Kişilerarası problem çözme davranışları, yetişkinlerdeki bağlanma
Transkript
Kişilerarası problem çözme davranışları, yetişkinlerdeki bağlanma
36 Kişilerarası problem çözme davranışları, yetişkinlerdeki bağlanma yönelimleri ve … _____________________________________________________________________________________________________ Araştırma / Original article Kişilerarası problem çözme davranışları, yetişkinlerdeki bağlanma yönelimleri ve psikolojik belirtiler arasındaki ilişkiler* Bahar Esin ERGİN, İhsan DAĞ 1 2 _____________________________________________________________________________________________________ ÖZET Amaç: Bu çalışmada, yetişkinlerin bağlanma yönelimleri, kişilerarası problem çözme davranışları ve yaşadıkları ruhsal belirtiler arasındaki ilişkilerinin incelenmesi hedeflenmiştir. Ayrıca, bağlanmayla ruhsal belirtiler arasındaki ilişkide kişilerarası problem çözme davranışlarının aracı rolünün test edilmesi amaçlanmıştır. Yöntem: Bu amaçla Hacettepe Üniversitesi’nde 458 lisans öğrencisine ‘Yakın İlişkilerde Yaşantılar Envanteri’, ‘Kişilerarası Problem Çözme Envanteri’ ve ‘Kısa Semptom Envanteri’ uygulanmıştır. Sonuçlar: Elde edilen bulgulara göre, güvensiz bağlanmaya işaret eden kaygılı bağlanma örüntülerinin etkili olmayan kişilerarası problem çözme davranışları üzerinde etkili olduğu, kaçınmacı bağlanma örüntülerinin ise hem kişilerarası problemlerin çözümünde kendine güvensiz ve sorumluluk almayan yaklaşımlar üzerinde etkili olduğu, hem de etkili problem çözme davranışlarını olumsuz yönde etkilediği görülmüştür. Ayrıca hem kaçınmacı ve kaygılı bağlanmanın, hem de etkili olmayan problem çözme davranışlarından probleme olumsuz yaklaşma ve kendine güvensiz yaklaşımın ruhsal belirtiler üzerinde etkili olduğu saptanmıştır. Son olarak, kaçınmacı bağlanma ile ruhsal belirtiler arasındaki ilişkide kendine güvensiz yaklaşımın, kaygılı bağlanma ile ruhsal belirtiler arasındaki ilişkide ise probleme olumsuz yaklaşma ve kendine güvensiz yaklaşımın kısmi aracı rollerine ilişkin kanıtlar sağlanmıştır. Tartışma: Bu ilişkilerden yola çıkılarak, kişilerarası ilişki problemleriyle veya ruhsal belirtilerle danışmaya gelen danışanların tedavilerinde var olan güvensiz bağlanma örüntülerinin yerine güvenli bağlanma örüntüleri oluşturulmasının ve bu kişilere etkili problem çözme becerileri kazandırılmasının önemi vurgulanmıştır. (Anadolu Psikiyatri Derg 2013; 14:36-45) Anahtar sözcükler: Kişilerarası problem çözme, yetişkinlerde bağlanma, ruhsal belirtiler The relationships among interpersonal problem solving behaviors, adult attachment patterns, and psychological symptoms ABSTRACT Objective: This study aimed at examining the relations among adult attachment patterns, interpersonal problem solving behaviors, and psychological symptoms. Moreover, the study intended to test the mediating role of interpersonal problem solving behaviors on the relationship between attachment and psychological symptoms. Methods: In accordance with this purpose, ‘Experiences in Close Relationships Inventory’, ‘Interpersonal Problem Solving Inventory’, and ‘Brief Symptom Inventory’ had been administered to 458 Hacettepe University undergraduate students. Results: Results showed that the anxious attachment styles had effects on ineffective interpersonal problem solving behaviors; and the avoidant attachment styles not only had effects on lacking of selfconfidence and unwillingness to take responsibility in interpersonal problem solving situations but also had negative effects on effective problem solving behaviors. Moreover, it’s seen that both avoidant and anxious attachment _____________________________________________________________________________________________________ * Araştırma ilk yazarın ikinci yazarın danışmanlığında yürüttüğü Yüksek Lisans Tez çalışmasına dayanmaktadır. Uzm.Psk., Okan Üniversitesi Psikolojik Danışmanlık ve Eğitim Merkezi (OPDEM), İstanbul Prof.Dr., İhsan DAĞ, Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü, Ankara, Yazışma adresi / Address for correspondence: Uzm.Psk. Bahar Esin ERGİN, Okan Üniversitesi Psikolojik Danışmanlık ve Eğitim Merkezi (OPDEM), Kurtköy/İstanbul, Türkiye E-mail: esin.ergin@hotmail.com Geliş tarihi: 11.02.2012, Kabul tarihi: 23.09.2012 doi:10.5455/apd.35958 1 2 Anatolian Journal of Psychiatry 2013; 14:36-45 Ergin ve Dağ 37 _____________________________________________________________________________________________________ styles and approaching problems in a negative way and lacking of self-confidence from ineffective problem solving behaviors had effects on psychological symptoms. Last of all, the mediating role of lacking of selfconfidence between avoidant attachment patterns and psychological symptoms, and the mediating roles of approaching problems in a negative way and lacking of self-confidence between anxious attachment patterns and psychological symptoms had been supported. Discussion: Based on these results, the importance of striving to replace insecure attachment patterns with secure patterns and development of effective problem solving skills in the therapies of clients with interpersonal relationship problems or psychological symptoms had been emphasized. (Anatolian Journal of Psychiatry 2013; 14:36-45) Key words: Interpersonal problem solving, adult attachment, psychological symptoms _____________________________________________________________________________________________________ GİRİŞ Çoğu insan için yaşam günlük problemler ve stresli olaylarla doludur. Çalışmalar, yaşanan zorlukların kişinin fiziksel ve ruh sağlığını etki1,2 leyebileceğini göstermiştir. Yaşanan zorluklarla başa çıkmadaki önemli bir kişisel kaynak kişi3 nin problem çözme becerileridir. Etkili olmayan bir şekilde problem çözme olumsuz sonuçlar doğurmakta ve ruhsal uyumsuzluğa yol açmak4,5 tadır. Klinik alanda ve danışmanlık alanında günlük problem çözme olgusu için sosyal problem 6 çözme terimi kullanılmaktadır. Sosyal problem çözme araştırmaları, kişisel olmayan problemler (ör., yetersiz mali durum), kişisel problemler (ör., düşük benlik algısı), kişilerarası problemler (ör., duygusal ilişki problemleri), küçük grup problemleri (ör., aile çatışmaları) ve daha geniş sosyal problemler (ör., toplum problemleri) de dahil olmak üzere yaşamdaki her çeşit prob7-9 lemle ilgilenmektedir. Bu çalışmanın kapsamında kişilerarası ilişkilerde yaşanan problemlerin çözümüne yönelik davranışlar inceleneceği için, sosyal problem çözmenin bir alt kümesi olan kişilerarası problem çözmenin üzerinde durulacaktır. Kişilerarası problemler psikoterapide en sık 10 Araştırmalar bildirilen problemlerden biridir. etkili olmayan problem çözme yönelimlerinin ruhsal belirtilerle ilişkili olduğunu göstermek11 tedir. Kişilerarası problem çözme stratejilerinin kökenlerine ulaşabilmek için erken yaşta edinilmiş tutum ve davranışları içeren değişkenleri belirlemek faydalı olabilir. Davila ve arkadaş12 ları, kişilerarası problem çözme becerilerinin erken yaşta edinilen kalıcı inançları yansıtıyor 13 olabileceğini öne sürmüştür. Rahim de bireylerin benzer koşullar altında aynı çatışma biçimini kullanma eğiliminde olduklarını, bu tutarlılığın da yakın ilişkilere dair altta yatan genel bir yönelimle ilişkili olabileceğini önermiştir. Bağlanma, yaşamın erken dönemlerinde geliştiği düşünülen benlik ve diğerlerine yönelik inançları temsil ettiği ve kişilerarası işleyiş için önemli olduğundan, bağlanma yönelimlerinin kişilerarası problem çözme davranışının altında yatan değişkenlerden biri olabileceği düşünüle14 bilir. Birçok çalışma güvensiz bağlanma biçimleriyle hem etkili olmayan problem çözme davranış12,15 16,17 hem de ruhsal belirtiler arasında ları, güçlü ilişki bulmuştur. Bağlanma kuramı, erken dönemdeki ilişkilerle edinilmiş bağlanma yönelimlerinin, kişilerin stresli olaylarla başa çıkma yollarını ve bunun sonucunda da ruh sağlık18,19 Bağlanlarını etkileyeceğini öngörmektedir. ma kaygısının kişinin sevilmez, bağlanma kaçınmasının ise diğerlerinin güvenilmez olduğuna dair altta yatan inançlarından kaynak20 landığına inanılmaktadır. Kaygılı veya kaçınmacı bağlanmaya sahip kişilerin başa çıkma stratejilerinin görece etkisiz olması ve ruhsal 21 belirtileri artırması beklenmektedir. Yurt dışında ve yurt içinde yapılmış olan araştırmalarda problem çözme davranışı olarak incelenen genellikle sosyal problem çözme 4,7,22,23 Önceki çalışmalardan davranışı olmuştur. farklı olarak bu çalışmada kişilerarası ilişkilerdeki problem çözme davranışları incelenecektir. Bu çalışmada, öncelikle güvensiz bağlanma örüntülerinin etkili olmayan kişilerarası problem çözme davranışları üzerinde etkili olacağı düşünülmektedir. Kişilerarası problemlerin çözümü sırasında insanların erken dönem çocukluk temsillerini şimdiki zamana getirmesi ve tam bir farkındalık halinde olmadan bu bağlanma temsilleriyle ilişkili davranışları sergilemesi beklenmektedir. Çalışmanın diğer amacı, yetişkinlerin bağlanma yönelimlerinin ve etkili olmayan kişilerarası problem çözme davranışlarının ruhsal belirtilerin öncüllerinden olup olmadığının araştırılmasıdır. Bağlanma, problem çözme ve ruhsal belirtilerin arasındaki ilişkiler göz önünde bulundurulduğunda hem kaygılı, hem de kaçınmacı bağlanmanın etkili olmayan problem çözme davranışlarına yol açacağı, bunun da Anadolu Psikiyatri Derg 2013; 14:36-45 38 Kişilerarası problem çözme davranışları, yetişkinlerdeki bağlanma yönelimleri ve … _____________________________________________________________________________________________________ kişinin ruhsal belirtilerini artıracağı düşünülmektedir. Son olarak, bağlanmayla ruhsal belirtiler arasındaki ilişkide kişilerarası problem çözmenin olası aracı rolü incelenecektir. Şimdiye kadar bu amaçla yapılan az saydaki çalışma21,24 problem çözme olarak ele alınan kişileda rarası problem çözme davranışı değil, algılanan başa çıkma ve sosyal problem çözme davranışları olmuştur. Bu sebeple araştırmanın son sorusu problem çözmenin bağlanmayla ruhsal belirtiler arasındaki ilişkiye aracılık edip etmediği olacaktır. YÖNTEM Katılımcılar Örneklem Hacettepe Üniversitesi’nde lisans düzeyinde öğrenim gören 458 öğrenciden oluşmaktadır. Edebiyat, Fen, Mühendislik, İktisadiİdari Bilimler ve Güzel Sanatlar Fakülteleri’ndeki 16 farklı bölümde öğrenim gören katılımcılardan 321’i (%70.4) kadın, 135’i (%29.6) erkektir. Yaşları 18-29 arasında değişen katılımcıların yaş ortalaması 21.31±1.69’dur. Veri toplama araçları Kişisel Bilgi Formu: Katılımcıların sosyodemografik özellikleri hakkında bilgi edinebilmek için kullanılmıştır. Yakın İlişkilerde Yaşantılar Envanteri (YİYE): Katılımcıların romantik ilişkilerindeki bağlanma örüntülerini belirlemek amacıyla Brennan ve 20 ark. tarafından geliştirilen YİYE kullanılmıştır. YİYE, Türkçeye Sümer tarafından çevrilmiş, geçerlilik ve güvenilirlik değerlendirmeleri 25 26 Sümer ve Güngör ve Güngör tarafından yapılmıştır. İki güçlü faktörle temsil edildiği görülen kaçınmacı ve kaygılı bağlanma boyutlarının iç tutarlılığının sırasıyla 0.81 ve 0.84 olduğu gözlenmiştir. Bu çalışmada kaçınmacı bağlanma alt ölçeğinin puanlarının iç tutarlık katsayısı 0.94, kaygılı bağlanma alt ölçeğinin ise 0.91 olarak bulunmuştur. Bu iki faktör romantik ilişkilerde bağlanma ile ilgili varyansın %38’ini açıklamaktadır. Kişilerarası Problem Çözme Envanteri (KPÇE): Kişilerarası problem çözme yönelimleri 27 Çam ve Tümkaya tarafından geliştirilen KPÇE ile ölçülmüştür. Elli maddeden oluşan ölçeğin maddeleri ‘hiç uygun değil’ (1) ile ‘tamamıyla uygun’ (5) arasında beşli derecelendirme seçenekleri üzerinden değerlendirilmektedir. Faktör analizi sonucunda ölçeğin ‘probleme olumsuz yaklaşma’ (POY), ‘yapıcı problem çözme’ Anatolian Journal of Psychiatry 2013; 14:36-45 (YPÇ), ‘kendine güvensizlik’ (KG), ‘sorumluluk almama’ (SA) ve ‘ısrarcı-sebatkar yaklaşım’ (ISY) alt ölçekleri olarak adlandırılan beş alt ölçeğe sahip olduğu görülmüştür. Bu beş faktör kişilerarası problem çözmeyle ilgili varyansın %38.38’ini açıklamaktadır. Alt ölçek puanlarının iç tutarlık katsayıları 0.67-0.91 arasında değiş27 mektedir. Bu çalışmada da ölçeğin faktör 27 yapısının Çam ve Tümkaya’nın çalışmasındaki yapıya uyumlu olduğu ve alt ölçeklerin iç tutarlık katsayılarının 0.71-0.91 arasında değiştiği (POY:0.91; YPÇ:0.89; KG:0.75; SA:0.71 ve ISY:0.77) gözlenmiştir. Kısa Semptom Envanteri (KSE): Katılımcıların 28 ruhsal belirtileri Derogatis’in geliştirdiği KSE ile ölçülmüştür. Elli üç maddeden oluşan ölçek, belirtilerin kişide ne kadar bulunduğu doğrultusunda ‘hiç yok’ (0) ile ‘çok fazla var’ (4) arasında derecelendirilmiş ölçek üzerinden yanıt29 lanmaktadır. Türkçeye Şahin ve Durak tarafından uyarlanan ölçeğin ‘anksiyete’, ‘depresyon’, ‘olumsuz benlik’, ‘somatizasyon’ ve ‘hostilite’ olmak üzere beş faktörden oluştuğu görülmüş, alt ölçeklerin toplamından genel bir ruhsal belirti puanı elde edilebilmiştir. Yapılan üç farklı çalışmada ölçeğin toplam puanından elde edilen iç tutarlık katsayıları 0.95-0.96 arasında bulunmuştur. Alt ölçekler için elde edilen katsa30 yılar ise 0.55-0.86 arasında değişmektedir. Analizler Veriler SPSS programında kodlanmış, veri girişleri kontrol edilmiş ve herhangi bir ölçekte %5’ten fazla veri kaybı saptandığında o ölçüme ait veriler analiz dışı bırakılmıştır. Yanıt aranan sorular için Pearson korelasyon, basit regresyon ve hiyerarşik regresyon analizleri uygulanmıştır. SONUÇLAR Bağlanma, kişilerarası problem çözme ve ruhsal belirti alt ölçeklerinin cinsiyet açısından incelenmesi Bağlanma, kişilerarası problem çözme ve ruhsal belirti alt ölçek puanlarının cinsiyete göre farklılaşıp farklılaşmadığını saptamak amacıyla MANOVA analizi yapılmıştır (Tablo 1). Yapılan analiz sonucunda cinsiyetin YİYE [Wilks’ Lambda (Λ)=0.99, F(2,453)=3.42, p<0.05, 2 χ =0.02] ve KPÇE [Wilks’ Lambda (Λ)=0.91, 2 F(5,450)=8.66, p<0.001, χ =0.09] alt boyutları üzerinde anlamlı bir etkisinin olduğu anlaşılmıştır. Cinsiyetler arası anlamlı farkın, YİYE’nin Ergin ve Dağ 39 _____________________________________________________________________________________________________ Tablo 1. Katılımcıların cinsiyetine göre bağlanma, kişilerarası problem çözme ve ruhsal belirti alt ölçek puanlarının aritmetik ortalama, standart sapma ve F değerleri _______________________________________________________________________________ Alt Boyutlar Cinsiyet Ort.±SS F _______________________________________________________________________________ Kaçınmacı bağlanma Kadın Erkek 2.03±0.51 2.09±0.45 1.81 Kaygılı bağlanma Kadın Erkek 2.38±0.48 2.28±0.44 4.35* Probleme olumsuz yaklaşma Kadın Erkek 2.38±0.81 2.20±0.71 5.29* Yapıcı problem çözme Kadın Erkek 3.38±0.64 3.22±0.61 5.90* Kendine güvensizlik Kadın Erkek 1.63±0.56 1.81±0.63 8.44** Sorumluluk almama Kadın Erkek 2.33±0.82 2.25±0.72 0.86 Israrcı-sebatkar yaklaşım Kadın Erkek 3.59±0.74 3.36±0.76 9.13** Anksiyete Kadın Erkek 0.84±0.66 0.83±0.64 0.04 Depresyon Kadın Erkek 1.25±0.86 1.12±0.79 2.60 Olumsuz benlik Kadın Erkek 0.79±0.66 0.83±0.59 0.45 Somatizasyon Kadın Erkek 0.66±0.57 0.57±0.56 2.58 Hostilite Kadın Erkek 1.04±0.77 1.13±0.80 1.23 ___________________________________________________________________________ *p<0.05, **p<0.01 kaygılı bağlanma (F=4.35, p<0.05, χ =0.009) alt boyutunda ve KPÇE’nin POY (F=5.29, p<0.05, 2 2 χ =0.01), YPÇ (F=5.90, p<0.05, χ =0.01), KG 2 (F=8.44, p<0.01, χ =0.02) ve ISY (F=9.13, 2 p<0.01, χ =0.02) alt ölçeklerinde olduğu görülmüştür. Kadınların kaygılı bağlanma, POY, YPÇ ve ISY puan ortalamaları erkeklerden; erkeklerin KG puan ortalamaları ise kadınlardan anlamlı olarak daha yüksektir. 2 Bağlanma, kişilerarası problem çözme ve ruhsal belirtiler arasındaki ilişkiler Bağlanma, kişilerarası problem çözme ve ruhsal belirti alt ölçek puanları arasındaki ilişkileri incelemek amacıyla Pearson korelasyon katsayıları hesaplanmıştır (Tablo 2). Bulgular değerlendirildiğinde, kaçınmacı bağlanmayla etkili olmayan kişilerarası problem çözme davranışları arasında düşük, kaygılı bağlanmayla etkili olmayan problem çözme davranışları arasında orta ve yüksek düzeyde anlamlı ilişkililer olduğu görülmüştür. Diğer yandan, kaçınmacı bağlanmayla etkili kişilerarası problem çözme davranışları arasında ve kaygılı bağlanmayla etkili kişilerarası problem çözme davranışlarından YPÇ arasında negatif yönde düşük düzeyde anlamlı ilişkiler saptanmıştır. Ayrıca, ruhsal belirtilerle kaçınmacı bağlanma arasında düşük, kaygılı bağlanma arasında orta düzeyde, etkili olmayan kişilerarası problem çözme davranışları arasında orta ve yüksek düzeyde anlamlı ilişkiler gözlenmiştir. Kişilerarası problem çözme davranışlarının ve ruhsal belirtilerin yordayıcıları Kişilerarası problem çözme davranışlarını ve ruhsal belirtileri yordayan değişkenleri belirlemek için aşamalı hiyerarşik regresyon analizleri Anadolu Psikiyatri Derg 2013; 14:36-45 40 Kişilerarası problem çözme davranışları, yetişkinlerdeki bağlanma yönelimleri ve … _____________________________________________________________________________________________________ Tablo 2. Bağlanma yönelimleri, kişilerarası problem çözme davranışları ve ruhsal belirtiler arasındaki korelasyon analizi sonuçları ____________________________________________________________________________________________ Alt boyutlar Kaçınmacı b. Kaygılı b. POY YPÇ KG SA ISY ____________________________________________________________________________________________ POY YPÇ KG SA ISY Anksiyete Depresyon Olumsuz Benlik Somatizasyon Hostilite 0.10* -0.11* 0.20*** 0.15** -0.22*** 0.18*** 0.22*** 0.27*** 0.18*** 0.15** 0.56*** -0.09* 0.34*** 0.32*** 0.05 0.47*** 0.45*** 0.46*** 0.25*** 0.37*** -----0.05 0.62*** 0.45*** 0.09* 0.58*** 0.56*** 0.54*** 0.36*** 0.45*** -----0.14** -0.11* 0.54*** -0.11* -0.05 -0.04 -0.03 -0.21*** ----0.44*** -0.14** 0.44*** 0.39*** 0.48*** 0.28*** 0.36*** -----0.01 0.26*** 0.22*** 0.21*** 0.14** 0.27*** -----0.01 -0.04 -0.06 0.02 -0.08 ____________________________________________________________________________________________ POY: Probleme Olumsuz Yaklaşma; YPÇ: Yapıcı Problem Çözme; KG: Kendine Güvensizlik; SA: Sorumluluk Almama; ISY: Israrcı-Sebatkar Yaklaşım * p<0.05, ** p<0.01, *** p<0.001 Tablo 3. Kişilerarası problem çözme davranışlarını ve ruhsal belirtileri yordayan değişkenlerin saptanmasına yönelik uygulanan regresyon analizi sonuçları ___________________________________________________________________________________________________ Yordanan alt ölçek Denkleme giriş sırası R 2 R Uyarlanmış 2 R Beta t F değişim F ___________________________________________________________________________________________________ POY YPÇ KG SA ISY Ruhsal belirtiler 1. Kaygılı b. 1. Kaçınmacı b. 1. Kaygılı b. 2. Kaçınmacı b. 1. Kaygılı b. 2. Kaçınmacı b. 1. Kaçınmacı b. 1. POY 2. Kaçınmacı b. 3. Kaygılı b. 4. KG 0.56 0.11 0.34 0.38 0.32 0.34 0.22 0.59 0.61 0.63 0.64 0.32 0.01 0.12 0.15 0.10 0.11 0.05 0.34 0.37 0.40 0.41 0.31 0.01 0.12 0.14 0.10 0.11 0.05 0.34 0.37 0.39 0.40 0.56 -0.11 0.34 0.16 0.32 0.12 -0.22 0.58 0.18 0.20 0.12 14.49*** 209.91 -2.44* 5.93 7.81*** 61.06 3.76*** 14.11 7.10*** 50.35 2.61** 6.83 -4.87*** 23.68 15.37*** 236.36 4.72*** 22.31 4.50*** 20.21 2.52* 6.33 209.91*** 5.93* 61.06*** 38.46*** 50.35*** 28.91*** 23.68*** 236.36*** 134.85*** 100.43*** 77.79*** ___________________________________________________________________________________________________ POY: Probleme Olumsuz Yaklaşma; YPÇ: Yapıcı Problem Çözme; KG: Kendine Güvensizlik; SA: Sorumluluk Almama; ISY: Israrcı-Sebatkar Yaklaşım. * p<0.05, ** p<0.01, *** p<0.001 yapılmıştır (Tablo 3). Tablo 3’te görüldüğü gibi, kaygılı bağlanma POY’daki varyansın %32’sini açıklamaktadır. Kaygılı ve kaçınmacı bağlanma birlikte KG’deki varansın %15’ini, SA’daki varyansın ise %11’ini açıklamaktadır. Etkili problem çözme davranışlarına bakıldığında ise, kaçınmacı bağlanmanın YPÇ’deki varyansın %1’ini, ISY’deki varyansın %5’ini açıkladığı görülmektedir. Ruhsal belirtilerin yordayıcılarına bakıldığında, denkleme ilk sırada POY girmekte ve toplam varyansın %34’ünü açıklamaktadır. Daha sonra denkleme sırasıyla giren kaçınmacı bağlanma, kaygılı Anatolian Journal of Psychiatry 2013; 14:36-45 bağlanma ve KG kendilerinden önce denkleme giren değişkenlerle birlikte ruhsal belirtilerdeki toplam varyansın %41’ini açıklamaktadır. Kişilerarası problem çözme davranışlarının aracı rolü Bu aşamada, bağlanma örüntüleriyle ruhsal belirtiler arasındaki ilişkide kişilerarası problem çözme davranışlarının aracı rolü incelenmiştir. Hiyerarşik regresyon analizlerinde YİYE’nin alt boyutları (kaçınmacı ve kaygılı bağlanma) yordayıcı değişken, KSE toplam puanı (ruhsal Ergin ve Dağ 41 _____________________________________________________________________________________________________ diğinde, regresyon analizine ikinci blokta dahil edilen POY’un, kaygılı bağlanma düzeyinin ruhsal belirti puanları üzerindeki etkisini azalttığı, KG’nin ise, hem kaçınmacı hem de kaygılı bağlanma düzeylerinin ruhsal belirti puanları üzerindeki etkisini azalttığı görülmektedir (Tablo 4). belirtiler) yordanan değişken olarak alınmıştır. Önceki bölümde söz edilen bulgular doğrultusunda, problem çözme davranışlarını ölçen alt ölçeklerden POY ve KG ise aracı değişken (mediator) olarak alınmıştır. Olası aracı değiş31 kenlerin rolü incelenirken Baron ve Kenny’nin ölçütleri temel alınmıştır. Bulgular değerlendiril- Tablo 4. Bağlanma yönelimleriyle ruhsal belirtiler arasındaki ilişkide kişilerarası problem çözme davranışlarının aracı rollerine ilişkin hiyerarşik regresyon analizi sonuçları ______________________________________________________________________________________________ Yordanan değiş. Analiz aşa. Yordayıcı değişken 2 R R R Artış ß 2 r (kısmi) ______________________________________________________________________________________________ Ruhsal belirtiler POY Ruhsal belirtiler KG Ruhsal belirtiler 1 2 Kaygılı bağlanma Kaygılı bağlanma 0.47 0.61 0.22 0.37 0.22 0.37 1 2 Kaçınmacı bağlanma Kaçınmacı bağlanma 0.23 0.48 0.05 0.23 0.05 0.23 1 2 Kaygılı bağlanma Kaygılı bağlanma 0.47 0.57 0.22 0.32 0.22 0.32 0.47*** 0.21*** 0.47*** 0.23*** 0.15** 0.42*** 0.47*** 0.36*** 0.33*** KG 0.47 0.22 0.44 0.23 0.16 0.43 0.47 0.38 0.35 ______________________________________________________________________________________________ POY: Probleme Olumsuz Yaklaşma; KG: Kendine Güvensizlik, ** p<0.01, *** p<0.001 Şekil 1. Bağlanma yönelimleriyle ruhsal belirtiler arasındaki ilişkide kişilerarası problem çözme davranışlarının aracı rolü Probleme Olumsuz Yaklaşma β=0.56*** β=0.58*** β=0.47*** Kaygılı bağlanma Ruhsal belirtiler β=0.21*** Kendine güvensizlik β=0.45*** β=0.20*** β=0.34*** β=0.23*** Kaçınmacı bağlanma β=0.15** Ruhsal belirtiler β=0.47*** Kaygılı bağlanma **p<0.01; ***p<0.001 β=0.36*** Anadolu Psikiyatri Derg 2013; 14:36-45 42 Kişilerarası problem çözme davranışları, yetişkinlerdeki bağlanma yönelimleri ve … _____________________________________________________________________________________________________ Kaygılı bağlanma (Sobel z=10.50, p<0.001) ile ruhsal belirtiler arasında POY’un, kaçınmacı bağlanma (Sobel z=4.04, p<0.001) ve kaygılı bağlanma (Sobel z=6.39, p<0.001) boyutlarıyla ruhsal belirtiler arasında ise KG’nin kısmi aracı rolünün bulunduğu gözlenmiştir (Şekil 1). TARTIŞMA Bağlanmanın ve kişilerarası problem çözmenin cinsiyete göre değerlendirilmesi Bulgular kaçınmacı bağlanmada cinsiyetler arası fark olmadığını, kaygılı bağlanmada ise kadınların erkeklerden anlamlı olarak daha yüksek puanlar aldığını göstermektedir. Literatürdeki çalışmalar bağlanma boyutlarının cinsiyete göre farklılaşıp farklılaşmadığı konusunda çelişkili bulgular sunmaktadır. Bazı çalışmalar bağlanma yönelimlerinde cinsiyetler arası fark 32,33 bazı çalışmalar erkeklerin bildirmezken 14,34,35 yüksek kaçınma ve düşük kaygı düzeyi, kadınların ise yüksek kaygı ve düşük kaçınma 14 deneyimleme eğiliminde olduğunu düzeyi göstermektedir. Şimdiki çalışmanın bulguları 36 Jackson ve Kirkpatrick’in kadınların duygusal yakınlığı aile bağları kurarak artırma eğiliminde olabileceği, bu sebeple de daha fazla kaygılı bağlanma yaşama eğiliminde olabileceği önerisiyle tutarlıdır. Etkili olmayan kişilerarası problem çözme davranışlarından KG’de erkekler, POY’da ise kadınlar anlamlı olarak daha yüksek puanlar almıştır. Erkekler yaşadıkları problemi çözecekleri konusunda kendilerine güvenmezken, kadınlar yaşadıkları probleme olumsuz yaklaşma eğilimindedirler. Etkili kişilerarası problem çözme davranışlarını ölçen YPÇ ve ISY’de ise kadınlar erkeklerden anlamlı olarak daha yüksek puanlar almıştır. Yani kadınlar problemle karşılaştıklarında daha yapıcı bir şekilde problemi çözmeye çalışma ve problemi çözene kadar sabırlı ve ısrarcı bir şekilde uğraşma eğilimindedir. Literatürdeki bazı çalışmalar da benzer şekilde kadınların problem çözme becerilerinin erkeklere oranla daha gelişmiş 37 olduğu göstermektedir. Bu çalışmaların aksine 7 bazı çalışmalar erkeklerin problem çözme becerilerini kadınlara oranla daha olumlu bir şekilde algıladıklarını, bazı çalışmalar ise cinsiyetin algılanan problem çözme becerisinde bir 22,23,38,39 bildirmektedir. fark yaratmadığını Ölçümlerde farklı ölçeklerin kullanılmış olması çalışma bulgularındaki farklılaşmanın bir nedeni olarak değerlendirilebilir. Anatolian Journal of Psychiatry 2013; 14:36-45 Bağlanmayla kişilerarası problem çözme arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi Önceki çalışmalarda olduğu gibi bu çalışmanın bulguları da kaygılı ve kaçınmacı bağlanma yönelimlerinin etkili olmayan problem çözme davranışları üzerinde etkili olduğunu göster24 mektedir. Wei ve arkadaşları güvensiz bağlanma yönelimleri arttıkça, etkili olmayan problem çözme davranışlarının da arttığını bildirmek15 tedir. Kobak ve Hazan da güvensiz bağlanma yönelimlerinin daha az yapıcı problem çözme davranışlarıyla ilişkili olduğunu, güvenli bağlanma örüntülerininse problem çözme sırasındaki yapıcı iletişimi koruma becerilerini artırdığını göstermektedir. Benzer şekilde, Davila ve arka12 daşları güvensiz bağlanma örüntülerinin kişilerarası problem çözmedeki yetersizliklerle ilişkili 21 olduğunu bildirmektedir. Lopez ve arkadaşları bu durumu güvensiz bağlanma yönelimlerinin kişiyi etkili olmayan problem çözme davranışlarında bulunmaya yatkın hale getirmesiyle 40 ise, açıklamaktadır. Kobak ve Duemmler çatışma durumlarının kişilerin bağlanma figürlerinden duydukları ruhsal destek gereksinmesini artıracağını; içsel çalışan modelleri belirginleşen kişinin de sahip olduğu bağlanma yönelimi doğrultusunda farklı problem çözme stratejileri kullanacağını bildirmektedir. Bu çalışmada hem kaygılı, hem de kaçınmacı bağlanma boyutlarının etkili olmayan problem çözme davranışlarını yordadığı görülmüştür. Kaygılı bağlanan kişilerin problemlere olumsuz yaklaşma eğiliminde olduğu, problemin çözümü konusunda kendine güvenmediği ve bunun için sorumluluk almaktan kaçındığı gözlenmiştir. Önceki çalışmalar da, kaygılı bağlanan kişilerin şimdiki ilişki problemlerinin, geçmişlerindeki bağlanma figürlerinin hiçbir zaman emin olunamayan varlığına ilişkin olumsuz düşüncelerini, duygularını, anılarını ve inançlarını aktifleştir33,41 Bu nedenle kaygılı diğini göstermektedir. bağlanan kişiler problemli durumları ilişkide oldukları kişiyi kaybedebilecekleri bir tehdit olarak görmekte, böyle durumlarda yoğun kaygı yaşamakta ve karşılarındaki kişiye baskı 42 Yaşanan yoğun yapmaya başlamaktadır. kaygı da karşılaşılan problemlerin etkili bir şekilde çözülmesine engel olmaktadır. Kaçınmacı bağlanan kişiler de kişilerarası problemler karşısında etkili problem çözme davranışlarını gösterememektedir. Önceki çalışmalar geçmişte sıcak bir anne-babanın eksikliğini duymuş kaçınmacı bağlanan kişilerin, kişilerarası ilişkilerinde yakınlıkla ilgili rahatsızlık yaşadığını ve başkalarına güvenmekte zorlandığını Ergin ve Dağ 43 _____________________________________________________________________________________________________ Kaçınmacı bağlanan kişiler bildirmektedir. problemle karşılaştıklarında kendilerini geri çekme eğiliminde oldukları için, kişilerarası problemlerinin çözümünde iki tarafı da tatmin eden problem çözme davranışlarını gösterme43 mektedirler. Problemle karşılaştıkları zaman ilişkide oldukları kişinin yardımını ve desteğini göreceklerine inanmadıkları için, kaçınmacı bağlanan kişiler karşılarındaki kişiye güven 44 45 duymamakta, destek istememekte, duygula41 rını bastırmakta, uzlaşmacı bir tutum sergile42 memekte ve çatışma yaratacak durumlardan 46 kaçmaktadırlar. Bu çalışmada da görüldüğü gibi, problemden kaçma eğiliminde olan kaçınmacı bağlanan kişi, problemin çözümünde kendine güvensizlik yaşayacağı ve problemi çözmek adına sorumluluk almayacağı için problemlerini etkili bir şekilde çözmekte zorlanacaktır. 20,33 Bağlanmanın ve kişilerarası problem çözmenin ruhsal belirtilerle ilişkilerinin değerlendirilmesi Bu çalışmada kaygılı ve kaçınmacı bağlanma yönelimlerinin ruhsal belirtileri ayrı ayrı yordadığı görülmüştür. Önceki çalışmalarda da kaçınmacı ve kaygılı bağlanmayla ruhsal belirtiler 16,17,24,47 arasında anlamlı ilişkiler bulunmuştur. Bununla birlikte, etkili olmayan problem çözme davranışlarından POY ve KG’nin de ruhsal belirtileri yordadığı görülmüştür. Önceki çalışmalar esnek, uyumlu ve problemlerini çözmek için uygun yöntemler geliştirip kişisel hedeflerine ulaşabilecek becerilere sahip etkili problem 46 çözen kişilerin aksine, etkili olmayan şekillerde problem çözme eğiliminde olan kişilerin bu çalışmada da olduğu gibi, daha fazla ruhsal 11,48,49 Kişilerabelirti yaşadığını göstermektedir. rası ilişkilerinde problemle karşılaştığı zaman probleme olumsuz yaklaşan ve problemi çözebileceğine güvenmeyen kişiler etkin bir şekilde problemlerini çözemeyeceklerdir. Problemlerin sağlıklı bir şekilde çözülmemesiyse hem ilişkinin kalitesinin düşmesine, hem de çözülemeyen problemler yüzünden yaşanan rahatsızlıkların artmasına yol açacaktır. Kişilerarası problem çözmenin aracı rolünün değerlendirilmesi Bulgular, kaçınmacı ve kaygılı bağlanma örüntüleriyle ruhsal belirtiler arasındaki ilişkilerde etkili olmayan kişilerarası problem çözme davranışlarından KG’nin, kaygılı bağlanma örüntüleriyle ruhsal belirtiler arasındaki ilişkilerde ise POY’un kısmi aracı rollerinin olduğunu göstermektedir. Bu bulgular problemle başa çıkma biçimlerinin bağlanma yönelimleri ve ruhsal belirtiler arasındaki ilişkiye aracılık etti21,24 ğini işaret eden çalışmaların bulgularını desteklemektedir. kaygılı bağlanmanın Lopez ve arkadaşları ruhsal belirtiler üzerindeki etkisinde problemle başa çıkma biçimlerinin kısmi aracı rolünün olduğunu, fakat kaçınmacı bağlanmayla ruhsal belirtiler arasında anlamlı bir ilişkinin olmadığını belirtmiştir. Şimdiki çalışma ise hem kaygılı hem de kaçınmacı bağlanmanın ruhsal belirtiler üzerinde etkili olduğunu göstermektedir. Önceki çalışmada kullanılan örneklemin küçüklüğü kaçınmacı bağlanmanın ruhsal belirtilerle ilişkili bulunmamasının nedenlerinden biri olabilir. Wei 24 ve arkadaşları ise, daha büyük bir örneklemle aynı modeli test ettiğinde, algılanan başa çıkmanın kaygılı bağlanmayla ruhsal belirtiler arasındaki ilişkiye tam olarak, kaçınmacı bağlanmayla ruhsal belirtiler arasındaki ilişkiye ise kısmi olarak aracılık ettiğini göstermiştir. Şimdiki çalışmada elde edilen sonuçlar Lopez 21 ve arkadaşlarının kaygılı bağlanmaya, Wei ve 24 ise kaçınmacı bağlanmaya arkadaşlarının ilişkin bulgularını doğrular niteliktedir. Kaygılı bağlanma yönelimi kişiyi karşılaştığı problemlere olumsuz yaklaşmaya ve problemin çözümü konusunda kendine güvensizliğe itmekte, bu etkili olmayan problem çözme davranışları ise kişinin ruhsal rahatsızlık düzeyini artırmaktadır. Benzer şekilde, kaçınmacı bağlanma yönelimi de kişiyi kendine güvensiz problem çözme davranışlarını kullanmaya itmekte, bu da kişinin ruhsal rahatsızlık düzeyini artırmaktadır. 21 SONUÇ ve ÖNERİLER Sonuç olarak, bu çalışmada kaçınmacı ve kaygılı bağlanma örüntülerinin etkili olmayan kişilerarası problem çözme davranışları üzerinde etkili olduğu, bu davranışların da ruhsal belirtileri etkilediği saptanmıştır. Ayrıca, kaygılı ve kaçınmacı bağlanmanın ruhsal belirtiler üzerinde hem doğrudan, hem de etkili olmayan problem çözme yaklaşımları aracılığıyla dolaylı bir etkiye sahip oldukları görülmüştür. Bu çalışmadan elde edilen sonuçların klinik alanına katkılarının olabileceği düşünülmektedir. Danışmanlık sürecinde danışanın güvensiz bağlanma yönelimlerinin üzerinde çalışılması, kişilerin hem etkili olmayan problem çözme davranışlarının, hem de ruhsal belirtilerinin azalması adına faydalı olabilir. Danışanların kişilerarası problem çözme becerilerinin artırılmasının da ruhsal belirtilerini azaltacağı düşünülmektedir. Etkili problem çözme becerileri, Anadolu Psikiyatri Derg 2013; 14:36-45 44 Kişilerarası problem çözme davranışları, yetişkinlerdeki bağlanma yönelimleri ve … _____________________________________________________________________________________________________ kişinin yakın ilişkilerinde yaşadığı problemlerle daha iyi başa çıkmasına ve ruhsal belirtilerinin azalmasına yol açabilir. KAYNAKLAR 1. Lazarus RS, Folkman S. Stress, Appraisal, and Coping. New York, Springer, 1984. Effects of security and accuracy of working models. J Pers Soc Psychol 1991; 60:861-869. 2. Cohen S, Kessler RC, Gordon LU. Strategies for measuring stress in studies of psychiatric and physical disorders. S Cohen, RC Kessler, LU Gordon (Eds.), Measuring Stress: A Guide for Health and Social Scientists, New York, Oxford University Press, 1995, p.80-101. 16. Mickelson KD, Kessler RC, Shaver PR. Adult attachment in a nationally representative sample. J Pers Soc Psychol 1997; 73:1092-1106. 3. Heppner PP, Baker CE. Applications of the Problem Solving Inventory. Meas Eval Couns Dev 1997; 29:229-241. 4. D’Zurilla TJ, Goldfried MR. Problem solving and behavior modification. J Abnorm Psychol 1971; 78:107-126. 5. Spivack G, Platt JJ, Shure MB. The ProblemSolving Approach to Adjustment. San Francisco, CA, Jossey-Bass, 1976. 6. Bonner RL, Rich AR. Cognitive vulnerability and hopelessness among correctional inmates: A state of mind model. J Offend Rehab 1992; 17:113-122. 7. D’Zurilla TJ, Maydeu-Olivares A, Kant GL. Age and gender differences in social problem-solving ability. Pers Indiv Differ 1998; 25:241-252. 8. D’Zurilla TJ, Nezu AM. Development and preliminary evaluation of the Social ProblemSolving Inventory. Psychol Assess J Consult Clin Psychol 1990; 2:156-163. 9. Londahl EA, Tverskoy A, D’Zurilla TJ. The relations of internalizing symptoms to conflict and interpersonal problem solving in close relationships. Cognit Ther Res 2005; 29:445-462. 10. Horowitz LM. Interpersonal Foundations of Psychopathology. Washington, DC, American Psychological Association, 2004. 11. Heppner PP, Lee D. Problem-solving appraisal and psychological adjustment. CR Snyder, SJ Lopez (Eds.), Handbook of Positive Psychology, New York, Oxford University Press, 2002, p.288298. 12. Davila J, Hammen C, Burge D, Daley SE, Paley B. Cognitive/interpersonal correlates of adult interpersonal problem-solving strategies. Ther Res 1996; 20:465-480. 13. Rahim MA. A measure of styles of handling interpersonal conflict. Acad Manage J 1983; 26:368-376. 14. Bartholomew K, Horowitz LM. Attachment styles among young adults: A test of a four-category model. J Pers Soc Psychol 1991; 61:226-244. 15. Kobak RR, Hazan C. Attachment in marriage: Anatolian Journal of Psychiatry 2013; 14:36-45 17. Roberts JE, Gotlib IH, Kassel JD. Adult attachment security and symptoms of depression: The mediating roles of dysfunctional attitudes and low self-esteem. J Pers Soc Psychol 1996; 70:310320. 18. Bowlby J. Attachment and Loss. New York, Basic Books, 1969. 19. Bowlby J. Attachment and Loss. Vol. 2, Separation: Anxiety and Anger, New York, Basic Books, 1973. 20. Brennan KA, Clark CL, Shaver PR. Self-report measurement of adult romantic attachment: An integrative overview. JA Simpson, WS Rholes (Eds.), Attachment Theory and Close Relationships, New York, Guilford Press, 1998, p.46-76. 21. Lopez FG, Mauricio AM, Gormley B, Simko T, Berger E. Adult attachment orientations and college student distress: The mediating role of problem coping styles. J Couns Dev 2001; 79:459-464. 22. Batıgün AD, Şahin NH. Öfke, dürtüsellik ve problem çözme becerilerindeki yetersizlik gençlik intiharlarının habercisi olabilir mi? Türk Psikol Derg 2003; 18:37-52. 23. Vatan S, Dağ İ. Problem çözme, umutsuzluk, çaresizlik ve talihsizlik MMPI-2 ile ölçülen psikopatolojinin yordayıcıları olabilir mi? Anadolu Psikiyatri Derg 2009; 10:187-197. 24. Wei M, Heppner PP, Mallinckrodt B. Perceived coping as a mediator between attachment and psychological distress: A structural equation modeling approach. J Couns Psychol 2003; 50:438-447. 25. Sümer N, Güngör D. Yetişkin bağlanma stilleri ölçeklerinin Türk örneklemi üzerinde psikometrik değerlendirilmesi ve kültürlerarası bir karşılaştırma. Türk Psikol Derg 1999; 14:71-109. 26. Güngör D. Bağlanma Stillerinin ve Zihinsel Modellerin Kuşaklararası Aktarımında Anababalık Stillerinin Rolü. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2000. 27. Çam S, Tümkaya S. Kişilerarası Problem Çözme Envanteri’nin (KPÇE) geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derg 2007; 28:95-108. Ergin ve Dağ 45 _____________________________________________________________________________________________________ 28. Derogatis LR. The Brief Symptom Inventory (BSI): Administration, Scoring, and Procedures Manual II. Clinical Psychometric Research Inc, 1992. 29. Şahin NH, Durak A. Kısa Semptom Envanteri: Türk gençleri için uyarlaması. Türk Psikol Derg 1994; 9:44-56. 30. Savaşır I, Şahin NH. Bilişsel Davranışçı Terapilerde Değerlendirme: Sık Kullanılan Ölçekler, Ankara, Türk Psikologlar Derneği Yayınları, 1997. 31. Baron RM, Kenny DA. The moderator-mediator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic, and statistical considerations. J Pers Soc Psychol 1986; 51:1173-1182. 32. Collins N, Read S. Adult attachment, working models, and relationship quality in dating couples. J Pers Soc Psychol 1990; 58:644-663. 33. Hazan C, Shaver P. Romantic love conceptualized as an attachment process. J Pers Soc Psychol 1987; 52:511-524. 34. Brennan KA, Shaver PR, Tobey AE. Attachment styles, gender, and parental problem drinking. J Soc Pers Relat 1991; 8:451-466. 35. Del Giudice M. Sex differences in romantic attachment: A meta-analysis. Pers Soc Psychol Bull 2011; 37:193-214. 36. Jackson JJ, Kirkpatrick LA. The structure and measurement of human mating strategies: Towards a multidimensional model of sociosexuality. Evol Hum Behav 2007; 28:382-391. 37. Sahin N, Sahin NH, Heppner PP. Psychometric properties of the Problem Solving Inventory in an group of Turkish university students. Cognit Ther Res 1993; 17:379-396. 38. Çam S. İletisim Becerileri Eğitimi Programının Öğretmen Adaylarının Ego Durumlarına ve Problem Çözme Becerisi Algılarına Etkisi. Yayımlanmamıs Doktora Tezi, Ankara, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1997. 39. Deney NW, Pearce KA. A developmental study of practical problem solving in adults. Psychol Aging 1989; 4:438-442. 40. Kobak RR, Duemmler S. Attachment and conversation: Toward a discourse analysis of adolescent and adult security. K Bartholomew, D Perlman (Eds.), Attachment Process in Adulthood, London, Jessica Kingsley, 1994, p.121-149. 41. Main M, Kaplan N, Cassidy J. Security in infancy, childhood, and adulthood: A move to the level of representation. Monogr Soc Res Child Dev 1985; 50:66-104. 42. Corcoran KO, Mallinckrodt B. Adult attachment, self-efficacy, perspective taking, and conflict resolution. J Couns Dev 2000; 78:473-483. 43. Shi L. The association between adult attachment styles and conflict resolution in romantic relationships. Am J Fam Ther 2003; 31:143-157. 44. Collins NL. Working models of attachment: Implications for explanation, emotion, and behavior. J Pers Soc Psychol 1996; 71:810-832. 45. Collins NL, Feeney BC. A safe haven: An attachment theory perspective on support seeking and caregiving in intimate relationships. J Pers Soc Psychol 2000; 78:1053-1073. 46. Creasey G, Kershaw K, Boston A. Conflict management with friends and romantic partners: The role of attachment and negative mood regulation expectancies. J Youth Adolescence 1999; 28:523-543. 47. Simpson JA, Rholes WS, Phillips D. Conflict in close relationships: An attachment perspective. J Pers Soc Psychol 1996; 71:899-914. 48. Eremsoy CE, Çelimli Ş, Gençöz T. Students under academic stress in a Turkish university: Variables associated with symptoms of depreşsion and anxiety. Curr Psychol, Developmental, Learning, Personality, Social 2005; 24:123-133. 49. D’Zurilla TJ, Nezu AM, Maydeu-Olivares A. Manual for the Social Problem-Solving InventoryRevised (SPSI-R), North Tonawanda, NY, MultiHealth Systems, Inc, 2002. Anadolu Psikiyatri Derg 2013; 14:36-45