120-125 beyhan bag - Akademik Geriatri Dergisi
Transkript
120-125 beyhan bag - Akademik Geriatri Dergisi
DERLEME/REVIEW Akad Geriatri 2012; 4: 120-125 Gelifl Tarihi/Received: 21/09/2011 - Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 22/01/2012 Hospis ve Hospiste Ölüme Haz›rlanma Hospice and Preparation for Death in Hospice Beyhan Ba¤ Nam›k Kemal Üniversitesi Sa¤l›k Yüksekokulu, Tekirda¤, Türkiye School of Health, Namik Kemal University, Tekirdag, Turkey ÖZET Yaflam›n›n son döneminde bulunan hastalar›n ya da terminal dönem kanser hastalar›n›n ölüm sürecini huzur ve yüksek bir yaflam kalitesiyle yaflamalar› için bat› ülkelerinde ve Amerika Birleflik Devletleri (ABD)’nde hospis merkezleri kurulmufltur. Bu kurumlarda terminal dönem hastas›n›n yaflad›¤› fiziksel, psikososyal veya dinsel kökenli s›k›nt›lar›n giderilmesine yönelik bak›m verilir. Gözden geçirme niteli¤indeki bu çal›flmada hospiste ölüm ve bu merkezlerde sunulan palyatif bak›m hizmetleri üzerinde durulmufltur. Ayr›ca, hospis merkezlerinin tarihsel geliflimine de k›saca de¤inilmifltir. Bu derlemeyle ülkemizde hedeflenen hospis ve evde bak›m gibi modellerinin oluflturulmas›nda yer alacak tüm sa¤l›k çal›flanlar›n›n bilgilendirilmesi, ayr›ca bu bilgilendirmenin beraberinde hasta ve hasta yak›nlar› için yaflam kalitesinin yükseltilmesine katk› sa¤lanmas› düflünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Palyatif bak›m, yaflam sonu bak›m, hospis, terminal dönem. ABSTRACT Hospices were established in Western countries and in the United States of America in order to provide care for the patients in the last period of their lives and terminal cancer patients for a death in peace and dignity. Hospice is a type of care and a philosophy of care that focuses on the palliation of a terminally ill patient's symptoms. These symptoms can be physical, emotional, spiritual or social in nature. In this review, historical development of the hospice centers and palliative care that is offered in the hospice are discussed, as well as death in the hospice. It is expected that this study will make a contribution to health workers in the process of developing new and important models like hospice and to palliative care team members and care givers who prepare the care plan to improve the quality of life of the patients and their relatives. Key Words: Palliative care, end of life care, hospice, terminal stage. Hospis, yaflam›n›n son döneminde bulunan hastalara, mevcut olan tüm tedavi yöntemlerinin denenmesine karfl›n sonuç al›nmamas›ndan dolay› art›k aktif tedavi uygulanmad›¤› ya da bir tedavi araman›n çoktan b›rak›ld›¤›, palyatif bak›m felsefesi eflli¤inde hastadaki rahats›z edici semptomlar›n kontrol edildi¤i ve yaflam ka- 120 litesinin mümkün olan en iyi seviyede tutularak, bu bireylere yaflamlar›n›n son dönemlerini geçirmeleri için kurumsal bünye içinde sunulan bir sa¤l›k hizmetidir (1). Hospiste sunulan palyatif tedavi ve bak›m yaklafl›mlar›yla ancak hastan›n hayat›n›n sonuna, ölüme, huzur ve sayg›nl›k içinde ulaflabilece¤i belirtilir. Hospis ayn› za- Yaz›flma Adresi/Address for Correspondence Yrd. Doç. Dr. Beyhan Ba¤ Tekirda¤ Nam›k Kemal Üniversitesi Sa¤l›k Yüksekokulu, Tekirda¤/Türkiye e-posta: beyhanbag@yahoo.com Ba¤ B. Hospis ve Hospiste Ölüme Haz›rlanma manda, ev ortam›n›n ve koflullar›n›n sa¤lanabildi¤i kurumlar olarak terminal dönem hastalar›na palyatif bak›m felsefesi eflli¤inde sunulan hizmetlerdir (2,3). Bu çal›flmada, hospis, hospise kabul edilme ölçütleri, palyatif bak›m›n bu ölçütler içindeki rolü ve hospiste yaflam ve ölüm tart›fl›lm›flt›r. HOSP‹S ve TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹ Hospis (Latince’de hopes= “misafir”, “misafirperverlik”,”yabanc›” ve “otelci”) hospitium (“misafirperverlik”, “iyi a¤›rlama”, “misafirhane”) sözcü¤ünden gelir. Bir dinlenme yeri olarak hospislere ise ilk kez Romal›lar döneminde, H›ristiyanl›¤›n bafllang›c›nda rastlan›r. MS IV. yüzy›la gelindi¤inde de bu yerler dini kurulufllara devredilir (3,4). Ortaça¤’da bu gelenek yaflat›lmaya çal›fl›lm›flsa da Reform dönemiyle hospis merkezlerinin birço¤u kapat›l›r ya da manast›rlara dönüfltürülür. Bu durum XIX. yüzy›la kadar, Fransa’da 1842 y›l›nda Jeanne Garnier terminal dönemdeki hastalara adanm›fl ilk hospis merkezini (Calvaire) açana kadar devam eder (3,4). Hospis hareketinin oluflumunda büyük bir katk› yapt›¤› bilinen Jeanne Garnier, hospisi bugünkü anlamda ilk kez “yaflam›n›n son dönemini yaflayan hastalar›n bak›m› ve bu hastalara efllik etme” olarak tan›mlar. Ölüm sürecinde olan hastalar›n bir birey olarak alg›lanmalar›n›n, yaflama ba¤l› kalarak yeterli bak›m ve tedavi ihtiyaçlar›n›n karfl›lanmas›n›n gereklili¤ini vurgulayan Saunders (1918-2005) St. Christopher’s Hospisce ad› alt›nda Londra’da ilk modern hospisi kurarak günümüzdeki hospis düflüncesinin temel prensiplerini tan›mlam›fl olur (5,6). Dr. Saunders, hemflire ve sosyal çal›flma uzman› olarak çal›flt›¤› klinikte ileri evrede kanser hastalar›n›n a¤r› ve di¤er semptomlar›n› dindirme alan›ndaki yetersizlikleri gözlemleyerek bu alanda araflt›rma ve çal›flmalar›n gereklili¤ini öne sürer. T›p fakültesini bitirip bu alanda çal›flmalar›na devam eder. Dr. Saunders morfin ve afyon maddelerinin ba¤›ml›l›¤a neden olmas›, düzenli kullan›mda belirli bir etkiye ulaflmak için dozaj›n art›r›lma olas›l›¤› korkusu ve bilinçte dalgalanmalara neden olmas› gibi sorunlara yeni bir yaklafl›m getirir. Bu tür a¤r› kesiciler her dört saatte bir hastaya düzenli verildi¤inde a¤r› korkusunu ve a¤r› zincirinin k›r›laca¤› yönündeki düflüncesi, Birleflmifl Milletler Dünya Sa¤l›k Örgütü’nün a¤r› yönetimiyle ilgili getirmifl oldu¤u standartlar›n ilk ad›mlar›ndan birini oluflturur (4.7). Saunders, ‹ngiltere’de ilk hospisi kurana kadar bu tip hastalar› kendi evinde tedavi eder (6). Akad Geriatri 2012; 4: 120-125 Günümüzde ise hospisten terminal dönemdeki hastan›n yaflam›n›n son dönemlerini a¤r›s›z bir ortamda ve aile üyelerinin de dahil edildi¤i bir çevrede geçirmesi anlafl›l›r. Hospis, terminal dönemdeki hastan›n yaflam kalitesine vurgu yaparak, yaflama ait yaflant›lardan çok ölüme odaklan›r. Ömrün ne yo¤un tedavilerle (makinelere ba¤l› olarak) uzat›lmas› ne de aktif olarak k›salt›lmas› istenir. Ço¤unlu¤u ileri evredeki kanser hastas› olan terminal dönemdeki hastalara ölümüne kadar bak›m verilip onlara efllik edilir. Bu arada, hastan›n ölüm sürecinde yaln›z b›rak›lmamas›, aksine kendisini güvende hissetti¤i bir ortamda, güvendi¤i ve sevdi¤i insanlar›n aras›nda ölmesi; ölüm sürecinde hiçbir flekilde fiziksel flikayetlerinin olmamas› (a¤r› vb.); hasta bireyin yaflam›ndaki tamamlanmam›fl ifllerin düzenlenmesi ve yaflam›n anlam›na yönelik sorular›n irdelenmesi gibi gereksinimleri de göz önünde bulundurulur (4). HUZURLU B‹R ÖLÜM ve HOSP‹S Hospis bir bina veya bir kurum olmaktan ziyade terminal dönemdeki hasta ve yak›nlar› için t›bbi tedaviyi ve hemflirelik bak›m›n›, psikososyal ve inanç aç›lar›n› da içeren bir kavramd›r. Hospisteki temel amaç, kanser hastal›¤›n›n son evresini yaflayan, kemoterapinin ya da herhangi bir cerrahi müdahalenin hastal›¤›n›n iyileflmesine katk› sa¤lamayaca¤› belirlenen bireyi “yaflam›n›n son evresine kadar” yaflam kalitesi eflli¤inde iyi bir a¤r› ve belirti kontrolüyle desteklemektir (4). Hospiste hedeflenen yaflam kalitesinin sa¤lanmas›nda kuflkusuz palyatif bak›m felsefesi büyük bir rol oynar. Dünya Sa¤l›k Örgütü 2002 y›l›nda palyatif tedavi ve bak›m felsefesini “a¤r› baflta olmak üzere, fiziksel, psikososyal ve tinsel sorunlar›n erken tan›, detayl› de¤erlendirme ve tedavisi yoluyla ac›n›n önlenmesi ya da azalt›lmas›n› sa¤layarak, hayat› tehdit eden hastal›kla karfl› karfl›ya gelen hasta ve hasta yak›nlar›n›n yaflam kalitesini art›rmay› amaçlayan yaklafl›mlar›n tümü” diye tan›mlar (8,9). Latince kökenli olan “pallium” kelimesi “manto” anlam›yla bizleri hasta ve yak›nlar›n›n korunmas› ve desteklenmesi için örtmek üzere kullan›lan manto gibi metafor anlam›yla pratikte kullan›m alan›yla da bir bütünlük oluflturur. Genifl bir perspektifi kapsayan tedavi ve bak›m›n karfl›lanmas›nda hospis çal›flanlar›ndan yaflam›n son dönemlerini yaflayan bireylerde ortaya ç›kabilecek problemleri önceden saptay›p zaman›nda müdahale için gerekli bilgi ve donan›ma sahip olmalar› beklenir. Bu nedenle hospiste çal›flan 121 Ba¤ B. Hospice and Preparation for Death in Hospice ekip palyatif tedavi ve bak›m konusunda e¤itim alm›fl olmal›d›r (9-11). Ekip; doktor, hemflire, fizyoterapist, psikolog, müzik ve sanat terapistinden din görevlisine kadar uzanan genifl bir meslek grubundan oluflur. Ayr›ca, k›sa süreli bir e¤itime tabi tutulmufl gönüllü çal›flanlar aile aras›ndaki küçük iletiflim sorunlar›nda, ödenmemifl olan bir faturan›n ödenmesi gibi küçük, ama o durumdaki birey için s›k›nt› yaratacak olan sorunlar›n çözümünde oldukça yararl› ve destekleyici olabilir. Ölüm ve ölmek, hospis hareketinde somut bir problem olarak sorunsallaflt›r›larak ölmekte olan hastan›n bak›m› bir görev olarak formüle edilir ve bu görevin pozitif bir bak›fl aç›s›yla baflar›lmas› hedeflenir. Sonuçta yaflam›n›n son günlerini ve son aylar›n› yaflayan birey için hedeflenenler ayn› zamanda bireyin kendi ölümünü kabullenmesi sürecine de hizmet eder. On dokuzuncu yüzy›ldaki aile içerisinde h›zl› ve huzurlu ölüm ideali günümüzdeki kronik hastal›ktan yavafl gerçekleflen ölüm gerçe¤iyle çeliflir. Hospiste ölüm t›bb›n kontrolünde gerçekleflen bir süreçtir. Hospis aktif ötenazi ve ölüme yard›m etmenin her türlüsüne uzak duran bir yap›land›rmad›r. Yaflamlar›n›n son dönemlerini yaflayan hasta, personelin sürekli gözetimi alt›ndad›r. Hastan›n gününü nas›l geçirece¤i, hastalar›n gözlenmesi, günlük tedavi ve bak›m planlar› vb. olabildi¤ince hastan›n özerkli¤i sa¤lanarak ya da yak›nlar›ndan yard›m al›narak birlikte planlanmas› beklenilir. HOSP‹STE YAfiAM Hospise kabulü, hastan›n hastal›¤›n›n seyri ve yaflam biyografisi belirler. Kabul koflulu ise iyileflme olas›l›¤› olmayan bir hastal›k ve bu hastal›ktan alt› ay içinde hastan›n yaflam›n› kaybetme veya tedavinin oluflturdu¤u riskin beklenen faydadan fazla oldu¤u kestirimidir (12). Hasta bu sürece gelinceye kadar tüm tedavi biçimlerinin denenmifl ve hastal›¤›nda art›k iyileflme olmayaca¤›, hatta hastal›¤›n›n daha kötüye gidece¤i t›bbi olarak aç›kl›¤a kavuflmufl olmal›d›r. ‹lgili di¤er bireyler de bu hastal›ktan mucizevi bir flekilde iyileflme olas›l›¤› olmad›¤›n›n bilincindedir. Bu ayn› zamanda hastalar için burada kalma sürelerinin ölümleriyle sonlanaca¤›, taburcu edilme ya da baflka bir kuruma tahliye edilmenin söz konusu olmad›¤› anlam›na da gelir. HOSP‹SE KABUL Hastan›n hospise kabul süreci birkaç ad›mla gerçekleflir. Nöbet de¤iflimi s›ras›nda yeni bir hastan›n ge- 122 lece¤i bildirildi¤inde hastan›n hastal›k süreciyle ilgili dosyas› çoktan haz›rd›r ve hastay› karfl›layacak hospis çal›flan› böylece hastayla ilgili ön bilgilendirme sürecinde hastan›n karfl›lanmas› için gerekli bilgileri edinmifl olur. Hasta ve yak›n› için zor olan bu süreçte bu ön bilgilendirme yararl› bir iflleve sahiptir. Hasta kap›da karfl›lan›r ve kalaca¤› odaya kadar efllik edilir. Bu karfl›lamada rahat bir atmosferin sa¤lanabilmesi için sadece bir bak›m personeli görevlendirilir. Hasta birey art›k hospis çal›flanlar› için y›llar önce hospisin bafllang›ç felsefesinde oldu¤u gibi burada kald›¤› sürece “misafir” olarak adland›r›l›r. Misafirin kendini evindeymifl gibi hissetmesi için gerekli düzenlemeler, örne¤in detayl› anamnez gibi prosedürler uygun bir zamanda yerine getirilir (1). Yeni misafir ve yak›nlar›yla yaklafl›k bir saatlik bir görüflme sonunda her iki taraf da karfl›l›kl› beklentiler, psikolojik ve fizyolojik gereksinimler, hospis ve iflleyifli gibi belirli konularda karfl›l›kl› bilgi al›flverifli gerçekleflir. Art›k misafir, bir hospis sakini olmaya haz›rd›r. Uzun bir hastal›k ve hastane yaflant›s›n› arkas›nda b›rakm›fl olan hasta ve yak›nlar› buradaki günlük yaflam›n bireysel bazda belirlendi¤ini ö¤rendiklerinde rahatlar. Ziyaretçi saati serbestli¤i ve yemek saatlerinin ve yemek seçiminin arzuya göre ayarlanabilmesi, bireyi hastane curcunas›ndan tamamen uzaklaflt›r›p hospisteki ev ortam›na haz›rlar. Kan bas›nc›, atefl ve nab›z art›k gerekli olmad›kça düzenli olarak ölçülmez. Yaln›zca kanser hastalar› hospiste yaflam kalitesini yükseltecek olan semptom kontrolü tedavilerine devam eder. Misafirlerin kendi yaflamlar›yla ilgili kararlar›n› olabildi¤ince kendilerinin almalar› sa¤lan›r (13). Hospis misafirlerinin özerk olduklar› alanlar ise flunlard›r: • Yeme içme, • Hospisteki günlük yaflam›n›n flekillenmesi, • Bak›m ve tedavi önlemleri, • Temel bak›m, • Ölüm ve ölmekle ilgili tart›flmalar›n içeri¤i ve zaman›, • Kald›¤› odan›n biçimlendirilmesi, • Yak›nlar›n›n kendisini ziyaret etme veya yan›nda kalma istekleri (14). Araflt›rmalar hospis çal›flanlar›n›n hastan›n özerkli¤inin sürdürülmesine olabildi¤ince dikkat ettiklerini gösteriyor (13). Birçok birey yak›nlar›n›n ve sevdikleri- Akad Geriatri 2012; 4: 120-125 Ba¤ B. Hospis ve Hospiste Ölüme Haz›rlanma nin de yan›nda bulundu¤u bir ortamda/evde ölümü ye¤ler (14). Doktor, hemflire ve terapistlerden oluflan multidisipliner bir ekibin birlikte çal›flt›¤› hospislerde terminal dönemdeki hasta ve hasta yak›nlar›na palyatif bak›m felsefesi temelinde sunulan bak›m ve tedavi perspektifi sayesinde birçok insan›n dile getirdi¤i “evde ölmek arzusunun” hospisle karfl›land›¤› söylenebilir (4,12). Tedaviye Yönelik Giriflimler Kanada Hospis Palyatif Bak›m Birli¤i 1995 y›l›nda DSÖ’nün (1990) aç›klamas›na koflut olarak palyatif bak›m›, aktif ve koruyucu amac›n› güden bir tedaviyle terminal dönemdeki hasta ve ailesinin yan›nda yer alarak gerekli desteklerin sa¤lanmas› olarak tan›mlar (17). Ayr›ca, hem hastal›k evresinde hem de palyatif tedavinin ard›ndan gelen ölüm süreciyle birlikte yas ve kay›p sürecinde hasta yak›nlar›n›n bedensel, psikososyal ve dinsel gereksinimlerini bireylerin kiflisel, kültürel özelliklerini ve dini de¤erlerini dikkate alarak bak›m› devam ettirmeyi hedefler. Yatakl› tedavi ve bak›m kurumu olan hospislere terminal dönemdeki hastalar kabul edilir. Burada verilen hemflirelik bak›m› palyatif bak›mla koflutluk gösterir. Hospis, bir hastaneden veya yafll› bak›mevinden tamamen ba¤›ms›z, a¤›r hastal›¤› ve bu hastal›ktan yaflamlar›n› alt› ay veya daha k›sa bir sürede kaybedecekleri ön görülen hastalar için oluflturulmufl bir sa¤l›k kurumudur. Bir hasta evde bak›m› olas› olmad›¤›nda veya hastanede mevcut tedavilerden yarar sa¤lanamayaca¤› (özellikle bir hastanenin palyatif servisinde) durumlarda hospise kabul edilir (18). Hastalar›n hastal›k sü- Akad Geriatri 2012; 4: 120-125 Geleneksel Model Tedavi ve Bak›m Koruyucu Palyatif Tedaviye Yönelik Giriflimler Ölüm Hasta HOSP‹STE ÖLÜM ve PALYAT‹F BAKIMIN ROLÜ Palyatif bak›m, terminal dönemdeki hastaya bu yolculu¤unda somatik ve psikolojik belirtilerin hafifletilmesi ve psikososyal, varoluflçu ve ruhsal aç›lardan yaflam kalitesinin yükseltilmesi hedefleriyle efllik edilerek onurlu ölüme haz›rlanmas›n›n desteklenmesi olarak görülür (15). Günümüzde geliflmifl ülkelerde palyatif tedavi ve bak›m bir yandan t›bb›n geliflmiflli¤iyle di¤er yandan hastalar›n psikososyal, varolufl ve ruhsal gereksinimleri aç›s›ndan flekillenmifltir ve flekillenmeye de devam etmektedir (8,13,16). Bu süreç de modern palyatif bak›m anlay›fl› yaln›zca hastaya odaklanmakla kalmaz, ayn› zamanda hastal›k sürecinde oldu¤u kadar kay›p ve yas sürecinde de hasta yak›nlar›n›n desteklenmesini hedefler (fiekil 1). Teflhis Ça¤dafl Model Tan› Palyatif Bak›m Tan› Koruyucu Palyatif Giriflimler Tedaviye Yönelik Giriflimler Ölüm Hasta Kay›p Yas Hasta Yak›nlar› fiekil 1. Palyatif bak›mda ça¤dafl ve geleneksel model (1990 WHO’dan uyarlanm›flt›r). reçleriyle ilgili bilgilendirilip yönlendirilmeleriyle yaflam›n son döneminde dahi tedavi ve bak›m süreçlerine kat›l›mlar› sa¤lan›r. Birçok insan yaflam›n›n son döneminde çaresiz bir flekilde yeni denenmekte olan veya bilinmeyen tedavi tekniklerine maruz kalma korkusu yaflar. Yaflamlar›n›n son günleri ya da aylar›n› yaflayan birey için, a¤r› ve rahats›zl›k verici belirtilerinin giderildi¤i, özerkli¤ini koruyabildi¤i, güvenilir ve yak›nlar›n›n bulunabildi¤i bir ortamda ölebilmek oldukça önemlidir (1,19,20). Sa¤l›k sisteminden de ölmekte olan bireyin iste¤ine sayg› gösterilip bu iste¤in yerine getirilmesi beklenir (21). Sistemde bu görevi üstlenecek kurumlardan bir tanesi hospistir. Birey hastal›¤›n›n tedavisi için gerekli tedavi yöntemlerine baflvurmakta ne kadar özgürse planlanm›fl ya da çoktan bafllanm›fl tedaviyi reddetme hakk›na da o kadar sahiptir. ‹yileflmesi t›bben olas› olmayan bir hastal›¤› bulunan bireyin, bir tedavi giriflimiyle beklenen yaflam süresinin de¤er vermedi¤i bir ölçüde uzamas› bekleniyorsa, hiç kimsenin kendisini bu tedavi- 123 Ba¤ B. Hospice and Preparation for Death in Hospice nin uygulanmas› için zorlamaya hakk› yoktur. Tüm bu süreçlerde tüm uygulamalar›n getirece¤i olumlu ya da olumsuz sonuçlarla ilgili bilgilendirilmifl bireyin kendi karar›n› özgürce almas›, baflka bir söylemle hastan›n özerkli¤i sa¤lan›r. Ayn› flekilde hospis misafiri de tedavi, bak›m için hiçbir flekilde zorlanmaz. Ölmekte olan hastan›n burada özerkli¤inin korunmas› daima ön planda tutulur. Terminal dönemdeki kanser hastalar›nda bu durum biraz farkl›d›r. Bunlar yaln›zca fiziksel a¤r›larla karfl› karfl›ya kalmazlar. Yaflamlar›ndaki günlük al›flkanl›klar› ve iliflkileri gibi birçok unsurdan belki de beklenilenden daha önce vedalaflmak zorunda kalm›fllard›r. Bu da onlar için ayr› bir ac› kayna¤›d›r. Bu tür kanser hastalar›na hospiste ölüme kadar efllik etme hospis personeli için “Nas›l yard›mc› olabilirim?” sorusunun eflli¤inde bir yandan hasta arzusuna sayg› duyma, di¤er yandan ise ölümüne kadar seyredecek süreçte yaflam kalitesini en yüksek düzeyde tutma anlam›na gelir. SONUÇ 1980´li y›llardan beri bat›daki hospis kurulufllar› h›zl› bir geliflim içindedir (22). Yaflam›n son dönemiyle ilgili olarak da toplumun bilinci de¤iflmifltir. Art›k toplu iletiflim araçlar›yla palyatif bak›m, hatta kimseye ba¤›ml› olmadan son ana kadar kendi özerkli¤ini korumak gibi konular toplum için yabanc› olmaktan ç›km›flt›r. Hospis kurulufllar› da bu geliflimlere paralel olarak topluma karfl› olabildi¤ince kendini açmakta, ölüm kavram›na onurlu ve özerklik düflüncesiyle beraber çok çeflitli gruplar›n birlikte paylaflt›klar› genel bir tart›flma seviyesi getirmektedir. Soyut ölüm ideali hospisteki günlük çal›flmayla uygulamaya dönüflür. Hospisin ifllevi iyi ve huzurlu bir ölüm sa¤layarak buna karfl›t olan uygulamalar›n sürekli kontrolünün sa¤lanmas›d›r. Buradaki amaç ölümün kendisinin ortadan kald›r›lmas› de¤il, aksine onun dayan›lmaz ve istenilmeyen yans›malar›yla mücadele edilmesidir. Cicely Saunders’›n sözü bu durumu daha da özetler: “Yaflam›n›za günleri de¤il, günlerinize yaflam kat›yoruz”. Bu söz, ayn› zamanda, hospise hastan›n kabulüyle bafllay›p ölümüne kadar geçen süredeki hospis personeli taraf›ndan hastaya palyatif bak›mla efllik etme sürecinin de bir özetidir. Di¤er yandan hospis kapsam›nda de¤erlendirilebilecek bireyler ülke için çok önemli bir gider grubunu oluflturur. Hospis kurumlar› sayesinde bu harcamalarda belirgin azalma sa¤lad›¤› vurgulanm›flt›r (19). 124 Ülkemizde palyatif bak›m hizmetleri bulunmas›yla birlikte hospis merkezleri yoktur (23,24). Türkiye’de hastalara uzun süreli palyatif bak›m verebilecek, hospis kavram›na yak›n ilk kurulufl Türk Onkoloji Vakf›n›n, ‹stanbul Yeflilköy’de “Kanser Bak›mevi” ad› ile 19931997 y›llar› aras›nda hizmete soktu¤u kurulufltur. Bu tür kurulufllarda yatan hastalara sosyal güvenlik sistemlerimizce ödeme yap›lmamas›, ba¤›fl kaynaklar›n›n yetersizli¤i, hasta ve yak›nlar›nca hospis kavram›n›n yeterince anlafl›lmamas› bu öncü kuruluflun kapanmas›na yol açm›flt›r. Palyatif bak›m amaçl› ikinci “Hospis” giriflimi ise Hacettepe Onkoloji Enstitüsü Vakf› taraf›ndan 2006 y›l›nda sonuçland›r›lm›fl ve Hacettepe Onkoloji Hastanesine çok yak›n, tarihi bir Ankara evi yeniden 12 odal› bir hospise dönüfltürülmüfltür. Ancak yasal düzenlemelerin olmay›fl› nedeniyle bu evin “Hacettepe Umut Evi” ad› ile kanserli hastalar›n tedavi ve sonras›nda birkaç hafta gibi k›sa süreli konaklamalar›n› ve minimal ölçüde hemflire hizmetlerinden yararlanmalar›n› sa¤layacak flekilde hizmet vermesi öngörülmüfltür (25). Çal›flman›n ülkemizde güncel tart›flma konusunu oluflturan ve palyatif bak›m hizmetlerini içermesi hedeflenen hospis ve evde bak›m gibi modellerinin oluflturma tart›flmalar›na katk›s› olmas› düflünülmektedir (26). KAYNAKLAR 1. Dresske S. Sterben im Hospiz. Der Alltag in einer alternativen Pflegeeinrichtung. Campus Verlag GmbH 2005: 13. 2. Isikhan V. Terminal dönemdeki kanser hastalar›n›n ölüm yeri tercihler. Türk Onkoloji Dergisi 2008; 23: 34-44. 3. Faguet BG. The War on Cancer: An Anatomy of Failure, A Blueprint for the future. Netherlands: Published by Springer, 2008: 140. 4. Everding G . Hospizbewegung. Leben bis zuletzt-Sterben in Würde. Gynäkologe 2007: 40: 972-6. 5. Doyle D, Hanks GWC, MacDonald N. Oxford Textbook of Palliative Medicine. Oxford: Oxford Univ Press Twycross R (1998) Palliative Care. Encyclopedia Appl Ethics 1996: 419-33. 6. Connor RS. Development of hospice and palliative care in the United States. OMEGA 2007; 56: 89-99. 7. World Health Organization (WHO) cancer pain relief and palliative care: report of a WHO Expert Committee (Technical Bulletin 804, Publication 1100804). WHO 1990, Geneva. 8. World Health Organization. National cancer control programmes: policies and managerial guidelines, 2nd ed. WHO 2002: 8391, Geneva. Akad Geriatri 2012; 4: 120-125 Ba¤ B. Hospis ve Hospiste Ölüme Haz›rlanma Zech D. Entwicklung der palliativmedizin in Deutschland. In: Klaschik E, Nauck F (eds). Palliativmedizin heute. New York: Springer, Berlin Heidelberg, 1994: 85-102. 18. Sabatowski R, Radbruch L, Nauck F, Loick G, Meuser T, Lehmann KA. Entwicklung und Stand der stationären palliativmedizinischen Einrichtungen in Deutschland 2000: 1112-3 Schmerz. 10. Fittkau-Tönnesmann B. Aus-, Fort- und Weiterbildung- die Herausforderung für palliativmedizin und hospizarbeit. Gynäkologe 2007; 40: 977-82. 19. van Oorschot B, Dreßel G, Erdmann B, et al. Sterben und Tod in Thüringen. Ergebnisse einer sozialwissenschaftlichen Repraesentativbefragung. Z Palliativmed 2002; 3: 30-3. 11. Fraser S, Greenhalgh T. Coping with complexity: educating for capability. Br Med J 2001: 323. 12. Richter KK . USA: care, not cure. Hospiz betont die Lebensqualität. Deutsches Arzteblatt 1997: 94Heft 15. 20. Meier DE. Increased access to palliative care and hospice services: opportunities to improve value in health care. Milbank Q. 2011 Sep;89(3):343-80. doi: 10.1111/j.1468-0009.2011. 00632.x. 13. Salloch S, Breitsameter C. Selbstbestimmung bis zuletzt - Möglichkeiten und Grenzen der Autonomieausübung im stationaeren Hospiz aus der Perspektive haupt- und ehrenamtlicher Mitarbeiter. Ethik Med 2011; 23: 217-30. 21. Anselm R. Gestützte Selbstbestimmung – Perspektive einer Ethik der Freiheit trotz körperlicher Abhängigkeit. In: Bartmann P, Hübner I (Hrsg) „Patientenselbstbestimmung“. Neukirchener Verlagshaus 2002: 71-81, Neukirchen-Vluyn. 14. Sandkühler E, Böttler W. Begleitung beim Sterben im Trauern. Ein Beispiel aus dem Evangelischen Krankenhauskönigin Eizabeth Herzberge in Berlin. Psychosom Konsiliarpsychiatr 2008; 2: 259-60. 22. Beck L. Allative medizine und hospize. Gynäkologe 2001; 34: 1177-9. 9. 15. Singer PA, Martin DK, Kelner M. Quality end of life care: patients’ perspectives. JAMA 1999; 281: 163-8. 16. Breitbart W, Chochinov HM, Passik S. Psychiatric symptoms in palliative medicine. In: Doyle D, Hanks G, MacDonalds N (eds). Oxford Textbook of Palliative Medicine. 3rd ed. Oxford: Oxford University Press, 2003: 746-74. 17. Canadian Hospice Palliative Care Association (CHPCA) (2011, Eylül 20). Palliative care: towards a consensus in standardized principles of practice. Canadian Hospice Palliative Care Association Ottawa 1995, http://www.chpca.net/home.htm Akad Geriatri 2012; 4: 120-125 23. Sivis R, McCrae CS, Demir A. Availability of mental health services for older adults: a cross-cultural comparison of the United States and Turkey. Aging Ment Health 2005; 9: 223-34. 24. Bingley A, Clark D. A comparative review of palliative care development in six countries represented by the Middle East Cancer Consortium (MECC). J Pain Symptom Manage 2009; 37: 287-96. 25. Bahar A. Ölüm sürecinde olan hasta: Terminal bak›m ve hospis. F›rat Sa¤l›k Hizmetleri Dergisi 2007: 2: 147-58. 26. Dere K, Uyar M. Kanser ve palyatif bak›m. Turkiye Klinikleri J Surg Med Sci 2007; 3: 79. 125