Kıbrıs`ın kuzeyi için BİT Sektörü Strateji Raporu – SECOND Projesi
Transkript
Kıbrıs`ın kuzeyi için BİT Sektörü Strateji Raporu – SECOND Projesi
Bilişim ile Kalkınma Strateji Raporu 29.Mayıs.2012, 19.Aralık.2012 ve 09.05.2013 tarihlerinde gerçekleştirilen Bilişim Sektörü ile Kalkınma “Bilişim Ekonomisi” çalıştayı sonuçları sonucunda belirlenen strateji hedeflerini kapsar. İçindekiler İçindekiler ....................................................................................................................1 Şekiller ve Tablolar......................................................................................................3 1 Kısaltmalar ........................................................................................................4 2 Yönetici Özeti ....................................................................................................5 3 Giriş ...................................................................................................................7 4 Dünyada Bilişim Sektörünün Durumu ............................................................9 4.1 AÇIK KAYNAK KODLU YAZILIMLAR ........................................................................... 11 4.2 MOBİL UYGULAMALAR ............................................................................................. 12 4.3 BULUT BİLİŞİM UYGULAMALARI ................................................................................ 12 4.4 SOSYAL MEDYA UYGULAMALARI .............................................................................. 13 4.5 BİLEŞEN (KATMA DEĞER) UYGULAMALARI ............................................................... 13 4.6 GÜVENLİK YAZILIMLARI ............................................................................................ 14 4.7 KIBRIS’TA DURUM .................................................................................................... 14 5 Metodolojik Yaklaşım .....................................................................................17 6 Bilişim Sektörü Düzeyi ...................................................................................19 6.1 BULGULAR .............................................................................................................. 19 6.2 UZMANLAŞMA GEREKLERİ ........................................................................................ 20 6.3 İSTATİSTİK SONUÇLAR .............................................................................................. 21 7 Bilişim Sektörü GZFT Analizi.........................................................................27 8 Bilişim Sektörü vizyonu .................................................................................32 9 Bilişim Sektörü Çalıştayları ...........................................................................34 BİRİNCİ ÇALIŞTAY SONUÇLARI .................................................................................. 34 9.1 9.1.1 Kuzey Kıbrıs’ta faaliyet gösteren Bilişim firmalarının pazarlayabileceği ürünler/hizmetler ........................................................................................................................... 34 9.1.2 Eğitim teknolojileri ve eğitim materyalleri pazarı ........................................................ 38 9.1.3 Bilgi güvenliği ve standartları ........................................................................................ 41 9.1.4 Veri merkezleri ve bulut bilişim fırsatları ...................................................................... 44 9.2 İKİNCİ ÇALIŞTAY SONUÇLARI ..................................................................................... 47 9.3 ÜÇÜNCÜ ÇALIŞTAY SONUÇLARI................................................................................. 49 10 10.1 Stratejinin Başarı Hedefleri ............................................................................51 KISA DÖNEM HEDEFLER (2012-2013) .................................................................... 51 10.2 ORTA DÖNEM HEDEFLER (2013-2015)................................................................... 53 10.3 UZUN DÖNEM HEDEFLER (2015-2017) ................................................................... 54 10.4 GENEL KOORDİNASYON VE İZLEME ......................................................................... 56 11 Sonuç ..............................................................................................................57 Şekiller ve Tablolar Şekil 1: IDC tarafından öngörülen Bilişimde 3. Dalga ............................................................ 9 Şekil 2: Bilişim Sektörü Stratejisi hazırlanırken uygulanan Metodoloji ................................. 17 Şekil 3: Bilişim firmalarının bölgesel dağılımı ...................................................................... 21 Şekil 4: Ortalama çalışan sayıları ........................................................................................ 21 Şekil 5: Birincil faaliyet alanları ............................................................................................ 22 Şekil 6: Firmaların ikincil faaliyet alanları ............................................................................. 22 Şekil 7: Ana faaliyet alanları ................................................................................................ 23 Şekil 8: İşyerleri tarafından sağlanan hizmetler ve ürünler .................................................. 23 Şekil 9: Yararlanılan teşvikler .............................................................................................. 24 Şekil 10: Şirket kaynakları ................................................................................................... 24 Şekil 11: Üniversite-sektör işbirliği ....................................................................................... 25 Şekil 12: Hedef Pazar ......................................................................................................... 25 Şekil 13: Hedef Sektörler .................................................................................................... 26 Şekil 14: Uzmanlaşma alanları ............................................................................................ 26 1 Kısaltmalar BD Bilişim Derneği BTHK Bilgi Teknolojileri ve Haberleşme Üst Kurulu BUB Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı DİB DPÖ EEB İDÖ Dışişleri Bakanlığı Devlet Planlama Örgütü Ekonomi ve Enerji Bakanlığı İş Destekleme Örgütleri KOBIGEM KOBİ Geliştirme Merkezi KT (MMOB) BMO Kıbrıs Türk Bilgisayar Mühendisleri Odası KTMMOB Kıbrıs Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği KTSO Kıbrıs Türk Sanayi Odası KTTO Kıbrıs Türk Ticaret Odası MB Maliye Bakanlığı MEGSP Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı OSS SB Open Source Software Sağlık Bakanlığı 2 Yönetici Özeti Bilişim teknolojisi dünyayı ve iş yapış biçimlerini değiştirmeye devam etmektedir. Satıcılar, alıcılar, bankalar, kamu, sigorta şirketleri ve ilgili taraflar ile sözleşmelerin yapılmasının önündeki zaman ve mesafe engelleri bilişim kullanımının yaygınlaşması ile ortadan kalkmaya başladı. Bilişim herkesi, her yeri etkilemekte ve kitleleri birbirine daha yakınlaştırmak sureti ile zenginleşme, işsizliğin önlenmesi ve kalkınmada önemli bir potansiyel teşkil etmektedir. Bu raporda, Kuzey Kıbrıs’ın ekonomik gelişim sürecine destek olunması amacıyla Bilişim Sektörünün geliştirilmesine yönelik gerçekleştirilmiş olan alan çalışmalarından elde edilen verilere ve gözlemlere dayalı olarak tespit edilen hedefler ortaya konulmaktadır. Bu çalışmanın temel hedefi, söz konusu alan araştırmalarından elde edilen veriler ışığında Kuzey Kıbrıs’ta bilişim ürünleri geliştirme potansiyelini artırmaya dönük politika oluşturma sürecine katkı sağlamaktır. Bu amaçla bilişim açısından önem taşıyan dinamikler:- Kamu, KOBİ’ler, Hukuki-Teknik Altyapı ve mevcut bilişim firmaları– incelenerek bunlar arasındaki etkileşime vurgu yapan bir çalışma ortaya konmaktadır. Uluslararası özel ve kamu sermaye şirketleri, uluslar ile rekabet edebilmek, küçük ekonomiler için yeni yöntemler geliştirme ve rekabeti eşit kılma konusunda çabalara sevk etmiştir. Bilişim sektörü de bu konuda en önemli enstrüman olarak karşımız çıkmaktadır. Doğru yöntemler ile uygulandığında, bilişim firmalarının hem yerel, hem de uluslararası pazarda etkin olması mümkündür. Dış pazarlara erişiminde herhangi bir izolasyona tabi olmamasına rağmen ekonomisini büyütemeyen ülkelerde iki nokta göze çarpmaktadır. Eğitimsizlik ve sayısal uçurum olarak tabir edilen, bu ülkelerin dijital dünyada gelişmişler arasında yer almasını sağlayabilecek iki temel öğenin eksik olması olarak belirtilmektedir. Kuzey Kıbrıs ekonomisinin gelişmesinde engelleyici faktörler çeşitli raporlar ışığında ortaya konulmaktadır. Çözüm oluşturma noktasından bakıldığında, özellikle aşağıda vurgulanan engellerin aşılmasında bilişim sektörü en önde gelen destekleyicidir. - Mal ve hizmetlerin yurt dışı pazarlara erişiminde karşılaşılan izolasyonların aşılması - Dijital pazarlama ile uluslararası camia da fark edilme ve yaptırım oluşturma - Telekomünikasyon altyapısının gelişmesi ile dijital tabanlı hizmet çeşitliliğinin artması ve dünyaya pazarlanması - İhraç edilebilir ürünler arasında yazılıma dayalı ürünlerinin yer alması Ekonomik Kalkınma ve refahın artması, yapılacak yatırımlar ve bu yatırımların kısa/orta/uzun vade sürede geri dönüşleri ile doğru orantılıdır. Bilişim alanda en önemli yatırım unsuru olarak yer alan insan kaynağı konusunda Kuzey Kıbrıs’ın önemli bir avantajı mevcuttur ve bu sayede diğer yatırım unsurları ile birleştiğinde kısa sürede önemli açılımlar sağlanabilecektir. Bu konuda sağlanacak eğitim hizmetleri ve teşvikler kısa sürede hedeflere ulaşılmasına katkı sağlayacaktır. Bilişim ve İletişim sektöründeki ve çevremizdeki gelişmeler, Kuzey Kıbrıs için önemli bir fırsat ortamı yaratmıştır. Bunlar arasında bulut bilişim, sosyal ağlar, artan mobilite, açık kaynak kodlu yazılımların ticari değerlerinin artması en çok göze çarpan hususlardır ve bilişim sektörüne olan talebi arttırmaktadır ve dış kaynak kullanımını teşvik etmektedir. Bilişim konusunda Kuzey Kıbrıs için en önemli engelleyici unsurlar, iç pazar alışkanlığı, kurumsallaşmamış olmak, kısa vadeli hedeflere kilitlenmek, bilişim sektörünün ciddi projelendirme eksikliği ve yatırım/teşvik desteği alınamaması olarak göze çarpmaktadır. Raporun, ilerleyen kısımlarında başarılı bir bilişim stratejisinin uygulanması için gerekli olan kısa/orta ve uzun vade hedefler ortaya konulmaktadır. Bu hedeflerin tespiti için gerçekleştirilen toplantılarda katkı sağlayan tüm özel ve kamu kuruluşları ile kişilerin katkıları yadsınamaz. 3 Giriş Bilişim hizmetlerinin sunulması ve bu hizmetlerden yararlanılması, sektörün ortaya çıkmasından bu yana önemli ilerlemeler kaydetmiştir. Başlangıçta elit sayılabilecek kullanıcıların ve hizmet sunucularının kullanımında olan bilişim ürünleri, özellikle Telekom sektörünün gelişmesi ve buna paralel olarak internetin sağladığı karşılıklı regresyon ivmesi ile inanılmaz bir hızla toplum hayatının içine nüfuz etmiş ve ayrılmaz bir parçası olagelmiştir. Bu sayede Telekom sektörü hızla gelişti, sektör geliştikçe bilişim kullanımında çeşitlilik ve talep arttı ve talebi karşılamak için Telekom sektörü gelişmeye devam etti. Bilişim sektörü yatırım yapıldıkça, hayatın bir parçası olmaya devam ettikçe kazandıran bir unsur olma özelliğini bu gelişmelerle ispatlamıştır. Artık ülke ekonomilerinde gelişmişlik ölçülerinden birisi olarak toplum ve iş hayatında bilişimin nüfuzu kullanılmaya başlanmıştır. Bilişim sektörü, toplumun ve kurumların birlikte iş yapma ve iletişim köprüsü olma yolunda çok büyük ilerlemeler sağlamaktadır Sayısal uçurum (digital divide) gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasında hızla büyümektedir Gelişmekte olan ülkelerin çağı yakalamakta kullanabilecekleri en önemli enstrüman bilişim olarak karşımıza çıkmaktadır Fakirliğin azaltılmasında bilişimin kullanımı konusunda önemli araştırmalar yapılmakta ve gelişmekte olan ülkeler bilişim üzerinden girişimciliği ve dünya pazarına erişimleri teşvik edilmektedir Bilişim sektörünün ekonomiye etkisi incelendiğinde aşağıdaki gibi bir sınıflandırma yapmak mümkündür: Bilişim ürünleri tüketicisi olarak: • Bilişim sektörünün gelişimine destek sağlar • Bilişim ürünlerinin kullanımı ile sektörlerde etkinlik ve verimlilik artışı ile sağlanan fayda • Katma değerli işler ile yeni iş kollarının yaratılmasına imkan sağlar • Bilişim esaslı inovasyonu (yenilikçi düşünce) teşvik eder Bilişim sektörü üreticisi olarak: • Yerel ekonomiye doğrudan girdi sağlar ve ihracat potansiyeli çok yüksektir • AR&GE gelişimini destekler • Rekabetçiliği arttırır (içerde ve dışarda) • Yeni iş alanları yaratır ve inovasyonu (yenilikçiliği) arttırır • Yüksek katma değer ve karlılık sağlar Benzer şekilde, ülke, yerel ve sektör boyutunda ekonomiler bilişim ürünlerini daha çok işlerini kolaylaştırmak ve daha etkin hizmet sunmak çerçevesinde kullanma amaçlı olarak bilgi işlem kadroları ve kurumsal bilişim kullanıcıları ihdas ederek kullanmaya başladılar. Gelinen evrede, artık bilgi işlem kadrolarının yerini bilgi servisleri ve içerik üreticileri, sağlayıcıları almaya başlarken, kullanıcılarda hem kurumsal, hem de toplumun kendisi olmaya başlamıştır. Bilişim iş hayatını destekleyen unsur olmaktan hızla çıkıp, ekonominin gelişmesinde önemli aktör olma özelliğine ulaşmıştır. Avrupa Birliği ve Amerika gibi gelişmiş ekonomiler bu gelişmeleri Bilişim Ekonomisi, Bilişim Toplumu vizyonları içerisinde ele almış ve ulusal stratejilerin oluşturulmasında en önemli unsurlardan biri olarak gündeme almıştır. Tüm bu zorluklar içinde Kıbrıs Türk toplumu, ayrı ayrı ve benzerlik ve bütünlük arz etmeyen şekillerde, küresel pazara erişmeye ve gelirini yükseltmeye çalışmaktadır. Bu ise Merkezi Yönetimin yönlendirmesi ve Yerel Yönetimlerin, (STÖ) Sivil Toplum Örgütlerinin ve (İDÖ) İş Destek Kuruluşlarının (Odaların ve Birliklerin), Özel Sektörün ve Üniversitelerin liderlik rolü üstlenmesi yönünde ciddi bir ihtiyaç doğurmaktadır. Bilişim Sektörü ekonominin büyümesi ile ilgili olduğundan, Ekonomi ve Enerji Bakanlığı, Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı ortaklaşa Kıbrıs Türk Toplumunun (KTT) Bilişim ile kalkınması konusunda liderlik kurumu olarak görevlendirme yapmalıdır. Rekabetçi bir Bilişim sektörünün oluşması için yapılması gereken çok yatırım, işbirliği ve koordinasyona ihtiyaç bulunmaktadır. Özellikle bilişim alanında kümeleşme potansiyeli değerlendirilebilmeli ve bu çerçevede Üniversite-Sanayii-Sektör işbirliğini sağlayacak girişimler desteklenmelidir. Üniversite-Sanayi işbirliği temelinde düşünülmüş ve uygulamaya konulmuş olan DAÜ teknoparkta elde edilen olumsuz sonuç bu isteği kırmamalıdır. Rekabetçi bir bilişim sektörünün kısa vadede getireceği pozitif ivme göz önüne alınarak, sektörün yoğunlaştığı Lefkoşa bölgesinde bir girişim oluşturulmalıdır. Halen beklemekte olan teknopark ve inovasyon yasalarının bir an önce tamamlanması etkin ve rekabetçi sektör için kaçınılmaz gerekliliktir. Eğitim sektörünün bu inisiyatifin gerçekleşmesinde önemli katkısı olacağı şüphesizdir. Yeni nesil uzaktan öğrenim sistemlerinin gelişmekte olması yeni bir çığır açmaktadır. Halen yurtdışı programlarında yer alan eğitimler nerdeyse Kıbrıs’ta yerinde verilen eğitimlerden daha pahalıya gelmektedir ve ciddi rekabet imkanı mümkündür. Bu eğitim programlarının uygulanabilmesine yönelik içeriklerin yeni nesil teknolojiye göre geliştirilmesi belli bir program çerçevesinde sağlanmalıdır. Özellikle çalıştay sırasında ortaya çıkan en önemli husus, Kıbrıs’ın sosyal medya, veri merkezi, katma değer uygulamalar gibi internete talep yaratan altyapıya ihtiyaç olduğudur. Halen 30GB düzeyinde bulunan hat kapasitesi ve alternatifsizlik (TTNET) bu konuda ciddi bir engel yaratabilir. Bu nedenle orta vadede sektörün gelişmesine paralel olarak hat kapasitesi 3 misline çıkarılmalı ve TTNET dışında da alternatif güzergâhlar kesintisiz servis için düşünülmelidir. 4 Dünyada Bilişim Sektörünün Durumu IDC Analistleri tarafından yapılan araştırmalara göre 2013 yılından itibaren bütün (yazılım, donanım, ağ ürünleri, vb.) bilişim ürünlerine yapılacak olan yatırımlar 2.1 Trilyon doların üzerinde olacaktır. Aynı kurum tarafından önümüzdeki dönem “3. Dalga” olarak tanımlanmaktadır ve birçok iş fırsatını beraberinde getirdiği belirtilmektedir. Üçüncü dalga olarak bahsedilen ürünler aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır. - Mobil ürünler - Bulut Servisleri - Sosyal Teknolojiler - Büyük çaplı veriler Aşağıda yer alan şekilde belirtildiği gibi, üçüncü dalga özellikle kıbrıs gibi gelişmekte olan ve nitelikli insan gücünü barındıran ülkelere ciddi fırsatlar sunmaktadır. Bu dalga da rekabet edebilmek için gerekli adımların atılması ile ülke ekonomileri ciddi getirler sağlayabileceklerdir. Şekil 1: IDC tarafından öngörülen Bilişimde 3. Dalga IDC tarafından yapılan analizlere göre önümüzdeki dönemde, Orta ve Doğu Avrupa, Orta Asya ve Afrika, Latin Amerika, Asya/Pasifik (Japonya hariç) bilişim alanında yaklaşık %10’luk büyümeyi yakalayacak ve toplam pazarın %51 büyüklüğünde bir pazara ulaşacaktır. Pazarın gelişmekte olan ülkelere doğru genişlemesi Kıbrıs’a doğru yatırımları yapması durumunda, rekabette önemli avantaj sağlayacaktır. Gartner tarafından yapılan analizlerde, Bilişim sektöründe belirleyici alanlar aşağıdahi gibi öngörülmektedir (2013-2016). • Bulut işlem • Mobil uygulamalar ve medya tabletleri • Sosyal iletişim ve katılım • Video/Animasyon temelli uygulamalar • Yeni kuşak analitik inceleme • Sosyal analitik inceleme • İçerik bilinçli işlem (WEB3 uygulamaları) • Depolama sınıfı bellekler • Birleştirilmiş işlemler (Ubiquitious computing) • Bilişim Güvenliği (Cyber Security) • Oyun temelli Eğitim (Gamification) …. Bu yeni alanlardan yeni rekabet sahalarının aşağıdaki gibi oluştuğu vurgulanmaktadır. Oyuncuların aşağıdaki konularda gelişmiş olması önemli avantaj sağlayacaktır. • Teknoloji sayesinde «Off-shore» iş piyasası gelişmeye devam edecektir, yüksek nitelikli işgücüne ihtiyaç vardır • Google Docs, Zoho, Salesforces.com gibi bulut platformlarına yöneliş hızlanmaktadır • İnternete dayalı mobil teknolojiler • Sosyal medya gittikçe büyümektedir • Kitleler bilgi edinmek ve yönetmek için yeni yollar araştırmaktadır (Semantik WEB) • Aşırı bilgi yığınları (Storage, analitik inceleme, v.b.) • Siber güvenlik • Yeni kuşak uzaktan eğitim sistemleri • Oyun temelli öğrenme… Önümüzdeki dönemde bilişim alanında firmaların aşağıdaki konulara yönelmesi ve uzmanlaşması beklenmektedir. • Elektronik kitaplar, içerik, eğitim • Mobil uygulamalar • Arttırılmış gerçeklik (Augmented Reality)) • Oyun temelli öğrenme • Harekete duyarlı işlem (Gesture-based) • Öğrenme analitiği (Yoğun veriler) • Uluslararası finans modellerinde değişiklik (mobil bankacılık, ödeme sistemleri) • Operatör çeşitliliğinde artış (Data, Internet, Electronic Media, Mobile Cellular, VoIP, VSAT, WEB TV, IPTV, vb.) • Platformlara API eklentileri geliştirme (VAB, VAS, vb.) • Dağıtık Geliştirme, ekipler … “Data Monitor” tarafından yapılan araştırmaya göre tüm dünyada ki yazılım sektörü 2011 yılı itibarı ile %8,2’lik büyüme ile 267 Milyar USD’ye ulaşmış bulunmaktadır. 2008 yılında yaşanan gerilemeden sonra sadece yazılım sektörü ile sağlanan bu sonuç birçok ülkenin ekonomisinden daha büyüktür. Yapılan analizlere göre sektörün özellikle yenilikçi ürünlerin devreye girmiş olması ile 2015 yılına kadar %7,7’lik bir büyüme göstereceği ve 2015 yılına kadar 350 Milyar USD’lik bir hacme ulaşacağı tahmin edilmektedir. Halen yazılım dünyasının lideri olan Microsoft, yenilikçilik konusunda sıkıntı yaşamakta ve yeni ortaya çıkan yenilikçi firmalar (google, facebook, twitter, crytek, ANS, Onyx, salesforce vb.) pastayı paylaşmaktadır. Sektörün büyümesinde etkin olan teknolojiler aşağıdaki gibi sıralanmaktadır. - Devamlı büyümekte olan veri kapasiteleri - Mobil uygulamalar - Bulut Bilişim teknolojilerine geçiş - Yeni gelişmekte olan piyasalar 2011 sonuçlarına bilişim sektöründe hızla büyüyen ve gelişen, aynı zamanda ve birbiri ile bağlantılı trendler aşağıdaki gibi belirlenmiştir. - Kurumsal Sosyal Yazılımlar - Sanal Donanım Yazılımları - Ekip İşbirliği uygulamaları Uygulama geliştirme pazarında ise veri tabanı yönetim sistemleri önemli bir paya sahip olarak en hızlı büyümeyi sağlamıştır. Yazılım sektörünün dünyadaki konumunun belirlenmesinde aşağıdaki gibi bir sınıflandırma yapılmaktadır. Özellikle hızla büyüyen alt sektörlerin temelinde yer alan bu unsurlar kendi içerisinde de yeni fırsatların yaratılması ile göreceli büyüklüklere ulaşmış bulunmaktadır. 4.1 Açık Kaynak Kodlu Yazılımlar “Open Source Conference-2012” sunuşlarında açıklanan aşağıdaki sonuçlar hızlı büyümeyi gözler önüne sermektedir. Açık kaynak kodlu/Ücretsiz uygulamalar gelişim evrelerini tamamlayarak belli olgunluk düzeyine ulaşmıştır. Birçok kurum kurumsal ve internet tabanlı uygulamalarını artık güvenli bir biçimde açık kaynak kodlu sistemlere dayandırmaktadır. Bu konu da bu sektörde yeni fırsatlar yaratmaktadır. Açık kaynak kodlu (OSS) uygulamalarının 2017 yılına kadar piyasanın %50’sine tekabül edeceği öngörülmektedir. Bunun yanında aynı dönemlerde misyon kritik uygulamaların %99.9’unun OSS platformunda işletileceği öngörülmektedir Mobil uygulamalarının %19’u, Mobil işletmelerin %15’i, Bulut bilişim uygulamalarının %40’ı sistemleri OSS tabanına oturtmuş ve yazılım maliyetlerinde ciddi avantajlar sağlamıştır. IDC tarafından açıklanan verilere göre OSS endüstrisinin, %22’lik bir büyüme ile 2013 yılında 8 Milyar USD’lik bir paya ulaşacağı öngörülmüştür. Açık Kaynak kodlu ve özgür yazılımlar Kıbrıs’ın iç pazarı için ciddi bir tehdit olarak karşımıza çıkmaktadır. İç pazarda yetkin olmayan firmaların bu yazılımları kullanarak iç piyasayı daraltmaları ve sürdürülebilir olmayan çözümlerin geliştirilmesi. Ancak, bu konuda yatırım yapılarak bu konudaki ürünlerde uzmanlaşmayla beraber değer katan yazılımlar geliştirmek sureti ile ciddi kazanç fırsatları olduğu da açıktır. 4.2 Mobil Uygulamalar Mobil geniş ağ bağlantılarının yaşamımıza girmesi ile mobil uygulamalar önem kazanmıştır. Toplumun internete erişiminde mobil bağlantılar daha çok öne çıkmaya başlamıştır. Halen 1 Milyar civarında olan abone sayısının 2016’da 4 Milyara ulaşması beklenmektedir. Bu durum mevcut tüm iş yapma şekillerini değiştirecek ve yazılım endüstrisi açısından birçok fırsat sunacaktır. Ayrıca Mobil araçların sağladığı “Augmented Reality” imkânı ile birçok farklı amaç için yazılım geliştirme fırsatı doğacaktır (m-sağlık/teşhis, m-Turizm, vb.). 2011 yılı içerisinde yapılan analizlere göre, 2010 yılında 9 Milyar, 2011 yılında ise 29 Milyar mobil uygulama mobil araçlar tarafından indirilmiştir. “Google-Android” tabanlı yazılımlar yaklaşık olarak %44, “Apple-IOS” tabanlı yazılımlar ise %31 civarında indirilmiştir. Mobil uygulama satışlarından elde edilen gelir 2011 yılı için yaklaşık 7.3 Milyar USD’dir ve 2015 yılında 36.7 Milyar USD büyüklüğüne erişecektir. 4.3 Bulut Bilişim Uygulamaları Önde gelen analistlerin yaptıkları tahminlere göre yeni iş hayatı tabanlı uygulamaların SaaS ortamlarında kullanımlarının Pazar büyüklüğü 2015 yılında toplam uygulamaların %24’üne ulaşacaktır. Tüm dünyadaki uygulamaların %13,1’inin SaaS platformunda işletileceği öngörülmektedir. 2010 yılında 8,7 Milyar USD olan Bulut Bilişim SaaS uygulamalarının pazar hacminin 2013 yılında 16,7 Milyar USD’lik bir büyüklüğe erişeceği öngörülmektedir. Mobil tabanlı SaaS uygulamaları 1,2 Milyar USD’lik bir pazara ulaşmıştır. 2016 yılında ise 3,7 Milyar USD’ye erişmesi beklenmektedir. Bulut Bilişim piyasasının 2011 yılında 40.7 Milyar USD olan hacminin 2020 yılına kadar 241 Milyar dolara büyümesi beklenmektedir. Bulut Bilişim uygulamaları Kıbrıs iç pazarı için ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. Kıbrıs dışında yer alan bulut bilişim sağlayıcılarına iç pazarın kaptırılması ve iç pazarda geliştirilecek uygulamaların önünün kapanması söz konusu olabilecektir. Halen Kıbrıs dışında verilen bulut bilişim hizmetlerinin hem fiyatlarının yüksek oluşu ve kurumsal bilginin bu sistemlerde tutulmasına karşı olan mevcut direnç, bir fırsat olarak değerlendirilebilir ve bulut bilişim uygulamaların da önemli pozisyon elde edilebilir. 4.4 Sosyal Medya Uygulamaları E-Ticaret, m-Ticaret ve sonunda f-Ticaret ile sosyal medya uygulamaları birçok iş yapma biçimini baştan değiştirdi. Ülkeler bu nedenle kendi sosyal medya uygulamalarını geliştirme yolunda ilerlemeye başlamışlardır. Sosyal ağ yazılımları üzerinde yazılımcılar tamamlayıcı yazılımlar geliştirmekte ve bu uygulamaları yine sosyal ağlar üzerinde pazarlayabilmektedir. Sosyal ağlar aynı zamanda reklam/tanıtım/iletişim için oldukça etkin düşük maliyetli ortam sunar. 2014 yılında sosyal medya iletişim servislerinin kurumsal e-Posta hizmetlerinin %20’sinin yerine geçeceği öngörülmektedir. Nisan 2012 itibariyle yapılan analizlere göre dünyada halen 850 milyon facebook, 465 milyon twitter, 91 milyon linkedin, 30 milyon instagram, 10,4 milyon Pinterest kullanıcısı mevcuttur. 2007-2012 yılı içerisinde sosyal ağ uygulamaları üzerinden elde edilen gelirin 4.8 Milyar USD olduğu tahmin edilmektedir. Yıllık olarak %35,6 oranında bir artış söz konusudur. Yeni gelişen Kurumsal Sosyal Ağ uygulamaları hızla yaygınlaşmaktadır. VOIP ve Messenger tarzı platformlar üzerine geliştirilen bu yapılar ile daha verimli ve etkin iletişim sağlanan çalışma ortamları kurulmaktadır. Bu sayede işletmeler gerçek zamanlı bilgiye erişme, içerik dağıtımı, hızlı bilgilenme (rating), daha iyi ölçüm ve analitik inceleme imkânları ile hızla gelişen pazardır. Kurumların bu alanda yatırımlarının 2013 yılı sonuna kadar 4.6 Milyar USD’ye ulaşması beklenmektedir. 4.5 Bileşen (Katma Değer) Uygulamaları Telekom servisleri, Mobil operatörler, ERP üreticileri, CRM uygulamaları, Sosyal medya uygulamaları, CMS uygulamaları vb. tarafından sağlanan yazılım hizmetlerine ek olarak geliştirilen ve o hizmetin parçasıymış gibi sunulan hizmetler piyasasıdır. Mobil uygulamalar kısmında belirtilen aboneler göz önüne alındığında bu tamamlayıcı servislerin sağlayacağı fırsatlar göz-ardı edilemez. Mobil operatörler üzerinden sağlanabilecek katma değerli servis yazılımlarının hacminin 2016 yılında 25.6 milyar USD’ye ulaşması beklenmektedir. Güvenlik Yazılımları 4.6 Mobilite arttıkça, internet kullanımı yaygınlaştıkça risk ve tehlikelerde aynı oranda artmaktadır. Kurumsal/Kişisel bilgi güvenliği ciddi risk altındadır. Bu nedenle güvenlik yazılımları pazarı sürekli gelişme göstermektedir. 2011 yılı itibarı ile güvenlik yazılımlarından elde edilen gelir 17,7 Milyar USD civarındadır ve pazar her yıl %7.5 oranında büyümektedir. Global mana da sadece mobil uygulamalarda güvenlik sektörü büyüklüğünün 2012 yılı içerisinde 1,6 Milyar USD’ye ulaşması öngörülmektedir. 2013-2020 yıl içerisinde güvenlik (data, network, sistem) yazılımlarına, sadece AB tarafından 18 Milyar Euro ayrılması planlanmaktadır. Bilişim güvenliği sektörüne giriş ilk aşamada Kıbrıs üstesinden gelinmesi için en zor konu olarak ortaya çıkmaktadır. Bu pazarın hem stratejik önemi ve getireceği fırsatlar göz önüne alınarak acil yasal düzenlemeler yapılması gerekmektedir. Ağ güvenliği konusunda test merkezlerinin sağladığı ciddi kazançlar göz önüne alınarak kısa sürede yasal düzenlemelerle birlikte halen malta, Luxemburg, vb. gibi ülkeler ile rekabet edilebilir. Kıbrıs’ta Durum 4.7 Ülkedeki politik sorunlardan dolayı Kıbrıs menşeli firmaların uluslararası platformlarda yasal zeminleri güvenilir değildir. Devam eden izolasyonlardan dolayı sektörde faaliyet gösteren firma ve şahıslarda bir yılgınlık ve umutsuzluk söz konusudur. Ayrıca piyasada çok büyük projeler yapma imkânı bulunmadığından ve sürekli belirsizlikler hâkim olduğundan; firmaların yetkinlikleri ile daha çabuk sonuca ulaşabilecek kısa vadeli ve az yatırım gerektiren ürünler çıkartma konusunda fırsatlar bulunmaktadır. Profesyonel anlamda paket yazılım geliştirme için gereken proje yönetimi, sermaye, tasarım ve test konularında maalesef kaynaklar yeterli değildir. Sadece birkaç firma bu düzeyde kendini geliştirmiştir. Kıbrıs’ta yetişen bilişim gücü, yukarda belirtilen bu olumsuzluklar nedeni ile, yurt dışına yönelmekte ve bu sorun da profesyonel bir sektörün ortaya çıkması gelişimi açısından önemli bir engel teşkil etmektedir. Özetle sektörün durumuna bakıldığında aşağıdaki hususlar göze çarpmaktadır. Kuzey Kıbrıs’ta Bilişim sektörü sınıflandırması henüz yapılmamıştır, DPÖ tarafından çalışma yürütülmektedir Maliye (2010) resmi verileri baz alındığında; Bilişim sektörü büyüklüğünün veriye tabi GSMH’nin %6’sı kadar (~40 Milyon TL) olduğu gözlemlenmektedir Sektör gelirlerinin düşük olması nitelikli istihdam konusunda önemli bir engeldir Ön-lisans, lisans eğitimi alan yerel nüfusun, diğer öğrencilere oranı azdır (yaklaşık %20) ve öğrenciler mezuniyet sonrası Ada’da kalmamaktadır. Alınan bilişim eğitiminin kalitesi adaya tam olarak yansıyamamaktadır. Firmalar günün koşullarına göre yetişmiş elaman bulmakta zorluk çekmektedir, eğitilen elemanın kalıcılığı garanti değildir Öğrencilerin yerel/global ihtiyaçlara uyumlu uzmanlaşmış olarak mezun olma ve uzmanlaşma alanı kısıtlıdır İletişim Sektörü Telekom altyapısı ve mobil iletişimde yüksek penetrasyon seviyelerini yakalamıştır Ses ve veri iletişim maliyetleri oldukça yüksektir Karasal ve uluslararası iletişim altyapılarında önemli ilerleme sağlanmıştır Haberleşme yasası tamamlanmış, kurul oluşmuş ve tüzükler üzerine çalışmalar devam etmektedir Pazar ihtiyaçları, Kuzey Kıbrıs’ın önünü açacak şekilde gelişmiştir, «off-shore» servis ve yazılım endüstrisinin önü açıktır Bilişim hizmetleri operatörlüğünün desteklenmesi ve dışa bağımlılığın azaltılması için altyapı oluşmaktadır Pazar ihtiyaçlarına göre uzmanlaşma (Eğitim ve sertifikasyon) konusunda farkındalık mevcuttur DPÖ’nün NACE 2.0, CPT ve Prodcom esaslı veri tabanı kurma hedefi mevcuttur Halen Telefon ve Internet operatörleri piyasaya domine etmektedir ve bu alanda hizmet veren firma sayısı oldukça kısıtladır. Yazılım ihracatı nerdeyse yok denilecek kadar azdır ve kişisel çabalarla bazı uygulamaların Türkiye, dünya pazarlarına açılma girişimleri mevcuttur. Yetişmiş insan gücü konusunda istatistik mevcut değildir Özellikle dış-kaynak ihracatına esas olacak sektörel uzmanlaşma ve yetkinlik verileri mevcut değildir (CMMI, ITIL, COBIT, TickIT, v.b.) Teknopark mevcuttur ancak yetkin değildir. INWAY, SLB yasaları komisyonda beklemektedir AR&GE çalışmaları yok denecek kadar azdır Sertifikasyon maliyetleri firmalar için oldukça zorlayıcı unsurdur ve maliyetleri oldukça yüksektir Donanım, Ağ ürünleri garantileri konusunda izolasyon kaynaklı önemli sorunlar mevcuttur Vergisel düzenlemelerde bilişim şirketlerine AR&GE ve eğitim desteği sağlanması konusunda kamuda bilinç mevcuttur Teknoparklarda Kuluçka merkezi, İş melekleri yapısına destek sağlanması için kamuoyu oluşturulması konusunda STK’lar ve üniversiteler çalışmaktadır. Özellikle öğrencilerin üretkenliğine yönelik uygulama merkezlerinin kurulması kalıcılığı iş gücü yaratacaktır Sanal ve gerçek şirket birleşmelerinin sağlanması, sektörü bir arada tutacak liderlik mekanizmasının güçlendirilmesi (Vakıf, meclis, kümelenme vb.) konusunda çalışmalar gündeme gelmektedir Demo, Mesleki Eğitim merkezleri konusunda yatırım gereksinimi vardır Üniversiteler tarafından sektöre spesifik eğitim bölümleri mevcuttur (CISCO Academy, SAP Acedemy, vb.) ve yaygın katılım ihtiyacı vardır. Önceki bölümlerde yer alan konularda firmaların kendilerini geliştirmelerine ciddi ihtiyaç vardır. Ancak, şirketlerin çok küçük olması sebebiyle toparlayıcı, pazara ulaşmayı sağlayan, insan kaynaklarının gelişmesine katkı koyacak koordinatörlüğe ihtiyaç vardır. Buna bir ölçüde bilişim alanında kümeleşme denilebilir. 5 Metodolojik Yaklaşım Kıbrıs’ın kuzeyi için bilişim sektörü stratejisi hazırlanmasında uygulanan metodoloji aşağıdaki şekilde gösterilmektedir: Şekil 2: Bilişim Sektörü Stratejisi hazırlanırken uygulanan Metodoloji Seçilen metodoloji çerçevesinde öngörülen faaliyetler daha detaylı olarak aşağıdakileri içermektedir: Faaliyet 1 – Mevcut Durum Analizinin Yapılması: Bu faaliyette strateji hazırlanırken kullanılmak üzere adanın kuzeyinde fiziki, coğrafi, demografik konulardaki ve genel sosyo ekonomik bağlamdaki temel özelliklerle ilgili veri toplanması ve analizi yapılmaktadır. Faaliyet 2.1 – e-Hazırlık Çalışması: Başlangıç çalışmasında da gözlemlenmiş olduğu üzere Bilişim Sektörü stratejisi için sektörün mevcut kapasitesi konusunda güncel veri bulunmamaktadır. Dolayısıyla metodolojik anketler yoluyla yerinden veriler toplamak amacıyla ayrı bir çalışma yapılmıştır. Eğitim ihtiyaçları dâhil, hizmet sunumuna ilişkin anket (ek-1’de yer alır) yapılmıştır ve Bilişim sektörü anketlerinde yer alan kısımlar stratejik açıdan değerlendirmede kullanılmaktadır. Faaliyet 2.2a – Bilişim Sektörü Çalışma Grubu: Tüm paydaşlardan gerekli olan tüm katılımcıların bulunduğu çalıştay’ın gerçekleştirilmesi ve bu çalıştay sırasında stratejinin tartışılması amacıyla temel rol sahibi paydaşlardan (AB Koordinasyon Merkezi, KOBIGEM, Kıbrıs Türk Sanayi Odası, Kıbrıs Türk Esnaf ve Zanaatkarlar Odası, Kıbrıs Türk Ticaret Odası, Bilişim Derneği, KTMMOB Bilgisayar Mühendisleri Odası, Sektör Temsilcisi Firmalar, Second Project) oluşan küçük ve etkili bir çalışma grubu oluşturulmuştur. Kamu kurumları, STÖ’ler ve Özel Sektör temsilcileri stratejinin yol haritasını tartışmalı ve faaliyetleri süreklilik için desteklemelidir. Faaliyet 2.2b – Çalışma toplantıları: Strateji, çalışma grubu toplantıları ve davet edilen katılımcıların çalışma toplantılarıyla oluşturulmaktadır. Bu çalışma toplantıları katkısı ile çalıştay faaliyetleri planlanmış ve organize edilmiştir. Faaliyet 3 – Strateji için vizyon: Vizyon, Kıbrıs Türk Toplumunun bilişim konusunda gelecekte olmak istediği noktayı daha analitik bir şekilde ortaya koyar. Vizyon toplumun geleceğiyle ilgili iyimser bir görüş yansıtmaktadır. Vizyon strateji çalıştay oturumlarında bir girdi olarak kullanılmaktadır. Faaliyet 4 – Çalıştay: Yukarıda belirtilen faaliyetlerin tamamlanmasıyla, Bilişim Sektör stratejisinin tüm temsilcileriyle birlikte bir çalıştay gerçekleştirilmiştir. Vizyon belgesinde bulunan saha çalışmasının temel bulguları bu çalıştay da sunulmuştur ve ayrı çalışma grupları moderatörler gözetiminde belirlenen başlıklar üzerinde tartışmalarını yapmışlardır. Çalış taylar 29.Mayıs.2012 ve 19.Aralık.2012 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir. Faaliyet 5 – Bilişim Sektör Stratejisi Rapor Hazırlığı: Bu faaliyette Kıbrıs Türk Toplumu Bilişim Sektörü stratejisinin veya yönünün belirlenmesi sürecini ve sermaye ve çalışanlar dahil bu stratejiyi uygulamak için gerekli olan kaynakların ayrılmasına ilişkin kararların alınmasını içermektedir. Stratejik Planlama Strateji çok önemli bir faaliyet olan ve hedeflerin belirlenmesi ve bu hedeflere ulaşılması için belirlenen önceliklerin yol haritasını ortaya koyan Stratejik planlamayı kapsar. Bu çerçevede, etkili ve başarılı adımlar atabilmek açısından Kıbrıs’ın kuzeyinin Bilişim Sektörü stratejisi için spesifik bir vizyon ve buna ilişkin bir strateji geliştirilmiştir. Strateji aynı zamanda çalıştay da değerlendirilen vizyonun uygulanması ve gerçeğe dönüştürülmesinin yolunu ortaya koyar. Bu strateji daha sonra, Kıbrıs Türk Toplumuna ait kamu sektöründeki amaçlara ulaşmak için gereken uygulama alanlarını ele alan özel hedeflere ayrılmaktadır. Bu hedefler, öngörülen kamu sektörü tarafından sağlanan bilgi hizmetleri sunumu ve kullanımı artışının sağlanması için, belirlenen yerel ihtiyaçların ele alınmasını amaçlayan önceliklere dönüştürülecektir. Son olarak, yukarıda belirtilen öncelikler, başarılı bir Bilişim Sektörü stratejisi uygulaması için Kıbrıs Türk Toplumu özel ihtiyaçlarını ele almak amacıyla yerel paydaşlar tarafından gerçekleştirilecek spesifik faaliyetler olarak belirlenecektir. Sektör oyuncuları, bu sonuçları irdelemelidir ve eksik bulunan unsurlar düzeltilerek stratejik hedeflere ulaşma doğrultusunda çalışılmalıdır. 6 Bilişim Sektörü Düzeyi Bilişim Sektörünün mevcut düzeyi stratejinin belirlenmesinde ön önemli unsurlardan biridir. Sektörün durumu ve gelinmek istenilen noktanın belirlenmesi açısından oldukça önemlidir. Kıbrıs’ın oldukça küçük bir Pazar olmasına karşın halihazırda bütün bilişim firmalarını kapsayan bir envanter bulunmamaktadır. Bu envanteri oluşturmaya yarar sağlayacak olan veriler, ilgili kamu kuruluşları tarafından sağlanan bilgilerle birleştirilmek sureti ile oluşturulmuştur. Bu sayede firmaların adres, direktör, telefon, e-posta adreslerine ulaşılabilmiş ve yazışmalar, görüşmeler başlatılabilmiştir. Bu çalışma kapsamında her büyüklükte 200 civarında bilişim firması belirlenmiştir. Bilişim sektörü ile ilgili spesifik verilerin oluşturulabilmesi açısından elde edilen bu veriler kullanılarak özel bilgilerin toplanılabilmesi amaçlı anket çalışması yapılmıştır. Bu anket çalışmasının gerçekleşmesi konusunda çalışma grubu ile müşterek hareket edilmiştir. Anket soruları titizlikle hazırlanmış, ilgili kurum ve kuruluşların, bireylerin görüşü alınmıştır. Bu çalışmaların akabinde Second Projesi tarafından “on-line anket formu” oluşturulmuştur. Anket çalışması Bilişim Derneği ve Bilgisayar Mühendisleri Odası tarafından sektöre duyurulmuş ve defalarca hatırlatmalar sonucunda ancak 50 tane firmadan cevap alınabilmiştir. Kurulan bu altyapının her yıl tekrarlanması ve revize edilmesi konusunda hemfikir olunmuştur. Bundan sonraki anket çalışmalarının STÖ’ler tarafından yürütülmesinin uygun olacağı belirlenmiştir. Yapılan anket çalışmasının içeriği ek-2’de yer almaktadır. Sektörün örneklenmesi açısından kullanılan bu veriler kuşkusuz yeterli değildir, ancak ilk bakışta sektörün hangi durumda olduğu ve gelmesi gereken nokta hakkında oldukça faydalı bilgiler sağlamaktadır. 6.1 Bulgular Bu anket sonucunda elde edilen bulgular aşağıdaki gibi değerlendirilmiştir. • Bilişim firması sayısı nicelik olarak fazladır ancak büyüklük olarak düşüktür • Küçük ve orta boy şirketler; bilişim ürünlerinin satışında, danışmanlık ve serviste yoğunlaşmıştır (%70) • Büyük şirketler; ürün satışı, yazılım üretim ve serviste yoğunlaşmıştır (Telekom şirketleri, Toptan ve Perakende) • Bilişim ürünleri üretimi yok denecek kadar azdır (Donanım, komponent üretimi, vb.) • Yerel piyasa çok daralmıştır ve özel sektör açısından kamu işleri durma noktasındadır • Uluslararası rekabete, dış-kaynak sağlamaya fırsat sağlayacak proje deneyimi çok kısıtlıdır 6.2 Uzmanlaşma gerekleri Firmaların aşağıda belirtilen alanlarda uzmanlaşma konusunda önemli eksiklikleri olduğu ve bu konularda eğitim ihtiyaçları bulunduğu belirlenmiştir. (Dış kaynak hedeflerine uygun olarak) • • • Yazılım ürünleri • Katma Değer Yazılımları (Add-on Module for Google, Facebook, Joomla, Drupal, SugarCRM, osCommerce vs.) • Oyun, Eğlence yazılımları ve altyapıları • SaaS uygulamaları geliştirme • Mobil uygulama geliştirme • Bilişim Servisleri (mail, web sayfası, e-ticaret, vb.) Portal Çözümleri • Elektronik Belge Yönetimi • Open Source çözümler (B2B, CRM, ERP tarzı çözümler) Sosyal Medya ve Dijital Pazarlama • • • VAB, VAS çözümleri Dış Kaynak kanalları o Sektörel Uzmanlaşma o Metodolojik/Standartlarda uzmanlaşma o Kurumsal sertifikasyonlar o Çalışanların sertifikasyonları E-İşletme ve E-Ticaret Çözümleri geliştirme o Paket ve Veri Merkezi tabanlı çözümler o Ödeme Sistemleri o Yönetim Bilişim Uygulamaları o Karar Destek Uygulamaları o Finans/Bankacılık uygulamaları o Data-Mining, Analitik (Veri madenciliği) Uygulamaları • Uzaktan eğitim sistemleri • Mesleki Eğitim Materyalleri, İçerikler • Sertifikasyon eğitimleri • Sertifikasyon merkezleri • Kampüs Black-board sistemleri 6.3 • Bilişim Güvenlik Sistemleri, ürünleri • Telif hakları • ISO 27001, Bilişim Denetimi • Bilişim Güvenliği uygulamaları (PKI, Mobil imza, 3D, Ulusal güvenlik, vb.) İstatistik sonuçlar Bilişim firmalarının ağırlıklı olarak Lefkoşa bölgesinde yoğunlaştığı görülmektedir. 0% 0% 13% Lefkoşa (A1) Girne (A2) 13% Mağusa (A3) Güzelyurt (A4) 61% 13% İskele (A5) Yanıt yok Şekil 3: Bilişim firmalarının bölgesel dağılımı Ortalama çalışan sayısı firma büyüklükleri hakkında bilgi vermektedir. Bu veriler ışığında bakıldığında, önemli yığılmanın 1-10 kişi arasında olduğu görülmektedir. 2% 0% 13% 33% 1-4 kişi (A1) 5-9 kişi (A2) 26% 10-49 kişi (A3) 50-249 kişi (A4) 26% 250 üstü (A5) Yanıt yok Şekil 4: Ortalama çalışan sayıları Firmaların NACE 2 kodlama sistemine göre birincil faaliyet alanları aşağıdaki gibi gruplanmıştır. Şekil 5: Birincil faaliyet alanları Firmaların NACE 2 kodlama sistemine göre ikincil faaliyet alanları aşağıdaki gibi gruplanmıştır. Firmaların doğrudan gelir akışı sağlayan işlere kanalize olduğu ve ancak belli talep üzerine diğer işler üzerinde faaliyet gösterdiği gözlemlenmektedir. İçerik uygulamaları bu konuda bir öörnek oolup, bu alanın henüz gelişmediğini göstermektedir. Şekil 6: Firmaların ikincil faaliyet alanları Firmaların ana faaliyet alanlarının dağılımı aşağıdaki gibidir. Bu dağılıma göre firmaların daha çok iç Pazar ihtiyaçlarına uygun yazılım geliştirme üzerine odaklandıkları gözlemlenmiştir. 23% 30% 10% 0% 7% 17% 13% Uygulama veya Sistem yazılımları geliştirme İçerik Uygulamaları geliştirme (Web) Donanım ve Çevre Birimleri İletişim ve Ağ Sistemleri Danışmanlık ve Proje hizmetleri Endüstriyel Uygulamalar (İmalat) Diğer Şekil 7: Ana faaliyet alanları İşyerleri tarafından sağlanan ürün ve hizmetler konusunda aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir. Bu sonuçlara göre, Kıbrıs’ta bilişim sektöründe ağırlığın perakendecilik sektöründe olduğu gözlemlenebilir. İçerik hizmetleri konusunda ciddi eksiklik gözlemlenmektedir. Şekil 8: İşyerleri tarafından sağlanan hizmetler ve ürünler İşyerlerinin bugüne kadar yararlanmış oldukları teşvikler konusunda elde edilen bulgular aşağıda yer almaktadır. Ankete katılan firmalardan sadece %30’luk (15 şirket) kesimi teşviklerden yararlandığını belirtmiştir. Firmaların teşviklerden haberdar olduğu ve yararlanma arzusunda oldukları gözlemlenmektedir. Şekil 9: Yararlanılan teşvikler Ankete katılan firmaların %50’si bilişim ürünü geliştirdiklerini belirtmişlerdir. Ağırlıklı olarak yazılım geliştirme üzerine odaklanılmıştır. Şirketlerin kaynaklarının dağılımları konusunda aşağıda belirtilen bulgular elde edilmiştir. Ağırlıklı olarak şirket kurucularının öz kaynak sağladığı ve mevcut projelerin finansmanı ile işlerin yürütülmekte olduğu gözlemlenmektedir. Halen kullanımda olan ürün ve servisler konusunda istenilen düzey (%30) yakalanmamıştır. Şekil 10: Şirket kaynakları Üniversite-sektör işbirliği konusunda elde edilen verilere bakıldığında, bu konuda oldukça yetersiz kalındığı gözlemlenmektedir. Şekil 11: Üniversite-sektör işbirliği Firmaların Pazar hedefinin yerel ağırlıklı olduğu gözlemlenmektedir. Oldukça kısıtlı sayıdaki firma yurt dışına açılmayı başarmışlardır. Şekil 12: Hedef Pazar Firmaların hedeflediği sektörler incelendiğinde; Ada için önemli gelir sağlayan alanlara yoğunlaştırdığı gözlemlenmektedir. Turizm, Eğitim ve Internet hizmetleri cazibe alanları olarak görülmektedir. Şekil 13: Hedef Sektörler Firmaların uzmanlaştıkları alanlar konusunda verdikleri cevaplar aşağıdaki gibi sınıflanmaktadır. Firmalar genellikle birden fazla alan üzerinde yoğunlaşmışlardır ve donanım, yazılım geliştirme konusu ankete katılanlar arasında öncelik teşkil etmektedir. Şekil 14: Uzmanlaşma alanları 7 Bilişim Sektörü GZFT Analizi Kıbrıs Bilişim Sektörünün Güçlü yanları, Zayıf yanları, Fırsat ve Tehditleri konusunda 11.04.2012 tarihinde, Kıbrıs Türk Mühendisler ve Mimarlar Odaları Birliği toplantı salonunda sektör temsilcileri, çalışma grubu ile birlikte çalışma gerçekleştirilmiştir. 1. Açılışta aşağıdaki konular üzerinde vurgu yapılmıştır. a. Bilişim konusunda adım atılması zorunlu haldedir. Yöneticilerimizin bahane üretmelerinin önüne geçmemiz gereklidir. b. Yerel bilişim firmaları ile birlikte çalışma konusunda işyerlerinde genel bir isteksizlik yer almaktadır. c. Ülkemizde Bilişim Sektörü dört ana aktör üzerinde odaklıdır. i. Yerel firmalar: yerel iş potansiyeli yaratılmalı, hakkaniyetli iş paylaşımı yapılmalıdır ii. Hizmet alanlar iii. Bilişim sektörünün kendisi: Bu hedefleri maddi bir iş olarak görmemeli iv. Türkiye’den ve diğer ülkelerden destek alınan firmalar: “Know-How” transferi için değerlendirmeliyiz d. Sektörde ekonomik kısıtlardan ve iş potansiyeli nedeniyle uzmanlaşma kısıtlı olduğundan belli bir işe yoğunlaşma eksikliği vardır. 2. Katılımcılar aşağıdaki konuları vurgulamışlardır:a. Sektörün en önemli tıkanma sebeplerinden birisi pazarın dar olmasıdır b. Teknolojinin gelişmekte olması, bir fırsat ortamı yaratmaktadır c. Açık kaynak kodlar, ticari uygulamalara karşı bazı alanlarda üstünlük sağlamışlardır (CMS, e-Commerce, Servers, vb.) d. Bilişim sektörüne özel elektrik tarifesi uygulamasının özellikle “Bulut operatörler” için uygun olacağı belirtilmiştir e. Mesleki eğitim alanında ciddi potansiyeller mevcuttur, değerlendirilmesi gereklidir f. Bilişim güvenliği konusunda ciddi insan kaynağı darlığı mevcuttur 3. Second Projesi tarafından ekte yer alan Kuzey Kıbrıs ekonomisinin bilişim sektörü ile kalkınmasının önemi konusunda bilgi verildi. 4. Toplantının ikinci bölümünde çalıştay konuları üzerinden geçilmiştir. Yansılarda yer alan çalıştay konularının yeterli olduğu. Birinci konunun daraltılmasının yerinde olabileceği belirtildi. 5. İkinci başlıkta çok eksiklikler olduğu ve konunun geniş olması nedeni ile spesifik konular belirlenmesinin uygun olacağına karar verildi. 6. Standartlaşma ve sertifikasyon konularının ön plana çıkartılmasına karar verildi. 7. Bankaların bilişim güvenliği konusunda itici güç olması gerektiği ve bu konuda çalışılmasına karar verildi. Bu çerçevede MB ile görüşme talep edilecek. 8. Katılımcılara, sonraki seansta ve GZFT tekniği konusunda kısa bir bilgilendirme yapılmıştır. 9. GZFT çalışması sonuçlandırılmış, aşağıda yer alan tablolardaki maddeler katılımcılar tarafından oluşturulmuştur. 1. GÜÇLÜ YANLARIMIZ SIRA NO GÜÇLÜ YANLARIMIZ 1. Bilişim altyapısına son zamanlarda yapılan yatırımlar (Mobil, Telekom, özel şirketlerin veri merkezi yatırımları) 2. Avrupa’ya ve gelişmiş ülkelere göre bilişim alanında çalışanların düşük maliyetli olması 3. Üniversitelerin AR&GE yapma potansiyeli 4. Üniversitelerden gelecek potansiyel kaliteli eğitim almış insan kaynağı 5. Sivil toplum örgütlerinin olması ve ortak çalışmaya gidilmesi 6. Toplumda bireysel teknoloji kullanımı yaygın 7. Eğitim düzeyinin yüksek olması 8. Sektöre olan inancını kaybetmemiş firmaların olması 9. Bilişim firmalarının sektöre yatırım yapıyor olması 2. ZAYIF YANLARIMIZ SIRA NO ZAYIF YANLARIMIZ 1. Teklif hakları yasasının olmaması 2. Bilişim sektöründeki yasal mevzuatın eksikliği 3. Servis sektörünün değer görmemesi 4. Rekabet yasaları henüz uygulanmıyor 5. Tüm bilişim sektöründeki vergi yükünün ağırlığı 6. İç pazarın küçük olması 7. Elektrik ve iletişim maliyetlerinin yüksekliği 8. Sektör spesifik eğitim bulunabilirliği eksik 9. Uzmanlaşma eksik (herkes her şeyi yapmaya çalışıyor) 10. Dış pazara açılma konusunda psikolojik engeller var (motivasyon ve bilgi eksikliği: Dış kaynak projelerine girme) 11. Üniversite-Meslek okulları-sanayi işbirliği eksik 12. Ürün geliştirme ile ilgili teşvik eksikliği 13. Kamunun bilişim stratejisi yoktur, üretim teşvik edilmez 14. Mesleki okulları reel sektörden kopuk ara eleman yetiştiriyor 15. Tüm aktörler arasında iletişim eksikliği (sektör içi ve tüm paydaşlar arası) 16. Sektör içi işbirliği eksikliği 17. İstatistiki veri eksikliği 18. Aşırı veri saklama - paylaşmama 19. Bilişim firmaların çoğunun yaşam sürelerinin az olması (piyasada güvensizlik yaratıyor) 3. ÇEVREMİZDEKİ FIRSATLAR SIRA NO FIRSATLAR 1. Yasal mevzuat çalışmalarının başlamış olması 2. Kamu sektörünün e-devlet ile ilgili yatırım yapmaya açık olması 3. Bilişimde izolasyonların engelleyici olmaması (Kısmi engeller: RIPE, Ülke kodu, vb. haricinde) 4. Gelişen teknolojik imkânlardan dolayı bilişim servis sağlayıcılarının lokasyonlarının önemsizleşmesi 5. Finans, turizm ve eğitim sektörlerinde doyum oranlarının düşük olması 6. KOBİ’lerin tamamının henüz otomasyona geçmemiş olması bir fırsattır. 7. Mobil kullanımının yaygın olması 8. İnternet kullanımının yaygın olması 9. Gaming, eğlence, betting pazarının olması 10. Call-centre için çok uygun bir ülkeyiz, İngilizce eğitim yaygın 11. Dünyadaki hizmet ve yazılım outsourcing ile ilgili gelişmelerin sağladığı fırsatlar 12. Sosyal medya kullanımının yaygınlığı 13. GEO-IP sorunları çözülürse dijital pazarlamada olabilecek ilerlemeler 4. ÇEVREMİZDEKİ TEHDİTLER SIRA NO TEHDİTLER 1. Sektöre inanmayan, bilinçsiz kamu ve özel sektörler 2. Mali kriz 3. Ülke dışından gelen firmaların yaptığı günübirlik satış aktiviteleri 4. GEO-IP ile ilgili kısıtlamalar (ya Türkiye ya da Güney Kıbrıs’a kayıt olmak zorunda kalınıyor ör. Google Ads) 5. Ülkenin sorunlarına katlanmadan buranın nimetlerinden faydalanan yabancı şirketlerin artması 6. Telekom’un özelleşmesi tekelleşme yaratabilir 7. Kamunun değerince ihale yapmaması (metodoloji, projelendirme ve maliyet hesaplaması eksikliği) 8. Sektörün gelişimini sağlayacak yasal eksiklikler 9. Finansal kaynaklara erişimin zorluğu, bilgi eksikliği 8 Bilişim Sektörü vizyonu GZFT ve istatistik çalışmaları sonucunda elde edilen bulgular çerçevesinde çalıştay çalışmalarına esas olacak strateji vizyonu aşağıdaki gibi oluşturulmuştur. İlgili kurumlar belirlenerek her ana konu için davet edilmiştir. Açılım Gerekçe No Vizyon 1 Kuzey Kıbrıs’ta faaliyet Yazılım ürünleri - Dünyadaki yeni gösteren Bilişim firmalarının trendlere göre hangi rol Katma Değer Yazılımları pazarlayabileceği benimsenmeli ve hangi geliştirme (Add-on Module ürünler/hizmetler alanlarda efor sarf for Google, Facebook, edilerek kısa zamanda Joomla, Drupal, SugarCRM, sonuca ulaşılabilir. osCommerce vs.) Oyun, Eğlence yazılımları ve - Kıbrıs’ın üstesinden altyapıları gelebileceği kısa, orta, SaaS uygulamaları uzun vadeli hedefler geliştirme arasında yer alabilecek Mobil uygulama geliştirme mobil, bulut, OSS, bilgi Bilişim Servisleri (mail, web güvenliği konularının sayfası, e-ticaret, vb.) irdelenmesi. Portal Çözümleri geliştirme Elektronik Belge Yönetimi Open Source çözümler (B2B, CRM, ERP tarzı çözümler) Sosyal Medya ve Dijital ürünler pazarlama VAB, VAS çözümleri Dış Kaynak (outsourcing) kanalları Sektörle dikey uzmanlaşma Metodolojik/Standartlarda uzmanlaşma Kurumsal sertifikasyonlar Çalışanların sertifikasyonları E-İşletme ve E-Ticaret Çözümleri geliştirme Paket ve Veri Merkezi tabanlı çözümler Ödeme Sistemleri 2 3 4 Eğitim teknolojileri ve eğitim materyalleri pazarı Bilgi güvenliği standartları ve Veri merkezleri ve bulut bilişim fırsatları Yönetim Bilişim Uygulamaları Karar Destek Uygulamaları Finans/Bankacılık uygulamaları Data-Mining (Veri madenciliği) Uygulamaları Uzaktan eğitim sistemleri Mesleki Eğitim Materyalleri, İçerikler Sertifikasyon eğitimleri Sertifikasyon merkezleri Kampüs Black-board sistemleri Piyasa-Üniversite işbirliği Bilişim Güvenlik Sistemleri Bilişim güvenliği ürünleri Telif haklarının korunması ISO 27001, COBIT, ITIL Bilişim Güvenliği uygulamaları (PKI, Mobil imza, 3D, Ulusal güvenlik, vb.) STK, kamu işbirliği IaaS, PaaS, SaaS servislerinde durum Katma Değer çözümleri, servisler “Source CODE” Hosting ve test platformları Bulut Bilişim uygulamaları geliştirme (Bulut mühendisliği) Açık kaynak sistemleri ve bulut bilişim - Malta örneğinde olduğu gibi öğrenci potansiyelinin artışı ve uzaktan eğitim sistemleri ile hizmet satışının getirilerinin değerlendirilmesi - Özellikle karmaşık teknolojileri barındıran ağ teknolojisi, bilgi güvenliği konusunda adanın söz sahibi olması ciddi “outsourcing” imkanları getirecektir. - Bulut Bilişime odaklanılarak hızlı bir şekilde gelişen sektörde yatırımların değerlendirilmesi ve pay alma. 9 Bilişim Sektörü Çalıştayları Birinci çalıştay tüm konuları kapsayacak şekilde 29.05.2012 tarihinde Merit Otel/Lefkaşada gerçekleştirilmiştir. İkinci çalıştay ise, bilişim sektörü, kamu, bankacılık işbirliği çerçevesinde 19.12.2012 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Birinci çalıştay sonuçları 9.1 Birinci çalıştay aşağıdaki konuları kapsayacak şekilde moderatörler eşliğinde gerçekleştirilmiştir. Çalıştay da oturumlar iki bölüm halinde organize edilmiştir. Birinci bölümde mevcut durumun katılımcıya göre analizi ve ikinci bölümde ise çözüm önerileri değerlendirilmiştir. Moderatör Konu Kurumu Kuzey Kıbrıs’ta faaliyet gösteren Nihat Yılmaz Bilişim firmalarının pazarlayabileceği ürünler/hizmetler Bilişim Derneği Eğitim teknolojileri materyalleri pazarı DAÜ ve eğitim Necdet İcil Bilgi güvenliği ve standartları Gürhan Hatipoğlu Veri merkezleri ve bulut bilişim Cem Ergun fırsatları Second Project DAÜ Çalıştay sonucunda elde edilen bulgular aşağıdaki gibi tanımlanmıştır. 9.1.1 Kuzey Kıbrıs’ta faaliyet ürünler/hizmetler gösteren Bilişim firmalarının pazarlayabileceği Beş yıl sonra Kuzey Kıbrıs’ta bilişim sektörü hangi noktada olmalıdır? (Görüşler) 1. Beş yıl sonra fiber altyapısı tamamlanınca herkes internet üzerinden çalışabilir hale gelecek, bu çalışmalar iyi sonuçlanırsa dünyayı yakalamış olacağız. Aksi halde fark açılacak. 2. On-nline işlem ve yazılımların arttığı görülebilecek 3. Altyapının daha güçlü olacağını ve daha fazla yararlanılacağını tahmin edilmektedir 4. Öncelikle toplumun web, e-mail facebook vs. dışındaki uygulamalar ile ilgili bilinçlendirilmesi gerekir. Örneğin, yerel bankaların internet bank uygulamaları 5. Bilişim alanında çalışan insanların daha fazla para kazanabileceği ve bunların ürettiği ürünlerin GSMH’de daha fazla orana sahip olacağı beklenmelidir 6. Yazılım sektörünün ekonomi içerisinde en üst seviyeye çıkacağını 7. Tüm sektörlerde Kuzey Kıbrıs’ın bakir alan olması nedeni ile bu alanlarda bunların harekete geçileceği öngörülebilir 8. Bugün yapılan çalışmalar ekilen tohumlardır, beş yıl sonra sektörü ileriye taşır. Yeniliğe ve gelişime açık insanlarız, başarılı olunabilir. 9. Dar pazardan dışarı çıkarak dış dünyaya nasıl erişiriz ve nasıl pay kaparız konusunu çözümlemiş ve dış dünyaya açılmış olunacak 10. Adada da genç nüfus ve eğitim düzeyi yüksektir. Gidilebilecek yerler vs. ile ilgili çok yer var ama bir uygulama ile bu bilgilere anında ulaşılabilir. Buna teşvik edilebilir insanlar. Örnek, Turkcell katkısı ile Eczane uygulaması yapılmıştı. Iphone ve android de 4000 kişiye ulaşıldı. Bazı altyapı eksikliklerinden dolayından sıkıntı yaşandı. Ör. Ecz. Birliğinin “on-line” yapısı olmadığından ve kendi aralarında nöbet değiştirdikleri için şikayet olabiliyor. 11. Daha çok üretime yönelik olarak; iki seçenek bulunmaktadır. Portföy – tüketici / son kullanıcı (yazılım indirenler) ve 2.si yazılımları ticari olarak kullanan ve satın alanlar. Kıbrıs’ta yazılım anlamında bilgi birikimi fazla değildir. Bun nedenle açık kaynaklı yazılımları kullanıma hazır hale getirerek ürün çıkarma yoluyla bilgi birikimi edinilebilir ve göreceli olarak daha hazır bir pazar elde edinilebilir. Halen ticari alanda açık kaynak kodlu ürünler çok fazla kullanılmıyor. Bu ürünlerden, değerlendirilerek yapılacak bir seçimle pilot 2-3 ürün seçilerek üzerlerinde çalışma yapılması yararlı olacaktır. Bu şekilde iç piyasada tecrübe, uluslararası pazarlarda bu firmaların partnerliğini yaparak dışa açılanabilir. Burada çalışacak bilişim profesyonellerinin üniversitelerde de hazırlanması önemlidir. Yurtdışında Açık Kaynak kod tabanlı (OSS) birçok iyi ürün bulunmaktadır. Kaliteleri de en az lisanslılar kadardır. Bu, pazarımızın bir açığıdır ve hangi ürünlere odaklanılacağının analizi yapılmalıdır. 12. Web tabanlı yazılımlarda, bankalar programı geliştirmek için kaynak kodlarına ihtiyaç duymaktadır. Ancak yerli firmalar bu ürünlerinin kaynak kodlarını vermemektedir. Bu sebeple Türkiye’ye yönelme vardır. 13. KTEZO, KKTCELL ile sağlanan ürünleri üyelerine sunmaya çalışmaktadır. İlerde bilgisayar destekli eğitimler vs. gibi hizmetleri üyelerine sunmak arzusundadır. 14. Bilişim sektörü tarafından sunulan bazı ürünler ve hizmetler müşteriler tarafından kullanılmamaktadır. Bunun yerine yabancı menşeli ürünler tercih edilmektedir. Genelde sıkıntı, hatların internet hızını desteklememesi ve internette aynı ürünlerin Türkiye de hediyeli olarak satılmasıdır, ürünler buraya tek tek geldiği için aynı kampanyalar yapılamamaktadır. 15. Daha çok ERP yazılım geliştirme üzerine odaklanılması gereklidir. Öncelikli olarak bu alanda iç pazara yönelik çalışma gerekir. Sektör tarafından bankacılık, ticaret, pazarlama vs. gibi ihtiyaçlarını çözen programlar geliştiriliyor ve yakın pazarlardan da bu ihtiyaçları gidermeye yönelik ürünler gelebiliyor. Ticari firmalar neye ihtiyaçları olduğunu tam bilemiyor. Sektör müşteri ihtiyaçlarına yönelik yazılım geliştiriyor. 16. Katma değer üretilmesi gereklidir. Lokomotif sektörlerden birinin bilişim olması durumunda önemli fırsatlar yaratılabilir. Bunun için birtakım yazılım, servis standartları özendirilebilir (sertifikalar), personel eğitilebilir. Bu tür spesifik modüllere “outsourcing” dış kaynak hizmeti verilebilir. Sektör çalışanlarının maliyeti çevre ülkelere göre hala düşüktür. “Outsourcing” konusunda merkezi idare bize (firmalar tespit edilerek) yazılım geliştiren firmalara sertifikasyonları sağlıyorsanız yurtdışına pazarlayabilirsiniz demelidir. OSS alıp geliştirme yerine modüler geliştirilebilir. hangi sektöre hizmet verilmesi düşünülüyorsa o sektörün ihtiyaçlarının bilinmesi önemlidir 17. Sektörün beyin gücü vardır, ancak yazılıma çok azı gitmektedir. Firmaların çoğu network ve alım/satım konusuna yoğunlaşmıştır. Gerçekten başarılı firmalar vardır ve iç piyasa da üretilen ürünler %10luk bir hata payı ile ARGE desteğiyle dışarıya pazarlanabilir hale getirilebilir. 18. Bilişim sektöründeki çoğunluğun hizmet sektörü ve CRM’e yönlenmesi gerekir. SAP gelince silip süpürecek. Otelcilik yazılımı geliştirmek çok kolaydır ve sadece dört modülü vardır. Burada her otelde fidelio yazılımı kullanılır ve burada alternatifi üretilmez. Altı tane üniversite, birçok ortaokul lise vardır – ve bunlar denek olarak çalışmaya hazırdır. Buna rağmen eğitim yazılımları geliştirilmemektedir. Öğrenci, portfolio, materyal, LMS vs. gibi yurtdışındaki örneklere bakılabilir, yeni üretimler yapabilir. 19. Satış, gümrük, Pazar daralması gibi sorunlar bulunmaktadır. Hem TC hem Güney Kıbrıs ile mücadele edilmektedir. Çok satıcı vardır ve kendi aralarında kıyasıya rekabet vardır. Dış rekabet için firmalar birlikte hareket etmemektedir. Getirilen ürünlerde garanti kapsamında çözüm üretilememektedir (Türkiye ye göndermek 1 ay sürüyor). Kıbrıs’ta yetkili servislerin (bakım) oluşturulması zorunludur. Firmalar (ör. toshiba) bu konuda çaba gösterirse çözüm üretilebilir ve prosedürler geliştirilebilir. Bazı firmalar pazar daralmasından dolayı, teknik hizmet (hastane) oluşturmaya başladılar. Global garantili ürünlerinde bakımı bu sayede burada gerçekleştirilebilir. 20. Yazılım geliştirme bir ekip işidir. Öncelikle ekip çalışmasına ve kültürüne ağırlık verilmelidir. Sayın bakanın bahsettiği İ3 (India, Ireland, Israel) ülkelerinde de ekip çalışmalarına yatırım yapıldı. Burada da proje yönetimi yapılması durumunda ciddi başarı sağlanabilecektir. 21. Sektörün toparlanıp ortak bir şirket kurarak uluslararası arenada sinerji yaratarak başarı sağlamaya çalışmaları mümkündür. Turist çekebilmek için CRM çok önemlidir – potansiyel vardır. 22. Oyun ve Eğlence uygulamaları: bu tip oyunlar / zeka oyunları artık ana sınıflardan itibaren veriliyor ve faydası da ölçülüyor. Amerika’da asker de kullanılıyor 23. Bazı firmalar “outsourcing” amacıyla bir ekip kurdu. Bu ekipler e-devlet projeleri için kullanabilir. Dünyaca kabul gören sertifikasyon da alındı ama bu insanları hak ettikleri maaşla beslemek oldukça güçtür. 24. Sadece iç pazara yönelik yazılım geliştirme yerine dış pazara açılmada görev para kaygısı olmaya üniversite çağında insanlara düşüyor. Değişik fikirleri olabilir. Üniversiteler bunun üzerinde çalışabilir. Bunun için oyun yazma kampları var. Bu insanlar bir taraftan da keşfedilmeyi bekliyor. 25. Sektörde ARGE yatırımı yapmıyor. Türkiye’den gelen pazarlama uzmanları otellerle görüşüyor, toplantılar yapıyor gidiyor. Kıbrıs’tan firmalar bu denli aktif değildir. Kıbrıs’ın asıl pazarı daha az gelişmiş yerlerdir (Türki Cumhuriyetleri, Orta Doğu, Kuzey Afrika). Üniversitedeki öğrencileri bir dönem “exchange” program ile staja göndermeye çalışılıyor, gidecek Kıbrıslı bulunamıyor. Öğrencilerin de bilinçlendirerek teşvik edilmesi gerekir. 26. Yurtdışı pazarlama ve Pazar araştırması konusunda sektörde bir işbirliği fırsatı olabilir. Bu konuda verilen teşviklerden yararlanılması için işbirliği gereklidir. 27. Mobil operatörler “data” kullanımına yönelik uygulamaların artmasını tercih edeceklerdir. Kişiler kendi verilerine internet, bulut üzerinden ulaşabilirlerse, buna yönelik uygulamalar geliştirilebilirse (sinemalar, sınav tarihleri vs. gibi) kişiler bilişim kullanımına alıştırılmış olacaktır. Bu altyapılarla kullanım artacak ve problemler daha kolay çözülecektir. Ancak, %67 civarı vergi var, indirime gidilmesi gerekir. (ÖTV). 28. Portal çözümleri, CRM kapsamındadır. Kıbrıs’ta tam anlamıyla yerel imkanlar ile geliştirilmiş bir ERP çözümü bulunmamaktadır. Temel nedeni, sistemlerin müşterilerin acil isteklerini çözmek için tasarlanmış olmasıdır. Firmalar küçüktür ve acil ihtiyaçlar internet üzerinden faturalandırma üzerinedir. Stok/Envanter yönetimi yerleşmedi. Kurumsal yazılımların değişim aralığı daha yavaştır. 29. Global piyasaya açılım için öncelikle iç piyasada kendimizi geliştirme zorunluluğu vardır. Açık/Kapalı kaynaklı yazılımlardaki bilgi birikiminden faydalanarak, bu ürünlerin yanına katma değer katarak bir ürün geliştirmek uygun olacaktır. 30. Kıbrıs için kısa vadede en kolay hedef Türkiye pazarıdır. Farklı konularda henüz gelişmiş olmayan pazarlar vardır. Türkiye’deki firmalar çözüm ortakları ile çalışıyorlar. Buradaki firmalarda çözüm ortağı olabilir, daha az yatırım yaparak değer katacak farklı ürünler geliştirebilir,. 31. Türkiye’deki yazılımların partner programları daha pahalıdır ve dil sorunu olabilir. Yerel sektör bu açıdan daha avantajlı olabilir. Ör. Kıbrıs’ta ithalat genel bir kültürdür ve bilinen bir şeydir. Ancak Türkiye’de firmaların çoğu ithalat yapmaz. Bu konularda ürün geliştirilebilir. 32. Türkiye’deki yazılım firmaları çok daha üzerinde çalışılmış programlara sahiptir. Birçok uygulama çözüm ortakları tarafından geliştiriliyor. Örneğin mobil uygulamalar. Bu tip çözümlerle gidilebilir. 33. KOBİ işletmeciliğinde tam anlamda ERP sistemi kurulması pek mümkün değildir. Kıbrıs gibi yerler için CRM daha uygundur. ERP için Azerbaycan, Rus hükümetlerine yönelik çalışmalar olabilir. Planlama yaptıktan sonra uygulamaya geçilebilir. 34. Bir bakanlığın düzenlediği yazılım ihalesinde bir yerli firma Logo ve Linkle beraber yarışmıştı ve yerel yazılım daha çok beğenilmişti Ancak işin devamı getirilemedi, Türkiye’nin farklı kentlerine gidilmesi ve oralarda bu yazılımların satışı pek mümkün olmadı. Bu işler için girişimcilik ruhu çok önemlidir, girişimciliğin desteklenmesi gereklidir. 35. Portal yazılımları dünyada çok yaygındır. Tüm dünyada elektronik dokümantasyon sistemleri gelişmektedir. Kıbrıs’ta da bu tür çalışmalar yapan firmalar bulunmaktadır fakat tam anlamıyla yapılıyor mu? Standartlara uygun mu konusunun irdelenemsi gereklidir. Elektronik belge üzerine birkaç yazılım geliştirilebilir. Böyle bir çalışma iyi bir ekiple altı-yedi ay sürecektir. 36. Belge güvenliği uluslararası bir sorundur. Güvenlik standartlarına uygun yazılım programları tam anlamıyla mevcut değildir. Bu tür yazılımlar firmalara katma değer kazandıracaktır. 37. Portal konusu Kıbrıs için önemli bir alandır ve buna değinilmesi gereklidir. Birçok iş artık portalar üzerinden yapılabilir. 38. Kurumsal sertifikasyonlar ve çalışan sertifikasyonları geliştirilmelidir. Tüm firmaların bu tür sertifikalarını almaları teşvik edilmelidir. 39. Elektronik ödeme sistemleri ve kart ödeme sistemlerine yönelik yazılımlar geliştirilebilir. Bütün Dünya’da tek pos cihazı varken, burada en küçük bir bakkalda bile 8 tane pos vardır. Burada üç firma tarafından ürünler gerçekleştiriliyor. Bunlara bağlı güvenlik yazılımları geliştirilebilir. 40. E-cüzdan, cepte cüzdan gibi yazılımlar mevcuttur. Şirketlerimizim küçük boyutlu işletmelerdir ve bu tür ödeme sistemleri kullanımı motive edilebilir. K.T toplumu interneti kullanmayı seven bir toplumdur. Kişisel CRM gibi yazılımlar geliştirilebilir. Yazılımları portal üzerinden isteyen müşterilere sunulabilir. En küçük firmalara dahi hizmet sağlamış olur, uluslararası firmalara dâhil bu hizmetler sunulabilir. Bu konuda mzellikli SWOT analizi yapılıp fırsatları neler olduğunu belirleyip bu alanlarda iyi değerlendirebilir. 41. Fatura ödeme sistemleri konusunda değişik yazılımlar yapıldı ancak bilinçlendirmede zayıf kalındığı için toplum bunu çok kullanamadı. Marketten fatura ödeme yaygınlaşmadı, İlgi olmadı ve yerleşmesi zaman alacaktır. 9.1.2 Eğitim teknolojileri ve eğitim materyalleri pazarı 1. Kıbrıs’ta ilkokul, orta, lise ve üniversite olmak üzere toplam yaklaşık 140,000 öğrenci vardır. Sektör dağınık bir yapıya sahiptir ve yerleşime ulaşım zordur. Yalnızca Kıbrıs örnek alınarak eğitim merkezi malta da olduğu gibi niş ürünler geliştirilebilir veya sertifikasyon merkezi olabilir. Örneğin TOEFL sınavı ilk defa verildiğinde çevre ülkelerden de DAÜ’ye gelindi. Ancak sürdürülebilir olmadı. 2. Eğitim materyalleri açısından bilişim sektörünün yeterli hammaddeye sahip olup olmadığı incelenmelidir? (altyapı, insan kaynağı, müfredat vs.). 3. Telefon Dairesine altyapı konusunda görev düşmektedir ancak hizmetler yeterli değildir. Hızlı internet ve veri erişimine ihtiyaç vardır. Ancak büyük yerleşim merkezlerde bu imkân vardır ve ancak nüfusun %70-80e hizmet verir durumdadır. Dairenin yapılanması ve daha hızlı erişim ve yedekleme imkânlarının sunulması gereklidir. 4. Alo … gibi bir telefonla servis sistemi kurulması düşünülmelidir. Örn. sınav zamanları. 5. Eğitim boyutundan bakıldığında dünyada artan düzeyde eğitim süreçlerinin kalitesi ve araçlara önem verilmektedir. Bilişim teknolojisi bu noktada önemli bir araç olarak kullanılmaktadır. Bu konuda sanayi – üniversite işbirliği konusunda ciddi girişime ihtiyaç vardır. Doğrudan sektöre bağlantıda eksiklik var. Eğitim materyali geliştirilmek istenirse insan kaynağı hazırdır, ama bu vizyonu içselleştirmek gereklidir. Dünya piyasasına yerel HR ile yoğun çalışmaya girilmesi gereklidir, bu noktada atalet vardır. 6. Toronto – Ottowa üniversiteleri bir çalışma ile – “Moodle” (açık kaynak) uygulama üzerinde bir eğitim materyali hazırladılar. Burada da eğitimlerin buna benzer yapabilirliğini analiz etmek gerekir. Bu yapı kurulduktan sonra eğitimler dışarıya pazarlanabilir. 7. Eğitimde kaliteyi artırmak için bilişim teknolojisinin nasıl kullanabileceği ve dünya ile uyumlaşmayı sağlayabileceğini bilmek gereklidir Bu konuda firmaların destek istemesi durumunda üniversiteler katkı sağlamaya hazırdır. 8. Kıbrıs’taki insan kaynakları bu çalışmalar için yeterlidir. Üniversitelerarası iletişim, stratejik planlama ve bakanlıkla işbirliği konusunda sıkıntı vardır. Gelişmiş ürünler vardır ve birlikte çalışma gereklidir. Yöneticilerin bu konuda bilinçli olarak karar verebilmeleri gerekir. Ör. Bakanlıkta Moodle sunucusu kuruldu ama bilgi ve tanıtım yapılmadı, sadece 3-4 öğretmen kullanmaktadır, görsel materyallerin çoğaltılması, internet altyapısının güçlendirilmesi gereklidir. 9. Bir banka eğitim yerli yazılım kullanmaktadır, ancak belli bir standartta değildir. Altyapı eksiklikleri yanında web tabanlı paylaşım ortamları kurulması eksiklikleri giderebilecektir. On-line sertifika veren web tabanlı çalışmalardan yararlanarak istenen platformlar kurulabilir. 10. Dünyada mesleki eğitimler de on-line hale gelmeye başlamıştır. Örneğin, İtalya eğitim yazılımlarını – üretime kazandırıldı, ekonomiye katkı sağlandı. MYO’lar desteği ile mesleki programılar bilgisayar destekli olarak hazırlanıp sunulabilir. 11. Telekom’un eğitim konusunda yapılandırılması gereklidir. Benzer şekilde Malta Telekom log (izlence) tutma işinden ciddi paralar kazanmaktadır. 12. Özel sektör-Üniversite işbirliği kapsamında DAÜ teknoparkta gerçekleştirilen uygulama mevcuttur. Üniversiteden öğrenciler işe alındı, teknoparkların gelişmesi bu konudaki işlerliği arttıracaktır. Dünyada aranacak bir içeriğin Kıbrıs’ta olup olmadığını sorgulamalıyız. Adadaki birçok hoca yurtdışına içerik sağlamaktadır ve görüşlerinin alınması gereklidir. Öğrenci sınav sonuçlarının düzenli girildiği bir servis oluşturulmalı ve bunun üzerinden ticari hale getiren uygulamalar yaratılsın. İçerik çok önemli, programı yazmaktan daha önemlidir. 13. Adada sertifikasyon, on-line diploma ve akreditasyon konusunda sıkıntı var ama yazılım konusunda çözüm sağlanabilir. Talep yaratılırsa kişiselleştirilmiş ve farklı dillerde çalışabilen çözümler oluşturulabilir. 14. Moodle altyapısını kuran ve çalıştıran Kıbrıs üniversiteleri mevcuttur. Ders notları, Ödevler, küçük sınavlar bu sistem üzerinden yapılıyor. Bu konuda farkındalık yaratılmalıdır. Sertifika programları daha fazla yapılabilir. Bunlar on-line da yapılabilir, böylelikle daha çok öğrenci bu bilgiyi alabilir. 15. Üniversitelerin Sürekli eğitim merkezlerinde materyal üretilmek isteniyor. Bazı üniversiteler on-line materyal geliştirmeye başladı. Animasyon türünde materyaller geliştirilmektedir. Gençler için bir animasyon geliştirilebilir ve bunlar Youtube’da yayınlanabilir ki gençler buradan bunları takip etsinler. Bunun yanında CISCO akademi gibi özel eğitim alanları da bulunmaktadır ve çoğaltılması gereklidir. 16. ADSL altyapısı düzenli çalışmıyor, WI-FI çok pahalı ve sektörde know-how eksikliğimiz vardır. Okul-Sektör işbirliği ile ürünlerin tasarımını da yapılabilir olmalıyız. Bu konularda öğrenciyi motive edip de katkı koymasını sağlamalıyız. Anlaşılmayan konuları minimuma indirmeliyiz. Önemli olan içeriği hazırlamaktır ve altyapı bir şekilde yapılır. Eğer uluslararası bir açılım yapılması isteniyorsa ciddiyet çok önemlidir. Bu konudaki değişik meslek gruplarının YÖDAK çatısında bir araya gelip işbirliği yapılması gereklidir. 17. Eğitim materyallerinde detaylara dikkat edilmesi gerekmektedir. Burada yasalar olmayabilir fakat bu yasalar yurtdışında mevcuttur (telif hakları). Eğitim materyalleri bir sektöre dönüştürülebilir. Öğrenci takip sistemi geliştirilebilir, bu tip yazılımları başka bir ülkedeki okullarda göremezsiniz. Web destekli-bilgisayar destekli eğitim yazılımları hazırlanabilir. Dünya’daki eğitim psikolojisi değişebilir. Buna göre değişik eğitim materyalleri geliştirilebilir. 18. Bankacılık sistemine yönelik bilgi güvenliği konusunda eğitim sağlanabilir. 19. 68 değişik ülkeden öğrenciler vardır ve bu Kuzey Kıbrıs’ı avantajlı duruma koyuyor. 20. Sürdürülebilirlik ve verimlilik şarttır. Yatırımlar yapılırsa, altyapı hallolursa, devamı gelir. İçerik de firmalar ve servis sağlayıcılardan temin edilebilir. E-learning, sesli kitap, vs. teknolojisini Telekom dairesi son kullanıcılara ulaştırabilir. 21. YÖDAK tarafından daha önceleri başlatılan e-learning çabaları oldu. Üniversite sayısını artırmak ve dünyadaki yeni uygulamaların adaptasyonu için yoğun çalışmalar yürütülüyor. YÖDAK organizasyonu İle. “Benchmark” belirleniyor. Üniversitelerde bunlarla ilgili kapasite oluşturuluyor. Bilişim sektörü de bu alana dahil olursa daha verimli işbirliği olacaktır. Başarılı olmak için etkili interaktif materyaller geliştirilmesi şarttır. 22. AB yolunda uyum süreci devam etmektedir. Fasıllarda bu konularla ilgili yapılması gerekenler bellidir. MUP adım adım uygulanmalıdır (liderlik ve toplumsal akılla). 23. Gençler teknolojisiz bir hayat düşünemiyor ama bilinçlendirilmeden kullanıyorlar. Çocuklar hobi olarak kullanıyor, ancak aileler bilinçli olmadığından korkmaktadır. Veliler materyaller konusunda çocuklarına yardımcı olabilecektir – bunun için bilinçlendirme gerekir. 24. Bilişim ile yapılan eğitimlere ilgi gösterilmiyor (ailelerle yönelik). Herkes kendilerince çözüm bulmaya çalışıyor. Gazete ve televizyonlarda bu bilinci yaymak gerekecektir. 25. Zaman ve kaynak israfı olmaması için değişik kesimler ve meslek alanlarından ekip kurulup atılım yapılması gereklidir. 9.1.3 Bilgi güvenliği ve standartları 1. Veri merkezlerinde data korumak çok önemlidir. K. Kıbrıs’ta iki kurum tarafından 27001 sertifikası alındı. TC’de 28 kurum, güneyde 2 kurum vardır. Bu konuda Türkiye’den veya burada danışmalık alınamamıştır. Danışmanlık hizmeti İngiltere’den alındı. 2. Bilgi güvenliği konusunda yakın coğrafyadaki ülkelerde bir takım sıkıntılar vardır. RIPE NCC için de bu önemlidir. Sertifikasyonların tamamlanması ile tüm izolasyon sorunları aşıldı. 3. Türkiye de yeni yeni bilgi güvenliği eğitimleri verilmeye başlandı. Ülkemizde veriler havada uçuyor fakat ISP’ler ve Telekom tarafında henüz bir önlem alınmamıştır. Bilgi üzerinde çalışmalar yapan kurumların bunu tamamlamaları gereklidir, aksi takdirde korsan ülke statüsünde kalınabilir ve diğer ülkeler arasından sıyrılmak mümkün olmayabilir. Bu fırsatın değerlendirilmesi gereklidir. 4. En büyük sıkıntı insan kaynağına erişimdedir. Sertifikaların sürdürülebilir olması için 6 ayda bir denetleme yapılmalıdır. Bu da bilişim firmalarına önemli bir maliyet yüklemektedir. Bu tarz eğitimleri ilgili odalar birlikler verebiliyor olmalıdır. Bunu bir fırsat olarak görmelidirler. Bu tür veri barındıran merkezlerin eğitimlerini kurumların yapması gerekiyor. 5. ISP’ler kendi ihtiyaçlarını karşılamak için merkezler kurdular ancak bunların veri güvenliği çalışmaları yoktur. 6. Kamuda kamunet altyapısı bilişim güvenliği adına iyi bir altyapı oluşturuldu. Özelde talep olmadığı için arz yoktur. 7. Telif haklarının korunmaması hakkında bilinçsizlik vardır ve hatta kötüye kullanılıyor. Telif haklarında da sektörün paydaşları da yasaya katkı koymalıdır. 8. Kamu - sivil toplum ilişkileri kopuktur. Kamuda doğru kişilere ulaşılamıyor. İlgili STÖ’lerin fikirleri alınmalıdır. 9. Telefon Dairesi veri güvenliği problemi yaşamaktadır. Verilerin tutulacağı bir sunucu var ancak yedeklemesi yapılamamaktadır. AB’den yeni gelecek sistemlerle güvenliğin artacağını düşünüyorum. 10. Kamuda veri güvenliği: kamunet güvenlik ve altyapı alanında yatırım yapmaktadır, ancak tüm dairelerde cihazların alınması dışında bunları barındıracak yerlerin da dünya normlarında yapılandırılması gereklidir. Mevcut alan yokken, altyapı, yangın, güvenlik gibi konular halledilmeden en iyi cihaz alınsa da, bulunduğu alan güvenli olmadığından sadece dıştan gelen ataklara karşı korunur. 11. Alt yapı güvenliği norm dışı ekipman kullanılarak yapılmaktadır. Ülke tanınmadığından bazı firmalar bunu kötüye kullanmaktadır. Bilgilerin sadece cihaz açısından değil, doğru alanlarda konuşlandırılması gereklidir. Fiziksel güvenlik açısından kurumlar yeterli değildir. Halen Kamunet’in cihazlarını barındırdığı noktadaki yangın güvenliği şu anda mahkemeliktir. 12. Girne de devlet veri kurtarma merkezi kurulmaktadır. 13. Kamunetin uzantısı olarak maliyenin kendi yaptırdığı bir bilgi işlem odası mevcuttur. Silindir odanın içinde ama borular galvaniz değildir. Eskiye nazaran çok ciddi bir fark vardır ancak dünya standartlarında değildir. Özel sektörün de bu tür konularda yatırımları olursa daha da uygun bir ortam olabilir. 14. Bulut sisteminde konteynerlerde, özel yangın kurşun geçirmeyen kulübelerde barındırılıyor. Deprem su baskını gibi afetlerde veya kişilerden kaynaklanan sorunlarda konteyner güvenli yere taşınıyor. Bu da düşünülebilir. FM200lerin kontrolü belli aralıklarla yapılmalıdır. 15. Aynı çatı altında bulunan farklı dairelerin arasında bile bilgi alışverişi yoktur. İki farklı daire bilgi güvenliği ve standardı olmadığından veri paylaşımı yapamıyor. Paylaşıma açmalı ve sorun çıkarsa ona göre önlem alınmalıdır. Bazı dairelerin bilgi işlem elemanları yoktur. Özelde servis yapan firmalar bazen bu bilgisayarları öğrencilere teslim edebiliyorlar. 16. Geçtiğimiz sene kamunet penetrasyon testi ile ilgili olarak kamu personelini eğitime gönderdi. Penetrasyon testi sonucunda, birçok kamu kuruluşunun web sitesi anlamında güvenli olmadığı tespit edildi. İhale ile bir ürün alındı, kamu sitelerine sürekli saldırı testi yapılmaktadır. Kamuda henüz bilgi güvenliği bilinci yoktur, personel eğitilmiş değildir. 17. Özel sektörde bilgi güvenliği bilinci yeni yeni oluşuyor ve firewall ile sınırlıdır. TOR uygulaması vardır ve her an IP değiştirir. Üç üniversite, kamunun çoğu, bankalar ve devlet kurumlarında açıklar vardır. Şifreler bilinçsizce “clear text” olarak kullanılıyor. 18. Mevzuat, yasal zorlama denetleme yoktur. Bir yığın sistem yatırımı yapılmalıdır, eğitim ve danışmanlık alınması gereklidir. Temel neden ise bütçe ile alakalıdır. Birçok firma, kamu kuruluşu bunu bilmektedir ama bütçe ayırmamaktadır. Odaklanılması gereken konu tedbir ve sürdürülebilirlik olmalıdır. Para ve prestij kaybına yol açması sebebiyle firmaları ve kurumları bilinçlendirmemiz gereklidir 19. Güvenlik için kritik öneme haiz durumlarda kural/protokolleri yerelde geliştirmek gereklidir. 20. “Disaster Recovery”; farklı bir lokasyonda verileri replike ederek tutma, sanallaştırma da son yıllarda kullanılmaya başlandı. Bilgiyi korumaya çalışırken yazılımsal olarak veri tabanını yedekleme ve fiziksel olarak korumak çok önemlidir. 21. 2011 yılı içerisinde BMO’nun organizasyonunla bilişim güvenliği konferansı düzenlendi ve ciddi katılım sağlandı. 22. COBIT birçok süreçten oluşuyor. Türkiye de birçok finansman kuruluşu bu denetime tabidir. Merkez Bankası böyle bir zorunluluk koyabilir. Bu olmadığı için herkes rahat hareket ediyor. 23. Kurumların güvenlik duvarı vardır ancak kimin eve bilgi götürdüğü bilinilmez. USB, harici disk ile kullanıcı bilgileri dışarıya çıkabiliyor. Mevcut durumda wireless bilgileri kırılıp bilgileri çalınabilir. 24. Bilgi güvenliği konusunda yeterli bilinç bulunmamaktadır özellikle KOBİ’lerde farkındalık yok, yeterli bilgisayar ve otomasyon sistemleri yoktur ve on-line işlemler azdır. Kamuda ise farkındalık var ama bütçe ve zorlayıcı regülasyonlar yoktur. Hangi sektörde yetkili kurum yetkili ise, Kamunet, BTHK, bazı regülasyonları yayınlayıp, belli bir süre vererek geçiş yapmaları sağlanmalı ve ardından denetlenmelidir. Kişilerin bilici yeterli değildir ve sosyal medyada çok ciddi güvenlik problemleri bulunmaktadır. Bilişim derneği ve oda ve diğer STÖ’ler sürekli bu konuda seminerler vererek bilinci artırmalıdır. Kişisel internet güvenliği için seminer çalışmaları başlatıldı ve bir kamu bilinci oluşturulmaya çalışılıyor. 25. Bankalar ve firmalar regülasyon eksikliğinden yatırım yapmamaktadır. ISP’lar bu konuda destek verememektedir. 26. Olağanüsütü durum merkezleri oluşturulmalıdır ancak devlet de bunları mecbur etmelidir. Veriler replike edilmeden düzene konmalıdır. 27. Cyber crime ile ilgili yasa hazırlandı ama henüz uygulamaya alınmadı. Uygulamaya geçmesi ile yeni bir piyasa olacaktır. 28. Mevzuatlar düzenlenip veri merkezi oluşturacak firmaların önü açılmalıdır. ISO27001 gibi sertifikaları alan firmaların bir avantajı olmalı ve sektörün önü açılmalıdır. BMO ve Bilişim Derneği artık bilgi alınma amacıyla kamu tarafından daha çok davet almaktadır ve bu pozitif bir gelişmedir. 29. Açık kaynak kodlu yazılımlara yönlenmelidir. Bu aynı zamanda bütçe sıkıntısını aşmayı sağlayacaktır. 30. Programda kişisel bilgilerin korunması başlığı da olmalıdır. AB müktesebatına bu yıl üç yeni konu eklendi, fikri mülkiyet haklarının korunması ile ilgili çalışma grubu oluşturuldu. Üç yıllık bir program hazırlığı vardır ve bütünlüklü bir telif hakları yasası oluşturulması için ihtiyaç duyulan 4-5 direktif vardır. 31. AB müktesebatını içerisinde çıkış yolları bulunmaktadır. AB’de dijital ortamın her açıdan regülasyonları (yönetmelik) hazırlanmıştır, onaylanmıştır ve sürekli yenilenmektedir. Tek ihtiyaç bilişim sektöründen gelecek bütünlüklü bir taleptir. Sektörün talep etmesi durumunda AB tarafından, bilgi toplumu başlığı açılabilir. Bütünlüklü bir talep iletebilmesi için bütünlüklü, konudan tam olarak anlayan bir makam liderlik yapmalıdır. 32. 2005 yılında ENISA (European Network and Information Security Agency) AB seviyesinde güvenlik açıklarını (fiziksel ve bilgi olarak) raporlayan, bilgi paylaşımı sağlayan, aşılması için çalışan bir platform oluşturuldu. Bu başlığın açılması onlarla ilişkiye geçilmesini sağlayabilir. 33. Kişisel verilerin korunması ile ilgili EDPS (European Data Protection Supervisor) kuruluşuyla bağlantı kurulmasını sağlayabilir. Bu başlık için teknik ve finansal yardım açılması da sağlanabilir. 34. Telsim, KTMMOB BMO ve Bilişim Derneği ile birlikte güvenliği internet kullanımı konusunda eğitimler düzenlemektedir. 35. Bazı kurumlarda ISO 27001 yoktur ancak kurumsal yapıdan gelen iç denetimler, bilgi güvenliği politikası, İnternet yedekliliği vardır. 36. Güvenlik Duvarı, yangın için gazlı söndürme sistemleri, Katlarda yangın söndürücüler, yangın tatbikatı uygulamaları, güçlendirilmiş sunucu odaları, her odaya kartlı giriş, kamera ve kart ile kontrolü, temiz ekran prosedürü, belge kategorizasyonu var gibi uygulamalar şirketler tarafından kavranılmalıdır. 37. Web sitesi açıkları ile ilgili bilinçlendirme yapılmalı, gereksiz kritik bilgileri tutulmamalı, on-line işlem yürütülecek bir sistemse, güvenlik önlemlerinin düşünülmesi gereklidir, ayrıca önünde ve ardında firewall olmalıdır. Bunların hepsi sektör için bir fırsat yaratacaktır. 38. Yönetimde güvenlik için konsolidasyon, bilişimle ilgili bir makam olmalıdır. Bilgi tutma ve güvenliğinin tek elden bir data center tarafından yürütülmesi kurumlar için uygun olacaktır. Kamu sektörünün elindeki bilginin ve güvenliğini sağlama zorunluluğu olmalı ve bir kurum tarafından denetlenmelidir. Bakanlıklarda önlemlerden sorumlu kişiler olmalı ve bunlar hesap verebilmelidir. Özel sektör de müşteri bilgilerini dışarıya sızdırılıyorsa önlemi alınmalı, acıtacak şekilde ceza verilmelidir. 9.1.4 Veri merkezleri ve bulut bilişim fırsatları 1. Private ve Public uygulamalarda firma veya kurum kendi bulutunu yaratabilir. Kendini nerede olursa olsun bulut içinde yer alan uygulamalarına ulaşarak o veriler üzerinden işlem yapabilir, uygulamalarını geliştirebilir. 2. Kişiler mobilleşmeye başladığı için işi ve sosyal hayatını lokasyon bağımsız yürütebileceği ortama ihtiyaç vardır. Bu talepler özel bulut noktasında da önem arz ediyor. Birçok üretici/satıcı bulut uygulamaları için farklı yapılar ön görmektedir. Dağınık toplu yapılar alınacak hizmete göre bu şekillendirilebilir. Dünyada sadece hosting sağlayan, uygulama geliştirenler var birde “cross marketing” yapanlar mevcuttur. Sadece hosting hizmeti sunanlar verinin nasıl kullanılmasının istendiğine bakarken uygulama geliştirenler ise veri madenciliği yapıp geri dönüşümünü sağlıyor ve bir takım ilave hizmetler sağlar. Bu uygulamalar servis sektöründe önemli fırsatları beraberinde getirmektedir. Yut dışına yönelik hosting vs. gibi hizmetleri verilmeye başlanabilir. Kıbrıs’ta bilgi güvenliği yasaları yoktur ancak 27001 gibi sertifikalar kullanılarak güven telkin edilebilir. 3. Bulut hizmeti veren kurumlarda çalışanların akredite edilmiş kurumlardan sertifika almış olması önemli avantaj sağlar. Halen toplumdaki farkındalıkta eksiklik mevcuttur. Ortak kaynak kullanımı, kesintisiz servis alabilme imkânı, sürekli bakım halinde olan bir sistem içinde olması son kullanıcıya sürekli kullanım maliyeti yaratarak sahip olma maliyetini kullanım maliyetine getirme avantajı sunar, ancak henüz kiralama alışkanlığı gelişmemiştir. Bunun yanında bilginin dışarda tutuluyor olmasının verdiği endişe de söz konusu olmaktadır. 4. Telekom internet iletişim alt yapısı birtakım hizmetlerin oturmuş olmamasından kaynaklı olarak hâlihazırda çok güvenilir ve hızlı bir ortam sağlamamaktadır ancak giderek daha iyiye gitmektedir. Bazı kurumlar kendi altyapı yatırımların yapmaktadır. TURKCELL, TELSIM gibi kurumlar iletişim altyapısında alternatiflerini ürettiler. Her turlu şarta hazırlıklı bir şekilde hizmet sağlamaktadır. 5. KOBİ’lere bakılınca. İşletmelerin birçoğunda Bilgisayar Facebook’a girmek ve maillere bakmak için kullanılıyor. Muhasebe, müşteri ilişkilerinin yönetimi için programları yok. KOBİ’lere henüz bulut teknolojisini anlatmak kolay değildir ve bu konuda üniversitelere çok iş düşmektedir. 6. (SaaS) Software as a service mantığı maliyetlerin düşüklüğünden dolayı Kıbrıs için uygun bir çözüm olarak için daha iyi bir çözüm olarak görülmektedir. Küçük toplumlarda kapsamlı sistemlerin kurulması yatırımı cazip görülmemektedir. Bu tür IT yatırımlarının dış kaynak kullanımı ile maliyeti düşürülüp (CRM, Supply Chain, Talent, vb.) bulut bilişimin kullanımında yaygınlaştırma sağlanabilir. Bu sayede KOBİ’lerin bu gibi yazılımları kullanarak asıl faaliyetlerine adapte olup ileriye gitmeleri sağlanabilir. Bu açıdan bakıldığında ilk yatırım maliyeti neredeyse sıfır olduğundan küçük toplumlara daha uygundur. Ancak, toplumda ki bilgilerinin bir bulut sağlayıcısında bulunmasından kaynaklanan güvenlik endişelerinin giderilmesi gereklidir. 7. Siyasi iradenin desteklemesi durumunda sigortacılar birliğinde olduğu gibi veri paylaşımına yönelik özel bulut yapıları kurulabilir. Sigorta entegrasyonu önceden yapıldı ve yasası 2 yıl sonra çıktı. Yasa hazırlığı için de deneyim, yaşanan tecrübeler önemli bulgudur. 8. Kıbrıs’ta gittikçe daha da küçültülen veri merkezleri oluştu ve dünyanın gittiği yönün tersine bir gidiş vardır. Örneğin, Maliye bakanlığı muhasebe yazılımı geliştirdi, tüm dairelerin kullanması için bunu uygulattırıncaya kadar 1.5 sene geçti çünkü her birim kendi muhasebesini yapmak istiyor, kağıtla göndermek istiyor. Kamu ’da bu ön yargı çok sıkı bir şekilde devam ediyor. Karar vericiler teknik değildir, siyasi kişilerdir ve bu nedenle bu konuları aktarmak oldukça güçtür. 9. Kamunet tarafından ortak bir network kullanma yönünde çalışma vardır. Devlet dairelerinin dâhil olduğu tüm bilgilerin sorgulanmasında ortak bir veri tabanı alt yapısı mevcuttur. Bu devletin içerisinde hazırlık yaptığı ama birimlerin birbirinden kopuk olduğu düşüncesini akla getirmektedir. 10. Sorgulayacağımız ortak merkez kimlik dairesi sistemi bulunmamaktadır ve bu nedenle bu tür bilgileri herkes kendisi tutmaktadır. 11. Bulut uygulamalarının uyarlaması konusunda üçüncü parti bulut firmaları ile ortak çalışma yürütülerek, teknolojiye adaptasyon firmalar tarafından sağlanabilir (PaaS, SaaS). 12. Bulut Teknolojisi geliştiriciler ve platform kullanıcıları için oldukça karışık ve deneyim gerektirmektedir. Son kullanıcı için sorumluluk ve iş karşı tarafa yıkıldığından büyük rahatlık sağlamaktadır. Kıbrıs konumu itibarı ile bu hizmetleri bölgede sağlayabilir ve önemli ölçüde ihracat potansiyeli vardır. 13. Bulut için en önemli bileşen altyapıdır “Redundant, reliable, cost effective” olmalıdır. Ada dışına çıkışta F/O bağlantı dışında radyo link yedeklemesi mobil operatör aboneleri için sağlanmıştır. Bankalar iletişimlerini bu teknolojiler ile yedeklemektedir. 14. Yeni teknolojilerde 4G ile bir çalışması vardır. Ancak 4G ‘nin olabilmesi için lisanslama modeli gereklidir ve bu noktada düzenleyici kanunlarıyla bu işe muadil olması beklenmektedir. Hâlihazırda sağlanan 3G hizmetleri kriptolojik güvenlik açısından iyi durumdadır. 15. Bilgi güvenliği ile ilgili bir farkındalık yok merdiven altına konulan sunucu her türlü tehlikeye açık olarak internete açılabilir. Bu nedenle veri merkezleri, verinin yedekliği ve güvenliği ön plana çıkmaktadır SSL sertifikalı hizmet istemezse müşteri kendi güvenliğinden kendisi sorumludur. 16. Özellikle bankalarda ve diğer kurumlar sanallaştırmayı yapıyorlar. Bu bulut mimarisinin bir parçasıdır ve önemli ölçüde enerji, yer tasarrufu sağlar Bir kurum hizmet istediği zaman sanal sunucu kurulup aktif hale getirilebilir. Bulut operatörlerinin deneyimleri bu konuda önemli bir fark yaratabilir. Kurumsalda bulut işlem yapılabilir ve performans elde edilebilir. 17. Telekom’da bulut olarak şebeke ile ilgili çok eksiklikler vardır. Her eve F/O idealdir. Alt yapı galeri sistemi değildir. 90 mm borularla yüzeye yakındır ve tehdit altındadır. 18. ISP’ler mobil operatörlerin dağıtım kaynağı telefon dairesidir ancak burada veri trafiği kontrol edilememektedir. Bu eksiklik bilgi güvenliği açısından zaaf yaratmaktadır. BTHK’nın bu konuda düzenleyici olarak önlem alması beklenmektedir. 19. Bulut Bilişim kiraları yurt dışında yüksektir. Bu da ürünlerin hazır olması durumunda (altyapı, platform, yazılımlar) bir fırsat sağlayabilecektir. 20. “Software as a Service” güvenli bir kurum ile yapılmaz ise çok tehlikelidir. Uygulama ve bilgiler dış bir şirket tarafında durur ve ilerde şirketle anlaşmasızdık çıktığında tekrar altyapı ve verilerin kurulması gerekecektir. Bu konuda da firmalar için fırsatlar mevcuttur. Megaupload’ın kapanması ile yaşanan bilgi kayıplarının hatırda tutulması gereklidir. 21. Firmalar İnsan kaynakları modülü istediğinizde veya CRM modülü istediğinizde bir fatura ile geliyorlar. Bunların değişik fiyatlandırma kuraları (kullanıcı sayısı, işlem sayısı vb.) vardır. Bir kullanıcıda CRM paketi istediğinde mesela 150 dolar aylık senelik 1800 dolar nerdeyse bir sunucu fiyatı bir maliyet çıkmaktadır. Buna birde uyarlama istendiğinde ilave maliyeti vardır. Açık Kaynak uygulamaları buralarda kullanıp benzer servisleri Kıbrıs üzerinden dışarıya vermek mümkün olabilir. Bunları buradan düşük maliyete verme ve rekabete girme imkânı olabilir. 22. Bulut İşlemde rekabete girilebilir mi? İnternet maliyetleri yüksek, elektrik maliyeti yüksektir (green eletrik alternatif olabilir). Mevcut operatörlerin bu doğrultuda desteklenmesi gereklidir. Bu desteğin nasıl olacağı ile ilgili olarak da devletin program uygulaması faydalı olabilir.. 23. Ülkede yapılan en büyük yatırımlar otel, üniversiteler üzerinedir. Bu yatırımlara ciddi teşvikler sağlanmaktadır. Teşviklerin dışında bu projelerin sürekliliğinin ülke politikası içerisinde yer almalıdır. 24. Son kullanıcıya veri merkezlerinin ürünlerinin pazarlaması anlamında desteğe ihtiyaç bulunmaktadır. Herkese gmail, yahoo, Hotmail gibi e-posta adresi kullanmaktan kurtulun kendi alan adınızı, web hosting, mail hosting alınız şeklinde program uygulamak ve bilinçlendirmek gereklidir. 25. Teşvikler anlamında yapılan yatırımlara iş olanakları yaratılması veya yurt dışındaki pazara ulaşmak için bütçe çalışması ve reklam pazarlama çalışmalarına katkı gereklidir. 26. Kıbrıs teknoloji deney ve testleri için ideal bir laboratuvar platformdur. Mevcut veri merkezleri yurt dışına pazarlanırken bu konuda yabancı yatırımcıların dikkati çekilebilir. 27. TURKSAT ve Kuzey Kıbrıs arasında yapılan protokol sektörün toparlanması için bir unsur olabilir. 28. Halen adada bulunan altı üniversite arasında ortak çalışma yapılarak modüler sistemler oluşturularak ortak bir bulut da toparlayıp urun bazında bunları pazarlamak mümkün olabilir. Özellikle eğitim materyallerinin pazarlanması konusunda. Bu konuda YÖDAK’tan görüş istenmesi uygun olacaktır. 29. Kamuda projelerin kontrolü sorunludur. Proje Yönetimi konusunda profesyonellik yoktur. Birçok bakanlıkta başlatılan projeler tam yapılma aşamasında kesildi. Ne kurum personelinin yapmasına nede Türkiye deki benzer kurumun desteğini alınmasına izin verildi. Mevcut insan gücünün bu tür projelere kanalize edilmesi kapasite verimini arttıracaktır. Buradaki bilişimcilerin bilgi ve yetenekleri ile ilgili bir sıkıntı yoktur. Türkiye’de gerçekleştirilmiş olan birçok proje hantaldı veya kuruma spesifiktir buranın şartlarına uyum sağlaması, baştan yazılmasından daha zordur. EDevlet yapılacaksa bulut platformunda deneyler yapılmalıdır. 9.2 İkinci çalıştay sonuçları 1. Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığının e-Devlet uygulamalarında yetkili merci olarak atanıyor olması diğer kamu birimleri ile koordinasyonda sektöre önemli bir fırsat sunacaktır. Sektör çalışmalarına daha çok katılımcı olunması ve sadece şikayet edilmemesi ve katkı konması ve sektörün diğer kamu kurumlarından beklentilerini somutlaştırıp müsteşarlığa sunmaları beklenmektedir. 2. Yönetmeliklerle ilgili hızlı hareket edilmesi için BTHK’nın da içinde yer alacağı edevlet için kurulacak hukuk grubu çalışma yapabilir. İlgili yasal çalışmalar için dış kaynak kullanımı yoluna gidilebilir. Tüzüklerin hazırlanmasında sektörden geri besleme yapılası önemlidir. IP Telefon (VOIP) onay konusunda bilgilendirme yapılacak. 3. AB tarafından fikri mülkiyet hakları başlığı açılmıştır. Endüstriyel ve telif hakları konusunda uzmanlar göreve başlayacaktır. Bu yasaların yerel firmaların üretimlerini güvence altına alması beklenmektedir. 4. Yazılım ürünlerinin yurtdışında pazarlanması konusunda bir araya gelinip kümeleşme tarzı bir yapıya gidilmesi gereklidir. Şirketlerin birleşimi konusunda danışmanlık alınmasının önemli yarar sağlayacağı göz önüne alınmalıdır. 5. Yerel şirketlerin en çok zorlandıkları konu önceki çalıştayda da vurgulandığı şekilde garantiler konusudur. Özellikle bankaların hizmet sunumundaki hassasiyetlerinden dolayı yerel firmalardan bu sebeple sıkıntılı oldukları vurgulanmıştır. Bu konuların aşılabilmesi için Türkiye deki veya global ana firmalarından onaylı yetkili servislerin kurulması şartı getirilmelidir. 6. Yerel firmaların finans sektörüne hizmette özelikle proje yönetimi ve servis konusunda yetersizlik yaşadıkları dile getirilmiştir. Sektör ise bu konularda maliyetlerin karşılanması konusunda sıkıntı olduğu ve nitelikli eleman istihdamında önemli tıkanıklık olduğunu vurgulamıştır. 7. Bankacılık sektörü için önemli olan EFT işlemleri konusunda Bankacılar Birliği ile birlikte sektörün yeni e-devlet yapılanmasının desteğini almaları gereklidir. 8. CeBIT’te Kıbrıs’ın ortak ülke olması önemli bir farkındalık oluşturma fırsatı yaratmıştır. Bu tür fuarlara katılımların arttırılması açısından DPÖ ile görüş alış/verişi yapılması ve bilişim firmaları bilgilendirilmelidir. 9. Ekonomik programın için tam olarak doldurulmadığı, programın ana şablonunun belli olduğu. İçinin doldurulmasında katılımcılığın şart olduğu belirtilmiştir. BU çerçevede sektörle daha çok bir araya gelinecek. 10. Ulaştırma Bakanlığı, TURKSAT ve e-devlet projelerinde görüşmeler yapmaktadır ve bu konuda yerel firmaların önünü açacak girişimleri destekleyecektir. Ancak, TÜRKSAT tarafından talep edilecek sertifikalar konusunda sektörün sıkıntı duyabileceği (AQUAP, ISO) göz önünde bulundurulmalıdır. Bu konuda diasporadan katkı alınabilir. 11. Kıbrıs firmalarının Türkiye ve uluslararası ihalelere katılabilmesi konusunda engelleyici hususların gözden geçirilmesi, gerekirse bu amaçla yurt dışında ortak bir firmanın kurulması. Bu konuda üçlü konsorsiyum kurulabilmesi için yurt dışındaki firmalarla işbirliği yolları araştırılmalıdır. 12. Telekom altyapısının kötü olmasının bilişim önünde büyük bir engeldir. Liberalleşme süreci ile düzelme sağlanacaktır. Bu sayede Telekom üzerinden katma değer servisleri gelişme sağlayacaktır. 13. Bilişim ve finans sektörü için en önemli gider kalemlerinden birsi olan enerji maliyetlerinin indirilmesi konusunda da KIB-TEK’in hizmetlerinin bilişim sektörü lehine düzenlenmesi ile iletişim firmalarına önemli avantaj sağlanması. Bu konuda Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığına talepte bulunulması. 14. Elektronik ödeme sistemlerinin önemli olduğu EFT, Swift, takas gibi altyapıların özellikle yerel finans kuruluşları arasında gerçekleştirilmesi BKM’den kaynaklı ek maliyetlerden kurtulma önemlidir. Halen yetkilendirme BKM’ye gidip geri dönmektedir. 15. Kamuda gerçekleştirilen ihalelerde en önemli unsur teklif fiyatıdır? Kalite, belgelendirme ve iş-bitirme ön plana alınmalıdır. Hizmet alımları için yapılan ihalelerde bu sorunla karşılaşılmaktadır. Ayrıca teknik şartnameler yeterince detaylı değildir, proje yönetimi de birçok noktada (gerek kamu gerek özel sektörde yeterince yapılmamaktadır). Kamuda nitelikli personel eksiği bulunmaktadır. 16. Bilişim sektörü emek yoğun olduğundan, emeğin ve tecrübelerin değerlendirmelerde göz önüne alınması bu sayede hakkaniyetli maliyetler oluşması için özellikle finans sektörünün daha bilinçli davranması beklenmektedir. 17. Kamu tarafından özellikle bilişim firmalarının kurumsallaşabilmesi ve yurt dışarı açılabilmesi için, kurumsallaşmaya yönelik fonlar uygulanmalıdır. 18. Turizm ve Eğitim sektöründe olduğu gibi, yatırım teşvikleri olmalıdır. Bunun yanında, özellikle teknoloji geliştirme merkezi gibi yapılarda işbirliği içerisinde çalışma özendirilmelidir. 19. SLA konusu önemli bir sorundur ve Bilişim firmalarını kendilerinin kontrolü dışında olan konulardan dolayı sıkıntıya sokmaktadır (arızalı ürünlerin garanti ve bakımı). Ürün alımı, garanti, teknik destek ve bakım anlaşması arasındaki farklar bilişim sektörünce tam kıvranılmamıştır. Sözleşme mantığının henüz Kıbrıs’ta çok gelişmemiş olduğu ve oturtulması için finans sektörünün yapıcı desteği gereklidir. 20. Bankacılık mevzuatında yapılan değişiklikler ve yeni yasada destek alınan firmalarla bakım anlaşması yapılması maddelerinin eklenmesi gereklidir. Bankalar birliği genel sekreterinin katılımı ile finans sektörünün biraz daha çok konuya dâhil olması talep edilmiştir. 21. Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığının katkı koyması ile bir sonraki toplantının özellikle Maliye Bakanlığı müdür ve müsteşar seviyesinde yapılması ve vergi ve gümrük ile ilgili konularda açılım yapılması yönünde işbirliğinin sağlanması yönüne gidilmesi. Mevzuat üzerine çalışmalar yapılıp yapılamadığının görüşülmesi gereklidir. Temel konularda bu yolla ilerleme sağlanmaya çalışılması, örneğin, yerel yazılımlarda KDV oranının düşürülmesi, gümrük ve malzeme değişimi (arızalı ürün değişimi) konularının öne alınması vb. 22. Bilişim sektöründeki gruplaşmaların sorunları aşmada engelleyici olması nedeni ile giderilmesi konusunda daha çok bir araya gelinmesi gereklidir. 23. DPÖ Teşvik ve Planlama Dairesi ile bir toplantı yapılıp uygulamadaki teşvikler konusunda bilinçlendirme yapılmalıdır. Bilişim firmaları yürürlükteki birçok teşvikten haberdar değildir. Mevzuatı bilmemektedir. 24. Turquality, Tübitak, Kosgeb gibi kurumlar tarafından sağlanan özellikle AR&GE ve sertifikasyon ağırlıklı teşviklerden Kıbrıs firmalarının yararlanılabilmesi için bakanlık nezdinde girişimlerde bulunulması yararlı olacaktır. Üçüncü çalıştay sonuçları 9.3 1. ve 2. Konu: Devlette teknoloji kullaniminin sağlayacağı yararların toparlanıp ilgililere iletilmesi gerekir. Bilişim sektörünün ürün ve servislerinin profesyonel şekilde tanıtılması (ör. Firmaların bir araya gelip otelde sunum yapması) gerekir. Kamuya ziyaretler, medyada görünürlük (tv, gazete) çalışmaları yapılmalı. Mevcut e-devlet altyapısı ve daha önce yapılanların envanteri ve kalite standardı çıkarılmalidir. Boylece daha önceki projelerde hangi aşamaya gelindigi kayit altina alinarak yapilan islerin tekrar yaptirilmasi engellenebilir. Toplum tarafinda e-devlet ve faydalari hakkinda farkindalik calismalari yurutulmelidir. 3. Konu: Kendi aramızda işbirliği yapabilmemiz icin once kimin ne yaptığının bilinmesi lazım. Bu amacla bir havuz oluşturulmalidir. Bir envanter hazirlanmali ve surekli olarak guncel tutulmalidir. Türkiye’de ve dünyada benzer clustering çalışmalarının incelenmesi lazım. Onlar ne yapmış? Nasıl şekillendirilmiş. Firmalar arasinda yapilacak isbirliklerini tesvik edecek ve farkindaligi artiracak etkinlikler duzenlenmeli. Firmalarin kendi aralarında güven sağlaması lazım. Odaklanmak lazım ve uzman olduğumuz işi yapıp uzman olmadığımız işleri birbirimize pas etmemiz lazım. Dışardaki ve içerdeki kazık atan firmaları deşifre edelim. Deşifre konusunda STK ile işbirliği yapsın. İhale ve hibelere birden fazla firmanın katılımını teşvik edici madde koymalı, ve ihale yasalari yetkin firmalarin isi yapabilecegi sekilde degistirilmeli. Bilişim envanterini yurt dışındaki STK’lar ile paylaşalım. Yabancı işbirliği yapılacak firmalar ve STK’ların bulunup takip edilmesi icin komite kurulsun. Birbirimizi daha iyi tanırsak ortak proje yapabiliriz, her hafta veya iki hafta da bir sirketler urunleri hakkinda sunumlar yapabilir. İşbirliği teknikleri konusunda bilişim sektöründe bilgi birikimi yoktur. Dışardan destek alınmalıdır 4. Konu: Kisisel, kurumsal ve mesleki sertifikalar konusunda devlet tesviklerinin arastirilip gelistirilmesi konusunda devlete baski olusturulmalidir. Gelistirilen urunlerde standard yontemler kullanilmasi konusunda farkindalik yaratilmasi ve degisik firmalarin degisik urunlerinin bu standartlar kullanilarak uyumlu calisabilmesinin saglanmasi gereklidir. Yeni teknolojiler konusunda teknik egitimler duzenlenmeli. TC Ticaret Kanunu incelenip Kuzey Kıbrıs uygulamasi konusunda calisilmalidir. Sertifikali firmalarin tercih edilmesi icin tuketiciler tarafinda farkindalik yaratilmalidir. Patentleme konusundaki eksikliklerin ne oldugu incelenip sorunlarin asilmasi icin calisma yapilmasi. 10 Stratejinin Başarı Hedefleri Bilişim sektörü için gerçekleştirilen çalıştay sonucunda birçok gereklilik tespit edilmiştir. İstenen sonuçların elde edilebilmesi için ölçülebilir hedeflerin tanımlanması amacıyla paydaşlar tarafından bir değerlendirme çalışması yapılmıştır. Burada tanımlanan hedefler, genel hedeflere ulaşmak için Merkezi Yönetim ve Second Projesi'nin faydalanıcıları (İDK- İş Destekleme Örgütleri, KOBİGEM, Yerel Yönetimler ve İş Sektörü) tarafından kullanılabilir. Aşağıdaki liste bu hedefleri ve bilişim stratejisinin başarıyla uygulanması için atılması gereken adımları kapsamaktadır. Bu hedefler öncelikli alanlardan ve ilgili çalıştay toplantılarının sonuçlarından derlenmiştir. 10.1 Kısa Dönem Hedefler (2012-2013) No Açıklama Sorumlu 1. Kamu tarafında Bilişim Sektörüne yönelik politikaları yürütecek BUB, EEB yetkin koordinatörlük oluşturulması 2. Fiber Altyapısının tamamlanması ve sektörün kesintisiz olarak dünyaya açılması (Sayısal uçurumun kapanması) 3. Telekomünikasyon Üst Kurulunun tüzük çalışmalarının, altyapı BTHK ve kadrolaşmasının tamamlanması 4. Mobil uygulama geliştirme konusunda eğitim ve laboratuvar ortamı sağlanması 5. Bilişim Derneği ve BMO’nun kapasitesinin artırımına destek BD, KTBMO, Odalar, BUB olunması ve sektördeki etkinliğinin sağlanması 6. Sosyal medya sağlanması 7. Sanallaştırma konusunda uzman yetiştirme ve bu hizmetleri BUB dış kaynak olarak kullanma imkanı (Windows, Açık Sistem) için eğitim ve laboratuvar ortamlarının sağlanması 8. Oyun/Eğlence, Animasyon, Grafik yazılım araçları ve motorları BUB konusunda sektöre eğitim ve sertifikasyon desteği sağlanması 9. Distributed Team Development konusunda sektöre eğitim ve BUB sertifikasyon desteği sağlanması 10. Mobil operatörlerin katma değer yazılımlarına daha çok Turkcell, Telsim kaynak ayırmaları, firmalara altyapılarını açmaları 11. Açık Kaynak kodlu temel alınacak yazılımlarda uzmanlaşma BD ve eklenti geliştirme, partner firma olma konusunda gelişme 12. Açık kaynak kodlu E-İş/E-Ticaret, CRM uygulamalarının Sektör, Kobigem uygulamaları konusunda sektöre Telekom Dairesi, BTHK BUB, Turkcell, Telsim eğitim BUB No Açıklama Sorumlu geliştirilmesi konusunda teşviklerin sağlanması 13. Yazılım servis standartlarının geliştirilmesi, sertifikasyon EEB desteklerinin alınma ve güncelleme aşamasında sağlanması (Kurumsal ve kişisel sertifikasyonlar) 14. Otelcilik ve Turizm yazılım geliştirme konusunda teşvik sağlanması 15. Kuluçka Merkezlerinin kurulması ve yeni fikirlerin EEB, DİB, projelendirilmesinde yerel ve yurtdışı melek finansmanı KTSO sağlanması 16. AR&GE Teşviki için garanti fonunun oluşturulması, AR&GE EEB çalışmalarının desteklenmesi 17. Portal, CRM, Elektronik Belge, Bulut Bilişim tarzı Sektör uygulamaların geliştirilmesinde uzmanlaşma ve yazılım geliştirme bu konuda eğitimlerin sağlanması 18. Elektronik Ödeme, Mikro ödeme, kartlı ödeme çözümleri Sektör, Finans Sektörü oluşturma ve bu konuda eğitimlerin sağlanması 19. Sertifikasyon ve yenileme konusunda danışmanlık verecek Sektör kurumların gelişmesi 20. Telif hakları ve kopya koruma için bilişim suçları yasasının yürürlüğe girmesi 21. TÜBİTAK TEYDEP, TTGV, konusunda girişim başlatılması 22. İnternet iletişim, Mobil İletişim maliyetlerine etki eden vergi MB, Telekom Üst Kurulu yükünün azaltılması. Yazılım servislerinin kullanımının teşvik edilmesi 23. Bilişim işletmelerinin güçlendirilmesi iki yıl ödemesiz krediler, KOBIGEM düşük faiz-uzun vade imkânı tanınması 24. Yatırım teşviklerinin yazılım üretimi ve sunumu, “data-center” DPÖ işletimi ile ilgili akreditasyonları kapsayacak şekilde yenilenmesi 25. AB müktesebatına yönelik talebin yapılabilmesi için bütünlüklü BD, KTBMO, EEB sektör talep raporunun oluşturulması ve bu sayede bilişim başlığının açılmasının sağlanması. Bu sayede ENISA, EDPS kuruluşlarına teknik ve finansal yardım için başvurulması 26. Bilişim altyapı güvenliği sağlamaya yetkin kuruluşlarda kamu Telekomünikasyon verilerinin tutulabilmesine imkan sağlayan yasal Kurulu EU-CORDIS EEB Üniversiteler, Telekomünikasyon Üst Kurulu, Polis Müdürlüğü, Savcılık müracaatları EEB, BUB Üst No Açıklama Sorumlu düzenlemelerin yapılması 27. Dış kaynak ihracatı potansiyeli olan ISO 27001, COBIT, ITIL BUB, MB danışmanlığı hizmetleri verme konusunda sektörde uzmanlaşma sağlanması, bu hizmetlerle ilgili eğitim, akreditasyon başvurularının yapılması 28. Yurt dışı Bilişim Pazarı araştırması için teşvik sağlanması DPÖ (Reklam, pazarlama, fuar) 29. Açık kaynak kodlu öğrenci bilgi ve uzaktan eğitim sistemlerinin MEB kurulması için bilişim firmaları ile milli eğitimin birlikte çalışmasının sağlanması 30. Bilişim Sektörünün YÖDAK ile koordinasyonunun sağlanması BD, KTBMO 10.2 Orta Dönem Hedefler (2013-2015) Açıklama Sorumlu 1. Yurt dışı firmalarının SLB yatırımlarını arttırmaya yönelik vergisel kolaylıklar sağlanarak istihdamın arttırılması EEB 2. Okullardaki Bilişim Eğitimi müfredatının verimliliğin sağlanması açısından piyasa şartlarına göre yenilenmesi MEGSB 3. Yeşil Hat tüzüğünde düzenlemeler yapılması KTTO 4. Bilişim sektörü envanteri çalışmasının güncel tutulması DPÖ, BD 5. Açık kaynaklı yazılım kullanımının ve geliştirme çalışmalarını teşvik edilmesi BUB 6. Güvenlik protokolleri/kuralları geliştirme eğitimleri sağlanması ve Bilişim Güvenliği uzmanları yetiştirilmesi BUB 7. Disaster Recovery uygulamalarının adada yaygınlaşması ve bu konuda uzmanlaşma sağlanması Bankalar, Kamunet, MB 8. Bilişim Güvenliği konusunda zorlayıcı tüzüklerin geliştirilmesi ve Başbakanlık bilişim sektörüne fırsat yaratılması 9. Bilişim Hizmeti satın alma konusunda kamuda metodolojinin MB oluşturulması ve BMO, BD tarafından bilirkişi denetimlerinin sağlanması 10. Garanti hizmetlerinin yerinde verilmesinin zorunlu hale getirilmesi, EEB No bilişim ürünlerinin yer alması için No Açıklama Sorumlu Alt seviye cihazlardaki arızaların (PC, MAC, Printer, vb.) yerinde çözümlenmesinin sağlanması 11. Bulut Bilişim fırsatlarının yakalanması için NGN altyapısının tamamlanması ve yurt dışına PaaS, SaaS çözümlerinin pazarlanmaya başlatılması 12. Bilişim Şirketleri tarafından rekabet edebilir yönetim paneli Sektör geliştirmek suretiyle data-center, bulut hizmetlerinin pazarlanabiliyor olması 13. SaaS uygulamaları için verilerin koruma güvencesine yönelik iç pazarı rahatlatıcı, güven verici tüzük hazırlanması 14. On-line eğitim konusunda üniversiteler arasında ortak çözüm YÖDAK, Üniversiteler geliştirilmesi 15. Yıllara sâri yazılım projelerinin ihale yönetmeliğinde yer alması 16. Telekom Dairesinin liberalleşmesi veya toplumun %70’ine etkin Telekom Dairesi, hizmet verecek şekilde kadrolaşmasının sağlanması Telekom Üst Kurulu 17. Alo …. Bilgi alma servislerinin kurulması, sesli kitap, müzik, Telekom Dairesi, Telsim, uzaktan eğitim, vb. Türkcell 18. Üniversiteler ile sektör arasında uzaktan eğitim ve lisans MEB, programları geliştirilmesi konusunda işbirliklerinin geliştirilip YÖDAK planlama yapılması, sponsorluk zemini oluşturulması Üniversiteler, 19. Uzaktan sertifikalı, mesleki eğitim yazılımlarının, müfredatın standartlarının oluşturulması ve geliştirilmesi (SCORM) Üniversiteler, 20. Ağ sistemleri, yaygın uygulamaların eğitimlerinin verilmesi, KTSO, sertifikalandırılması konusunda (CISCO, HUAWEI, ORACLE, Üniversiteler SAP, vb.) üniversitelerin konumlandırılması ve yetkin öğrencilerin mezun edilmesi, ada da kalmalarının sağlanması 21. Açık kaynak kodlu ürünlerde development, support partnerlik Sektör düzeyine gelme hedefinin desteklenmesi 22. Reklam, tanıtım sektörü ile birlikte karmaşık, entegre sosyal medya ve WEB3 yazılımları geliştirme 23. Data Mining, sağlanması Business Intelligence 10.3 Uzun Dönem Hedefler (2015-2017) eğitimlerinin Telekom Dairesi Telekom Üst Kurulu MB MEB, YÖDAK Sektör, KTSO sektöre EEB YÖDAK, No Açıklama Sorumlu 1. Adada güvenlik uzmanlığının artması için BILIŞIM Derneği, CCE BD (ETSI, SMII, ISO, vb.) tarafından güvenlik sertifikasyon eğitimlerinin düzenlenmesi 2. Dış Kaynak projelerine teklif verecek şekilde bilişim KTSO, EEB, BD kümelenmesinin gerçekleştirilmesi ve teknoparkların bu sayede işlerlik kazanması 3. Kıbrıs için sosyal ağ uygulamaların geliştirilmesi BD, Üniversiteler, KTSO 4. Eğitim ve sertifikasyon merkezlerinin kurulması BD, Üniversiteler 5. Sanayi-Üniversite işbirliğine yönelik, Lefkoşa OSB’de teknopark kurulması EEB 6. Eğitim uygulamalarına esas içerik geliştirme ve oyun temelli Üniversiteler öğrenme materyelleri geliştirme (Gamification) 7. Data Mining, Business intelligence konusunda uzmanlaşma ve dış Sektör kaynak hizmeti verme 8. Yerel, dış piyasa için özel paket yazılımların geliştirilmesi Sektör 10.4 Genel koordinasyon ve izleme Çalıştay sonuçlarında belirtildiği üzere: Merkezi Yönetim ve Yerel Yönetimlerin sevk ve idaresinde STÖ'ler, İDK'lar (Odalar, Birlikler), Özel Sektör ve Üniversitelerin liderlik rolü üstlenmesi ciddi bir ihtiyaçtır. Kısa vadeli hedefler ile orta vadeli hedefler gözden geçirildiğinde yapılması gereken birçok somut adım vardır ve mutlaka koordine edilmelidir. Bilişim sektörü ekonominin büyümesiyle doğrudan ilişkili olduğundan, üst yönetime bağlı bir ajans veya bölüm oluşturarak Kıbrıs’ta bilişim destekleri için kamu tarafında koordinatör olarak görevlendirilebilir. Bu Ajans veya koordinatör kurum aşağıdakiler bazında bilişim sektörü faaliyetlerini koordine etmekle sorumlu organ olarak hareket etmelidir; - Kısa, orta ve uzun vade hedeflerde yer alan oyuncularının koordinasyonu - Gerekli yönetmelik ve tüzüklerin hazırlanması - Eğitimler, standartlar, sertifikasyonlar - Şikayetler, anlaşmazlıklar ve bunların halli için iletişim noktası 11 Sonuç Yukarıda özetlendiği üzere, Çalıştay çalışmasından elde edilenler büyük ölçüde bilişim sektörünün gelişiminin önündeki siyasi engellere ve sektörün kendisinin eksiklik ve gerekliliklerine odaklanmıştır. Bilişim Sektörü Hindistan, İrlanda, İsrail (3İ) örneğinden de anlaşılacağı gibi merkezi İdarenin de gelirlerini artırmalarına yardımcı olacak bir yönetim aracıdır. - Kıbrıs’ın ekonomik refahının ve yaşam standardının artması - İhracat gelirlerinin artması - Kritik sektörlerin gelir sağlaması için daha fazla destek (Turizm, ICT, Eğitim vb.) - Dış pazarlarda daha fazla penetrasyon - İnternet platformları üzerinde küçük bütçelerle daha fazla pazarlama ve reklam - Uluslararası e-Piyasa ve sanal fuarlarda bulunma imkânı - Gelecek için planlama verileri ve yeni yatırımlar için öz kaynak oluşturma - Kamu kurumları, Özel sektör, STÖ'ler ve İDK'lar arasında daha fazla bağlantı - Malta, IOM vb. gibi ülkelerle rekabet edebilme şansının yakalanması - Mezunlar ve Dış ülkede yaşayanların adada çalışması için cazibe yaratılması - Eğitim adası olarak, 68 ülkeye verilen mezunlarla internet üzerinden ciddi pazarlama şansı ile on-line etkileşimli, grafik içerikli uzaktan eğitim sistemleri ile üniversitelere ciddi gelir sağlanması - Adanın diğer ülkelerin yatırımlarını cezbedecek şekilde vergi avantajlı e-Ticaret merkezi olarak rol oynamasının sağlanması