Kuzey Batı Bölgesi - KKTC Tarım Doğal Kaynaklar ve Gıda Bakanlığı
Transkript
Kuzey Batı Bölgesi - KKTC Tarım Doğal Kaynaklar ve Gıda Bakanlığı
1 LEADER PROGRAMI KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ LEADER PROGRAMI KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ Lefkoşa, 14 Aralık 2010 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 2 İçindekiler Önsöz .................................................................................................................................................. 3 Ksaltmalar .......................................................................................................................................... 4 I – KBB’nin Bölgesel Profili ................................................................................................................ 5 1. Sosyal, demografik ve altyap temeli......................................................................................... 5 1.1 – İyi bir altyapya sahip üç komşu belediye ................................................................................6 1.2 – Demografi, istihdam ve sosyal hizmetler ................................................................................. 8 2. Zengin doğal ve tarihi miras .................................................................................................... 12 2.1 – Hassas ve tehdit altnda bir çevre ..........................................................................................12 2.2 – Daha fazla ilgiyi hakeden bir miras ........................................................................................20 3. Ekonomi .................................................................................................................................... 26 3.1 – Küçük ve mikro işletmelere dayal bir ekonomi .....................................................................26 3.2 – Tarm ve gda işleme: anahtar ekonomik sektör....................................................................26 3.3 – Balkçlk: donanm yetersiz bir sektör ...................................................................................31 3.4 – Turizm: gelişme frsatna sahip bir sektör ..............................................................................32 4. KBB’de yönetişim organlar ve yetkileri .................................................................................. 36 II. – KBB’nin bölgesel SWOT’u ......................................................................................................... 38 III. - Stratejik Yaklaşm, Amaçlar ve Önlemler ................................................................................. 42 1 - Genel Strateji ........................................................................................................................... 42 2. Eylem Plan ............................................................................................................................... 49 Önlem 1.1 : Çiftlik üretimi ve hasat sonras kapasitelerinin iyileştirilmesi ......................................50 Önlem 1.2 . Üretici gruplarnn/birliklerinin oluşturulmas ve güçlendirilmesi ................................52 Önlem 1.3 Krsal turizm işletmelerinin kurulmas ve güçlendirilmesi .............................................54 Önlem 2.1 Bölgenin tantm, doğal ve kültürel mirasn korunmas/geliştirilmesi ..........................56 Önlem 3.1 Bölgenin temel toplum hizmetlerinin ve altyapsnn iyileştirilmesi ..............................59 Önlem 3.2 Yerel yönetimin etkinliğinin artrlmas ve güçlendirilmesi ............................................61 6 – Diğer stratejiler ile uyum ........................................................................................................ 63 IV. - Ortaklk ....................................................................................................................................... 63 VI. – Danşma süreci ......................................................................................................................... 64 EKLER................................................................................................................................................ 67 2 3 Giriş ‘LEADER yerel halkn sesini dinlemek ve onlarn katlmn artrmak demektir.’ Prof. Laurent Van Depoele LEUVEN Üniversitesi (Belçika) Kuzey Bat Bölgesi Yerel Kalknma Stratejisi, yerel paydaşlar ve topluluklar tarafndan Krsal Kalknma Destek Ekibi’nin1 desteği ile hazrlanmştr. Avrupa Birliği Krsal Kalknma Politikas’nn ayrlmaz bir parçasn oluşturan LEADER yaklaşm, tabandan tavana yöntemi ve çok-sektörlü faaliyetlerin entegre edilmesi yoluyla alana dayal Yerel Kalknma Stratejileri (YKS) hazrlayarak, yerel yönetişimi geliştirmeyi ve alan yönetiminde yerel kamuözel ortaklklarnn kapasitelerini artrmay amaçlayan metodolojik bir yaklaşmdr. Kuzey Bat Bölgesi (KBB), mevcut idari ilçe snrlar ile snrl olmayan özel bir coğrafi bölgedir. KBB, bölgenin çevresel, kültürel ve tarihi mirasna değer kazandrarak bölge nüfusunun ekonomik ve sosyal şartlarnn iyileştirilmesini amaçlamaktadr. Bu bölge Belediyeler ve sivil toplumun gönüllülük esasna dayal birlikte çalşma isteği doğrultusunda LEADER bölgesi olarak belirlenmiştir. Yerel kalknma stratejisinin hazrlanma sürecinde; AB Koordinasyon Merkezi eşgüdümünde merkezi kamu idaresinin desteğinden sürekli olarak faydalanlmştr. KBB; zengin, çeşitlilik arzeden ve değerli bir doğal, tarihi ve kültürel mirasa ev sahipliği yapmaktadr. Bu miras, hassas ve krlgan olup, her geçen gün ekonomik faaliyetlerin, ihmal edilmişliğin, kentleşmenin, taşocakçlğnn ve diğer tehditlerin basks altna girmektedir. Gelecekte, KBB’nin hem çevresel, hem de ekonomik ve sosyal açdan sürdürülebilir bir şekilde kalknmasnn temin edilmesi gerekmektedir. 1 KKDE; AB tüzükleri doğrultusunda Krsal Kalknma Plan hazrlamay, LEADER yaklaşmn başlatmay, krsal ve toplum kalknmas için teklife çağrlar hazrlamay, ve yerel ortaklklarn oluşturulmas dahil proje hazrlarken potansiyel yararlanclar desteklemeyi amaçlayan bir teknik yardm projesidir. KKDE, Ekim 2009 itibariyle, Kbrs’n Kuzey kesiminde LEADER yaklaşmn oluşturmak için çalşmalara başlamştr. http://www.tccruraldevelopment.eu/rdst/ 3 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 4 Ksaltmalar o C CMC STK m³ dn Dka AK AB ADBG LAÜ EUR CBS KRt ha YDD ÖKA BİT YKS LEADER ODTÜ KKK Km Km2 m mm NATURA 2000 KBB KKP KOBİ ÖÇKB SİT Spp. SWOT KTt Ton BM UNDP UNDP-PFF USAID WWTP Santigrat Derece Kbrs Madencilik Şirketi Sivil Toplum Kuruluşlar Metre Küp Dönüm (1.338 Dekar) Dekar (1.000 metrekare ya da hektarn 1/10’u) Avrupa Komisyonu 27 Üye Ülkeli Avrupa Birliği (2006’dan beri) Avrupa Doğa Bilgi Sistemi (Türler, Habitat çeşitleri ve Bölgeler) Lefke Avrupa Üniversitesi Euro para birimi (veya €) Coğrafi Bilgi Sistemi Kbrs Rum toplumu Hektar (10.000 metrekare) Yüksek Doğa Değeri Önemli Kuş Alan Bilgi ve İletişim Teknolojileri Yerel Kalknma Stratejisi Krsal Kalknma Faaliyetleri arasndaki bağlant (K.Tüz.1698/05 Eksen “4”) Orta Doğu Teknik Üniversitesi Kuzey Kbrs Kampüsü Kilometre Kilometre kare (=100 ha) Metre Milimetre AB Kapsamnda Doğa Koruma alanlar ağ (1992 Habitat Direktifi) Kuzey-Bat Bölgesi Kbrs’n kuzey kesimi için Krsal Kalknma Plan Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler Özel Çevre Koruma Bölgesi Özel İlgi Turizmi Türler Güçlü yönler, zayf yönler, frsatlar ve tehditler Kbrs Türk toplumu Ton (1 ton = 1,000 Kg) Birleşmiş Milletler Birleşmiş Milletler Kalknma Program UNDP Gelecek için Ortaklk (program) Amerika Birleşik Devletleri Uluslararas Yardm Kuruluşu Atksu Artma Tesisi 4 5 I – KBB’nin Bölgesel Profili 1. Sosyal, demografik ve altyap temeli Kuzey-Bat Bölgesi (KBB) 569 km²’lik bir alan kapsamaktadr. Bu alan, KTt toplam alannn yaklaşk %17’sine tekabül etmektedir. Güzelyurt, Lefke (Güzelyurt ilçesine dahil) ve Lapta (Girne İlçesi içerisinde) Belediyelerini içermektedir. Belediye merkezlerine ek olarak, KBB, 28 köyü de kapsamaktadr. KBB’nin snrlarnda, güneyde, Kbrs Rum toplumu (KRt) ile Yeşil Hat snr, doğuda, Alsancak ve Dikmen Belediyeleri (Girne İlçesi) ve Alayköy Belediyesi (Lefkoşa İlçesi) bulunmaktadr. 2006 ylnda gerçekleştirilen genel nüfus saymna göre, KBB’nin toplam nüfusu 43,769’dur (KTt toplam nüfusunun %17’si). Bölgenin nüfus yoğunluğu yaklaşk olarak km2 başna 77 kişidir. Bu rakam, KTt ortalamas olan 78’den biraz aşağdadr (Ek 1- KBB nüfusu). KBB farkl manzaralardan oluşan özgün bir peyzaj sunmaktadr; kuzeyde peyzaja Beşparmak sradağlarnn bat ucu egemendir. Bat ucunun kuzey yamacnda, Lapta şehrinin bulunduğu yer yeşil ve nemli iken güney yamac daha kuraktr. Kuzey-batda, Koruçam burnunun arkasnda, geniş bir Akdeniz orman ile kapl engebeli bir alan bulunmaktadr. KBB’nin merkezinde, Güzelyurt şehrinin bulunduğu geniş ve düz bir ova bulunmaktadr. Adann en yeşil manzaralarndan birini oluşturan Güzelyurt, narenciye bahçeleri ile kapldr. Bölgenin güney-batsnda, Lefke şehrinin bulunduğu yerde, Trodos sradağlarnn eteklerindeki tepecikler deniz kysna kadar uzanmaktadr. Kbrs’n diğer kesimlerinde de olduğu gibi, KBB, zengin bir kültürel ve tarihi mirasa sahiptir. Ancak, bölgenin kültürel ve tarihi miras gün geçtikçe bozulmakta ve ekonomik açdan bakldğnda bu zenginlikten büyük ölçüde yararlanlmamaktadr. Halen çeşitli kültürlerin birçok izleri bölgeyi 5 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 6 biçimlendirmektedir: tarih öncesinden kalma mezarlar, Vuni Saray (Pers), Soli harabeleri (Helenik, Roma ve Bizans) ve Lefke (Osmanl). Snrlarnda bulunan dağlardan dolay, adann geriye kalan ksmlarndan daha soğuk ve nemli bir iklime sahip ve yllk olarak daha fazla yağş almaktadr (550mm kadar). Buna rağmen, karakteristik olarak yllk yağş miktarnda değişiklikler görülmekte; kuraklklar sk sk yaşanmakta ve bazen de ciddi boyutlara ulaşmaktadr. Genel olarak, rüzgarlar hafif ve orta kuvvette olmakla birlikte yön olarak değişkendir. Ancak, bölgede hakim olan rüzgar çoğunlukla batdan, Güzelyurt körfezinin bulunduğu topraklara doğru esmektedir. Zaman zaman kuvvetli rüzgarlar meydana gelmektedir. 1.1 – İyi bir altyapya sahip üç komşu belediye Bölge; Güzelyurt, Lapta ve Lefke olmak üzere üç belediyeyi kapsamaktadr. Güzelyurt Güzelyurt, 20,045 kişilik nüfusu ile, KBB’nin ana merkezi ve pazardr. Lapta ve Lefke belediyelerinin arasnda bulunmakta olup, snrlarn; batsnda Güzelyurt körfezinin sahil şeridi, güney-doğusunda yeşil hat oluşturmaktadr. Kuzey Kbrs’n meyve deposu olarak bilinen Güzelyurt; özellikle, verimli krmz topraklar ve Trodos dağlarndan (güneye doğru uzanan) aşağya akan sularn bolluğuna bağl olarak gelişen narenciye ve sebzeleri ile ünlüdür. Her ne kadar Güzelyurt şehri tipik bir turist destinasyonu olmasa da, Arkeoloji ve Doğa Müzesi ile St. Mamas Manastr’nda sergilendiği üzere derin tarihi kökenlere sahiptir. Bu yerleşim yerinde, Tunç Çağ zamanlarndan beri ikamet edildiği söylenmektedir. Şehir olarak Güzelyurt; Spartallar tarafndan kurulmuştur ve Orta Çağ’dan beri Omorfo olarak adlandrlmaktadr. Şehir, İngiliz egemenliği altnda iken Lefkoşa ve Mağusa ile, özellikle bakr nakliyat amacyla, demir yolu ağyla bağlantlyd. Lapta 12,653 kişilik nüfusa sahip olan Lapta, KBB’nin ikinci büyük belediyesidir. Güzelyurt’un kuzeyinde ve Girne’nin batsnda yer alan belediye; Beşparmak’n doğusundaki Koruçam Burnu’na kadar uzanmakta, güneyinde ise Akdeniz yer almaktadr. Beşparmak dağlarnn kuzey yamacnda, en yüksek tepesinin altnda (Selvili Tepe 1.023 m) yer alan Lapta şehir merkezi, Akdeniz’e bakmaktadr. Dolaysyla, hem dağ hem ky şehri özelliklerini taşmaktadr ve çeşitli mimari özelliklere sahiptir. Bölge Bakr çağndan beri yerleşiktir. 6 7 Belediye merkezinin batsnda ve Beşparmak bölgesinin ardnda, potansiyel NATURA 2000 alan olarak seçilmiş ve yüksek doğa değerine sahip Akdeniz bulunmaktadr. Bu bölgede yer alan tipik köylerin arasnda, 11. yüzyldan beri Maronit aznlğnn yerleşik olduğu Koruçam ve Karpaşa köyleri bulunmaktadr. Lefke 11.071 kişilik nüfusa sahip olan Lefke; KBB’nin üçüncü büyük belediyesidir, ve Güneyde KRt ve kuzeyde Güzelyurt ovas snrlarn oluşturmaktadr. Trodos dağlarnn eteklerindeki tepelerde, çok saydaki hurma ve kavak ağaçlarnn arasnda yer alan Lefke şehir merkezi, tipik Osmanl mimarisi ve camileri ile, bir vahay andrmaktadr. Lefke, Neolitik dönemden beri yerleşiktir ve bakr madenleri dolaysyla genişlemiştir. Şehir merkezi, Osmanl’dan kalma, kente ve meyve bahçelerine hizmet eden bir su kemerinin kalntlarnn yansra, birçok Bizans döneminden kalma harabeyi sergilemektedir. Yakn mesafedeki Gemikonağ liman, yakn zamana kadar bakr ihracat için kullanlmştr. Yüksek kalitede su ile beslenen çok verimli topraklara sahip olan bölge, “Yafa” portakallar ve bunun yansra hurmalar, erikleri ve cevizleri ile ünlüdür. Yol ağ Genel olarak yol bağlantlar iyi durumda olan KBB’ne, yakn zamanda inşa edilmiş olan ve hzl bir ulaşm sağlayan dört şeritli Lefkoşa/Güzelyurt otoyolu ile Lefkoşa’dan kolayca ulaşm sağlanabilmektedir. KBB’de, ayn zamanda, Lefke, Güzelyurt, Çamlbel ve Lapta’y birbirine bağlayan kuzey-güney yol şebekesi bulunmaktadr. Birçok anayol ve tali yol şebekesi belediyeleri köylere bağlamaktadr. Halen, Kbrs Rum Toplumu’na geçiş sağlayan bir snr kaps (Bostanc) ve KBB’nin en bat ucunda Yeşilrmak’ta yakn zamanda açlan diğer bir snr kaps bulunmaktadr. Bu açlş; Paphos bölgesinden Lefke yoluyla Lefkoşa’ya veya Girne’ye yaplan geçişlerin artmasn sağlayacaktr (bugün katedilen 200 km’lik yol, Pomos’tan Lefkoşa’ya yaklaşk 100 km’ye düşecektir). KBB’nde Aplç olarak adlandrlan üçüncü bir snr kapsnn da Lefke’de açlmas planlanmaktadr. İçme suyu, Elektriklendirme ve İletişim KBB nüfusu için, hem şehir merkezlerinde hem de köylerde, içme suyu tedarik edilebilmekte, elektrik ve telefon hatlar bulunmaktadr. Sk rastlanan elektrik kesintileri, esnaf ve zanaatkarlar için problem yaratmaktadr. İnternet bağlants, özellikle köylerde yetersizdir. Bu unsur, köy sakinlerinin dş dünya ile bağlantlarn kstlamakta, ayn zamanda, bilgi gelişimini ve ekonomik kalknmay snrlandrmaktadr. AB tarafndan finanse edilen ve Telekomünikasyon Dairesi tarafndan uygulanan “Telekomünikasyon Altyap Ağnn Geliştirilmesi ve Yeniden Yaplandrlmas” projesi bölgedeki telekomünikasyon altyapsnn iyileşmesini sağlayacaktr. 7 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 8 Sanayi Bölgeleri KBB’de, biri Güzelyurt’ta diğeri Gemikonağ’nda olmak üzere iki küçük Sanayi Bölgesi bulunmaktadr. Bunlar yol, su, elektrik gibi gerekli altyap tesislerine sahiptir. Ancak, dere yataklarnda bulunmalarndan dolay, Güzelyurt Küçük Sanayi Bölgesi’nde bulunan sanayi işletmeleri, şiddetli yağmurlar meydana geldiğinde sel basknndan dolay zarar görmektedir. 1.2 – Demografi, istihdam ve sosyal hizmetler 2006 yl nüfus saymna göre KBB’nin toplam nüfusunun (43.769) %53’ü erkek ve %47’si kadndr. KBB nüfusunun yaş dağlmna bakldğnda; %19’u 15 yaş alt, %72’si 15 ile 64 yaş aras ve geriye kalan %9’luk ksm ise 64 yaş üzeri olarak belirlenmiştir. Yllk nüfus artş hz %3,2 ve doğal nüfus artş hz ise %0,8’dir. Köylerde, ekonomik açdan aktif olan nüfus (15-64 yaş aras) bölge ortalamasna göre daha düşüktür. Bu da, ekonomik açdan aktif olan nüfusun; büyük olaslkla, zayf istihdam olanaklarndan ve yeterli sosyal ve kültürel olanaklarn olmamasndan dolay köyleri terk ettiğini göstermektedir. Resmi istatiklere bakldğnda, KBB’nin toplam iş gücü 15.780 kişidir. Bu rakam, KTt’nun toplam iş gücünün %15,3’ünü temsil etmektedir. İşsizlik oran yaklaşk olarak %12 ile KTt ortalamasndan (%10) daha yüksektir. Kaytsz iş ve ücretler göz önünde bulundurulduğunda, aslnda, işsizlik oran gerçek anlamda daha düşük olacaktr. Özellikle, genç nüfusun (15-24 yaş aras) işsizlik oran (%22.7), KTt’nun %19,7’lik oranna göre yüksektir. Erkeklerin işgücüne katlm oran ile karşlaştrldğnda, kadnlarn işgücüne katlm oran (toplamn %33’ü) oldukça düşüktür. Köylerde, işgücüne katlan erkeklerin neredeyse %13’ü işsiz iken, kadnlarda bu oran %24’ü bulmaktadr (KTt ortalamas:%17). Hizmet sektörü en büyük istihdam payna (yaklaşk olarak toplamn %76’s) sahiptir ve KTt ortalamas ile ayn seviyededir. %9’luk tarmsal istihdam (KTt ortalamas % 3.5), tarmn yerel ekonomideki önemini yanstmaktadr. Sanayi sektörünün istihdamdaki pay %6,3 iken, inşaat sektörü, KTt’nun ortalamasna göre (%11,5) daha az kişi istihdam etmektedir (yaklaşk %8,9) ve bu da bölgedeki inşaat faaliyetlerinin daha az sayda olmas ile açklanmaktadr (Ek 2 - KBB’de iş gücü). Eğitim Nüfusun eğitim seviyesi, krsal alanlar da dahil, tatmin edici düzeydedir ve KBB’nin güçlü noktalarndan birini oluşturmaktadr. KTt rakamlarna bakldğnda; okul öncesi eğitim ve ilköğretim düzeyindeki okullaşma oran %100’dür. Genel/meslek yüksek okullar ve üniversiteler için ise 18 yaş üstü nüfusun %55’i dir. İlk/orta okul ve liselerdeki cinsiyet dağlm hemen hemen yar yaryadr. Bu okullar, genellikle, öğrenci nüfusu ile bağlantl olarak, gerekli altyapnn eksik olmasndan yaknmaktadr (öğrenim görülen snflar). Ancak, oldukça donanmldrlar. KBB’nde iki tane devlet meslek lisesi bulunmaktadr. Turizm, Muhasebe, Elektrik/Elektronik, İnşaat ve Kuaförlük branşlarnda eğitim veren Güzelyurt Meslek Lisesi ve Elektrik/Elektronik, Makine Teknolojileri, Motorlu Taştlar, Bilgi Teknolojileri, Çocuk Gelişimi ve İşitsel-görsel Medya branşlarnda eğitim veren Lefke Meslek Lisesi.2 Üniversiteler KBB, üniversite açsndan donanmldr. Bölgede, her ikisi de ingilizce dili ile eğitim veren iki üniversite bulunmaktadr; Lefke Avrupa Üniversitesi (LAÜ) ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi Kuzey Kbrs Kampüsü (ODTÜ KKK). 2009-2010 akademik yl için kaydolan, yaklaşk olarak toplam 5.000 öğrencinin büyük çoğunluğu yurt dşndan gelmektedir. Öğrencilerin %70’ini barndran LAÜ, 1989 ylnda, Kbrs Bilim Vakf tarafndan kurulmuştur ve 7 fakülteden (Tarm, Mimarlk/Mühendislik, Ekonomi/İdari, Sanat/Fen, İletişim Bilimleri, Sağlk Bilimleri, 2 2010 ylnda, Otel İşetmesi ve Turizm için eğitim veren Girne Eğitim Merkezi yakn zamanda yeniden açlmştr. Bu kurum, otellerin ara elemanlar için; resepsiyon, garsonluk, yemek pişirme aktiviteleri, temizlik ve bakm eğitimi sağlamaktadr. 8 9 Fen/Edebiyat Fakültesi) oluşmaktadr. Buna ek olarak, 4 ayr okulu (Meslek Yüksek Okulu, Uygulamal Bilimler Yüksek Okulu, Turizm İşletmeciliği/Bilişim Bilimleri Yüksek Okulu ve İngilizce hazrlk okulu), 12 Yüksek Lisans Program ve 2 Doktora Program bulunmaktadr. Ankara ODTÜ’nün bir şubesi olarak 2000 ylnda kurulan ODTÜ KKK, içerisinde 13 bölümün bulunduğu 3 fakülteden (İktisadii/İdari Bilimler, Mühendislik ve Eğitim/Beşeri Bilimler) oluşmakta ve ayrca 2 Yüksek Lisans Program sunmaktadr. LAÜ ve ODTÜ KKK’nün bölgede çok önemli bir ekonomik etkisi bulunmaktadr. Tahmini olarak, ylda 20 milyon Euro civarnda bir meblağ, öğrenciler tarafndan; konaklama, yemek ve eğlence gideri olarak harcanmaktadr.3 Bu ekonomik etkiye ek olarak, üniversiteler ve KBB belediyeleri veya yerel özel aktörler arasnda birçok pozitif işbirliği örneği bulunmaktadr. En son gerçekleşen örnekler olarak, ODTÜ’nün Güzelyurt altyap projeleri için yapmş olduğu fizibilite çalşmalar ve LAÜ’nün Lefke Turizm Komitesi’ne katlm gösterilebilir. 3 Yerleşik üniversite öğrencilerinin %25’I okul yurtlarnda, geriye kalanlar da okulun çevresindeki özel yurtlarda veya bölgedeki kiralk evlerde kalmaktadr. Toplam kampüs-dş konaklama giderleri;5.7 million € olarak tahmin edilmektedir. Konaklamaya ek olarak, akademik yl baznda (9 ay), üniversite öğrencilerinin tahmini giderleri yaklaşk olarak 14.3 million €’dur. 9 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 10 Sağlk ve sosyal tesisler Hastane ve Sağlk Merkezleri KBB’deki tek hastane, Lefke’de bulunan Cengiz Topel Devlet Hastanesi’dir. Belediye merkezlerinde, gün boyunca ilk-yardm sağlk hizmetleri ve danşma hizmetleri veren üç sağlk merkezi bulunmaktadr. Özellikle, yaşl insanlar tarafndan bir gereksinim olarak görülen ve köylere hizmet verecek olan gezici sağlk üniteleri bulunmamaktadr. Güzelyurt Sağlk Merkezi; 4 doktor (bir dahiliye uzman, bir pratisyen hekim, bir pediatrist ve bir diş hekimi), bir eczac ve üç hemşire ile hizmet vermektedir. Sağlk merkezi, iyi donanml bir ambulansa sahiptir, ancak, uygulamada bunu çalştracak yeteri kadar personele sahip değildir. Lapta Sağlk Merkezi, bir pratisyen hekim, bir diş hekimi ve bir hemşire ile hizmet vermektedir. Haftann iki günü, Girne’den bir pediatrist gelmektedir. Mevcut diş ünitesi sadece temel sorunlara cevap vermekte olup iyileştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadr. Sağlk merkezinin donanmnn yetersiz olmasnn yansra, sahip olunan ambulansn esasen gerekli olan acil hayat-kurtarc ekipmanlar eksiktir. Merkez, ayda iki kere (1 günlük); Koruçam, Kozan ve Çamlbel köylerine (herbiri bu hizmet için donanmsz birer odaya sahiptir) sağlk kontrolü hizmetleri vermektedir. Lefke Sağlk Merkezi; bir göz doktoru, bir diş hekimi ve iki hemşire ile hizmet vermektedir. Diş ünitesi birçok ek donanma gereksinim duymaktadr. Sağlk merkezindeki doktor, haftann bir günü Yeşilrmak köyünü ziyaret etmektedir. Yaşllar için merkezler Lapta’da, KTt’daki tek devlete ait yaşl bakm evi bulunmaktadr. Daha çok, Girne bölgesinden olmak üzere, 30 yaşl insana hizmet vermektedir. Yaşl bakm evinin kadrosu; iki hemşire, uzman olarak bir fizyoterapist ve bir yar-zamanl psikoloğu içermektedir. Yaşl bakm evi, personel yetersizliğinin yansra yetersiz bina şartlar ile karş karşyadr. Güzelyurt ve Lapta belediyeleri, köylerdeki yaşl insanlar için birçok sosyal hizmet faaliyeti gerçekleştirmektedir (fatura ödeme, saç kesimi, sağlk hizmetleri, vb). Ayn zamanda, Lefke’de bir STK da benzer faaliyetler yürütmektedir. Kreşler KBB’de, ikisi devlete ait olan, toplam yedi kreş bulunmaktadr. Bunlarn 4’ü Güzelyurt’ta (biri devlete ait), ikisi Lapta’da ve biri Lefke’dedir. Küçük çocuklarn aile bireylerine (büyük ebeveynler, vb) braklmasnn bir gelenek olmas ve özel sektörün aktif olmasndan dolay mevcut kreşler yeterli gözükmektedir. Spor ve kültür merkezleri Spor tesisleri açsndan, KBB, oldukça donanml olarak addedilebilmektedir; halka açk stadyumlar, basketbol ve voleybol tesisleri, umumi ve özel yüzme havuzlar ve tenis kortlar bulunmaktadr. Lefke’de bir golf sahas bulunmaktadr ve golf kulübü tarafndan işletilmektedir. Bu tesislerin sahipleri ve işletmecileri daha çok kamu kurumlar veya üniversitelerdir. Kültürel tesislere bakldğnda; hem Güzelyurt hem Lefke’de, tiyatro gösterileri, konserler ve konferanslar için kullanlan belediyeye ait büyük salonlar bulunmaktadr. Bölgedeki üniversiteler de bu tür tesislere sahiptir. Bölgede bulunan tek sinema salonu (özel mülktür ve özel girişim olarak işletilmektedir) ve tek halk kütüphanesi de Güzelyurt’ta bulunmaktadr. Güzelyurt’ta, folklör ve tiyatro gibi kültürel faaliyetler gösteren birçok STK bulunmaktadr. Toplu taşmaclk KBB’ndeki belediyeler toplu taşmaclk yapmamaktadr, çünkü, ücret karşlğ bu hizmeti gerçekleştiren lisansl özel şirketler mevcuttur. Ana güzergahlar; Lefke-Güzelyurt-Lefkosa, LefkeGüzelyurt-Girne, Lapta-Lefkoşa ve Lapta-Girne’dir. Bu ana güzergahlarda, başlca ulaşm araçlar; dolmuşlar ve otobüslerdir. Üniversite öğrencilerinin şehirlere ve şehirlerden taşnmas üniversitelerin 10 11 kendileri tarafndan, ancak, üniversite öncesi çocuklarn ulaşm anlaşmal taşmaclk şirketleri ile sağlanmaktadr. Şehir merkezlerinin yenilenmesi Belediyelerin şehir merkezleri, imajlar açsndan çok önemlidir. KBB’nde bu şehir merkezleri, değişik durumlardadr. Güzelyurt ve Lapta, kendi bütçeleri ile birçok şehir merkezi yenileme projesi başlatmş iken, Lefke, merkezindeki bina ve dükkanlarn ön cephesini yenilemek için UNDP desteğiyle bir proje uygulamaktadr. Ele alnmas gereken konular KBB’nin gelişmesi, nüfusun refahna bağldr. KBB’de mevcut sağlk amaçl tesisler ve sosyal tesislerin yetersiz oluşu, özellikle köylerdeki tecrit edilmişlik hissini daha da kuvvetlendirmektedir. KBB için anahtar konular : • Köylerdeki internet bağlants altyaps; Mevcut durumda, köylerde yetersiz olarak addedilmektedir. Ve bu altyapnn eksikliği, köy sakinlerinin dş dünya ile bağlantlarn kstlamakta, ayn zamanda, bilgi gelişimini ve ekonomik kalknmay snrlandrmaktadr. • Sağlk merkezlerinin, daha iyi tbbi ve tahlil ekipmanlar ile donanm ve köylere hizmet etmek üzere gezici sağlk üniteleri/iyi donanml ambulanslar. Sağlk merkezleri, ayn zamanda, daha çok pratisyen hekime, laboratuvara ve ambulans destek personeline gereksinim duymaktadr. • KBB için diğer bir anahtar sorun; köylerdeki yaşl insanlar için (yaşl erkekler kahvehanelere gittiği için özellikle yaşl kadnlar için) sosyal amaçl merkezlerin (günlük aktiviteler, yemek pişirme, resim, müzik, filmler, vb) kurulmasdr. 11 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 12 2. Zengin doğal ve tarihi miras 2.1 – Hassas ve tehdit altnda bir çevre 2.1.1 Yeniden Tanmlanmş Doğal Alanlar KBB, doğal habitatlarla iyice donatlmş ve geniş biyolojik çeşitliliğe sahip bir bölgedir. Potansiyel NATURA 2000 alan4 olan ve Beşparmak Sradağlar ÖÇKB alannn bat ksmnn bitişiğinde bulunan Akdeniz Özel Çevre Koruma Bölgesi’ni (ÖÇKB) içine almaktadr. KBB’nin güneyi, Trodos dağlarnn eteğindeki tepeciklerde yer alan ormanlk bir alandr. KBB, toplamda, 15,838 ha kadar ormanlk alana sahiptir. Bunun % 68’I Lapta, %22’si Lefke ve %10’u Güzelyurt Belediye snrlar içerisindedir. 4 AB kaynakl NATURA 2000 projesi çerçevesinde, baz yatrmlar ve faaliyetler gerçekleştirilecektir (turist bilgilendirme merkezi, gönüllü araştrmaclar için bir merkez, Akdeniz köyünde araştrmaclar için bir merkez ve bekçi istasyonu, Kalkanl göleti yaknnda bir kuş gözlemleme kulesi, Kalkanl ant zeytin ağaçlar bölgesine giriş noktasnda ve SEPA bölgesinin kuzey-doğu ve güney-doğu girişinde üç kulübe yaplacaktr. Buna ek olarak; tabelalarn, ahşap ve taş basamaklarn bulunacağ ve ahşap bir köprünün de içinde yer alacağ 160 km’lik yürüyüş yollar yaplacaktr. Sahil bölgesinde ise, tabelalar ile bilgi panolarnn da yer alacağ iki otopark yaplacaktr). 12 13 Potansiyel NATURA 2000 alanlar Yaklaşk olarak 165 km² lik (145 km2 Akdeniz ve 20 km2 Besparmak Sradağlar ÖÇKB) alan kapsayan bu bölge; Koruçam burnunun arka ksmnda yer almaktadr. Yaklaşk olarak 35 km’lik ky şeridi; kuzey ve bat cephelerinin snrlarn oluşturmaktadr. Bölge, Beşparmak sradağlarnn bat kesimini içermekte ve Akdeniz bölgesi olarak kuzey kysnda Kayalar köyünün bats ile başlayp, Tepebaş ve Çamlbel köylerinin batsndan devam ederek Kalkanl köyüne kadar uzanmaktadr. Bölgenin Kalkanl snr, başndan sonuna kadar İkidere nehrinden bat sahiline kadar uzanmaktadr (Kalkanl vadisi bölge snr). Bu bölgede, bir ÖÇKB (Akdeniz) ve bir de Beşparmak Sradağlar’nda yer alan öneri ÖÇKB bulunmaktadr. Yerleşimin, potansiyel NATURA 2000 alan olarak seçilmesinin başlca nedenleri; uluslararas alanda önem taşyan flora ve faunann, Habitatlar Yönergesi (21 Mays 1992 tarihli, doğal habitatlarn ve yabani fauna ve florann korunmas ile ilgili 92/43/EEC nolu Konsey Yönergesi) Ek I’de listelenen önemli habitatlarn ve Kalkanl’daki ant zeytin ağaçlarnn var olmasdr. Habitatlar Potansiyel NATURA 2000 alan; tepe benzeri oluşumlar, ormanlk düzlükler, dere yataklar, göletler ve bir ky bölgesi ihtiva etmektedir. Toplamda, üçü Habitatlar Yönergesi’ne (Yön. 92/43/EEC) göre korunma öncelikleri arasnda olan ve 14’ü EUNIS habitatlar5 içerisinde yeralan 16 farkl habitat bulunmaktadr. Ky bölgelerine (Akdeniz köyünün kuzeyi) olan ulaşm yolu eksikliğinden dolay; birçok habitat dokunulmamş olarak kalmştr; özellikle, Akdeniz kylarndaki bozkr uçurumlar (endemik Limonium türlerinin bulunduğu), embriyonik ve yer değiştiren kumullar ile birçok erişilemez kumsal. Potansiyel NATURA 2000 alan, Kalkanl Ant Zeytinlikleri’ni içine almaktadr. Özel koruma statüsüne sahip olan bölge (yaklaşk 40 ha’lk bir alan), bazlar yaklaşk 500 yaşnda veya üzerinde (bir ksmnn 5 EUNIS: Avrupa Doğa Bilgi Sistemi (Türler, Habitat tipleri ve Sit alanlar). Bilgi kaynağ; Kbrs’n kuzey kesimindeki Potansiyel Natura 2000 alanlarnn yönetimi ve korunmas için Teknik Yardm 13 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 14 700-800 yaş aras olduğu söylenmektedir) olan 2,000 yerli/bölgeye özgü zeytin ağacna ev sahipliği yapmaktadr. Yakn zamanda, AB, iki hibe yardmnda bulunmuştur. Birincisi, Kalkanl Köyü’nün Yaşam Kalitesinin Artrlmas ve ikincisi, tarihi miras olan zeytin ağaçlarnn korunmas ve bunlarn turizm amaçl teşhiri (Ek 3 - KBB habitatlar). Flora Akdeniz ÖÇKB alannda, ayn zamanda, birçok ender ve endemik çiçek türü yaşamaktadr. Bunlar arasnda en önemlileri; Mart-Nisan aylarnda Kayalar köyü civarnda açmakta olan Kbrs Orkideleri (Ophrys Kostchyi) ve Koruçam, Tepebaş ve Geçitköy köyleri civarnda bulunabilen Kbrs Laleleri’dir (Tulipa Cypria). Bu bitkilerin her ikisi de, AB Ek II, bitki türleri başlğ altnda listelenmekte olup Kuzey Kbrs Flora-Fauna Emirnamesi (21/97) altnda korunmaya alnmştr. Bunlara ek olarak, 20 başka endemik bitki türü6 ve 6 tane UICN tarafndan tehdit altnda kabul edilen bitki türü7 bulunmaktadr (Ek KBB floras). Fauna Akdeniz ÖÇKB plajlar, Akdeniz havzasnn yeşil deniz kaplumbağalarnn (Chelonia mydas) ve adi deniz kaplumbağalarnn (caretta caretta) en önemli yuvalama bölgeleri arasndadr. Birçok turist, bu kaplumbağalarn (kaplumbağalarn saym ve korunmas projesinin bir üssü de Akdeniz bölgesindedir) yuvalamalarna ve kuluçkadan çkmalarna şahitlik etmektedir. Deniz kaplumbağalarna ek olarak, ender rastlanr fok balklar (Monachus monachus) bölgeyi ziyaret etmektedir. Birkaç amfibi (yeşil kurbağa Bufo Viridis, limon-sars ağaç kurbağas Hyla Savignyi ve Kbrs bataklk kurbağas Rana cf Bedriagae) KBB’nin belirli habitatlarnda (hazneler, hendekler, vb) bulunabilmektedir. Ayrca, KBB’nde, bazlar endemik ve/veya tehdit altnda olan (UICN tehdit altndaki türler krmz listesi, 2007) sürüngenler (bukalemunlar, gekolar, kertenkeleler ve ylanlar) mevcuttur (Ek 5 - KBB faunas). Kbrs, Avrupa’nn iki ana kuş göç istikametinin ortasndadr. Bu da birçok kuşun (AB Kuşlar Yönergesi EK I’de yeralan birçok kuş) üreme ve kş geçirme yerlerine/den göçleri srasnda adaya uğramalarn 6 Anthemis tricolor, Asperula cypria, Astragalus cyprius, Ballota integrifolia, Crocus veneris, Ferulago cypria, Helianthemum obtusifolium, Hypericum repens, Limonium albidum subsp. Cyprium, Odontites cypria, Onobrychis venosa, Onopordum cyprium, Onosma caespitosum, Onosma fruticosum, Ornithogalum pedicellare, Pimpinella cypria, Rosularia pallidiflora, Sedum lampusae, Senecio glaucus ssp. Cypria, Teucrium micropodioides. 7 Achillea cretica, Aegilops bicornis, Cyclamen graecum, Dianthus tripunctatus, Euphorbia paralias, Orchis punctulata, Serapias levantina). Son yllarda, baz yeni ve nadir türler keşfedilmiştir. (Phleum crypsoides, Papaver rhoeas L. subsp. cyprium Chrtek et Slavík, Serapias aphroditae P. Delforge 14 15 sağlamaktadr. Kuzey-Bat Bölgesi; Akdeniz bölgesi içerisindeki üç havza ve ormanlar, Koruçam Burnu, Geçitköy Havzas ve Beşparmak sradağlarnn bat kesimi gibi Kbrs’n en iyi kuş-gözlemleme alanlarndan bir çoğunu içinde barndrmaktadr. Kbrs’ta görülen 386 türün arasndan büyük bir ksm KBB’nde gözlemlenebilmektedir. Bunlarn içinde, 2 ayr endemik tür olan; Kbrs Benekli Kuyrukkakan Kuşu (Oenanthe cipriaca) ve Kbrs Ötleğen Kuşu (Sylvia melanothorax) bulunmaktadr (Ek 6 - KBB’de görülen kuş türleri). Trodoslarn eteğindeki tepeciklerde yer alan geniş ormanlk alan Trodos dağlarnn eteğindeki tepeciklerde yer alan ormanlk alanlar, yaklaşk olarak 3,500 ha’lk bir alan kaplamaktadr. Bu ormanda görülen belli başl türler çamlardr; ancak, selvi ağac (Cupressus sempervirens), fstk çam (Pinus pinea), Kbrs akasyas (Acacia Cyanophylla) ve ardç (Juniperous Phoenicea) gibi birçok diğer tür de mevcuttur. Azlğ, korunma gereksinimleri ve çevre için stratejik önemlerinden dolay, ormanlarn hemen hemen tamam (%95.7’si) kamu mal olarak ilan edilmiştir. Ormanlk alanlarn içerisindeki yabani orman ürünleri, hane halk tarafndan kullanlmak ve ayn zamanda ek gelir elde etmek için satlmak (marketlerde, yol üzerinde ve işleyicilere) amacyla toplanmaktadr. Toplanan başlca ürünler: ayrelli 8(yabani kuşkonmaz), yabani mantarlar9, gabbar10, alç11, adaçay ve kekik, çam fstklar12 ve harnup13’tur. Plajlar Bölgede çok az donanml taşlk plajlar bulunmaktadr. CMC alan, Lefke’nin deniz kysn önemli ölçüde etkilemektedir. Yedidalga halk plaj ve bölgenin başlca restoranlarna ait olan diğer özel plajlar, turistler tarafndan çok sk ziyaret edilmemektedir. Yakn zamanda, Lefke Belediyesi, sahil yolunu geliştirmek amacyla bir AB hibe yardm kazanmştr. Lapta, birçok değişik tipte plaja ev sahipliği yapmaktadr; ancak, hiçbiri turistler için yeterli hizmet sağlamamaktadr. Karşyaka’nn bitiminden önce görülen Güzelyal plaj ve Akdeniz köyü yaknlarndaki ve yuvalama bölgesi olarak iyi bilinen Carretta plaj bu durumda olan iki plajdr. Caretta plajnda bir restoran yer almaktadr, ancak, konumu ve mimarisi açsndan kendi başna çevre tahribat oluşturmaktadr. Kayalar bölgesinde, çeşitli kum ve çakl kapl plajlar, ayn zamanda, küçük koylar bulunmaktadr. Bu sahil yolu boyunca en çok tannan plajlardan biri Atnal (Horseshoe) koyudur. Sadece, bir otelin plaj turizm standartlarn yerine getirmektedir; bu nedenle Avrupal tur operatörleri arasnda popülerdir. Yakn zamanda, Lapta belediyesi, sahil yürüyüş yollarn geliştirmek amacyla AB hibe yardm kazanmştr. 8 Ayrelli, Kbrs’ta popüler bir üründür. Kşn ve ilkbaharn başlarnda toplanmaktadr. Yabani mantarlar (krmz mantar-Lactarius Deliciosus, beyaz mantar-Russula Delica ve yabani mantar- Agaricus Campestris), Pleurotus Eryngii Var. Ferulae, Morchella Conica, Coprinus comatus; yağmur mevsimi boyunca ormanlardan toplanmaktadr. 10 Gabbar (Capparis spinosa L.), yl boyunca duvarlarda veya kayalk ky bölgelerinde yetişen, yabani ve dikenli bir çaldr. Toplanan ve turşusu yaplan; yuvarlak ve etli yapraklar, tomurcuklar ve meyveleri bulunmaktadr. 11 Alç (Crataegus laevigata -Hawthorn), kuru ve solgun yapya sahip bir meyvedir. Meyvesi, reçel ve konserve üretiminde kullanlmaktadr. Meyve özü kurutulabilmekte, bir yemeğe katlabilmekte ve unla karştrlp ekmek yaplabilmektedir. 12 Çam fstklar (pinus pinea). 9 13 Keçiboynuzu (Harnup) ormanlk alanlara yaylmş olan keçiboynuzu ağaçlarndan toplanmaktadr. Bunlar, Mağusa’da bulunan ve bunlar hayvan yemi üretimi veya ihracat için işleyen fabrikalara satlmaktadr (bu ürünün ihracat 548 ton’dan (2007) 575 ton’a (2009) yükselmiştir. 15 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 16 2.1.2 Önemli tehditlerle karş karşya bir çevre KBB’de kat atk ve atk su yönetimi Kat atk ve atk sularn toplanmas ve artlmas KBB belediyelerinin sorumluluğu altndadr. Ancak, çoğunun uygun çöplük alanlarna, kapsaml kanalizasyon şebekelerine ve merkezileştirilmiş Atk Su Artma Tesislerine ihtiyac vardr. Kat atklar Çöplük alanlarndaki kat atklarn yaklmas uygulamas ve/veya çöplük alanlarnda süregelen kontrolsüz yangnlar (Lefke’nin çöplüğü CMC açk maden alan, Lapta’nn Dikmen ve Güzelyurt’un Kalkanl) ciddi bir hava kirliliğine yol açmakta ve bu da sağlğ tehdit eden koşullarn başnda gelmektedir (havaya salnan dioksin ve kötü kokular). Jeologlarn raporu, Lefke’nin çöplük alannn su geçirmez olduğunu ve herhangi bir yeralt suyu kirliliğine yol açmadğn belirtmektedir. Diğer durumlarda, çöplük alanlarnn gerektiği gibi dizayn edilmemesinden ve korunmamasndan dolay yeralt sular; buraya dökülen atk szntlar ve sanayi atk sularndan dolay kirlenebilmektedir. AB kaynakl Kat Atk Yönetimi Projesi kapsamnda, AB, mevcut olan çöplük alanlarnn rehabilitasyonu, tüm Kbrs’n kuzey kesimi için merkezi bir çöplük alannn ve Güzelyurt’ta tesis edilecek bir kat atk transfer istasyonunun inşa edilmesi için bütçeden fon temin edecektir. KBB’nde, çöp kamyonu filosu ve çöp kutusu donanm (kentsel alanlarda, köylerde ve rekreasyon alanlarnda), belediyelerin hudutlarnn genişlemesi ve hizmet sağlanmas gereken nüfusun önemli ölçüde artmas sonucunda artan gereksinimleri karşlamaya yetmemektedir. Çöp kamyonu filosu açsndan, Lefke’nin 5 büyük, Lapta’nn 5 ve Güzelyurt’un 5 (bunlara ek olarak, yeşil atklar ve inşaat atklarn toplamak için belediyenin; 3 kamyonu, 3 kamyoneti, ve ayrca kepçeli bir kamyonu vardr) çöp kamyonu bulunmaktadr. Ayrca, atk maddelerini (kağt, cam, aluminyum, diğer metaller, plastikler, piller, boşaltlmş yağlar, vb) ayrştrlmş şekilde toplamak için mevcut herhangi bir sistem yoktur. Buna ilaveten, Lefke hastanesinin atklar; yüksek derecede tehlike arz eden atk olarak işlem görüp buna uygun olarak dökülmeleri gerekirken, toplanmakta ve normal bir atk gibi dökülmektedirler. 16 17 Çöplerin etrafa atlmas Şehir ve köy sakinleri tarafndan atlan kat atklar (hanehalk çöpü, plastik torbalar, şişeler ve teneke kutular), bunlara ek olarak dökülen inşaat atklar (çimento betonlar, kiremitler ve tuğlalar, vb); sk sk krsal yollarn kenarlarna, ormanlara (Çamlbel orman dikkate değer bir örnektir), ky şeridine ve derelere, hatta Kalkanl ant zeytinliklerinden geçen dere (Doğanc göletini Güzelyurt barajna bağlayan) gibi korunma altndaki çok özel alanlara dökülmektedir. Tarmda kullanlan plastik materyallerin atlmas KBB, yoğunlukla tarm yaplan bir bölgedir ve birçok çiftçi (özellikle narenciye üreticileri), boş tarmkimyasallar ambalaj materyallerini (kartonlar, plastik kutular, madeni çöpler, cam) kullanmdan sonra tarlalarda brakmaktadr. Bu özellikle su pompalama istasyonlarnn (püskürtme için bileşenleri karştrdklar yer) yakn çevresinde olmaktadr. Bu materyaller çevre için oldukça tehlikelidir; özellikle çocuklar ve hayvanlarda olmak üzere ciddi şekilde sağlğ tehdit etmektedir. Gübre torbalar, sera plastikleri, eski damlama sulama hortumlar gibi diğer tarm kaynakl plastikler de sk sk tarlalarda braklmaktadr. Bu materyeller, biyolojik olarak kolay kolay parçalanamamaktadr; tarlarlarda ve bahçelerde yüzyllarca kalmaktadrlar veya drenaj sistemleri içinde ykanmaktadrlar (sel durumunda ortaya çkan sonuçlar). Atk su Bugün, konutlar ve kamu binalar, atk sularn, yeralt foseptiklerine boşaltmakta ve bunlar da belirli aralklarla kamuya ait veya özel vidanjörler kullanlarak boşaltlmaktadr. Daha sonra, birikmiş yarkat/ağdal maddeler, belediyelerin kendilerine ait ayr çöplük alanlara braklmaktadr. Ancak, Güzelyurt Belediyesi, yakn zamanda, 21.500 kişilik bir nüfusa hizmet verecek bir kanalizasyon şebekesi ve modern bir atk su artma tesisi kurmak için, yatrm maliyetinin %50’sini kapsayan bir AB hibesi almştr. Sözkonusu projeye ilaveten, AB tarafndan finanse edilen bir kanalizasyon sistemi ve bir atk su artma tesisi için planlar ve detayl projeler tamamlanmş, ihaleye çkma aşamasna gelinmiştir. Lefke’de, kapasitesi günlük 120 ton olan ve Lefke/Karadağ bölgesinde yaklaşk 175 eve hizmet veren küçük bir atk su artma tesisi, ksmi bir kanalizasyon sistemi ve bir paket artma tesisi bulunmaktadr. 2009 ylnda Lefke ve Çevre Köyleri Kalknma Derneği, Cengiz Topel Hastanesi atk sular için bir küçük artma tesisi kurmak amacyla AB hibesi almaya hak kazanmştr ve uygulama başlatlmştr. Lapta’da, sadece sahil şeridinin yaknndaki oteller için bir kanalizasyon şebekesi ve atk su artma tesisi bulunmaktadr. Çevre Koruma Dairesi tarafndan, Türkiye Cumhuriyeti Yardm heyetinin finansal katklar ile; Çamlbel köyü için yeni bir atk su artma projesi başlatlmştr. LAÜ ve ODTÜ-KKK’nün kendi kanalizasyonlar ve atk su artma tesisleri bulunmaktadr. Gda endüstrisi atk sular Tarmsal gda endüstrisi atklarna uygun artma tesislerine ihtiyaç duyulmaktadr. Halen, ortaya çkan bu sv atklar tesislerdeki tanklarda depolanmakta ve çöplük alanlarna artlmadan dökülmekte veya kimi zaman toprağn içine, kimi zaman derelere tahliye edilmektedir. 17 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 18 CMC kirliliği Lefke’de bakr madenciliği 1913 ylnda başlayp, bakr üretim şirketi CMC’nin (Kbrs Madencilik Şirketi’nin ksaltmas) çevre kirliliğine karş herhangi bir önlem almadan, “CMC bölgesi” olarak adlandrlan bölgeyi terkettiği 1974 ylna kadar sürmüştür. Madencilik faaliyetleri, işletme süresince, korkunç derecede çevre tahribatna sebep olmuştur; bitki örtüsünü öldürmüş, tepecikleri kazmş ve gemileri yüklemekte kullanlan liman (şimdi harabe halinde) inşa etmiştir. Buna ilaveten, 1940’lardan beri, ağr metaller ve arsenik bileşenleri içeren birçok mineral, bölgede; özellikle büyük yğnlar halinde ve 8.5 milyon tonluk maden atğ alabilen 12 atk havuzda depolanmştr. Bu atklar, ayn zamanda; bakr, çinko, kobalt ve oldukça tehlikeli sülfit açsndan zengindir. Sülfit, su ve hava ile temas ettiğinde; toprak, su (yerüstü, yeralt ve deniz) ve hava kirliliği yaratan asitlerin oluşmasna sebep olmaktadr. İlk tedbir olarak, bölgenin etrafna bir çit çekilmiş ve Lefke sivil toplumu bu problem üzerine harekete geçerek BM ve AB’nin farkndalğn arttrmştr. AB, CMC alannn rehabilitasyonu için, icra edilmesi gereken çalşmalar çerçeveleyen bir fizibilite çalşmasn finanse etmiştir. Bu bölge, Devlet tarafndan serbest bölge ilan edilmiştir. 2007 ylnda, bölge, 49 yllğna Port ISBI (Kbrs Serbest Bölge ve Deniz Lojistik Hizmetleri Ltd.) şirketine kiralanmştr. Kira anlaşmas Port ISBI Şirketinin, bölgenin rehabilitasyonunu gerçekleştirmesi ve 2015-2017 yllarnda tamamlanmas planlanan ticari bir liman inşa etmesini içermektedir. Mangal/odun kömürü üretimi (Gamini) Geleneksel odun kömürü üretimi, geleneksel tuğla kuleleri/yğnlar içerisinde yakacak odunlarn yaklmas ile gerçekleştirilmekte; karbon monoksit gaznn ve ayn zamanda havaya duman ve kokunun salnmasna sebep olmaktadr. Bu kirlilik, rüzgarl havalarda uzaklara ulaşmakta ve çocuklar/yaşllar arasnda görülen hastalklarda artş olduğunu iddia eden çevredeki köylerin sakinlerini tedirgin etmektedir. Bunlarn yaklaşk 75 tanesi, bat sahilinin tecrid edilmiş bölgelerinde, Gaziveren ve Yayla’da bulunmaktadr. Özel girişimciler, kömüre olan yüksek talepten ve meyve bahçelerinin yenilenmesi ile ortaya çkan narenciye odunlarnn hazrda bulunmasndan dolay; bu gelir getirici faaliyeti icra etmektedir. İlgili otoriteler, bunlar kayt altnda tutmak için bir takm önlemler almştr. Deniz kumu ocağ Adann diğer kesimlerindeki turistik plajlarn doldurulmas için kumlarn taşnmas, özellikle NATURA 2000 koruma alanlar için zarar vericidir. Bu işlem, özellikle, araçlara açk olan Koruçam Burnu etrafndaki plajlar ve Akdeniz köyünün güneyindeki uzun plaj etkilemektedir. Bu faaliyet, kumullarn ve değerli bitki örtüsünün tahribatna ve bazen tuzlu suyun birikmekte olduğu çöküntülere yol açarak bu habitatlar için bir tehdit oluşturmaktadr. 18 19 Kontrolsüz inşaat KBB, göreceli olarak izole olmasndan dolay, kiralamak amacyla veya yazlk ev olarak bir takm köyler inşa edilmesi açsndan daha az düzeyde etkilenmektedir. Ancak, sahil bölgelerinden Gaziveren (Güzelyurt), özellikle Sadrazamköy ve Kayalar’da (Lapta) baz inşaatlar yaplmştr. Tarmsal kimyasallarn yanlş kullanm Tarm’da, özellikle narenciye ürünün yetiştirilmesinde kullanlan kimyasallar çevreye zarar verici etkilere sahiptir. AB’de yasaklanan çeşitli zirai ilaçlar, Kbrs’n kuzey kesiminde halen satn alnabilmekte ve kullanlabilmektedir. Tarmsal kimyasallarn kullanmn düzenleyen yasalarn, uluslararas bitki sağlğ koşullarna (2000/29/EC, 91/414 no’lu Konsey Yönergesi ve 94/37/EC no’lu Komisyon Yönergesi, Uluslararas Bitki Yönetim Konvansiyonu, ve Dünya Ticaret Örgütü Shhi ve Bitki Sağlğ Önlemleri) ve ilgili Türk Bitki Sağlğ Mevzuat’na (Türkiye’ye yaplan ihracat açsndan) uygun olarak uyarlanmas gerekmektedir. Bu konuda AB mevzuatna uyum çalşmalar yürütülmektedir. Akiferlerin tükenmesi KBB’de, Güzelyurt akiferi (180 km2), Lefke akiferi (8 km2) ve Yeşilrmak akiferi (2.5 km2) olmak üzere üç önemli akifer bulunmaktadr. Akiferlerin suyu, çoğunlukla, sulama amaçl çekilmektedir. Güzelyurt akiferi, Kbrs’n kuzey kesimindeki yeralt suyu rezervlerinin en genişi ve en önemlisi olup ulusal ekonomiye büyük ölçüde katk sağlamaktadr. Güzelyurt’un tarmsal üretimi (çoğunluğu narenciye olmak üzere), ihracattan elde edilen tüm döviz gelirinin %80’ini oluşturmaktadr. 1950’den beri, Güzelyurt ovasnda, sulama amacyla, tahminen 2,400 kuyu (tüm ovaya dağlmş şekilde) kazlmştr. Kydaki akiferden aşr derecede yeralt suyu pompalanmas, yeralt suyu seviyesinin 1967’den beri düzenli bir şekilde düşmesine neden olmuştur. Kuzeydoğudaki doğal su tabakas seviyesi o kadar azalmştr ki; bugün deniz seviyesinden düşüktür, ve bu da deniz suyunun akifere karşmasna ve akiferin tuzlanmasna yol açmaktadr. Önlem olarak, yeralt sularnn kullanmnn snrlandrlmas amacyla, KTt otoriteleri tarafndan bir karar14 çkarlmştr; sadece kamu amaçl kullanm için kuyu kazlmasna izin verilmiş ve yeraltndan su çekimine snrlama getirilmiştir. Ayrca, akifer üzerindeki yerleşim biriminde kanalizayson sistemi olmadğ için evsel atklar akifere intikal ederek mikrobiyolojik kirliliğe yol açmaktadr. Akiferden çekilen sularn Lefkoşa ve Mağusa şehirlerinin kullanmna sunulmas, özellikle tehlike arz etmektedir. 14 09.04.2008 tarihli Bakanlar Kurulu Karar (S(K-II) (888-2008) 19 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 20 2.2 – Daha fazla ilgiyi hakeden bir miras 2.2.1 Önemli tarihi ve sosyal miras... Tarihi ve kültürel varlklar KBB, farkl medeniyetlerin ve kültürlerin kesiştiği noktadadr. Doğal habitatlar ve biyolojik çeşitlilik ile tanmlanan önde gelen turistik ürünleri tamamlayan ve destekleyen önemli tarihi, kültürel ve sosyal unsurlar: 1. Soli Şehri: MÖ 1100 ylnda kurulan şehrin içerisinde; Kbrs’n en eskilerinden biri olan Bazilika, ksmen restore edilmiş ve halen bugün konser ve oyunlar için kullanlmakta olan Roma’ya özgü bir anfi tiyatro, ve halen restore edilmemiş olan Isis, Afrodit ve Serapis tapnaklarnn kalntlar bulunmaktadr. 2. Vuni saray: MÖ beşinci yüzyla dayanmakta olan ve bir zamanlar muhteşem olan kraliyet saraynn küçük kalntlar. Harikulade bir zirvede yer alan saray, Soli’ye hakim olmakla birlikte, 360 derecelik panoramik bir manzara sunmaktadr; deniz, Trodos sradağlar, Beşparmak sradağlar ve Kbrs’n merkezindeki ova. 3. Lefke şehir merkezinin Osmanl miras: Lefke; geleneksel Osmanl, Türk ve Kbrs mimarisine örnek olan evleri ve camileri ile göze çarpan bir şehirdir. Osmanl döneminin mimari karakteristiklerini yanstan ve en eskiden kalan evler; daha çok 1900-1938 yllarndan kalmştr. Vezir Osman Paşa’nn (1839) türbesinin bulunduğu Piri Osman Paşa camisi ise en dikkate değer olandr. 4. Nakşibendi-Hakkani cemaat: Dünya çapndaki Nakşibendi-Hakkani Sufi tarikatnn lideri Şeyh Mehmet Nâzm Adil, Lefke’de yerleşiktir. Birçok ülkeden gelen yerleşik üyelere sahip olan Nakşibendi cemaatnn şehir üzerinde önemli bir etkisi bulunmaktadr. Her yl, 3,000’den fazla kişi bu cemaat ziyaret etmekte ve çeşitli faaliyetlerine (dini faaliyetler, hurma ağaçlarnn korunmas, eski evlerin ekolojik açdan uygun tekniklerle restorasyonu, vb) katlmaktadr. 5. Doğa ve Arkeoloji Müzesi: Bir zamanlar, Güzelyurt Piskoposluğu olan ve 1979 ylnda restore edilen binada yer alan müze; yakn zamanda gerçekleştirilen kazlardan çkan bulgularn (altn bir taç, mücevherler ve metal kaplar) sergilenmekte olduğu bir arkeoloji bölümüne sahiptir. Müzenin dşnda; Klasik, Helenistik ve Roma döneminden kalma öğeler sergilenmektedir. 6. Saint Mamas Manastr: Güzelyurt şehir merkezinde bulunan manastr St. Mamas’n mezarlğna ev sahipliği yapmaktadr. Manastrda 16. yüzyln sonlarndan kalma oyma ahşap ikonostasis sergilenmektedir. Kilise, ylda bir kez, Ortodox cemaat tarafndan ibadet amaçl kullanlmaktadr (1 ve 2 Eylül). 20 21 7. Lapta şehir merkezinin miras: Kbrs’n en eski yerleşim bölgelerinden biri olan Lapta’nn kökeni; Fenikeli Lambusa şehrine dayanmaktadr. Aralarnda, etkileyici Akhiropiitos manastrnn ve Haydarpaşazade Mehmet Bey camiisinin de bulunduğu en az 20 kilise, manastr ve camii şehrin merkezinde yer almaktadr. 8. Maronit topluluğu: Katolik Kilisesi’nin doğudaki Hristiyan mezhebine mensup olan Kbrs Maronit cemaati, MS 8. yüzyldan beri adada yerleşiktir. Maronitler, daha çok Koruçam köyünde ve daha az sayda Karpaşa köyünde yaşamaktadrlar. Her iki köyde, yakn zamanda, köy meydanlarnn iyileştirilmesi için AB hibe yardm kazanmştr. KBB, turistler için ilgi çekici olan başka ve daha küçük arkeolojik alanlar ile de öne çkmaktadr: Güzelyurt yaknndaki ‘Tumba Tou Skuru’ harabeleri (Tunç Çağ), Akdeniz (Lapta) köyünün yaknndaki Tunç Çağ’ndan kalma mabet, Çamlbel (Lapta) köyünün yaknnda ki Tunç Çağ’ndan kalma Pigadhes Tapnağ (Ek 7- KBB’nin tarihi miras). 21 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 22 Festivaller KBB’de, her yl sekiz festival düzenlenmektedir. Bunlarn en önemlileri; Güzelyurt Portakal Festivali, Lefke Uluslararas Müzik ve Kültür Festivali ve Lapta Turizm Festivali’dir. Birçoğu, müzik, halk danslar, özgün yiyecekler ve yerel el sanatlar gibi birbirini tamamlayan ilginç ve çeşitlendirilmiş faaliyetler sunmaktadr. Buna rağmen, bu festivallerin tantm çok zayftr ve yabanc turistleri çekmek yerine daha çok yerel nüfusu buluşturmaya ve eğlence beklentilerini karşlamaya yöneliktirler (Ek 10 - KBB festivalleri). 22 23 Gelişmemiş bir el sanatlar sektörü Her yl, Eğitim Bakanlğ, köylerdeki kadnlar için el sanatlar üzerine eğitim kurslar düzenlemektedir. KBB’de, son iki ylda (2009-10); Hisarköy’de (Lapta), Yeşilyurt’ta, Doğanc ve Lefke’de, Kalkanl ve Güzelyurt’ta kurslar düzenlenmiştir. Ayn zamanda Lapta belediyesi, Karşyaka’da köy kadn kurslar başlatmay planlamaktadr. Eğitmenler, köy kadnlarna bir takm geleneksel el sanatlarn öğretmektedir. Kurslar, çok ilkel şartlar altnda, köylerin uygun olan herhangi bir mekânnda verilmektedir. Çoğunlukla ev kadnlar sosyalleşmek amacyla katlm göstermektedir. El işlerini çoğunlukla kendi kullanmlar için yapmaktadrlar, ve çok az sayda kadn yaptğ el işlerini satarak para kazanmaktadr. Turiste yönelik ürünlere atfen, el sanatlarnn çoğu geleneksel ve eski moda yöntemlerle üretimektedir. Mevcut şartlarda, modern gereksinimlerle ve moda endüstrisi ile hiçbir ilişki yoktur. Köy kadn kurslarndaki eğitmenler, geleneksel yollarla eğitilmiştir. Bu yüzden, bu el sanatlarnn tasarmnn geliştirilmesi açsndan ve bunlar hem yerel hem yabanc insanlarn modern gereksinimleri doğrultusunda tatbik etmek açsndan kapasite yetersizdir. El sanatlar, yerel halk tarafndan profesyonel ve kazançl bir aktivite olarak görülmemektedir. Bölgede, el sanatlar için organize edilmiş devaml bir pazar yoktur. Böylelikle, el sanatlarn üreten ve bunlar satmak isteyen insanlar, bunlar almay isteyebilecek kişilere ulaşamamaktadr. El sanatlarnn çoğu, fuar ve festivallerde satlmaktadr. 2.2.2 – ….ancak ihmal edilmiş ve geliştirilmemiş Eski Eserler ve Müzeler Dairesi, KBB’de, 130 tarihi ve ant bölge kaydetmiştir. Bu antlar, devlet kontrolü altndadr ve herhangi bir yenileme (sahipleri veya kullanclarnn sorumluluğu altndaki), öncelikle, Eski Eserler ve Müzeler Dairesi tarafndan onaylanmak durumundadr. Uygulamada, sadece Soli ve Vuni harabeleri (Lefke Belediyesi), ayn zamanda St. Mamas kilisesi ve Doğa ve Arkeoloji Müzesi (Güzelyurt Belediyesi); korunmuş, baklmş ve gözetim altnda tutulmuştur. Diğer tarihi yerler yeteri kadar bakm görmediğinden harap durumdadr.. Ziyaret edilen kültürel alanlarn bazlarnda; gereksinimleri ve ziyaretçilerin gözlemlerini belirleyecek yeterli araştrma yaplmamştr. 23 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 24 Lefke’deki eski evlerin çoğunluğu; Eski Eserler ve Müzeler Dairesi tarafndan listelenmiş olsa da, bu miras, ilgi eksikliğinden ve/veya sahiplerinin ve kamu otoritelerinin fon eksikliğinden dolay bozulmaktadr. Ayrca, şehrin tarihi ve dikkate değer yerleri hakknda, ilgili alanda, herhangi bir bilgilendirme bulunmamaktadr. Tarihi ve kültürel mirasa gösterilen dikkatin düşüklüğüne rağmen; KBB’nin tarihi ve kültürel varlklarnn çoğu, mevcut birçok web sitesinde, Kuzey Kbrs’ tantan devlete ait veya özel broşürlerde görülmektedir. Bununla beraber, tüm bu varlklar, birbirleri arasnda herhangi bir bağ olmayan sitelerde ve düzensiz şekilde sunulmaktadr. İlgili yerlerde, işaret tabelalar ve tantm unsurlar bulunmamaktadr. Eski Eserler ve Müzeler Dairesi, İngilizce bilmeyen bilet satş elemanlar istihdam etmektedir. Gezilen tarihi ve kültürel yerlerde, hiçbir misafir kabul tesisi (tuvaletler, tezgah, biblo dükkân) bulunmamaktadr. Münferit olarak gelen ziyaretçiler için herhangi bir rehber mevcut olmamakla birlikte, grup gezisine katlan turistler için turizm acentelerinin temin ettiği rehberler bulunmaktadr. Doğa ve Arkeoloji Müzesi, yapnn yönetimi için üç personel tahsis etmiş olan (ingilizce bilmeyen) Eski Eserler ve Müzeler Dairesi tarafndan çalştrlmaktadr. Sergilenen parçalarn kalitesi ve birinci kattaki yeniden şekillendirilen müze dizayn ve organizasyonuna rağmen, koleksiyonun başyaptlar belirtilmemiştir. Saint. Mamas (kilise ve manastr) manastrna bakldğnda; binalarn en geniş kullanlmaktadr. Srasyla; avukat bürolarndan televizyon şirketine kadar. ksm iş amaçl Bütün bu unsurlar, tarihi ve kültürel potansiyele rağmen ziyaretçi saysnn,düşük olmasna neden olmaktadr. Ad geçen yerlerdeki ziyaret istatistiklerine bakldğnda; 2008 ylnda, Kbrs’n kuzey kesimini ziyaret etmiş olan tahmini toplam turist saysnn %5’inin, yaklaşk 23,000 (bunlarn 15.300’ü paral) kişinin bu yerleri ziyaret etmiş olduğunu görmekteyiz. 24 25 Ele alnmas gereken konular Atk su - KBB’deki kentsel atk sular toplama ve artma sistemleri, çevre ve sağlk güvenliği açsndan yetersizdir. Uygulamaya konacak olan yeni sistemler (kanalizasyon ve WWTP), bölgenin sadece küçük bir ksmn kapsayacaktr. Genel olarak durum, atk su artma tesisinden çkan sv atklarn tarmsal amaçlar için kullanmn da içeren acil yatrmlar gerektirmektedir. Gda endüstrisi atklar, çevresel anlamda ve insan sağlğ açsndan yüksek risk taşmaktadr. Süt ürünlerinden, mezbahanelerden ve zeytinyağ işlemesinden çkan sv atklar; özel artmaya tabi tutulmas gereken kirlilik kaynaklardr ve bu şekilde doğaya yaylmamaldr. Artma tesislerinin (tek bir sanayi tesisi veya bir grup süt işleyicisi, veya zeytin yağ işleyicileri, veya et işleme tesisi) kurulmasn destekleyecek özel politikalar izlenmelidir. Su kaynaklar gelişimi – esasen daha dengeli kullanm anlamnda (daha az pompalama ve akiferin ikmalinin iyileştirimesi) akiferin muhafaza edilmesine ve yeralt suyunun kalitesinin korunmasna odaklanlmaldr. Sulama sektöründe gereksinim duyulan önlemler iki yönlü bir doğaya/yapya sahiptir. İlk olarak, en çok sulanan bölgelere konuşlandrlmş olan damla sulama sistemlerinin çiftçiler tarafndan daha etkin bir şekilde kullanlmas gerekmektedir. Dolaysyla, mahsul kayb olmadan sulama suyu kullanmn azaltma gerekliliğini ve tekniklerini çiftçilere anlatmak için yerel tarm daireleri (çoğunlukla Güzelyurt ovasnda yeralan) tarafndan daha yoğun bir çaba yürütülmesi gerekmektedir. İkinci olarak, Güzelyurt bölgesinde, su kullanm miktarna kota konulmasna yönelik bir uygulama ile birlikte yeralt suyunun çiftçiler arasnda eşit olarak paylaştrlmas gerekmektedir. Buna ilaveten yeni sulama alanlarn oluşturulmasna yönelik de moratoryum konulmas gerekmektedir. Bunun gerçekleştirilmesi için ise mevcut su kullanclar birliklerinin güçlendirilmesi en temel unsur olarak görülmektedir. İnşaat – İnşaat sektörü, Kbrs’n kuzey kesimi diğer bölgelere göre daha az gelişmiştir. Buna rağmen, bat kysnn az saydaki kumlu sahilleri boyunca; tatil köyleri kurulmasnn planlanmas ve bunlarn inşa edilmesi riski bulunmaktadr. KBB’de mekânsal planlamay başlatmak adna bir Devlet program bulunmaktadr. Ancak, güncellenmiş mekânsal planlama ve inşaat düzenlemelerinin halen olmamas; yakn gelecekte çok tehlikeli olabilir. Dünya çapnda mevcut olan ekonomik krizin sonlanmas, değerli ve halen dokunulmamş çevre kaynaklarn hzla etkileyebilir. Bu nedenle, yerel otoritelere bölgesel kalknma üzerinde etkin bir kontrol yetkisi veren ilgili yasann ivedi olarak yasallaştrlmas kaçnlmazdr. Plajlar - LEADER yaklaşm bakş açsyla, KBB plajlarnn durumu; Kuzey Kbrs tatillerinin başlca sebebini deniz ve kum olarak görmeyen turistler için bir frsattr Plajlar korunmal (inşaatlardan, kum/çakl aşrmadan, vb), baklmal (temizlenmeli) ve geliştirilmelidir (plajn biyolojik çeşitlilik açsndan önemi ile çevresel açdan uyumlu turistik faaliyetlerin artrlmas yoluyla). Bu duruma dayal olarak, özellikle, KBB’de krsal turizm pazarn geliştirmeye dayal stratejik amaç doğrultusunda; KBB’nin krsal mirasn, kuzey Kbrs’n deniz/güneş turizmine açk Karpaz gibi daha çekici bölgeleri ile kombine ederek entegre paketler geliştirmek için çalşmak gerekmektedir. Festivaller - Kültürel etkinlikler açsndan, yerel turizm acentelerinin; bölgede turistlerin daha fazla vakit geçirmesine ve para harcamasna olanak sağlayacak bütün bir yla yaylmş (tüm yl boyunca) dönemsel etkinlik takvimlerine ve daha çeşitli etkinliklere ihtiyaçlar vardr. Yerel ekonomi, bu türde yaplandrlmş ve profesyonelce organize edilmiş etkinliklerin ve festivallerin etkilerinden fazlasyla yararlanabilir (özellikle, bölgenin tatil ve özgünlüğü ile ilişkili olduklarnda). Modern, niş turizm amaçl gelen turistler (özellikle aralarndan krsal tatili tercih edenler); orijinal ve yerel anlamda ithaf edilenleri, geleneği ve kültürü yanstan unsurlar için zaman geçirmeye/konaklamaya isteklidir. Sadece turistik amaçlarla yaplanlarla ilgilenmemektedir. El sanatlar - Birçok Akdeniz turist destinasyonunda olduğu gibi (örneğin, turkuvaz mücevherler, hallar ve nakş işleri birçok tannmş Türk tatil beldesinde sergilenmektedir.), özellikle bölge ile bağlantl geleneksel ve folklorik ürünler olmak üzere el sanatlar, turizm sektörü için ilginç ve tamamlayc bir faaliyet olabilir. 25 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 26 3. Ekonomi 3.1 – Küçük ve mikro işletmelere dayal bir ekonomi KBB iş çevresinin temel karakteristiği, az saydaki küçük işletmeler ve çok saydaki mikro işletmelerden oluşmasdr. Toplamda yaklaşk 720 işletme aktif olarak; Sanayi Odas, Ticaret Odas ve Esnaf ve Zanaatkarlar Odas’nn birleşik listesinde yer almaktadr. Birleşik kaytlara göre, bunlarn yars perakendeci/esnaf, %20’si zanaatkarlar (mekanik, marangoz, demirci, berber, vb.), %10’u inşaat işinde, %7’si üretici/işleyici (daha çok tarm alannda ve bunun yannda mobilya, metal, plastik, vb.), %5’i tüccar/toptanc ve %5’i turizm işletmecisidir (otel, restoran). İşletmelerin çoğunluğu (%51) köylerde, bunu izleyen %43’ü şehir merkezlerinde ve %6’s sanayi bölgelerinde yer almaktadr. Bu durum, köylerdeki ve şehir merkezlerindeki işletmelerin çoğunlukla mikro işletmeler (dükkanlar, kafeler, vb.) olmas, bunun yannda sanayi bölgelerinde çalşan işletmelerin ise sanldğ gibi daha büyük ölçekte olmas ile açklanmaktadr. Coğrafi dağlm açsndan, Güzelyurt belediyesi en yüksek işletme saysna (yaklaşk %60) sahiptir ve bunu Lefke (%24) ve Lapta (%16) izlemektedir. Genelde, KBB insan, girişimcilik zihniyetine sahiptir ve işletme kurmak veya iyileştirmek için risk almaya hazrdr. Bu ksmen, işletmelerin çoğunun aile işletmesi olmasna ve hane halk gelir kaynaklarnn çeşitlendirilmiş olmasna (devlet memuru veya emeklilik maaşlar, tarmsal üretim, kiralamalar, vb.) bağldr. Esnaf ve Zanaatkarlar Odas, yakn zamanda, Avrupa Komsiyonu mali desteği ile Lefkoşa Sanayi Bölgesinde yer alacak bir Çraklk ve Yetişkin Eğitim Merkezi kurmak için bir insiyatif başlatmştr. Bu merkezde, on farkl meslek dal için üç yllk mesleki eğitim temin edilecektir. Yakn zamanda, mesleki eğitim ile ilgili diğer bir gelişme olmuştur: ilgili kurumlarda (Eğitim Bakanlğ’n, çalşanlar ve mesleki okullar kapsayan) kapasitenin artrlmasn, standartlarn oluşturulmasn, programlarn ve müfredatn geliştirilmesini amaçlayan ve AB tarafndan finanse edilen üç yllk bir teknik yardm projesi başlatlmştr. Ayn zamanda kamu, TC devletinin desteği ile; Küçük ve Orta Ölçekli Sanayiyi Destekleyecek bir Merkez kurmay planlamaktadr, ve bu merkezi kurmak için gerekli mevzuat üzerine çalşmaktadr. Bölgedeki girişimcilik, net bir analiz ve risk değerlendirmesi ile desteklenmemektedir. Girişimciler, yatrmlarn, fizibilite çalşmalar ve uzun dönemli stratejik planlama yaplmadan gerçekleştirmektedir. Bu anlamda, işletmelerin, kendilerine uluslararas üretim standartlar ve dşarya pazarlama konularnda da bilgi sağlayacak danşmanlk hizmetlerine ihtiyaçlar vardr. Zanaat işletmeleri, kapasitelerini küçük teknolojik değişimler yoluyla geliştirebilir, ancak, mali skntlar nedeniyle uygun teknolojilerin yokluğundan muzdariptirler, ayrca yeni ve yüksek teknolojileri kullanrken adaptasyon problemleri ile karş karşya kalmaktadrlar. Zanaatçlar, ayn zamanda, tahmini olarak toplam işletmelerin %30’unu temsil eden kaytsz işletmelerin haksz rekabetinin tehdidi altndadr. Ayrca, zanaat işletmeleri, yeterli eğitim olanaklarnn olmamasndan dolay kalifiye eleman bulma konusunda problemler yaşamaktadr; bölgede iki meslek lisesi bulunmasna rağmen, eğitim müfredatlar pazarn taleplerine uygun olarak planlanmamştr. Çraklk, bu sektörde kalifiye eleman yetiştirmek için önemli bir mekanizma olabilir. Ancak, gençlerin (zanaatçnn evlatlar dahil) devlet serktöründe iş bulmay tercih etmesi sebebiyle, bu işletmeler güçlükle çrak bulmaktadr ve yok olma riski ile karş karşyadr. KBB ekonomisinin anahtar sektörleri; tarm, gda-işleme ve inşaattr (sonuncusu, stratejinin kapsam dşndadr ve analiz edilmemiştir). Balkçlk, turizm ve el sanatlar; iş gücünün küçük bir miktarn temsil eden daha küçük sektörlerdir. 3.2 – Tarm ve gda işleme: anahtar ekonomik sektör KBB’nin elverişli iklimi, düzlük ve ksmen dağlk/tepelik arazi yaps, verimli topraklar ve mevcut su kaynaklar dolays ile, özellikle Güzelyurt ve Lefke bölgeleri için, tarm anahtar bir ekonomik sektördür. KBB’de, arazinin yarsndan fazlas ve suyun büyük çoğunluğu bitkisel üretim amaçl kullanlmaktadr. Çiftçiler, çoğunlukla yar-zamanl ve işlerinde tecrübeli üreticilerdir. Ayrca, ziraat fakültesinden ve Tarm ve Doğal Kaynaklar Bakanlğ’nn Güzelyurt ve Lefke’deki yerel ofislerinden destek almaktadrlar. Veteriner dairesinin yerel ofisi de Güzelyurt’ta bulunmaktadr. 26 27 Bitkisel Üretim KBB’nin çok çeşitli bir meyve ve sebze üreticisi olmas, bu bölgeyi, Kbrs’n kuzey kesiminin geriye kalan ksmlarndan ayrt etmektedir. Toplamda, KTt’da üretilen meyvelerin toplamnn %93’ünü ve sebzelerin toplamnn yaklaşk %50’sini temin etmektedir. Narenciye. Portakal , greyfurt, limon, mandalina ve diğerleri, toplam Kuzey Kbrs üretiminin %98’ini oluşturan başlca KBB mahsülleridir (2008’de 117.560 ton üretilmiştir15). Meyve bahçeleri, sulama yoluyla yetişmekte ve daha çok Güzelyurt’ta (%84) ve Lefke’de (%15) yer almaktadr. Narenciye bahçeleri, çoğunlukla küçük ölçekli olmakla beraber kaytl 2.900 narenciye üreticisi bulunmaktadr. Güzelyurt ve Lefke’de bulunan toplam Narenciye alan yaklaşk 40.835 dönümdür. Özellikle Güzelyurt bölgesinde, yeralt su seviyesinin düşmesinden ve yeralt suyunun tuzlanmasndan dolay son yllarda, narenciye bahçelerinin says önemli ölçüde azalmştr. Belli başl istisnalar olsa da (özellikle Lefke ve Güzelyurt’un baz yerlerinde), suyun tuzluluğundan, uygun agronomik uygulamalarn olmamasndan, ağaçlarn yaşllğndan ve ticari açdan rekabet edemeyen ürün çeşitlerden dolay narenciye meyvelerinin kalitesi ve verimi düşüktür. Devlet, eski ağaçlarn kuraklğa dayankl ve daha pazarlanabilir çeşitlerle değiştirilmesine mali destek sağlamaktadr. Narenciye üreticileri genellikle Entegre Ürün Yönetimi Uygulamas’n16 (ICP) benimsememekte; toprak ve su kirliliği oluşturan ve arclğ etkileyen kimyasallarn kullanmn sürdürmektedir. Kontrolsüz kimyasal (gübre, zirai ilaç, vb) kullanmn önlemek için yasal uygulamann iyileştirilmesi gerekmektedir. Narenciye üretiminin büyük ksm (2008 rakamlarna göre üretimin %70’i) ihracata yöneliktir. İhracat yaplan başlca ülkeler: %69 Türkiye (daha çok işleme için), %21 Doğu bloku ülkeleri (Rusya, Ukrayna, Moldova) ve %10 AB ülkeleridir. Kalan ksm, taze ürün olarak yerel pazarda satşa sunulmaktadr veya konsantre elde etmek amacyla işlenmektedir (2008 ylnda 500 ton üretilmiştir). Birçok paketleme ve ihracat şirketi bulunmaktadr (CYPRUVEX, Legnar ve diğer özel şirketler). Sebzeler. KBB’de sebze üretimi çok çeşitli ve önemlidir; bunlarn hepsi, tarlada ve seralarn/yüksek tünellerin altnda yetiştirilmektedir. KBB’de, tahmini olarak yaklaşk 39 ha sera ve yüksek tünel bulunmaktadr ve KTt toplamnn %34’üne tekabül etmektedir. Seralarda yetiştirilen bitkisel ürünler; salatalk, kabak, patlcan, biber, fasulye, domates, kavun, karpuz ve bamyadr. Bunlarn toplam üretimi 2.100 ton civardr, ve daha çok Güzelyurt’ta (%90) yer almaktadr. Çiçekler de seralarda yetiştirilmektedir. 15 Üretim rakamlar özellikle kurak geçen 2008 ylnn verilerine dayanmaktadr. Veriler, Tarmsal Yap ve Üretim 2008, İstatistik ve Planlama Dairesi’nden alnmştr. 16 Uygun tarm kimyasallarnn (zirai ilaçlar, ve gübreler) doğru miktarlarda kullanlmas ve zamanlama 27 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 28 Temel ürün Patatestir (2008’de 7.300 ton, veya KTt üretiminin %42’si); daha çok Güzelyurt’ta (%58) ve Lefke’de (%42) yetişmektedir. Patateslerin yarsndan biraz fazlas (%53) sonbaharda ve geriye kalan da ilkbahar da toplanmaktadr. Patates, Kbrs’n iyi tannmş geleneksel bir ürünüdür ve krmz toprakta yetişmektedir. Patates sektörü, pazarlamada sorunlar yaşamaktadr. Toptan olarak satlmaktadr. Depolama tesisleri az saydadr ve Yeşil hat tüzüğü kapsamnda sadece ilkbahar patatesi satlabilmektedir. KBB’de yetişen diğer kök bitkileri, soğanl ve yumrulu bitkiler (kolokas, soğan, sarmsak, havuç, turp) 4.000 tonu bulmakta, ve KTt toplamnn %78’ine tekabül etmektedir. Yars Güzelyurt’ta ve diğer yars da Lefke’de yetiştirilmektedir. Kolokas ise, Lefke’de bulunan Yeşilrmak bölgesinin özel bir ürünüdür. KBB’de yetişen birtakm yaprakl veya yenilebilir sapl sebzeler (enginar, lahana, paz, spanak, molehiya, maydanoz, sap kerevizi, marul ve kişniş otu) üretimi 3,566 tonu bulmakta, ve KTt toplamnn % 46’sna tekabül etmektedir. Üretimin %48’i Güzelyurt’ta ve %44’ü Lefke’de gerçekleştirilmektedir. Güzelyurt bölgesinde, enginar ekim alanlar genişlemektedir. Bu ürünün yetiştirilmesi için büyük miktarda sulama suyu gerekmektedir, buna rağmen, bu ürün için yüksek talep vardr. Meyve veren sebzelerin (domates, salatalk, patlcan, bamya, biber, kabak, kavun, karpuz, çilek, taze fasulye ve bezelye) toplam üretimi 13,000 ton civardr ve KTt toplamnn % 64’üne tekabül etmektedir. Yaklaşk %44’ü Lefke’de üretilmektedir, bunu %31 ile Lapta (Çamlbel, Akdeniz, Tepebaş ve Hisarköy’de suyun mevcut bulunmasndan dolay) ve %24 ile Güzelyurt (Bostanc köyü) izlemektedir. Bunlarn içerisinde, Lapta’daki kuru koşullarda kavun üretiminin ve Yeşilrmak’taki (Lefke) geleneksel veya topraksz yetişen çileklerin üretiminin önemini belirtmek gerekir. Zeytin. Sulama sistemli zeytin bahçeleri, ekonomik açdan yaşayabilir olduklarn kantlamş ve bunun sonucunda, KBB için gitgide önem kazanmşlardr. Bahçelerin büyük bölümü (%94) Lefke’de, daha küçük bölümü de Güzelyurt’ta toplanmştr. Son yllarda, modern zeytin bahçeleri, devletin desteği ile yaygnlaşmştr (birçok çiftçi, narenciye bahçelerinin yerine zeytin ağaçlar dikmiştir, özellikle su kalitesinin ve miktarnn düşük olduğu yerlerde). Genellikle; “Kbrs’n yerel zeytini”, “Gemlik” (Türkiye kökenli, sofra ve yağ için), “Ayvalk” (Türkiye kökenli, yağ için), ve diğer İspanyol ve Yunan kökenli çeşitlerin ekimi gerçekleştirilmiştir. Başlca ürünler; sofralk yeşil zeytin (Çakstes17) ve zeytin yağdr (yeşil zeytin için kendine özgü biçimde ve kaynamş siyah zeytin yağ – Karayağ). Her ikisi için de yerli talep yerel arz geçmektedir, ve önemli miktarda ithalat yaplarak denge sağlanmaktadr (2008’de; 50 ton zeytin yağ ve 800 ton sofralk yeşil zeytin ve salamura). Üreticiler, daha çok küçük ölçeklidir, ve kendi ürünlerini doğrudan pazarlamaktadrlar. Şişelenmiş/etiketli zeytinyağn yerli pazara 17 Çakstes: krlan ve marine edilen yeşil zeytinler, erkenden toplanmaktadr. En çok tercih edilen Kbrs Türk aperitifi; zeytinyağ, kişniş tohumu, sarmsak ve limon suyu ile servis edilmektedir. 28 29 sunan çok az sayda zeytin imalathanesi bulunmaktadr. KBB’de, yağn orijinini belirten ortak bir etiket uygulamas yoktur. Diğer meyveler. KBB; kays, şeftali, erik (2008’de 929 ton, KTt üretiminin %66’s), elma/armut (2008’de 384 ton, KTt üretiminin %73’ü) gibi diğer meyvelerin de üretimini yapmaktadr. Bu ürünler, daha çok yerli pazara sunulmaktadr olup belediye pazarlarnda, süpermarketlerde ve perakendecilerde satlmaktadrlar. Diğer önemli üretimler: 2008 ylnda 419 ton üretilen ve KTt toplamnn %32’sine tekabül eden üzümdür (bölgedeki üzüm bağlarnn %76’sn bulunduran Lefke, üzüm bağlarnn ana toprağdr. Güzelyurt %14’ünü ve Lapta %10’unu kapsamaktadr). Başlca çeşitler; Sultan (kuru meyve için), sofralk üzümler ve şarap üzümleridir. 2008 ylnda 367 ton üretilen ve KTt toplamnn %55’ine tekabül eden Nar (ekimi; Güneşköy, Taşpnar, Bostanc, Güzelyurt ve Yeşilrmak’ta yoğunlaşmştr). Üreticileri bir birlik oluşturmuş, ardndan bir işleme ve paketleme tesisi kurmuşlardr (ALNAR). Üzüm ve narn bir ksm; işlenmekte ve srasyla şarap ve konsantreye dönüştürülmektedir. Sert kabuklu yemişler/cevizler; 2008 ylnda KTt toplamnn %30’una tekabül eden 179 ton kadar üretilmiştir. Bunlarn içinden, Lefke’de üretilen cevizler ünlüdür. Niş/Yan ürünler. Pazardaki boşluklar doldurmak için; Avokado, Mango ve diğer tropik meyvelerin üretimi artmaktadr. Hurma ağaçlar, Lefke’de dağnk bir şekilde küçük alanlarda yetiştirilmektedir. Çoğunluğu, yüksek işçilik maaliyetlerinden dolay arazi sahipleri tarafndan yüzüstü braklmştr. Geçmişte, yapraklar, maden ocaklarndan bakr taşmak amacyla kullanlan sepetleri yapmak için kullanlmştr. Adapte edildikleri takdirde, Güzelyurt bölgesinde de hurma ağac yetiştirme potansiyeli olabilir gibi görünmektedir. Hurmalar için pazar organize değildir ve bu ürünün değeri düşmüştür. Az sayda tüccar satşlarn kontrolünü elinde tutmaktadr. UNDP-PFF desteği ile, küçük bir çiftçi grubu organik tarma girmiştir. KBB’de, sadece dört sertifikal organik çiftçi; hurma, zeytin, üzüm, sebze, şeftali, kays, erik ve çilek üretmektedir. Organik üreticilerinin karşlaştğ en önemli problem; başlangçta ve bunu izleyen her sene verilen sertifika bedelidir. Hayvanclk KBB’de, hayvanclk faaliyetlerinin önemi, bitkisel üretim sektörü ile karşlaştrldğnda azalmştr ve ana gelir kaynağ oluşturmamaktadr. KBB’de toplam süt üretimi 2008’de 14.667 tonu bulmuştur ve bu da KTt toplam üretiminin %13-14’üne tekabül etmektedir. Bunun yannda, et üretimi 1.400 tonu bulmuştur (KTt toplam üretiminin %18’i). KBB’de, İnek sütü üretimi, 2008 rakamlaryla 11.663 ton olmuştur ve KTt toplamnn %12’sini oluşturmuştur. Ağrlkl olarak Güzelyurt’ta (%56), bunun ardndan Lapta’da (%27) ve Lefke’de (%17) üretilmektedir. Koyun ve keçi sütü üretiminin önemi daha fazladr (2008’de 3,000 ton, KTt toplamnn %23’ü).Üretim daha çok Güzelyurt ve Lapta’da gerçekleştirilmekte olup (srasyla %45 ve %36) geriye kalan %18’i de Lefke’de üretilmektedir. İnek, koyun ve keçi sütü pazar, paketleyicilere ve işleyicilere satşn yapan SÜTEK tarafndan organize edilmektedir. Ancak baz hane halklar kendi geleneksel peynirlerini üretmektedir. KBB’de sğr eti üretimi 491 ton iken koyun ve keçi eti üretimi 998 tonu bulmuştur. KTt toplam üretimine bakldğnda ve süt üretimi açsndan coğrafi dağlma bakldğnda, her iki üretim de ayn yüzdeyi yanstmaktadr. Hayvanlar, umumi mezbahanelerde kesimini yapan kasaplara satlmaktadr. 29 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 30 Bölgede, pahal olan ve yüksek talebe sahip; Samarella18 olarak bilinen geleneksel bir ürün üretilmektedir. KBB’de, Bal üretimi (çoğunlukla narenciye bal) 2008 yl için yaklaşk 150-200 ton olarak tahmin edilmektedir. Narenciye bal için yerel talep düşüktür ve “dağ” bal tercih edilmektedir. Yerel üretim, ithalat yüzünden tehdit altndadr. Yayla, Gaziveren, Koruçam, Karşyaka, Kozanköy, Çamlbel ve Bağlköy’den az sayda arc büyük ölçekli üretim ile ilgilenmektedir ve pazar kontrol etmektedir. Ayrca, yeni bir insiyatif ile bir arclar kooperatif oluşturulmuştur. Pazarda; Bahçvan, Kantara ve Oltan gibi sadece birkaç marka ad bulunmaktadr. Diğer arclk ürünlerinin (ar sütü, propolis ve polen) pazar yoktur. Narenciye bahçelerinde zirai ilaçlarn yanlş kullanm ve sineklere karş kimyasal kullanm; ar kolonileri için tehdit oluşturmaktadr. Zayf bir gda işleme endüstrisi KBB’nin tarmsal potansiyeli, endüstriyel ve ticari işletmelerin gelişimi için frsatlar sunmaktadr. Dş ticaret zorluklar nedeniyle bu frsatlar kullanlamamakta ve bunlardan yararlanlamamaktadr. Bölgedeki küçük ve mikro ölçekli sanayi işletmelerinin çoğunluğu; narenciye, patates, zeytin, enginar, süt ve bal (ayn zamanda, narenciye ambalaj kutular üreten küçük marangozluk ve plastik ürünleri tesisleri bulunmaktadr) gibi tarmsal ürünlerin işlenmesine ve paketlenmesine dayal çalşmaktadr. Sektör, tarmsal üretim ile sk skya bağldr; narenciye üretiminde meydana gelecek herhangi bir düşüş sanayiyi orantl olarak etkilemektedir. İşlenmiş tarm ürünlerinin üretim hacminin yerel talepten fazla olmas nedeni ile bu ürünlerin dş pazarlara ihrac edilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, tarmsal üretim yapan şirketlerin, sertifikasyon, paketleme ve etiketleme kapasitelerinin iyileştirilmesi gerekmektedir. 18 Samarella, genellikle oğlak etinden yaplan saklanmş kuru ettir; saklanmak için tuzlanmş, kürden geçmiş ve güneşte kurutulmuştur. Eskiden, bu ürün, Limasol ve Dillirga bölgelerinde yaplmaktayd. Ancak, bu köylerden göçen insanlar bu geleneği devam ettirmektedir. Çok pahal ve pazarda talebi çok yüksek olan bir üründür. 30 31 Narenciye, zeytin ve üzüm; oldukça büyük bir paketleme/işleme yan sektörüne sahip olan yegane ürünlerdir. Yakn zamanda, narenciye üzerine çalşan özel bir şirket; tarmsal işleme ekipmanlarn modernize etmek amacyla AB hibe yardm kazanmştr. CYPRUVEX’te portakallarn bir ksm işlenilerek konsantre elde edilmektedir. Ayrca, Güzelyurt’ta, taze meyve suyu üretimi yapan özel bir girişim bulunmaktadr (Saldam Co.). Bugün, KBB’de, beş zeytin işleme tesisi bulunmaktadr. Biri, Lefke’de bulunan geleneksel bir zeytin imalathanesidir (Lefke’de, sofralk zeytin için bir paketleme tesisi de bulunmaktadr). İki tanesi, Kalkanl’da ve Güzelyurt’ta (Aydn) yeni kurulmuş olan ve modern aralksz sistemle zeytin işleyen imalathanelerdir. Diğer ikisi de Gemikonağ ve Karşyaka’da (Lapta) dr. Geçitköy’de, üzüm bağlar da bulunan (2.5 ha) tek bir şarap imalathanesi bulunmaktadr. Marka olarak, Saint Hilarion ad altnda satlmakta ve ylda yaklaşk 5,000 şişe üretilmektedir. KBB, büyük miktarda meşhur hellimin19 üretimini yapmaktadr. Çamlbel ve Güzelyurt’ta iki hellim fabrikas ve Akdeniz, Çamlbel ve Bağlköy’de birçok geleneksel üretici bulunmaktadr. Ayn zamanda, revaçta olduğu Orta Doğu’ya da ihrac edilen hellim; geleneksel bir Kbrs ürünüdür. Bölgede; pekmez20, macun21, tatl sucuk22, zivania23, samarella, sucuk24, pastrma25, zeytinli26, hellimli27, peksemet28, pilavuna29 gibi özel ürünlerin üretimini yapan birçok geleneksel mikro-işletme yer almaktadr. Bunlar, yerel varlklar olarak tantm yaplmas gereken geleneksel niş ürünlerdir. Buna rağmen, bu ürünlerin işlemesi ve pazarlamas oldukça geri kalmş ve düzensizdir. Az sayda küçük ölçekli üretici ürünlerini ailelerine ve arkadaşlarna satmaktadr; marka veya yörenin ad bulunmamaktadr, paketleme sradan ve turizm amaçl kullanm açsndan çekici değildir. Baz küçük ölçekli girişimler başlatlmş ve “başar hikayeleri” ne imza atlmştr; Doğanc köyündeki Elye Co (macun) ve Çamlbel’deki hellim tesisi (geleneksel hellim üretimi) gibi. 3.3 – Balkçlk: donanm yetersiz bir sektör KBB’de, her ne kadar balkçlk potansiyeli yüksek olsa da ve kaytl balkçlar için devlet desteği olsa da (balkçlk faaliyetlerini devam ettirmek için; gerekli masraflarn ortalama %50’si kadar), geleneksel balkçlk snrldr. Üç balkç barnağ bulunmaktadr; biri Lefke’de, diğer ikisi de Lapta belediyesindedir. 42 profesyonel tekne ve 10 amatör tekne barndran Gemikonağ barnağ (Lefke bölgesi) en önemlisidir. Lapta barnağ (Lapta bölgesi); 11 profesyonel ve 6 amatör tekne barndrmaktadr. En küçüğü ve en asgari şartlara sahip olan Kayalar barnağ (Lapta bölgesi); 2 profesyonel ve 2 amatör tekne barndrmaktadr. Bu barnaklar, çok yetersiz altyapya ve donanm şartlarna sahiptir. Bu barnaklardan hiçbirinin özel balk ürünleri boşaltma, depolama ve satş tesisleri, ayrca tekne bakm için tesisleri yoktur. Ayn zamanda; su, yakt ve buz tedariği mevcut değildir. Mevcut barnak tesisleri; teknede güvenliği 19 Keçi ve koyun sütü karşm ile yaplan geleneksel bir peynir olmasna rağmen bazlar inek sütü içermektedir. Erime noktas yüksektir ve kolaylkla kzartlabilmekte veya zgara yaplabilmektedir. Genellikle, evde yaplanlar, zayf hijyen şartlarnda yaplmaktadr. 20 Pekmez, üzüm ve haruptan yaplan geleneksel yoğun bir özsudur. 21 Macun; ceviz, narenciye, bergamot, incir ve karpuzdan yaplan tatl bir konservedir. Macun, yerel pazarda popüler olan geleneksel bir üründür. 22 Tatl Sucuk; üzüm/harup suyu ve ceviz/bademden elde edilen ve dayankl bir tatldr. 23 Zivania, geleneksel bir Kbrs içkisidir. Kbrs adasnda üretilen; elma püresinin (veya posasnn) , şarap yapma işleminde ezilen üzümlerin tortusunun (sap ve çekirdek), Kbrs’n yerel üzüm çeşitlerinden üretilen yüksek kalitedeki sek şaraplarn karştrlmas ile elde edilen damtlmş bir üründür. 24 Sucuk, genellikle kahvaltda yenilen çiğ sosis cinsidir (sğr eti, birtakm baharatlar, özellikle sarmsak ile elde edilmekte ve biraz İspanyol chorizo’ya benzemektedir). 25 Pastrma, diğer bir sğr eti lezzetidir. Hem pastrma hem sucuk, aromay zenginleştirmek amacyla kuru fasulyeye konabilmektedir. Her ikisi de, meze olarak ikram edilebilmektedir 26 Zeytinli, zeytinle yaplan poğaça türü bir hamur işidir. Hamur, zeytin ve soğan karşm ile elde edilmektedir. Ayn zamanda, kahvalt için uygundur. 27 Hellimli, Hellim ile yaplan poğaça türü bir hamur işidir. 28 Peksemet (Kurutulmuş galetalar) 29 Pilavuna (Geleneksel lezzetli çörekler) 31 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 32 gerektiği gibi sağlama, tüketim ve gda güvenliği gerekliliklerini yerine getirme donanmna sahip değildir. İskele ve antrepo gibi altyaplar ve doğrudan satş yerleri bu barnaklarda yoktur. Balkç tekneleri genelde küçük (ortalama 12 metreden ksa), ihmal edilmiş ve donanmlar yetersizdir. Hepsi, ahşap veya fiber gövdelidir, ve motor güçleri düşüktür (ortalama 54 KW). Bu tip tekneler halatla veya zincirle çekilen donanmlar kullanmamakta, ancak, sabit donanmlar kullanmaktadr; paraketa, bottom line, balk ağlar ve tuzaklar. Teknik şartlar zayftr ve bakmlar yetersizdir. Tekne içinde; sağlk, temizlik ve güvenlik şartlar iyileştirilmelidir, özellikle, soğuk depolama olanaklar yoktur. Limanda boşaltlan başlca türler: Orfoz, Ton, İskorpit, Mercan, Lahoz, Barbun, Sorgoz, Karagöz ve Uskumru gibi açk denizlerde yaşayan türlerdir (Ek 8 - KBB balkç barnaklar ve tekneleri). 3.4 – Turizm: gelişme frsatna sahip bir sektör KBB’deki turistik işletmeler, çoğunlukla, turist ziyaretlerinin azlğndan (doluluk oran düşük) ve personelin sk değişmesi/elemanlarn vasfsz olmasndan muzdariptir. Bu sektörde personel çok sk değişmektedir; çünki çoğunluğu Türkiye’den gelen mevsimlik işçilerdir ve personel eğitim programlar etkin değildir. Krsal turizm sektörünün daha derin bir analizi, aslnda, krsal turizm işletmelerinin veya potansiyel olanlarn ciddi eksiklikleri olduğunu göstermektedir: 1) Yabanc dil yetenekleri ve internet bilgisi. Modern turizm endüstrisinde, İngilizce dili ve internet bilgisi; destinasyonlarn ve turist ürünlerinin tantm farkllğn yaratan iki değerdir. 2) Arz ettiklerinin özgünlüğünü anlatma (destinasyon ve ürün anlamnda) 3) Gelenekleri, yaşam tarzlar ve kültürleri doğrultusunda ürünlerin kalitesini artrma 4) Destinasyon, ürünler ve bu krsal alanda yaşanabilecek tecrübelerin pazarlama ve tantm KBB’de, krsal turizmin kitle turizmi olarak yöneltilmesinin mümkün olmadğ aşikar olsa da, turizm sektörünün mevcut organizasyonunun; kalite, tantma ve pazarlama potansiyeli ve turistik krsal ürünlerin ve hizmetlerin geliştirilmesi konularnda çok ciddi bir engel olduğunu belirtmek gerekir. 32 33 Bugün, yerel turizm tedarikçilerinin (mini turlar ve günlük geziler organize eden otel ve hizmet sağlayclar) turizm ürünlerini yabanc turizm acentelerine satmak amacyla izinli yerel seyahat acentelerine müracaat etmeleri zorunludur. Bunun neticesinde, KBB’de krsal turizm ile ilgilenen uluslararas turizm acentelerinin çoğu için; “dağtm kanal” çok uzun ve maliyetli olmaktadr. Krsal deneyim (yerel topluluklar hakknda bilgi ve yerel ürünlerin satn alnmas vb.) kapsamndaki modern niş ürünler, paket turlarndan çok kalite deneyimi ile ilgili gözükmektedir. Yerel turizm tedarikçilerinin potansiyel müşterilerle deneyimlerini paylaşmas önemli bir çekicilik yaratma potansiyeline sahip olsa bile, pazar ve bölgedeki gerçek krsal hayat tanmayan üçüncü bir ortağn (yerel turizm acentesi vb.) mevcut bulunmas; yerel hizmet tedarikçileri ve potansiyel müşteriler arasndaki iletişimi olumsuz bir şekilde etkileyebilir. KBB’yi potansiyel bir turist destinasyonu olarak canlandrmak amacyla, yerel turizm tedarikçilerinin kendi ürünlerini doğrudan yabanc tur operatörlerine pazarlamalarna izin vermeyi amaçlayan yasal bir çerçevenin uygulamaya konmas yararl olabilir. Konaklama tesisleri Resmi rakamlara bakldğnda, 2008 ylnda, Kbrs’n kuzey kesiminde kalan turistlerin %2’sinden daha az KBB’de konaklamştr. KBB’de konaklama kapasitesi esasen; 2,200 kişilik kapasiteye sahip 29 otel ve bungalovun bulunduğu Lapta şehir merkezinde yoğunlaşmştr. Bununla beraber, Lefke ve Güzelyurt’un kapasiteleri srasyla 42 ve 176 ile çok geride kalmaktadr (Ek 9 - Kbrs’n Kuzey kesimi ve KBB otel doluluk oranlar). Kuzey Kbrs’n başta gelen turist mevkilerinden biri olan Lapta şehir merkezinin sahil kesimi, son 10 yl içerisinde gerilemiş durumdadrr. Bölgede sadece birçok eski 3 yldzl otel (otellerde bulunan toplam yatak kapasitesinin %50’si) ile turistik konaklama hizmeti sunulmaktadr. Bölgesel açdan Lapta, bitişik olduğu Girne ile eşşiz bir turistik bölge oluşturmakta olmasna rağmen, Girne’de bulunan otellerin kalitesi ve dinamik liman kenti özelliği rekabet edilebilirliği zayflatmakta ve bölge, bundan dolay zarar görmektedir. Adann geriye kalan ksmlarnda da olduğu gibi, KBB’nin otelcilik sektörü de ağr bir kriz ile karş karşyadr. Bunun sonucunda Lapta’da, son yllarda kapanan 5 otel ve bungalov; yatak kapasitesi açsndan %30’luk bir düşüşe ve müşteri açsndan %50’lik bir kayba yol açmştr. Lapta’da kalan turistler, ortalama olarak beş gece konaklamaktadrlar ki bu da adann geriye kalan ksmlarndan (3 gece) çok daha yüksek bir rakamdr ve müşterilerin devamllk esasn ve motivasyonlarn teyit etmektedir (Casino amaçl olmayan). Eskiden müşteriler daha çok akrabalarnn ve/veya arkadaşlarnn burada bulunmasndan dolay devaml olarak Lapta’ya gelmekteydiler. Lefke’de, yakn zamanda restore edilen bir otel; bölgenin krsal ve tarihi mirasnn değerini artran geleneksel bir evin yeniden kullanlmas açsndan bölgenin tek örneğini oluşturmaktadr. Bununla beraber, otelin sunduğu konforun basitliği ve turistik faaliyetlerin kstl olmas turistlerin burada bir günden fazla kalmasna olanak sağlamasa da; müşterilerin çoğu Nakşibendi topluluğunun orta düzey gelire sahip ziyaretçilerinden oluşmaktadr. KBB’nin LEADER yaklaşm, konaklama ile, bölgenin genel kalknma stratejisinin yakndan ilişkili olduğunu (kültürel, tarihi ve çevre miraslarna değer katlmasna ek olarak nüfusun ekonomik ve sosyal şartlarnn iyileştirilmesi) ve yöresel veya geleneksel konaklama ağnn eksikliğinden dolay yeni krsal konaklama modellerinin uygulanmasnn teşvik edilmesi konusunda bir girişim başlatlmasn dikkate almaktadr. Benzer Akdeniz bölgelerinde (örneğin Sardinya, vb) başarl olan LEADER deneyimleri; bir kez bölgenin özgünlüğü belirlendikten (tarihi, doğal, gastronomik gibi yerel varlklarn - animasyon, eğitim, öğretim, restorasyon gibi çeşitli eylemlerle – değer katlmas anlamnda) ve konaklamalar bölgenin ruhunu/imajn yansttktan sonra; turistik ürünün uygun hale gelmiş olduğunu göstermektedir. Örneğin Lefke bölgesinde, baz niş pazar hedefleri doğrultusunda, mevcut kültürel/dini faktörler ile kombine edilmiş çok yüksek bir enerji sçramas vardr. İhtiyari olarak; şifal bitkiler, homeopati, doğal ürünler gibi bütünsel ve yeni çağ temalar ile ilgili bir uluslararas turizm akm gelişmiştir. 33 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 34 Turistler için sunulan faaliyetler Oteller genellikle yüzme havuzlarna ve/veya plajlara sahiptir. Buna rağmen, bölgede, turistler için sunulan faaliyetlerin azlğ müşterilerin başlca şikayetlerini oluşturmaktadr. Beşparmak ve Akdeniz bölgelerinin varlğ sk sk dile getirilen bir ilgi kaynağdr, özellikle yeşil/doğa faaliyetleri açsndan. Seyahat acenteleri; Soli, Vuni, Güzelyurt’taki Doğa ve Arkeoloji Müzesi ve St. Mamas manastrna uğrayan günlük turlar sunmaktadr. Öğle yemeği için sk sk Lefke bölgesinde bulunan belli başl restoranlarda, her ne kadar bu restoranlar tarafndan sunulan hizmet düzeyi ile ilgili şikayetler gelse de, durulmaktadr. Yeşil/doğa turizmi ile ilgilenen bireysel ziyaretçiler, genellikle bir/iki gün; Mavi Köşk, Maronit toplumu, Kalkanl Ant Zeytin Ağaçlar gibi ziyaret edilebilecek yerlere sahip Akdeniz bölgesinde kalmaktadr. Bununla beraber, bölgede bilgilendirme ve tesis eksikliği, geleneksel konaklamalarn, restoranlarn ve bölgeyi çekici klabilecek diğer niteliklerin eksikliği genel bir hayal krklğ yaratmaktadr. Turizm pazarlama ve tantm KBB’nin turistik varlklarn tantan çok çeşitli broşürler ve web siteleri bulunmaktadr. Broşürlerin çoğu ticari amaca yöneliktir; bilgiler ve reklamlar öyle bir şekilde sergilenmektedir ki, temel bilgiler çoğu kez ayrt edilememektedir. Ayrca, ilgili yerler yüzeysel olarak anlatlmştr, özellikle, KBB’nin doğal ve kültürel miras ile ilgili sağlam bilgi arayan turistler için bunlar yetersiz kalmaktadr. Baz broşürler, belediyenin sahip olduğu ve bölge ile ilgili ilginç ve yeni bir vizyon yaratabilecek tüm varlklar göstermeden, yalnzca şehir merkezlerini tantmaktadr. Turizmden sorumlu Kbrs Türk otoritesi çok çeşitli dokümanlar yaymlamakta ve bir web sitesi30 sunmaktadr. Bu broşürler, her ne kadar farkl sayfa düzenlemeleri ile ve çeşitli dillerde yazlmş olsalar da, içerikleri ayndr. Ayrca, coğrafi açdan farkl yerlerden gelen turistler (İngiliz, Alman, İtalyan, vb) için uyarlanmamş ve çeşitli konulara göre (doğa, kültür, vb) düzenlenmemiştir. Bu broşürler genellikle stokta kalmamaktadr ve bulunmalar zordur; sadece Lefkoşa’daki ilgili kurumun genel merkezinde ve zaman zaman otellerin resepsiyonlarnda bulunabilmektedir. Kbrs Türk Rehberler Birliği, ylda iki kez ilgi çekici bir dergi yaymlamaktadr, ayrca, tarihi ve kültürel miras üzerine turistleri bilgilendirmeye yönelik bir web sitesi31 sunmaktadr. KBB’de, Cengizköy’de (Lefke Belediyesi), sahil kenarnda ana yolun üzerinde sadece bir turizm danşma ofisi bulunmaktadr. Bu danşma ofisinin, yabanc dil bilgisi olmayan tek bir çalşan bulunmaktadr. Snrda, herhangi bir bilgi ve danşma merkezi bulunmamaktadr. Mevcut bulunan turist bilgilendirme amaçl medya araçlarnda (broşürler, web siteleri, vb); KBB, Kbrs’n kuzey kesiminin genel tantmnn içerisinde yok olmaktadr. Potansiyel turistlere; Soli ve Vuni arkeolojik alanlar, Güzelyurt Portakal Festivali, ve Güzelyurt bölgesindeki baz diğer kültürel çekim yerleri dşnda hiçbir bilgi verilmemektedir. Aktif turizm (doğa yürüyüşü, dağ bisikletçiliği, vb) ile ilgili olarak; uluslararas turist rehber kitaplar (Kbrs’n kuzey kesiminde bisiklet veya dağ bisikleti kiralamann imkânszlğ gibi) yanlş veya eksik bilgiler vermektedir. Baz durumlarda, bu rehberler, baz KTt bölgeleri ile ilgili oldukça sönük bir imaj vermektedir 32. KBB’de, turist gereksinimlerini veya yorumlarn değerlendirmek amacyla bu güne kadar hiçbir müşteri değerlendirmesi yaplmamştr (memnuniyet anketi yoluyla). Ayrca, KBB’nin krsal turizme yönelik sunduğu hizmetlerin tantm için bugüne kadar turizm acentelerine veya yabanc gezi/turistik yazarlarna yönelik bölgede herhangi bir inceleme gezisi organize edilmemiştir. Bu unsur, bölgenin gerçek değeri ve mevcut veya olas turist ürünleri arasnda iletişim/ilişki eksikliği yaratmaktadr. 30 www.northcyprus.cc www.kitreb.org 32 Güzelyurt ile ilgili “Lonely Planet Guide”da; yolcunun ilgisini çekebilecek hiçbir şey yoktur, sadece bozuk yollar ve birkaç eski dükkân göstermektedir. 31 34 35 Ele alnmas gereken konular Tarm ve tarmsal işleme bölgenin başlca ekonomik sektörleridir ve bu sektörlerde var olan önemli problemler kabaca özetlenirse: narenciye çeşitlerinin pazarlanabilirliği, ağaçlarn yaşlanmas, meyve ve sebze pazarnda organizasyon olmamas, üretici gruplarnn eksikliği (kooperatifler, vb), zayf işleme, paketleme, depolama ve pazarlama kapasitesi, ve girişimcilerin iş planlamas, standartlar ve etiketleme ile ilgili bilgilerinin az olmas gibi unsurlar mevcuttur. Ticaret zorluklar ve izolasyon nedeniyle, tarma dayal sanayiide faaliyet gösteren işletmeler ve ticari işletmeler, çoğunlukla, iç pazarn taleplerine hitaben biçimlenmiştir. Bunun sonucunda da, bu işletmelerin ihracat yapmalarn ve dş pazarlarda rekabet etmelerini engelleyen baz standartlaştrma problemleri ortaya çkmaktadr. Standartlaştrma açsndan temel problemler; AB ve uluslararas standartlar ile ilgili bilgi eksikliği, işletmelerdeki makina ve aletlerin yetersizliği (örneğin, ürün snflandrma/ayrma ve etiketleme makineleri, laboratuvar ekipmanlar, vb), ve bu makinelerin kullanm açsndan bilgi eksikliğidir. Tarm ürünlerini (ham veya işlenmiş) ihrac ederken karşlaşlan diğer bir problem; çiftliklerde ve limanlarda soğuk hava depolarnn bulunmamasdr. Bu eksiklik, limanlarda, Türk ihracat firmalar tarafndan getirilmekte olan soğutuculu konteynerler ile telafi edilmektedir, bu da nakliye maliyetini yükseltmekte ve Kbrsl Türk firmalarn müzakere güçlerini azaltmaktadr. Balkçlk - KBB için başlca itici güç olarak görünen Eko-turizm bağlamnda; balkç tekneleri, özel ilgi turizmi gruplar için olta balkçlğ gibi turistik faaliyetler dahilinde kullanlabilir. Hayvanclk Dairesi- su ürünleri şubesine göre; olta balkçlğ için uluslararas talep yüksektir. Bununla beraber, atlantik ton balğ, klçbalğ, ve diğer yerel türlerin olta ile tutulmas; turistler arasnda popüler bir aktivitedir. Bu aktivite, KBB’de geliştirilmemiştir; ancak, bunun yerine bölge sular, Girne’de üslenmiş ve günlük turlar düzenleyen profesyonel turistik tekneler tarafndan kullanlmaktadr. KBB için sürdürülebilir bir turizm geliştirilmesi kapsamnda; kaytl geleneksel balkç teknelerinin (güvenlik açsndan bu faaliyetleri gerçekleştirmek için uygun donanmlara sahip olan), KBB sularnda olta balkçlğ veya dalş yapmak için, turist taşmasna izin verilmelidir. Bu, balkçlar için ek bir gelir kaynağ sağlayabilir, ekonomik açdan sürdürülebilirliklerine katkda bulunabilir ve mali yardmlara bağmllklarn azaltabilir. Bunun için, bir düzenleme çkarlmal ve bir balkç teknesinin bu faaliyeti başlatmas için gerekli olan asgari koşullar ayrntlaryla anlatlmaldr. KBB’de, balkçlğn tantmnn da üzerinde durulmas gerekmektedir. Gemikonağ, ylda bir kez, uluslararas bir olta ile balk avlama yarşmas başlatlmasn teklif etmektedir. Bu faaliyet, KBB’deki balkçlk sektörünü canlandrmak için bir dinamizm sağlayabilir. Turizm - Baz özel turizm acenteleri bölgenin krsal özgünlükleri ile doğrudan bağlantl hizmetler vermeye başlamştr; ciple Safari, Doğa Yürüyüşü, Dağ Bisikleti, Ata Binme, Yürüyüş Turlar, krsal toplulukla bir günlük yaşam, vb. Arz edilen bu tip faaliyetler doğru yönde kullanlmazsa bir çok problem ortaya çkabilir: 1) Bu faaliyetlerin çoğu yerleşik yabanclar tarafndan yürütülmektedir. 2) Binicilik, doğa yürüyüşü, dağ bisikleti, yürüyüş faaliyetleri için kullanlan patikalarn çoğunun tantm, gereken şekilde broşürlerle ve levhalarla yaplmamaktadr. 3) Baz turist danşma ofisleri, bu tip faaliyetlerin tantmn yapmay kabul etmemektedir. 4) Otel resepsiyonistleri, bölgeyi tanmamakta ve icra edilmesi için sunulabilecek mevcut faaliyetleri bilmemektedir. 5) KTt’da, bu tip ürünleri destekleyen pazarlama faaliyetleri eksiktir. 6) Yabanc turistlerin çoğu, bir kez bölgede bulunduktan sonra mevcut aktivitelerin (gezintiler ve deneyimler) varlğn keşfetmektedir. Bu durumda, tatillerini ön-rezervasyonla iyi bir şekilde planlamalar zordur. KBB’nin turizm operatörleri (konaklama, restoran ve turist hizmetleri), sağlam bir pazarlama planna ve KBB’nin krsal amaçla sunduklarn yeniden konumlandrmay amaçlayan ilgili eylemlerin uygulanmasna gereksinim duymaktadr. Bu, srasyla; daha iyi bir imaj, görünürlük ve bölge hakknda bilgi sağlayacaktr ki bu da hem ekonomik hem turistik anlamda bölgede yaşanan deneyimlere değer katacaktr. 35 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 36 4. KBB’de yönetişim organlar ve yetkileri Kaymakamlk Kuzey Bat Bölgesi’nin büyük bir ksmn Güzelyurt ilçesi kaplamaktadr. Bu bölge, merkezi hükümetin en yüksek yerel temsilcisi olan Güzelyurt Kaymakamlğ’nn yetkisi altndadr33. Güzelyurt kaymakamlğnn iki ofisi bulunmaktadr: Güzelyurt’taki merkez ofisi (bölge merkezi) ve Lefke’deki bucak ofisi. Kaymakamlğn başlca görevi; merkezi otoritelerin yerel şubelerinin çalşmalar arasnda (tarm departman, hayvanclk departman, sosyal hizmetler, çalşma departman, ormanclk departman, su departman, vb), ylda üç kez düzenlenen koordinasyon komitesi toplantsn gerçekleştirmek ve günlük iletişim yoluyla belediyeler dahil diğer kamu kurumlar arasnda koordinasyon ve işbirliğini sağlamaktr. Kaymakamlk, ayn zamanda; nüfus kayd, pasport verilmesi, muhaceret işleri, birliklerin/ derneklerin kaydnn tutulmas ve kontrol edilmesi gibi işlerden sorumludur. Bunlara ek olarak; avlanmak, ağaç kesmek-budamak için izin verme ve kontrol etme, silah ruhsat verme gibi yetkilere sahiptir. Arazi yönetimi açsndan, yetkisi, hali araziler ve dere havzalar ile snrldr. Köylerin belediyelere bağlanmasn takiben, arazi geliştirme ve inşaat ile ilgili sorumluluklar ve yetkiler ilgili belediyelere aktarlmştr. Belediyeler ve Köyler Kuzey Bat Bölgesi, üç belediyeye ait idari bölgeyi kapsamaktadr: Güzelyurt, Lefke ve Lapta. İlk ikisi, Güzelyurt bölgesinin snrlar içerisinde yer almaktadr. Lapta ise, Girne bölgesinin snrlar içerisindedir. Kbrs Türk Toplumu belediyelerinin kuruluşu, yetkisi, yükümlülükleri ve sorumluluklar Belediyeler Yasas34 ile düzenlenmektedir. Her belediyenin snrlar içerisinde köyler bulunmaktadr. İlçenin merkezi olan Güzelyurt belediyesi 16 muhtarlğa sahip iken, Lefke’nin sadece 13 ve Girne ilçesine bağl Lapta’nn 19 muhtarlğ (en yüksek muhtarlk says) bulunmaktadr. KBB’de, yerel işlerin yönetimi açsndan belediyeler en yetkili organlardr ve genelde iyi yaplandrlmştr (çeşitli departmanlar,vb) ve insan kaynaklarna sahiptir. Bunun yansra, personelin çoğunluğu genelde lise veya daha düşük dereceli okullardan mezun ve çok az üniversite mezunudur. Ve, birçok alanda teknik kapasite eksikliği görülmektedir. Belediyeler; çöplerin toplanmas, su tedariği ve su şebekesinin bakm, kanalizasyon yapm ve bakm, cadde ve sokak şklandrmalar, mimari yap ile park ve bahçeler, ve şehir güzelleştirmeden sorumludur. Belediyeler, ayn zamanda, çok geniş yelpazedeki sosyal ve kültürel faaliyetleri desteklemekte, ekonomik kalknmaya yönelik faaliyetler ile daha az ilgilenmektedirler. Belediyeler yalnzca belediye snrlar ve köylerin içerisindeki yollardan sorumludur ve bu çalşmalarn kendi bütçelerinden karşlamaktadrlar. Belediyelerin eğitim ve sağlk alannda hemen hemen hiçbir görev ve sorumluluğu bulunmamaktadr. Köy düzeyinde, muhtarlarn sivil sorumluluklar snrldr (doğum/ölüm belgelerinin verilmesi, vb). Belediyelerin diğer yerel paydaşlarla (muhtarlar ve çeşitli sivil toplum kuruluşlar) istişare ve koordinasyon mekanizmalar zayf ve yaplandrlmamştr. Bu durum, bazen, muhtarlarda ve sivil toplum örgütlerinde, yerel yönetişim sürecinin dşnda braklma hissi yaratmaktadr. Bununla beraber, Belediyeler Yasas; belediyeler kapsamnda, Muhtar Danşma Komiteleri kurulmasn zorunlu klmaktadr. Bugüne kadar, hiçbir belediyede bu uygulama gerçekleştirilmemiştir. Doğrusu, Güzelyurt ve Lapta belediyeleri tarafndan, katlm açsndan baz girişimler başlatlmştr; Güzelyurt belediyesi, baz STK’lardan temsilcilerin oluşturduğu bir komite ile portakal festivalini organize etmektedir, ve Lapta belediyesi, içerisinde sektör temsilcilerinin de bulunduğu bir turizm komitesi kurmuştur. Ancak bu girişimler çok snrl ve kurumsallaşmamştr. Sivil Toplum Kuruluşlarnn Rolü (STK) KBB’de bulunan sivil toplum kuruluşlar oldukça aktiftir. KKDE tarafndan teklif edilen ve konuya göre düzenlenen çalştaylar (tarm/balkçlk, turizm/kültür, ve çevre/ormanclk) vastasyla; Krsal Kalknma Plan ve Yerel Kalknma Stratejisi’nin hazrlanma süreçlerine aktif olarak katlmşlardr. Bu STK’lar, AB’nin teklife çağrlar kapsamnda gerçekleştirilen başvuru formu hazrlklarna da oldukça ilgi 33 34 Kaymakamlklarn yetkisi, yükümlülükleri ve sorumluluklar 33/1998 No’lu Yasa ile tanmlanmştr. Belediyeler Yasas, No. 51/1995 36 37 göstermişlerdir. KBB’de, çoğu Lefke ve Güzelyurt’ta olmak üzere dokuz STK, çevresel ve kültürel projeler ile hibe yardm kazanmştr. Bunun yansra, Lefke’de baz STK’lar, USAID ve UNDP tarafndan; organik atk ve odun kompostlama ve geri dönüşüm tesislerinin oluşturulmas ve bunlarla ilgili eğitim sağlamak için mali yardm almştr. Ele alnmas gereken konular “Tabandan tavana” yaklaşm, bu yerel kalknma stratejisini tanmlamak ve hazrlamak amacyla geniş çapta/yaygn olarak kullanlmştr. Başarsn ve sürdürebilirliğini temin etmek amacyla stratejinin yerel kamu/özel paydaşlar tarafndan sahiplenilmesi temel unsurdur. Bu nedenle, yerel yönetişimde ele alnmas gereken temel konular aşağdakilerdir: Merkezi otoriteler, belediyeler ve diğer yerel paydaşlar (muhtarlar, çeşitli sivil toplum kuruluşlar ve özel sektör operatörleri, vb.) arasndaki istişare ve koordinasyon mekanizmalar iyileştirilmelidir. Böylelikle, bölgenin yerel yönetişimi gelişecektir. Belediyeler, katlmc mekanizmalarn harekete geçirilme ve yönetilme araçlar ve metodlarnn bilincinde değildir. Bu kapsamda, belediyeler ve diğer paydaşlarn kapasitesinin geliştirilmesi ve dşardan destek alnmas gerekmektedir. İmar planlarnn oluşturulmas ve çkarlmasnn “Şehir Planlama Dairesi” nin sorumluluğuna geçmesi ile belediyeler, yerel düzeydeki arazi ve doğal kaynaklarn korunmas ile ilgilenme görevine/yetkisine sahip değildir. Bu görevi gerçekleştirirken yerel sorumluluğu ve ilgiyi arttrmak amacyla, yerel düzeyde arazi kullanm planlamas için merkezi ve yerel otoriteler arasnda ortak sorumluluk sağlamak amacyla yasal çerçevede değişiklik öngörülmelidir. Paylaşlan bir imar sistemi ve imar kstlamalarnn uygulanma sorumluluğunun dağtlmas, şeffaflğ arttracak ve kamuya ait arazi kullanm yönetiminin belirsizliğini azaltacaktr. Ayn zamanda, arazi ve diğer doğal kaynaklarn korunmas için daha iyi teminatlar sağlayacaktr. Turizm sektörünün uzun dönemli büyümesi sürdürülebilir hale getirildiği takdirde, bu son gerçekleştirilen azami önem taşyacaktr. Kamu/özel ortaklklarnn geliştirilmesi yerel bölgelerdeki yönetişimi geliştirecek . Bu nedenle, planlama ve strateji hazrlama, önceliklendirme, proje dizayn ve uygulamas gibi konularda eğitim tedarik edilerek belediye personelinin, ayn zamanda diğer yerel kalknma komitelerinin ve STK’larn kapasitesinin artrlmas önem arz etmektedir. Bölgedeki kontrollerin/tetkiklerin saysn ve kalitesini artrarak tüm sektörler (kültürel miras, çevre/etrafa çöp atma, hayvan sağlğ, inşaat sektörü, vb.) için yasann uygulamaya konmas ve yerel faaliyetlerin merkezi otoriteler ile birlikte koordine edilmesi. 37 Sosyal işlevlere sahip geniş Lefke orman alanlar Çevre koruma ve geliştirmeye müdahil olan Sivil Toplum örgütlerinin dinamizmi Kitle turizminin olmamas ve yeni yaplan inşaatlarn bu bölgede negatif etkisinin az olmas (Lapta şehir merkezi hariç) Doğal miras ( Akdeniz plajlar ve orman alanlar,, Kalkanl ant zeytin ağaçlar, Beşparmak ve Lefke’deki ormanlar) Tarihi Miras (Soli, Vuni, St. Mamas, Müze) Dini cemaatlar (Maronit, Nakşibendi, camiler, Çevre açsndan çok önemli olan Özel Çevre Koruma Bölgesinin (ÖÇKB) yüksek çevresel değeri Güçlü Yanlar II. – KBB’nin bölgesel SWOT’u Frsatlar Halen yürürlükte olan Güzelyurt ve Lapta bölgelerindeki şehir merkezlerinin güzelleştirilmesine yönelik entegre projeler Konaklama kapasitelerinin dengesiz dağlm. (Lefke ve Güzelyurtta çok az 38 Üniversitelerin turizm bölümleri ÖÇKB bölgesinde yaplacak olan Turist ziyaretçi merkezleri ve patikalar (Natura 2000) Yesilirmak/Liminitis snr kapsnn açlmas sonucunda ziyaretçi artş Tarihi miras ihmal edilmiş veya harap bir durumda (Yetersiz bakm ve gelişim) Kirli alanlarn varlğ Yeterince değerlendirilmeyen doğal miras (patikalar yetersiz, donatmsz plajlar, konaklama, sinyalizasyon, yeşil aktiviteler) B - Miras, Turizm ve Elsanatlar A - Çevre ve Orman Kat atk yönetimi (çöp bidonlar ve AB tarafndan finanse edilen kat atk yönetimi taşmaclk, ayrştrlmamş atklar, çöp projesi alanlarnn dizayn ve yönetimi) Güzelyurt kanalizasyon inşaat ve atksu artma tesisi Atk su yönetimi (kapsaml kanalizasyon ve artma sistemlerinin yokluğu) Lefke için, AB tarafndan finance edilen, kanalizasyon ve atksu artma tesisi Yetersiz tehlikeli atk yönetimi planlar/dizaynlar (kimyasallar, paketler, gda işleme tesisleri atklar) Potansiyel NATURA 2000 alan ve buna bağl yaplacak yatrmlar Bölge halknn çevre bilincinin az olmas (rastgele çöp atm) Kiralama anlaşmas ve bununla ilintili yatrmlar (CMC alannn rehabilitasyonu) KBB doğal değerlerinin kapsaml ve sistematik bir tantmnn olmamas Orman Dairesinin, orman ürünü olarak tohumlama yoluyla Ayrelli yetiştirme plan Zayf Yanlar Tarihi binalarn Kbrs adasnn turizmi imaj ve kitle Kuzey Kbrs’n durumuna ilişkin uluslararas alg Koyun ve keçi nüfusunun artş (aşr otlatma) Koruma altndaki ve/veya ekonomik değeri olan türlerin kontrolsüz şekilde toplanmas İzolasyonlar yüzünden oluşan Uluslararas seyahat engelleri İnşaatlarn bölge üzerinde oluşturduğu bask (tatil evleri) Kirlenmiş alanlar Tehditler KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 38 Turizm hizmetleri için yetersiz profesyonel kapasite Bölge festivalleri yeterince turistlere yönelik değil ve bu şekilde koordine edilmiyor El sanatlar pazara yönelik değil daha çok sosyal bir aktivite. Eğitim, atölye, ekipman ve satş noktalar yetersiz Turistlere yönelik, KBB’nin miraslarn tantacak, uygun ve promosyon ağna sahip bir tantm yoktur (müzeografi, görünürlük, turistik tesisler, turist bilgilendirme materyelleri yetersiz) Köy kadnlar ve zanaatkarlar tarafndan yaplan el sanatlarnn çeşitliliği Köy kadnlar için verilen el sanatlar kurslar Narenciye, zeytin ve süt Narenciye ve süt için pazarlama kurumlar Uluslararas pazarlarda ünlü ürünler (Yafa, patates, hellim, zeytin, vb.) Çeşitli akdeniz meyve & sebze ve koyun & keçi üretimi için uygun koşullar Bozulan köy/şehir yerleşim dokusu Alternatif turizm sektörü için yüksek potansiyel Frsatlar Esnaf ve Zanaatkarlar odasnn mesleki eğitim girişimleri KBB ve Karpaz’daki eko-turizm aktivitelerinin bir araya getirilme potansiyeli Lefke ve Lapta bölgesindeki Turizm komiteleri Otel Yönetimi ve Turizm eğitimi verecek olan Girne Eğitim Merkezi’nin açlmas Turizm master plan 39 Güzelyurt atk su artma tesisinden çkacak suyun tarmsal amaçl kullanlabilecek olmas Narenciye problemleri (kalite, çeşitlerin pazarlanabilirliği, meyve bahçelerinin yaşlanmas) Meyveler ve sebzeler için pazar organizasyonu yok, üretici grubu eksikliği Tarm kimyasallarnn yanlş kullanm Kontrol edilmeyen Erken üretim yapabilen diğer güney Akdeniz ülkeleri ile ihracat pazarlarnda rekabet Tarm ürünleri ihracatnn Doğu Avrupa ve Orta Doğu’ya açlmas Çiftliklerin küçüklüğü ve yüksek üretim maliyetleri Tuzlanma görülen bölgelerde; narenciye yerine İhracat snrlamalar tuza dayankl ürünlerin ekimi Kuraklk Narenciye pazarlama kurumunun diğer meyve Yerel pazara düşük ve sebzelerin ihracat işine de girmesi maliyetli tarm ürünlerinin girmesiyle oluşan Zeytin, meyve ve sebzeler için yerel talebin rekabet karşlanamamas Kylarda, uygunsuz inşaatlarn yaplma riski Genç nüfusun köylerden göç etmesi antlarn aşr derecede tahrip olma riski Tehditler Yeralt sularnn çekilmesinden dolay tuzlanma C - Tarm ve Balkçlk Lapta’nn imaj Girne kitle turizmi imaj ile bağlantl Kültürel Miras (festivaller, el sanatlar) otel) Zayf Yanlar kiliseler) Güçlü Yanlar 39 var (kooperatifler, vb) Zayf Yanlar Frsatlar Geleneksel balkçlk potansiyeli 40 Farkl düzeylerdeki kamu otoriteleri ve sivil toplum arasnda danşma Yol, su, elektriklendirme ve iletişim altyapsnn iyi olmas Muhtarlar Belediye yasasnda Danşma Komiteleri öngörülen Kbrsn kuzey kesiminde mekansal planlama başlatma konusunda hükümet program Yerel ekonomiler üzerinde büyük etkisi olan iki üniversite Köy düzeyinde; sosyal hizmetler (yaşllar, engelliler ve acil tbbi durumlar) ve kültürel olanaklar (internet bağlants dahil) zayf üniversite Bölgede akademisyenlerin öğrencilerinin varlğ Genç, dinamik ve okur yazar bir nüfus Yüksek seviyede işsizlik; özellikle genç ve kadnlarda ve Balkçlarn tamamlayc ekonomik faaliyetleri İş danşmanlğ ve mesleki eğitimler (odalar ve finansal destek projeleri) Gemikonağ serbest ticaret alan ve liman için yaplan kiralama sözleşmesi İşlenmiş tarm ürünlerinin eko-turizm ile olan bağlants LAÜ tarm fakültesi AB teknik destek projeleri (Bitkisel üretim ve Hayvanclk ekipleri) ve KOBI center TC’den Su getirecek olan Su Boru Hatt projesi D - Nüfus ve Yönetişim Balkç barnaklarnn, filo ve ekipmanlarnn kötü durumda olmas Sektöre kalifiye eleman sağlayacak etkin bir mesleki eğitim sistemi eksikliği İş planlama, standartlar ve etiketleme konularnda girişimcilerin bilgi eksikliği Meyveler ve sebzeler için yetersiz işleme, paketleme, depolama ve pazarlama kapasitesi Şirketlerin; üretimdeki, paketlemedeki ve etiketlemedeki teknolojik düzeyleri düşük İnek sütü ürünleri için snrl yerli pazar ve snrl ihracat pazar potansiyeli Üreticinin danşmanlk hizmetleri kullanmamas Yetersiz yem (kalite ve miktar) ve hijyen koşullarna bağl olarak hayvanclkta verim düşüklüğü Tarm sanayiine ve çiftçilere hizmet sağlayan işletmeler ürünleri işleme ve paketleme tesislerinin kapasitesi Güçlü Yanlar Köy nüfuslarnn azalmas (özellikle gençlerin göçü) Köy peyzajnn ve geleneksel köy / krsal mimarinin etkin olarak korunmamas Politik belirsizlikler yatrmcnn cesaretini krmakta hayvan hastalklar Tehditler KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 40 Farkl alanlarda çalşan STK’lar (çevre, sosyal, vb) Merkezi ve yerel otoritelerin; yerel stratejnin dizayn edilme ve halka danşma sürecine katlma istekliliği Güçlü Yanlar Değişik düzeydeki kamu otoriteleri arasnda zayf koordinasyon mekanizmalar (köy, belediye ve merkezi) Etkin mekansal planlama eksikliği Turizm master plan; yorumlarn almak üzere yerel ortaklara sunulmamştr Özellikle kültürel miras, çevre (özellikle yeralt suyu çekimi, çop depolama ve atma, doğal kaynaklarn aşr kullanm), hayvan sağlğ ve inşaat sektöründe denetim zayf ve yasal düzenleme ve uygulama yetersiz mekanizmalarnn olmamas Zayf Yanlar Frsatlar Tehditler 41 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 42 III. - Stratejik Yaklaşm, Amaçlar ve Önlemler 1 - Genel Strateji Kuzey Bat Bölgesi Yerel Kalknma Stratejsi, Kbrs’n Kuzey kesimi için Krsal Kalknma Plan’ 35. Eksen 4 (Yerel Yönetişim’in Geliştirilmesi – LEADER yaklaşmnn oluşturulmas) kapsamnda tasarlanmştr. KKP’nn Eksen IV’ü kapsamndaki iki önlem36, Kbrs’n kuzey kesiminde LEADER yaklaşmnn başlatlmasn ifade etmektedir. LEADER, AB krsal kalknma politikasnn ana bileşenlerinden biridir. Avrupa Birliği Krsal Kalknma Politikas’nn ayrlmaz bir parçasn oluşturan LEADER yaklaşm, Yerel Kalknma Stratejileri (YKS) hazrlayarak yerel yönetişimi geliştirmeyi ve alan yönetimi açsndan yerel aktörlerin kapasitelerini artrmay amaçlayan metodolojik bir yaklaşmdr. LEADER yaklaşmnn temel prensipleri: Homojen bir bölge üzerinde, belirgin bir kimlik ve görünürlük ile, yerel paydaşlar tarafndan hazrlanan ve bunlarn hissedilen gereksinimlerini ve bölgenin iç potansiyelini temel alan, tutarl entegre ve sektörler-aras bir yerel kalknma stratejisi oluşturmak. Analizlere, SWOT ve iddialara dayanan strateji, ksa dönemli sonuçlara sahip olan dinamik bir kalknmay teşvik etmeyi amaçlayan ve KTt yerel topluluğu içerisinde insiyatifi teşvik eden operasyonel önlemler şeklinde hazrlanmaktadr. Ayn zamanda KTt merkezi otoriteleri ile dikey diyaloğu artrrken, her bir bölgede ortaklklarn37 müdahil olmasn sağlamak. Yerel aktörlerin kendi bölgelerinin kalknmasna katlmlar; orta/uzun dönemde sürdürülebilir, doğru ekonomik, sosyal ve yönetişim dinamiklerinin başlatlmasna; tecrübe paylaşmak, kaldraç işlevi görmek ve daha geniş bir stratejik hedefe sahip proje sinerjilerini teşvik etmek amacyla bu bölgelerdeki aktörler arasnda ağ oluşturulmasna katkda bulunmaktadr. Sahada yaplan analizler, KBB’nin doğal ve tarihi mirasna dayal olan değerli potansiyelinin önemiminin altn çizmektedir. Bu miras, hassas ve krlgan olup, git gide ekonomik faaliyetlerin, ihmal edilmenin, kentsel yaylmn, taşocakçlğnn ve diğer tehditlerin basks altna girmektedir. Gelecekte, KBB’de gerçekleşecek olan kalknmann; sadece çevre açsndan değil, ayn zamanda, ekonomik ve sosyal açdan sürdürülebilir bir şekilde gerçekleşmesi sağlanmaldr. Bölgenin analizlerinde saptanan gereksinim ve frsatlarn yansmas olarak, paydaşlar tarafndan karar verilen bölgenin stratejik hedefi: Krsal ekonominin geliştirilmesini ve çeşitlendirilmesini teşvik ederek (sürdürülebilir tarm ve turizmin ve krsala dayanan işletmeler için potansiyelin geliştirilmesi) ve doğal/kültürel çevre tarafndan sunulan avantajlarn azami mertebeye çkarlarak Kuzey Bat Bölgesi’nin doğal, kültürel ve üretim potansiyelinin geliştirilmesidir. Bu stratejik hedefe ulaşmak için, çevresel ve sosyal tehditlerden oldukça etkilenmekte olan bölgenin sosyal ve ekonomik kalknmas için en temel unsur olarak turizm sektörünün geliştirilmesine karar verilmiştir. Bu stratejinin uygulanmas için üç öncelik teklif edilmiştir: 1. Öncelik: Kollektif faaliyetleri destekleyerek mikro ve küçük işletmelerin gelişiminin sağlanmas için koşullarn iyileştirilmesi. 2. Öncelik: Doğal ve kültürel mirasn geliştirilmesi 35 Kbrs’n kuzey kesimi için Krsal Kalknma Plan 2008-11 (Mays 2010-2. güncelleme). Önlem 4.1, kamu-özel ortaklklar oluşturmak ve yerel kalknma stratejilerini hazrlamak için kapasite geliştirme faaliyetleri teklif edilecektir ve Önlem 4.2, yerel eylem gruplar, yerel düzeyde oluşturulan ve bireysel olarak yaplan projelerle somutlaştrlan stratejiye gore, seçilen bölgelerde yerel kalknma stratejilerini uygulayacaktr ve Kbrs’n kuzey kesimi için KKP’nn 3 ekseni içerisinde belirtilen krsal kalknma politikasnn esasl hedeflerine ulaşmay amaçlayacaktr. 37 “Topluma-dayal kalknma komiteleri” veya AB’de “Yerel Eylem Gruplar” olarak adlandrlan ortaklklar, başlca yerel aktörleri temsilen yerel otoritelerin temsilcilerini içermektedir (belediyeler, KTt otoritelerinin yerel ofisleri, bankalar ve odalar, ayn zmanda muhtarlar, sivil toplum kuruluşlar, işletmeler ve bireyler). 36 42 43 3. Öncelik: Yaşam kalitesinin artrlmas LEADER, bölgenin tüm yapsal zayflklarn ele almayacaktr. Bununla beraber, temel prensip olarak, Kuzey Bat Bölgesi paydaşlar LEADER programn, baz anahtar potansiyel sektörlere doğru enerji akşn belirginleştirerek yerel kalknma koşullarn başlatmak amacyla kullanmak istemektedir. LEADER tabandan tavana yaklaşm dolays ile yerel aktörlerin daha iyi bir şekilde seferber edilmesi ve yöneltilmesi ile YKS’nin Kuzey Bat Bölgesi’nde uygulanmas, çeşitli uluslararas destek programlar (UNDP, USAID ve TC. Yardm Heyeti) arasnda daha iyi bir koordinasyon sağlayacak bir araç oluşturmaktadr. 1. Öncelik: Kollektif faaliyetleri destekleyerek mikro ve küçük işletmelerin gelişiminin sağlanmas için koşullarn iyileştirilmesi. Nüfusu bölgede tutmak için; tarm, turizm ve tarmsal-işleme sektörlerindeki baz rekabetçi faaliyetlerin geliştirilmesi büyük önem arz etmektedir. Yatrm eksikliği, kentlere ve dşa göç ve ekonomik kriz gibi nedenlerden dolay, bu sektörler acmasz bir dönemden geçmektedir. LEADER, bu sektörler için sürdürülebilir bir kalknmann koşullarn oluşturmaldr. Üretici gruplar, kooperatifler veya birlikler bünyesinde yeniden gruplaşan paydaşlar tarafndan yürütülen projelere özel bir destek sağlanacaktr. Bu yaplar, maliyet tasarruflu üretimi sağlayarak yerel ürünlerin ve üreticilerin rekabet edebilirliğini artracaktr. Ayrca, bu müşterek kuruluşlar, üyeleri arasnda bilgi ve eğitim yaymn kolaylaştracaktr. Standart oluşturma, markalaşma ve reklam dahil profesyonel bir pazarlama geliştirmeyi amaçlayan tüm projeler, özellikle, ürün ve bölge arasnda güçlü bir bağ teşvik edenler, desteklenecektir. Bu iddialarn gerçekleştirilmesi için kullanlacak olan kaldraç: Ayn zamanda enerji ve su kaynaklar tasarrufu sağlarken, AB gda güvenliği, kalite ve çevre gerekliliklerine riayet eden tarmsal üretimi geliştirmek (slah etmek) Yerel ürünlerin bölgesel pazarlamasna özel vurgu ile mesleki becerilerinin artrlmas yoluyla ekonomik aktörler arasnda işbirliğini teşvik etmek Bölgenin doğal imaj ile uyumlu ve istihdamn ve krsal bölgenin çekiciliğinin artmasna katkda bulunan faaliyetlerin desteklenmesi 2. Öncelik: Doğal ve kültürel mirasn geliştirilmesi Kontrolsüz inşaatlar, CMC bölgesi veya doğal/kültürel alanlarn bozulmas gibi Kuzey Bat Bölgesi’ndeki doğal ve kültürel miras etkileyen başlca tehditler, fon yokluğundan dolay LEADER tarafndan çözümlenemeyecek konulardr.. Bununla beraber LEADER, nüfusun hassas miras ile ilgili bilgisini artrmak için toplum arasnda, özellikle gençler arasnda baz farkndalk faaliyetlerini desteklemelidir. Ayrca, bölgenin imajn ve çekiciliğini güçlendirmek amacyla bölgenin imajn temsil eden anahtar alanlar geliştirmeyi amaçlayan baz sembolik projeler ele alnmaldr. Natura 2000 alan, doğal mirasn değerlendirmek ve korumak amacyla bölge için önemli bir potansiyeldir. Avrupa etiketi ile desteklenen bu bölge, ziyaretçiler için daha görünür olacaktr ve tantm yaplmaldr. Bu iddialarn gerçekleştirilmesi için kullanlacak olan kaldraç: Natura 2000 alanlarnn kamusal şerefiye değerinin geliştirilmesine özellikle dikkat ederek yüksek doğa değeri alanlar açsndan korumann ve nüfusun farkndalğnn artrlmas Kültürel alanlarn muhafaza edilmesi ve çekiciliğinin artrlmas ve varlklarn bölgesel pazarlamasn geliştirerek bölgenin tantmnn artrlmas. 3. Öncelik: Yaşam kalitesinin artrlmas Kuzey Bat Bölgesi, özellikle köylerde ve hem genç hem yaşl nüfus için sağlk ve kültürel tesislerin zayf durumda olmasndan etkilenmektedir. Hedeflenen nüfus için, bölgenin sosyal uyumunun güçlendirilmesi ve genç nesilin bakş açsnn genişletilmesi amacyla baz hizmetler LEADER vastasyla desteklenmelidir. 43 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 44 Ayrca, strateji yoluyla, yerleşim yerlerini güzelleştirmeyi ve özgünlüğünü korumay amaçlayan baz projelere (taştlar/yatrmlar) fon sağlayarak bölgeyi temiz tutmak ve belediyeler ve köyleri arasndaki uyumu sağlamlaştrmak hedeflenmelidir. Bununla beraber, bölgenin sosyal uyumunu güçlendirmeyi amaçlayan bu yatrmlar, öncelikle yerel paydaşlar arasnda, ancak ayn zamanda bu aktörler ve merkezi otoriteler arasnda yerel yönetişimi artrmay amaçlayan farkndalk faaliyetleri ile birlikte uygulanmadklar takdirde beklenen etkiye sahip olmayacaklardr. Bu iddialarn gerçekleştirilmesi için kullanlacak olan kaldraç: Farkndalğ artrarak ve ihtiyaç duyulan hizmetleri oluşturarak nüfusun sosyal ve sağlk koşullarn iyileştirmek Yerel yönetişimi geliştirmek Krsal ekonominin geliştirilmesini ve çeşitlendirilmesini teşvik ederek (sürdürülebilir tarm ve turizmin ve krsala dayanan işletmelerin geliştirilmesi) ve doğal/kültürel çevre tarafndan sunulan avantajlarn azami mertebeye çkarlarak Kuzey Bat Bölgesi’nin doğal, kültürel ve üretim potansiyelinin geliştirilmesi Stratejik Hedef Kuzey Bat Bölgesi’nde yaşam kalitesinin artrlmas Kuzey Bat Bölgesi’nin doğal ve kültürel mirasnn geliştirilmesi Kollektif faaliyetleri destekleyerek mikro ve küçük işletmelerin gelişiminin sağlanmas için koşullarn iyileştirilmesi Öncelikler 45 Yerel yönetişimin geliştirilmesi Farkndalğ artrarak ve ihtiyaç duyulan hizmetleri oluşturarak nüfusun sosyal ve sağlk koşullarnn iyileştirilmesi Kültürel ve krsal mirasn muhafaza edilmesi ve çekiciliğinin artrlmas ve varlklarnn bölgesel pazarlamasn geliştirerek bölgenin tantmnn artrlmas Natura 2000 alanlarnn kamusal şerefiye değerinin geliştirilmesine özellikle dikkat ederek yüksek doğa değeri alanlar açsndan korumann ve nüfusun farkndalğnn artrlmas Bölgenin doğal imaj ile uyumlu, istihdamn ve krsal bölgenin çekiciliğinin artmasna katkda bulunan faaliyetlerin desteklenmesi Yerel ürünlerin bölgesel pazarlamasna özel vurgu ile mesleki becerilerinin artrlmas yoluyla ekonomik aktörler arasnda işbirliğini teşvik etmek Ayn zamanda enerji ve su kaynaklar tasarrufu sağlayarak, AB gda güvenliği, kalite ve çevre gerekliliklerine riayet eden tarmsal üretimi geliştirmek Operasyonel Hedefler Yerel yönetimin etkinliğinin artrlmas ve güçlendirilmesi Bölgenin temel toplum hizmetlerinin ve altyaplarnn iyileştirilmesi Bölgenin tantm, doğal ve kültürel mirasn korunmas/geliştirilmesi Krsal turizm işletmelerinin kurulmas ve güçlendirilmesi Üretici gruplarnn/birliklerinin oluşturulmas ve güçlendirilmesi Çiftlik üretim ve hasat sonras kapasitelerinin iyileştirilmesi Önlemler 45 Bölgenin doğal imaj ile uyumlu, istihdamn ve krsal bölgenin çekiciliğinin artmasna katkda bulunan faaliyetlerin desteklenmesi Yerel ürünlerin bölgesel pazarlamasna özel vurgu ile mesleki becerilerinin artrlmas yoluyla ekonomik aktörler arasnda işbirliğini teşvik etmek Ayn zamanda enerji ve su kaynaklar tasarrufu sağlayarak, AB gda güvenliği, kalite ve çevre gerekliliklerine riayet eden tarmsal üretimi geliştirmek Operasyonel Hedef Krsal turizm işletmelerinin kurulmas ve güçlendirilmesi Üretici gruplarnn/birli klerinin oluşturulmas ve güçlendirilmesi Çiftlik üretim ve hasat sonras kapasitelerinin iyileştirilmesi Yabanc dil, muhasebe ve yönetim, pazarlama ve teknik beceriler gibi konularda eğitim kurslar organize ederek işgücünü çeşitli alanlarda vasflandrmak (krsal/eko turizm, tarm/tarmsal-işleme ve paketleme, el sanatlar, vb.) Yapay resifler kurmak (balk stoklarn yeniden artrmak için) ve balkç barnaklarn iyileştirmek (balk soğuk depolama ekipmanlar, vb.) için balkçlk derneklerini desteklemek Yerel krsal/ ekolojik/ doğa turizmi paydaşlarnn gruplaşma/ dernekleşme/ ağ oluşturmalarn desteklemek ve onlarn operasyonel kapasitelerini artrmak. Bu durum standartlar/ fiyatlandrma, uluslararas tantm/ pazarlama, yönetim, ağ kurma ve turist değişimleri, bölgesel bilgilendirme materyallerinin hazrlanmas vb. konularda özel danşma hizmetleri sağlanmas ve KBB turizm ofisi, ortak bir Logo, web sitesi, posterler, el broşürleri ve uluslararas etkinliklere katlm vs. gibi ortak turist faaliyetlerine malzeme sağlamak yoluyla yaplabilir KBB kalite etiketi, üretim süreçlerini belgeleme, menşe bölgesi gibi unsurlarn uygulanmas ve paketlemenin ve Kuzey Bat Bölgesi’ne bağl markalaşmann başlatlmas yoluyla yerel ürünlerin (tarmsal, ormanclk, el sanatlar…) ticarileşmesinin teşvik edilmesi. Olta balkçlğ veya ağ kurmak için turistlerin tekneye alnmas amacyla güvenlik açsndan geleneksel balkç teknelerine ekipman sağlanarak balkçlarn gelirlerinin çeşitlendirilmesi. Nar, üzüm, organik ürünler, hurma, belirli narenciye ürünleri, ceviz, bal ve ayn zamanda mantarlar, çileksi meyveler, yabani otlar (adaçay, biberiye, kekik…) gibi küçük “niş” tarm ve orman ürünlerinin üretiminin artrlmas ve/veya iyileştirilmesi Üyelerin gelirlerini artrmay, kalite standartlarna uyumu (ilgili ise, küçük ev sanayi/ev yapm işlenmiş ürünler dahil), maliyetin düşürülmesinin teşvik edilmesini (girdiler, makinalar), ve bölgesel promosyon/markalaşma ve pazarlamay güçlendirmeyi amaçlayan çiftçi üretici gruplarnn kurulmasnn teşvik edilmesi Küçük oteller/pansiyonlar, restoranlar ve cafeler gibi mikro/küçük ölçekli işletmelerin kurulmasnn ve/veya yenilenmesinin teşvik edilmesi ve turizm sezonunun değerini ve uzunluğunu artracak faaliyetlerin desteklenmesi. Çoğunlukla, yeni donanmlarn tedarik edilmesi (mutfaklar, enerji tasarrufu ve mikro ölçekli enerji üretimi vb) ve turistler için hizmetlerin ve faaliyetlerin çeşitlendirilmesi (dalş merkezi, sportif olta balkçlğ, binicilik, bisiklet, kuş/flora/fauna gözlemleme, kültürel miras ve yiyecek içecek turlar, vb) yoluyla. Hasat-sonras tesislerinin/olanaklarnn ve işleme ekipmanlarnn yenilenmesi ve geliştirilmesi. Çiftlik düzeyinde yenilenebilir enerjilerin kullanmnn geliştirilmesi (rüzgar ve güneş). Hizmet (sosyal, çevre) ve üretim (el sanatlar, tarmsal gda, balkçlk) sektörlerinde mikro/küçük ölçekli işletmelerin oluşturulmasnn ve/veya geliştirilmesinin (tesislerin ve ekipmanlarn yenilenmesi) teşvik edilmesi. Su tasarruflu su pompalama sistemleri ve/veya tarla ve sera sulama sistemlerinin almnn desteklenmesi. Tarla ve sera makinalarnn (dikim, gübreleme, yabani ot & zararllara karş mücadele, budama, biçme/hasat, saman balyalama, yükleme) ve tesislerinin (seralar) iyileştirilmesi 1. Öncelik Kollektif faaliyetleri destekleyerek mikro ve küçük işletmelerin gelişiminin sağlanmas için koşullarn iyileştirilmesi Önlemler Potansiyel Projeler KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 46 Kültürel ve krsal mirasn muhafaza edilmesi ve çekiciliğinin artrlmas ve varlklarnn bölgesel pazarlamasn geliştirerek bölgenin tantmnn artrlmas Natura 2000 alanlarnn kamusal şerefiye değerinin geliştirilmesine özellikle dikkat ederek yüksek doğa değeri alanlar açsndan korumann ve nüfusun farkndalğnn artrlmas Operasyonel Hedef Bölgenin tantm, doğal ve kültürel mirasn korunmas/geliştirilmesi Önlemler Eğitim ve bilgi sağlanmas yoluyla çevre bilincinin desteklenmesi ve deniz koruma alanlar dahil biyolojik çeşitliliği (kaplumbağalar, foklar, kuşlar, vb.) muhafaza etmeyi amaçlayan koruma projelerinin desteklenmesi. Bölgeyi temiz tutmay amaçlayan faaliyetleri destekleyerek (köyler ve belediyelere çöp kutular ve geri dönüşüm konteynerlerinin tedarik edilmesi, temizlik kampanyalar, uygun/uyar sinyalizasyonu, kullanlabilir atk materyellerin pilot uygulama olarak toplanmas, ve pilot doğa dostu faaliyetler, vb.) doğal alanlarn (özellikle NATURA 2000 programna dahil edilen) korunmasn ve geliştirilmesini sağlamak. Temel koruma unsurlarnn (tel örgüler vb.), yeni veya iyileştirilmiş bilgi noktalarnn ve temel bilgilendirme materyellerinin tedarik edilmesi gibi tarihi alanlarn korunmasn ve değerlendirilmesini amaçlayan projelerin kamu/özel ortak finansmannn desteklenmesi. KBB’de sunulan festivaller, halk danslar gösterileri, özel spor ve kültürel etkinlikler gibi etkinliklerin saysnn artrlmas ve kalitesinin iyileştirilmesi. Bu faaliyetler; doğa, kültür ve meslek (yerel ürünler, el sanatlar, gelenekler, vb.) gibi bölgesel varlklarla koordine olmal ve bunlarla tutarl bir şekilde ilintili olmaldr. İlişkili bölgelerle (Örn. Karpaz) ağ oluşturmak, bir varlk olarak düşünülmelidir. Küçük göze çarpan krsal mimarinin (camiler, kiliseler, mezarlar, su kemerleri…) restorasyonu yoluyla krsal mirasn korunmas ve geliştirilmesi. Turizm ile ilgili altyapnn gerçekleştirilmesinin ve iyileştirilmesinin finanse edilmesi (önemli çekim alanlarndaki erişim yollar, bilgi noktalar, park ve piknik alanlar ve turist karşlama alanlar, yürüyüş/bisiklet yollar, vb). KBB’nin “bölgesel pazarlamas” nn teşvik edilmesi, bölgenin görünürlüğünün artrlmas ve KBB içinde ve dş ile ağ oluşturmann desteklenmesi. Bu, KBB imajnn (geleneksel ürünler, değerli çevre, tarihi/kültürel miras, insan faktörü ve ayn zamanda bunlarn iç ilişkileri) promosyonunu amaçlayan bir politikann/plann hazrlanmas ve uygulanmas yoluyla sağlanabilir. Potansiyel Projeler 2. Öncelik Kuzey Bat Bölgesi’nin kültürel ve doğal mirasn geliştirmek 47 Yerel yönetimin etkinliğinin artrlmas ve güçlendirilmesi Bölgenin temel toplum hizmetlerinin ve altyapsnn iyileştirilmesi Farkndalğ artrarak ve talep edilen hizmetleri oluşturarak nüfusun sosyal ve sağlk koşullarn iyileştirmek Yerel yönetişimi geliştirmek Önlemler Operasyonel Hedef Çöp kamyonu ve kutusu anlamnda belediyelerin gereksinimlerinin belirlenmesinin desteklenmesi, ve bu gibi ekipmanlarn almnn finanse edilmesi. Bölgeyi daha çekici hale getirmek amacyla köyleri ve belediyeleri yenilemek için yatrmlarn desteklenmesi. Köylerin ve belediyelerin merkezlerindeki küçük göze çarpan yerlerin ve sokaklarn restorasyonu (özel ve kamuya ait binalarn ön cephesinin güzeleştirilmesi dahil). Köy foseptiklerinin hasarlarnn değerlendirilmesinin desteklenmesi, hasarl foseptiklerin yenilenmesinin veya değiştirilmesinin finanse edilmesi ve septik balçklar ve tarmsal-işleme atk sular için bir artma tesisinin kurulmasnn desteklenmesi. KBB’nin krsal kesimlerinde toplumun internete erişiminin desteklenmesi (internet cafe’ler ve köy salonlar için bilgisayar donanm alm). Küçük ölçekli sosyal amaçl binalarn oluşturulmasnn ve iyileştirilmesinin finanse edilmesi ve “sağlk, yaşl bakmevi ve kreş” gibi sosyal faaliyetlerin başlatlmas. Sağlk Merkezleri için hayat-kurtarc ekipmanlara sahip ambulanslarn, daha iyi tbbi ve laboratuvar ekipmanlarnn tedarik edilmesi. Kreş ve yaşl bakm faaliyetleri ile ilgili sosyal konularda eğitim sağlamak Merkezi otoriteler, belediyeler ve diğer yerel paydaşlar (muhtarlar, sivil toplum kuruluşlar ve özel sektör operatörleri, vb.) arasndaki katlmc istişare ve koordinasyon mekanizmalarnn iyileştirilmesi amacyla belediyeler ve diğer paydaşlara kapasite gelişİmi ve dş destek sağlanmas. Böylelikle, bölgenin yerel yönetişimi gelişecektir. Bu Yerel Kalknma Stratejisi’nde ifade edilen bölgesel kalknma insiyatiflerini uygulamay ve koordine etmeyi amaçlayan, böylelikle stratejinin sürdürülebilirliğini sağlayacak ve yerel kamu ve özel paydaşlarn içeren bir Kuzey Bat Bölgesi yerel kalknma komitesinin kurulmasnn desteklenmesi. Planlama ve strateji hazrlama, önceliklendirme, proje dizayn ve uygulamas gibi konularda belediye personeline, ayn zamanda diğer yerel kalknma komitelerine ve STK’lara eğitim tedarik edilmesi. Arazi kullanm planlamasnn geliştirilmesi, ayn zamanda imar kstlamalarn uygulama sorumluluğunun dağtlmas amacyla merkezi ve yerel otoriteler arasnda ortak sorumluluk sağlamak için politikalar oluşturulmaldr. Hassas olan doğal ve kültürel/tarihi miras korumak ve değerlendirmek ve ilgili yatrmlara öncelik vermek amacyla sağlam bir bölgesel planlama politikasnn (Master Plan) uygulamaya konmas. Bölgedeki kontrollerin/tetkiklerin saysn ve kalitesini artrarak tüm sektörler için yasa uygulamasnn güçlendirilmesi (inşaat sektörü, etrafa çöp atmak ve kanundş çöplük, hayvan sağlğ, vb.). Potansiyel Projeler 3. Öncelik Kuzey Bat Bölgesi’nde yaşam kalitesinin artrlmas KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 48 49 2. Eylem Plan KBB Yerel Kalknma Stratejisi’nin genel hedefi; krsal ekonominin geliştirilmesini ve çeşitlendirilmesini teşvik ederek (sürdürülebilir tarm ve turizmin ve krsala dayanan işletmeler için potansiyelin geliştirilmesi) ve doğal/kültürel çevre tarafndan sunulan avantajlarn azami mertebeye çkarlarak Kuzey Bat Bölgesi’nin doğal, kültürel ve üretim potansiyelinin geliştirilmesidir. KBB YKS’si üç öncelik ve alt önlem etrafnda oluşturulmuştur: Öncelik 1: Kollektif faaliyetleri destekleyerek mikro ve küçük işletmelerin gelişimleri için gerekli koşullar sağlanrken ekonomik değişimleri dikkate almak. Önlem 1.1: Çiftlik üretimi ve hasat sonras kapasitelerinin iyileştirilmesi Önlem 1.2 . Üretici gruplarnn/birliklerinin oluşturulmas ve güçlendirilmesi Önlem 1.3 Krsal turizm işletmelerinin kurulmas ve güçlendirilmesi Öncelik 2: Kuzey Bat Bölgesi’nin kültürel ve doğal mirasnn geliştirilmesi Measure 2.1: Bölgenin tantm, doğal ve kültürel mirasn korunmas/geliştirilmesi Öncelik 3: Kuzey Bat Bölgesi’nde yaşam kalitesinin artrlmas Önlem 3.1: Bölgenin temel toplum hizmetlerinin ve altyaplarnn iyileştirilmesi Önlem 3.2: Yerel yönetimin etkinliğinin artrlmas ve güçlendirilmesi KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 50 Önlem 1.1 : Çiftlik üretimi ve hasat sonras kapasitelerinin iyileştirilmesi Önlemin kod numaras: 1.1 Müdahalenin mantğ KBB’nin uygun iklimi, düz ve ksmen tepelik arazi yaps, verimli topraklar ve su kaynaklarnn varlğ nedeniyle tarm, bölgedeki arazinin yarsndan fazlas ve suyun büyük bir çoğunluğunun bitkisel üretim için kullanlmakta olduğu için, KBB’nin en temel ekonomik sektörüdür. Çiftçiler işlerinde tecrübelidir. KBB’nin çok çeşitli bir meyve ve sebze üreticisi olmas, bu bölgeyi, Kbrs’n kuzey kesiminin geriye kalan ksmlarndan ayrt etmektedir. Diğer yandan, hayvanclk faaliyetlerinin önemi azalmştr ve bu sektör ana gelir kaynağ oluşturmamaktadr. KBB’nin yüksek tarm potansiyeli; narenciye, patates, zeytin ve enginar gibi tarm ürünlerinin işleme ve paketlemesine dayal endüstriyel ve ticari işletmelerin geliştirilmesi için frsatlar sunmaktadr. İşlenmiş tarm ürünlerinin üretim hacminin yerel talepten fazla olmas nedeni ile bu ürünlerin dş pazarlara ihrac edilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, tarm alannda üretim yapan şirketlerin, sertifikasyon, paketleme ve etiketleme kapasitelerinin iyileştirilmesi gerekmektedir. Çiftliklerde ve limanlarda soğuk hava depolarnn olmayş ise tarmsal ürünlerin (ham veya işlenmiş) ihracatnda karşlaşlan diğer bir problemdir. Mevcut olan muhtelif önemli problemler kabaca özetlenirse: narenciye çeşitlerinin pazarlanabilirliği, ağaçlarn yaşlanmas, zayf mekanizasyon, sulama sistemlerinin eskiliği, çiftliklerde yenilenebilir enerji kullanmnn eksikliği, zayf işleme, paketleme, depolama ve pazarlama kapasitesi gibi unsurlar mevcuttur. Bahsi geçen kstlar ortadan kaldrmak amacyla, bu önlem; çiftçilere, modern üretim tekniklerini benimserken, AB kalite standartlarna uyum sağlarken ve krsal alanlar daha çekici ve yaşanabilir klmak için yeni frsatlardan kazanç sağlarken destek olmak için tasarlanmştr. KBB’de tarm/tarmsal-işleme sektörü için diğer bir anahtar konu; kalite standartlarna uyumu, maliyetin düşürülmesinin teşvik edilmesini (girdiler, makinalar), ve bölgesel promosyon/markalaşma ve pazarlamay güçlendirmeyi amaçlayan çiftçi üretici gruplarnn kurulmasnn teşvik edilmesidir. Hedefler Önlemin genel hedefi Ayn zamanda enerji ve su kaynaklar tasarrufu sağlarken, AB gda güvenliği, kalite ve çevre gerekliliklerine riayet eden tarmsal üretimi geliştirmek. Özel hedefler Teklif edilen eylem (veya proje) aşağdaki hedeflerden bir veya daha fazlasna hitap etmelidir: Çiftliklerin rekabet gücünün iyileştirilmesi; Sulama suyunun kullanmnn azaltlmas; İş güvenliği ve çevre gerekliliklerini yerine getirmek için çiftliğin geliştirilmesi; Gda güvenliği ve/veya ürün pazarlama kalitesini yerine getirmek için çiftliğin geliştirilmesi; Hasat-sonras kayplarn azaltlmas ve üretim katma değerinin artrlmas. KTt’daki çiftliklerin ortalama büyüklüğünün genelde ufak olduğu dikkate alnarak ve bahsedilen hedefleri yerine getirme şansn artmak amacyla, bu önlem, üreticilerin üretici gruplar olarak gruplaşmasn desteklemektedir. İlgili sektörler Yllk mahsuller (çoğunlukla patatesler ve sebzeler); Çok yllk mahsuller (narenciye, zeytin bahçeleri, üzüm bağlar ve diğer bahçeler) Seraclk Hasat sonras 50 51 Uygun faaliyetler 1 – Çok yllk mahsuller için yatrmlar Nareniye bahçelerinin yeni pazarlanabilir türlerle değiştirilmesi veya narenciye bahçelerinin diğer tuza dayankl çok yllk mahsullerle değiştirilmesi 2 - Tarla ve sera makinalar Dikim, gübreleme, yabani ot ve zararllara karş mücadele, budama, biçme/hasat, saman balyalama, yükleme vb. için makina alm. 3 Sulama sistemleri Tarla içi ve seralar için mevcut su pompalama sistemlerinin38 ve/veya mevcut sulama sistemlerinin iyileştirilmesi. 4 Yenilenebilir enerjiler Çiftlik düzeyinde elektrik gereksinimi için rüzgar ve güneş enerjisi sistemlerinin satn alm ve kurulumu. 5 Seralar Yenisinin kurulmas, veya mevcut olanlarn geliştirilmesi ve modernize edilmesi için polietilen seralarn satn alm ve kurulumu. 6 Bal üretimi Bal üretimi ve işlemesi için ekipman alm. 7 Hasat sonras Tarmsal ürünler için; kabul, depolama, tartma, temizleme, snflandrma, sralama, tavlama, paketleme, etiketleme, işleme ve soğuk hava deposu ekipmanlarnn alm ve kurulumu. Yararlanclar Çiftçiler (gerçek veya tüzel kişiler) veya Kuzey Bat Bölgesi’nde kurulmuş veya yerleşik Üretici Gruplar39 AB ortak göstergeleri için nicel hedefler Gösterge Türü Çkt Gösterge Desteklenen faaliyet says Toplam yatrm hacmi Gelişmiş teknolojiden yararlanan çftçi says Gelişmiş teknolojiden yararlanan kadn says Sonuç Gelişmiş sulama sistemlerinin kurulmuş olduğu alann dönüm olarak büyüklüğü Desteklenen yatrmlar yoluyla işbirliği sürecinde yer alan kurum says Etki Satn Alma Gücü Standard olarak net katma değer Yaratlan net tam zamanlya eşdeğer ilave iş olanaklar Diğer Önlemlerle bağlantlar Bu önlem, önlem 1.2 ve 1.3 ile bağlantldr. 38 Yeni kuyularn açlmas kapsam dşdr. 39 Kbrs’n kuzey kesimi için Krsal Kalknma Plan’nn (2008-2011) içerisinde tanmlandğ gibi 51 Hedef KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 52 Önlem 1.2 . Üretici gruplarnn/birliklerinin oluşturulmas ve güçlendirilmesi Önlemin kod numaras: 1.2 Müdahalenin mantğ KBB’de, tarm, tarmsal işleme, turizm ve balkçlk sektörlerinin başlca skntlarna; kalite standartlarna uyumu geliştirmeyi, maliyetin düşürülmesini teşvik etmeyi, yeni ve daha uygun teknoloji ve yöntemlerin uygulanmasn başlatmay, ve bölgesel tantm ve pazarlamay güçlendirmek için gerekli olan kitleyi/sinerjiyi yaratmay amaçlayan kollektif faaliyetler yoluyla etkili bir şekilde çözüm bulunabilir. Tarm ve tarmsal işleme; meyve ve sebze pazarnda organizasyon olmamas, üretici gruplarnn eksikliği (kooperatifler, vb), zayf pazarlama kapasitesi, ve girişimcilerin iş planlamas, standartlar ve etiketleme vb. ile ilgili bilgilerinin az olmas gibi unsurlarn eksikliği ile nitelendirilmektedir. Krsal turizm operatörlerinin veya potansiyel olanlarn, yabanc dil yetenekleri ve internet bilgisi, ürünlerinin niteliği ve pazarlama ve tantm konularnda ciddi eksiklikleri bulunmaktadr. KBB’nin turizm operatörleri (konaklama, restoran ve turist hizmetleri), sağlam bir pazarlama planna ve KBB’nin krsal amaçla sunduklarn yeniden konumlandrmay amaçlayan ilgili eylemlerin uygulanmasna gereksinim duymaktadr. KBB’de, geleneksel balkçlk snrldr. Barnaklar, çok yetersiz altyapya ve donanm şartlarna sahiptir. Bu barnaklardan hiçbirinin özel balk ürünleri boşaltma, depolama ve satş tesisleri, ayrca tekne bakm için tesisleri yoktur. Ayn zamanda; su, yakt ve buz tedariği mevcut değildir. Bu nedenle, üretici gruplar, kooperatifler veya birlikler altnda yeniden gruplaşan paydaşlar tarafndan ele alnan projelere özel destek sağlanmaldr. Bu kuruluşlar, üretim maliyetlerinin düşürülmesini sağlayarak yerel ürünlerin ve üreticilerin rekabet gücünü artracaktr. Hedefler Önlemin genel hedefi Ekonomik aktörler arasnda işbirliğinin teşvik edilmesi ve mesleki becerilerinin artrlmas yoluyla ekonomik faaliyetleri ve beşeri potansiyeli geliştirmek. Özel hedefler Tarm, turizm, balkçlk ve tarmsal-işleme sektörlerinde rekabet edebilir faaliyetlerin geliştirilmesi; Üyelerin gelirlerini artrmay, kalite standartlarna uyumu, maliyetin düşürülmesinin teşvik edilmesini amaçlayan çiftçi/üretici gruplarnn kurulmasnn teşvik edilmesi; Standartlaşma, markalaşma ve reklam içeren profesyonel bir pazarlamann geliştirilmesi; İşgücünün, çeşitli alanlarda vasflandrlmas (krsal/eko-turizm, tarm/tarmsal işleme ve paketleme, el sanatlar, vb.); Yerel krsal/eko/doğa turizmi paydaşlarnn gruplaşmasnn/işbirliğinin/ağ oluşturmasnn teşvik edilmesi ve operasyonel kapasitelerinin artrlmas. İlgili sektörler Tarm/Hayvanclk Turizm/Elsanatlar Balkçlk Uygun faaliyetler 1. Tarm/Hayvanclk Mevcut üretici gruplarnn ve birliklerinin kurumsal ve operasyonel kapasitelerinin güçlendirilmesi; Yeni üretici gruplarnn/birliklerinin oluşturulmas; Muhasebe ve yönetim, pazarlama ve teknik beceriler gibi konularda eğitim tedarik edilmesi. 52 53 2. Turizm Yabanc dil, muhasebe ve yönetim, pazarlama ve teknik beceriler gibi konularda eğitim tedarik edilmesi; Standartlar/fiyatlandrma, uluslararas promosyon/pazarlama, işletme, ağ oluşturma ve turist gezi rotalar üzerine danşmanlk hizmetleri sağlanmas. Diğer bölgelerle (Karpaz gibi) sinerjiler ve ağlar geliştirerek sunulan hizmet ve faaliyetlerin çeşitlendirilmesi için bilgi ve rehberlik sağlanmas. Bölgesel bilgilendirme materyellerinin hazrlanmas; Minibüsler, fotovoltaik güneş panelleri gibi ortaklaşa işletilen turistik faaliyetler için ekipman tedarik edilmesi. 3. Balkçlk Teknik konularda eğitim kurslar; Yapay resiflerin kurulmas; Ortaklaşa kullanlan ekipmanlarn tedarik edilmesi ve kurulmas. Yararlanclar Kuzey Bat Bölgesi’nde kurulmuş olan Çiftçiler/Hayvanclar/Balkçlar/Turizm operatörlerince kurulmuş mevcut ve yeni yasal Birlikler/Kooperatifler ve Üretici Gruplar 40 AB ortak göstergeleri için nicel hedefler Gösterge Türü Gösterge Kurulan üretici organizasyonlarnn/birliklerinin says Çkt Desteklenen faaliyet says Toplam hibe harcamas Proje eylemleriyle başvuran girişimci says Ortak işletme için alnan kalem says Düzenlenen eğitim kurslarnn says Verilen eğitim gün says Sonuç Eğitim verilen kişi says Tesis edilen yapay resif says Donatlan barnak says Ekipman sağlanan tekne says Yaratlan net katma değer Etki Kalite kodlarna/standartlarna uyum sağlayan girişimci says Toplam turist says Diğer Önlemlerle bağlantlar Bu önlem, önlem 1.1 ve 1.3 ile bağlantldr. 40 Kbrs’n kuzey kesimi için Krsal Kalknma Plan’nn (2008-2011) içerisinde tanmlandğ gibi. 53 Hedef KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 54 Önlem 1.3 Krsal turizm işletmelerinin kurulmas ve güçlendirilmesi Önlemin kod numaras: 1.3 Müdahalenin mantğ Küçük ölçekli krsal turizm ve ilgili faaliyetlerle istihdam frsatlar sunabilecek olmasna rağmen, Kuzey Bat Bölgesi, özellikle kadnlar ve gençler arasnda, yüksek işsizlik oran ile nitelendirilmektedir. Bu da, bölgenin başlca çekim noktalarnn geliştirilmesine bağldr (Akdeniz ÖÇKB, Soli, Vuni, Lefke ile temsil edilmekte olan bölgenin eşsiz doğal, tarihi ve kültürel miras) KBB’nin konaklama ve turizm hizmetlerinin çoğu Lapta’da yer almaktadr, ancak, bölgenin başlca çekim noktalar, uygun ve yeterli şekilde donatlmş konaklama ve turist hizmetleri sunmamaktadr. Lapta’da bulunan kitle turizmine yönelik oteller eski modadr ve yeni gelişen Girne ve Bafra kitle turizmi bölgeleri ile rekabet edemez durumdadr. Deniz/güneş ve doğal ve kültürel gezilerin birleşimi ile ilgilenen müşterileri çekmek amacyla, Lapta turizminin yeniden yönlendirilmesi gerekmektedir. Buna paralel olarak, KBB’nin başlca doğal ve kültürel çekim noktalarnn bulunduğu bölgede, krsal/ekoturizmi uygun ve sürdürülebilir şekilde geliştirmek gerekmektedir. Bölgede, doğa dostu ve krsal turizmin geliştirilmesi, sadece yerel topluma yeni istihdam frsatlar sunmayacak, ayn zamanda doğal, tarihi ve kültürel miras üzerine olan bilincin artmasna katkda bulunarak doğal, tarihi ve kültürel varlklarn korunmasna ve geliştirilmesine öncü olacaktr. Önlem 1.3’ün hedefleri Önlemin genel hedefi Yerel doğal ve tarihi kaynaklarn değerlendirilmesi, istihdam ve ayn zamanda KBB’deki krsal alanlarn tümünün çekiciliğini artrmaya katkda bulunulmas ile bağlantl yeni turizm ile ilgili faaliyetlerin (konaklama, yiyecek içecek, hizmetler, vb) oluşturulmasnn desteklenmesi. Özel hedefler “Niş” tarm/elsanatlar ürünlerinin oluşturulmas ve pazarlanmasnn desteklenmesi; Elsanatlar, tarmsal ürünler ve hizmetler için satş noktalarnn/atölyelerin geliştirilmesi ve/veya kurulmas; İlgili koruma alan yaknndaki krsal/eko-turizm sektörünün geliştirilmesi; Krsal turizm birimlerinde yenilenebilir enerjilerin kullanmnn sağlanmas; Krsal turizme yönelik olarak geleneksel krsal yaplarn korunmas ve değerlendirilmesi; Yerel insan kaynaklarn iyileştirmek ve kadnlarn/gençlerin turizm sektörüne katlmn kolaylaştrmak. İlgili sektörler: 1. Krsal/eko konaklama ve yiyecek içecek 2. Krsal turizmi tamamlayc krsal/eko-turizm yan faaliyetleri 3. Krsal/eko-turizm sektörüne sağlanan hizmetler 4. İnsan kaynaklar gelişimi Uygun faaliyetler Mevcut geleneksel çiftlik/köy binalarnn turizm amaçl41 renovasyonu/geliştirilmesi, mobilya ve ekipman42 sağlanmas. 41 Krsal turistik pansiyonlar ve küçük oteller (azami 10 yatakl), geleneksel restoranlar, yerel ürünler ve elsanatlar için atölyeler ve satş noktalar. 42 Mobilya, mutfaklar, güneş-fotovoltaik ve mikro ölçekli rüzgarla enerji üretimi, vb. 54 55 Turizm ürünleri yönetimi/pazarlamas için özel eğitimler ve danşmanlk hizmetlerinin sağlanmas (yabanc dil dahil). Turizm ile ilgili yeni inisiyatiflerin oluşturulmas (dalş merkezi, sportif olta balkçlğ, binicilik, bisiklet, kuş/flora/fauna gözlemleme, kültürel miras ve yiyecek içecek turlar, vb). Turistlere sportif olta balkçlğ hizmeti sunmak üzere geleneksel balkç teknelerinin seyir güvenliğini artracak ekipmanlarn sağlanmas . Geleneksel ve kültürel ilgi alanlarnn (eski mahzenler, eski zeytinyağ değirmenleri, harnup ambarlar, un değirmenleri, şarap/zivaniya tatma odalar, vb.) krsal turizm amaçl kullanm için restore edilmesi ve/veya donanm sağlanmas. Deniz kysna minimum 1 km uzaklkta olan ve en az 6 odas olan mevcut krsal/eko-turizm tesisleri için yüzme havuzu inşaa edilmesi. Tipik “niş” çiftlik ürünleri (nar, üzüm, hurma, narenciye, ceviz, bal, vb.), yiyecek (pekmez, macun, samarella, pastrma, zeytinli ve hellimli gibi özellikli ürünler), yiyecek dşndaki ürünler (sabunlar, kremler, yağlar, vb.), ve elsanatlar için depolama/paketleme/etiketleme/laboratuar ekipmanlarnn satn alm. Entegre turist paketlerinin oluşturulmas ve pazarlanmas43 (minimum 5 operatörü kapsayan). Konaklama ve yiyecek içecek için gönüllülük baznda kalite standartlarnn geliştirilmesi/uyarlanmas. Yararlanclar Tüm eylemler için yararlanclar: Gerçek ve tüzel kişiler (şirketler, ortaklklar ve kooperatifler, STK’lar). Nicel göstergeler Gösterge Türü Çkt Gösterge Hedef Desteklenen eylem says Toplam yatrm hacmi Pazarlama eylemlerinden yararlanan şirket says Turizm tesislerine kurulan toplam elektrik gücü (güneş panelleri ve mikro ölçekli rüzgar türbinleri) Turizm amaçl kullanm için restore edilen eski bina says Sonuç Oluşturulan yeni turizm hizmetlerinin says Eğitilen girişimci says Projeler yoluyla krsal alanlarda yaratlan yeni yatak says Krsal turizm yoluyla ürünlerini satan çiftlik says Turizm tesislerinde ağrlanan turist says Etki Kadn veya gençlerin Krsal turizmde çalşanlar içerisindeki yüzdelik pay (< 40 yaş.) Yaratlan net tam zamanlya eşdeğer ilave iş olanaklar Diğer önlemler ile bağlantlar: Bu önlem, önlem 2.1, 1.1 ve 1.2 ile bağlantldr 43 Konaklama, yiyecek içecek, rehberli ve yürüyüş turlar, web protal/krsal turizmin sunduklarn pazarlamak için acente, ve diğer yan faaliyetler. 55 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 56 Önlem 2.1 Bölgenin tantm, doğal ve kültürel mirasn korunmas/geliştirilmesi Önlemin kod numaras: 2.1 Müdahalenin mantğ KBB, önemli bir tarihi mirasa sahiptir; Soli, Vuni Saray, St. Mamas kilisesi ve Doğa ve Arkeoloji Müzesi, eski su değirmenleri ve harnup ambarlar, geleneksel ve Osmanl mimarisine sahip eski köy evleri. Ayrca, endemik ve çeşitli flora ve faunas ile potansiyel Natura 2000 alan olan Akdeniz ÖÇKB ve güzel bir peyzaja sahip Lefke ormanlar gibi yüksek doğa değeri olan alanlara sahiptir. Ancak, bu tarihi ve doğal varlklar ne gerektiği gibi korunabilmekte ne de geliştirilebilmektedir. Bunun nedeni, hem yerel nüfus hem yerel otoriteler arasnda bu varlklarn değeri hakknda bilincin eksik olmas, fonlarn ve proje fikirlerinin olmamasdr. KBB’nin doğal, tarihi ve kültürel miraslarnn büyük bir çoğunluğu etkin bir yönetim, koruma ve restorasyonun olmayşndan muzdariptir ve birtakm faaliyetlerin tehdidi (etrafa çöp atma, kontrolsüz inşaat, aşr otlatma) altndadr. Mevcut doğal ve tarihi/kültürel miraslar, bölgenin turizm potansiyelinin geliştirilmesi için değerli varlklar oluşturmakta, ancak, etkili bir tantm politikasnn olmamasndan dolay bu potansiyel ortaya çkamamaktadr. Anahtar gerekçe; Natura 2000 alanlarnn kamusal şerefiye değerinin ve bozulmamş plajlarn geliştirilmesine özellikle dikkat çekerek yüksek doğa değeri alanlar (somut uygulamalar teşvik ederek) açsndan nüfusun farkndalğnn artrlmasdr. Buna ek olarak, tarihi/kültürel alanlarn çekiciliğini korumak ve artrmak için özel bir çaba gösterilmelidir. Bütün bunlar, organize edilen kültürel etkinliklerin kalitesine de vurgu yapan bölgesel tantm/pazarlama politikalar ve inisiyatifleri ile tamamlanmaldr. Önlem 2.1’in hedefleri Önlemin genel hedefi KBB’nin çekiciliğinin her yönden artrlmas ve tarmsal-gda spesiyaliteleri ile birlikte geliştirilecek krsal alanlarda bulunan önemli doğal ve kültürel varlklar hakknda nüfusun farkndalğnn artrlmas, Özel hedefler Söz konusu olan önemli çevresel konular (plajlara çöp atlmas, biyolojik çeşitliliğin korunmas, enerji tasarrufu, vb.) hakknda yerel sakinlerin ve ziyaretçilerin çevre bilincinin desteklenmesi, ve temizlik inisiyatiflerinin uygulanmas. KBB’de bulunan yüksek değerli doğal kaynaklarn (Akdeniz ve Beşparmak ÖÇKB’leri, Kalkanl zeytin ağaçlar, Lefke’deki ormanlk alanlar) muhafaza edilmesine ve geliştirilmesine katkda bulunulmas. Krsal alanlarda ve köylerde bulunan tarihi ve kültürel alanlarn korunmasn ve geliştirilmesini amaçlayan kamu/özel girişimlerinin desteklenmesi. Eko/krsal- turizm inisiyatiflerinin geliştirilmesi ve bunlarn yerel tipik gda/elsanatlar üretimi ile sinerjisinin (bölgesel pazarlama) desteklenmesi. İnsan kaynaklarnn iyileştirilmesi ve bölgesel pazaralama inisiyatiflerinin hazrlanmas/uygulanmas. İlgili sektörler: 5. Krsal turizm sektörüne bağl yan faliyetler ve hizmetler 6. Çevre bilinci ve eğitim 7. Krsal ve geleneksel/kültürel miras 8. Krsal çevrenin ve doğal kaynaklarn geliştirilmesi 9. İnsan kaynaklarnn bölgesel pazarlamas ve gelişimi 56 57 Uygun faaliyetler KBB’nin doğal/kültürel varlklar ile tutarl bir şekilde ilintili olmalarn sağlamak için; KBB’de sunulan festivaller, halk danslar gösterileri, özel spor ve kültürel etkinlikler gibi etkinliklerin organizasyonunun iyileştirilmesi; Okullardaki çocuklara (ilk ve orta öğretim), çevresel konular ve temizlik faaliyetleri hakknda eğitim tedarik edilmesi; Çevre ile igili kampanyalarn organize edilmesi (plajlar ve ormanlar gibi yerlerin temizlenmesi, biyolojik çeşitliliği korumak amacyla bilinci artrma kampanyalar, vb.); Çevre temizliği için bilgi sağlayc ve farkndalk yaratc materyellerin, ve üretiminin sağlanmas; Sürdürülebilirlik konular ve teknolojileri üzerine demonstrasyon faaliyetleri ve yeniden kullanlabilir atklarn ayrştrlmş olarak toplanmas, kompostlama, geri dönüşüm için pilot projelerin desteklenmesi; Biyolojik çeşitliliği (kaplumbağalar, foklar, kuşlar, vb.) muhafaza etmeyi amaçlayan koruma projelerinin desteklenmesi Tarihi alanlarn ve antlarn44; restorasyon, çit çekilme ve tantm45 yoluyla muhafaza edilmesi ve korunmas. Geleneksel yerel elsanatlarnn korunmas ve tantlmas.46 uyar levhalarnn Koruma altndaki doğal alanlar (ÖÇKB/NATURA 2000, Ulusal Parklar,) için çöp kutular ve ayrştrlmş atk toplama konteynerleri tedarik edilmesi; Turistik noktalarn çekiciliğinin47 ve erişilebilirliğinin48 artrlmas; Web portal, küçük kitaplar, el broşürleri, belgeseller, filmler gibi tantm materyellerinin geliştirilmesi; Farkl dillerde açklayc tabelalarn oluşturulmas; YKS bölgesi için entegre bir logo ve bunun pazarlama plan üzerine çalşma ve uyarlama; Bölgenin doğal ve kültürel/tarihi miraslarnn korunmas ve geliştirilmesi üzerine eğitim sağlayarak belediye personel kapasitelerinin artrlmas.49 Yararlanclar Belirtilen tüm eylemler için yararlanclar: Tüzel kişiler (şirketler, vakflar, kooperatifler, sivil toplum kuruluşlar) 44 45 46 47 48 49 İlgili kamu otoriteleri ve Belediyeler. Camiler, kiliseler, mezarlar, su kemerleri, vb. Sinyalizasyon, bilgi levhalar, turist karşlama noktalar, bilgilendirme materyelleri, vb. Yerel etnografya müzelerinin kurulmas, belgelenmesi ve eğitimin sağlanmas, satş noktalarnn oluşturulmas, vb. Yürüyüş yollar, bisiklet yollar, piknik alanlar, kuş/flora/fauna gözlemleme noktalar, vb. Güzergahlarn bakm, küçük ve asfaltlanmamş otopark yerlerinin tedarik edilmesi, vb. Planlama ve strateji hazrlama, önceliklendirme, proje dizayn ve uygulamas gibi konularda teoritik ve işbaşnda eğitimler. 57 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 58 Nicel göstergeler Gösterge Türü Gösterge Desteklenen eylem says Çkt Toplam proje katlmc says Eğitim verilen kişi says Proje müdahalelerinden yararlanan alanlarn says Temizlik faaliyetleri ile alakadar toplam alan Sonuç Kurulan açklayc tabelalarn says Proje faaliyetlerine katlan kuruluş says Web sitelerini ziyaret eden kişi says Etki Yerel festivallere katlan yabanc ziyaretçi says Yaratlan net tam zamanlya eşdeğer ilave iş olanaklar Diğer Önlemler ile bağlantlar: Bu önlem, önlem 1.1, 1.2, 1.3 ve 3.1 ile bağlantldr. Hedef 59 Önlem 3.1 Bölgenin temel toplum hizmetlerinin ve altyapsnn iyileştirilmesi Önlemin kod numaras: 3.1 Müdahalenin mantğ Sağlk ve sosyal hizmetlerin yetersizliği veya düşük kalitesi Kuzey Bat Bölgesi’nin krsal alanlarnn temel problemidir. Özellikle, uzak krsal alanlardaki yaşl nüfus; yeterli sağlk, gündelik bakm ve sosyal faaliyetlerin olmamasndan etkilenmektedir. Bölgedeki tek hastane, Lefke yaknlarndaki Yeşilyurt’tadr. Belediye merkezlerinde yer alan yetersiz ekipmanl sağlk merkezleri, uzak köylerdeki nüfusa nitelikli ve etkin sağlk hizmetleri sağlayamamaktadr. Bölgede, kat atk ve atk su yönetimi zayf olmakla beraber, ciddi çevresel ve halk sağlğ problemleri yaratmaktadr; snrl kaynaklara sahip olan belediyeler, çöpleri etkin ve elverişli şekilde toplamak için yaylmş köylere ulaşamamaktadr. Bu konuda, diğer bir ciddi sknt da yerel nüfus arasnda çevre bilincinin eksik olmasdr. Bu da, KBB’nin değerli ormanlk alanlarna dökülen çöplerle yansmaktadr. KBB, turistler için önemli çekim faktörleri olan değerli tarihi ve doğal varlklara sahiptir. Ancak, köylerin çoğunluğunun merkezlerinin durumu kötüye gitmektedir. Bu da, turistler için bu köylerin çekiciliğinin ve yerel sakinleri için bu alanlarn güzelliğinin azalmasna sebep olmaktadr. Buna ek olarak, bu yerleşimlerin, genç nüfusun köylerde kalmasn sağlayabilecek olan; internet, toplum merkezleri, kütüphaneler, film ve tiyatro salonlar gibi temel sosyal ve kültürel tesisleri eksiktir. Bu önlemin amac; temel sosyal ve sağlk hizmetlerinin ve küçük altyaplarn geliştirilmesinin desteklenmesi yoluyla krsal alanlarn yaşam kalitesinin ve çekiciliğinin artrlmasdr. Bu önlem kapsamnda; köylerin ve belediyelerin yenilenmesi, küçük sosyal merkezlerin oluşturulmas ve iyileştirilmesi, sağlk hizmetlerinin, eğlence olanaklarnn ve kültürel hizmetlerin iyileştirilmesi, etkin bir kat atk ve atk su yönetimi, yerel paydaşlar arasnda işbirliği yer almaktadr. Hedefler Önlemin genel hedefi Kaliteli sosyal ve sağlk hizmetlerinin tedarik edilmesi yoluyla krsal alanlarn yaşam kalitesinin artrlmas. Özel hedefler Sağlk Merkezleri için hayat-kurtarc ekipmanlara sahip ambulanslarn, daha iyi tbbi ve laboratuvar ekipmanlarnn tedarik edilerek sağlk hizmetlerinin kalitesinin artrlmas. KBB’nin krsal kesimlerinde toplumun internete erişiminin desteklenmesi (internet cafe’ler ve köy salonlar için bilgisayar donanm alm, vb.). Krsal alanlarn sağlk koşullarnn iyileştirilmesi (atk ve su yönetimi). Sosyal ve kültürel faaliyetlerin geliştirilmesi, özellikle yaşllar, gençler ve çocuklar için Krsal yerleşimlerin güzelleştirilmesinin desteklenmesi. İlgili sektörler Sosyal hizmetler Kültür Sağlk tesisleri ve altyap İnsan kaynaklar gelişimi Uygun faaliyetler Tbbi ekipmanlar, laboratuarlar ve iyi donanml ambulanslar tedarik edilerek krsal toplumlarda sağlk hizmetlerinin tbbi altyapsnn iyileştirilmesi; 59 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 60 Kütüphaneler, toplum merkezleri, sosyal kulüpler gibi halka açk yerlerde internet bağlants olan bilgisayar odalarnn oluşturulmas ve yerel nüfusun bilgisayar ve internet kullanm üzerine eğitilmesi; Belediyelerin kat atk yönetimi için değerlendirme çalşmalarnn hazrlanmas, ve kat atk dökülmesi için entegre projelerin uygulanmas; Belediyelerin, köy foseptikleri gereksinimlerini değerlendirme çalşmalarnn hazrlanmas, hasarl foseptiklerin yenilenmesi/değiştirilmesi, septik balçklar ve tarmsal işleme atk sular için artma tesislerinin kurulmas; İçme suyu artma tesislerinin kurulmas; Yaşllar, gençler, kadnlar ve çocuklar için sosyal ve kültürel merkezlerin kurulmas; Köy meydanlarnn ve ana caddelerinin güzelleştirilmesi. Yararlanclar Belediyeler, kâr amac gütmeyen hükümet-dş kuruluşlar, Üniversitler AB ortak göstergeleri için nicel hedefler Gösterge Türü Gösterge Desteklenen eylem says Çkt Toplam yatrm hacmi Köylerin güzelleştirilmesi ile ilgili yatrmlarn hacmi Tbbi ekipman, laboratuar ve ambulans tedarik edilen sağlk merkezi says Kurulan bilgisayar ve internet merkezi says Tedarik edilen çöp kamyonu ve çöp kutusu says Sonuç Yenilenen veya değiştirilen foseptik says Artlmş içme suyu verilen ev says Kurulan sosyal ve kültürel merkezlerin says Güzelleştirme çalşmalarnn yaplmş olduğu köy says Sağlk merkezleri ve ambulanslardan yararlanan kişi says İnternet odalarn kullanan kişi says Etki Halkn, belediyelerin kat atk ve atk su yönetimi hizmetlerinden memnuniyet derecesi Halkn içme suyu ile ilgili memnuniyet derecesi Sosyal ve kültürel merkezlerin hizmetlerini kullanan kişi says Net göç oran Diğer önlemlerle bağlantlar Bu önlem, önlem 2.1, 3.1, 1.1, 1.2 ve 1.3 ile bağlantldr. 60 Hedef 61 Önlem 3.2 Yerel yönetimin etkinliğinin artrlmas ve güçlendirilmesi Önlemin kod numaras: 3.2 Müdahalenin mantğ YKS eylemlerinin uygulanmas, başars ve gelecekteki sürdürülebilirliği, çoğunlukla, yerel paydaşlarn sahiplenmesi ile bağlantl iyi yönetişime dayal olduğundan, yerel yönetimler, krsal kalknma için hayati bir rol oynamaktadr. Bu nedenle, yerel yönetimlerin güçlendirilmesi ve kapasitelerinin geliştirilmesi, YKS’nin etkin olarak uygulanmas için anahtar ön koşuldur. KBB yönetişim açsndan baz temel problemlere sahiptir: - yeterli yasa uygulamasnn ve arazi kullanm (fiziksel) planlamasnn olmamas, doğal ve kültürel mirasn korunmasn ve geliştirilmesini, doğal kaynaklarn sürdürülebilirliğini ve gda güvenliğini olumsuz etkilemektedir; - sorumluluk ve yetki karmaşas ve yerel ve merkezi paydaşlar arasnda koordinasyon ve işbirliği eksikliği olmas, krsal alanlardaki kalknma eylemlerinin pürüzsüz olarak gerçekleşmesine, sinerjilere ve yerel sahiplenmeye engel olmaktadr; - yerel paydaşlarn teknik kapasitelerinin yetersiz olmas. Destek, yerel bölgesel tutarllğ ve paydaşlar arasnda sinerjileri güçlendirmek amacyla sağlanmaldr. Bölgedeki tüm güçleri birleştiren yerel işbirliği ve ortaklklarn kurulmas, YKS’nin başarl olmas için asli şart olarak görülmektedir. Hem YKS’nin uygulamasnn başarl olmas, hem KBB’nin sürdürülebilir kalknmas, bu problemlerin çözümlenmesine bağldr. Hedefler Önlemin genel hedefi Bölgesel tutarllğ ve yerel paydaşlar arasnda sinerjileri güçlendirmek Özel hedefler Yerel yönetimlerin kurumsal kapasitelerinin geliştirilmesi Sağlam bir mekansal planlama politikasnn uygulamaya konmas KBB’de yerel yönetişimi geliştirmek Tüm sektörler için yasa uygulamasnn güçlendirilmesi İlgili sektörler Yönetişim İnsan kaynaklar gelişimi Yerel yönetimler Uygun faaliyetler Bölgenin hassas olan doğal ve kültürel/tarihi miraslarnn korunmas ve değerlendirilmesi ve ilgli yatrmlara öncelik tannmas amacyla alana dayal master planlarnn hazrlanmas; Planlama ve strateji hazrlama, proje dizayn, yönetimi ve uygulamas gibi konularda belediye personeline eğitim tedarik edilmesi; 61 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 62 Bu Yerel Kalknma Stratejisi’nde ifade edilen bölgesel kalknma insiyatiflerini uygulamay ve koordine etmeyi amaçlayan, böylelikle stratejinin sürdürülebilirliğini sağlayacak ve yerel kamu ve özel paydaşlarn içeren bir KBB yerel kalknma komitesinin kurulmasnn desteklenmesi; Bölgesel karar alma sürecinde yerel katlm artrmak amacyla yerel ve merkezi otoriteler (Muhtarlar, çeşitli sivil toplum kuruluşlar, özel sektör işletmecileri, vb.) arasnda düzgün bir danşma ve koordinasyon mekanizmasnn tanmlanmas ve oluşturulmas; Bölgedeki kontroller/tetkikler için kapasite geliştirilmesi (inşaat sektörü, etrafa çöp atma ve kanundş çöp atma, hayvan sağlğ, kanundş balkçlk, vb.). Yararlanclar Belediyeler, merkezi kamu otoriteleri, kâr amac gütmeyen hükümet-dş kuruluşlar AB ortak göstergeleri için nicel hedefler Gösterge Türü Çkt Gösterge Hedef Desteklenen eylem says Toplam yatrm hacmi Hazrlanan master plan says Eğitim verilen belediye personel says Sonuç Etki Kurulan yerel kalknma komitesinde yer alan paydaş says Yerel ve merkezi otoriteler arasnda koordinasyon sağlamak amacyla kurulan komite says Belediyelerin çats altnda kurulan ve uygulanan danşma mekanizmalarnn says Uygun bir yönetim mekanizmasna kavuşturulmuş olan koruma altndaki doğal alanlarn büyüklüğü ve kültürel/tarihi varlklarn says Doğal kaynaklarn kullanm ve etrafa çöp atma bakmndan kanundş eylemlerin says ve boyutu Korunan alanlarn ve kültürel/tarihi varlklarn büyüklüğü Diğer önlemlerle bağlantlar Önlem 3.2, bütün önlemlerle ilgilidir ve bu önlemin başarl uygulamas, diğer tüm önlemlerin pürüzsüz olarak uygulanmasn ve KBB YKS’sinin bir bütün olarak sahiplenilmesini kolaylaştracaktr. Diğer yandan, önlem 1.2 ve 2.1 altndaki işbirlikçi eylemler, Önlem 3.2’nin uygulamasna katkda bulunacak deneyimleri oluşturacaktr. 63 6 – Diğer stratejiler ile uyum Kuzey Bat Bölgesi için yerel kalknma stratejisi, ilgili sektörler için yerel mevzuat ve KTt merkezi otoritelerince50.hazrlanan anahtar stratejik dokümanlarla önerilen çerçeve ile uyumludur. KBB’deki kalknma sürecinin etkin bir biçimde gerçekleşmesini sağlamak için bu strateji ulusal ve uluslararas finansman programlar ile tamamlayclk öngörmektedir. Amaçlanan, Yerel Kalknma Stratejisi’nde tanmlanan hedeflere ulaşmay desteklemek için kaynaklarn en iyi şekilde kullanlmasdr. Bu doküman, birtakm projelerle işbirliği içerisinde hazrlanmştr: AB tarafndan finanse edilen; Bitkisel Üretim ve Hayvanclk Projeleri, NATURA 2000, KOBI Projesi – STK Projeleri – Mesleki Eğitim Projesi. Ve, USAID tarafndan finanse edilen EDGE-Kobi Centre. IV. - Ortaklk Bu YKS’nin başaryla hazrlanmas srasnda farkl sektörlerden gelen birtakm yerel kamu ve özel paydaşlarn katklar ve katlmlar görülmüştür. (Bölüm V’e baknz – Danşma Süreci) Bu paydaşlar, henüz resmi bir Yerel Kalknma Komitesi (YKK) oluşturmamştr. YKS basma verilmiştir. 50 Kbrs Türk Toplumu Kat Atk Yönetimi Master Plan (Ekim 2007); KTt Su Master Plan (2004); Kbrs’n kuzey kesimi için Turizm Master Plan (2000); 63 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 64 VI. – Danşma süreci Strateji, çoğunlukla, ilgili paydaşlar ile ortaklklar kurmaya odaklanmaktadr. Ayn zamanda, sorumlu organlar arasnda ve bunlar araclğ ile çevre politikalarnn sahiplenilmesini sağlayacak bir çerçeveyi hazrlamaktadr. Strateji, dört anahtar hedefi temel alan yatay bir yaklaşma sahiptir: • Devlette yeralan anahtar karar vericilerin farkndalğnn ve anlayşnn geliştirilmesi • Farkndalğn ve anlayşn daha geniş çapta arttrlmas (halk dahil) • Yerel ağlar yaratmak (örneğin; Yerel Otoriteler, STK’lar, Üniversiteler ile) • Uzmanlğn güçlendirilmesi (örneğin; eğitim, farkndalk kampanyalar, yarşmalar, vb.) Strateji, amaçlarna ulaşmak için, bir takm gruplar hedef almaktadr – ismen, Devlet’te yeralan Karar Vericiler, Yerel Otoriteler, Sanayi ve Ticaret, STK’lar, Eğitim ve Medya, Genel Halk ve Finansal Destek Sağlayclar. Bu gruplarn herbirinin anahtar rolü olacaktr ve belirlenen faaliyetler yoluyla uygulama sorumluluğuna dahil edilmelidirler. KBB YKS’nin Hazrlanmas Srasnda Gerçekleştirilen Eğitim, Çalştay ve Danşma Toplantlar - 09 Ekim 2009: KBB’de, belediyeler için LEADER yaklaşm üzerine eğitim Güzelyurt, Lefke ve Lapta’nn Belediye Başkanlar ve Belediyeler Birliği’nin Genel Sekreteri toplantya katlmştr, ve katlmclara LEADER yaklaşm üzerine bir sunum yaplmştr. Toplamda 5 kişi toplantya katlmştr. 64 65 - 05 Kasm 2009: Girne, Güzelyurt ve İskele Kaymakamlar ile danşma toplants Merkez Kaymakam ve Girne, Güzelyurt ve İskele Kaymakamlarnn katlm ile Leader konsepti ve YKS süreci üzerine bir danşma toplants organize edilmiştir. Kaymakamlara, LEADER yaklaşm ve KBB ve KA için YKS hazrlanma süreci üzerine bir sunum gerçekleştirilmiştir ve süreç tartşlmştr. - 13 Kasm 2009: KBB için turizm ve kültür konulu SWOT çalştay Sektörün anahtar paydaşlar, merkezi kuruluşlar, belediyeler, STK’lar ve özel sektörden 37 temsilci çalştaya katlmştr. Çalştay boyunca, LEADER yaklaşm ve sektörün durumu üzerine iki PPT sunumu KKDE tarafndan gerçekleştirilmiştir. Ve, bölgenin turizm ve kültür anlamnda güçlü yönleri, zayf yönleri, frsatlar ve tehditleri, KKDE’nin moderatörlüğü altnda küçük paydaş gruplar içerisinde tanmlanmştr. - 27 Kasm 2009: KBB için çevre ve orman konulu SWOT çalştay Sektörün anahtar paydaşlar, merkezi kuruluşlar, belediyeler, STK’lar ve özel sektörden 29 temsilci çalştaya katlmştr. Çalştay boyunca, LEADER yaklaşm ve sektörün durumu üzerine iki PPT sunumu KKDE tarafndan gerçekleştirilmiştir. Ve, bölgenin çevre ve orman anlamnda güçlü yönleri, zayf yönleri, frsatlar ve tehditleri, KKDE’nin moderatörlüğü altnda küçük paydaş gruplar içerisinde tanmlanmştr. - 12 Aralk 2009: KBB için Tematik Eko-turizm Semineri Seminer, AB Bilgi Merkezi ve Lefke EDGE Projesi ile işbirliği içerisinde organize edilmiştir ve seminere 38 paydaş katlm göstermiştir. Seminer süresince, paydaşlarla, agro ve eko-turizm konsepti ve tecrübeleri tartşlmştr. - 18 Aralk 2009: KBB için tarm ve balkçlk konulu SWOT çalştay Sektörün anahtar paydaşlar, merkezi kuruluşlar, belediyeler, STK’lar ve özel sektörden 32 temsilci çalştaya katlmştr. Çalştay boyunca, LEADER yaklaşm ve sektörün durumu üzerine iki PPT sunumu KKDE tarafndan gerçekleştirilmiştir. Ve, bölgenin tarm ve balkçlk anlamnda güçlü yönleri, zayf yönleri, frsatlar ve tehditleri, KKDE’nin moderatörlüğü altnda küçük paydaş gruplar içerisinde tanmlanmştr. - 24 Mart 2010: Lapta’da, KBB için SWOT Sunum toplants Sektörün anahtar paydaşlar, merkezi kuruluşlar, belediyeler, STK’lar ve özel sektörden 40 temsilci çalştaya katlmştr. Toplantda, bölgenin SWOT analizlerinin sonuçlar katlmclara sunulmuştur ve paydaşlarla sunum üzerine tartşlmştr. Buna ek olarak, KKDE’nin ksa dönem uzman tarafndan İtalya’dan LEADER deneyimi sunulmuştur. - 14 Mays 2010: Turizm ve Kültür Odak Grubu Toplants KBB’nin turizm ve kültür sektörlerinin önceliklerini ve faaliyetlerini belirlemek üzere bir odak grubu toplants organize edilmiştir, ve bu toplantya 18 paydaş katlm göstermiştir. Toplantda, KKDE tarafndan teklif edilen öncelikler ve faaliyetler katlmclara sunulmuştur ve katlmclarn geribildirimi alnmştr. Buna ek olarak, KKDE’nin ksa dönem uzman tarafndan İtalya’dan baz deneyimler sunulmuştur. - 20 Mays 2010: Tarm ve Balkçlk Odak Grubu Toplants KBB’nin tarm ve balkçlk sektörlerinin önceliklerini ve faaliyetlerini belirlemek üzere bir odak grubu toplants organize edilmiştir, ve bu toplantya 20 paydaş katlm göstermiştir. Toplantda, KKDE tarafndan, teklif edilen öncelikler ve faaliyetler katlmclara sunulmuştur ve katlmclarn geribildirimi alnmştr. 65 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 66 - 21 Mays 2010: Çevre ve Orman Odak Grubu Toplants KBB’nin çevre ve orman sektörlerinin önceliklerini ve faaliyetlerini belirlemek üzere bir odak grubu toplants organize edilmiştir, ve bu toplantya 14 paydaş katlm göstermiştir. Toplantda, KKDE tarafndan, teklif edilen öncelikler ve faaliyetler katlmclara sunulmuş, ve katlmclarn geribildirimi alnmştr. KTt otoriteleri ile danşma süreci Aşağdaki merkezi ve yerel otoriteler, YKS ile ilgili yorumlarn bildirmiştir: 16/09/2010, Lefke Belediyesi - Mehmet Zafer (Başkan), Haluk Giray 16/09/2010, Lapta Belediyesi - Fuat Namsoy (Başkan), Hasan Keleş, Tolga Alav 17/09/2010, Ticaret Odas - Janel Burcan, Çiğdem Aksu 17/09/ 2010, Sanayi Odas - Mustafa Gündüz, Gizem Menteş 17/09/2010, Esnaf ve Zanaatkarlar Odas–Bahadr Mahmutoğlu (Dş ilişkiler koordinatörü) 6/10/2010, Güzelyurt Belediyesi - Süleyman Akdağ (Müdür) 20/10/2010 Yerel Yönetimler Dairesi - Meriç Taydemir (Müdür) 20/10/2010, Merkez Kaymakam (Gürsel Selengin), Girne Kaymakam (Gürkan Kara), Güzelyurt Kaymakam (Menteş Gündüz) 04/11/2010, Eski Eserler ve Müzeler Dairesi - Emine Pilli (Müdür), Elçin Kubilay (Arkeolog), Emine Sivri (Arkeolog), Mehmet Soforoglu (Arkeolog), Hasan Tekel (Arkeolog) 4/11/2010, Şehir Planlama Dairesi - Hülya Davulcu (mimar, Nurhan Aremek (şehir planlamacs), Layik Topcan Mesutoğlu (Müdür Yrd.), Lynda Thorn (Danşman) 4/11/10, YAGA - Mehmet Yldrm (Direktör Yrd.), Bengü Mndkoğlu (Danşman) 22/11/2010, Kültür Dairesi -Candaş Yolga (Müdür Yrd.), Bedia Kale, Yusuf Örs 23/11/2010, Telekomünikasyon Dairesi -Ali Ayral (Transmisyon Teknik Şube Amiri) 23/11/2010, Turizm Planlama Dairesi -Turgut Muslu (Müdür), Ylbay Geceyatmaz, Efsun Salel 24/11/2010, Çalşma Dairesi -Yusuf Önderol (Müdür) 24/11/2010, Turizm Tantma ve Pazarlama Dairesi - Derviş Gezer (Müdür), Şanel Tağmaç 24/11/2010, Devlet Planlama Örgütü -Ali Korhan (Müsteşar) 25/11/2010, Tarm ve Doğal Kaynaklar Bakanlğ - Nazm Ergene (Müsteşar), Mustafa Alkaravl (Jeoloji ve Maden Dairesi Müdürü), Güliz Kuset (Orman Dairesi), Ercan Akerzurumlu (Tarmsal Araştrmalar Enstitüsü Müdürü), Hüseyin Ataben (Veteriner Dairesi Müdürü), Hüseyin Hürkal (Hayvanclk Dairesi Müdürü), Ersun Ulucam (Hayvanclk Dairesi), Ali Göksu (Tarm Dairesi Müdürü), Gönen Vurana (Tarm Dairesi), Samiye Kasap (Krsal Kalknma Birimi), Niyazi Nizam (Krsal Kalknma Birimi), Deniz Solyal (Krsal Kalknma Birimi) 30/11/2010, Çevre Koruma Dairesi - Behram Kamer (Müdür), Hasibe Kusetoğullar 01/12/2010, Karayollar Dairesi - Mustafa Demircioğlu (Müdür) 07/12/2010, Sosyal Hizmetler Dairesi – Cansel Hdroğlu (Müdür), Aydan Başkurt (Şube Sorumlusu) 08/12/2010, Sağlk Hizmetleri Dairesi – Dr. Hatice Faydal (Müdür), Selma Ylmaç (İdare Memuru), Dr. Keziban Akyön (Başhekim), Havva Arslan (Gda Müh.), Hakan Emiroğlu (Çevre Müh.) Stratejik Toplant 3 Aralk 2010’da, son bir Stratejik Toplant düzenlenmiştir. Yerel paydaşlar için Yerel Kalknma Stratejisi’nin son versiyonunun sunumu yaplmştr. Toplam 47 kişi toplantya katlmştr. EK 11’de; Yerel Kalknma Stratejisi’nin hazrlanmasna iştirak eden tüm yerel paydaşlarn listesi yer almaktadr. 66 67 EKLER Ek 1: KBB nüfüsu Ek 2: KBB’de işgücü Ek 3: KBB habitatlar Ek 4: KBB floras Ek 5: KBB faunas Ek 6: KBB’de görülen kuşlar Ek 7: KBB’nin tarihi miras Ek 8: KBB’nin balkç barnaklar ve tekneleri Ek 9: Kbrs’n Kuzey kesimi ve KBB otel doluluk oranlar Ek 10: KBB festivalleri EK 11: Yerel Kalknma Stratejisi’nin danşma sürecine katlan yerel paydaşlarn listesi KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 68 Ek 1: KBB nüfusu (2006 yl nüfus saymna göre) Belediye ve Köyler Nüfus Belediye ve Köyler Nüfus 1. Lapta 5,965 2. Güzelyurt 13,334 * Karşyaka 2,206 * Mevlevi 376 * Çamlbel 1,058 * Yuvack 300 * Akdeniz 595 * Zümrütköy 969 * Alemdağ 97 * Serhatköy 588 * Geçitköy 206 * Şahinler 180 * Hisarköy 205 * Gayretköy 395 * Karpaşa 96 * Aydnköy 1,273 * Kayalar 198 * Akçay 1,085 * Klçaslan 220 * Kalkanl 1,545 * Koruçam 236 3. Lefke 7,854 * Kozan 461 * Taşpnar 231 * Özhan 90 * Çamlköy 259 * Sadrazamköy 215 * Yeşilrmak 429 * Tepebaş 805 * Gaziveren 996 * Doğanc * Yeşilyurt * Bademliköy * Gemikonağ * Cengizköy * Yedidalga 1,302 69 Ek 2: KBB’de işgücü NÜFUS VE İŞGÜCÜ DURUMU TOPLAM 1. KURUMSAL OLMAYAN SİVİL NÜFUS 2. 15 VE DAHA YUKARI YAŞTAKİ NÜFUS 3. İŞGÜCÜ DURUMU 3.1. İstihdam edilenler 3.2. İşsiz 4. İŞGÜCÜNE DAHİL OLMAYANLAR 4.1. İş aramayp işbaş yapmaya hazr olanlar 4.1.1. İş bulma ümidi olmayanlar 4.1.2. Diğer 5. İŞGÜCÜNE KATILMA ORANI (%) 6. İŞSİZLİK ORANI (%) 6.1. Genç nüfus oran (%) ERKEK 1. KURUMSAL OLMAYAN SİVİL NÜFUS 2. 15 VE DAHA YUKARI YAŞTAKİ NÜFUS 3. İŞGÜCÜ DURUMU 3.1. İ stihdam edilenler 3.2. İşsiz 4. İŞGÜCÜNE DAHİL OLMAYANLAR 4.1. İş aramayp işbaş yapmaya hazr olanlar 4.1.1. İş bulma ümidi olmayanlar 4.1.2. Diğer 5. İŞGÜCÜNE KATILMA ORANI (%) 6. İŞSİZLİK ORANI (%) 6.1. Genç nüfus oran (%) KADIN 1. KURUMSAL OLMAYAN SİVİL NÜFUS 2. 15 VE DAHA YUKARI YAŞTAKİ NÜFUS 3. İŞGÜCÜ DURUMU 3.1. İ stihdam edilenler 3.2. İşsiz 4. İŞGÜCÜNE DAHİL OLMAYANLAR 4.1. İş aramayp işbaş yapmaya hazr olanlar 4.1.1. İş bulma ümidi olmayanlar 4.1.2. Diğer 5. İŞGÜCÜNE KATILMA ORANI (%) 6. İŞSİZLİK ORANI (%) 6.1. Genç nüfus oran (%) TOPLAM LEFKOŞA GAZİMAĞU SA GİRNE GÜZELYU RT İSKELE 250 373 201 796 83 983 67 373 61 279 49 353 57 276 46 629 26 979 22 170 20 855 16 270 101 104 91 223 9 881 100 691 14 130 35 159 32 567 2 592 32 214 3 208 24 103 21 674 2 428 25 251 5 736 24 446 21 896 2 550 22 183 1 492 10 653 9 154 1 500 11 516 1 852 6 744 5 932 812 9 527 1 843 2 604 11 332 50.1 9.8 24.7 344 2 838 52.2 7.4 14.9 897 4 752 48.8 10.1 30.4 227 1 265 52.4 10.4 22.7 442 1 395 48.1 14.1 43.7 694 1 082 41.4 12.0 28.8 131 054 106 138 44 242 35 669 31 893 25 772 30 567 25 059 13 793 11 381 10 559 8 257 66 521 61 496 5 025 39 617 4 756 22 723 21 241 1 482 12 946 896 15 698 14 589 1 108 10 075 1 946 16 206 15 083 1 123 8 853 618 6 885 6 109 775 4 496 696 5 010 4 474 535 3 248 599 1 079 3 539 62.7 7.6 24.0 126 770 63.7 6.5 16.3 380 1 510 60.9 7.1 29.9 100 518 64.7 6.9 18.7 213 468 602.5 11.3 49.2 260 272 60.7 10.7 25.4 119 320 95 658 39 742 31 704 29 386 23 581 26 710 21 571 13 186 10 789 10 296 8 013 34 584 29 727 4 857 61 074 9 374 12 435 11 326 1 110 19 268 2 312 8 405 7 085 1 320 15 176 3 789 8 240 6 813 1 427 13 330 874 3 769 3 045 724 7 020 1 156 1 734 1 458 276 6 279 1 244 1 525 7 793 36.2 14.0 25.8 219 2 068 39.2 8.9 12.7 517 3 242 35.6 15.7 31.1 127 747 38.2 17.3 29.2 229 927 34.9 19.2 37.2 433 810 21.6 15.9 36.5 KAYNAK: Devlet Planlama Örgütü 69 No 1 2 70 Bulunduğu Yüzölçümü Arazi Yüzdesi Kod Ad Önemi Yer Says (ha) (%) 1120 Posidonia yataklar HD I* 893.35 18.87 1170 Resifler HD I 278.68 5.88 1240 Akdeniz kylarnn endemik Limonium spp. bulunan bitki kapl deniz 3 uçurumlar HD I 21 128.25 0.79 4 2110 Embriyonik hareketli kumullar HD I 14 257.32 1.59 5 2240 Brachypodietalia kumul otlaklar HD I 1 0.23 0.00 6 2250 Juniperus spp. bulunan sahil kumullar HD I* 8 49.18 0.30 7 2260 Cisto-Lavendulatalia kumulu ve sclerophyllous çallklar HD I 94 1241.47 7.67 8 5210 Juniperus spp. bulunan arboresan fundalklar HD I 215 2316.16 14.31 9 5330 Akdeniz-scağna özgü ve çöl-öncesi maki ormanlar HD I 24 150.16 0.93 10 5420 Sarcopterium spinosum phryganas HD I 76 906.63 5.6 11 6220 Thero-Brachypodietea çimenli ve çok yllk yalanc bozkrlar HD I* 36 193.32 1.19 12 6420 Molinio-Holoschoenion; Akdeniz uzun tavl bitki otlaklar HD I 1 4.05 0.03 13 8210 Chasmophytic bitki örtüsüne sahip kalkerli kayalk yamaçlar HD I 3 1.17 0.01 14 9290 Servi ormanlar (Acero-Cupression) HD I 43 206.45 1.28 15 9320 Akdeniz zeytini ve Keçiboynuzu ormanlar HD I 28 129.31 0.80 16 9540 Endemik Mesogean çamlar bulunan Akdeniz çam ormanlar HD I 379 3136.52 19.37 17 B2 Sahil çakllar EUNIS 4 2.93 0.02 18 C2 Kayalk uçurumlar, tabakalar ve sahiller EUNIS 2 9.45 0.06 E2.6 Tarmsal açdan geliştirilmiş, yeniden tohum ekilmiş ve skça gübrelenmiş 19 otlaklar, spor sahalar ve çimlik alanlar dahil EUNIS 3 83.41 0.52 20 F5 Maki, arboresan matorral ve Akdeniz-scağna özgü çallklar EUNIS 12 106.18 0.66 21 F5.2 Makiler EUNIS 103 553.63 3.42 22 F6.2 Eastern garrigues EUNIS 73 672.74 4.16 23 FB.3 Dekoratif amaçl veya meyveler için fidan dikimi (üzüm bağlar dşnda) EUNIS 2 79.74 0.49 24 I1 Ekilebilir topraklar ve bostanlar EUNIS 39 5645.39 34.88 25 J1 Şehirlerin, kasabalarn ve köylerin binalar EUNIS 1 17.19 0.11 26 J2 Az sklkta binalar, bahçe ve parklardan oluşan I2 Ekili alan EUNIS 12 27.09 0.17 27 J3 Madencilik sanayi alanlar EUNIS 1 3.02 0.02 28 J4 Trafik şebekeleri ve inşa edilen diğer sert zeminli alanlar EUNIS 157 221.92 1.37 29 J6 Atk alanlar EUNIS 30 42.52 0.26 Kod Ad: Yönerge No 92/43/EEC, Ek I içerisinde. Önemi: HD I - Ek I, HD I* - Ek I; öncelikli habitatlar. Bulunduğu yer says: Herbir habitat tipinin bulunduğu yerlerin saysn gösterir. Arazi %’si: habitatn kapladğ alann %’si. Deniz habitatlarnn %’si toplam deniz yüzölçümüne gore hesaplanmştr. Ek 3: KBB habitatlar KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 70 71 Ek 4: KBB floras No İsim Önem Endemizm Bulunduğu Yer Says Nüfus B 20 nadir 1 Anthemis tricolour (yerel ad yok) NI 2 Asperula cypria (Kbrs İnceciçeği) NI B 6 nadir 3 Astragalus cyprius (Kbrs Geveni) NI B 5 nadir 4 Ballota integrifolia (Dikenli Köpek Otu) NI B 1 çok nadir 5 Crocus veneris (Kbrs Safran) NI B 6 nadir 6 Ferulago cypria (Kbrs Gavcar) NI B 1 çok nadir 7 Helianthemum obtusifolium (Kbrs Güneşgülü) NI B 9 nadir 8 Hypericum repens (yerel ad yok) NI B 2 çok nadir 9 Limonium albidum subsp. Cyprium (yerel ad yok) NI B 5 nadir 10 Odontites cypria (Kbrs Odontitesi) NI B 13 nadir 11 Onobrychis venosa (Damarl Korunga) NI B 56 yaygn 12 Onopordum cyprium (Eşek Dikeni) NI B 82 yaygn 13 Onosma caespitosum (Küme Sincar) NI A 41 yaygn 14 Onosma fruticosum (yerel ad yok) NI B 59 yaygn 15 Ornithogalum pedicellare (Kbrs Tükürük Otu) NI B 3 Çok nadir 16 Ophrys kotschyi (Kbrs Ofrisi) HD II* B 8 nadir 17 Pimpinella cypria (Kbrs Pimipinellas) NI A 3 18 Rosularia pallidiflora (Soluk Kbrs Göbek Otu) NI A 3 19 Sedum lampusae (Lapta Damkoruğu) NI A 3 20 Senecio glaucus ssp. Cypria NI B 1 21 Teucrium micropodioides (Küme Kurtluca) NI B 138 Çok nadir Çok nadir Çok nadir Çok nadir yaygn HD II B 10 nadir 22 Tulipa cypria (Kbrs Lalesi) Not: HD II – A Ek II içerisinde, HD II* - Ek II’nin öncelikli türleri, HD IV - Ek IV içerisinde, HD V - Ek V içerisinde, NI – ulusal önem taşyan türler. Endemizm: A: Yerel endemik, B: Kbrs endemiği, Bulunduğu yer says: herbir türün bulunduğu yer saysn gösterir. KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 72 Ek 5: KBB faunas (AK Habitatlar Yönergesi (92/43/EEC) Ek II’de yeralan ve Akdeniz ÖÇKB içerisinde daha önceden belirtilen faunistik türlerin listesi) No Ad Zoolojik grup Önemi Bulunduğu yer says Popülasy on Son derece nadir 1 Monachus monachus M HD II* 2 Caretta caretta R HD II* 5 6-40 3 Chelonia mydas R HD II* 5 4-29 4 Rousettus aegiptiacus M HD II Yaygn 5 Cyrtopodion kotschyi fitzingeri R ESS Yaygn 6 Laudakia stellio cypriaca R ESS Yaygn 7 Ophisops elegans schlueteri R ESS Yaygn 8 Dolicophis jugularis cypriacus R ESS Yaygn 9 Macrovipera lebetina lebetina R ESS Yaygn (*)Habitatlar Yönergesi (92/43/EEC) kapsamnda; türler içerisinde öncelikli türlerden olduğunu göstermektedir. ESS= Endemik Alt Türler (MTCP raporlar 1993-2008, EPD Raporlar, Benda et al 2007, Haigh 2004, Gucu 2007). 72 73 Ek 6: KBB’de görülen kuş türleri (AK Kuşlar Yönergesi (79/409/EEC) Ek I’de yeralan ve Akdeniz ÖÇKB içerisinde belirtilen türlerin listesi) No İsim Zoolojik Grup AB Statü 1 Larus audounii B BD I rb (SPEC-1) 2 Vanellus spinosus B BD I Mb 3 Milvus migrans B BD I PM 4 Ciconia nigra B BD I Pm 5 Hieraaetus fasciatus B BD I Rb 6 Ficedula albicollis B BD I PM 7 Grus grus B BD I PM (SPEC-3) 8 Calonectris diomeda B BD I PM (SPEC-2) 9 Emberiza caesia B BD I MB, PM 10 Sylvia melanothorax B BD I RB, MB 11 Oenanthe cypriaca B BD I MB 12 Himantopus himantopus B BD I Mb 13 Falco eleonorae B BD I MB, pm 14 Plegadis falcinellus B BD I PM 15 Pluvialis apricaria B BD I WV 16 Gallinago gallinago B BD I pm 17 Egretta alba B BD I pm, wv 18 Sterna nilotica B BD I PM 19 Circus cyaneus B BD I pm, wv 20 Pernis apivorus B BD I PM 21 Alcedo atthis B BD I pm, wv (SPEC-3) 22 Lanius minor B BD I PM (SPEC-2) 23 Falco naumani B BD I PM, FB 24 Egretta garzetta B BD I PM, wv 25 Buteo rufinus B BD I rb, pm, wv 26 Circus aeruginosus B BD I PM, wv 27 Lanius nubicus B BD I MB, pm (SPEC-2) 28 Circus pygargus B BD I PM (SPEC-4) 29 Nycticorax nycticorax B BD I PM 30 Caprimulgus europaeus B BD I PM, MB (SPEC-2) 31 Emberiza hortulana B BD I PM 32 Pandion haliaetus B BD I pm (SPEC-3) 73 (SPEC-3) (SPEC-4) (SPEC-2) (SPEC-2) (SPEC-2) (SPEC-2) (SPEC-3) (SPEC-4) (SPEC-1) KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 74 No İsim Zoolojik Grup AB Statü 33 Circus macrourus B BD I PM (SPEC-3) 34 Falco peregrinus B BD I rb, pm, wv (SPEC-3) 35 Ardea purpurea B BD I PM 36 Lanius collurio B BD I PM, OB (SPEC-3) 37 Falco vespertinus B BD I PM 38 Coracias garrulus B BD I PM, MB (SPEC-2) 39 Sylvia rueppelli B BD I PM 40 Falco cherrug B BD I Pm 41 Ficedula semitorquata B BD I Pm B BD I RB B BD I PM, MB (SPEC-3) 42 43 Phalacrocorax aristotelis desmarestii Calandrella brachydactyla (SPEC-3) 44 Larus genei B BD I PM, wv 45 Ardeola ralloides B BD I PM 46 Burhinus oedicnemus B BD I PM, WV, RB (SPEC-3) 47 Anthus campestris B BD I PM 48 Bucanetes githagineus B BD I Pm 49 Pelecanus onocrotalus B BD I Pm 50 Ciconia ciconia B BD I Pm 51 Lullula arborea B BD I WV, RB ?? (SPEC-2) (SPEC-3) Notlar: RB = Yerleşik Üreyen, PM = Geçiş yapan Göçmenler, MB = Göçmen Üreyen, OB = Ara sra Üreyen, WV = Kş Ziyaretçisi, FB = Önceden Üreyen. Büyük harfler yaygn olarak görülen türleri belirtmektedir. Küçük harfler ise nadir olarak görülen türleri belirtmektedir. 75 Ek 7: KBB’nin tarihi miras İsim Agioi Constantinos (Kilise ve eski mezarlk) Kayalar Harup Ambar Agios Georgios (Kilise) Panagia (Şapel) Ayia Irini (Kilise-Cami) Panagia Krinotissa (Şapel) Vasilya Cami Agia Anastasia (Kilise) Agios Theodoros (Kilise) Apostolos Loukas (Kilise) Agios Minas (Kilise) Timios Prodromos Agia Paraskevi (Kilise) Agia Evdokia (Şapel) Panagia Airkotissa (Şapel) Agia Varvara (Şapel) Agia Marina (Şapel) Archangelos (Şapel) Agios Andronikos (Şapel) Haydarpaşa Cami Seyit Mehmet Ağa Cami Lambousa yerleşim alan Pigades Tapnağ 29 Eski Ev Eski Karakol Su kanallar ve su değirmeni Giriş katnn ön duvar İki eski okul odas ve halk evi Salon Otel ve dükkânlar Bulunduğu yer Sadrazamköy Kayalar Kayalar Koruçam Akdeniz Karşyaka Karşyaka Lapta Lapta Lapta Lapta Lapta Lapta Lapta Lapta Lapta Lapta Lapta Lapta Lapta Lapta Lapta Çamlbel Lefke Lefke Lefke Lefke Lefke Lefke Lefke Üzerinde İngiliz Kraliyet ambleminin bulunduğu bir bina Okul Akentou Kilisesi Soli Arkeolojik alan Vuni Saray Petra Tou Limnidi Toumba Tou Skorou Arkeolojik alan Karşyaka-Evriman (Üç Dere) Karşyaka-Karaoğullar Karşyaka Dağgüllü Karşyaka Koca Tarla Karşyaka-Hüdaverdiler Karşyaka-Gümüşalan Karşyaka Kayalar Vrysi - Tou Barva Tepebaş Ambelia Tepebaş Kypous Hisarköy Mersinia Karpaşa Hadji Pantelis Lefke Lefke Lefke Lefke Yeşilirmak (Lefke) Yeşilirmak (Lefke) Güzelyurt Karşyaka Karşyaka Karşyaka Karşyaka Karşyaka Karşyaka Karşyaka Kayalar Lapta-Tnaztepe Tepebaş Tepebaş Hisarköy Karpaşa 75 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 76 İsim Korucam Kornos Lapta Alonia ton Plakon (E) Lapta Alonia ton Plakon (W) Lapta Arodaphrioudia Lapta Phloudia Lapta Pourin Lapta Sphinarin Lapta Vasiliates Panayia Kathari Ayia Marina Sadrazamköy Galales Motidhes Köyü Çamlbel Kafkalla Çamlbel Kastrovounos Kayalar Palialona Karşyaka Evrima mezarlğ Karşyaka Harman Alan Karşyaka Loukkas Trachonas mezarlğ Karşyaka Myliades mezarlğ Karşyaka Pyrgos Triantaphylia Karşyaka Sina Manastr Karşyaka Stypia Karşyaka Vavilas Chiliomodousa Güzelyurt-Omerli Tunç Çağ’nn başlarndan kalma Maden İşleme Yeri Osman Paşa Türbesi Lefke Orta Cami Lefke Aşağ Cami Piri Mehmet Paşa Cami Güzelyurt-Kalkanl Kapouti (Tunç çağ ve ortaçağdan kalma eski eser alan) Mevlevi Kalkolitik yerleşimi ve mezarlk alan Çaldüzü mezarlk alan Tunç çağnn baş ve sonundan kalma eski eser alan Ayia Petra yerleşim yeri Phila Vasiliko-Kafkalka Mezarlk alan Sakarya Mahallesi Doğal varlklar Su kemerleri, su kulesi, ve su değirmeni Tarihi çeşme Kral mezar Soli eski mezarlk alan Bir katl Osmanl binas ve tren istasyonu Bulunduğu yer Koruçam Lapta Lapta Lapta Lapta Lapta Lapta Lapta Kozanköy Kozanköy Sadrazamköy Çamlbel Çamlbel Kayalar Karşyaka Karşyaka Karşyaka Karşyaka Karşyaka Karşyaka Karşyaka Karşyaka Karşyaka Lefke Lefke Lefke Lefke Kalkanl, Güzelyurt Mevlevi, Güzelyurt Mevlevi, Güzelyurt Ozhan, Lapta Serhatköy, Güzelyurt Serhatköy, Güzelyurt Lapta Başpnar, Lapta Tepebaş Akdeniz Lefke Güzelyurt Genel Toplam Güzelyurt Girne Bölge 55 42 2 Kayalar Gemikonağ 11 Lapta Balkç Barnaklar Kaytl olan Ticari Balkç Teknesi Says Ek 8: KBB’nin balkç barnaklar ve tekneleri 55 42 2 18 10 2 6 B A 11 Amatör Tekneler Ticari Balkç Tekneleri Denetlenen 73 52 4 17 A+B Toplam 77 2009 474 600 Güzelyurt Lefke Lapta 4* 3* 2* 1* Bungalov Snflandrl mamş Toplam 2* 1* Tatil Köyü Snf 2008 1 5 1 7 10 24 1 1 1 200 6 1 5 1 6 10 23 1 1 Say KBB’de otel doluluk oranlar 2008 478 392 Müşteri Says Kuzey Kbrs’ta otel doluluk oranlar 11 24 1 1 1 2009 1 3 1 1 6 2009 1 653 566 38 293 1963 33 314 42 38 138 233 22 318 2008 224 708 42 38 138 109 22 277 2009 224 708 Yatak Kapasitesi 2006 325 998 2008 1 565 539 Konaklanan Gece Says Ek 9: Kbrs’n Kuzey kesimi ve KBB otel doluluk oranlar 78 7389 19158 63 2350 2006 2686 6670 2271 13824 233 236 206 2216 2008 1741 7390 Müşteri Says 3544 12143 171 413 58 1431 2009 2459 4651 Turist başna gecelik yatak says 2008 2009 3,3 3,4 36874 97736 272 12393 2006 14013 34184 25079 68784 645 379 505 7048 2008 7476 28676 20261 60950 458 598 145 7977 2009 11122 21445 Konaklanan Gece Says 4.99 5.1 4.32 5.27 2006 5.22 5.13 11.04 4.98 2.8 1.6 2.5 3.2 2008 4.3 3.9 5.72 5.01 2.7 1.4 2.5 5.6 2009 4.5 4.6 Turist başna Ortalama Gece Says KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 78 79 Ek 10: KBB festivalleri GÜZELYURT 1/ Portakal Festivali - İlki1978 ylnda düzenlenmiştir (2009’da 32’ncisi; 26 Haziran - 12 Temmuz tarihleri arasnda düzenlenmiştir) - Ziyaretçiler: günde 4000 - Turistlerin sadece %1’i - Bütçe: 200 000TL - Belediye, sponsorlar ve kamu kurumlar tarafndan finanse edilmektedir - Aktiviteler: açlşta, animatörlerle ve illüziyonistlerle kortej yürüyüşü, konserler, ses yarşmas, “Uluslararas Barş Güzeli” güzellik yarşmas, çocuk şenliği (yiyecek/içecek standlar, animasyonlar, yarşmalar, oyunlar), merkezde indirimli alşveriş günleri, dükkânlar arasnda en iyi vitrin düzenleme yarşmas, spor aktiviteleri; futbol, tavla ve darts, folklör ve dans gösterileri, hediye piyangosu, yerel elişleri ve yiyecek standlar ve havai fişek gösterisi. 2) “Tiyatro Günleri” - 2003 ylndan beri düzenlenmektedir - Genellikle, Kasm veya Aralk aylarnda - Süre: 15 gün - Toplam katlmc says: yaklaşk 5000 - Katlmclarn çoğu bölgedendir, ancak, diğer bölgelerden de gelen birçok katlmc vardr - Toplam bütçe: 100 000 TL - Belediye ve sponsorlar tarafndan finanse edilmektedir - Aktiviteler: tiyatrolar/sahne oyunlar (yerel/Türkiye’den), folklör gösterileri, masal/hikaye okuma, yemek yarşmas 3) “GÜSAD Halk Danslar Kültür Şenliği” - Belediye, GÜSAD (Güzelyurt Sanat Derneği) ve Devlet Kültür Dairesi tarafndan finanse edilmektedir - AKM ve Spor Salonu’nda yaplmaktadr - Süre: 1 hafta – 10 gün - Toplam katlmc says: yaklaşk 4000 - Katlmclar: yerel halk, daha çok bölgeden - Genellikle Mays aynda gerçekleştirilmektedir 4) “Akça Köyü Sanat ve Kültür Şenliği” - Haziran aynda düzenlenmektedir - Köyün içerisinde - Katlmclar; yerel halk, daha çok bölgeden - Aktiviteler: Tiyatro, Müzik, Folklör LEFKE 5) “Uluslararas Müzik ve Kültür Festivali” - Belediye tarafndan finanse edilmekte ve Lefke Avrupa Üniversitesi ile birlikte organize edilmektedir - 2006 ylndan beri düzenlenmektedir (4’üncüsü geçen yl gerçekleştirilmiştir) - Kasm aynda, 1 hafta boyunca - Yaklaşk 6-700 kişi katlmaktadr - Kuzey Kbrs’n her bölgesinden gelen yerel katlmclar - Toplam bütçe yaklaşk olarak 30 000 TL’dir - Programn içeriği: klasik müzik konserleri “Atatürk Kültür Merkezi”nde (AKM) verilmektedir; resim ve fotoğraf sergileri “LAÜ sergi merkezi”nde yaplmaktadr. 79 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 80 6) “Yeşilrmak Çilek Festivali” - 1974 itibariyle gerçekleştirilmeyen bir gelenek - Orijinaline benzer şekilde bu yl içerisinde organize edilmesi planlanmaktadr - Daha çok panayr tarznda ; yerel ürünlerin de yer aldğ standlar kurulmakta ve bir güzellik yarşmas düzenlenmekte LAPTA 7) “Tepebaş Lale Festivali” - Mart sonu – Nisan baş (Bu yl, 20-21 Mart) - İlki 2005 ylnda düzenlenmiştir. Bu ylki 6’ncs olacaktr - 2000-3000 kişi ziyaret etmektedir - Kuzey Kbrs’n her bölgesinden gelen yerel katlmclar ve yabanc turistler - Genellikle bütçe; 8-9000 TL civardr. Bu yl, festivalde, bir konser organize edilmesi planlanmaktadr (bütçenin ≈ 18 000TL’yi bulmas beklenmektedir), ancak, Lapta Belediyesi’nden katk koymalar istenmiştir (henüz onaylanmamştr). - Aktiviteler; folklör, bisiklet yarş, yastk koşusu (geleneksel), yerel elişleri ve yiyecek standlar. 8) “Lapta Turizm Festivali” - Lapta Belediyesi tarafndan organize edilmektedir - 2008 ylndan beri düzenlenmektedir (bu yl, üçüncüsü gerçekleştirilecektir) - Haziran aynda, 2-3 gün boyunca - Toplamda, yaklaşk 10 000 kişi katlm göstermektedir - Lapta’dan ve kuzey Kbrs’n diğer tüm bölgelerinden gelen yerel halk katlmaktadr - Toplam bütçe 80 000 TL’yi bulmaktadr - Programn içeriği: Kortej yürüyüşü, yerel mutfaktan yemeklerin (hellim, pekmez, hellimli ve zeytinli, frn kebab..vb.) ve elişlerinin satşa sunulduğu standlar (yerel elişleri, diğer Kbrs’a özel elişleri, seramik ve hasr işleri...vb.), Kbrs Kültürünü yanstan bir Eski Kbrs Evi kurulmakta (eski yatak, giyim kuşam ve birçok günlük hayatta kullanlan el aletleri ve araçlar sergilenmekte), dans gösterileri (flklör ve modern dans), sportif faaliyetler (Triatlon, bisiklet, yüzme, kano, jet ski, zpknla balk avlama, darts yarşlar ve doğa yürüyüşü). 80 81 EK 11: Danşma Sürecine Katlan Paydaşlarn Listesi Ad Soyad / Name Surname Kurumu / Institution Abdamazak Arslan restoran Abdullah Aktoprak Tarm Dairesi Abdullah Cangil G/yurt K.T.N.Ü.B Adgüzel Akdeniz ÇAM-SEV Ahmet Açksöz Buluç Süt Ürünleri Ahmet Güral Ersun TEP-DER Ahmet Saldam Saldam Ltd. Ahmet Tayyareci Lapta Belediyesi Aktürk Planc Tarm Dairesi Aldoğan Eyüpoğlu Kema Vakf Alev İzdağ Kayder Temsilcisi Ali Arensavaş KEMA vakf Arkn ENGÜNEY G/YurtTarm Dairesi Nar. Birimi Arzu Çağn Edge Project Ata Baler Ayhan BIÇAKLI Çamlköy Tepebaş Kültür Sanat ve Doğay Koruma Der.Baş. Ayşe Dönmezer YAGA Ayşe Ökeoy Devlet Planlama Örgütü Ayşen TÜRKMEN LEFKE Avrupa Üniversitisi Bahadr Mahmutoğlu K.T Esnaf ve Zanaatkarlar Odas Bengü Mndkoğlu YAGA Berna Kemal Altun G/yurt Tarm Dairesi Betül Atasayan ABKM Burcu Barn ABKM Can CONKBAYIR Orman Dairesi Cemal Redif Cypruvex Cemal Kaş Kalkanl Eko turizm derneği Cemal Sofda Üretici Cemal Yorulmaz Restaurant Vouni King Cemre Erel YAGA Cengiz TABAK ELYE-GIDA Christian Harel Crop Husbandary Team Damla Boğaç Deniz Solyal Edge Project Tarm Bakanlğ Dilek Bahçvan Arclk Dr. Orhan Aydeniz Kema Vakf Emin Bahçvan Arclk Emine Sivri Museum of Archeology and Nature Engiz Portakaloğlu CMC Golf Ercan POYRAZ Orman Dairesi 81 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 82 Ergun Taşkn Lefke Gardens Hotel işletmecisi Erkut Uluçam Ersen Ekici Tarm Bakanlğ Öğretmen Ertan Adakan K.T.N.Ü.B Koop. Ertan ADATAŞ K.T.Narinciye Üreticileri Birliği Frat YORAN Fuat Namsoy ÇAM-SEV Lapta Belediyesi Gamze Kandinç YAGA Gülcan Yalnca Natura 2000 Project Güliz KUSET Orman Dairesi Güner NURİ ÇAM-SEV Gürkan Kara Halil ÇORBA Girne Kaymakamlğ Arclar Birliği Hasan ÇUVALCIOĞLU G/YurtTarm Dairesi Nar. Birimi Hasan İlkay C.M.C Golf Club Hasan Karltaş Hasan Öksüz KITREB (reh. Bir.) Hasan Altan Öksüz Pazarlama Ltd. Hasan Özçelik Devlet Planlama Örgütü Hülya DAVULCU Şehir Planlama Dairesi Hüseyin HANÇERLİOĞLU Orman Dairesi Hüseyin Kozal Cypruvex Hüsnü Rüstemoğlu Arc İlhami Tozlu Crop Husbandary Team İsmet ÇAKIR Balkç Kamil Gilanloğlu Restoranc Kemal ÇOLAK Tarm ve Hayvanclk Kemal Kayan Kemal KAYAN Güzelyurt Belediyesi Güzelyurt Belediyesi Mahmut Özçnar Güzelyurt Belediyesi Mazlum Kortaş Mehmet Bicen DPÖ Doğanc Patates Üreticileri Birliği Mehmet Gökçebağ Mehmet KUTLAR NEDA Orman Dairesi Mehmet Söföroğlu Mehmet Zafer Güzelyurt Arkeoloji ve Doğa Müzesi Lefke Belediyesi Menteş Gündüz Güzelyurt Kaymakamlğ Menteş GÜNDÜZ Güzelyurt Kaymakam Metin Dolu KITREB (reh. Bir.) Murat ARSLAN Lapta Belediyesi Mustafa Cemal Mustafa Kavurma Dağ Spor Der. Çiftçi Mustafa KÜÇÜKBEKİR G/YurtTarm Dairesi Nar. Birimi Nevter Zafer Cömert Daü Mimarlk Fakültesi 82 83 Nilden Bektaş Niyazi Nizam KTÇMO- Chamber of Environmentalist Tarm Bakanlğ Nurhan ARAMEK Şehir Planlama Dairesi Nursel Ekici Üretici- Oryat Olgun Emirzade CMC Golf Osman Serin Gaziveren Osman TUĞRUL KEMA Oytun ÖZBİLGİLİ ÇAM-SEV Ozan Serdaroğlu Lefke Avrupa Universitesi Ömer Balkç Tarm ve Hayvanclk Ömür Akyüz Orman Dairesi Özdemiz ŞAKACI Orman Dairesi Özgür Sirkeciler Özüm SALMAN Pembe Kanatl Hayvanclk Dairesi Lapta Belediyesi Turizm Planlama Dairesi Prof. Dr. Isk KORAY KIDAV Kbrs Deniz Araşt. Vakf Ramadan Gilanloğlu Frnc Salih KARAHGİL Orman Dairesi Sami Dayoğlu Güzelyur- Lefke Nar. Ür.Birliği Samiye Kasap Tarm Bakanlğ Selçuk Benter Selçuk ÜNGÜDER NEDA Kuzey Kbrs Narenciye Üreticileri Birliği Senem Aktuğ Çevre Mühendisleri Odas Servet Tahsin ÇOBAN Güzelyurt Belediyesi Seyfi Tünelci Çamlbel Muhtar Sinal Akgürcü Bakr İşlemecisi Süleyman Aldağ Guzelyurt Belediyesi Şanel Tağmaç Şener OTAĞ Turizm Kültür ve Çevre Bakanlğ Çevre K.Dairesi Tahsin Tolga Alav Tamer DAYIOĞLU Lapta Belediyesi Lefke Çevre ve Tantm Derneği Tanyel Oktar Eu Funded Project Tijen Apakgün Tunç BEYİT KITOB Hayvanclk Dairesi Ülker Çiftçioğlu Hayvanclk Dairesi Ümit Erener restoran Ylbay Direkci Kalkanl Eko turizm derneği Ylbay Geceyatmaz Turizm Planlama Dairesi Yldray Uluşan Çiftçi 83 KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ 84 Bu Yerel Kalkınma Stratejisinin hazırlanması, Agriconsulting Europe SA (AESA) Belçika, Agrin Co.Ltd. (Türkiye) ve ASP (Fransa) Konsorsiyumunun uzmanları tarafından uygulanan Kırsal Kalkınma Destek Ekibi tarafından desteklenmiştir.