunu Türkiye Ulaflt›rma Kamu ‹flverenleri Sendikas› Dergisi ve devam› ve sair Yarg›tay Yarg›tay Hukuk Genel Kurulu Yarg›tay ‹çtihad› Birlefltirme Karar›