bölüm 1: tarih - Zafer Kalkınma Ajansı
Transkript
bölüm 1: tarih - Zafer Kalkınma Ajansı
TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU İÇİNDEKİLER TABLOLAR LĠSTESĠ ................................................................................................................................... 10 GRAFĠKLER LĠSTESĠ .................................................................................................................................. 25 ġEKĠLLER LĠSTESĠ .................................................................................................................................... 34 KISALTMALAR .......................................................................................................................................... 35 SÖZLÜK .................................................................................................................................................. 38 BÖLÜM 1: TARĠH ...................................................................................................................................... 43 1.1. AFYONKARAHĠSAR ............................................................................................................................. 43 1.2. KÜTAHYA .......................................................................................................................................... 43 1.3. MANĠSA ............................................................................................................................................ 44 1.4. UġAK................................................................................................................................................ 44 BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI ............................................................................................................................ 46 2.1. NÜFUS YAPISI ................................................................................................................................... 46 2.1.1. Nüfus ArtıĢ Hızı ve Nüfus Yoğunluğu .............................................................................................. 46 2.1.2. KentleĢen Nüfus .......................................................................................................................... 51 2.1.3. YaĢ Gruplarına ve Cinsiyete Göre Nüfus .......................................................................................... 53 2.1.4. Demografik Göstergeler ............................................................................................................... 54 2.1.4.1. Evlenme Ġstatistikleri ............................................................................................................. 54 2.1.4.2. BoĢanma Ġstatistikleri ............................................................................................................ 56 2.1.4.3. Ġntihar Ġstatistikleri ............................................................................................................... 57 2.1.5. Göç ........................................................................................................................................... 57 2.2. KÜLTÜR ............................................................................................................................................ 60 2.2.1. Kütüphane.................................................................................................................................. 60 2.2.2. Müze ......................................................................................................................................... 61 2.2.3. Sinema ...................................................................................................................................... 61 2.2.4. Tiyatro ....................................................................................................................................... 62 2.2.5. Kültür Merkezleri ......................................................................................................................... 63 2.2.6. AlıĢveriĢ Merkezleri ...................................................................................................................... 63 2.2.7. El Sanatları ................................................................................................................................. 63 2.2.8. Yerel Etkinlikler ........................................................................................................................... 64 2.2.9. Yöresel Tatlar.............................................................................................................................. 66 2.2.9.1. Afyonkarahisar ..................................................................................................................... 66 2.2.9.2. Kütahya............................................................................................................................... 66 2.2.9.3. Manisa ................................................................................................................................ 66 2.2.9.4. UĢak ................................................................................................................................... 67 2.3. SPOR................................................................................................................................................ 67 2.3.1. Sporcu Sayıları............................................................................................................................ 67 2.3.2. Kulüp Sayıları ............................................................................................................................. 67 2.3.3. Yaz Okulları ................................................................................................................................ 68 2.3.4. Bölge Ġllerinde Spor Olanakları ...................................................................................................... 68 2.3.4.1. Afyonkarahisar ..................................................................................................................... 68 2.3.4.2. Kütahya............................................................................................................................... 69 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 1: TARİH Sayfa 1 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 2.3.4.3. Manisa ................................................................................................................................ 69 2.3.4.4. UĢak ................................................................................................................................... 69 2.4. ĠSTĠHDAM ......................................................................................................................................... 70 2.5. EĞĠTĠM ............................................................................................................................................. 74 2.6. SAĞLIK ............................................................................................................................................. 94 2.7. DEZAVANTAJLI GRUPLAR .................................................................................................................. 107 2.7.1. Kadınlar ................................................................................................................................... 107 2.7.2. Özürlüler .................................................................................................................................. 111 2.7.3. Kırsalda YaĢayanlar ................................................................................................................... 114 2.8. DERNEKLER .................................................................................................................................... 116 2.9. AVRUPA BĠRLĠĞĠ (AB) MALĠ DESTEK PROGRAMLARI KAPSAMINDA TR33 BÖLGESĠ ................................... 117 BÖLÜM 3: EKONOMĠ VE TĠCARET.............................................................................................................. 122 3.1. DÜNYA VE TÜRKĠYE‟DE EKONOMĠ VE TĠCARET..................................................................................... 122 3.1.1. GiriĢ ........................................................................................................................................ 122 3.1.2. Üretim ..................................................................................................................................... 123 3.1.3. ĠĢgücü ..................................................................................................................................... 124 3.1.4. DıĢ Ticaret ................................................................................................................................ 125 3.1.5. Yatırım ..................................................................................................................................... 125 3.1.6. Finans ...................................................................................................................................... 126 3.1.7. Rekabet ................................................................................................................................... 126 3.2. TR33 BÖLGESĠ GENEL ĠKTĠSADĠ GÖRÜNÜM ........................................................................................ 127 3.2.1. Üretim ..................................................................................................................................... 127 3.2.1.1. Sektörlere Göre Bölgesel Paylar ............................................................................................ 128 3.2.1.2. Vergi Gelirleri ..................................................................................................................... 129 3.2.2. ĠĢ Gücü .................................................................................................................................... 132 3.2.3. DıĢ Ticaret ................................................................................................................................ 132 3.2.3.1. KiĢi BaĢına DüĢen Ġhracat ve Ġthalat ...................................................................................... 132 3.2.3.2. Ekonomik Faaliyetlere Göre Ġhracat ve Ġthalat ........................................................................ 133 3.2.4. Yatırım ..................................................................................................................................... 137 3.2.4.1. Bölge‟de Faaliyette Bulunan Yabancı Sermayeli ĠĢletmeler ........................................................ 137 3.2.4.2. Yatırım TeĢvikleri ................................................................................................................ 139 3.2.5. Finans ...................................................................................................................................... 143 3.2.5.1. Mevduat Dağılımı ................................................................................................................ 143 3.2.5.2. Kredi Dağılımı..................................................................................................................... 145 3.2.5.3. Kredi/Mevduat Oranı ........................................................................................................... 147 3.2.6. Rekabet ................................................................................................................................... 147 3.2.7. Ticaret ve Sanayi Odaları............................................................................................................ 148 3.2.8. ĠĢ Demografileri ........................................................................................................................ 149 3.2.9. TR33 Bölgesi`nde Ticaret ve Sanayi Odalarına Kayıtlı ĠĢletmeler ve Öne Çıkan Sektörler .................... 150 3.2.10. TR33 Bölgesi‟nde Faaliyette Bulunan ĠĢletmelerden 500 Büyük Sanayi KuruluĢu Listesine Girenler ..... 152 3.2.11. Ticaret Borsaları ...................................................................................................................... 154 3.2.12. Atık Borsası ............................................................................................................................ 155 3.2.13. Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli ......................................................................................... 156 BÖLÜM 4: SANAYĠ VE AR&GE ................................................................................................................... 159 4.1. GĠRĠġ ............................................................................................................................................. 159 4.2. TR33 BÖLGESĠ‟NDE SANAYĠ .............................................................................................................. 160 4.2.1. Ġmalat ve GiriĢim Kapasitesi ....................................................................................................... 161 4.2.1.1. Gıda .................................................................................................................................. 163 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 1: TARİH Sayfa 2 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 4.2.1.2. Tekstil ve Giyim EĢyası ........................................................................................................ 164 4.2.1.3. Deri Sanayi ........................................................................................................................ 164 4.2.1.4 Ağaç Ürünleri ...................................................................................................................... 165 4.2.1.5. Plastik ve Kauçuk Ürünler .................................................................................................... 165 4.2.1.6. Metalik Olmayan Mineral Ürünler .......................................................................................... 165 4.2.1.7. Metal ve Metal Ürünleri ........................................................................................................ 166 4.2.1.8. Makine, Elektrikli Makine ve Cihazlar ..................................................................................... 166 4.2.1.9. Mobilya.............................................................................................................................. 166 4.2.1.10. Motorlu Kara TaĢıtları ........................................................................................................ 167 4.2.2. Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ..................................................................................................... 167 4.2.2.1. Afyonkarahisar ................................................................................................................... 168 4.2.2.2. Kütahya............................................................................................................................. 169 4.2.2.3. Manisa .............................................................................................................................. 170 4.2.2.4. UĢak ................................................................................................................................. 172 4.2.3. Ticaret ve Sanayi Odaları............................................................................................................ 173 4.2.4. Organize Sanayi Bölgeleri ........................................................................................................... 175 4.2.5. Küçük Sanayi Siteleri (KSS) ........................................................................................................ 180 4.2.6. Küçük ve Orta Ölçekteki ĠĢletmeleri GeliĢtime ve Destekleme Ġdaresi BaĢkanlığı (KOSGEB) Veri Tabanına Kayıtlı KOBĠ‟ler ................................................................................................................................... 182 4.2.7. Ġhracat Performansı ................................................................................................................... 184 4.3. ARAġTIRMA-GELĠġTĠRME (AR-GE) & ĠNOVASYON ................................................................................ 188 4.3.1. Ar-Ge OluĢumları....................................................................................................................... 188 4.3.2. Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri ...................................................................................................... 188 4.3.3. Ar-Ge Göstergeleri..................................................................................................................... 189 4.3.4. Ġnovasyon Göstergeleri .............................................................................................................. 190 BÖLÜM 5: ENERJĠ VE MADEN ................................................................................................................... 192 5.1. ENERJĠ ........................................................................................................................................... 192 5.1.1. GiriĢ ........................................................................................................................................ 192 5.1.2. Birincil Enerji Kaynak Üretimi ve Tüketimi .................................................................................... 192 5.1.3. Elektrik Üretimi ve Tüketimi ........................................................................................................ 193 5.1.4. Geleneksel Enerji Kaynakları ....................................................................................................... 196 5.1.4.1. Petrol ve Doğal Gaz............................................................................................................. 196 5.1.4.2. Kömür ve Linyit .................................................................................................................. 197 5.1.5. Yenilenebilir Enerji Kaynakları ..................................................................................................... 202 5.1.5.1. Hidrolik Enerji .................................................................................................................... 202 5.1.5.2. Hidrolik-dıĢı Yenilenebilir Enerji Kaynakları ............................................................................. 204 5.1.5.2.1. Rüzgâr Enerjisi .............................................................................................................................. 204 5.1.5.2.2. Güneş Enerjisi............................................................................................................................... 207 5.1.5.2.3. Jeotermal Enerji ........................................................................................................................... 209 5.1.5.2.4. Biyokütle ...................................................................................................................................... 213 5.2. MADEN ........................................................................................................................................... 213 5.2.1. Maden Sektörüne Küresel ve Yerel BakıĢ ...................................................................................... 213 5.2.2. TR33 Bölgesi‟nin Maden Envanteri ............................................................................................... 215 5.2.2.1. Afyonkarahisar Ġli Maden Envanteri ....................................................................................... 215 5.2.2.2. Kütahya Ġli Maden Envanteri................................................................................................. 215 5.2.2.3. Manisa Ġli Maden Envanteri .................................................................................................. 215 5.2.2.4. UĢak Ġli Maden Envanteri ..................................................................................................... 216 5.2.3. TR33 Bölgesi‟nde Öne Çıkan Madenler .......................................................................................... 224 5.2.3.1. Altın .................................................................................................................................. 224 5.2.3.2. Bor ................................................................................................................................... 224 5.2.3.3. GümüĢ .............................................................................................................................. 225 5.2.3.4. Manyezit ............................................................................................................................ 225 5.2.3.5. Mermer ............................................................................................................................. 225 5.2.3.6. Titanyum ........................................................................................................................... 226 5.2.3.7. Uranyum ........................................................................................................................... 226 5.2.4. Maden Suyu ............................................................................................................................. 226 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 1: TARİH Sayfa 3 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6: TARIM .................................................................................................................................... 228 6.1. TR33 BÖLGESĠ GENEL ARAZĠ DAĞILIMI .............................................................................................. 228 6.2. TR33 BÖLGESĠ TARIM ALANLARI DAĞILIMI ......................................................................................... 229 6.3. TR33 BÖLGESĠ SULANABĠLEN VE SULANAMAYAN TARIM ALANLARI ........................................................ 230 6.4. TR33 BÖLGESĠ TARIM ĠġLETMELERĠ VE TESĠSLERĠ .............................................................................. 231 6.4.1. Afyonkarahisar .......................................................................................................................... 231 6.4.2. Kütahya ................................................................................................................................... 231 6.4.3. Manisa ..................................................................................................................................... 232 6.4.4. UĢak ........................................................................................................................................ 232 6.5. TR33 BÖLGESĠ TARIMSAL ÜRETĠM DEĞERLERĠ .................................................................................... 233 6.5.1. Bitkisel Üretim .......................................................................................................................... 233 6.5.1.1. Tarla Ürünleri ..................................................................................................................... 233 6.5.1.1.1. Grup Bazında Tarla Ürünleri .................................................................................................... 235 6.5.1.1.1.1. Baklagiller ............................................................................................................................. 235 6.5.1.1.1.2. Endüstriyel Bitkiler ................................................................................................................ 236 6.5.1.1.1.3. Tahıllar .................................................................................................................................. 237 6.5.1.1.1.3.1. Buğday ........................................................................................................................... 238 6.5.1.1.1.3.2. Arpa ............................................................................................................................... 239 6.5.1.1.1.3.3. Mısır .............................................................................................................................. 240 6.5.1.1.1.4. Yağlı Tohumlar ...................................................................................................................... 240 6.5.1.1.1.4.1 Haşhaş ............................................................................................................................ 241 6.5.1.1.1.5. Yem Bitkileri .......................................................................................................................... 246 6.5.1.1.1.6. Yumru Bitkiler ....................................................................................................................... 247 6.5.1.1.2. İl Bazında Tarla Ürünleri ............................................................................................................... 248 6.5.1.1.2.1. Afyonkarahisar ...................................................................................................................... 248 6.5.1.1.2.2. Kütahya ................................................................................................................................. 251 6.5.1.1.2.3. Manisa ....................................................................................................................................... 255 6.5.1.1.2.4. Uşak........................................................................................................................................... 258 6.5.1.2. Sebzeler ............................................................................................................................ 261 6.5.1.2.1. Grup Bazında Sebzeler ................................................................................................................. 261 6.5.1.2.1.1. Yaprağı Yenen Sebzeler ........................................................................................................ 261 6.5.1.2.1.2. Baklagil Sebzeler ................................................................................................................... 262 6.5.1.2.1.3. Meyvesi Yenen Sebzeler ....................................................................................................... 262 6.5.1.2.1.4. Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler ................................................................................................ 263 6.5.1.2.1.5. Diğer Sebzeler ....................................................................................................................... 264 6.5.1.2.2. İl Bazında Sebzeler ....................................................................................................................... 264 6.5.1.2.2.1. Afyonkarahisar ...................................................................................................................... 265 6.5.1.2.2.2. Kütahya ................................................................................................................................. 267 6.5.1.2.2.3. Manisa ....................................................................................................................................... 269 6.5.1.2.2.4. Uşak ...................................................................................................................................... 271 6.5.1.3. Meyveler............................................................................................................................ 273 6.5.1.3.1. Grup Bazında Meyveler ................................................................................................................ 273 6.5.1.3.1.1. Üretime Göre Meyveler ........................................................................................................ 274 6.5.1.3.1.1.1. Üzüm ve Üzümsüler ...................................................................................................... 274 6.5.1.3.1.1.2. Zeytin ............................................................................................................................. 275 6.5.1.3.1.1.3. Taş Çekirdekliler ............................................................................................................ 275 6.5.1.3.1.1.4. Yumuşak Çekirdekliler ................................................................................................... 276 6.5.1.3.1.1.5. Sert Kabuklular .............................................................................................................. 276 6.5.1.3.1.2. Ağaç Sayısına Göre Meyveler ............................................................................................... 277 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 1: TARİH Sayfa 4 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.3.1.2.1. Zeytin ............................................................................................................................. 277 6.5.1.3.1.2.2. Taş Çekirdekliler ................................................................................................................ 278 6.5.1.3.1.2.3. Yumuşak Çekirdekliler ................................................................................................... 278 6.5.1.3.1.2.4. Sert Kabuklular .............................................................................................................. 279 6.5.1.3.1.3.Toplu Meyvelik Alanlarına Göre Meyveler ............................................................................ 279 6.5.1.3.1.3.1. Üzüm ve Üzümsüler ...................................................................................................... 280 6.5.1.3.1.3.2. Zeytin ............................................................................................................................. 280 6.5.1.3.1.3.3. Taş Çekirdekliler ............................................................................................................ 281 6.5.1.3.1.3.4. Yumuşak Çekirdekliler ................................................................................................... 281 6.5.1.3.1.3.5. Sert Kabuklular .............................................................................................................. 282 6.5.1.3.2. İl Bazında Meyveler ...................................................................................................................... 282 6.5.1.3.2.1. Üretime Göre İl Bazında Meyveler ....................................................................................... 283 6.5.1.3.2.1.1. Afyonkarahisar .............................................................................................................. 283 6.5.1.3.2.1.2. Kütahya ......................................................................................................................... 284 6.5.1.3.2.1.3. Manisa ........................................................................................................................... 286 6.5.1.3.2.1.4. Uşak ............................................................................................................................... 288 6.5.1.3.2.2. Ağaç Sayısına Göre İl Bazında Meyveler.................................................................................... 289 6.5.1.3.2.2.1. Afyonkarahisar .............................................................................................................. 289 6.5.1.3.2.2.2. Kütahya ......................................................................................................................... 291 6.5.1.3.2.2.3. Manisa ........................................................................................................................... 292 6.5.1.3.2.2.4. Uşak ............................................................................................................................... 293 6.5.1.3.2.3. Toplu Meyvelik Alanlarına Göre İl Bazında Meyveler ....................................................... 295 6.5.1.3.2.3.1. Afyonkarahisar .............................................................................................................. 295 6.5.1.3.2.3.2. Kütahya ......................................................................................................................... 296 6.5.1.3.2.3.3. Manisa ........................................................................................................................... 298 6.5.1.3.2.3.4. Uşak ............................................................................................................................... 299 6.5.1.4. Örtüaltı Tarımı .................................................................................................................... 300 6.5.1.4.1. Afyonkarahisar ............................................................................................................................. 302 6.5.1.4.2. Kütahya ........................................................................................................................................ 303 6.5.1.4.3. Manisa .......................................................................................................................................... 304 6.5.1.4.4. Uşak.............................................................................................................................................. 305 6.5.1.5. Yem Bitkileri....................................................................................................................... 306 6.5.1.5.1. Afyonkarahisar ............................................................................................................................. 309 6.5.1.5.2. Kütahya ........................................................................................................................................ 310 6.5.1.5.3. Manisa .......................................................................................................................................... 311 6.5.1.5.4. Uşak.............................................................................................................................................. 312 6.5.1.6. Organik Tarım .................................................................................................................... 313 6.5.1.6.1. Afyonkarahisar ............................................................................................................................. 314 6.5.1.6.2. Kütahya ........................................................................................................................................ 315 6.5.1.6.3. Manisa .......................................................................................................................................... 315 6.5.1.6.4. Uşak.............................................................................................................................................. 316 6.5.1.7. Ġyi Tarım Uygulamaları ........................................................................................................ 316 6.5.2. Hayvansal Üretim ...................................................................................................................... 317 6.5.2.1. Canlı Hayvan Değerleri ........................................................................................................ 317 6.5.2.2. Hayvansal Ürün Değerleri .................................................................................................... 318 6.5.2.3. Arıcılık ............................................................................................................................... 319 6.5.3. Su Ürünleri ............................................................................................................................... 320 6.5.4. Tarımsal Araç ve Gereçler ........................................................................................................... 322 BÖLÜM 7: ÇEVRE.................................................................................................................................... 323 7.1. TR33 BÖLGESĠ‟NĠN ÖZELLĠKLERĠ ....................................................................................................... 323 7.1.1. Afyonkarahisar Ġlinin Özellikleri ................................................................................................... 323 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 1: TARİH Sayfa 5 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 7.1.1.1. 7.1.1.2. 7.1.1.3. 7.1.1.4. Yüzey ġekilleri .................................................................................................................... 323 Ġklim ................................................................................................................................. 324 Bitki Örtüsü ve Hayvan Toplulukları ....................................................................................... 324 Milli Parklar ve Koruma Alanları ............................................................................................ 325 7.1.1.4.1. Eber Gölü ..................................................................................................................................... 325 7.1.1.4.2. Karamık Gölü ................................................................................................................................ 325 7.1.1.4.3. Acıgöl............................................................................................................................................ 325 7.1.1.4.4. Karakuyu Göleti ............................................................................................................................ 325 7.1.1.4.5. Dandindere Tabiatı Koruma Alanı ................................................................................................ 325 7.1.1.4.6. Başkomutanlık Tarihi Milli Parkı ................................................................................................... 325 7.1.1.4.7. Akdağ Tabiat Parkı ....................................................................................................................... 325 7.1.1.4.8. Sultandağı Geyik Üretme İstasyonu ............................................................................................. 326 7.1.2. Kütahya Ġlinin Özellikleri ............................................................................................................. 326 7.1.2.1. Yüzey ġekilleri .................................................................................................................... 326 7.1.2.2. Ġklim ................................................................................................................................. 327 7.1.2.3. Bitki Örtüsü ve Hayvan Toplulukları ....................................................................................... 327 7.1.2.4. Milli Parklar ve Koruma Alanları ............................................................................................ 328 7.1.2.4.1. Kaşalıç Tabiatı Koruma Alanı ........................................................................................................ 328 7.1.2.4.2. Vakıf Çamlığı Tabiatı Koruma Alanı .............................................................................................. 329 7.1.2.4.3. 1000 Yıllık Kestane Ağacı .............................................................................................................. 329 7.1.2.4.4. Mızık Çamı .................................................................................................................................... 329 7.1.2.4.5. Koruma Altına Alınan Diğer Sahalar ............................................................................................. 329 7.1.3. Manisa Ġlinin Özellikleri............................................................................................................... 329 7.1.3.1. Yüzey ġekilleri .................................................................................................................... 329 7.1.3.2. Ġklim ................................................................................................................................. 330 7.1.3.3. Bitki Örtüsü ve Hayvan Toplulukları ....................................................................................... 330 7.1.3.4. Milli Parklar ve Koruma Alanları ............................................................................................ 331 7.1.3.4.1. Spil Dağı Milli Parkı ....................................................................................................................... 331 7.1.3.4.2. Peri Bacaları ................................................................................................................................. 331 7.1.3.4.3. Kula Volkanları ............................................................................................................................. 331 7.1.3.4.4. Bintepeler..................................................................................................................................... 332 7.1.4. UĢak Ġlinin Özellikleri ................................................................................................................. 332 7.1.4.1. Yüzey ġekilleri .................................................................................................................... 332 7.1.4.2. Ġklim ................................................................................................................................. 333 7.1.4.3. Bitki Örtüsü ve Hayvan Toplulukları ....................................................................................... 333 7.1.4.4. Milli Parklar ve Koruma Alanları ............................................................................................ 334 7.1.4.4.1. Anıt Ağaç ...................................................................................................................................... 334 7.1.4.4.2. Ulubey Kanyonu ........................................................................................................................... 334 7.2. ÇEVRE KĠRLĠLĠĞĠ VE ALINAN ÖNLEMLER ............................................................................................. 334 7.2.1. Hava ve Hava Kirliliği ................................................................................................................. 334 7.2.1.1. Hava Kalitesi ...................................................................................................................... 334 7.2.1.1.1. Afyonkarahisar ............................................................................................................................. 335 7.2.1.1.2. Kütahya ........................................................................................................................................ 337 7.2.1.1.3. Manisa.......................................................................................................................................... 338 7.2.1.1.4. Uşak.............................................................................................................................................. 340 7.2.2. Su ve Su Kirliliği ........................................................................................................................ 341 7.2.2.1. Su Yönetimi ....................................................................................................................... 341 7.2.2.1.1. Afyonkarahisar ............................................................................................................................. 343 7.2.2.1.2. Kütahya ........................................................................................................................................ 343 7.2.2.1.3. Manisa .......................................................................................................................................... 344 7.2.2.1.4. Uşak.............................................................................................................................................. 344 7.2.3. Atık Yönetimi ............................................................................................................................ 344 7.2.3.1. Atıksu Yönetimi .................................................................................................................. 344 7.2.3.1.1. Afyonkarahisar ............................................................................................................................. 346 7.2.3.1.2. Kütahya ........................................................................................................................................ 347 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 1: TARİH Sayfa 6 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 7.2.3.1.3. Manisa.......................................................................................................................................... 348 7.2.3.1.4. Uşak.............................................................................................................................................. 349 7.2.3.2. Katı Atık Yönetimi ............................................................................................................... 349 7.2.3.2.1. Afyonkarahisar ............................................................................................................................. 350 7.2.3.2.2. Kütahya ........................................................................................................................................ 351 7.2.3.2.3. Manisa .......................................................................................................................................... 351 7.2.3.2.4. Uşak.............................................................................................................................................. 352 BÖLÜM 8: TURĠZM .................................................................................................................................. 354 8.1. DÜNYA VE TÜRKĠYE‟DE TURĠZM ......................................................................................................... 354 8.2. TR33 BÖLGESĠ‟NDE TURĠZM .............................................................................................................. 356 8.2.1. Afyonkarahisar .......................................................................................................................... 366 8.2.1.1. Termal Turizm .................................................................................................................... 366 8.2.1.1.1. Ömer-Gecek Kaplıcaları................................................................................................................ 367 8.2.1.1.2. Gazlıgöl Kaplıcaları ....................................................................................................................... 367 8.2.1.1.3. Bolvadin-Heybeli Kaplıcaları ......................................................................................................... 367 8.2.1.1.4. Sandıklı-Hüdai Kaplıcaları ............................................................................................................. 368 8.2.1.2. Tarih ve Kültür Turizmi ........................................................................................................ 372 8.2.1.2.1. Afyonkarahisar Kalesi ................................................................................................................... 372 8.2.1.3. Müzeler ............................................................................................................................. 373 8.2.1.3.1. Afyonkarahisar Arkeoloji Müzesi ................................................................................................. 373 8.2.1.3.2. Zafer Müzesi ................................................................................................................................. 373 8.2.1.4. Ören Yerleri ....................................................................................................................... 373 8.2.1.4.1. Ayazini Kasabası Örenyeri (Metropolis) ............................................................................... 373 8.2.1.4.2. Dinar Örenyeri (Geleneia-Apameia)............................................................................................. 373 8.2.1.4.3. Emirdağ/Hisarköy Örenyeri (Amorium) ....................................................................................... 373 8.2.1.4.4. Kırkinler ve Bininler Kayalıkları ..................................................................................................... 373 8.2.1.4.5. Başkumandan Tarihi Milli Parkı .................................................................................................... 374 8.2.1.5. Ġnanç Turizmi ..................................................................................................................... 374 8.2.1.6. Eko Turizm ........................................................................................................................ 374 8.2.1.7. Afyonkarahisar Ġli Turizminin Sorunları Üzerine Değerlendirme ................................................. 374 8.2.2. Kütahya ................................................................................................................................... 375 8.2.2.1.Termal Turizm ..................................................................................................................... 375 8.2.2.1.1. Yoncalı Kaplıcaları ........................................................................................................................ 375 8.2.2.1.2. Gediz-Ilıcasu Kaplıcaları................................................................................................................ 376 8.2.2.1.3. Gediz-Murat Dağı Kaplıcaları........................................................................................................ 376 8.2.2.1.4. Emet-Yeşil ve Kaynarca Kaplıcaları ............................................................................................... 376 8.2.2.1.5. Simav-Eynal Kaplıcaları ................................................................................................................ 377 8.2.2.1.6. Tavşanlı-Göbel Kaplıcaları ............................................................................................................ 377 8.2.2.1.7. Ilıca-Harlek Kaplıcaları .................................................................................................................. 377 8.2.2.2. Tarih ve Kültür Turizmi ........................................................................................................ 379 8.2.2.2.1. Frig Vadisi ..................................................................................................................................... 379 8.2.2.2.2. Aizanoi Antik Kenti ....................................................................................................................... 379 8.2.2.2.3. Kütahya Kalesi .............................................................................................................................. 379 8.2.2.2.4. Germiyan Sokak ........................................................................................................................... 380 8.2.2.2.5. Başkumandan Tarihi Milli Parkı .................................................................................................... 380 8.2.2.3. Tarihi Eserler ...................................................................................................................... 380 8.2.2.4. Müzeler ............................................................................................................................. 380 8.2.2.4.1. Kütahya Kossuth Müzesi .............................................................................................................. 380 8.2.2.4.2. Dumlupınar Atatürk Evi ................................................................................................................ 380 8.2.2.4.3. Kütahya Arkeoloji Müzesi ............................................................................................................ 380 8.2.2.4.4. Kütahya Çini Müzesi ..................................................................................................................... 380 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 1: TARİH Sayfa 7 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 8.2.2.5. Ġnanç Turizmi ..................................................................................................................... 381 8.2.2.6. Eko Turizm ........................................................................................................................ 381 8.2.2.7. Kütahya Ġli Turizminin Sorunları Üzerine Değerlendirme ........................................................... 381 8.2.3. Manisa ..................................................................................................................................... 381 8.2.3.1. Termal Turizm .................................................................................................................... 382 8.2.3.1.1. Kurşunlu Kaplıcaları ...................................................................................................................... 382 8.2.3.1.2. Sart Kaplıcaları ............................................................................................................................. 382 8.2.3.1.3. Urganlı Kaplıcaları ........................................................................................................................ 382 8.2.3.1.4. Emir Kaplıcaları ............................................................................................................................ 382 8.2.3.1.5. Saraycık Kaplıcaları ....................................................................................................................... 382 8.2.3.1.6. Hisar Kaplıcaları ............................................................................................................................ 383 8.2.3.2. Tarih ve Kültür Turizmi ........................................................................................................ 383 8.2.3.3. Müzeler ............................................................................................................................. 383 8.2.3.3.1. Manisa Müzesi ............................................................................................................................. 383 8.2.3.3.2. Kula Kenan Evren Etnografya Müzesi........................................................................................... 383 8.2.3.4. Ören Yerleri ....................................................................................................................... 383 8.2.3.4.1. Aigai Antik Kenti ........................................................................................................................... 383 8.2.3.4.2. Sardes Antik Kenti ........................................................................................................................ 383 8.2.3.5. Ġnanç Turizmi ..................................................................................................................... 384 8.2.3.5.1. Sultan Cami ve Külliyesi (Merkez) ................................................................................................ 384 8.2.3.5.2. Thyatira ve Philadelphia Kiliseleri ................................................................................................ 384 8.2.3.5.3. Sardis (Sard) Kilisesi ..................................................................................................................... 384 8.2.3.5.4. Sardis (Sard) Sinagogu .................................................................................................................. 384 8.2.3.6. Eko Turizm ........................................................................................................................ 384 8.2.3.7. Manisa Ġli Turizminin Sorunları Üzerine Değerlendirme............................................................. 384 8.2.4. UĢak ........................................................................................................................................ 385 8.2.4.1. Termal Turizm .................................................................................................................... 385 8.2.4.1.1. Hamamboğazı Kaplıcası ............................................................................................................... 385 8.2.4.1.2. Örencik Kaplıcası .......................................................................................................................... 385 8.2.4.2. Tarih ve Kültür Turizmi ........................................................................................................ 385 8.2.4.2.1. Karun Hazineleri ........................................................................................................................... 385 8.2.4.3. Müzeler ............................................................................................................................. 386 8.2.4.3.1. Uşak Arkeoloji Müzesi .................................................................................................................. 386 8.2.4.3.2. Atatürk ve Etnografya Müzesi ...................................................................................................... 386 8.2.4.4. Ören Yerleri ....................................................................................................................... 386 8.2.4.4.1. Sebaste ......................................................................................................................................... 386 8.2.4.4.2. Blaundus ...................................................................................................................................... 386 8.2.4.4.3. Mesotimolos ................................................................................................................................ 386 8.2.4.4.4. Akmonia ....................................................................................................................................... 386 8.2.4.4.5. Kremon Agora .............................................................................................................................. 386 8.2.4.4.6. Pepuza .......................................................................................................................................... 386 8.2.4.5. Eko Turizm ........................................................................................................................ 387 8.2.4.5.1. Anıt Ağaç ...................................................................................................................................... 387 8.2.4.6. UĢak Ġli Turizminin Sorunları Üzerine Değerlendirme ............................................................... 387 BÖLÜM 9: ULAġTIRMA ............................................................................................................................ 388 9.1. KARAYOLLARI .................................................................................................................................. 388 9.2. DEMĠRYOLLARI ................................................................................................................................ 394 9.2.1. Yolcu TaĢımacılığı ...................................................................................................................... 394 9.2.2. Yük TaĢımacılığı ........................................................................................................................ 395 9.3. HAVAYOLLARI.................................................................................................................................. 396 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 1: TARİH Sayfa 8 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 9.4. DENĠZYOLLARI VE SU TAġIMACILIĞI .................................................................................................. 397 9.5. LOJĠSTĠK ........................................................................................................................................ 397 9.6. HABERLEġME .................................................................................................................................. 398 KAYNAKLAR ........................................................................................................................................... 401 YAYINLAR .............................................................................................................................................. 401 KURUM VE KURULUġLAR ......................................................................................................................... 406 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 1: TARİH Sayfa 9 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TABLOLAR LİSTESİ TABLO 2.1: 2000-2009 YILLARI AFYONKARAHĠSAR ĠL VE ĠLÇE NÜFUSLARI ĠLE NÜFUS DEĞĠġĠM ORANLARI (%) .. 47 TABLO 2.2: 2000-2009 YILLARI KÜTAHYA ĠL VE ĠLÇE NÜFUSLARI ĠLE NÜFUS DEĞĠġĠM ORANLARI (%)............... 48 TABLO 2.3: 2000-2009 YILLARI MANĠSA ĠL VE ĠLÇE NÜFUSLARI ĠLE NÜFUS DEĞĠġĠM ORANLARI (%)................. 49 TABLO 2.4: 2000-2009 YILLARI UġAK ĠL VE ĠLÇE NÜFUSLARI ĠLE NÜFUS DEĞĠġĠM ORANLARI (%) .................... 49 TABLO 2.5: TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNĠN ĠLÇE, BELEDĠYE VE KÖY SAYILARI ........................................................ 51 TABLO 2.6: TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ MERKEZ ĠLÇE NÜFUSLARI ĠLE EN FAZLA VE EN AZ NÜFUSA SAHĠP ĠLÇELER .... 51 TABLO 2.7: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ NÜFUSUN YAġ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI. 53 TABLO 2.8: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ CĠNSĠYET BAZINDA ORTANCA YAġ ........................................... 53 TABLO 2.9: 2001, 2008 VE 2009 YILLARI ĠTIBARIYLA TR33 BÖLGESI‟NDE EVLENEN ÇIFT SAYISI ....................... 54 TABLO 2.10: 2001 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE ORTALAMA EVLENME YAġI VE ORTALAMA ĠLK EVLENME YAġI . 54 TABLO 2.11: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE ORTALAMA EVLENME YAġI VE ORTALAMA ĠLK EVLENME YAġI . 55 TABLO 2.12: 2001, 2008 VE 2009 YILLARI TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE BOġANAN ÇĠFT SAYISI ....................... 56 TABLO 2.13: 2000 VE 2008 YILLARI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠNTĠHAR ĠSTATĠSTĠKLERĠ ............................... 57 TABLO 2.14: 2007 VE 2008 YILLARI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠN KABA ĠNTĠHAR HIZI (BĠNDE) ................... 57 TABLO 2.15: 2000 YILI GENEL NÜFUS SAYIMINA GÖRE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNĠN NET GÖÇLERĠ VE NET GÖÇ HIZLARI (%) ............................................................................................................................................ 58 TABLO 2.16: 2008-2009 YILLARI ARASI TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠ GÖÇ ĠSTATĠSTĠKLERĠ ................................... 58 TABLO 2.17: 2008-2009 YILLARI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNĠN EN ÇOK GÖÇ ALDIĞI VE GÖÇ VERDĠĞĠ ĠLLER .......... 59 TABLO 2.18: 2008 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDEKĠ KÜTÜPHANE VE KĠTAP SAYISI ĠLE KÜTÜPHANELERDEN YARARLANMA VE ÖDÜNÇ ALINAN KĠTAP SAYISI ........................................................................................... 61 TABLO 2.19: 2008 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ MÜZECĠLĠK ĠSTATĠSTĠKLERĠ ............................................. 61 TABLO 2.20: 2008 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ SĠNEMA ĠSTATĠSTĠKLERĠ .................................................. 62 TABLO 2.21: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ TĠYATRO ĠSTATĠSTĠKLERĠ................................................................ 62 TABLO 2.22: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠNDEKĠ YEREL ETKĠNLĠKLER TAKVĠMĠ ......................................................... 64 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 10 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TABLO 2.23: KÜTAHYA ĠLĠNDEKĠ YEREL ETKĠNLĠKLER TAKVĠMĠ ...................................................................... 65 TABLO 2.24: MANĠSA ĠLĠNDEKĠ YEREL ETKĠNLĠKLER TAKVĠMĠ ........................................................................ 65 TABLO 2.25: UġAK ĠLĠNDEKĠ YEREL ETKĠNLĠKLER TAKVĠMĠ ........................................................................... 66 TABLO 2.26: AĞUSTOS 2010 ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ LĠSANSLI VE FAAL SPORCU SAYISI ............................ 67 TABLO 2.27: AĞUSTOS 2010 ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ‟NDEKĠ KULÜP SAYILARI ............................................ 67 TABLO 2.28: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE KURUMSAL OLMAYAN SĠVĠL NÜFUSUN ĠġGÜCÜ DURUMU (15+ YAġ) ..................................................................................................................... 72 TABLO 2.29: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDEKĠ ĠġGÜCÜNÜN YAġ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI ................................................................................................................................................ 72 TABLO 2.30: 2008-2009 YILLARI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE ĠġGÜCÜNE KATILIM VE ĠSTĠHDAM ORANI (%) ........ 73 TABLO 2.31: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ‟NDEKĠ OKULLARDA BULUNAN BĠLĠġĠM TEKNOLOJĠSĠ SINIFI SAYISI VE BĠLGĠSAYAR SAYILARI .............................................................................................................................. 79 TABLO 2.32: 2009 YILI ÖSS‟YE ĠLĠġKĠN TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠSTATĠSTĠKLERĠ ....................................... 80 TABLO 2.33: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE 2009 YILI ÖSS‟DE OKUL TÜRLERĠNE GÖRE BĠR PROGRAMA SINAVLA VE SINAVSIZ YERLEġEN ÖĞRENCĠ ORANLARI (%) .......................................................................... 81 TABLO 2.34: TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ 2009 YILI ÖSS PUAN ORTALAMALARINA GÖRE BAġARI SIRALARI ................ 81 TABLO 2.35: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDEKĠ ORTAÖĞRETĠM KURUMLARINDA OKUYAN ÖĞRENCĠ SAYILARI VE BÖLGE‟DEKĠ TOPLAM ORTAÖĞRETĠM ÖĞRENCĠLERĠNE ORANI (%)............................................................. 82 TABLO 2.36: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ MESLEKĠ VE TEKNĠK ALANLARDA OKUYAN ÖĞRENCĠ SAYILARI VE ALAN ÖĞRENCĠLERĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANLARI* (%) .................................................................................................... 83 TABLO 2.37: 2008 YILI ARALIK AYI ĠTĠBARIYLA AFYONKARAHĠSAR‟DA SĠGORTALI OLARAK ÇALIġANLARIN SEKTÖRLER BAZINDA TOPLAM SĠGORTALILAR ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) .............................................................. 83 TABLO 2.38: KÜTAHYA ĠLĠ MESLEKĠ VE TEKNĠK ALANLARDA OKUYAN ÖĞRENCĠ SAYILARI VE ALAN ÖĞRENCĠLERĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANLARI (%) .......................................................................................................................... 84 TABLO 2.39: 2008 YILI ARALIK AYI ĠTĠBARIYLA KÜTAHYA‟DA SĠGORTALI OLARAK ÇALIġANLARIN SEKTÖRLER BAZINDA TOPLAM SĠGORTALILAR ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%)................................................................................ 85 TABLO 2.40: MANĠSA ĠLĠ MESLEKĠ VE TEKNĠK ALANLARDA OKUYAN ÖĞRENCĠ SAYISI VE ALAN ÖĞRENCĠLERĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) ................................................................................................................................ 85 TABLO 2.41: 2008 YILI ARALIK AYI ĠTĠBARIYLA MANĠSA‟DA SĠGORTALI OLARAK ÇALIġANLARIN SEKTÖRLER BAZINDA TOPLAM SĠGORTALILAR ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%)................................................................................ 86 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 11 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TABLO 2.42: UġAK ĠLĠ MESLEKĠ VE TEKNĠK ALANLARDA OKUYAN ÖĞRENCĠ SAYISI VE ALAN ÖĞRENCĠLERĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) ................................................................................................................................ 87 TABLO 2.43: 2008 YILI ARALIK AYI ĠTĠBARIYLA UġAK‟TA SĠGORTALI OLARAK ÇALIġANLARIN SEKTÖRLER BAZINDA TOPLAM SĠGORTALILAR ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) ............................................................................................. 87 TABLO 2.44: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA AFYON KOCATEPE ÜNĠVERSĠTESĠ‟NDE YER ALAN FAKÜLTE, MYO‟LAR, BÖLÜMLER VE ÖĞRENCĠ SAYILARI .............................................................................................................. 88 TABLO 2.45: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA AFYON KOCATEPE ÜNĠVERSĠTESĠ BÜNYESĠNDE YER ALAN MYO‟LARDA EN ÇOK YÜRÜTÜLEN PROGRAMLAR......................................................................................................................... 89 TABLO 2.46: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA DUMLUPINAR ÜNĠVERSĠTESĠ‟NDE YER ALAN FAKÜLTE, MYO‟LAR, BÖLÜMLER VE ÖĞRENCĠ SAYILARI .................................................................................................................................. 90 TABLO 2.47: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA DUMLUPINAR ÜNĠVERSĠTESĠ BÜNYESĠNDE YER ALAN MYO‟LARDA EN ÇOK YÜRÜTÜLEN PROGRAMLAR......................................................................................................................... 90 TABLO 2.48: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA CELAL BAYAR ÜNĠVERSĠTESĠ‟NDE YER ALAN FAKÜLTE, MYO, BÖLÜMLER VE ÖĞRENCĠ SAYILARI .................................................................................................................................. 91 TABLO 2.49: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA CELAL BAYAR ÜNĠVERSĠTESĠ BÜNYESĠNDE YER ALAN MYO‟LARDA EN ÇOK YÜRÜTÜLEN PROGRAMLAR......................................................................................................................... 91 TABLO 2.50: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA UġAK ÜNĠVERSĠTESĠ‟NDE YER ALAN FAKÜLTE, MYO, BÖLÜMLER VE ÖĞRENCĠ SAYILARI ................................................................................................................................................. 92 TABLO 2.51: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA UġAK ÜNĠVERSĠTESĠ BÜNYESĠNDE YER ALAN MYO‟LARDA EN ÇOK YÜRÜTÜLEN PROGRAMLAR .......................................................................................................................................... 92 TABLO 2.52: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN ÜNĠVERSĠTELERĠN ÖĞRENCĠ SAYILARI ........................... 93 TABLO 2.53: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN ÜNĠVERSĠTELERĠN AKADEMĠK PERSONEL SAYISI ............. 93 TABLO 2.54: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN ÜNĠVERSĠTELERDE AKADEMĠK PERSONEL BAġINA DÜġEN ÖĞRENCĠ SAYISI ...................................................................................................................................... 93 TABLO 2.55: 2008 YILI SCI, SSCI VE AHCI‟DE TARANAN DERGILERDE YAYIMLANAN MAKALE SAYISINA GÖRE ÖĞRETIM ÜYESI BAġINA DÜġEN YAYIN SAYISI ............................................................................................ 94 TABLO 2.56: 2009 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN HASTA YATAĞI SAYISI ................................ 96 TABLO 2.57: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠNDE BULUNAN HASTANELERĠN YATAK DOLULUK ORANLARI ......................... 96 TABLO 2.58: KÜTAHYA ĠLĠNDE BULUNAN HASTANELERĠN YATAK DOLULUK ORANLARI...................................... 97 TABLO 2.59: MANĠSA ĠLĠNDE BULUNAN HASTANELERĠN YATAK DOLULUK ORANLARI........................................ 97 TABLO 2.60: UġAK ĠLĠNDE BULUNAN HASTANELERĠN YATAK DOLULUK ORANLARI ........................................... 98 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 12 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TABLO 2.61: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE YAġ ARALIKLARINA GÖRE ANNELERĠN DOĞUM ORANLARI (%) ....................................................................................................................................... 100 TABLO 2.62: 2009 YILINDA TR33 BÖLGESĠ‟NDE MEYDANA GELEN DOĞUMLAR ............................................... 102 TABLO 2.63: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDEKĠ KANSER VAKALARININ TOPLAM ĠL NÜFUSUNA ORANI ĠLE KANSERDEN ÖLENLERĠN TOPLAM ĠL NÜFUSUNA ORANI (%) ........................................................................ 103 TABLO 2.64: 2008 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE EN ÇOK ÖLÜME SEBEBĠYET VEREN HASTALIKLAR VE BU HASTALIKLAR SEBEBĠYLE ÖLEN KĠġĠ SAYISI.............................................................................................. 103 TABLO 2.65: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ‟NDEKĠ 112 ACĠL YARDIM ĠSTASYONU SAYILARI .................................. 104 TABLO 2.66: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN YEġĠL KARTLI SAYISI............... 105 TABLO 2.67: 2010 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDEKĠ FAAL DERNEK SAYILARI ....................................... 116 TABLO 2.68: AB-TÜRKĠYE MALĠ ĠġBĠRLĠĞĠ KAPSAMINDA TR33 BÖLGESĠ‟NDE YÜRÜTÜLEN PROJE SAYISI VE HĠBE MĠKTARI ................................................................................................................................................ 117 TABLO 2.69: HAYAT BOYU ÖĞRENME PROGRAMI (LLP) ............................................................................... 118 TABLO 2.70: 2004-2009 YILLARI ARASI LLP KAPSAMINDA TR33 BÖLGESĠ‟NDE YAPILAN PROJE BAġVURU SAYISI VE KABUL EDĠLEN PROJELER ĠLE BU PROJELERE TAHSĠS EDĠLEN HĠBE MĠKTARLARI ....................................... 118 TABLO 2.71: GENÇLĠK PROGRAMI KAPSAMINDAKĠ EYLEMLER VE YARARLANABĠLECEK GRUPLAR ..................... 119 TABLO 2.72: 2004-2009 YILLARI ARASI GENÇLĠK PROGRAMI KAPSAMINDA TR33 BÖLGESĠ‟NDE YAPILAN PROJE BAġVURU SAYISI VE KABUL EDĠLEN PROJELER ĠLE BU PROJELERE TAHSĠS EDĠLEN HĠBE MĠKTARLARI.............. 120 TABLO 3.1: 2003 YILI ĠTĠBARIYLA OECD ÜLKELERĠNDE VERGĠ YÜKÜ ............................................................ 123 TABLO 3.2: 2003 YILI ĠTĠBARIYLA OECD ÜLKELERĠNDE VERGĠ GELĠRĠNĠN DAĞILIMI (%)................................ 124 TABLO 3.3: KALKINMA DÜZEYLERININ BELIRLENMESINDE GELIR SINIRLARI ................................................. 126 TABLO 3.4: GLOBAL REKABET EDEBILIRLIK ENDEKSI ................................................................................. 127 TABLO 3.5: 2006 YILI ĠTĠBARIYLA EGE BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠNĠN SEKTÖRLER BAZINDA TÜRKĠYE‟DEKĠ PAYLARI (%)..................................................................................................................... 128 TABLO 3.6: 2006 YILI ĠTĠBARIYLA EGE BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠNĠN KĠġĠ BAġINA GSKD‟LERĠ ............................................................................................................................................................ 129 TABLO 3.7: TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ DÜZEY 2 BÖLGELERĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNE AĠT 2008 YILI VERGĠLENDĠRME DÖNEMĠ GELĠR VERGĠSĠ BEYANLARINA ĠLĠġKĠN BĠLGĠLER (TL) ........................................... 129 TABLO 3.8: TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ DÜZEY 2 BÖLGELERĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNE AĠT 2008 YILI VERGĠLENDĠRME DÖNEMĠ GMSĠ GELĠR VERGĠSĠ BEYANLARINA ĠLĠġKĠN BĠLGĠLER (TL) ................................... 130 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 13 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TABLO 3.9: TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ DÜZEY 2 BÖLGELERĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNE AĠT 2008 YILI VERGĠLENDĠRME DÖNEMĠ KURUMLAR VERGĠSĠ BEYANLARINA ĠLĠġKĠN BĠLGĠLER (TL) .................................... 131 TABLO 3.10: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ DÜZEY 2 BÖLGELERĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE KĠġĠ BAġINA DÜġEN ĠHRACAT VE ĠTHALAT (USD) ...................................................................................... 133 TABLO 3.11: 2008 YILI ĠTIBARIYLA TÜRKIYE, EGE BÖLGESI DÜZEY 2 BÖLGELERI VE TR33 BÖLGESI ĠLLERINDE EKONOMĠK FAALĠYETLERE GÖRE ĠHRACAT DEĞERLERĠ (1.000 USD) ............................................................. 133 TABLO 3.12: TR33 BÖLGESI ĠHRACAT RAKAMLARININ SEKTÖRLER BAZINDA YILLARA GÖRE DEĞIġIMI (%) ..... 134 TABLO 3.13: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ DÜZEY 2 BÖLGELERĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE EKONOMĠK FAALĠYETLERE GÖRE ĠTHALAT DEĞERLERĠ (1.000 USD) ............................................................. 135 TABLO 3.14: TR33 BÖLGESI ĠTHALAT RAKAMLARININ SEKTÖRLER BAZINDA YILLARA GÖRE DEĞIġIMI (%) ...... 136 TABLO 3.15: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE FAALĠYET GÖSTEREN YABANCI SERMAYELĠ ĠġLETME SAYISI .................................................................................................................... 137 TABLO 3.16: 2008 DÖNEMĠ-EGE BÖLGESĠ ĠLLERĠNE GELEN UDY GĠRĠġLERĠ (MĠLYON USD)............................. 139 TABLO 3.17: 2009 YILINDA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ DÜZEY 2 BÖLGELERĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE VERĠLEN YATIRIM TEġVĠK BELGELERĠ HAKKINDA BĠLGĠLER ...................................................................................... 140 TABLO 3.18: 2009 YILINDA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ DÜZEY 2 BÖLGELERĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE KÜÇÜK VE ORTA BÜYÜKLÜKTEKĠ ĠġLETMELERE (KOBĠ‟LER) VERĠLEN YATIRIM TEġVĠK BELGELERĠ HAKKINDA BĠLGĠLER..... 142 TABLO 3.19: 2009 YILINDA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE BULUNAN MEVDUATIN TP VE YP BAZINDA DAĞILIMI (%) ĠLE 2002-2009 YILLARI ARASINDA MEVDUATTAKĠ USD BAZINDA DEĞĠġĠM (%) ........................ 143 TABLO 3.20: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE BULUNAN MEVDUATIN TÜRLERĠNE GÖRE DAĞILIMI (%) ............................................................................................................................... 144 TABLO 3.21: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA EGE BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE BULUNAN MEVDUAT TÜRLERĠNĠN TÜRKĠYE‟DEKĠ TOPLAM MEVDUAT TÜRLERĠNE ORANI (%) ................................................................................................ 145 TABLO 3.22: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE BULUNAN KREDĠLERĠN TÜRLERĠNE GÖRE DAĞILIMI (%) ĠLE 2002-2009 YILLARI ARASINDA KREDĠLERDEKĠ USD BAZINDA DEĞĠġĠM (%) .............. 145 TABLO 3.23: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE BULUNAN KREDĠLERĠN TÜRLERĠNE GÖRE DAĞILIMI (%) ............................................................................................................................... 146 TABLO 3.24: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA EGE BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE BULUNAN KREDĠ TÜRLERĠNĠN TÜRKĠYE‟DEKĠ TOPLAM KREDĠ TÜRLERĠNE ORANI (%) ..................................................................................................... 147 TABLO 3.25: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNĠN KREDĠ/MEVDUAT ORANLARI (%) ..... 147 TABLO 3.26: EGE BÖLGESĠ ĠLLERĠNĠN REKABETE ĠLĠġKĠN ENDEKS DEĞERLERĠ VE SIRALARI .......................... 148 TABLO 3.27: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TĠCARET VE/VEYA SANAYĠ ODALARI VE TĠCARET BORSASI ÜYE SAYILARI .. 149 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 14 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TABLO 3.28: 2009 YILINDA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ DÜZEY 2 BÖLGELERĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE KURULAN VE KAPANAN TĠCARET UNVANLI ĠġYERĠ SAYISI .......................................................................................... 149 TABLO 3.29: 2009 YILINDA TÜRKIYE, EGE BÖLGESI DÜZEY 2 BÖLGELERI VE TR33 BÖLGESI ĠLLERINDE KURULAN VE KAPANAN ġIRKET VE KOOPERATIF SAYISI ............................................................................................ 150 TABLO 3.30: TR33 BÖLGESI‟NDE BULUNAN TICARET VE SANAYI ODALARINA KAYITLI ĠġLETME SAYISI ............ 150 TABLO 3.31: TR33 BÖLGESĠ TĠCARET VE SANAYĠ ODALARINDA EN ÇOK ÜYESĠ BULUNAN ĠLK 5 SEKTÖRE KAYITLI ĠġLETME SAYISI VE TOPLAM ĠġLETME SAYISI ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) ............................................................. 151 TABLO 3.32: TR33 BÖLGESI ĠLLERINDE ÖNE ÇIKAN ANA SEKTÖRLER VE ALT SEKTÖRLER .............................. 152 TABLO 3.33: EGE BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE BULUNAN ĠġLETMELERDEN 2008 YILI 500 BÜYÜK SANAYĠ KURULUġU LĠSTESĠNE GĠREN ĠġLETME SAYISI ........................................................................................................... 153 TABLO 3.34: EGE BÖLGESĠ ĠLLERĠ TĠCARET BORSALARININ ĠġLEM HACĠMLERĠNDEKĠ DEĞĠġĠM (%) VE ĠġLEM HACĠMLERĠNĠN TÜRKĠYE GENELĠNE ORANI (%).......................................................................................... 154 TABLO 3.35: TR33 BÖLGESI‟NE BULUNAN TICARET BORSALARINDA GERÇEKLEġEN ĠġLEM HACIMLERININ YILLAR ĠTIBARIYLA DEĞIġIMI (%)....................................................................................................................... 154 TABLO 3.36: EGE BÖLGESI ĠLLERININ TICARET BECERISI VE ÜRETIM POTANSIYELI ENDEKSINE VE GENEL ENDEKSE GÖRE SIRALARI ....................................................................................................................... 157 TABLO 4.1: 2008 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ Ġġ KAYITLARINA GÖRE GĠRĠġĠM SAYILARI .......................... 161 TABLO 4.2: 2007 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠMALAT SANAYĠ SEKTÖRÜNDEKĠ GĠRĠġĠM SAYILARININ ALT DALLARA GÖRE DAĞILIMI .............................................................................................................................................. 162 TABLO 4.3: 2007 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠKTĠSADĠ FAALĠYET KOLLARINA GÖRE ÇALIġAN SAYILARI VE CĠROLAR ... 163 TABLO 4.4: 2007 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠMALAT KOLU ĠÇERĠSĠNDE ÇALIġAN SAYILARI VE CĠROLAR.................... 163 TABLO 4.5: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ GIDA ĠMALATI SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT SANAYĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ AĞIRLIĞI ............................................................................................................................................... 164 TABLO 4.6: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ TEKSTĠL VE GĠYĠM EġYASI ĠMALATI SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT SANAYĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ AĞIRLIĞI .............................................................................................................. 164 TABLO 4.7: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ DERĠ SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT SANAYĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ AĞIRLIĞI ............................................................................................................................................................ 164 TABLO 4.8: UġAK KARMA OSB BĠLGĠLERĠ .................................................................................................. 165 TABLO 4.9: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ AĞAÇ ÜRÜNLERĠ SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT SANAYĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ AĞIRLIĞI ............................................................................................................................................... 165 TABLO 4.10: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ PLASTĠK VE KAUÇUK ÜRÜNLERĠ SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT SANAYĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ AĞIRLIĞI.......................................................................................................................... 165 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 15 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TABLO 4.11: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ METALĠK OLMAYAN MĠNERAL ÜRÜNLER SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT SANAYĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ AĞIRLIĞI .............................................................................................................. 166 TABLO 4.12: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ METAL SANAYĠ VE METAL ÜRÜNLERĠ SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT SANAYĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ AĞIRLIĞI .............................................................................................................. 166 TABLO 4.13: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ MAKĠNE, ELEKTRĠKLĠ MAKĠNE VE CĠHAZLAR SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT SANAYĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ AĞIRLIĞI .................................................................................................. 166 TABLO 4.14: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ MOBĠLYA SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT SANAYĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ AĞIRLIĞI ............................................................................................................................................... 167 TABLO 4.15: 2007 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ MOTORLU KARA TAġITI SEKTÖRÜNÜN ĠMALAT SANAYĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ AĞIRLIĞI.......................................................................................................................... 167 TABLO 4.16: 2009 YILI AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ SANAYĠ SĠCĠL BELGELĠ ĠġLETMELER VE ÇALIġAN SAYILARININ SEKTÖREL DAĞILIMI ............................................................................................................................... 168 TABLO 4.17: 2009 YILI AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ SANAYĠ SĠCĠL BELGELĠ ĠġLETMELER VE ÇALIġAN SAYILARININ ĠLÇELERE DAĞILIMI ................................................................................................................................ 169 TABLO 4.18: 2009 YILI KÜTAHYA ĠLĠ SANAYĠ SĠCĠL BELGELĠ ĠġLETMELER VE ÇALIġAN SAYILARININ SEKTÖREL DAĞILIMI .............................................................................................................................................. 169 TABLO 4.19: 2009 YILI KÜTAHYA ĠLĠ SANAYĠ SĠCĠL BELGELĠ ĠġLETMELER VE ÇALIġAN SAYILARININ ĠLÇELERE DAĞILIMI .............................................................................................................................................. 170 TABLO 4.20: 2009 YILI MANĠSA ĠLĠ SANAYĠ SĠCĠL BELGELĠ ĠġLETMELER VE ÇALIġAN SAYILARININ SEKTÖREL DAĞILIMI .............................................................................................................................................. 171 TABLO 4.21: 2009 YILI MANĠSA ĠLĠ SANAYĠ SĠCĠL BELGELĠ ĠġLETMELER VE ÇALIġAN SAYILARININ ĠLÇELERE DAĞILIMI .............................................................................................................................................. 171 TABLO 4.22: 2009 YILI UġAK ĠLĠ SANAYĠ SĠCĠL BELGELĠ ĠġLETMELER VE ÇALIġAN SAYILARININ SEKTÖREL DAĞILIMI .............................................................................................................................................. 172 TABLO 4.23: 2009 YILI UġAK ĠLĠ SANAYĠ SĠCĠL BELGELĠ ĠġLETMELER VE ÇALIġAN SAYILARININ ĠLÇELERE DAĞILIMI .............................................................................................................................................. 172 TABLO 4.24: 2010 YILI ĠTĠBARIYLA ATSO ÜYESĠ ĠġLETMELERĠN SEKTÖREL DAĞILIMI .................................... 173 TABLO 4.25: 2010 YILI ĠTĠBARIYLA KÜTSO ÜYESĠ ĠġLETMELERĠN SEKTÖREL DAĞILIMI .................................. 174 TABLO 4.26: 2010 YILI ĠTĠBARIYLA MTSO ÜYESĠ ĠġLETMELERĠN SEKTÖREL DAĞILIMI .................................... 174 TABLO 4.27: 2010 YILI ĠTĠBARIYLA UTSO ÜYESĠ ĠġLETMELERĠN SEKTÖREL DAĞILIMI .................................... 175 TABLO 4.28: 2010 YILI TR33 BÖLGESĠ‟NDE KURULU AKTĠF VE AKTĠF OLMAYAN OSB LĠSTESĠ .......................... 176 TABLO 4.29: 2010 YILI TR33 BÖLGESĠ AKTĠF OSB BĠLGĠLERĠ ...................................................................... 176 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 16 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TABLO 4.30: 2010 YILI TR33 BÖLGESĠ AKTĠF OSB‟LERĠN ENERJĠ VE SU TÜKETĠM BĠLGĠLERĠ ........................... 177 TABLO 4.31: 2010 YILI AFYONKARAHĠSAR OSB SEKTÖREL BAZDA ĠġLETME VE ÇALIġAN SAYILARI .................. 177 TABLO 4.32: 2010 YILI KÜTAHYA OSB SEKTÖREL BAZDA ĠġLETME VE ÇALIġAN SAYILARI .............................. 178 TABLO 4.33: 2010 YILI MANĠSA OSB SEKTÖREL BAZDA ĠġLETME VE ÇALIġAN SAYILARI ................................ 178 TABLO 4.34: 2010 YILI UġAK OSB SEKTÖREL BAZDA ĠġLETME VE ÇALIġAN SAYILARI .................................... 179 TABLO 4.35: 2010 YILI UġAK KARMA OSB SEKTÖREL BAZDA ĠġLETME VE ÇALIġAN SAYILARI ......................... 179 TABLO 4.36: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ KSS BĠLGĠLERĠ .................................................................................... 180 TABLO 4.37: KÜTAHYA ĠLĠ KSS BĠLGĠLERĠ ................................................................................................. 181 TABLO 4.38: MANĠSA ĠLĠ KSS BĠLGĠLERĠ ................................................................................................... 181 TABLO 4.39: UġAK ĠLĠ KSS BĠLGĠLERĠ ...................................................................................................... 182 TABLO 4.40: 2010 YILI AFYONKARAHĠSAR ĠLĠNDE FAALĠYET GÖSTEREN KOSGEB‟E KAYITLI ĠġLETMELER ......... 182 TABLO 4.41: 2010 YILI KÜTAHYA ĠLĠNDE FAALĠYET GÖSTEREN KOSGEB‟E KAYITLI ĠġLETMELER ...................... 183 TABLO 4.42: 2010 YILI MANĠSA ĠLĠNDE FAALĠYET GÖSTEREN KOSGEB‟E KAYITLI ĠġLETMELER ........................ 183 TABLO 4.43: 2010 YILI UġAK ĠLĠNDE FAALĠYET GÖSTEREN KOSGEB‟E KAYITLI ĠġLETMELER ........................... 183 TABLO 4.44: YILLAR ĠTĠBARIYLA AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ FAALĠYET KOLLARINA GÖRE ĠHRACAT ........................ 184 TABLO 4.45: YILLAR ĠTĠBARIYLA KÜTAHYA ĠLĠ FAALĠYET KOLLARINA GÖRE ĠHRACAT ..................................... 185 TABLO 4.46: YILLAR ĠTĠBARIYLA MANĠSA ĠLĠ FAALĠYET KOLLARINA GÖRE ĠHRACAT ....................................... 186 TABLO 4.47: YILLAR ĠTĠBARIYLA UġAK ĠLĠ FAALĠYET KOLLARINA GÖRE ĠHRACAT........................................... 187 TABLO 4.48: TÜBĠTAK TARAFINDAN ÜNĠVERSĠTELERE VERĠLEN AR-GE DESTEK MĠKTARLARI .......................... 190 TABLO 4.49: TR33 BÖLGESĠ ÜNĠVERSĠTELERĠ TARAFINDAN TÜBĠTAK‟A SUNULAN PROJELER ........................... 190 TABLO 4.50: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE ENDÜSTRĠYEL TASARIM TESCĠLLERĠNĠN YILLARA GÖRE DAĞILIMI ............................................................................................................................................................ 191 TABLO 4.51: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE MARKA TESCĠLLERĠNĠN YILLARA GÖRE DAĞILIMI ...................... 191 TABLO 4.52: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE PATENT TESCĠLLERĠNĠN YILLARA GÖRE DAĞILIMI ..................... 191 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 17 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TABLO 5.1: 2008 YILI SONU ĠTĠBARIYLA DÜNYA GENELĠNDE VE ÖNEMLĠ TOPLULUKLAR TARAFINDAN ÜRETĠLEN VE TÜKETĠLEN ENERJĠ DEĞERLERĠ (MTEP) ..................................................................................................... 192 TABLO 5.2: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE BĠRĠNCĠL ENERJĠ KAYNAKLARI REZERV VE POTANSĠYELLERĠ ......... 193 TABLO 5.3: TR33 BÖLGESĠ ELEKTRĠK DAĞITIM ġĠRKETLERĠ VE LĠSANS BĠLGĠLERĠ ......................................... 194 TABLO 5.4: 2009 YILINDA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDEKĠ NET ELEKTRĠK TÜKETĠMĠNĠN KULLANIM ALANLARINA GÖRE DAĞILIMI ................................................................................................... 195 TABLO 5.5: 2009 YILINDA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE KĠġĠ BAġI VE TOPLAM ELEKTRĠK TÜKETĠMĠ .............................................................................................................................................. 195 TABLO 5.6: 2009 YILI SONU ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ SEKTÖREL BAZDA ELEKTRĠK ABONE SAYILARI ..................................................................................................................... 196 TABLO 5.7: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE ELEKTRĠK KAYIP-KAÇAK MĠKTAR VE ORANLARI (%) .............. 196 TABLO 5.8: TR33 BÖLGESĠ‟NDE DOĞAL GAZ DAĞITIMINA YETKĠLĠ ġĠRKETLER .............................................. 197 TABLO 5.9: TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ SON 3 YILLIK DOĞAL GAZ KULLANIM MĠKTARLARI (M3) ............................. 197 TABLO 5.10: TR33 BÖLGESĠ‟NĠN LĠNYĠT KAYNAKLARI ................................................................................. 200 TABLO 5.11: TR33 BÖLGESĠ‟NDE GELENEKSEL ENERJĠ KAYNAKLARINDAN ELEKTRĠK ÜRETMEK ĠÇĠN EPDK‟DAN LĠSANSLI ġĠRKET BĠLGĠLERĠ .................................................................................................................... 201 TABLO 5.12: DÜNYA, AVRUPA VE TÜRKĠYE HĠDROELEKTRĠK POTANSĠYELĠ .................................................... 202 TABLO 5.13: TÜRKĠYE ĠġLETMEDEKĠ, ĠNġA HALĠNDEKĠ VE ĠNġA EDĠLECEK OLAN HES‟LERĠN SAYISI, KURULU KAPASĠTELERĠ VE ORTALAMA YILLIK ÜRETĠMLERĠ ...................................................................................... 203 TABLO 5.14: TR33 BÖLGESĠ‟NDE HĠDROLĠK ENERJĠDEN ELEKTRĠK ÜRETMEK ĠÇĠN EPDK‟DAN LĠSANS ALMIġ ġĠRKET BĠLGĠLERĠ .................................................................................................................................. 204 TABLO 5.15: TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNĠN 50 METREDEKĠ RÜZGAR GÜCÜNE GÖRE RES GÜCÜ KAPASĠTELERĠ ....... 205 TABLO 5.16: TR33 BÖLGESI‟NDE KURULU RÜZGAR SANTRALLERI ................................................................ 207 TABLO 5.17: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ GÜNEġLENME SÜRELERĠ ĠLE GLOBAL RADYASYON VERĠLERĠ ............. 209 TABLO 5.18: TR33 BÖLGESĠ‟NDE JEOTERMAL KAYNAK ĠLE KONUT ISITMASI ................................................. 210 TABLO 5.19: TR33 BÖLGESĠ‟NDE JEOTERMAL ENERJĠ ĠLE ISITILABĠLECEK POTANSĠYEL YERLEġĠM YERLERĠ ...... 210 TABLO 5.20: TR33 BÖLGESĠ‟NĠN JEOTERMAL ENVANTERĠ ............................................................................ 212 TABLO 5.21: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ HAYVAN VARLIĞI, ATIK MĠKTARI VE ÜRETĠLEBĠLECEK GAZ MĠKTARI ................................................................................................................................................ 213 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 18 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TABLO 5.22: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ MADEN ENVANTERĠ .............................................................................. 217 TABLO 5.23: KÜTAHYA ĠLĠ MADEN ENVANTERĠ........................................................................................... 218 TABLO 5.24: MANĠSA ĠLĠ MADEN ENVANTERĠ............................................................................................. 220 TABLO 5.25: UġAK ĠLĠ MADEN ENVANTERĠ ................................................................................................ 221 TABLO 5.26: TR33 BÖLGESĠ‟NĠN ÖNEMLĠ MADENLERĠNĠN ENVANTERĠ ĠLE EGE BÖLGESĠ VE TÜRKĠYE REZERVLERĠNĠN KARġILAġTIRMASI* ........................................................................................................ 224 TABLO 5.27: TÜRKĠYE MADEN SUYU KAYNAKLARININ BÖLGESEL DAĞILIMI .................................................. 226 TABLO 5.28: TR33 BÖLGESĠ‟NDE MADEN SUYU ÜRETĠMĠ GERÇEKLEġTĠREN FĠRMALAR ................................... 227 TABLO 6.1: TR33 BÖLGESĠ GENEL ARAZĠ DAĞILIMI (HA) ............................................................................ 228 TABLO 6.2: TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TARIM ALANLARININ KULLANIMLARINA GÖRE DAĞILIMI (DA) ....... 229 TABLO 6.3: TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNĠN SULANABĠLEN VE SULANAMAYAN TARIM ALANLARI ......................... 230 TABLO 6.4: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ ĠġLETME TĠPĠNE GÖRE ĠġLETME SAYISI VE ĠġLETMENĠN TASARRUFUNDA BULUNAN ARAZĠ BÜYÜKLÜĞÜ .................................................................................................................. 231 TABLO 6.5: KÜTAHYA ĠLĠ ĠġLETME TĠPĠNE GÖRE ĠġLETME SAYISI, ĠġLETMENĠN TASARRUFUNDA BULUNAN ARAZĠ BÜYÜKLÜĞÜ VE HAYVAN SAYISI ............................................................................................................... 232 TABLO 6.6: MANĠSA ĠLĠ ĠġLETME TĠPĠNE GÖRE ĠġLETME SAYISI, ĠġLETMENĠN TASARRUFUNDA BULUNAN ARAZĠ BÜYÜKLÜĞÜ VE HAYVAN SAYISI ............................................................................................................... 232 TABLO 6.7: UġAK ĠLĠ ĠġLETME TĠPĠNE GÖRE ĠġLETME SAYISI, ĠġLETMENĠN TASARRUFUNDA BULUNAN ARAZĠ BÜYÜKLÜĞÜ VE HAYVAN SAYISI ............................................................................................................... 232 TABLO 6.8: TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE TR33 BÖLGESĠ TARIMSAL ÜRETĠM DEĞERLERĠ (1.000 TL) ................... 233 TABLO 6.9: TÜRKĠYE‟DEKĠ BĠTKĠSEL ÜRETĠMLE ĠLGĠLĠ TARLA ALANI, ÜRETĠM VE VERĠM ĠSTATĠSTĠKLERĠ ......... 233 TABLO 6.10: TR33 BÖLGESĠ‟NDEKĠ BĠTKĠSEL ÜRETĠMLE ĠLGĠLĠ TARLA ALANI, ÜRETĠM VE VERĠM ĠSTATĠSTĠKLERĠ ............................................................................................................................................................ 234 TABLO 6.11: YILLAR ĠTĠBARIYLA DÜNYADA TAHIL ÜRETĠMĠ (MĠLYON TON) ................................................... 237 TABLO 6.12: 2009-2010 DÜNYA BUĞDAY EKĠM ALANLARI VE ÜRETĠMĠ ......................................................... 238 TABLO 6.13: ÖNEMLĠ BUĞDAY ÜRETĠCĠSĠ ÜLKELERĠN ÜRETĠM MĠKTARLARI (MĠLYON TON) ............................. 238 TABLO 6.14: DÜNYA VE ÖNEMLĠ ARPA ÜRETĠCĠSĠ ÜLKELERĠN ARPA ÜRETĠM MĠKTARLARI (MĠLYON TON) ......... 239 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 19 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TABLO 6.15: DÜNYA VE ÇEġĠTLĠ ÜLKELERDE ARPA VERĠMĠ (TON/HA) ........................................................... 239 TABLO 6.16: DÜNYA VE ÖNEMLĠ ÜRETĠCĠ ÜLKELERĠN MISIR ÜRETĠM MĠKTARI (MĠLYON TON) ......................... 240 TABLO 6.17: ANA ÜRETĠCĠ ÜLKELER BAZINDA YASAL HAġHAġ ÜRETĠM ALANLARI (HA) .................................. 242 TABLO 6.18: DÜNYA OPĠYAT (MORFĠNE EġDEĞER) HAMMADDE ÜRETĠMĠ (HAġHAġ KAPSÜLÜ + AFYON) (TON) .. 242 TABLO 6.19: YILLAR ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE‟DEKĠ HAġHAġ EKĠM ALANI VE ÜRETĠCĠ SAYISI ............................... 244 TABLO 6.20: ĠLLER BAZINDA TÜRKĠYE‟DE HAġHAġ EKĠM ALANI, ÜRETĠMĠ VE VERĠMĠ ..................................... 244 TABLO 6.21: TR33 BÖLGESĠ ĠL BAZINDA TARLA ÜRÜNLERĠ EKĠLEN TARLA ALANI, ÜRETĠM VE VERĠM TABLOSU . 248 TABLO 6.22: AFYONKARAHISAR ĠLI TARLA ÜRÜNLERI EKIM ALANLARI ILE EKIM ALANLARININ ĠL VE TR33 BÖLGESI ĠÇINDEKI ORANI (%) .............................................................................................................................. 250 TABLO 6.23: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ TARLA ÜRÜNLERĠ ÜRETĠMĠ ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) ............................................................................................................................................ 251 TABLO 6.24: KÜTAHYA ĠLI TARLA ÜRÜNLERI EKIM ALANLARI ILE EKIM ALANLARININ ĠL VE TR33 BÖLGESI ĠÇINDEKI ORANI (%) .............................................................................................................................. 253 TABLO 6.25: KÜTAHYA ĠLĠ TARLA ÜRÜNLERĠ ÜRETĠMĠ ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) ............................................................................................................................................................ 254 TABLO 6.26: MANISA ĠLI TARLA ÜRÜNLERI EKIM ALANLARI ILE EKIM ALANLARININ ĠL VE TR33 BÖLGESI ĠÇINDEKI ORANI (%) ............................................................................................................................................ 256 TABLO 6.27: MANĠSA ĠLĠ TARLA ÜRÜNLERĠ ÜRETĠMĠ ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) . 257 TABLO 6.28: UġAK ĠLI TARLA ÜRÜNLERI EKIM ALANLARI ILE EKIM ALANLARININ ĠL VE TR33 BÖLGESI ĠÇINDEKI ORANI (%) ............................................................................................................................................ 259 TABLO 6.29: UġAK ĠLĠ TARLA ÜRÜNLERĠ ÜRETĠMĠ ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) .... 260 TABLO 6.30: TR33 BÖLGESĠ VE TÜRKĠYE SEBZE ÜRETĠMĠ (TON) .................................................................. 261 TABLO 6.31: TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ BAZINDA SEBZE ÜRETĠM MĠKTARI (TON)................................................ 264 TABLO 6.32: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ SEBZE ÜRETĠM MĠKTARI ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) ...................................................................................................................................................... 266 TABLO 6.33: KÜTAHYA ĠLĠ SEBZE ÜRETĠM MĠKTARI ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) .. 268 TABLO 6.34: MANĠSA ĠLĠ SEBZE ÜRETĠM MĠKTARI ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) .... 270 TABLO 6.35: UġAK ĠLĠ SEBZE ÜRETĠM MĠKTARI ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%)........ 272 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 20 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TABLO 6.36: TÜRKIYE MEYVE ÜRETIM ĠSTATISTIKLERI ............................................................................... 273 TABLO 6.37: TR33 BÖLGESĠ MEYVE ÜRETĠM ĠSTATĠSTĠKLERĠ ...................................................................... 273 TABLO 6.38: TR33 BÖLGESĠ ĠLLER BAZINDA MEYVE ÜRETĠM ĠSTATĠSTĠKLERĠ ............................................... 282 TABLO 6.39: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ MEYVE ÜRETĠM MĠKTARI ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) ...................................................................................................................................................... 284 TABLO 6.40: KÜTAHYA ĠLĠ MEYVE ÜRETĠM MĠKTARI ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%)..... 285 TABLO 6.41: MANĠSA ĠLĠ MEYVE ÜRETĠM MĠKTARI ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%)....... 287 TABLO 6.42: UġAK ĠLĠ MEYVE ÜRETĠM MĠKTARI ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) .......... 289 TABLO 6.43: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ MEYVE AĞACI SAYISI ĠLE AĞAÇ SAYISININ ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) ............................................................................................................................................... 290 TABLO 6.44: KÜTAHYA ĠLĠ MEYVE AĞACI SAYISI ĠLE AĞAÇ SAYISININ ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) 291 TABLO 6.45: MANĠSA ĠLĠ MEYVE AĞACI SAYISI ĠLE AĞAÇ SAYISININ ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) . 293 TABLO 6.46: UġAK ĠLĠ MEYVE AĞACI SAYISI ĠLE AĞAÇ SAYISININ ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%)..... 294 TABLO 6.47: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ TOPLU MEYVELĠK ALANI ĠLE TOPLU MEYVELĠK ALANININ ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%)................................................................................................................................. 296 TABLO 6.48: KÜTAHYA ĠLI TOPLU MEYVELIK ALANI ILE TOPLU MEYVELIK ALANININ ĠL VE TR33 BÖLGESI ĠÇINDEKI PAYI (%) ............................................................................................................................................... 297 TABLO 6.49: MANĠSA ĠLĠ TOPLU MEYVELĠK ALANI ĠLE TOPLU MEYVELĠK ALANININ ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) ............................................................................................................................................... 298 TABLO 6.50: UġAK ĠLĠ TOPLU MEYVELĠK ALANI ĠLE TOPLU MEYVELĠK ALANININ ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) ............................................................................................................................................... 300 TABLO 6.51: TÜRKĠYE, EGE VE TR33 BÖLGESĠ ÖRTÜALTI TARIM VERĠLERĠ.................................................... 301 TABLO 6.52: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE ÖRTÜALTI SEBZE VE MEYVE ÜRETĠMĠ ...................................... 301 TABLO 6.53: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ ÖRTÜALTI SEBZE ÜRETĠMĠ ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) ...................................................................................................................................................... 302 TABLO 6.54: KÜTAHYA ĠLĠ ÖRTÜALTI SEBZE ÜRETĠMĠ ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%).. 303 TABLO 6.55: MANĠSA ĠLĠ ÖRTÜALTI SEBZE ÜRETĠMĠ ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%).... 304 TABLO 6.56: UġAK ĠLĠ ÖRTÜALTI SEBZE ÜRETĠMĠ ĠLE ÜRETĠMĠN ĠL VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) ....... 305 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 21 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TABLO 6.57: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANLARI VE ÜRETĠM MĠKTARLARI............ 306 TABLO 6.58: TÜRKĠYE‟DE YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANI VE ÜRETĠM MĠKTARLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI... 306 TABLO 6.59: TR33 BÖLGESĠ‟NDE YEM BĠTKĠLERĠNĠN EKĠM ALANI VE ÜRETĠM MĠKTARLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI .............................................................................................................................................. 308 TABLO 6.60: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANI VE ÜRETĠM MĠKTARLARI ............................... 309 TABLO 6.61: KÜTAHYA ĠLĠ YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANI VE ÜRETĠM MĠKTARLARI ............................................ 310 TABLO 6.62: MANĠSA ĠLĠ YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANI VE ÜRETĠM MĠKTARLARI .............................................. 311 TABLO 6.63: UġAK ĠLĠ YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANI VE ÜRETĠM MĠKTARLARI .................................................. 312 TABLO 6.64: 2008 YILI TÜRKĠYE, EGE VE TR33 BÖLGESĠ ORGANĠK TARIM VERĠLERĠ ...................................... 314 TABLO 6.65: 2009 YILI AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ ORGANĠK TARIM VERĠLERĠ ..................................................... 315 TABLO 6.66: 2009 YILI KÜTAHYA ĠLĠ ORGANĠK TARIM VERĠLERĠ .................................................................. 315 TABLO 6.67: 2008 YILI MANISA ĠLI ORGANIK TARIM VERILERI .................................................................... 316 TABLO 6.68: TR33 BÖLGESĠ CANLI HAYVAN DEĞERLERĠ (ADET) .................................................................. 318 TABLO 6.69: TÜRKĠYE, EGE VE TR33 BÖLGESĠ HAYVANSAL ÜRETĠM MĠKTARLARI........................................... 319 TABLO 6.70: TÜRKĠYE, EGE VE TR33 BÖLGESĠ ARICILIK VERĠLERĠ ............................................................... 320 TABLO 6.71: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ SU ÜRÜNLERĠ VERĠLERĠ ........................................................................ 321 TABLO 6.72: MANĠSA ĠLĠ SU ÜRÜNLERĠ VERĠLERĠ ...................................................................................... 321 TABLO 6.73: UġAK ĠLĠ SU ÜRÜNLERĠ VERĠLERĠ .......................................................................................... 321 TABLO 6.74: TÜRKĠYE, EGE VE TR33 BÖLGESĠ TARIMSAL ARAÇ VE GEREÇ VERĠLERĠ (ADET)........................... 322 TABLO 6.75: TÜRKĠYE, EGE VE TR33 BÖLGESĠ TARIMSAL ALAN VE TRAKTÖR VERĠLERĠ .................................. 322 TABLO 7.1: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠNDEKĠ BARAJLAR.................................................................................... 324 TABLO 7.2: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ MEVSĠMLERE GÖRE ORTALAMA YILLIK YAĞIġ MĠKTARI VE TOPLAM YAĞIġIN MEVSĠMLERE GÖRE DAĞILIMI (%) ........................................................................................................... 324 TABLO 7.3: KÜTAHYA ĠLĠNDEKĠ BARAJLAR ................................................................................................ 327 TABLO 7.4: KÜTAHYA ĠLĠ MEVSĠMLERE GÖRE ORTALAMA YILLIK YAĞIġ MĠKTARI VE TOPLAM YAĞIġIN MEVSĠMLERE GÖRE DAĞILIMI (%) ............................................................................................................................... 327 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 22 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TABLO 7.5: MANĠSA ĠLĠNDEKĠ BARAJLAR .................................................................................................. 330 TABLO 7.6: MANĠSA ĠLĠ MEVSĠMLERE GÖRE ORTALAMA YILLIK YAĞIġ MĠKTARI VE TOPLAM YAĞIġIN MEVSĠMLERE GÖRE DAĞILIMI (%) ............................................................................................................................... 330 TABLO 7.7: UġAK ĠLĠNDEKĠ AKARSULAR ................................................................................................... 332 TABLO 7.8: UġAK ĠLĠNDEKĠ BARAJLAR ...................................................................................................... 333 TABLO 7.9: UġAK ĠLI MEVSIMLERE GÖRE ORTALAMA YILLIK YAĞIġ MIKTARI VE TOPLAM YAĞIġIN MEVSIMLERE GÖRE DAĞILIMI (%) ............................................................................................................................... 333 TABLO 7.10: HAVA KALĠTESĠ DEĞERLENDĠRME VE YÖNETĠMĠ YÖNETMELĠĞĠNE GÖRE KÜKÜRTDĠOKSĠT (SO2) VE PARTĠKÜL MADDE (PM10) SINIR DEĞERLERĠ ĠLE UYARI EġĠKLERĠ ................................................................ 335 TABLO 7.11: TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNĠN KĠRLĠLĠK DERECELENDĠRMESĠ.......................................................... 341 TABLO 7.12: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE VE TR33 BÖLGESĠ ĠÇME VE KULLANMA SUYU ġEBEKESĠ ĠLE ARITMA TESĠSLERĠNE AĠT VERĠLER........................................................................................................... 342 TABLO 7.13: TR33 BÖLGESĠ‟NDEKĠ BELEDĠYELERDE 2008 YILINA AĠT ATIKSU ĠSTATĠSTĠKLERĠ ....................... 345 TABLO 7.14: KÜTAHYA ĠLĠ BELEDĠYE ATIKSU ARITMA TESĠSLERĠ ĠLE ĠLGĠLĠ VERĠLER (AAT) ............................ 347 TABLO 7.15: MANĠSA ĠLĠ ATIKSU ARITMA TESĠSLERĠNĠN DURUMU ............................................................... 348 TABLO 7.16: 2008 YILI TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ VE TR33 BÖLGESĠ BELEDĠYELERĠNDE ATIK ĠSTATĠSTĠKLERĠ .... 350 TABLO 7.17: MANĠSA ĠLĠ BĠRLĠK MODELĠNE GÖRE KATI ATIK BERTARAF TESĠSĠ KURMA ÇALIġMALARI............. 352 TABLO 8.1: 2008 YILI TR33 BÖLGESĠ‟NDEKĠ TURĠZM ĠġLETME VE YATIRIM BELGELĠ TESĠS SAYILARI VE YATAK KAPASĠTELERĠ........................................................................................................................................ 357 TABLO 8.2: 2006 YILI TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ BELEDĠYE BELGELĠ TESĠS SAYISI VE YATAK KAPASĠTELERĠ ............................................................................................................................................................ 357 TABLO 8.3: 2000-2008 YILLARI ARASI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TURĠZM ĠġLETME BELGELĠ TESĠSLERDE YERLĠ VE YABANCI TURĠST KONAKLAMA SAYISI ...................................................................... 358 TABLO 8.4: 2000-2008 YILLARI ARASI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TURĠZM ĠġLETME BELGELĠ TESĠSLERDE YABANCI TURĠST KONAKLAMA SAYISI .................................................................................... 360 TABLO 8.5: 2000-2008 YILLARI ARASI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TURĠZM ĠġLETME BELGELĠ TESĠSLERDE YERLĠ TURĠST KONAKLAMA SAYISI ........................................................................................ 361 TABLO 8.6: 2008 YILI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ BELEDĠYE BELGELĠ TESĠSLERE ĠLĠġKĠN ĠSTATĠSTĠKLER ...................................................................................................................................... 364 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 23 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TABLO 8.7: 2008 YILI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ BELEDĠYE BELGELĠ TESĠSLERDE ORTALAMA KALIġ SÜRESĠ VE DOLULUK ORANLARI (%) ........................................................................................................ 364 TABLO 8.8: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDEKĠ MÜZE VE ÖREN YERLERĠ ZĠYARETÇĠ SAYILARI ................... 365 TABLO 8.9: TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE BULUNAN TURĠZM ACENTELERĠNĠN SAYISI ......................................... 365 TABLO 8.10: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠNDE BULUNAN KAPLICA SULARININ ġĠFALI ÖZELLĠKLERĠ .......................... 366 TABLO 8.11: KÜTAHYA ĠLĠNDE BULUNAN KAPLICA SULARININ ġĠFALI ÖZELLĠKLERĠ ....................................... 375 TABLO 8.12: MANĠSA ĠLĠNDE BULUNAN KAPLICA SULARININ ġĠFALI ÖZELLĠKLERĠ ......................................... 382 TABLO 9.1: TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠ KARAYOLLARI UZUNLUKLARI (KM) ........................................ 389 TABLO 9.2: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE KAYITLI TAġIT SAYISI (ADET) .................................................................................................................................................. 390 TABLO 9.3: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TRAFĠK KAZALARINA AĠT ĠSTATĠSTĠKLER* ..................................................................................................................................... 391 TABLO 9.4: TR33 BÖLGESĠ‟NDEKĠ TREN SEFERLERĠ ĠLE ĠLGĠLĠ BĠLGĠLER ...................................................... 394 TABLO 9.5: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ‟NDE DEMĠRYOLU ĠLE YOLCU TAġIMACILIĞINA AĠT ĠSTATĠSTĠKLER .......... 395 TABLO 9.6: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ‟NDE DEMĠRYOLU ĠLE YÜK TAġIMACILIĞINA AĠT ĠSTATĠSTĠKLER (TON) .... 396 TABLO 9.7: 2008-2009 YILLARI UġAK HAVAALANINA AĠT YOLCU VE YÜK TAġIMACILIĞI ĠLE ĠLGĠLĠ BĠLGĠLER .... 396 TABLO 9.8: 2009 YILI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠ POSTA-KARGO HĠZMET ĠSTATĠSTĠKLERĠ (ADET) ...... 399 TABLO 9.9: 2009 YILI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠ POSTA HATLARI ĠLE ĠLGĠLĠ ĠSTATĠSTĠKLER ............. 399 TABLO 9.10: 2009 YILI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠ PTT ĠġYERĠ SAYILARI .......................................... 399 TABLO 9.11: 2008-2009 YILLARI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠ PTT PERSONEL SAYISI .......................... 400 TABLO 9.12: 2009 YILI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠ PTT GELĠR-GĠDER VE KAR-ZARAR VERĠLERĠ .......... 400 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 24 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU GRAFİKLER LİSTESİ GRAFĠK 2.1: TR33 BÖLGESĠ NÜFUS GRAFĠĞĠ ............................................................................................... 46 GRAFĠK 2.2: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ NÜFUSUNUN ĠLLER BAZINDA DAĞILIMI (%) ......................................... 47 GRAFĠK 2.3: TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE 2008-2009 YILLARI ARASI YILLIK NÜFUS ARTIġI (BĠNDE) VE 2009 YILI ĠTĠBARIYLA NÜFUS YOĞUNLUĞU .................................................................................................. 50 GRAFĠK 2.4: 2009 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE ġEHĠR VE KÖY NÜFUSUNUN TOPLAM NÜFUSA ORANI (%) .............................................................................................................................................................. 52 GRAFĠK 2.5: 2000-2008 YILLARI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE ġEHĠR VE KÖY NÜFUSUNUN TOPLAM NÜFUSA ORANI (%) .............................................................................................................................................. 52 GRAFĠK 2.6: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ NÜFUSUNUN YAġ GRUPLARI BAZINDA DAĞILIMI (%) ........... 53 GRAFĠK 2.7: 2009 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE NÜFUSUN CĠNSĠYETE GÖRE DAĞILIMI ......................... 54 GRAFĠK 2.8: 2009 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ KABA EVLENME HIZI (BĠNDE) ............................................ 55 GRAFĠK 2.9: 2008 VE 2009 YILLARI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ KABA BOġANMA HIZI (BĠNDE)......................... 56 GRAFĠK 2.10: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ‟NĠN ALDIĞI VE VERDĠĞĠ GÖÇÜN BÖLGELERE GÖRE DAĞILIMI (%) ........................................................................................................................................................ 59 GRAFĠK 2.11: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE‟DE ĠSTĠHDAMIN SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI (%) ..................... 70 GRAFĠK 2.12: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ‟NDE ĠSTĠHDAMIN SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI (%) .......... 71 GRAFĠK 2.13: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ‟NDE ĠSTĠHDAMIN SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI (KĠġĠ)*...... 71 GRAFĠK 2.14: 2008-2009 YILLARI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE ĠġSĠZLĠK ORANI (%) .......................................... 73 GRAFĠK 2.15: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ 2009-2010 EĞĠTĠM ÖĞRETĠM YILI NET OKULLAġMA ORANLARI (%) ........................................................................................................................................................ 74 GRAFĠK 2.16: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ 2009-2010 EĞĠTĠM-ÖĞRETĠM YILI OKUL ÖNCESĠ EĞĠTĠMDE NET OKULLAġMA ORANLARI (%) (36-72 AY ARASI) ............................................................................................ 75 GRAFĠK 2.17: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ 2009-2010 EĞĠTĠM-ÖĞRETĠM YILI OKUL ÖNCESĠ EĞĠTĠMDE NET OKULLAġMA ORANLARI (%) (48-72 AY ARASI) ............................................................................................ 75 GRAFĠK 2.18: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ 2009-2010 EĞĠTĠM-ÖĞRETĠM YILI OKUL ÖNCESĠ EĞĠTĠMDE NET OKULLAġMA ORANLARI (%) (60-72 AY) ...................................................................................................... 76 GRAFĠK 2.19: TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ, ĠSTANBUL VE ĠZMĠR‟DE 2009 YILI ÖĞRETMEN BAġINA DÜġEN ÖĞRENCĠ SAYILARI ................................................................................................................................................. 76 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 25 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU GRAFĠK 2.20: TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ, ĠSTANBUL VE ĠZMĠR‟DE 2009 YILI DERSLĠK BAġINA DÜġEN ÖĞRENCĠ SAYILARI ................................................................................................................................................. 77 GRAFĠK 2.21: 2009 YILI ÖSS SONUÇLARINA GÖRE TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDE BAġARI ORANLARI (%) .............................................................................................................................................................. 79 GRAFĠK 2.22: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNĠN ÖSS PUAN ORTALAMALARI ................................................ 81 GRAFĠK 2.23: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE HASTA YATAĞI BAġINA DÜġEN NÜFUS ..... 95 GRAFĠK 2.24: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ‟NDE ĠLÇELER BAZINDA HASTA YATAĞI SAYILARI ................................. 95 GRAFĠK 2.25: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ 15 YAġ ALTI KADINLARDA DOĞURGANLIK ORANI (%) ........................................................................................................................................................ 98 GRAFĠK 2.26: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ 15-19 VE 20-24 YAġ ARASI KADINLARDA DOĞURGANLIK ORANI (%) ........................................................................................................................ 99 GRAFĠK 2.27: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ 25-44 YAġ ARASI KADINLARDA DOĞURGANLIK ORANI (%) .............................................................................................................................................. 99 GRAFĠK 2.28: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ 45-49 YAġ ARASI VE 50 YAġ ÜSTÜ KADINLARDA DOĞURGANLIK ORANI (%) ...................................................................................................................... 100 GRAFĠK 2.29: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ‟NDE SAĞLIK PERSONELĠ YARDIMI OLMADAN VE YATAKLI TEDAVĠ KURUMLARI HARĠCĠNDE GERÇEKLEġTĠRĠLEN DOĞUMLARIN TOPLAM DOĞUMLARA ORANI (%) ........................ 101 GRAFĠK 2.30: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠNDEKĠ YATAKLI TEDAVĠ KURUMLARINDA GERÇEKLEġTĠRĠLEN DOĞUMLARIN TOPLAM DOĞUMA ORANI (%).............................................................................................. 102 GRAFĠK 2.31: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE 112 ACĠL YARDIM ĠSTASYONU BAġINA DÜġEN NÜFUS ....................................................................................................................................... 103 GRAFĠK 2.32: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDEKĠ YEġĠL KARTLI ORANLARI* (BĠNDE) ..... 104 GRAFĠK 2.33: 2009 YILI TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE BEBEK ÖLÜM HIZI (BĠNDE)..................................... 105 GRAFĠK 2.34: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE UZMAN VE PRATĠSYEN HEKĠM BAġINA DÜġEN NÜFUS ....................................................................................................................................... 106 GRAFĠK 2.35: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE HEMġĠRE, EBE VE SAĞLIK MEMURU BAġINA DÜġEN NÜFUS ....................................................................................................................................... 106 GRAFĠK 2.36: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ, ĠSTANBUL VE ĠZMĠR‟DE SAĞLIK OCAĞI BAġINA DÜġEN NÜFUS............................................................................................................................ 107 GRAFĠK 2.37: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ, ĠSTANBUL VE ĠZMĠR‟DE CĠNSĠYET BAZINDA ĠLKÖĞRETĠMDE NET OKULLAġMA ORANLARI (%) ....................................................................................... 108 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 26 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU GRAFĠK 2.38: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ, ĠSTANBUL VE ĠZMĠR‟DE CĠNSĠYET BAZINDA ORTAÖĞRETĠMDE NET OKULLAġMA ORANLARI (%) .................................................................................... 108 GRAFĠK 2.39: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ, ĠSTANBUL VE ĠZMĠR‟DE CĠNSĠYET BAZINDA OKURYAZAR ORANI (%) .......................................................................................................................... 109 GRAFĠK 2.40: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ, ĠSTANBUL VE ĠZMĠR‟DE CĠNSĠYET BAZINDA LĠSE VE DENGĠ OKUL MEZUNU ORANI (%) ................................................................................................ 109 GRAFĠK 2.41: 2009 YILI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ, ĠSTANBUL VE ĠZMĠR‟DE CĠNSĠYET BAZINDA YÜKSEKOKUL VE FAKÜLTE MEZUNU ORANI (%) ......................................................................................... 110 GRAFĠK 2.42: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ, ĠSTANBUL VE ĠZMĠR‟DE CĠNSĠYET BAZINDA ĠġGÜCÜNE KATILIM ORANI (%) ............................................................................................................... 110 GRAFĠK 2.43: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ VE ĠZMĠR‟DE CĠNSĠYET BAZINDA TARIM VE TARIM DIġI ĠSTĠHDAM ORANI (%) ............................................................................................................................. 111 GRAFĠK 2.44: 2002 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE‟DE OKUMA YAZMA BĠLMEYEN ÖZÜRLÜ ORANI (%) .................... 112 GRAFĠK 2.45: 2002 YILI ĠTĠBARIYLA BÖLGELER BAZINDA OKUMA YAZMA BĠLMEYEN ÖZÜRLÜ ORANI (%)......... 112 GRAFĠK 2.46: 2002 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE‟DE ÖZÜRLÜLERĠN ĠġGÜCÜNE KATILIM ORANI (%)..................... 113 GRAFĠK 2.47: 2002 YILI ĠTĠBARIYLA BÖLGELER BAZINDA ÖZÜRLÜLERĠN ĠġGÜCÜNE KATILIM ORANI (%)......... 113 GRAFĠK 2.48: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE‟DE YOKSUL HANE HALKI VE YOKSUL FERT ORANI (%) ............... 114 GRAFĠK 2.49: 2008 YILI ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE‟DE GIDA YOKSULLUĞU, GÜNLÜK 2,15 USD VE 4,3 USD GELĠRĠN ALTINDA YAġAYANLARIN ORANI (%) ........................................................................................................ 115 GRAFĠK 2.50: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ‟NDE YAġAYAN KADINLARIN ĠKAMET YERLERĠ BAZINDA EĞĠTĠM DÜZEYĠ ................................................................................................................................................. 115 GRAFĠK 2.51: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ‟NDE YAġAYAN ERKEKLERĠN ĠKAMET YERLERĠ BAZINDA EĞĠTĠM DÜZEYLERĠ ............................................................................................................................................ 116 GRAFĠK 2.52: AB-TÜRKĠYE MALĠ ĠġBĠRLĠĞĠ KAPSAMINDA TR33 BÖLGESĠ‟NDE YÜRÜTÜLEN PROJELERĠN YÜRÜTÜCÜ BAZINDA DAĞILIMI (%) .......................................................................................................................... 117 GRAFĠK 2.53: TR33 BÖLGESĠ‟NDE LLP KAPSAMINDA KABUL EDĠLEN PROJELERĠN VE ALINAN HĠBELERĠN ĠLLER BAZINDA DAĞILIMI (%) .......................................................................................................................... 119 GRAFĠK 2.54: TR33 BÖLGESĠ‟NDE GENÇLĠK PROGRAMI KAPSAMINDA KABUL EDĠLEN PROJELERĠN VE ALINAN HĠBELERĠN ĠLLER BAZINDA DAĞILIMI (%)................................................................................................. 120 GRAFĠK 3.1: 2009 YĠLĠ ĠTĠBARIYLA TR33 BÖLGESĠ‟NDE SEKTÖRLERĠN YARATTIKLARI KATMA DEĞER AÇISINDAN DAĞILIMI (%) ........................................................................................................................................ 128 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 27 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU GRAFĠK 3.2: EGE BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠNĠN EGE BÖLGESĠ TOPLAM GELĠR VERGĠSĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) .............................................................................................................................. 130 GRAFĠK 3.3: 2008 YILI VERGĠLENDĠRME DÖNEMĠ ĠTĠBARIYLA EGE BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠNĠN EGE BÖLGESĠ‟NDE TAHAKKUK EDEN TOPLAM GMSĠ GELĠR VERGĠSĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%) ........ 131 GRAFĠK 3.4: 2008 YILI VERGĠLENDĠRME DÖNEMĠ ĠTĠBARIYLA EGE BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠNĠN EGE BÖLGESĠ‟NDE TAHAKKUK EDEN TOPLAM KURUMLAR VERGĠSĠ ĠÇĠNDEKĠ ORANI (%).......... 132 GRAFĠK 3.5: EGE BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠ TOPLAM ĠHRACAT DEĞERLERĠNĠN YILLARA GÖRE DEĞĠġĠMĠ (%)........................................................................................................................................ 135 GRAFĠK 3.6: EGE BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠ TOPLAM ĠTHALAT DEĞERLERĠNĠN YILLARA GÖRE DEĞĠġĠMĠ (%)........................................................................................................................................ 137 GRAFĠK 3.7: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA EGE BÖLGESĠ`NDE FAALĠYETTE BULUNAN YABANCI SERMAYELĠ ĠġLETMELERĠN ĠL BAZINDA DAĞILIMI (%) ...................................................................................................................... 138 GRAFĠK 3.8: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA EGE BÖLGESĠ‟NDE FAALĠYETTE BULUNAN YABANCI SERMAYELĠ ĠġLETMELERĠN EGE BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠ BAZINDA DAĞILIMI (%) .................................................. 138 GRAFĠK 3.9: 2009 YILINDA TR33 BÖLGESĠ‟NDE VERĠLEN YATIRIM TEġVĠK BELGELERĠNDEKĠ YATIRIM TUTARININ ĠLLER BAZINDA DAĞILIMI (%) ................................................................................................................. 141 GRAFĠK 3.10: 2009 YILINDA EGE BÖLGESĠ‟NDE VERĠLEN YATIRIM TEġVĠK BELGELERĠNDEKĠ YATIRIM TUTARININ EGE BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠ BAZINDA DAĞILIMI (%) .................................................. 141 GRAFĠK 3.11: 2009 YILINDA TR33 BÖLGESĠ‟NDE KOBĠ TEġVĠK BELGELERĠNE VERĠLEN YATIRIM TUTARLARININ TR33 BÖLGESĠ ĠLLERĠ BAZINDA DAĞILIMI (%) .......................................................................................... 142 GRAFĠK 3.12: 2009 YILINDA EGE BÖLGESĠ‟NDE KOBĠ TEġVĠK BELGELERĠNE VERĠLEN YATIRIM TUTARININ EGE BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN DÜZEY 2 BÖLGELERĠ BAZINDA DAĞILIMI (%) ......................................................... 143 GRAFĠK 3.13: EGE BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN ĠġLETMELERDEN 2008 YILI 500 BÜYÜK SANAYĠ KURULUġU LĠSTESĠNDE YER ALANLARIN EGE BÖLGESĠ DÜZEY 2 BÖLGELERĠ BAZINDA DAĞILIMI (%) .............................. 153 GRAFĠK 3.14: TR33 BÖLGESĠ‟NE BULUNAN TĠCARET BORSALARINDA GERÇEKLEġEN ĠġLEM HACĠMLERĠNĠN YILLAR ĠTĠBARIYLA DEĞĠġĠM GRAFĠĞĠ (%)........................................................................................................... 155 GRAFĠK 4.1: 2006 YILI ĠTĠBARIYLA BÖLGESEL GSKD‟NĠN ĠKTĠSADĠ FAALĠYET KOLLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) 160 GRAFĠK 4.2: YILLAR ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE‟DE TEKNOLOJĠ GELĠġTĠRME BÖLGELERĠ SAYISI .............................. 189 GRAFĠK 4.3: YILLAR ĠTĠBARIYLA TÜRKĠYE‟DE 10.000 ÇALIġAN KĠġĠ BAġINA DÜġEN AR-GE ĠNSAN KAYNAĞI ..... 189 GRAFĠK 6.1: TR33 BÖLGESĠ GENEL ARAZĠ DAĞILIMI (%)............................................................................ 228 GRAFĠK 6.2: TR33 BÖLGESĠ‟NDEKĠ TARIM ALANLARININ KULLANIM DAĞILIMI (%) ........................................ 229 GRAFĠK 6.3: TR33 BÖLGESĠ SULANABĠLEN VE SULANAMAYAN TARIM ALANLARININ DAĞILIMI (%).................. 230 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 28 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU GRAFĠK 6.4: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE TARLA ÜRÜNLERĠ EKĠLEN ALANLARIN GRUPLARA GÖRE DAĞILIMI (%) ...................................................................................................................................................... 234 GRAFĠK 6.5: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE TARLA ÜRÜNLERĠ ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARA GÖRE DAĞILIMI (%) .. 234 GRAFĠK 6.6: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE BAKLAGĠL EKĠM ALANININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) .......... 235 GRAFĠK 6.7: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE BAKLAGĠL ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%)............... 235 GRAFĠK 6.8: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE ENDÜSTRĠYEL BĠTKĠLER EKĠM ALANININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ...................................................................................................................................................... 236 GRAFĠK 6.9: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE ENDÜSTRĠYEL BĠTKĠLER ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ............................................................................................................................................................ 236 GRAFĠK 6.10: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE TAHIL EKĠM ALANININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) .............. 237 GRAFĠK 6.11: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE TAHIL ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) .................. 237 GRAFĠK 6.12: MISIR TÜKETĠMĠNĠN SEKTÖRE GÖRE DAĞILIMI (%) ............................................................... 240 GRAFĠK 6.13: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE YAĞLI TOHUMLAR EKĠM ALANININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ............................................................................................................................................................ 241 GRAFĠK 6.14: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE YAĞLI TOHUMLAR ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) .. 241 GRAFĠK 6.15: ANA ÜRETĠCĠ ÜLKELER BAZINDA YASAL HAġHAġ EKĠM ALANI ORANI (%)................................. 242 GRAFĠK 6.16: TR33 BÖLGESĠ, EGE BÖLGESĠ VE TÜRKĠYE BAZINDA HAġHAġ EKĠM ALANI DAĞILIMI ................. 245 GRAFĠK 6.17: TR33 BÖLGESĠ, EGE BÖLGESĠ VE TÜRKĠYE BAZINDA HAġHAġ ÜRETĠM MĠKTARI ........................ 245 GRAFĠK 6.18: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) . 246 GRAFĠK 6.19: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE YEM BĠTKĠLERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ...... 246 GRAFĠK 6.20: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE YUMRU BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ............................................................................................................................................................ 247 GRAFĠK 6.21: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE YUMRU BĠTKĠLERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%).. 247 ............................................................................................................................................................ 249 GRAFĠK 6.22: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ TARLA ÜRÜNLERĠNĠN GRUPLARINA GÖRE EKĠM ALANI VE ÜRETĠM ORANI (%) ............................................................................................................................................................ 249 GRAFĠK 6.23: KÜTAHYA ĠLĠ TARLA ÜRÜNLERĠNĠN GRUPLARINA GÖRE EKĠM ALANI VE ÜRETĠM ORANI (%)........ 252 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 29 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU GRAFĠK 6.24: MANĠSA ĠLĠ TARLA ÜRÜNLERĠNĠN GRUPLARINA GÖRE EKĠM ALANI VE ÜRETĠM ORANI (%).......... 255 GRAFĠK 6.25: UġAK ĠLĠ TARLA ÜRÜNLERĠNĠN GRUPLARINA GÖRE EKĠM ALANI VE ÜRETĠM ORANI (%) ............. 258 GRAFĠK 6.26: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE SEBZE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) ............ 261 GRAFĠK 6.27: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ YAPRAĞI YENEN SEBZE ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%). 262 GRAFĠK 6.28: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ BAKLAGĠL SEBZELERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ... 262 GRAFĠK 6.29: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ MEYVESĠ YENEN SEBZELER ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ............................................................................................................................................................ 263 GRAFĠK 6.30: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ SOĞANSI-YUMRU-KÖK SEBZELER ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ........................................................................................................................................ 263 GRAFĠK 6.31: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ‟NDE DĠĞER SEBZELER ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) .. 264 GRAFĠK 6.32: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ SEBZE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) ........................... 265 GRAFĠK 6.33: KÜTAHYA ĠLĠ SEBZE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%)........................................ 267 GRAFĠK 6.34: MANĠSA ĠLĠ SEBZE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%).......................................... 269 GRAFĠK 6.35: UġAK ĠLĠ SEBZE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) ............................................. 271 GRAFĠK 6.36: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ MEYVE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) ................... 274 GRAFĠK 6.37: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ÜZÜM VE ÜZÜMSÜ MEYVE ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ............................................................................................................................................................ 274 GRAFĠK 6.38: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ZEYTĠN ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ....................... 275 GRAFĠK 6.39: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ TAġ ÇEKĠRDEKLĠ MEYVE ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) 275 GRAFĠK 6.40: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ YUMUġAK ÇEKĠRDEKLĠ MEYVE ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ...................................................................................................................................................... 276 GRAFĠK 6.41: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ SERT KABUKLU MEYVE ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%).. 276 GRAFĠK 6.42: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ MEYVE AĞAÇLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%)................. 277 GRAFĠK 6.43: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ZEYTĠN AĞAÇLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ..................... 277 GRAFĠK 6.44: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ TAġ ÇEKĠRDEKLĠ MEYVE AĞAÇLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ............................................................................................................................................................ 278 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 30 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU GRAFĠK 6.45: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ YUMUġAK ÇEKĠRDEKLĠ MEYVE AĞAÇLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ...................................................................................................................................................... 278 GRAFĠK 6.46: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ SERT KABUKLU MEYVE AĞAÇLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) 279 GRAFĠK 6.47: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) .. 279 GRAFĠK 6.48: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ÜZÜM VE ÜZÜMSÜLER TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ........................................................................................................................................ 280 GRAFĠK 6.49: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ZEYTĠN TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ............................................................................................................................................................ 280 GRAFĠK 6.50: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ TAġ ÇEKĠRDEKLĠLER TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ........................................................................................................................................ 281 GRAFĠK 6.51: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ YUMUġAK ÇEKĠRDEKLĠLER TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) .......................................................................................................................... 281 GRAFĠK 6.52: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ SERT KABUKLULAR TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ........................................................................................................................................ 282 GRAFĠK 6.53: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ MEYVE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%)........................... 283 GRAFĠK 6.54: KÜTAHYA ĠLĠ MEYVE ÜRETĠMĠNĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) .................................... 286 GRAFĠK 6.55: MANĠSA ĠLĠ MEYVE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) ......................................... 286 GRAFĠK 6.56: UġAK ĠLĠ MEYVE ÜRETĠMĠNĠN GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) ............................................. 288 GRAFĠK 6.57: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ TOPLAM MEYVE AĞAÇLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) ............ 290 GRAFĠK 6.58: KÜTAHYA ĠLĠ TOPLAM MEYVE AĞAÇLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) ......................... 292 GRAFĠK 6.59: MANĠSA ĠLĠ TOPLAM MEYVE AĞAÇLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) ........................... 292 GRAFĠK 6.60: UġAK ĠLĠ TOPLAM MEYVE AĞAÇLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) .............................. 294 GRAFĠK 6.61: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) .......... 295 GRAFĠK 6.62: KÜTAHYA ĠLĠ TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) ....................... 297 GRAFĠK 6.63: MANĠSA ĠLĠ TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) ......................... 299 GRAFĠK 6.64: UġAK ĠLĠ TOPLU MEYVELĠK ALANLARININ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (%) ............................ 299 GRAFĠK 6.65: TR33 BÖLGESĠ ÖRTÜALTI SEBZE VE MEYVE ÜRETĠMĠ ............................................................. 302 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 31 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU GRAFĠK 6.66: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ ÖRTÜALTI SEBZE ÜRETĠMĠ .................................................................. 303 GRAFĠK 6.67: KÜTAHYA ĠLĠ ÖRTÜALTI SEBZE ÜRETĠMĠ ............................................................................... 304 GRAFĠK 6.68: MANĠSA ĠLĠ ÖRTÜALTI SEBZE ÜRETĠMĠ ................................................................................. 305 GRAFĠK 6.69 TÜRKĠYE‟DE YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%).......................... 307 GRAFĠK 6.70: TÜRKĠYE‟DE YEM BĠTKĠLERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) .................................. 307 GRAFĠK 6.71 TR33 BÖLGESĠ‟NDE YEM BĠTKĠLERĠ EKĠM ALANLARININ ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ............... 308 GRAFĠK 6.72: TR33 BÖLGESĠ‟NDE YEM BĠTKĠLERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ........................ 309 GRAFĠK 6.73: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ YEM BĠTKĠLERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) .................... 310 GRAFĠK 6.74: KÜTAHYA ĠLĠ YEM BĠTKĠLERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ................................. 311 GRAFĠK 6.75: MANĠSA ĠLĠ YEM BĠTKĠLERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%) ................................... 312 GRAFĠK 6.76: UġAK ĠLĠ YEM BĠTKĠLERĠ ÜRETĠMĠNĠN ÜRÜN BAZINDA DAĞILIMI (%)....................................... 313 GRAFĠK 7.1: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ SON 3 YILA AĠT HAVA KALĠTESĠ GRAFĠĞĠ ................................................ 336 GRAFĠK 7.2: KÜTAHYA ĠLĠ SON 3 YILA AĠT HAVA KALĠTESĠ GRAFĠĞĠ............................................................. 338 GRAFĠK 7.3: MANĠSA ĠLĠ SON 3 YILA AĠT HAVA KALĠTESĠ GRAFĠĞĠ............................................................... 339 GRAFĠK 7.4: UġAK ĠLĠ SON 3 YILA AĠT HAVA KALĠTESĠ GRAFĠĞĠ .................................................................. 340 GRAFĠK 7.5: 2008 YILI TÜRKĠYE VE DÜZEY 2 BÖLGELERĠNDEKĠ BELEDĠYELERDE KĠġĠ BAġI TEMĠN EDĠLEN GÜNLÜK SU MĠKTARI ........................................................................................................................................... 343 GRAFĠK 7.6: 2008 YILI TR33 BÖLGESĠ ATIKSU ARITMA TESĠSLERĠ KAPASĠTE KULLANIMI ............................... 346 GRAFĠK 7.7: TR33 BÖLGESĠ‟NDE ATIKSULARIN VERĠLDĠĞĠ ALICI ORTAMLARIN DAĞILIMI (%) ........................ 346 GRAFĠK 8.1: 2009 YILI ĠTĠBARIYLA TURĠSTLERĠN TERCĠH ETTĠKLERĠ YERLERĠN DAĞILIMI (%) ........................ 355 GRAFĠK 8.2: 1997-2009 YILLARI ARASI TÜRKĠYE TURĠZM GELĠRĠ VE GĠDERĠ (MĠLYON USD) ........................... 355 GRAFĠK 8.3: 2001-2008 YILLARI ARASI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TURĠZM ĠġLETME BELGELĠ TESĠSLERDE YERLĠ VE YABANCI TURĠST KONAKLAMA SAYISININ BĠR ÖNCEKĠ YILA GÖRE DEĞĠġĠMĠ (%) ......... 359 GRAFĠK 8.4: 2001-2008 YILLARI ARASI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TURĠZM ĠġLETME BELGELĠ TESĠSLERDE YABANCI TURĠST KONAKLAMA SAYISININ BĠR ÖNCEKĠ YILA GÖRE DEĞĠġĠMĠ (%) ....................... 361 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 32 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU GRAFĠK 8.5: 2001-2008 YILLARI ARASI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TURĠZM ĠġLETME BELGELĠ TESĠSLERDE YERLĠ TURĠST KONAKLAMA SAYISININ BĠR ÖNCEKĠ YILA GÖRE DEĞĠġĠMĠ (%) ........................... 362 GRAFĠK 8.6: 2000-2008 YILLARI TÜRKĠYE, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TURĠZM ĠġLETME BELGELĠ TESĠSLERDE DOLULUK ORANLARI (%) (YERLĠ+YABANCI) .............................................................................................. 363 GRAFĠK 8.7: TR33 BÖLGESĠ‟NE GELEN YABANCI TURĠSTLERĠN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI (KĠġĠ) .................... 365 GRAFĠK 8.8: 2006-2009 YILLARI ARASI AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ 5 YILDIZLI TERMAL OTELLER ORTALAMA DOLULUK ORANLARI (AYLIK BAZDA TREND) (%) ...................................................................................................... 368 GRAFĠK 8.9: 2006-2009 YILLARI ARASI AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ 5 YILDIZLI TERMAL OTELLER ORTALAMA DOLULUK ORANLARI (AYLIK BAZDA ORTALAMA VE TRENDLER) (%) ........................................................................... 369 GRAFĠK 8.10: 2006-2009 YILLARI ARASI AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ 5 YILDIZLI TERMAL OTELLER ORTALAMA DOLULUK ORANLARI (AYLIK BAZDA AYRIġTIRILMIġ TRENDLER) (%) .......................................................................... 370 GRAFĠK 8.11: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ 5 YILDIZLI TERMAL OTELLER ORTALAMA DOLULUK ORANLARI (YERLĠYABANCI KARġILAġTIRMASI) (%) ............................................................................................................ 370 GRAFĠK 8.12: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ 5 YILDIZLI TERMAL OTELLER ORTALAMA DOLULUK ORANLARI (AYLIK BAZDA ORTALAMA VE TRENDLER) (YABANCI) (%) ................................................................................................ 371 GRAFĠK 8.13: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ 5 YILDIZLI TERMAL OTELLER ORTALAMA KALIġ SÜRESĠ (KONAKLAMA BAġINA GECELEME SAYISI) ................................................................................................................................. 371 GRAFĠK 8.14: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ 5 YILDIZLI TERMAL OTELLER ORTALAMA DOLULUK ORANLARI 2010-2013 YILLARI PROJEKSĠYONU (%).................................................................................................................... 372 GRAFĠK 8.15: 2006-2009 YILLARI ARASI KÜTAHYA ĠLĠ TERMAL OTELLERĠN ORTALAMA DOLULUK ORANLARI (%) VE ORTALAMA KALIġ SÜRELERĠ (YERLĠ-YABANCI) ...................................................................................... 378 GRAFĠK 8.16: KÜTAHYA ĠLĠ TERMAL OTELLER ORTALAMA DOLULUK ORANLARI AYLIK BAZDA ORTALAMA VE TRENDLER (%)....................................................................................................................................... 379 GRAFĠK 9.1: TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ KAYITLI TAġIT SAYISININ YILLAR ĠTĠBARIYLA DEĞĠġĠMĠ (ADET) .. 390 GRAFĠK 9.2: TÜRKĠYE, EGE BÖLGESĠ, TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDE BĠN KĠġĠ BAġINA DÜġEN OTOMOBĠL SAYISININ YILLAR ĠTĠBARIYLA DEĞĠġĠMĠ (ADET) ....................................................................................... 391 GRAFĠK 9.3: TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TAġIT KAZASI SAYISININ YILLAR ĠTĠBARIYLA DEĞĠġĠMĠ (ADET) .. 392 GRAFĠK 9.4: TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TAġIT KAZALARINDAKĠ ÖLÜ SAYISININ YILLAR ĠTĠBARIYLA DEĞĠġĠMĠ (ADET) .................................................................................................................................................. 392 GRAFĠK 9.5: TR33 BÖLGESĠ VE ĠLLERĠNDEKĠ TAġIT KAZALARINDAKĠ YARALI SAYISININ YILLAR ĠTĠBARIYLA DEĞĠġĠMĠ (ADET) ................................................................................................................................... 393 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 33 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU ŞEKİLLER LİSTESİ ġEKĠL 5.1: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ ENERJĠSĠ POTANSĠYEL ATLASI.......................................................... 206 ġEKĠL 5.2: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ GÜNEġ ENERJĠSĠ POTANSĠYEL ATLASI ............................................... 208 ġEKĠL 5.3: TÜRKĠYE VE TR33 BÖLGESĠ JEOTERMAL KAYNAKLAR DAĞILIMI VE UYGULAMA HARĠTASI................ 211 ġEKĠL 5.4: AFYONKARAHĠSAR ĠLĠ MADEN HARĠTASI ................................................................................... 222 ġEKĠL 5.5: KÜTAHYA ĠLĠ MADEN HARĠTASI ................................................................................................ 222 ġEKĠL 5.6: MANĠSA ĠLĠ MADEN HARĠTASI .................................................................................................. 223 ġEKĠL 5.7: UġAK ĠLĠ MADEN HARĠTASI ..................................................................................................... 223 ġEKĠL 6.1: TÜRKĠYE‟DE HAġHAġ EKĠMĠNE ĠZĠN VERĠLEN ĠLLER HARĠTASI ..................................................... 243 ġEKĠL 9.1: 2009 YILI TR33 BÖLGESĠ TRAFĠK HACĠM HARĠTASI .................................................................... 388 ġEKĠL 9.2: TR33 BÖLGESĠ BÖLÜNMÜġ YOL ÇALIġMALARI HARĠTASI ............................................................. 389 ġEKĠL 9.3: TR33 BÖLGESĠ‟NDE BULUNAN KARA NOKTALAR ......................................................................... 393 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 34 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU KISALTMALAR AAF Afyon Alkaloit Fabrikası AB Avrupa Birliği AB-15 Avrupa Birliği‟ne üye olan ilk 15 ülke ABD Amerika BirleĢik Devletleri ABGS Avrupa Birliği Genel Sekreterliği ADNKS Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi AHCI Sanat ve Ġnsani Bilimler Atıf Dizini (Arts and Humanities Citation Index) AKÇEB Akhisar Çevre Hizmetleri Birliği AMPD AlıĢveriĢ Merkezleri ve Perakendeciler Derneği AR-GE AraĢtırma-GeliĢtirme ASTĠM Afyonkarahisar Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü ATSO Afyonkarahisar Ticaret ve Sanayi Odası AVM AlıĢveriĢ Merkezi BDT Bağımsız Devletler Topluluğu BM BirleĢmiĢ Milletler BOREN Ulusal Bor AraĢtırma Enstitüsü Bölge TR33 Bölgesi BP British Petroleum BTS BiliĢim Teknolojileri Sınıfı CEDGM Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Planlama Genel Müdürlüğü ÇEVKO Çevre Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı ÇKS Çiftçi Kayıt Sistemi ÇOB Çevre ve Orman Bakanlığı da Dekar DHMĠ Devlet Hava Meydanları ĠĢletmesi Genel Müdürlüğü DMĠ Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü DPT Devlet Planlama TeĢkilatı DSĠ Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü EFTA Avrupa Serbest Ticaret Birliği (European Free Trade Association) EĠE Elektrik ĠĢleri Etüt Ġdaresi Genel Müdürlüğü ELĠ Ege Linyitleri ĠĢletmesi Müessesi Müdürlüğü EMO Elektrik Mühendisleri Odası EPDK Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu ETKB Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı EÜAġ Elektrik Üretim Anonim ġirketi GATT Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel AnlaĢması GLĠ Garp Linyitleri ĠĢletmesi Müessesesi Müdürlüğü GMSĠ Gayrimenkul Sermaye Ġradı GÖR Görünür GSKD Gayri Safi Katma Değer GSYH Gayri Safi Yurtiçi Hasıla ha Hektar HES Hidroelektrik Santrali IEA Uluslararası Enerji Ajansı (International Energy Agency) IGC Uluslararası Tahıl Konseyi (International Grains Council) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 35 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU INCB Uluslararası Narkotik Kontrol Kurulu (International Narcotics Control Board) IPA Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (Instrument for Pre-Accession Assistance) IRC Yenilik Aktarma Merkezi (Innovation Relay Center) ISCS Uluslararası AlıĢveriĢ Merkezleri Konseyi (International Council of Shopping Centers) ĠSO Ġstanbul Sanayi Odası ĠġKUR Türkiye ĠĢ Kurumu Genel Müdürlüğü ĠTU Ġyi Tarım Uygulamaları JEO Jeolojik Rezerv JES Jeotermal Elektrik Santrali KDV Katma Değer Vergisi KGM Karayolları Genel Müdürlüğü KĠT Kamu Ġktisadi TeĢekkülleri km Kilometre KOBĠ Küçük ve Orta Ölçekli ĠĢletme KOSGEB Küçük ve Orta Ölçekteki ĠĢletmeleri GeliĢtirme ve Destekleme Ġdaresi BaĢkanlığı KSGM Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü KSS Küçük Sanayi Siteleri KÜKAB Kütahya Ġli Yerel Yönetimler Katı Atık Bertaraf Tesisleri Yapma ve ĠĢletme Birliği KÜTSO Kütahya Ticaret ve Sanayi Odası LLP Hayatboyu Öğrenme Programı (Lifelong Learning Programme) LPI Dünya Bankası‟nın Lojistik Performans Endeksi m Metre m 2 Metre kare MAJEM Manisa Judo Eğitim Merkezi MÇK Mahalli Çevre Kurulu MFĠB Merkezi Finans ve Ġhale Birimi MTA Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü MTEP Milyon Ton EĢdeğer Petrol MTSO Manisa Ticaret ve Sanayi Odası MUH Muhtemelen MWe Megawatt Elektrik NACE Avrupa Birliği Ekonomik Faaliyetlerin Ġstatistiki Sınıflandırması OSB Ekonomik ĠĢbirliği ve Kalkınma Örgütü (Organisation For Economic Co-Operation And Development) Organize Sanayi Bölgesi OSBUK Organize Sanayi Bölgesi Üst KuruluĢu OTB Organik Tarım Birimleri ÖSS Öğrenci Seçme Sınavı ÖSYM Öğrenci Seçme ve YerleĢtirme Merkezi PET-DER Petrol Sanayi Derneği PTT Posta ve Telgraf TeĢkilatı REPA Rüzgar Enerjisi Potansiyeli Atlası RES Rüzgar Enerjisi Santrali SCI Bilimsel Atıf Dizini (Science Citation Index) SEÜAġ Soma Elektrik Üretim Anonim ġirketi SGK Sosyal Güvenlik Kurumu SLĠ Seyitömer Linyitleri ĠĢletmesi Müessesesi Müdürlüğü OECD TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 36 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU SOMKIRÇEB Soma-Kırkağaç Ġlçe ve Belde Belediyeleri Çevre Hizmetleri Birliği SSCI Sosyal Bilimler Atıf Dizini (Social Science Citation Index) STK Sivil Toplum KuruluĢu TCDD Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü TCMB Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası TEDAġ Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim ġirketi TEĠAġ Türkiye Elektrik Ġletim Anonim ġirketi TEP Ton EĢdeğer Petrol TKĠ Türkiye Kömür ĠĢletmeleri Kurumu TL Türk Lirası TMMOB Türkiye Mühendis ve Mimarlar Odaları Birliği TMO Toprak Mahsulleri Ofisi TOBB Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği TP Türk Parası TPAO Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Genel Müdürlüğü TR10 Bölgesi Ġstanbul TR31 Bölgesi Ġzmir TR32 Bölgesi Aydın, Denizli, Muğla TR33 Bölgesi Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, UĢak TR41 Bölgesi Bilecik, Bursa, EskiĢehir TR51 Bölgesi Ankara TTK Türkiye TaĢkömürü Kurumu Genel Müdürlüğü TÜBĠTAK Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu TÜGSAġ Türkiye Gübre Sanayi Anonim ġirketi TÜĠK Türkiye Ġstatistik Kurumu TYDTA Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı TZE Tam Zaman EĢdeğeri UDY Uluslararası Doğrudan Yatırımlar UNCTAD BirleĢmiĢ Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (United Nations of Conference on Trade and Development) URAK Uluslararası Rekabet AraĢtırmaları Kurumu USAK Ulusal Sulak Alan Komisyonu USD Amerikan Doları USDA FAS ABD Tarım BaĢkanlığı DıĢ Tarım Servisi (United States Department of Agriculture Foreign Agricultural Service) UTP Uluslararası Teknoloji Birliği UTSO UĢak Ticaret ve Sanayi Odası WEF Dünya Ekonomik Forumu (World Economic Forum) WTO Dünya Ticaret Örgütü (World Trade Organization) YASED Uluslararası Yatırımcılar Derneği YHT Yüksek Hızlı Tren YP Yabancı Para YPK Yüksek Planlama Kurulu TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 37 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU SÖZLÜK A Tipi 112 Acil Yardım İstasyonu: 24 saat kesintisiz, ihtiyaca göre birden fazla ekip ve ambulans bulundurulan, idari ve özlük hakları bakımından baĢhekimliğe bağlı ve kadrolu personeli olan istasyonlardır. Ekip içerisinde hekim bulunduranlar A1 tipi olarak adlandırılır, hekim bulundurmayanlar A2 tipi olarak adlandırılır. AHCI (Arts and Humanities Citation Index): Sanat ve kültür alanında uluslararası dergileri bünyesinde barındıran atıf endeksidir. Av Amenajmanı: Av planlamasıdır. B Tipi 112 Acil Yardım İstasyonu: 24 saat kesintisiz; birinci, ikinci ve üçüncü basamak resmi sağlık kurum ve kuruluĢları ile entegre olarak, kadrosu ve özlük hakları bakımından bünyesinde bulunduğu kuruma, ambulans hizmeti bakımından merkeze bağlı olan, ekip içerisinde hekim bulunan istasyonlardır. Hastane acil servisi ile entegre olanlara B1 tipi, 1. Basamak sağlık kuruluĢları ile entegre olanlara B2 tipi denilir. Başarı Oranı (Sınavla Giren): Bir yılda bir ön lisans, lisans ve Açık öğretim fakültesi programından birini sınavla kazanan öğrenci sayısı toplamının, aynı yıl ÖSS‟ye giren öğrenci sayısına oranıdır. Bebek Ölüm Hızı: Bebek ölüm hızı bir toplumda bir yılda doğan ve bir yaĢını tamamlamadan ölen bebek sayısının aynı toplumda aynı sürede canlı doğan bebek sayısına oranının 1000 ile çarpımı sonucu elde edilir Brüt Teorik Hidroelektrik Potansiyeli: Bir ülkede, ülke sınırlarına veya denizlere kadar bütün doğal akıĢların %100 verimle değerlendirilebilmesi varsayımına dayanılarak hesaplanan hidroelektrik potansiyel. C Tipi 112 Acil Yardım İstasyonu: Ġhtiyaca göre günün belirlenen saatlerinde sadece ambulans hizmeti verilen, idari ve özlük hakları bakımından baĢhekimliğe bağlı acil sağlık istasyonlarıdır. Cevher: Ekonomik olarak iĢletmeye elveriĢli bir veya birkaç mineralden oluĢan kayaç. Demografi: Bir popülasyonda organizmaların değiĢmelerinin incelenmesi; nüfus bilimi. sayılarını ve bu sayıların zamanla Dış Ticaret: Bir ülkedeki tüm gerçek ve tüzel kiĢilerin diğer ülkelerle yaptıkları her türlü mal alım satımı. Dolin: KireçtaĢından oluĢan sahalarda erime suretiyle oluĢmuĢ, huni ve tava Ģeklinde birkaç metre derinlikte, birkaç metre veya birkaç 10 metre boyundaki çukur sahalardır. Ekonomik Hidroelektrik Potansiyel: Teknik yapılabilirliği olan her tesis ekonomik yapılabilirliği olan tesis demek değildir. Teknik potansiyelin, mevcut ve beklenen yerel ekonomik Ģartlar içinde geliĢtirilebilecek bölümü ekonomik yapılabilir hidroelektrik potansiyel olarak adlandırılır. Ekosistem: Belirli bir alanda bulunan canlılar ile bunları saran cansız çevrelerinin karĢılıklı iliĢkileri ile meydana gelen ve süreklilik arz eden ekolojik sistem. Endemik: Alanları belirli bir ülke veya bölgeye ait, yerel ve çok ender bulunan türler. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 38 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Endüstriyel Hammadde: Metalik madenler dıĢında kalan, ekonomik değere sahip mineral (kuvars, feldispat, zeolit, jips vb.) ve kayaçlardır (kuvarsit, kil taĢı, mermer, alçıtaĢı, dünit vb.). Enerji Hammaddeleri: Kömür, bitümlü Ģeyl, asfaltit, radyoaktif mineraller, jeotermal enerji vb. gibi enerjiye yönelik hammaddeler. Etkinlik: En az çaba veya maliyet ile en çok sonuç elde etme kapasitesi. Fauna: Belli bir bölgede yaĢayan hayvanların tümü. Fitocoğrafya: Bitki Coğrafyası. Flora: Bir bölgede yetiĢen bitkilerin hepsi. Gayri Safi Yurtiçi Hasıla: Genellikle bir yıl olmak üzere belli bir dönemde, bir ülkenin coğrafi sınırları içerisinde üretilen tüm mal ve hizmetlerin piyasa değeri. Görünür Rezerv: Ana kuyu, tali kuyu, galeri, kılavuz, baĢyukarı, baĢaĢağı, desandri, yarmalar vasıtasıyla dört yanı; devamlılık arz eden muntazam yataklarda ise üç yanı (diğer bir yanı birkaç sondajla) açılmıĢ bulunan maden kesimlerini belirleyen rezerv kavramı. Pratikte görünür rezervin hata sınırı, çok iyi bilinen yataklarda ± % 5, genellikle ± % 20 olarak kabul edilir. İhracat: Bir ülkede üretilen mal ve hizmetlerin diğer ülkelere satılması iĢlemi. İlköğretimde Brüt Okullaşma Oranı: Ġlköğretim okuluna devam etmekte olan tüm öğrencilerin (yaĢ aralığına bakılmaksızın) 6-13 yaĢ aralığındaki toplam nüfusa oranıdır. İlköğretimde Net Okullaşma Oranı: Bunun yanında sadece 6-13 yaĢ aralığında bulunan ilköğretim öğrenci sayısının, 6-13 yaĢ nüfusuna oranıdır. İnovasyon: Varolan bilgi birikiminden yola çıkılarak daha geliĢmiĢ, daha kaliteli, daha iĢlevsel yeni ürünler, üretim süreçleri, örgütlenmeler ve yönetim uygulamalarının geliĢtirilmesi. İnversiyon: Atmosferde normal Ģartlarda, hava sıcaklığının yerden yükseldikçe düĢmesi yerine, belli bir yere kadar artması sonucu oluĢan hava hadisesidir. Yüksek basınç Ģartları altında bulutsuz havalar ile sakin rüzgarlı hallerde, bir tepe, dağ bölgesi gibi yüksek bölge üzerinden dağ eteği veya vadi üzerine gelen soğuk hava tabakası yüksek bölgeden aĢağı doğru inerken sıkıĢır. SıkıĢan hava kütlesi ısınır. Böylece yerden belli bir yükseklikte sıcak hava tabakası oluĢur. Yer seviyesindeki hava kütlesi inversiyon tabakasına kadar yükselir. Ġnversiyon tabakası bir kapak gibi hareket ederek hava kütlesinin ve kirleticilerin daha fazla yükselmesini ve dağılmasını engelleyerek hava kirliliğine sebep olur. İstihdam Oranı: Bir ülkede belirli bir dönemde iĢe girenlerin toplam iĢgücüne oranı. İşgücü: Etkin nüfus içinde yer alıp, cari ücret düzeyinde ve çalıĢma koĢullarında çalıĢanlar ile iĢsizlerin toplamı. Toplam nüfustan çalıĢamayacak durumda olan nüfusun (örneğin 15 yaĢından küçük, 65 yaĢından büyük olanların, ev kadınlarının, öğrencilerin, mahkumların, ordu mensuplarının, çalıĢmasını engelleyen fiziksel veya zihinsel engeli olanların) ve çalıĢmak istemeyenlerin çıkarılmasıyla ulaĢılan nüfus. İşgücüne Katılım Oranı: Ġstihdam edilenlerle iĢsizlerin toplamının oluĢturduğu iĢgücünün aktif nüfusa oranıdır. Bu oran, aktif nüfus içersinde iĢgücünün nispi ağırlığını gösterir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 39 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU İşsizlik Oranı: ĠĢsiz sayısının toplam iĢgücüne oranı. İthalat: Bir ülkedeki özel ve tüzel kiĢiler tarafından diğer ülkelerde üretilmiĢ malların satın alınması. Jeolojik Rezerv: Daha ziyade “Sosyalist Blok” ülkelerinde kullanılan bir rezerv sınıfı. Varlığı belirlenmiĢ, fakat ekonomik açıdan hiçbir Ģekilde sınıflandırılmamıĢ olan maden kütlesi. BaĢka bir deyiĢle rezerv ve potansiyel ayırımı yapmaksızın varlığı saptanmıĢ olan tüm maden kütlesi. Kanyon: Kalker gibi aĢındırmasıyla oluĢur. dirençli ve çatlaklı taĢlar içinde, akarsuyun derinlemesine Kapasite Faktörü: Bir santralin ne kadar verimli kullanıldığını gösteren bir parametredir. Santralin nominal gücü ile yıllık sağladığı enerji miktarı arasında iliĢki kurar. Katma Değer: Belirli bir üretim sürecinde belli bir mal için üretim faktörlerine yapılan ödemelerin toplamı, diğer bir deyiĢle firmanın çıktısının değeri ile diğer firmalardan satın aldığı ara malların değeri arasındaki fark. Kojenerasyon: Kojenerasyon, enerjinin hem elektrik hem de ısı formlarında aynı sistemden beraberce üretilmesidir. Bu birliktelik, iki enerji formunun da tek tek kendi baĢlarına ayrı yerlerde üretilmesinden daha ekonomik neticeler doğurmaktadır. Basit çevrimde çalıĢan, yani sadece elektrik üreten bir gaz türbini ya da motoru kullandığı enerjinin %30-40 kadarını elektriğe çevirebilir. Bu sistemin kojenerasyon Ģeklinde kullanılması halinde sistemden dıĢarıya atılacak olan ısı enerjisinin büyük bir bölümü de kullanılabilir enerjiye dönüĢtürülerek toplam enerji giriĢinin %70-90 arasında değerlendirilmesi sağlanabilir. Bu tekniğe "birleĢik ısı-güç sistemleri" ya da kısaca "kojenerasyon" denmektedir. Kredi: Para, mal veya para cinsinden bir değerin belirli bir vade ve koĢulla geri alınmak üzere verilmesi. Lisans Başarı Oranı: Bir yılda 4 yıllık bir lisans programına yerleĢen (Açık öğretim fakültesi hariç) öğrenci sayısının, aynı yılda ÖSS‟ye giren öğrenci sayısına oranıdır. Mali Saydamlık: Hükümetin yapısının ve iĢlevlerinin, mali politika planlarının, kamu kesimi hesaplarının ve mali hedeflerinin açık ve anlaĢılır bir biçimde kamuoyuna sunulması. Medyan: Bir dağılımdaki tüm sayılar küçükten büyüğe doğru sıraya dizildiğinde tam ortada kalan değerdir. Aritmetik Ortalama ve Mod gibi “Medyan”‟da bir merkezi eğilim ölçüsüdür. Metalik Maden: Kayaçların bileĢiminden ergitilerek ayrıĢtırılan madenler (demir, krom, bakır, nikel, kurĢun vb.). Mevduat: Güvende tutmak veya faiz geliri elde etmek amacıyla banka veya benzeri kuruluĢlara yatırılan para. Motopomp: Motorlu Tulumba. Muhtemel Rezerv: Ġki boyutu ile belirlenmiĢ olan ve devamlılığı konusunda görünür rezerve nazaran daha büyük risk taĢıyan maden kütlesini belirleyen bir kavram olup prospeksiyon çalıĢmaları, jeolojik ve jeofizik etütleri tamamlanan, madenin muhtemel bulunduğunu gösteren jeolojik etkenler bilinmekle birlikte kuyu, yarma, galeri gibi madencilik faaliyetlerinin veya sondajların çok geniĢ aralıklarla yapılmıĢ olması nedeniyle sınırları ve devamlılığı görünür rezervde olduğu kadar, kesinlikle tarif edilemeyen ve TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 40 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU dolayısıyla iĢletme hesaplarına ve planlama çalıĢmalarına esas teĢkil edilebilecek belirliliğe eriĢmesi için ilave arama çalıĢmalarını gerektiren rezerv sınıfı. Pratikte muhtemel rezervin hata sınırı genellikle ± 20-40 olarak kabul edilir. Mümkün Rezerv: Boyutları hiçbir Ģekilde belirlenmemiĢ olan ve varlığı ancak ümit edilen maden kütlesini ifade eden kavram olup prospeksiyon çalıĢmaları, jeolojik ve jeofizik etütleri kısmen tamamlanmıĢ olan genel jeolojik yapıya ve varlığı belirlenmiĢ olan diğer rezerv sınıflarına dayanak bulunacağı ümit edilen, fakat arama iĢlemlerinin yapılmamıĢ veya yok denecek kadar yetersiz olması nedeni ile lokasyonu ve uzantıları hiçbir Ģekilde tarif edilemeyen, dolayısı ile iĢletme ve planlama çalıĢmalarında rezerve katılmayan rezerv sınıfı. Pratikte mümkün rezervin hata sınırı genellikle ± %50‟nin üzerinde kabul edilir. Net Turizm İhracatı: Bir ülkeye gelen turistlerin o ülkede bıraktığı döviz gelirlerinden, o ülkede ikamet eden insanların baĢka ülkelerde yaptıkları turizm harcamalarının çıkartılması ile bulunan değer Net Turizm İthalatı: Bir ülkede ikamet eden insanların baĢka ülkelerde yaptıkları turizm harcamaları toplamından, o ülkeye gelen turistlerin ülkede yaptıkları toplam turizm harcamalarının arasındaki farktan oluĢmaktadır. Nitelikli Oda: Ġçinde tuvaleti, banyosu ve en fazla iki hasta yatağı bulunan hastane odası. Okullaşma Oranı: Herhangi bir eğitim seviyesindeki toplam okula gidenlerin, teorik nüfus içindeki toplam nüfusa bölünmesi ile elde edilir. Ornitoloji: KuĢları inceleyen zooloji alt dalı. PM 10: EN 12341 ile tanımlanan 10 µm aerodinamik çaplı geçirgen bir giriĢten %50 verimle geçen partiküller madde. Rekolte: Tarımda bir yılda derlenen ürünlerin bütünü. SCI (Science Citation Index): Bilimsel yayının baĢka yazarlardan aldığı atıf sayısı, o yayının ne ölçüde etkin olduğunu göstermektedir. SCI, doğa bilimleri alanında pek çok uluslararası dergiyi barındıran bir atıf endeksidir. Sosyal Güvenlik: YaĢlılık, sakatlık, ölüm v.s. gibi nedenlerle geliri düĢen kimselere maddi destek sağlamak üzere hükümet tarafından yürütülen bir yardım programı. SSCI (Social Science Citation Index): Bünyesinde sosyal bilimler alanında pek çok uluslararası dergiyi barındıran bir atıf endeksidir. Tarım Dışı İstihdam: Tarım sektörü dıĢında kalan istihdamı gösterir. BaĢka bir ifadeyle sanayi ve hizmetler sektöründe istihdam edilen toplam istihdamı gösterir. Teknik Hidroelektrik Potansiyel: Mevcut teknolojilerle brüt hidroelektrik potansiyelin tümünün kullanılması mümkün olmadığından mevcut teknoloji ile değerlendirilebilecek maksimum potansiyele teknik yapılabilir hidroelektrik potansiyel denir. Tenör: Cevherde bulunan veya cevherin zenginleĢtirilmesi veya iĢlenmesi sonucunda elde edilen ürün içerisindeki kıymetli elementin yüzdesel bir oran olarak ifadesi. Yani belirli bir cevher numunesinin belirli bir element veya bileĢik bakımından, bu element veya bileĢiğin numune içindeki ağırlığının, numuneyi meydana getiren tüm maddenin kuru haldeki ağırlığına oranı. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 41 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Teşvik: Belirli bir iktisadi veya sosyal amaca ulaĢabilmek için maddi destek ve hukuki kolaylıklar biçiminde verilen ödül. Trend Analizi: GeçmiĢ verilere dayanarak değiĢme biçimini ya da trendi belirlemeye ve elde edilen trendi geleceğe doğru uzatarak tahminde bulunmaya yarayan bir teknik. Tümülüs: Kral ve kral ailesi için, önce zemin üzerine inĢa edilen mezar odası, sonra üstüne yığılan toprak veya taĢlardan oluĢturulan yapay tepe tipi anıt mezarlar. Tüvenan Kömür: Bir kömür ocağından tabii olarak çıkarılıp hiçbir iĢleme tabi tutulmayan ham kömürdür. Uluslararası Doğrudan Yatırım: Dolaysız yabancı yatırım; bir çokuluslu Ģirketin ana ülkesinin dıĢında üretimde bulunmak üzere tek baĢına veya ortaklık halinde sahip olduğu iĢletmeler veya kuruluĢlar. Vekil Gösterge (Proxy): Gözlemlenemeyen bir gösterge yerine o göstergeyle yüksek korelasyona sahip, gözlenebilir değiĢkendir. Vergi: Kamu giderlerini karĢılamak amacıyla devletin veya devletin yetkilendirdiği diğer kamu tüzel kiĢilerinin, hukuki zorunluluk altında, yasayla belirtilen kurallara göre ve karĢılıksız olarak gerçek ve tüzel kiĢilerin gelir ve malları üzerinden nakdi ya da aynî olarak aldıkları pay. Yatak Doluluk Oranı: Belli bir dönemde hastane genelinde toplam yatılan gün sayısı, aynı dönemdeki gün sayısı ile yatak sayısının çarpımına bölünür ve sonuç 100 ile çarpılır. Hastane yataklarının ne oranda kullanıldığını gösterir Yatırım: Bir ekonomide belli bir dönemde mevcut sermaye stokuna yapılan ilave; ekonomik bir giriĢime belirli bir süreyle anamal ve para yatırılması. Zaman Serisi Tekniği (Winter Additive Metot): Zaman serilerinin mevsimsel salınımlar gösterdiği durumlara özgü olarak uygulanabilen bir metot olup serilerin bileĢenlerinin doğrusal bir trend ve mevsimsel dalgalanmalardan oluĢtuğu varsayımı altında, bu serilerin modellenmesi ve projeksiyonunda kullanılır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sayfa 42 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 1: TARİH 1.1. Afyonkarahisar Afyonkarahisar, öncelikle Hititler, Frigler, Lidyalılar, Persler gibi Ġlk Çağ medeniyetlerine ev sahipliği yapmıĢ, sonra da Roma ve Bizans tarihinin cereyan ettiği merkezlerden biri olmuĢtur. Afyonkarahisar‟ın Türkler tarafından fethi, 1071 Malazgirt SavaĢı‟ndan sonra Anadolu Selçukluları zamanında gerçekleĢmiĢtir. Afyonkarahisar ili büyük bir stratejik öneme sahiptir. Selçuklular ili üs olarak kullanmıĢlar, Osmanlılar Anadolu‟da Türk birliğini sağlamak için Karamanoğulları Beyliği‟ne buradan saldırmıĢlar, Anadolu‟ya egemen olmak isteyen Yunanlılar burada üst kurmuĢlar, Türkiye Cumhuriyeti‟nin temelleri burada atılmıĢ ve Büyük Taarruz Harekâtı Afyonkarahisar‟dan baĢlatılmıĢtır. Ġldeki Türk tarihine baktığımızda, Anadolu Selçukluları‟ndan sonra 1265-1333 yılları arasında Sahipataoğulları Ģehre hâkim olmuĢtur. 1390‟da Yıldırım Bayezid Ģehri ele geçirmiĢ ve Afyonkarahisar‟da Osmanlı Dönemi baĢlamıĢtır. Bu dönemde Anadolu Beylerbeyliği‟nin bir sancağı durumunda bulunan il I. Dünya SavaĢı sonuna doğru bağımsız bir mutasarrıflık olmuĢtur. Ġstiklâl SavaĢı‟nda Afyonkarahisar‟ın önemli ve seçkin bir yeri vardır. Türkiye Cumhuriyeti‟nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk‟ün “Afyonkarahisar, son büyük zaferin kilidi oldu, esası oldu. Afyonkarahisar‟ın, tarihi savaĢımızda unutulmaz parlak bir sayfası vardır” sözleri bu önemi vurgulamaktadır. Ġl, M.Ö. 2. yüzyıldan günümüze kadar insanların geçim kaynağı olarak yetiĢtirilen, haĢhaĢ bitkisinden elde edilen özsu anlamına gelen Opium kelimesinin Afion olarak söylenmesinden dolayı zamanla Afyon adını almıĢtır. Afyonkarahisar mermeriyle de ün yapmıĢ bir Ģehirdir. Roma Dönemi‟nde yapılan heykellerin çoğunda Afyonkarahisar mermerinin kullanıldığı söylenmektedir. Aynı zamanda Afyonkarahisar kaymak, lokum ve sucuğuyla da marka bir Ģehirdir. Termal kaynaklar ise Ģehri zenginleĢtiren diğer bir husustur. Afyonkarahisar sağlık turizmi açısından büyük bir potansiyele sahiptir. Afyonkarahisar, nasıl inĢa edildiği konusunda insanı hayrete düĢüren kalesi, tarihi bir mimariye sahip Ulu Camisi, arkeolojik eserlerin sergilendiği müzesi ve daha birçok değeriyle gezilmeye ve görülmeye değer bir yerdir. 1.2. Kütahya Kütahya, Hitit, Lidya, Makedonya gibi uygarlık tarihinde önemli yere sahip olan birçok Ġlk Çağ medeniyetine ev sahipliği yapmıĢ, yaklaĢık sekiz bin yıllık bir imparatorluklar Ģehridir. Roma Ġmparatorluğu‟nun önemli Ģehirlerinden biri olan ve bu imparatorluğun parçalanmasıyla da Bizans‟ın bir parçası haline gelen Kütahya, Anadolu Selçukluları‟nın kurucusu olan KutalmıĢoğlu Süleyman ġah‟ın kardeĢi Melik Mansur‟un 1074 yılında Ģehri fethetmesiyle Anadolu Selçukluları‟nın egemenliğine girmiĢtir. Bundan sonra bir uç Ģehri (sınır Ģehri) hüviyetine bürünen il 13. yy.‟ın sonlarından itibaren kendisiyle özdeĢleĢen Germiyanoğulları Beyliği‟nin merkezi olmuĢtur. 1429‟da 2. Yakup Bey‟in vefatından sonra il kesin olarak Osmanlı hâkimiyetine girmiĢtir. Kütahya ilk zamanlar sancak merkeziyken 1451‟de Anadolu Beylerbeyliği‟nin merkezi olmuĢtur. Osmanlı Ġmparatorluğu‟nun yıkılıĢına kadar imparatorluğu oluĢturan 34 beylerbeyliği içinde Rumeli Beylerbeyliği‟nden sonra en önde gelen Anadolu Beylerbeyliği‟ne merkez olmuĢ ve Cumhuriyet Dönemi‟nin baĢlangıcında da milli varoluĢ mücadelesine Ģahitlik etmiĢtir. EskiĢehir-Dumlupınar Muharebeleri bu coğrafyada cereyan etmiĢtir. Kültürel özelliklerine bakıldığında “ateĢte açan çiçek” olarak tasvir edilen çinisiyle dünyaca meĢhur olan Kütahya‟da Avrupa ve dünyadaki ilk ve tek Çini Müzesi bulunmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 1: TARİH Sayfa 43 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 13 Temmuz 1766‟da çini iĢçileriyle tarihte bilinen en eski toplu iĢ sözleĢmesi de bu ilde imzalanmıĢtır. Ġlde bulunan Aizonai Antik Kenti dünyanın ilk borsasına ev sahipliği yapmıĢtır. Zeus Tapınakları içinde dünyada en sağlam korunmuĢ tapınak da bu antik kentte bulunmaktadır. Osmanlı coğrafyasını baĢtanbaĢa gezen ve Seyahatname gibi bir eser bırakan Evliya Çelebi de aslen Kütahyalı‟dır. Turizm açısından bakıldığında, Frigya Vadisi ilde önem arz eden diğer bir yerdir. Osmanlı Devleti‟nin kurucusu Osman Gazi ve onun nenesi Hayme Ana adına yapılmıĢ anıtlar ve BaĢkumandanlık Tarihi Milli Parkı ise kentte milli duygulara hitabeden tarihi ve turistlik yerlerdendir. 1.3. Manisa Yontma TaĢ Devri‟ne ait bulunan fosil ayak izleri Ģehirde 26.000 yıl öncesine kadar uzanan köklü bir medeniyet tarihi olduğunu ortaya koymaktadır. Ġl, Hititler‟den, tarihte ilk kez parayı kullanan Lidyalılar‟a, Persler‟den Bergamalılar‟a birçok uygarlığa ev sahipliği yapmıĢtır. 1313 yılında Saruhan Bey‟in Ģehri fethetmesiyle il Saruhanoğulları Beyliği‟nin merkezi olmuĢtur. 1391‟de Ģehir Yıldırım Bayezid tarafından Osmanlı Ġmparatorluğu topraklarına katılmıĢ, ancak Ankara SavaĢı sonrası Timur Bölge‟yi eski sahiplerine iade etmiĢtir. 1412 yılında ise Çelebi Mehmed kesin olarak Manisa'yı Osmanlı egemenliği altına sokmuĢ ve Saruhan Sancağı adıyla idari bir birim haline getirmiĢtir. Manisa, 1437-1595 yılları arasında Osmanlı Ģehzadelerinin saltanat tecrübesi edindikleri önemli siyasi merkezlerden biri haline gelmiĢ, bu dönemde Fatih Sultan Mehmet ve Kanuni Sultan Süleyman gibi tarihte iz bırakacak padiĢahların da içerisinde bulunduğu 16 Ģehzade Manisa'da sancakbeyliği yapmıĢtır. Cumhuriyet Dönemi‟nin baĢlangıcında il Saruhan vilayeti olarak adlandırılmıĢ fakat 1927‟de ilin ismi Manisa olarak değiĢtirilmiĢtir. Manisa günümüzde sanayisi hızla geliĢen ve bu geliĢime uygunluğu sayesinde de Financial Times tarafından 2004 yılında Avrupa'da Geleceğin En Uygun Yatırım Kenti seçilmiĢ bir ildir. Ġl aynı zamanda üzüm, tütün ve zeytinde önemli bir üretim payına sahip ve bu sayede tarımsal üretimde Türkiye‟de ilk üçte yer almaktadır. Ġlde Saruhanoğulları‟ndan kalan Ulu Cami ve Mevlevihane, Lidyalılar‟dan kalan Sardes Antik Kenti tarihi dokuyu gösteren eserlerden bir kaçıdır. Ekolojik çeĢitlilik ve turizm açısından önem arz eden Spil Dağı ve bu dağın kuzeybatı eteklerinde bulunan “Niobe Ağlayan Kayası‟‟ önemli doğal güzelliklerdendir. Yine yüzyıllardır insanımıza Ģifa vermiĢ mesir macunu da Manisa‟nın baĢka bir kültürel zenginliğidir. Türkiye'deki ilk çevrecilik hareketini baĢlatan ve Manisa Tarzanı olarak bilinen Ahmet Bedevi de Manisa ilinin simgelerindendir. YetiĢtirdiği ağaca evlatlarım diyebilecek kadar kendini onlara adamıĢ olan bu tarihi Ģahsiyetin hayatından modern insanın çıkarması gereken kıymetli dersler vardır. 1.4. Uşak Kentin bilinen en eski adı Temenothytia‟dır. Ġl merkezi UĢak'ın eski adıysa UĢĢak‟tır. Evliya Çelebi ünlü Seyahatname'sinde bu adı ÂĢıklar Diyarı olarak yorumlamıĢtır. M.Ö.4000'den sonra yerleĢik düzene geçildiği tespit edilen Ģehir önce Frigya, sonra Lidya hâkimiyeti ve M.Ö. 330'da da Büyük Ġskender'in hâkimiyetine girmiĢtir. M.Ö. 189'da Roma Ġmparatorluğu, M.S. 395'te ise bu imparatorluğun ikiye ayrılmasıyla il Doğu Roma Ġmparatorluğu‟nun bir parçası olmuĢtur. 1176'da bölge kesin olarak Selçuklu hâkimiyetine girmiĢtir. Selçuklu‟dan sonra Germiyan Beyliğine, 1429 yılında ise Osmanlı topraklarına katılan UĢak, Osmanlı Ġmparatorluğu‟nda Kütahya Sancağı‟na bağlı bir kaza iken Cumhuriyet Dönemi‟nde ise 1953 yılında il haline gelmiĢtir. Clandıras Köprüsü, PaĢa Hanı ve 1901‟de Ġtalyan bir mimar tarafından yapılan ve Ģimdi sarraflar çarĢısına dönüĢtürülmüĢ bedesten ilin en önemli tarihi zenginliklerindendir. Ġl, TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 1: TARİH Sayfa 44 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU kendine özgü el dokuması halısı ve kiliminin yanında zengin bir mutfağa da sahip olup tarhanasıyla da meĢhurdur. UĢak halkı giriĢimciliğiyle bilinen bir halktır ve bu sebeptendir ki Cumhuriyet Dönemi‟nin ilk özel yatırımı olan Ģeker fabrikası da bu kentte açılmıĢtır. Bu nedenle il ilkler Ģehri olarak bilinir. UĢak‟ın tarihi zenginliğini gösteren 450 parça eserden meydana gelen Lidya Dönemi‟ne ait Karun Hazineleri UĢak‟taki arkeoloji müzesinde sergilenmektedir. Yine UĢak‟ta Roma‟nın önemli Ģehirlerinden olan Blaundos ve Sebata Antik Kentleri de bulunmaktadır. Sonuç olarak; Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve UĢak illerini kapsayan TR33 Bölgesi kendisini yeniden önemli bir merkez haline getirebilecek potansiyele ve tarihi derinliğe sahiptir. Bu nedenle Bölge‟yi tarihiyle, coğrafyasıyla, maddi-manevi değerleriyle bütüncül bir Ģekilde anlamak ve yorumlamak Bölge‟de kalkınmanın anahtarı olacaktır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 1: TARİH Sayfa 45 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI 2.1. Nüfus Yapısı 2.1.1. Nüfus Artış Hızı ve Nüfus Yoğunluğu TR33 Bölgesi ve illerinin 2000, 2008 ve 2009 yıllarına ait nüfusları Grafik 2.1‟de verilmektedir. 3.500.000 3.000.000 2.500.000 2.000.000 1.500.000 1.000.000 500.000 0 Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi 2000 812.416 656.903 1.260.169 322.313 3.051.801 2008 697.365 565.884 1.316.750 334.111 2.914.110 2009 701.326 571.804 1.331.957 335.860 2.940.947 Grafik 2.1: TR33 Bölgesi Nüfus Grafiği Kaynak: Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK), 2009 TÜĠK‟ten elde edilen 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre, Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve UĢak illerinden oluĢan TR33 Bölgesi‟nin nüfusu 2.940.947 kiĢi olup Türkiye toplam nüfusunun (72.561.312) %4‟ünü oluĢturmaktadır. Bölge‟nin nüfus yapısı 2000-2009 yılları arasında çok önemli değiĢiklikler göstermemekle birlikte, Manisa‟da artan, Afyonkarahisar ve Kütahya‟da azalan, UĢak‟ta ise neredeyse sabit bir grafik ortaya koymuĢtur. Bölge‟de nüfusu bir milyonun üzerinde olan tek il Manisa‟dır. Afyonkarahisar ve Kütahya, nüfusu beĢ yüz binin üzerinde, UĢak ise nüfusu 250.000 ile 500.000 arasındaki iller sınıflandırmasında yerini almaktadır. Grafik 2.2‟de görüldüğü üzere TR33 Bölgesi nüfusunun yarısına yakını (%45) Manisa ilinde ikamet etmektedir. Manisa ilini %24 ile Afyonkarahisar ve %20 ile Kütahya ili takip etmektedir. En az nüfusa sahip il ise %11‟lik oranla UĢak‟tır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 46 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU UĢak 11% Kütahya 20% Manisa 45% Afyonkarahisar 24% Grafik 2.2: 2009 Yılı TR33 Bölgesi Nüfusunun İller Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Afyonkarahisar iline ait 2000-2009 yılları il ve ilçe nüfusları ile bu tarihler arasındaki nüfus değiĢim oranları Tablo 2.1‟de verilmektedir. Tablo 2.1: 2000-2009 Yılları Afyonkarahisar İl ve İlçe Nüfusları ile Nüfus Değişim Oranları (%) İlçe Adı 2000 Yılı Nüfusu 2009 Yılı Nüfusu Değişim (%) 15.084 10.944 -27 8.753 8.470 -3 Bolvadin 79.888 45.962 -42 Çay 45.635 34.712 -24 Çobanlar 12.364 13.403 8 Dazkırı 15.620 11.153 -29 Dinar 88.304 49.648 -44 Emirdağ 47.396 42.848 -10 9.486 8.363 -12 Hocalar 12.824 11.291 -12 Ġhsaniye 33.220 29.060 -13 Ġscehisar 21.978 24.013 9 Kızılören 4.132 2.855 -31 201.110 246.100 22 Sandıklı 76.618 61.114 -20 SinanpaĢa 58.536 43.015 -27 ġuhut 59.284 39.973 -33 Sultandağı 22.184 18.402 -17 812.416 701.326 -14 BaĢmakçı Bayat Evciler Merkez Toplam Kaynak: 1-) TÜĠK 2-) ADNKS TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 47 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Afyonkarahisar‟da 2009 yılında il ve ilçe merkezlerinde yerleĢik nüfusta binde 22,1‟lik bir artıĢ gerçekleĢmiĢ, ancak belde ve köylerde yaĢayan nüfusta meydana gelen binde 11,8‟lik düĢüĢ toplamda ilin yıllık nüfus artıĢ hızını azaltmıĢtır. Ayrıca, baĢta Kızılören, Ġhsaniye ve Sultandağı olmak üzere Afyonkarahisar‟ın birçok ilçesinde nüfusun azalmıĢ olduğu tespit edilmiĢtir. Bununla birlikte 2008 yılında sıfırın altında olan nüfus artıĢ hızının pozitif rakamlara ilerlediği dikkati çekmiĢtir. 2000–2009 yılları arasında Afyonkarahisar toplam nüfusu %14 oranında azalmıĢtır. Merkez ilçenin nüfusu %22 oranında artmıĢ, ancak Dinar, Bolvadin, Kızılören, ġuhut, Dazkırı ilçeleri baĢta olmak üzere pek çok ilçenin nüfusunda önemli oranlarda azalma meydana gelmiĢtir. Son 9 yılda nüfus azalmasından etkilenmeyen Afyonkarahisar ilçeleri ise Ġscehisar ve Çobanlar‟dır. Kütahya iline ait 2000-2009 yılları il ve ilçe nüfusları ile bu tarihler arasındaki nüfus değiĢim oranları Tablo 2.2‟de verilmektedir. Tablo 2.2: 2000-2009 Yılları Kütahya İl ve İlçe Nüfusları ile Nüfus Değişim Oranları (%) İlçe Adı 2000 Yılı Nüfusu 2009 Yılı Nüfusu Değişim (%) AltıntaĢ 25.271 19.120 -24 Aslanapa 13.094 11.432 -13 Çavdarhisar 13.538 8.485 -37 Domaniç 19.560 17.034 -13 5.494 3.263 -41 Emet 45.994 23.259 -49 Gediz 77.483 52.788 -32 Hisarcık 20.902 14.396 -31 207.905 236.859 14 12.409 6.296 -49 103.763 71.058 -32 ġaphane 11.715 7.786 -34 TavĢanlı 99.775 100.028 0 Toplam 656.903 571.804 -13 Dumlupınar Merkez Pazarlar Simav Kaynak: 1-) TÜĠK 2-) ADNKS Kütahya da Afyonkarahisar gibi Bölge‟nin son on yıl içinde nüfusu önemli ölçüde (%13) azalan illeri arasındadır. Pazarlar, Hisarcık ve Simav, Kütahya‟nın nüfus artıĢ hızı negatif olan ilçeleri arasında ilk sıralarda yerlerini almaktadır. Kütahya ilinde de diğer Bölge illerine benzer olarak nüfusun Merkez ilçeye doğru kaydığı, belde ve köylerden il ve ilçe merkezlerine doğru bir akıĢ gerçekleĢtiği gözlenmektedir. Zira Kütahya genelinde yıllık nüfus artıĢ hızı binde 10,46 iken bu oran Merkez ilçe için binde 42,8‟dir. Kütahya ili Merkez ilçenin nüfusu 2000–2009 yılları arasında %14 oranında artmıĢ, ancak baĢta Emet, Pazarlar ve Dumlupınar olmak üzere diğer tüm ilçelerinin nüfusunda kayda değer oranlarda azalma görülmüĢ, nüfusu değiĢmeyen tek ilçe ise TavĢanlı olmuĢtur. Manisa iline ait 2000-2009 yılları il ve ilçe nüfusları ile bu tarihler arasındaki nüfus değiĢim oranları Tablo 2.3‟te verilmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 48 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 2.3: 2000-2009 Yılları Manisa İl ve İlçe Nüfusları ile Nüfus Değişim Oranları (%) İlçe Adı 2000 Yılı Nüfusu 2009 Yılı Nüfusu Değişim (%) Ahmetli 18.852 16.037 -15 Akhisar 152.582 158.857 4 AlaĢehir 93.760 99.851 6 Demirci 59.314 50.533 -15 Gölmarmara 17.831 15.993 -10 Gördes 38.110 32.070 -16 Kırkağaç 48.303 47.148 -2 KöprübaĢı 10.851 9.830 -9 Kula 52.986 47.521 -10 Merkez 278.555 340.466 22 Salihli 149.151 155.333 4 Sarıgöl 35.621 36.179 2 Saruhanlı 68.134 56.584 -17 Selendi 26.061 23.791 -9 Soma 89.038 101.011 13 Turgutlu 121.020 140.753 16 Toplam 1.260.169 1.331.957 6 Kaynak: 1-) TÜĠK 2-) ADNKS Manisa nüfusu 2009 yılında binde 11,55 oranında artmıĢ, bu artıĢın ise il ve ilçe merkezlerinde gerçekleĢtiği saptanmıĢtır. Nüfusun kırsal kesimden kent merkezlerine doğru kaydığı ilde, nüfus artıĢ hızının en fazla olduğu ilçe Kırkağaç olarak dikkati çekerken, nüfusun en fazla azaldığı ilçenin ise Saruhanlı olduğu göze çarpmaktadır. 2000 ile 2009 yılı arasında karĢılaĢtırma yapıldığında Manisa genelinde nüfusun %6 oranında arttığı görülmektedir. Manisa ili Merkez ilçenin nüfusu 2009 yılında 2000 yılına göre %22 artarken Saruhanlı, Gördes, Demirci ve Ahmetli ilçelerinin nüfuslarında önemli azalmalar kaydedilmiĢtir. Nüfusunda bu 9 yıllık dönemde önemli artıĢlar görülen Manisa ilçeleri ise Turgutlu (%16) ve Soma (%13)‟dır. UĢak iline ait 2000-2009 yılları il ve ilçe nüfusları ile bu tarihler arasındaki nüfus değiĢim oranları Tablo 2.4‟te verilmektedir. Tablo 2.4: 2000-2009 Yılları Uşak İl ve İlçe Nüfusları ile Nüfus Değişim Oranları (%) İlçe Adı 2000 Yılı Nüfusu 2009 Yılı Nüfusu Değişim (%) Banaz 43.350 38.057 -12 EĢme 38.869 36.161 -7 Karahallı 14.423 12.167 -16 179.458 212.859 19 Sivaslı 26.196 21.704 -17 Ulubey 20.017 14.912 -26 322.313 335.860 4 Merkez Toplam Kaynak: 1-) TÜĠK 2-) ADNKS UĢak için 2000 yılından günümüze nüfus verileri incelendiğinde ilin nüfusunda çok önemli dalgalanmalar meydana gelmediği görülmektedir. 2009 yılında UĢak‟ın nüfus artıĢ hızı binde 5,23‟lük oranla Bölge illeri arasında son sıradadır. Karahallı ve Ulubey ise nüfusun en fazla azaldığı ilçelerdir. UĢak ilinin toplam nüfusu son 9 yılda %4 oranında artmıĢ, bu TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 49 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU artıĢ kırsaldan kente göçün de etkisiyle %19 olarak Merkez ilçeye yansımıĢtır. Merkez ilçeye olan talep UĢak ilçelerinin nüfuslarındaki azalmayı da beraberinde getirmiĢtir. Türkiye ve TR33 Bölgesi‟nde yıllık nüfus artıĢı ile nüfus yoğunluğuna ait veriler Grafik 2.3‟te yer almaktadır. Yıllık Nüfus Artış Hızı (binde) Nüfus Yoğunluğu (Kişi Sayısı / km2 ) 14,5 102 94 11,55 10,46 9,21 63 5,68 49 5,23 66 48 Grafik 2.3: Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerinde 2008-2009 Yılları Arası Yıllık Nüfus Artışı (Binde) ve 2009 Yılı İtibarıyla Nüfus Yoğunluğu Kaynak: ADNKS Bölge‟de yer alan dört ilin 2008-2009 yılları arası yıllık nüfus artıĢ hızlarına bakıldığında, TR33 Bölgesi‟nin Türkiye ortalamasının oldukça altında kaldığı gözlenmektedir. Özellikle UĢak ve Afyonkarahisar illerindeki nüfus artıĢ hızının binde beĢ civarında seyrederek Bölge ortalamasını düĢürdüğü açıkça görülmektedir. TR33 Bölgesi kilometrekare baĢına düĢen insan sayısını ifade eden nüfus yoğunluğu açısından değerlendirildiğinde, Türkiye ortalamasının oldukça altında kaldığı görülmektedir. 26 Düzey 2 bölgesi arasında 2.486 kiĢi ile TR10 Bölgesi (Ġstanbul) birinci, 322 kiĢi ile TR31 Bölgesi (Ġzmir) ikinci sıradayken, nüfus yoğunluğu 66 olan TR33 Bölgesi 18. sırada yerini almaktadır. Bu sıralamada Manisa Bölge ortalamasını yükseltmektedir. Bölge illerinin nüfus yoğunluklarına baktığımızda 81 il arasında Manisa 21., UĢak ise 38., Afyonkarahisar 55., Kütahya 56. sıradadır. TR33 Bölgesi‟nde yer alan illerin ilçe, belediye ve köy sayıları ile yüzölçümleri Tablo 2.5‟te verilmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 50 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 2.5: TR33 Bölgesi İllerinin İlçe, Belediye ve Köy Sayıları İlçe Belediye Köy Afyonkarahisar 18 107 388 Kütahya 13 72 512 Manisa 16 84 780 6 24 244 53 287 1.924 UĢak TR33 Bölgesi Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Göstergeler, 2009 Afyonkarahisar, sınırları içinde bulundurduğu 107 belediyesi ile Bölge‟nin en fazla belediyeye sahip ilidir. Ancak bu belediyelerden 12 tanesinin nüfusunun 1.000 kiĢinin, 6 tanesinin nüfusunun da 600 kiĢinin altında olması durumu idari açıdan zorlaĢtırmaktadır. Kızılören ilçesinin nüfusu 2000 yılı genel nüfus sayımında 4.132 iken maddi sıkıntılar nedeniyle çevre illere verdiği göçler sonucu %30 civarında azalmıĢ ve 2009 yılında 2.855 olarak tespit edilmiĢtir. Kütahya‟nın ilçeleri arasında da nüfus açısından önemli farklılıklar gözlenmektedir. TavĢanlı‟nın yüz bini, Simav‟ın yetmiĢ bini aĢan nüfuslarının yanında Dumlupınar ve Pazarlar ilçelerinde nüfus on binin altındadır. Manisa‟da Salihli ve Turgutlu ilçeleri kalabalık nüfuslarıyla Akhisar‟ı yakından takip ederken, Gölmarmara ve Ahmetli ilçeleri de KöprübaĢı‟dan sonra nüfusu en az olan ilçelerdir. Manisa ayrıca 780 köy ile Bölge içinde en fazla köy barındıran ildir. UĢak nüfusunun büyük çoğunluğu (%63) Merkez ilçede yerleĢik durumdadır. Ġlçeler arasında belirgin farklılıklar bulunmamakla birlikte Banaz ve EĢme diğer ilçelere göre daha kalabalık olarak nitelendirilebilir. TR33 Bölgesi‟nde yer alan illerin Merkez ilçe nüfusları, Merkez ilçeden sonra en kalabalık ilçeleri ve en az nüfusa sahip ilçeleri Tablo 2.6‟da verilmektedir. Tablo 2.6: TR33 Bölgesi İlleri Merkez İlçe Nüfusları ile En Fazla ve En Az Nüfusa Sahip İlçeler En Fazla Nüfusa En Az Nüfusa Sahip İl Adı Merkez İlçe Nüfusu Sahip İlçesi İlçesi Afyonkarahisar 246.100 Sandıklı (61.114) Kızılören (2.855) Kütahya 236.859 TavĢanlı (100.028) Dumlupınar (3.263) Manisa 340.466 Akhisar (158.857) KöprübaĢı (9.830) UĢak 212.859 Banaz (38.057) Karahallı (12.167) Kaynak: TÜĠK, 2009 2.1.2. Kentleşen Nüfus 2009 yılı itibarıyla kentleĢme oranı %61,65 ile Türkiye ortalamasının (%75) oldukça altında kalan TR33 Bölgesi, 26 bölge içinde 16. sırada yer almaktadır. Ancak, geçmiĢ yıllarla kıyaslandığında Bölge‟nin kentleĢme oranında son on yıl içinde önemli bir artıĢ gösterdiği söylenebilir. 2000 yılı genel nüfus sayımında TR33 Bölgesi için %52 olarak tespit edilen bu oran, 2008‟de %60‟ı geçmiĢ, 2009 yılı sonunda ise %62‟ye ulaĢmıĢtır. Yine il ve ilçe merkezlerindeki nüfuslar ile belde ve köylerin nüfusları karĢılaĢtırılarak bir değerlendirme yapıldığında kırsal nüfusun kent merkezlerine doğru hızla aktığı dikkati çekmektedir. Bu değiĢime en çok direnen Bölge ili Afyonkarahisar da dahil olmak üzere tüm Bölge illerinde kentleĢen nüfusta bir önceki yıla göre artıĢ gözlenmiĢtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 51 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Köy Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı (%) ġehir Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı (%) 48,14 51,86 Afyonkarahisar 24,47 37,26 34,77 33,99 38,35 62,74 65,23 66,01 61,65 Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi 75,53 Türkiye Grafik 2.4: 2009 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Şehir ve Köy Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 2000, 2008 ve 2009 yıllarındaki kentleĢme oranları Bölge illeri bazında incelendiğinde kentleĢme oranında en fazla artıĢa Kütahya ilinde rastlanmaktadır. 2000 yılında %50‟nin altında bulunan kent nüfusu, 2009 sonunda %63‟e ulaĢmıĢtır. Manisa ve UĢak‟ta da son 10 yılda bu oran ortalama %10 civarında artıĢ göstermiĢtir. Bölge içinde kentleĢmeye en hevessiz görünen Afyonkarahisar‟da ise kent nufusu oranı 2000 yılında %45‟lerde iken 2009 verilerine göre toplamda %6‟lık bir artıĢ göstererek %52 seviyesine yaklaĢmıĢtır. UĢak, Bölge illeri içinde kentleĢme oranı en yüksek il unvanını 2000 yılından beri elinden bırakmamıĢtır. Bunun en önemli nedeni ise sanayileĢme olarak görülmektedir. 2000 2008 Köy Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı (%) Köy Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı (%) ġehir Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı (%) ġehir Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı (%) 43,28 43,52 47,98 54,23 51,46 56,72 56,48 52,02 45,77 48,54 35,1 48,99 64,9 51,01 38,67 35,9 34,88 39,45 61,33 64,1 65,12 60,55 25,04 74,96 Grafik 2.5: 2000-2008 Yılları Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Şehir ve Köy Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı (%) Kaynak: TÜĠK TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 52 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 2.1.3. Yaş Gruplarına ve Cinsiyete Göre Nüfus TR33 Bölgesi‟nde yaĢayan halk yaĢ gruplarına göre sınıflandırıldığında, nüfusun %68‟inin “üretken (çalıĢabilir) nüfus” olduğunu söyleyebiliriz. ÇalıĢabilir nüfusun yüksek seviyede olmasının, kaynakların daha çok üretime aktarılmasına olanak verdiği varsayıldığı halde bu durum istihdama da yansıdığı oranda anlam kazanır. Yansımayan kısım ise toplumsal problemlerin baĢında gelen iĢsizlik sorununa neden olur. TR33 Bölgesi illerindeki nüfusun yaĢ grupları bazında dağılımı Tablo 2.7 ve Grafik 2.6‟da yer almaktadır. Tablo 2.7: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi ve İllerindeki Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Yaş Grupları Afyonkarahisar Kütahya 0-14 yaĢ 175.360 15-64 yaĢ 462.972 65 yaĢ ve üzeri Toplam Uşak Manisa TR33 Bölgesi 114.986 72.902 294.034 657.282 398.730 229.462 918.592 2.009.756 62.994 58.088 33.496 119.331 273.909 701.326 571.804 335.860 1.331.957 2.940.947 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 Bölgesi‟nde yer alan illerin ortanca yaĢlarına baktığımızda Bölge nüfusunun Türkiye ortalamasına göre yaĢlı olduğu sonucuna varılmaktadır. Tablo 2.8‟e göre, Bölge nüfusunun yarısının 32 yaĢın altında, yarısının da üstünde olduğu söylenebilir. Türkiye‟nin sahip olduğu genç nüfusun giderek azalması önümüzdeki yıllarda TR33 Bölgesi‟nin dezavantajları arasında yerini alacaktır. 9% 23% 0-14 yaĢ 15-64 yaĢ 65 yaĢ ve üzeri 68% Grafik 2.6: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi Nüfusunun Yaş Grupları Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Bölge nüfusunun cinsiyete göre dağılımı Türkiye ortalamasından önemli ölçüde bir sapma göstermemekle birlikte, TR33 Bölgesi‟nde yaĢayan kadın oranı, Bölge‟de yaĢayan erkek oranına hemen hemen eĢittir. Tablo 2.8: Türkiye ve TR33 Bölgesi İlleri Cinsiyet Bazında Ortanca Yaş Kadın Erkek Toplam Afyonkarahisar 30,5 29,1 29,7 Kütahya 34,1 31,9 33,0 Manisa 33,0 31,3 32,1 UĢak 33,4 32,1 32,7 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 53 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Erkek Afyonkarahisar Kadın 49,65 50,35 Kütahya 50 50 Manisa 50,28 49,72 UĢak 49,71 50,29 TR33 Bölgesi 50,01 49,99 Türkiye 50,25 49,75 Grafik 2.7: 2009 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı Kaynak: TÜĠK, 2009 2.1.4. Demografik Göstergeler 2.1.4.1. Evlenme İstatistikleri TR33 Bölgesi illerinde evlenen çift sayısı incelendiğinde dört ilde de 2001 ile 2009 yılları arasında bir azalma yaĢandığı gözlenmektedir. Tablo 2.9: 2001, 2008 ve 2009 Yılları İtibarıyla TR33 Bölgesi’nde Evlenen Çift Sayısı 2001 2008 2009 Afyonkarahisar 7.337 6.877 6.196 Kütahya 4.982 4.625 4.175 10.159 10.981 9.951 2.892 3.009 2.747 25.370 25.492 23.069 Manisa UĢak TR33 Bölgesi Kaynak: TÜĠK Tablo 2.10: 2001 Yılı TR33 Bölgesi İllerinde Ortalama Evlenme Yaşı ve Ortalama İlk Evlenme Yaşı Ortalama Evlenme Yaşı Ortalama İlk Evlenme Yaşı Erkek Kadın Erkek Kadın Afyonkarahisar 24,8 21,1 23,1 20,2 Kütahya 24,9 21,2 23,0 20,0 Manisa 26,5 22,4 24,9 21,4 UĢak 26,3 22,4 23,6 20,8 TR33 Bölgesi 25,7 21,8 23,8 20,7 Türkiye 27,1 22,9 25,5 22,2 Kaynak: TÜĠK TÜĠK tarafından derlenen ortalama evlenme yaĢı istatistikleri TR33 Bölgesi için karĢılaĢtırıldığında Bölge‟deki ortalama evlenme yaĢının 2001–2009 yılları arasında yükselen bir grafikle Türkiye ortalamasına yaklaĢtığı görülmektedir. Erkekler için 2001 yılında 25,7 olan ortalama evlenme yaĢı 2009 yılında 27,3‟e yükselmiĢ, 2010 Ocak-Mart döneminde ise 28,4‟e kadar çıkmıĢtır. Aynı dönem için Türkiye ortalaması 28,8‟dir. Bölge illeri arasında erkeklerde en düĢük evlenme yaĢı ortalaması Afyonkarahisar ve Kütahya‟ya ait olup Manisa TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 54 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU ve UĢak‟ta erkeklerin daha ileri yaĢta evlendiği sonucu ortaya çıkmaktadır. Ancak Kütahya‟da 2010 Ocak-Mart döneminde erkeklerin ortalama evlenme yaĢının 29,1 olarak tespit edilmesi bu durumun giderek değiĢtiğini göstermektedir. Tablo 2.11: 2009 Yılı TR33 Bölgesi İllerinde Ortalama Evlenme Yaşı ve Ortalama İlk Evlenme Yaşı Ortalama Evlenme Yaşı Ortalama İlk Evlenme Yaşı Erkek Kadın Erkek Kadın Afyonkarahisar 26,7 22,9 24,4 21,4 Kütahya 27,0 23,4 24,6 21,7 Manisa 27,8 23,9 25,7 22,5 UĢak 27,8 24,2 24,9 22,0 TR33 Bölgesi 27,3 23,6 25,1 22,0 Türkiye 28,3 24,3 26,3 23,0 Kaynak: TÜĠK Kadınların ortalama evlenme yaĢları da 2001 yılından bugüne dek erkeklerle benzer bir değiĢim göstermiĢtir. 2001 yılında Türkiye ortalaması 22,9, TR33 Bölgesi ortalaması ise 21,8 iken 2009‟a gelindiğinde Türkiye çapında 24,3‟e TR33 Bölgesi‟nde ise 23,6‟ya yükselmiĢtir. 2010 Ocak-Mart dönemi verileri ise kadınların ortalama evlenme yaĢının TR33 Bölgesi için 24,2‟ye ulaĢtığını göstermektedir. Afyonkarahisar, Bölge‟de kadınların en erken yaĢta evlendiği il olarak göze çarparken UĢak, kadınların ortalama evlenme yaĢının en yüksek olduğu Bölge ilidir. Yine Kütahya, 2010‟un ilk üç ayında UĢak ile aynı ortalamayı yakalamıĢtır. Kaba evlenme hızı kavramı, 1.000 kiĢiye düĢen evlenme sayısını ifade eder. 2007, 2008 ve 2009 yılları için ulaĢılan verilerde kaba evlenme hızının hem Türkiye çapında hem de TR33 Bölgesi‟nde düĢtüğü gözlenmiĢtir. TR33 Bölgesi genelinde bin kiĢiye düĢen evlenme sayısı her üç yıl için de Türkiye ortalamasının altında kalırken, Afyonkarahisar ili için bu durum geçerli değildir. Hem TR33 Bölgesi illeri hem de Ege Bölgesi illeri içinde en yüksek Kaba evlenme hızına sahip olan Afyonkarahisar‟da bu oran Türkiye ortalamasının da üzerinde seyretmektedir. 8,9 7,39 7,56 8,25 7,93 8,23 Grafik 2.8: 2009 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Kaba Evlenme Hızı (Binde) Kaynak: Nüfus ve VatandaĢlık ĠĢleri Genel Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 55 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 2.1.4.2. Boşanma İstatistikleri TR33 Bölgesi‟ndeki boĢanma istatistiklerine göre, 2001–2009 yılları arasında Manisa ve Kütahya‟da boĢanan çift sayısında artıĢ yaĢanırken, Afyonkarahisar ve UĢak‟ta gerçekleĢen boĢanmalarda azalma gözlenmiĢtir. Tablo 2.12: 2001, 2008 ve 2009 Yılları TR33 Bölgesi ve İllerinde Boşanan Çift Sayısı 2001 2008 2009 1.351 932 961 768 735 811 Manisa 1.820 1.869 2.234 UĢak 1.022 807 727 TR33 Bölgesi 4.961 4.343 4.733 Afyonkarahisar Kütahya Kaynak: TÜĠK 1,59 1,4 1,63 1,48 2,42 1,7 1,42 1,44 1,28 1,38 2009 1,33 2008 2,18 Kaba boĢanma hızı, bin kiĢilik nüfusa düĢen boĢanma sayısını ifade eder. Son iki yılın boĢanma istatistikleri incelendiğinde TR33 Bölgesi‟ndeki boĢanma ortalamasının Türkiye ortalaması düzeyinde seyrettiği ancak iller bazında incelendiğinde farklılıklar olduğu görülmektedir. Özellikle UĢak‟ta boĢanma hızının çok yüksek olduğu göze çarpmaktadır. 2008 yılında 2,42‟lik oranıyla tüm iller içinde boĢanma hızında Aksaray ve Ġzmir‟in ardından 3. sırada yer alan UĢak, 2009 yılında bu oranın 2,18‟e gerilemesine rağmen boĢanma hızında halen Türkiye ve TR33 Bölgesi ortalamalarının oldukça üzerindedir. Bölge illeri arasında boĢanma hızı en düĢük il Kütahya iken Manisa‟daki oran Bölge ortalamasına yakındır. 2008–2009 yıllarıyla ilgili Grafik 2.9 incelendiğinde 2009 yılında hem Türkiye‟de hem de TR33 Bölgesi‟nde kaba boĢanma hızında gözle görülür bir artıĢ meydana geldiği söylenebilir. Grafik 2.9: 2008 ve 2009 Yılları Türkiye ve TR33 Bölgesi Kaba Boşanma Hızı (Binde) Kaynak: TÜĠK Türkiye genelindeki boĢanmaların çoğunda olduğu gibi, TR33 Bölgesi‟nde gerçekleĢen boĢanmaların sebebi de %97 geçimsizlik olarak bildirilmiĢ olup Bölge‟de bu konuyla ilgili daha detaylı bir çalıĢmaya rastlanmamıĢtır. TR33 Bölgesi‟nde boĢanmaya en fazla 6-10 yıl arası evli kalmıĢ çiftler ile evliliği 16 yılı geçmiĢ çiftlerde rastlanmıĢtır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 56 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 2.1.4.3. İntihar İstatistikleri Türkiye ve TR33 Bölgesi‟nde gerçekleĢen intihar vakası sayısı, 2000 ve 2008 yılları için cinsiyete göre ayrılarak Tablo 2.13‟te sıralanmıĢtır. Tablo 2.13: 2000 ve 2008 Yılları Türkiye ve TR33 Bölgesi İntihar İstatistikleri 2000 Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye 2008 Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam 11 9 20 29 9 38 4 6 10 24 6 30 23 14 37 46 15 61 6 5 11 9 8 17 44 34 78 108 38 146 1.114 688 1.802 1.924 892 2.816 Kaynak: TÜĠK Buna göre, 2000-2008 yılları arasında Türkiye‟deki intihar sayısının yaklaĢık %56 arttığı dikkati çekmektedir. TR33 Bölgesi‟nde ise aynı dönemde intihar sayısındaki artıĢ çok daha fazla gerçekleĢerek %87 olmuĢtur. Özellikle Kütahya‟daki intihar sayısı 2008 yılında 2000 yılındaki sayının üç katına çıkmıĢtır. Ġntihar vakalarındaki cinsiyet ayrımı bu dönem içinde daha belirgin hale gelmiĢ, intihar eden erkeklerle intihar eden kadınlar arasındaki fark iyice artmıĢtır. Kaba intihar hızı, bin kiĢiye düĢen intihar sayısını ifade eder. 2007 ve 2008 yılları için hesaplanan kaba intihar hızları Tablo 2.14‟teki gibidir. Tablo 2.14: 2007 ve 2008 Yılları Türkiye ve TR33 Bölgesi İçin Kaba İntihar Hızı (Binde) 2007 2008 Afyonkarahisar 2,41 5,43 Kütahya 5,72 5,22 Manisa 3,63 4,62 UĢak 5,07 5,09 TR33 Bölgesi 3,92 4,99 Türkiye 3,98 3,96 Kaynak: TÜĠK Buna göre, intihar oranının UĢak ve Kütahya‟da yüksek olduğu gözlenmektedir. Afyonkarahisar‟da ise 2007 yılında oldukça düĢük sayılabilecek olan 2,41‟lik intihar oranı bir sene içinde iki katına yükselerek Afyonkarahisar‟ı Bölge‟nin intihar oranı en yüksek ili haline getirmiĢtir. Manisa‟daki oranın da 2008 yılında artıĢ göstermesi sonucu TR33 Bölgesi‟nin tümüne bakıldığında Türkiye ortalamasının üzerinde bir kaba intihar hızına sahip olduğu görülmektedir. TR33 Bölgesi‟nde meydana gelen intihar vakalarının önde gelen nedenleri hastalık, aile içi geçimsizlik ve geçim zorluğu olarak belirtilmiĢtir. 2.1.5. Göç Göç, ekonomik, dini, siyasi, sosyal ve diğer sebeplerle bireylerin veya toplulukların bir yerleĢim yerinden baĢka bir yerleĢim yerine gitmesi ve yerleĢmesidir. Net göç, her ilin aldığı göç ile verdiği göç arasındaki fark olarak hesaplanmaktadır. Bir ilin aldığı göçün verdiği göçten fazla olması durumunda net göç pozitif, tersi durumda ise negatif olmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 57 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TR33 Bölgesi‟nde 2000–2009 yılları arasındaki göç hareketleri Tablo 2.15 ve 2.16‟da iller bazında ortaya konulmuĢtur. Tablo 2.15: 2000 Yılı Genel Nüfus Sayımına Göre TR33 Bölgesi İllerinin Net Göçleri ve Net Göç Hızları (%) İl Adı Net Göç Net Göç Hızı (%) Afyonkarahisar -16.616 -22,55 Kütahya -1.064 -1,76 Manisa 3.687 3,21 UĢak -2.058 -6,9 Kaynak: TÜĠK, 2009 Afyonkarahisar‟ın 2000–2009 yılları arasındaki göç hareketleri incelendiğinde oldukça farklı bir durum ortaya çıkmaktadır. 2000 yılında TR33 Bölgesi illeri içinde en fazla göç veren il olan Afyonkarahisar, 2009 yılına gelindiğinde daha istikrarlı bir nüfusa ulaĢmıĢ, il dıĢına vermiĢ olduğu 2.033 net göçle Bölge ortalamasının altında kalmıĢtır. Kütahya‟da 2000 yılı verilerine göre göç hareketi minimum seviyede iken 2008-2009 yılları arasındaki sonuçlara bakıldığında binde -5,09 net göç hızı dikkat çekmektedir. Bu durum, Kütahya‟nın TR33 Bölgesi‟nin en çok göç veren ili olduğu sonucunu ortaya çıkarmaktadır. Manisa ilinin aldığı göç ile verdiği göç arasındaki fark 2000 yılında pozitifken 2009 yılında negatife dönüĢmüĢtür. 2000 yılı öncesinde Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinden Manisa‟ya gelip yerleĢenler ile 1989 yılında Balkanlar‟dan göç edenler il nüfusunun önemli kısmını oluĢturmaktadır. Yine ildeki askeri birlikler ve Celal Bayar Üniversitesi‟nin varlığı kent nüfusunu çeĢitlendiren ve artıran faktörler arasındadır. UĢak ilinin nüfus yapısı çevre illerden gelen göçlerle ĢekillenmiĢ olmasına rağmen 2000–2009 yılları arasında önemli bir göç hareketi gözlenmemiĢtir. Battaniye üretiminde söz sahibi olan ilin aldığı göçler arasında, özellikle 1980‟lerde dokumacılığın yaygın olduğu Adıyaman‟ın Besni ilçesinden yapılan göç öne çıkmaktadır. Verdiği göçe örnek olarak da Karahallı ilçesinde tekstille uğraĢanların büyük kısmının 2000‟li yıllarda tekstilin daha yoğun olduğu Ġstanbul‟a göç etmeleri gösterilebilir. UĢak‟ın son durumu değerlendirildiğinde 2006 yılında kurulan ve kendini hızla geliĢtiren UĢak Üniversitesi‟nin Ģehre göç çekme potansiyeli göz ardı edilmemelidir. 2008-2009 yılları arasındaki göç verileri TR33 Bölgesi açısından değerlendirildiğinde Türkiye‟nin batısında yer alan bölgeler arasında net göç hızı sıfırın altında olan tek bölge olduğu görülmektedir. 2008-2009 yılları arasında Bölge‟de en fazla değiĢikliğin binde -5,09 seviyesindeki net göç hızıyla Kütahya ilinde gerçekleĢtiği gözlenmektedir. Afyonkarahisar ve UĢak‟ta ise net göç hızı yine negatif olmasına rağmen verilen göç ile alınan göç arasındaki fark nispeten düĢüktür. Tablo 2.16: 2008-2009 Yılları Arası TR33 Bölgesi ve İlleri Göç İstatistikleri Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Aldığı Göç 20.223 15.291 28.781 8.693 64.814 Verdiği Göç 22.256 18.210 34.262 9.644 76.198 Net Göç -2.033 -2.919 -5.481 -951 -11.384 -2,89 -5,09 -4,11 -2,83 -3,86 Net Göç Hızı (Binde) Kaynak: TÜĠK, 2009 Grafik 2.10‟da 2009 yılı verileri değerlendirilerek TR33 Bölgesi ile diğer Düzey 2 bölgeleri arasındaki göç alıĢveriĢi özetlenmiĢtir. Buna göre; TR33 Bölgesi‟nin en çok göç TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 58 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU aldığı bölgeler sırasıyla %19 ile TR31 Bölgesi, %10 ile TR32 Bölgesi (Aydın, Denizli, Muğla), %9 ile TR41 Bölgesi (Bursa, EskiĢehir, Bilecik) ve yine %9 ile TR10 Bölgesi (Ġstanbul)‟dur. En çok göç verdiği bölgeler ise sırasıyla %23 ile TR10 Bölgesi, %11 ile TR31 Bölgesi, %10 ile TR32 Bölgesi ve TR41 Bölgesi ve %9 ile TR51 Bölgesi (Ankara)‟dır. Bölge illerinin diğer illerle göç iliĢkisi ise Tablo 2.17‟de verilmektedir. TR33 Bölgesi'nin Göç Aldığı Bölgeler TR33 Bölgesi'nin Göç Verdiği Bölgeler TR31 23% TR31 19% Diğer 27% Diğer 36% TR32 10% TR32 10% TR41 10% TR41 9% TR10 9% TR22 5% TR10 11% TR61 7% TR51 5% TR22 5% TR51 5% TR61 9% Grafik 2.10: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi’nin Aldığı ve Verdiği Göçün Bölgelere Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Tablo 2.17: 2008-2009 Yılları TR33 Bölgesi İllerinin En Çok Göç Aldığı ve Göç Verdiği İller En Çok Göç Aldığı Ġller En Çok Göç Verdiği Ġller Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Denizli Bursa Ġzmir Ġzmir Ġzmir Ġzmir Ġstanbul Manisa Ġstanbul Ġstanbul Balıkesir Kütahya Ġzmir Ġzmir Ġzmir Ġzmir Ġstanbul Ġstanbul Ġstanbul Ġstanbul Denizli Bursa Balıkesir Manisa Kaynak: TÜĠK, 2009 Manisa aldığı toplam göçün %40‟ını, Afyonkarahisar %28‟ini, Kütahya %30‟unu, UĢak ise %36‟sını listede sıralanan illerden almıĢtır. En çok göç verilen illerin toplam verilen göçe oranı ise Manisa için %44, Afyonkarahisar için %30, Kütahya için %39, UĢak için ise %34‟tür. Ancak bu veriler sadece 2008-2009 yılları arasındaki nüfus hareketini ortaya koymaktadır. TR33 Bölgesi illerinin nüfus yapıları incelendiğinde Afyonkarahisar nüfusunun yalnızca %8‟lik bölümünü göç etmiĢ kiĢilerin oluĢturduğu ve genel olarak göç oranının düĢük olduğu gözlenmektedir. Diğer illerden göç edip Afyonkarahisar‟da yaĢayanlar arasında 6.900 kiĢi ile Konyalılar ilk sırayı alırken, EskiĢehir‟de yaĢayan 45.396 Afyonkarahisarlı ise bu iki il arasındaki göç hareketinin en somut kanıtıdır. Kütahya nüfusunun yaklaĢık %12‟sini baĢka illerden göç edenler oluĢturmaktadır. Bu dilim içinde en büyük pay 9.209 kiĢi ile Afyonkarahisarlılar‟a aittir. UĢak‟ta ikamet edenlerin 58.000‟i baĢka illerden göç etmiĢ olup il TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 59 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU nüfusunun yaklaĢık %20‟si göç edenlerden oluĢmaktadır. UĢak‟taki göçü oluĢturan iller arasında Kütahyalılar 15.744 kiĢi ile birinci, Manisalılar 7.021 kiĢi ile ikinci, Afyonkarahisarlılar ise 4.202 kiĢi ile üçüncü sırada yer almaktadır. Bölge‟de iç göçlere bağlı olarak kent nüfusları artarken, kırsal nüfus azalmaktadır. Köy ve beldelerde yaĢayanların, kentlerin iĢ, eğitim ve sağlık bakımından çekiciliği ve mevcut hayat Ģartlarının elveriĢsizliği gibi nedenlerle il ve ilçe merkezlerine doğru göç ettiği gözlenmektedir. Bu göçler plansız ve çarpık kentleĢme, konut sorunu, tarımsal üretimde azalma, kayıt dıĢı ekonomide artıĢ gibi pek çok problemi de beraberinde getirmektedir. Göç veren bölgelerin ekonomik Ģartları ile eğitim, sağlık, güvenlik ve altyapı hizmetlerinin etkinliğinin ve ulaĢılabilirliğinin artırılması; kırsal alanda yöresel ekonomik potansiyeller değerlendirilerek, yörelere uygun yatırım ve üretim imkânlarını araĢtırıp bu yönde teĢvik ve yönlendirmeler yapılması ve göç edenlerin altyapısı hazırlanmıĢ yerleĢim alanlarına yönlendirilmesi gibi önlemlerle göç konusu kontrol altına alınabilir. Nüfusa kayıtlı olunan il ile ikamet edilen il karĢılaĢtırması yapıldığında Manisa‟da ikamet edenlerin %75,7‟sinin Manisa nüfusuna kayıtlı olduğu görülmektedir. Bu oran Afyonkarahisar için %91,6 olup Afyonkarahisar‟da yaĢayan her on kiĢiden dokuzunun Afyonkarahisar nüfusuna kayıtlı olduğu anlamına gelmekle birlikte Türkiye ortalaması olan %62,2‟nin oldukça üzerindedir. Kütahya‟da yaĢayanların %86,9‟u, UĢak‟ta yaĢayanların ise %82,3‟ü ikamet ettikleri ilin nüfusuna kayıtlı kiĢilerdir. Bu durum değerlendirildiğinde genel olarak Bölge halkının doğduğu, büyüdüğü ve kendi Ģehri olarak nitelendirdiği ilden ayrılmaya pek gönüllü olmadığı sonucu ortaya çıkmaktadır. Ayrıca TR33 Bölgesi‟nin özgün kaynaklarının yeterince meydana çıkarılamadığı, tanıtımının yapılamadığı ve Bölge‟nin diğer bölgeler gözünde göç çekebilecek cazibeye sahip olarak algılanmadığı da söylenebilir. Bölge‟nin yurtdıĢına verdiği göç incelendiğinde 1960‟lı yılların baĢında Avrupa'ya baĢlayan göç hareketinde Afyonkarahisar‟ın Emirdağ ilçesinden ilk göçmenlerin ağırlıkla Belçika'ya gittiği dikkati çekmektedir. 1975-1980 döneminde Afyonkarahisar‟ın yıllık nüfus artıĢ hızının Türkiye ortalamasının oldukça altında seyretmiĢ olması ilçeden Belçika'ya göçün sürekli artarak devam ettiğinin göstergesi olarak sayılabilir. Avrupa ülkeleri ve özellikle Belçika'da Emirdağ ve civar köylerinden göç etmiĢ kalabalık bir Emirdağlı topluluğu bulunmaktadır Belçika‟da yaklaĢık olarak 100 bin Emirdağ kökenli kiĢinin yaĢadığı tahmin edilmektedir 2.2. Kültür 2.2.1. Kütüphane Türkiye genelinde ve TR33 Bölgesi‟nde kütüphane sayısında 2000-2008 yılları arasında önemli bir düĢüĢ gözlenmiĢtir. Türkiye‟de 1.340‟tan 1.156‟ya gerileyen kütüphane sayısı TR33 Bölgesi içinde %23 azalmıĢtır. Afyonkarahisar‟da bulunan kütüphane sayısı yarı yarıya azalırken, Kütahya, kütüphanelerinin sayısını 13‟ten 18‟e yükseltmeyi baĢarmıĢtır. Manisa Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü‟nden alınan son verilere göre, 2010 yılı itibarıyla kütüphane sayısının mahalli idarelerin açtığı kütüphanelerle birlikte 30 adet olduğu tespit edilmiĢtir. Kitap sayısında 2000 ile 2008 yılları arasında ufak bir artıĢ görülmüĢ olmasına rağmen kütüphaneden yararlanma sayısında hem TR33 Bölgesi illerinde hem de Türkiye genelinde ciddi bir düĢüĢ göze çarpmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 60 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 2.18: 2008 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi’ndeki Kütüphane ve Kitap Sayısı ile Kütüphanelerden Yararlanma ve Ödünç Alınan Kitap Sayısı Kütüphane Yararlanma Ödünç Alınan Kitap Kitap Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Afyonkarahisar 24 250.349 272.397 94.923 Kütahya 18 163.945 241.084 94.734 Manisa 23 262.028 344.658 138.637 UĢak 12 109.461 115.738 39.952 TR33 Bölgesi 77 785.783 973.877 368.246 1.156 13.662.483 19.034.750 4.578.792 Türkiye Kaynak: TÜĠK 2.2.2. Müze Manisa Müzesi, Afyonkarahisar Müzesi, Kütahya Müzesi, Kossuth Evi Müzesi, Çini Müzesi, UĢak Müzesi ve UĢak Atatürk ve Etnografya Müzesi TR33 Bölgesi‟nin Kültür ve Turizm Bakanlığı‟na ait müzeleridir. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü‟nün denetiminde bulunan özel müzelerden TR33 Bölgesi sınırları içinde bulunanlar ise Afyonkarahisar‟da Bolvadin Müzesi ve Zafer Müzesi; Kütahya‟da ise Dumlupınar Müzesi, Dumlupınar Üniversitesi Müzesi, Kütahya Jeoloji Müzesi, Kütahya Kent Tarihi Müzesi, TavĢanlı Belediyesi Müzesi ve Tugay Kültür Sanat ve Arkeoloji Müzesi‟dir (www.kultur.gov.tr). Bu müzeler Bölge‟nin zengin tarihini ve kültürünü gözler önüne sermektedirler. Tablo 2.19‟da yer alan 2008 yılı TÜĠK verileri yalnızca Kültür ve Turizm Bakanlığı‟na ait TR33 Bölgesi müzelerini kapsamaktadır. Bu tabloya göre, toplam ziyaretçi sayısının %73‟ünü karĢılayan Kütahya, müzelerine en fazla ziyaretçi çeken il olarak öne çıkmaktadır. TR33 Bölgesi‟nde 2007 yılında müzeleri ziyaret eden kiĢi sayısı 130 bin civarındayken 2008 yılında 80 bin düzeyine gerilemiĢtir. Bu gerilemenin sebebi Manisa Müzesi‟ni ziyaret eden kiĢi sayısının bir yıl içinde 72 binden 11 bine düĢmesidir. Kültür varlıklarının korunmasına ve tanıtılmasına gereken önemin verilmemesi bu düĢüĢün baĢlıca nedeni olarak gösterilebilir. Tablo 2.19: 2008 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Müzecilik İstatistikleri Müze Sayısı Eser Mevcudu Ziyaretçi Sayısı Afyonkarahisar 1 44.339 4.773 Kütahya 3 37.777 58.900 Manisa 1 31.155 11.146 UĢak 2 45.268 5.980 TR33 Bölgesi 7 158.539 80.799 159 2.989.749 12.422.148 Türkiye Kaynak: TÜĠK 2.2.3. Sinema TR33 Bölgesi‟nde 2008 yılında mevcut olan sinema salonu sayısı, Türkiye‟deki toplam sinema salonu sayısının %3‟ünü oluĢturmaktadır. 2001 yılında TR33 Bölgesi‟nde 13 adet olan bu sayı 2008‟e gelindiğinde 45‟e ulaĢmıĢtır. Seyirci sayısında ise TR33 Bölgesi‟nin payı %1,4 civarındadır. Sinema salonlarının sayısının artıĢıyla paralel Ģekilde seyirci sayısı 2001 yılındaki seyirci sayısının 3 katına ulaĢmıĢtır. 2008 yılı TÜĠK verilerine göre, Türkiye‟de sinema salonu baĢına düĢen seyirci sayısı 20.563 iken TR33 Bölgesi için bu sayı 9.670‟tir. Salon baĢına düĢen seyirci sayısı 12.000 kiĢiye yakın olan Afyonkarahisar‟ın, Bölge illeri içinde sinema salonları en fazla dolan il olduğunu söylemek mümkündür. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 61 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 2.20: 2008 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Sinema İstatistikleri Sinema Salonu Koltuk Sayısı Seyirci Sayısı Sayısı Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye Gösteri Başına Seyirci Sayısı 11 1.094 131.225 392 9 1.018 97.632 800 16 2.739 130.682 480 9 1.120 75.616 470 45 5.971 435.155 489 1.514 212.155 31.132.231 973 Kaynak: TÜĠK Gösteri sayısı, tabloda yer almamakla birlikte TR33 Bölgesi‟nin geneli için 2008 yılında 890 olarak tespit edilmiĢtir. Bölge illeri arasında en fazla gösteriye yer verilen il ise Afyonkarahisar olmuĢ, Kütahya ve Manisa‟da gösteri sayısının nüfusa oranla yetersiz kaldığı görülmüĢtür. Gösteri baĢına düĢen seyirci sayısına bakıldığında TR33 Bölgesi ortalamasının 489 kiĢiyle Türkiye ortalaması olan 973 kiĢinin yarısı kadar olduğu dikkati çekmektedir. Bölge illerinden Türkiye‟deki gösteri baĢına düĢen ortalama seyirci sayısına az da olsa yaklaĢabilen tek ilin Kütahya olduğu görülmektedir. Sıralanan veriler, genel olarak Bölge halkında sinema kültürünün yeterince yerleĢmemiĢ olduğunu göstermektedir. Buna sebep olarak sinema alıĢkanlığının oturmamıĢ olmasının yanı sıra, tanıtım yetersizliği, bilet ücretlerinin yüksek olması ve gösterilen filmlerle yöre halkının beğenilerinin uyuĢmaması gösterilebilir. 2.2.4. Tiyatro Bölge‟de bulunan tiyatro salonu sayısı sadece 9 adet olup bunların beĢ tanesi Manisa ilinde yer almaktadır. GerçekleĢtirilen tiyatro gösterisi sayısına bakıldığında Afyonkarahisar‟da salon baĢına düĢen gösteri sayısının oldukça yüksek olduğu ortaya çıkmaktadır. Gösteri baĢına düĢen seyirci sayısı ise tiyatroya olan ilgiyi ortaya koyan gösterge olmakla birlikte en yüksek seyirci sayısı UĢak ilindedir. Ancak, Tablo 2.21‟e baktığımızda Türkiye ortalaması 194 olan bu sayının Kütahya ili için 66 ile sınırlı kaldığı gözlenmiĢ olup Kütahya‟da ciddi anlamda tiyatroyu teĢvik edici yöntemlere baĢvurulması gerektiği söylenebilir. Nüfusu 500 bini aĢan bir ilde bir yıl boyunca tiyatroya giden kiĢi sayısının 6.350 ile sınırlı kalması kültürel geliĢmiĢlik açısından büyük bir eksikliktir. Tablo 2.21: Türkiye ve TR33 Bölgesi Tiyatro İstatistikleri Salon Koltuk Gösteri Sayısı Sayısı Sayısı Seyirci Sayısı Gösteri Başına Düşen Seyirci Sayısı Afyonkarahisar 2 569 305 40.300 132 Kütahya 1 390 96 6.350 66 Manisa 5 2.219 250 54.480 218 UĢak 1 351 100 30.180 302 TR33 Bölgesi 9 3.529 751 131.310 175 204 70.924 17.410 3.380.214 194 Türkiye Kaynak: TÜĠK TR33 Bölgesi‟nde tiyatronun gereken ilgiyi görmemesinin baĢlıca nedenleri altyapı eksikliği, giriĢimcilikteki eksiklik, kültür derneklerinin sayısının ve etkinliğinin yetersiz kalması ve tiyatro bilincini oluĢturmaya yönelik çalıĢmaların yetersizliği olarak sıralanabilir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 62 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 2.2.5. Kültür Merkezleri Kültür merkezleri, milli kültürün tanıtılması çerçevesinde, toplantılar, sergiler, kurslar, gösteriler, yarıĢmalar, sesli ve görüntülü programlar düzenlemek; okuma alıĢkanlığını ve fikir faaliyetlerini geliĢtirici çalıĢmalar yapmak, hologram ve yerel etnografya galerileri açmak ve bu amaçla özel ve tüzel kiĢiliği haiz kurum ve kuruluĢlarla ulusal ve uluslararası düzeyde iĢbirliği yapmak üzere tasarlanmıĢ üstyapılardır. TR33 Bölgesi‟nde hizmet veren kültür merkezleri Manisa‟daki Salihli Kültür Merkezi ile UĢak‟taki EĢme Kültür Merkezi‟dir. Halen yapımı devam eden Afyon Kültür Merkezi‟nin fiziksel gerçekleĢme yüzdesi ise %40 seviyesindedir (www.kultur.gov.tr). TR33 Bölgesi‟ndeki kültür merkezlerinin yetersizliği sinemadan tiyatroya, kültürel değerlerden el sanatlarına kültürün pek çok bileĢenini olumsuz etkilemektedir. 2.2.6. Alışveriş Merkezleri Uluslararası AlıĢveriĢ Merkezleri Konseyi (ISCS) standartlarına göre AlıĢveriĢ Merkezleri ve Perakendeciler Derneği (AMPD) tarafından 2006 yılında yapılan Türkiye‟deki alıĢveriĢ merkezleri sınıflamasına göre, Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve UĢak illerinde bu standartlara uygun alıĢveriĢ merkezi (AVM) bulunmamaktadır. Ġstanbul‟da ise 2 outlet, 5 eğlence odaklı olmayan AVM, 1 çok geniĢ AVM, 7 geniĢ AVM, 9 orta büyüklükte AVM ve 17 küçük AVM bulunmaktadır. Ġzmir‟de ise 1 Outlet, 3 orta büyüklükte AVM ve 5 küçük AVM bulunmaktadır. Ağustos 2010 itibarıyla TR33 Bölgesi‟nde Manisa‟nın Salihli ve Turgutlu ilçelerinde birer, Afyonkarahisar‟da 3, Kütahya‟da 1, UĢak‟ta ise 2 adet olmak üzere toplam 8 adet AVM hizmet vermektedir. 2.2.7. El Sanatları Afyonkarahisar‟da keçecilik, koĢumculuk, at arabacılığı, hasır ve boyra örücülüğü, demircilik ve bakırcılık gibi el sanatları geçmiĢteki değerlerini yitirmeye yüz tutmuĢ olsalar da halıcılık, kilimcilik, yemenicilik, mermercilik ve örgücülük günümüzde de varlığını sürdürmektedir. Dazkırı, Dinar, Sandıklı ve ġuhut ilçelerinde, halıcılık bir aile ekonomisi haline gelmiĢ, gelir kaynağı olmuĢtur. Emirdağ köylerinde kilim ve zilinin yanı sıra çuval, gelin harharı, seccade, terki heybesi, yastık, cicim gibi eĢyalar dokunmaktadır. Bayat ilçesinde dokunan kilimler ise “Coğrafi Alan ĠĢareti” belgeli olup ünü yurtdıĢına uzanmıĢtır. Ġscehisar ilçesinde yoğunlaĢan mermercilik ise son yıllarda hızla geliĢmekte, kullanım alıĢkanlığı artmakta ve giderek yaygınlaĢmaktadır. Kütahya‟nın simgesi ve onu bütün dünyaya tanıtan “çinicilik” bu ilin en önemli sanat dalı olmasının yanı sıra halkın önemli bir geçim kaynağı olma özelliği de taĢımaktadır. Seramik ve çinicilik yapımı Kütahya'da ilk olarak Friglerle baĢlayıp günümüze kadar geliĢerek gelmiĢtir. Çinicilikle paralel olarak geliĢen seramiğin yanı sıra halı ve kilim dokumacılığı da öne çıkan el sanatları arasında yer almaktadır. Saray halıları adıyla anılan ve Osmanlıların en parlak döneminde üretilen Simav halıları, daha çok yaprak ve çiçek motifleriyle bezenmiĢtir. Günümüzde daha çok Gediz ve ġaphane'de sürdürülen el dokumacılığında yalnızca bez üretilmektedir. Yine yöreye özgü yörük halıları, Aslanapa ilçesinin BayramĢah köyünde dokunmaktadır. Kütahya, Germiyan Beyliği ve Osmanlı saray giysilerinin etkisi altında kalmıĢtır. Anadolu'da düğün giysisi olarak bir veya iki çeĢit giysi varken, Kütahya'da Bindallı, Yolaklı, Dallı, Eğrimli, Çatkılı, TefebaĢı gibi pek çok çeĢitleri bulunmaktadır. Kütahya‟da ayrıca elmas ve gümüĢ iĢlemeciliği ile oya iĢlemeciliği de geleneksel el sanatları arasında varlığını sürdürmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 63 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Manisa‟da baĢta halıcılık olmak üzere, halen sürdürülen el sanatları mevcuttur. Yörede halı, kilim, cicim, sili ve çarpana gibi dokumacılık türleri ile güveç yapımı, ahĢap at arabası yapımı, keçecilik, semercilik, bakırcılık gibi el sanatları varlığını günümüze kadar taĢımayı baĢarmıĢtır. Halılar, Gördes, Kula, Demirci ve Yunt Dağı Halıları Ģeklinde, dokundukları yörenin adıyla anılmaktadır. Ayrıca Yunt Dağı, Kula, Sarıgöl ve Selendi köylerinde kilim dokumacılığı, Akhisar‟da keçecilik ve fonksiyonel ya da dekoratif amaçlı minyatür yaylı at arabası ve kağnı üretimi, Salihli Gökeyüp Kasabası‟nda güveç yapımı, Kula‟da bakırcılık yörede görülen diğer önemli el sanatlarıdır. UĢak‟ta el sanatları denince akla Ģüphesiz halıcılık ve kilimcilik gelmektedir. 16 yy. sonlarında Ģöhreti bütün Avrupa‟ya yayılan UĢak halılarının madalyonlu ve yıldızlı olarak iki çeĢidi mevcuttur. UĢak halılarının en önemlilerinden biri olan madalyonlu halının boyu 10 metreye ulaĢmaktadır. Madalyonların yıldız Ģeklini almasından sonra yıldızlı UĢak halıları meydana gelmiĢtir. Bu tip halılara Avrupa‟daki müzelerde sıkça rastlamak mümkündür. EĢme kilimlerinin ünü Türkiye‟nin yanı sıra pek çok dünya ülkesine de yayılmıĢ durumdadır. EĢme kilimleri genel olarak, AltınbaĢ, Toplu, Hürriyet, AlbaĢ, Selvili ve Namazlağ olarak gruplandırılmaktadır. EĢme ve köylerinde özellikle kıĢ aylarında dokunan kilimlerde yün, pamuk, kıl, tiftik, gibi liflerden elde edilen iplikler kullanılır. EĢme kilimlerinde koçboynuzu, salkım, dal, eli belinde, bintepe, kıvrım, altınbaĢ gibi pek çok desene yer verilmekle birlikte en yaygın kullanılan renkler ise kırmızı, yeĢil, mavi, siyah, beyaz, lacivert ve kahverengidir. 2.2.8. Yerel Etkinlikler Tablo 2.22: Afyonkarahisar İlindeki Yerel Etkinlikler Takvimi Etkinlik Adı Marsyas Müzik ve Sanat ġenliği Uçurtma ġenliği Hamza ġeyh Dede‟yi Anma ve Hıdrellez Kültür Bayramı Karaadilli Geleneksel Yağlı GüreĢleri Flamingo ve Yumurta Festivali TaĢpınar ġiir ve Hikaye AkĢamları Merfes-Ġscehisar Mermer Mozaik Mak. Araç Ekip. Festivali Seyit Karaca Ahmet Sultanı Anma Etkinlikleri Dereçine Kültür Sanat ve Kiraz Festivali Kültür ve Sanat Festivali Afyonkarahisar Jazz Festivali Afyonkarahisar Klasik Müzik Festivali Ayazin Turizm ġenliği Karamık Gölü Kültür ve Turizm ġenliği Meyfes (Meyvecilik Kültür ve Sanat Festivali) Kiraz Festivali ViĢne Festivali Katmer ġenliği Bolvadin Geleneksel Kaymak Festivali Kültür-Sanat ve Patates Festivali Uluslararası Zafer Festivali Ticaret ve Sanayi Fuarı (Zafer Fuarı) AĢure Bayramı ġuhut Zafer Yolu Kültür Sanat ġenliği Kültür ve DayanıĢma ġenliği Yeri Dinar Merkez ġuhut ġuhut BaĢmakçı Merkez Ġscehisar Ġscehisar Sultandağı SinanpaĢa Merkez Merkez Ġhsaniye Çay Sultandağı Sultandağı Çay SinanpaĢa Bolvadin Sandıklı Merkez Merkez Merkez ġuhut Dinar Tarihi 5-6-7 Mayıs 6 Mayıs Mayıs‟ın 3. Pazarı Mayıs 4. Haftası Mayıs 4. Haftası Mayıs 1-4. Haftası Haziran 20 Haziran Haziran Haziran 4. Haftası Haziran Temmuz 1-10 Temmuz Temmuz 1. Haftası Temmuz 2. Haftası Temmuz 1. Haftası Ağustos 1. Haftası 6 Ağustos 26-30 Ağustos 26-30 Ağustos Muharrem Ayı 10. Günü Ağustos Ağustos Kaynak: ÇeĢitli kaynaklardan derlenmiĢtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 64 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 2.23: Kütahya İlindeki Yerel Etkinlikler Takvimi Etkinlik Adı Yeri Tarihi Merkez Nisan Evliya Çelebi Satranç Turnuvası Merkez Mayıs 2.Haftası Geleneksel Hisarcık Kültür ve Sanat Festivali Hisarcık 15-30 Haziran Simav 14-15 Haziran Domaniç ġenlikleri ve Geleneksel Yağlı Pehlivan GüreĢleri Domaniç Haziran ġaban Dede Leblebi ve Bahar ġenliği TavĢanlı Haziran KÜTAF-Tarım, Hayvancılık, Seracılık ve Süt Endüstrisi Fuarı Gözleme Günü Altın Kiraz-ViĢne Kültür ve Sanat Festivali Pazarlar Haziran-Temmuz Kiraz-ViĢne Kültür ve Sanat Festivali ġaphane Temmuz 1.Haftası Çavdarhisar 24-25 Temmuz Kültür Festivali ÜçbaĢ Sarımsak ve Kültür Festivali ġaphane 29 Temmuz Geleneksel Gediz Tarhana Festivali Gediz 01-07 Ağustos Kütahya Dumlupınar El Sanatları ve Ticaret Fuarı Merkez 01-15 Ağustos Linyit Kültür ve Sanat Festivali TavĢanlı 19-20 Ağustos Bor Kültür ve Termal Turizm Festivali Emet 30 Ağustos-03 Eylül Simav Ticaret ve Turizm Panayırı Simav Ağustos Leblebi ve Kömür Festivali TavĢanlı 30 Ağustos – 03 Eylül Hayme Ana‟yı Anma ve Göç ġenlikleri Domaniç Eylül 1.Haftası Simav Kasım Altın Koza Kestane Festivali Kaynak: ÇeĢitli kaynaklardan derlenmiĢtir. Tablo 2.24: Manisa İlindeki Yerel Etkinlikler Takvimi Etkinlik Adı Yeri Tarihi Geleneksel Deve GüreĢi ġenlikleri Ahmetli 02 Mart Manisa Mesir Festivali Merkez 21-23 Mart Kırkağaç Mayıs 2.Haftası Kırkağaç Çam Mesiri Çilek ve Kültür Sanat Festivali KöprübaĢı 17-19 Mayıs Çağlak Festivali ve Zeytin ġenlikleri Akhisar Mayıs 3.Haftası Manisa Tarzanı Çevre Günleri Festivali Merkez 31 Mayıs – 05 Haziran Soma Haziran 1.Haftası Börez Köyü Kiraz Festivali Gördes Haziran Uluderbent Kiraz Kültür ve Sanat Festivali AlaĢehir Haziran Pınar Köyü Kiraz Festivali Selendi Haziran 2.Haftası Salihli Salihli Temmuz 2.Haftası Temmuz 4.Haftası – Ağustos 1. Haftası 09-10 Ağustos Saruhanlı 07 Eylül Karaelmas Kültür ve Sanat Festivali Adala ġeftali ve Kültür ġenliği Kavun Karpuz Festivali Taytan Üzüm ve Kültür ġenliği Bağbozumu ġenlikleri Sarıgöl Sultaniye Üzüm Festivali Gölmarmara Sarıgöl Ağustos Bağbozumu ġenlikleri Turgutlu 01-07 Eylül Cirit Festivali Selendi 03 Eylül Kula Eylül 1.Haftası Sinema Günleri Demirci Eylül 2. Haftası Gencer Yağlı Pehlivan GüreĢi ġenliği Ahmetli 04 Ekim Kültür ġenlikleri Ahmetli 06 Ekim Kula Ekim 2.Haftası Salihli Kasım Yunus Emre‟yi Anma Etkinlikleri Bağdatlı Sultan Alevi Kültür Tanıtma ve Kültür ġenliği ġiir Ġkindileri Kaynak: ÇeĢitli kaynaklardan derlenmiĢtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 65 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 2.25: Uşak İlindeki Yerel Etkinlikler Takvimi Etkinlik Adı Yeri EĢme Kilim, Kültür ve Sanat Festivali EĢme Mayıs 4. Haftası Altın Çilek Kültür ve Sanat Festivali Sivaslı Mayıs 4.Haftası-Haziran 1.Haftası Ulubey Kanyon Kültür ve Turizm Festivali Ulubey Mayıs 4. Hafta Yörük ġenlikleri Banaz Haziran 1. Haftası Geleneksel Yayla ġenlikleri Merkez Haziran 1.Haftası Kiraz, Kültür, Sanat ve Ticaret Fuarı Banaz 20-27 Haziran PınarbaĢı Kültür ve Sanat Festivali Sivaslı Temmuz KurtuluĢ Haftası Etkinlikleri Merkez 25 Ağustos-02 Eylül Karahallı 05-07 Eylül Clandras Dokuma ve Kültür Festivali Tarihi Kaynak: ÇeĢitli kaynaklardan derlenmiĢtir. 2.2.9. Yöresel Tatlar 2.2.9.1. Afyonkarahisar Afyonkarahisar ili, zengin bir mutfağa sahiptir. Sadece patlıcandan yapılan 22 çeĢit yemeğin tespit edildiği ilde, 100‟ün üzerinde yemek çeĢidi bulunmaktadır. Özellikle hamur iĢleri, haĢhaĢlı ve kaymaklı yiyecekler yöreye has özellikler taĢımaktadır. Patlıcan Böreği, Özbek Pilavı, Paçık, Ġlibada Dolması, Sırt Dolması, ġakĢuka, Zürbiye, Çullama Köfte, ġepit, Cızdırma, Katmer, ArabaĢı, Sakala Çarpan Çorba, Sırtsırta, Palize, Ağzıaçık, HaĢhaĢlı Börek, Kaymaklı Ekmek Kadayıfı, lokum ve sucuk çeĢitleri Afyonkarahisar denince sayılmadan geçilemeyecek lezzetlerden bazılarıdır. 2.2.9.2. Kütahya Kütahya'da buğday ürünleri, hamur iĢleri ve süt ürünleri beslenmenin temelini oluĢturmaktadır. Ev makarnası denen eriĢte, bulgur ve tarhana yörede en çok tüketilen yiyecekler arasındadır. Sıkıcık Çorbası, Cimcik, Tirit, Dolamber Böreği, Gökçümen Hamursuzu, Tosunum, Kızılcık Çorbası, Tekke Çorbası, Çene Çarpan Çorbası, ġipit, Ev Baklavası, Doldurma Kabak Tatlısı, Kaymaklı Hamur Tatlısı, Yufka Tatlısı, Su muhallebisi, sütlü incir tatlısı, Kötdür Tatlısı, Peluze, Ġrmikli Gül Tatlısı ve Namaz Lokması Kütahya‟nın en bilinen yemek ve tatlılarıdır. Mevsim sebzeleriyle genelde bilinen yemekler yapılır. 2.2.9.3. Manisa Sebze ve meyve çeĢitliliğinin yanı sıra, malzemeleri çok taze kullanabilme imkanı da yöre mutfağının önemli bir özelliğini oluĢturmaktadır. Et ve süt ürünleri de ana besinler olmakla beraber, Manisa mutfağının temelini sebze ve meyveler oluĢturur. Bazı yemeklerle pide ve börek gibi hamur iĢlerinde sebzeler ve değiĢik bitkilerin et ile birlikte kullanıldığı görülse de yöre mutfağında zeytinyağlıların yeri baĢkadır. Manisa Kebabı, Odun Köftesi, Simit Ekmeği, Ekmek Dolması, Semizotu, Enginar Dolması, Zerde, Nohutlu Mantı, Börülce Tarator, AlaĢehir Kapaması, Sinkonta, HöĢmerim, Mantar Tatlısı, ġevket-i Bostan, Kabaklı Pide, Kula Güveci, Kula ġekerli Pidesi ve yaprak sarması yörenin sevilen yemek ve tatlılarıdır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 66 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 2.2.9.4. Uşak Ege ve Orta Anadolu etkisindeki UĢak mutfağı, sebze yemeklerinden çok tahıl ve erkeç denilen erkek keçi etine dayanmaktadır. Tarhana çorbası UĢak'ın en ünlü çorbasıdır. Yöreye ait geleneksel yemekler arasında Yumurta Sızdırması, Ciğerli Bulgur, TaĢ Kapama, HaĢhaĢ Sürtmesi, HaĢhaĢlı ve Tahanlı Peksimet, Cevizli Baklava, Bükme, Farkalla, Salatalık Yemeği, Döndürme, Arap AĢı, KeĢkek, Alaca Tene, Köpük Helva, HöĢmerim ve Tahin Helva yer almaktadır. 2.3. Spor 2.3.1. Sporcu Sayıları TR33 Bölgesi‟nde lisanslı sporcuların %30‟u bayan, %70‟i erkek sporculardan oluĢmaktadır. Lisanslı bayan sporcuların yalnızca %11‟i, lisanslı erkek sporcuların ise %12‟si faal olarak spor yapmaktadır. Bu durumda bayanların spor yapmaya erkekler kadar vakit ayırmadıkları ya da ayıramadıkları söylenebilir. Ailelerin kız çocuklarına karĢı tutumlarındaki farklılığın da sporda iki cins arasındaki bu farka etkisi olabileceğini söylemek mümkündür. Ġllerdeki sporcu sayıları, illerin nüfusları ile doğru orantılı olarak değiĢiklik göstermektedir. Tablo 2.26‟ya bakarak spor konusunda Bölge illeri arasında bir geliĢmiĢlik sıralaması yapılamamaktadır. Tablo 2.26: Ağustos 2010 İtibarıyla TR33 Bölgesi Lisanslı ve Faal Sporcu Sayısı Lisanslı Faal Bayan Erkek Toplam Bayan Erkek Toplam Afyonkarahisar 5.129 11.616 16.745 505 1.379 1.884 Kütahya 3.273 9.159 12.432 434 1.195 1.629 11.657 24.583 36.240 1.359 2.984 4.343 2.751 7.022 9.773 247 964 1.211 22.810 52.380 75.190 2.545 6.522 9.067 Manisa UĢak TR33 Bölgesi Kaynak: Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü 2.3.2. Kulüp Sayıları TR33 Bölgesi‟ndeki spor kulübü sayılarına bakıldığında 141 kulüp ile Manisa ilk sırayı alırken, Kütahya 97 ile ikinci, UĢak ise 77 ile 3. sırada yer almaktadır. TR33 Bölgesi‟nde nüfus/kulüp sayısı oranı hesaplandığında 43 kulübü olan Afyonkarahisar‟ın bu konuda oldukça yetersiz kaldığı açıkça görülmektedir. Tablo 2.27: Ağustos 2010 İtibarıyla TR33 Bölgesi’ndeki Kulüp Sayıları İhtisas Müessese Okul Spor Kulübü Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi 4 27 19 Toplam 43 93 4 29 16 97 146 25 41 12 141 219 5 11 26 77 119 38 108 73 358 577 Kaynak: Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 67 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 2.3.3. Yaz Okulları Çocukları ve gençleri spora yönlendirmeyi, sporu sevdirmeyi, alkol, sigara, uyuĢturucu ve kumar gibi kötü alıĢkanlıklardan uzak tutmayı amaçlayan yaz spor okulları, spor dallarına uygun olarak 05-18 yaĢ gurubu çocuk ve gençlere hitap etmektedir. AĢağıda TR33 Bölgesi illerinde 2010 yazı için açılan yaz okulları spor branĢları sıralanmıĢtır. Afyonkarahisar Merkez: Basketbol, voleybol, badminton, boks, eskrim, karate, masa tenisi, taekwondo, vücut geliĢtirme, atletizm, okçuluk, tenis, güreĢ, judo, jimnastik Kütahya Merkez: Basketbol, voleybol, futbol, hentbol, eskrim, masa tenisi, badminton, taekwondo, karate, okçuluk, judo, güreĢ, halk oyunları, jimnastik, yüzme, atletizm, boks, kickboks, bisiklet, halter, satranç, tenis, izcilik Manisa Merkez: Basketbol, jimnastik, boks, voleybol, güreĢ, hentbol, okçuluk, yüzme, bilardo, futbol, atletizm, tenis, badminton, halk oyunları, masa tenisi, satranç, izcilik, dağcılık Akhisar : Atletizm, güreĢ, jimnastik, halk oyunları, okçuluk, masa tenisi, taekwondo AlaĢehir : Karate, futbol Demirci : Futbol, voleybol, basketbol Gördes : Jimnastik, futbol Sarıgöl : Futbol, jimnastik, masa tenisi, badminton Saruhanlı : Taekwondo Uşak Merkez: Futbol, basketbol, badminton, jimnastik, taekwondo, karate Banaz voleybol, hentbol, atletizm, masa tenisi, : Basketbol, voleybol, hentbol, masa tenisi, badminton, jimnastik, taekwondo, karate EĢme : Basketbol, voleybol, hentbol, masa tenisi, badminton, jimnastik, taekwondo, karate 2.3.4. Bölge İllerinde Spor Olanakları 2.3.4.1. Afyonkarahisar Afyonkarahisar ilinde öncelikli spor branĢları atletizm, basketbol, eskrim, güreĢ, hentbol, karate, masa tenisi, voleybol, taekwondo, tenis, muay-thai ve wushu olarak sıralanmaktadır. 2010 yılında faal olunan branĢ sayısı 36‟dır. Toplam 16.745 lisanslı sporcudan 1.884‟ü faal olarak spor yapmaktadır. Bayan sporcular toplam sporcu sayısının sadece %30‟luk kısmını oluĢturmaktadır. En fazla lisanslı sporcunun bulunduğu branĢlar voleybol ve basketboldur. Ġlçelerdeki toplam sporcu sayısı 2.927 en fazla sporcu barındıran ilçe ise 986 kiĢi ile Bolvadin‟dir. Afyonkarahisar Gençlik ve Spor Ġl Müdürlüğü‟ne ait il merkezindeki spor tesisleri 2.500 kiĢilik spor salonu, 10.000 kiĢilik stat, 2 adet çim saha, 1 adet sentetik çim saha ve açık tenis kortlarından oluĢmaktadır. Ayrıca, Sandıklı, Ġhsaniye, ġuhut, Emirdağ, Bolvadin, Sultandağı ve Dinar ilçelerinde birer spor salonu mevcuttur. Ġlde toplam 12 adet çim yüzeyli, 3 adet sentetik çim yüzeyli, 7 adet toprak yüzeyli futbol sahası vardır. 1990 yılında ilde kurulan 26 sporcu kapasiteli GüreĢ Eğitim Merkezi‟nde ise 19 yatılı, 10 gündüzlü toplam 29 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 68 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU öğrenci eğitim görmektedir. Ġlde farklı branĢlarda görev yapan antrenör sayısı toplam 19„dur. 2.3.4.2. Kütahya Kütahya‟da toplam 12.432 lisanslı sporcu içinde faal olarak spor yapan 1.629 kiĢi bulunmaktadır. Bayan sporcular toplam sporcu sayısının sadece %26‟lık kısmını oluĢturmaktadır. Bedensel engelliler branĢında Kütahya Umut Engelliler Spor Kulübü, 20092010 sezonunda Tekerlekli Sandalye Basketbol Ligine iĢtirak etmiĢtir. ĠĢitme engelliler branĢında Kütahya‟yı deplasmanlı futbol 2. ligde temsil eden Zafertepe ĠĢitme Engelliler Spor Kulübü, geçirdiği baĢarılı sezonun sonunda 2. ligde Ģampiyon olarak 1. lige yükselmiĢtir. Atletizm Federasyonu ve Üniversite Sporları Federasyonu BaĢkanlığı‟nca 15 Mart 2010 tarihinde Dumlupınar Üniversitesi Germiyan Kampüsü kros parkurunda düzenlenen Türkiye Üniversiteler Kros ġampiyonası‟na, ülkenin çeĢitli üniversitelerinden 28 erkek ve 19 bayan takımı katılmıĢtır. Ġl merkezinde halka açık toplam 20 spor tesisi barındıran Kütahya‟nın ilçelerinde 3‟ü henüz inĢaat halinde olan toplam 34 spor tesisi bulunmaktadır. Kütahya‟da Gençlik ve Spor Ġl Müdürlüğü bünyesinde farklı branĢlarda görev yapan toplam antrenör sayısı 20‟dir. 2.3.4.3. Manisa Manisa‟da faal olan spor branĢları atıcılık, avcılık, atletizm, basketbol, badminton, boks, jimnastik, görme engelliler, iĢitme engelliler, güreĢ, halk oyunları, hentbol, judo, kuraĢ (Özbek güreĢi), karate, kick-boks, taekwondo, sualtı sporları, voleybol ve yüzmedir. Ġldeki toplam 36.240 lisanslı sporcudan 4.343‟ü faal olarak spor yapmaktadır. Bayan sporcuların toplam sporcular içindeki payı ise %32‟dir. Manisa, UNIVERSIADE (10-18 Ağustos 2005), Bilardo 3 Bant Bayanlar Avrupa ġampiyonası (24-26 Mart 2005), Dünya 3 Bant Bilardo ġampiyonası (02-08 Nisan 2007) ve Uluslararası A Kategorisi Gençler Judo Turnuvası (25-26 Ağustos 2007) gibi uluslararası organizasyonlara ev sahipliği yapmıĢtır. Manisa‟da Gençlik ve Spor Ġl Müdürlüğü'ne ait 11‟i Merkez ilçede olmak üzere toplam 22 spor salonu ile 18‟i Merkez ilçede olmak üzere 45 özel beden eğitimi ve spor tesisi mevcut olup; ayrıca 1 futbol stadyumu, 76 futbol sahası, 14 açık yüzme havuzu, 4 atıĢ poligonu, 9 atletizm pisti, 16 tenis kortu vardır. Ayrıca ilde izcilik tesisi ve cirit alanı bulunmaktadır. Ġldeki 90 adet semt sahası da hesaba katılınca il genelindeki toplam spor tesisi sayısı 281‟e ulaĢmaktadır. MAJEM (Manisa Judo Eğitim Merkezi) 2000 yılından beri Manisa‟da faaliyetlerini sürdürmektedir. Merkezin sporcu öğrencileri kuruluĢ yılından bu zamana kadar ulusal ve uluslararası Ģampiyonalarda çeĢitli dereceler elde etmiĢ, 3-4 Temmuz 2010 Yıldızlar Balkan ġampiyonasında 55 kg.‟da Balkan ġampiyonu MAJEM öğrencilerinden çıkmıĢtır. Manisa‟da farklı branĢlarda görev yapan antrenör sayısı toplam 32‟dir. 2.3.4.4. Uşak UĢak Gençlik ve Spor Ġl Müdürlüğü bünyesinde atletizm, basketbol, bilardo, briç, jimnastik, engelliler, atlı cirit, güreĢ, halter, hentbol, karate, kick-boks, masa tenisi, satranç, taekwondo ve voleybol branĢlarında faaliyet gösterilmektedir. Ġldeki toplam 9.773 lisanslı TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 69 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU sporcudan 1.211‟i faal olarak spor yapmaktadır. Bayan sporcuların toplam sporcular içindeki oranı %28‟dir. UĢak‟ta en çok sporcusu bulunan branĢlar sırasıyla basketbol, voleybol ve satrançtır. UĢak Belediye Spor Kulübü Türkiye Basketbol Federasyonu BaĢkanlığı Basketbol Erkekler 2. liginde mücadele etmektedir. Ata sporu olarak bilinen atlı ciritte 2009 yılında 19 spor kulübünün katılımı ile il birinciliği müsabakaları yapılmıĢtır. Ayrıca, Atlı Cirit‟i gelecek nesillere aktarmak amacıyla özel turnuvalarda ve yöresel düğünlerde gösteri müsabakaları yapılmaktadır. UĢak‟ta Gençlik ve Spor Ġl Müdürlüğü‟ne ait 1 stat, 3 spor salonu, 2 futbol sahası, kamu kurum ve kuruluĢları ile özel teĢebbüse ait 8 antrenman spor salonu, 8 futbol sahası, 3 yüzme havuzu, 2 aerobik ve jimnastik salonu, 4 halı saha, 1 bilardo ve 1 karate spor salonu bulunmaktadır. UĢak‟ta faal olarak görev yapan hakem sayısı 301, antrenör sayısı ise 170 olarak tespit edilmiĢtir. 2.4. İstihdam Ġstihdamın sektörlere göre dağılımı grafiği incelendiğinde Türkiye genelinde tarım sektörünün toplam istihdam içindeki oranının %25 olduğu tespit edilmiĢtir. TR33 Bölgesi‟nde ise tarım sektörü %39‟luk oran ile toplam istihdam içinde ilk sırada yer almaktadır. Türkiye genelinde %29 ile en yüksek paya sahip olan hizmetler sektörünün TR33 Bölgesi içindeki payının %20 seviyesinde kaldığı görülmektedir. Sanayi sektörü, Türkiye‟deki toplam istihdamın Bölgesi‟ndeki sanayi istihdamı %26 düzeyindedir. %25‟ini oluĢtururken, TR33 TR33 Bölgesi‟nde ticaretle uğraĢanlar sadece %15‟lik dilimi oluĢturduğundan, Bölge‟nin ticaretteki durumu, istihdam edilenlerin %21‟inin ticareti iĢ edindiği Türkiye genelinin oldukça altında seyretmektedir. 29% 25% Tarım Sanayi Ticaret 21% 25% Hizmet Grafik 2.11: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye’de İstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 Bölgesi‟ndeki toplam çalıĢan sayısı 874.000 olmakla birlikte Türkiye‟deki toplam çalıĢan kiĢi sayısının %4‟ünü oluĢturmaktadır. ÇalıĢan sayısının Bölge nüfusuna oranı ise %29,7‟dir. Bu oran, Bölge‟de yaĢayan her on kiĢiden 3‟ünün çalıĢıyor olduğunu göstermektedir. Bölge nüfusunun Türkiye nüfusuna oranı da %4 olduğundan, çalıĢan kiĢi sayısının nüfusa oranında Türkiye geneliyle benzer bir grafiğe sahip olduğu söylenebilir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 70 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde tarımda 342.000, sanayide 227.000, ticarette 129.000, hizmetlerde ise 175.000 kiĢi çalıĢmaktadır. TR33 Bölgesi‟ndeki iĢsizlik oranı 2008 yılında %8,3 iken yaĢanan ekonomik kriz sonucunda 2009‟da %11 olarak tespit edilmiĢtir. Buna rağmen TR33 Bölgesi için iĢsizlik oranı Türkiye ortalamasının altında bir grafik çizmektedir. 2009 yılında Türkiye genelinde iĢsizlik %14 seviyesinde gerçekleĢmiĢtir. 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde 108 bin kiĢi iĢsizdir. Bu sayı, Türkiye‟deki toplam iĢsizlerin %3‟ünü oluĢturmaktadır. 20% Tarım Sanayi 39% Ticaret Hizmet 15% 26% Grafik 2.12: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi’nde İstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 ÇalıĢan Sayısı 342.000 Tarım 227.000 Sanayi 874.000 129.000 175.000 Ticaret Hizmet Toplam *ĠnĢaat sektörü, sanayi sektörü içinde değerlendirilmiĢtir. Grafik 2.13: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi’nde İstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı (Kişi)* Kaynak: TÜĠK, 2009 ĠĢgücüne katılma oranı 2009 yılında TR33 Bölgesi‟nde %45,6 olarak, Türkiye genelinde %47,9 olarak hesaplanmıĢtır. 2008–2009 yılları arasında %2 düzeyinde artıĢ gösteren iĢgücüne katılma oranı Türkiye ortalamasının altında kalmaya devam etmiĢtir. 2008 ile 2009 yılları arasında istihdam oranı değiĢmemiĢ, 2009 yılında %40,6 olarak tespit edilmiĢtir. ĠĢgücüne katılım oranının yükselmesi istihdam olanaklarına yansımamıĢ, sadece Bölge‟deki iĢsiz sayısında 30.000 kiĢilik bir artıĢ meydana getirmiĢtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 71 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 2.28: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Kurumsal Olmayan Sivil Nüfusun İşgücü Durumu (15+ Yaş) TR33 Bölgesi Türkiye ĠĢgücü (1.000 KiĢi) 982 24.748 Ġstihdam (1.000 KiĢi) 874 21.277 ĠĢsiz (1.000 KiĢi) 108 3.471 1.169 26.938 ĠĢgücüne Katılma Oranı (%) 45,6 47,9 ĠĢsizlik Oranı (%) 11,0 14,0 Ġstihdam Oranı (%) 40,6 41,2 ĠĢgücüne Dahil Olmayan Nüfus (1.000 KiĢi) Kaynak: TÜĠK, 2009 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde iĢgücüne katılma oranı 15-24 yaĢ hariç tüm yaĢ aralıkları için Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Bu durumda iĢgücüne dahil olan nüfusu azaltacağı için iĢsizliğin düĢük olarak algılanmasına sebep olmaktadır. TR33 Bölgesi‟nde iĢsizlik oranı yaĢ gruplarına göre değerlendirildiğinde 15-24 yaĢ grubunda %22,2; 25 yaĢ ve üzerinde %8,6 düzeyinde gerçekleĢtiği gözlenmektedir. Türkiye‟deki iĢsizlik ile Bölge‟deki iĢsizlik arasındaki %3‟lük fark, yaĢ gruplarına da benzer Ģekilde yansımıĢtır. ĠĢgücüne katılma oranında Bölge‟de 15-24 yaĢ için %39; 25-34 yaĢ için %63; 35-54 yaĢ için %55,9; 55 yaĢ ve üzeri için %20,2 değerleri tespit edilmiĢtir. 2009 yılı TR33 Bölgesi yaĢ gruplarına göre istihdam oranları ise 15-24 yaĢ aralığında 30,3; 25-34 yaĢ aralığında %55; 35-54 yaĢ aralığında %51,8; 55 yaĢ ve üzerinde ise %19,7 seviyesindedir. Tablo 2.29 incelendiğinde özellikle göze çarpan husus, TR33 Bölgesi‟nde Türkiye geneliyle kıyaslandığında 15-24 yaĢ grubunun iĢgücüne daha fazla katılarak daha fazla istihdam edildiğidir. Tablo 2.29: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi’ndeki İşgücünün Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Oranlar ĠĢsizlik Oranı (%) Yaş Grupları TR33 Bölgesi Türkiye 15-24 yaĢ 25 yaĢ ve üzeri 22,2 8,6 25,3 11,6 15-24 yaĢ 39,0 38,7 25-34 yaĢ 63,0 64,6 35-54 yaĢ 55,9 57,4 55 yaĢ ve üzeri 20,2 21,2 15-24 yaĢ 30,3 28,9 25-34 yaĢ 35-54 yaĢ 55 yaĢ ve üzeri 55,0 51,8 19,7 54,8 51,6 20,1 ĠĢgücüne Katılma Oranı (%) Ġstihdam Oranı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 2008 yılı TÜĠK verilerine göre, Bölge içinde iĢgücüne katılma oranı en düĢük olan il %42,7 ile Kütahya, en yüksek il ise %45,2 ile UĢak‟tır. 2009 yılına gelindiğinde Manisa %46,4 ile ilk sıraya yerleĢirken, Afyonkarahisar %44,7 oranıyla diğer illerin gerisinde kalmıĢtır. Ġstihdam oranları ise Bölge içinde %40-%41 aralığında değiĢmekle birlikte iller arasında önemli bir fark bulunmamaktadır. 2008-2009 yılları arasında Manisa ve Kütahya illerinde %1 düzeyinde artan istihdam oranı, UĢak ve Afyonkarahisar‟da aynı oranda azalmıĢtır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 72 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 2.30: 2008-2009 Yılları TR33 Bölgesi İllerinde İşgücüne Katılım ve İstihdam Oranı (%) İşgücüne Katılım Oranı (%) İstihdam Oranı (%) İl Adı 2008 2009 2008 2009 Afyonkarahisar 44,0 44,7 40,6 39,9 Kütahya 42,7 45,5 39,9 41,4 Manisa 44,5 46,4 40,1 41,0 UĢak 45,2 45,4 41,0 39,9 Kaynak: TÜĠK, Ġl Düzeyinde Temel ĠĢgücü Göstergeleri, 2008-2009 TÜĠK tarafından ilki 2008 yılında hesaplanan Ġl Düzeyinde Temel ĠĢgücü Göstergeleri adlı çalıĢmanın ikincisi 2009 yılı için hazırlanarak 24.06.2010 tarihinde TÜĠK tarafından yayımlanmıĢ, Bölge illerindeki durumu detaylı olarak görmek açısından önemli bir kaynak teĢkil etmiĢ ve bu çalıĢmada son derece faydalı olmuĢtur. 2008 yılında TR33 Bölgesi‟nde gerçekleĢen iĢsizlik oranları, Manisa için %9,8; Afyonkarahisar için %7,7; Kütahya için %6,5; UĢak için %9,2 olarak hesaplanmıĢ olup Bölge‟deki en yüksek iĢsizlik oranına Manisa‟da rastlanmıĢ, Kütahya ise bu oranın en düĢük olduğu il olarak ortaya çıkmıĢtır. 2008 yılının son aylarında ortaya çıkan ve dünyanın pek çok ülkesini olumsuz yönde etkileyen ekonomik kriz sonucunda 2009 yılında iĢsizlik oranlarının Türkiye genelinde yükseldiği gözlenmektedir. TR33 Bölgesi illerindeki iĢsizlik oranlarında ise ortalama %2‟lik bir artıĢ görülmüĢtür. 2009 yılında Bölge illeri için hesaplanan iĢsizlik oranları Manisa için %11,7; Afyonkarahisar için %10,8; Kütahya için %9,1; UĢak için ise %12 seviyesindedir. Bir önceki yıla göre en az artıĢ %1,9 ile Manisa‟da; en fazla artıĢ ise %3,1 ile Afyonkarahisar‟da görülmüĢtür. Bu verilere göre, TR33 Bölgesi‟nin 2009 yılında en düĢük iĢsizlik oranına sahip ili hala Kütahya iken en yüksek iĢsizlik oranına sahip il UĢak olarak değiĢmiĢtir. Türkiye‟deki 81 ilin iĢsizlik oranları düĢükten yükseğe sıralandığında, 2009 yılı için Kütahya 24., Afyonkarahisar 32., Manisa 36., UĢak ise 38. sırada yer almaktadır. 14 12 12 10 8 11,7 10,8 9,1 9,2 9,8 7,7 6,5 ĠĢsizlik Oranı (%) 2008 6 ĠĢsizlik Oranı (%) 2009 4 2 0 Afyonkarahisar Kütahya UĢak Manisa Grafik 2.14: 2008-2009 Yılları TR33 Bölgesi İllerinde İşsizlik Oranı (%) Kaynak: TÜĠK, Ġl Düzeyinde Temel ĠĢgücü Göstergeleri, 2008-2009 Hacettepe Üniversitesi Ġstatistik Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hüseyin TATLIDĠL ile Türkiye ĠĢ Kurumu Genel Müdürlüğü‟nde (ĠġKUR) görev yapan BarıĢ ÖZGÜRLÜK tarafından çok kriterli karar verme yöntemiyle “Ocak 2008-Ocak 2009” dönemi ĠġKUR ve Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) verileri esas alınarak, 81 ilin iĢgücü piyasası açısından risk TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 73 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU oranlarının hesaplandığı “ĠĢgücü Piyasasında Ġllerin ĠĢsizlik Risklerinin Analitik HiyerarĢi Süreci ile Belirlenmesi” baĢlıklı çalıĢmaya göre, Kütahya, Türkiye`de iĢsizlik riski en yüksek iller sıralamasında 81 il içinde Bartın, Kastamonu ve MuĢ illerinin ardından %63,52‟lik risk oranıyla 4. sırada yer almaktadır. Aynı çalıĢmada risk oranı en düĢük il %37,01 ile Ġstanbul olarak belirlenirken, TR33 Bölgesi illeri içinde en düĢük risk düzeyine %50,82 ile Manisa‟da rastlanmıĢtır. Afyonkarahisar‟da %54,78 olarak hesaplanan risk, UĢak ili için %56,22 olarak tespit edilmiĢtir. Yapılan çalıĢmada ortaya çıkan rakamlar yorumlanırken çalıĢmanın gerçekleĢtirildiği dönemde ortaya çıkan ve tüm dünyayı etkisine alan 2008 Ekonomik Krizi‟nin, hesaplanan risk oranlarını artırma eğilimi göz önünde bulundurulmalıdır. 2.5. Eğitim Grafik 2.15‟te gösterilen okullaĢma oranlarına bakıldığında Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve UĢak illerinin ilköğretimde net okullaĢma oranı bakımından %96.49‟luk Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu görülmektedir. Ortaöğretimde net okullaĢma oranlarına bakıldığında Bölge illerinin tamamının Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu görülmektedir. Bunun yanında Afyonkarahisar, Bölge‟nin ortaöğretimde net okullaĢma oranı en düĢük ili durumundadır. 120 100 98,72 98,51 96,72 98,63 75,58 75,13 80 96,49 67,97 61,38 58,52 60 Ġlköğretim Ortaöğretim 40 20 0 Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak Türkiye Grafik 2.15: Türkiye ve TR33 Bölgesi İlleri 2009-2010 Eğitim Öğretim Yılı Net Okullaşma Oranları (%) Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 5-) Milli Eğitim Bakanlığı 6-) TÜĠK Türkiye‟nin ve TR33 Bölgesi‟nin ilköğretimde okullaĢma oranı bakımından geliĢmiĢ ülkelerle aynı düzeyde olduğu söylenebilir. Dünya Bankası‟nın 2010 yılı verilerine göre, Ġngiltere‟de ilköğretimde okullaĢma oranı %97, Fransa‟da %98, Almanya‟da %97 civarındadır (World Development Indicators, 2010). Fakat ortaöğretimde okullaĢma oranı bakımından incelendiğinde durum bu kadar iç açıcı görünmemektedir. TR33 Bölgesi‟nde ortaöğretimde okullaĢma oranı %60‟lar civarındayken, Türkiye genelinde %58 düzeyindedir. GeliĢmiĢ ülkelerde ise bu rakam çok daha yüksektir. Dünya Bankası 2010 yılı verilerine göre ortaöğretimde okullaĢma oranı, Ġngiltere‟de %91, Fransa‟da %99 civarındadır. 3-5 yaĢ (36-72 ay) okul öncesi eğitimde net okullaĢma oranları incelendiğinde TR33 Bölgesi illerinin Türkiye ortalamasına kıyasla iyi durumda olduğu görülmektedir. Bunda özellikle Kütahya ve UĢak illerinin 5 yaĢ (60-72 ay) zorunlu okul öncesi eğitimi pilot TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 74 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU kentlerinden olmaları ve bu sebeple Grafik 2.16‟dan da görülebileceği gibi ortalamanın üzerinde bir okullaĢma oranına sahip olmalarının etkisi vardır. 2012 yılında tüm Türkiye‟de 5 yaĢ okul öncesi eğitimin zorunlu hale getirilmesi hedeflenmektedir. Çocukların sosyal, bedensel, zihinsel geliĢiminde ve güven duygularının oluĢmasında önemli bir rol oynayan okul öncesi eğitimin Türkiye‟de yaygınlaĢtırılması daha sağlıklı nesillerin yetiĢtirilmesi açısından büyük önem arz etmektedir. 100 90 80 70 60 Toplam 50 40 38,2 31,0 30 30,7 37,9 38,5 37,0 26,8 31,3 20 26,3 Erkek 36,8 37,3 26,9 26,5 Kadın 27,3 27,3 10 0 Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak Türkiye Grafik 2.16: Türkiye ve TR33 Bölgesi İlleri 2009-2010 Eğitim-Öğretim Yılı Okul Öncesi Eğitimde Net Okullaşma Oranları (%) (36-72 Ay Arası) Kaynak:Milli Eğitim Bakanlığı, Milli Eğitim Ġstatistikleri, Örgün Eğitim 2009-2010 Bölge illerinde 48-72 ay arası çocukların okullaĢma oranları incelendiğinde Kütahya ve UĢak illerinin %55‟ler düzeyinde bir okullaĢma oranını yakaladıkları görülmektedir. Afyonkarahisar‟da bu oran %45‟ler seviyesinde gerçekleĢirken, Manisa‟da %39‟lar civarında olup Türkiye ortalamasıyla aynı seviyelerde olduğu görülmektedir. 60 50 40 55,7 45,7 55,4 55,1 55,2 55,0 54,9 45,5 39,7 45,2 39,8 39,2 38,6 39,2 38,5 30 Erkek Kız Toplam 20 10 0 Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak Türkiye Grafik 2.17: Türkiye ve TR33 Bölgesi İlleri 2009-2010 Eğitim-Öğretim Yılı Okul Öncesi Eğitimde Net Okullaşma Oranları (%) (48-72 Ay Arası) Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Milli Eğitim Bakanlığı 60-72 ay arası çocuklarda okullaĢma oranına baktığımızda Kütahya ve UĢak‟ın %90 seviyelerini yakaladığı görülmektedir. Bunun yanında Afyonkarahisar %74, Manisa %58 civarındadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 75 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 100 90,3 90 80 74,7 70 74,6 89,7 88,8 90,6 89,5 88,7 74,5 58,6 60 59,4 58,4 58,1 50 57,5 57,8 Erkek Kız 40 Toplam 30 20 10 0 Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak Türkiye Grafik 2.18: Türkiye ve TR33 Bölgesi İlleri 2009-2010 Eğitim-Öğretim Yılı Okul Öncesi Eğitimde Net Okullaşma Oranları (%) (60-72 Ay) Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Milli Eğitim Bakanlığı Türkiye okul öncesi eğitim açısından geliĢmiĢ ülkelerin çok gerisinde kalmaktadır. Dünya Bankası verilerine göre, 2007 yılında Fransa‟da brüt okul öncesi okullaĢma oranı %112 iken Almanya‟da bu oran %107 ve Ġngiltere‟de %73 civarındadır (World Development Indicators, 2008). Türkiye‟de ise 60-72 ay arası okul öncesi eğitimde %57 düzeyleri ancak yakalanmıĢ bulunmaktadır. Bunun yanında okul öncesi eğitimde okullaĢma oranının 2012 yılına kadar Türkiye genelinde ve TR33 Bölgesi‟nde daha da artarak geliĢmiĢ ülke seviyelerini yakalaması beklenmektedir. Öğretmen baĢına düĢen öğrenci sayıları açısından değerlendirildiğinde, Bölge illerinin ilköğretim ve genel ortaöğretimde hem Türkiye ortalamasından hem de Ġstanbul ve Ġzmir gibi geliĢmiĢ illerden iyi durumda olduğu görülmektedir. Mesleki ve teknik ortaöğretimde ise Afyonkarahisar, Manisa ve UĢak illeri öğretmen baĢına 17 öğrenci ile Türkiye ortalamasıyla benzerlik arz etmektedir. Kütahya‟nın ise öğretmen baĢına 15 öğrenci ile Türkiye ortalamasından daha iyi bir durumda olduğu söylenebilir. Ġlköğretimde ve genel ortaöğretimde ise TR33 Bölgesi Türkiye ortalamasından iyi durumdadır. 28 30 24 25 20 15 18 15 17 16 19 14 15 15 17 17 16 17 18 20 15 16 Ġlköğretim 22 20 16 16 18 17 Genel Ortaöğretim 10 5 Mesleki ve Teknik Ortaöğretim 0 Grafik 2.19: Türkiye, TR33 Bölgesi, İstanbul ve İzmir’de 2009 Yılı Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayıları Kaynak: TÜĠK Öğretmen baĢına düĢen öğrenci sayıları açısından geliĢmiĢ ülke rakamları TR33 Bölgesi rakamlarından daha iyi durumda değildir. Dünya Bankası verilerine göre, 2007 yılında Fransa‟da ilköğretimde öğretmen baĢına öğrenci sayısı 19 kiĢi, Almanya‟da 13, Ġngiltere‟de ise 17 kiĢidir (World Development Indicators, 2008). TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 76 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Derslik baĢına düĢen öğrenci sayıları açısından incelendiğinde, TR33 Bölgesi illerinin tamamı Türkiye ortalamasından daha iyi bir konumdadır. Ayrıca TR33 Bölgesi göreceli olarak kalabalık olan Ġstanbul ve Ġzmir gibi illere kıyasla derslik baĢına düĢen öğrenci sayıları açısından daha iyi durumdadır. 60 52 46 50 40 30 20 29 22 22 28 21 20 32 25 25 32 22 25 30 42 34 32 29 32 31 36 Ġlköğretim 23 23 Genel Ortaöğretim 10 Mesleki ve Teknik Ortaöğretim 0 Grafik 2.20: Türkiye, TR33 Bölgesi, İstanbul ve İzmir’de 2009 Yılı Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayıları Kaynak: TÜĠK Afyonkarahisar Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü verilerine göre, 2008-2009 eğitim-öğretim yılında ilköğretimde derslik baĢına düĢen öğrenci sayısının en fazla olduğu ilçe 31 kiĢiyle Merkez ilçe olarak görülmektedir. Bu sayı il geneli derslik baĢına düĢen öğrenci sayısı ortalamasının üzerinde seyretmektedir. Merkez ilçenin ardından ortalamanın üzerinde derslik baĢına öğrenci sayısına sahip ilçeler 25 öğrenciyle Dazkırı ve Kızılören ilçeleridir. Bunun yanında derslik baĢına öğrenci sayısı en düĢük olan ilçe 15 öğrenciyle Hocalar ilçesidir. Hocalar ilçesini 17 öğrenciyle Sultandağı ve Sandıklı, 18 öğrenciyle BaĢmakçı, Bayat ve Evciler, 19 öğrenciyle ġuhut, Emirdağ, Çay ve Dinar ilçeleri izlemektedir. Ortaöğretimde derslik baĢına düĢen öğrenci sayısı açısından Merkez ilçe en yüksek değere sahip ilçe olarak görülmektedir. Merkez ilçede derslik baĢına, genel ortaöğretimde 29 öğrenci, mesleki ortaöğretimde ise 46 öğrenci düĢmektedir. Bunun yanında SinanpaĢa‟da genel ortaöğretimde derslik baĢına 11 öğrenci düĢmekte, Sultandağı‟nda 12, Kızılören‟de 13, Dazkırı‟da 14, Hocalar ve Ġscehisar‟da 17 öğrenci düĢmektedir. Mesleki ortaöğretimde ise derslik baĢına düĢen öğrenci sayısı Evciler‟de 7, Çobanlar‟da 13, Ġhsaniye ve BaĢmakçı‟da 14, Dazkırı‟da 15, Emirdağ‟da 17, Ġscehisar‟da 19‟dur. Kütahya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü verilerine göre, 2009-2010 eğitim-öğretim yılında ilköğretimde derslik baĢına düĢen öğrenci sayısı açısından Merkez ilçe 30 öğrenciyle en yüksek sayıya sahip ilçe durumundadır. Domaniç‟te bu sayı 16, AltıntaĢ, Çavdarhisar ve ġaphane‟de 17, Dumlupınar, Gediz ve Simav‟da 18, Aslanapa, Pazarlar ve Hisarcık‟ta 19, TavĢanlı‟da 20, Emet‟te 21 kiĢidir. Genel ortaöğretimde derslik baĢına düĢen öğrenci sayısı Merkez ilçede 19 iken Domaniç‟te 7, Dumlupınar‟da 9, Emet‟te 11, Gediz‟de 18‟dir. Bunun yanında Simav ve TavĢanlı‟da derslik baĢına düĢen öğrenci sayısı 20 öğrenci ile Merkez ilçeden yüksek bir durumdadır. Mesleki ve teknik ortaöğretimde ise Merkez ilçede derslik baĢına 35 öğrenci TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 77 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU düĢerken, ġaphane‟de bu sayı 9, Hisarcık‟ta 10, Pazarlar‟da 11, AltıntaĢ‟ta 14, Aslanapa ve Emet‟te 16, Domaniç‟te 20, Çavdarhisar‟da 21, Gediz‟de 22, Simav‟da ise 31 öğrencidir. TavĢanlı‟da ise derslik baĢına düĢen öğrenci sayısı 40 öğrenciyle genel ortaöğretimdeki gibi Merkez ilçeden yüksek bir orandadır. Manisa Valiliği Ġl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü tarafından hazırlanan Sayılarla Manisa 2009 raporuna göre, ilköğretimde derslik baĢına düĢen öğrenci sayısı en yüksek ilçeler 33 öğrenciyle Merkez ilçe ve Soma‟dır. Bu iki ilçeyi derslik baĢına 31 öğrenciyle Turgutlu ilçesi izlemektedir. Bu sayı Demirci‟de 17, KöprübaĢı ve Gördes‟te 18, Sarıgöl‟de 19, Saruhanlı ve Selendi‟de 21, Kula‟da 22, Kırkağaç‟ta 23, Ahmetli ve AlaĢehir‟de 24, Akhisar‟da 25, Gölmarmara ve Salihli‟de 26 öğrencidir (Sayılarla Manisa 2009, www.manisa.gov.tr). Sayılarla Manisa 2009 raporunda verilen ilçeler bazında lise derslik sayıları ve öğrenci sayıları verileri kullanılarak ortaöğretimde derslik baĢına düĢen öğrenci sayıları hesaplanmıĢtır. Buna göre, ortaöğretimde derslik baĢına düĢen öğrenci sayısı Merkez ilçede 29, Ahmetli‟de 16, KöprübaĢı‟nda 17, Gördes ve Selendi‟de 19, Demirci ve Kula‟da 20, AlaĢehir ve Sarıgöl‟de 22, Kırkağaç‟ta 24, Akhisar ve Gölmarmara‟da 26, Salihli ve Turgutlu‟da 29, Soma‟da 34 ve Saruhanlı‟da 38 olarak gerçekleĢmiĢtir. UĢak Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü verilerine göre, 2009-2010 eğitim-öğretim yılında ilçe merkezleri baz alındığında ilköğretimde derslik baĢına düĢen öğrenci sayısının en yüksek olduğu ilçe 31 öğrenciyle Merkez ilçedir. Derslik baĢına düĢen öğrenci sayısı Karahallı‟da 17, EĢme‟de 21, Ulubey‟de 20, Sivaslı‟da 21, Banaz‟da ise 24‟tür. Belde ve köyler baz alındığında ise bu rakam Merkez ilçe için bir hayli düĢmektedir. Merkez Ġlçe ve EĢme‟de 15, Sivaslı‟da 16, Banaz ve Ulubey‟de 12, Karahallı‟da ise derslik baĢına düĢen öğrenci sayısı 10‟dur. Ġlçe merkezlerinde ortaöğretimde derslik baĢına düĢen öğrenci sayıları açısından değerlendirildiğinde Merkez ilçede 28, Ulubey‟de 15, Banaz‟da 22, Sivaslı‟da 24, EĢme ve Karahallı‟da 26, öğrenci olarak gerçekleĢmektedir. Bunun yanında Karahallı ve Sivaslı‟da sadece 1‟er lise bulunmaktadır. Bölge illerinde öğrencilerin okullarda bilgisayar teknolojisine ulaĢma imkanlarının göstergesi olarak okullarda öğrencilerin kullanımına açık BiliĢim Teknolojileri Sınıfları (BTS) ve bilgisayar sayıları Tablo 2.31‟de verilmiĢtir. Tablo 2.31‟de gösterilen BTS baĢına düĢen öğrenci sayıları dikkate alındığında Bölge ortalamasının sınıf baĢına 430 öğrenci olduğu görülmektedir. Afyonkarahisar, BTS baĢına düĢen öğrenci sayısı açısından Bölge içerisinde en iyi konumda olan ildir. Bilgisayar baĢına düĢen öğrenci sayısı açısından ise Kütahya‟nın 14 öğrenci ile 23 öğrenci olarak gerçekleĢen Bölge ortalamasından iyi durumda olduğu görülmektedir. Öte yandan yurtdıĢı verilere bakıldığında, Education Indicators in Canada 2003-2004 adlı bir çalıĢmaya göre, Kanada‟da 2003-2004 arasında ilköğretimde bilgisayar baĢına düĢen öğrenci sayısı 5,5 iken ortaöğretimde bu rakam 4,3 düzeyindedir. Ayrıca ilköğretim ve ortaöğretim öğrenci toplamı için medyan bilgisayar baĢına düĢen öğrenci sayısı 5 olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu durum, geliĢmiĢ ülkelerle kıyaslandığında Türkiye‟nin ve TR33 Bölgesi‟nin kat etmesi gereken yolu göstermesi açısından önem arz etmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 78 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 2.31: 2009 Yılı TR33 Bölgesi’ndeki Okullarda Bulunan Bilişim Teknolojisi Sınıfı Sayısı ve Bilgisayar Sayıları BTS Bilgisayar Toplam Öğrenci BTS Başına Bilgisayar Sayısı Sayısı Sayısı* Düşen Öğrenci Başına Düşen Sayısı Öğrenci Sayısı Afyonkarahisar 436 7.049 132.725 304 19 Kütahya 229 6.758 96.384 421 14 Manisa 457 7.090 238.672 522 34 UĢak 108 2.273 60.920 564 27 1.230 23.170 528.701 430 23 TR33 Bölgesi *Toplam öğrenci sayısı, 2009-2010 eğitim-öğretim yılında ilköğretim ve ortaöğretimde okuyan toplam öğrenci sayısını göstermektedir. Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 5-) TÜĠK Türkiye‟de Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS) öğrencilerin performanslarını değerlendirme açısından önemli bir gösterge olarak kabul edilebilir. Konuyla ilgili literatür incelendiğinde ÖSS sonuçlarının ortaöğretim kurumlarının verimlilik karĢılaĢtırmalarında sıkça kullanılan bir değiĢken olduğu görülmektedir (Baysal ve Toklu, 2001; Atan ve diğerleri, 2002; YeĢilyurt ve Alan, 2003). Buradan hareketle ÖSS sonuçları TR33 Bölgesi illeri arasında eğitim kurumlarının performanslarının değerlendirmesi amacıyla kullanılmıĢtır. Ġllerin 2008-2009 eğitim-öğretim yılında ortaöğretim son sınıfa devam edip, 2009 ÖSS‟ye giren öğrenciler baz alınarak yapılan değerlendirme sonuçlarına göre, Afyonkarahisar ili bir yüksek öğrenim programına sınavla giren öğrencilerin, sınava giren toplam öğrenci sayısına oranı bakımından (bu oran Grafik 2.21 üzerinde BaĢarı Oranı adıyla gösterilmiĢtir) Bölge illeri içinde en baĢarılı il olarak göze çarpmaktadır. Bunun yanında Grafik 2.21‟den de görüleceği gibi Bölge illerinin tamamı Türkiye ortalamasının üzerinde bir baĢarı oranına sahiptir. 50 46,9 44,0 40 30 20 43,6 41,7 32,7 30,1 31,7 10 0 39,5 31,6 28,3 Lisans BaĢarı Oranı BaĢarı Oranı (Sınavla Giren) Grafik 2.21: 2009 Yılı ÖSS Sonuçlarına Göre Türkiye ve TR33 Bölgesi İllerinde Başarı Oranları (%) Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü, Kütahya ÖSS 2009 Değerlendirme Raporu Afyonkarahisar, bir lisans programına yerleĢen öğrencilerin, sınava giren toplam öğrenci sayısına oranı açısından da Bölge‟nin en baĢarılı ili konumundadır. Buna göre, TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 79 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Afyonkarahisar‟da 2009 yılında ÖSS‟ye giren 100 öğrenciden yaklaĢık 32‟si bir lisans programına yerleĢirken, Manisa ve UĢak‟ta yaklaĢık 31 öğrenci, Kütahya‟da ise yaklaĢık 30 öğrenci bir lisans programına yerleĢmektedir. Türkiye‟de ise bu oran yaklaĢık 28 öğrenci olarak gerçekleĢmiĢtir. Bir lisans programına yerleĢen öğrenci oranı açısından TR33 Bölgesi illerinin 2009 ÖSS açısından Türkiye‟deki sıralamasına bakıldığında Afyonkarahisar‟ın 19., Manisa‟nın 24., UĢak‟ın 25. ve Kütahya‟nın 28. sırada olduğu görülmektedir. Tablo 2.32‟de Türkiye ve TR33 Bölgesi illerinde 2009 yılında ÖSS‟ye baĢvuran, sınava giren, lisans, ön lisans ve açık öğretim fakültesine sınavla ve sınavsız giren öğrenci sayılarına iliĢkin istatistikler verilmiĢtir. Tablo 2.32: 2009 Yılı ÖSS’ye İlişkin Türkiye ve TR33 Bölgesi İstatistikleri Başvuru Sayısı Sınava Giren Bir Lisans Programına Yerleşen Ön Lisans Sınavsız Giren Ön Lisans Sınavla Giren Açık Öğretim Sınavsız Giren Açık Öğretim Sınavla Giren Toplam Afyonkarahisar 4.776 4.370 1.431 1.035 283 87 335 3.171 Kütahya 4.541 4.308 1.298 949 205 125 392 2.969 Manisa 9.964 9.584 3.040 1.880 448 160 686 6.214 UĢak 2.845 2.777 878 456 117 33 163 1.647 570.454 540.635 152.921 92.757 25.400 8.969 35.484 315.531 Türkiye Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü, Kütahya ÖSS 2009 Değerlendirme Raporu Bölge illerinde okul türlerine göre ÖSS‟ye yerleĢme oranlarına bakıldığında Anadolu öğretmen liseleri, yabancı dille öğretim yapan özel liseler ve fen liselerinin diğer okul türlerine kıyasla daha baĢarılı oldukları söylenebilir. Bunun yanında meslek liselerinde bir programa yerleĢen öğrenci oranının da yüksek olduğu göze çarpmaktadır. Bunun sebebi olarak meslek liselerinden bir yüksek öğrenim programına sınavsız olarak geçen öğrenciler gösterilebilir. Genel liselerin durumuna bakıldığında ise Afyonkarahisar dıĢında Bölge‟nin diğer illerinde sınava giren öğrenciler içerisinde bir programa yerleĢen öğrenci oranının %50‟lerin altında seyrettiği görülmektedir. Afyonkarahisar‟da ise bu oran %50,86 düzeyinde gerçekleĢmiĢtir. Bununla ilgili göstergeler Tablo 2.33‟te yer almaktadır. 2009 yılında ÖSS‟ye giren toplam öğrenci sayıları dikkate alındığında TR33 Bölgesi illerinin sayısal, eĢit ağırlık ve sözel puan ortalamaları bakımından en yüksek ortalamaya sahip ili UĢak olarak göze çarpmaktadır. UĢak‟ı her üç puan türüne göre sırasıyla Manisa, Kütahya ve Afyonkarahisar izlemektedir. Bunun yanında TR33 Bölgesi illeri her üç puan türünde de Türkiye‟de en yüksek puan ortalamasına sahip illere yakın bir ortalama sergilemektedir. Tablo 2.34‟te gösterilen ÖSYM‟nin puan ortalamaları açısından iller sıralamasına bakıldığında da UĢak‟ın diğer Bölge illerine kıyasla yukarı sıralarda olduğu görülmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 80 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 2.33: Türkiye ve TR33 Bölgesi İllerinde 2009 Yılı ÖSS’de Okul Türlerine Göre Bir Programa Sınavla ve Sınavsız Yerleşen Öğrenci Oranları (%) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Türkiye 50,86 45,81 42,82 41,93 37,02 40,00 62,5 50,00 58,33 62,15 70,83 65,77 68,41 63,8 65,14 Yabancı Dille Öğretim Yapan Özel Lise 89,87 77,97 79,58 76,84 79,03 Fen Lisesi 77,27 80,6 87,69 85,25 75,35 Açık Öğretim Lisesi 64,06 68,93 40,72 58,06 62,21 Anadolu Öğretmen Lisesi 92,08 84,94 88,89 82,93 80,63 Anadolu Ġmam Hatip Lisesi 43,33 68,24 59,04 83,33 64,86 Ġmam Hatip Lisesi 64,81 58,18 56,91 48,39 54,46 Ticaret Meslek Lisesi 84,69 80,71 69,11 87,63 64,86 Endüstri Meslek Lisesi 75,38 70,27 76,06 67,22 74,16 Anadolu Meslek Lisesi 76,00 75,58 88,24 73,33 78,68 Sağlık Meslek Lisesi 70,28 75,51 81,20 56,10 78,39 Lise (Resmi, gündüz öğretim yapan) Lise (Özel, yabancı dil ağırlıklı program uygulayan) Anadolu Lisesi (Resmi, yabancı dille öğretim yapan) Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü, Kütahya ÖSS 2009 Değerlendirme Raporu 192.149 205.000 185.000 165.000 192.732 194.961 195.419 197.542 180.378 187.288 173.761 157.166 188.337 190.146 191.209 193.574 Sayısal 171.866 173.628 174.290 178.357 175.741 EĢit Ağırlık Sözel 145.000 Grafik 2.22: 2009 Yılı TR33 Bölgesi İllerinin ÖSS Puan Ortalamaları Kaynak: 1-) Öğrenci Seçme ve YerleĢtirme Merkezi (ÖSYM) 2-) UĢak Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü Tablo 2.34: TR33 Bölgesi İlleri 2009 Yılı ÖSS Puan Ortalamalarına Göre Başarı Sıraları İl Adı Sınavı Geçerli Eşit Ağırlık Sözel Sayısal 145 Puanı Geçen Öğrenci Sayısı Sırası Sırası Sırası Öğrenci Oranı (%) Afyonkarahisar 9.804 50 51 50 92,61 Kütahya Manisa UĢak 9.752 43 46 36 92,44 21.067 25 21 30 93,71 6.026 17 17 17 93,96 Kaynak: 1-) Kütahya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) UĢak Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 3-) ÖSYM Mesleki ve teknik liseler öğrencilere mesleki beceriler kazandırılmasını amaçlarken, ÖSS mesleki becerileri ölçmemektedir. Bu sebeple ÖSS‟ye iliĢkin göstergeler dikkate alınırken meslek liselerinde okuyan öğrencilerin, ortaöğretim kurumlarında okuyan toplam öğrenciler içindeki oranının da gözden kaçırılmaması gerekmektedir. Meslek liselerinde TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 81 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU okuyan öğrenci oranı arttıkça ÖSS puan ortalamalarının da düĢmesi beklenebilir. Buna yönelik göstergeler Tablo 2.35‟ten görülebilir. Grafik 2.22 ve Tablo 2.35‟teki veriler birlikte değerlendirildiğinde Afyonkarahisar, 2009 yılı ÖSS‟de puan ortalaması en düĢük il olarak görülürken, meslek lisesinde okuyan öğrenci oranı en yüksek ildir. Diğer taraftan puan ortalaması en yüksek il olan UĢak, meslek lisesinde okuyan öğrenci oranı en düĢük il olarak dikkat çekmektedir. Tablo 2.35: 2009 Yılı TR33 Bölgesi İllerindeki Ortaöğretim Kurumlarında Okuyan Öğrenci Sayıları ve Bölge’deki Toplam Ortaöğretim Öğrencilerine Oranı (%) Genel Liselerde Meslek Liselerinde Genel Meslek Liselerde Okuyan Okuyan Liselerde Liselerinde Okuyan Öğrencilerin Öğrencilerin İl Adı Okuyan Okuyan Toplam Toplam Lise Toplam Lise Öğrenci Öğrenci Öğrenci Öğrencilerine Öğrencilerine Oranı Sayısı Sayısı Sayısı Oranı (%) (%) Afyonkarahisar 12.016 19.546 31.562 38,07 61,93 Kütahya 10.998 15.504 26.502 41,50 58,50 Manisa 26.946 34.660 61.606 43,74 56,26 8.672 8.059 16.731 51,83 48,17 UĢak Kaynak: Kütahya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü Meslek liseleri ve meslek yüksekokul (MYO)‟ları, öğrencilere kazandırdığı mesleki beceriler sayesinde bulundukları bölgelerin nitelikli ara eleman ihtiyacını karĢılama misyonuna sahip temel kurumlardır. Bu bağlamda, TR33 Bölgesi‟nde yer alan meslek liselerinin ve MYO‟ların kapasiteleri Bölge‟nin nitelikli ara eleman ihtiyacını karĢılayabilme açısından değerlendirilmiĢtir. Bu amaçla illerde mesleki ve teknik alanlarda okuyan öğrenci sayısı, illerdeki toplam mesleki ortaöğretimde okuyan öğrenci sayısına oranlanmıĢtır. Bu sayede hangi alanlarda daha çok öğrencinin okuduğu tespit edilmiĢtir. Daha sonra bu oranlar, illerin öne çıkan sektörleri açısından değerlendirilmiĢtir. SGK‟dan alınan sigortalı çalıĢan verilerine dayanılarak türetilen çalıĢanların sektörler bazında toplam sigortalı çalıĢanlara oranı, o ilde hangi sektörde istihdamın yoğunlaĢtığını göstermektedir. Ġstihdamın göreceli olarak yoğun olduğu sektörler, ara eleman ihtiyacının da yoğun olduğu sektörler olmaktadır. Bu bağlamda, meslek liselerinde okuyan öğrencilerin alanlara göre dağılımı ile SGK verilerine dayanılarak oluĢturulan istihdamın sektörel yoğunluğu verileri karĢılaĢtırılmıĢtır. Bu sayede meslek liselerinin, illerde istihdamın yoğun olduğu sektörleri destekleyip destekleyemedikleri tespit edilmeye çalıĢılmıĢtır. Tablo 2.36‟da yer alan Afyonkarahisar ilindekii meslek liselerinde okuyan öğrencilerin alan dağılımına bakıldığında, biliĢim teknolojileri, imam hatip, elektrik-elektronik, çocuk geliĢimi ve muhasebe-finansman alanında öğrenim gören öğrencilerin yoğunlukta olduğu görülmektedir. SGK 2008 yılı Aralık ayı verilerine göre, Afyonkarahisar‟da çalıĢanların, tüm sigortalılar içindeki oranı Tablo 2.37‟de verilmiĢtir. sigortalı olarak Tablo 2.37‟de yer alan SGK verilerine göre, Afyonkarahisar‟da istihdam metalik olmayan ürünler imalatı (taĢ ve mermerin kesilmesi, Ģekil verilmesi, cam ve cam ürünleri imalatı, ateĢe dayanıklı ürün imalatı, diğer porselen ve seramik ürünleri imalatı), perakende ticaret, inĢaat ve gıda ürünleri alanında yoğunlaĢmıĢtır. Yine, Afyonkarahisar Valiliği Ġl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü raporuna göre, Afyonkarahisar‟da ön plana çıkan sektörler tarım, gıda ve mermercilik olarak sıralanabilir. Ayrıca son yıllarda ilde sağlık turizmine yönelik ciddi yatırımlar yapılmıĢ olup bu sektör hızlı bir büyüme göstermiĢtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 82 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sonuç olarak, Afyonkarahisar ilindeki meslek liselerinde öğrencilerin yoğunlaĢtığı alanlar ile ilde öne çıkan sektörler farklılık göstermektedir. Ġlde öne çıkan sektörlere ara elaman yetiĢtirecek alanların Tablo 2.36‟daki sıralamasına bakıldığında ise yiyecek-içecek hizmetlerinin 7., gıda teknolojisinin 17. ve konaklama-seyahat hizmetlerinin ise 27. sırada olduğu görülmektedir Ayrıca ilde Ġscehisar MYO Mermer Teknolojisi Bölümü haricinde mermercilik alanında eğitim veren yükseköğretim ve ortaöğretim kurumu bulunmamaktadır. Tablo 2.36: Afyonkarahisar İli Mesleki ve Teknik Alanlarda Okuyan Öğrenci Sayıları ve Alan Öğrencileri İçindeki Oranları* (%) Öğrenci Alan Öğrencileri Sıra Alan Adı Sayısı İçindeki Oranı (%) 1 BiliĢim Teknolojileri Alanı 1.585 13,7 2 Ġmam Hatip Programı Uygulanan Alan 1.482 12,8 3 Elektrik-Elektronik Teknolojisi Alanı 1.358 11,7 4 Çocuk GeliĢimi ve Eğitimi Alanı 1.327 11,5 5 Muhasebe ve Finansman Alanı 1.094 9,5 6 Makine Teknolojisi Alanı 569 4,9 7 Yiyecek Ġçecek Hizmetleri Alanı 562 4,9 8 AhĢap Teknolojisi Alanı 515 4,4 9 HemĢirelik Alanı 376 3,2 10 Metal Teknolojisi Alanı 359 3,1 11 Motorlu Araçlar Teknolojisi Alanı 265 2,3 12 Tesisat Teknolojisi ve Ġklimlendirme Alanı 261 2,3 13 Giyim Üretim Teknolojisi Alanı 255 2,2 14 Endüstriyel Otomasyon Teknolojileri Alanı 168 1,5 15 Acil Tıp Teknisyenliği Alanı 164 1,4 16 Güzellik ve Saç Bakım Hizmetleri Alanı 159 1,4 17 Gıda Teknolojisi Alanı 149 1,3 18 Adalet Alanı 139 1,2 19 Kimya Teknolojisi Alanı 130 1,1 20 Acil Sağlık Hizmetleri Alanı (Acil Tıp Tek.) 116 1,0 21 Acil Tıp Alanı 104 0,9 22 El Sanatları Teknolojisi Alanı 78 0,7 23 Tıbbı Sekreterlik Alanı 61 0,5 24 Laboratuar Teknisyenliği Alanı 52 0,4 25 Sekreterlik Hizmetleri Alanı (Tıbbi Sekreterlik) 46 0,4 26 Büro Yönetimi ve Sekreterlik Alanı 42 0,4 27 Konaklama ve Seyahat Hizmetleri Alanı 38 0,3 28 Anestezi Teknisyenliği Alanı 27 0,2 29 Anestezi ve Reanimasyon Alanı (Anastezi Tek.) 22 0,2 30 Anestezi 21 0,2 Genel Toplam 11.576 100,0 *Alan tercihi yapılmamıĢ 9. sınıf öğrencileri ile Sosyal Bilimler, Fen Bilimleri, Türkçe-Matematik ve Yabancı Dil alanında okuyan öğrenciler hesaplama dıĢında tutulmuĢtur. Kaynak: Afyonkarahisar Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü Tablo 2.37: 2008 Yılı Aralık Ayı İtibarıyla Afyonkarahisar’da Sigortalı Olarak Çalışanların Sektörler Bazında Toplam Sigortalılar İçindeki Oranı (%) Sektör Sigortalı Oranı (%) Metalik Olmayan Ürünler Ġmalatı 10,53 Perakende Ticaret (Motorlu TaĢıt.Onarımı.Hariç) 9,60 Bina ĠnĢaatı 9,22 Gıda Ürünleri Ġmalatı 7,56 Kaynak: SGK, 2008 Yılı Ġstatistik Yıllığı TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 83 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 2.38‟e göre, Kütahya‟daki meslek liselerinde okuyan öğrencilerin yoğunlaĢtığı ilk beĢ alan, imam hatip, biliĢim teknolojileri, elektrik-elektronik, makine teknolojisi ve muhasebe-finansmandır. Tablo 2.38: Kütahya İli Mesleki ve Teknik Alanlarda Okuyan Öğrenci Sayıları ve Alan Öğrencileri İçindeki Oranları (%) Sıra Alan Adı Öğrenci Alan Öğrencileri Sayısı İçindeki Oranı (%) 1 Ġmam Hatip Programı Uygulanan Alan 1.661 16,1 2 BiliĢim Teknolojileri Alanı 1.610 15,6 3 Elektrik-Elektronik Teknolojisi Alanı 1.474 14,3 4 Makine Teknolojisi Alanı 826 8,0 5 Muhasebe ve Finansman Alanı 661 6,4 6 Çocuk GeliĢimi ve Eğitimi Alanı 621 6,0 7 Metal Teknolojisi Alanı 386 3,7 8 Yiyecek Ġçecek Hizmetleri Alanı 365 3,5 9 Büro Yönetimi ve Sekreterlik Alanı 287 2,8 10 AhĢap Teknolojisi Alanı 267 2,6 11 Kimya Teknolojisi Alanı 266 2,6 12 HemĢirelik Alanı 265 2,6 13 Tesisat Teknolojisi ve Ġklimlendirme Alanı 259 2,5 14 Giyim Üretim Teknolojisi Alanı 248 2,4 15 Motorlu Araçlar Teknolojisi Alanı 156 1,5 16 Pazarlama ve Perakende Alanı 108 1,0 17 Güzellik ve Saç Bakım Hizmetleri Alanı 92 0,9 18 Seramik ve Cam Teknolojisi Alanı 88 0,9 19 Grafik ve Fotoğraf Alanı 74 0,7 20 Laboratuar Alanı 74 0,7 21 Sekreterlik Hizmetleri Alanı (Tıbbi Sekreterlik) 67 0,6 22 El Sanatları Teknolojisi Alanı 60 0,6 23 ĠnĢaat Teknolojisi Alanı 57 0,6 24 Adalet Alanı 56 0,5 25 Radyo Televizyon Alanı 56 0,5 26 Anestezi Teknisyenliği Alanı 54 0,5 27 Acil Sağlık Hizmetleri Alanı (Acil Tıp Tek.) 53 0,5 28 Acil Tıp Alanı 50 0,5 29 Acil Tıp Teknisyenliği Alanı 42 0,4 30 Tıbbı Laboratuar Alanı (Tıbbi Laboratuar Tek.) 29 0,3 31 Radyoloji Alanı (Radyoloji Tek.) 23 0,2 Genel Toplam 10.335 100,0 *Alan tercihi yapılmamıĢ 9. sınıf öğrencileri ile Sosyal Bilimler, Fen Bilimleri, Türkçe-Matematik ve Yabancı Dil alanında okuyan öğrenciler hesaplama dıĢında tutulmuĢtur. Kaynak: Kütahya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü Tablo 2.39‟da yer alan SGK verilerine göre, Kütahya‟da toplam sigortalı çalıĢanlar içinde metalik olmayan ürünler imalatı (taĢ ve mermercilik, cam, seramik, porselen) sektöründe çalıĢanların ciddi bir ağırlığı vardır. Bu sektörü, madencilik (kömür ve linyit çıkarılması) sektörü izlerken, üçüncü sırayı inĢaat sektörü almaktadır. Ege Ekonomiyi GeliĢtirme Vakfı raporuna göre, tarım, madencilik, elektrik-gaz-su sektörleri Kütahya ekonomisi içinde önemli bir yere sahiptir. Ayrıca il ekonomisinde porselen ve seramik alt sektörlerinin ağırlığı bulunmaktadır. Sonuç olarak, Kütahya ilindeki meslek liselerinde öğrencilerin yoğunlaĢtığı alanlar ile ilde öne çıkan sektörler farklılık göstermektedir. Ġlde öne çıkan sektörlere ara elaman yetiĢtirecek alanların Tablo 2.38‟deki sıralamasına bakıldığında ise kimyanın 11., seramik ve cam teknolojilerinin 18. sırada, yer aldığı görülmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 84 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 2.39: 2008 Yılı Aralık Ayı İtibarıyla Kütahya’da Sigortalı Olarak Çalışanların Sektörler Bazında Toplam Sigortalılar İçindeki Oranı (%) Sektör Sigortalı Oranı (%) Metalik Olmayan Ürünler Ġmalatı 12,93 Madencilik (Kömür ve Linyit Çıkarılması) 9,37 Bina ĠnĢaatı 9,25 Perakende Ticaret.(Motorlu.TaĢıt.Onarımı.Hariç) 7,27 Kaynak: SGK, 2008 Yılı Ġstatistik Yıllığı Tablo 2.40‟a göre, Manisa ilindeki meslek liselerinde okuyan öğrencilerin yoğunlaĢtığı alanlar sırasıyla elektrik-elektronik, biliĢim teknolojileri, muhasebe-finansman, makine teknolojisi, imam hatip ve çocuk geliĢimidir. Tablo 2.40: Manisa İli Mesleki ve Teknik Alanlarda Okuyan Öğrenci Sayısı ve Alan Öğrencileri İçindeki Oranı (%) Sıra Alan Adı Öğrenci Alan Öğrencileri Sayısı İçindeki Oranı (%) 1 Elektrik-Elektronik Teknolojisi Alanı 3.347 16,0 2 BiliĢim Teknolojileri Alanı 2.841 13,6 3 Muhasebe ve Finansman Alanı 2.707 12,9 4 Makine Teknolojisi Alanı 2.330 11,1 5 Ġmam Hatip Programı Uygulanan Alan 1.634 7,8 6 Çocuk GeliĢimi ve Eğitimi Alanı 1.594 7,6 7 Metal Teknolojisi Alanı 937 4,5 8 Giyim Üretim Teknolojisi Alanı 793 3,8 9 Yiyecek Ġçecek Hizmetleri Alanı 743 3,5 10 AhĢap Teknolojisi Alanı 482 2,3 11 Grafik ve Fotoğraf Alanı 448 2,1 12 Tesisat Teknolojisi ve Ġklimlendirme Alanı 429 2,0 13 HemĢirelik Alanı 412 2,0 14 Motorlu Araçlar Teknolojisi Alanı 349 1,7 15 Büro Yönetimi ve Sekreterlik Alanı 340 1,6 16 ĠnĢaat Teknolojisi Alanı 274 1,3 17 Elsanatları Teknolojisi Alanı 242 1,2 18 Pazarlama ve Perakende Alanı 201 1,0 19 Plastik Teknolojisi Alanı 140 0,7 20 Radyoloji Alanı 119 0,6 21 Tıbbı Sekreterlik Alanı 104 0,5 22 Sekreterlik Hizmetleri Alanı (Tıbbi Sekreterlik) 70 0,3 23 Halkla ĠliĢkiler ve Organizasyon Hizmetler Alanı 55 0,3 24 Acil Tıp Alanı 50 0,2 25 Acil Sağlık Hizmetleri Alanı (Acil Tıp Tek.) 49 0,2 26 Harita-Tapu-Kadastro Alanı 46 0,2 27 Ayakkabı ve Saraciye Teknolojisi Alanı 45 0,2 28 Acil Tıp Teknisyenliği Alanı 44 0,2 29 Konaklama ve Seyahat Hizmetleri Alanı 34 0,2 30 Kimya Teknolojisi Alanı 27 0,1 31 Gıda Teknolojisi Alanı 26 0,1 32 Güzellik ve Saç Bakım Hizmetleri Alanı 26 0,1 33 Biyomedikal Cihaz Teknolojileri Alanı 11 0,1 34 Eğlence Hizmetleri Alanı 8 0,0 Genel Toplam 20.957 100,0 *Alan tercihi yapılmamıĢ 9. sınıf öğrencileri ile Sosyal Bilimler, Fen Bilimleri, Türkçe-Matematik ve Yabancı Dil alanında okuyan öğrenciler hesaplama dıĢında tutulmuĢtur. Kaynak: Manisa Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 85 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 2.41‟de yer alan SGK verilerine göre, Manisa ilinde sigortalı çalıĢanların yoğunlaĢtığı sektörler, madencilik (kömür ve linyit çıkarılması), gıda ürünleri imalatı, perakende ticaret, inĢaat, bilgisayar ve ev eĢyaları onarımı, elektrikli teçhizat imalatı ile metalik olmayan ürün imalatıdır. Tablo 2.41: 2008 Yılı Aralık Ayı İtibarıyla Manisa’da Sigortalı Olarak Çalışanların Sektörler Bazında Toplam Sigortalılar İçindeki Oranı (%) Sektör Sigortalı Oranı (%) Kömür ve Linyit Çıkarılması 18,40 Gıda Ürünleri Ġmalatı 18,16 Perakende Ticaret.(Motorlu TaĢıtlar Onarımı Hariç) 17,44 Bina ĠnĢaatı 16,88 Bilgisayar ve KiĢisel Ev EĢyaları Onarımı 13,64 Elektrikli Teçhizat Ġmalatı 12,16 Metalik Olmayan Ürünler Ġmalatı 11,43 Kaynak: SGK, 2008 Yılı Ġstatistik Yıllığı Diğer taraftan, Ege Ekonomiyi GeliĢtirme Vakfı raporuna göre, Manisa‟da toprak, seramik ve sıhhi tesisat, çeĢitli gıda, plastik, kimya, ayakkabı, metal (valf, teleskopik silindir, çelik kapı, çelik hasır, çelik makas, bağlantı elemanları vb.), tarım makineleri, ambalaj, elektrik aletleri ve motorları, fork-lift, alüminyum ve çelik döküm, elektronik, beyaz eĢya, otomotiv yan sanayi, tekstil, deri, yonga levha, maden istihraç gibi çok çeĢitli dallarda sanayi tesisleri mevcuttur. Manisa ilinde öne çıkan sektörler ile ildeki ara eleman ihtiyacını karĢılamaya yönelik eğitim veren meslek liselerinde öğrencilerin yoğunlaĢtığı alanları karĢılaĢtırmak gerekirse; elektronik, elektrikli ev aletleri ve biliĢim teknolojileri alanlarında sektör ve meslek liselerindeki alanların ağırlığı paralellik gösterirken, madencilik (kömür ve linyit çıkarılması), gıda ürünleri imalatı ve inĢaat gibi alanlarda paralellik bulunmamaktadır. Bunun yanında, Ümmehan Elginkan Mesleki ve Teknik Eğitim Merkezi düzenlemiĢ olduğu kurs ve seminerler ile ilin ara eleman ihtiyacının karĢılanmasına büyük katkıda bulunmaktadır. Merkez‟de, 2010 yılının ilk 6 ayı itibarıyla 49 alanda kurs ve 48 alanda seminer düzenlenmiĢtir. Tablo 2.42‟ye göre, UĢak ilindeki meslek liselerinde okuyan öğrencilerin alanlara göre dağılımında ilk beĢ sırada muhasebe-finansman, elektrik-elektronik, imam hatip, biliĢim teknolojileri ve motorlu araçlar teknolojisi alanları yer almaktadır. Tablo 2.43‟te yer alan SGK verilerine göre, UĢak ilindeki istihdamın yoğunlaĢtığı sektörler arasında tekstil ürünleri imalatı önemli bir yer tutmaktadır. Tekstil ürünleri imalatını ise inĢaat ve perakende ticaret izlemektedir. SGK verilerinde öne çıkan sonuçlara paralel bir Ģekilde, Ege Ekonomiyi GeliĢtirme Vakfı raporuna göre de, UĢak ilinde öne çıkan sektörler iplik, battaniye, pamuklu dokuma, seramik ve dericiliktir. Meslek liselerinde okuyan öğrencilerin yoğunlaĢtığı alanlar ile ilde öne çıkan sektörler karĢılaĢtırmasında, UĢak ilinde de Bölge‟nin diğer illerine benzer bir durum ortaya çıkmakta olup UĢak ilinde meslek liselerinde okuyan öğrencilerin alan ağırlıklarıyla, ilin sektörel ağırlıkları paralellik arz etmemektedir. Örneğin ilde tekstil sektörü öne çıkmakta iken tekstil teknolojisi alanında okuyan öğrencilerin oranı, alan öğrencileri içinde 22. sıradadır. Yine il ekonomisi için önemli bir sektör olan dericilik konusunda eğitim veren bir ortaöğretim kurumu bulunmamaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 86 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 2.42: Uşak İli Mesleki ve Teknik Alanlarda Okuyan Öğrenci Sayısı ve Alan Öğrencileri İçindeki Oranı (%) Alan Öğrencileri Sıra Alan Adı Öğrenci Sayısı İçindeki Oranı (%) 1 Muhasebe ve Finansman Alanı 620 15,4 2 Elektrik-Elektronik Teknolojisi Alanı 534 13,3 3 Ġmam Hatip Programı Uygulanan Alan 530 13,2 4 BiliĢim Teknolojileri Alanı 517 12,8 5 Motorlu Araçlar Teknolojisi Alanı 196 4,9 6 Makine Teknolojisi Alanı 193 4,8 7 HemĢirelik Alanı 168 4,2 8 Yiyecek Ġçecek Hizmetleri Alanı 165 4,1 9 Spor Alanı 163 4,0 10 AhĢap Teknolojisi Alanı 136 3,4 11 Acil Sağlık Hizmetleri Alanı (Acil Tıp Tek.) 100 2,5 12 Resim Alanı 94 2,3 13 Tesisat Teknolojisi ve Ġklimlendirme Alanı 89 2,2 14 Müzik Alanı 84 2,1 15 ĠnĢaat Teknolojisi Alanı 80 2,0 16 Radyoloji Alanı 71 1,8 17 Metal Teknolojisi Alanı 63 1,6 18 Tıbbı Sekreterlik Alanı 52 1,3 19 Acil Tıp Alanı 45 1,1 20 Pazarlama ve Perakende Alanı 40 1,0 21 Büro Yönetimi ve Sekreterlik Alanı 39 1,0 22 Tekstil Teknolojisi Alanı 30 0,7 23 Acil Tıp Teknisyenliği Alanı 20 0,5 4.029 100,0 Genel Toplam *Alan tercihi yapılmamıĢ 9. sınıf öğrencileri ile Sosyal Bilimler, Fen Bilimleri, Türkçe-Matematik ve Yabancı Dil alanında okuyan öğrenciler hesaplama dıĢında tutulmuĢtur. Kaynak: UĢak Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü Tablo 2.43: 2008 Yılı Aralık Ayı İtibarıyla Uşak’ta Sigortalı Olarak Çalışanların Sektörler Bazında Toplam Sigortalılar İçindeki Oranı (%) Sektör Tekstil Ürünleri Ġmalatı Sigortalı Oranı (%) 18,65 Bina ĠnĢaatı 6,33 Perakende Ticaret (Motorlu TaĢıtlar Onarımı Hariç) 4,34 Kaynak: SGK, 2008 Yılı Ġstatistik Yıllığı Bölge‟de öne çıkan sektörlere nitelikli ara eleman yetiĢtirilmesi konusunda meslek liseleri ne kadar önemli ise aynı Ģekilde bu sektörlere nitelikli iĢgücü yetiĢtirilmesi ve araĢtırma geliĢtirme faaliyetleri açısından üniversiteler de büyük önem arz etmektedir. Bu kapsamda, yukarıda meslek liselerinde yürütülen programlarla ilgili yapılan değerlendirmeye benzer Ģekilde, Bölge üniversitelerindeki MYO‟larda yürütülen programlar, illerde öne çıkan sektörlerin iĢgücü ihtiyacı açısından değerlendirilmiĢtir. 2009 yılı itibarıyla Afyon Kocatepe Üniversitesi bünyesinde yer alan fakülte, MYO ve bölümler ile öğrenci sayıları Tablo 2.44‟te, MYO‟larda en çok yürütülen programlar ise Tablo 2.45‟te yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 87 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 2.44: 2009 Yılı İtibarıyla Afyon Kocatepe Üniversitesi’nde Yer Alan Fakülte, MYO’lar, Bölümler ve Öğrenci Sayıları Öğrenci Fakülte Bölüm Sayısı Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi Mühendislik Fakültesi Fen Edebiyat Fakültesi Eğitim Fakültesi ĠĢletme (Ġngilizce), ĠĢletme, Ġktisat, Maliye, Kamu Yönetimi, Uluslararası Ticaret ve Finansman Gıda Müh., Harita Müh., Maden Müh., Malzeme Bilimi ve Müh., Kimya Müh., Biyomedikal Müh. Fizik, Kimya, Matematik, Coğrafya, Tarih, Biyoloji, Sosyoloji, ÇağdaĢ Türk Lehçeleri ve Edebiyatları, Ġstatistik Eğitim Bilimleri, Ġlköğretim, Türkçe Eğitimi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi, Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi, Ortaöğretim Fen ve Matematik Alanlar Eğitimi Teknoloji Fakültesi 3.159 1.170 4.319 1.423 0 Tıp Fakültesi 450 Veteriner Fakültesi Güzel Sanatlar Fakültesi Teknik Eğitim Fakültesi Devlet Konservatuarı Turizm ĠĢletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Afyon Sağlık Yüksekokulu 372 Atatürk Sağlık Hizmetleri MYO Afyon MYO BaĢmakçı MYO Seramik, Resim, Sinema TV Yapı Eğitimi, Metal Eğitimi, Elektrik Eğitimi, Makine Eğitimi, ElektronikBilgisayar, Eğitim Bilimleri Türk Sanat Müziği, Türk Halk Müziği, Müzik 248 1.477 256 Konaklama ĠĢletmeciliği, Seyahat ĠĢletmeciliği, Yiyecek Ġçecek ĠĢletmeciliği, Turist Rehberliği 281 Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği 239 HemĢirelik, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon, Sağlık Kurumları Yöneticiliği, Beslenme ve Diyetetik Tıbbi Dokümantasyon ve Sekreterlik, Fizyoterapi, Tıbbi Laboratuar, Tıbbi Görüntüleme, Protez-Ortez, Elektronörofizyoloji, Sağlık Kurumları ĠĢletmeciliği, YaĢlı Bakım Hizmetleri El Sanatları, Pazarlama ve DıĢ Ticaret, Muhasebe ve Vergi, Yönetim ve Organizasyon, Büro Hizmetleri ve Sekreterlik, Bilgisayar Teknolojileri, Makine ve Metal Teknolojileri, Elektrik ve Enerji, Elektronik ve Otomasyon, Motorlu Araçlar ve UlaĢtırma Teknolojisi, Gıda ĠĢleme, Tekstil-GiyimAyakkabı ve Deri, Malzeme ve Malzeme ĠĢleme Teknolojisi, Mimarlık ve ġehir Planlama, ĠnĢaat, HemĢirelik ve Bakım Hizmetleri, Otel-Lokanta ve Ġkram Hizmetleri DıĢ Ticaret, Bankacılık ve Sigortacılık, Hayvan YetiĢtiriciliği ve Sağlığı Bayat MYO ĠĢletme, DıĢ Ticaret, Ġnsan Kaynakları Bankacılık ve Sigortacılık, Bilgisayar Programcılığı, Büro Yönetimi ve Sekreterlik, DıĢ Ticaret, Gaz ve Tesisatı Teknolojisi, Gıda Teknolojisi, Bolvadin MYO Elektrik, Ġklimlendirme ve Soğutma Teknolojisi, ĠnĢaat Teknolojisi, ĠĢletme Yönetimi, Makine, Mekatronik, Mobilya ve Dekorasyon, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, Pazarlama Elektrik ve Enerji, Motorlu Araçlar ve UlaĢtırma Teknolojisi, Kimya ve Kimya Çay MYO ĠĢl. Teknolojisi, Yönetim ve Organizasyon, Muhasebe ve Vergi, HemĢirelik ve Bakım Hizmetleri Dazkırı MYO Muhasebe, Elektrik ĠĢletmecilik, Pazarlama, Turizm ve Otel ĠĢletmeciliği, Muhasebe, Halıcılık ve Dinar MYO Desinatörlüğü, Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama, Harita ve Kadastro, ĠĢletme, Emirdağ MYO Muhasebe Mermer Teknolojisi, Makine, Doğal TaĢ Dekorasyon, Takı Tasarımı ve Süs Ġscehisar MYO TaĢı ĠĢlemeciliği Harita ve Kadastro, Mobilya ve Dekorasyon, Bilgisayar Programcılığı, Büro Sandıklı MYO Yönetimi ve Yönetici Asistanlığı, ĠĢletme Yönetimi, Turizm ve Otel ĠĢletmeciliği, Turizm ve Seyahat Hizmetleri SinanpaĢa MYO ĠĢletme Yönetimi, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, Bilgisayar Programcılığı Gıda Teknolojisi, Tıbbi ve Aromatik Bitkiler, Bankacılık ve Sigortacılık, Sultandağı MYO ĠĢletme Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, Pazarlama, ĠĢletme Yönetimi, Gıda ġuhut MYO Teknolojisi Kaynak: Afyon Kocatepe Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI 502 819 4.113 181 569 3.543 1.067 130 1.036 1.046 3.73 1.464 322 944 782 Sayfa 88 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 2.45: 2009 Yılı İtibarıyla Afyon Kocatepe Üniversitesi Bünyesinde Yer Alan MYO’larda En Çok Yürütülen Programlar Bölüm Sayısı ĠĢletme, ĠĢletme Yönetimi, Yönetim ve Organizasyon, ĠĢletmecilik 10 Muhasebe, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, Muhasebe ve Vergi 8 Pazarlama , DıĢ Ticaret, Pazarlama ve DıĢ Ticaret 7 Bilgisayar Programcılığı, Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama, Bilgisayar Teknolojileri 6 Büro Hizmetleri ve Sekreterlik , Büro Yönetimi ve Sekreterlik, Büro Yönetimi ve Yönetici Asistanlığı 4 Kaynak: Tablo 2.44‟ten derlenmiĢtir. Afyon Kocatepe Üniversitesi bünyesinde yer alan MYO‟larda ağırlık verilen programlar daha çok iĢletme, muhasebe, pazarlama ve dıĢ ticaret, bilgisayar teknolojileri ile büro yönetimi olup bu programlar ilde öne çıkan sektörler ile paralellik göstermemektedir. Fakat ilin ismi ile özdeĢleĢen sektörlerden biri durumunda olan mermer sektörüne yönelik olarak Ġscehisar MYO‟da mermer teknolojisi programı bulunmaktadır. 2009 yılı itibarıyla Dumlupınar Üniversitesi bünyesinde yer alan fakülte MYO ve bölümler ile öğrenci sayıları Tablo 2.46‟da, MYO en çok yürütülen programlar ise Tablo 2.47‟de yer almaktadır. Tablo 2.47‟ye göre, Dumlupınar Üniversitesi‟ne bağlı MYO‟da 10 tane muhasebe programı, 8 tane iĢletme programı, 6 tane pazarlama programı bulunmaktadır. TR33 Bölgesi‟nin diğer illerinde olduğu gibi, Kütahya ilinde de öne çıkan sektörler ile yüksekokullarda yürütülen programlar arasında paralellik bulunmamaktadır. 2009 yılı itibarıyla Celal Bayar Üniversitesi bünyesinde yer alan fakülte, MYO ve bölümler ile öğrenci sayıları Tablo 2.48‟de, MYO‟larda en çok yürütülen programlar ise Tablo 2.49‟da yer almaktadır. Tablo 2.49‟dan hareketle Celal Bayar Üniversitesi‟nin ağırlık verdiği MYO programlarına bakıldığında muhasebe, iĢletme ve pazarlama programlarının ön plana çıktığı görülmekte olup ilde ağırlığı olan sektörler ile MYO‟ların ağırlık verdiği programlar arasında bir paralellik bulunmamaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 89 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 2.46: 2009 Yılı İtibarıyla Dumlupınar Üniversitesi’nde Yer Alan Fakülte, MYO’lar, Bölümler ve Öğrenci Sayıları Öğrenci Fakülte Bölüm Sayısı Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi Mühendislik Fakültesi Fen Edebiyat Fakültesi Eğitim Fakültesi Simav Teknik Eğitim Fakültesi ĠĢletme, Ġktisat, Kamu Yönetimi, Maliye, Siyaset Bilimi ve Uluslararası ĠliĢkiler ĠnĢaat Mühendisliği, Makine Mühendisliği, Maden Mühendisliği, Seramik Mühendisliği, Elektrik Elektronik Mühendisliği, Endüstri Mühendisliği, Bilgisayar Mühendisliği, Jeoloji Mühendisliği, Biyoloji, Matematik, Fizik, Türk Dili ve Edebiyatı, Sosyoloji, Tarih, Ġngiliz Dili ve Edebiyatı, Kimya, Arkeoloji Sınıf Öğretmenliği, Türkçe Öğretmenliği, Sosyal Bilimler Öğretmenliği, Okul Öncesi Eğitimi Makine Eğitimi, Mobilya ve Dekorasyon Eğitimi, Elektronik ve Bilgisayar Öğretimi, TalaĢlı Üretim Öğretmenliği 6.258 2.604 4.101 888 605 Tıp Fakültesi 26 Güzel Sanatlar Fakültesi Grafik, Resim, Seramik, Çizgi Film – Animasyon 798 Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği, Antrenörlük Eğitimi, Spor Yöneticiliği 790 Bankacılık ve Finans, Muhasebe, Sigortacılık ve Risk Yönetimi 531 Kütahya Sağlık Yüksekokulu Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon, HemĢirelik, Ebelik 1.019 Kütahya MYO Elektrik, ĠnĢaat, Seramik, Büro Yönetimi ve Sekreterlik, ĠthalatĠhracat, Muhasebe, Otobüs ĠĢletmeciliği, Pazarlama, Otobüs ġoförlüğü, Restorasyon, Uygulamalı Takı Teknolojisi, El Sanatları, Endüstriyel Elektronik, Kimya, Makine, Mobilya ve Dekorasyon, Bilgisayar Teknolojisi ve Programcılığı, Endüstriyel Otomasyon, Turizm ve Otel ĠĢletmeciliği, ĠĢletme, Emlak ve Emlak Yönetimi, Doğal Yapı TaĢları Teknolojisi 5.538 AltıntaĢ MYO Muhasebe, Süt ve Süt Ürünleri, Gıda Teknolojisi, ĠĢletme 620 Domaniç MYO ĠĢletme, Muhasebe, Pazarlama 537 Muhasebe, ĠĢletme, Çocuk GeliĢimi, Kimya, DıĢ Ticaret, Turizm Emet MYO ve Otel ĠĢletmeciliği Deri-Konfeksiyon, Muhasebe, Pazarlama, ĠĢletme, Tekstil, Tıbbi Gediz MYO ve Aromatik Bitkiler, Moda Tasarımı, Mekatronik Pazarlama, Muhasebe, ĠĢletme, Emlak ve Emlak Yönetimi, Hisarcık MYO Lojistik Meyve ve Sebze ĠĢleme, Gıda Teknolojisi, Pazarlama, Pazarlar MYO Ġklimlendirme Teknolojisi Elektrik, Pazarlama, Muhasebe, Bilgisayar Teknolojisi ve Simav MYO Programcılığı, ĠĢletme, Organik Tarım, Endüstriyel Elektronik, Bankacılık ve Sigortacılık, Elektronik HaberleĢme Muhasebe, ĠĢletme, Büro Yönetimi ve Sekreterlik, Bankacılık ve ġaphane MYO Sigortacılık Muhasebe, Ġthalat-Ġhracat, Otomotiv, Bilgisayar Teknolojisi ve Programcılığı, Makine, Büro Yönetimi ve Sekreterlik, Endüstriyel TavĢanlı MYO Otomasyon, Harita Kadastro, Doğal Gaz-Isınma ve Tesisat Teknolojisi, Lojistik Kaynak: Dumlupınar Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu 1.035 1.837 759 167 1.621 708 1.860 Tablo 2.47: 2009 Yılı İtibarıyla Dumlupınar Üniversitesi Bünyesinde Yer Alan MYO’larda En Çok Yürütülen Programlar Bölüm Sayısı Muhasebe 10 ĠĢletme 8 Pazarlama 6 Büro Yönetimi ve Sekreterlik 3 Ġthalat-Ġhracat, DıĢ Ticaret 3 Kaynak: Tablo 2.46‟dan derlenmiĢtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 90 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 2.48: 2009 Yılı İtibarıyla Celal Bayar Üniversitesi’nde Yer Alan Fakülte, MYO, Bölümler ve Öğrenci Sayıları Öğrenci Fakülte Bölüm Sayısı Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi Mühendislik Fakültesi Fen Edebiyat Fakültesi Demirci Eğitim Fakültesi ĠĢletme, Ġktisat, Maliye, Kamu Yönetimi Gıda Mühendisliği, ĠnĢaat Mühendisliği, Makine Mühendisliği, Bilgisayar Mühendisliği, Elektrik Elektronik Mühendisliği, Endüstri Mühendisliği, Metalürji Mühendisliği Fizik, Kimya, Biyoloji, Matematik, Tarih, Türk Dil ve Edebiyatı, Batı Dilleri ve Edebiyatı, Arkeoloji, Sanat Tarihi Ġlköğretim, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri, Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi, Ortaöğretim Fen ve Matematik Alanlar Eğitimi, Eğitim Bilimleri, Türkçe Eğitimi 4.379 1.480 3.434 1.996 Tıp Fakültesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu Tütün Eksperliği Yüksekokulu Ahmetli MYO Akhisar MYO AlaĢehir MYO 893 Beden Eğitimi Öğretmenliği, Antrenörlük Eğitimi, Spor Yöneticiliği 882 Uluslararası Ticaret, Bankacılık ve Finans 957 Tütün Teknolojisi Mühendisliği 186 Büro Yönetimi ve Sekreterlik, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları 740 Bilgisayar Programcılığı, Elektrik, Kümes Hayvanları YetiĢtiriciliği, Makine, Otomotiv Teknolojisi, Pazarlama, Zeytincilik ve Zeytin ĠĢleme Teknolojisi Bağcılık, Kooperatifçilik, Laboratuar Teknolojisi, Peyzaj ve Süs Bitkileri Teknolojisi, Seracılık, Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Teknolojisi 1.238 438 Demirci MYO Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, DıĢ Ticaret, Bankacılık ve Sigortacılık Gölmarmara MYO ĠnĢaat Teknolojisi, Yapı Tesisat Teknolojisi 168 Gördes MYO Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, Büro Yönetimi ve Sekreterlik, Pazarlama 916 Kırkağaç MYO Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama, Muhasebe, Elektrik 696 KöprübaĢı MYO Harita ve Kadastro, ĠĢletme Yönetimi 405 Kula MYO ĠĢletme Yönetimi 386 Salihli MYO Bilgisayar Programcılığı, Çocuk GeliĢimi, Deri Teknolojisi, DıĢ Ticaret, Pazarlama, Tekstil Teknolojisi, Yerel Yönetimler Sarıgöl MYO ĠnĢaat, Harita ve Kadastro 116 Saruhanlı MYO Gıda Teknolojisi, ĠĢletme, Tarım Alet ve Makinaları 343 Tıbbi Laboratuar, Tıbbi Dökümantasyon ve Sekreterlik, Radyoloji Sağlık Hizmetleri MYO Teknikerliği, Adli Tıp Teknikerliği Elektrik, Makine, Mekatronik, Maden Teknolojisi, Sondaj Teknolojisi, Soma MYO Grafik Tasarımı Bilgisayar Programcılığı, Elektrik, Elektronik Teknolojisi, Kontrol ve Turgutlu MYO Otomasyon Teknolojisi, Makine, ĠnĢaat Teknolojisi, Seramik-CamÇinicilik, Geleneksel El Sanatları Kaynak: Celal Bayar Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu 1.085 1.845 157 677 2.253 Tablo 2.49: 2009 Yılı İtibarıyla Celal Bayar Üniversitesi Bünyesinde Yer Alan MYO’larda En Çok Yürütülen Programlar Bölüm Sayısı Muhasebe, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları 4 Pazarlama 3 ĠĢletme, ĠĢletme Yönetimi 3 Kaynak: Tablo 2.48‟den derlenmiĢtir. 2009 yılı itibarıyla UĢak Üniversitesi bünyesinde yer alan fakülte, MYO ve bölümler ile öğrenci sayıları Tablo 2.50‟de, MYO‟larda en çok yürütülen programlar ise Tablo 2.51‟de yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 91 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 2.50: 2009 Yılı İtibarıyla Uşak Üniversitesi’nde Yer Alan Fakülte, MYO, Bölümler ve Öğrenci Sayıları Öğrenci Fakülte Bölüm Sayısı Ġktisadi ve Ġdari ĠĢletme, Maliye, Kamu Yönetimi 1.886 Bilimler Fakültesi Mühendislik Fakültesi Kimya Mühendisliği, Makine Mühendisliği, Tekstil Mühendisliği Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji, Coğrafya, Ġstatistik, Matematik, Tarih, Türk Dili ve Edebiyatı Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi, Eğitim Programları ve Öğretimi, Eğitim Yönetimi, TeftiĢi, Planlaması ve Ekonomisi, Rehberlik ve Psikolojik DanıĢmanlık, Sınıf Öğretmenliği, Matematik Eğitimi, Fen Bilgisi Eğitimi, Sosyal Bilgiler Eğitimi, Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi, Türkçe Eğitimi Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik, Temel Eğitim Sağlık Yüksekokulu HemĢirelik UĢak MYO Banaz MYO EĢme MYO Karahallı MYO ĠĢletme Yönetimi, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, Yerel Yönetimler, Deri Teknolojisi, Gaz ve Tesisatı Teknolojisi, Deri Konfeksiyon, Tekstil Teknolojisi, Elektrik, Elektronik Teknolojisi, Makine, Otomotiv Teknolojisi, Bilgisayar Programcılığı, Radyo Televizyon Programcılığı ĠĢletme Yönetimi, Pazarlama, Kimya Teknolojisi, Seramik-Cam ve Çinicilik, Mobilya ve Dekorasyon, Çevre Koruma ve Kontrol ĠĢletme, Muhasebe, Halı ve Kilim, Bankacılık ve Sigortacılık, Büro Yönetimi ve Sekreterlik, Bağcılık ve ġarap Üretim Teknolojileri Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, Büro Yönetimi Yönetici Asistanlığı, DıĢ Ticaret, Tekstil Teknolojisi 759 1.456 1.365 27 270 1.425 475 655 311 Sivaslı MYO ĠĢletme, Pazarlama, Organik Tarım, Fidan ve Fidecilik 387 Ulubey MYO ĠĢletme, Deri Konfeksiyon, Tekstil Konfeksiyon, Turizm ve Seyahat ĠĢletmeciliği 259 Kaynak: UĢak Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu Tablo 2.51: 2009 Yılı İtibarıyla Uşak Üniversitesi Bünyesinde Yer Alan MYO’larda En Çok Yürütülen Programlar Bölüm Sayısı ĠĢletme, ĠĢletme Yönetimi 5 Muhasebe, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları 3 Pazarlama 2 Kaynak: Tablo 2.50‟den derlenmiĢtir. Tablo 2.51‟e göre, UĢak Üniversitesi‟ne bağlı MYO‟larda en çok yürütülen programlar, Bölge‟deki diğer üniversitelerde olduğu gibi iĢletme, muhasebe ve pazarlamadır. Bu durum ise ilde öne çıkan sektörler ile MYO‟larda ağırlıklı olarak yürütülen programlar arasında paralellik olmadığı sonucunu doğurmaktadır. TR33 Bölgesi açısından genel bir değerlendirme yapılacak olursa, Bölge üniversiteleri bünyelerinde açtıkları eğitim programlarını belirlerken, bazı istisnalar dıĢında illerde ağırlığı olan sektörleri yeterince dikkate almamaktadır. Bu durum, illerin nitelikli ara eleman ihtiyaçlarını karĢılayamamalarının temel sebeplerinden biri olarak gösterilebilir. TR33 Bölgesi üniversitelerinde eğitim gören öğrenci sayılarına bakıldığında Kütahya en fazla üniversite öğrencisine sahip il durumundadır. Kütahya‟yı sırasıyla Afyonkarahisar, Manisa ve UĢak illeri takip etmektedir. Buna yönelik veriler Tablo 2.52‟de gösterilmiĢtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 92 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 2.52: 2009 Yılı TR33 Bölgesi’nde Bulunan Üniversitelerin Öğrenci Sayıları Afyon Kocatepe Celal Bayar Dumlupınar Uşak Program Üniversitesi Üniversitesi Üniversitesi Üniversitesi TR33 Bölgesi Ön Lisans 16.451 12.006 14.682 3.521 46.660 Lisans 13.896 14.207 17.620 5.763 51.486 1.566 1.026 2.086 428 5.106 31.913 27.239 34.388 9.712 103.252 Lisans Üstü Toplam Kaynak: 1-) Afyon Kocatepe Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu 2-) Celal Bayar Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu 3-) Dumlupınar Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu 4-) UĢak Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu Üniversite öğrenci sayısının fazla olması, Bölge illerinin nitelikli iĢgücü temin edebilmeleri açısından umut vericidir. Fakat Bölge‟nin ihtiyaçları doğrultusunda eğitim programlarının açılmaması nitelikli eleman temini açısından bir dezavantaj oluĢturmaktadır. Bunun yanında nitelikli iĢgücünden söz edebilmek için üniversitelerde okuyan öğrenci sayılarının yanında, verilen eğitimin kalitesini de göz önünde bulundurmak gereklidir. Bunun bir göstergesi olarak Bölge üniversitelerinin akademik kadrolarına iliĢkin veriler Tablo 2.53 ve Tablo 2.54‟te verilmiĢtir. Tablo 2.53: 2009 Yılı TR33 Bölgesi’nde Bulunan Üniversitelerin Akademik Personel Sayısı Afyon Kocatepe Celal Bayar Dumlupınar Uşak Unvan Üniversitesi Üniversitesi Üniversitesi Üniversitesi Profesör TR33 Bölgesi 46 122 26 8 202 Doçent 102 94 39 12 247 Yardımcı Doçent 232 276 235 82 825 AraĢtırma Görevlisi 359 486 267 90 1.202 Öğretim Görevlisi 209 164 197 72 642 Okutman 55 71 58 4 188 Uzman 27 10 6 12 55 1.030 1.223 828 280 3.361 Toplam Kaynak: 1-) Afyon Kocatepe Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu 2-) Celal Bayar Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu 3-) Dumlupınar Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu 4-) UĢak Üniversitesi 2009 Yılı Faaliyet Raporu Tablo 2.54: 2009 Yılı TR33 Bölgesi’nde Bulunan Üniversitelerde Akademik Personel Başına Düşen Öğrenci Sayısı Öğrenci Sayısı Afyon Kocatepe Celal Bayar Dumlupınar UĢak TR33 Bölgesi / Unvan Üniversitesi Üniversitesi Üniversitesi Üniversitesi Profesör 592 262 1.323 1.214 511 Doçent 267 340 882 809 418 117 116 146 118 125 76 66 129 108 86 130 195 175 135 161 495 449 593 2.428 549 1.009 3.191 5.731 809 1.877 Yardımcı Doçent AraĢtırma Görevlisi Öğretim Görevlisi Okutman Uzman Kaynak: Tablo 2.52 ve 2.53‟ten yer alan verilerden derlenmiĢtir. Bölge üniversitelerinin 2009 yılı akademik personel sayılarına bakıldığında UĢak Üniversitesi‟nin 280 personel ile Bölge içerisinde en az akademik personele sahip üniversite olduğu görülmektedir. Bunun tek sebebi UĢak Üniversitesi‟nin 2006 yılında kurulmuĢ olmasıdır. Bölge‟nin diğer üç üniversitesi 1992 yılında kurulmuĢ olup bu üniversiteler arasında en az akademik personele sahip olan üniversite Dumlupınar Üniversitesi‟dir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 93 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Profesör baĢına düĢen öğrenci sayısı açısından değerlendirildiğinde Celal Bayar Üniversitesi 262 öğrenciyle en iyi durumda olan üniversitedir. Bunun yanında Dumlupınar Üniversitesi profesör baĢına 1.323 öğrenci ile son sırada gelmektedir. Doçent baĢına düĢen öğrenci sayısı açısından ise Afyon Kocatepe Üniversitesi ilk sırada iken Dumlupınar Üniversitesi son sıradadır. Bölge üniversitelerinde öğretim üyesi baĢına düĢen yayın sayısı açısından değerlendirildiğinde 2008 yılında Afyon Kocatepe Üniversitesi öğretim üyesi baĢına 0,74 uluslararası makale sayısı ile ilk sıradadır. Bu ili sırasıyla Dumlupınar Üniversitesi, Celal Bayar Üniversitesi ve UĢak Üniversitesi izlemektedir. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi ise öğretim üyesi baĢına 1,66 yayın ile Bölge illerinin bir hayli önünde gitmektedir. Buna yönelik veriler Tablo 2.55‟te verilmiĢtir. Tablo 2.55: 2008 Yılı SCI, SSCI ve AHCI’de Taranan Dergilerde Yayımlanan Makale Sayısına Göre Öğretim Üyesi Başına Düşen Yayın Sayısı Öğretim Üyesi Net Üniversite SCI SSCI AHCI Başına Yayın Toplam Sayısı TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi 107 10 0 113 1,66 Orta Doğu Teknik Üniversitesi 711 107 5 803 1,10 Bilkent Üniversitesi 238 65 52 334 0,98 Ġzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü 107 0 4 110 0,83 Afyon Kocatepe Üniversitesi 289 7 0 293 0,74 Boğaziçi Üniversitesi 240 48 7 276 0,67 Ege Üniversitesi 868 50 7 885 0,62 Dumlupınar Üniversitesi 135 6 0 140 0,6 38 14 1 47 0,6 Dokuz Eylül Üniversitesi 564 54 6 598 0,53 Celal Bayar Üniversitesi 165 13 0 174 0,4 Anadolu Üniversitesi 206 22 0 225 0,35 13 0 0 13 0,22 Ġzmir Ekonomi Üniversitesi UĢak Üniversitesi Kaynak: Yüksek Öğretim Kurulu, 2008 Yılında Üniversitelerde Öğretim Üyesi BaĢına DüĢen Yayın Sayısı Sıralaması 2.6. Sağlık Grafik 2.23‟te gösterilen hasta yatağı baĢına nüfus açısından Bölge ortalaması 386 kiĢi ile, 380 kiĢi olan Türkiye ortalamasının biraz üstündedir. Bunun yanında Kütahya hasta yatağı baĢına düĢen nüfus bakımından Bölge‟nin diğer illerine kıyasla daha iyi bir görünüm arz etmektedir. GeliĢmiĢ ülkeler açısından değerlendirildiğinde ise Türkiye ve Bölge‟nin hasta yatağı baĢına düĢen nüfus açısından iyi bir durumda olduğu söylenemez. Dünya Bankası verilerine göre, Fransa‟da 2006 yılında yüz bin kiĢi baĢına 720 yatak düĢerken, Almanya‟da 2006 yılında 830 yatak düĢmektedir. Bu rakamlardan hareketle yaklaĢık olarak 2006 yılında Fransa ve Almanya‟da hasta yatağı baĢına sırasıyla 139 ve 120 kiĢinin düĢtüğü söylenebilir (World Development Indicators, 2008). Hasta yatağı sayılarının ilçeler bazında bir karĢılaĢtırması yapıldığında Merkez ilçelerin çevre ilçelerden önemli ölçüde ayrıĢtığı görülmektedir. Bölge illerinde yataklı tedavi kurumları ve hasta yatakları Merkez ilçelerde yoğunlaĢmaktayken, Bölge‟deki bazı ilçelerde yataklı tedavi kurumu bulunmamaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 94 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 440 419 420 400 380 386 369 365 355 360 380 340 320 Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye *Türkiye için hasta yatağı baĢına nüfus verileri Sağlık Bakanlığı Sağlık Ġstatistikleri 2008 Yıllığı‟ndan derlenen hasta yatağı sayısının 2008 yılı nüfusuna oranı olarak hesaplanmıĢtır. Grafik 2.23: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Hasta Yatağı Başına Düşen Nüfus Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü 5-) Sağlık Bakanlığı, Sağlık Ġstatistikleri Yıllığı, 2008 Manisa Merkez Afyon merkez Kütahya Merkez UĢak Merkz Soma TavĢanlı Salihli Turgutlu Akhisar Simav AlaĢehir Sandıklı Dinar Gediz Bolvadin Emirdağ Kula Sarıgöl Demirci Emet Banaz ġuhut BaĢmakçı EĢme Çay Saruhanlı Gördes Sivaslı Selendi Kırkağaç Ġscehisar SinanpaĢa Sultandağı AltıntaĢ Bayat Gölmarmara Domaniç Karahallı KöprübaĢı Çavdarhisar Ahmetli 1.685 1.237 986 772 248 232 308 228 223 186 145 140 118 110 98 70 68 60 60 60 60 52 50 50 45 40 35 33 25 25 25 25 25 24 17 16 16 15 10 10 0 0 200 400 600 800 1.000 1.200 1.400 1.600 1.800 Grafik 2.24: 2009 Yılı TR33 Bölgesi’nde İlçeler Bazında Hasta Yatağı Sayıları Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 95 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Hasta yatağı sayıları il genelinde değerlendirilecek olursa Manisa 3.176 yatak sayısıyla Bölge‟de en fazla hasta yatağına sahip il olarak göze çarpmaktadır. UĢak ise 920 yatak kapasitesiyle en düĢük hasta yatağına sahip il konumundadır. Tablo 2.56: 2009 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Bulunan Hasta Yatağı Sayısı TR33 Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Türkiye Bölgesi Sayı 1.902 1.612 3.176 920 7.610 TR33 Bölgesi / Türkiye (%) 188.065 4,05 Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü 5-) Sağlık Bakanlığı, Sağlık Ġstatistikleri Yıllığı, 2008 TR33 Bölgesi yatak doluluk oranları bakımından incelendiğinde ise Afyonkarahisar‟da Özel Kırmızı Park Hastanesi, Zübeyde Hanım Doğum Hastanesi ve Göğüs Hastanesi %90‟ların üzerinde doluluk oranlarına sahiptir. Her üç hastanede Merkez ilçede bulunmaktadır. Çevre ilçelerdeki hastanelere bakıldığında ise doluluk oranlarının bir hayli düĢük olduğu görülebilir. Tablo 2.57: Afyonkarahisar İlinde Bulunan Hastanelerin Yatak Doluluk Oranları İlçe Hastane Yatak Doluluk Oranı (%) Merkez Devlet Hastanesi 61,99 Merkez Zübeyde Hanım Doğum Hastanesi 93,46 Merkez Göğüs Hastanesi 94,94 Merkez Afyon Kocatepe Üni. Hastanesi 70,63 Merkez Özel Fuar Hastanesi 57,01 Merkez Özel Kırmızı Park Hastanesi 99,08 Merkez Özel Telek Kadın Hastalıkları ve Doğum Hastanesi 50,20 BaĢmakçı Devlet Hastanesi 0,00 Bayat Devlet Hastanesi 0,00 Bolvadin Devlet Hastanesi 45,45 Çay Devlet Hastanesi 21,80 Dinar Devlet Hastanesi 38,45 Haydarlı Devlet Hastanesi 0,00 Emirdağ Devlet Hastanesi 28,39 Ġscehisar Devlet Hastanesi 5,46 Sandıklı Devlet Hastanesi 36,36 SinanpaĢa Devlet Hastanesi 0,00 Sultandağı Devlet Hastanesi 0,58 ġuhut Devlet Hastanesi 19,70 Kaynak: Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü Kütahya‟da hastanelerin yatak doluluk oranlarına bakıldığında Merkez ilçede Devlet Hastanesi‟nin %90‟ların üzerinde doluluk oranına sahip olduğu görülür. Bunun yanında Çavdarhisar‟da %115‟lik bir doluluk oranı dikkat çekmektedir. Bunun sebebi, Çavdarhisar‟daki gerçek hasta yatağı sayısının resmi istatistiklerde yer alan yatak sayısından fazla miktarda olmasıdır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 96 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 2.58: Kütahya İlinde Bulunan Hastanelerin Yatak Doluluk Oranları İlçe Hastane Yatak Doluluk Oranı (%) Merkez Devlet Hastanesi 91,80 Merkez Evliya Çelebi Devlet Hastanesi 63,60 Merkez Yoncalı Devlet Hastanesi 83,80 Merkez Dumlupınar Üni. Hastanesi 33,30 Merkez Özel Bsk Anadolu Hastanesi 52,10 Emet Devlet Hastanesi 19,9 Gediz Devlet Hastanesi 36,70 Simav Devlet Hastanesi 67,60 TavĢanlı Devlet Hastanesi 83,90 AltıntaĢ Ġlçe Hastanesi 1,20 Domaniç Ġlçe Hastanesi 1,50 Çavdarhisar Ġlçe Hastanesi 115,00 Kaynak: Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü Manisa‟daki hastanelerin yatak doluluk oranlarına bakıldığında Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi ile Celal Bayar Üniversitesi Hastanesi‟nin %90‟ların üzerinde doluluk oranlarına sahip olduğu görülür. Afyonkarahisar ve Kütahya‟da olduğu gibi %90‟ların üzerinde doluluk oranına sahip hastaneler Manisa‟da da Merkez ilçede bulunmaktadır. Çevre ilçelere bakıldığında hasta yatağı doluluk oranlarının düĢtüğü görülebilir. Tablo 2.59: Manisa İlinde Bulunan Hastanelerin Yatak Doluluk Oranları İlçe Hastane Yatak Doluluk Oranı (%) Merkez Devlet Hastanesi 76,50 Merkez Merkez Efendi Devlet Hast. 68,80 Merkez Doğum ve Çocuk Bakımevi 55,60 Merkez M.ġinasi Çocuk Hastanesi 67,60 Merkez Ruh Sağlığı Hastanesi 93,70 Merkez Celal Bayar Üni. Hast. 93,60 Merkez Özel Universal Hospital 33,90 Merkez Özel 8 Eylül Hastanesi 77,10 Akhisar Devlet Hastanesi 53,30 Akhisar Özel DoğuĢ Hastanesi 46,40 AlaĢehir Devlet Hastanesi 70,10 Demirci Devlet Hastanesi 31,40 Gölmarmara Devlet Hastanesi 0,00 Gördes Devlet Hastanesi 6,70 Kırkağaç Devlet Hastanesi 18,40 KöprübaĢı Devlet Hastanesi 0,00 Kula Devlet Hastanesi 25,10 Salihli Devlet Hastanesi 54,10 Salihli Özel Salihli Hastanesi 61,60 Salihli Can Hastanesi 69,90 Sarıgöl Devlet Hastanesi 5,20 Saruhanlı Devlet Hastanesi 27,60 Selendi Devlet Hastanesi 2,30 Soma Devlet Hastanesi 61,10 Turgutlu Devlet Hastanesi 62,70 Kaynak: Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 97 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU UĢak ilinde ise %90‟ların üzerinde doluluk oranına sahip bir hastane bulunmamaktadır. Bunun yanında Merkez ilçede bulunan devlet hastanesi ilin yatak doluluk oranı en yüksek hastanesi iken çevre ilçelerde doluluk oranı düĢmektedir. Tablo 2.60: Uşak İlinde Bulunan Hastanelerin Yatak Doluluk Oranları İlçe Hastane Yatak Doluluk Oranı (%) Merkez UĢak Devlet Hastanesi 75,40 Merkez Özel Öztan Sağlık Hastanesi 56,90 Merkez Ceyline Hospital 29,90 Banaz Banaz Devlet Hastanesi 44,30 EĢme EĢme Devlet Hastanesi 15,40 Karahallı Entegre Ġlçe Hastanesi 7,60 Sivaslı Devlet Hastanesi 45,90 Karahallı Sivaslı Kaynak: UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü TR33 Bölgesi illeri 15 yaĢ altı kadınlarda doğurganlık oranı açısından değerlendirildiğinde en yüksek orana sahip ilin on binde 6 oranıyla Kütahya olduğu görülmektedir. Kütahya‟yı sırasıyla Afyonkarahisar, Manisa ve UĢak illeri izlemektedir. UĢak‟ta 2009 yılında 15 yaĢ altı kadınlarda doğuma rastlanmamıĢtır. Bunun yanında Bölge ortalaması %0,02‟lik Türkiye ortalamasının üzerinde gerçekleĢmiĢtir. 0,06 0,06 0,05 0,04 0,04 0,03 0,03 0,02 0,02 0,02 15 YaĢ Altı 0,01 0,00 0 Grafik 2.25: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi 15 Yaş Altı Kadınlarda Doğurganlık Oranı (%) Kaynak: TÜĠK TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 98 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 15-19 yaĢ arası kadınlarda TR33 Bölgesi, Türkiye ortalamasının üzerinde bir doğurganlık oranına sahiptir. Özellikle Afyonkarahisar‟da 15-19 yaĢ arası doğurganlık oranı Bölge‟nin diğer illerine kıyasla bir hayli yüksektir. 20-24 yaĢ arası doğurganlıkta da TR33 Bölgesi Türkiye ortalamasının üzerinde bir orana sahiptir. 40 37,80 36,89 36,23 33,36 35 35,42 29,11 30 25 20 15 13,07 10 10,53 9,47 9,23 10,46 8,53 15-19 YaĢ 20-24 YaĢ 5 0 Grafik 2.26: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi 15-19 ve 20-24 Yaş Arası Kadınlarda Doğurganlık Oranı (%) Kaynak: TÜĠK 25-44 yaĢ arası kadınlarda doğurganlık oranlarına bakıldığında Bölge ortalamasının Türkiye ortalamasının altında kaldığı görülebilir. Bölge içinde ise Afyonkarahisar, bu yaĢ aralığında en düĢük doğurganlık oranına sahip il olarak göze çarpmaktadır. 35 30 32,58 32,19 31,82 32,31 31,56 29,14 25 19,21 20 15 16,92 16,11 14,07 10 5 4,86 0,80 4,80 0,65 15,90 15,49 25-29 YaĢ 8,10 6,22 4,90 1,05 0,89 5,48 0,90 2,02 30-34 YaĢ 35-39 YaĢ 40-44 YaĢ 0 Grafik 2.27: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi 25-44 Yaş Arası Kadınlarda Doğurganlık Oranı (%) Kaynak: TÜĠK TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 99 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 45-49 yaĢ arası kadınlarda ve 50 yaĢ üstü kadınlarda doğurganlık oranı açısından Bölge illeri Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Kütahya ve UĢak‟ta 2009 yılında 50 yaĢ üstü kadınlarda doğurganlık oranı sıfır olarak gerçekleĢmiĢken, bu yaĢ aralıklarında Bölge içinde en yüksek değere sahip olan il Manisa‟dır. 0,35 0,31 0,30 0,25 0,20 45-49 YaĢ 50 YaĢ Üstü 0,15 0,11 0,10 0,08 0,08 0,06 0,06 0,05 0,01 0,01 0,00 Afyonkarahisar 0,03 0 0,01 0 Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye Grafik 2.28: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi 45-49 Yaş Arası ve 50 Yaş Üstü Kadınlarda Doğurganlık Oranı (%) Kaynak: TÜĠK Annelerin yaĢı bakımından doğurganlık oranları değerlendirildiğinde, Bölge illerinde doğurganlık yaĢının genel olarak Türkiye ortalamasından düĢük olduğu görülmektedir. Tablo 2.61: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Yaş Aralıklarına Göre Annelerin Doğum Oranları (%) 15 Yaş Altı 15-19 20-29 30-39 40-49 50 Yaş Üstü Bilinmeyen Toplam Afyonkarahisar 0,04 13,07 66,94 18,93 0,85 0,01 0,16 100 Kütahya 0,06 9,23 69,07 20,91 0,66 0,00 0,07 100 Manisa 0,02 9,47 65,95 23,14 1,16 0,03 0,24 100 0 10,53 68,05 20,39 0,98 0,00 0,06 100 TR33 Bölgesi 0,03 10,46 66,98 21,37 0,97 0,01 0,17 100 Türkiye 0,02 8,53 61,42 27,32 2,33 0,06 0,32 100 UĢak Kaynak: TÜĠK TR33 Bölgesi‟nde sağlık personeli yardımı olmadan yapılan doğumlar incelendiğinde en düĢük oranın %0,24 ile UĢak‟a ait olduğu, en yüksek oranın ise %0,85 oranıyla Manisa‟ya ait olduğu görülmektedir. Türkiye için bu oran Sağlık Bakanlığı istatistiklerine göre, 2008 yılında %8,7 oranında gerçekleĢmiĢtir. Bu açıdan Bölge illerinin Türkiye ortalamasına kıyasla iyi bir durumda olduğu söylenebilir. Yataklı tedavi değerlendirildiğinde ise Kütahya‟dadır. kurumları haricinde gerçekleĢtirilen en yüksek oran Afyonkarahisar‟a ait TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI doğumlar açısından iken en düĢük oran Sayfa 100 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 2,0 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,85 0,78 0,66 0,63 0,52 0,6 0,4 0,2 0,06 0,18 0,24 0,33 0,26 0,0 Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Sağlık Personeli Yardımı Olmadan Yapılan Doğumun Toplam Doğuma Oranı Yataklı Tedavi Kurumları Haricinde GerçekleĢtirilen Doğumun Toplam Doğuma Oranı Grafik 2.29: 2009 Yılı TR33 Bölgesi’nde Sağlık Personeli Yardımı Olmadan ve Yataklı Tedavi Kurumları Haricinde Gerçekleştirilen Doğumların Toplam Doğumlara Oranı (%) Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü Afyonkarahisar ili Merkez ilçede sağlık personeli yardımı olmadan 9 doğum gerçekleĢmiĢken, ġuhut‟ta 6, Bayat, Bolvadin, Dinar ve Sandıklı‟da 2 doğum gerçekleĢmiĢtir. Bunun yanında Ġscehisar‟da 2009 yılında sağlık personeli yardımı olmadan 30 doğum gerçekleĢmiĢ olup bu sayı 2009 yılında Afyonkarahisar‟da sağlık personeli yardımı olmadan gerçekleĢen toplam doğum sayısının yarısını teĢkil etmektedir. Sağlık kurumları dıĢında gerçekleĢen doğum açısından incelendiğinde Merkez ilçe‟de 14 doğum gerçekleĢirken, Ġscehisar‟da 31 doğum gerçekleĢmiĢtir. Bu sayı diğer ilçelerde gerçekleĢen doğum sayılarından bir hayli yüksektir. Kütahya ili Merkez ilçede sağlık personeli yardımı olmadan gerçekleĢen doğum sayısı 14 iken TavĢanlı, Simav, Aslanapa ilçelerinde 4‟tür. Dumlupınar, Çavdarhisar ve Pazarlar ilçelerinde ise bu türden doğum gerçekleĢmemiĢtir. Manisa ili Merkez ilçesi sağlık personeli yardımı olmadan yapılan doğumlar açısından 26 doğum sayısıyla en fazla doğumun yapıldığı ilçe durumundadır. Merkez ilçeyi 24 doğumla AlaĢehir, 12 doğumla Salihli ve Akhisar izlemektedir. Ġlin diğer geliĢmiĢ ilçeleri olan Turgutlu‟da bu sayı 9 iken Soma‟da 5‟dir. Yataklı tedavi kurumları haricinde gerçekleĢen doğum sayıları açısından da Merkez ilçe 13 doğum ile ilk sıradadır. Merkez ilçeyi 3 doğum ile Salihli ve Akhisar izlemektedir. Bunun yanında Turgutlu‟da 2, Soma‟da 2 doğum gerçekleĢmiĢtir. Ahmetli, AlaĢehir, Gördes, Kırkağaç, KöprübaĢı, Kula, Saruhanlı ilçelerinde ise yataklı tedavi kurumları haricinde doğum gerçekleĢmemiĢtir. UĢak ili Merkez ilçede sağlık personeli yardımı olmadan gerçekleĢen doğum sayısı 7‟dir. Bu sayı Banaz‟da 2, Sivaslı‟da 1‟dir. Bunun yanında Ulubey, Karahallı ve EĢme ilçelerinde sağlık personeli yardımı olmadan doğum gerçekleĢmemiĢtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 101 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Yataklı tedavi kurumlarında gerçekleĢtirilen doğum oranları açısından UĢak TR33 Bölgesi‟nin en iyi konumda olan ilidir. UĢak‟ta gerçekleĢtirilen doğumların %99,51‟i yataklı tedavi kurumlarındadır. Bölge‟de en kötü durumda olan il ise Afyonkarahisar‟dır. Bunda da Ġscehisar ilçesinde yataklı tedavi kurumları haricinde gerçekleĢen doğum sayısının bir hayli fazla olmasının etkisi vardır. 99,60 99,51 99,42 99,40 99,20 99,00 98,97 99,00 98,80 98,59 98,60 98,40 98,20 98,00 Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Grafik 2.30: 2009 Yılı TR33 Bölgesi İllerindeki Yataklı Tedavi Kurumlarında Gerçekleştirilen Doğumların Toplam Doğuma Oranı (%) Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü Tablo 2.62‟de TR33 Bölgesi‟nde 2009 yılında sağlık personeli yardımı olmadan, yataklı tedavi kurumları haricinde gerçekleĢen, yataklı tedavi kurumlarında gerçekleĢen ve toplam doğum sayıları verilmiĢtir. Tablo 2.62: 2009 Yılında TR33 Bölgesi’nde Meydana Gelen Doğumlar Sağlık Personeli Yataklı Tedavi Yataklı Tedavi Yardımı Olmadan Kurumları Haricinde Kurumlarında Yapılan Doğum Gerçekleşen Doğum Gerçekleşen Doğum Toplam Afyonkarahisar 66 82 10.341 10.489 Kütahya 34 4 6.484 6.522 139 29 16.218 16.386 10 11 4.234 4.255 249 116 37.277 37.642 Manisa UĢak TR33 Bölgesi Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü TR33 Bölgesi illerinde kanser vakalarının ve kanserden ölenlerin il nüfuslarına oranı açısından değerlendirildiğinde UĢak ilinin en yüksek kanser vakası oranına sahip olduğu görülmektedir. Bunun yanında kanserden ölen kiĢilerin il nüfuslarına oranı bakımından ise yine UĢak en yüksek ölüm oranına sahip ildir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 102 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 2.63: 2009 Yılı TR33 Bölgesi İllerindeki Kanser Vakalarının Toplam İl Nüfusuna Oranı ile Kanserden Ölenlerin Toplam İl Nüfusuna Oranı (%) Kanser Vakalarının Toplam Nüfusa Kanserden Ölenlerin Toplam İl Adı Oranı (%) Nüfusa Oranı (%) Afyonkarahisar 0,046 0,022 Kütahya 0,060 0,056 Manisa 0,064 0,049 UĢak 0,110 0,062 Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü 5-) Nüfus verileri TÜĠK‟ten alınmıĢtır. Bölge‟de en çok ölüme sebep olan hastalıklar içerisinde kalp hastalığına bağlı rahatsızlıkların olduğu görülmektedir. Tüm iller için bu rahatsızlık ilk sırada gelmektedir. Bunun yanında kan yapıcı dokuların urları dahil habis urlardan kaynaklanan ölümler ile beyin damarlarında gerçekleĢen rahatsızlıklardan dolayı ölümler de (serebro-vasküler) Bölge‟de en çok ölüme sebebiyet veren rahatsızlıklar arasındadır. Tablo 2.64: 2008 Yılı TR33 Bölgesi İllerinde En Çok Ölüme Sebebiyet Veren Hastalıklar ve Bu Hastalıklar Sebebiyle Ölen Kişi Sayısı Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Kalp Hastalığına Bağlı Rahatsızlıklar 668 708 1.290 242 Lenfatik ve Hematopoiyetik ( Kan Yapıcı) Dokuların Urları Dahil Habis Urlar 163 259 558 117 Serebro-Vasküler Hastalık 103 128 332 115 Kaynak: TÜĠK, Nüfus, Demografi, Konut ve Toplumsal Yapı Ġstatistikleri, Ölüm Ġstatistikleri TR33 Bölgesi‟nde acil yardım istasyonu baĢına düĢen nüfus verilerine bakıldığında 83.247 kiĢiyle Manisa‟nın çok iyi durumda olmadığı görülmektedir. Manisa aynı zamanda 54.677 kiĢilik Türkiye ortalamasının da bir hayli üzerinde bulunmaktadır. Bölge‟de en iyi durumda olan il 29.222 kiĢiyle Afyonkarahisar olup bu ili sırasıyla Kütahya ve UĢak illeri izlemektedir. Aynı zamanda Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illeri Türkiye ve Bölge ortalamasının altında kalmaktadırlar. 90.000 83.247 80.000 70.000 60.000 54.677 50.000 40.000 30.000 41.983 29.222 45.245 33.636 20.000 10.000 0 Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye *Türkiye için veriler 2008 yılı verileridir. Nüfus baĢına verilerin elde edilmesinde 2009 Yılı TÜĠK Ġl Nüfusları verisi kullanılmıĢtır. Grafik 2.31: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde 112 Acil Yardım İstasyonu Başına Düşen Nüfus Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü 5-) Sağlık Bakanlığı, Sağlık Ġstatistikleri Yıllığı 2008 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 103 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Acil yardım istasyonlarının ilçeler bazında dağılımına bakılacak olursa, Afyonkarahisar ili Merkez ilçede 2 adet A1 tipi ve 2 adet A2 tipi olmak üzere 4 adet acil yardım istasyonu bulunmaktadır. Dinar‟da 1 tane A1 tipi ve 2 tane B1 tipi olmak üzere 3 tane istasyon, ġuhut‟ta 1 tane A2 tipi ve 1 tane B1 tipi olmak üzere 2 tane istasyon bulunmaktadır. Bunların dıĢında kalan tüm ilçelerde 1‟er tane olmak üzere toplam 24 istasyon vardır. Kütahya ili Merkez ilçede 4 tane ve diğer ilçelerde 1‟er tane olmak üzere toplam 17 tane acil yardım istasyonu vardır. Manisa ili Merkez ilçede 4, Akhisar, Salihli ve Turgutlu‟da 2, Ahmetli, AlaĢehir, Demirci, Kula, Saruhanlı ve Soma‟da 1‟er tane olmak üzere toplam 16 tane istasyon vardır. Bunun yanında Gölmarmara, Gördes, Kırkağaç, KöprübaĢı, Sarıgöl ve Selendi‟de acil yardım istasyonu bulunmamaktadır. UĢak ili Merkez ilçede 3 adet A tipi, Banaz‟da 1 adet A tipi, EĢme, Karahallı ve Sivaslı‟da 1‟er adet B1 tipi, Ulubey‟de 1 adet B2 tipi olmak üzere toplam 8 adet istasyon vardır. Ġl bazında toplam acil yardım istasyonu sayısı ve TR33 Bölgesi için toplam istasyon sayısı verileri Tablo 34‟te verilmiĢtir. Tablo 2.65: 2009 Yılı TR33 Bölgesi’ndeki 112 Acil Yardım İstasyonu Sayıları 112 Acil Yardım İstasyonu Sayısı Afyonkarahisar 24 Kütahya 17 Manisa 16 UĢak 8 TR33 Bölgesi 65 Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü YeĢil kart uygulamasının amacı hiçbir SGK‟nın güvencesi altında olmayan ve sağlık hizmet giderlerini karĢılayacak durumda bulunmayan insanların sağlık giderlerinin devlet tarafından karĢılanmasıdır (Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü Yıllığı, 2008). Türkiye ve TR33 Bölgesi‟ndeki yeĢil kartlı oranlarına iliĢkin veriler Grafik 2.32‟de gösterilmiĢtir. 20 18 17,7 16 13,8 14 15,2 15,1 13,0 12,9 12 10 8 6 4 2 0 Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye *YeĢil kartlı oranı, yeĢil kart sahibi sayısının nüfusa oranı olarak hesaplanmıĢtır. *Afyonkarahisar için yeĢil kartlı oranı, Nisan 2010 itibarıyla yeĢil kart sahibi olanlar dikkate alınarak hesaplanmıĢtır. Grafik 2.32: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi’ndeki Yeşil Kartlı Oranları* (Binde) Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü 5-) Sağlık Bakanlığı YeĢil Kart Bilgi Sistemi TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 104 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TR33 Bölgesi‟nde yeĢil kart uygulamasından faydalananların nüfusa oranına bakıldığında %15,2 gibi bir oranla Türkiye ortalamasının üzerinde gerçekleĢtiği görülmektedir. Bunun yanında, Bölge‟de yeĢil kart uygulamasından en yoğun olarak faydalanılan ilin Afyonkarahisar olduğu gözükmektedir. Tablo 2.66: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Bulunan Yeşil Kartlı Sayısı TR33 Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Türkiye* Bölgesi Sayı 124.104 78.809 200.567 43.561 447.041 TR33 / Türkiye (%) 9.387.084 4,76 *Türkiye için yeĢil kartlı sayısı 18.06.2010 tarihi itibarıyla yeĢil kart sahibi kiĢi sayısıdır. Kaynak: 1-)Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü 5-) Sağlık Bakanlığı, Sağlık Ġstatistikleri Yıllığı, 2008 YeĢil kart uygulamasının nispeten geri kalmıĢ illerde daha yoğun olduğu da söylenebilir. ġanlıurfa‟da yeĢil kartlı oranının 2009 yılında %39,6 ve Diyarbakır‟da %44,7 olduğu dikkate alındığında bu durum daha net görülecektir. 2009 yılında TR33 Bölgesi‟nde bebek ölüm hızı ortalama %1,25 civarında gerçekleĢmiĢtir. Bunun yanında Bölge içinde en düĢük bebek ölüm hızı %1,07 ile Manisa‟da iken en yüksek %1.32 ile Afyonkarahisar‟dadır. Türkiye ortalaması ile karĢılaĢtırıldığında ise Bölge‟nin iyi bir konumda olduğu söylenebilir. Türkiye‟de 2008 yılında bebek ölüm hızı %1,7 civarında gerçekleĢmiĢtir. GeliĢmiĢ ülkelerle kıyaslandığında ise durumun iç açıcı olmadığı ifade edilebilir. Fransa‟da bebek ölüm hızı 2008 yılı için %0,33, Almanya‟da %0,37, Ġngiltere‟de %0,47‟dir (World Development Indicators, 2008). 17 18 16 14 13,23 13,08 13,1 12,55 UĢak TR33 Bölgesi 10,79 12 10 8 6 4 2 0 Afyonkarahisar Kütahya Manisa Türkiye *Türkiye için bebek ölüm hızı 2008 yılı verisidir. Grafik 2.33: 2009 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Bebek Ölüm Hızı (Binde) Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü 5-) Sağlık Bakanlığı, Sağlık Ġstatistikleri Yıllığı, 2008 Uzman hekim baĢına düĢen nüfus ve pratisyen hekim baĢına düĢen nüfus açısından değerlendirildiğinde Bölge‟de en iyi durumda olan ilin uzman hekim baĢına 1.899 kiĢi ve pratisyen hekim baĢına 1.848 kiĢi ile Kütahya olduğu görülmektedir. Bunun yanında Afyonkarahisar uzman hekim ve pratisyen hekim baĢına en fazla nüfusun düĢtüğü ildir. 2008 yılında Türkiye‟de uzman hekim ve pratisyen hekim baĢına düĢen nüfus ile karĢılaĢtırıldığında ise uzman hekim baĢına düĢen nüfus açısından TR33 Bölgesi‟nin geride kaldığı, pratisyen hekim baĢına düĢen nüfus açısından ise Türkiye ortalamasıyla benzerlik gösterdiği görülmektedir. GeliĢmiĢ ülkelerden Almanya‟da 2007 yılında hekim baĢına 287 kiĢi düĢerken, Fransa‟da 267 kiĢi düĢmektedir (World Development Indicators, 2008). TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 105 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 2.845 3.000 2.628 2.695 2.517 2.500 2.031 2.000 2.008 1.899 1.848 1.969 2.000 1.964 1.500 Uzman Hekim BaĢına DüĢen Nüfus 1.255 Pratisyen Hekim BaĢına DüĢen Nüfus 1.000 500 0 *Türkiye için uzman hekim ve pratisyen hekim baĢına nüfus verileri Sağlık Bakanlığı Sağlık Ġstatistikleri 2008 yıllığından derlenen uzman hekim ve pratisyen hekim sayısının 2008 yılı nüfusuna oranı olarak hesaplanmıĢtır. Grafik 2.34: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Uzman ve Pratisyen Hekim Başına Düşen Nüfus Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü 5-) Sağlık Bakanlığı, Sağlık Ġstatistikleri Yıllığı, 2008 TR33 Bölgesi illeri için hemĢire baĢına düĢen nüfusa bakıldığında sadece UĢak„ın Türkiye ortalamasından iyi durumda olduğu görülmektedir. Bunun yanında Afyonkarahisar, Kütahya ve Manisa illeri hemĢire baĢına nüfus açısından Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Ebe baĢına düĢen nüfus açısından değerlendirildiğinde ise UĢak ilinin yine Bölge‟nin en iyi durumda olan ili olduğu, bunun yanında Bölge‟nin tüm illerinin ebe baĢına düĢen nüfus açısından Türkiye ortalamasından daha iyi durumda oldukları görülmektedir. Sağlık memuru baĢına düĢen nüfus açısından ise Manisa ve Kütahya Bölge‟nin en iyi durumda olan illeri konumundayken, Afyonkarahisar ve UĢak illeri sağlık memuru baĢına düĢen nüfus açısından Bölge‟nin en kötü illeridir. Ayrıca Manisa hariç diğer TR33 Bölgesi illerinde sağlık memuru baĢına düĢen nüfus Türkiye ortalamasından daha yüksektir. 3.000 2.400 2.500 2.315 2.000 1.500 1.000 1.333 1.166 882 799 937 853 HemĢire 1.500 1.310 797 667 682 716 851 Ebe Sağlık Memuru 500 0 Afyonkarahisar Kütahya Manisa* UĢak Türkiye *Manisa için veriler, Sağlık Bakanlığı ve özel sektörde çalıĢan toplam personel üzerinden hesaplanmıĢtır. **Türkiye için veriler 2008 yılına aittir. Grafik 2.35: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Hemşire, Ebe ve Sağlık Memuru Başına Düşen Nüfus Kaynak: 1-) Afyonkarahisar Ġl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya Ġl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa Ġl Sağlık Müdürlüğü 4-) UĢak Ġl Sağlık Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 106 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sağlık ocağı baĢına düĢen nüfus açısından TR33 Bölgesi hem Türkiye ortalaması, hem de Ġzmir ve Ġstanbul gibi büyük Ģehirlerin ortalamasından iyi durumdadır. Bölge illerinin tamamı bu ortalamaların altında kalırken, Manisa‟da aile sağlığı merkezi baĢına düĢen nüfus diğer illere kıyasla yüksek görülmektedir. 30.000 25.807 25.000 20.000 14.111 15.000 11.642 9.019 10.000 5.000 5.090 4.677 6.304 0 *Manisa, 2008 yılında aile hekimliği uygulamasının pilot Ģehirlerinden biri konumunda olması dolayısıyla Manisa için söz konusu değer aile sağlığı merkezi baĢına düĢen nüfus olarak yorumlanmıĢtır. Grafik 2.36: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye, TR33 Bölgesi İlleri, İstanbul ve İzmir’de Sağlık Ocağı Başına Düşen Nüfus Kaynak: Sağlık Bakanlığı, Sağlık Ġstatistikleri Yıllığı, 2008 Türkiye‟de sağlık alanında yaĢanan geliĢmelerden bir tanesi de yataklı tedavi kurumlarında nitelikli oda uygulaması çalıĢmalarıdır. Bölge illerinden derlenen verilere göre, Sandıklı‟da 47, Bolvadin‟de 46, Merkez ilçede 27, SinanpaĢa‟da 10, Emirdağ‟da 8, Dinar‟da 4, BaĢmakçı‟da 2 ve Bayat‟ta 1 adet olmak üzere 2009 yılı itibarıyla Afyonkarahisar ili genelinde toplam 145 nitelikli oda bulunmaktadır. Kütahya Merkez ilçede 245, Simav‟da 14, Gediz‟de 7, TavĢanlı‟da 5, Emet‟te 4 ve Çavdarhisar‟da 2 adet olmak üzere il genelinde toplam 277 nitelikli oda bulunmaktadır. Salihli‟de 132, Merkez ilçede 90, Akhisar‟da 41, Sarıgöl‟de 24, Turgutlu‟da 19, Kula‟da 15, AlaĢehir ve Demirci‟de 2‟Ģer adet olmak üzere Manisa genelinde toplam 329 nitelikli oda mevcuttur. UĢak ili ile ilgili nitelikli oda verileri temin edilememiĢtir. 2.7. Dezavantajlı Gruplar 2.7.1. Kadınlar Pek çok geliĢmekte olan ülkede olduğu gibi Türkiye‟de de kadınlar sosyal alanda erkekler kadar aktif rol alamamaktadır. Ġlköğretimde okullaĢma oranı açısından değerlendirildiğinde kadınlar ve erkekler arasında hem Türkiye‟de hem de TR33 Bölgesi‟nde çok fark olmadığı görülmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 107 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 100 99,3 99,2 99,0 99 97,9 98 97,3 97,3 98,2 97,5 97,4 97,1 97,0 97 Ġlköğretimde OkullaĢma Oranı (Erkek) 96,0 96 95,0 94,8 95 94 Ġlköğretimde OkullaĢma Oranı (Kadın) 93 92 Grafik 2.37: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, TR33 Bölgesi İlleri, İstanbul ve İzmir’de Cinsiyet Bazında İlköğretimde Net Okullaşma Oranları (%) Kaynak: TÜĠK Ortaöğretim açısından değerlendirildiğinde ise okullaĢma oranı hem erkekler hem de kadınlar açısından azalmaktadır. Ayrıca Grafik 2.38‟den de görüleceği gibi Türkiye açısından ortaöğretimde net okullaĢma oranı kadınlarda daha düĢük seyretmektedir. Bu durum TR33 Bölgesi‟nde Afyonkarahisar ve Kütahya için de geçerlidir. Bunun yanında Manisa‟da kadın ve erkek arasındaki fark çok daha az iken UĢak‟ta kadınlar ortaöğretimde okullaĢma oranı açısından erkeklerden daha iyi durumdadır. 90 78,0 80 70 60 50 64,6 60,5 62,1 61,1 58,9 70,6 62,2 63,5 50,1 66,3 70,1 60,6 56,3 Ortaöğretimde OkullaĢma Oranı (Erkek) 40 30 20 Ortaöğretimde OkullaĢma Oranı (Kadın) 10 0 Grafik 2.38: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, TR33 Bölgesi İlleri, İstanbul ve İzmir’de Cinsiyet Bazında Ortaöğretimde Net Okullaşma Oranları (%) Kaynak: TÜĠK TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 108 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Okuryazarlık açısından değerlendirildiğinde ise kadınların hem Türkiye açısından hem de TR33 Bölgesi açısından erkeklere kıyasla daha geride olduğu görülmektedir. GeliĢmiĢ kentlerde de durum farklı değilken Ġstanbul ve Ġzmir gibi büyük Ģehirlerde kadınlarda okullaĢma oranı TR33 Bölgesi‟ne kıyasla daha yüksektir. 97,61 100 87,38 90 97,09 96,85 96,73 87,58 87,78 97,03 86,57 87,51 98,59 93,26 98,2 92,46 97,03 87,88 80 70 60 Erkek 50 Kadın 40 Grafik 2.39: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, TR33 Bölgesi İlleri, İstanbul ve İzmir’de Cinsiyet Bazında Okuryazar Oranı (%) Kaynak: TÜĠK Lise veya dengi okul mezunu erkekler ve kadınlar açısından bir karĢılaĢtırma yapıldığında Türkiye‟de kadınlardan çok daha fazla lise veya dengi okul mezunu erkek olduğu görülebilir. Erkekler ve kadınlar arasındaki bu dengesizlik Ġstanbul ve Ġzmir gibi geliĢmiĢ kentlerde daha az hissedilir boyuttadır. Bu durum Grafik 2.40‟tan görülebilir. Bunun yanında TR33 Bölgesi‟nde lise ve dengi okul mezunu erkeklerin ve kadınların oranı Türkiye ortalamasının altındayken, erkek ve kadınlar arasındaki fark belirgin düzeylerdedir. Bölge içerisinde ise lise veya dengi okul mezunu kadın oranı en düĢük il Kütahya‟dır. Kütahya, aynı zamanda lise ve dengi okul mezunu erkek oranının da en fazla olduğu il olarak dikkat çekmektedir. 30 25 20,83 18,31 20 15 25,5 23,98 12,24 12,17 13,17 20,39 20,27 21,76 24,98 23,99 21,12 17,21 14,58 12,92 10 5 0 Eğitim Durumuna Göre Nüfus (15 YaĢ ve Üzeri) : Lise veya Dengi Okul Mezunu Oranı (%) / Erkek Eğitim Durumuna Göre Nüfus (15 YaĢ ve Üzeri) : Lise veya Dengi Okul Mezunu Oranı (%) / Kadın Grafik 2.40: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, TR33 Bölgesi İlleri, İstanbul ve İzmir’de Cinsiyet Bazında Lise ve Dengi Okul Mezunu Oranı (%) Kaynak: TÜĠK TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 109 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Yüksekokul mezunu olma açısından kadınlar ve erkekler arasındaki dengesizlik yine dikkate değerdir. TR33 Bölgesi‟nde erkeklerin bir fakülte veya yüksekokul bitirme oranı, Türkiye ortalamasının gerisinde kalmaktayken, kadınlar açısından da durum farklı değildir. GeliĢmiĢ iki Ģehir, Ġstanbul ve Ġzmir‟de ise hem kadınlar ve erkekler arasındaki yüksekokul veya fakülte bitirme oranı farkı daha azdır, hem de her iki Ģehir kadınlar ve erkekler açısından fakülte veya yüksekokul bitirme oranında TR33 Bölge ortalamasının üzerinde seyretmektedir. 14 11,7 12 10 8 6 8,6 7,8 4,4 4,5 9,0 7,8 9,6 12,6 10,2 10,2 8,1 7,0 5,0 5,7 4,8 4 Eğitim Durumuna Göre Nüfus (15 YaĢ ve Üzeri) : Yüksekokul veya Fakülte Mezunu Oranı (%) / Erkek Eğitim Durumuna Göre Nüfus (15 YaĢ ve Üzeri) : Yüksekokul veya Fakülte Mezunu Oranı (%) / Kadın 2 0 Grafik 2.41: 2009 Yılı Türkiye, TR33 Bölgesi İlleri, İstanbul ve İzmir’de Cinsiyet Bazında Yüksekokul ve Fakülte Mezunu Oranı (%) Kaynak: TÜĠK Kadınlar ve erkekler arasındaki fark, iĢgücüne katılım oranı açısından değerlendirilecek olursa kadınların hem Türkiye genelinde hem de TR33 Bölgesi‟nde erkeklere kıyasla bir hayli geride oldukları görülmektedir. Bu durum geliĢmiĢ kentlerde de değiĢmemektedir. 80 70 70,9 69,2 70,5 67,5 60 YaĢ Gruplarına Göre ĠĢgücüne Katılma Oranı [15 YaĢ ve Üzeri-%] : Toplam / Erkek 50 40 30 23,4 27,2 26 22,6 YaĢ Gruplarına Göre ĠĢgücüne Katılma Oranı [15 YaĢ ve Üzeri-%] : Toplam / Kadın 20 10 0 TR33 Bölgesi Ġstanbul Ġzmir Türkiye Grafik 2.42: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, TR33 Bölgesi, İstanbul ve İzmir’de Cinsiyet Bazında İşgücüne Katılım Oranı (%) Kaynak: TÜĠK TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 110 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Ġzmir‟de 2008 yılında tarım dıĢı istihdam oranı erkeklerde %92,8 ve kadınlarda %88,2 iken bu oranlar TR33 Bölgesi‟nde sırasıyla %70,3 ve %35 olarak gerçekleĢmiĢtir. Buna göre, TR33 Bölgesi‟nde kadınların %35‟i tarım dıĢı sektörlerde istihdam edilirken, Ġzmir‟de kadınların %82„si tarım dıĢı sektörlerde kendilerine iĢ imkanı bulabilmektedir. Bunun yanında tarımsal istihdam oranına bakıldığında Ġzmir‟de kadınların %11,8‟i tarımda çalıĢırken, TR33 Bölgesi‟nde %65,4‟ü tarımda çalıĢmaktadır. 100 92,8 90 80 70 88,2 70,3 65,4 60 50 40 Erkek 35 Kadın 29,7 30 20 7,2 10 11,8 0 Tarım DıĢı Ġstihdam Oranı TR33 Bölgesi Tarım DıĢı Ġstihdam Oranı Ġzmir Tarımsal Ġstihdam Oranı TR33 Bölgesi Tarımsal Ġstihdam Oranı Ġzmir Grafik 2.43: 2008 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi ve İzmir’de Cinsiyet Bazında Tarım ve Tarım Dışı İstihdam Oranı (%) Kaynak: TÜĠK Kadının toplumsal hayattaki rolünü etkileyen bir baĢka faktör de kadına yönelik Ģiddet olarak göze çarpmaktadır. Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen Türkiye‟de kadına yönelik Ģiddet araĢtırması sonuçlarına göre, kentlerde yaĢayan kadınların %40,3‟ü yaĢamlarının herhangi bir döneminde eĢlerinden fiziksel veya cinsel Ģiddet görmüĢtür. Aynı çalıĢma kırsalda yaĢayan kadınlarda bu oranın %46,6 olduğunu ortaya koymaktadır. Ege Bölgesi‟nde ise bu oranın %34,7 dolayında gerçekleĢtiği görülmektedir (http://www.ksgm.gov.tr/tdvaw/doc/Ana_Rapor_Mizan_1.pdf). Türkiye‟de kadına yönelik Ģiddet araĢtırması kadınların eğitim düzeyinin arttıkça Ģiddet oranının da azaldığını gözler önüne sermektedir. Buna göre, ilkokulu bitirmemiĢ kadınların %55‟i Ģiddete maruz kalırken, ilköğretim birinci kademeyi bitiren kadınların %42‟si, ikinci kademeyi bitirenlerin %34‟ü, lise ve üzeri okul bitiren kadınların ise %25‟i Ģiddete maruz kalmaktadır. Aynı çalıĢma 15 yaĢ altı kız çocuklarına yönelik istismar oranının kentlerde %7,9, kırsalda ise %5,3 düzeyinde gerçekleĢtiğini ortaya koymaktadır. Bu oran Ege Bölgesi için %6,1 olarak gerçekleĢmiĢtir. 2.7.2. Özürlüler Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu (TÜBĠTAK) tarafından 2002 yılında yapılan Türkiye Özürlüler AraĢtırması‟nda özürlülerin durumu “sosyal felaket” kavramıyla ifade edilmektedir (TÜBĠTAK, Türkiye Özürlüler AraĢtırması, sayfa 15). Bu çalıĢmaya göre, özürlülerin eğitim durumu çok düĢük ve fakirlik bu grup içerisinde çok yaygındır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 111 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 2000 yılında Türkiye‟de okuma yazma bilmeyen erkek oranı %6,4, kadın oranı %19,6‟dır. 2009 yılına gelindiğinde ise okuma yazma bilmeyen oranı erkeklerde %2,97, kadınlarda %12,12 olarak gerçekleĢmiĢtir. Özürlüler açısından değerlendirildiğinde ise erkeklerde okuma yazma bilmeyenlerin oranı 2002 yılında %28 iken kadınlarda bu oran %48 civarındadır. Bölgeler açısından değerlendirildiğinde Ege Bölgesi için 2000 yılı verilerine göre, 6 yaĢ üstü nüfusun okuma yazma bilme oranı %89,8 iken Güneydoğu Anadolu Bölgesi‟nde bu oran %73,3‟dür. Özürlüler arasında ise 2002 yılında bu oran Ege Bölgesi‟nde %33 iken Güneydoğu Anadolu Bölgesi‟nde %52 düzeyinde gerçekleĢmiĢtir. Grafik 2.44 ve Grafik 2.45, TÜBĠTAK‟ın ifade ettiği sosyal felaketin bir boyutunu ortaya koyması açısından önem arz etmektedir. 60 48,01 50 40 43,44 36,33 29,58 30 28,14 20 10 0 Türkiye Kent Kır Erkek Kadın Grafik 2.44: 2002 Yılı İtibarıyla Türkiye’de Okuma Yazma Bilmeyen Özürlü Oranı (%) Kaynak: TÜĠK 60 52,53 48,33 50 41,69 39,41 40 33,15 30 29,89 26,62 20 10 0 Marmara Ege Akdeniz Ġç Anadolu Karadeniz Doğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Grafik 2.45: 2002 Yılı İtibarıyla Bölgeler Bazında Okuma Yazma Bilmeyen Özürlü Oranı (%) Kaynak: TÜĠK TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 112 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU ĠĢgücüne katılım oranı açısından değerlendirildiğinde, 2002 yılı itibarıyla özürlüler arasında iĢgücüne katılım oranı Türkiye için %21 düzeyindeyken, erkeklerde bu oran %32 ve kadınlarda ise %6,71 gibi çok düĢük bir düzeyde gerçekleĢmiĢtir. Toplam iĢgücüne katılım oranı 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, Türkiye genelinde %47,9 olarak gerçekleĢmiĢtir. Türkiye‟de erkekler için iĢgücüne katılım oranı %70,5 iken kadınlarda bu oran %26 seviyesindedir. Bölgeler açısından özürlülerin iĢgücüne katılım oranı değerlendirildiğinde ise durum değiĢmemektedir. 2002 yılı itibarıyla Ege Bölgesi‟nde özürlülerin iĢgücüne katılım oranı %24 civarında iken Karadeniz Bölgesi‟nde %17 gibi bir oranla bölgeler arasındaki en düĢük iĢgücüne katılım oranı gerçekleĢmiĢtir. 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde iĢgücüne katılım oranı erkeklerde %69,2 iken kadınlarda %23,4 düzeyindedir. 35 32,22 30 25,61 25 21,71 20 17,76 15 10 6,71 5 0 Türkiye Kent Kır Erkek Kadın Grafik 2.46: 2002 Yılı İtibarıyla Türkiye’de Özürlülerin İşgücüne Katılım Oranı (%) Kaynak: TÜĠK 35 30 25 24,75 24,50 22,51 20,03 20 19,58 19,85 17,38 15 10 5 0 Marmara Ege Akdeniz Ġç Anadolu Karadeniz Doğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Grafik 2.47: 2002 Yılı İtibarıyla Bölgeler Bazında Özürlülerin İşgücüne Katılım Oranı (%) Kaynak: TÜĠK TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 113 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TR33 Bölgesi için ĠġKUR Ġl Müdürlüklerinden alınan veriler doğrultusunda iller bazında bir değerlendirme yapılacak olursa aĢağıdaki sonuçlara ulaĢılmaktadır. Afyonkarahisar Ġl Müdürlüğü verilerine göre, 2009 yılı itibarıyla ĠġKUR‟a 679 engelli kayıtlıdır. Bunların 138‟i istihdam edilmiĢtir. Buna göre, Afyonkarahisar‟da ĠġKUR‟a kayıtlı engellilerin %20,3‟ü istihdam edilebilmiĢtir. Ġstihdam edilen lise mezunu engellilerin toplam kayıtlı engellilere oranı %0,9 iken ilköğretim mezunu engellilerin oranı %19,4‟dür. Kütahya ilinde ĠġKUR‟a kayıtlı 890 engelli vardır. Bunların %22‟si istihdam edilmiĢtir. Ġstihdam edilenlerin %14‟ü ilköğretim mezunu iken %8‟i lise mezunudur. Manisa ilinde engellilere yönelik verilere ulaĢılamamıĢtır. UĢak Ġl Müdürlüğü verilerine göre, 2009 yılı Aralık ayı sonu itibarıyla ĠġKUR‟a 678 engelli kayıtlı olup bunların %14,01‟i istihdam edilmiĢtir. Ġstihdam edilen engellilerin içinde sadece okuma ve yazma bilenlerin oranının %5, ilköğretim mezunu oranının %60 ve lise mezunu oranının %35 olduğu tahmin edilmektedir. 2.7.3. Kırsalda Yaşayanlar Kırsalda yaĢayan insanlar ve Ģehirlerde yaĢayan insanlar ihtiyaçlarını karĢılayabilme kolaylığı açısından eĢit Ģartlarda değillerdir. Özellikle geliĢmekte olan ülkelerde kır ve kent arasındaki yaĢam kalitesi farklılıkları gözle görülür düzeylere ulaĢmaktadır. TÜĠK‟in Yoksulluk AraĢtırmasına göre, 2008 yılında kırsalda yaĢayanlar içerisinde yoksul fert oranı %34 civarında iken Ģehirlerde bu oran %9 civarındadır. Yine aynı araĢtırmaya göre yoksul hane oranı kırsalda %29‟lar civarındayken, kentlerde %6 civarındadır. Benzer bir araĢtırma iller ve bölgeler düzeyinde olmadığından dolayı bölgesel düzeyde yoksulluk verilerine ulaĢılamamıĢtır. 40 34,62 35 30 29,83 25 Kırsal 20 Kent 15 10 9,38 6,8 5 0 Yoksul Hanehalkı Oranı (%) Yoksul Fert Oranı (%) Grafik 2.48: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye’de Yoksul Hane Halkı ve Yoksul Fert Oranı (%) Kaynak: TÜĠK, Türkiye Yoksulluk AraĢtırması, 2008 Türkiye Yoksulluk AraĢtırması verilerine göre, Türkiye‟de kırsalda yaĢayanların %1,41‟i gıda yoksulluğu içinde yaĢarken, %1,32‟si günlük 2,15 USD‟nin altında, %18,3‟ü ise günlük 4,3 USD‟nin altında gelir elde etmektedir. ġehirlerde yaĢayanlar açısından değerlendirildiğinde ise kırsalda yaĢayanlara göre çok daha iyi gelir seviyelerinde oldukları Grafik 2.49‟da görülmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 114 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 20 18,30 18 16 14 12 10 Kırsal 8 Kent 6 4 1,41 2 2,77 1,32 0,23 0,17 0 Gıda Yoksulluğu Oranı Günlük 2,15 $'ın Altındakilerin Oranı Günlük 4,3 $'ın Altındakilerin Oranı Grafik 2.49: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye’de Gıda Yoksulluğu, Günlük 2,15 USD ve 4,3 USD Gelirin Altında Yaşayanların Oranı (%) Kaynak: TÜĠK, Türkiye Yoksulluk AraĢtırması, 2008 Eğitim düzeyi açısından incelendiğinde kırsal kesimde yaĢayan kadınlarda ileri eğitim düzeylerinde ciddi düĢüĢler göze çarpmaktadır. Benzer durum Grafik 2.51‟de görüldüğü üzere erkekler içinde geçerli olup kırsalda yaĢayan erkeklerin eğitim düzeylerinde temel eğitim ve öğretimden sonra ciddi bir düĢme görülmektedir. Grafik 2.50 ve Grafik 2.51 incelendiğinde TR33 Bölgesi‟nde kırsalda yaĢayan erkek ve kadınların büyük çoğunluğunun ilkokul eğitimi almıĢ kiĢiler olduğu görülmektedir. Bunun yanında Ģehirlerde yaĢayanların ise lise ve Yüksekokul eğitimi alma açısından kırsalda yaĢayanlara kıyasla çok daha ileride oldukları söylenebilir. Bu durumun temel sebebi, kırsalda yaĢayan insanlar için kas gücünün en temel emek girdisi olarak görülmesi, çocuklarını okula göndermeleri halinde bu kas gücünden mahrum kalacak olmaları gösterilebilir. Ayrıca TÜĠK istatistiklerine göre, yoksul fert oranı yaklaĢık %34 olarak gösterilen kırsal kesimin eğitim masraflarını altından kalkılamayacak bir gider kalemi olarak görmeleri de bunun bir sebebi olarak ifade edilebilir. 80 70 60 50 40,8 40 33,3 30 16,0 20 10 15,9 17,7 9,4 8,2 14,0 11,1 2,8 1,0 3,4 5,6 0,7 0 Okuma Yazma Okuma Yazma Ġlkokul Mezunu Bilmeyen Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen Ġlköğretim Mezunu Ġl/Ġlçe Kadın Oranı Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu Lise veya Dengi Okul Mezunu Yüksekokul veya Fakülte Mezunu Belde/Köy Kadın Oranı Grafik 2.50: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi’nde Yaşayan Kadınların İkamet Yerleri Bazında Eğitim Düzeyi Kaynak: TÜĠK TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 115 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 70 60 50 42,5 40 27,1 30 20 14,8 10 1,7 19,3 17,1 10,7 11,5 5,4 4,2 3,9 8,2 8,6 1,8 0 Okuma Yazma Okuma Yazma Bilmeyen Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen Ġlkokul Mezunu Ġlköğretim Mezunu Ġl/Ġlçe Erkek Oranı Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu Lise veya Dengi Okul Mezunu Yüksekokul veya Fakülte Mezunu Belde/Köy Erkek Oranı Grafik 2.51: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi’nde Yaşayan Erkeklerin İkamet Yerleri Bazında Eğitim Düzeyleri Kaynak: TÜĠK 2.8. Dernekler Dernekler Dairesi BaĢkanlığı verilerine göre, 2010 yılında Türkiye‟de faal 85.329 dernek içerisinden 1.099‟u Afyonkarahisar‟da, 1.017‟si Kütahya‟da, 1.349‟u Manisa‟da ve 519‟u UĢak‟ta bulunmaktadır. Derneklerin üye sayıları hakkında herhangi bir bilgiye ulaĢılamamıĢtır. Ancak dernek baĢına düĢen nüfus sayısına bakmak gerekirse, dernek baĢına Afyonkarahisar‟da 638, Kütahya‟da 562, Manisa‟da 987 ve UĢak‟ta 647 kiĢi düĢmektedir. Aynı verilere göre, Türkiye‟deki derneklerin %10‟unu hemĢehri dernekleri oluĢturmaktadır. Bu derneklerin yarısından fazlası Marmara Bölgesi‟nde bulunmakta olup Ġstanbul, Bursa ve Kocaeli‟de yoğunlaĢmıĢlardır. Bunun yanında faal dernekler içerisinde dini hizmetlerin gerçekleĢtirilmesi (cami, kuran kursu, kilise, havra vb.) amacıyla kurulan dernekler ilk sırada yer almaktadır. Ancak son yıllarda kurulan dernekler içerisinde bu amacı taĢıyan derneklerin sayısında azalma görülmektedir (ĠçiĢleri Bakanlığı Dernekler Dairesi BaĢkanlığı). Aynı verilere göre, Türkiye‟de bilgisayar sahibi olan derneklerin %42,14‟ü Marmara Bölgesi‟nde, %18,42‟si Ġç Anadolu Bölgesi‟nde ve %13,08‟i Ege Bölgesi‟nde bulunmaktadır. Tablo 2.67: 2010 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi’ndeki Faal Dernek Sayıları Faal Dernek Sayısı Toplam Dernekler (Adet) İçindeki Payı (%) Dernek Başına Düşen Nüfus Sayısı Afyonkarahisar 1.099 1,3 638 Kütahya 1.017 1,2 562 Manisa 1.349 1,6 987 519 0,6 647 3.984 4,7 738 85.329 100,0 850 UĢak TR33 Bölgesi Türkiye *Nüfus verileri 2009 yılı için TÜĠK‟ten alınmıĢtır. Kaynak: ĠçiĢleri Bakanlığı Dernekler Dairesi BaĢkanlığı TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 116 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 2.9. Avrupa Birliği (AB) Kapsamında TR33 Bölgesi Mali Destek Programları AB-Türkiye Mali ĠĢbirliği kapsamında yürütülen bölgesel kalkınma programlarında belirlenen öncelik alanlarında hibe programı uygulamasıyla projeler desteklenmektedir. Bu çerçevede programların öncelik alanlarında belirlenecek Ģartlara uygun olarak hazırlanan projelerden yarıĢma ortamında seçilecek baĢarılı projeler hibeden yararlandırılmaktadır. Hibe programlarının hazırlık ve uygulamaları Avrupa Birliği Genel Sekreterliği (ABGS) koordinasyonu ve yönetiminde olup Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığı (DPT)‟de planlama aĢamasında katılımcı olmakta, ihale aĢaması ise Merkezi Finans ve Ġhale Birimi (MFĠB) tarafından yürütülmektedir. TR33 Bölgesi illeri arasında Afyonkarahisar bu hibe programlarından bugüne kadar yararlanmamıĢtır. BaĢta Manisa olmak üzere Kütahya ve UĢak‟ta bu kapsamda çeĢitli projeler uygulanmıĢtır. Projeler belediyeler, çeĢitli sendikalar, dernekler, vakıflar, odalar ve üniversiteler tarafından yürütülmüĢtür. AB-Türkiye Mali ĠĢbirliği kapsamında, TR33 Bölgesi‟nde toplam 21 proje 2.096.261 Euro tutarında hibe almıĢ olup bu rakamlar Türkiye‟de yürütülen projelerin %0,9‟una ve alınan hibe miktarının ise %0,7‟sine denk gelmektedir. Tablo 2.68: AB-Türkiye Mali İşbirliği Kapsamında TR33 Bölgesi’nde Yürütülen Proje Sayısı ve Hibe Miktarı Proje Sayısı Hibe Miktarı (Euro) Kütahya 3 427.432 Manisa 12 1.227.078 UĢak 6 441.751 TR33 Bölgesi 21 2.096.261 Türkiye 2.368 292.687.825 Kaynak: MFĠB, Haziran 2010 AB-Türkiye Mali ĠĢbirliği kapsamında, TR33 Bölgesi‟nde yürütülen projelerin %52‟si sivil toplum kuruluĢları (STK), %38‟i belediyeler ve %10‟u üniversiteler tarafından yürütülmüĢtür. 10% 38% Belediye STK 52% Üniversite Grafik 2.52: AB-Türkiye Mali İşbirliği Kapsamında TR33 Bölgesi’nde Yürütülen Projelerin Yürütücü Bazında Dağılımı (%) Kaynak: MFĠB, 2010 Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları kapsamında 1 Ocak 2007 tarihi ile 2013 yılı sonuna kadar sürecek yedi yıllık bir dönemi kapsayan Hayat Boyu Öğrenme (LLP) ve Gençlik Programları AB üyesi ülkeler, Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA) ülkeleri (Norveç, Ġzlanda ve LihtenĢtayn) ve aday ülkelerin katılımıyla gerçekleĢmektedir. Aday ülke olarak Türkiye, Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programlarına “tam üye” olarak 1 Nisan 2004 tarihinden itibaren katılmıĢtır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 117 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Genel ve mesleki eğitimin yanında eğitimle ilgili tüm alt program ve faaliyetleri bütüncül bir yaklaĢımla tek bir programda toplayan LLP‟nin amacı “hayat boyu öğrenme yoluyla Topluluğu ileri bir bilgi toplumu haline getirmek, daha çok ve daha iyi iĢ imkanı yaratmak, sosyal bütünlüğü geliĢtirmek; çevrenin gelecek kuĢaklar için daha iyi korunmasını sağlamak; özellikle de dünyada bir kalite referansına dönüĢmelerini temin etmek amacıyla Topluluk içindeki eğitim ve öğretim sistemleri arasında karĢılıklı değiĢim, iĢbirliği ve hareketliliği güçlendirmektir” (Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konseyi'nin LLP'yi yasalaĢtıran 15 Kasım 2006 ve 1720/2006/EC sayılı Kararı). Bu program, ilk ve orta öğrenimdeki öğrenciler, yetiĢkinler, mesleki eğitim stajyerleri, üniversite öğrencileri, temel beceri ihtiyacı duyan insanlar, eğitim profesyonellerine kadar herkes için eğitim ve öğretimde geliĢme imkanları ve karĢılıksız mali katkı sağlamaktadır (BaĢbakanlık Devlet Planlama TeĢkilatı Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi BaĢkanlığı). Tablo 2.69 programlara iliĢkin yalnızca temel bilgi verme amacını taĢımaktadır. Tablo 2.69: Hayat Boyu Öğrenme Programı (LLP) Program Comenius Erasmus Leonardo Da Vinci Grundtvig Konu Okul Eğitimi Yüksek Öğretim Mesleki Eğitim YetiĢkin Eğitimi Kaynak: Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi BaĢkanlığı, http://www.ua.gov.tr/ TR33 Bölgesi‟nde 2004-2009 yılları arasında Hayat Boyu Öğrenme Programı kapsamında yapılan ve kabul edilen proje baĢvuru sayısı ile bu projeler için tahsis edilen hibe miktarı Tablo 2.70‟te yer almaktadır. Tablo 2.70: 2004-2009 Yılları Arası LLP Kapsamında TR33 Bölgesi’nde Yapılan Proje Başvuru Sayısı ve Kabul Edilen Projeler ile Bu Projelere Tahsis Edilen Hibe Miktarları Yıllar Başvuru Durumu BaĢvuru Sayısı* 2004 Kabul Edilen Proje Sayısı Hibe Miktarı (Euro) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi - - - - - 12 0 3 0 15 192.328 0 44.400 0 236.728 BaĢvuru Sayısı 70 66 111 25 272 Kabul Edilen Proje Sayısı 10 16 12 6 44 94.936 182.664 175.210 47.000 499.810 BaĢvuru Sayısı 54 71 119 45 289 Kabul Edilen Proje Sayısı 14 14 24 17 69 153.797 157.446 269.884 169.002 750.129 BaĢvuru Sayısı 44 73 103 41 261 Kabul Edilen Proje Sayısı 13 13 20 19 65 211.455 155.550 273.431 194.520 834.956 BaĢvuru Sayısı 34 55 77 27 193 Kabul Edilen Proje Sayısı 11 8 13 12 44 358.791 135.400 250.500 237.250 981.941 31 53 69 20 173 7 15 21 7 50 144.448 201.313 464.568 139.900 950.229 Başvuru Sayısı 233 318 479 158 Kabul Edilen Proje Toplam 67 66 93 61 Sayısı Hibe Miktarı (Euro) 1.155.755 832.373 1.477.993 787.672 *2004 BaĢvuru Sayısı‟na iliĢkin bilgiler bulunmamaktadır. Kaynak: Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi BaĢkanlığı, http://www.ua.gov.tr/ 1.188 2005 Hibe Miktarı (Euro) 2006 Hibe Miktarı (Euro) 2007 Hibe Miktarı (Euro) 2008 Hibe Miktarı (Euro) BaĢvuru Sayısı 2009 Kabul Edilen Proje Sayısı Hibe Miktarı (Euro) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI 287 4.253.793 Sayfa 118 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 2004-2009 yılları arasında LLP kapsamında TR33 Bölgesi içerisinde Manisa ili en çok projesi kabul edilen ve en çok hibeyi alan ildir. Manisa‟yı ise Afyonkarahisar ve Kütahya illeri takip etmektedir. Projelerin Dağılımı Hibelerin Dağılımı UĢak 18% Afyon 27% Manisa 35% Kütahya 20% UĢak 21% Manisa 33% Afyon 23% Kütahya 23% Grafik 2.53: TR33 Bölgesi’nde LLP Kapsamında Kabul Edilen Projelerin ve Alınan Hibelerin İller Bazında Dağılımı (%) Kaynak: Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi BaĢkanlığı Gençlik Programı kapsamında, gençler yurtiçinde ve yurtdıĢında çeĢitli etkinliklere katılabilmekte, uluslararası ve yerel projeler üretebilmektedirler. STK‟lar, kamu kuruluĢları ve sıradan gruplar proje baĢvurusu yapabilmektedir. Projelere katılabilmek için dil Ģartı aranmamakta, yabancı dil bilmeyen gençler de bu projelerden faydalanabilmektedir. Gençlik Programı altındaki programlara eylem denmekte olup bu kapsamdaki eylemler ve bu eylemler için kabul edilen yaĢ grupları Tablo 2.71‟de yer almaktadır. Gençlik Programı kapsamında baĢvurular yıl içerisinde 5 farklı dönemde kabul edilmekte olup bu dönemler 1 ġubat, 1 Nisan, 1 Haziran, 1 Eylül ve 1 Kasım‟dır. Tablo 2.71: Gençlik Programı Kapsamındaki Eylemler ve Yararlanabilecek Gruplar Eylem Grubu Yaş Grubu Eylem 1.1 Gençlik DeğiĢimleri 13-30 Eylem 1.2 Gençlik GiriĢimleri 15-30 Eylem 1.3 Gençlik Demokrasi Projeleri 13-30 Eylem 2 Avrupa Gönüllü Hizmeti 18-30 Eylem 3.1 AB KomĢu Ülkeleriyle ĠĢbirliği 13-30 Eylem 4.3 Gençlik ÇalıĢanları ve Gençlik KuruluĢları Ġçin Eğitim ve Ağ Kurma Sınırsız Eylem 5.1 Gençler ve Gençlik Politikalarından Sorumlu Olanlar Ġçin Toplantılar 15-30 Kaynak: Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi BaĢkanlığı, http://www.ua.gov.tr/ TR33 Bölgesi‟nde 2004-2009 yılları arasında Gençlik Programı kapsamında yapılan ve kabul edilen proje baĢvuru sayısı ile bu projeler için tahsis edilen hibe miktarı Tablo 2.72‟de yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 119 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 2.72: 2004-2009 Yılları Arası Gençlik Programı Kapsamında TR33 Bölgesi’nde Yapılan Proje Başvuru Sayısı ve Kabul Edilen Projeler ile Bu Projelere Tahsis Edilen Hibe Miktarları Yıllar 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Başvuru Durumu Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak 0 0 0 12 2 15.000 3 2 21.590 10 6 37.780 11 3 34.550 21 8 69.080 5 4 62.350 10 1 8.430 13 1 10.600 9 3 27.760 14 8 75.150 8 3 31.860 1 1 20.990 5 2 14.000 8 5 37.500 16 8 90.640 52 12 165.960 60 10 187.120 0 0 0 2 1 14.880 16 6 59.100 20 5 46.600 17 2 14.700 22 3 23.625 BaĢvuru Sayısı Kabul Edilen Proje Sayısı Hibe Miktarı (Euro) BaĢvuru Sayısı Kabul Edilen Proje Sayısı Hibe Miktarı (Euro) BaĢvuru Sayısı Kabul Edilen Proje Sayısı Hibe Miktarı (Euro) BaĢvuru Sayısı Kabul Edilen Proje Sayısı Hibe Miktarı (Euro) BaĢvuru Sayısı Kabul Edilen Proje Sayısı Hibe Miktarı (Euro) BaĢvuru Sayısı Kabul Edilen Proje Sayısı Hibe Miktarı (Euro) Başvuru Sayısı 57 59 142 77 Kabul Edilen Proje Toplam 21 20 38 17 Sayısı Hibe Miktarı (Euro) 178.000 216.150 516.210 158.905 Kaynak: Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi BaĢkanlığı, http://www.ua.gov.tr/ TR33 Bölgesi 6 5 83.340 29 6 52.310 40 14 128.790 55 22 202.780 94 25 290.360 111 24 311.685 335 96 1.069.265 2004-2009 yılları arasında Gençlik Programı kapsamında TR33 Bölgesi içerisinde Manisa ili en çok projesi kabul edilen ve en çok hibeyi alan ildir. Manisa‟yı ise alınan hibeler bazında sırasıyla Kütahya ve Afyonkarahisar illeri takip ederken, kabul edilen baĢvuru sayısı bazında Afyonkarahisar ve UĢak illeri takip etmektedir. UĢak ise her iki kategoride de son sırada yer almaktadır. Hibelerin Dağılımı UĢak 15% Projelerin Dağılımı UĢak 18% Afyon 17% Kütahya 20% Manisa 39% Manisa 48% Afyon 22% Kütahya 21% Grafik 2.54: TR33 Bölgesi’nde Gençlik Programı Kapsamında Kabul Edilen Projelerin ve Alınan Hibelerin İller Bazında Dağılımı (%) Kaynak: Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi BaĢkanlığı TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 120 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Yerel kalkınma; yerel yöneticiler, iĢletmeler, sosyo-ekonomik kuruluĢlar (kooperatifler, dernekler, vakıflar, vb.), sosyal taraflar gibi yerel aktörler ve farklı kurumsal düzeyler arasında daha iyi koordinasyon yoluyla, enerji ve kaynakların birleĢtirilmesiyle gerçekleĢtirilebilir. Yerel ve bölgesel oluĢumlar aynı zamanda yerel kalkınma ve iĢsizliğe karĢı mücadelede önemli rol oynarlar. AB-Türkiye Mali ĠĢbirliği kapsamında yürütülen bölgesel kalkınma programlarından, eğitim ve gençlik programlarından ve Türkiye‟nin taraf olduğu diğer programlardan yararlanmak için geliĢtirilen proje fikirleri hem bölgesel kalkınmayı sağlayacak hem de Bölge‟ye yenilikçi yaklaĢımlarla bakılmasını sağlayacaktır. Bu doğrultuda TR33 Bölgesi‟ndeki yerel aktörlerin Bölge‟nin sorunlarına çözüm getirecek projeler ortaya koyması Bölge‟nin kalkınmasında önemli bir rol oynayacaktır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 2: SOSYAL YAPI Sayfa 121 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET 3.1. Dünya ve Türkiye’de Ekonomi ve Ticaret 3.1.1. Giriş TR33 Bölgesi‟ne iliĢkin genel iktisadi bilgiler kapsamında üretim, iĢgücü, dıĢ ticaret, yatırım, finans ve rekabet konuları incelenmektedir. 2009 yılı Türkiye Ġlerleme Raporu`na göre, küresel krizin Türkiye üzerindeki etkileri giderek belirginleĢmiĢtir. Ancak, 2009 yılı ortası itibarıyla neredeyse tüm ekonomik göstergeler, ekonomik daralmanın 2009 yılının ilk çeyreğinde dip seviyesini gördüğünü göstermektedir. 2007 yılında %4,7 olarak gerçekleĢen ekonomik büyüme, 2008 yılında %0,9‟a gerilemiĢtir. Bu daralma özellikle 2008 yılının son çeyreği ve 2009 yılının ilk çeyreğinde belirginlik kazanmıĢ ve Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) bu dönemlerde, bir önceki yılın aynı dönemlerine kıyasla, sırasıyla %6,5 ve %14,3 küçülmüĢtür. Küçülme, 2009 yılının ikinci çeyreğinde keskin bir biçimde yavaĢlayarak bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla %7‟ye inmiĢ ve neticede ekonomi 2009 yılının ilk yarısına kadar olan bir yıllık dönemde %10,6 daralmıĢtır. Kriz, ekonominin hemen hemen bütün sektörlerini olumsuz etkilemiĢtir. Sanayi özellikle, otomotiv ve elektrikli aletler dâhil olmak üzere, iç talepteki ve esas olarak dıĢ talepteki büyük düĢüĢe bağlı olarak olumsuz yönde etkilenmiĢtir. Sanayi üretimindeki düĢme eğilimi Mart 2009 itibarıyla azalmaya baĢlamıĢtır. Tüketicideki ve iĢ dünyasındaki güvenin yanısıra sanayideki kapasite kullanımı, ilk çeyreğin sonundan itibaren olumlu sinyaller vermeye baĢlamıĢtır. Talep bakımından, özel tüketim ve bilhassa özel yatırım krizden ciddi anlamda etkilenmiĢtir. 2008 yılında, özel tüketim bir önceki yılın aynı dönemine oranla sadece %0,3 artarken, özel yatırım %4 oranında düĢmüĢtür. 2009 yılının ilk yarısında, yatırımlardaki yavaĢlama ciddi biçimde artmıĢ ve özel yatırımlar %32,5 oranında azalmıĢtır. 2008‟de %1,9 olan kamu kesimi tüketimi, mali teĢvik paketleri ile desteklenmiĢ ve 2009`un ilk yarısında %2,7‟ye yükselmiĢtir. Özel tüketim, mali geniĢlemeye karĢılık vermeye baĢlamıĢ, 2009 yılının ilk çeyreğindeki %10,2‟lik düĢüĢle karĢılaĢtırıldığında, 2009 yılının ikinci çeyreğinde güçlü Ģekilde toparlanarak bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla sadece %1,2 oranında düĢüĢ göstermiĢtir. 2008 yılında %2,3 oranında artıĢ gösteren ihracat, 2009 yılının ilk yarısında %10,6 oranında azalmıĢtır. Ġthalatta ise daha fazla düĢüĢ kaydedilmiĢ olup 2008 yılındaki düĢüĢ %3,8 iken 2009 yılının ilk yarısında, bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla %25,9‟dur. Hisse senetleri keskin biçimde değer kaybetmiĢ, 2009 yılının ilk yarısının sonuna kadar olan bir yıllık dönemde %5 oranında düĢüĢ göstermiĢtir. Sonuç olarak, küresel ekonomik krizin ortaya çıkmasını takiben, iç talepteki ve esas olarak dıĢ talepteki Ģiddetli düĢüĢün bir sonucu olarak, Türkiye ekonomisi, özellikle 2009 yılının ilk yarısında keskin bir biçimde daralmıĢtır (Avrupa Komisyonu, 2009 Yılı Türkiye Ġlerleme Raporu, 14.10.2009). Buna karĢılık, iyi bir ihracat performansı ile 2009‟un ikinci çeyreğinde ekonomide yeniden bir sıçrama yaĢanmıĢtır. GSYH‟nin 2010`da %6,8, 2011‟de ise %4,5 büyüyeceği tahmin edilmektedir. Ancak iĢ alanları yaratma, hızlı büyüyen iĢgücünü karĢılayabilecek kadar güçlü olmayacak ve iĢsizlik daha da artacaktır. Bununla birlikte ihtiyatlı makroekonomik yönetim, yurtiçi ve uluslararası güvenin geliĢmesine katkıda bulunmuĢtur. Mali saydamlıkta süregelen ilerlemenin bu güven eğilimini desteklemesi beklenmektedir. Rekabetçiliği korumada ve sürdürülebilir istihdamın büyümesini teĢvik etmede iĢgücü pazarı reformlarına gerek duyulmaktadır [Ekonomik ĠĢbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), TurkeyEconomic Outlook 87 Country Summary]. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 122 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 3.1.2. Üretim DPT`nin Nisan 2010`da yayınlanan Ekonomik GeliĢmeler raporuna göre, GSYH`de belirlenen değiĢimler aĢağıda açıklanmaktadır. 2009 yılının dördüncü çeyreğinde GSYH, piyasa beklentilerinin yaklaĢık 2 puan üzerinde %6 oranında artmıĢtır. Böylece üst üste dört çeyrek ekonomideki daralmanın ardından büyümeye geçilerek resesyondan çıkılmıĢtır. 2009 yılında ekonomide daralma %4,7 olarak gerçekleĢmiĢtir. Piyasaların beklentisinde (CNBC-e anketi) ise son çeyrek büyümesi %4, yıllık daralma ise %5,4 seviyesinde idi. 2009 yılı GSYH‟deki daralma tahminleri, IMF‟nin %6,5, Dünya Bankası‟nın %5,8 ve OECD‟nin ise %6,5 idi. Yılın dördüncü çeyreğinde ekonomik aktivitedeki canlanma özellikle sanayi sektöründen kaynaklanmıĢtır. Hizmetler sektöründe beĢ çeyrek sonrası pozitif büyümeye geçilmiĢtir. Tarım sektöründe beklentiler doğrultusunda üretim artıĢı GSYH büyümesine katkıda bulunmuĢtur. Bu geliĢmelerin sonucunda sanayi sektöründe katma değer 2009 yılında %6,9 oranında azalma gerçekleĢtirmiĢtir. Hizmetler sektöründe katma değer beĢ çeyrek sonra artıĢa geçmiĢtir. Bu geliĢmede, özellikle ticaret sektöründe %10,3 ve mali aracı kuruluĢlarda %8,1 oranındaki katma değer artıĢları etkili olmuĢtur. Bu iki sektörün son çeyrekte GSYH artıĢ hızına katkısı toplamda %2,2 puan olmuĢtur. ĠnĢaat sektöründeki daralma devam etmektedir. Katma değer, son çeyrekte otel ve lokantalarda %5,5, ulaĢtırma sektöründe %3,6 oranında artıĢ göstermiĢtir. Bunun sonucunda katma değer, hizmetler sektöründe 2009 yılının dördüncü çeyreğinde %4,5 oranında artıĢ kaydetmiĢtir. 2009 yılında hizmetler sektöründe daralma %5 seviyesinde gerçekleĢmiĢtir. 2009 yılında %4,7 oranında daralan GSYH‟ye sektörel katkılar, tarımdan 0,3 puan, sanayiden -1,8 puan ve hizmetler sektöründen ise -3,2 puan olarak hesaplanmıĢtır. DPT`nin Dokuzuncu Kalkınma Planı çerçevesinde hazırlanmıĢ olan 2007-2013 Vergi Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu (2007)‟ye göre vergi konusu ile ilgili genel veriler aĢağıdaki gibidir: Vergi yükü, OECD ülkelerinde istikrarlı bir artıĢ göstermektedir. OECD toplamında 1975 yılında milli hasılanın %30,3 olan vergi yükü, 2003 yılına gelindiğinde %36,3‟e kadar yükselmiĢtir. Bu artıĢ en belirgin olarak Avrupa‟da hissedilmektedir. Vergi yükü, OECD üyesi Avrupa ülkelerinde 1975 yılında %32,1 iken 2003 yılına gelindiğinde %38,9‟a; AB-15 ülkelerinde aynı dönemler itibarıyla %33,1‟den %40,5‟e yükselmiĢtir. GeliĢmiĢ ülkelerde vergi yükü artıĢının temel nedeni refah devletinin finansmanı olurken geliĢmekte olan ülkelerde kronik kamu açıkları vergi yükünün artmasına yol açmıĢtır. Tablo 3.1: 2003 Yılı İtibarıyla OECD Ülkelerinde Vergi Yükü Sosyal Güvenlik Dahil (%) Sosyal Güvenlik Hariç (%) OECD Ortalaması 36,3 26,8 OECD Avrupa 38,9 27,7 OECD Amerika 26,1 21,1 AB-15 40,5 28,9 Türkiye 32,8 25,9 Kaynak: DPT, 2007-2013 Vergi Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu, 2007 Vergi yükünün dağılımına bakıldığında, bölgesel farklılıklar göze çarpmaktadır. Gelir vergisinin milli hâsıla içerisindeki payı tüm bölgelerde artarken, kurumlar vergisinin, Amerika BirleĢik Devletleri (ABD)‟nin etkisiyle OECD-Amerika Bölgesi‟nde gerek toplam vergi gelirleri içerisindeki payı gerekse milli hasılaya oranı azalıĢ kaydetmiĢtir. Ancak, vergi TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 123 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU yükündeki artıĢın esas kaynağını, tüm bölgeler genelinde, sosyal güvenlik sistemi oluĢturmaktadır. OECD genelinde milli hasılanın; 1965 yılında %4,7‟sine; 1975 yılında %6,8‟ine tekabül eden sosyal güvenlik prim yükü 2003 yılına gelindiğinde %9,5 seviyesine yükselmiĢtir. Vergi yükündeki artıĢın bir kısmı mal ve hizmetler üzerinden alınan vergiler ile açıklanmaktadır. 1975 yılında mal ve hizmetler üzerinden alınan vergiler milli hasılanın %9,6‟sı seviyesinde iken 2003 yılında bu oran Avrupa‟nın katkısıyla %11,5‟e yükselmiĢtir. Emlâk vergileri ise milli hasılaya oran olarak OECD-Amerika Bölgesi‟nde azalırken AB-15 Bölgesi‟nde bir miktar artıĢ göstermiĢtir. Tablo 3.2: 2003 Yılı İtibarıyla OECD Ülkelerinde Vergi Gelirinin Dağılımı (%) OECD OECD Avrupa OECD Amerika Gelir Üzerinden Alınan Vergiler 35,3 33,1 39,9 34,2 23,7 Sosyal Güvenlik Primleri 26,1 28,9 19,6 28,8 20,8 Tüketim Vergileri 32,9 33,1 32,5 31,4 52,4 5,6 4,7 7,9 5,2 3,2 Servet Vergileri AB-15 Türkiye Kaynak: DPT, 2007-2013 Vergi Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu, 2007 3.1.3. İşgücü 1980 ve 2004 yılları arasında, Türkiye‟de çalıĢma yaĢındaki nüfus 23 milyon artmıĢtır; ancak bu dönem süresince sadece 6 milyon iĢ yaratılmıĢtır. Bunun sonucu olarak, Türkiye‟deki istihdam oranı dünyadaki en düĢük istihdam düzeyleri arasındadır. Birçok ülkede istihdam oranları %50‟nin üzerinde olup AB-15 ülkelerinde bu oran ortalama %65‟tir. Kadınlar arasındaki düĢük istihdam düzeyi, Türkiye ile AB arasındaki istihdam oranı farklarının büyük kısmını açıklamaktadır. AB-15 ile karĢılaĢtırıldığında, en elveriĢli çalıĢma yaĢındaki Türk kadınlarının istihdam oranı yarıdan azdır. Buna ek olarak, 55 yaĢ üstü Türk kadınlarının ve erkeklerinin sadece üçte biri iĢgücüne dâhildir. Türkiye‟deki iĢ açığı, ülkenin AB‟ye katılım yolunda ilerlediği bu dönemde bir zorluk olarak ortaya çıkmaktadır (Dünya Bankası, 2006 yılı Türkiye ĠĢgücü Piyasası Raporu, 14.04.2006). 2008`in ortalarında yaklaĢık %9,5 olan iĢsizlik oranı, ekonomik yavaĢlama nedeniyle, keskin biçimde yükselerek 2009`un ortalarına gelindiğinde %13`e ulaĢmıĢtır. ĠĢsizlik, genç nüfusta çok daha yüksektir (15-24 yaĢ arası yaklaĢık %24 civarındadır). ĠĢ arayanların yarıdan fazlasını uzun dönemli iĢsizler oluĢturmaktadır. Ġstihdam oranı yaklaĢık %1 azalarak Haziran 2009 itibarıyla yaklaĢık %42,5 olarak gerçekleĢmiĢtir. Kadın istihdamı da 2008 yılında artmaya baĢlamıĢ, ancak Haziran 2009 itibarıyla toplam çalıĢan nüfusun %24`ünün altında bir oranla oldukça düĢük kalmıĢtır. Tarım sektörünün özelliği çok sayıda ücretsiz aile iĢçisi bulunmasıdır. Bu durum, istatistiksel olarak daha az bir iĢsizlik oranına neden olmakta, ancak bu sektörde ve genel olarak ekonomide eksik istihdamın büyüklüğüne iĢaret etmektedir. ÇalıĢan nüfusun sayısı her yıl yaklaĢık 600.000 artmakta ve bu durum, bilhassa mevcut kriz çerçevesinde iĢgücü piyasasının hazmetme kapasitesi için önemli güçlükler anlamına gelmektedir. Son dönemdeki giriĢimlere rağmen, kısmen iĢgücü piyasasının esnek olmayıĢı ve mesleki nitelikler bakımından iĢgücü talebi ve arzı arasındaki uyumsuzluk nedeniyle, ilave istihdam yaratılmasında hala güçlüklerle karĢılaĢılmaktadır. Sonuç olarak, iĢgücü piyasası koĢulları giderek daha zorlu bir duruma gelmiĢ ve iĢsizlik oranı ekonomik faaliyetlerdeki daralmayla birlikte ciddi biçimde yükselmiĢtir (Avrupa Komisyonu, 2009 Yılı Türkiye Ġlerleme Raporu, 14.10.2009). TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 124 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 3.1.4. Dış Ticaret ABD konut piyasası kaynaklı ortaya çıkan ve hızlı bir Ģekilde diğer ülkelere yayılan finansal krizin ekonomik bir nitelik kazanmasıyla baĢlayan küresel çapta daralma, 2009 yılında daha da derinleĢerek Türkiye‟nin dıĢ ticaretini olumsuz etkilemiĢtir. Bu geliĢmelerin bir sonucu olarak, ihracat 2008 yılına göre %22,6 oranında azalarak 2009 yılında 102,1 milyar USD‟ye gerilemiĢtir. 2010 yılının ilk iki ayında ise ihracat önceki yılın aynı dönemine göre 0,8 puan azalmıĢtır. Söz konusu dönemde iĢlenmemiĢ altın ihracatında 2009 yılında yaĢanan olağandıĢı artıĢların yaĢanmaması, 2010 yılının aynı döneminde ihracatın yaklaĢık aynı kalmasına neden olmuĢtur. ĠĢlenmemiĢ altın ihracatının yer aldığı 71. fasıl hariç ihracatın Ocak-ġubat dönemi geliĢimine bakıldığında; %15,6 oranında bir artıĢ olduğu görülmektedir. 2009 yılında %72,5 olan ihracatın ithalatı karĢılama oranı 2009 yılının ilk iki ayında %69,9 düzeyinde gerçekleĢerek büyüme sürecinin olduğu dönemler seviyesine inmiĢtir. Bu geliĢmelerin bir sonucu olarak, dıĢ ticaret açığı Ocak-ġubat döneminde %103,5 oranında artarak 6,8 milyar USD olmuĢtur (DPT, Ekonomik GeliĢmeler, Nisan 2010). Dünya Ticaret Örgütü (WTO)`nun Dünya Ticaret Raporu (2009)`a göre, 2008 döneminde toplam ihracat değeri 16 trilyon 127 milyar USD olarak gerçekleĢmiĢ ve yıllık değiĢim oranı %15 olarak bulunmuĢtur. Aynı dönemde Türkiye öncü ihracatçı ülkeler olan ilk 30 arasında yer alamamıĢtır. 2008 dönemi için toplam ithalat değeri ise 16 trilyon 415 milyar USD olarak ve yıllık değiĢimi ise ihracattaki gibi yine %15 olarak gerçekleĢmiĢtir. Türkiye‟nin 2008 yılı ithalatı yıllık %19 artmıĢ ve 202 milyar USD olarak gerçekleĢmiĢtir. Buna göre, Türkiye‟nin dünya ithalatındaki payı %1,2‟dir. (WTO, World Trade Report, 2009). 3.1.5. Yatırım BirleĢmiĢ Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD)`ın verilerine göre, dünya genelinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar (UDY), 2007 rakamlarıyla tarihteki en yüksek noktası olan 1 trilyon 979 milyar USD‟ye ulaĢmasının ardından, 2008 yılında global krizin etkileriyle %14‟lük bir düĢüĢ yaĢamıĢ ve 1,7 trilyon USD‟de kalmıĢtır. 2008 yılı kesinleĢmiĢ verilerine göre en fazla UDY çeken ilk 5 ülke sırasıyla ABD, Fransa, Çin, Ġngiltere ve Rusya olmuĢtur. Türkiye çektiği 18 milyar USD‟lik UDY ile en çok yatırım çeken ülkeler arasında 20. sırada yer almıĢtır. Türkiye, geliĢmekte olan ülkeler arasındaki sıralamada ise 2007 yılında olduğu gibi 2008‟de de 9. sırada yer almıĢtır. Böylece Türkiye, dünya sıralamasında 2007 verileriyle 25. sırada iken 2008 yılında 20. sıraya yükselmiĢ; geliĢmekte olan ülkeler sıralamasında ise 9. sıradaki yerini korumuĢtur. Türkiye, 2008 yılında dünya sıralamasında yükselmesine rağmen UDY giriĢleri 2007 yılında ulaĢılan 22 milyar USD‟lik rekor seviyeden %18 oranında gerilemiĢtir. Krizin etkilerinin yıl sonunda derinleĢmesi nedeniyle bu düĢüĢ sınırlı kalırken global trende paralel olarak 2009 yılında UDY giriĢlerinin daha keskin bir düĢüĢ ile 10 milyar USD‟nin de altında kalması beklenmektedir. Nitekim 2009 yılının ilk 7 ayı itibarıyla UDY giriĢleri ancak 4,9 milyar USD‟ye ulaĢabilmiĢtir. Bu rakam, 2008 yılının aynı dönemine oranla %58 düĢüĢ anlamına gelmektedir [Uluslararası Yatırımcılar Derneği (YASED), UNCTAD 2009 Dünya Raporu, 17.09.2009]. Türkiye`de 2009 yılında teĢvik belgesine bağlanan yatırım tutarı, 2008 yılına göre %30 azalarak 28.377,2 milyon TL‟den 19.878 milyon TL‟ye gerilemiĢtir. TeĢvik belgesine bağlanan yatırımlarda tüketici fiyatları endeksine göre reel olarak %34,3 düĢüĢ olmuĢtur. 2009 yılında toplam 2.492 adet teĢvik belgeli yatırım ile 80.135 kiĢiye istihdam sağlanması amaçlanmıĢtır. Bunların 47.656‟sının imalat sanayi, 27.355‟inin hizmetler, 3.543‟ünün madencilik ve 1.581‟inin enerji sektöründe istihdam edilmesi hedeflenmiĢtir (TOBB, 2009 Ekonomik Rapor 65. Genel Kurul, Ankara). TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 125 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Bölgeler yeni teĢvik sisteminde sosyo-ekonomik geliĢme düzeyleri dikkate alınarak dört gruba ayrılmıĢtır. 2009 yılında verilen toplam 19.878 milyon TL tutarındaki yatırım teĢvik belgeleri içinde ilk sırayı 8.791,3 milyon TL ile (%44,2) 1. Bölge alırken onu, 5.512,4 milyon TL ile (%27,7) 3. Bölge, 2.884,9 milyon TL ile (%14,5) 2. Bölge ve 2.689,5 TL ile (%13,5) 4. Bölge izlemiĢtir (TOBB, 2009 Ekonomik Rapor 65. Genel Kurul, Ankara). 3.1.6. Finans DPT‟nin Nisan 2010`da yayınlanan Ekonomik GeliĢmeler Raporu‟na göre, 2009 ve 2010 dönemlerinde mevduat ve kredilere iliĢkin genel durum aĢağıda verilmektedir. 2010 yılı Mart ayı itibarıyla toplam mevduat (bankalar arası hariç) 2009 yılı sonuna göre %3,2 oranında artmıĢtır. Bu dönemde Türk Parası (TP) mevduatlar %4,9 oranında artıĢ gösterirken, yabancı para (YP) mevduatların USD cinsinden değeri %3,3 oranında gerilemiĢtir. Böylece, YP mevduatların toplam mevduat içindeki payı da %32,4‟ten %31,1‟e inmiĢtir. Bir önceki ayla karĢılaĢtırıldığında ise TL mevduatların %1,3; YP mevduatların %0,3 oranında yükseldiği görülmektedir. Global ekonomiye iliĢkin beklentilerdeki iyileĢmeyle birlikte 2009 yılının son çeyreğinden itibaren toparlanma görülen kredilerdeki artıĢ eğilimi 2010 yılının ilk çeyreğinde de devam etmiĢtir. Nitekim 2010 yılı Mart ayı itibarıyla toplam krediler 2009 yılı sonuna göre %7,2 oranında yükselmiĢtir. Bu dönemde özellikle yurtiçi YP krediler %23,1 ile önemli oranda artıĢ göstermiĢtir. Aynı dönemde bankaların aracılık fonksiyonlarının bir göstergesi olan kredilerin mevduatlara oranı %65,8‟den %68,6‟ya yükselmiĢtir. Yurtiçi kredilerin türleri itibarıyla geliĢimine bakıldığında, 2010 yılının ilk çeyreğinde en yüksek artıĢın ticari kredilerde gerçekleĢtiği görülmektedir. 2010 yılı Mart ayı itibarıyla 2009 yılı sonuna göre ticari kredilerde %10,4, tüketici kredilerinde %5,7, kredi kartlarında %0,3, ihtisas kredilerinde ise %2,1 oranında artıĢ olmuĢtur. Bu dönemde ticari kredilerin toplam krediler içindeki payı artarken, diğer kredi türlerinin payı gerilemiĢtir. 3.1.7. Rekabet Dünya Ekonomik Forumu (WEF)`in 2009`da hazırlamıĢ olduğu Küresel Rekabet Edebilirlik Raporu`nda ülkeler kalkınma düzeylerine göre; Düzey 1, Düzey 1‟den Düzey 2‟ye GeçiĢ, Düzey 2, Düzey 2‟den Düzey 3‟e GeçiĢ ve Düzey 3 olmak üzere 5 adet sınıflandırma yapılmıĢtır. Söz konusu kalkınma düzeylerine göre yapılan sınıflandırma GSYH miktarları temel alınarak belirlenmiĢtir. Tablo 3.3: Kalkınma Düzeylerinin Belirlenmesinde Gelir Sınırları Kalkınma Düzeyi Düzey1 Düzey 1`den Düzey 2`ye GeçiĢ Düzey 2 Düzey 2`den Düzey 3`e GeçiĢ Düzey 3 Kişi Başına üşen GSYH (USD) <2.000 2.000-3.000 3.000-9.000 9.000-17.000 >17.000 Kaynak: WEF, The Global Competitiveness Report 2009-2010 Kalkınma düzeylerine göre Türkiye, Düzey 2‟den Düzey 3‟e GeçiĢ aĢamasında yer almaktadır. Türkiye ile karĢılaĢtırması yapılan ve aĢağıda yer alan global rekabet edebilirlik endeksinde verileri bulunan ülkelerden Meksika da Düzey 2‟den Düzey 3‟e GeçiĢ aĢamasında bulunurken Brezilya Düzey 2‟de, Fransa ve Almanya ise Düzey 3‟te yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 126 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 3.4: Global Rekabet Edebilirlik Endeksi 2008-2009 Genel Endeks (134 Ülke) 2009-2010 Genel Endeks (133 Ülke) Temel Gereksinimler S S P S P S P S P Almanya 7 7 5,37 8 5,85 14 5,12 5 5,47 Brezilya 64 56 4,23 91 4,04 42 4,41 38 4,08 Fransa 16 16 5,13 15 5,6 16 5,08 15 4,9 Meksika 60 60 4,19 59 4,47 55 4,15 67 3,57 Türkiye 63 61 4,16 69 4,34 54 4,16 58 3,7 Ülkeler İnovasyon Unsurları Etkinlik Arttıranlar * S: Sıra, P: Puan Kaynak: WEF, The Global Competitiveness Report 2009-2010 WEF‟in yaptığı Global Rekabet Edebilirlik çalıĢmasında, global rekabet genel endeksi; temel gereksinimler, etkinlik arttıranlar ve inovasyon unsurları olmak üzere 3 alt endeksten oluĢmaktadır. Temel gereksinimler; kurumlar, altyapı, makroekonomik denge, sağlık ve temel eğitim baĢlıklarını içermektedir. Etkinlik arttıranlar; yüksek öğrenim ve eğitim, mal piyasası etkinliği, iĢgücü pazarı etkinliği, finansal pazar kapsamı, teknolojik hazırlılık ve pazar büyüklüğü baĢlıklarından oluĢmaktadır. Ġnovasyon unsurları olarak da; iĢ alanında çok yönlülük ile inovasyon baĢlıklarına yer verilmektedir. Söz konusu baĢlıklar itibarıyla oluĢturulan alt endekslere ve bu endekslerin oluĢturduğu genel endeks değerlerine bakıldığında; genel endeks açısından Türkiye ve Brezilya`nın 2008-2009 döneminden 20092010 dönemine geçiĢte kalkınma açısından ilerleme kaydettikleri ve daha üst sıralara hareket ettikleri görülmektedir. Alt endekslerden temel gereksinimler açısından Türkiye 133 ülke içerisinde 69. sırada yer alırken, etkinlik arttırıcılarda 54. sırada, inovasyon unsurlarında ise 58. sırada yer almaktadır. Genel endeks açısından bakıldığında 2008-2009 döneminden 2009-2010 dönemine geçiĢte Türkiye istikrarlı bir performans sergileyerek 2 sıra yükselmiĢ ve 61. sıraya yerleĢmiĢtir. Türkiye, güçlü rekabet yapısı ve çok yönlü iĢ uygulamaları ile karakterize edilen geniĢ pazar olanaklarından yararlanmaya devam etmektedir. Diğer ülkelerle karĢılaĢtırıldığında Türkiye, makroekonomik istikrarlılığı sağlamada ilerleme kaydetmiĢtir. Ancak, bu ilerleme Türkiye`nin mali ve parasal politikalarındaki ilerlemelerden çok, diğer ülkelerin bu konudaki güçsüzlüğünden kaynaklanmaktadır. Diğer yandan, altyapı kalitesinin artırılması, daha iyi temel eğitim ve sağlık hizmetleri doğrultusunda insan kaynaklarının geliĢtirilmesi, iĢgücü piyasasındaki etkinliğin artırılması, kamu kuruluĢlarının Ģeffaflığının ve etkinliğinin güçlendirilmesi gibi temel konularda da çaba gösterilmesi gerekmektedir (WEF, 2009:27). 3.2. TR33 Bölgesi Genel İktisadi Görünüm 3.2.1. Üretim TR33 Bölgesi‟nde gerçekleĢtirilen üretim faaliyetleri, sektörlere göre bölgesel payların belirlenmesine olanak veren Gayri Safi Katma Değer (GSKD)‟ler ile Bölge‟den elde edilen gelir vergisi, gayrimenkul sermaye iradı (GMSĠ) gelir vergisi ve kurumlar vergisi açısından vergi gelirleri itibarıyla ele alınmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 127 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 3.2.1.1. Sektörlere Göre Bölgesel Paylar Ege Bölgesi`nde yer alan Düzey 2 bölgelerinin 2006 yılında Türkiye‟deki tarım, sanayi ve hizmet sektörleri ile gayrisafi katma değerden aldıkları paylar ve sıralamadaki yerleri Tablo 3.5‟te yer almaktadır. Tablo 3.5: 2006 Yılı İtibarıyla Ege Bölgesi’nde Bulunan Düzey 2 Bölgelerinin Sektörler Bazında Türkiye’deki Payları (%) TR33 Bölgesi / TR32 Bölgesi / TR31 Bölgesi / Sektörler Türkiye (%) Türkiye (%) Türkiye (%) Tarım 7,5 7,1 3,9 Sanayi 4,2 3,3 6,8 Hizmetler 2,7 3,5 7,0 Gayrisafi Katma Değer 3,6 3,8 6,6 Sıra 9 8 4 Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Gayrisafi Katma Değer, Ocak 2010 2005 yılında GSKD‟ler açısından bölgesel paylar sıralaması; TR31 Bölgesi (Ġzmir) için 3, TR32 Bölgesi (Aydın, Denizli, Muğla) için 8, TR33 Bölgesi (Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, UĢak) için 9 Ģeklindedir. Buna göre, 2006 döneminde TR31 Bölgesi‟ni temsil eden Ġzmir`in GSKD açısından bir sıra gerilediği, diğer Düzey 2 bölgelerinin aynı sırada kaldığı söylenebilir. Bununla birlikte Tablo 3.5 incelendiğinde, TR33 Bölgesi diğer bölgelere kıyasla tarım sektöründeki %7,5`lik payı ile daha fazla pay sahibi iken hizmetler sektörü açısından Ege Bölgesi`ndeki diğer Düzey 2 bölgelerine kıyasla daha az paya sahiptir. Bölge‟nin sanayi sektöründeki payı ise diğer iki bölge paylarının ortasında bulunmaktadır. Genel olarak TR33 Bölgesi‟nin GSKD‟si %3,6 olarak gerçekleĢerek, Ege Bölgesi`nde yer alan diğer Düzey 2 bölgelerinin gerisinde kalmıĢtır. Buna göre, GSKD sıralamasında TR33 Bölgesi 9. sırada yer almaktadır ve bu açıdan Türkiye`deki diğer 25 Düzey 2 bölgesi göz önüne alındığında sıralamada iyi bir yerde olduğu söylenebilir. Bununla birlikte sektörlerin TR33 Bölgesi içerisindeki paylarına bakılarak sektörler arası karĢılaĢtırmalar yapılabilir. TR33 Bölgesi sektörel paylara bakıldığında, en fazla katma değer sağlayan sektörün %47 ile hizmetler sektörüne ait olduğu görülmekte ve bunu sırasıyla %33 ile sanayi sektörü ve %20 ile tarım sektörü izlemektedir. 47% 33% Tarım Sanayi Hizmetler 20% Grafik 3.1: 2009 Yili İtibarıyla TR33 Bölgesi’nde Sektörlerin Yarattıkları Katma Değer Açısından Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR33 2009, sayfa 86`daki verilerden üretilmiĢtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 128 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Türkiye`nin kiĢi baĢına düĢen katma değeri 2006 dönemi için 6.684 USD olarak hesaplanmıĢtır. Türkiye ortalaması ile karĢılaĢtırıldığında Ege Bölgesi`ndeki Düzey 2 bölgelerinden TR31 Bölgesi`ne ve TR32 Bölgesi`ne ait kiĢi baĢına düĢen GSKD‟lerin yüksek olduğu, TR33 Bölgesi`ne ait GSKD‟nin ise 5.586 USD olarak nispeten düĢük gerçekleĢtiği görülmektedir. KiĢi baĢına düĢen GSKD sıralamaları açısından ise TR33 Bölgesi Ege Bölgesi‟nde yer alan diğer Düzey 2 bölgelerinden daha geride olup 11. sırada yer almakta ve diğer 25 Düzey 2 bölgesi göz önüne alındığında orta düzeyde bir yerde olduğu söylenebilir. Tablo 3.6: 2006 Yılı İtibarıyla Ege Bölgesi’nde Bulunan Düzey 2 Bölgelerinin Kişi Başına GSKD’leri TR33 Bölgesi TR32 Bölgesi TR31 Bölgesi Türkiye KiĢi BaĢı GSKD (USD) 5.586 6.850 8.398 6.684 Türkiye‟deki Sırası 11 9 6 Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR33 2009, sayfa 15 3.2.1.2. Vergi Gelirleri TR33 Bölgesi‟ne ait vergi gelirleri ile ilgili bilgiler Maliye Bakanlığı`ndan alınan verilere göre, 2008 Vergilendirme Dönemini kapsamakta ve Gelir Vergisi, GMSĠ‟ye ĠliĢkin Gelir Vergisi ile Kurumlar Vergisini içermektedir. 2008 döneminde TR33 Bölgesi illeri ve Ege Bölgesi`ndeki Düzey 2 bölgelerine iliĢkin gelir vergisinin toplam gelir vergisi içindeki oranına bakıldığında, Manisa %1,39`luk oranıyla ve TR31 Bölgesi %6,8`lik oranıyla en fazla paya sahiptirler. UĢak ili ise %0,26`lık oranı ile TR33 Bölgesi illeri arasında son sırada yer almaktadır. TR33 Bölgesi de %2,5`lik oranı ile Ege Bölgesi Düzey 2 bölgeleri arasında son sırada yer almaktadır. Toplam ödenecek vergi içindeki oranlar itibarıyla de Manisa ve TR31 Bölgesi ilk sırada yer almakta olup UĢak ve TR33 Bölgesi son sırada yer almaktadır. Tablo 3.7: Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerine Ait 2008 Yılı Vergilendirme Dönemi Gelir Vergisi Beyanlarına İlişkin Bilgiler (TL) Toplam Tahakkuk Eden Toplam Gelir Ödenecek Ödenecek Vergi Gelir Vergisi Vergisi İçindeki Gelir Vergisi İçindeki Oranı Toplamı Oranı (%) Toplamı (%) Afyonkarahisar 24.748.863 0,52 10.868.993 0,60 Kütahya 17.917.284 0,38 7.402.643 0,41 Manisa 65.947.186 1,39 35.152.477 1,93 UĢak 12.234.447 0,26 5.252.691 0,29 TR33 Bölgesi 120.847.781 2,50 58.676.806 3,20 TR32 Bölgesi 189.975.832 4,00 89.810.753 5,00 TR31 Bölgesi 322.936.523 6,80 127.367.327 7,00 Ege Bölgesi 633.760.137 13,00 275.854.887 15,00 4.750.351.760 100,00 1.816.916.501 100,00 Türkiye Kaynak: Maliye Bakanlığı Gelir Ġdaresi BaĢkanlığı, Strateji GeliĢtirme Daire BaĢkanlığı, Faaliyet Raporu 2009, Ankara, 2010 Ege Bölgesi`ndeki Düzey 2 bölgelerinin Bölge içindeki toplam gelir vergisi itibarıyla oranları incelendiğinde, TR31`in %51 oranı ile ilk sırada yer aldığı, bunu %30‟luk oran ile TR32 Bölgesi‟nin ve %19`luk oran ile TR33 Bölgesi‟nin takip ettiği görülmektedir. Buna göre, TR33 Bölgesi, Ege Bölgesi`ne %19 oranında gelir vergisi katkısı sağlamaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 129 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 30% TR31 Bölgesi 19% TR32 Bölgesi TR33 Bölgesi 51% Grafik 3.2: Ege Bölgesi’nde Bulunan Düzey 2 Bölgelerinin Ege Bölgesi Toplam Gelir Vergisi İçindeki Oranı (%) Kaynak: Maliye Bakanlığı Gelir Ġdaresi BaĢkanlığı`ndan elde edilen verilerden türetilmiĢtir. 2008 döneminde TR33 Bölgesi illeri ve Ege Bölgesi`ndeki Düzey 2 bölgelerine iliĢkin GMSĠ gelir vergisinin toplam gelir vergisi içindeki oranına bakıldığında, Manisa %0,7`lik oranıyla ve TR31 Bölgesi %8,17`lik oranıyla en fazla paya sahiptirler. UĢak ili ise %0,11`lik oranı ile TR33 Bölgesi illeri arasında son sırada yer almaktadır. TR33 Bölgesi de %1,2`lik oranı ile Ege Bölgesi Düzey 2 bölgeleri arasında son sırada yer almaktadır. Toplam ödenecek vergi içindeki oranlar itibarıyla de GMSĠ gelir vergisi açısından Manisa ve TR31 Bölgesi ilk sırada yer almakta olup UĢak ve TR33 Bölgesi son sırada yer almaktadır. Tablo 3.8: Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerine Ait 2008 Yılı Vergilendirme Dönemi GMSİ Gelir Vergisi Beyanlarına İlişkin Bilgiler (TL) Tahakkuk Eden GMSİ Gelir Vergisi Toplamı Tahakkuk Eden Toplam GMSİ Gelir Vergisi İçindeki Oranı (%) Ödenecek GMSİ Gelir Vergisi Toplamı Ödenecek Toplam GMSİ Gelir Vergisi İçindeki Oranı (%) Afyonkarahisar 2.684.382 0,18 1.459.251 0,25 Kütahya 3.334.477 0,22 1.671.958 0,29 10.407.747 0,70 5.151.861 0,88 1.580.578 0,11 951.892 0,16 TR33 Bölgesi 18.007.185 1,20 9.234.964 1,60 TR32 Bölgesi 43.351.734 2,90 20.132.552 3,40 TR31 Bölgesi 121.891.840 8,17 44.804.746 7,67 Ege Bölgesi 183.250.760 12,30 74.172.263 13,00 1.492.058.672 100,00 583.994.173 100,00 Manisa UĢak Türkiye Kaynak: Maliye Bakanlığı Gelir Ġdaresi BaĢkanlığı, Strateji GeliĢtirme Daire BaĢkanlığı, Faaliyet Raporu 2009, Ankara 2010 Ege Bölgesi`ndeki Düzey 2 bölgelerinin Bölge içindeki toplam GMSĠ gelir vergisi itibarıyla oranları incelendiğinde, TR31 Bölgesi`nin %66‟lık oran ile ilk sırada yer aldığı, bunu %24`lük oran ile TR32 Bölgesi‟nin ve %10`luk oran ile TR33 Bölgesi‟nin takip ettiği görülmektedir. Buna göre, TR33 Bölgesi, Ege Bölgesi`ne GMSĠ gelir vergisi açısından %10 oranında katkı sağlamaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 130 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 10% 24% TR31 Bölgesi TR32 Bölgesi TR33 Bölgesi 66% Grafik 3.3: 2008 Yılı Vergilendirme Dönemi İtibarıyla Ege Bölgesi’nde Bulunan Düzey 2 Bölgelerinin Ege Bölgesi’nde Tahakkuk Eden Toplam GMSİ Gelir Vergisi İçindeki Oranı (%) Kaynak: Maliye Bakanlığı Gelir Ġdaresi BaĢkanlığı`ndan elde edilen verilerden türetilmiĢtir. 2008 döneminde TR33 Bölgesi illeri ve Ege Bölgesi`ndeki Düzey 2 bölgelerine iliĢkin kurumlar vergisinin toplam kurumlar vergisi içindeki oranına bakıldığında, Manisa %0,75`lik oranıyla ve TR31 Bölgesi %4,75`lik oranıyla en fazla paya sahiptirler. UĢak ili ise %0,06`lık oranı ile TR33 Bölgesi illeri arasında son sırada yer almaktadır. TR33 Bölgesi de %1,16`lık oranı ile Ege Bölgesi Düzey 2 bölgeleri arasında son sırada yer almaktadır. Toplam ödenecek vergi içindeki oranlar itibarıyla de kurumlar vergisi açısından Manisa ve TR31 Bölgesi ilk sırada yer almakta olup UĢak ve TR33 Bölgesi son sırada bulunmaktadır. Tablo 3.9: Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerine Ait 2008 Yılı Vergilendirme Dönemi Kurumlar Vergisi Beyanlarına İlişkin Bilgiler (TL) Tahakkuk Ödenecek Tahakkuk Eden Eden Ödenecek Toplam Toplam Kurumlar Kurumlar Kurumlar Kurumlar Vergisi İçindeki Vergisi Vergisi Toplamı Vergisi İçindeki Oranı (%) Toplamı Oranı (%) Afyonkarahisar 29.206.156 0,17 4.494.186 0,40 Kütahya 31.554.748 0,19 2.036.117 0,18 126.758.380 0,75 7.014.030 0,63 10.108.869 0,06 1.087.825 0,10 TR33 Bölgesi 197.628.154 1,16 14.632.159 1,30 TR32 Bölgesi 209.651.846 1,20 32.791.889 2,90 TR31 Bölgesi 806.760.002 4,75 86.850.932 7,74 1.214.040.003 7,20 134.274.981 12,00 16.978.547.843 100,00 1.122.146.521 100,00 Manisa UĢak Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: Maliye Bakanlığı Gelir Ġdaresi BaĢkanlığı, Strateji GeliĢtirme Daire BaĢkanlığı, Faaliyet Raporu 2009, Ankara 2010 Ege Bölgesi`ndeki Düzey 2 bölgelerinin Bölge içindeki toplam kurumlar vergisi itibarıyla oranları incelendiğinde, TR31 Bölgesi`nin %67 oranı ile ilk sırada yer aldığı, bunu %17`lik oran ile TR32 Bölgesi‟nin ve %16`lık oran ile TR33 Bölgesi‟nin takip ettiği görülmektedir. Buna göre, TR33 Bölgesi Ege Bölgesi`ne %16 oranında kurumlar vergisi kapsamında katkı sağlamaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 131 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 17% TR31 Bölgesi 16% TR32 Bölgesi TR33 Bölgesi 67% Grafik 3.4: 2008 Yılı Vergilendirme Dönemi İtibarıyla Ege Bölgesi’nde Bulunan Düzey 2 Bölgelerinin Ege Bölgesi’nde Tahakkuk Eden Toplam Kurumlar Vergisi İçindeki Oranı (%) Kaynak: Maliye Bakanlığı Gelir Ġdaresi BaĢkanlığı`ndan elde edilen verilerden türetilmiĢtir. Genel olarak vergi gelirleri açısından TR33 Bölgesi illeri incelendiğinde, Manisa`nın hem Bölge‟ye hem ülkeye en fazla katkı sağlayan il olarak öne çıktığı görülmektedir. UĢak ili ise vergi gelirleri açısından en az paya sahip il olmaktadır. Bununla birlikte, TR33 Bölgesi de Ege Bölgesi‟ndeki diğer Düzey 2 bölgelerine kıyasla hem Ege Bölgesi‟ne hem ülke bütününe en az katkıda bulunan bölge olmaktadır. Bunun temelinde yatırımların ya da yaratılan katma değerin azlığı bulunabilir. 2009 vergilendirme dönemi için Türkiye genelinde kurumlar vergisine göre yapılan ilk 100 sıralamada TR33 Bölgesi‟nde yer alan Manisa ve Kütahya illerinden iĢletmeler yer almaktadır. Manisa`da linyit kömürü çıkarma faaliyetinde bulunan bir iĢletme 64. sıradayken, elektrik üretiminde bulunan bir diğer iĢletme de 89. sırada bulunmaktadır. Kütahya`dan ise linyit madenciliği alanında faaliyet gösteren bir iĢletme 73. sıradadır (http://www.gib.gov.tr/fileadmin/user_upload/VI/200927.htm). 3.2.2. İş Gücü TR33 Bölgesi iĢgücü verileri Sosyal Yapı bölümünde 2.4. Ġstihdam konusunda yer almaktadır. 3.2.3. Dış Ticaret TR33 Bölgesi‟ne iliĢkin dıĢ ticaret verileri çerçevesinde; kiĢi baĢına düĢen ihracat ve ithalat, ekonomik faaliyetlere göre ihracat ve ithalat rakamları ile genel değerlendirme açısından sektörlere göre bölgesel paylara yer verilmektedir. 3.2.3.1. Kişi Başına Düşen İhracat ve İthalat TR33 Bölgesi‟ni oluĢturan illere ve bir bütün olarak Bölge‟ye ait kiĢi baĢına ihracat ve ithalat rakamları 2008 dönemi için Ege Bölgesi ve bu bölgede yer alan Düzey 2 bölgeleri ile karĢılaĢtırmalı olarak Tablo 3.10‟da verilmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 132 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 3.10: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerinde Kişi Başına Düşen İhracat ve İthalat (USD) Kişi Başına Düşen İhracat (USD) Kişi Başına Düşen İthalat (USD) Afyonkarahisar 341 49 Kütahya 202 161 Manisa 774 641 UĢak 349 241 TR33 Bölgesi 511 361 TR32 Bölgesi 1.114 712 TR31 Bölgesi 2.061 2.190 Ege Bölgesi 1.310 1.201 Türkiye 1.846 2.824 Kaynak: TÜĠK, http://tuikapp.tuik.gov.tr/Bolgesel/tabloOlustur.do TR33 Bölgesi‟nde yer alan iller bazında kiĢi baĢına ihracat rakamları incelendiğinde en yüksek değere Manisa`nın sahip olduğu, en düĢük değere ise Kütahya`nın sahip olduğu görülmektedir. Diğer Düzey 2 bölgeleri ile kıyaslandığında ise TR33 Bölgesi‟nin kiĢi baĢına düĢen en az ihracat değerine sahip olduğu söylenebilir. TR33 Bölgesi‟nde yer alan iller bazında kiĢi baĢına ithalat rakamları incelendiğinde en yüksek değere ihracat sıralamasına benzer Ģekilde Manisa`nın sahip olduğu, ancak en düĢük değer açısından ise ihracat rakamından farklı olarak Afyonkarahisar`ın sahip olduğu görülmektedir. Diğer Düzey 2 bölgeleri ile kıyaslandığında ise TR33 Bölgesi‟nin kiĢi baĢına düĢen en az ithalat değerine sahip olduğu söylenebilir. 3.2.3.2. Ekonomik Faaliyetlere Göre İhracat ve İthalat Ege Bölgesi‟ni oluĢturan Düzey 2 bölgeleri ile TR33 Bölgesi illerine ait 2008 yılı ihracat rakamları ekonomik faaliyetler bazında Tablo 3.11‟de verilmektedir. Kütahya Manisa UĢak Toplam 13.995 Elektrik-SuGaz, Gayrimenkul Kiralama ve Diğer 0 Toptan ve Perakende Ticaret Madencilik ve Taşocakçılığı 33.024 İmalat Sanayi Balıkçılık Afyonkarahisar Tarım ve Ormancılık Tablo 3.11: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerinde Ekonomik Faaliyetlere Göre İhracat Değerleri (1.000 USD) 190.820 0 0 237.839 13 0 1.522 112.838 0 0 114.373 45.083 0 1.826 963.338 8.444 0 1.018.691 950 0 554 108.576 6.680 0 116.760 TR33 Bölgesi 79.070 0 17.897 1.375.572 15.124 0 1.487.663 TR32 Bölgesi 99.202 75.791 117.901 2.681.731 4.799 0 2.979.424 TR31 Bölgesi 648.093 25.302 113.356 6.961.438 75.122 9 7.823.320 Ege Bölgesi 826.365 101.093 249.154 11.018.741 95.045 14 12.290.407 3.936.711 240.330 2.155.150 125.187.659 430.465 76.881 132.027.196 Türkiye Kaynak: TÜĠK, http://tuikapp.tuik.gov.tr/Bolgesel/tabloOlustur.do Bölge illerinin toplam ihracat rakamlarına bakıldığında en düĢükten en yükseğe sırasıyla Kütahya, UĢak, Afyonkarahisar ve Manisa illeri Ģeklindedir. 2008 yılında TR33 Bölgesi‟nin toplam ihracatı, Türkiye ihracatının %1,13‟üdür. TR33 Bölgesi, diğer Düzey 2 bölgeleri ile kıyaslandığında, tarım ve ormancılık ile imalat sektörleri ihracatının daha düĢük gerçekleĢtiği; madencilik ve taĢocakçılığı ile toptan ve perakende ticarette ise orta düzeyde yer aldığı görülmektedir. Toplam ihracat rakamları TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 133 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU açısından ise TR33 Bölgesi sıralamada en sonda yer almaktadır. Ayrıca balıkçılık, elektrik, gaz, su, gayrimenkul kiralama ve iĢ faaliyetleri ile diğer sosyal, toplumsal ve kiĢisel hizmet faaliyetleri sektörlerinde Bölge illerinin ve dolayısıyla Bölge‟nin ihracatı bulunmamaktadır. Buna göre, TR33 Bölgesi‟nin sektörel çeĢitliliğinin artırılması hem ticaret hayatını geliĢtirebilir, hem de ihracat rakamlarını yükseltebilir. TR33 Bölgesi‟nin sektörel ihracat rakamlarının 2005 yılından itibaren 4 yılı kapsayan trend analizi Tablo 3.12‟de verilmektedir. Tablo 3.12: TR33 Bölgesi İhracat Rakamlarının Sektörler Bazında Yıllara Göre Değişimi (%) Tarım ve Ormancılık 2005 2006 2007 2008 -32 46 76 43 Balıkçılık 0 0 0 0 Madencilik ve TaĢocakçılığı -2 -3 -32 34 Ġmalat 13 15 25 16 0 0 0 0 12 70 13 14 Gayrimenkul Kiralama ve ĠĢ Faaliyetleri 0 0 0 0 Diğer Sosyal Toplumsal ve KiĢisel Hizmet Faaliyetleri 0 0 -100 0 Elektrik, Gaz, Su Toptan ve Perakende Ticaret Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Göstergeler 2009`dan elde edilen verilerden türetilmiĢtir. TR33 Bölgesi‟ne ait sektörel ihracat rakamlarının trend analizi incelendiğinde, tarım ve ormancılık sektörü ihracatının 2005 yılında bir önceki yıla göre ciddi oranda azalmasıyla birlikte, 2006 ve 2007 yıllarında önemli oranda artıĢ gösterdiği, 2008`de ise artıĢ oranının bir önceki yıla göre düĢtüğü görülmektedir. Madencilik ve taĢocakçılığı sektörü ihracatının 2005 ve 2006 yıllarında önceki yıllara göre hafif düĢtüğü, 2007 yılında 2006 yılına göre ciddi oranda düĢüĢ gösterdiği ve 2008 yılında ise bir önceki yıla göre oldukça yüksek bir oranda artıĢ kaydettiği görülmektedir. Ġmalat sektörünün ihracat rakamlarına bakıldığında 2008 yılına kadar arttığı, 2008 yılında ise artıĢ oranının bir önceki yıla göre düĢtüğü görülmektedir. Toptan ve perakende ticaret sektörünün ihracatı ise 2006 yılında bir önceki yıla göre oldukça yüksek bir oranda artıĢ göstermesine rağmen 2007 ve 2008 yıllarındaki artıĢ oranları düĢük düzeylerde gerçekleĢmiĢtir. Diğer sosyal, toplumsal ve kiĢisel hizmet faaliyetleri sektöründe ise 2006 yılında yapılan ihracatın 2007`de aynı düzeyde sürdürülmemesi nedeniyle 2007 yılındaki değiĢim oranı %100`lük bir azalma ile sonuçlanmıĢtır. Ayrıca 2005-2008 yılları arasında sektörlerin bütünü itibarıyla ihracat değiĢimleri incelendiğinde, tarım ve ormancılık sektörünün en fazla değiĢim gösteren sektör olduğu görülmektedir. Ġhracat değerlerinin 2005-2008 yılları arasındaki yüzdesel değiĢimi Ege Bölgesi‟ni oluĢturan Düzey 2 bölgeleri itibarıyla Grafik 3.5‟te verilmektedir. Grafik 3.5‟ten görüleceği üzere, TR33 Bölgesi‟nin ihracatı 2005-2008 yılları arasında 2007 yılına kadar artmıĢ, en fazla artıĢ 2007 yılında gerçekleĢmiĢ, 2008 yılında ise ihracatın artıĢ eğiliminde bir azalma olmuĢtur. Ege Bölgesi`nde yer alan diğer Düzey 2 bölgeleriyle karĢılaĢtırıldığında ihracatın değiĢim oranı farklılık göstermekle birlikte, TR33 Bölgesi ile TR32 Bölgesi‟nin ihracat rakamlarının yıllar itibarıyla dengeli bir değiĢim göstermediği, TR31 Bölgesi‟nin ihracatının ise yıllar itibarıyla düzenli artıĢ gösterdiği söylenebilir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 134 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 30% 25% 20% TR33 Bölgesi TR32 Bölgesi 15% TR31 Bölgesi 10% 5% 0% 2005 2006 2007 2008 Grafik 3.5: Ege Bölgesi’nde Bulunan Düzey 2 Bölgeleri Toplam İhracat Değerlerinin Yıllara Göre Değişimi (%) Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Göstergeler 2009`dan elde edilen verilerden türetilmiĢtir. Ege Bölgesi‟ni oluĢturan Düzey 2 bölgeleri ile TR33 Bölgesi illerine ait 2008 yılı ithalat rakamları ekonomik faaliyetler bazında Tablo 3.13‟te verilmektedir. Tarım ve Ormancılık Balıkçılık Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat Toptan ve Perakende Ticaret Elektrik-SuGaz, Gayrimenkul Kiralama ve Diğer Toplam Tablo 3.13: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerinde Ekonomik Faaliyetlere Göre İthalat Değerleri (1.000 USD) Afyonkarahisar 6.685 0 178 27.460 47 0 34.370 Kütahya 1.003 0 22.588 67.488 7 0 91.086 70.169 0 2.576 766.726 5.171 0 844.642 6.369 0 691 71.577 2.031 0 80.668 TR33 Bölgesi 84.226 0 26.033 933.250 7.257 0 1.050.766 TR32 Bölgesi 142.364 830 4.679 1.720.336 35.956 99 1.904.264 TR31 Bölgesi 455.180 2.107 72.128 6.755.981 1.015.466 12.317 8.313.179 Ege Bölgesi 681.769 2.936 102.840 9.409.567 1.058.678 12.419 11.268.209 6.391.914 41.125 35.649.704 150.252.335 9.578.987 49.509 201.963.574 Manisa UĢak Türkiye Kaynak: TÜĠK, http://tuikapp.tuik.gov.tr/Bolgesel/tabloOlustur.do Bölge illerinin toplam ithalat rakamlarına bakıldığında en düĢükten en yükseğe sırasıyla Afyonkarahisar, UĢak, Kütahya ve Manisa illeri Ģeklindedir. 2008 yılı TR33 Bölgesi‟nin toplam ithalatı Türkiye ithalatının %0,5‟idir. TR33 Bölgesi diğer Düzey 2 bölgeleri ile kıyaslandığında, tarım ve ormancılık, imalat, toptan ve perakende ticaret, gayrimenkul kiralama ve iĢ faaliyetleri sektörlerinin ithalatının daha düĢük gerçekleĢtiği; madencilik ve taĢocakçılığı ithalatının ise orta düzeyde yer aldığı görülmektedir. Toplam ithalat rakamları açısından ise TR33 Bölgesi sıralamada en sonda yer TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 135 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU almaktadır. Ayrıca balıkçılık, elektrik, gaz ve su ile diğer sosyal, toplumsal ve kiĢisel hizmet faaliyetleri sektörlerinde Bölge illerinin ve dolayısıyla Bölge‟nin ithalatı bulunmamaktadır. TR33 Bölgesi‟nin sektörel ithalat rakamlarının 2005 yılından itibaren 4 yılı kapsayan trend analizi Tablo 3.14‟te verilmektedir. Tablo 3.14: TR33 Bölgesi İthalat Rakamlarının Sektörler Bazında Yıllara Göre Değişimi (%) 2005 2006 2007 2008 Tarım ve Ormancılık -4 -2 94 23 Balıkçılık 0 0 0 0 Madencilik ve TaĢocakçılığı 43 4 20 -1 Ġmalat 15 19 25 19 Elektrik, Gaz, Su 0 0 0 0 126 -64 575 1 Gayrimenkul Kiralama ve ĠĢ Faaliyetleri 0 0 -92 -50 Diğer Sosyal Toplumsal ve KiĢisel Hizmet Faaliyetleri 0 -56 -86 -100 Toptan ve Perakende Ticaret Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Göstergeler 2009`dan elde edilen verilerden türetilmiĢtir. TR33 Bölgesi‟ne ait sektörel ithalat rakamlarının trend analizi incelendiğinde, tarım ve ormancılık sektörünün ithalatının 2007 yılına kadar düĢme eğiliminin azaldığı ve 2007`de çok ciddi biçimde artıĢ gösterdiği, 2008`de artıĢ oranının düĢtüğü görülmektedir. Ayrıca 2007 yılında tarım ve ormancılık sektörünün ithalatı bir önceki yıla göre %94 gibi oldukça yüksek oranda artıĢ göstermiĢtir. Madencilik ve taĢocakçılığı sektörünün ithalatı yıllar itibarıyla farklı oranlarda artıĢ göstermiĢ, ancak 2008 yılında bir önceki yıla göre çok düĢük bir oranda azalmıĢtır. Ġmalat sektörünün ithalat rakamlarına bakıldığında 2007 yılına kadar düzenli olarak arttığı, 2008 yılında ise artıĢ oranının azaldığı görülmektedir. Toptan ve perakende ticaret sektörünün ithalatı ise 2005 yılında %126 gibi bir oranla oldukça artmıĢ, 2006 yılında bir önceki yıla göre %64 azalmıĢ, 2007 yılında ise 2006 yılına göre %575 artarak ithalatta en fazla artıĢ gösteren sektör olmuĢtur. Gayrimenkul kiralama ve iĢ faaliyetleri sektörünün ithalat rakamlarına bakıldığında ise 2006`da gerçekleĢen ithalatın 2007`de aynı düzeyde gerçekleĢtirilememesi nedeniyle düĢüĢ görülmekte ve 2008 yılında da düĢme eğilimi devam etmektedir. Diğer sosyal, toplumsal ve kiĢisel hizmet faaliyetleri sektöründe ise 2005 yılında yapılan ithalatın 2006`da sürdürülememesi nedeniyle 2006 yılındaki değiĢim oranı negatif gerçekleĢmiĢ ve izleyen yıllarda da ithalatı düĢmeye devam etmiĢtir. Ayrıca 2005-2008 yılları arasında sektörlerin bütünü itibarıyla ithalat değiĢimleri incelendiğinde, toptan ve perakende sektöründeki ithalatın en fazla değiĢim gösteren sektör olduğu görülmektedir. Ġthalat değerlerinin 2005-2008 yılları arasındaki yüzdesel değiĢimi Ege Bölgesi‟ni oluĢturan Düzey 2 bölgeleri itibarıyla Grafik 3.6‟da verilmektedir. 2005-2008 yılları arasında TR33 Bölgesi‟nin ithalatı 2007 yılına kadar artmıĢ ve en fazla 2007 yılında artıĢ göstermiĢtir. 2008 yılında ise ithalatın artıĢ eğiliminde bir azalma görülmektedir. Ege Bölgesi`nde yer alan diğer Düzey 2 bölgeleriyle karĢılaĢtırıldığında ithalatın değiĢim oranı farklılık göstermekle birlikte, TR33 Bölgesi ile TR32 Bölgesi‟nin ithalat rakamlarının yıllar itibarıyla dengeli bir değiĢim göstermediği, TR31 Bölgesi‟nin ithalatının ise yıllar itibarıyla yaklaĢık olarak aynı oranlarda artıĢ gösterdiği söylenebilir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 136 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 50% 45% 40% 35% 30% TR33 Bölgesi 25% TR32 Bölgesi 20% TR31 Bölgesi 15% 10% 5% 0% 2005 2006 2007 2008 Grafik 3.6: Ege Bölgesi’nde Bulunan Düzey 2 Bölgeleri Toplam İthalat Değerlerinin Yıllara Göre Değişimi (%) Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR33 2009; TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR32 2009; TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR31 2009`dan elde edilen verilerden türetilmiĢtir. 3.2.4. Yatırım TR33 Bölgesi‟ndeki yatırım durumu, yabancı sermayeli iĢletmeler ile yatırım teĢvikleri kapsamında değerlendirilmektedir. 3.2.4.1. Bölge’de Faaliyette Bulunan Yabancı Sermayeli İşletmeler 2009 yılı verilerine göre, Türkiye`de yer alan toplam 23.380 yabancı sermayeli iĢletmenin 3.325 tanesi Ege Bölgesi‟nde bulunmaktadır. Buna göre, Ege Bölgesi`nde faaliyette bulunan yabancı sermayeli iĢletmeler Türkiye`de faaliyet gösteren yabancı sermayeli iĢletmelerin %14`ünü oluĢturmaktadır. Ayrıca, TR33 Bölgesi‟nde faaliyet gösteren yabancı sermayeli iĢletmelerin sayısı Tablo 3.15‟te sunulmaktadır. Tablo 3.15: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi’nde Faaliyet Gösteren Yabancı Sermayeli İşletme Sayısı TR33 Ege Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Türkiye Bölgesi Bölgesi Yabancı Sermayeli 35 21 65 10 131 3.325 23.380 ĠĢletme Sayısı Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı, 31.12.2009 Tarihi Ġtibarıyla Türkiye`de Faaliyette Bulunan Yabancı Sermayeli Firmalar Buna göre, yabancı sermayeli iĢletme sayısı açısından TR33 Bölgesi, Ege Bölgesi`nin %4`ünü, Türkiye`nin %0,6`sını oluĢturmaktadır. Türkiye`de 26 adet Düzey 2 bölgesi olduğu göz önüne alındığında, TR33 Bölgesi‟nin yabancı sermayeli iĢletme açısından çok düĢük bir orana sahip olduğu söylenebilir. Ege Bölgesi`nde faaliyette bulunan yabancı sermayeli iĢletmelerin il bazında dağılımı Grafik 3.7‟de yer almaktadır. Buna göre, Ege Bölgesi`nde yer alan illerde faaliyette bulunan yabancı sermayeli iĢletmelerin oranı en yüksekten en düĢüğe doğru; Ġzmir %41, Muğla %40, Aydın %13, Denizli %2, Manisa %2, Afyonkarahisar %1, Kütahya %0,6, UĢak %0,4 Ģeklinde sıralanmaktadır. Buna göre, ekonomik geliĢmiĢlik ve kıyı kenti olmaları açısından Ġzmir, TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 137 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Muğla ve Aydın ilk sıralarda yer almaktadır. Ekonomik geliĢmiĢliğin yanısıra liman kentlere yakınlığı nedeniyle de yabancı sermayeli iĢletme sayısı açısından Manisa ili, TR33 Bölgesi‟nde yer alan diğer illerden önde yer almaktadır. Manisa ilini sırasıyla Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak takip etmekte ve yabancı sermayeli iĢletmelerin bu illerde de sayılarının artması için yatırım ortamının incelenmesi, gerekirse iyileĢtirilmesi gerekmektedir. 45% 40,0% 40% 41,0% 35% 30% 25% 20% 13,0% 15% 10% 5% 1,0% 2,0% 0,6% 0,4% 2,0% Kütahya UĢak Denizli 0% Afyonkarahisar Manisa Aydın Muğla Ġzmir Grafik 3.7: 2009 Yılı İtibarıyla Ege Bölgesi’nde Faaliyette Bulunan Yabancı Sermayeli İşletmelerin İl Bazında Dağılımı (%) Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı, 31.12.2009 Tarihi Ġtibarıyla Türkiye`de Faaliyette Bulunan Yabancı Sermayeli Firmalar raporunun verileri kullanılarak türetilmiĢtir. Ege Bölgesi`nde yer alan Düzey 2 bölgelerinin, Ege Bölgesi‟nde faaliyette bulunan yabancı sermayeli iĢletmelerin toplamı içerisindeki payları Grafik 3.8‟de yer almaktadır. Ege Bölgesi`nde yer alan Düzey 2 bölgeleri açısından yabancı sermayeli iĢletmelerin dağılımı incelendiğinde, %55`inin TR32 Bölgesi‟nde, %41`inin TR31 Bölgesi`nde ve sadece %4`ünün TR33 Bölgesi‟nde yer aldığı görülmektedir. Yukarıda belirtilen görüĢe paralel biçimde TR33 Bölgesi‟nin yabancı sermayeyi çekme açısından bir bütün olarak incelenmesi ve gerekli değiĢikliklerin yapılması önerilebilir. 4% 41% TR31 Bölgesi TR32 Bölgesi TR33 Bölgesi 55% Grafik 3.8: 2009 Yılı İtibarıyla Ege Bölgesi’nde Faaliyette Bulunan Yabancı Sermayeli İşletmelerin Ege Bölgesi’nde Bulunan Düzey 2 Bölgeleri Bazında Dağılımı (%) Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı, 31.12.2009 Tarihi Ġtibarıyla Türkiye`de Faaliyette Bulunan Yabancı Sermayeli Firmalar Raporu‟nun verileri kullanılarak türetilmiĢtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 138 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Buna ek olarak 2008 yılında TR33 Bölgesi illeri ile Ege Bölgesi‟ndeki diğer illere yapılan UDY giriĢleri de incelenebilir. Denizli Muğla Uşak Aydın Kütahya Manisa Ege Bölgesi* Türkiye UDY (Milyon USD) Oran (%) İzmir Tablo 3.16: 2008 Dönemi-Ege Bölgesi İllerine Gelen UDY Girişleri (Milyon USD) 226,3 1,54 22,0 0,15 18,7 0,13 11,4 0,08 4,2 0,03 3,5 0,02 3,0 0,02 289,1 2,00 14.707,0** 100,00 *Tablo verilerinden türetilmiĢtir. **Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB)`nin yeniden yatırımda kullanılan kazançlar için yaptığı tahmin hariç tutulmuĢtur. Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı, Yabancı Sermaye Genel Müd., UDY 2008 Yılı Raporu, Haziran 2009, sayfa 23 2008 döneminde Ege Bölgesi UDY giriĢlerinde Türkiye toplamının %2`sini oluĢturmaktadır. Ege Bölgesi`nde yer alan iller kapsamında Ġzmir %1,54`lük payla 2008 döneminde en fazla UDY çeken il olmuĢtur. Ġzmir‟i sırasıyla Denizli, Muğla, UĢak, Aydın, Kütahya ve Manisa illeri takip etmektedir. TR33 Bölgesi açısından bakıldığında Afyonkarahisar dıĢında diğer 3 ilde 2008 yılında UDY yapıldığı görülmektedir. Bu iller içerisinde UDY giriĢlerinde UĢak %0,08`lik payla ilk sırada yer almakta olup Ege Bölgesi içinde 4. sıraya sahiptir. 2004-2008 yılları arasında uluslararası sermayeli Ģirketlerin teĢvik belgeli yatırım projelerinin il bazında dağılımlarına bakıldığında TR33 Bölgesi‟nden sadece Manisa ilinin yer aldığı ve Türkiye genelinde Ġzmir‟den sonra 8. sırada olduğu görülmektedir. Manisa ili 20042008 döneminde uluslararası sermayeli Ģirketlerin teĢvik belgeli 50 adet yatırım projesine ve toplam 651,5 milyon USD‟lik yatırım tutarına ev sahipliği yapmıĢtır. 2008 dönemi için Manisa`nın sahip olduğu uluslararası sermayeli Ģirketlerin teĢvik belgeli yatırım projesi sayısı 6 olup yatırım tutarı 30,1 milyon USD‟dir. 3.2.4.2. Yatırım Teşvikleri Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkındaki 2009/15199 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı 16.07.2009 tarihinde yürürlüğe girmiĢtir. Söz konusu teĢvik sisteminin amacı; tasarrufları katma değeri yüksek yatırımlara yönlendirmek, üretimi ve istihdamı artırmak, yatırım eğiliminin devamlılığını ve sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak, uluslararası rekabet gücünü artıracak teknoloji ve AraĢtırma-GeliĢtirme (Ar-Ge) içeriği yüksek büyük ölçekli yatırımları özendirmek, doğrudan yabancı yatırımları artırmak, bölgesel geliĢmiĢlik farklarını gidermek, çevre korumaya yönelik yatırımlar ile Ar-Ge faaliyetlerini desteklemektir. Bu teĢvik sistemi, Büyük Proje Yatırımları, Bölgesel ve Sektörel TeĢvik Sistemi ve Genel TeĢvik Sistemi olmak üzere 3 gruba ayrılmaktadır. Söz konusu teĢvikler kısaca Ģu Ģekilde açıklanmaktadır (Maliye Bakanlığı, Yıllık Ekonomik Rapor 2009: 78-79): - Büyük Proje Yatırımlarına Yönelik TeĢvikler ile ileri teknoloji ve sermaye gerektiren Ar-Ge ve teknoloji kapasitesini artıran 12 sektör bütün bölgelerde desteklenecektir. - Bölgesel TeĢvik Sistemi ile 81 ilin tamamı sosyo-ekonomik geliĢmiĢlik düzeyleri dikkate alınarak dört bölgeye ayrılmıĢ ve bölgesel geliĢmiĢlik farklılıklarının azaltılması ve sektörel kümelenmeyi öne çıkararak uygun bir yatırım ortamı oluĢturulması hedeflenmiĢtir. - Genel TeĢvik Sistemi ile büyük yatırım ve bölgesel teĢviklerden yararlanamayan yatırımların, mevcut sistemdeki kısıtlama ve asgari limitler güncellenerek Gümrük TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 139 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Vergisi Muafiyeti ve Katma Değer Vergisi (KDV) istisnası ile desteklenmesine devam edilecektir. Bölgesel ve sektörel bazda desteklenecek yatırım konuları, Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenen Ġstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması esas alınarak tespit edilmiĢ olup 26 alt bölge Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Endeksi kullanılmak suretiyle gruplandırılarak teĢvikler açısından 4 bölge oluĢturulmuĢtur. Buna göre, TR33 Bölgesi, 3. derece geliĢmiĢ Düzey 2 bölgeleri kapsamında değerlendirilmektedir. 2009 yılının Temmuz ayından Aralık sonuna kadar düzenlenen 1.523 teĢvik belgesinin %31`ini oluĢturan 467 adedi üçüncü bölgede yapılacak yatırımlar için düzenlenmiĢ ve öngörülen sabit yatırım tutarı olan 22,5 milyar TL`nin %26`sının üçüncü bölgede yapılması öngörülmektedir (Ali Babacan, Hazine MüsteĢarlığı, Yeni TeĢvik Sisteminin 2009 Yılı Sonu Ġtibarıyla Uygulama Sonuçları, 2010). 2009 yılında verilen yatırım teĢvik belgelerinin TR33 Bölgesi illerine ve Ege Bölgesi Düzey 2 bölgelerine göre dağılımı Tablo 3.17‟de verilmektedir. Tablo 3.17: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerinde Verilen Yatırım Teşvik Belgeleri Hakkında Bilgiler İstihdam Edilen Kişi Başına Belge Sayısı Sabit Yatırım İstihdam Düşen Sabit Yatırım Tutarı (Adet) (1.000 TL) (Kişi) (1.000 TL) Afyonkarahisar 43 155.433 789 197 Kütahya 18 230.491 1.048 220 Manisa 58 926.924 2.263 410 UĢak 18 51.080 376 136 TR33 Bölgesi 137 1.363.928 4.476 305 TR32 Bölgesi 116 565.257 2.813 201 TR31 Bölgesi 113 525.264 3.159 166 Ege Bölgesi 366 2.454.449 10.448 235 2.492 19.878.018 80.135 248 Türkiye Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı, http://www.hazine.gov.tr/ TR33 Bölgesi illerine 2009 yılında verilen 137 yatırım teĢvik belgesinin iller itibarıyla sabit yatırımlarına bakıldığında, en fazla yatırım miktarından en aza doğru sıralamanın Manisa, Kütahya, Afyonkarahisar ve UĢak Ģeklinde olduğu görülmektedir. Belge sayısı açısından ise en fazla yatırım teĢvik belgesi alan il Manisa, en az yatırım teĢvik belgesi alan iller ise Kütahya ve UĢak‟tır. Yapılan yatırım ile en fazla istihdam edilen kiĢi sayısı yine Manisa ilinde yer almakta olup en az kiĢi sayısı UĢak`tadır. Benzer Ģekilde istihdam edilen kiĢi baĢına düĢen sabit yatırım miktarları açısından ilk sırda Manisa, son sırada UĢak bulunmaktadır. Ege Bölgesi Düzey 2 bölgeleri itibarıyla istihdam edilen kiĢi baĢına düĢen sabit yatırım miktarı açısından sıralama yapılırsa TR33 Bölgesi ilk sırada yer almakta ve genel toplama kıyasla istihdam edilen kiĢi baĢına daha fazla yatırım miktarı sağlamıĢ olmaktadır. Yatırım teĢvik belgelerindeki yatırım tutarlarının TR33 Bölgesi içindeki dağılımı açısından Manisa %68 oranı ile ilk sırada yer almakta ve bunun %17 ile Kütahya, %11 ile Afyonkarahisar, %4 ile UĢak illeri takip etmektedir (Ali Babacan, Hazine MüsteĢarlığı, Yeni TeĢvik Sisteminin 2009 Yılı Sonu Ġtibarıyla Uygulama Sonuçları:2010). Düzenlenen teĢvik belgelerinin yatırımcının niyet ve hazırlığını gösterdiği göz önüne alınırsa, Manisa`daki yatırımcıların daha istekli olduğu ve yatırım hazırlıklarına baĢladıkları ya da Manisa`ya karĢı dıĢarıdan gelen (yerli ya da yabancı) yatırımcıların daha fazla yatırım yapma eğiliminde oldukları görülmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 140 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 4% 11% 17% Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak 68% Grafik 3.9: 2009 Yılında TR33 Bölgesi’nde Verilen Yatırım Teşvik Belgelerindeki Yatırım Tutarının İller Bazında Dağılımı (%) Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı, http://www.hazine.gov.tr/ TeĢvik belgelerinin yatırım tutarlarına göre Ege Bölgesi Düzey 2 bölgelerindeki dağılımında %56`lık yatırım tutarı oranı ile TR33 Bölgesi ilk sırada yer almakta olup onu %23 ile TR32 Bölgesi ve %21 ile TR31 Bölgesi takip etmektedir. 21% TR31 Bölgesi TR32 Bölgesi 56% TR33 Bölgesi 23% Grafik 3.10: 2009 Yılında Ege Bölgesi’nde Verilen Yatırım Teşvik Belgelerindeki Yatırım Tutarının Ege Bölgesi’nde Bulunan Düzey 2 Bölgeleri Bazında Dağılımı (%) Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı`ndan elde edilen verilerden türetilmiĢtir. 2009 yılında TR33 Bölgesi illerine verilen KOBĠ yatırım teĢvik belgelerinin iller itibarıyla sabit yatırımlarına bakıldığında, en fazla yatırım miktarından en aza doğru sıralamanın Manisa, Afyonkarahisar, UĢak Ģeklinde olduğu, Kütahya`da ise söz konusu dönemde herhangi bir KOBĠ yatırım teĢvik belgesinin düzenlenmediği görülmektedir. En fazla KOBĠ teĢvik belgesi alan il ise yatırım tutarı ile paralel biçimde Manisa, en az yatırım teĢvik belgesi alan il UĢak‟tır. Yapılan yatırım ile en fazla istihdam edilen kiĢi sayısı yine Manisa ilinde yer almakta olup en az kiĢi sayısı Afyonkarahisar`dadır. Benzer Ģekilde istihdam edilen kiĢi baĢına düĢen sabit yatırım miktarı açısından ilk sırada Afyonkarahisar, son sırada UĢak bulunmaktadır. Ege Bölgesi Düzey 2 bölgeleri itibarıyla istihdam edilen kiĢi baĢına düĢen sabit yatırım miktarı açısından sıralama yapılırsa TR33 Bölgesi, TR31 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 141 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Bölgesi‟nden sonra 2. sırada yer almakta ve genel toplama kıyasla istihdam edilen kiĢi baĢına nispeten fazla yatırım miktarı sağlamıĢ bulunmaktadır. Tablo 3.18: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerinde Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelere (KOBİ’ler) Verilen Yatırım Teşvik Belgeleri Hakkında Bilgiler Belge Sayısı (Adet) Sabit Yatırım (TL) İthal Edilecek Makine ve Teçhizat Tutarı (1.000 USD) İstihdam (Kişi) İstihdam Edilen Kişi Başına Düşen Sabit Yatırım Tutarı (TL) 5 3.070.128 533 40 76.753 12 12.766.020 3.055 216 59.102 4 2.844.491 853 66 43.098 TR33 Bölgesi 21 18.680.639 4.441 322 58.014 TR32 Bölgesi 33 23.864.325 1.697 417 57.229 TR31 Bölgesi 35 31.260.991 8.883 451 69.315 Ege Bölgesi 89 73.805.955 15.021 1.190 62.022 586 468.335.565 118.454 8.118 57.691 Afyonkarahisar Manisa UĢak Türkiye Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı, http://www.hazine.gov.tr/ 2009 dönemine ait KOBĠ teĢvik belgelerinin yatırım tutarlarına göre, TR33 Bölgesi‟nde yer alan iller bazında dağılımında ilk sırada %68 ile Manisa bulunmaktadır. Ardından sırasıyla %17 ile Afyonkarahisar ve %15 ile UĢak gelmektedir. Söz konusu dönemde KOBĠ teĢvik belgesi talebi olmadığından Ģekilde Kütahya`nın payı bulunmamaktadır. 17% 68% Manisa Afyonkarahisar UĢak 15% Grafik 3.11: 2009 Yılında TR33 Bölgesi’nde KOBİ Teşvik Belgelerine Verilen Yatırım Tutarlarının TR33 Bölgesi İlleri Bazında Dağılımı (%) Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı`ndan elde edilen verilerden türetilmiĢtir. 2009 dönemine ait KOBĠ teĢvik belgelerine verilen yatırım tutarlarının Ege Bölgesi`nde yer alan Düzey 2 bölgeleri arasındaki dağılımına bakıldığında, %43 ile TR31 Bölgesi‟nin ilk sırada yer aldığı, bunu %32 ile TR32 Bölgesi ve %25 ile TR33 Bölgesi‟nin izlediği görülmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 142 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 25% 43% TR31 Bölgesi TR32 Bölgesi TR33 Bölgesi 32% Grafik 3.12: 2009 Yılında Ege Bölgesi’nde KOBİ Teşvik Belgelerine Verilen Yatırım Tutarının Ege Bölgesi’nde Bulunan Düzey 2 Bölgeleri Bazında Dağılımı (%) Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı`ndan elde edilen verilerden türetilmiĢtir. 3.2.5. Finans TR33 Bölgesi`nin finans durumu mevduat ve kredi dağılımına göre incelenmektedir. 3.2.5.1. Mevduat Dağılımı 2009 yılında Ege Bölgesi ve illerinin sahip olduğu mevduatlara iliĢkin veriler aĢağıdaki tablolarda verilmektedir. Tablo 3.19: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi ve İllerinde Bulunan Mevduatın TP ve YP Bazında Dağılımı (%) ile 2002-2009 Yılları Arasında Mevduattaki USD Bazında Değişim (%) 2009 Yılı Dağılım (%) 2002-2009 Yılları Arası Değişim (%) TP YP Toplam TP YP Toplam Afyonkarahisar 0,2 0,1 0,4 436,9 92,0 223,4 Kütahya 0,2 0,1 0,2 426,7 75,6 219,6 Manisa 0,5 0,1 0,6 466,3 66,1 301,4 UĢak 0,2 0,1 0,3 569,8 107,2 258,7 Aydın 0,6 0,2 0,8 484,1 121,0 318,9 Denizli 0,6 0,2 0,9 493,0 91,3 269,7 Ġzmir 4,4 1,3 5,7 474,6 88,7 288,7 Muğla 0,8 0,3 1,1 583,5 159,2 387,5 Ege Bölgesi Türkiye 7,6 2,5 10,1 486,7 96,6 293,1 67,9 32,1 100,0 498,7 127,1 292,6 Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye`de Bankacılık Sistemi Ġllere ve Bölgelere Göre Mevduat ve Kredi Dağılımı 2009, Haziran 2010 Ege Bölgesi 2009 döneminde Türkiye mevduat toplamının %10,1‟ine sahip olup Ege Bölgesi‟ndeki mevduat toplamı 2002-2009 dönemleri arasında ise %293,1 artıĢ göstermiĢtir. Ege Bölgesi illerindeki toplam mevduatın dağılımına bakıldığında, ilk sırada Ġzmir, en sonda ise Kütahya‟nın yer aldığı görülmektedir. TR33 Bölgesi illerindeki toplam mevduatın yüzdelik dağılımı açısından en düĢükten en yükseğe doğru bir sıralama yapılırsa; Kütahya, UĢak, Afyonkarahisar ve Manisa Ģeklinde olmaktadır. 2002-2009 dönemleri arasında mevduattaki toplam değiĢim açısından ise ilk sırada Muğla, en son sırada yine Kütahya yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 143 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Mevduattaki toplam değiĢime göre TR33 Bölgesi illeri en düĢükten itibaren sıralandığında ise; Kütahya, Afyonkarahisar, UĢak ve Manisa Ģeklinde bir sıralama ortaya çıkmaktadır. Buna göre, mevduat kapasitesi bakımından en zayıf il Kütahya olmakta ve bu da finans sektörü ile hane halkları arasındaki iliĢkinin zayıflığına ya da tasarruf kapasitesinin azlığına iĢaret etmektedir. 2009 dönemi mevduat türlerinin Ege Bölgesi ve her il içindeki dağılımına bakıldığında, mevduatların en fazla tasarruf mevduatında, en az ise kıymetli madenler depo hesaplarında yer aldığı ve bu durumun Türkiye toplamı ile paralellik gösterdiği görülmektedir. Bankalar arası mevduat ise Bölge‟de iĢlem görmemiĢtir. Ġllerin bütünü incelendiğinde, kendi içinde en fazla tasarruf mevduatı oranına sahip olan ilin Manisa, en fazla resmi kuruluĢlar mevduatı oranına sahip olan ilin Kütahya, en fazla ticari kuruluĢlar mevduatı oranına sahip olan ilin Ġzmir, en fazla döviz tevdiat hesabı oranına sahip olan ilin UĢak, en fazla diğer kuruluĢlar mevduatı oranına sahip olan ilin Manisa ve en fazla kıymetli madenler depo hesapları oranına sahip olan ilin ise Kütahya olduğu görülmektedir. Ancak, Tablo 3.20‟de yer alan verilerin illerin sahip olduğu mevduatın kendi içindeki dağılımlarını ortaya koyması nedeniyle, iller arası tam bir karĢılaĢtırma yapılamamaktadır. Bununla birlikte illerde mevduat türlerinin dağılımının Türkiye toplamına benzer Ģekilde gerçekleĢtiği görülmektedir. Tasarruf Mevduatı Resmi Kuruluşlar Mevduatı Ticari Kuruluşlar Mevduatı Bankalar Arası Mevduat Döviz Tevdiat Hesabı Diğer Kuruluşlar Mevduatı Kıymetli Madenler Depo Hesapları Toplam Tablo 3.20: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve İllerinde Bulunan Mevduatın Türlerine Göre Dağılımı (%) Afyonkarahisar 50,1 4,6 6,9 0,0 36,7 1,4 0,3 100 Kütahya 49,4 5,5 9,8 0,0 32,4 2,2 0,6 100 Manisa 68,6 3,5 8,4 0,0 17,1 2,3 0,1 100 UĢak 52,6 2,5 5,2 0,0 38,9 0,7 0,2 100 Aydın 68,0 1,4 5,3 0,0 24,0 1,1 0,2 100 Denizli 60,2 1,7 7,9 0,0 28,7 1,2 0,2 100 Ġzmir 62,2 2,2 11,2 0,0 23,4 0,9 0,2 100 Muğla 66,1 1,7 6,2 0,0 24,6 1,2 0,2 100 Ege Bölgesi 62,3 2,3 9,3 0,0 24,8 1,1 0,2 100 Türkiye 39,6 4,2 16,1 3,4 32,1 4,5 0,2 100 Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye‟de Bankacılık Sistemi Ġllere ve Bölgelere Göre Mevduat ve Kredi Dağılımı 2009, Haziran 2010 2009 döneminde Ege Bölgesi ve illerindeki mevduat türlerinin Türkiye toplamına göre dağılımına bakıldığında, Ege Bölgesi‟ndeki mevduat Türkiye‟deki toplam mevduatın %10,1`ini oluĢturmaktadır. Ġller bazında incelendiğinde ise Ġzmir`in her mevduat türünde yüzdesel olarak toplam mevduata daha fazla katkıda bulunduğu görülmektedir. Toplam değerler itibarıyla ise mevduat açısından en düĢük orana Kütahya ili sahiptir. Bununla birlikte TR33 Bölgesi illerindeki mevduat türlerinin yüzdelik dağılımına göre, tasarruf mevduatında, resmi kuruluĢlar mevduatında, ticari kuruluĢlar mevduatında ve diğer TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 144 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU kuruluĢlar mevduatında en fazla paya Manisa; döviz tevdiat hesabında en fazla paya Afyonkarahisar ve UĢak; kıymetli madenler depo hesaplarında ise en fazla paya Kütahya sahiptir. Ancak genel olarak mevduatta toplam değerler açısından TR33 Bölgesi illeri, Ege Bölgesi‟nde yer alan diğer illerin gerisinde kalmaktadır. Tasarruf Mevduatı Resmi Kuruluşlar Mevduatı Ticari Kuruluşlar Mevduatı Bankalar Arası Mevduat Döviz Tevdiat Hesabı Diğer Kuruluşlar Mevduatı Kıymetli Madenler Depo Hesapları Toplam / Türkiye Tablo 3.21: 2009 Yılı İtibarıyla Ege Bölgesi ve İllerinde Bulunan Mevduat Türlerinin Türkiye’deki Toplam Mevduat Türlerine Oranı (%) Afyonkarahisar 0,5 0,4 0,2 0,0 0,4 0,1 0,5 0,4 Kütahya 0,3 0,3 0,1 0,0 0,2 0,1 0,6 0,2 Manisa 1,1 0,5 0,3 0,0 0,3 0,3 0,5 0,6 UĢak 0,4 0,2 0,1 0,0 0,4 0,1 0,3 0,3 Aydın 1,4 0,3 0,3 0,0 0,6 0,2 0,7 0,8 Denizli 1,3 0,4 0,4 0,0 0,8 0,2 0,8 0,9 Ġzmir 9,0 3,0 4,0 0,0 4,2 1,1 4,9 5,7 Muğla 1,9 0,4 0,4 0,0 0,9 0,3 1,1 1,1 Ege Bölgesi 15,8 5,5 5,8 0,0 7,8 2,5 9,5 10,1 Türkiye 100 100 100 100 100 100 100 100 Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye`de Bankacılık Sistemi Ġllere ve Bölgelere Göre Mevduat ve Kredi Dağılımı 2009, Haziran 2010 3.2.5.2. Kredi Dağılımı 2009 yılı itibarıyla Ege Bölgesi ve illerinde verilen kredilerin dağılımlarına iliĢkin veriler aĢağıdaki tablolarda verilmektedir. Tablo 3.22: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve İllerinde Bulunan Kredilerin Türlerine Göre Dağılımı (%) ile 2002-2009 Yılları Arasında Kredilerdeki USD Bazında Değişim (%) 2009 Yılı Dağılım (%) 2002-2009 Yılları Arası Değişim (%) İhtisas İhtisas Dışı İhtisas İhtisas Dışı Toplam Toplam Kredileri Krediler Kredileri Krediler Afyonkarahisar 0,1 0,3 0,4 3.068 1.257 1.443 Kütahya 0,0 0,2 0,3 1.998 4.116 3.674 Manisa 0,2 0,7 0,9 2.573 2.435 2.462 UĢak 0,0 0,2 0,2 1.027 2.440 1.995 Aydın 0,1 0,7 0,8 2.324 2.911 2.793 Denizli 0,1 0,8 0,9 1.986 610 666 Ġzmir 0,4 4,6 5,0 255 984 827 Muğla 0,1 0,8 0,9 2.382 3.097 2.996 Ege Bölgesi 1,1 8,3 9,4 654 1.192 1.093 Türkiye 6,8 93,2 100,0 408 729 694 Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye`de Bankacılık Sistemi Ġllere ve Bölgelere Göre Mevduat ve Kredi Dağılımı 2009, Haziran 2010 Ege Bölgesi kredi tutarı, 2009 döneminde Türkiye‟deki toplam kredilerin %9,4‟ünü oluĢturmakta olup 2002-2009 dönemleri arasında ise %1.093,8 artıĢ göstermiĢtir. Kredilerin iller bazında toplam dağılımına bakıldığında ilk sırada Ġzmir, en sonda ise UĢak ilinin yer aldığı görülmektedir. TR33 Bölgesi illerindeki toplam yüzdelik dağılım açısından en düĢükten en yükseğe doğru sıralama yapılırsa UĢak, Kütahya Afyonkarahisar ve Manisa Ģeklinde olmaktadır. Ayrıca TR33 Bölgesi‟nde hem ihtisas kredilerinde hem de ihtisas dıĢı kredilerde TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 145 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU en fazla artıĢ gösteren il Manisa‟dır. 2002-2009 dönemleri arasındaki toplam yüzdelik değiĢim açısından ilk sırada Kütahya, en son sırada ise Denizli yer almaktadır. Toplam yüzdelik değiĢime göre TR33 Bölgesi illeri en düĢükten itibaren sıralandığında ise; Afyonkarahisar, UĢak, Manisa ve Kütahya Ģeklinde bir sıralama ortaya çıkmaktadır. Buna göre, kullanılan krediler açısından en az değiĢim gösteren il Afyonkarahisar olmakta ve bu da diğer illere kıyasla yıllar içerisinde finansal talepte çok büyük bir değiĢikliğin olmadığını göstermektedir. 2009 dönemi kredi türlerinin Ege Bölgesi ve her il içindeki dağılımına bakıldığında, Ege Bölgesi‟ndeki ihtisas kredilerinde en fazla tarımın, en az turizmin yer aldığı; ihtisas dıĢı kredilerin ise Türkiye‟deki toplam eğilime benzer Ģekilde ihtisas kredilerinin oldukça üzerinde paya sahip olduğu görülmektedir. Ayrıca yine Türkiye‟deki eğilime paralel Ģekilde, ihtisas kredilerinden gayrimenkul ve denizcilikle ilgili krediler Bölge‟de kullanılmamıĢtır. Ġllerin bütünü incelendiğinde, ihtisas kredilerinde bütün illerin kendi içinde en fazla kredi payının tarıma ait olduğu ve iller içerisinde Manisa‟nın en fazla tarım kredisi oranına sahip olduğu görülmektedir. Afyonkarahisar ili mesleki krediler açısından diğer illere nazaran kendi içinde daha fazla paya sahip olurken turizm kredileri açısından Muğla ili diğer illere göre kendi içinde en fazla paya sahip olmaktadır. Ancak, Tablo 3.23‟te yer alan verilerin illerde kullanılan kredilerin kendi içindeki dağılımlarını ortaya koyması nedeniyle iller arası karĢılaĢtırmaya dayalı yorum yapılması uygun olmamaktadır. Bununla birlikte illerdeki kredi türlerinin dağılımının Türkiye toplamı ile paralellik gösterdiği söylenebilir. Tablo 3.23: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve İllerinde Bulunan Kredilerin Türlerine Göre Dağılımı (%) İhtisas Kredileri Afyonkarahisar Kütahya Tarım Gayrimenkul Mesleki Denizcilik Turizm Diğer İhtisas Dışı Krediler Toplam 12,8 0,0 4,4 0,0 0,0 3,8 78,9 100 8,0 0,0 1,7 0,0 0,0 1,9 88,4 100 Manisa 14,5 0,0 1,8 0,0 0,1 4,3 79,4 100 UĢak 11,7 0,0 3,1 0,0 0,0 2,2 83,0 100 Aydın 12,3 0,0 1,7 0,0 0,3 2,5 83,2 100 Denizli 6,9 0,0 2,2 0,0 0,0 2,1 88,9 100 Ġzmir 5,4 0,0 1,0 0,0 0,1 1,7 91,7 100 Muğla 6,5 0,0 2,6 0,0 0,6 1,5 88,7 100 Ege Bölgesi 7,7 0,0 1,6 0,0 0,2 2,1 88,4 100 Türkiye 3,0 0,0 1,2 0,0 0,1 2,6 93,2 100 Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye`de Bankacılık Sistemi Ġllere ve Bölgelere Göre Mevduat ve Kredi Dağılımı 2009, Haziran 2010 2009 döneminde Ege Bölgesi ve illerindeki kredi türlerinin Türkiye toplamına göre dağılımına bakıldığında, Ege Bölgesi`ndeki krediler Türkiye‟deki toplam kredi miktarının %9,4‟ünü oluĢturmaktadır. Ġller incelendiğinde ise Ġzmir`in her kredi türünde yüzdelik olarak toplam kredi miktarına daha fazla katkıda bulunduğu ve coğrafi konumu itibarıyla denizcilikle ilgili kredi türünü kullanan tek il olduğu görülmektedir. Toplam değerler itibarıyla ise krediler açısından en az orana UĢak ili sahiptir. Bununla birlikte TR33 Bölgesi illerindeki ihtisas kredileri türlerinin yüzdelik dağılımına göre, tarım, turizm ve diğer kredilerde en fazla paya Manisa; mesleki kredilerde en fazla paya ise Afyonkarahisar sahiptir. Ġhtisas dıĢı krediler açısından TR33 Bölgesi illeri arasında yine Manisa ili en fazla katkıyı sağlayarak öne çıkmaktadır. Ancak genel olarak kredilerde toplam değerler açısından Manisa dıĢındaki TR33 Bölge illeri, Ege Bölgesi`nde yer alan diğer illerin gerisinde kalmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 146 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 3.24: 2009 Yılı İtibarıyla Ege Bölgesi ve İllerinde Bulunan Kredi Türlerinin Türkiye’deki Toplam Kredi Türlerine Oranı (%) İhtisas Kredileri Toplam / Türkiye Tarım Gayrimenkul Mesleki Denizcilik Turizm Diğer İhtisas Dışı Krediler Afyonkarahisar 1,7 0,0 1,5 0,0 0,0 0,6 0,3 0,4 Kütahya 0,7 0,0 0,4 0,0 0,0 0,2 0,3 0,3 Manisa 4,4 0,0 1,4 0,0 1,3 1,5 0,8 0,9 UĢak 0,8 0,0 0,6 0,0 0,0 0,2 0,2 0,2 Aydın 3,4 0,0 1,2 0,0 3,6 0,8 0,8 0,8 Denizli 2,0 0,0 1,6 0,0 0,0 0,7 0,8 0,9 Ġzmir 8,9 0,0 4,4 26,4 11,6 3,2 4,9 5,0 Muğla 2,0 0,0 2,0 0,0 9,0 0,6 0,9 0,9 Ege Bölgesi 23,9 0,0 13,1 26,4 25,5 7,8 9,0 9,4 Türkiye 100 0,0 100 100 100 100 100 100 Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye`de Bankacılık Sistemi Ġllere ve Bölgelere Göre Mevduat ve Kredi Dağılımı 2009, Haziran 2010 3.2.5.3. Kredi/Mevduat Oranı 2009 döneminde Ege Bölgesi ve illerinde gerçekleĢen kredi/mevduat oranı Tablo 3.25‟te sunulmaktadır. Kütahya Manisa Uşak Aydın Denizli İzmir Muğla Ege Türkiye Kredi / Mevduat (%) Afyonkarahisar Tablo 3.25: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve İllerinin Kredi/Mevduat Oranları (%) 83,0 91,3 108,6 48,3 76,9 75,5 65,7 61,5 70,3 74,8 Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye`de Bankacılık Sistemi Ġllere ve Bölgelere Göre Mevduat ve Kredi Dağılımı 2009, Haziran 2010 Kredi/mevduat oranına bakıldığında Ege Bölgesi`ne ait oranın Türkiye oranına yakın gerçekleĢtiği görülmektedir. Kredi-mevduat oranı Afyonkarahisar, Aydın, Denizli, Kütahya ve Manisa illerinde Türkiye oranının üzerinde gerçekleĢirken; Ġzmir, Muğla ve UĢak illerinde Türkiye oranının altında gerçekleĢmiĢtir. TR33 Bölge illeri arasında mevduatın krediye dönüĢme oranı açısından sıralama yapılırsa baĢtan sona doğru; Manisa, Kütahya, Afyonkarahisar ve UĢak yer almaktadır. Buna göre 2009 döneminde Manisa`da bankalar topladıkları her 100 liranın 108 lirasını kredi olarak kullandırmıĢ; Kütahya`da toplanan her 100 liranın 91 lirası kredi olarak; Afyonkarahisar`da toplanan her 100 liranın 83 lirası kredi olarak; UĢak`ta ise her 100 liranın 48 lirası kredi olarak kullandırılmıĢtır. Buna göre tasarrufların yatırıma dönüĢme oranı en yüksek Manisa`da, en düĢük UĢak`ta gerçekleĢmiĢtir. 3.2.6. Rekabet TR33 Bölgesi‟nin rekabet gücü, Edam ve Deloitte`nin ortaklaĢa gerçekleĢtirdiği Türkiye için Bir Rekabet Endeksi çalıĢması kapsamında ele alınmaktadır. Bu çalıĢmada 81 il için rekabet endeksi hesaplanmıĢtır. Rekabet endeksi, 6 adet alt endeksten oluĢmakta ve bu endeksler bölgesel kalkınmanın bir boyutunu ölçmektedir. Söz konusu alt endeksler; ekonomik canlılık ve etkinlik, emek piyasası, yaratıcılık, insan sermayesi, sosyal sermaye ve fiziki altyapı olarak sıralanmaktadır. Bu değiĢkenler itibarıyla, TR33 Bölgesi‟nde yer alan iller TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 147 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU ile Ege Bölgesi`nde bulunan diğer illere iliĢkin endeks değerleri ve sıraları Tablo 3.26‟da verilmektedir. Endeks Değeri Yaratıcı Sermaye Endeksi Endeks Değeri Sosyal Sermaye Endeksi Endeks Değeri Fiziki Altyapı Endeksi Endeks Değeri Sıra Sıra Sıra Sıra İzmir Ġnsan Sermayesi Endeksi Sıra Muğla Endeks Değeri Denizli Emek Piyasası Endeksi Sıra Aydın Endeks Değeri Uşak Sıra Ekonomik Etkinlik ve Canlılık Endeksi Manisa Endeks Değeri Kütahya Rekabet Endeksi Afyonkarahisar Tablo 3.26: Ege Bölgesi İllerinin Rekabete İlişkin Endeks Değerleri ve Sıraları 47,0 54,6 59,1 56,8 60,3 64,4 74,1 87,3 48 33 26 28 23 17 8 3 33,9 39,6 59,3 34,5 55,7 50,5 67,6 87,2 56 45 16 54 18 29 13 3 51,4 57,5 66,8 65,9 67,8 74,4 76 90,9 54 43 25 26 22 16 12 3 81.2 90,3 82,1 80,3 84,5 87,7 97,6 96,4 33 13 31 34 28 19 4 7 15,1 19,9 16 18 12,1 18,6 21,9 31,9 32 19 29 25 44 22 18 9 41,8 47,8 53,9 57,4 61 64,5 90,8 89,6 50 36 31 25 20 17 3 4 44,2 56,1 56,9 64,3 61,2 67,6 66,2 96,7 41 27 26 19 24 15 17 2 Kaynak: Edam ve Deloitte, Türkiye Ġçin Bir Rekabet Endeksi, ġubat 2009 Rekabete iliĢkin endeks değerleri incelendiğinde, Ġzmir ilinin insan sermayesi ile sosyal sermaye endeksleri dıĢında diğer tüm rekabet alt endekslerinde ve rekabet endekslerinde en iyi değerlere sahip olarak Ege Bölgesi içinde ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Söz konusu insan sermayesi ile sosyal sermaye endekslerinde ise bölge içinde en iyi değerlere ve sıralamaya Muğla sahiptir. Endeks değerleri ve sıralamaları açısından en son sırada ise insan sermayesi endeksi ile yaratıcı sermaye endeksi dıĢında kalan diğer endekslerde Afyonkarahisar ili yer almaktadır. TR33 Bölgesi‟nde bulunan iller itibarıyla rekabet endeksine bakıldığında, Manisa`nın en iyi değere ve sıraya sahip olduğu görülmektedir. Benzer Ģekilde, Manisa ili ekonomik etkinlik ve canlılık ile emek piyasası alt endekslerinde de en iyi sıralamaya sahiptir. Ġnsan sermayesi ve yaratıcı sermaye alt endekslerinde ise Kütahya ili en iyi değerlere sahip olarak en üst sırada yer almaktadır. Sosyal sermaye ve fiziki altyapı alt endekslerinde ise TR33 Bölgesi içerisinde en iyi değerlere ve sıralamaya ise UĢak ili sahiptir. 3.2.7. Ticaret ve Sanayi Odaları Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Strateji GeliĢtirme BaĢkanlığı`nın Nisan 2010`da yayınlamıĢ olduğu 2009 yılı faaliyet raporuna göre ticaret ve sanayi odaları ile ilgili bilgiler Tablo 3.27‟de yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 148 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 3.27: 2009 Yılı İtibarıyla Ticaret ve/veya Sanayi Odaları ve Ticaret Borsası Üye Sayıları Ticaret ve Sanayi Odası Ticaret Odası Sanayi Odası Deniz Ticaret Odası Ticaret Borsası Toplam 181 57 12 2 113 365 Sayı Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Strateji GeliĢtirme BaĢkanlığı, 2009 Yılı Faaliyet Raporu Bakanlığın gözetim ve denetiminde faaliyetlerini yürüten ticaret sicili memurlukları, ticaret ve sanayi odaları veya ticaret odaları bünyesinde kurulmakta olup bugün itibarıyla 238 adet ticaret sicili memurluğu bulunmaktadır. 2009 yılı itibarıyla Türkiye‟de 95.109 adet anonim Ģirket, 668.572 adet limited Ģirket olmak üzere toplam 763.681 adet sermaye Ģirketi faaliyet göstermektedir. 1.076 adet yabancı uyruklu Ģirkete Ģube açılıĢı izni verilmiĢ olup halen 893 adet Ģube faaliyet göstermektedir. Tüm Türkiye çapında yayılmıĢ olan oda ve borsalara, çeĢitli büyüklüklerde ve bütün sektörlerden 1 milyon 200 binin üzerinde firma kayıtlı bulunmaktadır. TOBB ile 181 ticaret ve sanayi odası, 113 ticaret borsası, 57 ticaret odası, 12 sanayi odası, 2 deniz ticaret odası olmak üzere toplam 365 adet oda ve borsa, 238 ticaret sicili memurluğu ve 195 toptancı hal müdürlüğü Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından denetlenmektedir. 3.2.8. İş Demografileri TR33 Bölgesi‟nde yer alan iller bazında ve Ege Bölgesi`ndeki Düzey 2 bölgelerinde 2009 yılında kurulan ve kapanan ticaret unvanlı iĢyeri sayıları ile Ģirket ve kooperatiflere iliĢkin veriler aĢağıdaki tablolarda sunulmaktadır. Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi TR32 Bölgesi TR31 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Kurulan Kapanan Fark* Afyonkarahisar Tablo 3.28: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerinde Kurulan ve Kapanan Ticaret Unvanlı İşyeri Sayısı 290 165 125 217 282 -65 562 458 104 90 77 13 1.159 982 177 2.763 1.424 1.339 1.666 960 706 5.588 3.366 2.222 44.050 32.419 11.631 Not: Re'sen kapanan 10.520 iĢyerini de kapsar. *TüretilmiĢtir. Kaynak: TÜĠK, http://tuikapp.tuik.gov.tr/Bolgesel/tabloOlustur.do# 2009 yılında kurulan ticaret unvanlı iĢyerleri sayıları açısından TR33 Bölgesi illeri sıralandığında, büyükten küçüğe doğru Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illeri yer almaktadır. Kapanan ticaret unvanlı iĢyerleri sayıları açısından ise en azdan itibaren UĢak, Afyonkarahisar, Kütahya ve Manisa Ģeklinde sıralanmaktadır. Kurulan ve kapanan ticaret unvanlı iĢyerleri sayılarının farklarına bakıldığında, Kütahya`da 2009 yılında kapanan iĢyerinin açılan iĢyerinden fazla olduğu görülmektedir ve buna göre Kütahya‟da geçmiĢ dönemde kurulan iĢletmelerin de kapandığı sonucuna ulaĢılabilir. Afyonkarahisar ili ise en fazla olumlu farka sahip olan ve dolayısıyla faaliyetlerini sürdüren iĢletme sayısının fazla olduğu il olarak öne çıkmaktadır. Ancak TR33 Bölgesi, TR32 Bölgesi ile karĢılaĢtırıldığında kurulan ve kapanan iĢyerleri farkının az olduğu ve dolayısıyla ticari yaĢamın nispeten durgun olduğu belirtilebilir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 149 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi TR32 Bölgesi TR31 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Tablo 3.29: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerinde Kurulan ve Kapanan Şirket ve Kooperatif Sayısı Kurulan 211 167 385 82 845 1.417 2.795 5.057 44.472 Kapanan 23 19 59 26 127 306 796 1229 10.395 188 148 326 56 718 1.111 1.999 3.828 34.077 Fark Kaynak: TÜĠK, http://tuikapp.tuik.gov.tr/Bolgesel/tabloOlustur.do# 2009 yılında kurulan Ģirket ve kooperatiflerin sayıları açısından TR33 Bölgesi illeri sıralandığında, büyükten küçüğe doğru Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illeri yer almaktadır. Kapanan Ģirket ve kooperatiflerin sayıları açısından ise en azdan itibaren Kütahya, Afyonkarahisar, UĢak ve Manisa Ģeklinde sıralanmaktadır. Kurulan ve kapanan Ģirket ve kooperatif sayılarının farklarına bakıldığında Manisa ili, en fazla olumlu farka sahip olan ildir. 3.2.9. TR33 Bölgesi`nde Ticaret ve Sanayi Odalarına Kayıtlı İşletmeler ve Öne Çıkan Sektörler TR33 Bölgesi‟nde faaliyette bulunan ve il merkezlerindeki ticaret ve sanayi odalarına kayıtlı iĢletmelerin illere göre dağılımı ve Bölge‟den aldığı paylar Tablo 3.30‟da yer almaktadır. Tablo 3.30: TR33 Bölgesi’nde Bulunan Ticaret ve Sanayi Odalarına Kayıtlı İşletme Sayısı Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi ĠĢletme Sayısı 3.032 2.095 3.526 2.667 11.320 Oran (%) 27 18 31 24 100 Kaynak: TR33 Bölgesi Ġlleri Ticaret ve Sanayi Odaları TR33 Bölgesi‟nde yer alan illerin merkezlerindeki ticaret ve sanayi odalarına kayıtlı üye sayıları bakımından en azdan en fazlaya doğru sıralamaları Kütahya, UĢak, Afyonkarahisar ve Manisa Ģeklindedir. Bölgede toplam 11.320 kayıtlı iĢletme bulunmakta olup bu iĢletmelerin %18`i Kütahya`da, %24`ü UĢak`ta, %27`si Afyonkarahisar`da ve %31`i Manisa`da faaliyette bulunmaktadır. Ayrıca, her ilde yer alan ticaret ve sanayi odalarının üye listeleri incelendiğinde, çok çeĢitli sektörlerde faaliyette bulunan iĢletmeler göze çarpmaktadır. Ancak bu sektörel ayrımların illere göre oldukça farklılık göstermesi nedeniyle tamamına iliĢkin verilerin sunulması uzun bir liste oluĢturacağından, her ticaret ve sanayi odasına kayıtlı üye iĢletme sayılarının sektörlere göre dağılımında ilk 5`te yer alan sektörler göz önünde bulundurulmuĢtur. Buna göre, üye iĢletme sayısına göre ilk beĢte yer alan sektörlerin iĢletme sayıları ve il toplamına göre yüzdeleri Tablo 3.31‟de yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 150 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 3.31: TR33 Bölgesi Ticaret ve Sanayi Odalarında En Çok Üyesi Bulunan İlk 5 Sektöre Kayıtlı İşletme Sayısı ve Toplam İşletme Sayısı İçindeki Oranı (%) Uşak Afyonkarahisar İl Adı Üye Sayısı Oran (%) Müteahhitlik ve Mühendislik Hizmetleri Sektör 285 9,40 Otomotiv, UlaĢım Araçları ve Akaryakıt Ġmalatı ve Satıcıları 224 7,39 Toptan ve Perakende Gıda Ġmalat ve Satıcıları 203 6,70 Mermer, Doğal TaĢ Fabrikaları 195 6,43 Finansal Hizmetler 181 5,97 3.032 100,00 ĠnĢaat 281 10,54 Gıda SatıĢ Restorant 253 9,49 Gıda Ġmalatı Tarım Hayvancılık Süt ve Ürünleri 250 9,37 Ġplik ve KumaĢ 249 9,34 Toplam ĠnĢaat Malzemeleri Ġmalatı ve Malzeme SatıĢı 227 8,51 2.667 100,00 ĠnĢaat ve Tesisat Yapım ĠĢleri 440 12,48 Gıda Maddeleri Ticareti 330 9,36 ĠnĢaat Malzemeleri Ticareti 195 5,53 Kalıp Ġmalatı ve Metallerin ĠĢlenmesi 174 4,93 Yolcu ve Yük TaĢımacılık Hizmetleri 158 4,48 Manisa Toplam Kütahya Toplam 3.526 100,00 Otomotiv, UlaĢtırma ve Akaryakıt 269 12,84 Gıda Ticareti 240 11,46 Mühendislik ve Teknik Hizmetler 183 8,74 Finans, Sigorta, Emlak ve Kuyumculuk 169 8,07 Yapı ve YaĢam Toplam 153 7,30 2.095 100,00 Kaynak: TR33 Bölgesi Ġlleri Ticaret ve Sanayi Odaları TR33 Bölgesi illerinde ticaret ve sanayi odalarına kayıtlı olan üye sayıları bakımından öne çıkan ilk 5 sektör incelendiğinde hepsinde ortak olan meslek grupları olarak; inĢaatmüteahhitlik-mühendislik, gıda, otomotiv-ulaĢtırma ve taĢımacılık sektörleri sayılabilir. Buna ek olarak ilk 5`te yer alan sektörlerden her ilin kendine özgü sektörleri ise Afyonkarahisar için mermer, doğal taĢ fabrikaları ile finansal hizmetler; Kütahya için finans, sigorta, emlak ve kuyumculuk ile yapı ve yaĢam; Manisa için kalıp imalatı ve metallerin iĢlenmesi; UĢak için iplik ve kumaĢ grupları olarak görülmektedir. Buna ek olarak, 2006 yılında illerde öne çıkan ekonomik faaliyetleri konu alan Ġllerde Öne Çıkan Sanayi Sektörleri çalıĢması DPT tarafından yayınlanmıĢtır. Buna göre, TR33 Bölgesi‟ni oluĢturan illerde öne çıkan ilk 3 sektör (Manisa için 4 sektör belirlenmiĢtir) ve bu sektörlerin kendi içindeki öne çıkan alt sektörleri Grafik 3.32‟de verilmektedir. Söz konusu çalıĢmada her il ile ilgili genel değerlendirmeler aĢağıda verilmiĢtir (DPT, 2006:27, 347, 363, 515). Genel Sanayi ve ĠĢyerleri Sayımı`na (2002) göre, Afyonkarahisar ilinde gıda, ağaç, metalik olmayan mineral ürünleri ve fabrikasyon metal ürünleri dıĢındaki sektörlerin iĢyeri ve istihdam oranları açısından Türkiye ortalamasının altında olduğu görülmektedir. Bu da sanayinin ne kadar küçük ve sınırlı olduğunun bir göstergesidir. Genel itibarıyla Kütahya ilinin sanayisi madencilik ve geleneksel bir yapı ihtiva eden metalik olmayan mineral ürünleri imalatından oluĢmaktadır. Ġmalat sanayinin katma değeri yüksek sektörlere doğru çeĢitlilik göstermemesi, mevcut sektörlerin verimliliklerinin düĢük TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 151 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU olması, yabancı sermaye yatırımlarının olmaması ve tamamlanan teĢvik yatırımlarının çok az olması, il sanayisinin istenen düzeyde büyümemesine neden olmuĢtur. Manisa ilinde özellikle katma değeri yüksek ve aynı zamanda büyük oranda istihdam yaratan makine ve teçhizat ile radyo, televizyon, haberleĢme teçhizatı ve cihazları imalatlarında büyük ölçekli yatırımların olması, ilin bir sanayi kenti olma yolunda hızlı adımlarla ilerlediğini göstermektedir. 1987-2001 döneminde Türkiye ortalaması üzerinde bir büyüme oranına sahip olan UĢak ilinde, tekstil sektörünün ilin geliĢimindeki lokomotif güç olduğu görülmektedir. Tablo 3.32: TR33 Bölgesi İllerinde Öne Çıkan Ana Sektörler ve Alt Sektörler Manisa Kütahya Afyonkarahisar İller Ana Sektör Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı Gıda ürünleri ve içecek imalatı sektörü Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı sektörü Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı Madencilik ve taĢocakçılığı Ağaç ve ağaç mantarı ürünleri (mobilya hariç) imalatı; saz, saman ve benzeri malzemelerden, örülerek yapılan eĢyaların imalatı BaĢka yerde sınıflandırılmamıĢ makine ve teçhizat imalatı Gıda ürünleri ve içecek imalatı Radyo, televizyon, haberleĢme teçhizatı ve cihazları imalatı Bitkisel üretim Uşak Tekstil ürünleri imalatı Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı Derinin tabaklanması ve iĢlenmesi; bavul, el çantası, saraçlık, koĢum takımı ve ayakkabı imalatı Alt Sektör Süsleme yapı taĢının kesilmesi, Ģekil verilmesi ve kullanılabilir hale getirilmesi ÖğütülmüĢ tahıl ürünlerinin dıĢında, Ģeker imalatı, kakao, çikolata, Ģekerleme imalatı, çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı, rafine sıvı ve katı yağların imalatı Plastik inĢaat malzemeleri imalatı, plastik ambalaj malzemeleri imalatı Seramik ev ve süs eĢyası imalatı TaĢkömürü madenciliği ve briketlenmesi ĠnĢaat kerestesi ve doğrama imalatı, ağacın hızarlanması, planyalanması ve emprenye edilmesi Elektrikli ev aletleri imalatı Unlu mamülleri ve öğütülmüĢ tahıl ürünlerini içeren imalatlar dıĢında, baĢka yerde sınıflandırılmamıĢ sebze ve meyvelerin iĢlenmesi ve saklanması, kümes hayvanları etleri imalatı ve saklanması, balık ve balık ürünleri iĢlenmesi ve saklanması Televizyon ve radyo alıcıları, ses ve görüntü kaydeden veya çoğaltan teçhizat ve bunlarla ilgili araçların imalatı (2000-2004 yılları arasında ilin toplam ihracatının %25`ini oluĢturduğu için dahil edilmiĢtir) Pamuklu dokuma, giyim eĢyası dıĢındaki hazır tekstil ürünleri imalatı, doğal ve sentetik pamuk elyafın hazırlanması ve eğrilmesi Seramik kiremit ve kaldırım taĢı Derinin tabaklanması ve iĢlenmesi Kaynak: Ġllerde Öne Çıkan Sanayi Sektörleri, DPT Bölgesel GeliĢme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Ankara, Ağustos 2006`dan derlenmiĢtir. 3.2.10. TR33 Bölgesi’nde Faaliyette Bulunan İşletmelerden 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Listesine Girenler Ġstanbul Sanayi Odası (ĠSO)`nun 22 Temmuz 2009`da açıkladığı Türkiye`nin 500 Büyük Sanayi KuruluĢu raporuna göre, 2008 yılı içinde Ege Bölgesi`nde faaliyet gösteren iĢletmelerin 55`i listede yer almaktadır. Daha önceki listede yer alan TukaĢ Gıda, Denizli Basma ve Boya Sanayi, Ozanteks Tekstil Sanayi, Çimbeton ve Batısöke Söke Çimento Sanayi iĢletmeleri 2008 yılında ilk 500`e girememiĢtir. 2007 listesinde bulunmayıp 2008`de listeye giren iĢletmeler ise; Cer Çelik, Ege Gübre Sanayi, Alcan Packing Ġzmir Gravür Baskılı Karton Sanayi ve Küçüker Tekstil Sanayi olmuĢtur (http://www.tumgazeteler.com/?a=5348032). TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 152 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Ege Bölgesi‟ndeki illerde ve TR33 Bölgesi‟nde bulunan iĢletmelerin 500 Büyük Sanayi KuruluĢu listesindeki yerlerine ait veriler Tablo 3.33‟te verilmektedir. 1-100 Arasındaki İşletme Sayısı 101-200 Arasındaki İşletme Sayısı 201-300 Arasındaki İşletme Sayısı 301-400 Arasındaki İşletme Sayısı 401-500 Arasındaki İşletme Sayısı Toplam Tablo 3.33: Ege Bölgesi İllerinde Bulunan İşletmelerden 2008 Yılı 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Listesine Giren İşletme Sayısı Afyonkarahisar 0 0 0 0 0 0 Kütahya 0 0 0 1 1 2 Manisa 1 1 3 3 1 9 UĢak 0 0 0 0 0 0 Aydın 0 0 0 0 2 2 Denizli 1 2 3 1 2 9 Ġzmir 6 6 7 8 6 33 Muğla 0 0 0 0 0 0 TR33 Bölgesi 1 1 3 4 2 11 Ege Bölgesi 8 9 13 13 12 55 Kaynak: ĠSO, http://www.iso.org.tr/ Tablo 3.33‟te TR33 Bölgesi‟ni oluĢturan iller incelendiğinde, ilk 500 listesinde Afyonkarahisar ve UĢak illerinde faaliyet gösteren iĢletmelerin yer almadığı görülmektedir. Buna karĢın, Kütahya`da faaliyet gösteren 2 iĢletme listede 300-500 sıralaması içerisinde yer almaktadır. Manisa ili ise TR33 Bölgesi‟nde yer alan iller içerisinde listede en fazla iĢletme sayısına sahiptir. Buna göre, Manisa ilinde faaliyet gösteren ve ilk 500 Sanayi KuruluĢu içinde yer alan 9 iĢletme listede her 100 sıralamaya dağılmıĢ durumdadır. 20% TR31 Bölgesi TR32 Bölgesi 20% 60% TR33 Bölgesi Grafik 3.13: Ege Bölgesi’nde Bulunan İşletmelerden 2008 Yılı 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Listesinde Yer Alanların Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri Bazında Dağılımı (%) Kaynak: ĠSO, http://www.iso.org.tr/tr/ Ege Bölgesi‟ni oluĢturan Düzey 2 bölgeleri itibarıyla 500 büyük sanayi kuruluĢu listesi incelendiğinde, Ege Bölgesi‟nin %60`lık kısmında Ġzmir`deki iĢletmeler yer almaktadır. TR32 Bölgesi‟ne benzer Ģekilde TR33 Bölgesi toplam 11 iĢletme ile listede temsil edilmekte olup Ege Bölgesi`nde yer alan ilk 500 sanayi kuruluĢunun %20`sini oluĢturmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 153 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 3.2.11. Ticaret Borsaları TR33 Bölgesi‟nde yer alan ticaret borsaları ile Ege Bölgesi`ndeki diğer illerin ticaret borsalarının iĢlem hacimleri 2007 ve 2008 dönemi değiĢim değerleri ile Türkiye geneline oranı Tablo 3.34‟te verilmektedir. Tablo 3.34: Ege Bölgesi İlleri Ticaret Borsalarının İşlem Hacimlerindeki Değişim (%) ve İşlem Hacimlerinin Türkiye Geneline Oranı (%) İl Adı Yıllar Değişim (%) Türkiye Geneline Oranı (%) Afyonkarahisar Kütahya* Manisa UĢak Aydın Denizli Muğla Ġzmir 2007 13,89 1,69 2008 2006 2008 2007 2008 2007 2008 2007 2008 2007 2008 2007 2008 2007 2008 10,70 -13,28 33,95 192,83 9,00 0,28 23,17 34,75 -7,92 14,41 5,04 40,32 -10,15 6,28 21,94 1,69 0,30 0,31 1,70 1,67 0,22 0,25 1,40 1,16 0,78 0,74 0,30 0,25 5,37 5,89 *Kütahya Ticaret Borsası ile ilgili 2007 yılı verisine ulaĢılamamıĢtır. Kaynak: TOBB, http://borsa.tobb.org.tr 2007 ve 2008 yılları karĢılaĢtırıldığında Afyonkarahisar, Manisa, Aydın, Denizli ve Muğla illerinin ticaret borsalarının iĢlem hacmindeki artıĢ oranlarında azalma meydana gelmiĢ, hatta Aydın ve Muğla illerinin ticaret borsalarındaki 2008 yılı iĢlem hacimleri 2007 yılına göre düĢüĢ göstermiĢtir. Buna göre söz konusu illerin ticaret borsalarında iĢleme tabi tutulan ürünlerin hem arzı hem de talebinin değiĢim hızı azalmıĢtır. Bu açıdan üretim hacimlerinin nisbi olarak düĢtüğü söylenebilir. Kütahya, UĢak ve Ġzmir illerinin ise ticaret borsalarının 2008 yılı iĢlem hacimleri 2007 yılına göre artıĢ göstermiĢtir. Buna göre, belirtilen illerin ticaret borsalarında iĢleme tabi tutulan ürünlerin hem arzı hem de talebinin değiĢim hızı artıĢ göstermiĢ ve dolayısıyla ilgili ürünler açısından üretim hacmi nisbi olarak artmıĢtır. TR33 Bölgesi‟nde yer alan illerin ticaret borsalarının 2005-2008 dönemleri arasında gerçekleĢen trendleri Tablo 3.35 ve Grafik 3.14‟te yer almaktadır. Tablo 3.35: TR33 Bölgesi’ne Bulunan Ticaret Borsalarında Gerçekleşen İşlem Hacimlerinin Yıllar İtibarıyla Değişimi (%) Yıllar Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak 2005 28 54 26 37 2006 44 -13 -0,01 34 2007 14 0 193 0,3 2008 11 34 9 23 Kaynak: TOBB, http://borsa.tobb.org.tr TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 154 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 250% 200% 150% 2005 2006 100% 2007 2008 50% 0% Afyonkarahisar T.B. Kütahya T.B. Manisa T.B. UĢak T.B. -50% Grafik 3.14: TR33 Bölgesi’ne Bulunan Ticaret Borsalarında Gerçekleşen İşlem Hacimlerinin Yıllar İtibarıyla Değişim Grafiği (%) Kaynak: TOBB, http://borsa.tobb.org.tr Afyonkarahisar Ticaret Borsası`nın iĢlem hacmi 2005-2006 yılları arasında artmıĢ, ancak 2007 ve 2008 yıllarında artıĢ hızı azalmıĢtır. Kütahya Ticaret Borsası`nın iĢlem hacimleri yıllar itibarıyla oldukça değiĢmiĢ ve 2006 yılında bir önceki yıla göre düĢüĢ göstermiĢtir. Kütahya Ticaret Borsası ile ilgili 2007 yılı verisine ulaĢılamamıĢ, 2008 yılı iĢlem hacminde ise bir miktar artıĢ olmuĢtur. Manisa Ticaret Borsası ise 2005`teki iĢlem hacmi artıĢını 2006`da gerçekleĢtirememiĢ ve düĢen iĢlem hacmi negatif ve sıfıra yakın gerçekleĢmiĢtir. 2007 yılında ise Manisa Ticaret Borsası iĢlem hacminin pozitif düzeyde en fazla değiĢim geçirdiği yıl olmuĢ, ancak 2008`de iĢlem hacminin artıĢ oranı azalmıĢtır. UĢak Ticaret Borsası`nın iĢlem hacimlerinin değiĢimlerine bakıldığında, 2005 ve 2006 yıllarında yaklaĢık olarak aynı düzeylerde artıĢ eğiliminde olduğu görülmektedir. 2007 yılında ise UĢak Ticaret Borsası`nın iĢlem hacmi sıfıra yakın düzeyde artıĢ göstermiĢ ve 2008 yılında artıĢ eğilimini devam ettirmiĢtir. TOBB`tan edinilen bilgilere göre 2008 yılında toplam iĢlem hacmine göre belirlenen ilk 20 borsa içerisinde Bölge illerinden Afyonkarahisar ile Manisa ticaret borsaları listede yer almaktadır. Afyonkarahisar Ticaret Borsası 1.167.130.221,32 TL iĢlem hacmi ve Türkiye genelindeki %1,69 pay ile 14. sırada yer alırken Manisa Ticaret Borsası 1.154.708.468,70 TL ve Türkiye genelindeki %1,67 pay ile 16. sırada yer almaktadır. 3.2.12. Atık Borsası Ticaret borsalarının yanısıra Türkiye`de 1998 yılı itibarıyla bölgesel olarak uygulamaya baĢlanan atık borsaları da yer almaktadır. ÇeĢitli sanayi odaları vasıtası ile sanayi kuruluĢlarının AB çevre koruma politikalarına entegre olmasına yarar sağlamak için baĢlangıçta kar amacı güdülmeden kurulmuĢtur. Kurulan atık borsası ticaret yapmanın ötesinde, atığını satmak isteyen kurumla almak isteyen kurumun bir araya getirilmesine yönelik hizmet vermektedir. Temel amaç, sanayi iĢletmelerinin üretim prosesinde ortaya çıkan atıkları, bir baĢka sanayi sektöründe kullanılmasını sağlayacak sistemin geliĢtirilmesine TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 155 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU önderlik etmektir. Türkiye‟de, 1998 yılında iĢlem yapmaya baĢlayan atık borsası, ilk kez Kocaeli Sanayi Odası tarafından faaliyete geçirilmiĢtir. GeliĢen süreç içerisinde TOBB‟un da devreye girmesi ile atık geri dönüĢüm borsası, 48 ticaret ve sanayi odasının üyeliğinde faaliyetine devam etmektedir (Ayhan Orhan, 2009, http://econ.anadolu.edu.tr/ fullpapers/ Orhan_econanadolu2009.pdf). Kısacası atık borsası, iĢletmelerde üretim sonucu ortaya çıkan atıkların geri kazanılmasını ve daha fazla ikincil hammadde olarak değerlendirilmesini; nihai bertaraf edilecek atıkların miktarını azaltarak, daha pahalı bertaraf giderlerinden tasarruf edilmesini sağlayan bir aracılık sistemidir. Söz konusu sisteme TR33 Bölgesi‟ndeki il merkezlerinde faaliyette bulunan Afyonkarahisar T.S.O., Kütahya T.S.O., Manisa T.S.O ile UĢak T.S.O. kayıtlı durumdadır. Ancak, yapılan iĢlemler incelendiğinde 2007 yılında sadece UĢak ilinden cam arzı ile 2008 yılında yine UĢak ilinden tekstil talebi iĢlemleri olduğu görülmektedir (http://atikborsasi.tobb.org.tr/atikborsasi). Dolayısıyla hem UĢak ilinde hem de TR33 Bölgesi‟ndeki diğer illerde yer alan sanayici ve iĢ adamlarının atık borsası konusunda bilinçlendirilerek, söz konusu illerin ticaret ve sanayi odalarının atık borsası iĢlemlerinde etkinliklerinin arttırılması uygun olabilir. Bununla birlikte, Kyoto Protokolü‟nün imzalanması ile birlikte Türkiye`de Karbon Borsası`nın oluĢturulması söz konusu olabilir. Kyoto Protokolü çeĢitli mekanizmaları devreye sokarak 2012 yılına kadar sera gazları salımında indirimler yapmayı öngörmektedir. Söz konusu mekanizmalardan biri de emisyon ticareti olarak adlandırılan karbon borsası olmaktadır (http://atkborsasi.tobb.org.tr/atikborsasi/newsdetail.do?newsid=660). AB'nin 2012 yılına kadar 1990 yılındaki emisyonlarını %8 azaltması için her üye ülkenin üzerine düĢen yükümlülükleri yerine getirmesi gerekmektedir. Belirlenen sınırlamalarla bağlantılı olarak ülkelerin salabileceği miktarlar da belirlenmiĢ olmaktadır. ĠĢlemlerin kolaylaĢtırılması için tüm sera gazları CO2 cinsinden hesaplanmakta ve karbon dioksit eĢdeğeri olarak adlandırılmaktadır. Daha sonra her ülke, emisyon ticaretine dahil olan firmalarını ve onların kotalarını belirlemektedir. Bu kota normal koĢullar altında atmosfere salınacak sera gazlarından daha düĢük bir rakam olarak belirlenmektedir. Firmalar bu sınırı aĢmamak için ya teknolojilerini ya da üretim yöntemlerini değiĢtirmek zorunda kalmaktadırlar. Bir diğer seçenek ise kotalarının üstünde kalan her birim karbonu pazardan satın almaktır. “Kirleten öder” ilkesini esas alan bu yöntem sonucu firmalar kendilerine ayrılan kotaları aĢmamak için kotaların altında kalan diğer firmaların borsaya sunduğu hisseleri alarak hesaplarını düzeltmektedirler. Eğer bu yapılmazsa ceza olarak 2008'e kadar ton baĢına 40 Euro ödenmek zorundadır ve 2008'den sonra bu rakam 100 Euro'ya çıkmıĢtır (http://www.kesfetmekicinbak.com/doga/03996/). Buna göre, yakın zamanda atık borsasının yanısıra ticaret ve sanayi odalarının karbon borsasına da entegre olmaları ve etkin bir Ģekilde faaliyetlerini yürütmek için gereken önlemleri almaları önem kazanabilir. 3.2.13. Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Uluslararası Rekabet AraĢtırmaları Kurumu (URAK)`ın hazırladığı 2008-2009 dönemi Ġllerarası Rekabetçilik Endeksi araĢtırmasında, 81 il ve bu illerin oluĢturduğu Düzey 2 bölgelerine iliĢkin endeks değerleri; beĢeri sermaye ve yaĢam kalitesi, markalaĢma becerisi ve yenilikçilik, ticaret becerisi ve üretim potansiyeli, eriĢilebilirlik olmak üzere 4 ana değiĢken üzerine kurulmuĢtur. Söz konusu değiĢkenlerden ticaret becerisi ve üretim potansiyeli alt değiĢkeni ile genel endeks sıralaması Ege Bölgesi`nde bulunan iller itibarıyla Tablo 3.36‟da verilmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 156 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 3.36: Ege Bölgesi İllerinin Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksine ve Genel Endekse Göre Sıraları Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Aydın Denizli Muğla İzmir Ticaret Becerisi ve Üretim 50 61 22 48 43 17 32 2 Potansiyeli Endeks Sırası Genel Endeks 47 57 31 33 17 15 21 3 Sırası Kaynak: URAK, Ġllerarası Rekabetçilik Endeksi 2008-2009, Deloitte Buna göre, Ege Bölgesi illeri kendi içerisinde değerlendirildiğinde, TR33 Bölgesi`nde yer alan Manisa ili ticaret becerisi ve üretim potansiyeli endeks sıralamasında Denizli`den sonra 3. sırada yer almaktadır. Ancak, genel endeks sıralamaları incelendiğinde, TR33 Bölgesi‟ndeki illerin Ege Bölgesi`nde yer alan diğer Düzey 2 bölgelerinin illerine kıyasla daha gerilerde yer aldığı görülmektedir. Bu kapsamda TR33 Bölgesi‟nin rekabetçilik alt endeksleri incelenerek, rekabetçilik düzeyinin geliĢtirilmesi önerilebilir. Bununla birlikte söz konusu çalıĢmada araĢtırma sonuçları ayrıntılı olarak aĢağıdaki gibi açıklanmaktadır (URAK, 20082009): “Afyonkarahisar: Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksi‟nde Afyonkarahisar‟ın 5 sıra gerileyerek 50. sırada yer aldığı tespit edilmiĢtir. Bu gerilemenin nedenleri olarak: Ġlde Tahakkuk Eden Vergi Miktarı bakımından 3 sıra düĢerek 35. olması, Ġlin Ġhracat Hacmi bakımından gerçekleĢtirilen sıralamada 28. sıradan 30. sıraya gerilemesi, Sanayi Elektrik Tüketim Miktarı‟nda 3 sıra gerileyerek 37. olarak tespit edilmiĢ olması ve Ġldeki Toplam Kamu Yatırımları (Enerji-UlaĢtırma-HaberleĢme Hariç) bakımından sıralamada 28. sıradan 36. sıraya inmiĢ olması gösterilebilir. Kütahya: Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksi‟nin alt değiĢkenleri incelendiğinde; Kullanılan Kredi Miktarı‟na iliĢkin sıralamada 1 sıra artıĢ göstererek 35. olduğu, Ġlin Ġhracat Hacmi‟nin 40. sıradan 38. sıraya yükseldiği, Sanayi Elektrik Tüketim Miktarı‟nda 1 sıra ilerleyerek 28. olduğu ve Açılan ġirket Sayısındaki DeğiĢim‟e göre 3 sıra yükselerek 25. olduğu tespit edilmiĢtir. Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksi‟ne iliĢkin sıralamada geçtiğimiz yıl 65. olan Kütahya, alt değiĢkenlerde görülen geliĢmelere paralel olarak bu yıl 4 sıra geliĢim göstererek 61. sırada yer almıĢtır. Manisa: Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksi‟nin alt değiĢkenleri incelendiğinde; Ġlin Ġhracat Hacmi‟nin 14. sıradan 13. sıraya yükseldiği, Sanayi Elektrik Tüketim Miktarı‟nda değiĢme olmayıp, 17. sırada yer almaya devam ettiği, Yatırım TeĢvik Belgesi Verilen Sabit Yatırım Miktarı‟na iliĢkin sıralamada 21 sıra geliĢim göstererek 8. sırada yer aldığı tespit edilmiĢtir. Açılan ġirket Sayısındaki DeğiĢim‟e göre Manisa‟nın 11 sıra yükselerek 55. olduğu saptanmıĢtır. UĢak: Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksi‟nin alt değiĢkenleri incelendiğinde; Kullanılan Kredi Miktarı‟na iliĢkin sıralamada 1 sıra gerileyerek 40. olduğu, Ġlin Ġhracat Hacmi‟ne göre sıralamada 3 sıra gerileyerek 37. sırada yer aldığı ve Açılan ġirket Sayısındaki DeğiĢim‟e göre sıralamada 27. sıradan 46. sıraya gerilemiĢ olduğu tespit edilmiĢtir. Bölge içerisinde yer alan diğer illere göre sanayi bakımından daha geliĢmiĢ konumda bulunan Manisa, Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Alt Endeksi verilerinde 22. sırada olup bu alanda rekabet gücü en yüksek olan il konumundadır. MarkalaĢma Becerisi ve Yenilikçilik Alt Endeksi‟nde ise Manisa ve Kütahya illeri ön plana çıkmaktadır. Bu alt endeks verilerine göre, Manisa 15. ve Kütahya 18. sırada yer alarak TR33 Bölgesi‟nin MarkalaĢma Becerisi en geliĢmiĢ illeri olmuĢlardır. Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Alt Endeksi‟nde 61. sırada bulunan Kütahya‟nın, MarkalaĢma Becerisi ve Yenilikçilik Alt Endeksi‟nde 18. sırada yer TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 157 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU alıyor olması, ilde ortaya çıkan inovasyonların yönlendirilmediğini ortaya koymaktadır. ticari sonuç almaya yeterince Rekabetçilik endeksinde Afyonkarahisar geçen yıla göre dört basamak yükselmiĢ, Kütahya bir basamak düĢmüĢ, Manisa altı basamak düĢmüĢ ve UĢak bir sıra yükselmiĢtir. Ġllerarası Rekabetçilik Endeksi‟ne iliĢkin sonuçlar, TR33 Bölgesi‟nde bulunan illerin rekabetçilik güçlerinin orta düzeyde olduğunu göstermektedir. Endeks sonuçlarına göre, TR33 Bölgesi‟ndeki Manisa rekabet gücü en yüksek 31. il konumunda olup onun iki sıra gerisinde UĢak yer almaktadır. Ġllerarası Rekabetçilik Endeksi sonuçları ıĢığında, TR33 Bölgesi‟nde yer alan dört ilden daha batıda yer alan Manisa ve UĢak'ın rekabetçilik güçlerinin Bölge içerisindeki diğer illere göre göreceli olarak daha yüksek olduğu tespit edilmiĢtir. Yerel karar vericilerin gelecekte projeler hazırlarken bu gerçeği göz önünde bulundurmalarında fayda bulunmaktadır.” TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 3: EKONOMİ VE TİCARET Sayfa 158 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE 4.1. Giriş Ġktisadi geliĢim ve kalkınma alanında en önemli itici gücün sanayi geliĢimi olduğunu söylemek mümkündür. Avrupa‟da 18. yüzyılda yaĢanan sanayi devrimi, ülke ekonomilerini, buna bağlı olarak da küresel ekonomiyi geniĢletmiĢ, imalat ve katma değer yaratma kapasitesini güçlendirmiĢtir. Özellikle dönemin buluĢları ve giriĢimleri, sanayinin kurulmasında ve geliĢiminde öncü olmuĢ, ortaya çıkan yeni teknolojiler iktisadi ve sosyal hayatı dönüĢtürücü ve kolaylaĢtırıcı bir etki yaratmıĢtır. Bu geliĢim, özellikle uzun vadede belli ulusların gelir düzeyini yükseltmiĢ, kalkınmayı kolaylaĢtırmıĢ ve insanların yaĢam kalitesini artırmıĢtır. Türkiye Cumhuriyeti de kuruluĢundan itibaren iktisadi geliĢimini sağlamak maksadıyla sanayileĢme, sanayisi geliĢmiĢ ülkeleri yakalama ve bu ülkelerle rekabet edebilme vizyonu taĢımıĢtır. 1923 yılında toplanan Ġzmir Ġktisat Kongresi, 1927 yılında çıkarılan TeĢvik-i Sanayi Kanunu bu vizyonun somut göstergeleridir. 1930‟lu yıllarla birlikte devletin özel teĢebbüsün önünü açması ve sermaye eksikliğini telafi etmesi yönünde ekonomik yönetim metotları benimsenmiĢtir. 1960‟lı yıllarda Devlet Planlama TeĢkilatı‟nın da kurulması ile Planlı Ekonomi Dönemi‟ne giren Türkiye, Kalkınma Planları ile sanayi geliĢimine önem ve öncelik vermeye devam etmiĢtir. 1980‟li yıllar itibarıyla ihracata dayalı, dıĢ pazar ve piyasalarla daha fazla bütünleĢme sağlayan bir ekonomik model benimsenmiĢ, iktisadi geliĢim yeni bir ivme kazanmıĢtır. Yirmibirinci yüzyılın baĢları itibarıyla Türkiye sanayide önemli bir üretim düzeyini yakalamıĢtır. Türkiye 2010 yılı itibarıyla GSYH sıralamasında dünyanın 16., Avrupa‟nın ise 6. büyük ekonomisi olarak değerlendirilmektedir. Önemli oranlarda eğitimli iĢgücüne sahip olan Türkiye, halen yüksek bir sanayi geliĢim potansiyeli taĢımaktadır. Türkiye‟nin sanayileĢmiĢlik düzeyine paralel Ģekilde, TR33 Bölgesi dâhilindeki illerde de tarih boyunca önemli sanayi yapılanmaları oluĢmuĢ, geliĢmiĢ ve çeĢitlik göstermiĢtir. Köklü bir giriĢimcilik geleneği gözlenen UĢak ilinde Türkiye‟nin ilk Ģeker fabrikası özel bir müteĢebbis tarafından 1926 yılında kurulmuĢtur. Osmanlı Dönemi‟nin sonlarında ve Cumhuriyet‟in ilk yıllarında gerçekleĢtirilen sanayi sayımlarında UĢak ilinde göreceli bir sanayi yoğunlaĢması görülmektedir. Özellikle iplik fabrikaları ve imalathaneleri tekstil sektöründeki bugünkü rekabet gücünün temellerini oluĢturmuĢtur. Kütahya ilinde 1950-1980 yılları arasında gerek Kamu Ġktisadi TeĢekkülleri (KĠT) olarak gerekse özel müteĢebbislerce kurulan Kütahya TÜGSAġ (Azot) Fabrikası, ġeker Fabrikası, Manyezit ĠĢletmesi, Etibor ile Tunçbilek ve Seyitömer Linyit Termik Santralleri, kente belli düzeyde sanayi kimliği kazandırmıĢtır. Bunların yanında seramik sanayisi kentin kendisiyle özdeĢleĢerek önemli bir marka değeri yaratmıĢtır. Afyonkarahisar ili sınırları içerisinde çıkarılan mermer bu ilde önemli bir sanayi altyapısının oluĢmasını sağlamıĢtır. Türkiye‟nin önde gelen sanayi Ģehirlerinden olan Manisa ili beyaz eĢya ve elektronik sektörü gibi teknoloji odaklı sektörlerde küresel rekabette güçlü konuma gelmiĢtir. TR33 Bölgesi hâlihazırda önemli bir sanayi yapılanması barındıran, sanayisi çeĢitlilik arz eden bir bölge durumundadır. Zengin yer altı kaynakları, coğrafi konumu sahip olduğu önemli sanayi potansiyeline katkıda bulunmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 159 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 4.2. TR33 Bölgesi’nde Sanayi Sanayinin bölgesel GSKD içerisindeki payı Grafik 4.1‟de gösterilmiĢtir. 2006 yılına ait mevcut bölgesel verilere göre sanayi, TR33 Bölgesi toplam bölgesel GSKD‟nin %32,8‟ini oluĢtururken, tarım %19,7, hizmetler sektörü ise %47,5 gibi bir paya sahiptir. Söz konusu oranlar, çevredeki Düzey 2 bölgeleri ve Türkiye ile kıyaslandığında, sanayinin TR33 Bölgesi GSKD içerisindeki payının TR41 Bölgesi hariç, söz konusu diğer bölgelere ve Türkiye ortalamasına kıyasla daha yüksek olduğu görülmektedir. Türkiye toplam GSKD‟si içerisinde sanayinin oranı %28,2‟dir. Tarım ve hizmetlerin oranı ise sırasıyla %9,4 ve %62,4‟tür. Görüldüğü gibi TR33 Bölgesi GSKD‟si içerisinde tarımın ağırlığı Türkiye ortalamasından ve çevredeki Düzey 2 bölgelerinin oranlarından fazladır. Buna karĢın, hizmetlerin TR33 Bölgesi GSKD‟sinden aldığı pay, çevredeki Düzey 2 bölgeleri ve Türkiye ortalamasına kıyasla daha düĢük orandadır. 70 TR31 Bölgesi 60 50 TR32 Bölgesi 40 TR33 Bölgesi 30 TR41 Bölgesi 20 10 Türkiye 0 Tarım Sanayi Hizmetler Grafik 4.1: 2006 Yılı İtibarıyla Bölgesel GSKD’nin İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, TR33 Bölgesel Göstergeler, 2009 Türkiye Elektrik Dağıtım A.ġ. (TEDAġ) tarafından yayınlanan elektrik tüketim değerlerinin iktisadi faaliyet kollarına dağılımı Enerji ve Maden Bölümü Tablo 5.4‟te sunulmuĢtur. Söz konusu verilere göre, 2009 yılında TR33 Bölgesi‟nin Türkiye toplam elektrik tüketiminin %3,4‟ünü gerçekleĢtirdiği görülmektedir. Türkiye genelinde sanayide kullanılan elektrik toplam tüketimin %44,9‟unu teĢkil ederken, TR33 Bölgesi‟nde sanayinin tüketim oranı %43,6 olup ülke ortalamasına çok yakındır. Afyonkarahisar ve Manisa illerinde sanayi sektöründeki göreceli olarak düĢük elektrik tüketimine karĢın, UĢak ilindeki %62‟lik yüksek tüketim oranı dikkat çekmektedir. TR33 Bölgesi‟nde diğer elektrik tüketim alanlarına bakıldığında ticaret alanında %10,7 ile Türkiye geneli oranı olan %15,9‟dan göreceli olarak düĢük bir rakamla karĢılaĢılmaktadır. Buna karĢın, tarımsal sulama alanında Türkiye oranı olan %2,3‟den yukarıda %5,9‟luk bir tüketim oranı gözlenmektedir. Tarımsal sulamaya bağlı elektrik tüketimi iller bazında incelendiğinde Afyonkarahisar ve Manisa illerindeki sırasıyla %9,1 ve %8,3 oranları dikkat çekmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 160 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 4.2.1. İmalat ve Girişim Kapasitesi Tablo 4.1‟de özetlenen 2008 yılı TÜĠK ĠĢ Ġstatistiklerine göre, imalata dayalı giriĢim sayısı TR33 Bölgesi içerisinde gerçekleĢen giriĢim sayısının %12,26‟sına tekabül etmektedir. Buna karĢın, ticarete dayalı giriĢim sayısı %44,40 düzeyindedir. Ġmalata dayalı giriĢim sayısında TR33 Bölgesi, Türkiye toplamının %3,7‟sini oluĢturmaktadır. Söz konusu veri iller bazında incelendiğinde, imalata dayalı giriĢim sayılarının illerin nüfuslarıyla doğru orantılı bir sıralama gösterdikleri görülmektedir. Buna göre, Manisa‟da mevcut imalata dayalı giriĢim rakamı 7.456 ile TR33 Bölgesi toplamının yaklaĢık yarısını oluĢturmaktadır. Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Türkiye Bölge İçi Oran (%) TR33 Bölgesi / Türkiye (%) Tablo 4.1: 2008 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi İş Kayıtlarına Göre Girişim Sayıları 124 123 * * 351 6.297 0,26 5,57 3.664 2.536 7.456 2.847 16.503 446.393 12,26 3,70 7 * * * 20 1.571 0,01 1,27 1.004 734 2.326 528 4.592 173.642 3,41 2,64 Toptan ve Perakende Ticaret 13.949 10.124 28.701 7.014 59.788 1.391.995 44,40 4,30 Oteller ve Lokantalar 2.783 2.459 7.281 1.871 14.394 284.905 10,69 5,05 UlaĢtırma, Depolama ve HaberleĢme 5.200 4.445 9.848 2.580 22.073 607.033 16,39 3,64 Gayrimenkul, Kiralama ve ĠĢ Faaliyetleri Eğitim 1.232 1.025 2.862 838 5.957 226.474 4,42 2,63 79 * 227 70 460 13.285 0,34 3,46 313 260 671 257 1.501 48.709 1,11 3,08 1.697 1.881 4.357 1.083 9.018 239.178 6,70 3,77 30.052 23.587 63.729 17.088 134.657 3.439.482 100,00 Sektör Madencilik & TaĢocakçılığı Ġmalat Sanayi Elektrik, Gaz, Buhar ve Sıcak Su Üretimi ve Dağıtımı ĠnĢaat Sağlık ĠĢleri ve Sosyal Hizmetler Diğer Sosyal, Toplumsal ve KiĢisel hizmet Faaliyetleri Toplam * TÜĠK gizlilik ilkesi gereği açıklanmamıĢtır. Kaynak: TÜĠK, Bölgesel Göstergeler, 2009 Tablo 4.2‟de ise imalata dayalı giriĢim istatistiklerinin 2007 yılı itibarıyla Bölge içerisinde imalat sanayinin alt dallarına göre dağılımı özetlenmiĢtir. Söz konusu istatistik yukarıda da belirtildiği üzere 2007 yılına ait olup TR33 Bölgesi‟ndeki toplam 12.462 adet imalata dayalı giriĢimin imalatın alt dallarına dağılımını göstermektedir. Buna göre, Bölge‟de yoğunluk sergileyen sektörlerin baĢında %17,44 ile “metal ürünleri imalatı” sektörü gelmektedir. Bunu %15,79‟luk oranı ile “ağaç ve ağaç ürünleri imalatı” takip etmektedir. Giyim ve gıda sektörleri ise %11‟lik oran Bölge‟deki diğer önemli faaliyet kollarıdır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 161 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 4.2: 2007 Yılı TR33 Bölgesi İmalat Sanayi Sektöründeki Girişim Sayılarının Alt Dallara Göre Dağılımı İmalat Sanayi Sektörü Alt Dalları Girişim Sayısı Oran (%) Ağaç ve Ağaç Mantarı Ürünleri Ġmalatı (Mobilya Hariç); 1.968 15,79 Saz, Saman ve Benzeri Malzemelerden Örülerek Yapılan EĢyaların Ġmalatı Ana Metal Sanayi 36 0,29 Basım ve Yayım; Plak, Kaset ve Benzeri Kayıtlı Medyanın 284 2,28 Çoğaltılması BaĢka Yerde SınıflandırılmamıĢ Elektrikli Makine ve 149 1,20 Cihazların Ġmalatı BaĢka Yerde SınıflandırılmamıĢ Makine ve Teçhizat Ġmalatı 685 5,50 Derinin Tabaklanması ve ĠĢlenmesi; Bavul, El Çantası, 347 2,78 Saraçlık, KoĢum Takımı ve Ayakkabı Ġmalatı Diğer UlaĢım Araçlarının Ġmalatı 6 0,05 Gıda Ürünleri ve Ġçecek Ġmalatı 1.376 11,04 Giyim EĢyası Ġmalatı; Kürkün ĠĢlenmesi ve Boyanması 1.480 11,88 Kağıt Hamuru, Kağıt ve Kağıt Ürünleri Ġmalatı 21 0,17 Kimyasal Madde ve Ürünlerin Ġmalatı 142 1,14 Kok Kömürü, Rafine EdilmiĢ Petrol Ürünleri ve Nükleer 7 0,06 Yakıt Ġmalatı Makine ve Teçhizatı Hariç; Fabrikasyon Metal Ürünleri 2.173 17,44 Ġmalatı Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünlerin Ġmalatı 1.169 9,38 Mobilya Ġmalatı; BaĢka Yerde SınıflandırılmamıĢ Diğer 648 5,20 Ġmalatlar Motorlu Kara TaĢıtı, Römork ve Yarı Römork Ġmalatı 148 1,19 Plastik ve Kauçuk Ürünleri Ġmalatı 617 4,95 Radyo, Televizyon, HaberleĢme Teçhizatı ve Cihazları 10 0,08 Ġmalatı Tekstil Ürünleri Ġmalatı 1.194 9,58 Tıbbi Aletler; Hassas ve Optik Aletler ile Saat Ġmalatı 1 0,01 Tütün Ürünleri Ġmalatı 1 0,01 Toplam 12.462 100,00 Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, 2007 Tablo 4.3‟te TR33 Bölgesi‟ndeki çalıĢan sayıları ve yaratılan ciroların iktisadi faaliyet kolları bazında dağılımı ile Tablo 4.4‟te ise imalat sanayi alt sektörlerinin yarattığı istihdam ve elde ettikleri cirolara iliĢkin bilgiler sunulmuĢtur. TR33 Bölgesi‟ne bakıldığında imalat sanayi, 100 bin çalıĢanla, toplam istihdamın %32‟sini, yaklaĢık 13,5 milyar TL ciro ile de elde edilen toplam cironun ise %38,61‟ini karĢılamaktadır. Bölge‟deki diğer önemli sektör olan toptan ve perakende ticaret ise 103 bin kiĢi istihdam etmekte ve 14,5 milyar TL ciro yaratmaktadır. Ġmalat sanayinin alt sektörleri çalıĢan sayılarına ve cirolarına göre incelendiğinde, 21.486 kiĢilik istihdam yaratan metalik olmayan mineral ürünler imalatının %21,33‟lük oran ile en fazla istihdam sağlayan sektör olduğu görülmektedir. Bunu %16,98‟lik oranı ile gıda ve yaklaĢık %10‟luk oranlar ile tekstil ve makine imalatı sektörleri takip etmektedir. Buna göre, TR33 Bölgesi‟nde imalata dayalı istihdamın bu dört sektörde yoğunlaĢtığı görülmektedir. TR33 Bölgesi‟ndeki istihdamda ikinci sırayı alan gıda sektörü, en yüksek ciroyu yaratan sektördür. Gıda sektöründe yaratılan 2,6 milyar TL‟lik ciro, Bölge‟deki toplam cironun %19,58‟ine karĢılık gelmektedir. Gıda sektörünü 2,2 milyar TL‟lik ciro ve %16,96‟lık pay ile makine imalatı takip etmektedir. Metalik olmayan mineral ürünler imalatında yaratılan ciro toplam cironun %11,5‟ini, metal ürünleri imalatında yaratılan ciro %5,97‟sini ve tekstil sektöründe yaratılan ciro ise %4,65‟ini oluĢturmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 162 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 4.3: 2007 Yılı TR33 Bölgesi İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Çalışan Sayıları ve Cirolar Sektör Çalışan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) 6.395 2,03 51.739.959 0,15 4.677 1,49 79.280.028 0,23 4.658 1,48 1.916.850.279 5,49 Diğer Sosyal, Toplumsal ve KiĢisel Hizmet Faaliyetleri Eğitim Elektrik, Gaz, Buhar, Sıcak Su Üretim ve Dağıtım Gayrimenkul, Kiralama ve ĠĢ Faaliyetleri 16.829 5,35 581.994.988 1,67 Ġmalat 100.721 32,00 13.482.875.380 38,61 ĠnĢaat 17.490 5,56 1.268.965.789 3,63 Madencilik & TaĢocakçılığı 15.831 5,03 1.494.422.378 4,28 Oteller ve Lokantalar 13.375 4,25 278.597.042 0,80 3.916 1,24 108.096.149 0,31 103.092 32,75 14.521.574.527 41,58 27.811 8,83 1.139.202.907 3,26 314.795 100,00 34.923.599.426 100,00 Sağlık ĠĢleri ve Sosyal Hizmetler Toptan ve Perakende Ticaret; Motorlu TaĢıt, Motosiklet, KiĢisel ve Ev EĢyalarının Onarımı UlaĢtırma, Depolama ve HaberleĢme Toplam Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, 2007 Tablo 4.4: 2007 Yılı TR33 Bölgesi İmalat Kolu İçerisinde Çalışan Sayıları ve Cirolar İmalat Sanayi Sektörü Alt Dalları Ağaç ve Ağaç Mantarı Ürünleri Ġmalatı (Mobilya Hariç); Saz, Saman ve Benzeri Malzemelerden, Örülerek Yapılan EĢyaların Ġmalatı Ana Metal Sanayi Basım ve Yayım; Plak, Kaset ve Benzeri Kayıtlı Medyanın Çoğaltılması BaĢka Yerde SınıflandırılmamıĢ Elektrikli Makine ve Cihazların Ġmalatı BaĢka Yerde SınıflandırılmamıĢ Makine ve Teçhizat Ġmalatı Çalışan Sayısı 3.919 Oran (%) 3,89 246.138.996 Oran (%) 1,83 1.172 1,16 373.978.632 2,77 1.073 1,07 32.030.401 0,24 1.072 1,06 230.336.496 1,71 10.536 10,46 17.104 3.642 3,62 46.490.455 0,34 601 0,60 85.827.618 0,64 3.042 3,02 341.884.883 2,54 94 0,09 * 7.003 6,95 805.041.635 Kok Kömürü, Rafine EdilmiĢ Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıt Ġmalatı Makine ve Teçhizatı Hariç; Fabrikasyon Metal Ürünleri Ġmalatı Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünlerin Ġmalatı 21.486 16,98 21,33 132.341.688 16,96 Giyim EĢyası Ġmalatı; Kürkün IĢlenmesi ve Boyanması Kimyasal Madde ve Ürünlerin Ġmalatı 2,98 2.286.435.710 Derinin Tabaklanması ve ĠĢlenmesi; Bavul, El Çantası, Saraçlık, KoĢum Takımı ve Ayakkabı Ġmalatı Gıda Ürünleri ve Ġçecek Ġmalatı Kağıt Hamuru, Kağıt ve Kağıt Ürünleri Ġmalatı 3.005 Ciro (TL) 2.639.484.627 1.556.372.662 0,98 19,58 5,97 11,54 Mobilya Ġmalatı; BaĢka Yerde SınıflandırılmamıĢ Diğer Ġmalatlar Motorlu Kara TaĢıtı, Römork ve Yarı Römork Ġmalatı 2.780 2,76 108.967.174 0,81 1.944 1,93 425.610.032 3,16 Plastik ve Kauçuk Ürünleri Ġmalatı 4.058 4,03 578.334.336 4,29 Radyo, Televizyon, HaberleĢme Teçhizatı ve Cihazları Ġmalatı Tekstil Ürünleri Ġmalatı 6.994 6,94 * Toplam 10.896 100.721 10,82 100,00 626.713.253 13.482.875.380 4,65 100,00 * TÜĠK gizlilik ilkesi gereği açıklanmamıĢtır. Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, 2007 BaĢta mineral ürünler, makine, gıda ve tekstil gibi öne çıkan sektörler olmak üzere, Bölge‟deki tüm imalat sanayine bağlı giriĢimler ve bunların Türkiye ortalamaları ile karĢılaĢtırmaları aĢağıda sektörler bazında incelenmektedir. 4.2.1.1. Gıda 2007 yılı TÜĠK Yıllık Sanayi ve Hizmet Ġstatistikleri verilerine göre, gıda sektörünün Türkiye toplam giriĢim sayıları içindeki ağırlığı %10,62 olup TR33 Bölgesi %11,04‟lük bir TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 163 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU oranla Türkiye oranına koĢutluk sergilemektedir. Ancak çalıĢan sayısı ve ciro verilerine bakıldığında, gıda sektörünün TR33 Bölgesi içerisinde Türkiye‟deki duruma kıyasla daha baskın bir nitelik kazandığı görülmektedir. Bölge içi giriĢimcilerin elde ettikleri cironun yaklaĢık %20‟lik bölümünü tek baĢına gıda imalatı sektörü oluĢtururken, bu oran Türkiye geneli için %13,27‟de kalmaktadır. Tablo 4.5: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Gıda İmalatı Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı Sayı TR33 Bölgesi Türkiye Oran (%) Çalışan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) 1.376 11,04 17.104 16,98 2.639.484.627 19,58 36.547 10,62 312.685 11,26 57.785.357 321 13,27 Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, 2007 4.2.1.2. Tekstil ve Giyim Eşyası Tablo 4.6‟da, Avrupa Birliği Ekonomik Faaliyetlerin Ġstatistiki Sınıflaması (NACE)‟ye göre ayrı unsurlar olan tekstil ve giyim eĢyası imalatına iliĢkin veriler birleĢtirilerek verilmiĢtir. Buna göre, TR33 Bölgesi‟nde tekstil ve giyim eĢyası sektörlerindeki giriĢim sayısı toplam imalat sanayindeki giriĢim sayısının %21,45‟ini teĢkil ederken, bu oran Türkiye oranı olan %24,23‟ün biraz altında kalmaktadır. Söz konusu sektörler TR33 Bölgesi‟nde 14.538 çalıĢanla istihdamın %14,4‟ünü karĢılarken, Türkiye oranı olan %29,3‟ün büyük ölçüde gerisinde kalmıĢtır. Benzer Ģekilde tekstil ve giyimden elde edilen cirolar açısından TR33 Bölgesi ve Türkiye oranı arasında önemli bir farklılık görülmektedir. Tablo 4.6: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Tekstil ve Giyim Eşyası İmalatı Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı Sayı TR33 Bölgesi Türkiye Oran (%) Çalışan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) 2.674 21,45 14.538 14,43 673.203.708 83.420 24,23 813.415 29,30 70.680.361.241 Oran (%) 4,99 16,23 Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, 2007 4.2.1.3. Deri Sanayi 2007 yılı TÜĠK verilerine göre, deri sektöründe TR33 Bölgesi‟nde 347 adet giriĢim mevcuttur. Tablo 4.7‟de görülebileceği üzere, giriĢim sayısı, istihdam ve ciro değiĢkenlerine göre deri sektörünün Bölge içerisindeki payı sektörün Türkiye‟deki ağırlıkları ile paralellik arz etmektedir. Tablo 4.7: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Deri Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı Sayı TR33 Bölgesi Türkiye Oran (%) Çalışan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) 347 2,78 3.005 2,98 132.341.688 0,98 9.775 2,84 49.969 1,80 3.873.698.701 0,89 Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, 2007 UĢak Karma Organize Sanayi Bölgesi (OSB)‟deki iĢletmelerin büyük bir bölümü deri sektöründe faaliyet göstermektedir. UĢak Karma OSB‟de faaliyet gösteren firmaların iĢ kolları ve istihdam verileri Tablo 4.8‟de sunulmuĢtur. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 164 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 4.8: Uşak Karma OSB Bilgileri Faaliyet Konusu Firma Sayısı İstihdam 10 89 5 4 5 4 26 11 154 89 1.299 59 38 36 363 630 258 2.772 Deri Kimyasalları Deri Ürünleri Deri Ürünleri (Depo) Deri Ürünleri (Etleme) Deri Ürünleri (Yün Yıkama) Geri Kazanım Tekstil Diğer Toplam Kaynak: UĢak Karma OSB Müdürlüğü 4.2.1.4 Ağaç Ürünleri Ağaç ürünleri imalatı, mobilya hariç olmak üzere kereste, tahta plaka, kontrplak, yonga levha, sunta, vb. imalatını kapsamaktadır. Bölge‟deki orman ve uygun bitki örtüsü de göze alındığında önemli potansiyel taĢıyan bu sektöre iliĢkin veriler Tablo 4.9‟da özetlenmiĢtir. TR33 Bölgesi‟nde ağaç ürünleri imalatında 1.968 giriĢim olup Bölge‟deki toplam giriĢim sayısının %15,79‟una karĢılık gelmektedir. Bu oran, sektörün Türkiye genelinde sahip olduğu oran olan %8,51‟in oldukça üzerindedir. GiriĢim sayısındaki yoğunlaĢma bakımından böyle bir fark olmasına rağmen, çalıĢan sayısı ve cirolara iliĢkin oranlara bakıldığında TR33 Bölgesi ve Türkiye geneli arasında önemli bir fark olmadığı görülmektedir. Tablo 4.9: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Ağaç Ürünleri Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı Sayı TR33 Bölgesi Türkiye 1.968 29.293 Oran (%) Çalışan Sayısı 15,79 8,51 Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) 3.919 3,89 246.138.996 1,83 72.775 2,62 6.567.561.298 1,51 Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, 2007 4.2.1.5. Plastik ve Kauçuk Ürünler Tablo 4.10‟da görüldüğü üzere, TR33 Bölgesi için önem arz eden bir diğer sektör olan plastik ve kauçuk ürünleri imalatında Bölge ve Türkiye oranları arasında paralellik söz konusudur. ĠĢletme ve çalıĢan sayıları ile birlikte ciroların toplam imalat içerisinde aldığı paylar %4 seviyesindedir. Tablo 4.10: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Plastik ve Kauçuk Ürünleri Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı TR33 Bölgesi Türkiye Sayı Oran (%) Çalışan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) 617 4,95 4.058 4,03 578.334.336 4,29 16.233 4,71 128.996 4,65 19.760.597.014 4,54 Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, 2007 4.2.1.6. Metalik Olmayan Mineral Ürünler TR33 Bölgesi‟nde metalik olmayan mineral ürünler imalatı, imalat sanayi içerisinde en fazla istihdamı sağlayan sektördür. Tablo 4.11‟de görüldüğü üzere, bu sektörün istihdam açısından Türkiye imalat sanayi içerisinde taĢıdığı ağırlık yalnızca %6,38 iken TR33 içerisindeki ağırlığı %21,33 olarak gerçekleĢmiĢtir. ĠĢletme sayısı ve cirolara bakıldığında, TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 165 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU istihdam oranlarındaki fark kadar olmasa da, sektörün TR33 Bölgesi imalat sanayi içerisindeki ağırlığı, Türkiye genelindeki ağırlığından daha fazladır. Tablo 4.11: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Metalik Olmayan Mineral Ürünler Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı Sayı TR33 Bölgesi Türkiye Oran (%) Çalışan Sayısı 1.169 9,38 21.486 14.346 4,17 177.210 Oran (%) 21,33 6,38 Ciro (TL) 1.556.372.662 25.428.807.931 Oran (%) 11,54 5,84 Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, 2007 4.2.1.7. Metal ve Metal Ürünleri NACE sınıflandırmasında ayrı ayrı ele alınan metal sanayi ve metal ürünleri sanayisine iliĢkin veriler birleĢtirilerek Tablo 4.12‟de sunulmuĢtur. Söz konusu sektördeki iĢletme sayısı TR33 Bölgesi‟ndeki imalat sanayinde faaliyet gösteren toplam iĢletme sayısının %17,73‟ünü oluĢturmakta olup sektörün Türkiye genelindeki oranından bir miktar yüksektir. Buna karĢın, çalıĢan sayısı ve özellikle ciro bakımından TR33 Bölgesi iĢletmelerinin imalat sanayi içindeki oranı, sektörün Türkiye genelindeki oranlarından önemli ölçüde düĢüktür. Sektör, Türkiye genelinde imalat sanayinden elde edilen cironun %15,88‟ini sağlarken, TR33 Bölgesi‟nde sadece %8,75‟ini sağlamıĢtır. Tablo 4.12: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Metal Sanayi ve Metal Ürünleri Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı TR33 Bölgesi Türkiye Sayı Oran (%) Çalışan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) 2.209 17,73 8.175 8,11 1.179.020.267 8,75 53.453 15,52 320.590 11,54 69.163.164.323 15,88 Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, 2007 4.2.1.8. Makine, Elektrikli Makine ve Cihazlar Gıda, tekstil, deri vb. alanındaki makineler ile beyaz eĢya sektörünü kapsayan ve NACE sınıflandırmasında ayrı ayrı incelenen makine ile elektrikli makine ve cihazlar sektörlerine iliĢkin veriler Tablo 4.13‟de bütünleĢtirilerek verilmiĢtir. Tablo 4.13 incelendiğinde söz konusu sektör bünyesinde TR33 Bölgesi‟nde kurulu iĢletme sayısının Bölge içerisindeki oranının, Türkiye oranının bir miktar altında olduğu görülmektedir. Buna karĢın, çalıĢan sayılarının oranlarına bakıldığında TR33 Bölgesi oranının Türkiye oranının bir miktar üstünde olduğu anlaĢılmaktadır. Ciro rakamlarına açısından ise TR33 Bölgesi oranı, Türkiye oranının çok üzerindedir. Makine, elektrikli makine ve cihazlar sektörü TR33 Bölgesi imalat sanayinin elde ettiği cironun %18,66 gibi önemli bir kısmını oluĢturmaktadır. Tablo 4.13: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Makine, Elektrikli Makine ve Cihazlar Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı Sayı TR33 Bölgesi Türkiye Oran (%) Çalışan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) 834 6,69 11.608 11,52 2.516.772.206 18,66 27.664 8,03 284.071 10,23 46.783.374.435 10,74 Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, 2007 4.2.1.9. Mobilya Mobilya sektörüne iliĢkin olarak TR33 Bölgesi‟nde özellikle hammadde anlamında bir potansiyel olmasına karĢın, Tablo 4.14‟te verilen rakamlar sektörün yeterince güçlü bir performans göstermediğine iĢaret etmektedir. Sektörün iĢletme sayısı, çalıĢan sayısı ve TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 166 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU ciroya iliĢkin TR33 Bölgesi‟ne ait oranları, Türkiye oranlarının altında kalmaktadır. Sektördeki giriĢimci sayısı Türkiye imalat sanayinin %12,11‟ini teĢkil ederken, bu oran TR33 Bölgesi‟nde yalnızca %5,20‟de kalmaktadır. Benzer Ģekilde istihdam ve ciro oranları TR33 Bölgesi‟nde, Türkiye genelinde olduğundan daha düĢük düzeylerde gerçekleĢmiĢtir. Tablo 4.14: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Mobilya Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı Sayı TR33 Bölgesi Türkiye 648 41.694 Oran (%) Çalışan Sayısı 5,20 12,11 Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) 2.780 2,76 108.967.174 0,81 174.194 6,27 14.598.545.194 3,35 Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, 2007 4.2.1.10. Motorlu Kara Taşıtları Motorlu kara taĢıtları sektörü katma değeri yüksek, stratejik bir sektör olarak son yıllarda Türkiye‟de önemli geliĢme kaydetmiĢtir. Otomotiv alanında kurulan üretim üsleri ve buna bağlı olarak geliĢen ve çeĢitlenen yan sanayi yapılanmaları önemli ekonomik getiri sağlayan giriĢimler olarak ön plana çıkmaktadır. TR33 Bölgesi de çeĢitli düzeylerde otomotiv yan sanayi yapılanmalarını barındırmaktadır. Tablo 4.15‟te sunulan TÜĠK verilerine göre, Bölge‟de 148 adet iĢletme mevcuttur. Motorlu kara taĢıtlarındaki giriĢimci sayısı Bölge içerisinde %1,19‟luk bir orana karĢılık gelmektedir ki, bu da Türkiye oranı olan %1,36‟ya çok yakındır. Söz konusu sektörün TR33 Bölgesi‟nde yarattığı istihdamın toplam imalat sanayi istihdamının %1,93‟ünü karĢıladığı, bu rakamın ise Türkiye oranı olan %4,80‟nin bir miktar altında kaldığı görülmektedir. Ciro açısından ise TR33 Bölgesi ve Türkiye oranları arasındaki fark daha da fazladır. Tablo 4.15: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Motorlu Kara Taşıtı Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı TR33 Bölgesi Türkiye Sayı Oran (%) 148 1,19 Çalışan Sayısı 1.994 Oran (%) 1,93 425.610.032 Ciro (TL) Oran (%) 3,16 4.685 1,36 133.373 4,80 41.675.805.478 9,57 Kaynak: TÜĠK, ĠĢ Ġstatistikleri, 2007 4.2.2. Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler Sanayi ve Ticaret Bakanlığı‟na bağlı Ġl Müdürlükleri 6948 sayılı Sanayi Sicil Kanunu çerçevesinde sanayi sicil belgesi alan iĢletmelerin kayıtlarını tutmaktadır. Söz konusu kayıtlar imalat gerçekleĢtiren iĢletmelerin sektörleri ve yapıları hakkında bilgi vermesi açısından önem arz etmektedir. TR33 Bölgesi‟nde bulunan illerdeki sanayi ve ticaret il müdürlüklerinden alınan bilgilere göre; 2009 yılı itibarıyla TR33 Bölgesi‟nde sanayi sicil belgeli toplam 3.453 adet iĢletme yer almakta olup bu iĢletmelerde 114.831 kiĢi istihdam edilmektedir. ĠĢletme sayısı açısından bakıldığında 3.453 iĢletmenin %39‟u UĢak, %28‟i Manisa, %20‟si Afyonkarahisar‟da ve %13‟ü Kütahya‟da bulunmaktadır. Sanayi sicil belgeli iĢletmelerde istihdam edilen 114.831 kiĢinin %53 gibi bir oranla yarısından fazlası Manisa ilindeki iĢletmelerde istihdam edilirken, Manisa‟yı %20 ile Kütahya, %14 ile UĢak ve %13 ile Afyonkarahisar illeri izlemektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 167 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 4.2.2.1. Afyonkarahisar Tablo 4.16‟da Afyonkarahisar ili sanayi sicil belgeli iĢletmelerin sektörlere göre dağılımı sunulmuĢtur. Buna göre Afyonkarahisar‟da 685 iĢletmenin 15.215 çalıĢanla faaliyet gösterdiği görülmektir. Sektörler incelendiğinde iĢletme sayıları bakımından madencilik ve taĢocakçılığı ile gıda ve içecek imalatı ön plana çıkmaktadır. Söz konusu sektörlerin ağırlıkları istihdama da yansımıĢ olup toplam istihdamın yarısından fazlasının bu iki sektörde gerçekleĢtiği görülmektedir. Tablo 4.16: 2009 Yılı Afyonkarahisar İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının Sektörel Dağılımı Sektör İşletme Sayısı Çalışan Sayısı Ağaç Ürünleri Ġmalatı 15 249 Ana Metal Sanayi 3 41 Bavul, Ayakkabı Ġmalatı 5 114 Diğer Madencilik ve TaĢocakçılığı 279 4.216 Diğer UlaĢım Araçları 1 161 Elektrikli Makine 6 242 Fabrikasyon Metal Ürünleri 11 581 Gıda Ürünleri ve Ġçecek Ġmalatı 130 3.645 Giyim EĢyası Ġmalatı 8 1.353 Kimyasal Madde ve Ürünler 13 602 Makine ve Teçhizat 22 277 Metal Olmayan Diğer Mineral Ürünler 83 2.414 Mobilya Ġmalatı 7 213 Motorlu Kara TaĢıtı ve Römork 2 69 Plastik ve Kauçuk Ġmalatı 7 204 Tekstil Ġmalatı 7 551 Diğer 86 283 Toplam 685 15.215 Kaynak: Afyonkarahisar Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü Tablo 4.17‟de ise söz konusu iĢletmelerin ilçelere dağılımları verilmiĢtir. 685 iĢletmenin 296‟sının merkezde olduğu, 221‟inin de mermer imalat merkezi olan ve Afyonkarahisar ili merkezine çok yakın mesafede bulunan Ġscehisar ilçesinde yer aldığı görülmektedir. Bunun yanında Dazkırı, Bolvadin, Dinar ve Sandıklı ilçeleri istihdam açısından ön plana çıkan diğer ilçelerdir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 168 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 4.17: 2009 Yılı Afyonkarahisar İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının İlçelere Dağılımı İlçe İşletme Sayısı Çalışan Sayısı Merkez 296 8.606 BaĢmakçı 4 57 Bayat 1 3 Bolvadin 25 552 Çay 11 101 Çobanlar 4 47 Dazkırı 11 882 Dinar 20 612 Emirdağ 16 289 Evciler 1 44 Hocalar 1 3 Ġhsaniye 6 95 Ġscehisar 221 2.885 Kızılören 1 20 Sandıklı 26 444 SinanpaĢa 23 358 ġuhut 3 36 Sultandağı 15 181 Toplam 685 15.215 Kaynak: Afyonkarahisar Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü 4.2.2.2. Kütahya Tablo 4.18‟de özetlenen 2009 yılına ait veriler incelendiğinde Kütahya ili genelinde kayıtlı toplam 455 sanayi sicil belgeli iĢletme olduğu görülmektedir. Sektörel dağılımlara bakıldığında yoğunluğun gıda sektörü ve metalik olmayan diğer minerallerde gerçekleĢtiği görülmektedir. Bu sektörlerden daha düĢük yoğunlukta olmakla birlikte tekstil, ağaç, maden, lastik&plastik ve makine sektörleri Bölge‟deki diğer önemli sektörlerdir. Ġstihdam açısından bakıldığına en fazla istihdamın 8.263 kiĢi ile metalik olmayan diğer mineraller sektöründe gerçekleĢtiği gözlenirken, maden sektörünün 6.592 kiĢilik istihdam ile ikinci sırada yer aldığı görülmektedir. Madene dayalı istihdamın yaklaĢık yarısı ise TavĢanlı ilçesinde gerçekleĢmiĢtir. Ġstihdam açısından diğer önemli sektörler ise gıda, tekstil ve cam sektörüdür. Tablo 4.18: 2009 Yılı Kütahya İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının Sektörel Dağılımı Sektör İşletme Sayısı Çalışan Sayısı Ağaç 47 542 Cam 4 1.051 Gıda 149 2.364 Kağıt 5 258 Kimya 10 343 Lastik & Plastik 24 475 Maden 36 6.592 Makine 23 353 Metal EĢya 9 114 Metalik Olmayan Diğer Mineraller 92 8.263 Mobilya 5 62 Tarım Makineleri 4 34 Tekstil 40 1.767 Diğer 7 1.106 Toplam 455 23.324 Kaynak: Kütahya Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 169 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 4.19‟da söz konusu iĢletmelerin verilerine ilçeler bazında yer verilmiĢtir. Buna göre Kütahya ilindeki 455 adet sanayi sicil belgeli iĢletmenin yarısı Merkez ilçede yer almaktadır. Merkez ilçeyi Simav, TavĢanlı ve Gediz ilçeleri takip etmektedir. 455 adet sanayi sicil belgeli iĢletmenin Kütahya‟da yaratmıĢ olduğu 23.324 kiĢilik istihdamın %62‟si olan 14.455 kiĢi Merkez ilçede istihdam edilmiĢtir. Merkez ilçeyi ise 4.786 kiĢilik istihdam ile TavĢanlı ilçesi, 1.717 kiĢilik istihdam ile Gediz ilçesi ve 1.062 kiĢilik istihdam ile Simav ilçesi takip etmektedir. Tablo 4.19‟da yer almamasına rağmen sektörlerin iĢletme sayıları açısından ilçeler bazında yoğunlaĢmasına bakmak gerekirse gıda sektöründeki iĢletmelerin Merkez ilçe, TavĢanlı, Simav ve Gediz‟de; tekstildeki iĢletmelerin Merkez ilçe ve Simav‟da; ağaç iĢlerindeki iĢletmelerin Simav‟da; maden sektöründeki iĢletmelerin Merkez ilçe, TavĢanlı ve Gediz‟de; diğer sektörlerdeki iĢletmelerin ise genel olarak Merkez ilçede yoğunlaĢtığı görülmektedir. Tablo 4.19: 2009 Yılı Kütahya İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının İlçelere Dağılımı İlçe İşletme Sayısı Çalışan Sayısı Merkez 230 14.455 AltıntaĢ 11 158 Aslanapa 2 23 Çavdarhisar 1 4 Domaniç 8 165 Dumlupınar 0 0 Emet 2 550 Gediz 48 1.717 Hisarcık 5 100 Pazarlar 3 178 ġaphane 3 126 Simav 77 1.062 TavĢanlı 65 4.786 Toplam 455 23.324 Kaynak: Kütahya Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü 4.2.2.3. Manisa Tablo 4.20‟de sunulan verilerden görüldüğü üzere Manisa ilinde 960 adet sanayi iĢletmesi faaliyet göstermektedir. Sektörel ağırlıklara bakıldığında gıda, inĢaat ve toprağa dayalı sanayi ile birlikte metal eĢya ve makine sektörlerinin iĢletme sayısı bakımından önde gelen sektörler olduğu görülmektedir. Özellikle gıda sektörü %34‟lük pay ile toplam iĢletme sayısının üçte birini oluĢturmaktadır. Manisa ilinde yer alan 960 adet sanayi iĢletmesinde 2009 yılı itibarıyla 60.615 kiĢi istihdam edilmekte olup toplam istihdamın %23‟ü diğer olarak sınıflandırılan kısımda iken %21‟i elektronik, %18‟i gıda ve %11‟i ise inĢaat ve toprağa dayalı sanayi grubundadır. Tablo 4.21‟de söz konusu iĢletmelerin verilerine ilçeler bazında yer verilmiĢtir. Buna göre Manisa ilindeki 960 adet sanayi sicil belgeli iĢletmenin üçte biri olan 317 adet iĢletme Merkez ilçede yer almaktadır. Merkez ilçeyi Akhisar, Turgutlu ve Salihli ilçeleri takip etmektedir. AlaĢehir, Saruhanlı, Soma ve Kula ilçelerinde de önemli sanayi oluĢumları görülmektedir. Ġstihdamın ilçelere dağılımına bakıldığında ise 60.615 kiĢilik istihdamın yaklaĢık yarısının Merkez ilçede istihdam edildiği görülmektedir. Merkez ilçedeki toplam 28.450 kiĢilik istihdamın %44‟ünün elektronik sektöründe yoğunlaĢmıĢ olması, bu sektörün Merkez ilçe için önemine iĢaret etmektedir. Ġkinci sırayı ise iĢletme sayısı açısından %3 gibi düĢük bir TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 170 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU orana sahip olmasına rağmen, istihdamdaki %20‟lik oran ile Soma ilçesi almaktadır. Soma ilçesindeki istihdamın yüksekliğinin sebebi ise ilçede bulunan Ege Linyitleri ĠĢletmesi Müessesesi Müdürlüğü (ELĠ) ile Soma Elektrik Üretim ve Ticaret A.ġ. Genel Müdürlüğü (SEÜAġ)‟tır. Tablo 4.20: 2009 Yılı Manisa İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının Sektörel Dağılımı Sektör İşletme Sayısı Çalışan Sayısı Ağaç Ürünleri 27 726 Ambalaj 14 1.373 Çırçır 20 211 Deri 39 1.121 Dokuma-Tekstil 43 1.188 Elektronik 33 12.507 Gıda 328 11.025 ĠnĢaat-Toprak 129 6.940 Kimya 23 406 Metal EĢya-Makine 119 5.556 Otomotiv 25 2.611 Plastik 61 2.273 Yem 12 327 Zirai Alet 20 353 Diğer 67 13.998 Toplam 960 60.615 Kaynak: Manisa Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü Sektörlerin iĢletme sayıları açısından ilçeler bazında yoğunlaĢmasına bakmak gerekirse, teknolojik boyutu ve yarattığı katma değer ile Manisa ve ülke ekonomisi için stratejik öneme sahip elektronik sektöründe 33 iĢletme faaliyet göstermekte olup bunun 29 tanesi Merkez ilçededir. Diğer sektörler açısından ise ambalaj sektöründeki iĢletmeler Merkez ilçede; çırçır sektöründeki iĢletmeler Saruhanlı‟da; deri sektöründeki iĢletmeler Merkez ilçe ve Kula‟da; dokuma sektöründeki iĢletmeler Demirci‟de; gıda sektöründeki iĢletmeler Akhisar, Merkez ilçe, AlaĢehir, Turgutlu, Salihli ve Saruhanlı‟da; inĢaat ve toprağa dayalı sanayideki iĢletmeler Turgutlu, Salihli, Merkez ilçe ve Akhisar‟da; diğer sektörlerdeki iĢletmeler ise genel olarak Merkez ilçede yoğunlaĢmıĢtır. Tablo 4.21: 2009 Yılı Manisa İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının İlçelere Dağılımı İlçe İşletme Sayısı Çalışan Sayısı Merkez 317 28.450 Ahmetli 6 118 Akhisar 165 4.738 AlaĢehir 54 2.025 Demirci 28 601 Gölmarmara 6 157 Gördes 6 144 Kırkağaç 12 80 KöprübaĢı 2 8 Kula 35 447 Salihli 102 4.116 Sarıgöl 6 44 Saruhanlı 45 1.486 Selendi 1 5 Soma 26 11.973 Turgutlu 149 6.223 Toplam 960 60.615 Kaynak: Manisa Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 171 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 4.2.2.4. Uşak UĢak ilinde toplam 1.353 adet sanayi sicil belgeli iĢletme mevcuttur. Söz konusu iĢletmelerin ve bu iĢletmelerdeki çalıĢan sayılarının sektörel bazda dağılımları Tablo 4.22‟de verilmiĢtir. UĢak ilinde yer alan 1.353 adet sanayi sicil belgeli iĢletmenin %53‟ü gıda sektöründe faaliyet göstermekte olup gıda sektörünü %25 ile tekstil, %12 ile dericilik ve %8 ile mobilya sektörleri takip etmektedir. Ġstihdam açısından bakıldığında UĢak ilindeki sanayi sicil belgeli 1.353 adet iĢletmede istihdam edilen 15.667 kiĢinin %35‟inin tekstilde, %23‟ünün gıdada, %18‟inin seramikte, %16‟sının dericilikte, %5‟inin mobilyada ve %3‟ünün madencilikte istihdam edildiği görülmektedir. Tablo 4.22: 2009 Yılı Uşak İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının Sektörel Dağılımı Sektör İşletme Sayısı Çalışan Sayısı Dericilik 163 2.493 Gıda 715 3.553 Madencilik 8 520 Mobilya 107 789 Seramik 27 2.770 Tekstil 333 5.542 Toplam 1.353 15.667 Kaynak: UĢak Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü Tablo 4.23‟te ise söz konusu verilerin ilçelerdeki dağılımı gösterilmektedir. Toplam 1.353 iĢletmenin %87‟sinin Merkez ilçede yer alıyor olması, sanayi anlamında Merkez ilçenin diğer ilçelere göre taĢıdığı önemi ortaya koymaktadır. Ġstihdamın ilçelere dağılımına bakıldığında yine Merkez ilçenin %87 ile ön plana çıktığı, onu ise %6 ile Banaz ilçesinin izlediği görülmektedir. Sektörlerin iĢletme sayıları açısından ilçeler bazında yoğunlaĢmasına bakmak gerekirse, Merkez ilçe dıĢındaki ilçelerde gıda sanayi haricinde sınırlı düzeyde sanayi yapılanması görülmektedir. Tekstil, dericilik ve mobilya sektörlerinin tamamına yakını Merkez ilçede toplanmıĢtır. Gıda sanayindeki iĢletmelerin %79‟u Merkez ilçede yer alırken, Merkez ilçeyi %7 ile EĢme ve %5 ile Ulubey ilçeleri izlemektedir. Seramik sektöründe faaliyet gösteren 27 adet iĢletmenin %81‟i Merkez ilçede faaliyet gösterirken, kalan %19‟u Banaz ilçesindedir. Madencilik sektöründeki 5 iĢletmenin 3 tanesi Merkez ilçede bulunurken, diğer 3 tanesi ise Banaz, EĢme ve Ulubey ilçelerindedir. Banaz ilçesinde seramiğe dayalı istihdam sanayi iĢletmelerindeki istihdamın hemen hemen tamamını oluĢturmaktadır. EĢme‟de tekstil ve gıda sektörüne dayalı istihdam, Karahallı‟da tekstile dayalı istihdam ve Sivaslı‟da gıdaya dayalı istihdam ön plana çıkarken, Ulubey‟de kurulu 1 adet maden iĢletmesi 468 kiĢilik çalıĢanı ile ilçedeki istihdamın %88‟ini oluĢturmaktadır. Tablo 4.23: 2009 Yılı Uşak İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının İlçelere Dağılımı İlçe İşletme Sayısı Çalışan Sayısı Merkez 1.178 13.697 Banaz 44 873 EĢme 56 342 Karahallı 11 59 Sivaslı 29 165 Ulubey 35 531 Toplam 1.353 15.667 Kaynak: UĢak Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 172 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 4.2.3. Ticaret ve Sanayi Odaları Afyonkarahisar Ticaret ve Sanayi Odası (ATSO)‟ya kayıtlı üye iĢletmelerin sayısı ve faaliyet kollarına dağılımları Tablo 4.24‟te verilmiĢtir. Buna göre, 723 kayıtlı firmanın %25‟i olan 182 firma plaka doğal taĢ imali sektöründe faaliyet göstermektedir. Yine doğal taĢ ve mermer sektörleri ile ilgili olarak blok istihracı ve plaka sektöründeki 57 firma ile doğal taĢtan dekoratif ürün imali sektöründe yer alan 54 firma bu sektördeki yoğunlaĢmayı göstermektedir. Doğal taĢ ve mermer sektörlerinin yanında yem, yumurta, un, yağ, süt ürünleri, Ģeker, et ve et ürünleri, sucuk gibi gıda sektörüne iliĢkin faaliyet alanlarında ikinci bir yoğunlaĢmayı tespit etmek mümkündür. Tablo 4.24: 2010 Yılı İtibarıyla ATSO Üyesi İşletmelerin Sektörel Dağılımı Sektör Firma Sayısı Bant, Konveyör Bant,Bezi ve Branda 3 Blok Ġstihracı ve Plaka 57 Cam Ür. PVC Alüminyum Doğrama Ġmali 6 Cam veya Pet ġiĢe Dolumu-ġiĢirme 4 Çimento ve Çimento Hammaddeleri Ġmali 2 Doğal TaĢ Makineleri Ġmali (Ocak-Fabrika) Ġmali 12 Doğal TaĢın Parçalanması; Kum, Asfalt, Mozaik ve Asfalt Ġmali 16 Doğal TaĢtan Dekoratif Ürün Ġmali 54 Gıda Ürünleri Paketleme-Kavurma 8 Ham-Rafine Yağ Ġmali 8 Hazır Beton ve Mamulleri Ġmali 9 Karkas Et ve Et Ürünleri Ġmali 22 Kereste Ġmali 24 Kristal ġeker Ġmali 1 Plaka Doğal TaĢ Ġmali 182 PVC-GaloĢ-Ayakkabı Ġmali 9 ġekerli Ürünler Ġmali 36 Sucuk Ġmali 22 Süt Ürünleri Ġmali 16 Tekstil Ürünleri 9 Tuğla Ġmali 22 Un Ġmali 27 Yem-Yumurta Ġmali 35 Diğer 139 Toplam 723 Oran (%) 0,41 7,88 0,83 0,55 0,28 1,66 2,21 7,47 1,11 1,11 1,24 3,04 3,32 0,14 25,17 1,24 4,98 3,04 2,21 1,24 3,04 3,73 4,84 19,23 100,00 Kaynak: ATSO Kütahya Ticaret ve Sanayi Odası (KÜTSO)‟ya kayıtlı iĢletmeler ve bu iĢletmelerin faaliyet alanlarına göre dağılımları Tablo 4.25‟te yer almaktadır. KÜTSO‟ya kayıtlı toplam 2.040 iĢletme mevcuttur. Üyelere iliĢkin veriler ticaret ve hizmet sektörlerini de içermektedir. Kütahya ilinin marka sektörü niteliğinde olan seramik-porselen sektöründe kayıtlı 50 adet iĢletme bulunmaktadır. Mobilya, deri ve tekstil sektöründeki 157 iĢletme toplam sayının %7,7‟sini oluĢturmaktadır. Tarım, hayvancılık ve gıda imalatı sektöründeki iĢletme sayısının oranı ise %6,6‟dır. Manisa Ticaret ve Sanayi Odası (MTSO)‟ya kayıtlı iĢletmelere iliĢkin veriler Tablo 4.26‟da verilmiĢtir. MTSO‟ya kayıtlı toplam 6.936 adet iĢletme mevcuttur. Elektrik ve elektronik ürün imalatında 96, makine imalatında 150 firma faaliyette gözükmektedir. Motorlu taĢıtlar ve yedek parça sektöründe ise 178 iĢletmenin varlığı dikkat çekmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 173 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 4.25: 2010 Yılı İtibarıyla KÜTSO Üyesi İşletmelerin Sektörel Dağılımı Sektör Firma Sayısı Çini, El Sanatları, Yöresel Sanat Faaliyetleri Sektörü 72 Dayanıklı Tüketim Malları Ġle Metal ve Makine Üretim Sektörü 115 Doğal Kaynaklar ve Enerji Sektörü 86 Finans Sigorta Emlak ve Kuyumculuk Sektörü 158 Gıda Ticareti Sektörü 246 Hizmet Sektörü 108 ĠletiĢim ve Bilgi Sektörü 103 ĠnĢaat Malzemeleri ve Tesisatı Sektörü 103 Mobilya Deri ve Tekstil Sektörü 157 Mühendislik ve Teknik Hizmetler Sektörü 166 Otomotiv, UlaĢtırma ve Akaryakıt Sektörü 254 Sağlık ve Eğitim Hizmetleri Sektörü 97 Seramik-Porselen Sektörü 50 Tarım Hayvancılık ve Gıda Ġmalatı Sektörü 135 Toprak ve Ağaç Sanayi Sektörü 42 Yapı ve YaĢam Sektörü 148 Toplam 2.040 Oran (%) 3,53 5,64 4,22 7,75 12,06 5,29 5,05 5,05 7,70 8,14 12,45 4,75 2,45 6,62 2,06 7,25 100,00 Kaynak: KÜTSO Tablo 4.26: 2010 Yılı İtibarıyla MTSO Üyesi İşletmelerin Sektörel Dağılımı Sektör Firma Sayısı Akaryakıt ve Madeni Yağlar 142 Deri ĠĢlenmesi 187 Elektrik ve Elektronik Ürünlerin Ġmalatı 96 Elektronik ve Telekomünikasyon Cihazları 320 Et ve Süt Ürünleri 149 Ev tekstili ticareti 93 Finans Kurumları 251 Fırınlar ve Unlu Mamuller Ġmalatçıları 203 Gazete, Kırtasiye Ürünleri 160 Gıda Maddeleri Ticareti 688 Giyim EĢyaları Ġmalatı 175 Giyim EĢyaları Ticareti 222 ĠnĢaat Malzemeleri Ticareti 407 ĠnĢaat ve Tesisat Yapım ĠĢleri 980 Ġnsan Kaynakları Hizmetleri 140 Ġnsan Sağlığı 91 Kalıp Ġmalatı ve Metallerin ĠĢlenmesi 257 Makine Ġmalatı 150 Mimarlık, mühendislik hizmetleri 160 Mobilya Ġmalatı ve SatıĢı 116 Motorlu TaĢıtlar ve Yedek Parçalar 178 Mücevher Perakende Ticareti 117 Özel Eğitim 114 Pamuk Çırçır Fabrikaları 152 Plastik Ürünler Ġmalatı 167 Restoran vb. 188 Sebze ve Meyve Ġçeren Gıdaların Ġmalatı 106 Sıvı ve Katı Yakıtlar 121 Tarım Ürünleri Toptan Ticareti 180 Tıbbi Ürünler ticareti 98 Yapı Koop. 241 Yolcu ve yük taĢımacılık hizmetleri 287 Toplam 6.936 Oran (%) 2,05 2,70 1,38 4,61 2,15 1,34 3,62 2,93 2,31 9,92 2,52 3,20 5,87 14,13 2,02 1,31 3,71 2,16 2,31 1,67 2,57 1,69 1,64 2,19 2,41 2,71 1,53 1,74 2,60 1,41 3,47 4,14 100,00 Kaynak: MTSO TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 174 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU UĢak Ticaret ve Sanayi Odası (UTSO) verileri Tablo 4.27‟de incelenmiĢtir. Ġplik ve kumaĢ, battaniye imalat, pamuklu dokuma ve terbiye, konfeksiyon, deri imalatı faaliyet kolları ildeki tekstil ve deri üzerindeki yoğunlaĢmayı belli ölçüde yansıtmaktadır. Söz konusu sektörler hariç tutulduğunda imalat, satıĢ ve hizmet alanlarında göreceli olarak eĢit bir dağılım gerçekleĢtiği değerlendirmesinde bulunmak mümkündür. Tablo 4.27: 2010 Yılı İtibarıyla UTSO Üyesi İşletmelerin Sektörel Dağılımı Sektör Firma Sayısı Oran (%) Battaniye Ġmalat ve SatıĢ 100 2,51 Bilgisayar, Basın Yayın ĠletiĢim Hizmetleri 238 5,97 Dayanıklı Tüketim Malları 138 3,46 Deri Ġmalatı Yan Sanayi ve Tedarikçileri 190 4,77 Finans 152 3,81 Gıda Ġmalatı, Tarım, Hayvancılık, Süt ve Süt Ürünleri 269 6,75 Gıda SatıĢ Restoran 291 7,30 ĠnĢaat 262 6,57 ĠnĢaat Malzeme Ġmalatı ve SatıĢ 241 6,17 Ġplik ve KumaĢ 269 6,75 Konfeksiyon 94 2,36 Makine Ġmalatçıları 85 2,13 220 5,52 98 2,46 84 2,11 173 4,34 Otomotiv, Petrol Ürünleri ve Kimyasal Ürünler Pamuklu Dokuma ve Terbiye Sağlık TaĢımacılık Diğer 1.076 27,00 Toplam 3.985 100,00 Kaynak: UTSO 4.2.4. Organize Sanayi Bölgeleri Sanayinin OSB dâhilinde geliĢimi, etkin bir sanayi yapılanması elde edilmesi, kentsel ve çevresel sorunların azaltılması açısından fayda sağlamaktadır. KuruluĢ, yapım ve iĢletim esasları 4562 sayılı Organize Sanayi Bölgesi Kanunu‟nda düzenlenen OSB‟ler, yatırıma uygun arsa tahsisi, temel altyapı ihtiyaçlarının tek elden sağlanması, bürokratik hususlarda yatırımcıya destek verilmesi gibi temel hizmetleri sunmak suretiyle sanayinin düzenli Ģekilde geliĢimine katkı sağlamakta, yerli ve yabancı yatırımların gerçekleĢmesine ön ayak olmaktadır. Sanayinin yapılanmasını ve geliĢimini düzenlemesi, OSB‟leri kentleĢme ve bölgesel kalkınmanın önemli bir unsuru haline getirmektedir. Türkiye‟de ilk OSB‟nin kuruluĢu, planlı ekonomi döneminin baĢladığı 1960‟lı yıllara rastlamakta olup 1962 yılında Bursa‟da kurulmuĢtur. Bu tarihten itibaren OSB sayısı, özellikle 1980 sonrası sanayinin geliĢmesine paralel Ģekilde artmıĢtır. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı verilerine göre 2009 yılı sonu itibarıyla Türkiye genelinde yasal iĢ ve iĢlemlerini tamamlayarak aktif hale gelen OSB sayısı 131 olup 2010 yılı yatırım programında 83 OSB kurulması planlanmıĢtır. Buna göre toplam OSB sayısı 214 olmaktadır (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, http://www.sanayi.gov.tr/, 25.08.2010). OSB Üst KuruluĢu (OSBÜK) ise tüzel kiĢilik kazanmıĢ tüm OSB‟leri göz önüne alarak toplam OSB sayısını 263 olarak belirlemiĢtir (OSBÜK, www.osbuk.org.tr, 25.08.2010). TR33 Bölgesi‟nde 22 adet OSB bulunmakla birlikte bunlardan 10 tanesi aktif haldedir. TR33 Bölgesi‟nde kurulu OSB‟ler Tablo 4.28‟de yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 175 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 4.28: 2010 Yılı TR33 Bölgesi’nde Kurulu Aktif ve Aktif olmayan OSB Listesi Aktif OSB’ler Sıra Aktif Olmayan OSB’ler İl OSB 1 Afyonkarahisar Afyonkarahisar 2 Afyonkarahisar 3 Kütahya 4 5 Sıra İl OSB 1 Afyonkarahisar Bolvadin Ġscehisar Mermer 2 Afyonkarahisar Kütahya 3 Afyonkarahisar Kütahya Gediz 4 Afyonkarahisar Dinar Dazkırı Dokuma ve Konfeksiyon Emirdağ Manisa Manisa 5 Afyonkarahisar Merkez II 6 Manisa Akhisar 6 Afyonkarahisar Sandıklı 7 Manisa Salihli 7 Afyonkarahisar ġuhut 8 Manisa Turgutlu 8 Kütahya Merkez II 9 UĢak UĢak 9 10 UĢak Karma (Deri) Kütahya 10 Simav Kütahya 11 TavĢanlı Manisa Kula-Deri 12 UĢak Kaynak: Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, UĢak Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlükleri, 2010 Karahallı Tablo 4.29‟da ise TR33 Bölgesi‟nde aktif olan OSB‟lere iliĢkin temel veriler özetlenmiĢtir. OSB‟lerdeki mevcut iĢletme sayıları incelendiğinde UĢak ilinin faaliyette olan 336 adet iĢletme ile nüfus verilerine ters orantılı bir Ģekilde TR33 Bölgesi‟ndeki en fazla iĢletmeye sahip olduğu görülmektedir. Bunu faaliyetteki 294 adet iĢletme ile Afyonkarahisar izlemektedir. Manisa ili OSB‟lerinde ise toplamda 316 adet iĢletme gözükürken, bunun sadece 198 tanesi faaliyette bulunmaktadır. Kütahya ilindeki OSB‟lerde faaliyette olan iĢletme sayısı ise sadece 67‟dir. Tahsise hazır parsel sayılarına bakıldığında, en az sayıda parselin Kütahya‟da olduğu, Kütahya Merkez‟de ise tahsise hazır parsel bulunmadığı görülmektedir. En fazla tahsise hazır parselin ise Manisa Akhisar OSB‟de ve toplamda Manisa ilinde olduğu görülmektedir. Ġstihdam verilerine bakıldığında ise 2010 yılı itibarıyla TR33 Bölgesi‟ndeki OSB‟lerde 46.406 kiĢinin istihdam edildiği, Manisa‟daki OSB‟lerin %59,42‟lik oran ile bu istihdamın yarısından fazlasını oluĢturduğu, onu %22,03 ile UĢak ilindeki OSB‟lerin, %11,45 ile Afyonkarahisar ilindeki OSB‟lerin ve %7,10 ile Kütahya ilindeki OSB‟lerin takip ettiği görülmektedir. Tablo 4.29: 2010 Yılı TR33 Bölgesi Aktif OSB Bilgileri Toplam İşletme Sayısı 290 8 298 Faaliyetteki İşletme Sayısı 290 4 294 Toplam Parsel Tahsise Hazır Parsel Faaliyetteki Parsel Afyonkarahisar 300 0 300 Ġscehisar 56 29 4 Afyonkarahisar 356 29 304 Toplamı Kütahya 68 57 88 0 66 Gediz 21 10 34 5 11 Kütahya Toplamı 89 67 122 5 77 Manisa 183 130 247 60 Akhisar 47 22 117 70 22 Salihli 46 21 57 5 27 Turgutlu 40 25 58 3 27 Manisa Toplamı 316 198 479 138 76 UĢak 283 183 377 24 353 UĢak Karma (Deri) 297 153 316 0 162 Uşak Toplamı 580 336 693 24 515 TR33 Bölgesi 1.283 895 1.650 196 972 Toplamı *Ġlgili veriye ulaĢılamamıĢtır. Kaynak: 1-) Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, UĢak Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlükleri 2-) OSBÜK TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Toplam İstihdam 5.312 -* 5.312 3.050 247 3.297 22.526 1.200 2.500 1.350 27.576 7.548 2.673 10.221 46.406 Sayfa 176 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Söz konusu OSB‟lerin enerji ve su tüketim miktarları Tablo 4.30‟da yer almaktadır. Elektrik, doğalgaz ve su tüketimlerinde Manisa OSB‟nin önemli bir farkla en büyük tüketici olduğu görülmektedir. Manisa‟yı UĢak‟taki iki OSB‟nin izlediği, ardından da sırasıyla Afyonkarahisar ve Kütahya OSB‟lerinin en büyük tüketiciler olduğu görülmektedir. UĢak Karma OSB‟deki göreceli yüksek su tüketimi dikkat çekmektedir. Tablo 4.30: 2010 Yılı TR33 Bölgesi Aktif OSB’lerin Enerji ve Su Tüketim Bilgileri Elektrik Tüketimi (KWh) Doğalgaz Tüketimi (cm3) Su Tüketimi (m3) Elektrik Birim Fiyatı (KWh) Afyonkarahisar 78.037.620 3.501.583 17.653 0,2000 Kütahya 30.261.732 14.431.853 288.817 0,2030 1.234.550 0 18107 0,1531 Manisa 652.975.576 182.376.296 7.480.126 0,1386 Akhisar 7.950.214 40.055.127 27.155 0,2108 Salihli 3.928.405 - 0,1674 Turgutlu 3.437.945 32.261.178 140.650 ĠnĢaat halinde 265.000.000 53.000.000 2.800.000 0,1630 58.135.466 44.979.849 2.877.507 0,1484 Gediz UĢak UĢak Karma (Deri) 0,2066 Doğalgaz Birim Fiyatı 0,6240 TL/cm3 0,0473 TL/KWh 0,0483 TL/KWh 0,0449 TL/KWh 0,0445 TL/KWh 0,5030 TL/cm3 0,5900 TL/cm3 Şebeke Su Birim Fiyatı (TL/m3) 5,00 0,40 0,50 0,50 1,00 0,30 0,49 DeğiĢik tarifeler Kaynak: 1-) Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, UĢak Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlükler 2-) OSBÜK Tablo 4.31 ile Tablo 4.35 arasındaki tablolarda dört il merkezindeki OSB‟lerin sektörel bazda iĢletme ve çalıĢan sayıları OSB müdürlüklerinin kendi verileri baz alınarak verilmiĢtir. OSB müdürlüklerinin kendi verileri, Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüklerinin OSB‟lere iliĢkin verileriyle (Tablo 4.29) örtüĢmese de, bu verilere yakınlık ve paralellik göstermektedir. Tablo 4.31‟de Afyonkarahisar OSB‟ye iliĢkin veriler görülmektedir. Buna göre, Afyonkarahisar OSB‟de toplam 246 adet iĢletme ve 6.004 çalıĢan mevcuttur. Gıda ve mermer sanayileri gerek iĢletme sayısı gerekse istihdam anlamında Afyonkarahisar ilinin lokomotif sektörleri olarak ön plana çıkmaktadır. Afyonkarahisar OSB‟deki 5 adet tekstil iĢletmesinin toplam istihdamın %15,32‟sini oluĢturması, bu sanayinin istihdama olan katkısını gözler önüne sermektedir. Afyonkarahisar OSB‟de makine, ambalaj, kimya ve plastik sanayileri de önemli diğer sektörlerdir. Tablo 4.31: 2010 Yılı Afyonkarahisar OSB Sektörel Bazda İşletme ve Çalışan Sayıları Sektör Ambalaj Sanayi Elektrik Sanayi Geri DönüĢüm Gıda Sanayi Kimya Sanayi Makine Sanayi Mermer Sanayi Metal Sanayi Mineral Ürünler Sanayi Mobilya Sanayi Plastik ve Lastik Sanayi Tekstil Sanayi Diğer Toplam İşletme Sayısı 15 5 3 91 10 20 57 5 4 7 8 5 16 246 Oran (%) 6,10 2,03 1,22 36,99 4,07 8,13 23,17 2,03 1,63 2,85 3,25 2,03 6,50 100,00 Çalışan Sayısı 390 38 40 1.785 75 309 1.298 120 88 65 175 920 701 6.004 Oran (%) 6,50 0,63 0,67 29,73 1,25 5,15 21,62 2,00 1,47 1,08 2,91 15,32 11,68 100,00 Kaynak: Afyonkarahisar OSB Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 177 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 4.32‟ye göre Kütahya OSB‟de 56 adet iĢletme toplam 3.082 çalıĢanla faaliyet göstermektedir. Maden ve kimya sanayi ile birlikte mineral ürünler sanayi iĢletme yoğunluğu bakımından önde gelmektedir. Bunları tekstil, gıda, motorlu kara taĢıtı ve mermer sanayi izlemektedir. En yüksek istihdamın ise toplam istihdamın %32,22‟sine tekabül edecek Ģekilde otomotiv sektöründe gerçekleĢmesi dikkat çekicidir. Yine mineral ürünler sanayi ile tekstil sanayindeki istihdamın toplam istihdam içinde önemli paya sahip oldukları görülmektedir. Tablo 4.32: 2010 Yılı Kütahya OSB Sektörel Bazda İşletme ve Çalışan Sayıları Sektör İşletme Sayısı Oran (%) Çalışan Sayısı Oran (%) Ağaç Ürünleri Sanayi 1 1,79 25 0,81 Gıda Sanayi 7 12,50 167 5,42 Maden ve Kimya Sanayi 15 26,79 249 8,08 Makine Sanayi 3 5,36 34 1,10 Mermer Sanayi 4 7,14 191 6,20 Metal Sanayi 2 3,57 33 1,07 10 17,86 715 23,20 Motorlu Kara TaĢıtı Sanayi 4 7,14 993 32,22 Plastik Sanayi 3 5,36 38 1,23 Tekstil Sanayi 7 12,50 637 20,67 56 100,00 3.082 100,00 Mineral Ürünler Sanayi Toplam Kaynak: Kütahya OSB Müdürlüğü Tablo 4.33: 2010 Yılı Manisa OSB Sektörel Bazda İşletme ve Çalışan Sayıları Sektör İşletme Sayısı Oran (%) Çalışan Sayısı Oran (%) Ağaç Ürünleri (Orman) Sanayi 5 2,75 132 0,55 Ambalaj 5 2,75 302 1,25 Basım Sanayi 2 1,10 349 1,44 Beyaz EĢya Sanayi 5 2,75 6.210 25,66 18 9,89 644 2,66 4 2,20 250 1,03 Demir DıĢı Metaller Sanayi 29 15,93 2.031 8,39 Demir ve Çelik Sanayi Beyaz EĢya Yan Sanayi ÇeĢitli Ġmalat Sanayi 10 5,49 411 1,70 Dokuma ve Giyim Sanayi 9 4,95 654 2,70 Elektrikli makine Sanayi 5 2,75 401 1,66 Elektronik Sanayi 15 8,24 6.100 25,21 Gıda Sanayi 8 4,40 111 0,46 Isıtma Cihazları Sanayi 3 1,65 570 2,36 Kağıt Ambalaj Sanayi 5 2,75 260 1,07 Kalıp Sanayi 9 4,95 218 0,90 Kimya Sanayi 3 1,65 220 0,91 11 6,04 723 2,99 4 2,20 696 2,88 Otomotiv Yan Sanayi 12 6,59 1.945 8,04 Plastik Sanayi 14 7,69 1.471 6,08 1 0,55 127 0,52 Madeni EĢya Sanayi Mineral Ürünler Sanayi Tütün ve Tütün Mamulleri Sanayi Diğer Toplam 5 2,75 375 1,55 182 100,00 24.200 100,00 Kaynak: Manisa OSB Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 178 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Manisa OSB‟ye iliĢkin iĢletme sayısı ve çalıĢan verileri Tablo 4.33‟te listelenmiĢtir. Manisa sanayisinin teknolojik yüzü olan elektronik, beyaz eĢya, beyaz eĢya yan sanayi ve elektrikli makine gibi sektörler ön plana çıkmaktadır. Elektronik ve beyaz eĢyanın istihdama yaptığı katkı ise ilin sanayi ve çalıĢan profilini belirleyici boyuttadır. Bu iki sektördeki toplam 20 iĢletme 12.310 çalıĢanla OSB‟deki toplam istihdamın %51‟ini oluĢturmaktadır. Otomotiv yan sanayi, demir ve çelik, demir dıĢı metaller, plastik gibi ön plana çıkan sektörler ile birlikte Manisa OSB‟deki yapılanma önemli bir sanayi alt yapısı ve çeĢitliliğine iĢaret etmektedir. Hem metal sanayi hem de otomotiv sanayinin ayrı ayrı sağladığı 2.000 kiĢilik ve toplamdaki 4.000 kiĢilik istihdam da yine kayda değer bir rakam olarak göze çarpmaktadır. UĢak OSB‟deki iĢletme sayısı ve çalıĢan verileri Tablo 4.34‟te özetlenmiĢtir. Toplam 183 iĢletmenin büyük bölümünün iplik, battaniye, dokuma, Ģifanoz, boyahane gibi birbiriyle ilintili ve tamamlayıcı iĢletmelerden oluĢtuğu görülmektedir. Ġplik alanındaki 50 iĢletme, toplam iĢletme sayısının %27,3‟ünü, bu iĢletmelerde çalıĢan 2.182 kiĢi de toplam çalıĢanların %28,9‟unu oluĢturmaktadır. Tekstil ile iliĢkili söz konusu sektörler haricinde seramik ve kimya sanayinin varlığı görülmektedir. Özellikle mevcut 6 seramik iĢletmesinin 1.107 kiĢi ile istihdama %14,67 oranında yaptığı katkı ön plana çıkmaktadır. Tablo 4.34: 2010 Yılı Uşak OSB Sektörel Bazda İşletme ve Çalışan Sayıları Sektör İşletme Sayısı Oran (%) Çalışan Sayısı Oran (%) Battaniye 15 8,20 1.148 15,21 Boyahane 20 10,93 1.100 14,57 Dokuma 12 6,56 430 5,70 Gıda 6 3,28 239 3,17 Halı 2 1,09 200 2,65 Ġplik 50 27,32 2.182 28,91 Keçe Ġmalatı 5 2,73 40 0,53 Kimya 7 3,83 31 0,41 Konfeksiyon 2 1,09 210 2,78 Makine 11 6,01 65 0,86 Mobilya 3 1,64 45 0,60 Seramik 6 3,28 1.107 14,67 ġifanoz 9 4,92 46 0,61 Tıbbi Malz. 2 1,09 190 2,52 Yün 6 3,28 65 0,86 Diğer Toplam 27 14,75 450 5,96 183 100,00 7.548 100,00 Kaynak: UĢak OSB Müdürlüğü UĢak Karma OSB verileri ise Tablo 4.35‟te verilmiĢtir. Deri sanayinin toplam iĢletmelerin %73‟ünü oluĢturduğu, toplam istihdamın da %55‟inin bu sektör tarafından yaratıldığı görülmektedir. UĢak‟taki her iki OSB için de gerekli bir sektör olan geri dönüĢüm alanında 4 iĢletmenin mevcudiyeti de dikkat çekicidir. Tablo 4.35: 2010 Yılı Uşak Karma OSB Sektörel Bazda İşletme ve Çalışan Sayıları Sektör İşletme Sayısı Oran (%) Çalışan Sayısı Deri Sanayi 113 Oran (%) 73,38 1.521 54,87 Geri DönüĢüm 4 2,60 363 13,10 Tekstil Sanayi 26 16,88 630 22,73 Diğer Toplam 11 7,14 258 9,31 154 100,00 2.772 100,00 Kaynak: UĢak Karma OSB Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 179 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 4.2.5. Küçük Sanayi Siteleri (KSS) KSS‟ler küçük ölçekteki imalathane ve diğer iĢletmelere, düzenli, altyapısı tamamlanmıĢ ve belli sağlık standartlarını sağlayan mekânlarda, bir arada kurulma ve faaliyet gösterme imkânını sağlayan yapılanmalardır. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından sağlanan kredi olanakları çerçevesinde KSS‟ler, küçük iĢletmelere alt yapısı ucuz, faaliyetlerine uygun büyüklükte mekân yaratmakla birlikte, iĢyerlerine yeni teknoloji giriĢini kolaylaĢtırma, ortak hareket etme, çevresel faktörlerin maliyetinin paylaĢımı, verimlilik ve kar artıĢının sağlanması yollarıyla bölgesel kalkınmaya katkı sağlamaktadır (Mehmet Cansız, DPT, Türkiye‟de Organize Sanayi Bölgeleri Politikaları ve Uygulamaları, 2008). Sanayi ve Ticaret Bakanlığı verilerine göre 2009 yılı sonu itibarıyla Türkiye genelinde 483 KSS faaliyette olup 2010 yılı Yatırım Programında 48 KSS kurulması planlanmaktadır (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, http://kss.sanayi.gov.tr/ServiceDetails.aspx?dataID=188, EriĢim: 26.08.2010). Afyonkarahisar‟da 9, Kütahya‟da 15, Manisa‟da 16 ve UĢak‟ta 3 olmak üzere, TR33 Bölgesi‟nde toplam 43 aktif KSS mevcuttur. TR33 Bölgesi‟nde yer alan KSS‟ler aĢağıda listelenmiĢtir. Tablo 4.36: Afyonkarahisar İli KSS Bilgileri Adı Toplam Alanı (m2) Dolu İşyeri Sayısı Boş İşyeri Sayısı Toplam İşyeri Sayısı Doluluk Oranı (%) Mevcut İstihdam Afyon 1 Nolu KSS 178.994 421 0 421 100 1.180 Afyon 2 Nolu KSS 1.583.254 800 483 1.283 62 3.000 154.616 230 58 288 75 560 Çaysan KSS 83.862 81 93 174 45 160 Dazkırı KSS 2.990 18 13 31 60 38 Dinar KSS 310.000 226 58 284 70 330 Ġscehisar KSS 105.000 102 12 114 89 -* ġuhut KSS 69.999 125 19 144 90 450 Anıtkaya KSS 14.407 0 0 0 0 0 2.503.122 2.003 736 2.739 74 5.718 Bolvadin KSS Toplam *Ġlgili veriye ulaĢılamamıĢtır. Kaynak: Afyonkarahisar Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 180 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 4.37: Kütahya İli KSS Bilgileri Toplam Alanı (m2) Dolu İşyeri Sayısı Boş İşyeri Sayısı Toplam İşyeri Sayısı Doluluk Oranı (%) Mevcut İstihdam Kütahya Merkez (1.Bölüm) KSS 4.200 60 0 60 100 182 Kütahya Merkez (2.Bölüm) KSS 25.000 160 0 160 100 550 Kütahya Merkez Birlik KSS 23.805 218 0 218 100 760 Gediz (1.Bölüm) KSS 18.000 223 0 223 100 474 Gediz (2.Bölüm) KSS 25.000 100 0 100 100 192 3.188 186 0 186 100 280 Adı TavĢanlı 1. KSS TavĢanlı 2. KSS 47.000 112 64 176 64 325 130.000 351 0 351 100 515 Ahi KSS 13.520 96 0 96 100 146 Kereste Ġmalatı KSS 70.000 35 0 35 100 76 Simav KSS 60.000 299 11 310 96 598 Emet KSS 32.240 42 0 42 100 82 Aslanapa KSS 14.817 36 0 36 100 72 11.382 0 0 0 0 0 41.908 0 0 0 0 0 520.060 1.918 75 1.993 97 4.252 Fatih KSS TavĢanlı Marangozlar Mobilyacılar Keresteciler KSS Kütahya Çini ve Seramik Ġmalatçıları KSS Toplam Kaynak: Kütahya Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü Tablo 4.38: Manisa İli KSS Bilgileri Adı Toplam Alanı (m2) Dolu İşyeri Sayısı Boş İşyeri Sayısı Toplam İşyeri Sayısı Doluluk Oranı (%) Mevcut İstihdam Kenan Evren KSS 789.000 1.125 440 1.565 72 5.720 Deri Sanayicileri KSS 230.000 27 9 36 75 200 37.500 100 15 115 87 300 150.000 360 0 360 100 485 6.600 66 0 66 100 66 Ahmetli KSS Madeni Sanatkarlar. KSS Marangoz ve Mobil.KSS AlaĢehir KSS 450.000 98 168 266 37 196 Demirci KSS I. Kısım 26.000 85 16 101 84 200 Demirci KSS II. Kısım 10.000 18 6 24 75 30 Kırkağaç KSS 60.000 208 39 247 84 260 KöprübaĢı KSS 12.000 60 0 60 100 122 Kula KSS 46.000 166 30 196 85 470 Salihli KSS I. ve II. Kısım 98.000 437 142 579 76 1.117 Sarıgöl KSS 50.000 107 80 187 57 85 Soma KSS 63.000 196 0 196 100 760 134.000 143 0 143 100 419 Turgutlu KSS I. Kısım Turgutlu KSS II. Kısım Toplam 203.000 740 34 774 96 2.275 2.365.100 3.936 979 4.915 80 12.705 Kaynak: Manisa Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 181 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 4.39: Uşak İli KSS Bilgileri Adı Toplam Alanı (m2) Dolu İşyeri Sayısı Boş İşyeri Sayısı Toplam İşyeri Sayısı Doluluk Oranı (%) Mevcut İstihdam Banaz KSS 82.950 64 0 64 100 300 300.000 435 15 450 97 1.500 64.000 80 0 80 100 240 447.000 579 15 594 99 2.040 Bir Eylül KSS Sivaslı KSS Toplam Kaynak: UĢak Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü 4.2.6. Küçük ve Orta Ölçekteki İşletmeleri Geliştime ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) Veri Tabanına Kayıtlı KOBİ’ler Afyonkarahisar ilindeki KOBĠ etkinliğine iĢaret eden ve KOSGEB veri tabanında yer alan iĢletmelerin ilçelere göre dağılımını gösteren Tablo 4.40‟a göre, Afyonkarahisar‟da KOSGEB‟e kayıtlı 2.232 KOBĠ mevcuttur. Söz konusu KOBĠ‟lerin %53,94‟ü Merkez ilçede toplanmıĢtır. Merkez ilçe haricinde 100 ve üzerinde KOBĠ‟nin faaliyet gösterdiği ilçeler ise Bolvadin, Ġscehisar, Sandıklı, Dinar ve Emirdağ ilçeleridir. Tablo 4.40: 2010 Yılı Afyonkarahisar İlinde Faaliyet Gösteren KOSGEB’e Kayıtlı İşletmeler İlçe Kayıtlı Firma Oran (%) Merkez 1.204 53,94 BaĢmakçı 31 1,39 Bayat 15 0,67 Bolvadin 169 7,57 Çay 60 2,69 Çobanlar 19 0,85 Dazkırı 18 0,81 Dinar 134 6,00 Emirdağ 127 5,69 Evciler 7 0,31 Hocalar 18 0,81 Ġhsaniye 26 1,16 Ġscehisar 154 6,90 Sandıklı 134 6,00 Sincanlı 39 1,75 ġuhut 51 2,28 Sultandağı 26 1,16 Toplam 2.232 100,00 Kaynak: KOSGEB EskiĢehir Hizmet Merkezi Müdürlüğü Kütahya ili içerisinde KOSGEB‟e kayıtlı firmaların ilçeler bazında dağılımı Tablo 4.41‟de verilmiĢtir. Toplam 1.739 iĢletmenin %45,95‟inin Merkez ilçede faaliyet gösterdiği görülmektedir. Merkez ilçeyi ise 368 iĢletme ile TavĢanlı, 187 iĢletme ile Simav ve 178 iĢletme ile Gediz ilçeleri takip etmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 182 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 4.41: 2010 Yılı Kütahya İlinde Faaliyet Gösteren KOSGEB’e Kayıtlı İşletmeler İlçe Merkez AltıntaĢ Aslanapa Çavdarhisar Domaniç Dumlupınar Emet Gediz Hisarcık Pazarlar Simav ġaphane TavĢanlı Toplam Kayıtlı Firma 799 36 12 4 14 2 31 178 97 4 187 7 368 1.739 Oran (%) 45,95 2,07 0,69 0,23 0,81 0,12 1,78 10,24 5,58 0,23 10,75 0,40 21,16 100,00 Kaynak: KOSGEB Kütahya Hizmet Merkezi Müdürlüğü Manisa ili sınırları içerisinde KOSGEB‟e kayıtlı 4.967 firmanın %28,27‟si Merkez ilçede faaliyet göstermektedir. Bu da TR33 Bölgesi‟ndeki diğer illere kıyasla Merkez ilçede yoğunlaĢmanın daha düĢük olduğunu göstermektedir. Tablo 4.42 incelendiğinde, Salihli ve Akhisar‟da önemli sayıda KOBĠ faaliyeti görülmekle birlikte Turgutlu, Kulu, Soma, AlaĢehir ve Demirci ilçelerinde de önemli miktarda KOBĠ iĢletmesinin bulunduğu görülmektedir. Tablo 4.42: 2010 Yılı Manisa İlinde Faaliyet Gösteren KOSGEB’e Kayıtlı İşletmeler İlçe Merkez Ahmetli Akhisar AlaĢehir Demirci Gölmarmara Gördes Kırkağaç KöprübaĢı Kula Salihli Sarıgöl Saruhanlı Selendi Soma Turgutlu Toplam Kayıtlı Firma 1.404 72 566 275 213 21 84 62 28 368 755 39 128 116 362 474 4.967 Oran (%) 28,27 1,45 11,40 5,54 4,29 0,42 1,69 1,25 0,56 7,41 15,20 0,79 2,58 2,34 7,29 9,54 100,00 Kaynak: KOSGEB Manisa Hizmet Merkezi Müdürlüğü Tablo 4.43‟te sunulan UĢak ilinde faaliyet gösteren KOSGEB‟e kayıtlı KOBĠ‟lere iliĢkin veriler incelendiğinde Merkez ilçede %70,48‟lik bir yoğunlaĢma görülmektedir ki, bu da TR33 Bölgesi illeri içerisinde Merkez ilçedeki en fazla yoğunlaĢmaya iĢaret etmektedir. KOBĠ sayıları bakımından Merkez ilçeden sonra sırasıyla Banaz, EĢme, Sivaslı, Karahallı ve Ulubey ilçeleri gelmektedir. Tablo 4.43: 2010 Yılı Uşak İlinde Faaliyet Gösteren KOSGEB’e Kayıtlı İşletmeler İlçe Merkez Banaz EĢme Karahallı Sivaslı Ulubey Toplam Kayıtlı Firma 1.633 276 179 70 110 49 2.317 Oran (%) 70,48 11,91 7,73 3,02 4,75 2,11 100,00 Kaynak: KOSGEB Denizli Hizmet Merkezi Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 183 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 4.2.7. İhracat Performansı TÜĠK tarafından yayınlanan yıllık ihracat ve ithalat rakamları Mevcut Durum Raporunun Ekonomi ve Ticaret baĢlıklı bölümünde sunulmuĢtur. Bu bölümde ise Türkiye Ġhracatçılar Meclisi (TĠM)‟in yayınladığı ihracat rakamları değerlendirilerek, sanayinin ihracat içerisindeki ağırlığı ve genel olarak illerin ihraç potansiyeli gözden geçirilecektir. Tablo 4.44: Yıllar İtibarıyla Afyonkarahisar İli Faaliyet Kollarına Göre İhracat 2007 Yılı Tutar Oran (USD) (%) 31.760.756 15,49 2008 Yılı Tutar Oran (USD) (%) 46.066.445 19,53 2009 Yılı Tutar (USD) 56.478.047 Oran (%) 28,23 A. Bitkisel Ürünler Tahıl, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri YaĢ Meyve ve Sebze 17.791.540 8,68 25.353.545 10,75 32.895.043 16,44 14.174.680 6,91 20.842.553 8,84 29.538.641 14,77 1.096.442 0,53 397.565 0,17 21.833 0,01 Meyve Sebze Mamulleri 1.480.522 0,72 3.189.373 1,35 2.463.355 1,23 Kuru Meyve ve Mamulleri 1.028.319 0,50 881.039 0,37 862.539 0,43 800 0,00 2.424 0,00 5.116 0,00 10.433 0,01 31.500 0,01 0 0,00 0 0,00 0 0,00 0 0,00 Faaliyet Kolu I. Tarım Fındık ve Mamulleri Zeytin ve Zeytinyağı Tütün Kesme Çiçek B. Hayvansal Ürünler Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller C. Ağaç ve Orman Ürünleri Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri II. Sanayi A. Tarıma Dayalı ĠĢlenmiĢ Ürünler Tekstil ve Hammaddeleri Deri ve Deri Mamulleri 344 0,00 9.092 0,00 3.559 0,00 13.393.878 6,53 19.361.330 8,21 22.664.834 11,33 13.393.878 6,53 19.361.330 8,21 22.664.834 11,33 575.338 0,28 1.351.569 0,57 918.170 0,46 575.338 0,28 1.351.569 0,57 918.170 0,46 30.702.216 14,97 33.080.697 14,02 27.447.298 13,72 1.258.082 0,61 1.407.812 0,60 2.332.864 1,17 723.956 0,35 921.461 0,39 2.132.803 1,07 517.120 0,25 467.742 0,20 175.614 0,09 17.006 0,01 18.610 0,01 24.448 0,01 9.481.961 4,62 9.583.474 4,06 8.362.588 4,18 9.481.961 4,62 9.583.474 4,06 8.362.588 4,18 19.962.173 9,74 22.089.411 9,36 16.751.846 8,37 412.073 0,20 515.455 0,22 848.167 0,42 1.738.169 0,85 1.973.064 0,84 32.595 0,02 52.240 0,03 47.711 0,02 377.292 0,19 3.302.986 1,61 3.555.129 1,51 4.125.801 2,06 11.576.479 5,65 13.335.263 5,65 8.327.278 4,16 723.974 0,35 866.908 0,37 1.304.660 0,65 Halı B. Kimyevi Maddeler ve Mamülleri Kimyevi Maddeler ve Mamulleri C. Sanayi Mamulleri Hazırgiyim ve Konfeksiyon TaĢıt Araçları ve Yan Sanayi ElektrikElektronik,Makine ve BiliĢim Makine ve Aksamları Demir ve Demir DıĢı Metaller Demir Çelik Ürünleri Çimento ve Toprak Ürünleri III. Madencilik 2.156.252 1,05 1.795.879 0,76 1.736.053 0,87 142.592.519 69,54 156.740.164 66,45 116.106.923 58,04 Madencilik Ürünleri 142.592.519 69,54 156.740.164 66,45 116.106.923 58,04 Toplam 205.055.492 100,00 235.887.306 100,00 200.032.268 100,00 Kaynak: TĠM TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 184 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Afyonkarahisar ili ihracat verileri Tablo 4.44‟te sunulmuĢtur. 2008 yılında 235 milyon USD seviyesine kadar çıkan ihracat, küresel kriz sonrasında 2009 yılı itibarıyla 200 milyon USD seviyesinde kalmıĢtır. 200 milyon USD‟lik ihracatın %58‟ini madencilik teĢkil ederken, %28‟ini tarım ve %14‟ünü ise sanayi teĢkil etmiĢtir. Madene dayalı ihracatın değeri 2009 yılı için 116 milyon USD‟dir. Sanayi ihracatı içerisinde ise her biri ayrı ayrı 8,3 milyon USD‟lik ihracat rakamlarıyla kimyevi maddeler ve mamulleri ihracatı ile demir ve demir dıĢı metaller ihracatı ön plana çıkmıĢtır. Makine ihracatı 4,1 milyon USD düzeyinde gerçekleĢmiĢtir. Tablo 4.45: Yıllar İtibarıyla Kütahya İli Faaliyet Kollarına Göre İhracat 2007 Yılı Faaliyet Kolu I. Tarım A. Bitkisel Ürünler 2008 Yılı 2009 Yılı Tutar (USD) Oran (%) Tutar (USD) Oran (%) Tutar (USD) Oran (%) 1.228.182 0,85 1.322.035 0,84 1.320.932 1,00 22.006 0,02 226.145 0,14 628.999 0,47 Tahıl, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri 0 0,00 58.362 0,04 345.054 0,26 YaĢ Meyve ve Sebze 0 0,00 581 0,00 0 0,00 12.840 0,01 49.765 0,03 202.724 0,15 9.166 0,01 117.437 0,08 81.221 0,06 0 0,00 0 0,00 153.557 0,12 0 0,00 0 0,00 153.557 0,12 1.206.175 0,84 1.095.890 0,70 538.376 0,41 1.206.175 0,84 1.095.890 0,70 538.376 0,41 122.480.380 84,90 132.415.843 84,62 114.083.540 86,01 A. Tarıma Dayalı ĠĢlenmiĢ Ürünler 177.216 0,12 159.487 0,10 256.286 0,19 Tekstil ve Hammaddeleri 166.080 0,12 127.816 0,08 230.837 0,17 278 0,00 1.221 0,00 4.359 0,00 10.859 0,01 30.450 0,02 21.090 0,02 1.525.514 1,06 1.831.153 1,17 3.040.034 2,29 1.525.514 1,06 1.831.153 1,17 3.040.034 2,29 120.777.649 83,72 130.425.204 83,35 110.787.219 83,52 382 0,00 598.511 0,38 1.031.734 0,78 261 0,00 0 0,00 890 0,00 20.089 0,01 4.290 0,00 1.064 0,00 Makine ve Aksamları 233.446 0,16 2.661.194 1,70 128.955 0,10 Demir ve Demir DıĢı Metaller 482.681 0,33 1.157.776 0,74 707.771 0,53 Demir Çelik Ürünleri 60.742 0,04 306.111 0,20 915.082 0,69 119.977.612 83,16 125.696.874 80,33 107.998.158 81,42 2.437 0,00 0 0,00 0 0,00 0 0,00 448 0,00 3.563 0,00 20.556.679 14,25 22.745.229 14,54 17.237.690 13,00 144.265.241 100,00 156.483.107 100,00 132.642.162 100,00 Meyve Sebze Mamulleri Kuru Meyve ve Mamulleri B. Hayvansal Ürünler Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller C. Ağaç ve Orman Ürünleri Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri II. Sanayi Deri ve Deri Mamulleri Halı B. Kimyevi Maddeler ve Mamulleri Kimyevi Maddeler ve Mamulleri C. Sanayi Mamulleri Hazır Giyim ve Konfeksiyon TaĢıt Araçları ve Yan Sanayi Elektrik-Elektronik, Makine ve BiliĢim Çimento ve Toprak Ürünleri Değerli Maden ve Mücevherat Diğer Sanayi Ürünleri III. Madencilik Toplam İhracat (USD) Kaynak: TĠM TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 185 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TĠM verilerine göre Kütahya ili ihracatı Tablo 4.45‟te görüldüğü üzere 2009 yılı için 132,6 milyon USD olarak gerçekleĢmiĢtir. Söz konusu ihracatın %86‟sı sanayi sektörü tarafından karĢılanmıĢtır. Madenciliğin payı %13 seviyesinde gerçekleĢirken, 1,3 milyon USD‟lik tarım ihracatının toplam ihracata oranı sadece %1 olmuĢtur. 114 milyon USD‟lik sanayi ihracatının 107,9 milyon USD‟lik kısmını, baĢka bir ifadeyle ilin toplam ihracatının %81,4‟ünü seramik sektörünü de kapsayan çimento ve toprak ürünleri sektörü oluĢturmuĢtur. Bu da Kütahya ihracatının sadece bir sektörde yoğunlaĢtığını göstermektedir. 17 milyon USD‟lik madencilik ihracatının yanında, 1 milyon USD rakamının üzerine yalnızca 3 milyon USD‟lik ihracat gerçekleĢtiren kimyevi maddeler sektörü ve 1 milyon USD‟lik ihracat gerçekleĢtiren hazır giyim ve konfeksiyon sektörleri geçebilmiĢtir. Tablo 4.46: Yıllar İtibarıyla Manisa İli Faaliyet Kollarına Göre İhracat 2007 Yılı Tutar (USD) 254.903.617 Oran (%) 7,73 2008 Yılı Tutar (USD) 308.420.206 Oran (%) 9,81 2009 Yılı Tutar (USD) 356.858.870 Oran (%) 11,42 A. Bitkisel Ürünler Tahıl, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri YaĢ Meyve ve Sebze 241.573.760 7,33 279.537.908 8,89 314.191.193 10,05 15.959.065 0,48 20.999.494 0,67 12.778.696 0,41 25.019.389 0,76 27.558.017 0,88 35.666.284 1,14 Meyve Sebze Mamulleri 45.352.111 1,38 63.838.223 2,03 41.197.570 1,32 137.658.393 4,18 145.768.641 4,63 204.188.212 6,53 151.324 0,00 286.230 0,01 203.424 0,01 16.042.760 0,49 18.606.414 0,59 18.453.549 0,59 Kesme Çiçek 1.390.717 0,04 2.480.888 0,08 1.703.459 0,05 B. Hayvansal Ürünler Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller C. Ağaç ve Orman Ürünleri Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri II. Sanayi A.Tarıma Dayalı ĠĢlenmiĢ Ürünler Tekstil ve Hammaddeleri 9.065.797 0,28 23.023.042 0,73 38.150.233 1,22 9.065.797 0,28 23.023.042 0,73 38.150.233 1,22 4.264.060 0,13 5.859.256 0,19 4.517.445 0,14 4.264.060 0,13 5.859.256 0,19 4.517.445 0,14 3.039.604.246 92,21 2.832.967.928 90,07 2.763.321.084 88,41 9.870.603 0,30 13.370.925 0,43 14.223.482 0,46 1.219.320 0,04 3.795.365 0,12 8.381.482 0,27 8.049.850 0,24 8.016.875 0,25 4.386.534 0,14 601.433 0,02 1.558.685 0,05 1.455.466 0,05 75.960.218 2,30 87.902.874 2,79 56.731.246 1,81 75.960.218 2,30 87.902.874 2,79 56.731.246 1,81 2.953.773.424 89,60 2.731.694.129 86,85 2.692.366.356 86,14 Hazır Giyim ve Konfeksiyon 4.250.224 0,13 4.629.044 0,15 3.831.924 0,12 TaĢıt Araçları ve Yan Sanayi Elektrik-Elektronik, Makine ve BiliĢim Makine ve Aksamları 154.352.585 4,68 169.814.797 5,40 124.733.328 3,99 2.530.082.016 76,75 2.215.452.863 70,44 2.203.278.662 70,49 Faaliyet Kolu I. Tarım Kuru Meyve ve Mamulleri Fındık ve Mamulleri Zeytin ve Zeytinyağı Deri ve Deri Mamulleri Halı B. Kimyevi Maddeler ve Mamulleri Kimyevi Maddeler ve Mamulleri C. Sanayi Mamulleri 178.018.754 5,40 232.176.391 7,38 267.814.028 8,57 Demir ve Demir DıĢı Metaller 58.530.391 1,78 73.594.443 2,34 68.761.831 2,20 Demir Çelik Ürünleri 13.232.557 0,40 15.905.434 0,51 10.070.578 0,32 Çimento ve Toprak Ürünleri Değerli Maden ve Mücevherat Diğer Sanayi Ürünleri 15.239.501 0,46 19.909.509 0,63 13.657.767 0,44 61.342 0,00 208.330 0,01 218.096 0,01 6.055 0,00 3.317 0,00 141 0,00 III. Madencilik 1.960.809 0,06 3.818.030 0,12 5.544.952 0,18 Madencilik Ürünleri 1.960.809 0,06 3.818.030 0,12 5.544.952 0,18 3.296.468.671 100 3.145.206.163 100 3.125.724.907 100 Toplam İhracat (USD) Kaynak: TĠM TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 186 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TR33 Bölgesi içerisinde Manisa ilindeki geliĢmiĢ ve teknoloji odaklı sanayi yapısı ihracat verilerine de yansımakta ve Bölge‟nin diğer illerinden farklılık göstermektedir. Diğer üç ilde toplam ihracat 200 milyon USD ve altında yer alırken, Manisa ilinde 2009 yılı ihracatı 3,1 milyar USD düzeyinde gerçekleĢmiĢtir. Söz konusu ihracatın %88,4‟üne tekabül eden 2,7 milyar USD‟si sanayi alanından gelmektedir. Sanayiye dayalı ihracatın 2,2 milyar USD‟sini, baĢka bir ifadeyle toplam ihracatın %70‟ini televizyon ve beyaz eĢya gibi ürünleri içine alan elektrik, elektronik, makine ve biliĢim sektörü karĢılamaktadır. 100 milyon USD‟nin üzerinde ihracat yapan iki sektör 267 milyon USD ile makine ve 124 milyon USD ile taĢıt araçları ve yan sanayi sektörleridir. Manisa ili tarım ihracatı 356,8 milyon USD gibi toplam ihracatın %11,4‟ünü oluĢturacak Ģekilde önemli bir düzeyde gerçekleĢirken, maden ihracatı toplam ihracatın sadece %0,18‟ini oluĢturmaktadır. Tablo 4.47: Yıllar İtibarıyla Uşak İli Faaliyet Kollarına Göre İhracat 2007 Yılı Faaliyet Kolu 2008 Yılı Tutar (USD) Oran (%) I.Tarım 2.409.690 A. Bitkisel Ürünler 2.244.100 Tahıl, Bakliyat,Yağlı Tohumlar ve Mamulleri YaĢ Meyve ve Sebze 2009 Yılı Tutar (USD) Oran (%) Tutar (USD) Oran (%) 2,26 3.562.374 3,29 3.517.233 3,79 2,10 3.473.360 3,20 3.222.600 3,48 1.299.573 1,22 1.707.791 1,58 976.434 1,05 33.242 0,03 266.733 0,25 5.886 0,01 Meyve Sebze Mamulleri 520.376 0,49 1.107.371 1,02 1.768.065 1,91 Kuru Meyve ve Mamulleri 248.806 0,23 218.007 0,20 126.959 0,14 Kesme Çiçek 142.101 0,13 173.458 0,16 345.256 0,37 B. Hayvansal Ürünler 0 0,00 0 0,00 480 0,00 Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller 0 0,00 0 0,00 480 0,00 C. Ağaç ve Orman Ürünleri 165.590 0,15 89.015 0,08 294.153 0,32 Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri 165.590 0,15 89.015 0,08 294.153 0,32 101.649.199 95,14 101.999.511 94,07 87.048.359 93,87 A. Tarıma Dayalı ĠĢlenmiĢ Ürünler 49.064.163 45,92 41.644.031 38,41 35.409.550 38,18 Tekstil ve Hammaddeleri 47.802.282 44,74 40.366.489 37,23 32.178.014 34,70 1.061.311 0,99 934.688 0,86 3.015.219 3,25 200.570 0,19 342.854 0,32 216.318 0,23 B. Kimyevi Maddeler ve Mamulleri 1.130.073 1,06 2.299.704 2,12 2.717.411 2,93 Kimyevi Maddeler ve Mamulleri 1.130.073 1,06 2.299.704 2,12 2.717.411 2,93 C. Sanayi Mamulleri 51.454.962 48,16 58.055.776 53,54 48.921.398 52,75 Hazır Giyim ve Konfeksiyon 32.388.581 30,32 34.074.279 31,43 30.497.724 32,89 TaĢıt Araçları ve Yan Sanayi 4.705 0,00 11.079 0,01 8.494 0,01 Elektrik-Elektronik, Makine ve BiliĢim 3.813 0,00 82.384 0,08 37.151 0,04 Makine ve Aksamları 804.013 0,75 540.182 0,50 757.325 0,82 Demir ve Demir DıĢı Metaller 801.726 0,75 438.994 0,40 423.724 0,46 II. Sanayi Deri ve Deri Mamulleri Halı Demir Çelik Ürünleri Çimento ve Toprak Ürünleri 179.697 0,17 158.166 0,15 132.833 0,14 17.272.428 16,17 22.750.693 20,98 17.064.070 18,40 Diğer Sanayi Ürünleri III. Madencilik Madencilik Ürünleri Toplam İhracat (USD) 0 0,00 0 0,00 78 0,00 2.778.620 2,60 2.865.663 2,64 2.168.741 2,34 2.778.620 2,60 2.865.663 2,64 2.168.741 2,34 106.837.508 100 108.427.548 100 92.734.333 100 Kaynak: TĠM TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 187 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU UĢak ili 2009 yılı ihracatı 92 milyon USD olarak gerçekleĢmiĢtir. Küresel kriz öncesi ihracat rakamının 108 milyon USD seviyesinde olduğu görülmektedir. Toplam ihracatın %67‟sine karĢılık gelen 62,6 milyon USD‟lik ihracatın tekstil ve hammaddeleri ile hazır giyim ve konfeksiyon sektörlerinden geldiği görülmektedir. Deri ve deri mamulleri sektöründe 3 milyon USD‟lik bir ihracat görülmektedir. Bunların dıĢında 17 milyon USD‟lik çimento ve toprak ürünleri ihracatı il için önemli bir ihracat alanını oluĢturmuĢtur. Sanayinin toplam ihracata oranı %93,8 seviyesindedir. 4.3. Araştırma-Geliştirme (Ar-Ge) & İnovasyon 4.3.1. Ar-Ge Oluşumları Ar-Ge faaliyetleri kapsamında ortaya çıkan değiĢik oluĢumlar aĢağıda sıralanmıĢtır. 1.) ĠĢ GeliĢtirme Merkezleri (ĠġGEM) 2.) Teknoloji GeliĢtirme Merkezleri (TEKMER) 3.) Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri (TEKNOPARK) 4.) Yenilik Aktarma Merkezleri (IRC) TÜBĠTAK Türkiye‟de Ar-Ge ve diğer bilimsel araĢtırma ve faaliyetlerinin geliĢimi için öncü kurum niteliğindedir. TÜBĠTAK ayrıca Türkiye‟de Avrupa Komisyonu tarafından bilimsel baĢlıklar altında açılan çerçeve programlarının uygulanmasından sorumlu kurumdur. AB‟nin bilimsel altyapının geliĢtirilmesi açısından ortaya koymuĢ olduğu bir diğer oluĢum IRC Ağı olmuĢtur (Prof. Dr. Fazilet Vardar SUKAN, Uluslararası Teknoloji Birliği, www.utb.org.tr). Bu ağ içerisinde günümüzde 33 ülkeden toplam 72 adet IRC bulunmaktadır. 2004 yılının Nisan ayında Türkiye söz konusu ağa katılmıĢtır. Hâlihazırda Türkiye‟de 2 adet IRC bulunmaktadır. Merkez ofisi, Ege Üniversitesi Bilim Teknoloji Uygulama ve AraĢtırma Merkezi bünyesinde bulunan IRC-EGE, Ġzmir, Manisa, Muğla, Balıkesir, Denizli, Antalya, Mersin, Burdur, Isparta, Aydın, UĢak, Afyonkarahisar, Kütahya ve Çanakkale illerine; IRC-Anatolia ise Ankara merkezli olarak Ġç Anadolu ve Adana Bölgesi‟ne hizmet vermektedir. Söz konusu merkezlerin faaliyetleri arasında teknolojik denetim, proje pazarı bulma ve ortak arama yer almaktadır. Ar-Ge‟ye faaliyetleri kapsamındaki diğer bir oluĢum üniversite-sanayi iĢbirliğine yönelik olarak kurulan ticari Ģirketler olmuĢtur. Bu Ģirketlerin çoğu o üniversitede çalıĢan öğretim üyelerinin görev aldığı ve sanayi ile iĢbirliği içerisindeki kurumlardır. 4.3.2. Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Günümüzde teknoloji geliĢtirme bölgeleri olarak bilinen ve teknokent, teknopark gibi değiĢik isimler alabilen oluĢumların geçmiĢi, 1950'li yıllarda ABD'de sanayi yoğun bölgelerde üniversite-sanayi iĢbirliğini geliĢtirmek amacıyla üniversitelerin çevresinde kurulan “Science Park” tipi merkezlere kadar dayandırılabilir (Y. Kimya Müh. Tezer Oktay, Makine Mühendisleri Odası, http://arsiv.mmo.org.tr/pdf/11219.pdf). Avrupa ülkelerinde ise 1980'li yılların baĢlarında görülen hızlı teknolojik geliĢimin bir sonucu olarak bu tür merkezler kurulmaya baĢlamıĢtır. Türkiye‟de ise teknopark kavramı 1990‟ların ortasında geliĢmeye baĢlamıĢtır. Teknoparklar, 4691 sayılı Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri Kanunu ile düzenlenirler. Türkiye‟de Nisan 2010 tarihi itibarıyla 38 adet Teknoparkların yıllara göre sayısı Grafik 4.2‟de görülmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE teknopark bulunmaktadır. Sayfa 188 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 40 35 28 30 25 20 20 38 2009 2010 31 22 16 12 15 10 5 37 2 5 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Grafik 4.2: Yıllar İtibarıyla Türkiye’de Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Sayısı Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı TR33 Bölgesi‟nde hâlihazırda aktif teknoloji geliĢtirme bölgesi bulunmamaktadır. TR33 Bölgesi‟nde yalnızca Kütahya‟da 28.07.2009 tarih ve 27302 sayılı Resmi Gazete ilanı ile tüzel kiĢilik kazanmıĢ olan Kütahya Dumlupınar Tasarım Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi bulunmakta olup bu merkez henüz faaliyette değildir. Altyapı çalıĢmaları devam etmekte olan, teknoloji geliĢtirme bölgesinin kurucu Ģirketine Dumlupınar Üniversitesi, DPÜ Vakfı, Kütahya, Gediz, Simav, TavĢanlı Ticaret ve Sanayi Odaları, 1. ve 2. OSB ile TavĢanlı OSB‟nin kurucu ortak olması kararlaĢtırılmıĢtır. 4.3.3. Ar-Ge Göstergeleri Türkiye‟de 10.000 çalıĢan kiĢi baĢına düĢen araĢtırmacı sayısı Grafik 4.3‟de verilmiĢtir. Ar-Ge ve araĢtırmacı sayısındaki artıĢta 2002 yılından sonra yeni bir ivme yaĢandığı görülmektedir. 2008 yılı itibarıyla 10.000 çalıĢan kiĢi baĢına düĢen tam zaman eĢdeğer (TZE) Ar-Ge personel sayısı 31,7‟ye, araĢtırmacı sayısı da 24,9‟a ulaĢmıĢtır. Ar-Ge İnsan Kaynağı 35 30 25 20 15 10 5 0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 TZE Ar-Ge Personeli 10,50 11,00 12,50 12,90 13,60 18,10 20,40 24,50 26,70 30,60 31,70 TZE AraĢtırmacı 8,70 9,10 10,70 10,60 11,30 15,40 17,30 19,50 20,90 24,00 24,90 Grafik 4.3: Yıllar İtibarıyla Türkiye’de 10.000 Çalışan Kişi Başına Düşen Ar-Ge İnsan Kaynağı Kaynak: TÜBĠTAK göre Tablo 4.48‟de ise TÜBĠTAK‟ın üniversitelere verdiği Ar-Ge destek miktarlarının yıllara değiĢimi verilmiĢtir. 2009 yılı içerisinde 2.708 projenin yürürlükte olduğu TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 189 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU görülmektedir. Proje baĢına ortalama yıllık harcamanın 50.000 TL, toplam yıllık harcamanın ise 135,7 milyon TL olduğu belirtilmektedir. Tablo 4.48: TÜBİTAK Tarafından Üniversitelere Verilen Ar-Ge Destek Miktarları 2000 843 Yürürlükteki Projelerin Destek Bütçeleri (TL)* 14,2 2001 1.001 18,9 18,9 242 8,0 8,0 2002 1.242 29,1 23,4 263 11,5 9,3 2003 1.227 34,1 27,8 370 10,8 8,8 2004 1.353 41,6 30,7 337 14,8 10,9 2005 2.353 185,5 78,8 426 81,2 34,5 2006 3.091 335,3 108,5 559 160,1 51,8 2007 3.363 497,5 147,9 907 150,2 44,7 Yıl Yürürlükte Olan Proje Sayısı Ortalama Proje Bütçesi (TL)** 16,8 Sonuçlanan Proje Sayısı Yıllık Harcama (TL)* 297 5,8 Proje Başına Ortalama Yıllık Harcama (TL)** 6,9 2008 3.165 491,5 155,3 1.239 159,2 50,3 2009 2.708 417,7 153,1 1.205 135,7 50,1 * Milyon TL ** Bin TL Kaynak: TÜBĠTAK TR33 Bölgesi‟nde bulunan üniversitelerce TÜBĠTAK‟a önerilen ve desteklenen projelere iliĢkin yapılan harcamalar Tablo 4.49‟da görülmektedir. 2007 yılında TR33 Bölgesi‟nde bulunan üniversiteler tarafından TÜBĠTAK‟a 86 proje önerilmiĢ, 18‟i kabul edilmiĢ ve 2.401.000 TL harcama yapılmıĢtır. 2008 yılında ise Bölge üniversiteleri tarafından 131 proje önerilmesine rağmen, bunların 13‟ü 2.260.300 TL ile desteklenmiĢtir. TR33 Bölgesi‟nde bulunan üniversiteler arasında 2007 yılında en çok desteklenen proje sayısı ve harcaması Afyon Kocatepe Üniversitesi‟ne ait olup desteklenen proje sayısı 8 ve harcama tutarı da 1.150.300 TL‟dir. 2008 yılı içerisinde ise desteklenen en çok proje sayısı Celal Bayar Üniversitesi‟ne ait olup desteklenen 6 proje için 927.000 TL harcama yapılmıĢtır. 2008 yılında Celal Bayar Üniversitesi‟ni sırasıyla Afyon Kocatepe, Dumlupınar ve UĢak Üniversiteleri takip etmektedir. Bu sıralamada UĢak Üniversitesi‟nin göreceli olarak genç bir üniversite olduğunu göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Tablo 4.49: TR33 Bölgesi Üniversiteleri Tarafından TÜBİTAK’a Sunulan Projeler 2007 TR33 Bölgesi Üniversiteleri Afyon Kocatepe Üniversitesi Celal Bayar Üniversitesi Dumlupınar Üniversitesi UĢak Üniversitesi Toplam Önerilen Proje (Adet) Desteklenen Proje (Adet) 41 2008 Harcama (TL) Önerilen Proje (Adet) Desteklenen Proje (Adet) Harcama (TL) 8 1.150.300 63 4 683.000 27 6 736.800 35 6 927.000 17 3 490.200 27 2 570.900 1 1 23.700 6 1 79.400 86 18 2.401.000 131 13 2.260.300 Kaynak: TÜBĠTAK 4.3.4. İnovasyon Göstergeleri Avrupa Komisyonu, ülkelerin inovasyona yönelik performanslarını “European Innovation Scoreboard” isimli bir çalıĢma ile değerlendirmekte ve yayınlamaktadır. 2009 yılı raporuna göre Türkiye, AB inovasyon değerlendirme figürlerinde AB ortalamasının gerisindedir. Fakat geliĢme oranı AB‟nin üç katıdır. Temel inovasyon göstergeleri olarak da bir ülkedeki endüstriyel tasarım, patent ve marka tescilleri alınmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 190 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Türkiye‟de 2000-2009 yılları arasında gerçekleĢen endüstriyel tasarım tescilleri Tablo 4.50‟de özetlenmiĢtir. Türkiye‟deki toplam endüstriyel tasarım tescil sayısı yıllara göre artan bir trend izleyerek 2009 yılında 5.378 olarak gerçekleĢmiĢtir. Bunun yalnızca 128 tanesi TR33 Bölgesi‟nde gerçekleĢirken, Kütahya‟nın 60 tescille en fazla tescili gerçekleĢtiren il olduğu görülmektedir. Kütahya‟yı Manisa 43 tescille takip etmektedir. Tablo 4.50: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Endüstriyel Tasarım Tescillerinin Yıllara Göre Dağılımı 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 1 4 4 3 7 2 14 14 13 15 Kütahya 28 27 19 16 56 94 69 54 62 60 Manisa 17 15 21 29 27 33 33 49 55 43 2 0 0 0 0 9 10 11 14 10 48 46 44 48 90 138 126 128 144 128 1.678 2.339 2.693 3.225 4.223 4.388 5.708 5.856 5.783 5.378 1,63 1,49 2,13 3,14 2,21 2,19 2,49 2,38 Afyonkarahisar UĢak TR33 Bölgesi Türkiye TR33 Bölgesi / Türkiye 2,86 1,97 (%) Kaynak: Türk Patent Enstitüsü (TPE) Tablo 4.51‟de ise marka tescillerine iliĢkin veriler sunulmuĢtur. 2009 yılı içerisinde 41.414 marka tescili gerçekleĢmiĢ olup bunlardan 607‟si TR33 Bölgesi menĢelidir. Marka tescil sayılarında 291 marka ile Manisa ili 2009 yılında TR33 Bölgesi içinde en fazla marka yaratan il olarak göze çarpmaktadır. 2009 yılında Afyonkarahisar ve Kütahya illerindeki marka tescil sayıları birbirlerine yakın seviyelerdedir. Tablo 4.51: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Marka Tescillerinin Yıllara Göre Dağılımı 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Afyonkarahisar 88 51 50 67 61 117 151 171 128 135 Kütahya 80 43 27 41 64 167 174 186 131 138 141 101 91 125 123 211 368 416 266 291 22 13 8 11 24 38 57 53 65 43 Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye TR33 Bölgesi / Türkiye (%) Kaynak: TPE 331 208 176 244 272 533 750 826 590 607 10.640 10.129 13.479 14.514 18.865 26.933 34.509 40.705 35.543 41.414 3,11 2,05 1,31 1,68 1,44 1,98 2,17 2,03 1,66 1,47 En değerli inovasyon göstergesi olan patent sayıları Tablo 4.52‟te verilmiĢtir. 2009 yılı içerisinde Türkiye‟de tescillenen toplam 456 patentin 23‟ü TR33 Bölgesi kaynaklıdır. Bu 23 patentin ise 21‟i tek baĢına Manisa iline aittir. Afyonkarahisar ve Kütahya‟dan ise 2009 yılında birer patent tescili söz konusudur. Tablo 4.52: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Patent Tescillerinin Yıllara Göre Dağılımı 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Afyonkarahisar 0 0 0 0 1 1 1 5 0 1 Kütahya 0 1 0 0 0 0 1 0 2 1 Manisa 1 2 3 2 2 1 3 0 4 21 UĢak 0 0 0 1 0 0 1 0 1 0 TR33 Bölgesi 1 3 3 3 3 2 6 5 7 23 23 57 73 92 68 94 122 317 337 456 4,35 5,26 4,11 3,26 4,41 2,13 4,92 1,58 2,08 5,04 Türkiye TR33 Bölgesi / Türkiye (%) Kaynak: TPE TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 4: SANAYİ VE AR&GE Sayfa 191 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN 5.1. Enerji 5.1.1. Giriş Dünyadaki nüfus artıĢı, sanayileĢme ve kentleĢme, doğal kaynaklara ve enerjiye olan talebi artırırken, bir takım sorunları da beraberinde getirmektedir. Bu sorunların içerisinde en önemlilerinden biri mevcut enerji kaynaklarının verimli kullanılması ve arz güvenliğinin sağlanması iken diğer bir sorun da artan tüketimi karĢılayacak alternatif kaynakların bulunması ve insanlığın kullanımına sunulmasıdır. 5.1.2. Birincil Enerji Kaynak Üretimi ve Tüketimi 2008 yılı sonu itibarıyla dünyadaki toplam ve kiĢi baĢı birincil enerji kaynak tüketimi sırasıyla 11.294,9 milyon ton eĢdeğeri petrol (MTEP) ve 1,68 ton eĢdeğeri petrol (TEP) olarak gerçekleĢmiĢtir [British Petroleum (BP) Statistical Review of World Energy, Haziran 2009, sayfa 40]. Enerji tüketiminde en yüksek pay %34,8‟le petrol, %29,2 ile kömür, %24,1 ile doğal gaza aittir. Tablo 5.1: 2008 Yılı Sonu İtibarıyla Dünya Genelinde ve Önemli Topluluklar Tarafından Üretilen ve Tüketilen Enerji Değerleri (MTEP) Üretim Petrol Doğal Gaz Kömür Nükleer Hidroelektrik Toplam 3.928,8 2.768,0 3.324,9 619,7 717,5 11.358,9 AB 105,9 171,3 171,5 212,7 70,6 732,0 OECD 864,1 1.031,9 1.042,5 515,7 288,3 3.742,5 3.927,9 2.726,1 3.303,7 619,7 717,5 11.294,9 702,6 441,1 301,2 212,7 70,6 1.728,2 2.179,8 1.354,1 1.170,6 515,7 288,3 5.508,5 Dünya Tüketim Dünya AB OECD Kaynak: BP Statistical Review of World Energy, Haziran 2009 Yapılan projeksiyon çalıĢmalarına göre, 2030 yılında dünya enerji talebinin 2007 yılına göre %40 daha fazla olacağı tahmin edilmektedir. Bu artıĢın, özellikle Çin ve Hindistan gibi ekonomik büyüme oranları yüksek ve hızlı nüfus artıĢına sahip ülkelerden kaynaklanacağı öngörülmektedir. 2030 yılında en büyük enerji tüketicilerinin sırasıyla Çin, ABD, AB ve Hindistan olması beklenmektedir. Enerjideki bu talep artıĢının sürdürülebilir koĢullarda karĢılanabilmesi için 2008 değerleriyle yaklaĢık 25,6 trilyon USD yatırıma ihtiyaç duyulduğu hesaplanmaktadır [Elektrik Üretim A.ġ. (EÜAġ), Elektrik Üretim Sektör Raporu, 2009, sayfa 2]. Projeksiyonlara göre, dünya enerji tüketiminde en hızlı artıĢ yıllık %2 ile hidrolik-dıĢı yenilenebilir enerji kaynakları ve yıllık %1,9 ile kömürde olacaktır. Yüksek petrol ve doğal gaz fiyatlarının, yenilenebilir enerji kaynakları ve kömüre olan talebi arttıracağı tahmin edilmektedir. Sera gazı emisyonlarını azaltmaya veya sınırlamaya yönelik mevzuatların ya da uluslararası anlaĢmaların yürürlüğe girmemesi durumunda, pahalı yakıtların yerine kömürün tercih edileceği tahmin edilmektedir. Yapılan araĢtırmalara göre, petrol rezervlerinin 41, doğal gaz rezervlerinin 60 ve kömür rezervlerinin de 122 yıllık ömre sahip olduğu tahmin edilmektedir (EÜAġ, Elektrik Üretim Sektör Raporu, 2009, sayfa 3-4). TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 192 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 2008 yılı sonu itibarıyla Türkiye‟deki birincil enerji arzı 106 MTEP‟i aĢmıĢ olup kiĢi baĢı tüketim ise 1,4 TEP düzeyinde olmuĢtur. Toplam enerji arzının %32‟si doğal gazdan, %29,9‟u petrolden, %29,5‟i kömür ve %8,6‟sı hidrolik dahil yenilenebilir enerji kaynaklarından karĢılanmıĢtır. Türkiye, enerji kaynakları açısından net ithalatçı bir ülke durumunda olup 2009 yılı enerji arzının %74‟ü ithalat ile karĢılanmıĢtır (EÜAġ, Elektrik Üretim Sektör Raporu, sayfa 6). 2008 yılı sonu itibarıyla birincil enerji üretimi ise 29 MTEP olarak gerçekleĢmiĢtir [Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB), 2008 Yılı Genel Enerji Dengesi]. Türkiye‟nin birincil enerji tüketimi 2008 yılındaki 106,5 MTEP‟ten 2009 yılında 99,4 MTEP‟e düĢerken kiĢi baĢı enerji tüketimi ise 1,4 TEP‟ten 1,3 TEP‟e düĢmüĢtür [Elektrik Mühendisleri Odası (EMO), Enerji Raporu 2009, sayfa 12]. Tablo 5.2: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye Birincil Enerji Kaynakları Rezerv ve Potansiyelleri Enerji Kaynağı Toplam Potansiyel (Görünür, Muhtemel, Mümkün) TaĢkömürü 1,3 Milyar Ton Linyit 8,4 Milyar Ton* Asfaltit 77,5 Milyon Ton Bitümler 18,5 Milyon Ton Ham petrol 42 Milyon Ton Doğal Gaz 7 Milyar m3 Hidrolik Jeotermal 129.388 GWh/yıl 32.010 MW (510 MW elektrik üretimi için uygun) GüneĢ 32,6 MTEP Rüzgar 48.000 MW Biyokütle Nükleer 8,6 MTEP 390 Bin ton (Toryum+Tabii uranyum) *Türkiye Kömür ĠĢletmeleri Kurumu (TKĠ) koordinatörlüğünde, teknik olarak Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA)‟nın öncülüğünde ve sorumluluğunda, ETĠ Maden, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Genel Müdürlüğü (TPAO), EÜAġ, Türkiye TaĢkömürü Kurumu Genel Müdürlüğü (TTK) ve Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü (DSĠ)‟nin katılımı ile 2005 yılında baĢlatılan “Linyit Rezervlerimizin GeliĢtirilmesi ve Yeni Sahalarda Linyit Aranması” Projesi sonucunda AfĢin-Elbistan Havzası‟nda 1.915.000.000 ton, Konya Karapınar Havzası‟nda 1.280.000.000 ton, EskiĢehir Alpu‟da 275.000.000 ton, Trakya havzasında 498.000.000 ton, Soma Eynez Havzası‟nda 170.000.000 ton olmak üzere toplam 4.138.000.000 ton rezerv artıĢı sağlanmıĢ olup 8,3 milyar ton olan toplam linyit rezervimiz 12,3 milyar tona ulaĢmıĢtır. (Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi, Türkiye Enerji Raporu 2009, Aralık 2009, sayfa 25). Nitekim, MTA‟nın internet sitesinde 1 ġubat 2010 tarihi itibarıyla güncellemiĢ olduğu Türkiye Maden Rezervleri adlı tabloda linyit rezervleri 12 milyar ton olarak belirtilmiĢtir (http://www.mta.gov.tr/v1.0/index.php?id=maden_rezervleri&m=5). Kaynak: ETKB, Mavi Kitap, Ankara 2009, sayfa 9 5.1.3. Elektrik Üretimi ve Tüketimi 2007 yılı sonu itibarıyla dünyadaki toplam ve kiĢi baĢı elektrik tüketimi ise sırasıyla 17,1 trilyon KWh ve 2.581 KWh olarak gerçekleĢmiĢtir (TYTDA, Türkiye Enerji Sektörü Raporu, Aralık 2009, sayfa 5). Dünya elektrik üretiminde de enerji piyasasındaki geliĢmelere benzer geliĢmeler yaĢanmaktadır. Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) tarafından hazırlanan projeksiyona göre, 2007 yılında 19,8 TWh olan elektrik üretiminin %73,2‟lik artıĢla 2030 yılında 34,3 TWh‟ye yükselmesi öngörülmektedir. Bu da tüm dünyadaki elektrik enerjisi kurulu güç kapasitesinin 2030 yılına kadar brüt 4.800 GW artması demektir. Bu bağlamda, enerji üretimi için yapılması öngörülen 25,6 trilyon USD tutarındaki yatırımın 13,7 trilyon USD‟nin elektrik sektörüne, 6 trilyon USD‟nin petrol sektörüne, 5,2 trilyon USD‟nin doğal gaz sektörüne ve 0,8 trilyon USD‟nin kömür sektörüne yapılacağı hesaplanmaktadır (EÜAġ, Elektrik Üretim Sektör Raporu, 2009, sayfa 2-3). TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 193 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 2008 yılı sonu itibarıyla Türkiye‟nin elektrik üretimi kurulu kapasitesi 41.817 MW olup bu kapasitenin 27.624 MW‟ı termik, 364 MW‟ı rüzgar ve 13.829 MW‟ı hidrolik santrallere aittir [Türkiye Elektrik Ġletim A.ġ. (TEĠAġ) APK Dairesi BaĢkanlığı, Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Üretim Kapasite Projeksiyonu 2009 – 2018, Haziran 2009, sayfa 16]. Türkiye‟nin elektrik üretimi kurulu kapasitesi 2009 yılı sonu itibarıyla 44.555,5 MW‟a ulaĢmıĢtır. Kurulu kapasitenin yaklaĢık %54,2‟si 24.199 MW‟lık kapasitesiyle bir kamu kuruluĢu olan EÜAġ‟a aittir. Geri kalan kısmın %16,4‟ü üretim Ģirketlerine, %13,7‟si yapiĢlet santrallerine, %8,1‟i otoprodüktörlere, %5,5‟i yap-iĢlet-devret santrallerine, %1,5‟i iĢletme hakkı devredilen santrallere ve %0,6‟sı mobil santrallere aittir. EÜAġ, aynı zamanda 2009 yılı Türkiye elektrik enerjisi üretiminin %46,1‟lik kısmını gerçekleĢtirmiĢtir (EÜAġ, Elektrik Üretim Sektör Raporu, sayfa 9). 2009 yılı sonu itibarıyla 194 TWh olan toplam elektrik üretiminin %48,6‟sı doğal gazdan, %21,8‟si yerli kömürden, %18,5‟i hidrolik kaynaklardan, %6,6‟sı ithal kömürden, %3,4‟ü sıvı yakıtlardan, %0.76‟sı rüzgârdan ve %0.34‟ü jeotermal ile biyogazdan sağlanmıĢtır (EÜAġ, Elektrik Üretim Sektör Raporu, sayfa 7). Türkiye brüt elektrik enerjisi tüketimi 2008 yılında 198,1 milyar KWh olarak gerçekleĢirken, 2009 yılında bir önceki yıla göre %2,42 azalarak 193,3 milyar KWh olarak gerçekleĢmiĢtir (ETKB, www.enerji.gov.tr). TEDAġ verilerine göre Türkiye‟de kiĢi baĢına düĢen elektrik enerjisi tüketimi 2008 yılında ortalama 2.264 KWh iken 2009 yılında %4,50 azalarak 2.162 KWh olarak gerçekleĢmiĢtir. Yine TEDAġ‟tan alınan rakamlara göre OECD ülkelerinde kiĢi baĢı elektrik tüketimi 2006 yılında ortalama 7.888 KWh iken 2007 yılında 8.024 KWh‟dır. TR33 Bölgesi‟ndeki elektrik dağıtım faaliyetleri Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illerinde Osmangazi Elektrik Dağıtım A.ġ. tarafından, Manisa‟da ise Gediz Elektrik Dağıtım A.ġ. tarafından yürütülmektedir. Söz konusu Ģirketlere ait lisans bilgileri Tablo 5.3‟te yer almaktadır. Tablo 5.3: TR33 Bölgesi Elektrik Dağıtım Şirketleri ve Lisans Bilgileri Şirket Adı Gediz Elektrik Dağıtım A.ġ. Osmangazi Elektrik Dağıtım A.ġ. Tesis Yeri Lisans Tarihi Lisans No Lisans Süresi (Yıl) Ġzmir-Manisa 01.09.2006 ED/874-33/693 30 Afyonkarahisar-BilecikEskiĢehir-Kütahya-UĢak 01.09.2006 ED/874-43/699 30 Kaynak: Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK), http://www.epdk.gov.tr/lisans/elektrik/lisansdatabase/verilendagitim.asp (EriĢim: 30.06.2010) 2009 yılında Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi illerindeki net elektrik tüketiminin kullanım alanlarına iliĢkin veriler Tablo 5.4‟te verilmektedir. Buna göre, 2009 yılında TR33 Bölgesi illerinde gerçekleĢen net elektrik tüketimi 5.280.344 MWh‟dır. Kullanımın sektörel dağılımına bakıldığında, en yüksek tüketimin toplam içerisindeki %43,63‟lük pay ile sanayi grubunda gerçekleĢtiği, bunu ise %24,66‟lık pay ile meskenlerdeki kullanımın izlediği görülmektedir. TR33 Bölgesi elektrik kullanımının sektörel bazda dağılımı, Ege Bölgesi ve Türkiye‟deki elektrik kullanımı ile paralellik göstermektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 194 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 5.4: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi İllerindeki Net Elektrik Tüketiminin Kullanım Alanlarına Göre Dağılımı Tüketim (MWh) Afyonkarahisar 270.456 133.886 Resmi Daire 48.995 346.047 Tarımsal Sulama 92.596 Kütahya 228.604 101.984 38.316 470.994 2.887 Manisa 647.383 249.015 77.477 949.020 199.269 UĢak 155.841 79.395 15.285 537.970 16.061 TR33 Bölgesi 1.302.284 564.280 180.074 2.304.031 310.814 618,862 5.280.344 Ege Bölgesi 6.134.512 3.262.745 792.247 11.153.415 690.752 1863210 24.267.268 39.147.505 25.018.856 6.989.641 70.470.076 3.661.805 Türkiye Mesken Ticaret Sanayi Aydınlatma Toplam 121,44 1.013.420 161,08 1.003.866 273,723 2.395.886 62,618 11606187 867.172 156.894.070 Kaynak: TEDAġ, 2009-Türkiye Elektrik Dağıtım ve Tüketim Ġstatistikleri, http://www.tedas.gov.tr/29,Istatistiki_Bilgiler.html Ege Bölgesi ve Türkiye ile karĢılaĢtırmalı olarak verilen TR33 Bölgesi illerindeki kiĢi baĢı ve toplam elektrik tüketimi ise Tablo 5.5‟te gösterilmektedir. TR33 Bölgesi‟nin elektrik tüketim değerlerine bakıldığı zaman kiĢi baĢı elektrik tüketiminin Ege Bölgesi ve Türkiye‟nin altında kaldığı görülmektedir. Ayrıca, TR33 Bölgesi illeri karĢılaĢtırıldığı zaman kiĢi baĢı elektrik tüketimi en fazla UĢak ilinde olup bunu sırasıyla Manisa, Kütahya ve Afyonkarahisar illeri takip etmektedir. UĢak‟ın kiĢi baĢı elektrik tüketiminin fazla olmasının sebebi diğer illere göre az olan nüfusu ve sanayi sektöründe gerçekleĢen yüksek elektrik tüketimidir. 2009 yılında UĢak ilinde 867.172 MWh elektrik kullanılmıĢ olup bunun %62,04‟ü sanayi sektöründe gerçekleĢmiĢtir. 2009 yılında TR33 Bölgesi illerinde en yüksek elektrik tüketimi Manisa ilinde gerçekleĢmiĢ olup 2.395.886 MWh ile TR33 Bölgesi tüketiminin %45,37‟sine denk gelmektedir. TR33 Bölgesi net elektrik tüketimi, Ege Bölgesi tüketiminin %21,76‟sını oluĢtururken, Türkiye tüketiminin %3,37‟sine teĢkil etmektedir. Tablo 5.5: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi İllerinde Kişi Başı ve Toplam Elektrik Tüketimi Tüketim (MWh) Kişi Başı Elektrik Tüketimi Toplam Elektrik Tüketimi TR33 Bölgesi Payı (%) Ege Payı (%) Türkiye Payı (%) Afyonkarahisar 1,45 1.013.420 19,19% 4,18% 0,65% Kütahya 1,76 1.003.866 19,01% 4,14% 0,64% 1,8 2.395.886 45,37% 9,87% 1,53% 2,58 867.172 16,42% 3,57% 0,55% 1,8 5.280.344 100,00% 21,76% 3,37% Ege Bölgesi 2,55 24.267.268 100,00% 15,47% Türkiye 2,16 156.894.070 Manisa UĢak TR33 Bölgesi Kaynak: 1-) TEDAġ, 2009-Türkiye Elektrik Dağıtım http://www.tedas.gov.tr/29,Istatistiki_Bilgiler.html 2-) TÜĠK, Nüfus http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?tb_id=39&ust_id=11 100,00% ve Tüketim Ġstatistikleri ve Ġstatistikleri Projeksiyonlar, 2009 yılı sonu itibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi illerinin elektrik abone sayıları sektörel bazda Tablo 5.6‟da yer almaktadır. Buna göre, TR33 Bölgesi‟nde 1.382.086 abone yer almakta olup TR33 Bölgesi abone sayısı Ege Bölgesi‟nin %29,28‟ine, Türkiye‟nin ise %4,28‟ine tekabül etmektedir. Bölge illeri içerisinde en çok abone 586.836 ile Manisa ilinde iken sektörel bazda en çok abone ise 1.123.619 abone ile mesken grubundadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 195 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 5.6: 2009 Yılı Sonu İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi İlleri Sektörel Bazda Elektrik Abone Sayıları Abone Merkezi Mesken Ticaret Resmi Daire Sanayi Tarımsal Sulama Diğer Toplam Afyonkarahisar 242.621 41.445 3.024 583 8.943 7.932 304.548 Kütahya 263.889 39.673 2.674 524 1.516 6.841 315.117 Manisa 477.305 63.520 3.540 884 30.065 11.522 586.836 UĢak 139.804 25.150 1.077 625 4.468 4.461 175.585 TR33 Bölgesi 1.123.619 169.788 10.315 2.616 44.992 30.756 1.382.086 Ege Bölgesi 3.830.250 618.814 22.184 6.893 140.356 101.141 4.719.638 26.596.872 4.073.390 164.931 169.277 458.289 819.943 32.282.702 Türkiye Kaynak: TEDAġ, 2009-Türkiye Istatistiki_Bilgiler.html Elektrik Dağıtım ve Tüketim Ġstatistikleri, http://www.tedas.gov.tr/29, 2009 yılı sonu itibarıyla TR33 Bölgesi‟nde yer alan illerdeki elektrik kayıp-kaçak miktar ve oranları il bazında Tablo 5.7‟de yer almaktadır. Tablo 5.7‟den de görüleceği üzere TR33 Bölgesi‟nde kayıp-kaçak miktarının en yüksek olduğu il Manisa iken en az olduğu il ise UĢak‟tır. Bölge illeri içinde kayıp-kaçak oranının en yüksek olduğu il %5,83 ile Afyonkarahisar, en düĢük olduğu il ise %4,85 ile Kütahya‟dır. TR33 Bölgesi ve illerinin 2009 yılı kayıp-kaçak oranları, Türkiye ortalaması (%13,75) ile karĢılaĢtırıldığında, hem TR33 Bölgesi hem de illerinin kayıp-kaçak oranları, Türkiye kayıp-kaçak oranının bir hayli altındadır. Tablo 5.7: 2009 Yılı TR33 Bölgesi İllerinde Elektrik Kayıp-Kaçak Miktar ve Oranları (%) Kayıp-Kaçak Miktarı (MWh) Kayıp-Kaçak Oranı* (%) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Türkiye 62.707 51.153 146.884 46.597 307.341 25.017.994 5,83% 4,85% 5,78% 5,10% 5,50% 13,75% *TEDAġ, 2009-Türkiye Elektrik Dağıtım ve Tüketim Ġstatistikleri verileri kullanılarak elde edilmiĢtir. Kaynak: TEDAġ, 2009-Türkiye Elektrik Dağıtım ve Tüketim Ġstatistikleri, http://www.tedas.gov.tr/29, Istatistiki_Bilgiler.html 5.1.4. Geleneksel Enerji Kaynakları 5.1.4.1. Petrol ve Doğal Gaz Dünya petrol rezervinin 100 milyar tonu (%62) Orta Doğu ülkelerinde, 16,7 milyar tonu (%10) Rusya ve Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkelerinde, 14,9 milyar tonu Afrika'da (%9) bulunmaktadır (ETKB, www.enerji.gov.tr). Türkiye‟de yaklaĢık 300 milyon varil petrol rezervi bulunmakta olup 2008 yılındaki günlük 673.000 varillik tüketim ile karĢılaĢtırıldığında rezervlerin çok yetersiz olduğu açıkça ortadadır [Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı (TYDTA), Türkiye Enerji Sektörü Raporu, Aralık 2009, sayfa 11]. Türkiye‟de 2008 yılı sonu itibarıyla petrol ve petrol ürünlerine dayalı termik santrallerimizin kurulu gücü yaklaĢık 2.300 MW olup bu değer toplam kurulu gücümüzün %5,5'ini karĢılamaktadır. 2008 yılında petrole dayalı santrallerden üretilen elektrik enerjisi miktarı 7.519 GWh'dir (ETKB, www.enerji.gov.tr). Doğal gaz rezervlerinin 73 trilyon metreküpü (%41) Orta Doğu ülkelerinde, 59 trilyon metreküpü (%33) Rusya ve BDT ülkelerinde, 28 trilyon metreküpü (%16) Afrika/Asya Pasifik ülkelerinde bulunmaktadır. Elektrik enerjisi üretiminde doğal gaza dayalı kurulu TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 196 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU gücümüz 14.576 MW olup bu değer toplam kurulu gücümüzün 32,7'sini karĢılamaktadır (ETKB, www.enerji.gov.tr). Türkiye‟de doğal gaz kullanımı, endüstri, elektrik üretimi ve meskenlerdeki kullanıma bağlı olarak hızla artmaktadır. 2008 yılında Türkiye‟de tüketilen 36,8 milyar m 3 doğal gazın %55,5‟i elektrik üretiminde, %22,5‟i meskenlerde, kalan %22‟si ise sanayide kullanılmıĢtır (TYDTA, Türkiye Enerji Sektörü Raporu, Aralık 2009, sayfa 12). 2009 yılında ise Türkiye doğal gaz tüketimi 35,1 milyar m3 olarak gerçekleĢmiĢ ve bunun %52,8‟i elektrik üretiminde, %22,2‟si meskenlerde ve %25‟i ise sanayide kullanılmıĢtır (EPDK). TR33 Bölgesi‟ndeki her ilde doğal gaz altyapısı oluĢturulmuĢ olup sanayide büyük oranda doğal gaz kullanılmaktadır. Ancak, konut ısıtmasında halen yaygın olarak kömür kullanımı devam etmektedir. Bu durum, TR33 Bölgesi illerinde hava kirliliğine sebep olmaktadır. TR33 Bölgesi‟nde doğal gaz dağıtımına yetkili EPDK‟dan lisans almıĢ Ģirketler ile ilgili bilgiler Tablo 5.8‟de verilmektedir. Tablo 5.8: TR33 Bölgesi’nde Doğal Gaz Dağıtımına Yetkili Şirketler Dağıtım Bölgesi Afyonkarahisar, Bolvadin, Çay ve Dinar Ticaret Unvanı Lisans Türü / Tarih / No Tesis Yeri Afyon Doğal Gaz Dağıtım A.ġ. Dağıtım Lisansı (20.07.2006-DAG/832-1/132 Afyonkarahisar Çinigaz Doğalgaz Dağıtım A.ġ. Dağıtım Lisansı (13.01.2004-DAG/288-6/037) Kütahya Kütahya, Gediz, TavĢanlı, Emet Manisa Doğal Gaz Dağıtım A.ġ. Dağıtımı Lisansı (27.10.2005-DAG/570-15/105) Manisa Manisa, Turgutlu ve Akhisar UĢak Doğal Gaz Dağıtım A.ġ. Dağıtım Lisansı (14.04.2005-DAG/475-10/079) UĢak UĢak Lisans Süresi 20.07.2006 tarihinden itibaren 30 yıl 13.01.2004 tarihinden itibaren 30 yıl 27.10.2005 tarihinden itibaren 30 yıl 14.04.2005 tarihinden itibaren 30 yıl Kaynak: http://www.epdk.gov.tr/lisans/dogalgaz/lisansdatabase/dagitim.asp TR33 Bölgesi illerindeki son 3 yıllık doğal gaz kullanım miktarları Tablo 5.9‟da verilmektedir. Tablodan da görüleceği üzere Bölge‟de doğal gaz kullanımının en fazla olduğu il Manisa iken en az kullanımın olduğu il ise Afyonkarahisar‟dır. Bölge‟nin doğal gaz kullanım miktarı ise 2009 yılında Türkiye doğal gaz kullanımının yaklaĢık %2‟sidir. Tablo 5.9: TR33 Bölgesi İlleri Son 3 Yıllık Doğal Gaz Kullanım Miktarları (m3) 2007 Afyonkarahisar 2008 2009 133.071 4.025.178 20.880.588 Kütahya 178.000.749 195.389.771 177.104.160 Manisa 328.970.344 340.379.550 308.090.768 UĢak 148.667.885 143.613.004 148.773.027 TR33 Bölgesi 655.772.049 683.407.503 654.848.543 35.400.000.000 36.800.000.000 35.100.000.000 Türkiye Kaynak: EPDK 5.1.4.2. Kömür ve Linyit Dünya kömür rezervi yaklaĢık 826 milyar ton olup 70‟den fazla ülkede bulunmaktadır. En büyük rezerv miktarları 238 milyar ton ile ABD, 157 milyar ton ile Rusya ve 114 milyar ton ile Çin‟de bulunmaktadır (TKĠ, Kömür (Linyit) Sektör Raporu 2009, Ankara 2010, sayfa 4). TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 197 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Bölgesel olarak bakıldığında ise dünya kömür rezervlerinin 297 trilyon tonu (%32) Asya Pasifik ülkelerinde, 254 trilyon tonu (%28) Kuzey Amerika ülkelerinde, 222 trilyon tonu (%24) Rusya ve BDT ülkelerinde bulunmaktadır (ETKB, www.enerji.gov.tr). Dünya kömür üretimi 2008 yılında 6,8 milyar ton olarak gerçekleĢirken, kömür tüketimi ise 3,3 milyar TEP olarak gerçekleĢmiĢtir. Dünya kömür üretimin yaklaĢık %70‟i elektrik üretimi amacıyla kullanılırken, diğer kullanım alanları ise ısınma, demir-çelik ve çimento sektörleridir (TKĠ, Kömür (Linyit) Sektör Raporu 2009, Ankara 2010, sayfa 5-6). Türkiye‟nin petrol ve doğal gazdaki ithalata bağımlılığı, kömürde de kendini göstermektedir. TKĠ, Türkiye‟de tekel konumundadır. 2008 yılı sonu itibarıyla TKĠ‟nin üretimi 86,2 milyon ton olarak gerçekleĢmiĢtir (TYDTA, Türkiye Enerji Sektörü Raporu, Aralık 2009, sayfa 13). Linyit ısıl değeri düĢük, barındırdığı kül ve nem miktarı fazla olduğu için genellikle termik santrallerde yakıt olarak kullanılan bir kömür çeĢididir. Türkiye‟nin iĢletilebilir linyit rezervi miktarı 3,9 milyar ton düzeyindedir. Türkiye linyit rezervinin %46‟sı AfĢin-Elbistan yöresinde iken en önemli taĢ kömürü rezervleri ise Zonguldak ve civarındadır (ETKB, www.enerji.gov.tr). TR33 Bölgesi, zengin linyit yataklarına sahip olup bu yataklar Kütahya ve Manisa Ġllerinde yoğunlaĢmıĢtır. Tablo 5.10‟da gösterilen TR33 Bölgesi‟nin linyit rezervleri, MTA‟nın 1 ġubat 2010 tarihi itibarıyla güncellemiĢ olduğu Türkiye Maden Rezervleri adlı tabloda 12 milyar ton olan Türkiye linyit rezervlerinin %11,5‟ine tekabül etmektedir. MTA yetkililerinden alınan bilgiye göre, Afyonkarahisar ilinin Sandıklı ve Dinar ilçeleri arasında önemli linyit sahaları bulunmuĢ olup bu sahalarla ilgili beklentiler bir hayli yüksektir. TR33 Bölgesi‟nin linyit rezervleri, Türkiye‟nin 12 milyar ton toplam kömür rezervlerinin 2,5 milyar tonuna sahip olan TKĠ‟ne bağlı Garp Linyitleri ĠĢletmesi Müessesesi Müdürlüğü (GLĠ), Seyitömer Linyitleri ĠĢletmesi Müessesesi Müdürlüğü (SLĠ) ve ELĠ tarafından iĢletilmektedir (TKĠ, 2009 Yılı Faaliyet Raporu). Yıllık toplam 50 milyon ton satılabilir linyit üretimi yapılan Türkiye‟de bu üretimin yaklaĢık %7,5‟ini GLĠ gerçekleĢtirmektedir. GLĠ, Kütahya ili TavĢanlı ve Domaniç ilçe sınırları içerisinde kalan ruhsatı TKĠ‟ye ait yaklaĢık 13,5 bin ha‟lık alanda açık ocak ve yer altı iĢletmeleri olarak faaliyet göstermektedir. Bu alanda, alt ısıl değeri 2.560 kcal/kg olan yaklaĢık %89‟u yer altı iĢletmeciliği ile alınabilecek toplam 275 milyon ton görünür linyit rezervi bulunmaktadır. GLĠ‟nin yıllık üretim kapasitesi, yer altı iĢletme projeleri toplamı 2,35 milyon ton olmak üzere 6,1 milyon ton düzeyindedir (ortalama 4,2 milyon ton/yıl tüvenan linyit kömürü üretiminin yaklaĢık %80'i açık ocaklardan, %20'si ise yer altı iĢletmelerinden gerçekleĢtirilmektedir). GLĠ, toplam 429 MW (2x32, 1x65, 2x150) gücündeki Tunçbilek Termik Santrallerine yakıt temin etmekte ve halen toplam satıĢlarının %57'si oranında piyasanın (sanayi ve ısınma sektörü) talebini karĢılamaktadır. Bu rakam TKĠ‟nin toplam piyasa satıĢlarının %30‟una denk gelmektedir [(TKĠ, 2009 Yılı Faaliyet Raporu); (GLĠ, http://www.gli.gov.tr/)]. 14 Temmuz 2010 tarihinde GLĠ yetkilileri ile yapılan görüĢmede, azalan açık ocak üretimine karĢı yer altı ocaklardan yapılan üretimi artırmak ve mevcut durumda yaklaĢık 1 milyon ton olan kapalı ocak üretimini yıllık 2-2,5 milyon tona çıkarmak için yatırım yapıldığı bilgisi alınmıĢtır. Yine GLĠ yetkilileri, istihdam rakamlarının, devletin özelleĢtirme politikaları çerçevesinde emekli olan iĢçilerin yerine yenisinin alınmaması ve dıĢarıdan hizmet alımının artması sonucu bir hayli azaldığını ifade etmiĢlerdir. Azalan istihdamı artırmak ve enerjide yerli kaynak kullanımını artırmak için, mevcut termik santrale ilave ünite yapılabileceği ya da yeni termik santral yapılabileceği ifade edilmiĢtir. SLĠ, ruhsatı TKĠ‟ye ait yaklaĢık 6,9 bin ha‟lık toplam alanı kapsayan Seyitömer sahasında üretim çalıĢmalarını sürdürmektedir. Bu alanda, alt ısıl değeri 2.080 kcal/kg olan TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 198 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU toplam 133 milyon ton görünür linyit rezervi bulunmaktadır. Üretimlerin tamamını açık ocak iĢletmeciliği yöntemiyle yapmakta olan SLĠ, 4x150 MW gücündeki Seyitömer Termik Santrali‟ne yakıt temin etmekte ve piyasa (sanayi ve ısınma sektörü) talebini karĢılamaktadır. Toplam iĢletme kapasitesi 7,7 milyon ton/yıl olan SLĠ, yaklaĢık 6,5 milyon ton/yıl tüvenan linyit kömürü üretimi gerçekleĢtirmektedir (TKĠ, 2009 Yılı Faaliyet Raporu). TKĠ 2009 Yılı Faaliyet Raporu‟nda 133 milyon ton olan görünür linyit rezervi, Tablo 5.10‟da da görüleceği üzere MTA kaynaklarına göre 199 milyon tondur. Yine 12 Temmuz 2010 tarihinde SLĠ yetkilileri ile yapılan görüĢmeden rezerv miktarının yaklaĢık 180 milyon ton olduğu bilgisi alınmıĢtır. Manisa Soma‟da yer alan ELĠ, TKĠ‟nin en büyük iĢletmesidir. ĠĢletmenin, alt ısıl değeri 2.080-3.150 kcal/kg arasında olan 633 milyon ton görünür linyit rezervi bulunmaktadır. 24,4 bin ha‟lık alana yayılan bu rezervin ruhsatları TKĠ‟ye ait olup %70‟i yer altı iĢletmeciliği ile alınabilecek durumdadır. ĠĢletmenin yıllık proje üretim kapasitesi 10 milyon ton düzeyindedir. 1.034 MW (2x22, 6x165) gücündeki Soma Termik Santrallerine yakıt temin etmekte ve piyasa talebini karĢılamaktadır. 2009 yılında satıĢlarının %34„ü sanayi ve ısınma sektörüne olmuĢtur. Bu rakamda TKĠ‟nin toplam piyasa satıĢlarının %47‟sine denk gelmektedir (TKĠ, 2009 Yılı Faaliyet Raporu). 30 Temmuz 2010 tarihinde ELĠ yetkilileri ile yapılan görüĢmede, ELĠ‟nin mevcut durum itibarıyla karĢı karĢıya olduğu sorunlar arasında emekli olan iĢçilerin yerine yenisi alınamadığı için oluĢan kalifiye eleman eksikliğinin ve taĢıyıcı kamyon grubunun eskimiĢ olmasının öne çıktığı tespit edilmiĢtir. Ayrıca yetkililer son yıllarda SEÜAġ‟ın linyit alımları azaldığı için üretim verimliliğinin düĢtüğünü ifade etmiĢlerdir. Müessese bünyesinde üretim verimliliğinden bahsedebilmek için termik santralin yıllık en az 7 milyon ton linyit alması gerektiğini belirtmiĢlerdir. TR33 Bölgesi‟ndeki zengin linyit yatakları TR33 Bölgesi ve Türkiye için önemli termik santrallerin kurulmasına imkân sağlamıĢtır. Kütahya Tunçbilek‟te kurulu gücü 365 MW, yıllık ortalama enerji üretimi 2.373 GWh olan ve EÜAġ tarafından iĢletilen Tunçbilek Termik Santrali, 1956 yılında iĢletmeye açılmıĢtır. Tunçbilek Termik Santrali‟nin yıllık kömür tüketim kapasitesi 2.450.000 tondur. 14 Temmuz 2010 tarihinde yetkililerle yapılan görüĢmede, 1956 yılında kurulan 32*2=64 MW gücündeki 2 adet ünitenin 2003 yılında ekonomik ömrünü tamamladığı için devre dıĢı kaldığı, 1965 yılında kurulan 65 MW gücündeki ünitenin bakımda olduğu, 1977 ve 1978 yıllarında kurulan 150*2=300 MW gücündeki diğer 2 ünitenin ise çalıĢtığı bilgisi alınmıĢtır. Yetkililer, santralin yıllık kömür tüketiminin ise yaklaĢık 1.6 milyon ton olduğunu belirtmiĢlerdir. Yine istihdam rakamlarında nerdeyse yarı yarıya azalma olmuĢtur. Yine Kütahya Seyitömer‟de her biri 150 MW gücünde olmak üzere toplam kurulu gücü 600 MW olan 4 adet üniteden oluĢan, yıllık ortalama enerji üretimi 3.900 GWh olan ve EÜAġ tarafından iĢletilen Seyitömer Termik Santrali, 1973 yılında iĢletmeye açılmıĢtır. Seyitömer Termik Santrali‟nin yıllık kömür tüketim kapasitesi 7.100.000 tondur. 12 Temmuz 2010 tarihinde yetkililerle yapılan görüĢmelerde Seyitömer Termik Santrali ile SLĠ arasında 120 milyon ton linyit alım sözleĢmesi olduğu, SLĠ rezervlerinin 200 milyon ton olduğu düĢünülürse kalan 80 milyon ton linyiti değerlendirmek amacıyla ilave bir ünite kurulabileceği bilgisi alınmıĢtır. Manisa ili Soma ilçesinde kurulu gücü 1.034 MW, yıllık ortalama enerji üretimi 6.721 GWh olan ve EÜAġ tarafından iĢletilen Soma Termik Santrali, 1981 yılında iĢletmeye açılmıĢtır. Soma Termik Santrali‟nin yıllık kömür tüketim kapasitesi ise 8.000.000 tondur. 30 Temmuz 2010 tarihinde (SEÜAġ‟a yapılan ziyarette yetkililer, santralin ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığı tarafından 600 MW ilave güç kurulması Ģartıyla özelleĢtirme planının olduğunu ancak henüz sonuçlanmadığını belirtmiĢlerdir. 1957 yılında kurulan 2*22=44 MW gücündeki TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 199 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 2 adet ünitenin bakımda olduğu, santral bünyesinde çevre mevzuatına uygunluk ve teknolojik açıdan sistemin modernizasyonu konularında 21 adet proje olduğu ve bu projelerin maliyetin yaklaĢık 800 milyon TL olduğu bilgisi alınmıĢtır. Yetkililer, SEÜAġ‟ın mevcut durum itibarıyla kapasite kullanım oranının %60 olduğunu, santralin verimli çalıĢabilmesi için kapasite kullanım oranının %75 ve üzerinde olması gerektiğini belirtmiĢlerdir. TR33 Bölgesi linyit rezervlerine iliĢkin bilgiler Tablo 5.10‟da, TR33 Bölgesi‟nde geleneksel enerji kaynaklarından elektrik üretmek için EPDK‟dan lisans almıĢ Ģirketlere iliĢkin bilgiler ise Tablo 5.11‟de yer almaktadır. Tablo 5.10: TR33 Bölgesi’nin Linyit Kaynakları Afyonkarahisar Saha Kütahya İşletilebilir Potansiyel Görünür Muhtemel Mümkün Toplam (Bin Ton) (Bin TEP) Sincanlı Dumlupınar Karacaviran - 3.870 - 3.870 - 1.091 Toplam 0 3.870 0 3.870 0 1.091 Gediz Ayçatı 145 12.300 11.500 23.945 - 12.451 Seyitömer 198.666 - - 198.666 - 37.747 Tunçbilek 147.050 46.882 - 193.932 124.413 45.183 15.800 - - 15.800 11.850 3.345 108.000 - - 108.000 81.000 22.864 - 1.700 - 1.700 - - 469.661 60.882 11.500 542.043 217.263 121.590 Tunçbilek Ömerler Tunçbilek Derinsaha TavĢanlı Alabarda Toplam Soma Eynez Manisa Rezerv (Bin Ton) 309.109 83.314 63.594 456.017 - 96.996 Soma Evciler 46.461 - - 46.461 34.846 8.335 Soma Merkez 30.376 4.800 - 35.176 23.714 9.699 Soma Tarhala 7.339 18.503 - 25.842 5.034 6.006 Soma IĢıklardere 70.281 - - 70.281 36.230 18.471 Soma Türkpiyale - 3.216 - 3.216 - 527 Soma Çinge 20.386 - - 20.386 - - Akçaavlu Dualar - 9.345 - 9.345 - 1.682 Gördes Çıtak - 5.000 - 5.000 - 1.800 Soma DeniĢ 1-2 152.139 - - 152.139 91.183 15.404 Soma Kozluören 3.614 4.393 - 8.007 - 4.376 639.705 128.571 63.594 831.870 191.007 163.296 1.109.366 193.323 75.094 1.377.783 408.270 285.977 Toplam TR33 Bölgesi Toplamı Kaynak: MTA, Afyonkarahisar Ġli Maden ve Enerji Kaynakları, Kütahya Ġli Maden ve Enerji Kaynakları, Manisa Ġli Maden ve Enerji Kaynakları, UĢak Ġli Maden ve Enerji Kaynakları, http://www.mta.gov.tr/ TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 200 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 5.11: TR33 Bölgesi’nde Geleneksel Enerji Kaynaklarından Elektrik Üretmek İçin EPDK’dan Lisanslı Şirket Bilgileri Şirket Adı Lisans Türü Tesis Yeri Tesis Türü Aksa Enerji Üretim A.ġ. Üretim Manisa Termik-Doğal Gaz MOSB Enerji Elektrik Üretim Ltd. ġti. Üretim MOSB Enerji Kojenerasyon Santralı HG Enerji Elektrik Üretimi San. ve Tic. A.ġ Keskinoğlu Tavukçuluk ve Damızlık ĠĢletmeleri San. Tic. A.ġ. Türkiye ġeker Fabrikaları A.ġ. Türkiye ġeker Fabrikaları A.ġ. Baha Esat Tekand Kütahya ġeker Fabrikası A.ġ. Alkim Alkali Kimya A.ġ. Üretim Otoprodüktör Kütahya Ġli, Gediz ilçesi, HG Enerji Santralı Manisa Ġli, Akhisar Ġlçesi / Keskinoğlu Otoprodüktör Tesisi Afyonkarahisar TermikKojenerasyon-Doğal Gaz Doğal Gaz-Termik Otoprodüktör Otoprodüktör Kurulu (MWe) Güç 115,26 84,83 52,38 Doğal Gaz-TermikKojenerasyon 3,50 Termik-Diğer 12,80 UĢak Termik-Diğer 3,72 Otoprodüktör Kütahya Termik 2,56 Otoprodüktör Afyonkarahisar Termik-Diğer 3,38 Eti Maden ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü Selkasan Kağıt ve Paketleme Malzemeleri Ġmalatı San. ve Tic. A.ġ Graniser Granit Seramik San. ve Tic. A.ġ. SEÜAġ Otoprodüktör Emet-Kütahya Termik 10,40 Otoprodüktör Manisa Termik 10,20 Otoprodüktör OSB Akhisar-Manisa Termik 5,40 Üretim Soma-Manisa Termik-Kömür 1.034,00 EÜAġ Üretim Seyitömer Termik-Kömür 600,00 EÜAġ Üretim Tunçbilek Termik-Kömür 365,00 Sönmez Elektrik Üretim San. ve Tic. A.ġ. Polat Elektrik Üretim ĠnĢaat Ġthalat Ġhracat A.ġ. Binatom Elektrik Üretim A.ġ. Üretim UĢak Termik 70,73 Üretim Kütahya Ġli, Seyitömer Beldesi Kütahya Ġli, Gediz Ġlçesi, Dörtdeğirmen Köyü Termik-Kömür 51,00 Üretim Termik-Doğal Gaz 2,00 Lisans Tarihi-No’su 0,00 İşletmedeki Kapasite (MWe) 115,26 49 0,00 84,83 11.05.2010 - EÜ/25574/1623 11.05.2010 - EO/25575/1624 49 52,38 0,00 15 3,50 0,00 10.07.2003 – EO/16222/289 10.07.2003 - EO/16220/287 24.07.2003 – EO/1643/321 19.06.2003 – EO/1534/242 05.06.2003 – EO/15013/209 17.08.2006 – EO/8631/669 15 0,00 12,80 15 0,00 3,72 15 0,00 2,56 15 0,00 3,38 15 0,00 10,40 49 0,30 9,90 25.05.2004 – EO/3211/455 13.03.2003 – EÜ/10129/005 13.03.2003 – EÜ/10146/022 13.03.2003 – EÜ/10140/016 16.06.2005 – EÜ/4982/554 04.12.2008 – EÜ/186611/1342 19.03.2009 – EÜ/20214/1433 15 0,00 5,40 10 0,00 1.034,00 10 0,00 600,00 10 0,00 365,00 20 8,73 26,19 49 51,00 0,00 49 2,00 0,00 21.02.2008 - EÜ/15013/1089 30.06.2009 - EÜ/21398/1508 Lisans Süresi (Yıl) 30 İnşa Halindeki Kapasite (MWe) Kaynak: http://www.epdk.gov.tr/lisans/elektrik/lisansdatabase/verilentesistipi.asp (EriĢim: 30.06.2010) ÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 201 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 5.1.5. Yenilenebilir Enerji Kaynakları Yenilenebilir enerji; güneĢ, su, rüzgar, biyokütle, dalga ve jeotermal ısı gibi yenilenebilir (doğal olarak yenilenen) doğal kaynaklardan elde edilir. Artan enerji ihtiyacının tükenmekte olan fosil yakıt kaynakları ile karĢılanamayacağı net olarak ortada olduğu için, dünya alternatif enerji kaynakları kullanımını ön plana çıkarmak durumundadır. Yenilenebilir enerji kaynakları hidrolik ve hidrolik-dıĢı yenilenebilir enerji kaynakları olarak iki ayrı grupta değerlendirilebilir. Hidrolik-dıĢı yenilenebilir enerji kaynakları arasında en büyük payın rüzgâr enerjisine ait olacağı, güneĢ ve dalga enerjilerinin de 2030 yılında ön plana çıkacağı öngörülmektedir. Dünyada 2007 yılı sonu itibarıyla yenilenebilir enerjiden sağlanan net elektrik üretiminin %70,2‟si hidroelektrik enerjiden, %15,7‟si biyokütle enerjisinden, %9,8‟si rüzgâr enerjisinden, %4,1‟i jeotermal enerjiden ve %0,2‟si güneĢ enerjisinden elde edilmiĢtir (U.S. International Energy Administration, International Energy Statistics, 2004-2008). 2008 yılı sonu itibarıyla Türkiye toplam enerji arzının %8,6‟sı hidrolik dahil yenilenebilir enerji kaynaklarından sağlanmıĢtır. Elektrik piyasasının liberalleĢmesi, yenilenebilir enerji kaynakları ile ilgili yasal düzenlemelerin iyileĢtirilmesi ve Türkiye‟nin zengin rüzgâr, güneĢ ve jeotermal enerji kaynaklarına sahip olması gibi göstergeler birlikte değerlendirildiğinde Türkiye‟nin yenilenebilir enerji piyasasında çok büyük bir potansiyele sahip olduğu ortaya çıkmaktadır. 2005 yılında yürürlüğe giren Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanılmasına ĠliĢkin Kanun ile özel sektör tarafından yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik enerjisi üretilmesi imkanı sağlanmıĢtır. 2010-2014 Stratejik Planı‟na göre ETKB‟nin yenilenebilir enerji kaynaklarına iliĢkin temel hedefi, yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik enerjisi üretimi içerisindeki payının 2023 yılında en az %30 düzeyinde olmasının sağlanmasıdır (ETKB, 2010-2014 Stratejik Planı, sayfa 26). 5.1.5.1. Hidrolik Enerji Hidroelektrik santraller (HES) çevre dostu, temiz, yenilenebilir, yüksek verimli, yakıt gideri olmayan, uzun ömürlü, yatırımı geri ödeme süresi kısa, iĢletme gideri çok düĢük özellikleri ile ön plana çıkmaktadır. Dünya, Avrupa ve Türkiye hidroelektrik potansiyeli Tablo 5.12‟de verilmektedir. Buna göre, Türkiye‟nin teorik hidroelektrik potansiyeli dünya teorik potansiyelinin %1‟i, Avrupa teorik potansiyelinin %16‟sıdır (DSĠ, www.dsi.gov.tr). Tablo 5.12: Dünya, Avrupa ve Türkiye Hidroelektrik Potansiyeli Bölge Brüt HES Potansiyeli Teknik HES Potansiyeli Ekonomik HES Potansiyeli Dünya 40.150.000 14.060.000 8.905.000 Avrupa 3.150.000 1.225.000 1.000.000 Türkiye 433.000 216.000 140.000 Kaynak: http://www.dsi.gov.tr/hizmet/enerji.htm#basadon Türkiye‟de teorik hidroelektrik potansiyel 433 milyar KWh/yıl, teknik olarak değerlendirilebilir potansiyel 216 milyar KWh/yıl, teknik ve ekonomik olarak değerlendirilebilir potansiyel ise 140 milyar KWh/yıl olarak hesaplanmıĢtır. ABD teknik hidroelektrik potansiyelinin %86‟sıni, Japonya %78‟ini, Norveç %68‟ini, Kanada %56‟sını, Türkiye ise %22‟ini geliĢtirmiĢtir. Hidroelektrik potansiyelin enerjiye dönüĢtürülmesi sürecinde DSĠ bu alanda oluĢturulan 13.700 MW kurulu gücün 10.700 MW‟ını (%81) gerçekleĢtirmiĢtir. 2008 yılı sonu itibarıyla Türkiye‟de 172 adet HES iĢletmede TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 202 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU bulunmaktadır. Bu santraller, 13.700 MW bir kurulu güce ve toplam ekonomik potansiyelin %35‟ine karĢılık gelen 48.000 GWh/yıl ortalama üretim kapasitesine sahiptir. Kurulu gücü 8.600 MW olan ve toplam ekonomik potansiyelin %14‟ü olan 20.000 GWh/yıl üretim kapasitesine sahip 148 adet HES ise halen inĢa halinde bulunmaktadır. Geriye kalan 72.000 GWh/yıl‟lık potansiyeli kullanabilmek için ileride Türkiye‟de 1.418 adet HES yapılacak ve ilave 22.700 MW kurulu güçle HES‟lerin toplam sayısı 1.738 adete çıkacaktır. Gelecekte yapılacak HES‟ler ile Türkiye‟nin toplam ekonomik kurulu gücü olan 45.000 MW, 1.738 adet HES ile ülkenin nehirlerindeki tüm ekonomik hidroelektrik enerji potansiyelden faydalanma imkânı verecektir (DSĠ, www.dsi.gov.tr). Tablo 5.13: Türkiye İşletmedeki, İnşa Halindeki ve İnşa Edilecek Olan HES’lerin Sayısı, Kurulu Kapasiteleri ve Ortalama Yıllık Üretimleri HES Toplam Kurulu Ortalama Yıllık Oranı Projelerin Durumu Sayısı Kapasite (MW) Üretim (GWh/yıl) (%) ĠĢletmede 172 13.700 48.000 35 ĠnĢa Halinde 148 8.600 20.000 14 ĠnĢaatına Henüz BaĢlanmayan 1.418 22.700 72.000 51 Toplam Potansiyel 1.738 45.000 140.000 100 Kaynak: http://www.dsi.gov.tr/hizmet/enerji.htm#basadon 2008 yılı sonu itibarıyla Türkiye enerji üretimindeki toplam kurulu kapasitenin %33‟ü hidrolik santrallere aittir. 2009 yılı sonu itibarıyla Türkiye toplam elektrik üretiminin %18,5‟i hidrolik kaynaklardan sağlanmıĢtır. TR33 Bölgesi‟nde elektrik üretimi yapan 3 adet HES mevcuttur. Kayaköy HES Kütahya ilinde yer almakta olup toplam kurulu gücü 2,56 MW ve yıllık ortalama enerji üretimi 8 GWh‟dir (ETKB, Mavi Kitap, Ankara 2009, sayfa 19). Kayaköy HES regülatörünün iĢletilmesi EÜAġ tarafından yapılmaktadır. Lisans tarihi 04.04.2003 olup lisans süresi 10 yıldır. Demirköprü HES Manisa ilinde olup toplam kurulu gücü 69 MW ve yıllık ortalama enerji üretimi ise 193 GWh‟dir (ETKB, Mavi Kitap, Ankara 2009, sayfa 17). Lisans tarihi 04.04.2003 olup lisans süresi 10 yıldır. Dinar II HES Afyonkarahisar ilinde olup toplam kurulu gücü 3 MW ve yıllık ortalama enerji üretimi ise 16 GWh‟dir (DSĠ, http://www.dsi.gov.tr/bolge/dsi18/Afyon.htm#DinarII). 2008 sonu itibarıyla TR33 Bölgesi‟nin hidrolik santrallerinin kurulu gücü 74,56 MW olup 13.828,70 MW olan Türkiye hidrolik kurulu gücünün %0,5‟ini oluĢturmaktadır (ETKB, Mavi Kitap, Ankara 2009, sayfa 21). Bunun dıĢında EPDK‟dan üretim lisansı almıĢ, ancak henüz üretime geçmemiĢ 3 adet proje bulunmaktadır. 30 Haziran 2010 tarihi itibarıyla EPDK‟nın internet sayfasından derlenen bilgilere göre, TR33 Bölgesi‟nde hidrolik enerjiden elektrik üretmek için alınan üretim lisansları ile ilgili bilgiler Tablo 5.14‟de yer almaktadır (Not: Yukarıda Dinar II HES ile ilgili verilen bilgiler DSĠ‟nin internet sitesinden alınmıĢtır. Söz konusu HES ile ilgili EPDK sitesinde 30 Haziran 2010 tarihi itibarıyla veri bulunamamıĢtır). TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 203 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 2,56 EÜAġ Üretim Demirköprü HES 69,00 Eger Elektrik Üretim Ltd. ġti. Üretim Kütahya Ġli, Eğer HES Projesi HES 2,08 04.04.2003 EÜ/126-89/131 04.04.2003EÜ/126-63/105 15.01.2009 – EÜ/1938-4/1376 Ünsa Madencilik Turizm Enerji Kütahya Ġli, Seramik Orman 04.06.2009 – Üretim Kayaboğazı HES 1,20 Ürünleri Elektrik EÜ/2116-5/ Barajı ve HES Üretim San. ve Tic. A.ġ. Üner Enerji Kütahya Ġli, 15.12.2009 – Elektrik Üretim Üretim Haymeana I-II HES 11,05 EÜ/2343-1/1570 San. ve Tic. A.ġ. HES *07.02.2008‟den itibaren Kaynak: http://www.epdk.gov.tr/lisans/elektrik/lisansdatabase/verilentesistipi.asp İşletmedeki Kapasite (Mwe) HES İnşa Halindeki Kapasite (Mwe) Kurulu Güç (MWe) Kayaköy Lisans Süresi (Yıl) Tesis Türü Üretim Lisans Tarihi No’su Tesis Yeri EÜAġ Şirket Adı Lisans Türü Tablo 5.14: TR33 Bölgesi’nde Hidrolik Enerjiden Elektrik Üretmek İçin EPDK’dan Lisans Almış Şirket Bilgileri 10 0,00 2,56 10 0,00 69,00 49 2,08 0,00 49 1,20 0,00 49* 11,05 0,00 5.1.5.2. Hidrolik-dışı Yenilenebilir Enerji Kaynakları Dünyada hidrolik-dıĢı yenilenebilir enerji kaynaklarının kurulu güçteki oranı 2007 yılında %2,5 iken 2030 yılında bu oranın %8,6‟ya yükseleceği, hidroliğin ise aynı dönemde %16‟dan %14‟e düĢeceği tahmin edilmektedir. Yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik üretimindeki kullanım payının ise 2007 yılındaki %18‟den 2030 yılında %22‟ye ulaĢacağı düĢünülmektedir (EÜAġ, Elektrik Üretim Sektör Raporu, 2009, sayfa 4). Türkiye‟de hidrolik-dıĢı yenilenebilir enerji sektörü ise emekleme aĢamasındadır. 2008 yılı sonu itibarıyla toplam kurulu kapasite içerisinde hidrolik, rüzgâr ve jeotermal enerjilerin payları sırasıyla %33, %0,9 ve %0,1 olarak gerçekleĢmiĢtir (TYDTA, Çevre Teknolojileri ve Yenilenebilir Enerji Sektörü Raporu, Aralık 2009, sayfa 12). TR33 Bölgesi, özellikle jeotermal ve kısmen de rüzgâr enerjisi bakımından önemli bir potansiyele sahiptir. Mevcut durumda, yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik üretiminde kullanımı çok kısıtlı olmakla birlikte, jeotermal enerjinin konut ısıtılmasında ve seracılıkta kullanımı gittikçe yaygınlaĢmaktadır. 5.1.5.2.1. Rüzgâr Enerjisi Rüzgâr enerjisi, hidrolik-dıĢı yenilenebilir enerji kaynakları arasındaki en geliĢmiĢ ve ticari açıdan en elveriĢli enerji çeĢididir. Dünyada ve Türkiye‟de rüzgârdan elektrik enerjisi elde edilmesi hızla artmaktadır. Geleneksel güç santrallerinin aksine, rüzgar enerjisi, enerji güvenliği açısından yakıt maliyetlerini ve uzun dönemli yakıt fiyatı risklerini eleyen ve ekonomik, politik ve tedarik riskleri açısından diğer ülkelere bağımlılığı azaltan yerli ve her zaman kullanılabilir bir kaynaktır. Ancak rüzgâr türbinlerinin büyük alan kaplaması, gürültü kirliliği oluĢturması ve üretilen elektriğin kalite sorunları gibi bazı dezavantajları bulunmaktadır. Dünya rüzgâr kaynağı 53 TWh/yıl olarak hesaplanmakta olup günümüzde toplam rüzgâr enerjisi kurulu TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 204 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU gücü 40.301 MW'dir. www.enerji.gov.tr). Bunun üçte biri ise Almanya'da bulunmaktadır (ETKB, Dünyada olduğu gibi Türkiye‟de de yenilenebilir enerji kaynakları arasında rüzgâr enerjisi ön plana çıkmaktadır. 2004 yılı itibarıyla 18 MW düzeyinde olan rüzgâr enerjisi kurulu kapasitesi 2008 yılı sonunda 364 MW‟a, 2009 yılı sonunda 753,7 MW‟a ulaĢmıĢtır. 2010 yılı ilk yarısında ise bu rakam 1.029,85 MW‟a ulaĢmıĢtır (EÜAġ, Elektrik Üretim Sektör Raporu, 2009, sayfa 7). Türkiye rüzgâr enerjisi potansiyeli ise 48.000 MW olarak belirlenmiĢtir [ETKB, Elektrik ĠĢleri Etüt Ġdaresi Genel Müdürlüğü (EĠE), Türkiye Rüzgâr Enerjisi Potansiyeli Atlası (REPA), 2007, giriĢ bölümü]; (ETKB, ETKB Ġle Bağlı ve Ġlgili KuruluĢlarının Amaç ve Faaliyetleri, Ankara 2009, sayfa 9). Türkiye‟de rüzgâr santrallerinin yoğun olarak kurulduğu iller Marmara Bölgesi‟nde Balıkesir, Ġstanbul, Çanakkale, Ege Bölgesi‟nde Ġzmir, Manisa, Aydın, Muğla, Doğu Akdeniz çevresinde Osmaniye ve Hatay‟dır. REPA‟da, maliyet etkin bir Ģekilde rüzgâr enerjisi santrali (RES) kurulabilmesi için 50 m. yükseklikte rüzgâr hızının en az 7-7,5 m/s ve kapasite faktörünün %35 veya üzerinde olması gerektiği belirtilmektedir. TR33 Bölgesi illerinin 50 metredeki rüzgâr gücüne göre RES gücü kapasitesi ile ilgili veriler Tablo 5.15‟te yer almaktadır. Tablo 5.15: TR33 Bölgesi İllerinin 50 Metredeki Rüzgar Gücüne Göre RES Gücü Kapasiteleri 6,8-7,5 m/s’de 7,5 m/s ve Üstü Dâhil İl Adı Alan (km2) Kurulu Güç (MW) Kurulu Güç (MW) Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak 172,05 628,56 860,24 38,03 190,16 190,16 1.060,46 2.371,76 5.302,32 1,86 9,28 9,28 Kaynak: EMO, Enerji Raporu, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 205 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU ġekil 5.1‟de verilen REPA incelendiği zaman, TR33 Bölgesi‟nde RES kurulmasına en uygun alanların Manisa ili sınırları içerisinde olduğu görülmektedir. Şekil 5.1: Türkiye ve TR33 Bölgesi Enerjisi Potansiyel Atlası Kaynak: http://www.eie.gov.tr/duyurular/YEK/YEKrepa/REPA-duyuru_01.html TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 206 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 5.16‟dan da görüleceği üzere, mevcut durumda Manisa ilinin Akhisar, Sayalar ve Soma bölgelerinde iĢletmedeki kurulu kapasitesi 94,5 MWe olan 3 adet santral bulunmakta olup TR33 Bölgesi‟ndeki toplam kurulu güç Türkiye rüzgâr enerjisi toplam kurulu gücünün yaklaĢık %12‟sini oluĢturmaktadır. Tablo 5.16: TR33 Bölgesi’nde Kurulu Rüzgar Santralleri Lokasyon Toplam Kurulu Güç (MWe) İşletmedeki Kurulu Güç (MWe) Üretime Geçiş Tarihi Kuyucuk-Gelenbe-MANĠSA 25,6 0 - 140,4 49,5 2010 43,8 0 - 34,2 34,2 2008 10,8 10,8 2007 90 0 - UġAK 54 0 - TR33 Bölgesi Türkiye 398,8 3.352 94,5 1.029,85 - İşletme Adı Alize Enerji Elektrik Üretim A.ġ. Soma Enerji A.ġ. Akhisar Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretimi Santralı Ltd. ġti. Doğal Enerji Elektrik Üretim A.ġ. Deniz Elektrik Üretim Ltd. ġti. Bilgin Rüzgar Santrali Elektrik Üretim A.ġ. Hamidiye-BozarmutTekeliıĢıklar-TuzladağıKozluören-GökçukurSultaniye-Soma-MANĠSA Akhisar Ġlçesi, GeventepeBekirler-HamidiyeTasaltıtepe-KıraçkuyusuHafıztepe-MANĠSA Rahmanlar-AkkocalıGökçealan-Sayalar-MANĠSA Karakurt-Ġlyaslar-ÇakaltepeMANĠSA Kızılören-ġifadağı-KozluörenGöktaĢ-HamidiyeDavulludağı-Gökçukur-SomaKırkağaç-MANĠSA Söke Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santralı Ltd.ġti. Toplam Kaynak: http://www.epdk.gov.tr/lisans/elektrik/lisansdatabase/verilentesistipi.asp 5.1.5.2.2. Güneş Enerjisi ġüphesiz ki dünyanın en önemli enerji kaynağı güneĢtir. GüneĢin ısınım enerjisi, yer ve atmosfer sistemindeki fiziksel oluĢumları etkileyen baslıca enerji kaynağıdır. Dünyadaki madde ve enerji akıĢları güneĢ enerjisi sayesinde mümkün olabilmektedir. Rüzgâr, deniz dalgası, okyanusta sıcaklık farkı ve biyokütle enerjileri, güneĢ enerjisinin değiĢim geçirmiĢ biçimleridir. Türkiye güneĢ enerjisi potansiyeli 380 milyar KWh/yıl olarak hesaplanmıĢtır (ETKB, www.enerji.gov.tr). Türkiye‟nin yıllık ortalama güneĢ alma süresi 2.738 saat (günde 7,50 saat) ve ortalama yıllık güneĢ radyasyonu 1.526 KWh/m 2 (günlük 4,18 KWh/m2)‟dir. 2007 yılındaki toplam güneĢ enerjisi üretimi 420.000 TEP‟tir. Türkiye'nin en fazla güneĢ enerjisi alan yerleri güney kısımları olup Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Akdeniz Bölgesi ve Güney Ege Bölgesi en baĢta gelen bölgeler olarak sıralanabilir. Güney ve batı kısımları ise en yüksek güneĢ enerjisi potansiyeline sahiptir. Bu potansiyele rağmen halen Ģebekeye bağlı büyük ölçekli güneĢ-pv santrali bulunmamaktadır. GüneĢ pilleri (güneĢ-pv) Türkiye‟de çoğunluğu orman gözetleme kuleleri, Türk Telekom, deniz fenerleri, üniversite ve kurumlar baĢta olmak üzere bazı yerlerde küçük güçlerin karĢılanmasında ve araĢtırma amaçlı, otoyol ve park aydınlatmasında, su pompalama ve su arıtma sistemlerinde küçük güçlerde çatılarda veya binaya entegre olarak kullanılmaktadır. Halen kullanılmakta olan güneĢ pili sistemlerinin toplam kapasitesi 3.000 KW‟dır (Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi, Türkiye Enerji Raporu 2009, Aralık 2009, sayfa 43). Gerek ilgili kanunlardaki yetersizlikler gerekse ilk yatırım maliyetlerinin çok yüksek olmasından dolayı güneĢ enerjisi Türkiye‟de çok fazla kullanım alanı bulamamıĢtır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 207 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU ġekil 5.2‟de görüleceği üzere TR33 Bölgesi‟nin güneĢ enerjisi potansiyeli fazla değildir. TR33 Bölgesi illeri arasında Afyonkarahisar ve UĢak illerinin güneĢ enerjisi potansiyeli diğer illere göre daha fazladır. Şekil 5.2: Türkiye ve TR33 Bölgesi Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası Kaynak: http://repa.eie.gov.tr/MyCalculator/Default.aspx TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 208 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 5.17‟de illerin ortalama güneĢlenme süresi ve maruz kaldıkları güneĢ radyasyonu miktarları, Türkiye ve Türkiye‟nin güneĢ enerjisi potansiyeli en yüksek ili olan ġanlıurfa ile karĢılaĢtırılmalı bir Ģekilde gösterilmektedir. Söz konusu değerler ve güneĢ enerjisi santrali (güneĢ tarlası) kurmak için uygun Ģartlar birlikte değerlendirildiğinde TR33 Bölgesi‟nin, güneĢ enerjisinden elektrik elde edilmesine yönelik kapasitesinin yeterli olmadığı değerlendirilmektedir. Kütahya‟nın TavĢanlı ilçesinde, Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca tahsis edilen 150.000 m2‟lik arazide, AYT Grup ile Alman Stizin ortaklığı tarafından kurulacak fabrikada solar teknolojisi ile güneĢ panelleri üretimi yapılacak olup fabrikanın yıllık kapasitesi 280 MW ve yatırım tutarı yaklaĢık 300.000.000 Euro olacaktır. Fabrikanın, 2010 yılı sonunda üretime geçmesi planlanmaktadır (http://aytgrupenerji.com). Global Radyasyon (KWh/m2.gün) Global Radyasyon (KWh/m2.gün) 4,60 1,78 5,45 2,20 6,57 3,77 7,62 4,96 9,49 5,94 11,32 6,44 11,77 6,29 11,06 5,72 9,26 4,63 7,11 3,45 5,22 2,13 3,94 1,57 7,78 4,07 KWh/m2.gün Uşak Güneşlenme Süresi (saat) 3,71 1,77 4,78 2,35 5,50 3,75 6,65 4,93 8,91 6,08 10,29 6,48 10,77 6,38 10,09 5,72 8,90 4,69 6,26 3,28 4,75 2,04 3,51 1,51 7,01 4,08 7,44 saat ve 4,16 Güneşlenme Süresi (saat) 1,85 2,47 4,00 5,10 6,21 6,63 6,70 5,94 4,92 3,53 2,19 1,66 4,27 Global Radyasyon (KWh/m2.gün) 3,91 5,17 5,64 7,05 9,27 10,71 11,36 10,73 9,39 6,82 5,12 3,74 7,41 Güneşlenme Süresi (saat) Global Radyasyon (KWh/m2.gün) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama TR33 Bölgesi Ortalama ġanlıurfa Ortalama Türkiye Ortalama Güneşlenme Süresi (saat) Tablo 5.17: Türkiye ve TR33 Bölgesi Güneşlenme Süreleri ile Global Radyasyon Verileri Afyonkarahisar Kütahya Manisa 4,00 4,53 5,49 7,02 9,08 11,14 12,17 11,52 9,69 7,34 5,27 3,51 7,56 1,83 2,41 3,93 5,09 6,13 6,58 6,63 5,88 4,83 3,51 2,19 1,65 4,22 8,31 saat ve 4,35 KWh/m2.gün 7,50 saat ve 4,18 KWh/m2.gün Kaynak: http://repa.eie.gov.tr/MyCalculator/Default.aspx 5.1.5.2.3. Jeotermal Enerji Jeotermal enerji hem dünyanın bazı yerlerinde yerkabuğunun kilometrelerce altından hem de dünyanın her yerinde jeotermal ısı pompalarının birkaç metre altından dünyanın kendi ısısından elde edilen enerjidir. Bir enerji tesisi kurmak oldukça masraflıdır; ancak iĢletme masrafları düĢüktür. Nihai olarak bu enerji dünyanın çekirdeğindeki ısıdan elde edilmektedir. Dünyada jeotermal kaynaklardan elektrik üretimi için kurulu güç 10.470 MWe olup ilk 5 ülke sırasıyla ABD, Filipinler, Endonezya, Meksika ve Ġtalya‟dır (EPDK, Jeotermal Enerjiye ĠliĢkin Yasal Düzenleme ve Destekler, Saffet Durak, Ankara 2009, sayfa 9). Türkiye‟nin toplam jeotermal potansiyeli 31.500 MW olup bu potansiyelin 1.500 MW‟ı elektrik üretimine elveriĢlidir ve jeotermal alanların %55‟i ısıtma alanlarına uygundur (Türkiye Kalkınma Bankası, Enerji Sektörü Raporu, Ağustos 2009, sayfa 31). Türkiye jeotermal kaynakları doğrudan kullanımda 1.385 MW ile dünyada 5. sıradadır. 2005 yılı TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 209 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU itibarıyla jeotermal kaynakların dünyada doğrudan kullanımı 27.825 MW olup ilk 4 ülke sırasıyla ABD, Ġsviçre, Çin ve Ġzlanda‟dır. Türkiye‟de elektrik üretimine uygun 15 saha bulunmuĢ olup 7 sahada 9 proje ile elektrik üretimi yapılmaktadır. 2009 yılı sonu itibarıyla Türkiye‟nin jeotermal enerjisi kurulu gücü 77,2 MW‟dir (ETKB, www.enerji.gov.tr). Türkiye‟deki jeotermal kaynakların %66‟sı Ege Bölgesi‟nde yer almaktadır. Afyonkarahisar ilinde 4 adet jeotermal alan bulunmaktadır. Bu alanlar; Ömer-Gecek-KızıkUyuz, Gazlıgöl, Heybeli-Çay ve Sandıklı‟dır. Kütahya ilinde 11 adet jeotermal alan bulunmakta olup bu alanlar Simav-Eynal-Çitgöl-NaĢa, Gediz-Abide, Murat Dağı, Yoncalı, Emet, Yeniceköy, Dereli, Göbel, Ilıca (Harlek), Hisarcık ve ġaphane‟dir. Manisa ilinde 9 adet jeotermal alanda bulunmakta olup bu alanlar Turgutlu-Urganlı, Salihli-KurĢunlu, AlaĢehirHorzum Sazdere, KöprübaĢı-Saraycık, Kula-Emir-ġehitli, Demirci-Eskihisar, AlaĢehir-Sarıkız, Soma-MenteĢe ve Sarıgöl‟dür. UĢak ilinde ise 6 adet jeotermal alan bulunmakta olup bu alanlar Emirfakı-Akbulak, Hamamboğazı, Kızılcaören-Ilıca, Aksaz, Hasköy ve Örencik‟tir. TR33 Bölgesi‟nde bulunan jeotermal kaynaklar baĢlıca konut ısıtılmasında, seracılıkta, termal turizmde kullanılmaktadır. Tablo 5.18‟de görüldüğü üzere jeotermal kaynakların konut ısıtılmasında kullanımında öne çıkan TR33 Bölgesi illeri sırasıyla Afyonkarahisar, Kütahya ve Manisa‟dır. Tablo 5.18: TR33 Bölgesi’nde Jeotermal Kaynak İle Konut Isıtması Isıtılan Konut Devreye Sıcaklık Lokasyon Sayısı Alma Tarihi (0C) 95 Ġl Özel Ġdaresi Ağırlıklı Belediye A.ġ. 1998 70 Belediye Ağırlıklı A.ġ. 1991 137 Belediye 2002 94 Belediye Afyonkarahisar Merkez 5.000 1996 Afyonkarahisar Sandıklı 3.800-5.000 7.000 12.000-24.000 Kütahya Simav Manisa Salihli Yatırımcı Kaynak: EPDK, Jeotermal Enerjiye ĠliĢkin Yasal Düzenleme ve Destekler, Saffet Durak, Ankara 2009, sayfa 5 Ayrıca, Türkiye Jeotermal Derneği‟nin “Türkiye‟de Jeotermal” baĢlıklı çalıĢmasında Türkiye‟de Jeotermal Enerji ile Isıtılabilecek Potansiyel YerleĢim Yerleri arasında TR33 Bölgesi‟nin potansiyeli Tablo 5.19‟da görüldüğü üzeredir. Tablo 5.19: TR33 Bölgesi’nde Jeotermal Enerji ile Isıtılabilecek Potansiyel Yerleşim Yerleri Lokasyon Isıtılabilecek Konut Sayısı Afyonkarahisar ve Civarı 65.000 Kütahya ve Civarı 35.000 Manisa ve Civarı 90.000 Toplam 190.000 Kaynak: http://www.jeotermaldernegi.org.tr/ ġekil 5.3‟te görüldüğü üzere TR33 Bölgesi illerinden Kütahya ve Manisa‟da jeotermal enerjiden elektrik üretimi için uygun alanlar bulunmaktadır. Ancak, TR33 Bölgesi‟nde jeotermal kaynakların elektrik üretiminde kullanılmasına yönelik Sanko Jeotermal Elektrik Santrali (JES) firması tarafından Manisa Salihli‟de baĢvuru aĢamasındaki 15 MWe kapasiteli tesis ile Zorlu Enerji tarafından Manisa AlaĢehir‟de baĢvuru aĢamasındaki 30 MWe kapasiteli tesis dıĢında herhangi bir tesis veya proje bulunmamaktadır. Diğer taraftan Manisa Kavaklıdere ve Kütahya Simav‟da sırasıyla 30 MW (213 0C çıkıĢ sıcaklığı) ve 35 MW (1620C çıkıĢ sıcaklığı) elektrik üretimine uygun jeotermal kaynak bulunmaktadır (EPDK, www.epdk.gov.tr). TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 210 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Şekil 5.3: Türkiye ve TR33 Bölgesi Jeotermal Kaynaklar Dağılımı ve Uygulama Haritası Kaynak: MTA, www.mta.gov.tr TR33 Bölgesi‟nin detaylı jeotermal envanteri Tablo 5.20‟de yer almakta olup fosil yakıtlardan yenilenebilir enerji kaynaklarına geçiĢ sürecinde TR33 Bölgesi‟nin sahip olduğu bu potansiyelin azami ölçüde kullanılmasının hem ucuz enerji hem de sürdürülebilir bir çevre açısından son derece önemli olduğu değerlendirilmektedir. MTA yetkililerinden alınan bilgiye göre, Kütahya‟nın ġaphane ilçesinde 2.500 metre derinliğinde 1720C‟de jeotermal kaynak bulunduğu ve sondaj çalıĢmalarının devam ettiği bilgisi alınmıĢtır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 211 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 5.20: TR33 Bölgesi’nin Jeotermal Envanteri Uşak Manisa Kütahya Afyonkarahisar İl Adı Jeotermal Destinasyon Sıcaklık (0C) Doğal Çıkış Debi Potansiyel (lt/sn) (MWt) Sıcaklık (0C) Sondaj Debi (lt/sn) Kullanım Alanı Kurulu Tesis Kaplıca, motel, termal havuz, sera ısıtılması, Afyonkarahisar Ģehrinin ısıtılması Kaplıca Kaplıca Potansiyel (MWt) Ömer-Gecek 51-64 4 0,47 50-99 656 175,75 Kaplıca, ısıtma, soğuk hava deposu ve endüstriyel ısı Kızık-Uyuz Gazlıgöl 46-71 38-58 2,1 2 0,32 0,29 42-80 34 5,55 Heybeli 36,5-50 6,9 0,43 50-56,5 70 6,29 Hamamçay Vadisi 45-70 90 12,43 69-70,5 98 14,56 Kaplıca, sera ısıtılması Kaplıca ve kaplıca tesislerinin ısıtılması Kaplıca, kaplıca tesisi, Heybeli Köyü ve sera ısıtılması Kaplıca ve kaplıca tesisi ısıtılması, seracılık ve Sandıklı ilçesinin ısıtılması Eynal 25-96 2,1 - 51-164 510 187 Çitgöl NaĢa Gediz Çelik, Dübecik ve Yoncalı Emet (YeĢil) 77-83 43-63,5 65-74 32-41 2 11,2 6 0,24 - 97 42 78-97 40-42 32 2 152 118 8,3 0,06 37 3,08 43-47 - - 39-47 24 1,1 Yeniceköy Dereli (Günceli) Ilıca 41 40,3-41,6 29-41 0,5 75 9 - 38 45 0,38 Turgutlu-Urganlı Salihli-KurĢunlu AlaĢehir KöprübaĢıSaraycık Kula-Emir 51-80 34,5-89 30-73 30-55 25,5 2,42 3 - 0,55 - 61 58-94 37-213 64-74 22 230 59 67 2,39 47,24 15 10,94 30-60 12,25 - 63-65 140 17 Emirfakı-Akbulak Hamamboğazı 38 37-40 3 - - 61-71,7 118 Aksaz Örencik 38 30-34 28 - - 36 38 15 70 Kaplıca Kaplıca ve kaplıca tesislerinin ısıtılması Kaplıca, kaplıca tesisi ısıtılması, seracılık ve Simav ilçesinin ısıtılması Kaplıca ve kaplıca tesisi ısıtılması Kaplıca ve kaplıca tesisi ısıtılması Kaplıca ve kaplıca tesisi ısıtılması Kaplıca ve kaplıca tesisi ısıtılması Kaplıca, kaplıca tesisi, sera ve Simav ilçesinin ısıtılması Kaplıca Kaplıca Termal tesis ve tesis ısıtılması Kaplıca Kaplıca, kaplıca tesisi ve Emet ilçesinin ısıtılması Kaplıca ve kaplıca tesisi ısıtılması Kaplıca Termal turizm Kaplıca Kaplıca Kaplıca Termal otel Kaplıca ġehir ve sera ısıtması, termal tesis Kaplıca Kaplıca 14,55 Isıtma ve termal turizm ġehir ve sera ısıtması Kaplıca ve kaplıca tesisi ısıtılması Kaplıca, kaplıca tesisi ve sera ısıtılması Kaplıca, kaplıca tesisi ve sera ısıtılması Kaplıca Kaplıca 0,06 1,03 Kaplıca Kaplıca ve kaplıca tesisi ısıtılması Kaplıca Kaplıca Kaplıca Kaplıca Kaynak: 1-) MTA, Ġl Maden ve Enerji Kaynakları Raporları 2-) DPT, Sekizinci 5 Yıllık Kalkınma Planı, Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu Enerji Hammaddeleri Alt Komisyonu Jeotermal Enerji ÇalıĢma Grubu R33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 212 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 5.1.5.2.4. Biyokütle Biyokütle oluĢmaktadır. kaynakları; tarım, orman, hayvan, organik Ģehir atıkları vb.'den EĠE‟den alınan bilgilere göre, 2009 yılı Mart ayı itibarıyla Türkiye‟nin orman kaynaklı toplam atık miktarı 4.787.541 ton (1,5 MTEP) olup kurulabilecek gazlaĢtırma tesisinin kapasitesi yaklaĢık 600 MW olacaktır. Yine EĠE‟den alınan bilgilere göre, 2009 yılı Mart ayı itibarıyla Türkiye tarla ve bahçe bitkileri kaynaklı atık miktarı toplamı 15.336.035 ton olup kurulabilecek gazlaĢtırma tesisinin kapasitesi yaklaĢık 1.900 MW olacaktır. 2009 yılı Mart ayı itibarıyla Türkiye toplam hayvan varlığı (büyükbaĢ, küçükbaĢ ve kanatlı hayvan) sayısı 315.898.120 adet olup hayvansal kaynaklı toplam atık miktarı 131.009.068 ton/yıl ve üretilebilecek toplam biyogaz miktarı 4.602.339.294 m3/yıldır. TR33 Bölgesi hayvan varlığı, atık miktarı ve üretilebilecek gaz miktarı ile ilgili veriler Türkiye verileri ile karĢılaĢtırmalı olarak il bazında Tablo 5.21‟de yer almaktadır. Tablodan da görüleceği üzere Afyonkarahisar ili TR33 Bölgesi‟nin hayvansal kaynaklı atıklardan üretilebilecek gaz potansiyelinin %39‟unu, Manisa ili %32‟sini, Kütahya ili %16‟sını ve UĢak ili ise %12‟sini oluĢturmaktadır. TR33 Bölgesi ise bu konuda Türkiye potansiyelinin %7‟sine sahiptir. Tablo 5.21: Türkiye ve TR33 Bölgesi İlleri Hayvan Varlığı, Atık Miktarı ve Üretilebilecek Gaz Miktarı Hayvan Atık Miktarı Toplam Biyogaz TR33 Türkiye Sayısı (Ton/yıl) Miktarı Bölgesi Payı Payı (m³/yıl) (%) (%) Afyonkarahisar 8.942.359 3.454.026 119.402.534 39% 3% Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye 1.490.039 1.655.297 49.526.571 16% 1% 14.937.245 2.882.199 98.573.487 32% 2% 2.592.430 1.047.237 37.388.102 12% 1% 27.962.073 9.038.759 304.890.694 315.898.120 131.009.068 4.602.339.294 100% 7% 100% Kaynak: EĠE Yenilenebilir Enerji Kaynakları ġubesi 5.2. Maden 5.2.1. Maden Sektörüne Küresel ve Yerel Bakış Dünya maden rezervlerinde önemli payları olduğu gibi dünya maden üretiminde de rol oynayan ülkelerin baĢında ABD, Çin, Güney Afrika, Kanada, Avustralya ve Rusya gelmektedir. Dünya ticaret rakamları incelendiğinde, çelik, bakır, kurĢun ve kalay gibi geleneksel metallerin kullanımı düĢerken, ileri seramik malzemeler, plastik ve polimer kökenli malzemeler gibi yüksek teknoloji malzemelerinin kullanımının giderek arttığı görülmektedir [Türkiye Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Maden Mühendisleri Odası, www.maden.org.tr]. KiĢi baĢına düĢen maden tüketimi ile yaĢam standardı arasında doğrusal bir iliĢki bulunmaktadır. KiĢi baĢına maden tüketimi fazla olan ülkelerde refah düzeyi daha yüksektir. Mineral Information Institute‟den alınan verilere göre, 2007 yılında bir yılda kiĢi baĢına maden tüketimi ABD‟de 21 ton, Avrupa‟da 15 ton, Türkiye‟de ise 5 tondur (Altın Madencileri Derneği, Madencilik Sektörü ve Altın Madenciliği, 2008, www.altinmadencileri.org.tr, sayfa 3). TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 213 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Türkiye birçok doğal zenginliğe sahip olduğu gibi önemli ve çeĢitli maden rezervlerine de sahiptir. Türkiye, dünya kara yüzölçümünün %0,5‟ine, dünya nüfusunun ise %1‟ine sahiptir. Dünya maden rezervleri içinde Türkiye‟nin payı, bu oranlardan seçilen birine göre fazlaysa ülke zengin, az ise fakir demektir. Bu yaklaĢımla, dünya rezervleri içinde %0,5‟ten fazla paya sahip olduğumuz madenler Türkiye için önemli madenler olarak nitelendirilebilir. Bor, feldspat, barit, stronsiyum tuzları, manyezit, diyatomit, fluorit, linyit, trona, volfram, antimuan, civa, altın, gümüĢ, çinko, kurĢun ve krom dünya rezervleri içinde %0,5‟den fazla paya ve dolayısıyla da rekabet gücüne sahip olduğumuz madenlerdir. Petrol, taĢ kömürü, doğal gaz, demir, bakır, manganez, nikel, kobalt, molibden, arsenik, uranyum, kükürt, fosfat, vollastonit, mika, talk, süs taĢları ise fakir olduğumuz madenlerdir. Dünyada ticareti yapılan 90 çeĢit madenden sadece, elmas, platin grubu metaller, kalay, titanyum, zirkon, vanadyum, potas, lityum mineralleri, andaluzit, sillimanit, brom-iyot, güherçile ve korindonun iĢletilebilir nitelik ve nicelikte hiçbir kaynağı Türkiye‟de bugüne kadar saptanamamıĢtır (DPT, Dokuzuncu Kalkınma Planı 2007-2013, Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu, sayfa 22). MTA‟nın “Görünür Maden Rezervleri” araĢtırma raporuna göre, Türkiye‟de toprak altında yaklaĢık 50 milyar ton civarında, ticarete konu 49 ayrı cins ve özellikte maden bulunmaktadır. Bu yönüyle Türkiye, maden kaynakları açısından 132 ülke arasında üretim itibarıyla 28‟inci, çeĢitlilikte ise 10‟uncu sırada yer almaktadır. Ayrıca dünyada ticareti yapılan 90 çeĢit madenden 77‟si Türkiye‟de bulunmaktadır. MTA‟nın muhtemel rezerv araĢtırmalarına göre Türkiye‟de yer altındaki en yüksek maden rezervi 15,8 milyar tonla dolomit madenine aittir (MTA, www.mta.gov.tr). Türkiye‟nin sahip olduğu madenler içerisinde, rezerv ve üretim kapasitesi, yüksek tenörü, rezerv büyüklüğü, iĢletme kolaylıkları ile gerek kalite ve çeĢitlilik, gerekse de üretim maliyetlerindeki rekabet üstünlükleri açısından dünyada söz sahibi olabileceği en önemli maden, kuĢkusuz 3.052.568.000 ton (%24,4-35 B2O3) rezervle –dünya rezervinin %72‟sine sahip olması sebebiyle- bor cevherleridir. Bor rezervleri açısından Türkiye‟yi %8 pay ile Rusya ve %7 pay ile ABD takip etmektedir. Dünya bor talebinin yaklaĢık %37‟sinin Eti Maden, %28‟inin RT Borax, %35‟inin de diğer üreticiler tarafından karĢılandığı tahmin edilmektedir (Eti Maden ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü, Bor Sektör Raporu, 2009, sayfa 2). Türkiye‟de bilinen bor yatakları özellikle Kırka/EskiĢehir, Bigadiç/Balıkesir, Kestelek/Bursa ve Emet/Kütahya‟da bulunmaktadır. Yaygın olarak bulunan bor mineralleri ise tinkal, kolemanit ve üleksittir. Türkiye, Ģu andaki tüketim dikkate alındığında, tek baĢına dünya bor madeni ihtiyacını 500 yıl karĢılayabilecek rezervlere sahiptir. 1,2 milyar USD‟lik dünya bor piyasasında, rezervlerin %72`sine sahip olmasına karĢın Türkiye sadece 400 milyon USD pay alabilmektedir. Türkiye`nin, pazardaki zayıflığının nedeni bor iĢleyecek tesislerinin yetersiz olması ve dünyada borlu ürünlerin henüz yeterli pazara sahip olmamasıdır. Türkiye`nin bor madenini rafine olarak ihraç etmek için gerekli yatırımları yapması halinde, ihracatı 600 milyon USD‟ye çıkarması mümkün görünmektedir. Dünya bor kimyasalları ve eĢdeğeri ürün kurulu kapasitesi 3.435.000 ton/yıl olup Eti Maden‟in toplam içindeki payı %37‟dir (Eti Maden ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü, Stratejik Plan 2009-2013, sayfa 25). Eti Maden‟in 2008 yılında 1.272.000 ton/yıl olan bor kimyasalları ve eĢdeğeri ürün kurulu kapasitesi, 2009 yılı sonunda tamamlanan tesislerin tam kapasiteyle çalıĢması ile birlikte 1.365.000 ton/yıla yükseltilmiĢtir. Eti Maden‟in 2009 yılı yurtdıĢı satıĢ geliri 436 milyon USD, toplam bor satıĢ geliri ise 452 milyon USD olarak gerçekleĢmiĢtir (Eti Maden ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü, 2009 Yılı Faaliyet Raporu). Dünya kromit rezervleri yaklaĢık 7,5 milyar ton olup rezervin yaklaĢık %73‟ü Güney Afrika‟da bulunmaktadır. Türkiye yaklaĢık 20 milyon ton kromit rezervi ile dünya rezervlerinin %0,3‟üne sahip olmasına rağmen, üretim açısından dünyada önemli bir paya TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 214 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU sahip olmuĢtur. Bazı yıllarda üretim bakımından ilk sırada yer almıĢ, çoğu yıllarda ise 3. ile 6. sıralar arasında yerini korumuĢtur. Son zamanlarda öne çıkan önemli madenlerimizden birisi de nükleer enerji elde etmede kullanılan toryum madenidir. Dünyada toplam rezerv miktarı tam olarak tespit edilemeyen ve literatürde farklı rezerv miktarlarının belirtildiği toryum madeni dünyada yaklaĢık 1,5 milyon ton civarındadır. Türkiye‟de 380.000 ton rezerv bulunmasına karĢın ortalama tenörün düĢüklüğü (%0,2) ve rezerv yapısının karmaĢık olması, toryumun tek baĢına ekonomik olarak çıkarılabilirliğini güçleĢtirmektedir [(DPT, Dokuzuncu 5 Yıllık Kalkınma Planı, Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu); (TOBB, Türkiye Madencilik Sektör Raporu, 2007); (Ulusal Bor AraĢtırma Enstitüsü (BOREN), www.boren.gov.tr)]. 5.2.2. TR33 Bölgesi’nin Maden Envanteri 5.2.2.1. Afyonkarahisar İli Maden Envanteri Afyonkarahisar ili maden çeĢitliliği ve rezervler bakımından son derece zengin bir ildir. Ġldeki baĢlıca madenler mermer, antimuan, demir manganez, kuvarsit, kireçtaĢı, kumçakıl, tuğla-kiremit, diyatomit, kalsit ve grafittir. Ayrıca, Merkez ilçede tenör oranı düĢük uranyum ve Sandıklı ilçesi yakınlarında önemli bakır yatakları tespit edilmiĢtir. Mevcut yer altı kaynaklarından özellikle mermer ve çimento hammaddeleri il ekonomisinde sürükleyici sektörlerin baĢındadır. Ġscehisar mermer yataklarının bitme noktasında olduğu, iyi kaliteli diyatomit yataklarının geliĢen teknoloji ve arz-talep dengeleri doğrultusunda değerlendirilebileceği ve Sandıklı ilçesi civarında tespit edilen bakır yataklarının büyük bir potansiyele sahip olduğu MTA‟nın Afyonkarahisar iline iliĢkin değerlendirmeleri arasındadır. Afyonkarahisar ili maden envanterine iliĢkin bilgiler ġekil 5.4 ve Tablo 5.22‟de yer almaktadır. 5.2.2.2. Kütahya İli Maden Envanteri “Kütahya ili yer altı kaynakları bakımından zengin illerden biri olup aynı zamanda Türkiye için stratejik öneme sahip madenleri de sınırları içerisinde barındırmaktadır. 36 çeĢit madene sahip olan Kütahya‟da öne çıkan madenler bor, manyezit, gümüĢ ve linyittir. Türkiye‟nin, dünya rezervinin büyük bir bölümünü elinde bulundurduğu bor madeninin 1.681.474.000 ton rezervi Kütahya ili sınırları içerisinde, Emet ilçesinde yer almaktadır. Manyezit açısından da oldukça zengin bir il olan Kütahya‟da, Türkiye manyezit üretiminin büyük bir bölümü yapılmaktadır. Merkez ve TavĢanlı ilçelerinde halen iĢletilmekte olan çok sayıda manyezit yatağı vardır. Türkiye‟de iĢletilen tek gümüĢ yatağı Kütahya ili GümüĢköy yatağıdır. Kütahya ili zengin linyit potansiyellerine sahip olup bu durum ildeki sanayinin geliĢiminde çok önemli rol oynamaktadır. Kütahya‟daki linyit madeni ve termik santraller önemli bir istihdam kaynağı yaratmaktadır. Özellikle Tunçbilek ve Seyitömer yörelerindeki linyit sahaları en önemli yataklardan olup Seyitömer ve Tunçbilek Termik santrallerinin linyit ihtiyaçları buralardan karĢılanmaktadır. Kütahya ili maden envanterine iliĢkin bilgiler ġekil 5.5 ve Tablo 5.23‟de yer almaktadır. 5.2.2.3. Manisa İli Maden Envanteri Jeolojik açıdan karmaĢık bir yapıya sahip olan Manisa ili, endüstriyel hammadde kaynakları açısından önemli potansiyellere sahiptir. Manisa ili mermer açısından önemli bir TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 215 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU potansiyele sahip olup Demirci ilçesinde sarı-açık yeĢil, yer yer koyu kahve renkli ve tamamen aragonit kristallerinden oluĢmuĢ Demirci Oniks mermeri, Akhisar‟da da Ege Kahve olarak tanımlanan koyu kahve-kırmızı renkli mermer oluĢumları mevcuttur. Ayrıca Manisa ili titanyum potansiyeli açısından Türkiye‟nin en önemli bölgesidir. Manisa-GördesKuyumezardere‟de, Benlieil Ovası‟nda, Demirci Çayı‟nda, Gördes Çayı‟nda ve Salihli ile Turgutlu ovalarında TiO2 formunda titanyum zenginleĢmeleri bulunmaktadır. Kaliteli linyit yataklarına sahip olan Manisa ilinde linyit sahaları ağırlıklı olarak Soma ilçesindedir. Ġlçedeki bazı linyit iĢletmeleri ile termik santraller hem ilçenin hem de Manisa ilinin geliĢmesine büyük katkı sağlamakta ve önemli bir istihdam kaynağı yaratmaktadır. Manisa ili maden envanterine iliĢkin bilgiler ġekil 5.6 ve Tablo 5.24‟te yer almaktadır. 5.2.2.4. Uşak İli Maden Envanteri UĢak ili özellikle endüstriyel hammaddeler bakımından metalik madenlere göre daha fazla çeĢitliliğe sahiptir. Bunlar kaolen, kum-çakıl, mermer ve zımpara-diyasporit olarak sayılabilir. Ancak, ilin en önemli yer altı kaynağı altın madenidir. Türkiye‟nin BergamaOvacık‟tan sonra iĢletilen ikinci altın yatağı UĢak-EĢme-KıĢladağ yatağıdır. Ġlin bir diğer önemli yer altı kaynağı mermerdir. Ġlde 4 farklı çeĢitte mermer yatakları bulunmaktadır. Karahallı ilçesi Delihıdırlı mevkiindeki kireçtaĢlarının mermer yönünden blok verebilme ve cila alma özelliklerinin iyi nitelikli olduğu tespit edilmiĢtir. UĢak Beyazı olarak da bilinen ve beyaz çimentonun ham maddelerinden biri olan beyaz mermer ilin bir diğer önemli mermer rezervidir. UĢak ili maden envanterine iliĢkin bilgiler ġekil 5.7 ve Tablo 5.25‟te yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 216 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 5.22: Afyonkarahisar İli Maden Envanteri Maden Antimuan(Sb) Demir (Fe) Saha Bayat-Cevizli Çay (Sultandede Tepe, Çayderesi, Tavasarı Tepe) Bolvadin-Özburun Sincanlı-SinanpaĢa, Tınaz Tepe Tenör/Kalite %32,49 Sb %50-56 F2O3 Rezerv 467.000 ton GÖR+MUH %50 F2O3 Ġyi %18,40 C Kalsit (Cc) Kaolen (Kao) Afyonkarahisar-ĠscehisarKezban Ġl Merkezi civarı Sincanlı-TaĢoluk 200.000 ton GÖR+MUH 133.668 ton GÖR, 376.830 ton MUH, 813.000 ton MÜM 2.750 ton GÖR+MUH %94-98 CaCO3 %20 Al2O3 306.000 ton GÖR KireçtaĢı(Kçt) Kum-Çakıl (Kçm) Çay-Pazarağaç Köyü Dazkırı-Dombaydere 21.884.375 ton MUH 9.000 m3 MUH Kuvarsit (Qz) Dazkırı-Kızılköyü Dazkırı-BaĢmakçı ġuhut-TaĢoluk Sahası %94 CaCO3, %2,25 MgO Elenerek sıvada kullanılmaktadır. Orta Orta %95,75 SiO2, %1,5 Fe2O3, %2-9 Al2O3, %0,1‟den az TiO2 %9-25 Mn Diyatomit (Diy) Grafit (Grf) Manganez (Mn) Mermer (Mr) Emirdağ, Bayramgazi, Bolvadin, Çay ve Ġhsaniye Ġscehisar Ġscehisar Tuğla-Kiremit Uranyum (U) Çay ve Ġhsaniye ilçeleri civarı Merkez-Gazlıgöl ve Karaveli Zuhurları Sertliği 3, yoğunluğu 2,75 g/cm3 ve porozitesi %0,2‟dir. Sertliği 4, yoğunluğu 2,73 g/cm3 ve porozitesi %0.2‟dir. Ġyi DüĢük 8.000.000 m3 MUH 40.000 m3 MUH 9.031.250 ton GÖR, 15.937.500 ton MUH 51.000 ton GÖR+MUH+MÜM 2.500.000 m3 MÜM 3.600.000 m3 MÜM 6-7 milyon ton JEO - Açıklamalar GeçmiĢ yıllarda iĢletilmiĢtir. Rezerv Sultan dede zuhurundadır. Filtrasyona uygundur. Zuhur olduğundan rezerve yönelik çalıĢma yapılmamıĢtır. TaĢoluk kaolenleri doğal olarak ve zenginleĢtirilerek (yüksek demir içerikleri nedeniyle) seramik reçetelerinde ve kağıtta kullanılabilir. ĠnĢaat malzemesi olarak kullanılmaktadır. Karayollarında stabilize malzeme Sahada dört adet kuvarsit yatağı mevcuttur. Afyon Beyazı, beyaz renkli, ince sarı damarlıdır. Afyon Kaplan Postu, açık gri ve grinin değiĢik tonlarında, boğumlu, breĢik desen yapıları gösterir. Zuhur olduğundan rezerve yönelik çalıĢma yapılmamıĢtır. Kaynak: MTA, www.mta.gov.tr GESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 217 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 5.23: Kütahya İli Maden Envanteri Maden Alunit (Alu) Saha Gediz-ġaphane Gediz-Dereköy, Göynük Simav-Dağardı-Esenbağ, Aydınlar, Çulfakır, Örencik, Çobanlar, Evciler, Sarkatlar, Arıklar, Gerni, Ihlamur, Sünnetçiler Manastır, Maksutlar, Karakıran, Kızılkur, TepebaĢı Tenör / Kalite %19,2 Al2O3, %3,7 K2O, %0,62 Fe2O3 %1,2-2 Sb Rezerv 5.500.000 ton GÖR+MUH+MÜM 1.288.000 ton MÜM %0,18-31,77 Sb 2.653 000 ton MÜM Yataklardan bir kısmı geçmiĢ yıllarda iĢletilmiĢtir. Simav-Karakoca Köyü %5,5 Pb, %3 Zn, %0,3 Cu 94.700 ton GeçmiĢ yıllarda 90.000 ton cevher üretilmiĢtir. Emet-Eğrigöz zuhurları Merkez-Hacıazizler-Örenköy Domaniç-Sarıçayıryayla %4 Pb %5,23 Pb %0,168 Cu Bor (B) Emet %24,4-28,5 B2O3 (kolemanit) 300.000 ton MUH+MÜM 212.200 ton MUH+MÜM 120.300.000 ton GÖR+MUH 1.681.474.000 ton GÖR+MUH+MÜM Çimento Hammaddeleri (Çmh) TavĢanlı Antimuan (Sb) Bakır-KurĢunÇinko (Cu-PbZn) Demir (Fe) Diyatomit (Diy) Feldispat (Fld) Florit (F) GümüĢ (Ag) Jips (Jips) Kalsit (Cc) Kaolen (Kao) Açıklama Yatak iĢletilmektedir. Eti Maden ĠĢletmeleri Gen. Müd. tarafından iĢletilmektedir. 25-30 milyon ton MUH Emet-Çatak %33,61 Fe, %5-38 S, %0-0.4As, %2,5-22 SiO2 2.640.000 ton GÖR+MUH Emet-Küreci %35-52 Fe 640.000 ton GÖR+MUH Emet-Göncek Emet-Karaağlı Emet-Güldüren %35-45 Fe %45-55 Fe, %4-10 SiO2, %0-2 S %45-59 Fe Simav-Kalkan %50-60 Fe2O3 Merkez-Alayunt Simav-Azizler, Acemler, Hacıahmetler, Külcü, Kurtduman, Karacaviran, Söğüt ve Kalkan Simav-Kurumlar TavĢanlı-Ovacık Merkez-GümüĢköy Gediz (Deresündek Köyü, Kayacık Köyü, Gökler Köyü, Güneyköy) Il merkezi Emet-Hisarcık-UlaĢlar, Alangediği; HisarcıkKızılçukur, ġekerharmanı, Yarengediği ve Hisarcık-Kurtdere DüĢük 140.000 ton GÖR+MUH 1.951.000 ton GÖR+MUH 100.000 ton GÖR+MUH 100.000 ton GÖR, 300.000 ton MUH - %7,6-11,98; K2O+Na2O %0,5-1,2 Fe2O3 38.1222.500 ton MUH %8,19K2O+Na2O, %0,81 Fe2O3 %51 CaF2 178 gr/ton Ag 320.000 ton MÜM 9.000 ton GÖR+MUH 21.500.000 ton GÖR Yatak geçmiĢ yıllarda iĢletilmiĢtir. Halen iĢletilmektedir. 35.000 ton MUH GeçmiĢ yıllarda iĢletilmiĢtir. %95,00 CaCO3 - Rezerv miktarı bilinmemektedir. %15-26 Al2O3 ve %1'in altında Fe2O3 458.680 ton GÖR+MUH Gevrek-Seydiköy-YumruktaĢ %24-42 Al2O3, %0,1-2,5 Fe2O3 770.000 ton GÖR GESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN S ve As impüriteleri nedeni ile saha iĢletilmemektedir. Yüksek SiO2 içermesi nedeni ile saha iĢletilmemektedir. S ve SiO2 içeriklerinden dolayı yatak iĢletilmemektedir. GeçmiĢ yıllarda iĢletilmiĢtir. Cevher alünit içeriği nedeniyle seramik sanayinde kullanılamamaktadır, düĢük Sayfa 218 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Maden Krom (Cr) Kum-Çakıl (Kçm) Kükürt (S) Manganez (Mn) Saha Tenör / Kalite Rezerv AltıntaĢ-Allıören, Yüylük, Çamlıtepe %9-38 Al2O3, %0,2-6,39 Fe2O3 501.300 ton GÖR+MUH Gediz-Akçaalan ve Sazak Köyü %18,63-21,65 Al2O3, %0,47-1,30 Fe2O3 40.000 ton GÖR+MUH %20-54 Cr2O3 130.000 ton GÖR %72,43 SiO2 %71,49 SiO2 Orta %20-50 S %2-20 S %55 Mn %27,72 Mn %30 Mn 1.798.120 m3 MUH 134.063 m3 MUH 4.500 ton MUH 10.000 ton MUH 40-50 ton 1.000 ton MÜM 2.000 ton MUH %45,27 Mn 9.000 ton GÖR+MUH+MÜM Il genelinde 100 civarında krom zuhuru bulunmaktadır Simav-Ovabayındır Köyü Simav-Kilisedere Simav-Madra Çayı ve Gökçeler Simav-Pulluca (Semertepe ve Sarıtepe) Simav-Karacahisar EtrafĢehir (Akoluk) zuhuru Merkez-Andız zuhuru Emet (Kayı) zuhuru TavĢanlı (Aydınlar, BaĢköy, Kayıköy, Ovacık, KurutaĢ, Arifler) zuhurları Köseler zuhuru Manyezit (Mag) Manyezitlerden açık iĢletme yöntemi ile üretim yapılmaktadır. %45 MgO %47,08 MgO Avdan (Çaydere) %36,95-47,55 MgO, %0,04-0,70 Fe2O3 Saka (Suludere) %45 MgO Ortaocak ve Turanocak %40,14 MgO ,%0,5 Fe2O3 içerikli, ateĢ kaybı %50 dir. TavĢanlı (Elmalı, Fındıcak, GümüĢyeniköy, Merkez (Erne), Emet (Çavdarhisar) Kaynak: MTA, www.mta.gov.tr Talk (Talk) GESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Rezervi hesaplanmamıĢtır. 300 ton MÜM TavĢanlı-BektaĢlar TavĢanlı-Çamlıca TavĢanlı-AktaĢ TavĢanlı (Kocakır T., Vayva D.) TavĢanlı (Beyköy) TavĢanlı (Alabarda) TavĢanlı (KaracakaĢ) Açıklama demirli olan kısımları kağıt sanayii hammaddesi olarak kullanılabilir. DüĢük demirli kısımları kağıt sanayinde kullanılmaktadır. Sazak sahasında 3 ayrı zuhurda toplam 25.000 ton, Akaçaalan sahasında da 15.000 ton rezerv vardır. CevherleĢmeler masif, bantlı ve saçılmıĢ karakterdedir. 7.000-8.000 ton MUH 16.200 ton MÜM 32.000 ton MÜM 900 ton 1.000 ton 30.000 ton MUH 811.242 ton GÖR, 1.050.000 ton MUH, 1.760.000 ton MÜM 2.300.000 ton GÖR+MUH+MÜM 4.489.938 ton Yatak iĢletilmektedir. Ortaocak sahasında 810.030 ton GÖR+MUH+MÜM, Turanocak sahasında 497.058 ton GÖR+MUH ve bunların dıĢında kalan alanda toplam 3.182.000 ton MUH rezerv vardır. Ocakların büyük çoğunluğu iĢletilmektedir. GeçmiĢ yıllarda iĢletilmiĢtir. Sayfa 219 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 5.24: Manisa İli Maden Envanteri Maden Altın (Au) Asbest (Asb) Bakır-KurĢun-Çinko (Cu-Pb-Zn) Civa (Hg) Çimento Hammaddeleri (Çmh) Disten (Dis) Feldispat (Fld) Fosfat (P) Kaolen (Kao) Kum-Çakıl (Kçm) Kükürt (S) Manganez (Mn) Manyezit (Mag) Saha Salihli-Sart Yatağı Salihli-Bozdağ Salihli ( Hacıhıdır) Selendi-Rahmanlar Köyü AlaĢehir-Kozluca, Bahçedere Soma Manisa-Demirci-ÜĢümüĢ Demirci (Çanakçı, BayramĢah, Yeniköy, Kürcü, Kurttutan, Kuzuköy, Söğütcük, KırgınĢıhlar, Mahmutlar Köyü ve Gördes) Demirci-Rağıllar, Kale Tepe Gördes (GüneĢli, Doğanpınar, Kobaklar) zuhurları Akhisar-Gökçeahmet, Dingiller Akhisar-Gölmarmara-Gördes Gördes-Samanlık Dere Manisa-Demirci-IriĢler Muradiye (Sümbüller, Maltepe), Kula (Papuçlu) zuhurları Tenör / Kalite 96 mg/m3 1,38 gr/ton Rezerv 20.000.000 m3 847.670 ton GÖR+MUH+MÜM %7,46 Zn, %0.93 Pb, %0,72 Cu %0,25 Hg Ġyi kalite %5-15 disten %25 P2O5 749.400 ton MÜM 796.478 ton MÜM 180.000.000 ton 5.627.750 ton GÖR 1.315.837 ton MUH. Ayrıca %4,5-2 K2O, %5-1,4 Na2O içerikli orta/düĢük kaliteli 1.765.740 ton MUH Zuhur %11-13 Al2O3, %0,8-1,0 Fe2O3 Zuhur Strabilize malzeme Stabilize malzeme InĢaatlarda kullanılabilir 2.000.000 m3 MUH 8.000.000 m3 MUH 200.000 m3 MUH 8.000-15.000 ton %40 Mn 180 ton Saruhanlı-Heybeli %47,7 MgO 8.500 ton GÖR, 690.000 ton GÖR+MUH Demirci-Borlu, Saraycık Köyü Mermer (Mr) Nikel (Ni) Titanyum (Ti) Tuğla-Kiremit (TğKi ) Uranyum (U) Zeolit (Zeo) Zımpara (Zım) Akhisar-Efkafteke Köyü AlaĢehir sahası Turgutlu-Çaldağ AlaĢehir-Belenkaya Gördes-Kulalar Gördes-Salur Salihli-Sart-Mersindere Turgutlu KöprübaĢı-Kasar Gördes-Arkatlı Damları, GüneĢli, Evciler, Fındıcak, Kıranköy, Olduk, KuĢluk, Akdere Akhisar-Akçaalan %7-10,4 K2O ve % eser-0,05 Fe2O3 Seramikte kullanılabilir nitelikte Sertliği 3, yoğunluğu 2,76 g/cm3, porozitesi %0,265 Sertliği 3-4, yoğunluğu 2,74 g/cm3, porozitesi %0,182 Açıklama Yatak geçmiĢ yıllarda iĢletilmiĢtir. GeçmiĢ yıllarda 10 ton üretilmiĢtir. GeçmiĢ yıllarda 2000 ton üretim yapılmıĢtır. Yatak geçmiĢ yıllarda iĢletilmiĢtir. Yatak ekonomik değildir. ĠĢletme yoktur. 1.000.000 m3 JEO Demirci Oniks Mermeri. Sarı-açık yeĢil ve yer yer koyu kahve renklidir 25.000 m3 JEO Ege Kahve Mermer. Koyu kahve, kırmızı renklidir. %1,21 Ni ve %0,048 Co %4,95 TiO2 %0,5 TiO2 %1,11 TiO2 Plaser Orta ve iyi %0,05 U3O8 99.734.000 ton MUH 39.400 ton GÖR+MUH 5.131.969 ton titan 1.700.000 ton MÜM 6.800.000 ton MÜM 30 milyon ton JEO 247.862.000 ton GÖR+MUH 2.852 ton uranyum Traverten Lateritik Nikel yatağı %80-90 zeolit 307.574.000 ton MÜM Korund+Margarit+Divasporit 5.400 ton MUH GeçmiĢte 1.2 ton üretim yapılmıĢtır. Kaynak: MTA, www.mta.gov.tr GESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 220 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 5.25: Uşak İli Maden Envanteri Maden Saha Tenör / Kalite Rezerv Açıklama Altın (Au) UĢak-EĢme-KıĢladağ Yatağı Ortalama 1,12 gr/ton Au 132.000.000 ton Sivaslı-Gökçebel Lif uzunluğu 7 mm 100.000 ton MUH YaklaĢık 148 ton Au GeçmiĢ yıllarda 200.000 ton cevher üretilmiĢtir. Sivaslı-PınarbaĢı Lif uzunluğu 11 mm 3.000 ton MUH Banaz-Baltalı, Tozlakgediği %0,25-0,8 Hg %46,37-60,30 Fe, %3-21 SiO2 ve %1-5 Al2O3 57.000 ton MÜM Asbest (Asb) Civa (Hg) Merkez-Nadara Demir (Fe) Kaolen (Kao) Banaz-Kızılcaören %21,51 Fe ve %46,77 Fe+Mn Karaçayır %20-28 Al2O3, %2-5 Fe2O3 Banaz-Hallaçlar Köyü Banaz-Alabaköy, Karacahisar, EĢmeGedikler %16-25 Al2O3, %1 Fe2O3 Ulubey-Elmacık Köyü Banaz-Hamamdere Sivaslı-Akdere Ulubey-Piren Deresi EĢme-EĢme Dere Karahallı, Duraklı Köyü Hacı Hüseyinler Köyü Mermer (Mr) Hacı Hüseyinler Köyü Akhisar-Efkafteke Köyü Uranyum (U) Güre-Fakılı Zımpara (Zım) Ulubey 39.000 ve 37.500 ton GÖR+MUH 800.000 ton GÖR+MUH 70.000 ton MÜM - ĠnĢaatlarda sıva agregası olarak kullanılabilir. Yatak iĢletilmektedir. Yatak iĢletilmektedir. Küçük boyutlu yataklar 40.000 m3 MUH 3.000.000 m3 MUH Banaz-Banaz Köyü-Kurudere Kum-Çakıl (Kçm) 7.830 ton Elenerek sıva agregası Stabilize ve inĢaat malzemesine uygun Orta 600.000 m3 MUH ĠnĢaat malzemesine uygun Sertliği 4, yoğunluğu 2,75 g/cm3, porozitesi %0,280 Sertliği 3-4, yoğunluğu 2,73 g/cm3, porozitesi %0,387 Sertliği 3-4, yoğunluğu 2,74 g/cm3, porozitesi %0,109 Sertliği 3-4, yoğunluğu 2,74 g/cm3, porozitesi %0,182 %0,045 U3O8 korund, hematit, manyetit, margarit, kuvars, kloritoyit 250.000 m3 GÖR 150.000 m3 MUH 80.000 m3 MUH 600.000 m3 JEO YeĢil Mermer 600.000 m3 JEO Sarı Mermer 400.000 m3 JEO Beyaz Mermer 25.000 m3 JEO Ege Kahve Mermer 510 ton uranyum 6.000 ton MÜM Kaynak: MTA, www.mta.gov.tr GESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 221 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Şekil 5.4: Afyonkarahisar İli Maden Haritası Kaynak: MTA, www.mta.gov.tr Şekil 5.5: Kütahya İli Maden Haritası Kaynak: MTA, www.mta.gov.tr TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 222 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Şekil 5.6: Manisa İli Maden Haritası Kaynak: MTA, www.mta.gov.tr Şekil 5.7: Uşak İli Maden Haritası Kaynak: MTA, www.mta.gov.tr TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 223 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 5.2.3. TR33 Bölgesi’nde Öne Çıkan Madenler TR33 Bölgesi‟nde öne çıkan madenler altın, bor, gümüĢ, manyezit, mermer, titanyum ve uranyumdur. Tablo 5.26: TR33 Bölgesi’nin Önemli Madenlerinin Envanteri ile Ege Bölgesi ve Türkiye Rezervlerinin Karşılaştırması* Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Altın 0 0 3 148 151 216 560 Bor 0 430.000 0 0 430.000 430.000 866.000 GümüĢ 0 3.800 0 0 3.800 3.800 5.740 Manyezit 0 4.400 340 0 4.740 4.970 48.000 Maden Mermer 1.671.400 0 282.800 328.800 2.283.000 4.196.000 13.933.000 Titanyum 0 0 254.000 0 254.000 254.000 254.000 Uranyum 0 0 2.850 510 3.360 3.800 9.130 *Tablodaki değerler yaklaĢık değerler olup kaynaklardan alınan verilerin yeniden derlenmesi sonucu oluĢturulmuĢtur. Birimler Bor, Manyezit ve Mermer için 1.000xton; Altın, GümüĢ, Titanyum ve Uranyum içinse ton‟dur. Kaynak: 1-) MTA, Ġl Maden ve Enerji Kaynakları Raporları 2-) DPT, Dokuzuncu 5 Yıllık Kalkınma Planı, Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu 3-) ETĠ Maden, Bor Sektör Raporu, 2009 5.2.3.1. Altın TR33 Bölgesi, altın madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %70‟ine, Türkiye rezervlerinin ise %27‟sine sahiptir. TR33 Bölgesi içerisindeki altın madeni rezervlerinin tamamına yakını UĢak ili sınırları içindeki KıĢladağ mevkiinde olup söz konusu rezervler merkezi Kanada'da bulunan Eldorado Gold Madencilik firmasının Türkiye'deki iĢtiraki olan Tüprag Metal Madencilik San. ve Tic. A.ġ. tarafından iĢletilmektedir. KıĢladağ Altın Madeni, Türkiye‟nin en büyük altın madeni iĢletmesidir. MTA verilerinin aksine, TÜPRAG tarafından sağlanan veriler KıĢladağ mevkiindeki rezervlerin yaklaĢık 217,5 ton olduğunu göstermektedir. Resmi olmayan bilgilere göre ise bu rezerv yaklaĢık 900 tondur. TÜPRAG tarafından, KıĢladağ Projesi‟nin, altın eldesi için yığın liçi yöntemi kullanılan düĢük tenörlü, büyük rezervli bir açık ocak iĢletmesi Ģeklinde geliĢtirildiği beyan edilmiĢtir. Maden ömrünün senede toplam 10 milyon ton cevher iĢleme randımanıyla 15 yıl olduğu tahmin edilmektedir. Maden tam üretim kapasitesinde yılda ortalama 240.000 ons (yaklaĢık 7.5 ton) altın üretilebilmektedir. Ayrıca, MTA‟nın resmi envanterinde olmasa da, Ġhlâs Madencilik A.ġ. tarafından Manisa Salihli‟de 20 ton civarı altın madeni rezervi bulunduğu ve sondaj çalıĢmalarına baĢlandığı literatürdeki bilgiler arasındadır (TUPRAG, www.tuprag.com.tr). 5.2.3.2. Bor TR33 Bölgesi, Türkiye açısından stratejik öneme sahip olan bor madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %100‟üne, Türkiye rezervlerinin ise yaklaĢık %50‟sine sahiptir. TR33 Bölgesi‟ndeki en önemli bor rezervlerini kolemanit cevheri (2CaO.3B2O3.5H2O) oluĢturmakta olup söz konusu rezervler Kütahya ilinde bulunan Eti Maden ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü‟ne bağlı 120 bin ton/yıl kapasiteli Emet Bor ĠĢletme Müdürlüğü tarafından iĢletilmektedir (BOREN, Nisan 2008). Söz konusu iĢletmede genellikle antiseptik, böcek ilacı ve koku gidericilerde kullanılan beyaz kristal renkli, suda çözünen bir inorganik asit olan borik asit üretilmektedir. Bor ürünleri uzay ve hava araçları, nükleer uygulamalar, askeri araçlar, yakıtlar, elektronik ve iletiĢim sektörü, tarım, cam sanayi, kimya ve deterjan sektörü, seramik ve TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 224 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU polimerik malzemeler, nanoteknolojiler, otomotiv ve enerji sektörü, metalürji ve inĢaat gibi 500‟e yakın alanda kullanılmaktadır. Ancak bor tüketiminin %80‟e yakını cam, seramik-frit, tarım ve deterjan sektörlerinde gerçekleĢmektedir. Dünya sektörel bor tüketiminin dağılımı cam %57, seramik %14, tarım %12, temizlik %5 ve diğer %14 Ģeklindedir. Eti Maden‟in sektörel bor pazar payı ise cam %29, temizlik %24, seramik %23, diğer %16 ve %8 tarım Ģeklindedir (Eti Maden ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü, 2009 Yılı Faaliyet Raporu). Türkiye‟de katma değeri yüksek yeni bor ürünlerinin üretimini ve geliĢtirilmesini sağlamak için bilimsel çalıĢma ve araĢtırmalar yapmak üzere 04.06.2003 tarih ve 4865 sayılı yasa ile BOREN kurulmuĢtur (BOREN, Nisan 2008). BOREN yetkililerinden alınan bilgiye göre, Isparta ve Ordu‟da yaklaĢık 2.600 m uzunluğunda bor katkılı çimentodan imal beton yol yapılmıĢ olup mukavemet testi sonucunda dayanıklılığının çok iyi çıktığı tespit edilmiĢtir. Ayrıca, Türkiye toplam bor madeni rezervinin yaklaĢık %50‟sinin TR33 Bölgesi‟nde olması ve bor madeninin de hidrojen enerjisinin taĢınması ve depolanmasında çok önemli bir madde olması sebepleriyle, yenilenebilir enerji kaynaklarından olan hidrojen enerjisinin de uzun vadede TR33 Bölgesi için bir enerji kaynağı olabileceği düĢünülmektedir. ABD'den sonra en fazla bor üretimi gerçekleĢtiren Türkiye‟nin satılabilir konsantre ve rafine bor ürünleri üretiminin yaklaĢık %8-10'u iç pazarda tüketilmekte olup geriye kalan %90-92'si ise ihraç edilmektedir. Oysa bu durum ABD'de tam tersine olup bor ürünleri üretiminin %60-65'i iç pazarda tüketilmekte, geri kalan ihraç edilmektedir. Bu nedenle Eti Holding A.ġ. dünya bor pazarında hak ettiği yere ulaĢabilmesi için katma değeri yüksek rafine bor ürünleri ile ürün yelpazesini artıracak yeni bor ürünlerine yönelik yatırımlara ağırlık verecek faaliyetlerini sürdürmesi gerekmektedir (Türkiye Kalkınma Bankası A.ġ., Sektörel AraĢtırmalar, Bor ve Toryum Madenleri Sektörü, Mart 2004, Ankara, sayfa 60). 5.2.3.3. Gümüş TR33 Bölgesi, gümüĢ madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %98‟ine, Türkiye rezervlerinin ise %67‟sine sahiptir. Türkiye‟nin iĢletilen tek gümüĢ yatağı olan GümüĢköy yatağı Kütahya il sınırları içerisindedir. Bu yatak, 2004 yılına kadar Eti Holding‟e bağlı Eti GümüĢ A.ġ. tarafından iĢletilmiĢtir. 2004 yılında gerçekleĢtirilen özelleĢtirilme ile Eti GümüĢ A.ġ., Söğütsen Seramik Sanayi ĠnĢaat Madencilik Ġthalat Ġhracat A.ġ. adlı firmaya devredilmiĢtir. 5.2.3.4. Manyezit TR33 Bölgesi, manyezit madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %95‟ine, Türkiye rezervlerinin ise %10‟una sahiptir. Türkiye‟deki en önemli manyezit üreticisi Kütahya Manyezit ĠĢletmeleri A.ġ. (KÜMAġ)‟dır. KÜMAġ, 1972 yılında kurulmuĢ ve 1976 yılında doğal manyezit cevherinden sinter manyezit üretmeye baĢlamıĢtır. 1995 yılında Zeytinoğlu Holding bünyesine devredilen KÜMAġ, Türkiye ve yurtdıĢındaki demir-çelik, çimento, kireç, demir dıĢı metaller ve cam endüstrisinin refrakter malzeme ihtiyaçlarını karĢılamaktadır (www.kumasref.com). 5.2.3.5. Mermer TR33 Bölgesi, mermer rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %54‟üne, Türkiye rezervlerinin ise %16‟sına sahiptir. TR33 Bölgesi‟ndeki mermer rezervlerinin yaklaĢık %73‟üne sahip olan Afyonkarahisar ili mermer kalitesi ve çeĢitliliği ile de dünya ölçeğinde öneme sahip bir ildir. Türkiye‟nin en önemli mermer yatakları ve mermer rezervleri bu ilde yer almaktadır. Afyonkarahisar‟daki mermer yatakları Afyon Beyazı ve Afyon Kaplan Postu TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 225 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU olmak üzere iki ayrı kalitede, özellikle Ġscehisar ilçesinde yoğunlaĢmıĢtır. MTA yetkililerinden alınan bilgiye göre madencilik alanında Türkiye‟de en geliĢmiĢ sektörün mermer sektörü olduğu, sektörün kendi makinasını yapabilir ve hatta ihraç edebilir düzeyde olduğu bilgisi alınmıĢtır. Doğal taĢ ürünleri ihracatı, madencilik ürünleri ihracatı içerisinde önemli bir paya sahiptir. ġöyle ki; 2009 yılında 2 milyar 445 milyon USD olan madencilik ürünleri ihracatının %50‟sini 1 milyar 222 milyon USD ile doğal taĢ ürünleri ihracatı oluĢturmuĢtur (ETKB, Maden ĠĢleri Genel Müdürlüğü, 2009 Yılı Faaliyet Raporu, sayfa 34). Türkiye, 2008 yılında gerçekleĢtirdiği 1 milyar 402 milyon USD‟lik ihracat ile dünya doğal taĢ pazarından %7‟lik bir pay alarak Çin ve Ġtalya‟nın ardından üçüncü sırada yer almıĢtır. 5.2.3.6. Titanyum TR33 Bölgesi, titanyum rezervi açısından Türkiye‟nin en önemli bölgesi olup Türkiye‟de bulunan titanyum rezervlerinin tamamı %4,95 TiO2 primer titanyum cevherine sahip Manisa ili AlaĢehir ilçesindedir. Ayrıca, yine AlaĢehir ilçesinde %4,95‟lik 29.230.128 ton görünür+muhtemel+mümkün titanyumlu kayaç rezervi MTA tarafından tespit edilmiĢ olup bu rezervde bulunan madenin mineral tipi, tane boyu, cevher mineralinin yapı ve dokusu günümüz koĢullarında iĢlemeye elveriĢli olmadığı için değerlendirilememektedir. 5.2.3.7. Uranyum TR33 Bölgesi, uranyum madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %88‟ine, Türkiye rezervlerinin ise %37‟sine sahiptir. MTA tarafından bugüne kadar yapılan çalıĢmalarda ekonomik olabilecek seviyede Türkiye‟de Manisa-KöprübaĢı, UĢak-Fakılı, AydınDemirtepe, Aydın-Küçükçavdar, Yozgat-Sorgun‟da 9.129 ton uranyum rezervi tespit edilmiĢtir (ETKB, Mavi Kitap, Ankara 2009, sayfa 83). 5.2.4. Maden Suyu Türkiye doğal kaynak suyu rezervi açısından dünyanın en zengin üçüncü ülkesi olarak kabul edilmektedir. Türkiye‟deki maden suyu kaynak sayısı yaklaĢık 230 civarında olup bölgesel dağılımları ve debileri Tablo 5.27‟de yer almaktadır (Türkiye Kalkınma Bankası, Ġçme ve Maden Suyu Sektörü, ġubat 2005, sayfa 14). Tablo 5.27: Türkiye Maden Suyu Kaynaklarının Bölgesel Dağılımı Bölge Kaynak Sayısı (Adet) Debi (lt/sn) Karadeniz Bölgesi 77 100 Doğu Anadolu Bölgesi 67 166 Ġç Anadolu Bölgesi 51 420 Ege Bölgesi 18 36 Marmara Bölgesi 7 5 Akdeniz Bölgesi 7 0,2 Güneydoğu Anadolu Bölgesi 7 3 Kaynak: Türkiye Kalkınma Bankası, Ġçme ve Maden Suyu Sektörü, ġubat 2005 TR33 Bölgesi‟nde maden suyu üretimi gerçekleĢtiren firmalarla ilgili bilgiler Tablo 5.28‟de yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 226 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 5.28: TR33 Bölgesi’nde Maden Suyu Üretimi Gerçekleştiren Firmalar Şirket Marka İli Salihli Belediyesi Kaynak Suları ĠĢletmesi Salihli Manisa Kızılay Maden Suları ĠĢletmesi Kızılay Afyonkarahisar Altınyol Maden Suyu Tic. Ltd. ġti. Sarıkız Manisa Zabınoglu Maden Su San. Tic. Kula Manisa Er-Pa Gıda Ür. San. Yıldız Afyonkarahisar Kaynak: Türkiye Kalkınma Bankası, Ġçme ve Maden Suyu Sektörü, ġubat 2005 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 5: ENERJİ VE MADEN Sayfa 227 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 6: TARIM 6.1. TR33 Bölgesi Genel Arazi Dağılımı Tablo 6.1: TR33 Bölgesi Genel Arazi Dağılımı (ha) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Yüzölçümü 1.154.322 1.172.686 1.325.265 553.916 4.206.189 Tarım Alanı 486.068 409.488 515.193 235.546 1.646.295 42,1 34,9 38,9 42,5 39,1 232.329 88.209 37.873 27.309 385.720 20,1 7,5 2,9 4,9 9,2 243.229 621.231 493.926 220.998 1.579.384 21,1 53,0 37,3 39,9 37,5 192.696 53.758 278.273 70.063 594.790 16,7 4,6 21,0 12,6 14,1 Oran (%) Çayır-Mera Oran (%) Orman-Fundalık Oran (%) Diğer Arazi Oran (%) Kaynak: 1-) Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri, 2009 2-) Ġl Orman Bölge ve ĠĢletme Müdürlükleri, 2009 3-) Ġl Tarım Müdürlükleri, 2009 TR33 Bölgesi‟nin toplam yüzölçümü 4.206.189 ha olup bunun 1.646.295 hektarı tarım alanıdır. 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, tarım alanlarının toplam alan içerisindeki oranı Türkiye‟de %31 ve Ege Bölgesi‟nde %32 iken TR33 Bölgesi‟nde toplam arazinin %39,1‟inin tarım arazisi olarak kullanılması TR33 Bölgesi‟nde arazinin tarıma elveriĢli olduğunu göstermektedir. TR33 Bölgesi, Türkiye‟deki tarım alanları içerisinde %6‟lık ve Ege Bölgesi içerisinde de %54‟lük bir paya sahiptir. TR33 Bölgesi, Türkiye tarım alanları içindeki %6‟lık payı ile Düzey 2 bölgeleri arasında 5. sıradadır. 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi içerisinde tarım alanları açısından %31 ile Manisa ilk sırada yer alırken, Manisa‟yı Afyonkarahisar %30, Kütahya %20 ve UĢak %14 ile takip etmektedir. 14% 9% 39% Tarım Alanı Orman Alanı Çayır Mera Diğer Arazi 38% Grafik 6.1: TR33 Bölgesi Genel Arazi Dağılımı (%) Kaynak: Ġl Tarım Müdürlükleri, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 228 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.2. TR33 Bölgesi Tarım Alanları Dağılımı 2009 yılı TÜĠK tarım alanları verilerine göre, Türkiye topraklarının yaklaĢık %31‟i (24,3 milyon ha) tarım yapılabilir özelliktedir. Tarım alanlarının nadas alanları hariç %67,3‟ü (16,4 milyon ha) tarla ziraatına ayrılmıĢtır. TR33 Bölgesi‟nde tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin alanı dikkate alındığında, kullanılmayan tarım arazileri ile birlikte toplam tarım alanları içerisinde %84 pay ile Türkiye genelindeki %85‟lik ortalamayı yakalamıĢtır. Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illerinin oranı %90‟ın üzerinde iken Manisa yaklaĢık %59 ile son sıradadır. Çünkü Manisa ilinde diğer illere nazaran sebze ve meyve bahçeleri önemli yer tutmaktadır. 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, Türkiye‟de sebze bahçeleri alanının toplam tarım alanına oranı %3 iken bu oran Ege Bölgesi‟nde %5, TR33 Bölgesi‟nde %4 ve son olarak Manisa‟da %7 olarak görülmektedir. Meyveler, içecek ve baharat bitkileri alanının toplam tarım alanına oranı Türkiye‟de %12 iken bu oran TR33 Bölgesi‟nde %13 olup Manisa‟da %35‟tir. Manisa‟daki bu oranın Türkiye ortalamasının çok üzerinde olması ilin meyve, içecek ve baharat bitkileri yönünden Bölge için oluĢturduğu katma değerin önemini göstermektedir. Tablo 6.2: TR33 Bölgesi ve İllerindeki Tarım Alanlarının Kullanımlarına Göre Dağılımı (da) Toplam Tarım Alanı Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünlerin Alanı Ekilen Alan Nadas Sebze Bahçeleri Alanı Meyveler, İçecek ve Baharat Bitkileri Alanı Kullanılmayan Tarım Arazisi Afyonkarahisar 4.860.680 4.058.810 437.220 74.630 152.570 137.450 Kütahya 4.094.880 3.149.290 517.420 53.600 64.290 310.280 Manisa 5.151.928 2.877.072 138.005 338.473 1.758.465 39.913 UĢak TR33 Bölgesi 2.355.460 2.157.773 24.100 69.133 93.801 10.653 16.462.948 12.242.945 1.116.745 535.836 2.069.126 498.296 Kaynak: Ġl Tarım Müdürlükleri, 2009 Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünlerin Alanı 13% 3% Meyveler, Ġçecek ve Baharat Bitkileri Alanı 3% Sebze Bahçeleri Alanı 81% Kullanılmayan Tarım Arazisi Grafik 6.2: TR33 Bölgesi’ndeki Tarım Alanlarının Kullanım Dağılımı (%) Kaynak: Ġl Tarım Müdürlükleri, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 229 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.3. TR33 Bölgesi Sulanabilen ve Sulanamayan Tarım Alanları DSĠ 2009 yılı verilerine göre, Türkiye‟deki toplam tarım arazisi 28 milyon ha olup sulamaya uygun tarım arazisi 12,5 milyon ha‟dır. Ekonomik olarak sulanabilir tarım arazisi 8,5 milyon ha iken halen sulanan tarım arazisinin 4,5 milyon ha‟sında sulama yapılmaktadır. Türkiye‟deki sulanabilen tarım arazisinin %8,8‟i TR33 Bölgesi‟nde yer almakta olup bu miktar 462 bin ha‟dır. Bu çerçevede TR33 Bölgesi‟nin büyük oranda sulanamayan tarım arazilerinden oluĢtuğu gözlenmektedir. UĢak ilinde sulanamayan tarım arazisi oranı bir hayli yüksek olup Afyonkarahisar ve Manisa illerindeki sulanabilen tarım arazileri Bölge ortalamasının üstünde seyretmektedir. BaĢarılı ürün yetiĢtiriciliği ve artan nüfusun gıda gereksiniminin karĢılanabilmesi için yeterli miktarda ve iyi kalitede sulama suyunun sağlanması, doğru bir Ģekilde kullanılması ve böylelikle birim alandan alınan verimin arttırılması gerekmektedir. Tarımdaki sulama ise ekseriyetle geleneksel sulama yöntemleri ile yapılmaktadır. Ancak kontrollü su uygulamaları, modern sulama yöntemleri ile mümkündür. Bu bakımdan sulama sistemleri geliĢtirilmeli ve su kaynağının daha verimli kullanıldığı modern teknolojiler ön plana çıkarılmalıdır. Tablo 6.3: TR33 Bölgesi ve İllerinin Sulanabilen ve Sulanamayan Tarım Alanları Sulanabilen Tarım Alanları Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Alan (da) 1.916.510 591.680 1.943.750 170.000 4.621.940 Oran (%) 39 14 38 7 28 Sulanamayan Tarım Alanları Alan (da) 2.944.170 3.503.200 3.208.178 2.185.460 11.841.008 Toplam Oran (%) 61 86 62 93 72 4.860.680 4.094.880 5.151.928 2.355.460 16.462.948 Kaynak: Ġl Tarım Müdürlükleri, 2009 28% Sulanan Tarım Alanları Sulanamayan Tarım Alanları 72% Grafik 6.3: TR33 Bölgesi Sulanabilen ve Sulanamayan Tarım Alanlarının Dağılımı (%) Kaynak: Ġl Tarım Müdürlükleri, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 230 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.4. TR33 Bölgesi Tarım İşletmeleri ve Tesisleri Türkiye‟deki tarımsal iĢletmelerin büyük bir bölümü 50 da‟dan küçük iĢletmelerden oluĢmaktadır. TR33 Bölgesi‟nde Türkiye‟nin pek çok yerinde olduğu gibi tarımsal iĢletme arazileri miras yoluyla bölünmek suretiyle rasyonel olarak iĢletmeye elveriĢli olmayan çok parçalı hale gelmiĢtir. Oysa tarımsal iĢletmelerin ekonomik olarak faaliyet gösterebilmesi için toprak yapısı, üretim deseni ve ekolojiye bağlı olarak belli bir büyüklükte olması gerekmektedir. Tarımsal iĢletmelerin geneline bakıldığında ise iĢletme ölçekleri küçük olup optimum tarım alanları yaygın değildir. Tarımsal sermaye mevcut durumda tam anlamıyla yoğun ve etkin kullanılamamaktadır. Küçük iĢletmelerin çok büyük bir bölümü de kendi tüketimini karĢılamak için üretimde bulunmakta, pazar için üretim yapamamakta ve kendisi için bir birikim gerçekleĢtirememektedir. Buna bağlı olarak modern tarım yöntemlerini takip etmekte güçlük yaĢamaktadırlar. 6.4.1. Afyonkarahisar Afyonkarahisar Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 yılı Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) verilerine göre, 48.489 adet iĢletmenin ortalama iĢletme büyüklüğü 63 da‟dır. Tablo 6.4: Afyonkarahisar İli İşletme Tipine Göre İşletme Sayısı ve İşletmenin Tasarrufunda Bulunan Arazi Büyüklüğü İşletme Büyüklüğü (da) İşletme Sayısı (Adet) Toplam Arazi (da) 0-5 1.640 4.613 5-9 2.490 18.887 10-19 6.573 98.907 20-49 16.709 563.243 50-99 12.563 892.533 100-199 6.475 880.830 200-499 1.976 567.850 500-999 63 34.504 Toplam 48.489 3.061.366 Kaynak: Afyonkarahisar Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009 6.4.2. Kütahya Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 yılı ÇKS verilerine göre, 44.750 adet iĢletmenin ortalama iĢletme büyüklüğü 47 da‟dır. ĠĢletmelerde büyükbaĢ hayvan sayısına bakıldığı zaman iĢletme baĢına ortalama 3 hayvan, küçükbaĢ hayvan sayısı incelendiğinde ise iĢletme baĢına ortalama 10 hayvan düĢmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 231 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 6.5: Kütahya İli İşletme Tipine Göre İşletme Sayısı, İşletmenin Tasarrufunda Bulunan Arazi Büyüklüğü ve Hayvan Sayısı İşletme İşletme Toplam Arazi Küçükbaş Hayvan Büyükbaş Hayvan Büyüklüğü (da) Sayısı (Adet) (da) Sayısı (Adet) Sayısı (Adet) 0-5 2.459 7.169 21.975 4.037 5-9 3.920 26.926 35.363 6.743 10-19 8.028 112.184 55.327 10.496 20-49 16.585 523.769 146.662 51.585 50-99 8.728 595.614 79.557 33.434 100-199 3.720 483.613 92.428 16.563 200-499 1.310 331.138 7.974 10.444 500-999 0 0 0 0 Toplam 44.750 2.080.413 439.286 133.302 Kaynak: Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009 6.4.3. Manisa Manisa Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 yılı ÇKS verilerine göre, 173.465 adet iĢletmenin ortalama iĢletme büyüklüğü 20 da‟dır. Tablo 6.6: Manisa İli İşletme Tipine Göre İşletme Sayısı, İşletmenin Tasarrufunda Bulunan Arazi Büyüklüğü ve Hayvan Sayısı İşletme Büyüklüğü (da) İşletme Sayısı (Adet) Toplam Arazi (da) 0-5 54.258 511.084 5-9 53.534 819.556 10-19 43.096 1.035.424 20-49 19.625 824.970 50-99 2.415 194.248 100-199 431 68.105 200-499 98 27.582 500-999 8 5.948 Toplam 173.465 3.486.918 Kaynak: Manisa Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009 6.4.4. Uşak UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 yılı ÇKS verilerine göre 30.452 adet iĢletmenin ortalama iĢletme büyüklüğü 69 da‟dır. ĠĢletmelerde büyükbaĢ hayvan sayısına bakıldığı zaman iĢletme baĢına ortalama 2 hayvan, küçükbaĢ hayvan sayısı incelendiğinde ise iĢletme baĢına ortalama 10 hayvan düĢmektedir. Tablo 6.7: Uşak İli İşletme Tipine Göre İşletme Sayısı, İşletmenin Tasarrufunda Bulunan Arazi Büyüklüğü ve Hayvan Sayısı İşletme İşletme Toplam Küçükbaş Hayvan Büyükbaş Hayvan Büyüklüğü (da) Sayısı (Adet) Arazi (da) Sayısı (Adet) Sayısı (Adet) 0-5 581 1.560 0 774 5-9 1.951 13.216 3.714 1.536 10-19 2.491 31.255 16.864 2.874 20-49 10.692 351.593 95.898 19.417 50-99 8.221 548.128 107.214 17.966 100-199 5.067 679.740 59.668 14.563 200-499 1.206 325.226 18.400 5.001 500-999 243 144.088 0 302 Toplam 30.452 2.094.806 301.758 62.433 Kaynak: UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 232 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5. TR33 Bölgesi Tarımsal Üretim Değerleri Tablo 6.8: Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi Tarımsal Üretim Değerleri (1.000 TL) Bitkisel Üretim Değeri Canlı Hayvanlar Değeri Hayvansal Ürünler Değeri 989.320 653.128 2.366.435 481.383 4.490.266 11.453.672 66.010.114 631.197 352.450 653.363 249.674 1.886.684 4.346.441 25.521.071 833.366 204.891 934.157 124.240 2.096.654 4.589.299 23.816.982 Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜĠK, 2008 2008 yılı TÜĠK tarımsal üretim değerleri verilerine göre, Türkiye‟nin bitkisel üretim değerinin %7‟si TR33 Bölgesi‟nde gerçekleĢmekte olup bitkisel üretim değeri açısından TR33 Bölgesi Düzey 2 bölgeleri arasında 4. sırada bulunmaktadır. Tarımsal üretimde Bölge içerisinde önemli bir yere sahip olan Manisa ili, iller bazında 6. sırada yer almaktadır. Ege Bölgesi içerisinde de %39‟luk oran ile TR33 Bölgesi ilk sırada yer almaktadır. 6.5.1. Bitkisel Üretim 6.5.1.1. Tarla Ürünleri 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, tarla ürünlerinin ekim alanı dikkate alındığında; TR33 Bölgesi‟nde ekimi yapılan tarla ürünlerinin tüm Türkiye‟de ekimi yapılan tarla ürünleri içerisindeki oranı %6,7‟dir. TR33 Bölgesi‟nde ekimi yapılan tarla ürünlerinden baklagillerin ekim alanının tüm Türkiye‟de ekimi yapılan tarla ürünlerinden baklagillerin ekim alanı içindeki oranı %11, endüstriyel bitkilerin %10,1, tahılların %6,5, yağlı tohumların %3,8, yem bitkilerinin %5,4, yumru bitkilerin %7,1 olduğu görülmektedir. Yine 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, tarla ürünlerinin üretimi dikkate alındığında; TR33 Bölgesi‟nde üretilen tarla ürünlerinin tüm Türkiye‟de üretilen tarla ürünleri içerisindeki oranının %5,9 olduğu anlaĢılmaktadır. TR33 Bölgesi‟nde üretilen tarla ürünlerinden baklagil üretiminin tüm Türkiye‟de üretilen baklagil üretimi içindeki oranı %9, endüstriyel bitkilerinin %4,8, tahılların %6, yağlı tohumların %1,5, yem bitkilerinin %6,6 ve yumru bitkilerin %7,6 olduğu görülmektedir. Tablo 6.9: Türkiye’deki Bitkisel Üretimle İlgili Tarla Alanı, Üretim ve Verim İstatistikleri Grup Adı Ekilen Tarla Alanı (da) Üretim (Ton) Verim (kg/da) 9.088.757 1.237.240 136 Baklagiller Endüstriyel Bitkiler 9.587.464 19.985.321 2.084 120.677.087 33.577.151 278 Yağlı Tohumlar 11.711.492 2.396.044 205 Yem Bitkileri 14.807.284 20.558.634 1.388 2.175.474 6.503.783 2.990 168.047.558 84.258.173 Tahıllar Yumru Bitkiler Toplam Kaynak: TÜĠK, Bitkisel Üretim Tarla Ürünleri, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 233 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 6.10: TR33 Bölgesi’ndeki Bitkisel Üretimle İlgili Tarla Alanı, Üretim ve Verim İstatistikleri Grup Adı Ekilen Tarla Alanı (da) Üretim (Ton) Verim (kg/da) 1.002.173 111.078 111 Baklagiller Endüstriyel Bitkiler 968.437 963.280 995 7.832.003 2.015.410 257 Yağlı Tohumlar 450.543 36.578 81 Yem Bitkileri 792.415 1.360.769 1.717 Yumru Bitkiler 153.770 493.638 3.210 11.199.341 4.980.753 Tahıllar Toplam Kaynak: TÜĠK, 2009 Türkiye TR33 Bölgesi Tahıllar Yem Bitkileri Tahıllar Endüstriyel Bitkiler Yağlı Tohumlar Endüstriyel Bitkiler Baklagiller Yem Bitkileri Baklagiller Yumru Bitkiler Yağlı Tohumlar Yumru Bitkiler 6% 1% 5% 7% 7% 4% 1% 9% 9% 9% 70% 72% Grafik 6.4: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Tarla Ürünleri Ekilen Alanların Gruplara Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Türkiye TR33 Bölgesi Tahıllar Yem Bitkileri Tahıllar Yem Bitkileri Endüstriyel Bitkiler Yumru Bitkiler Endüstriyel Bitkiler Yumru Bitkiler Baklagiller Baklagiller Yağlı Tohumlar Yağlı Tohumlar 8% 3% 1% 10% 40% 24% 19% 2% 1% 41% 27% 24% Grafik 6.5: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Tarla Ürünleri Üretiminin Gruplara Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 234 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.1.1. Grup Bazında Tarla Ürünleri 6.5.1.1.1.1. Baklagiller TR33 Bölgesi‟nde en çok ekimi yapılan baklagillerden nohutun 784.886 da alanda ekimi yapılmıĢ olup 84.510 ton ürün elde edilmiĢtir. Nohutun ardından en çok fasulye (kuru) ekilmiĢ olup ekim alanı 67.605 da ve elde edilen ürün ise 10.257 tondur. Bunun yanı sıra fiğ (dane) 43.364 da alanda ekilerek, 5.030 ton ürün elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde baklagillerden en çok verim bakla (yemeklik), bezelye ve fasulyeden (kuru) elde edilmiĢ olup baklanın (yemeklik) verimi 163 kg/da, bezelyenin 153 kg/da ve fasulyenin ise (kuru) 152 kg/da olarak hesaplanmıĢtır. Türkiye Nohut Fiğ (Dane) Mercimek (YeĢil) Diğer TR33 Bölgesi Nohut Fiğ (Dane) Börülce Diğer Mercimek (Kırmızı) Fasulye (Kuru) Burçak (Dane) 3% 2% 2% 10% 4% 4% Fasulye (Kuru) Mercimek (YeĢil) Mercimek (Kırmızı) 2% 2% 3% 7% 12% 50% 21% 78% *Diğer: - Türkiye için Mürdümük (Dane), Bakla (Yemeklik), Bakla (Hayvan Yemi), Börülce, Bezelye, Buy (Çemen Otu) - TR33 Bölgesi için Bakla (Yemeklik), Burçak (Dane), Mürdümük (Dane), Bezelye, Bakla (Hayvan Yemi) Grafik 6.6: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Baklagil Ekim Alanının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Türkiye Nohut Fasulye (Kuru) Mercimek (YeĢil) Diğer TR33 Bölgesi Nohut Fiğ (Dane) Börülce Diğer Mercimek (Kırmızı) Fiğ (Dane) Burçak (Dane) 2% 2% 3% 11% 5% 45% 3% 2% Fasulye (Kuru) Mercimek (YeĢil) Mercimek (Kırmızı) 2% 3% 9% 15% 76% 22% *Diğer: - Türkiye için Mürdümük (Dane), Bakla (Yemeklik), Bakla (Hayvan Yemi), Börülce, Bezelye, Buy (Çemen Otu) - TR33 Bölgesi için Bakla (Yemeklik), Burçak (Dane), Mürdümük (Dane), Bezelye, Bakla (Hayvan Yemi) Grafik 6.7: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Baklagil Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 235 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.1.1.2. Endüstriyel Bitkiler TR33 Bölgesi‟nde en çok ekimi yapılan endüstriyel bitkilerden tütünün 536.358 da alanda ekimi yapılmıĢ olup 31.106 ton ürün elde edilmiĢtir. Sonrasında en çok haĢhaĢ (kapsül) ekimi 223.781 da alanda yapılmıĢ ve 12.263 ton ürün elde edilmiĢtir. Bunun yanı sıra Ģekerpancarı 176.093 da alanda ekilerek, 909.127 ton ürün elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde endüstriyel bitkilerden en çok verim Ģekerpancarı, kırmızı biber (baharatlık) ve pamuk (kütlü)‟den elde edilmiĢ olup Ģekerpancarının verimi 5.164 kg/da, kırmızı biberin (baharatlık) 1.700 kg/da ve pamuğun (kütlü) ise 367 kg/da olarak hesaplanmıĢtır. Türkiye TR33 Bölgesi Pamuk ġekerpancarı Tütün HaĢhaĢ (Kapsül) Kimyon Anason Kırmızı Biber (Baharatlık) Diğer Tütün HaĢhaĢ (Kapsül) ġekerpancarı Pamuk Diğer 34% 55% 23% 12% 44% 2% 1% 1% 1% 5% 18% 2% 2% *Diğer: - Türkiye için Kekik, Acıbakla, ġerbetçiotu, Kenevir (Lif), Keten (Lif) - TR33 Bölgesi için Kimyon, Anason, Kekik, Acıbakla, Kırmızı Biber (Baharatlık) Grafik 6.8: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Endüstriyel Bitkiler Ekim Alanının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Türkiye TR33 Bölgesi ġekerpancarı Pamuk (Kütlü) Pamuk (Lif) Kırmızı Biber (Baharatlık) ġekerpancarı Tütün HaĢhaĢ (Kapsül) Diğer Diğer 95% 86% 9% 3% 1% 1% 3% 1% 1% *Diğer: - Türkiye için Tütün, HashaĢ (Kapsül), Kimyon, Anason, Kekik, Acıbakla, ġerbetçiotu, Kenevir (Lif), Keten (Lif) - TR33 Bölgesi için Pamuk (Kütlü), Pamuk (Lif), Kekik, Kimyon, Anason, Kırmızı Biber (Baharatlık), Acıbakla Grafik 6.9: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Endüstriyel Bitkiler Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 236 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.1.1.3. Tahıllar TR33 Bölgesi‟nde en çok ekimi yapılan tahıllardan buğdayın 4.572.051 da alanda ekimi yapılmıĢ olup 1.010.710 ton ürün elde edilmiĢtir. Buğdayın ardından en çok arpa (diğer) 2.712.358 da alanda ekilmiĢ ve 647.985 ton ürün elde edilmiĢtir. Bunların yanı sıra mısırın (dane) 343.231 da alanda ekimi yapılmıĢ olup 305.866 ton ürün elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde tahıllardan en çok verim mısır (dane), tritikale (dane) ve darıdan elde edilmiĢ olup mısırın (dane) verimi 891 kg/da, tritikale (dane) 333 kg/da ve darının ise 301 kg/da olarak hesaplanmıĢtır. Tablo 6.11: Yıllar İtibarıyla Dünyada Tahıl Üretimi (Milyon Ton) Tahıl 2003 2004 2005 2006 Buğday 556 628 621 598 Arpa 625 713 698 709 Mısır 143 154 138 138 Yulaf 27 26 24 23 Çavdar 15 18 16 13 Diğer** 115 109 109 107 Toplam 1.481 1.648 1.606 1.588 2007 609 795 133 26 15 119 1.697 2008 686 791 155 27 18 116 1.793 2009* 675 797 149 24 19 110 1.774 *ġubat 2010 Tahmin **Diğer: Sorgum, Darı, Tritikale ve Karma Tahıl Kaynak: Uluslararası Tahıl Konseyi (IGC) Türkiye Buğday Arpa TR33 Bölgesi Mısır (Dane) Diğer Buğday Arpa Mısır (Dane) Diğer 5% 1% 25% 36% 5% 67% 3% 58% *Diğer: - Türkiye için Çavdar, Çeltik, Yulaf (Dane), Tritikale (Dane), Kaplıca, Darı, Mahlut, Sorgum (Dane), KuĢyem - TR33 Bölgesi için Yulaf (Dane), Tritikale (Dane), Çavdar, Darı Grafik 6.10: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Tahıl Ekim Alanının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Türkiye Buğday Arpa TR33 Bölgesi Mısır (Dane) Diğer Buğday 22% 15% Arpa Mısır (Dane) Diğer 1% 13% 4% 61% 50% 34% *Diğer: - Türkiye için Çeltik, Çavdar, Yulaf (Dane), Tritikale (Dane), Kaplıca, Darı, Mahlut, Sorgum (Dane), KuĢyemi - TR33 Bölgesi için Tritikale (Dane), Yulaf (Dane), Çavdar, Darı Grafik 6.11: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Tahıl Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 237 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.1.1.3.1. Buğday IGC‟nin 2010 yılı öngörülerine göre, dünya buğday ekim alanı; AB, Ukrayna ve Arjantin ile ilgili öngörülerdeki yukarı yönlü revizyonların ardından, 221,8 milyon ha seviyesinde tahmin edilmekle birlikte geçen yılın %0,8 daha gerisindedir. 2010 yılı üretim öngörüsü ise 659 milyon tondur. Tablo 6.12: 2009-2010 Dünya Buğday Ekim Alanları ve Üretimi Ekim Alanı (Milyon ha) Toplam Ġçindeki Payı (%) 2009 Yılına Göre Değişim (%) (±) Üretim Toplam Ġçindeki Payı (%) Üretim Toplam Ġçindeki Payı (%) 2010 (Öngörü) EkiliĢ 2009 (Tahmin) Toplam Ġçindeki Payı (%) 2010 (Öngörü) EkiliĢ 2009 (Tahmin) Üretim (Milyon Ton) 2009 Yılına Göre Değişim (%) (±) AB 25,7 11,0 27,2 12,0 5,8 138,7 21,0 147,9 22,0 6,6 BDT(Kzk. Rus. Ukr.) 52,3 23,0 51,3 23,0 -1,9 113,1 17,0 104,2 16,0 -7,9 ABD 20,2 9,0 18,0 8,0 -10,9 60,3 9,0 54,0 8,0 -10,4 Kanada 9,5 4,0 9,2 4,0 -3,2 26,5 4,0 25,0 4,0 -5,7 Çin 23,6 11,0 23,7 11,0 0,4 114,0 17,0 109,0 17,0 -4,4 Avustralya 13,8 6,0 13,5 6,0 -2,2 21,7 3,0 23,0 3,0 6,0 2,5 1,0 2,4 1,0 -4,0 5,0 1,0 5,2 1,0 4,0 Brezilya Türkiye 8,6 4,0 8,6 4,0 0,0 18,0 3,0 17,5 3,0 -3,0 Diğerleri 67,3 30,0 67,9 31,0 0,9 177,9 26,0 173,2 26,0 -2,6 223,5 100,0 221,8 100,0 -0,8 675,2 100,0 659,0 100,0 -2,4 Dünya Kaynak: IGC (25.02.2010) Tablo 6.13‟te görüldüğü üzere 2009-2010 döneminde geçen yıla göre AB, ABD, Rusya, Kanada ve Arjantin‟in buğday üretiminde düĢme, Çin, Hindistan, Pakistan, Türkiye, Kazakistan ve Avustralya‟nın buğday üretiminde ise artıĢ olmuĢtur. Üretim artıĢının olduğu ülkelere bakıldığında Kazakistan‟da 3 milyon ton, Pakistan‟da 2,5 milyon ton, Hindistan‟da 2 milyon ton, Çin‟de 1,5 milyon ton, Avustralya‟da 1 milyon ton ve Türkiye‟de 1 milyon ton artıĢ olduğu görülmektedir. IGC verilerine göre, Türkiye‟nin 2009 yılında buğday üretimi 18 milyon ton iken TÜĠK verilerine göre 20,6 milyon tondur. Tablo 6.13: Önemli Buğday Üreticisi Ülkelerin Üretim Miktarları (Milyon Ton) AB 20012002 113,5 20022003 132,6 20032004 110,6 20042005 146,9 20052006 122,7 20062007 125,1 20072008 119,7 20082009 151,2 20092010* 138,7 Çin 93,8 90,2 86,5 91,9 97,5 108,5 109,3 112,5 114,0 Hindistan 69,7 71,8 65,1 72,1 68,6 69,4 75,8 78,6 80,6 ABD 53,0 43,7 63,8 58,7 57,2 49,2 55,8 68,0 60,3 Rusya 46,9 50,5 34,1 45,4 47,7 44,9 49,4 63,8 61,7 Kanada 20,6 16,2 23,5 25,9 26,8 25,3 20,1 28,6 26,5 Pakistan 19,0 18,2 19,2 19,5 21,7 21,7 23,3 21,5 24,0 Türkiye 19,0 16,8 16,8 18,5 18,0 17,5 15,5 17,0 18,0 Arjantin 15,0 12,3 14,5 16,0 12,6 14,5 16,4 8,4 8,0 Kazakistan 12,0 12,6 11,0 10,0 11,0 12,5 16,5 13,0 16,0 Avustralya 24,3 10,1 26,1 22,0 25,4 10,8 13,6 20,9 21,7 Ülkeler Diğer 94,3 92,6 83,7 101,1 111,7 98,1 93,8 102,2 105,7 Dünya 581,1 567,6 554,9 628,0 620,9 597,5 609,2 685,7 675,2 *ġubat 2010 Tahmini Kaynak: IGC TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 238 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Dünyada buğday üretiminde verim ortalaması 2009 yılında 2,98 ton/ha‟dır. En yüksek verim ise AB‟de 5,40 ton/ha ve Çin‟de 4,73 ton/ha‟dır. Türkiye‟de verim ortalaması 2008 yılına göre 0,28 ton/ha yükseliĢle, 2009 yılında 2,48 ton/ha olarak gerçekleĢmiĢtir. 2009 yılı dünya makarnalık buğday üretiminde ise en büyük üretici 5,4 milyon tonla Kanada‟dır. IGC verilerine göre, Türkiye‟de makarnalık buğday üretimi geçen yıldan bu yana 3 milyon tondan 3,1 milyon tona çıkmıĢtır. 2009 yılı TÜĠK verilerine göre ise Türkiye‟nin makarnalık buğday üretimi 3,7 milyon ton olarak gerçekleĢmiĢtir. Dünya makarnalık buğday üretiminde 2009 yılında bir önceki yıla göre 2,1 milyon ton artıĢ olmuĢtur (Kaynak: IGC). Son 20 yılda Türkiye‟deki buğday ekim alanlarında ve buğday üretiminde önemli bir değiĢiklik olmamıĢ, ekim alanları 8,1-9,8 milyon ha arasında, üretim ise 16,2-21,5 milyon ton arasında değiĢmiĢtir. Türkiye‟de artan nüfusa paralel olarak buğday talebi de artmaktadır. Ekmek, bulgur, makarna, irmik, bisküvi, niĢasta ve diğer buğdaya dayalı unlu mamuller tüketimi dikkate alındığında buğday tüketimimiz gıda olarak 14-15 milyon ton seviyelerindedir. Dolayısıyla; Türkiye‟de kiĢi baĢına buğday tüketimi 195-207 kg seviyesinde olmaktadır. Dünyanın en önemli un ihracatçılarından birisi Türkiye‟dir. Bu yüzden iç tüketimin yanı sıra, sektördeki en önemli tahıl talebi un fabrikalarından gelmektedir. Ayrıca yem sanayi ve ihracata konu olan beyaz et sektörünün de tahıl talebi olmaktadır. 6.5.1.1.1.3.2. Arpa Türkiye‟de her bölgede üretimi yapılan arpa, tarla ürünleri içerisinde ekim alanı ve üretim miktarı bakımından buğdaydan sonra ikinci sırayı almaktadır. IGC verilerine göre, Türkiye‟nin 2009 yılında arpa üretimi 6 milyon ton iken TÜĠK verilerine göre 7,3 milyon tondur. 2009 yılında iklimin olumlu seyretmesi ve bir önceki yıl yaĢanan ciddi kuraklığa bağlı olarak arpa verimi 275 kg/ha‟ya kadar yükselmiĢtir. Türkiye‟de üretilen arpanın büyük bölümü yem sanayinde kullanılırken, bir kısmı doğrudan hayvan yemi ve bir kısmı da bira sanayinde kullanılmaktadır. Dünya arpa üretimi 2008-2009 üretim döneminde, bir önceki döneme göre %16,6; dünya arpa verimi ise %20 artıĢ göstermiĢtir. Tablo 6.14: Dünya ve Önemli Arpa Üreticisi Ülkelerin Arpa Üretim Miktarları (Milyon Ton) Ülkeler AB Rusya Ukrayna Kanada Türkiye Avustralya ABD Diğer Dünya 20012002 48,0 18,7 10,4 7,5 7,4 3,7 4,9 34,3 134,9 20022003 58,2 18,7 10,4 7,5 7,2 3,9 4,9 24,1 134,8 20032004 55,8 18,0 6,8 12,3 6,9 10,4 6,1 26,6 142,9 20042005 64,1 17,2 11,1 13,2 7,4 7,7 6,1 27,3 154,1 20052006 53,1 15,8 9,0 12,5 7,6 9,6 4,6 26,8 139,0 20062007 56,1 18,0 11,4 9,6 7,5 4,3 3,9 27,1 137,9 20072008 57,4 15,6 6,0 11,0 6,0 5,9 4,6 26,3 132,8 20082009 65,2 23,1 12,6 11,8 5,6 7,7 5,2 23,6 154,8 20092010* 61,7 17,9 11,8 9,5 6,0 8,0 5,0 28,7 148,6 20082009 4,47 3,54 3,42 2,01** 2,32 2,78 20092010* 4,36 3,56 3,43 2,32** 1,93 2,58 *ġubat 2010 Tahmini Kaynak: IGC, 2010 Tablo 6.15: Dünya ve Çeşitli Ülkelerde Arpa Verimi (Ton/ha) Ülkeler AB (27) Çin ABD Türkiye Rusya Dünya 20012002 4,17 3,76 3,13 1,97 1,91 2,54 20022003 4,16 3,63 2,96 2,06 1,82 2,40 20032004 3,97 3,51 3,17 2,00 1,71 2,38 20042005 4,67 4,10 3,74 2,11 1,72 2,63 20052006 3,97 4,00 3,49 2,11 1,73 2,43 20062007 4,06 3,61 3,29 2,08 1,81 2,39 20072008 4,18 3,35 3,23 1,81 1,60 2,31 *ġubat 2010 Tahmini **TÜĠK, 2.12.2009 Kaynak: 1-) ABD Tarım BaĢkanlığı DıĢ Tarım Servisi (USDA FAS), Grain World Markets and Trade 2-) TÜĠK, 2.12.2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 239 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.1.1.3.3. Mısır Dünyada mısır; tahıllar içerisinde ekim alanı olarak ikinci, üretimde ise ilk sırada yer almaktadır. 2009-2010 döneminde dünya mısır üretiminin %41‟i ABD‟de, %20‟si Çin‟de yapılmaktadır. IGC verilerine göre, Türkiye‟nin 2009 yılında mısır üretimi 3,8 milyon ton iken TÜĠK verilerine göre 4,25 milyon tondur. Son yıllarda yem, niĢasta, yağ ve tatlandırıcı sektörü ile biyoyakıt üretiminde kullanımı artan mısırın, üretimi de buna paralel olarak artmıĢtır. Tablo 6.16: Dünya ve Önemli Üretici Ülkelerin Mısır Üretim Miktarı (Milyon Ton) Ülkeler 20012002 20022003 20032004 20042005 20052006 20062007 20072008 20082009* 20092010** ABD 241,4 227,8 256,3 299,9 282,3 267,5 331,2 307,1 334,1 Çin 114,1 121,3 115,8 130,3 139,4 151,6 152,3 165,9 154,0 AB 40,5 39,9 32,4 53,7 50,3 55,2 47,3 63,1 56,6 Brezilya 35,5 46,0 42,0 35,0 42,5 51,4 58,7 51,0 50,5 Meksika 20,4 19,3 21,8 22,0 19,3 21,9 24,0 24,2 23,5 Arjantin 14,7 15,0 15,0 20,5 14,4 21,8 22,0 13,1 15,0 Hindistan 13,5 11,1 15,0 14,2 14,7 15,1 19,0 18,5 18,0 Diğer 126,6 125,5 130,1 137,7 134,8 124,4 140,1 148,0 145,7 Dünya 606,7 605,9 628,4 713,3 697,7 708,9 794,5 790,9 797,4 *Tahmini **Öngörü Kaynak: IGC, Önemli Mısır Üreticisi Ülkeler, 2010 7% 3% 2% 17% Üretim Kayıpları NiĢasta Sanayi Mahalli Tüketim Yem Maddesi Endüstriyel Tüketim 71% Grafik 6.12: Mısır Tüketiminin Sektöre Göre Dağılımı (%) Kaynak: Toprak Mahsülleri Ofisi (TMO), Hububat Sektör Raporu, 2009 6.5.1.1.1.4. Yağlı Tohumlar 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde en çok ekimi yapılan yağlı tohumlardan haĢhaĢın (tohum) 223.781 da alanda ekimi yapılmıĢ olup 13.488 ton ürün elde edilmiĢtir. HaĢhaĢın ardından en çok ayçiçeği (yağlık) 96.189 da alanda ekilmiĢ ve 10.166 ton ürün elde edilmiĢtir. Yine ayçiçeğinin (çerezlik) 45.000 da alanda ekimi yapılmıĢ olup 4.903 ton ürün elde edilmiĢtir. Bunun yanı sıra 61.695 da alanda susam ekimi yapılmıĢ ve 3.442 ton ürün elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde yağlı tohumlardan en çok verim kolza (kanola), çiğit ve soyadan elde edilmiĢ olup kolzanın (kanola) verimi 325 kg/da, çiğitin 217 kg/da ve soyanın ise 200 kg/da olarak hesaplanmıĢtır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 240 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TR33 Bölgesi Türkiye Ayçiçeği (Yağlık) Ayçiçeği (Çerezlik) Kolza (Kanola) Yerfıstığı Diğer Çiğit HaĢhaĢ (Tohum) Susam Aspir HaĢhaĢ (Tohum) Ayçiçeği (Yağlık) Susam Ayçiçeği (Çerezlik) Çiğit Diğer 36% 21% 6% 4% 3% 2% 2% 2% 1% 44% 14% 50% 10% 1% 4% Grafik 6.13: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Yağlı Tohumlar Ekim Alanının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Türkiye Çiğit Kolza (Kanola) Yerfıstığı 5% 4% 4% TR33 Bölgesi Ayçiçeği (Yağlık) Ayçiçeği (Çerezlik) Diğer HaĢhaĢ (Tohum) Ayçiçeği (Yağlık) Ayçiçeği (Çerezlik) Çiğit Susam Diğer 5% 9% 2% 11% 37% 13% 42% 40% 28% *Diğer: - Türkiye için Susam, Aspir, Kenevir (Tohum), Keten (Tohum), HaĢhaĢ (Tohum), Soya; - TR33 Bölgesi için Aspir, Kolza (Kanola), Yerfıstığı, Soya Grafik 6.14: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Yağlı Tohumlar Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.1.1.4.1 Haşhaş Gelincikgiller familyasından bir yıllık otsu bitki olan Latince‟de “Opium” denilen “Afyon” haĢhaĢ bitkisinin esas anayurdu Anadolu olup M.Ö. 2. yüzyıldan itibaren ekildiğini, üzerinde haĢhaĢ kabartması bulunan Synnada (ġuhut) kentine ait sikkeden anlaĢılmaktadır. Latince özsu anlamına gelen opium, zamanla yazılıĢ ve söyleniĢte değiĢikliğe uğrayarak ofium, afiom, afion ve sonunda afyon olmuĢtur. OlgunlaĢmamıĢ haĢhaĢ kapsüllerinin sütünden morfin, kodein ve papaverin gibi çeĢitli alkaloitleri içeren afyon maddesi elde edilir. HaĢhaĢ tohumu ise %44–55 oranında yağ içerdiğinden gıda, boya ve sabun sanayinde kullanılmaktadır. HaĢhaĢ tohumları gri-mavi, sarı, beyaz, çiğ kahve ve pembe renklerde olabilmektedir. Türkiye‟de en fazla yetiĢtirilen haĢhaĢlar sırasıyla mavi, beyaz ve sarı tohumlu çeĢitlerdir. Üretilen haĢhaĢ tohumlarından bir kısmı üretici ihtiyaçları için ayrılmakta, geri kalan kısmı ise serbest piyasada iĢlem görmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 241 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Dünyada uyuĢturucu maddelerinin ekimi, üretimi, ithali ve ihracı, Türkiye‟nin de imza koyduğu BirleĢmiĢ Milletler (BM) UyuĢturucu Maddelere Dair 1961 TEK SözleĢmesi (Single Convention on Narcotic Drugs) ve tadiline iliĢkin 1972 protokolüne göre düzenlenmektedir. Dünyada, BM TeĢkilatı denetiminde yasal ana üreticiler olarak Türkiye, Hindistan, Avustralya, Fransa, Ġspanya, Macaristan ve Çek Cumhuriyeti ile son yıllarda Çin sayılabilir. Türkiye ve Hindistan BM TeĢkilatınca geleneksel haĢhaĢ üreticisi ülkeler olarak kabul edilmektedir. Tablo 6.17: Ana Üretici Ülkeler Bazında Yasal Haşhaş Üretim Alanları (ha) Yıllar Türkiye Hindistan Avustralya Fransa İspanya Macaristan Toplam 2005 25.335 7.833 6.599 8.841 4.802 5.106 58.516 2006 42.023 6.976 3.457 6.632 2.146 4.322 65.556 2007 24.603 5.913 4.661 3.198 5.606 3.269 47.250 2008 20.043 2.653 3.336 3.705 5.507 2.262 37.506 2009* 48.893 11.262 10.506 7.500 8.830 15.500 102.491 *Türkiye hariç diğer ülkeler tahminidir. Kaynak: TMO, HaĢhaĢ Raporu, 2009 5% 7% Türkiye 8% Hindistan 8% 48% Fransa Avustralya Ġspanya 10% Macaristan Diğer 14% Grafik 6.15: Ana Üretici Ülkeler Bazında Yasal Haşhaş Ekim Alanı Oranı (%) Kaynak: TMO, HaĢhaĢ Raporu, 2009 Hindistan dünyadaki en büyük yasal afyon sakızı üreten ülke olup diğer yasal üretici ülkelerde ise üretim, çizilmemiĢ haĢhaĢ kapsülü Ģeklindedir. Uluslararası Narkotik Kontrol Kurulu (INCB) tarafından takip edilen yasal morfin stoğu, dünyada yasal olarak üretilen haĢhaĢ kapsülü ve afyonun içerdiği morfin karĢılığı (opiyat) olarak hesaplanmaktadır. Dünyada, haĢhaĢtan elde edilen tıbbi ve bilimsel amaçlı opiyat tüketimi yılda yaklaĢık 300 ton civarındadır. Yıllara göre değiĢmekle birlikte yurtiçi opiyat ihtiyaç miktarı ise 2 ton civarında bulunmaktadır. Tablo 6.18: Dünya Opiyat (Morfine Eşdeğer) Hammadde Üretimi (Haşhaş Kapsülü + Afyon) (Ton) Yıllar Türkiye Hindistan Avustralya Fransa İspanya Macaristan Diğer Toplam 2005 64 37 130 96 36 15 13 391 2006 106 38 70 56 17 17 12 316 2007 30 30 58 20 75 14 25 252 2008 36 15 40 48 78 16 25 258 150 60 90 97 97 28 25 547 2009* *Türkiye hariç diğer ülkeler tahminidir. Kaynak:TMO, HaĢhaĢ Raporu, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 242 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Türkiye‟de haĢhaĢ tarımı, %40‟ı taban-sulu arazilerde ve %60‟ı ise kıraç susuz arazilerde yapılmakta ve uzun yıllar ortalaması göz önüne alındığında dekara ortalama 50 kg kapsül üretiminin gerçekleĢtiği görülmektedir. HaĢhaĢ kapsülünün dekar baĢına üretim veriminin ve morfin içeriğinin diğer ülkelere nazaran düĢük olmasından dolayı Türkiye haĢhaĢ ekim alanı bakımından %48‟lik bir paya sahip olmasına rağmen morfin üretimi bakımından %18‟lik paya sahiptir. Ancak, modern tarım tekniklerinin uygulanmasıyla tabansulu arazilerde üretici Ģartlarında dekar baĢına 150 kg haĢhaĢ kapsülü alınabilmektedir. Türkiye‟de haĢhaĢ alımı ve iĢlenmesi sadece TMO tarafından yapılmaktadır. Bakanlar Kurulu‟nca haĢhaĢ ekimine müsaade edilen yerlerde TMO Genel Müdürlüğü tarafından yapılan planlama çerçevesinde BM TeĢkilatınca Türkiye‟ye verilen 700.000 da limit dahilinde harita üzerinde görülebileceği üzere 13 ilde yaklaĢık 100.000 üreticiye haĢhaĢ ekimi ve çizilmemiĢ kapsül üretimi yaptırılmaktadır. Şekil 6.1: Türkiye’de Haşhaş Ekimine İzin Verilen İller Haritası Kaynak: TMO, HaĢhaĢ Raporu, 2009 TMO tarafından satın alınan haĢhaĢ kapsülleri iĢlenmek üzere Afyon Alkaloit Fabrikası‟na (AAF) sevk edilir. Geleneksel haĢhaĢ ürününü değerlendirmek ve piyasanın yasal alkaloit gereksinimini karĢılamak amacıyla 1976 yılında Afyonkarahisar ili Bolvadin ilçesinde temeli atılan AAF 1981 yılında deneme üretimine baĢlamıĢ, 1986 yılında ise kesin kabulü yapılarak esas üretime geçmiĢtir. AAF zamanının en modern tekniklerini içeren teknolojisiyle ve 20.000 ton/yıl çizilmemiĢ haĢhaĢ kapsülü iĢleme kapasitesiyle dünyanın alanındaki en büyük fabrikasıdır. AAF‟de üretilen morfin ve türevlerinin ihracatından yıllara göre değiĢmekle birlikte ortalama 40 milyon USD civarında Türkiye‟ye döviz girdisi sağlanmaktadır. Bu rakam 2009 yılında 37.840.602 USD olarak gerçekleĢmiĢtir. Ayrıca yine yıllara göre farklılık göstermekle birlikte yılda 20.000 ton haĢhaĢ tohumu ihracatı gerçekleĢmekte ve 40 milyon USD civarında döviz girdisi sağlanmakta olup 2009 yılında bu rakam 46.976.487 USD olarak gerçekleĢmiĢtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 243 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 6.19: Yıllar İtibarıyla Türkiye’deki Haşhaş Ekim Alanı ve Üretici Sayısı İzin Belgesine Göre Ölçüm Sonucuna Göre Yıllar Ekim Alanı (da) Üretici Adedi Ekim Alanı (da) Üretici Adedi 2005 593.856 124.158 256.354 67.119 2006 606.300 122.486 420.238 102.681 2007 388.509 57.912 246.032 44.780 2008 351.040 51.377 200.429 35.079 2009 603.286 85.593 488.931 79.152 Kaynak: TMO, HaĢhaĢ Raporu, 2009 Tablo 6.20: İller Bazında Türkiye’de Haşhaş Ekim Alanı, Üretimi ve Verimi Ürün Adı Afyonkarahisar HaĢhaĢ (Kapsül) HaĢhaĢ (Tohum) Afyonkarahisar Toplamı Kütahya HaĢhaĢ (Tohum) HaĢhaĢ (Kapsül) HaĢhaĢ (Tohum) HaĢhaĢ (Kapsül) HaĢhaĢ (Tohum) HaĢhaĢ (Kapsül) HaĢhaĢ (Tohum) 223.781 223.781 HaĢhaĢ (Kapsül) HaĢhaĢ (Tohum) Ege Bölgesi Toplamı Türkiye 50.121 50.121 TR33 Bölgesi Toplamı Ege Bölgesi 42.871 42.871 Uşak Toplamı TR33 Bölgesi 23.111 23.111 Manisa Toplamı UĢak 107.678 107.678 HaĢhaĢ (Kapsül) Kütahya Toplamı Manisa Ekilen Alan (da) 302.714 302.714 HaĢhaĢ (Kapsül) HaĢhaĢ (Tohum) Türkiye Toplamı 488.931 488.931 Üretim (Ton) Verim (kg/da) 8.142 76 8.957 83 17.099 1.258 54 1.383 60 2.641 1.297 30 1.426 33 2.723 1.566 31 1.722 34 3.288 12.263 55 13.488 60 25.751 16.691 55 18.359 61 35.050 31.086 64 34.194 70 65.280 Kaynak: TÜĠK, 2009 Türkiye‟de haĢhaĢ üretimi yapılan 13 ilden 4‟ü TR33 Bölgesi‟nde yer almaktadır. Türkiye‟de haĢhaĢ ekimi yapılan alanın %46‟sını ve haĢhaĢ üretiminin %40‟ını karĢılayan TR33 Bölgesi Düzey 2 bölgeleri arasında hem ekim hem de üretim açısından birinci sıradadır. 2009 yılı TÜĠK verilerine göre; Afyonkarahisar‟daki haĢhaĢ ekim alanı Türkiye‟deki haĢhaĢ ekim alanının %22‟si, UĢak %10‟u, Manisa %9‟u ve Kütahya %5‟idir. Afyonkarahisar‟daki haĢhaĢ ekim alanının TR33 Bölgesi‟ndeki haĢhaĢ ekim alanına oranı ise %48,1, UĢak‟ın %22,4, Manisa‟nın %19,2 ve Kütahya‟nın ise %10,3‟tür. 2009 yılı TÜĠK verilerine göre; Afyonkarahisar‟daki haĢhaĢ üretiminin Türkiye‟deki haĢhaĢ üretimi içindeki payı %26, UĢak‟ın %5, Manisa‟nın %4 ve Kütahya‟nın %4‟tür. Afyonkarahisar‟daki haĢhaĢ üretiminin TR33 Bölgesi‟ndeki haĢhaĢ üretimine oranı %66,4, UĢak‟ın %12,8, Manisa‟nın %10,6 ve Kütahya‟nın %10,3‟tür. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 244 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 600.000 Ekilen Alan (da) 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 Grafik 6.16: TR33 Bölgesi, Ege Bölgesi ve Türkiye Bazında Haşhaş Ekim Alanı Dağılımı Kaynak: TÜĠK, 2009 70.000 Üretim (Ton) 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 Grafik 6.17: TR33 Bölgesi, Ege Bölgesi ve Türkiye Bazında Haşhaş Üretim Miktarı Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 245 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.1.1.5. Yem Bitkileri TR33 Bölgesi‟nde en çok ekimi yapılan yem bitkilerinden fiğin 424.993 da alanda ekimi yapılmıĢ olup fiğ (yeĢil ot) olarak 119.416 ton ve fiğ (kuru ot) olarak 115.547 ton ürün elde edilmiĢtir. Fiğin ardından en çok mısır (silajlık) ekimi 173.513 da alanda ekilmiĢ ve 798.604 ton ürün elde edilmiĢtir. Bunun yanı sıra yonca 140.438 da alanda ekilerek yonca (yeĢil ot) olarak 143.423 ton, yonca (kuru ot) olarak 123.912 ton ve yonca (tohum) olarak 40 ton ürün elde edilmiĢtir. Türkiye Yonca Fiğ TR33 Bölgesi Mısır (Silajlık) Korunga Diğer Fiğ Mısır (Silajlık) Yonca Korunga Mısır (Hasıl) Diğer 32% 22% 18% 18% 38% 10% 3% 2% 1% 54% 2% *Diğer: - Türkiye için Burçak, Mısır (Hasıl), Üçgül - TR33 Bölgesi için Burçak, Üçgül Grafik 6.18: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Yem Bitkileri Ekim Alanının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Türkiye TR33 Bölgesi Mısır (Silajlık) Yonca (Tohum,Kuru ve YeĢil Ot) Fiğ (Kuru ve YeĢil Ot) Korunga (Tohum, Kuru ve YeĢil Ot ) Mısır (Hasıl) Diğer Mısır (Silajlık) Yonca (Tohum,Kuru ve YeĢil Ot) Fiğ (Kuru ve YeĢil Ot) Mısır (Hasıl) Korunga (Tohum, Kuru ve YeĢil Ot ) Diğer 20% 28% 17% 54% 11% 1% 1% 59% 2% 0% 2% 5% *Diğer: - Türkiye için Burçak (YeĢil Ot), Burçak (Kuru Ot), Üçgül (Kuru Ot), Üçgül (YeĢil Ot) - TR33 Bölgesi için Üçgül (Kuru Ot), Burçak (Kuru Ot), Burçak (YeĢil Ot), Üçgül (YeĢil Ot) Grafik 6.19: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Yem Bitkileri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 246 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.1.1.6. Yumru Bitkiler 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde en çok ekimi yapılan yumru bitkilerden patatesin 117.180 da alanda ekimi yapılıĢ olup 388.490 ton ürün elde edilmiĢtir. Patatesin ardından en çok soğan (kuru) ekimi 22.735 da alanda yapılmıĢ ve 39.863 ton ürün elde edilmiĢtir. Bunun yanı sıra hayvan pancarı 10.616 da alanda ekilerek 61.209 ton ürün elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde yumru bitkilerden en çok verim hayvan pancarı, patates ve soğandan (kuru) elde edilmiĢ olup hayvan pancarının verimi 5.766 kg/da, patatesin 3.315 kg/da ve soğanın (kuru) ise 1.753 kg/da olarak hesaplanmıĢtır. Türkiye TR33 Bölgesi Patates Soğan (Kuru) Patates Soğan (Kuru) Sarımsak (Kuru) Hayvan Pancarı Hayvan Pancarı Sarımsak (Kuru) 1% 4% 2% 7% 15% 28% 76% 67% Grafik 6.20: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Yumru Bitkileri Ekim Alanının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Türkiye TR33 Bölgesi Patates Soğan (Kuru) Hayvan Pancarı Sarımsak (Kuru) 2% Patates Hayvan Pancarı Soğan (Kuru) Sarımsak (Kuru) 1% 8% 1% 12% 29% 68% 79% Grafik 6.21: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Yumru Bitkileri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 247 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.1.2. İl Bazında Tarla Ürünleri Afyonkarahisar Tablo 6.21: TR33 Bölgesi İl Bazında Tarla Ürünleri Ekilen Tarla Alanı, Üretim ve Verim Tablosu Ekilen Tarla Alanı Üretim Verim İl Adı Grup Adı (da) (Ton) (kg/da) Baklagiller 116.198 13.553 117 Endüstriyel Bitkiler 242.454 649.761 2.680 2.888.760 660.257 229 Yağlı Tohumlar 205.587 18.920 92 Yem Bitkileri 217.627 402.837 1.851 Yumru Bitkiler 106.726 395.234 3.703 3.777.352 2.140.562 291.922 35.296 121 68.958 233.901 3.392 2.018.318 455.969 226 63.740 5.429 85 205.296 309.081 1.506 32.882 66.029 2.008 2.681.116 1.105.705 Baklagiller 175.743 17.082 97 Endüstriyel Bitkiler 507.767 43.383 85 1.746.171 591.377 339 Yağlı Tohumlar 103.391 8.573 83 Yem Bitkileri 237.962 501.907 2.109 8.969 15.933 1.776 2.780.003 1.178.255 Baklagiller 418.310 45.147 108 Endüstriyel Bitkiler 149.258 36.235 243 1.178.754 307.807 261 77.825 3.656 47 131.530 146.944 1.117 5.193 16.442 3.166 1.960.870 556.231 Tahıllar Toplam Baklagiller Kütahya Endüstriyel Bitkiler Tahıllar Yağlı Tohumlar Yem Bitkileri Yumru Bitkiler Manisa Toplam Tahıllar Yumru Bitkiler Uşak Toplam Tahıllar Yağlı Tohumlar Yem Bitkileri Yumru Bitkiler Toplam Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.1.2.1. Afyonkarahisar Afyonkarahisar‟da tarla ürünlerinin ekim alanı ürün bazında baklagil ekimi %3, endüstriyel bitkiler ekimi %6, tahıl ekimi %77, yağlı tohumlar ekimi %5, yem bitkileri ekimi %6, ve yumru bitkiler ekimi %3‟tür. Afyonkarahisar‟da en çok ekimi yapılan baklagiller nohut, fiğ (dane) ve fasulyedir (kuru). 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, 56.201 da ekim alanında 6.102 ton nohut, 27.400 da alanda 3.380 ton fiğ dane ve 16.290 da alanda 2.297 ton fasulye (kuru) elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim bakla (yemeklik), bezelye ve fasulyede elde edilmiĢ olup baklanın (yemeklik) verimi 600 kg/da, bezelyenin 200 kg/da ve fasulyenin (kuru) ise 141 kg/da olarak hesaplanmıĢtır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 248 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Ekilen Tarla Alanı Üretim Tahıllar Endüstriyel Bitkiler Yem Bitkileri Yağlı Tohumlar Baklagiller Yumru Bitkiler 6% Tahıllar Yem Bitkileri Yağlı Tohumlar Endüstriyel Bitkiler Yumru Bitkiler Baklagiller 30% 6% 5% 19% 3% 3% 31% 18% 77% 1% 1% Grafik 6.22: Afyonkarahisar İli Tarla Ürünlerinin Gruplarına Göre Ekim Alanı ve Üretim Oranı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Afyonkarahisar‟da en çok ekimi yapılan endüstriyel bitkiler Ģekerpancarı, haĢhaĢ (kapsül) ve kimyondur. 123.320 da ekim alanında 640.877 ton Ģekerpancarı, 107.678 da alanda 8.142 ton haĢhaĢ (kapsül) ve 8.325 da alanda 521 ton kimyon elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim Ģekerpancarı, kekik ve haĢhaĢtan (kapsül) elde edilmiĢ olup Ģekerpancarının verimi 5.197 kg/da, kekiğin 133 kg/da ve haĢhaĢın (kapsül) ise 76 kg/da olarak hesaplanmıĢtır. Afyonkarahisar‟da en çok ekimi yapılan tahıllar buğday ve arpadır. 1.565.812 da ekim alanında 347.250 ton buğday ve 1.301.506 da alanda 306.973 ton arpa elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim mısır (dane), tritikale (dane) ve arpadan elde edilmiĢ olup mısırın (dane) verimi 444 kg/da, tritikalenin (dane) 390 kg/da ve arpanın ise 236 kg/da olarak hesaplanmıĢtır. Afyonkarahisar‟da en çok ekimi yapılan yağlı tohumlar haĢhaĢ (tohum), ayçiçeği (yağlık) ve ayçiçeği (çerezlik)tir. 107.678 da ekim alanında 8.957 ton haĢhaĢ (tohum), 52.645 da alanda 5.885 ton ayçiçeği (yağlık) ve 37.381 da alanda 3.315 ton ayçiçeği (çerezlik) elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim kolza (kanola), soya ve ayçiçeğinden (yağlık) elde edilmiĢ olup kolzanın (kanola) verimi 325 kg/da, soyanın 200 kg/da ve ayçiçeğinin (yağlık) ise 112 kg/da olarak hesaplanmıĢtır. Afyonkarahisar‟da en çok ekimi yapılan yem bitkileri fiğ, yonca ve mısırdır (silajlık). 86.228 da ekim alanında 7.935 ton fiğ (yeĢil ot) ile 15.647 ton fiğ (kuru ot), 70.237 da alanda 78.340 ton yonca (yeĢil ot), 72.860 ton yonca (kuru ot) ile 40 ton yonca (tohum) ve 48.043 da alanda 221.904 ton mısır (silajlık) elde edilmiĢtir. Afyonkarahisar‟da en çok ekimi yapılan yumru bitkiler patates, hayvan pancarı, soğandır (kuru). 94.922 da ekim alanında 342.463 ton patates, 6.464 da alanda 39.736 ton hayvan pancarı ve 4.625 da alanda 11.874 ton soğan (kuru) elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim hayvanpancarı, patates ve soğandan elde edilmiĢ olup hayvan pancarının verimi 6.147 kg/da, patatesin 3.607 kg/da ve soğanın (kuru) ise 2.567 kg/da olarak hesaplanmıĢtır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 249 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 6.22: Afyonkarahisar İli Tarla Ürünleri Ekim Alanları ile Ekim Alanlarının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%) Grup Adı Ürün Adı Baklagiller Nohut Fiğ (Dane) Fasulye (Kuru) Mercimek (YeĢil) Burçak (Dane) Mercimek (Kırmızı) Bezelye Bakla (Yemeklik) Baklagiller Toplamı ġekerpancarı HaĢhaĢ (Kapsül) Endüstriyel Bitkiler Kimyon Anason Kekik Endüstriyel Bitkiler Toplamı Arpa (Diğer) Buğday (Diğer) Buğday (Durum) Arpa (Biralık) Tahıllar Çavdar Yulaf (Dane) Tritikale (Dane) Mısır (Dane) Tahıllar Toplamı HaĢhaĢ (Tohum) Ayçiçeği (Yağlık) Ayçiçeği (Çerezlik) Yağlı Tohumlar Aspir Susam Kolza (Kanola) Soya Yağlı Tohumlar Toplamı Yonca (YeĢil Ot) Yonca (Kuru Ot) Yonca (Tohum) Korunga (YeĢil Ot) Korunga (Kuru Ot) Korunga (Tohum) Yem Bitkileri Mısır (Hasıl) Fiğ (YeĢil Ot) Fiğ (Kuru Ot) Burçak (YeĢil Ot) Burçak (Kuru Ot) Mısır (Silajlık) Yem Bitkileri Toplamı Patates (Diğer) Hayvan Pancarı Yumru Bitkiler Soğan (Kuru) Sarımsak (Kuru) Patates (Tatlı) Yumru Bitkiler Toplamı Genel Toplam Ekilen Tarla Alanı (da) 56.201 27.400 16.290 14.976 1.270 36 20 5 116.198 123.320 107.678 8.325 3.101 30 242.454 1.212.292 1.198.842 366.970 89.214 8.392 6.886 4.471 1.693 2.888.760 107.678 52.645 37.381 5.440 2.310 123 10 205.587 İl İçindeki Payı (%) 1,49 0,73 0,43 0,40 0,03 0,00 0,00 0,00 3,08 3,26 2,85 0,22 0,08 0,00 6,42 32,09 31,74 9,72 2,36 0,22 0,18 0,12 0,04 76,48 2,85 1,39 0,99 0,14 0,06 0,00 0,00 5,44 TR33 Bölgesi'ndeki Payı (%) 0,50 0,24 0,14 0,13 0,01 0,00 0,00 0,00 1,04 1,10 0,96 0,07 0,03 0,00 2,16 10,82 10,70 3,28 0,80 0,07 0,06 0,04 0,02 25,79 0,96 0,47 0,33 0,05 0,02 0,00 0,00 1,84 70.237 1,86 0,63 6.109 0,16 0,05 160 0,00 0,00 86.228 2,28 0,77 6.850 0,18 0,06 48.043 217.627 94.920 6.464 4.625 715 2 106.726 3.777.352 1,27 5,76 2,51 0,17 0,12 0,02 0,00 2,83 100,00 0,43 1,94 0,85 0,06 0,04 0,01 0,00 0,95 33,73 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 250 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 6.23: Afyonkarahisar İli Tarla Ürünleri Üretimi ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%) Grup Adı Ürün Adı Baklagiller Nohut Fiğ (Dane) Fasulye (Kuru) Mercimek (YeĢil) Burçak (Dane) Mercimek (Kırmızı) Bezelye Bakla (Yemeklik) Baklagiller Toplamı ġekerpancarı HaĢhaĢ (Kapsül) Endüstriyel Bitkiler Kimyon Anason Kekik Endüstriyel Bitkiler Toplamı Arpa (Diğer) Buğday (Diğer) Buğday (Durum) Arpa (Biralık) Tahıllar Çavdar Yulaf (Dane) Tritikale (Dane) Mısır (Dane) Tahıllar Toplamı HaĢhaĢ (Tohum) Ayçiçeği (Yağlık) Ayçiçeği (Çerezlik) Yağlı Tohumlar Aspir Susam Kolza (Kanola) Soya Yağlı Tohumlar Toplamı Yonca (YeĢil Ot) Yonca (Kuru Ot) Yonca (Tohum) Korunga (YeĢil Ot) Korunga (Kuru Ot) Korunga (Tohum) Yem Bitkileri Mısır (Hasıl) Fiğ (YeĢil Ot) Fiğ (Kuru Ot) Burçak (YeĢil Ot) Burçak (Kuru Ot) Mısır (Silajlık) Yem Bitkileri Toplamı Patates (Diğer) Hayvan Pancarı Yumru Bitkiler Soğan (Kuru) Sarımsak (Kuru) Patates (Tatlı) Yumru Bitkiler Toplamı Genel Toplam Üretim (Ton) İl İçindeki Payı (%) 6.102 3.380 2.297 1.634 130 3 4 3 13.553 640.877 8.142 521 217 4 649.761 287.196 255.533 91.717 19.777 1.968 1.571 1.743 752 660.257 8.957 5.885 3.315 582 139 40 2 18.920 78.340 72.860 40 968 2.985 800 190 7.935 15.647 1 1.167 221.904 402.837 342.459 39.736 11.874 1.161 4 395.234 2.140.562 0,29 0,16 0,11 0,08 0,01 0,00 0,00 0,00 0,63 29,94 0,38 0,02 0,01 0,00 30,35 13,42 11,94 4,28 0,92 0,09 0,07 0,08 0,04 30,85 0,42 0,27 0,15 0,03 0,01 0,00 0,00 0,88 3,66 3,40 0,00 0,05 0,14 0,04 0,01 0,37 0,73 0,00 0,05 10,37 18,82 16,00 1,86 0,55 0,05 0,00 18,46 100,00 TR33 Bölgesi'ndeki Payı (%) 0,12 0,07 0,05 0,03 0,00 0,00 0,00 0,00 0,27 12,87 0,16 0,01 0,00 0,00 13,05 5,77 5,13 1,84 0,40 0,04 0,03 0,03 0,02 13,25 0,18 0,12 0,07 0,01 0,00 0,00 0,00 0,38 1,57 1,46 0,00 0,02 0,06 0,02 0,00 0,16 0,31 0,00 0,02 4,46 8,09 6,88 0,80 0,24 0,02 0,00 7,94 42,98 Verim (kg/da) 109 123 141 109 102 83 200 600 117 5.197 76 63 70 133 2.680 237 213 250 222 235 228 390 444 229 83 112 89 107 60 325 200 92 1.188 4.619 1.851 3.608 6.147 2.567 1.624 2.000 3.703 567 Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.1.2.2. Kütahya Kütahya‟da tarla ürünlerinin ekim alanı ürün bazında baklagil ekimi %11, endüstriyel bitkiler ekimi %3, tahıl ekimi %75, yağlı tohumlar ekimi %2, yem bitkileri ekimi %8 ve yumru bitkiler ekimi %1‟dir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 251 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Ekilen Tarla Alanı Tahıllar Yem Bitkileri Yağlı Tohumlar Üretim Tahıllar Endüstriyel Bitkiler Baklagiller Baklagiller Endüstriyel Bitkiler Yumru Bitkiler Yem Bitkileri Yumru Bitkiler Yağlı Tohumlar 28% 75% 11% 41% 8% 1% 2% 3% 21% 1% 3% 6% Grafik 6.23: Kütahya İli Tarla Ürünlerinin Gruplarına Göre Ekim Alanı ve Üretim Oranı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Kütahya‟da en çok ekimi yapılan baklagiller nohut, fasulye (kuru) ve fiğdir (dane). 235.192 da ekim alanında 26.838 ton nohut, 36.920 da alanda 5.739 ton fasulye (kuru) ve 10.164 da alanda 981 ton fiğ (dane) elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde baklagillerden en çok verim mercimek (kırmızı), bakla (yemeklik) ve fasulyeden (kuru) elde edilmiĢ olup mercimeğin (kırmızı) verimi 350 kg/da, baklanın (yemeklik) 194 kg/da ve fasulyenin (kuru) ise 155 kg/da olarak hesaplanmıĢtır. Kütahya‟da en çok ekimi yapılan endüstriyel bitkiler Ģekerpancarı ve haĢhaĢtır (kapsül). 44.488 da ekim alanında 232.543 ton Ģekerpancarı ve 23.111 da alanda 1.258 ton haĢhaĢ (kapsül) elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim Ģekerpancarından elde edilmiĢ olup Ģekerpancarının verimi 5.228 kg/da olarak hesaplanmıĢtır. Kütahya‟da en çok ekimi yapılan tahıllar buğday ve arpadır. 1.426.085 da ekim alanında 307.233 ton buğday ve 524.654 da alanda 131.116 ton arpa elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim tritikale (dane), darı ve arpadan elde edilmiĢ olup tritikalenin (dane) verimi 340 kg/da, darının 300 kg/da ve arpanın ise 250 kg/da olarak hesaplanmıĢtır. Kütahya‟da en çok ekimi yapılan yağlı tohumlar ayçiçeği (yağlık), haĢhaĢ (tohum) ve ayçiçeği (çerezlik)‟tir. 38.111 da ekim alanında 3.743 ton ayçiçeği (yağlık), 23.111 da alanda 1.383 ton haĢhaĢ (tohum) ve 2.061 da alanda 252 ton ayçiçeği (çerezlik) elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim ayçiçeği (çerezlik), susam ve ayçiçeğinden (yağlık) elde edilmiĢ olup ayçiçeğinin (çerezlik) verimi 122 kg/da, susamın 117 kg/da ve ayçiçeğinin (yağlık) 98 kg/da olarak hesaplanmıĢtır. Kütahya‟da en çok ekimi yapılan yem bitkileri fiğ, yonca ve mısırdır (silajlık). 109.240 da ekim alanında 34.234 ton fiğ (yeĢil ot) ile 24.770 ton fiğ (kuru ot), 41.469 da alanda 32.753 ton yonca (yeĢil ot) ile 34.097 ton yonca (kuru ot) ve 31.875 da alanda 150.527 ton mısır (silajlık) elde edilmiĢtir. Kütahya‟da en çok ekimi yapılan yumru bitkiler patates, soğan (kuru) ve hayvan pancarıdır. 14.950 da ekim alanında 29.211 ton patates, 13.535 da alanda19.010 ton soğan (kuru) ve 3.317 da alanda 16.853 ton hayvan pancarı elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim hayvanpancarı, patates ve soğandan elde edilmiĢ olup hayvan pancarının verimi 5.081 kg/da, patatesin 1.954 kg/da ve soğanın (kuru) ise 1.405 kg/da olarak hesaplanmıĢtır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 252 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 6.24: Kütahya İli Tarla Ürünleri Ekim Alanları ile Ekim Alanlarının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%) Grup Adı Ürün Adı Baklagiller Nohut Fasulye (Kuru) Fiğ (Dane) Mercimek (YeĢil) Mercimek (Kırmızı) Bakla (Yemeklik) Mürdümük (Dane) Burçak (Dane) Bakla (Hayvan Yemi) Börülce Baklagiller Toplamı Endüstriyel Bitkiler ġekerpancarı HaĢhaĢ (Kapsül) Tütün Kekik Acıbakla Endüstriyel Bitkiler Toplamı Tahıllar Buğday (Diğer) Arpa (Diğer) Buğday (Durum) Mısır (Dane) Tritikale (Dane) Arpa (Biralık) Darı Çavdar Yulaf (Dane) Tahıllar Toplamı Yağlı Tohumlar Ayçiçeği (Yağlık) HaĢhaĢ (Tohum) Ayçiçeği (Çerezlik) Susam Aspir Yağlı Tohumlar Toplamı Yem Bitkileri Yonca (YeĢil Ot) Yonca (Kuru Ot) Korunga (YeĢil Ot) Korunga (Kuru Ot) Mısır (Hasıl) Fiğ (YeĢil Ot) Fiğ (Kuru Ot) Burçak (YeĢil Ot) Burçak (Kuru Ot) Üçgül (YeĢil Ot) Üçgül (Kuru Ot) Mısır (Silajlık) Yem Bitkileri Toplamı Yumru Bitkiler Soğan (Kuru) Patates (Diğer) Patates (Tatlı) Hayvan Pancarı Sarımsak (Kuru) Yumru Bitkiler Toplamı Genel Toplam Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Ekilen Tarla Alanı (da) 235.192 36.920 10.164 2.881 2.500 2.470 1.235 370 170 20 291.922 44.488 23.111 1.333 16 10 68.958 1.195.682 507.844 230.403 23.152 17.231 16.810 12.500 8.705 5.991 2.018.318 38.111 23.111 2.061 385 72 63.740 İl içindeki Payı (%) 8,78 1,38 0,38 0,11 0,09 0,09 0,05 0,01 0,01 0,00 10,89 1,66 0,86 0,05 0,00 0,00 2,57 44,60 18,94 8,59 0,86 0,64 0,63 0,47 0,32 0,22 75,28 1,42 0,86 0,08 0,01 0,00 2,38 TR33 Bölgesi'ndeki Payı (%) 2,10 0,33 0,09 0,03 0,02 0,02 0,01 0,00 0,00 0,00 2,61 0,40 0,21 0,01 0,00 0,00 0,62 10,68 4,53 2,06 0,21 0,15 0,15 0,11 0,08 0,05 18,02 0,34 0,21 0,02 0,00 0,00 0,57 41.469 1,55 0,37 16.032 0,60 0,14 4.870 0,18 0,05 109.240 4,08 0,98 560 0,02 0,00 1.250 0,05 0,01 31.875 205.296 13.535 10.850 4.100 3.317 1.080 32.882 2.681.116 1,19 7,66 0,50 0,40 0,15 0,12 0,04 1,23 100,00 0,28 1,83 0,12 0,10 0,04 0,03 0,01 0,29 23,94 Sayfa 253 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 6.25: Kütahya İli Tarla Ürünleri Üretimi ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%) Grup Adı Ürün Adı Nohut Fasulye (Kuru) Fiğ (Dane) Mercimek (YeĢil) Mercimek (Kırmızı) Baklagiller Bakla (Yemeklik) Mürdümük (Dane) Burçak (Dane) Bakla (Hayvan Yemi) Börülce Baklagiller Toplamı ġekerpancarı HaĢhaĢ (Kapsül) Endüstriyel Tütün Bitkiler Kekik Acıbakla Endüstriyel Bitkiler Toplamı Buğday (Diğer) Arpa (Diğer) Buğday (Durum) Mısır (Dane) Tahıllar Tritikale (Dane) Arpa (Biralık) Darı Çavdar Yulaf (Dane) Tahıllar Toplamı Ayçiçeği (Yağlık) HaĢhaĢ (Tohum) Yağlı Ayçiçeği (Çerezlik) Tohumlar Susam Aspir Yağlı Tohumlar Toplamı Yonca (YeĢil Ot) Yonca (Kuru Ot) Korunga (YeĢil Ot) Korunga (Kuru Ot) Mısır (Hasıl) Fiğ (YeĢil Ot) Yem Bitkileri Fiğ (Kuru Ot) Burçak (YeĢil Ot) Burçak (Kuru Ot) Üçgül (YeĢil Ot) Üçgül (Kuru Ot) Mısır (Silajlık) Yem Bitkileri Toplamı Soğan (Kuru) Patates (Diğer) Yumru Patates (Tatlı) Bitkiler Hayvan Pancarı Sarımsak (Kuru) Yumru Bitkiler Toplamı Genel Toplam Üretim (Ton) 26.838 5.739 981 202 875 479 124 36 20 2 35.296 232.543 1.258 93 6 1 233.901 249.672 126.819 57.561 4.776 5.861 4.297 3.750 2.001 1.232 455.969 3.743 1.383 252 45 6 5.429 32.753 34.097 3.854 9.136 17.450 34.234 24.770 250 135 1.875 150.527 309.081 19.010 22.871 6.340 16.853 955 66.029 1.105.705 İl İçindeki Payı (%) 2,43 0,52 0,09 0,02 0,08 0,04 0,01 0,00 0,00 0,00 3,19 21,03 0,11 0,01 0,00 0,00 21,15 22,58 11,47 5,21 0,43 0,53 0,39 0,34 0,18 0,11 41,24 0,34 0,13 0,02 0,00 0,00 0,49 2,96 3,08 0,35 0,83 1,58 3,10 2,24 0,02 0,01 0,00 0,17 13,61 27,95 1,72 2,07 0,57 1,52 0,09 5,97 100,00 TR33 Bölgesi'ndeki Payı (%) 0,54 0,12 0,02 0,00 0,02 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,71 4,67 0,03 0,00 0,00 0,00 4,70 5,01 2,54 1,15 0,10 0,12 0,09 0,08 0,04 0,02 9,15 0,08 0,03 0,01 0,00 0,00 0,11 0,66 0,68 0,08 0,18 0,35 0,69 0,50 0,01 0,00 0,00 0,04 3,02 6,21 0,38 0,46 0,13 0,34 0,02 1,33 22,20 Verim (kg/da) 114 155 97 70 350 194 100 97 118 100 121 5.227 54 70 375 100 3.392 209 250 250 206 340 256 300 230 206 226 98 60 122 117 83 85 3.583 4.722 1.506 1.405 2.108 1.546 5.081 884 2.008 412 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 254 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.1.2.3. Manisa Manisa‟da tarla ürünlerinin ekim alanı ürün bazında baklagil ekimi %6, endüstriyel bitkiler ekimi %18, tahıl ekimi %63, yağlı tohumlar ekimi %4 ve yem bitkileri ekimi %9‟dur. Üretim Ekim Alanı Tahıllar Yem Bitkileri Yağlı Tohumlar 6% Endüstriyel Bitkiler Baklagiller Yumru Bitkiler Tahıllar Endüstriyel Bitkiler Yumru Bitkiler Yem Bitkileri Baklagiller Yağlı Tohumlar 4% 0,32% 43% 9% 50% 18% 63% 1% 1% 1% 4% Grafik 6.24: Manisa İli Tarla Ürünlerinin Gruplarına Göre Ekim Alanı ve Üretim Oranı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Manisa‟da en çok ekimi yapılan baklagiller nohut, mercimek ve bakladır (yemeklik). 2009 yılı TÜĠK verilerine 103.293 da ekim alanında 10.212 ton nohut, 36.656 da alanda 3.122 ton mercimek ve 10.150 da alanda 1.566 ton bakla (yemeklik) elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim bakla (yemeklik), bezelye ve bakladan (hayvan yemi) elde edilmiĢ olup baklanın (yemeklik) verimi 154 kg/da, bezelyenin 150 kg/da ve baklanın (hayvan yemi) ise (kuru) 125 kg/da olarak hesaplanmıĢtır. Manisa‟da en çok ekimi yapılan endüstriyel bitkiler tütün, haĢhaĢ (kapsül) ve pamuktur (kütlü ve lif). 443.743 da ekim alanında 25.518 ton tütün, 42.871 da ekim alanında 1.297 ton haĢhaĢ (kapsül) ve 17.498 da ekim alanında 6.581 ton pamuk (kütlü) ile 2.434 ton pamuk (lif) elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim Ģekerpancarı, kırmızı biber (baharatlık) ve pamuktan (kütlü) elde edilmiĢ olup Ģekerpancarının verimi 4.522 kg/da, kırmızı biberin (baharatlık) 1.700 kg/da ve pamuğun (kütlü) ise 376 kg/da olarak hesaplanmıĢtır. Manisa‟da en çok ekimi yapılan tahıllar buğday, arpa (diğer) ve mısırdır (dane). 1.102.923 da ekim alanında 230.735 ton buğday, 314.298 da alanda 58.653 ton arpa (diğer) ve 310.237 da alanda 298.501 ton mısır (dane) elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim mısır (dane), darı ve tritikalede (dane) elde edilmiĢ olup mısırın (dane) verimi 962 kg/da, darının 353 kg/da ve tritikalenin (dane) ise 269 kg/da olarak hesaplanmıĢtır. Manisa‟da en çok ekimi yapılan yağlı tohumlar haĢhaĢ (tohum), susam ve çiğittir. 42.871 da ekim alanında 1.426 ton haĢhaĢ (tohum), 36.820 da alanda 1.902 ton susam ve 17.498 da alanda 3.896 ton çiğit elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim ayçiçeği (çerezlik), çiğit ve yer fıstığından elde edilmiĢ olup ayçiçeğinin (çerezlik) verimi 246 kg/da, çiğitin 223 kg/da ve yer fıstığının ise 150 kg/da olarak hesaplanmıĢtır. Manisa‟da en çok ekimi yapılan yem bitkileri fiğ, mısır (silajlık) ve yoncadır. 135.625 da ekim alanında 65.750 ton fiğ (yeĢil ot) ile 48.965 ton fiğ (kuru ot), 77.450 da alanda 345.155 ton mısır (silajlık) ve 18.452 da alanda 26.845 ton yonca (yeĢil ot) ile 5.083 ton yonca (kuru ot) elde edilmiĢtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 255 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Manisa‟da en çok ekimi yapılan yumru bitkiler patates ve soğandır(kuru). 5.305 da ekim alanında 10.932 ton patates ve 2.665 da alanda 4.078 ton soğan (kuru) elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim patates, hayvan pancarı ve soğandan (kuru) elde edilmiĢ olup patatesin verimi 2.061 kg/da, hayvan pancarının 2.000 kg/da ve soğanın (kuru) ise 1.530 kg/da olarak hesaplanmıĢtır. Tablo 6.26: Manisa İli Tarla Ürünleri Ekim Alanları ile Ekim Alanlarının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%) Grup Adı Ürün Adı Baklagiller Nohut Mercimek (YeĢil) Mercimek (Kırmızı) Bakla (Yemeklik) Börülce Burçak (Dane) Fasulye (Kuru) Fiğ (Dane) Bezelye Mürdümük (Dane) Bakla (Hayvan Yemi) Baklagiller Toplamı Tütün HaĢhaĢ (Kapsül) Pamuk (Kütlü ve Lif) Endüstriyel Bitkiler Kekik ġekerpancarı Kırmızı Biber (Baharatlık) Endüstriyel Bitkiler Toplamı Buğday (Diğer) Arpa (Diğer) Mısır (Dane) Buğday (Durum) Tahıllar Çavdar Tritikale (Dane) Yulaf (Dane) Darı Tahıllar Toplamı HaĢhaĢ (Tohum) Susam Çiğit Yağlı Tohumlar Ayçiçeği (Çerezlik) Ayçiçeği (Yağlık) Yerfıstığı Yağlı Tohumlar Toplamı Yonca (YeĢil Ot) Yonca (Kuru Ot) Korunga (YeĢil Ot) Korunga (Kuru Ot) Mısır (Hasıl) Yem Bitkileri Fiğ (YeĢil Ot) Fiğ (Kuru Ot) Burçak (YeĢil Ot) Burçak (Kuru Ot) Mısır (Silajlık) Yem Bitkileri Toplamı Patates (Diğer) Soğan (Kuru) Yumru Bitkiler Sarımsak (Kuru) Patates (Tatlı) Hayvan Pancarı Yumru Bitkiler Toplamı Genel Toplam Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Ekilen Tarla Alanı (da) 103.293 18.650 18.000 10.150 8.807 8.250 5.405 2.800 360 20 8 175.743 443.743 42.871 17.498 2.110 1.535 10 507.767 948.435 314.298 310.237 154.488 8.373 5.970 4.200 170 1.746.171 42.871 36.820 17.498 5.075 1.027 100 103.391 İl İçindeki Payı (%) 3,72 0,67 0,65 0,37 0,32 0,30 0,19 0,10 0,01 0,00 0,00 6,32 15,96 1,54 0,63 0,08 0,06 0,00 18,26 34,12 11,31 11,16 5,56 0,30 0,21 0,15 0,01 62,81 1,54 1,32 0,63 0,18 0,04 0,00 3,72 TR33 Bölgesi'ndeki Payı (%) 0,92 0,17 0,16 0,09 0,08 0,07 0,05 0,02 0,00 0,00 0,00 1,57 3,96 0,38 0,16 0,02 0,01 0,00 4,53 8,47 2,81 2,77 1,38 0,07 0,05 0,04 0,00 15,59 0,38 0,33 0,16 0,05 0,01 0,00 0,92 18.452 0,66 0,16 560 0,02 0,00 4.265 0,15 0,04 135.625 4,88 1,21 1.610 0,06 0,01 77.450 237.962 4.605 2.665 964 700 35 8.969 2.869.525 2,79 8,56 0,17 0,09 0,03 0,02 0,00 0,32 100,00 0,69 2,12 0,04 0,02 0,01 0,01 0,00 0,08 24,82 Sayfa 256 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 6.27: Manisa İli Tarla Ürünleri Üretimi ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%) Grup Adı Ürün Adı Nohut Mercimek (YeĢil) Mercimek (Kırmızı) Bakla (Yemeklik) Börülce Burçak (Dane) Baklagiller Fasulye (Kuru) Fiğ (Dane) Bezelye Mürdümük (Dane) Bakla (Hayvan Yemi) Baklagiller Toplamı Tütün HaĢhaĢ (Kapsül) Pamuk (Kütlü) Endüstriyel Pamuk (Lif) Bitkiler Kekik ġekerpancarı Kırmızı Biber (Baharatlık) Endüstriyel Bitkiler Toplamı Buğday (Diğer) Arpa (Diğer) Mısır (Dane) Buğday (Durum) Tahıllar Çavdar Tritikale (Dane) Yulaf (Dane) Darı Tahıllar Toplamı HaĢhaĢ (Tohum) Susam Çiğit Yağlı Tohumlar Ayçiçeği (Çerezlik) Ayçiçeği (Yağlık) Yerfıstığı Yağlı Tohumlar Toplamı Yonca (YeĢil Ot) Yonca (Kuru Ot) Korunga (YeĢil Ot) Korunga (Kuru Ot) Mısır (Hasıl) Yem Bitkileri Fiğ (YeĢil Ot) Fiğ (Kuru Ot) Burçak (YeĢil Ot) Burçak (Kuru Ot) Mısır (Silajlık) Yem Bitkileri Toplamı Patates (Diğer) Soğan (Kuru) Yumru Bitkiler Sarımsak (Kuru) Patates (Tatlı) Hayvan Pancarı Yumru Bitkiler Toplamı Genel Toplam Üretim (Ton) 10.212 1.872 1.250 1.566 799 553 633 141 54 1 İl İçindeki Payı (%) 0,86 0,16 0,11 0,13 0,07 0,05 0,05 0,01 0,00 0,00 TR33 Bölgesi'ndeki Payı (%) 0,20 0,04 0,03 0,03 0,02 0,01 0,01 0,00 0,00 0,00 Verim (kg/da) 99 100 69 154 91 67 117 50 150 50 1 0,00 0,00 125 17.082 25.518 1.297 6.581 2.434 817 6.719 1,45 2,17 0,11 0,56 0,21 0,07 0,57 0,34 0,51 0,03 0,13 0,05 0,02 0,13 97 58 30 376 139 387 4.377 17 0,00 0,00 1.700 43.383 196.766 58.653 298.501 33.969 1.055 1.605 768 60 591.377 1.426 1.902 3.896 1.248 86 15 8.573 26.845 5.083 312 164 9.290 65.750 48.965 240 103 345.155 501.907 9.882 4.078 853 1.050 70 15.933 1.178.255 3,68 16,70 4,98 25,33 2,88 0,09 0,14 0,07 0,01 50,19 0,12 0,16 0,33 0,11 0,01 0,00 0,73 2,28 0,43 0,03 0,01 0,79 5,58 4,16 0,02 0,01 29,29 42,60 0,84 0,35 0,07 0,09 0,01 1,35 100,00 0,87 3,95 1,18 5,99 0,68 0,02 0,03 0,02 0,00 11,87 0,03 0,04 0,08 0,03 0,00 0,00 0,17 0,54 0,10 0,01 0,00 0,19 1,32 0,98 0,00 0,00 6,93 10,08 0,20 0,08 0,02 0,02 0,00 0,32 23,66 85 207 187 962 220 126 269 183 353 339 33 52 223 246 84 150 83 2.178 4.456 2.109 2.146 1.530 885 1.500 2.000 1.776 424 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 257 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.1.2.4. Uşak UĢak‟ta tarla ürünlerinin ekim alanı ürün bazında baklagil ekimi %21, endüstriyel bitkiler ekimi %8, tahıl ekimi %60, yağlı tohumlar ekimi %4 ve yem bitkileri ekimi %7‟dir. Ekim Alanı Üretim Tahıllar Baklagiller Endüstriyel Bitkiler Yem Bitkileri Yağlı Tohumlar Yumru Bitkiler Tahıllar Yem Bitkileri Baklagiller Endüstriyel Bitkiler Yumru Bitkiler Yağlı Tohumlar 55% 60% 21% 26% 8% 0,26% 4% 1% 7% 3% 7% 8% Grafik 6.25: Uşak İli Tarla Ürünlerinin Gruplarına Göre Ekim Alanı ve Üretim Oranı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 UĢak‟ta en çok ekimi yapılan baklagiller nohut, börülce ve fasulyedir (kuru). 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, 390.200 da ekim alanında 41.358 ton nohut, 12.200 da alanda 1.232 ton börülce ve 8.990 da alanda 1.588 ton fasulye (kuru) elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim bakla (yemeklik), fasulye (kuru) ve fiğden (dane) elde edilmiĢ olup baklanın (yemeklik) verimi 220 kg/da, fasulyenin (kuru) 177 kg/da ve fiğin (dane) ise 176 kg/da olarak hesaplanmıĢtır. UĢak‟ta en çok ekimi yapılan endüstriyel bitkiler tütün ve haĢhaĢtır (kapsül). 91.282 da ekim alanında 5.495 ton tütün, 50.121 da alanda 1.566 ton haĢhaĢ (kapsül) ve 6.750 da alanda 28.988 ton Ģekerpancarı elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim Ģekerpancarı, kekik ve pamuktan (kütlü) elde edilmiĢ olup Ģekerpancarının verimi 4.295 kg/da, kekiğin verimi 211 kg/da ve pamuğun (kütlü) ise 102 kg/da olarak hesaplanmıĢtır. UĢak‟ta en çok ekimi yapılan tahıllar arpa (diğer), buğday ve yulaftır (dane). 677.924 da ekim alanında 175.317 ton arpa (diğer), 477.231 da alanda 125.492 ton buğday ve 12.200 da alanda 4.089 ton yulaf (dane) elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim çavdar, yulaf (dane) ve tritikaleden (dane) elde edilmiĢ olup çavdarın verimi 338 kg/da, yulafın (dane) 335 kg/da ve tritikalenin (dane) ise 326 kg/da olarak hesaplanmıĢtır. UĢak‟ta en çok ekimi yapılan yağlı tohumlar haĢhaĢ (tohum), susam ve ayçiçeğidir (yağlık). 50.121 da ekim alanında 1.722 ton haĢhaĢ (tohum), 22.180 da alanda 1.356 ton susam ve 4.406 da alanda 452 ton ayçiçeği (yağlık) elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim ayçiçeği (çerezlik), ayçiçeği (yağlık) ve susamdan elde edilmiĢ olup ayçiçeğinin (çerezlik) verimi 182 kg/da, ayçiçeğinin (yağlık) verimi 103 kg/da ve susamın verimi ise 63 kg/da olarak hesaplanmıĢtır. UĢak‟ta en çok ekimi yapılan yem bitkileri fiğ, mısır (silajlık) ve yoncadır. 93.900 da ekim alanında 11.497 ton fiğ (yeĢil ot) ile 26.165 ton fiğ (kuru ot), 16.145 da alanda 81.018 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 258 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU ton mısır (silajlık) ve 10.280 da alanda 5.485 ton yonca (yeĢil ot) ve 11.872 ton yonca (kuru ot) elde edilmiĢtir. UĢak‟ta en çok ekimi yapılan yumru bitkiler patates, soğan (kuru) ve hayvan pancarıdır. 2.003 da ekim alanında 5.884 ton patates, 1.910 da alanda 4.901 ton soğan (kuru) ve 800 da alanda 4.550 ton hayvan pancarı elde edilmiĢtir. Verim açısından değerlendirildiğinde en çok verim hayvan pancarı, patates ve soğandan (kuru) elde edilmiĢ olup hayvan pancarının verimi 5.688 kg/da, patatesin 2.938 kg/da ve soğanın (kuru) ise 2.566 kg/da olarak hesaplanmıĢtır. Tablo 6.28: Uşak İli Tarla Ürünleri Ekim Alanları ile Ekim Alanlarının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%) Grup Adı Ürün Adı Nohut Börülce Fasulye (Kuru) Fiğ (Dane) Baklagiller Mercimek (YeĢil) Mürdümük (Dane) Burçak (Dane) Bakla (Yemeklik) Baklagiller Toplamı Tütün HaĢhaĢ (Kapsül) Endüstriyel ġekerpancarı Bitkiler Pamuk (Kütlü ve Lif) Kekik Endüstriyel Bitkiler Toplamı Arpa (Diğer) Buğday (Durum) Buğday (Diğer) Tahıllar Yulaf (Dane) Mısır (Dane) Çavdar Tritikale (Dane) Tahıllar Toplamı HaĢhaĢ (Tohum) Susam Yağlı Ayçiçeği (Yağlık) Tohumlar Çiğit Ayçiçeği (Çerezlik) Yağlı Tohumlar Toplamı Yonca (YeĢil Ot) Yonca (Kuru Ot) Korunga (YeĢil Ot) Korunga (Kuru Ot) Mısır (Hasıl) Yem Bitkileri Fiğ (YeĢil Ot) Fiğ (Kuru Ot) Burçak (YeĢil Ot) Burçak (Kuru Ot) Mısır (Silajlık) Yem Bitkileri Toplamı Patates (Diğer) Soğan (Kuru) Yumru Bitkiler Hayvan Pancarı Sarımsak (Kuru) Yumru Bitkiler Toplamı Genel Toplam Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Ekilen Tarla Alanı (da) 390.200 12.200 8.990 3.000 2.190 1.200 330 200 418.310 91.282 50.121 6.750 635 470 149.258 677.924 418.795 58.436 12.200 8.149 2.000 1.250 1.178.754 50.121 22.180 4.406 635 483 77.825 İl İçindeki Payı (%) 19,90 0,62 0,46 0,15 0,11 0,06 0,02 0,01 21,33 4,66 2,56 0,34 0,03 0,02 7,61 34,57 21,36 2,98 0,62 0,42 0,10 0,06 60,11 2,56 1,13 0,22 0,03 0,02 3,97 TR33 Bölgesi'ndeki Payı (%) 3,48 0,11 0,08 0,03 0,02 0,01 0,00 0,00 3,74 0,82 0,45 0,06 0,01 0,00 1,33 6,05 3,74 0,52 0,11 0,07 0,02 0,01 10,53 0,44 0,20 0,04 0,01 0,00 0,69 10.280 0,52 0,09 5.455 0,28 0,05 4.580 0,23 0,04 93.900 4,79 0,83 1.170 0,06 0,01 16.145 131.530 2.003 1.910 800 480 5.193 1.960.870 0,82 6,71 0,10 0,10 0,04 0,02 0,26 100,00 0,14 1,17 0,02 0,02 0,01 0,00 0,05 17,51 Sayfa 259 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 6.29: Uşak İli Tarla Ürünleri Üretimi ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%) Grup Adı Baklagiller Ürün Adı Üretim (Ton) İl İçindeki Payı (%) TR33 Bölgesi'ndeki Payı (%) Verim (kg/da) Nohut 41.358 7,44 0,83 106 Börülce 1.232 0,22 0,02 101 Fasulye (Kuru) 1.588 0,29 0,03 177 Fiğ (Dane) 528 0,09 0,01 176 Mercimek (YeĢil) 192 0,03 0,00 88 Mürdümük (Dane) 156 0,03 0,00 130 49 0,01 0,00 148 Burçak (Dane) Bakla (Yemeklik) 44 0,01 0,00 220 45.147 8,12 0,91 108 Tütün 5.495 0,99 0,11 60 HaĢhaĢ (Kapsül) 1.566 0,28 0,03 31 28.988 5,21 0,58 4.295 Pamuk (Kütlü) 65 0,01 0,00 102 Pamuk (Lif) 24 0,00 0,00 38 Baklagiller Toplamı Endüstriyel Bitkiler ġekerpancarı Kekik 97 0,02 0,00 206 36.235 6,51 0,73 243 Arpa (Diğer) 175.317 31,52 3,52 259 Buğday (Durum) 109.787 19,74 2,20 262 Endüstriyel Bitkiler Toplamı Buğday (Diğer) Tahıllar 15.705 2,82 0,32 269 Yulaf (Dane) 4.089 0,73 0,08 335 Mısır (Dane) 1.837 0,33 0,04 225 Çavdar 672 0,12 0,01 336 Tritikale (Dane) 400 0,07 0,01 320 Tahıllar Toplamı Yağlı Tohumlar 307.807 55,34 6,18 261 HaĢhaĢ (Tohum) 1.722 0,31 0,03 34 Susam 1.356 0,24 0,03 61 452 0,08 0,01 103 Çiğit 38 0,01 0,00 60 Ayçiçeği (Çerezlik) 88 0,02 0,00 182 3.656 0,66 0,07 47 Yonca (YeĢil Ot) 5.485 0,99 0,11 Yonca (Kuru Ot) 11.872 2,13 0,24 Korunga (YeĢil Ot) 1.101 0,20 0,02 Korunga (Kuru Ot) 2.407 0,43 0,05 Ayçiçeği (Yağlık) Yağlı Tohumlar Toplamı Yem Bitkileri Mısır (Hasıl) 6.890 1,24 0,14 Fiğ (YeĢil Ot) 11.497 2,07 0,23 Fiğ (Kuru Ot) 26.165 4,70 0,52 Burçak (YeĢil Ot) 159 0,03 0,00 Burçak (Kuru Ot) 350 0,06 0,01 Mısır (Silajlık) 81.018 14,57 1,63 5.018 146.944 26,42 2,95 1.117 Patates (Diğer) 5.884 1,06 0,12 2.938 Soğan (Kuru) 4.901 0,88 0,10 2.566 Hayvan Pancarı 4.550 0,82 0,09 5.688 Sarımsak (Kuru) 1.107 0,20 0,02 2.306 16.442 2,96 0,33 3.166 11,17 284 Yem Bitkileri Toplamı Yumru Bitkiler 1.504 Yumru Bitkiler Toplamı Genel Toplam 556.231 100,00 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 260 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.2. Sebzeler 6.5.1.2.1. Grup Bazında Sebzeler Sebzelerde, birden fazla ekiliĢlerin oluĢturduğu mükerrer alanlardan dolayı, ürün ekiliĢ alanları verilememektedir. Sebze üretimine, örtüaltı üretimi de dahildir (açıkta sebze + örtüaltı). 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde üretilen sebzelerin tüm Türkiye‟de üretilen sebzeler içerisindeki oranı %7‟dir. Bölge‟de üretilen yaprağı yenen sebzelerin Türkiye‟ye oranı %5, baklagil sebzelerin %4, meyvesi yenen sebzelerin %7, soğansı-yumrukök sebzelerin %2 ve diğer sebzelerin %6‟dır. Tablo 6.30: TR33 Bölgesi ve Türkiye Sebze Üretimi (Ton) TR33 Bölgesi Grup Adı Üretim (Ton) Yaprağı Yenen Sebzeler Türkiye Üretim (Ton) 84.426 Baklagil Sebzeler 1.745.703 32.219 828.094 1.553.682 21.106.889 Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler 22.842 970.780 Diğer Sebzeler 12.809 197.111 1.705.978 24.848.577 Meyvesi Yenen Sebzeler Toplam Kaynak: TÜĠK, 2009 Türkiye TR33 Bölgesi Meyvesi Yenen Sebzeler Yaprağı Yenen Sebzeler Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Baklagil Sebzeler Diğer Sebzeler Meyvesi Yenen Sebzeler Yaprağı Yenen Sebzeler Baklagil Sebzeler Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Diğer Sebzeler 91% 7% 85% 4% 3% 1% 1% 1% 2% 5% Grafik 6.26: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Sebze Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.2.1.1. Yaprağı Yenen Sebzeler TR33 Bölgesi‟nde yaprağı yenen sebzeler tüm Bölge‟de üretilen sebzelerin %5‟ini oluĢturmakta olup yaprağı yenen sebzeler arasında en çok üretimi yapılan sebzeler lahana (beyaz), pırasa, ıspanak, marul (göbekli), marul (kıvırcık) ve lahanadır (kırmızı). Bölge‟de 2009 yılında 36.327 ton lahana (beyaz), 19.375 ton pırasa, 14.368 ton ıspanak, 8.207 ton marul (göbekli), 2.717 ton marul (kıvırcık) ve 2.146 ton lahana (kırmızı) üretilmiĢtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 261 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Türkiye Lahana (Beyaz) Marul (Göbekli) Marul (Kıvırcık) Lahana (Karayaprak) Maydonoz Diğer 13% TR33 Bölgesi Pırasa Ispanak Lahana (Kırmızı) Marul (Aysberg) Enginar Lahana (Beyaz) Ispanak Marul (Kıvırcık) Enginar Pırasa Marul (Göbekli) Lahana (Kırmızı) Diğer 23% 8% 13% 7% 43% 17% 5% 4% 14% 3% 2% 2% 10% 1% 1% 2% 29% 3% *Diğer: - Türkiye için Nane, Pazı, Semizotu, Roka, Dereotu, Tere, Kereviz (Sap), Lahana (Brüksel) - TR33 Bölgesi için Maydonoz, Lahana (Brüksel), Roka, Tere, Nane, Pazı, Semizotu, Dereotu, Marul (Aysberg) Grafik 6.27: Türkiye ve TR33 Bölgesi Yaprağı Yenen Sebze Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.2.1.2. Baklagil Sebzeler TR33 Bölgesi‟nde baklagil sebzeler tüm Bölge‟de üretilen sebzelerin %2‟sini oluĢturmakta olup baklagil sebzeler arasında en çok üretimi yapılan sebzeler fasulye (taze), bezelye (taze) ve bakladır (taze). Bölge‟de 2009 yılında 25.233 ton fasulye (taze), 2.319 ton bezelye ve 2.070 ton bakla (taze) üretilmiĢtir. Türkiye Fasulye (Taze) Barbunya Fasulye Börülce 8% TR33 Bölgesi Bezelye (Taze) Bakla (Taze) Fasulye (Taze) Bakla (Taze) Barbunya Fasulye Bezelye (Taze) Börülce 5% 2% 78% 12% 7% 7% 73% 4% 4% Grafik 6.28: Türkiye ve TR33 Bölgesi Baklagil Sebzeleri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.2.1.3. Meyvesi Yenen Sebzeler TR33 Bölgesi‟nde meyvesi yenen sebzeler tüm Bölge‟de üretilen sebzelerin %91‟ini oluĢturmakta olup meyvesi yenen sebzeler arasında en çok üretimi yapılanlar domates (salçalık), domates (sofralık), kavun, karpuz, biber (salçalık), hıyar (turĢuluk), biber (sivri), hıyar (sofralık), patlıcan, biber (dolmalık), kabak (sakız), balkabağı ve bamyadır. Bölge‟de 2009 yılında 645.098 ton domates (salçalık), 257.543 ton domates (sofralık), 150.901 ton kavun, 144.326 ton karpuz, 136.532 ton biber (salçalık), 77.582 ton hıyar (turĢuluk), TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 262 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 46.997 ton biber (sivri), 36.187 ton hıyar (sofralık), 21.890 ton patlıcan, 18.996 ton biber (dolmalık), 10.399 ton kabak (sakız), 5.340 ton balkabağı ve 1.136 ton bamya üretimi gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu ürünlerden Bölge‟de üretilen tüm sebzeler içindeki oranı salçalık domatesin %37,8, sofralık domatesin %15,1, kavunun %8,8, karpuzun %8,5, biberin (salçalık) %8 ve hıyarın (turĢuluk) %4,5‟tir. TR33 Bölgesi Türkiye Domates (Sofralık) Domates (Salçalık) Hıyar (Sofralık) Biber (Sivri) Biber (Dolmalık) Hıyar (TurĢuluk) Karpuz Kavun Patlıcan Biber (Salçalık) Kabak (Sakız) Diğer Domates (Salçalık ) Kavun Biber (Salçalık) Biber (Sivri) Patlıcan Domates (Sofralık) Karpuz Hıyar (TurĢuluk) Hıyar (Sofralık) Diğer 17% 17% 10% 8% 18% 9% 7% 4% 4% 3% 2% 1% 1% 1% 34% 42% 9% 5% 2% 1% 2%3% *Diğer: - Türkiye için Balkabağı, Bamya, Acur, Kabak (Çerezlik) - TR33 Bölgesi için Biber (Dolmalık), Kabak (Sakız), Balkabağı, Bamya, Acur, Kabak (Çerezlik) Grafik 6.29: Türkiye ve TR33 Bölgesi Meyvesi Yenen Sebzeler Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.2.1.4. Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler TR33 Bölgesi‟nde soğansı-yumru-kök sebzeler Bölge‟de üretilen sebzelerin %1‟ini oluĢturmakta olup soğansı-yumru-kök sebzeler arasında Bölge‟de en çok üretimi yapılan sebzeler soğan (taze), havuç, kereviz (kök), turp (bayır), sarımsak (taze) ve turptur (kırmızı). Bölge‟de 2009 yılında, 9.290 ton soğan (taze), 3.509 ton havuç, 3.239 ton kereviz (kök), 2.475 ton turp (bayır), 2.050 ton sarımsak (taze) ve 1.013 ton turp (kırmızı) üretimi gerçekleĢtirilmiĢtir. TR33 Bölgesi Türkiye Havuç Soğan (Taze) Turp (Kırmızı) Sarımsak (Taze) Kereviz (Kök) Turp (Bayır) Diğer Soğan (Taze) Kereviz (Kök) Sarımsak (Taze) Kırmızı Pancar Yerelması Havuç Turp (Bayır) Turp (Kırmızı) ġalgam 15% 14% 17% 61% 11% 15% 9% 41% 0,20% 2% 3% 1% 2%2% 2% 5% *Diğer: - Türkiye için Kırmızı Pancar, ġalgam, Yerelması - TR33 Bölgesi için ġalgam, Yerelması Grafik 6.30: Türkiye ve TR33 Bölgesi Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 263 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.2.1.5. Diğer Sebzeler TR33 Bölgesi‟nde diğer sebzeler Bölge‟de üretilen sebzelerin %1‟ini oluĢturmakta olup diğer sebzeler arasında en çok üretimi yapılan sebzeler karnabahar ve brokolidir. Bölge‟de 2009 yılında 7.883 ton karnabahar ve 4.699 ton brokoli üretimi yapılmıĢtır. TR33 Bölgesi Türkiye Karnıbahar Mantar (Kültür) Karnıbahar Mantar (Kültür) Brokoli KuĢkonmaz Brokoli KuĢkonmaz 80% 37% 61% 10% 0% 10% 0% 2% Grafik 6.31: Türkiye ve TR33 Bölgesi Diğer Sebzeler Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.2.2. İl Bazında Sebzeler Tablo 6.31: TR33 Bölgesi İlleri Bazında Sebze Üretim Miktarı (Ton) Grup Adı Yaprağı Yenen Sebzeler Baklagil Sebzeler Meyvesi Yenen Sebzeler Afyonkarahisar Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Diğer Sebzeler Toplam Yaprağı Yenen Sebzeler Baklagil Sebzeler Meyvesi Yenen Sebzeler Kütahya Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Diğer Sebzeler Toplam Yaprağı Yenen Sebzeler Baklagil Sebzeler Meyvesi Yenen Sebzeler Manisa Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Diğer Sebzeler Toplam Yaprağı Yenen Sebzeler Baklagil Sebzeler Meyvesi Yenen Sebzeler Uşak Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Diğer Sebzeler Toplam TR33 Bölgesi Toplam Üretim (Ton) 18.126 13.616 107.580 5.033 185 144.540 11.961 3.814 66.022 3.285 72 85.154 46.462 10.690 1.280.479 10.959 11.924 1.360.514 7.877 4.099 99.601 3.565 628 115.770 1.705.978 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 264 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.2.2.1. Afyonkarahisar Afyonkarahisar‟da üretilen sebzeler içerisinde meyvesi yenen sebzeler önemli bir ürün grubu olup il içerisindeki tüm sebze üretiminin %74‟ünü, Bölge içerisindeki sebze üretiminin de %6,3‟ünü oluĢturmaktadır. Meyvesi yenen sebzeler içerisinde öne çıkan ürünler hıyar (turĢuluk), domates (sofralık), kavun, karpuz, hıyar (sofralık), biber (sivri), biber (dolmalık), balkabağı ve patlıcandır. TurĢuluk hıyarın Afyonkarahisar ilinde üretilen sebzeler içindeki payı %30 iken TR33 Bölgesi‟ndeki payı %2,5‟dir. Sofralık domatesin Afyonkarahisar‟da üretilen sebzeler içindeki payı %19 iken TR33 Bölgesi‟ndeki payı %1,6‟dır. Diğer önemli ürünler olan kavun ve karpuzun oranları sırasıyla il bazında %8,3 ve %5,8 iken TR33 Bölgesi‟nde %0,7 ve %0,5‟tir. Afyonkarahisar‟daki sebze üretiminde sofralık hıyarın payı %2,9, sivri biberin payı %2,3, dolmalık biberin %2,1, balkabağının %1,4 ve patlıcanın %1,3 olup Bölge‟deki üretim içindeki payları da sırasıyla %0,2, %0,2, %0,2, %0,1 ve %0,1‟dir. Bunun yanı sıra yaprağı yenen sebzelerden lahana (beyaz), pırasa, marul (göbekli) ve ıspanak üretimleri öne çıkmaktadır. Beyaz lahana ildeki tüm sebze üretiminin %5,9‟unu oluĢtururken, pırasa %3,1‟ini oluĢturmakta ve TR33 Bölgesi‟ndeki üretimin beyaz lahana %0,5‟ini, pırasa ise %0,3‟ünü meydana getirmektedir. Göbekli marulun ildeki sebze üretimi içindeki payı %1,9 olup ıspanağın %1,3‟tür. Bu ürünlerin Bölge‟deki payları ise sırasıyla %0,2 ve %0,1‟dir. Bir diğer önemli ürün grubu olan baklagil sebzelerden fasulye (taze) ildeki sebze üretiminde %8,6‟lık paya sahip olup Bölge‟de %0,7‟lik payı oluĢturmaktadır. 13% Meyvesi Yenen Sebzeler Yaprağı Yenen Sebzeler Baklagil Sebzeler 74% 9% Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Diğer Sebzeler 4% 0,13% Grafik 6.32: Afyonkarahisar İli Sebze Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 265 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 6.32: Afyonkarahisar İli Sebze Üretim Miktarı ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%) Üretim İl İçindeki TR33 Bölge'sindeki Grup Adı Ürün Adı (Ton) Payı (%) Payı (%) Lahana (Beyaz) 8.576 5,93 0,50 Pırasa 4.540 3,14 0,27 Marul (Göbekli) 2.711 1,88 0,16 Ispanak 1.926 1,33 0,11 279 0,19 0,02 Maydanoz 29 0,02 0,00 Tere 21 0,01 0,00 Marul (Aysberg) 19 0,01 0,00 Nane 9 0,01 0,00 Lahana (Kırmızı) 6 0,00 0,00 Semizotu 5 0,00 0,00 Roka 4 0,00 0,00 Marul (Kıvırcık) Yaprağı Yenen Sebzeler Dereotu 1 0,00 0,00 18.126 12,54 1,06 Fasulye (Taze) 12.474 8,63 0,73 Bezelye (Taze) 1.128 0,78 0,07 10 0,01 0,00 Yaprağı Yenen Sebzeler Toplamı Baklagil Sebzeler Barbunya Fasulye Bakla (Taze) 4 0,00 0,00 13.616 9,42 0,80 Hıyar (TurĢuluk) 43.404 30,03 2,54 Domates (Sofralık) 27.432 18,98 1,61 Kavun Baklagil Sebzeler Toplamı Meyvesi Yenen Sebzeler 11.996 8,30 0,70 Karpuz 8.322 5,76 0,49 Hıyar (Sofralık) 4.171 2,89 0,24 Biber (Sivri) 3.393 2,35 0,20 Biber (Dolmalık) 2.974 2,06 0,17 Balkabağı 1.971 1,36 0,12 Patlıcan 1.904 1,32 0,11 Domates (Salçalık) 1.001 0,69 0,06 Kabak (Sakız) 612 0,42 0,04 Kabak (Çerezlık) 267 0,18 0,02 Bamya 103 0,07 0,01 30 0,02 0,00 Biber (Salçalık) Meyvesi Yenen Sebzeler Toplamı Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler 107.580 74,43 6,31 Soğan (Taze) 2.373 1,64 0,14 Havuç 1.786 1,24 0,10 Turp (Bayır) 483 0,33 0,03 Sarımsak (Taze) 166 0,11 0,01 Turp (Kırmızı) 146 0,10 0,01 ġalgam 40 0,03 0,00 Kırmızı Pancar 28 0,02 0,00 Yerelması 11 0,01 0,00 5.033 3,48 0,30 185 0,13 0,01 0,13 0,01 Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Toplamı Diğer Sebzeler Mantar (Kültür) Diğer Sebzeler Toplamı Afyonkarahisar Toplamı TR33 Bölgesi Toplamı 185 144.540 100,00 8,47 1.705.978 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 266 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.2.2.2. Kütahya Kütahya‟da üretilen sebzeler içerisinde meyvesi yenen sebzeler önemli bir yer tutmakta olup il içerisindeki tüm sebze üretiminin %78‟ini oluĢtururken, Bölge içerisindeki sebze üretiminin de %3,9‟unu oluĢturmaktadır. Meyvesi yenen sebzeler içerisinde öne çıkan ürünler domates (sofralık), hıyar (sofralık), biber (sivri), kavun, karpuz, balkabağı ve biberdir (dolmalık). Sofralık domatesin Kütahya genelinde üretilen sebzeler içindeki payı %42,2 iken TR33 Bölgesi‟ndeki payı %2,1‟dir. Sofralık hıyarın Kütahya‟da üretilen sebzeler içindeki payı %9 iken TR33 Bölgesi‟ndeki payı %0,5‟tir. Sivri biberin il içindeki oranı %7,3 olup TR33 Bölgesi‟ndeki oranı da %0,4‟tür. Diğer önemli ürünler olarak karĢımıza çıkan kavun ve karpuzun sırasıyla oranları il bazında %6,7 ve %6,3 iken TR33 Bölgesi‟ndeki oranları her ikisinin de %0,3‟tür. Kütahya‟daki sebze üretiminde balkabağının payı %2,3 ve dolmalık biberin %2,2 olup Bölge‟deki üretim içindeki payları da her ikisi için %0,1‟dir. Bunun yanı sıra yaprağı yenen sebzelerden pırasa, lahana (beyaz), ıspanak ve marulun (göbekli) üretimi öne çıkmaktadır. Pırasa ve beyaz lahana ildeki tüm sebze üretiminin sırasıyla %7,2 ve %3‟ünü oluĢtururken, TR33 Bölgesi‟ndeki üretimin %0,4 ve %0,1‟ini oluĢturmaktadır. Ayrıca ıspanak ve göbekli marul üretimlerinin il içerisindeki payları %1,9 ve %1,6 olup her ikisi de Bölge‟deki üretimin %0,1‟ini oluĢturmaktadır. Baklagil sebzelerden fasulye (taze) de il için önem taĢırken, il içindeki sebze üretiminin %3,7‟sini, Bölge‟deki üretimin ise %0,2‟sini oluĢturmaktadır. Meyvesi Yenen Sebzeler Yaprağı Yenen Sebzeler Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Diğer Sebzeler Baklagil Sebzeler 78% 14% 4% 0,08% 4% Grafik 6.33: Kütahya İli Sebze Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 267 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 6.33: Kütahya İli Sebze Üretim Miktarı ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%) Üretim İl İçindeki TR33 Bölgesi’ndeki Grup Adı Ürün Adı (Ton) Payı (%) Payı (%) Pırasa 6.106 7,17 0,36 Lahana (Beyaz) 2.515 2,95 0,15 Ispanak 1.591 1,87 0,09 Marul (Göbekli) 1.346 1,58 0,08 Marul (Kıvırcık) 348 0,41 0,02 Lahana (Kırmızı) 16 0,02 0,00 Yaprağı Yenen Maydanoz 15 0,02 0,00 Sebzeler Lahana (Brüksel) 10 0,01 0,00 Semizotu 4 0,00 0,00 Tere 3 0,00 0,00 Nane 3 0,00 0,00 Roka 2 0,00 0,00 Marul (Aysberg) 2 0,00 0,00 Yaprağı Yenen Sebzeler Toplamı 11.961 14,05 0,70 Fasulye (Taze) 3.147 3,70 0,18 Bakla (Taze) 459 0,54 0,03 Baklagil Barbunya Fasulye 124 0,15 0,01 Sebzeler Börülce 80 0,09 0,00 Bezelye (Taze) 4 0,00 0,00 Baklagil Sebzeler Toplamı 3.814 4,48 0,22 Domates (Sofralık) 35.928 42,19 2,11 Hıyar (Sofralık) 7.688 9,03 0,45 Biber (Sivri) 6.232 7,32 0,37 Kavun 5.686 6,68 0,33 Karpuz 5.370 6,31 0,31 Balkabağı 1.940 2,28 0,11 Biber (Dolmalık) 1.831 2,15 0,11 Meyvesi Yenen Kabak (Sakız) 604 0,71 0,04 Sebzeler Domates (Salçalık) 300 0,35 0,02 Biber (Salçalık) 197 0,23 0,01 Hıyar (TurĢuluk) 171 0,20 0,01 Acur 32 0,04 0,00 Bamya 23 0,03 0,00 Patlıcan 17 0,02 0,00 Kabak (Çerezlik) 3 0,00 0,00 Meyvesi Yenen Sebzeler Toplamı 66.022 77,53 3,87 Soğan (Taze) 1.086 1,28 0,06 Havuç 681 0,80 0,04 489 0,57 0,03 Soğansı-Yumru- Sarımsak (Taze) Kök Sebzeler Kırmızı Pancar 480 0,56 0,03 Turp (Bayır) 431 0,51 0,03 Turp (Kırmızı) 118 0,14 0,01 Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Toplamı 3.285 3,86 0,19 Mantar (Kültür) 34 0,04 0,00 Diğer Sebzeler Karnıbahar 23 0,03 0,00 Brokoli 15 0,02 0,00 Diğer Sebzeler Toplamı 72 0,08 0,00 Kütahya Toplamı 85.154 100,00 4,99 TR33 Bölgesi Toplamı 1.705.978 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 268 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.2.2.3. Manisa Manisa‟da üretilen sebzeler içerisinde meyvesi yenen sebzeler önemli bir yer tutmakta olup il içerisindeki tüm sebze üretiminin %94‟ünü, Bölge içerisindeki sebze üretiminin de %75,1‟ini oluĢturmaktadır. Meyvesi yenen sebzeler içerisinde öne çıkan ürünler domates (salçalık), domates (sofralık), biber (salçalık), kavun, karpuz, biber (sivri), hıyar (turĢuluk) ve patlıcandır. Salçalık domatesin Manisa genelinde üretilen sebzeler içindeki payı %46,9 iken TR33 Bölgesi‟ndeki payı %37,4‟tür. Sofralık domatesin Manisa‟da üretilen sebzeler içindeki payı %12,3 iken Bölge‟deki payı %9,8‟dir. Salçalık biberin il içindeki oranı %10 olup Bölge‟deki oranı da %8‟dir. Diğer önemli ürünler olarak karĢımıza çıkan kavun ve karpuzun oranları sırasıyla il bazında %8,4 ve %7,5 iken TR33 Bölgesi‟nde %6,7 ve %6‟dır. Manisa‟daki sebze üretiminde sivri biberin payı %2,5, turĢuluk hıyarın %2,4 ve patlıcanın %1,3 olup Bölge‟deki üretim içindeki payları da sırasıyla %2, %1,9 ve %1‟dir. Bunun yanı sıra yaprağı yenen sebzelerden lahana (beyaz) üretimi öne çıkmaktadır. Beyaz lahana ildeki tüm sebze üretiminin %1,8‟ini oluĢtururken TR33 Bölgesi‟ndeki üretimin %1,4‟ünü meydana getirmektedir. Meyvesi Yenen Sebzeler Yaprağı Yenen Sebzeler Baklagil Sebzeler Diğer Sebzeler Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler 94% 3% 1% 1% 1% Grafik 6.34: Manisa İli Sebze Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 269 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 6.34: Manisa İli Sebze Üretim Miktarı ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%) Grup Adı Ürün Adı Lahana (Beyaz) Ispanak Pırasa Marul (Göbekli) Lahana (Kırmızı) Marul (Kıvırcık) Enginar Yaprağı Yenen Maydanoz Sebzeler Lahana (Brüksel) Pazı Nane Roka Tere Semizotu Dereotu Yaprağı Yenen Sebzeler Toplamı Fasulye (Taze) Börülce Baklagil Bakla (Taze) Sebzeler Barbunya Fasulye Bezelye (Taze) Baklagil Sebzeler Toplamı Domates (Salçalık) Domates (Sofralık) Biber (Salçalık) Kavun Karpuz Biber (Sivri) Hıyar (TurĢuluk) Meyvesi Yenen Sebzeler Patlıcan Hıyar (Sofralık) Biber (Dolmalık) Kabak (Sakız) Balkabağı Bamya Acur Meyvesi Yenen Sebzeler Toplamı Soğan (Taze) Kereviz (Kök) Sarımsak (Taze) Turp (Bayır) Soğansı-YumruKök Sebzeler Turp (Kırmızı) Havuç Kırmızı Pancar ġalgam Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Toplamı Karnıbahar Diğer Sebzeler Brokoli KuĢkonmaz Diğer Sebzeler Toplamı Manisa Toplamı TR33 Bölgesi Toplamı Üretim (Ton) İl İçindeki Payı (%) TR33 Bölge'sindeki Payı (%) 24.051 8.708 6.110 2.909 1.905 1.809 533 104 100 65 52 42 37 27 10 46.462 6.171 1.218 1.213 1.069 1.019 10.690 638.697 166.722 136.230 114.344 102.545 33.446 32.407 17.267 15.281 12.942 8.228 1.105 852 413 1.280.479 4.653 3.209 946 804 515 452 230 150 1,77 0,64 0,45 0,21 0,14 0,13 0,04 0,01 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 3,42 0,45 0,09 0,09 0,08 0,07 0,79 46,95 12,25 10,01 8,40 7,54 2,46 2,38 1,27 1,12 0,95 0,60 0,08 0,06 0,03 94,12 0,34 0,24 0,07 0,06 0,04 0,03 0,02 0,01 1,41 0,51 0,36 0,17 0,11 0,11 0,03 0,01 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 2,72 0,36 0,07 0,07 0,06 0,06 0,63 37,44 9,77 7,99 6,70 6,01 1,96 1,90 1,01 0,90 0,76 0,48 0,06 0,05 0,02 75,06 0,27 0,19 0,06 0,05 0,03 0,03 0,01 0,01 10.959 0,81 0,64 7.298 4.618 8 11.924 1.360.514 1.705.978 0,54 0,34 0,00 0,88 100,00 0,43 0,27 0,00 0,70 79,75 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 270 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.2.2.4. Uşak UĢak‟ta üretilen sebzeler içerisinde meyvesi yenen sebzeler büyük öneme sahip olup il içerisindeki tüm sebze üretiminin %86‟sını, Bölge içerisindeki sebze üretiminin de %5,8‟ini oluĢturmaktadır. Meyvesi yenen sebzeler içerisinde öne çıkan ürünler karpuz, domates (sofralık), kavun, hıyar (sofralık), domates (salçalık), biber (sivri), patlıcan, hıyar (turĢuluk) ve biberdir (dolmalık). Karpuzun UĢak genelinde üretilen sebzeler içindeki payı %24,3 iken TR33 Bölgesi‟ndeki payı %1,6‟dır. Sofralık domatesin UĢak‟ta üretilen sebzelerdeki payı %23,7 iken TR33 Bölgesi‟ndeki payı %1,6‟dır. Kavunun il içindeki oranı %16,3 olup TR33 Bölgesi‟ndeki oranı da %1,1‟dir. Diğer önemli ürünler olarak karĢımıza çıkan sofralık hıyar ve salçalık domatesin sırasıyla oranları il bazında %7,8 ve %4,4 iken TR33 Bölgesi‟nde %0,5 ve %0,3‟tür. UĢak‟taki sebze üretiminde sivri biberin payı %3,4, patlıcanın %2,3, turĢuluk hıyarın %1,4 ve dolmalık biberin %1,1 olup Bölge‟deki üretim içindeki payları da sırasıyla %0,2, %0,2, %0,1 ve %0,1‟dir. Bunun yanı sıra yaprağı yenen sebzelerden pırasa, ıspanak, marul (göbekli) ve lahana (beyaz) üretimi öne çıkmaktadır. Pırasa ildeki tüm sebze üretiminin %2,3‟ünü, ıspanak ise %1,9‟unu oluĢtururken, TR33 Bölgesi‟ndeki üretimin ise sırasıyla %0,2‟sini ve %0,1‟ini oluĢturmaktadır. Göbekli marul ve beyaz lahananın ildeki sebze üretimi içindeki payları sırasıyla %1,1 ve %1 olup Bölge‟deki sebze üretimleri içerisindeki payları ise her ikisi içinde %0,1‟dir. Baklagil sebzelerden fasulye (taze) de il için önem taĢırken il içindeki sebze üretiminin %3‟ünü, Bölge‟deki üretimin ise %0,2‟sini oluĢturmaktadır. Soğansı-yumru-kök sebzelerden soğan (taze) üretimi il içindeki sebze üretiminin %1‟ini oluĢtururken, Bölge‟nin sebze üretiminin sadece %0,1‟ini oluĢturmaktadır. Meyvesi Yenen Sebzeler Yaprağı Yenen Sebzeler Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Diğer Sebzeler Baklagil Sebzeler 86% 3% 7% 3% 1% Grafik 6.35: Uşak İli Sebze Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 271 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 6.35: Uşak İli Sebze Üretim Miktarı ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Oranı (%) Üretim İl İçindeki TR33 Bölgesi’ndeki Grup Adı Ürün Adı (Ton) Payı (%) Payı (%) Pırasa 2.619 2,26 0,15 Ispanak 2.143 1,85 0,13 Marul (Göbekli) 1.241 1,07 0,07 Lahana (Beyaz) 1.185 1,02 0,07 Marul (Kıvırcık) 281 0,24 0,02 Yaprağı Yenen Sebzeler Lahana (Kırmızı) 219 0,19 0,01 Maydanoz 69 0,06 0,00 Roka 54 0,05 0,00 Tere 35 0,03 0,00 Nane 17 0,01 0,00 Dereotu 14 0,01 0,00 Yaprağı Yenen Sebzeler Toplamı 7.877 6,80 0,46 Fasulye (Taze) 3.441 2,97 0,20 Bakla (Taze) 394 0,34 0,02 Baklagil Sebzeler Bezelye (Taze) 168 0,15 0,01 Börülce 66 0,06 0,00 Barbunya Fasulye 30 0,03 0,00 Baklagil Sebzeler Toplamı 4.099 3,54 0,24 Karpuz 28.089 24,26 1,65 Domates (Sofralık) 27.461 23,72 1,61 Kavun 18.875 16,30 1,11 Hıyar (Sofralık) 9.047 7,81 0,53 Domates (Salçalık) 5.100 4,41 0,30 Biber (Sivri) 3.926 3,39 0,23 Patlıcan 2.702 2,33 0,16 Meyvesi Yenen Sebzeler Hıyar (TurĢuluk) 1.600 1,38 0,09 Biber (Dolmalık) 1.249 1,08 0,07 Kabak (Sakız) 955 0,82 0,06 Balkabağı 324 0,28 0,02 Bamya 158 0,14 0,01 Biber (Salçalık) 75 0,06 0,00 Acur 37 0,03 0,00 Kabak (Çerezlik) 3 0,00 0,00 Meyvesi Yenen Sebzeler Toplamı 99.601 86,03 5,84 Soğan (Taze) 1.178 1,02 0,07 Turp (Bayır) 757 0,65 0,04 Havuç 590 0,51 0,03 Sarımsak (Taze) 449 0,39 0,03 Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler ġalgam 292 0,25 0,02 Turp (Kırmızı) 234 0,20 0,01 Yerelması 35 0,03 0,00 Kereviz (Kök) 30 0,03 0,00 Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Toplamı 3.565 3,08 0,21 Karnıbahar 562 0,49 0,03 Diğer Sebzeler Brokoli 66 0,06 0,00 Diğer Sebzeler Toplamı 628 0,54 0,04 Uşak Toplamı 115.770 100,00 6,79 TR33 Bölgesi Toplamı 1.705.978 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 272 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.3. Meyveler 6.5.1.3.1. Grup Bazında Meyveler Üzüm ve üzümsüler grubunda yer alan çilek, muz, ahududu ve üzüm için toplam ağaç sayısı değeri girilmemiĢ, sadece toplu meyvelik alanı olarak tabloda yer almıĢtır. Bu nedenle ağaç sayısı toplamına dut, incir, keçi boynuzu, nar, Trabzon hurması, kivi ve avokado dahil edilmiĢtir. Tablo 6.36: Türkiye Meyve Üretim İstatistikleri Toplu Meyveliklerin Grup Adı Alanı (da) YumuĢak 1.887.531 Çekirdekliler TaĢ Çekirdekliler 2.488.535 Sert Kabuklular 9.188.617 Üzüm ve Üzümsüler 5.689.060 Zeytin 7.784.125 Turunçgiller 1.147.847 Çay (yaĢ) 758.513 Toplam 28.944.228 Üretim (Ton) Ağaç Başına Ortalama Verim (kg) Toplam Ağaç Sayısı (Adet) 3.280.082 440 68.072.229 2.117.933 875.634 5.310.651 1.290.654 3.513.772 1.103.340 17.492.066 288 86 13.251 25 1.116 72.411.709 426.940.849 26.182.328 153.723.057 33.236.830 15.206 780.567.002 Kaynak: TÜĠK, 2009 Meyve alanları, plantasyon (toplu) alanlar olup dağınık ağaçların alanları dahil edilmemiĢtir. Ancak ağaç sayılarına dağınık ağaçlar dahildir. Üzüm ve üzümsüler grubunda yer alan çilek ve üzüm için toplam ağaç sayısı değeri girilmemiĢ, sadece toplu meyvelik alanı olarak tabloda yer almıĢtır. Bu nedenle ağaç sayısı toplamına sadece dut, incir, nar ve Trabzon hurması dahil edilmiĢtir. Tablo 6.37: TR33 Bölgesi Meyve Üretim İstatistikleri Toplu Meyveliklerin Üretim Grup Adı Alanı (Ton) (da) YumuĢak 65.193 107.786 Çekirdekliler TaĢ Çekirdekliler 268.074 212.186 Sert Kabuklular 71.018 19.958 Üzüm ve 792.832 1.503.676 Üzümsüler Zeytin 857.837 200.999 Toplam 2.054.954 2.044.605 Ağaç Başına Ortalama Verim (kg) Toplam Ağaç Sayısı (Adet) 338 2.878.692 262 94 8.646.309 2.407.107 9.336 388.882 36 10.066 19.771.377 34.092.367 Kaynak: TÜĠK, 2009 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟ndeki toplu meyvelik alanlarının tüm Türkiye‟deki toplu meyvelik alanları içerisindeki oranı %7,1‟dir. Bölge‟de üretilen yumuĢak çekirdeklilerin toplu meyvelik alanının Türkiye‟deki yumuĢak çekirdeklilerin toplu meyvelik alanına oranı %3,5 iken taĢ çekirdeklilerin %10,8, sert kabukluların %0,8, üzüm ve üzümsülerin %13,9 ve zeytinlerin %11‟dir. 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde üretilen meyvelerin tüm Türkiye‟de üretilen meyveler içerisindeki oranı %11,7‟dir. Bölge‟de üretilen yumuĢak çekirdeklilerin Türkiye‟ye oranı %3,3, taĢ çekirdeklilerin %10, sert kabukluların %2,3, üzüm ve üzümsülerin %28,3 ve zeytinlerin %15,6‟dır. 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟ndeki toplam ağaç sayısının tüm Türkiye‟deki toplam ağaç sayısı içerisindeki oranı %4,4‟tür. Bölge‟de bulunan yumuĢak TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 273 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU çekirdekli toplam ağaç sayısının Türkiye‟ye oranı %4,2 iken taĢ çekirdeklilerin %11,9, sert kabukluların %0,6, üzüm ve üzümsülerin %1,5 ve zeytinlerin %12,9‟dur. Türkiye TR33 Bölgesi Üzüm ve Üzümsüler Turunçgiller YumuĢak Çekirdekliler TaĢ Çekirdekliler Zeytin Çay (yaĢ) Üzüm ve Üzümsüler TaĢ Çekirdekliler Zeytin YumuĢak Çekirdekliler Sert Kabuklular Sert Kabuklular 19% 10% 12% 20% 8% 10% 74% 6% 5% 1% 5% 30% Grafik 6.36: Türkiye ve TR33 Bölgesi Meyve Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.3.1.1. Üretime Göre Meyveler 6.5.1.3.1.1.1. Üzüm ve Üzümsüler TR33 Bölgesi‟nde üretilen üzüm ve üzümsü meyveler, Bölge‟de üretilen tüm meyvelerin %74‟ünü oluĢturmakta olup üzüm ve üzümsü meyvelerden en çok üretimi yapılan kurutmalık çekirdeksiz üzüm, sofralık çekirdeksiz üzüm, sofralık çekirdekli üzüm, Ģaraplık üzüm, çilek ve kurutmalık çekirdekli üzümdür. Bölge‟de 2009 yılında 1.055.362 ton kurutmalık çekirdeksiz üzüm, 334.738 ton sofralık çekirdeksiz üzüm, 52.098 ton sofralık çekirdekli üzüm, 28.297 ton Ģaraplık üzüm, 16.058 ton çilek ve 11.090 ton kurutmalık çekirdekli üzüm elde edilmiĢtir. Bu ürünlerin Bölge‟de üretilen tüm meyveler içindeki oranı sırasıyla kurutmalık çekirdeksiz üzümün %51,6, sofralık çekirdeksiz üzümün %16,4, sofralık çekirdekli üzümün %2,5, Ģaraplık üzümün %1,4, çileğin %0,8 ve kurutmalık çekirdekli üzümün %0,5‟tir. Türkiye Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) Üzüm (Kurutmalık-Çekirdeksiz) Üzüm (Sofralık-Çekirdeksiz) Üzüm (ġaraplık) Üzüm (Kurutmalık-Çekirdekli) Çilek Incir 4%3% 2% 5% 32% 5% Üzüm Üzüm Üzüm Üzüm Diğer TR33 Bölgesi (Kurutmalık-Çekirdeksiz) (Sofralık-Çekirdeksiz) (Sofralık-Çekirdekli) (ġaraplık) 70% 8% 22% 9% 11% 2% 21% 4% 2% *Diğer: - Türkiye için Dut, Trabzon Hurması, Kivi, Keçi Boynuzu, Ahududu, Avokado - TR33 Bölgesi için Çilek, Üzüm (Kurutmalık-Çekirdekli), Dut, Ġncir, Nar, Trabzon Hurması Grafik 6.37: Türkiye ve TR33 Bölgesi Üzüm ve Üzümsü Meyve Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 274 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.3.1.1.2. Zeytin TR33 Bölgesi‟nde üretilen zeytin, Bölge‟de üretilen tüm meyvelerin %10‟unu oluĢturmaktadır. TR33 Bölgesi‟nde üretilen zeytinin %82‟si sofralık zeytin, %18‟i ise yağlık zeytindir. Bölge‟de 2009 yılında 164.214 ton sofralık zeytin ve 36.785 ton yağlık zeytin üretilmiĢtir. Türkiye Zeytin (Yağlık) TR33 Bölgesi Zeytin (Sofralık) Zeytin (Sofralık) Zeytin (Yağlık) 82% 64% 36% 18% Grafik 6.38: Türkiye ve TR33 Bölgesi Zeytin Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.3.1.1.3. Taş Çekirdekliler TR33 Bölgesi‟nde taĢ çekirdekli meyveler, Bölge‟de üretilen tüm meyvelerin %10‟unu oluĢturmakta olup taĢ çekirdekli meyveler arasında en çok üretimi yapılan ürünler kiraz, viĢne, erik, Ģeftali ve kayısıdır. Bölge‟de 2009 yılında 87.799 ton kiraz, 75.745 ton viĢne, 23.924 ton erik, 13.323 ton Ģeftali ve 8.659 ton kayısı üretimi yapılmıĢtır. Bu ürünlerin Bölge‟de üretilen tüm meyveler içindeki oranları sırasıyla kirazın %4,3, viĢnenin %3,7, eriğin %1,2 ve Ģeftalinin %0,7‟dir. Türkiye Kayısı ġeftali Kiraz Erik TR33 Bölgesi ViĢne Diğer Kiraz 20% ViĢne Erik ġeftali Kayısı Diğer 36% 12% 11% 26% 6% 9% 4% 2% 31% 1% 42% *Diğer: - Türkiye için Zerdali, Kızılcık, Ġğde - TR33 Bölgesi için Ġğde, Kızılcık, Zerdali Grafik 6.39: Türkiye ve TR33 Bölgesi Taş Çekirdekli Meyve Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 275 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.3.1.1.4. Yumuşak Çekirdekliler TR33 Bölgesi‟nde yumuĢak çekirdekli meyveler, Bölge‟de üretilen tüm meyvelerin %5‟ini oluĢturmakta olup yumuĢak çekirdekli meyveler arasında en çok üretimi yapılan ürünler elma (starking), elma (golden), armut, elma (diğer), elma (Amasya), ayva ve elmadır (grannysmith). Bölge‟de 2009 yılında 35.839 ton starking elması, 26.381 ton golden elması, 21.740 ton armut, 9.082 ton diğer elma, 6.982 ton Amasya elması, 5.574 ton ayva ve 1.272 ton grannysmith elma üretilmiĢtir. Bu ürünlerin Bölge‟de üretilen tüm meyveler içindeki oranı sırasıyla starking elmanın %1,8, golden elmanın %1,3, armutun %1,1, diğer elmanın %0,4, Amasya elmasının %0,3, ayvanın %0,3 ve garnnysmith elmanın %0,1‟dir. Toplam elma üretiminin üretilen tüm meyveler içerisindeki payı %3,9‟dur. Türkiye Elma (Starking) Armut Elma (Amasya) Elma (Grannysmith) TR33 Bölgesi Elma (Starking) Armut Elma (Amasya) Elma (Grannysmith) Elma (Golden) Elma (Diğer) Ayva Diğer 12% 24% Elma (Golden) Elma (Diğer) Ayva MuĢmula 20% 8% 8% 7% 25% 7% 5% 3% 2% 1% 1% 1% 43% 33% *Diğer: Yenidünya, MuĢmula Grafik 6.40: Türkiye ve TR33 Bölgesi Yumuşak Çekirdekli Meyve Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.3.1.1.5. Sert Kabuklular TR33 Bölgesi‟nde sert kabuklu meyveler, Bölge‟de üretilen tüm meyvelerin %1‟ini oluĢturmakta olup sert kabuklu meyveler arasında en çok üretimi yapılan ürünler ceviz, badem ve kestanedir. Bölge‟de 2009 yılında 8.650 ton ceviz, 5.244 ton badem ve 4.904 ton kestane üretilmiĢtir. Bu ürünlerin Bölge‟de üretilen tüm meyveler içindeki oranı sırasıyla cevizin %0,4, bademin %0,3 ve kestanenin %0,2‟dir. Türkiye Fındık Kestane TR33 Bölgesi Ceviz Badem Antep Fıstığı Ceviz Antep Fıstığı Badem Fındık Kestane 26% 20% 25% 10% 7% 57% 6% 43% 0,09% 6% Grafik 6.41: Türkiye ve TR33 Bölgesi Sert Kabuklu Meyve Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 276 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.3.1.2. Ağaç Sayısına Göre Meyveler Türkiye TR33 Bölgesi Sert Kabuklular Zeytin Zeytin TaĢ Çekirdekliler TaĢ Çekirdekliler YumuĢak Çekirdekliler YumuĢak Çekirdekliler Sert Kabuklular Turunçgiller Üzüm ve Üzümsüler Üzüm Ve Üzümsüler 20% 9% 55% 25% 58% 9% 9% 7% 4% 1% 3% Grafik 6.42: Türkiye ve TR33 Bölgesi Meyve Ağaçlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.3.1.2.1. Zeytin TR33 Bölgesi‟ndeki toplam ağaç sayısı yaklaĢık 34,1 milyon olup bu ağaçların %58‟ini zeytin ağaçları oluĢturmaktadır. Bölge‟deki zeytin ağaçlarının ise %73‟ü sofralık zeytin ağacı ve %27‟si yağlık zeytin ağacıdır. Türkiye Zeytin (Yağlık) TR33 Bölgesi Zeytin (Sofralık) Zeytin (Sofralık) Zeytin (Yağlık) 34% 73% 27% 66% Grafik 6.43: Türkiye ve TR33 Bölgesi Zeytin Ağaçlarının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 277 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.3.1.2.2. Taş Çekirdekliler Zeytin ağaçlarını %25‟lik pay ile taĢ çekirdekli meyve ağaçları takip etmektedir. Bu cins meyve ağaçlarının baĢında %11,5 ile kiraz, %8,1 ile viĢne, %2,6 ile erik, %1,4 ile Ģeftali ve %0,8 ile kayısı gelmektedir. Türkiye Kiraz ġeftali Kayısı TR33 Bölgesi Erik ViĢne 23% Diğer Kiraz ViĢne Erik ġeftali Kayısı Diğer 32% 22% 46% 13% 11% 28% 10% 4% 6% 2% 3% *Diğer: - Türkiye için Zerdali, Kızılcık, Ġğde - TR33 Bölgesi için Kızılcık, Ġğde, Zerdali Grafik 6.44: Türkiye ve TR33 Bölgesi Taş Çekirdekli Meyve Ağaçlarının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.3.1.2.3. Yumuşak Çekirdekliler Ağaç sayısı olarak 3. sırada bulunan yumuĢak çekirdekli meyve ağacı grubunda yer alan armut tüm meyve ağaçları içerisinde %2,5 paya, starking elma %2,1, golden elma %1,5, diğer elma çeĢitleri %0,8, ayva %0,6 ve Amasya elması %0,6 paya sahiptir. Türkiye Elma (Starking) Armut Elma (Amasya) Elma (Grannysmith) TR33 Bölgesi Armut Elma (Golden) Ayva Diğer Elma (Golden) Elma (Diğer) Ayva Diğer 19% 18% Elma (Starking) Elma (Diğer) Elma (Amasya) 26% 18% 17% 9% 29% 7% 8% 1%3% 30% 5% 3% 7% *Diğer: - Türkiye için MuĢmula, Yenidünya - TR33 Bölgesi içinMuĢmula, Elma (Grannysmıth), Yenidünya Grafik 6.45: Türkiye ve TR33 Bölgesi Yumuşak Çekirdekli Meyve Ağaçlarının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 278 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.3.1.2.4. Sert Kabuklular Sert kabuklu meyve ağaçlarından Antep fıstığının tüm meyve ağaçları içerisindeki oranı %3, cevizin %1,8, bademin %1,5 ve kestanenin %0,6‟dır. Türkiye Fındık Antep Fıstığı Ceviz TR33 Bölgesi Badem Kestane Antep Fıstığı Ceviz Badem Kestane Fındık 26% 86% 22% 10% 1% 44% 8% 0,38% 2% 1% Grafik 6.46: Türkiye ve TR33 Bölgesi Sert Kabuklu Meyve Ağaçlarının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.3.1.3.Toplu Meyvelik Alanlarına Göre Meyveler TR33 Bölgesi Türkiye Sert Kabuklular Zeytin Üzüm ve Üzümsüler TaĢ Çekirdekliler YumuĢak Çekirdekliler Turunçgiller Zeytin Üzüm ve Üzümsüler TaĢ Çekirdekliler Sert Kabuklular YumuĢak Çekirdekliler Çay (yaĢ) 20% 3% 3% 13% 27% 8% 42% 6% 4% 3% 39% 32% Grafik 6.47: Türkiye ve TR33 Bölgesi Toplu Meyvelik Alanlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 279 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.3.1.3.1. Üzüm ve Üzümsüler Zeytini takiben %39‟luk oran ile 792.832 da alandaki üzüm ve üzümsüler gelmekte olup bu grubun içerisindeki üzümün dikim alanı 782.348 da‟dır. Türkiye TR33 Bölgesi Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) Üzüm (ġaraplık) Üzüm (Kurutmalık-Çekirdekli) Üzüm (Kurutmalık-Çekirdeksiz) Ġncir Üzüm (Sofralık-Çekirdeksiz) Nar Çilek Diğer 4%2% 2% 6% 8% Üzüm (Kurutmalık-Çekirdeksiz) Üzüm (Sofralık-Çekirdeksiz) Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) Üzüm (ġaraplık) Üzüm (Kurutmalık-Çekirdekli) Diğer 19% 42% 67% 11% 7% 1% 12% 4% 2% 13% *Diğer: - Türkiye için Muz, Trabzon Hurması, Dut, Kivi, Ahududu, Keçi Boynuzu, Avokado - TR33 Bölgesi için Çilek, Nar, Ġncir, Trabzon Hurması, Dut Grafik 6.48: Türkiye ve TR33 Bölgesi Üzüm ve Üzümsüler Toplu Meyvelik Alanlarının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.3.1.3.2. Zeytin TR33 Bölgesi‟nde en çok dikimi yapılmıĢ olan meyve ağacı %42‟lik oran ile 857.837 da alanda zeytindir. Türkiye Zeytin (Yağlık) TR33 Bölgesi Zeytin (Sofralık) Zeytin (Sofralık) Zeytin (Yağlık) 33% 28% 72% 67% Grafik 6.49: Türkiye ve TR33 Bölgesi Zeytin Toplu Meyvelik Alanlarının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 280 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.3.1.3.3. Taş Çekirdekliler 268.074 da ile 3. sırada gelen taĢ çekirdekliler Bölge‟de tüm meyve ağaçları içerisinde %13‟lük dikim alanına sahiptir. Bu cins meyve ağaçları içerisinde kiraz, viĢne, erik, Ģeftali ve kayısı öncelikli olanlardır. Bu meyve ağaçlarından kiraz 133.295 da, viĢne 97.178 da, erik 15.589 da, Ģeftali 12.815 da ve kayısı 9.011 da alan kaplamaktadır. Türkiye Kayısı Kiraz ġeftali TR33 Bölgesi ViĢne Erik Diğer Kiraz ViĢne Erik ġeftali Kayısı Diğer 25,10% 36% 16,69% 50% 9,24% 41,81% 6% 0,45% 6,71% 0,07% 3% 5% *Diğer: - Türkiye için Zerdali, Kızılcık, Ġğde - TR33 Bölgesi için Zerdali, Ġğde, Kızılcık Grafik 6.50: Türkiye ve TR33 Bölgesi Taş Çekirdekliler Toplu Meyvelik Alanlarının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.3.1.3.4. Yumuşak Çekirdekliler YumuĢak çekirdekli meyve ağaçlarının içinde 55.258 da‟lık dikim alanı ile elma öne çıkmaktadır. Bir diğer yumuĢak çekirdekli meyve ağacı olan armut ise 8.050 da alanda yetiĢtirilmektedir. Türkiye Elma (Starking) Armut TR33 Bölgesi Elma (Golden) Elma (Starking) Elma (Golden) Elma (Diğer) Armut Elma (Diğer) Elma (Amasya) Ayva Elma (Grannysmith) MuĢmula Elma (Amasya) Ayva Elma (Grannysmith) Diğer 25% 23% 12% 11% 10% 40% 1% 2% 3% 43% 10% 10% 0,02% 3%3% 4% *Diğer: Yenidünya, MuĢmula Grafik 6.51: Türkiye ve TR33 Bölgesi Yumuşak Çekirdekliler Toplu Meyvelik Alanlarının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 281 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.3.1.3.5. Sert Kabuklular Sert kabuklu meyve ağaçlarından ceviz 39.800 da, antep fıstığı 15.490 da ve badem ise 12.268 da alanda yetiĢtirilmektedir. Türkiye Fındık Antep Fıstığı Badem Kestane TR33 Bölgesi Ceviz Ceviz Antep Fıstığı Kestane Fındık Badem 22% 23% 17% 4% 2% 1% 5% 70% 0,04% 56% Grafik 6.52: Türkiye ve TR33 Bölgesi Sert Kabuklular Toplu Meyvelik Alanlarının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.3.2. İl Bazında Meyveler Üzüm ve üzümsüler grubunda yer alan çilek ve üzüm için toplam ağaç sayısı değeri girilmemiĢ, sadece toplu meyvelik alanı olarak tabloda yer almıĢtır. Bu nedenle ağaç sayısı toplamına sadece dut, incir, nar ve Trabzon hurması dahil edilmiĢtir. Tablo 6.38: TR33 Bölgesi İller Bazında Meyve Üretim İstatistikleri Afyonkarahisar İl Adı Toplu Meyveliklerin Alanı (da) Üretim (Ton) Ağaç Başına Ortalama Verim (kg) Toplam Ağaç Sayısı YumuĢak Çekirdekliler 29.616 42.500 52 811.763 TaĢ Çekirdekliler 98.181 94.622 39 2.402.350 8.160 4.257 19 219.148 15.114 8.762 14.901 151.071 150.141 3.448.162 8.261 28.441 34 848.039 40.712 41.198 21 1.956.685 13 437.555 Grup Adı Sert Kabuklular Üzüm ve Üzümsüler Toplam Kütahya YumuĢak Çekirdekliler TaĢ Çekirdekliler Sert Kabuklular Üzüm ve Üzümsüler Toplam Manisa YumuĢak Çekirdekliler TaĢ Çekirdekliler Sert Kabuklular 5.663 12.246 57.730 65.477 87.548 3.300.009 17.013 20.011 23 875.145 117.818 62.482 16 3.943.869 5 1.619.634 10 19.771.377 51.600 7.893 Üzüm ve Üzümsüler 714.137 1.437.910 Zeytin 857.837 200.999 Toplam Uşak 6.395 10.109 289.346 1.758.405 1.729.295 YumuĢak Çekirdekliler 10.303 16.834 49 343.745 TaĢ Çekirdekliler 11.363 13.884 40 343.405 4.863 2.145 16 130.770 53.472 44.758 26.905 80.001 77.621 844.825 Sert Kabuklular Üzüm ve Üzümsüler Toplam Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM 26.499.371 Sayfa 282 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.3.2.1. Üretime Göre İl Bazında Meyveler 6.5.1.3.2.1.1. Afyonkarahisar Afyonkarahisar‟da üretilen meyveler içerisinde taĢ çekirdekli meyveler büyük öneme sahip olup il içerisindeki tüm meyve üretiminin %63‟ünü, Bölge içerisindeki meyve üretiminin de %4,6‟sını oluĢturmaktadır. TaĢ çekirdekli meyveler içerisinde öne çıkan ürünler viĢne, kiraz, erik ve kayısıdır. ViĢnenin Afyonkarahisar genelinde üretilen meyveler içindeki payı %28,9 iken TR33 Bölgesi‟ndeki payı %2,1‟dir. Kirazın ilde üretilen meyveler arasındaki payı %23,5 iken TR33 Bölgesi‟ndeki tüm meyve üretimi içindeki payı %1,7‟dir. Diğer önemli ürünler olarak karĢımıza çıkan erik ve kayısının tüm meyve üretimine oranları sırasıyla il bazında %6,5 ve %3,2 iken TR33 Bölgesi‟ndeki payları %0,5 ve %0,2‟dir. Bunun yanı sıra il için öneme sahip bir diğer meyve grubu yumuĢak çekirdekliler olup il genelindeki meyve üretiminin %28‟sini, Bölge genelindeki meyve üretiminin %2,1‟ini oluĢturmaktadır. YumuĢak çekirdekli meyvelerden il genelinde elma (starking), elma (golden), armut, elma (diğer) ve ayva önem taĢımaktadır. Starking elma üretimi ilin meyve üretiminin %11,6‟sını, golden elma %9,8‟ini, armut %2,7‟sini, diğer elma %2,2‟sini ve ayva %0,7‟sini meydana getirirken, Bölge genelindeki meyve üretiminin sırasıyla %0,9, %0,7, %0,2, %0,2 ve %0,1‟ini oluĢturmaktadır. Tüm elma çeĢitleri birlikte düĢünülürse il genelindeki meyve üretiminin %24,6‟sına denk gelmektedir. Ġldeki bir diğer önemli meyve grubu üzüm ve üzümsüler olup il genelindeki meyve üretiminin %6‟lık kısmını oluĢturmaktadır. Bu grubun içerisinde de sofralık çekirdekli üzüm %5,2 ile ilk sırayı alırken, TR33 Bölgesi geneli göz önüne alınırsa sadece %0,4‟lük bir paya sahiptir. Sert kabuklu meyvelerden ise ceviz ve badem öne çıkarken, il genelindeki meyve üretimine oranları her ikisi için de %1,4 olup TR33 Bölgesi toplamına oranları da aynı Ģekilde her ikisi için de %0,1‟dir. TaĢ Çekirdekliler YumuĢak Çekirdekliler 6% Üzüm ve Üzümsüler Sert Kabuklular 3% 28% 63% Grafik 6.53: Afyonkarahisar İli Meyve Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 283 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 6.39: Afyonkarahisar İli Meyve Üretim Miktarı ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Grup Adı YumuĢak Çekirdekliler Elma (Starking) Üretim (Ton) 17.450 İl İçindeki Payı (%) 11,62 TR33 Bölgesi'ndeki Payı (%) 0,85 Elma (Golden) 14.782 9,85 0,72 Armut 4.013 2,67 0,20 Elma (Diğer) 3.236 2,16 0,16 Ayva Ürün Adı 1.102 0,73 0,05 Elma (Grannysmith) 900 0,60 0,04 Elma (Amasya) 560 0,37 0,03 MuĢmula 457 0,30 0,02 Yumuşak Çekirdekliler Toplamı 42.500 28,31 2,08 ViĢne 43.357 28,88 2,12 Kiraz 35.224 23,46 1,72 Erik 9.751 6,49 0,48 Kayısı 4.823 3,21 0,24 ġeftali 521 0,35 0,03 Zerdali 459 0,31 0,02 Ġğde 329 0,22 0,02 Kızılcık 158 0,11 0,01 Taş Çekirdekliler Toplamı 94.622 63,02 4,63 Ceviz 2.098 1,40 0,10 Badem 2.065 1,38 0,10 86 0,06 0,00 6 0,00 0,00 TaĢ Çekirdekliler Sert Kabuklular Kestane Antep Fıstığı Fındık Sert Kabuklular Toplamı Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) Üzüm ve Üzümsüler 2 0,00 0,00 4.257 2,84 0,21 7.760 5,17 0,38 Üzüm (Kurutmalık-Çekirdekli) 432 0,29 0,02 Üzüm (Sofralık-Çekirdeksiz) 207 0,14 0,01 Dut 206 0,14 0,01 Nar 111 0,07 0,01 Çilek Üzüm ve Üzümsüler Toplamı Afyonkarahisar Toplamı 46 0,03 0,00 8.762 5,84 0,43 150.141 100,00 7,34 Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.3.2.1.2. Kütahya Kütahya‟da üretilen meyveler içerisinde taĢ çekirdekli meyveler önemli paya sahip olup il içerisindeki tüm meyve üretiminin %47‟sini, Bölge içerisindeki meyve üretiminin de %2‟sini oluĢturmaktadır. TaĢ çekirdekli meyveler içerisinde öne çıkan ürünler viĢne, kiraz, erik, Ģeftali ve kızılcıktır. ViĢnenin Kütahya‟da üretilen meyveler içindeki payı %28,3 iken TR33 Bölgesi‟ndeki payı %1,2‟dir. Diğer önemli ürünler olarak karĢımıza çıkan kiraz ve eriğin tüm meyve üretimine oranları sırasıyla il bazında %10,3 ve %6 iken TR33 Bölgesi‟ndeki payları %0,4 ve %0,3‟tür. ġeftali ve kızılcığın ilde üretilen meyveler arasındaki payları sırasıyla %1 ve %0,9 iken TR33 Bölgesi‟ndeki tüm meyve üretimi içindeki payları ise %0,04 ile yok denecek kadar azdır. Bunun yanı sıra il için öneme sahip bir diğer meyve grubu yumuĢak çekirdekliler olup il genelindeki meyve üretiminin %33‟ünü, Bölge genelindeki meyve üretiminin %1,4‟ünü oluĢturmaktadır. YumuĢak çekirdekli meyvelerden elma (starking), armut, elma (Amasya), elma (golden), elma (diğer) ve ayva üretimi il genelinde önemli paya sahiptir. Starking elma üretimi ilin meyve üretiminin %7,8‟ini, armut %7,7‟sini, Amasya elması %6,5‟ini, golden elma %5,8‟ini, diğer elma %3,2‟sini ve ayva %1,3‟ünü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 284 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU meydana getirirken, Bölge genelindeki meyve üretiminin sırasıyla %0,3, %0,3, %0,3, %0,2, %0,1 ve %0,1‟ini oluĢturmaktadır. Tüm elma çeĢitleri birlikte düĢünülürse, ildeki elma üretimi il genelindeki meyve üretiminin %23,4‟üne denk gelmektedir. Ġlin bir diğer önemli meyve grubu üzüm ve üzümsüler olup il genelindeki meyve üretiminin %14‟lük kısmını oluĢturmaktadır. Bu grubun içerisinde yer alan meyvelerden il içerisindeki meyve üretiminin %7,8‟ini Ģaraplık üzüm, %3,2‟sini sofralık çekirdekli üzüm, %1,7‟sini dut ve %1,1‟ini çilek oluĢtururken, TR33 Bölgesi geneli göz önüne alınırsa Ģaraplık üzüm %0,3 paya ve diğerleri de %0,1‟er paya sahiptir. Sert kabuklu meyvelerden kestane ve ceviz öne çıkarken, il genelindeki meyve üretimine oranları sırasıyla %3,2 ve %2,4 olup TR33 Bölgesi meyve üretimi toplamına oranları her ikisi için %0,1‟dir. Tablo 6.40: Kütahya İli Meyve Üretim Miktarı ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Grup Adı Üretim (Ton) 6.814 İl İçindeki Payı (%) 7,78 TR33 Bölgesi'ndeki Payı (%) 0,33 Armut 6.726 7,68 0,33 Elma (Amasya) 5.673 6,48 0,28 Elma (Golden) 5.085 5,81 0,25 Elma (Diğer) 2.805 3,20 0,14 Ayva 1.144 1,31 0,06 112 0,13 0,01 82 0,09 0,00 28.441 32,49 1,39 ViĢne 24.755 28,28 1,21 Kiraz 9.008 10,29 0,44 Erik Ürün Adı Elma (Starking) YumuĢak Çekirdekliler MuĢmula Elma (Grannysmith) Yumuşak Çekirdekliler Toplamı TaĢ Çekirdekliler 5.252 6,00 0,26 ġeftali 862 0,98 0,04 Kızılcık 761 0,87 0,04 Kayısı 277 0,32 0,01 Ġğde 224 0,26 0,01 59 0,07 0,00 41.198 47,06 2,01 Kestane 2.770 3,16 0,14 Ceviz 2.090 2,39 0,10 Badem 494 0,56 0,02 Antep Fıstığı 294 0,34 0,01 Zerdali Taş Çekirdekliler Toplamı Sert Kabuklular Fındık 15 0,02 0,00 5.663 6,47 0,28 Üzüm (ġaraplık) 6.865 7,84 0,34 Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) 2.787 3,18 0,14 Dut 1.497 1,71 0,07 Sert Kabuklular Toplamı Üzüm ve Üzümsüler Çilek 976 1,11 0,05 Üzüm (Sofralık-Çekirdeksiz) 66 0,08 0,00 Trabzon Hurması 32 0,04 0,00 Ġncir 19 0,02 0,00 4 0,00 0,00 Üzüm ve Üzümsüler Toplamı Nar 12.246 13,99 0,60 Kütahya Toplamı 87.548 100,00 4,28 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 285 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TaĢ Çekirdekliler YumuĢak Çekirdekliler Üzüm ve Üzümsüler Sert Kabuklular 6% 14% 47% 33% Grafik 6.54: Kütahya İli Meyve Üretimininin Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.3.2.1.3. Manisa Manisa‟da üretilen meyveler içerisinde üzüm ve üzümsüler büyük öneme sahip olup il içerisindeki tüm meyve üretiminin %83‟ünü, Bölge içerisindeki meyve üretiminin de %70‟ini oluĢturmaktadır. Üzüm ve üzümsüler içerisinde öne çıkan ürünler kurutmalık çekirdeksiz üzüm, sofralık çekirdeksiz üzüm, sofralık çekirdekli üzüm, çilek ve Ģaraplık üzümdür. Kurutmalık çekirdeksiz üzümün Manisa genelinde üretilen meyveler içindeki payı %60,8 iken TR33 Bölgesi‟ndeki payı %51,4‟tür. Sofralık çekirdeksiz üzümün Manisa‟da üretilen meyvelerdeki payı %19,1 iken TR33 Bölgesi‟ndeki payı %16,2‟dir. Sofralık çekirdekli üzümün il içindeki oranı %2 olup TR33 Bölgesi‟ndeki oranı da %1,7‟dir. Ġldeki diğer önemli ürünler ise çilek ve Ģaraplık üzüm olup oranları sırasıyla il bazında %0,6 ve %0,3 iken TR33 Bölgesi‟nde %0,5 ve %0,3‟tür. Bunun yanı sıra il için öneme sahip bir diğer meyve cinsi zeytin olup il genelindeki meyve üretiminin %12‟sini, Bölge genelindeki meyve üretiminin %10‟unu oluĢturmaktadır. Üzüm ve Üzümsüler Zeytin TaĢ Çekirdekliler 4% 1% YumuĢak Çekirdekliler Sert Kabuklular 0,46% 12% 83% Grafik 6.55: Manisa İli Meyve Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 286 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TaĢ çekirdekli meyvelerden kiraz, Ģeftali ve erik il genelinde önem taĢımaktadır. Kiraz üretimi ilin meyve üretiminin %2,3‟ünü, Ģeftali %0,6‟sını ve erik %0,5‟ini meydana getirirken, Bölge genelindeki meyve üretiminin sırasıyla %1,9, %0,5 ve %0,4‟ünü oluĢturmaktadır. YumuĢak çekirdekli meyvelerden armutun il genelindeki meyve üretimine oranı %0,5 iken TR33 Bölgesi toplamına oranı da %0,5‟tir. Tüm elma çeĢitleri birlikte düĢünüldüğünde ildeki elma üretiminin il geneline oranı %0,5 iken Bölge içerisindeki payı %0,4‟tür Tablo 6.41: Manisa İli Meyve Üretim Miktarı ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Grup Adı Üretim (Ton) 9.257 İl İçindeki Payı (%) 0,54 TR33 Bölgesi'ndeki Payı (%) 0,45 Elma (Diğer) 2.850 0,16 0,14 Elma (Starking) 2.481 0,14 0,12 Ayva 2.356 0,14 0,12 Elma (Golden) 2.349 0,14 0,11 Elma (Grannysmith) 272 0,02 0,01 Elma (Amasya) 257 0,01 0,01 Ürün Adı Armut YumuĢak Çekirdekliler MuĢmula 189 0,01 0,01 20.011 1,16 0,98 Kiraz 39.844 2,30 1,95 ġeftali Yumuşak Çekirdekliler Toplamı 10.957 0,63 0,54 Erik 7.918 0,46 0,39 Kayısı 2.334 0,13 0,11 ViĢne 976 0,06 0,05 Ġğde 301 0,02 0,01 Zerdali 152 0,01 0,01 Taş Çekirdekliler Toplamı 62.482 3,61 3,06 Ceviz 2.985 0,17 0,15 Badem 2.066 0,12 0,10 Kestane 2.048 0,12 0,10 794 0,05 0,04 TaĢ Çekirdekliler Sert Kabuklular Antep Fıstığı Sert Kabuklular Toplamı 7.893 0,46 0,39 10.769 0,62 0,53 1.051.234 60,79 51,42 331.142 19,15 16,20 34.406 1,99 1,68 Üzüm (ġaraplık) 5.557 0,32 0,27 Ġncir 2.003 0,12 0,10 Nar 985 0,06 0,05 Üzüm (Kurutmalık-Çekirdekli) 920 0,05 0,04 Dut 851 0,05 0,04 43 0,00 0,00 1.437.910 83,15 70,33 164.214 9,50 8,03 36.785 2,13 1,80 Çilek Üzüm (Kurutmalık-Çekirdeksiz) Üzüm (Sofralık-Çekirdeksiz) Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) Üzüm ve Üzümsüler Trabzon Hurması Üzüm ve Üzümsüler Toplamı Zeytin Zeytin (Sofralık) Zeytin (Yağlık) Zeytin Toplamı Manisa Toplamı 200.999 11,62 9,83 1.729.295 100,00 84,58 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 287 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.3.2.1.4. Uşak UĢak‟ta üretilen meyveler içerisinde üzüm ve üzümsüler büyük öneme sahip olup il içerisindeki tüm meyve üretiminin %57‟sini, Bölge içerisindeki meyve üretiminin de %2,2‟sini oluĢturmaktadır. Üzüm ve üzümsüler içerisinde öne çıkan ürünler Ģaraplık üzüm, kurutmalık çekirdekli üzüm, sofralık çekirdekli üzüm, çilek, kurutmalık çekirdeksiz üzüm ve sofralık çekirdeksiz üzümdür. ġaraplık üzümün UĢak genelinde üretilen meyveler içindeki payı %20,5 iken TR33 Bölgesi‟ndeki payı %0,8‟dir. Kurutmalık çekirdekli üzümün UĢak‟ta üretilen meyveler içindeki payı %12,5 iken TR33 Bölgesi‟ndeki payı %0,5‟dir. Sofralık çekirdekli üzümün il içindeki oranı %9,2 olup TR33 Bölgesi‟ndeki oranı da %0,3‟tür. Ġldeki diğer önemli ürünler ise çilek, kurutmalık çekirdeksiz üzüm ve sofralık çekirdeksiz üzümün sırasıyla oranları il bazında %5,5, %5,3 ve %4,3 iken TR33 Bölgesi‟nde her üçü için %0,2‟dir. Bunun yanı sıra il için önemli olan bir diğer meyve cinsi yumuĢak çekirdekli meyveler olup il genelindeki meyve üretiminin %22‟sini, Bölge genelindeki meyve üretiminin %1‟ini oluĢturmaktadır. Ġl genelinde yumuĢak çekirdekli meyvelerden elma (starking), elma (golden), armut ve ayva önem taĢımaktadır. Starking elma üretimi ilin meyve üretiminin %11,7‟sini, golden elma %5,4‟ünü, armut %2,2‟sini ve ayva %1,3‟ünü meydana getirirken, Bölge genelindeki meyve üretiminin sırasıyla %0,4, %0,2, %0,1 ve %0,05‟ini oluĢturmaktadır. Tüm elma çeĢitleri birlikte düĢünülürse, ildeki elma üretiminin il genelindeki meyve üretiminin %18‟ini karĢıladığı görülmektedir. TaĢ çekirdekli meyvelerden viĢne, kiraz, kayısı, erik ve Ģeftali öne çıkmaktadır. Ġl genelindeki meyve üretimine oranları düĢünüldüğünde viĢne %8,6, kiraz %4,8, kayısı %1,6, erik %1,3 ve Ģeftali %1,2 paya sahip iken bu meyvelerin TR33 Bölgesi toplamına oranları da sırasıyla %0,3, %0,2, %0,1, %0,05 ve %0,05‟tir. Sert kabuklu meyvelerden ise ceviz ve badem öne çıkarken, il genelindeki meyve üretimine oranları sırasıyla %1,9 ve %0,8 olup TR33 Bölgesi meyve üretimi toplamına oranları da sırasıyla %0,1 ve %0,03‟tür. Üzüm ve Üzümsüler YumuĢak Çekirdekliler TaĢ Çekirdekliler Sert Kabuklular 3% 18% 57% 22% Grafik 6.56: Uşak İli Meyve Üretiminin Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 288 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 6.42: Uşak İli Meyve Üretim Miktarı ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Grup Adı Üretim (Ton) 9.094 İl İçindeki Payı (%) 11,72 TR33 Bölgesi'ndeki Payı (%) 0,44 Elma (Golden) 4.165 5,37 0,20 Armut Ürün Adı Elma (Starking) YumuĢak Çekirdekliler 1.744 2,25 0,09 Ayva 972 1,25 0,05 Elma (Amasya) 492 0,63 0,02 Elma (Diğer) 191 0,25 0,01 MuĢmula 158 0,20 0,01 18 0,02 0,00 Elma (Grannysmith) Yumuşak Çekirdekliler Toplamı TaĢ Çekirdekliler 16.834 21,69 0,82 ViĢne 6.657 8,58 0,33 Kiraz 3.723 4,80 0,18 Kayısı 1.225 1,58 0,06 Erik 1.003 1,29 0,05 ġeftali 983 1,27 0,05 Ġğde 174 0,22 0,01 Zerdali Taş Çekirdekliler Toplamı Sert Kabuklular Ceviz Badem Antep Fıstığı Sert Kabuklular Toplamı 0,15 0,01 17,89 0,68 1.477 1,90 0,07 619 0,80 0,03 49 0,06 0,00 2.145 2,76 0,10 15.875 20,45 0,78 Üzüm (Kurutmalık-Çekirdekli) 9.738 12,55 0,48 Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) 7.145 9,20 0,35 Çilek 4.267 5,50 0,21 Üzüm (Kurutmalık-Çekirdeksiz) 4.128 5,32 0,20 Üzüm (Sofralık-Çekirdeksiz) 3.323 4,28 0,16 Dut 147 0,19 0,01 Nar 110 0,14 0,01 20 0,03 0,00 5 0,01 0,00 Üzüm (ġaraplık) Üzüm ve Üzümsüler 119 13.884 Ġncir Trabzon Hurması Üzüm ve Üzümsüler Toplamı 44.758 57,66 2,19 Uşak Toplamı 77.621 100,00 3,80 Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.3.2.2. Ağaç Sayısına Göre İl Bazında Meyveler 6.5.1.3.2.2.1. Afyonkarahisar Afyonkarahisar‟daki toplam ağaç sayısı yaklaĢık 3,5 milyondur. Bunların %70‟ini taĢ çekirdekli meyve ağaçları oluĢturmakta olup en önemlileri viĢne, kiraz, erik ve kayısı ağacıdır. Ġldeki viĢne ağaçları sayısı Bölge‟deki tüm meyve ağaçları sayısının %4,3‟üne, kiraz %1,6‟sına, erik %0,7‟sine ve kayısı %0,3‟üne tekabül etmektedir. TaĢ çekirdeklileri %24‟lük pay ile yumuĢak çekirdekli meyve ağaçları takip etmektedir. Bu tür meyve ağaçlarının baĢında il içindeki payları ile %9,5 ile starking elma, %6,4 ile golden elma, %3,4 ile armut ve %1,8 ile elma (diğer) gelmekte olup bu meyve ağaçlarının TR33 Bölgesi‟ndeki tüm meyve ağaçları içerisindeki oranları ise sırasıyla %1, %0,6, %0,3 ve %0,2‟dir. Ağaç sayısı olarak 3. sırada bulunan sert kabuklu meyve ağaçlarından cevizin ildeki tüm meyve ağaçları içerisindeki oranı %3,2 ve bademin %2,9‟dur. Bu meyve ağaçlarının Bölge‟deki meyve ağaçlarına oranı ise %0,3‟tür. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 289 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TaĢ Çekirdekliler YumuĢak Çekirdekliler Sert Kabuklular Üzüm ve Üzümsüler 70% 24% 0,43%6% Grafik 6.57: Afyonkarahisar İli Toplam Meyve Ağaçlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Tablo 6.43: Afyonkarahisar İli Meyve Ağacı Sayısı ile Ağaç Sayısının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Grup Adı Ürün Adı YumuĢak Çekirdekliler Elma (Starking) Elma (Golden) Armut Elma (Diğer) Ayva Elma (Grannysmith) Elma (Amasya) MuĢmula Yumuşak Çekirdekliler Toplamı TaĢ Çekirdekliler ViĢne Kiraz Erik Kayısı ġeftali Zerdali Ġğde Kızılcık Taş Çekirdekliler Toplamı Sert Kabuklular Ceviz Badem Kestane Antep Fıstığı Fındık Sert Kabuklular Toplamı Üzüm ve Üzümsüler Dut Nar Üzüm ve Üzümsüler Toplamı Afyonkarahisar Toplamı Kaynak: TÜĠK, 2009 Toplam Ağaç Sayısı 328.423 221.542 118.864 60.454 32.262 18.990 11.060 20.168 İl İçindeki Payı (%) 9,52 6,42 3,45 1,75 0,94 0,55 0,32 0,58 TR33 Bölgesi'ndeki Payı (%) 0,96 0,65 0,35 0,18 0,09 0,06 0,03 0,06 811.763 23,54 2,38 1.458.845 539.091 231.641 118.956 23.543 13.702 11.805 4.767 42,31 15,63 6,72 3,45 0,68 0,40 0,34 0,14 4,28 1,58 0,68 0,35 0,07 0,04 0,03 0,01 2.402.350 69,67 7,05 109.077 100.721 2.870 6.300 180 3,16 2,92 0,08 0,18 0,01 0,32 0,30 0,01 0,02 0,00 219.148 6,36 0,64 9.601 5.300 0,28 0,15 0,03 0,02 14.901 0,43 0,04 3.448.162 100,00 10,11 Üzüm ve üzümsüler grubunda yer alan çilek ve üzüm için toplam ağaç sayısı değeri girilmemiĢ, sadece toplu meyvelik alanı olarak ilgili tabloda yer almıĢtır. Bu nedenle ağaç sayısı toplamına sadece dut ve nar dahil edilmiĢtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 290 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.3.2.2.2. Kütahya Kütahya‟daki toplam ağaç sayısı 3,3 milyondur. Bunların %59‟unu taĢ çekirdekli meyve ağaçları oluĢturmakta olup en önemlileri viĢne, kiraz, erik, kızılcık ve Ģeftali ağacıdır. Ġldeki viĢne ağaçları sayısı Bölge‟deki tüm meyve ağaçları sayısının %3,3‟üne, kiraz %1,3‟üne, erik %0,7‟sine, kızılcık %0,2‟sine ve Ģeftali de %0,1‟ine tekabül etmektedir. TaĢ çekirdeklileri takiben %26 oran ile yumuĢak çekirdekli meyve ağaçları gelmektedir. Bu tür meyve ağaçlarının baĢında ildeki tüm meyve ağaçlarına oranı ile %6,1 ile starking elma, %5,9 ile armut, %5,1 ile Amasya elması, %4,2 ile golden elma, %2,7 ile elma (diğer) ve %1,3 ile ayva gelmektedir. Bu meyve ağaçlarının TR33 Bölgesi‟ndeki tüm meyve ağaçları içerisindeki oranı sırasıyla %0,6, %0,6, %0,5, %0,4, %0,3 ve %0,1‟dir. Ağaç sayısı olarak 3. sırada bulunan sert kabuklu meyve ağaçlarından Antep fıstığının ildeki tüm meyve ağaçları içerisindeki oranı %4,5, kestanenin %4,2 ve cevizin %3,6‟dır. Bu meyve ağaçlarının Bölge‟deki meyve ağaçlarına oranı her biri için %0,4‟tür. Üzüm ve üzümsülerden dut ağacının il içerisindeki meyve ağaçları sayısına oranı %1,6 olup Bölge‟deki tüm meyve ağaçlarına oranı da %0,2‟dir. Tablo 6.44: Kütahya İli Meyve Ağacı Sayısı ile Ağaç Sayısının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Grup Adı Toplam Ağaç Sayısı 200.400 İl İçindeki Payı (%) 6,07 TR33 Bölgesi'ndeki Payı (%) 0,59 Armut 196.350 5,95 0,58 Elma (Amasya) 168.035 5,09 0,49 Elma (Golden) Ürün Adı Elma (Starking) YumuĢak Çekirdekliler 138.219 4,19 0,41 Elma (Diğer) 88.730 2,69 0,26 Ayva 44.525 1,35 0,13 MuĢmula 6.975 0,21 0,02 Elma (Grannysmith) 4.635 0,14 0,01 170 0,01 0,00 848.039 25,70 2,49 ViĢne 1.139.180 34,52 3,34 Kiraz 446.570 13,53 1,31 Erik Yenidünya Yumuşak Çekirdekliler Toplamı TaĢ Çekirdekliler 242.355 7,34 0,71 ġeftali 38.159 1,15 0,11 Kızılcık 58.525 1,77 0,17 Kayısı 15.135 0,46 0,04 Ġğde 13.891 0,42 0,04 2.870 0,09 0,01 1.956.685 59,29 5,74 Kestane 137.650 4,17 0,40 Ceviz 119.930 3,63 0,35 24.010 0,73 0,07 147.030 4,46 0,43 Zerdali Taş Çekirdekliler Toplamı Sert Kabuklular Badem Antep Fıstığı Fındık 8.935 0,27 0,03 437.555 13,26 1,28 53.680 1,62 0,15 Trabzon Hurması 1.100 0,03 0,00 Ġncir 1.950 0,06 0,01 Sert Kabuklular Toplamı Dut Üzüm ve Üzümsüler Nar Üzüm ve Üzümsüler Toplamı Kütahya Toplamı 1.000 0,03 0,00 57.730 1,75 0,17 3.300.009 100,00 9,68 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 291 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Üzüm ve üzümsüler grubunda yer alan çilek ve üzüm için toplam ağaç sayısı değeri girilmemiĢ, sadece toplu meyvelik alanı olarak ilgili tabloda yer almıĢtır. Bu nedenle ağaç sayısı toplamına sadece dut, incir, nar ve Trabzon hurması dahil edilmiĢtir. TaĢ Çekirdekliler YumuĢak Çekirdekliler Sert Kabuklular Üzüm ve Üzümsüler 2% 13% 26% 59% Grafik 6.58: Kütahya İli Toplam Meyve Ağaçlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.3.2.2.3. Manisa Manisa‟daki toplam ağaç sayısı yaklaĢık 26,5 milyondur. Bunların %75‟ini zeytin ağaçları oluĢturmakta olup bu ağaçlar ise sofralık zeytin ağacı ve yağlık zeytin ağacı olarak ikiye ayrılmaktadır. Ġldeki zeytin ağaçları sayısı Bölge‟deki tüm meyve ağaçları sayısının %58‟ine tekabül etmekte olup Bölge‟deki tüm zeytin ağaçları Manisa ilinde yer almaktadır. Zeytin ağaçlarını %15‟lik pay ile taĢ çekirdekli meyve ağaçları takip etmektedir. Bu tür meyve ağaçlarının baĢında il içindeki payları ile %11 ile kiraz, %1,6 ile erik, %1,5 ile Ģeftali gelmektedir. Bu meyve ağaçlarının TR33 Bölgesi‟ndeki tüm meyve ağaçları içerisindeki oranı sırasıyla %8,6, %1,2 ve %1,1‟dir. Ağaç sayısı olarak 3. sırada bulunan sert kabuklu meyve ağaçlarından Antep fıstığının ildeki tüm meyve ağaçları içerisindeki oranı %3,3, cevizin %1,3 ve bademin %1,3‟tür. Bu meyve ağaçlarının Bölge‟deki meyve ağaçlarına oranı sırasıyla %2,5, %1 ve %1‟dir. Üzüm ve üzümsü meyve ağaçları grubundan nar ağacının il içindeki meyve ağaçlarına oranı %0,6 olup Bölge‟deki tüm meyve ağaçlarına oranı ise %0,5‟tir. YumuĢak çekirdekli meyve ağacı grubunda yer alan armut il genelindeki tüm meyve ağaçları içerisinde %1,7 paya, tüm elma çeĢitleri birlikte düĢünüldüğünde elma grubu ise %1,2 paya sahiptir. Bölge genelinde ise armudun %1,4 ve elmanın %0,9‟luk payı vardır. Zeytin TaĢ Çekirdekliler Sert Kabuklular 6% 1% Üzüm ve Üzümsüler YumuĢak Çekirdekliler 3% 15% 75% Grafik 6.59: Manisa İli Toplam Meyve Ağaçlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 292 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 6.45: Manisa İli Meyve Ağacı Sayısı ile Ağaç Sayısının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Grup Adı Toplam Ağaç Sayısı 462.930 İl İçindeki Payı (%) 1,75 TR33 Bölgesi'ndeki Payı (%) 1,36 122.285 0,46 0,36 Elma (Starking) 75.980 0,29 0,22 Ayva 91.570 0,35 0,27 Elma (Golden) 90.825 0,34 0,27 Elma (Grannysmith) 13.510 0,05 0,04 Elma (Amasya) 8.095 0,03 0,02 MuĢmula 9.950 0,04 0,03 Ürün Adı Armut Elma (Diğer) YumuĢak Çekirdekliler Yumuşak Çekirdekliler Toplamı 875.145 3,30 2,57 2.918.980 11,02 8,56 ġeftali 387.739 1,46 1,14 Erik 417.850 1,58 1,23 Kayısı 114.430 0,43 0,34 ViĢne 75.020 0,28 0,22 Ġğde 19.820 0,07 0,06 Kiraz TaĢ Çekirdekliler Zerdali 10.030 0,04 0,03 3.943.869 14,88 11,57 Ceviz 345.670 1,30 1,01 Badem 345.024 1,30 1,01 60.300 0,23 0,18 Taş Çekirdekliler Toplamı Sert Kabuklular Kestane Antep Fıstığı Sert Kabuklular Toplamı Ġncir Üzüm ve Üzümsüler 3,28 2,55 5,95 4,64 77.974 0,29 0,23 Nar 163.942 0,62 0,48 Dut 44.120 0,17 0,13 3.310 0,01 0,01 289.346 1,09 0,85 14.458.650 54,56 42,41 5.312.727 20,05 15,58 Trabzon Hurması Üzüm ve Üzümsüler Toplamı Zeytin 868.640 1.619.634 Zeytin (Sofralık) Zeytin (Yağlık) Zeytin Toplamı 19.771.377 72,66 57,99 Manisa Toplamı 26.499.371 100,00 77,73 Kaynak: TÜĠK, 2009 Üzüm ve üzümsüler grubunda yer alan çilek ve üzüm için toplam ağaç sayısı değeri girilmemiĢ, sadece toplu meyvelik alanı olarak ilgili tabloda yer almıĢtır. Bu nedenle ağaç sayısı toplamına sadece dut, incir, nar ve Trabzon hurması dahil edilmiĢtir. 6.5.1.3.2.2.4. Uşak UĢak‟taki toplam ağaç sayısı yaklaĢık 850 bindir. Bunların %41‟ini taĢ çekirdekli meyve ağaçları oluĢturmakta olup en önemlileri viĢne, kiraz, Ģeftali, kayısı, erik ve iğde ağacıdır. Ġldeki viĢne ağaçları sayısı Bölge‟deki tüm meyve ağaçları sayısının %0,4‟üne, kiraz %0,3‟üne, Ģeftali %0,1‟ine, kayısı %0,1‟ine, erik %0,1‟ine ve iğde %0,04‟üne tekabül etmektedir. YumuĢak çekirdekli meyve ağaçları da %41 ile önde gelmektedir. Bu tür meyve ağaçlarının baĢında il içindeki payları düĢünüldüğünde %16,4 ile starking elma, %11,3 ile armut, %6,8 ile golden elma, %3,8 ile ayva ve %1,1 ile Amasya elması gelmektedir. Bu meyve ağaçlarının TR33 Bölgesi‟ndeki tüm meyve ağaçları içerisindeki oranı sırasıyla %0,4, %0,3, %0,2, %0,1 ve %0,03‟tür. Ağaç sayısı olarak 3. sırada bulunan sert kabuklu meyve ağaçlarından cevizin il genelindeki tüm meyve ağaçları içerisindeki oranı %6,9, bademin %5,6 ve antep fıstığının %3‟tür. Bu meyve ağaçlarının Bölge‟deki meyve ağaçlarına oranı sırasıyla %0,2, %0,1 ve %0,1‟dir. Üzüm ve üzümsülerden narın ildeki meyve ağaçları TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 293 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU sayısına oranı %1,8 ve dutun %1,1‟dir. Tüm meyve ağaçlarının Bölge‟deki ağaçlarına oranı ise sırasıyla %0,04 ve %0,03‟tür. YumuĢak Çekirdekliler TaĢ Çekirdekliler 15% Sert Kabuklular Üzüm ve Üzümsüler 3% 41% 41% Grafik 6.60: Uşak İli Toplam Meyve Ağaçlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Tablo 6.46: Uşak İli Meyve Ağacı Sayısı ile Ağaç Sayısının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Grup Adı Ürün Adı Elma (Starking) YumuĢak Çekirdekliler 16,36 0,41 57.635 6,82 0,17 Armut 95.165 11,26 0,28 Ayva 31.720 3,75 0,09 Elma (Amasya) 8.925 1,06 0,03 Elma (Diğer) 4.495 0,53 0,01 MuĢmula 5.780 0,68 0,02 1.825 0,22 0,01 343.745 40,69 1,01 ViĢne 136.370 16,14 0,40 Kiraz 95.330 11,28 0,28 Kayısı 31.660 3,75 0,09 Erik 30.570 3,62 0,09 ġeftali 32.880 3,89 0,09 Ġğde 12.210 1,45 0,04 Zerdali 4.385 0,52 0,01 343.405 40,65 1,01 Ceviz 58.460 6,92 0,17 Badem 47.220 5,59 0,14 Taş Çekirdekliler Toplamı Antep Fıstığı 25.090 2,97 0,07 130.770 15,48 0,38 Dut 9.335 1,10 0,03 Nar 14.965 1,77 0,04 2.120 0,25 0,01 485 0,06 0,00 26.905 3,18 0,08 844.825 100,00 2,48 Sert Kabuklular Toplamı Üzüm ve Üzümsüler TR33 Bölgesi'ndeki Payı (%) 138.200 Elma (Grannysmith) Sert Kabuklular İl İçindeki Payı (%) Elma (Golden) Yumuşak Çekirdekliler Toplamı TaĢ Çekirdekliler Toplam Ağaç Sayısı Ġncir Trabzon Hurması Üzüm ve Üzümsüler Toplamı Uşak Toplamı Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 294 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Üzüm ve üzümsüler grubunda yer alan çilek ve üzüm için toplam ağaç sayısı değeri girilmemiĢ, sadece toplu meyvelik alanı olarak ilgili tabloda yer almıĢtır. Bu nedenle ağaç sayısı toplamına sadece dut, incir, nar ve Trabzon hurması dahil edilmiĢtir. 6.5.1.3.2.3. Toplu Meyvelik Alanlarına Göre İl Bazında Meyveler 6.5.1.3.2.3.1. Afyonkarahisar Afyonkarahisar‟da en geniĢ alanda dikimi yapılmıĢ olan meyve ağacı %65‟lik oran ile 98.181 da alanda taĢ çekirdeklilerdir. Bu cins meyve ağaçları içerisinde viĢne, kiraz, kayısı ve erik öncelikli olanlardır. Bu meyve ağaçlarından viĢne 61.592 da, kiraz 28.199 da, kayısı 4.843 da, erik 3.284 da alanı kaplamaktadır. Bunu takiben %20‟lik oran ile 29.616 da ile yumuĢak çekirdekliler gelmektedir. YumuĢak çekirdekliler içerisinden elma, armut ve ayva ön plana çıkan meyve ağaçlarıdır. Bu ürünlerden starking elma 15.268 da, golden elma 9.650 da, elma (diğer) 1.785 da, elma (grannysmith) 1.165 da, armut 998 da ve ayva 420 da alanda dikimi yapılmıĢtır. Tüm elma ağaçlarının dikim alanı ise 28.198 da‟dır. 15.114 da ile 3. sırada gelen üzüm ve üzümsüler ildeki tüm meyve ağaçları içerisinde %10‟luk dikim alanına sahiptir. Üzüm dikim alanı ise 15.061 da‟dır. Sert kabuklu meyve ağaçlarının ildeki tüm meyve ağaçları içindeki dikim alanı payı %5 olup dikim alanı 8.160 da‟dır. Sert kabuklu meyve ağaçlarından en çok dikimi yapılan ceviz ve badem ağaçları olup bu ağaçların ildeki dikim alanları sırasıyla 6.245 da ve 1.635 da‟dır. TaĢ Çekirdekliler YumuĢak Çekirdekliler Üzüm ve Üzümsüler Sert Kabuklular 20% 10% 65% 5% Grafik 6.61: Afyonkarahisar İli Toplu Meyvelik Alanlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 295 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 6.47: Afyonkarahisar İli Toplu Meyvelik Alanı ile Toplu Meyvelik Alanının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Grup Adı Toplu Meyveliklerin Alanı (da) İl İçindeki Payı (%) TR33 Bölgesi'ndeki Payı (%) 15.268 10,11 0,74 9.650 6,39 0,47 998 0,66 0,05 1.785 1,18 0,09 420 0,28 0,02 1.165 0,77 0,06 330 0,22 0,02 29.616 19,60 1,44 ViĢne 61.592 40,77 3,00 Kiraz 28.199 18,67 1,37 Erik 3.284 2,17 0,16 Kayısı 4.843 3,21 0,24 ġeftali 108 0,07 0,01 Ürün Adı Elma (Starking) Elma (Golden) YumuĢak Çekirdekliler Armut Elma (Diğer) Ayva Elma (Grannysmith) Elma (Amasya) Yumuşak Çekirdekliler Toplamı TaĢ Çekirdekliler Zerdali 155 0,10 0,01 98.181 64,99 4,78 Ceviz 6.245 4,13 0,30 Badem 1.635 1,08 0,08 100 0,07 0,00 Taş Çekirdekliler Toplamı Sert Kabuklular Kestane Antep Fıstığı Sert Kabuklular Toplamı Üzüm ve Üzümsüler Üzüm (SofralıkÇekirdekli) Üzüm (KurutmalıkÇekirdekli) Üzüm (SofralıkÇekirdeksiz) Çilek Üzüm ve Üzümsüler Toplamı Afyonkarahisar Toplam 180 0,12 0,01 8.160 5,40 0,40 13.755 9,10 0,67 605 0,40 0,03 701 0,46 0,03 53 0,04 0,00 15.114 10,00 0,74 151.071 100,00 7,35 Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.3.2.3.2. Kütahya Kütahya‟da en geniĢ alanda dikimi yapılmıĢ olan meyve ağacı %62‟lik oran ile 40.712 da alanda taĢ çekirdeklilerdir. Bu cins meyve ağaçları içerisinde viĢne ve kiraz öncelikli olanlardır. Bu meyve ağaçlarından viĢne 28.392 da, kiraz 11.821 da alanı kaplamaktadır. Bunu takiben 10.109 da ile 2. sırada gelen üzüm ve üzümsüler ildeki tüm meyve ağaçları içerisinde %15‟lik dikim alanına sahiptir. Üzüm alanı 8.788 da ve çilek alanı da 1.313 da olarak tespit edilmiĢtir. Üçüncü sırada ise %13‟lük oran ile 8.261 da alanda dikili yumuĢak çekirdekliler gelmektedir. YumuĢak çekirdekliler içerisinden elma ön plana çıkan meyve ağacıdır. Starking elma 3.269 da, Amasya elması 1.914 da, golden elma 1.383 da, elma (diğer) 1.258 da ve elma (grannysmith) 63 da alanda dikimi yapılmıĢtır. Elma ağaçlarının toplam dikim alanı ise 7.887 da‟dır. Sert kabuklu meyve ağaçlarının ildeki tüm meyve ağaçları içindeki dikim alanı payı %10 olup dikim alanı 6.395 da‟dır. Sert kabuklu meyve ağaçları arasında ceviz 3.879 da, Antep fıstığı 2.115 da ve kestane 200 da dikim alanına sahiptir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 296 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TaĢ Çekirdekliler Üzüm ve Üzümsüler YumuĢak Çekirdekliler Sert Kabuklular 15% 13% 10% 62% Grafik 6.62: Kütahya İli Toplu Meyvelik Alanlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Tablo 6.48: Kütahya İli Toplu Meyvelik Alanı ile Toplu Meyvelik Alanının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Grup Adı Ürün Adı Elma (Starking) Armut YumuĢak Çekirdekliler 321 0,49 0,02 2,92 0,09 Elma (Golden) 1.383 2,11 0,07 Elma (Diğer) 1.258 1,92 0,06 53 0,08 0,00 Elma (Grannysmith) 63 0,10 0,00 8.261 12,62 0,40 ViĢne 28.392 43,36 1,38 Kiraz 11.821 18,05 0,58 Erik 145 0,22 0,01 ġeftali 293 0,45 0,01 Kızılcık 1 0,00 0,00 Kayısı 30 0,05 0,00 Ġğde 30 0,05 0,00 40.712 62,18 1,98 200 0,31 0,01 3.879 5,92 0,19 171 0,26 0,01 2.115 3,23 0,10 30 0,05 0,00 6.395 9,77 0,31 Üzüm (ġaraplık) Üzüm (SofralıkÇekirdekli) Dut 4.510 6,89 0,22 4.214 6,44 0,21 8 0,01 0,00 Çilek Üzüm (SofralıkÇekirdeksiz) 1.313 2,01 0,06 64 0,10 0,00 Taş Çekirdekliler Toplamı Kestane Ceviz Badem Antep Fıstığı Fındık Sert Kabuklular Toplamı Üzüm ve Üzümsüler TR33 Bölgesi'ndeki Payı (%) 0,16 1.914 Yumuşak Çekirdekliler Toplamı Sert Kabuklular İl İçindeki Payı (%) 4,99 Elma (Amasya) Ayva TaĢ Çekirdekliler Toplu Meyveliklerin Alanı (da) 3.269 Üzüm ve Üzümsüler Toplamı 10.109 15,44 0,49 Kütahya Toplamı 65.477 100,00 3,19 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 297 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.3.2.3.3. Manisa Manisa‟da en geniĢ alanda dikimi yapılmıĢ olan meyve ağacı %49‟luk oran ile 857.837 da alanda zeytindir. Zeytini %40‟lık oran ile 714.737 da alanda dikili olan üzüm ve üzümsüler takip etmekte olup bu grubun içerisindeki üzümün dikim alanı 707.332 da‟dır. 117.818 da dikim alanı ile 3. sırada gelen taĢ çekirdekliler ildeki tüm meyve ağaçları içerisinde %7‟lik dikim alanına sahiptir. Bu tür meyve ağaçları içerisinde kiraz, Ģeftali, erik, kayısı ve viĢne öncelikli olanlardır. Bu meyve ağaçlarından kiraz 89.255 da, Ģeftali 12.004 da, erik 11.925 da, kayısı 3.240 da ve viĢne 1.394 da alanı kaplamaktadır. Sert kabuklu meyve ağaçlarının ildeki tüm meyve ağaçları içindeki dikim alanı payı %3 olup cevizin dikim alanı 26.159 da, Antep fıstığının 13.029 da, bademin 9.282 da ve kestanenin 3.130 da‟dır. YumuĢak çekirdekliler ise il içerisinde %1‟lik bir dikim alanına sahip olup bu grupta elma, armut ve ayva ön plana çıkan meyve ağaçlarıdır. Bu ürünlerden armut 5.451 da, starking elma 3.287 da, golden elma 3.258 da ve elma (diğer) 3.160 da alanda dikimi yapılmıĢtır. Ġldeki tüm elma ağaçlarının dikim alanı ise 10.437 da‟dır. Ayva ise 1.115 da dikim alanına sahiptir. Tablo 6.49: Manisa İli Toplu Meyvelik Alanı ile Toplu Meyvelik Alanının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Grup Adı Ürün Adı YumuĢak Çekirdekliler Armut Elma (Diğer) Elma (Starking) Ayva Elma (Golden) Elma (Grannysmith) Elma (Amasya) MuĢmula Yumuşak Çekirdekliler Toplamı TaĢ Çekirdekliler Kiraz ġeftali Erik Kayısı ViĢne Taş Çekirdekliler Toplamı Sert Kabuklular Ceviz Badem Kestane Antep Fıstığı Sert Kabuklular Toplamı Üzüm ve Üzümsüler Çilek Üzüm (KurutmalıkÇekirdeksiz) Üzüm (SofralıkÇekirdeksiz) Üzüm (SofralıkÇekirdekli) Üzüm (ġaraplık) Ġncir Nar Üzüm (KurutmalıkÇekirdekli) Trabzon Hurması Üzüm ve Üzümsüler Toplamı Zeytin Zeytin (Sofralık) Zeytin (Yağlık) Zeytin Toplamı Manisa Toplamı Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Toplu Meyveliklerin Alanı (da) 5.451 3.160 3.287 1.115 3.258 410 322 10 İl İçindeki Payı (%) 0,31 0,18 0,19 0,06 0,19 0,02 0,02 0,00 TR33 Bölgesi'ndeki Payı (%) 0,27 0,15 0,16 0,05 0,16 0,02 0,02 0,00 17.013 0,97 0,83 89.255 12.004 11.925 3.240 1.394 5,08 0,68 0,68 0,18 0,08 4,34 0,58 0,58 0,16 0,07 117.818 6,70 5,73 26.159 9.282 3.130 13.029 1,49 0,53 0,18 0,74 1,27 0,45 0,15 0,63 51.600 2,93 2,51 3.080 0,18 0,15 522.356 29,71 25,42 147.456 8,39 7,18 26.746 1,52 1,30 9.724 945 2.660 0,55 0,05 0,15 0,47 0,05 0,13 1.050 0,06 0,05 120 0,01 0,01 714.137 40,61 34,75 571.049 286.788 32,48 16,31 27,79 13,96 857.837 1.758.405 48,78 100,00 41,74 85,57 Sayfa 298 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Zeytin Üzüm ve Üzümsüler TaĢ Çekirdekliler Sert Kabuklular YumuĢak Çekirdekliler 40% 49% 1% 3% 7% Grafik 6.63: Manisa İli Toplu Meyvelik Alanlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.3.2.3.4. Uşak UĢak‟ta en geniĢ alanda dikimi yapılmıĢ olan meyve ağacı %67‟lik oran ile 53.472 da alanda üzüm ve üzümsü meyve ağaçlarıdır. Bunlar arasında Ģaraplık üzüm 20.365 da, çekirdekli kurutmalık üzüm 12.050 da, çekirdekli sofralık üzüm 8.360 da, çekirdeksiz kurutmalık 5.800 da, çekirdeksiz sofralık 4.592 da ve çilek 2.150 da alanda dikili bulunmaktadır. Tüm üzüm dikim alanı 51.167 da‟dır. Bunu takiben 11.363 da ile 2. sırada gelen taĢ çekirdekliler ildeki tüm meyve ağaçları içerisinde %14‟lük dikim alanına sahiptir. Bu tür meyve ağaçları içerisinde viĢne, kiraz ve kayısı öncelikli olanlardır. ViĢne 5.800 da, kiraz 4.020 da, kayısı 898 da alanı kaplamaktadır. %13‟lük oran ve 10.303 da dikim alanı ile ilde 3. sırada yer alan yumuĢak çekirdekliler içerisinden elma, armut ve ayva ön plana çıkan meyve ağaçlarıdır. Bu ürünlerden starking elma 6.140 da, golden elma 2.205 da, armut 1.280 da, ayva 287 da ve elma (Amasya) 277 da alanda dikimi yapılmıĢtır. Ġldeki tüm elma ağaçlarının dikim alanı ise 8.736 da‟dır. Sert kabuklu meyve ağaçlarının ildeki tüm meyve ağaçları içindeki dikim alanı payı %6 olup dikim alanı 4.863 da‟dır. Sert kabuklu meyve ağaçlarından ceviz 3.517 da ve badem 1.180 da dikim alanına sahiptir. Üzüm ve Üzümsüler TaĢ Çekirdekliler YumuĢak Çekirdekliler Sert Kabuklular 6% 13% 14% 67% Grafik 6.64: Uşak İli Toplu Meyvelik Alanlarının Gruplarına Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 299 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 6.50: Uşak İli Toplu Meyvelik Alanı ile Toplu Meyvelik Alanının İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Grup Adı Toplu Meyveliklerin Alanı (da) 6.140 İl İçindeki Payı (%) 7,67 TR33 Bölgesi'ndeki Payı (%) 0,30 Elma (Golden) 2.205 2,76 0,11 Armut Ürün Adı Elma (Starking) YumuĢak Çekirdekliler 1.280 1,60 0,06 Ayva 287 0,36 0,01 Elma (Amasya) 277 0,35 0,01 83 0,10 0,00 Elma (Diğer) Elma (Grannysmith) 31 0,04 0,00 10.303 12,88 0,50 ViĢne 5.800 7,25 0,28 Kiraz 4.020 5,02 0,20 Kayısı 898 1,12 0,04 Erik 235 0,29 0,01 ġeftali 410 0,51 0,02 Yumuşak Çekirdekliler Toplamı TaĢ Çekirdekliler Taş Çekirdekliler Toplamı Sert Kabuklular 11.363 14,20 0,55 Ceviz 3.517 4,40 0,17 Badem 1.180 1,47 0,06 166 0,21 0,01 4.863 6,08 0,24 20.365 25,46 0,99 12.050 15,06 0,59 8.360 10,45 0,41 2.150 2,69 0,10 5.800 7,25 0,28 4.592 5,74 0,22 155 0,19 0,01 Antep Fıstığı Sert Kabuklular Toplamı Üzüm ve Üzümsüler Üzüm (ġaraplık) Üzüm (KurutmalıkÇekirdekli) Üzüm (SofralıkÇekirdekli) Çilek Üzüm (KurutmalıkÇekirdeksiz) Üzüm (SofralıkÇekirdeksiz) Nar Üzüm ve Üzümsüler Toplamı 53.472 66,84 2,60 Uşak Toplamı 80.001 100,00 3,89 Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.4. Örtüaltı Tarımı Seralar, bitkilerin doğal ortamda yetiĢtikleri dönemlerin dıĢında ve iklim koĢullarına bağlı kalmadan yıl boyu yetiĢtirilebildikleri tesisler olarak tanımlanır. Seralarda bitkilerin istenilen Ģekilde geliĢmeleri için çevre Ģartlarının kontrol edilmesi gerekir. Bu çevre Ģartları ıĢık, sıcaklık, nem ve havadır. Seranın görevi, yetiĢtirilen bitkinin isteğine yakın Ģekilde bu koĢulların sağlanmasıdır. Dünyada mevsimi dıĢında sebze yetiĢtirme faaliyetlerinin geçmiĢi çok uzun yıllara dayansada, 16. ve 17. yy‟larda özellikle Ġngiltere‟de değiĢik yapılar içerisinde sebze yetiĢtirme çalıĢmaları seracılığın ilk baĢlangıcı sayılabilir. Türkiye‟de ise seracılık 1940 yılında Antalya‟da baĢlamıĢtır. Seracılık ilk olarak kamu kuruluĢlarında görülmüĢ, bunu çiftçilerin kurdukları basit seralar izlemiĢtir. 1960‟lı yıllarda plastiğin örtü malzemesi olarak kullanılmasıyla beraber seracılık hızla geliĢmiĢ ve bugünkü modern seraların yapılmasını sağlamıĢtır. Günümüzde seracılık dünya üzerinde geniĢ bir yayılma alanı göstermiĢtir. 2005 yılı itibarıyla dünyada 280.000 ha sera olduğu kabul edilmektedir. (Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, Seracılık El Kitabı) Sera yetiĢtiriciliği yapılan ülkeler bulundukları bölgelere göre, TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 300 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU seraların büyük çoğunluğunda cam örtü malzemesi kullanılan ve ısıtma yapılan Orta, Kuzey ve Doğu Avrupa ülkeleri (Hollanda-cam sera alanı ve üretim tekniği yönünden en baĢta gelen ülke, Ġngiltere, Danimarka, Almanya, Romanya, Bulgaristan ve Rusya); elveriĢli ekolojik koĢullar sayesinde seracılığın karlı yapılmasına olanak sağlayan Akdeniz ikliminin hakim olduğu diğer ülkeler (Akdeniz‟e kıyısı olan Ġspanya, Türkiye, Ġtalya, Yunanistan, Ġsrail, Portekiz gibi ülkeler) olarak 2 gruba ayrılabilir. Sera içerisinde iklim koĢullarının düzenlenmesinde en büyük etmen örtü malzemesi çeĢididir. Bu nedenle kurulacak seralar yağmur, kar ve rüzgâr gibi dıĢ olaylardan koruyarak, sera içerisinde oluĢacak ısı kaybını en aza indirmeli ve güneĢten gelen ıĢığı imkanlar ölçüsünde sera içerisinde yansıtabilme özelliğine sahip saydam bir malzeme ile örtülmelidir. Genellikle rüzgâr durumu, yağıĢ Ģekli, yağıĢın yoğunluğu ve süresi, güneĢlenme ve bulutlu günler sayısı gibi faktörlere göre seraların yapısı, tipi ve örtü malzemesinin çeĢidi tercih edilir. Örtü malzemelerine göre seraları cam ve plastik seralar Ģeklinde sınıflandırmak mümkündür. Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye‟de de plastik seraların alanı yapım maliyetlerinin daha düĢük olması nedeniyle cam seraların alanlarından fazladır. Örtüaltı sebze ve meyve üretimi Türkiye genelinde 567.180 da alanda yapılmaktadır. Ege Bölgesi‟nde 51.578 da alanda örtüaltı tarım yapılırken, TR33 Bölgesi‟nde sadece 1.433 da‟lık bir alanda örtüaltı tarımcılığı yapılmaktadır. TR33 Bölgesi‟nde örtüaltı tarımı ile yetiĢtirilen ürünlerden %57,8 ile domates, %32,6 ile hıyar, %2,1 ile ıspanak ve %1,6 ile marul (göbekli) ön plana çıkmaktadır. Türkiye‟de yapılan tüm örtüaltı tarımı içerisinde domates %50, hıyar %18,5, karpuz %14,4, biber (sivri) %5 ve patlıcan %3,8 paya sahiptir. Türkiye‟de örtüaltı tarımı ile üretilen meyveler çilek ve muz iken TR33 Bölgesi‟nde sadece çilek Manisa ilinde yetiĢtirilmektedir. TR33 Bölgesi‟nde yapılan sebze üretiminin %71,7‟si plastik seralarda, %27,7‟si yüksek tünelde, %0,3‟ü alçak tünelde ve %0,3‟lük dilim de cam seralarda gerçekleĢtirilmekte iken Türkiye‟deki kullanım oranları sırasıyla %47,7, %9,6, %18,4 ve %24,3‟tür. Örtüaltı üretimde, birden fazla ekiliĢlerin neden olduğu mükerrer alanlardan dolayı, ürün ekiliĢ alanları verilememektedir. Tablo 6.51: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Örtüaltı Tarım Verileri Toplam (da) 37 Cam Sera (da) 0 Plastik Sera (da) 28 Yüksek Tünel (da) 6 Kütahya 350 6 264 80 0 Manisa 709 0 593 8 108 337 0 0 337 0 1.433 6 885 431 111 Afyonkarahisar UĢak TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜĠK, 2009 Alçak Tünel (da) 3 51.578 6.880 28.532 10.591 5.575 567.180 82.932 220.186 77.046 187.016 Tablo 6.52: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Örtüaltı Sebze ve Meyve Üretimi Sebze Üretimi (Ton) Meyve Üretimi (Ton) Türkiye TR33 Bölgesi Oran (%) Türkiye TR33 Bölgesi Oran (%) Cam Sera 1.339.808 60 0,004 670 0 0,000 Plastik Sera 2.491.528 16.280 0,653 146.371 19 0,013 417.739 6.278 1,503 109.993 16 0,015 Yüksek Tünel Alçak Tünel 1.008.182 40 0,004 10.486 26 0,248 Toplam 5.257.257 22.658 0,431 267.520 61 0,023 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 301 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Sebze Plastik Sera Yüksek Tünel Meyve Cam Sera Alçak Tünel Alçak Tünel Plastik Sera Yüksek Tünel 31% 72% 26% 28% 0,26% 0,18% 43% Grafik 6.65: TR33 Bölgesi Örtüaltı Sebze ve Meyve Üretimi Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 Bölgesi zengin jeotermal su kaynaklarına sahiptir. Turizm sektörü tarafından yoğun Ģekilde kullanılan bu kaynaklar son zamanlarda tarım sektöründe faaliyet gösteren firmaların da dikkatini çekmiĢtir. Bu anlamda tarım sektörü de Bölge‟nin sahip olduğu bu potansiyeli örtüaltı tarımda kullanılacak bir fırsat olarak değerlendirmektedir. Bu sayede Bölge‟deki örtüaltı tarım uygulamaları artacak ve daha verimli üretim sağlanmıĢ olacaktır. Bölge‟de örtüaltı tarım konusunda eğitim ve yayım çalıĢmaları yapılmakta ve merkezi kayıt çalıĢmaları devam etmektedir. Jeotermal enerji kaynakları ile kurulacak olan seraların Bakanlığın 27.12.2003 tarihli ve 25392 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanarak yürürlüğe giren “Kontrollü Örtüaltı Üretiminin Uygulanmasına ĠliĢkin Yönetmelik”e uygun olması gerekmektedir. Yer altından çıkarılan suyun sıcak ve tuzlu olması, bunun yanısıra kalitesinin de oldukça kötü olması nedeniyle, ısıtmada kullanılan suyun re-enjekte yöntemiyle tekrar yer altına verilmesi, bunun için de yer altında uygun kırıkların ve boĢlukların bulunması gerektiği göz önüne alınmalıdır. 6.5.1.4.1. Afyonkarahisar Afyonkarahisar‟ın Sandıklı ilçesinde 120 da ve Merkez ilçede 40 da teknolojik sera tesis iĢlemi devam etmekte olup Çobanlar ilçesinde 300 da ve yine Sandıklı ilçesinde 100 da teknolojik sera tesisi planlanmaktadır (Afyonkarahisar Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009). Tablo 6.53: Afyonkarahisar İli Örtüaltı Sebze Üretimi ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Grup Adı Ürün Adı Plastik Sera Domates Soğan (Taze) Hıyar Marul (Göbekli) Plastik Sera Toplamı Yüksek Tünel Domates Hıyar Marul (Göbekli) Yüksek Tünel Toplamı Alçak Tünel Marul (Göbekli) Ispanak Alçak Tünel Toplamı Afyonkarahisar Toplamı Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Üretim (Ton) 340 12 9 5 İl İçindeki Payı (%) 79,25 2,80 2,10 1,17 TR33 Bölgesi'ndeki Payı (%) 1,50 0,05 0,04 0,02 366 85,31 1,62 36 12 3 8,39 2,80 0,70 0,16 0,05 0,01 51 11,89 0,23 9 3 2,10 0,70 0,04 0,01 12 2,80 0,05 429 100,00 1,89 Sayfa 302 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Plastik Sera Toplam Yüksek Tünel Toplam Alçak Tünel Toplam 85% 12% 3% Grafik 6.66: Afyonkarahisar İli Örtüaltı Sebze Üretimi Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.4.2. Kütahya Kütahya‟da ise 1 iĢletmeye ait cam sera, 113 iĢletmeye ait plastik sera ve 214 iĢletmeye ait yüksek tünel bulunmakta olup genellikle domates ve hıyar üretimi yapılmaktadır (Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009). Tablo 6.54: Kütahya İli Örtüaltı Sebze Üretimi ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Üretim (Ton) İl İçindeki Payı (%) TR33 Bölgesi'ndeki Payı (%) 60 1,22 0,26 60 1,22 0,26 Hıyar 2.596 52,77 11,46 Domates 1.745 35,47 7,70 Grup Adı Ürün Adı Cam Sera Domates Cam Sera Toplamı Plastik Sera Biber (Sivri) 16 0,33 0,07 4.357 88,57 19,23 Hıyar 286 5,81 1,26 Domates 149 3,03 0,66 43 0,87 0,19 Fasulye (Taze) 9 0,18 0,04 Ispanak 8 0,16 0,04 Soğan (Taze) 4 0,08 0,02 Biber (Sivri) 3 0,06 0,01 502 10,21 2,22 4.919 100,00 21,71 Plastik Sera Toplamı Marul (Göbekli) Yüksek Tünel Yüksek Tünel Toplamı Kütahya Toplamı Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 303 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Plastik Sera Toplam Yüksek Tünel Toplam Cam Sera Toplam 89% 10% 1% Grafik 6.67: Kütahya İli Örtüaltı Sebze Üretimi Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.4.3. Manisa Manisa‟da örtüaltı sebze üretiminin %99‟u plastik seralarda, kalan %1‟lik kısmı ise alçak ve yüksek tünellerde gerçekleĢtirilmektedir. Manisa‟da plastik seralarda üretimi yapılan ürünlerin baĢında domates ve hıyar gelmektedir. Tablo 6.55: Manisa İli Örtüaltı Sebze Üretimi ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Grup Adı Plastik Sera Üretim (Ton) İl İçindeki Payı (%) TR33 Bölgesi'ndeki Payı (%) Domates 7.686 66,05 33,92 Hıyar Ürün Adı 2.965 25,48 13,09 Biber (Dolmalık) 308 2,65 1,36 Marul (Kıvırcık) 300 2,58 1,32 Marul (Göbekli) 135 1,16 0,60 Kavun 95 0,82 0,42 Soğan (Taze) 25 0,21 0,11 Kabak (Sakız) 15 0,13 0,07 Biber (Sivri) 14 0,12 0,06 Patlıcan 12 0,10 0,05 2 0,02 0,01 Fasulye (Taze) Plastik Sera Toplamı Yüksek Tünel 11.557 99,31 51,01 Hıyar 36 0,31 0,16 Domates 16 0,14 0,07 52 0,45 0,23 11 0,09 0,05 Roka 9 0,08 0,04 Tere 8 0,07 0,04 28 0,24 0,12 11.637 100,00 51,36 Yüksek Tünel Toplamı Maydonoz Alçak Tünel Alçak Tünel Toplamı Manisa Toplamı Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 304 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Plastik Sera Toplam Yüksek Tünel Toplam Alçak Tünel Toplam 99,31% 0,24% 0,45% Grafik 6.68: Manisa İli Örtüaltı Sebze Üretimi Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.4.4. Uşak UĢak‟ta yüksek tünel tipi seralarda 770 iĢletme sebze üretimi yapmakta olup bu iĢletmeler Merkez, Banaz ve EĢme ilçelerinde faaliyet göstermektedir (UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009). Tablo 6.56: Uşak İli Örtüaltı Sebze Üretimi ile Üretimin İl ve TR33 Bölgesi İçindeki Payı (%) Üretim (Ton) İl İçindeki Payı (%) TR33 Bölgesi'ndeki Payı (%) Domates 3.060 53,94 13,51 Hıyar 1.480 26,09 6,53 Ispanak 468 8,25 2,07 Biber (Sivri) 227 4,00 1,00 Marul (Göbekli) 178 3,14 0,79 Soğan (Taze) 73 1,29 0,32 Fasulye (Taze) 72 1,27 0,32 Biber (Dolmalık) 25 0,44 0,11 Maydonoz 25 0,44 0,11 Sarımsak (Taze) 16 0,28 0,07 Marul (Kıvırcık) 12 0,21 0,05 Tere 11 0,19 0,05 Roka 11 0,19 0,05 Patlıcan 10 0,18 0,04 Brokoli 3 0,05 0,01 Dereotu 2 0,04 0,01 Yüksek Tünel Toplamı 5.673 100,00 25,04 Uşak Toplamı 5.673 100,00 25,04 Grup Adı Yüksek Tünel Ürün Adı Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 305 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.1.5. Yem Bitkileri 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde ekilen yem bitkileri tarla alanı tüm Türkiye‟de ekilen yem bitkileri tarla alanının %5,4‟dür. Manisa ilinde ekimi yapılan yem bitkileri tarla alanının TR33 Bölgesi‟nde ekilen yem bitkileri tarla alanı içindeki payı %30 olup Afyonkarahisar‟ın %27,5, Kütahya‟nın %25,9 ve UĢak‟ın %16,6 olarak görülmektedir. TR33 Bölgesi‟nde üretilen yem bitkileri miktarının tüm Türkiye‟de üretilen yem bitkileri miktarına oranı %6,6‟dır. Manisa ilinde üretimi yapılan yem bitkilerinin TR33 Bölgesi‟nde üretimi yapılan yem bitkilerine oranı %36,9, Afyonkarahisar‟ın %29,6, Kütahya‟nın %22,7 ve UĢak‟ın %10,8‟dir. Tablo 6.57: Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Yem Bitkileri Ekim Alanları ve Üretim Miktarları Ekilen Tarla Alanı (da) Üretim (Ton) Afyonkarahisar 217.627 402.837 Kütahya 205.296 309.081 Manisa 237.962 501.907 UĢak 131.530 146.944 TR33 Bölgesi 792.415 1.360.769 14.807.284 20.558.634 Türkiye Kaynak: TÜĠK, 2009 Tablo 6.58: Türkiye’de Yem Bitkileri Ekim Alanı ve Üretim Miktarlarının Ürün Bazında Dağılımı Ürün Adı Ekilen Alan (da) Üretim (Ton) Mısır (Silajlık) 2.608.852 11.099.653 Yonca (Kuru Ot) 4.037.132 Yonca (YeĢil Ot) 5.692.958 1.747.676 Yonca (Tohum) 3.270 Fiğ (Kuru Ot) 1.314.928 4.695.529 Fiğ (YeĢil Ot) 1.028.610 Korunga (Kuru Ot) 785.283 Korunga (YeĢil Ot) 1.508.927 158.029 Korunga (Tohum) 2.569 Mısır (Hasıl) 131.179 243.268 Burçak (YeĢil Ot) 87.106 151.119 Burçak (Kuru Ot) 37.956 Üçgül (Kuru Ot) 9.594 18.720 Üçgül (YeĢil Ot) 3.560 Toplam 14.807.284 20.558.634 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 306 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Yonca Fiğ Mısır (Silajlık) Korunga Burçak Mısır (Hasıl) Üçgül 32% 18% 10% 1% 1% 0,13% 38% Grafik 6.69 Türkiye’de Yem Bitkileri Ekim Alanlarının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Mısır (Silajlık) Yonca (Kuru Ot) Yonca (YeĢil Ot) Fiğ (Kuru Ot) Korunga (Kuru Ot) Mısır (Hasıl) Korunga (YeĢil Ot) Diğer Fiğ (YeĢil Ot) 54% 20% 8% 1% 1% 1% 4% 5% 6% *Diğer: Burçak (YeĢil Ot), Burçak (Kuru Ot), Üçgül (Kuru Ot), Üçgül (YeĢil Ot), Yonca (Tohum), Korunga (Tohum) Grafik 6.70: Türkiye’de Yem Bitkileri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 Türkiye‟de çayır-mera alanlarının yetersiz oluĢu ve kullanım sürelerinin kısa olmalarından dolayı, bu alanlardan hayvanların otlatılması yolu ile yararlanma süresi sınırlıdır. Bu durumda özellikle kıĢ aylarında hayvanların beslenmesi önemli bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Bu sorunu, hayvancılığı geliĢmiĢ ülkeler, yem bitkileri ekerek ve bu bitkilerden silaj yaparak çözmüĢlerdir. YeĢil ve sulu yem bitkilerinin kıyılarak, siloda sıkıĢtırıldıktan sonra havasız ortamda fermantasyona uğratılmak suretiyle elde edilen yemlere silaj denir. YeĢil yemlerin bol bulunduğu mevsimlerde ihtiyaç fazlası olan çayır otları, baklagil ve buğdaygil yem bitkileri, endüstri bitkileri ve artıkları, silolanarak korunursa hayvanların yeĢil yem tüketimi yıl boyunca süreklilik kazanacaktır. YeĢil ve sulu yemlerin bulunmadığı kıĢ aylarında hayvanların iyi ve ucuz beslenmesi, ot depolama sorunu ve depo masraflarının en aza indirilmesi, (2 ton kuru otun depolandığı yere 15 ton yeĢil yem depolanabilir), silajlık bitkilerin tarlayı erken boĢaltması sayesinde diğer bitkilerin ekimi için uygun zamanın kalması, yeĢil yemlerin kurutulmasıyla sapların ve yaprakların sertleĢerek dökülmesi sonucu besin değerinin düĢmesi ve hayvanlar tarafından da sevilerek yenmemesi, buna karĢın silolamada yemlerin besin değerlerinde kayıp TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 307 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU olmaması ve hayvanlar tarafından sevilerek yenmesi silaj yapmanın faydaları arasında sayılabilir. Silaj yapımında kullanılacak materyal olarak oldukça zengin bitki kaynağı vardır. BaĢta mısır, arpa, yulaf, buğday, çavdar, fiğ, sudan otu, ayçiçeği, pancar yaprağı olmak üzere hemen her yem bitkisinin silajını yapmak mümkündür. Fakat mısırdan yapılan silaj birim alandan alınan verim, silaj yapabilme kolaylığı, besin değerleri ile hem dünyada hem de yurdumuzda en ön sırayı almaktadır. Mısır silajının yanında suyun kısıtlı olduğu yörelerde yapılan fiğ, tahıl (arpa, çavdar, buğday, yulaf) silajı da mısır silajı gibi besin değeri yüksek ve ekonomik bir kaba yemdir. Kök bitkilerinden hayvan pancarı ve yemlik kolza (kanola) gibi bitkiler silajı yapılan iyi kaliteli yem bitkileridir. Bunların yanı sıra anızlar, ayçiçeği sapı ve çanağı, koçanı alınmıĢ mısır sapı, mısır kapçığı, mısır koçanı, pancar yaprağı gibi önemsiz tarımsal ürün atıkları, çeĢitli patates ve Ģeker fabrikası artıkları, bira ve içki fabrikası artıkları ile silaj yapmak mümkündür. Tablo 6.59: TR33 Bölgesi’nde Yem Bitkilerinin Ekim Alanı ve Üretim Miktarlarının Ürün Bazında Dağılımı Ürün Adı Ekilen Alan (da) Üretim (Ton) 173.513 798.604 Mısır (Silajlık) Yonca (Kuru Ot) 123.912 Yonca (YeĢil Ot) 140.438 143.423 Yonca (Tohum) 40 Fiğ (Kuru Ot) 115.547 424.993 Fiğ (YeĢil Ot) 119.416 Korunga (Kuru Ot) 14.692 Korunga (YeĢil Ot) 28.156 6.235 Korunga (Tohum) 800 Mısır (Hasıl) 13.875 Burçak (YeĢil Ot) 33.820 650 10.190 Burçak (Kuru Ot) Üçgül (Kuru Ot) 1.755 1.875 1.250 Üçgül (YeĢil Ot) Toplam 0 792.415 1.360.769 Kaynak: TÜĠK, 2009 Fiğ Mısır (Silajlık) Yonca Korunga Mısır (Hasıl) Burçak Üçgül 22% 54% 18% 3% 0,16% 1% 2% Grafik 6.71 TR33 Bölgesi’nde Yem Bitkileri Ekim Alanlarının Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 308 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Mısır (Silajlık) Yonca (YeĢil Ot) Yonca (Kuru Ot) Fiğ (YeĢil Ot) Fiğ (Kuru Ot) Mısır (Hasıl) Korunga (Kuru Ot) Diğer 11% 9% 59% 9% 8% 1% 1% 2% *Diğer: Korunga (YeĢil Ot), Üçgül (Kuru Ot), Burçak (Kuru Ot), Korunga (Tohum), Burçak (YeĢil Ot), Yonca (Tohum) Grafik 6.72: TR33 Bölgesi’nde Yem Bitkileri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.5.1. Afyonkarahisar 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, Afyonkarahisar‟da en çok ekimi yapılan yem bitkileri fiğ, yonca ve mısırdır (silajlık). Afyonkarahisar‟da 4.804 ha alanda mısır (silaj) ekimi yapılmıĢı olup 221.904 ton üretim miktarı elde edilmiĢtir. 7.023 ha alanda da yonca ekimi yapılıp, 78.340 ton yonca (yeĢil ot), 72.860 ton yonca (kuru ot) ve 40 ton yonca (tohum) üretimi sağlanmıĢtır. Toplam 8.622 ha alanda fiğ ekimi yapılmıĢ olup 15.647 ton fiğ (kuru ot) ve 7.935 ton fiğ (yeĢil ot) üretilmiĢtir. Tablo 6.60: Afyonkarahisar İli Yem Bitkileri Ekim Alanı ve Üretim Miktarları Yem Bitkileri Ekilen Tarım Alanı (da) Üretim (Ton) Mısır (Silajlık) 48.043 221.904 Yonca (YeĢil Ot) Yonca (Kuru Ot) 78.340 70.237 Yonca (Tohum) Fiğ (YeĢil Ot) Fiğ (Kuru Ot) 40 86.228 Korunga (YeĢil Ot) Korunga (Kuru Ot) Burçak (Kuru Ot) Mısır (Hasıl) Toplam 7.935 15.647 968 6.109 Korunga (Tohum) Burçak (YeĢil Ot) 72.860 2.985 800 6.850 1 1.167 160 190 217.627 402.837 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 309 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Mısır (Silajlık) Yonca (YeĢil Ot) Yonca (Kuru Ot) Fiğ (Kuru Ot) Fiğ (YeĢil Ot) Diğer 19% 18% 4% 2% 2% 55% *Diğer: Korunga (Kuru Ot), Burçak (Kuru Ot), Korunga (YeĢil Ot), Korunga (Tohum), Mısır (Hasıl), Yonca (Tohum), Burçak (YeĢil Ot) Grafik 6.73: Afyonkarahisar İli Yem Bitkileri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.5.2. Kütahya Kütahya‟da en çok ekimi yapılan yem bitkileri fiğ, yonca ve mısırdır (silajlık). Kütahya‟da 3.188 ha alanda 150.527 ton mısır (silaj) ve 487 ha alanda 17.450 ton mısır (hasıl) elde edilmiĢtir. 4.147 ha alanda yonca ekimi yapılmıĢ olup 32.753 ton yonca (yeĢil ot) ile 34.097 ton yonca (kuru ot) üretimi gerçekleĢtirilmiĢtir. 10.924 ha ekim alanında fiğ ekimi yapılmıĢ, 34.234 ton fiğ (yeĢil ot) ve 24.770 ton fiğ (kuru ot) elde edilmiĢtir. Tablo 6.61: Kütahya İli Yem Bitkileri Ekim Alanı ve Üretim Miktarları Yem Bitkileri Ekilen Tarım Alanı (da) Üretim (Ton) Mısır (Silajlık) 31.875 150.527 Yonca (YeĢil Ot) Yonca (Kuru Ot) Fiğ (YeĢil Ot) Fiğ (Kuru Ot) Mısır (Hasıl) Korunga (YeĢil Ot) Korunga (Kuru Ot) Üçgül (YeĢil Ot) Üçgül (Kuru Ot) Burçak (YeĢil Ot) Burçak (Kuru Ot) Toplam 41.469 109.240 4.870 16.032 1.250 560 205.296 32.753 34.097 34.234 24.770 17.450 3.854 9.136 1.875 250 135 309.081 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 310 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Mısır (Silajlık) Fiğ (YeĢil Ot) Yonca (Kuru Ot) Yonca (YeĢil Ot) Fiğ (Kuru Ot) Mısır (Hasıl) Diğer 11% 11% 49% 10% 8% 6% 5% *Diğer: Korunga (Kuru Ot), Korunga (YeĢil Ot), Üçgül (Kuru Ot), Burçak (YeĢil Ot), Burçak (Kuru Ot) Grafik 6.74: Kütahya İli Yem Bitkileri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.5.3. Manisa 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, Manisa‟da en çok ekimi yapılan yem bitkileri fiğ, mısır (silajlık) ve yoncadır. Ġlde 7.745 ha alanda 345.155 ton mısır (silaj) ve 427 ha alanda da 9.290 ton mısır (hasıl) üretimi gerçekleĢtirilmiĢtir. 13.563 ha alanda da fiğ ekimi yapılıp 65.750 ton fiğ (yeĢil ot) üretimi ile 48.965 ton fiğ (kuru ot) üretimi gerçekleĢtirilmiĢtir. Bunun yanı sıra 18.452 da alanda yonca ekimi yapılarak 26.845 ton yonca (yeĢil ot) ve 5.083 ton yonca (kuru ot) elde edilmiĢtir. Tablo 6.62: Manisa İli Yem Bitkileri Ekim Alanı ve Üretim Miktarları Yem Bitkileri Ekilen Tarım Alanı (da) Üretim (Ton) Mısır (Silajlık) 77.450 345.155 Fiğ (YeĢil Ot) Fiğ (Kuru Ot) Yonca (YeĢil Ot) Yonca (Kuru Ot) Mısır (Hasıl) Korunga (YeĢil Ot) Korunga (Kuru Ot) Burçak (YeĢil Ot) Burçak (Kuru Ot) Toplam 135.625 18.452 4.265 560 1.610 237.962 65.750 48.965 26.845 5.083 9.290 312 164 240 103 501.907 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 311 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Mısır (Silajlık) Fiğ (YeĢil Ot) Fiğ (Kuru Ot) Yonca (YeĢil Ot) Mısır (Hasıl) Yonca (Kuru Ot) Diğer 13% 10% 69% 5% 2% 1% 0,10% *Diğer: Korunga (YeĢil Ot), Korunga (Kuru Ot), Burçak (YeĢil Ot), Burçak (Kuru Ot) Grafik 6.75: Manisa İli Yem Bitkileri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.5.4. Uşak UĢak‟ta en çok ekimi yapılan yem bitkileri fiğ, mısır (silajlık) ve yoncadır. UĢak‟ta 9.390 ha alanda fiğ ekimi yapılmıĢ olup 26.165 ton fiğ (kuru ot) ile 11.497 ton fiğ (yeĢil ot) elde edilmiĢtir. 1.615 ha alanda 81.018 ton mısır (silaj) ve 458 ha alanda 6.890 ton mısır (hasıl) üretimi gerçekleĢtirilmiĢtir. Toplam 1.028 ha alanda yonca ekilmiĢ olup 5.485 ton yonca (yeĢil ot) ve 11.872 ton yonca (kuru ot) üretimi gerçekleĢtirilmiĢtir. Tablo 6.63: Uşak İli Yem Bitkileri Ekim Alanı ve Üretim Miktarları Yem Bitkileri Ekilen Tarım Alanı (da) Üretim (Ton) Mısır (Silajlık) 16.145 81.018 Fiğ (YeĢil Ot) Fiğ (Kuru Ot) Yonca (YeĢil Ot) Yonca (Kuru Ot) Mısır (Hasıl) Korunga (YeĢil Ot) Korunga (Kuru Ot) Burçak (YeĢil Ot) Burçak (Kuru Ot) Toplam 93.900 10.280 4.580 5.455 1.170 131.530 11.497 26.165 5.485 11.872 6.890 1.101 2.407 159 350 146.944 Kaynak: TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 312 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Mısır (Silajlık) Fiğ (Kuru Ot) Yonca (Kuru Ot) Fiğ (YeĢil Ot) Mısır (Hasıl) Yonca (YeĢil Ot) Diğer 18% 8% 55% 8% 4% 3% 4% *Diğer: Korunga (Kuru Ot), Korunga (YeĢil Ot), Burçak (Kuru Ot), Burçak (YeĢil Ot) Grafik 6.76: Uşak İli Yem Bitkileri Üretiminin Ürün Bazında Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.1.6. Organik Tarım Türkiye‟de organik tarımın geliĢtirilmesi ve yaygınlaĢtırılması amacıyla Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı Tarımsal Üretim ve GeliĢtirme Genel Müdürlüğü (2006-2020) Organik Tarım Strateji Belgesi mevcuttur. Bu belgeye göre organik (ekolojik, biyolojik) tarım; ekolojik dengenin korunması, her türlü bitkisel, hayvansal ve su ürünleri üretimi ile kullanılacak girdilerin organik tarım metoduna uygun olarak üretilmesi veya temini, orman ve doğal alanlardan organik tarım ilkelerine uygun olarak ürün toplanması, bu ürünlerin iĢlenmesi, ambalajlanması, etiketlenmesi, depolanması, taĢınması, pazarlanması, kontrolü, sertifikalandırılması ve denetimini amaçlayan, tarımdaki çevreye ve insan sağlığına zarar vermeyen modern üretim tekniklerini kullanmayı kabul eden, her aĢaması kontrollü, kayıtlı ve sertifikalı olan bir üretim Ģeklidir. Organik tarım, yalnız baĢına gıda üretim kaynağı olmayıp, aynı zamanda sürdürülebilir tarım ve kalkınma, eko-turizm, biyolojik çeĢitliliğin korunması ve erozyon, çölleĢme ve iklim değiĢikliğine neden olan faktörlerin etkisinin giderilmesinin de bir dayanağıdır. Sosyo-ekonomik yönden ise organik tarımsal üretimde mümkün olduğu kadar yerel girdileri ve bölgesel kaynakları kullandırmak, kırsal kesimde istihdam olanaklarını artırmak, organik tarımsal faaliyette bulunan müteĢebbisin gelir seviyesini ve yaĢam kalitesini yükseltmek, bitkisel üretimi mevcut ekolojik koĢullara uygun ve hayvansal üretimle uyumlu biçimde planlamak ve yürütmek, organik tarımın geliĢtiği ülkelerde olduğu gibi üretici örgütlenmesini güçlendirilmek ana amaçlar içerisinde bulunmaktadır. Organik tarım faaliyetlerinin denetiminin daha etkin yürütülmesi amacıyla Ġl Tarım Müdürlükleri bünyesinde, Organik Tarım Birimleri (OTB) oluĢturulmuĢtur. Ayrıca AB‟ye uyumla ilgili çalıĢmalar Alternatif Tarımsal Üretim Teknikleri Daire BaĢkanlığı tarafından yürütülmektedir. Alternatif Tarımsal Üretim Teknikleri Daire BaĢkanlığınca her yıl Ġl Tarım Müdürlüklerinde organik tarım konusunda eğitimler düzenlenmektedir. Hizmet içi eğitim programlarında; organik tarımın temel ilkeleri, çiftlik planlaması, farklı ürün gruplarında TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 313 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU yetiĢtirme tekniği, hasat sonrası iĢlemler, iĢleme, pazara hazırlama ve pazarlama, veri tabanı, kontrol ve sertifikasyon gibi farklı konulara yer verilmektedir. OTB elemanları tarafından üreticilere yönelik periyodik aralıklarla eğitimler verilmektedir. Üniversite ve yüksekokulların ders müfredatında organik tarım konularına yer verilmiĢtir. TR33 Bölgesi UĢak ilindeki UĢak Üniversitesi‟nin Sivaslı MYO‟da ve Kütahya ilindeki Dumlupınar Üniversitesi‟nin Simav MYO‟da Organik Tarım Bölümleri açılmıĢ olup eğitim ve öğretim programlarına devam etmektedirler. Türkiye‟de organik üretim yapan üretici sayısı, üretim miktarı, üretim alanları ve ürün çeĢitliliği yıllar içinde artıĢ göstermiĢtir. Organik tarım uygulamalarında Türkiye için baĢlangıç olarak kabul edilen 1985 yılında sadece ihracata yönelik talepler doğrultusunda 8 ürüne yönelik yapılan üretim günümüzde 205 ürüne ulaĢmıĢtır. Fındık, ceviz, antepfıstığı, kuru incir, kuru kayısı, kuru üzüm, baklagiller, tıbbi aromatik bitkiler, pamuk, üzümsü meyveler ile yaĢ meyve sebzenin organik tarım metotlarına uygun olarak üretimi yapılmaktadır. 1996 yılında 1.947 olan organik ve geçiĢ sürecindeki üretici sayısı, 2005 yılında 14.401‟lere ulaĢmıĢtır. Tablo 6.64: 2008 Yılı Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Organik Tarım Verileri Çiftçi Sayısı Ekilen Alan (ha) Afyonkarahisar 254 402 Üretim(Ton) 4.036 Kütahya 125 142 3.495 Manisa 869 3.714 25.443 0 0 0 UĢak TR33 Bölgesi 1.248 4.257 32.973 Ege Bölgesi 3.663 41.212 97.791 Türkiye 9.384 141.752 415.380 Kaynak: TÜĠK, 2008 2008 yılı TÜĠK organik tarım verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde organik tarımla uğraĢan çiftçi sayısı Türkiye genelinde 2. sırada yer almaktadır. Ege Bölgesi‟nde organik tarımla uğraĢan çiftçi sayısı, Türkiye‟deki organik tarımla uğraĢan çiftçi sayısının %39‟unu oluĢtururken, TR33 Bölgesi %13,3‟ünü oluĢturmaktadır. Türkiye‟de 141.752 ha alanda organik tarım ekimi yapılmakta olup TR33 Bölgesi‟nde Türkiye organik tarım alanının %3‟üne denk gelen 4.257 ha alanda organik tarım yapılmaktadır. Türkiye genelinde 415.380 ton organik tarım üretimi yapılmakta iken bunun %8‟lik kısmı olan 32.973 ton TR33 Bölgesi‟nden elde edilmektedir. 6.5.1.6.1. Afyonkarahisar Afyonkarahisar Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 yılı verilerine göre, ilde çalıĢmalar devam etmekte olup ilçe, kasaba veya köylerde organik tarım eğitim toplantıları yapılmaktadır. Ġl genelinde yaklaĢık 2.14 ha alanda organik tarım yapan 333 çiftçi bulunmaktadır. Afyonkarahisar, Akdeğirmen Barajı nedeniyle Tarım Bakanlığı tarafından pilot il seçilmiĢ ve bu havzada “Organik Tarımın YaygınlaĢtırılması Projesi” kapsamında çiftçilere eğitim verilerek çiftçilerin karĢılaĢtığı sorunlara çözümler üretilmeye çalıĢılmaktadır. Afyonkarahisar ilindeki çiftçilerin %76‟sının gül yetiĢtiriciliği alanında faaliyet gösterdiği göze çarpmaktadır. Bunu kimyon, viĢne ve haĢhaĢ üreten organik tarım üreticileri takip etmektedir. Organik olarak en çok üretimi yapılan ürünler ise erik, viĢne, yonca, elma, gül, kayısı ve kirazdır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 314 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 6.65: 2009 Yılı Afyonkarahisar İli Organik Tarım Verileri Ürün Adı Üretim (Ton) Ürün Adı Üretim (Ton) Erik 337,00 HaĢhaĢ 42,27 ViĢne 243,93 Fasulye 20,22 Yonca 175,70 Patates 16,00 Elma 158,07 Armut 15,00 Gül 148,83 Mercimek 9,18 Kayısı 131,30 Üzüm 7,00 Kiraz 105,34 Ceviz 4,00 Kimyon 78,52 Badem 0,80 Buğday 42,82 Toplam 1.535,98 Kaynak: Afyonkarahisar Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009 6.5.1.6.2. Kütahya Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 yılı verilerine göre, 149 da alanda organik tarım yapan 21 iĢletme mevcuttur. Organik tarım üretiminde Kütahya önemli bir potansiyele sahiptir. Bu potansiyel Tarım Bakanlığı nezdinde de değerlendirilmiĢ ve Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı‟nca yürütülecek olan “Organik Tarımın GeliĢtirilmesi ve Mevzuatın AB Mevzuatı Ġle Uyumlu Hale Getirilmesi Projesi” kapsamında ilde yarı kurak eko-sistemlerde doğal yağıĢa bağlı organik tahıl üretimine iliĢkin pilot proje uygulanmasına karar verilmiĢtir. Simav ilçesinde bir adet organik ürün iĢleyen tesis bulunmaktadır. Organik tarım üreticileri çilek, viĢne, elma ve kiraz üretmektedirler. Tablo 6.66: 2009 Yılı Kütahya İli Organik Tarım Verileri Ürün Adı Üretim (Ton) Çilek 82,20 ViĢne 76,25 Elma 56,70 Kiraz 11,00 Toplam 226,15 Kaynak: Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009 6.5.1.6.3. Manisa Manisa Ġl Tarım Müdürlüğü 2008 yılı verilerine göre, 869 adet çiftçi 3.714 ha alanda organik tarım üretiminde faaliyet göstermiĢtir. Ġlde 2008 yılı içerisinde 12.394 ton üzüm organik tarım yöntemiyle üretilmiĢtir. Bunun yanı sıra Manisa ilinde organik tarımla üretilen ürünlerden domates, elma, biber ve zeytin önemli yer tutmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 315 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 6.67: 2008 Yılı Manisa İli Organik Tarım Verileri Ürün Adı Üretim (Ton) Üzüm Ürün Adı Üretim (Ton) 12.394,05 Susam 10,00 Domates 3.347,00 Kabak 6,90 Elma 2.719,90 Hıyar 6,40 Biber 2.280,75 Kekik 6,00 Zeytin 1.454,70 Çam fıstığı 5,00 HaĢhaĢ 667,31 Rezene 4,00 Kavun 505,10 Börülce 3,80 ġeftali 377,70 Adaçayı 3,00 Patlıcan 308,50 Tarhana otu 3,00 Buğday 288,00 Bamya 2,90 Badem 250,00 Fasulye 2,65 Soğan 221,50 Çilek 2,50 Karpuz 140,10 Sarımsak 2,50 MeĢe palamutu 120,00 Mısır 0,50 Pamuk 68,50 Bakla 0,50 Erik 61,50 Brokoli 0,48 Ispanak 60,39 Acur 0,40 Armut 35,00 Karnabahar 0,21 Kiraz 33,00 Marul 0,20 Kapari 18,50 Nane 0,05 Arpa 17,00 Lahana (Brüksel) Ġncir 13,00 Toplam 0,02 25.442,51 Kaynak: Manisa Ġl Tarım Müdürlüğü, 2008 6.5.1.6.4. Uşak UĢak ilinde ise organik tarım eğitimleri yapılmıĢ, ancak bugüne kadar organik tarıma geçen çiftçi olmamıĢtır. 6.5.1.7. İyi Tarım Uygulamaları Ġyi Tarım Uygulamaları (ĠTU) adı verilen çalıĢmalarda çevre, insan ve hayvan sağlığına zarar vermeyen tarımsal üretimin yapılması, doğal kaynakların korunması, tarımda izlenebilirlik ve sürdürülebilirlik ile gıda güvenliğinin sağlanması amaçlanmıĢtır. Ürünün yetiĢtirildiği tarla, sera, bahçe gibi yetiĢtirilme alanları tarımsal üretimin baĢlangıç noktalarıdır. Buralarda yetiĢtirilen ürünler ile ilgili iĢlemler, hijyenik koĢullarda yürütülmeli ve ürünlere sağlığa zararlı potansiyellerin bulaĢmaları en aza indirilmelidir. Bu anlamda bu iĢletmelerde genel hijyen kuralları yerine getirilmeli, izlenebilirliğin sağlanması için zirai ilaç ve gübre kayıtları tutulmalı, ilaçlama ve hasat arasındaki süreye dikkat edilmeli ve üretilen ürünlerin üretim yerinden baĢka bir tesise taĢınmasında Ürün Bilgi Kartı doldurularak sevk edilmelidir. Bu uygulamayla ürünlerin ekiminden/dikiminden tüketiciye ulaĢıncaya kadarki geçen sürede üreticilerin tüm tarımsal faaliyetlerinin incelenmesine imkân verecek bilgilerin kayıt altına alınarak süreç kontrollerinin yapılması esas alınmıĢtır. YaĢ meyve sebze paketleme tesisleri de hammadde temini, üretim, iĢleme, depolama, dağıtım, satıĢ ve tüketim ile ilgili tüm aĢamalarda izlenebilirliği tesis etmeli ve iĢletmede asgari teknik ve hijyenik Ģartları taĢımalı, konu ile ilgili tüm bilgileri kayıt altına TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 316 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU almalı ve bu bilgileri talep üzerine ilgili mercilere vermelidir. Piyasaya arz ettiği gıda ve gıda ile temasta bulunan madde ve malzemelerin izlenebilirliğini kolaylaĢtırmak amacıyla Türk Gıda Mevzuatına uygun olmak koĢulu ile bilgileri içerecek Ģekilde etiketlemek ve tanımlamakla yükümlüdür. TR33 Bölgesi‟nde Tarım Bakanlığı‟nın “Ġyi Tarım Uygulamalarına ĠliĢkin Yönetmeliği” doğrultusunda çiftçilere ve özel sektöre yönelik ITU ve Globalgap sertifika sistemi konusunda bilgi verici toplantılar ve seminer çalıĢmaları yapılmıĢtır. Afyonkarahisar ilinde yapılan bilgilendirme toplantılarında 412 çiftçiye eğitim verilmiĢtir. Ġl genelinde 3 adet yetkilendirilmiĢ kuruluĢ bulunmakta olup 19 üretici elma, kayısı, kiraz ve buğday ürünlerinde 513 da alanda 511 ton üretim gerçekleĢtirmiĢtir (Afyonkarahisar Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009). Kütahya‟da Ġl Tarım Kredi Kooperatiflerinin teĢviki ile iyi tarım uygulamaları yaygınlaĢmaya baĢlamıĢtır. Ġl ve ilçe tarım müdürlüklerinin, üreticilerin, üretici birliklerinin, müteĢebbisler ile yetkilendirilmiĢ kuruluĢların ortak hareket etmesi ile ĠTU‟nun geniĢlemesi hedeflenmektedir. Ġl genelinde 1 adet yetkilendirilmiĢ kuruluĢ bulunmakta olup 53 üretici 217 ton kiraz üretimi gerçekleĢtirmiĢtir (Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü, 2008). Manisa ilinde, Ahmetli‟de 1, Akhisar‟da 2, AlaĢehir‟de 36, Salihli‟de 10, Sarıgöl‟de 24 ve Saruhanlı‟da 3 olmak üzere toplam 76 iĢletme 12.508,707 da alanda iyi tarım uygulaması yapmaktadır (Manisa Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009). UĢak ilinin EĢme Ġlçesi Cevizli Köyü‟ndeki bir iĢletmede 172 da alanda sofralık üzüm yetiĢtiriciliğinde iyi tarım uygulaması yapılmaktadır (UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009). 6.5.2. Hayvansal Üretim 6.5.2.1. Canlı Hayvan Değerleri 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, canlı hayvan değerleri göz önüne alındığında; TR33 Bölgesi büyükbaĢ hayvan adedinde Türkiye genelinde %6,5‟luk, Ege Bölgesi genelinde ise %42,4‟lük paya sahip olup Düzey 2 bölgeleri arasında 3. sırada yer almaktadır. Afyonkarahisar ili ise iller bazında 7. sıradadır. BüyükbaĢ hayvan varlığı açısından Afyonkarahisar Türkiye‟nin %2,6‟sını, TR33 Bölgesi‟nin %40,4‟ünü karĢılamakta olup Bölge içinde ilk sırada bulunmaktadır. Bölge‟deki diğer illerin Türkiye‟deki payları sırasıyla %1,7 ile Manisa, %1,4 ile Kütahya ve %0,8 ile UĢak; TR33 Bölgesi‟ndeki payları ise sırasıyla %26 ile Manisa, %20,8 ile Kütahya ve %12,8 ile UĢak ili olarak görülmektedir. KüçükbaĢ hayvan sayısı açısından TR33 Bölgesi, Türkiye genelinde %6,5‟lik paya sahiptir. Ġllerin TR33 Bölgesi‟ndeki payı sırasıyla %36,4 ile Afyonkarahisar, %31,1 ile Manisa, %20,2 Kütahya ve %12,3 ile UĢak olarak görülmektedir. Ege Bölgesi içerisinde %60‟lık yüksek bir oran ile küçükbaĢ hayvancılıktaki iddiasını ortaya koyan TR33 Bölgesi, Düzey 2 bölgeleri arasında 4. sırada yer almaktadır. Ġller bazında dikkate alındığında Afyonkarahisar ili 7. ve Manisa ili ise 15. sıradadır. Tek tırnaklı hayvan adedine bakılacak olursa, TR33 Bölgesi, Türkiye genelinde %5,9‟luk, Ege Bölgesi genelinde ise %36,8‟lik paya sahiptir. TR33 Bölgesi, Düzey 2 bölgeleri arasında 4. sırada yer almaktadır. Ġllerin TR33 Bölgesi‟ndeki payları sırasıyla %36,2 ile Kütahya, %27,9 ile Afyonkarahisar, %20,9 ile Manisa ve %15 ile UĢak olarak görülmektedir. Kümes hayvanı adedi açısından TR33 Bölgesi, Türkiye içerisinde %12,5‟lik paya sahiptir. Ege Bölgesi içerisinde %57,6‟lık yüksek bir oran ile kümes hayvancılığında iyi bir yere sahip olan TR33 Bölgesi, Düzey 2 bölgeleri arasında da 2. sırada bulunur. Ġller bazında TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 317 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU dikkate alındığında, Manisa ili 4. ve Afyonkarahisar ili ise 6. sırada bulunmaktadır. Yumurta tavuğu adedi dikkate alındığında Afyonkarahisar Türkiye genelinde %12,6‟lık pay ile ilk sırada gelirken, TR33 Bölgesi‟nde ise %57,4‟lük yüksek bir payla Bölge içerisinde de lider durumdadır. Manisa ili de Türkiye genelinde %8‟lik pay ile 3. sırada iken TR33 Bölgesi içinde 2. sırada olup Bölge‟deki oranı da %36,6‟dır. Yumurta tavuğu adedi açısından TR33 Bölgesi‟nin %21,9‟luk payla Düzey 2 bölgeleri arasında ilk sırada yer alması yumurta tavukçuluğunun Bölge için önemini ortaya koymaktadır. Et tavukçuluğu açısından değerlendirildiğinde ise TR33 Bölgesi Türkiye genelinde %8,7‟lik pay ile Düzey 2 bölgeleri arasında 3. sırada yer almakta olup %49,4‟lük bir pay ile Ege Bölgesi‟nin yarısını karĢılamaktadır. Et tavukçuluğunda Manisa ili %79,5 oran ile Bölge‟de baĢı çekmekte olup UĢak %18,1‟lik oran ile Manisa‟yı takip etmektedir. Manisa‟nın Türkiye‟deki payı %6,9 olup iller bazında 4. sıradadır. UĢak ise %1,6 pay ile Türkiye‟de 14. sırada bulunmaktadır. Tablo 6.68: TR33 Bölgesi Canlı Hayvan Değerleri (Adet) Hayvan Mevcutları Büyükbaş Küçükbaş Tek Tırnaklı Kanatlı Hayvan Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Sığır Manda Deve 281.788 2.558 0 145.545 1.229 0 183.025 315 0 89.877 0 0 700.235 4.102 0 Toplam 284.346 146.774 183.340 89.877 704.337 Koyun Keçi 570.959 66.161 268.758 85.220 407.885 134.590 197.870 17.535 1.445.472 303.506 Toplam 637.120 353.978 542.475 215.405 1.748.978 At Katır EĢek 2.408 199 4.834 1.668 506 7.503 2.070 109 3.389 764 275 2.979 6.910 1.089 18.705 Toplam 7.441 9.677 5.568 4.018 26.704 65.200 279.270 11.283.062 2.569.500 14.197.032 8.349.747 591.756 5.319.517 280.825 14.541.845 8.414.947 871.026 16.602.579 2.850.325 28.738.877 Et (broiler) Tavuğu Yumurta Tavuğu Toplam Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.2.2. Hayvansal Ürün Değerleri 2009 yılı TÜĠK hayvansal ürün değerleri incelendiğinde; TR33 Bölgesi, süt üretiminde Türkiye içinde %6,8‟lik pay ile Düzey 2 bölgeleri arasında 2. sırada gelmekte olup Ege Bölgesi‟nin %38,6‟lık bir kısmını oluĢturmakta ve süt üretiminin Bölge için önemini gözler önüne sermektedir. Türkiye süt üretimindeki paylarına bakıldığında Afyonkarahisar‟ın %2,6, Manisa‟nın %1,8, Kütahya‟nın %1,5 ve UĢak‟ın %0,9‟luk paya sahip oldukları görülmektedir. TR33 Bölgesi içerisindeki üretimin %38,5‟i Afyonkarahisar, %26,1‟i Manisa, %21,7‟si Kütahya ve %13,8‟i UĢak tarafından karĢılanmaktadır. TR33 Bölgesi beyaz et üretiminde Türkiye genelinde %11,9‟luk paya sahip olup Düzey 2 bölgeleri arasında 3. sırada yer almaktadır. Manisa ili ise Türkiye genelinde %9,2‟lik oran ile iller bazında 5. sırada bulunmakta ve Bölge içinde beyaz et üretiminin %77,1‟ini karĢılamaktadır. UĢak ili Türkiye‟deki üretimin %2,5‟ini temin ederken, Türkiye‟de iller içerisinde 7. sırada olup Bölge‟deki üretimin %21,4‟ünü oluĢturmaktadır. Türkiye geneline bakılacak olursa, TR33 Bölgesi kırmızı et üretiminde %7,5‟lik paya sahip olup bu oranın %3,7‟lik kısmını oluĢturan Afyonkarahisar ili Bölge‟deki üretimin büyük bir bölümünü karĢılamaktadır. Ege Bölgesi içerisinde %34,8‟lik oran ile TR33 Bölgesi, Düzey 2 bölgeleri arasında 4. sıradadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 318 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TR33 Bölgesi‟nden elde edilen deri miktarı dikkate alındığında Bölge, Düzey 2 bölgeleri arasında 5. sırada yer alırken, Türkiye genelinde %6,3‟lük bir orana sahiptir. TR33 Bölgesi‟nden elde edilen deri adedi incelendiğinde, Bölge‟deki deri üretiminin %52,2‟sinin Manisa‟dan, %26,8‟inin Afyonkarahisar‟dan, %12,8‟i Kütahya‟dan ve %8,2‟sinin UĢak‟tan karĢılandığı görülmektedir. TR33 Bölgesi, Türkiye genelindeki yumurta üretimi açısından %22,5‟lik paya sahip olup Düzey 2 bölgeleri arasında da 1. sırada yer almaktadır. Afyonkarahisar ili Bölge içinde %61,2‟lik oranla birinci sıradadır. Manisa ili ise Bölge‟de %36‟lık paya sahiptir. Ġller bazındaki üretim dikkate alındığında, Afyonkarahisar ili 2. ve Manisa ili 4. sıradadır. Ege Bölgesi‟ndeki üretimin %69‟unun TR33 Bölgesi‟nden olduğu dikkate alınırsa yumurta üreticiliğinin, Bölge için önemli bir kaynak olduğu ve yüksek oranda katma değer sağladığı ortaya çıkmaktadır. Tablo 6.69: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Hayvansal Üretim Miktarları Ürün Cinsi Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi 848.154 Ege Bölgesi 2.199.191 Türkiye Süt (Ton) 326.130 184.090 221.274 116.660 12.542.185 Kırmızı Et 15.082 4.280 9.025 2.464 30.851 88.754 412.621 (Ton) Beyaz Et 2.410 0 124.490 34.533* 161.433 269.466 1.358.158** (Ton) Deri (Adet) 111.636 53.225 217.431 34.019 416.311 1.272.948 6.598.183 Yumurta (1.000 1.903.593 52.025 1.119.417 32.881 3.107.916 4.503.879 13.832.726 Adet) Yapağı-Kıl976 607 753 401 2.736 4.310 42.446 Tiftik (Ton) *UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009; **UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü verileri eklendiği için Türkiye toplamı değiĢmiĢtir. Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.2.3. Arıcılık Türkiye genelinde 82.003 ton bal üretimi yapılmakta olup bunun %23,3‟lük kısmı olan 19.132 tonu Ege Bölgesi‟nde gerçekleĢmektedir. Ancak TR33 Bölgesi‟nin bal üretimi Türkiye üretiminin sadece %1,9‟dur. TR33 Bölgesi‟ndeki bal üretimi dikkate alındığında Manisa‟nın %46,9, Afyonkarahisar‟ın %31,3, Kütahya‟nın %12,4 ve UĢak‟ın %9,4‟lük payı olduğu görülmektedir. Türkiye genelinde 4.385 ton bal mumu üretimi yapılmakta olup Ege Bölgesi‟nde %28,5 gibi yüksek bir oran ile 1.249 ton balmumu üretimi gerçekleĢmektedir. TR33 Bölgesi‟nin bal mumu üretimi Türkiye üretiminin %2,6‟sıdır. TR33 Bölgesi‟ndeki bal mumu üretimi dikkate alındığında Afyonkarahisar‟ın %58,3, Manisa‟nın %28,7 ve Kütahya‟nın %13‟lük payı olduğu görülmektedir. Türkiye genelinde 5.339.224 adet arı kovanı bulunmakta olup bunun 1.238.816‟sı Ege Bölgesi‟nde olup bu miktar Türkiye‟deki arı kovanının %23,2‟sine denk gelmektedir. TR33 Bölgesi‟ndeki arı kovanı sayısı, Türkiye genelindeki kovan adedinin %2‟sidir. TR33 Bölgesi‟ndeki kovan adedinin %47,7‟sini Manisa, %28,3‟ünü Afyonkarahisar, %15,9‟unu Kütahya ve %8‟ini UĢak oluĢturmaktadır. Arıcılığı geliĢtirmek ve daha yüksek gelir elde etmek amacına yönelik olarak çiftçilerden gelen talepler doğrultusunda eğitim kursları düzenlenmektedir. Tozlanmaya yardımcı olarak döllenmeyi ve dolayısıyla meyve tutumunu sağlamak amacıyla arılardan faydalanılabilir. Bazı firmaların özel laboratuar ortamında ürettikleri bombus arıları (Bombus Terrestris) bu amaçla kullanılmıĢtır. Günümüzde ise bombus arıları iklim koĢullarının elveriĢsiz olduğu zamanlarda çalıĢması, sera içi koĢullara bal arılarından TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 319 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU daha iyi uyum sağlaması nedeniyle baĢta domates olmak üzere örtüaltı yetiĢtiriciliğinde meyve tutumuna yardımcı olmak amacıyla kullanılmaktadır. Tablo 6.70: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Arıcılık Verileri Bal (Ton) Bal Mumu (Ton) Afyonkarahisar 482 67 Kütahya 191 15 Manisa 722 33 UĢak 144 0 TR33 Bölgesi 1.539 115 Ege Bölgesi 19.132 1.249 Türkiye 82.003 4.385 Kovan Sayısı 29.530 16.584 49.698 8.367 104.179 1.238.816 5.339.224 Kaynak: TÜĠK, 2009 6.5.3. Su Ürünleri 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, Türkiye‟de 2009 yılı su ürünleri üretimi bir önceki yıla göre %3,58 azalarak yaklaĢık 623 bin ton olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu miktarın yaklaĢık 464.462 tonu avcılıkla elde edilirken, 158.729 bin tonu yetiĢtiricilik ile üretilmiĢtir. 2009 yılındaki toplam su ürünleri üretiminin yaklaĢık %61,12‟si deniz balıklarından, %7,13‟ü diğer deniz ürünlerinden, %6,29‟u iç su ürünlerinden ve %25,47‟si yetiĢtiricilik yoluyla elde edilmiĢtir. Türkiye‟de avcılıkla yapılan iç su ürünleri üretimi 2009 yılında bir önceki yıla göre %4,45 oranında azalarak yaklaĢık 39 bin ton olarak gerçekleĢmiĢtir. Önemli iç su ürünlerinden sazan balığı %5,69 ve inci kefali %9,13 oranında azalıĢ göstermiĢtir. 2008 yılı TÜĠK verilerine göre ise TR33 Bölgesi‟nde avcılıkla yapılan iç su ürünleri üretimi 575 ton ile Türkiye genelinin %1,4‟üne tekabül etmektedir. 2008 yılında bir önceki yıla göre avcılıkla yapılan iç su ürünleri üretimi değerlendirildiğinde, yaklaĢık %12 oranında bir azalma göze çarpmaktadır. Aynı Ģekilde 2008 yılında iç su ürünlerinden önemli bir paya sahip olan sazan balığı bir önceki yıla göre Türkiye genelinde %5,38 oranında azalırken, TR33 Bölgesi‟nde bu azalma %7,4 olarak gerçekleĢmiĢtir. Türkiye‟de 2009 yılında denizlerde ve iç sularda yetiĢtiricilik üretimi bir önceki yıla göre %4,3 oranında artarak yaklaĢık 158.729 ton olmuĢtur. 2009‟da yetiĢtiricilik üretiminin miktar olarak %48,04‟ü iç sularda, %51,96‟sı ise denizlerde gerçekleĢtirilmiĢtir. YetiĢtirilen en önemli türler iç sularda %47,66 ile alabalık olmuĢtur. 2008 yılı TÜĠK verilerine göre ise bir önceki yıla göre 2008 yılında, iç sulardaki yetiĢtiricilik üretimi %12,75 oranında artarken, TR33 Bölgesi‟nde %38 ile ciddi bir artıĢ gözlenmiĢtir. TR33 Bölgesi‟nde iç sularda yetiĢtiricilik üretimi 2.670 ton ile Türkiye üretiminin %4‟ünü karĢılamaktadır. Alabalık, Türkiye genelinde %43,32 oran ile iç sulardaki yetiĢtiricilikte en önemli tür olup TR33 Bölgesi‟nde ise %93 orana sahiptir. Kütahya‟da, 2008 yılında bir önceki yıla göre alabalık üretiminde %92‟lik büyük bir artıĢ gerçekleĢmiĢtir. Manisa‟da ise aynalı sazan üretiminde 2008‟de bir önceki yıla göre %240‟lık dikkat çekici bir artıĢ elde edilmiĢtir. Afyonkarahisar Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 verilerine göre, ilde 8 adet su ürünleri üretim ve yetiĢtirme tesisi bulunmaktadır. Bu tesislerde alabalık ve aynalı sazan yetiĢtiriciliği yapılmaktadır. Ayrıca 2 adet iĢleme tesisi bulunmakta olup bu tesislerde füme alabalık dıĢında kerevit ve salyangoz iĢlenmektedir. 7 adet perakende satıĢ noktası mevcuttur. Buna ilave olarak ilde 20 adet göl ve gölet bulunmakta olup bu göletlerde aynalı sazan, pullu sazan, levrek, turna, yayın ve gümüĢ gibi balık çeĢitleri bulunmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 320 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 6.71: Afyonkarahisar İli Su Ürünleri Verileri Ürün Türü 2005 2006 2007 2008 2009 Kültür Balığı Üretimi (kg) 120.000 128.000 431.000 251.800 237.689 Kaynak: Afyonkarahisar Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009 Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 verilerine göre, ilde su ürünleri üretimi yapan toplam 23 adet tesis mevcuttur. Bu tesislerin 2.348 ton porsiyonluk üretim ve 28.000.000 yavru üretim kapasitesi bulunmaktadır. 2009 yılı içerisinde 1.687 ton porsiyonluk balık ve 3.550.000 adet yavru üretimi gerçekleĢmiĢtir. Bu üretimin sadece 4 tonluk kısmını sazan üretimi oluĢturmaktadır. Kütahya ili oldukça zengin iç su kaynaklarına sahip olmakla beraber, su ürünleri potansiyelini yeterince üretime dönüĢtürememiĢtir. Ġç Ege Bölgesi‟nde bulunan il, baĢta Domaniç, Gediz, AltıntaĢ ve Simav ilçeleri olmak üzere hemen tamamında alabalık ve sazan yetiĢtiriciliğine uygun iç su kaynaklarına sahiptir. Ġlde bulunan Porsuk, Kayaboğazı, Çavdarhisar, Söğüt ve Enne baraj göllerinde avcılık yoluyla su ürünleri üretimi yapılmaktadır. Ġlin su ürünleri potansiyelini faaliyete geçirmek için Ġl Tarım Müdürlüğü teknik elemanlarınca ve Su Ürünleri AraĢtırma Enstitüsü elemanlarınca yapılan araĢtırmalarda Çavdarhisar Ġlçesi Baraj gölünün kafes balıkçılığı için optimum Ģartları taĢıdığı belirlenmiĢtir. 2009 yılı Manisa Ġl Tarım Müdürlüğü verilerine göre, ilde 10 adet su ürünleri üretim ve yetiĢtirme tesisi bulunmaktadır. Bu tesislerde alabalık ve aynalı sazan yetiĢtiriciliği yapılmakta olup Demirköprü, AvĢar ve SeviĢler göllerinde aynalı sazan, sazan, levrek (sudak), yayın, kırmızı balık ve alabalık gibi balık çeĢitlerinin üretimi yapılmaktadır. Tablo 6.72: Manisa İli Su Ürünleri Verileri Ürün Adı Alabalık Sudak Sazan Yayın Kırmızı Balık Aynalı Sazan Diğer Yavru Alabalık Akvaryum Balığı Birim Kg Kg Kg Kg Kg Kg Kg Adet Adet Üretim Miktarı 992.800 67.629 2.395 661 1.570 97.500 720 650.000 100.000 Kaynak: Manisa Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009 UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 verilerine göre, ildeki alabalık ve sazan üretim miktarları Tablo 6.73‟te yer almaktadır. 2009 yılındaki yavru alabalık üretimi ise 164.000 adettir. Tablo 6.73: Uşak İli Su Ürünleri Verileri Yıl 2005-2006 2007 2008 2009 Tesis Sayısı 3 5 8 8 Üretim Miktarı (Ton) Alabalık Sazan 25 0 45 0 63 8 52 11 Kaynak: UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 321 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6.5.4. Tarımsal Araç ve Gereçler 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟ndeki istihdamın %39‟u tarım sektöründe olup tarım sektörü bu oran ile sektörler arasında birinci sıradadır. Tarımdaki bitkisel ve hayvansal üretimi etkileyen girdilerin daha düĢük maliyet ve daha yüksek verimlilik ile uygulanmasındaki kilit faktör tarımsal mekanizasyondur. Tarımsal üretimde çoğu girdinin dönemsel olarak kullanıldığı düĢünüldüğünde, tarım makinelerinin dönemsel değil, sabit girdi olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Dönemsel girdilerin etkin kullanımında en önemli görevi üstlenen traktör ve tarım makineleri değerlendirildiğinde, bir traktörün ekonomik ömrünün 10.000 saat veya 15 yıl olduğu bilinmektedir. Bu anlamda rasyonel ömrünü tamamlamıĢ traktörlerin kullanılmaya devam edilmesi sadece teknik ve ekonomik kayıplara değil, ekolojik zararlara ve can güvenliğinin tehlikeye girmesine de yol açmaktadır. Bu aĢamada mekanizasyon açısından traktör sayısının arttırılmasından çok, mevcut traktörler ve bu traktörlerle çalıĢan alet ve ekipmanların yenilenmesinin daha önemli olduğu ortaya çıkmaktadır. TR33 Bölgesi makineli tarım üretiminde Türkiye ortalamasının üzerinde yer almaktadır. Traktör sayısı dikkate alındığında TR33 Bölgesi Düzey 2 bölgeleri arasında ilk sırada olup Manisa ili de iller bazında birinci sıradadır. Tablo 6.75‟ten görüleceği gibi Türkiye‟deki özgül traktör yoğunluğu 44,18 iken TR33 Bölgesi‟nde bu oran 74,25 olarak Türkiye oranının çok üzerinde seyretmektedir. Traktör baĢına düĢen alan Türkiye genelinde 22,63 ha olup TR33 Bölgesi‟nde 13,47 ha‟dır. Bu da makineli tarım sektöründe traktör kullanımının yüksek oranda olduğunu ve Bölge içerisinde ise mekanizasyona verilen önemi vurgulamaktadır. Su Pompası Sabit Süt Sağım Tesisi Seyyar Süt Sağım Makinesi Biçerdöver Traktör 15.023 34 4.576 527 24.560 2.626 5.492 296 3.685 95 21.756 12.809 35.915 248 7.213 15 62.929 6.800 13 5.562 62 12.998 64.361 591 21.036 699 122.243 162.417 1.911 45.415 854 226.989 6.714 187.123 13.360 1.073.538 Ekim Makinesi 5.801 Pulluk Gübre Dağıtma Makinesi Tablo 6.74: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Tarımsal Araç ve Gereç Verileri (Adet) Afyonkarahisar 32.369 12.375 Kütahya 25.864 6.121 Manisa 84.537 9.902 UĢak 17.296 4.365 5.127 TR33 Bölgesi 160.066 26.396 26.363 Ege Bölgesi 309.182 76.756 65.630 1.363.295 403.006 357.196 591.886 Türkiye Kaynak: TÜĠK, 2009 Tablo 6.75: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Tarımsal Alan ve Traktör Verileri Toplam Alan (ha) Traktör Sayısı (Adet) Özgül Traktör Yoğunluğu (Traktör\1.000 ha) Traktör Başına Düşen Alan (ha) Afyonkarahisar* 486.068 24.560 50,53 19,79 Kütahya* 409.488 21.756 53,13 18,82 Manisa* 515.193 62.929 122,15 8,19 UĢak* 235.546 12.998 55,18 18,12 TR33 Bölgesi* 1.646.295 122.243 74,25 13,47 Ege Bölgesi** 2.791.944 226.989 81,30 12,30 24.294.681 1.073.538 44,18 22,63 Türkiye** Kaynak: *Ġl Tarım Müdürlükleri, 2009; **TÜĠK, 2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 6 : TARIM Sayfa 322 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 7: ÇEVRE 7.1. TR33 Bölgesi’nin Özellikleri 7.1.1. Afyonkarahisar İlinin Özellikleri 7.1.1.1. Yüzey Şekilleri Afyonkarahisar ili kuzeyi güneye, batıyı doğuya bağlayan doğal bir köprü gibidir. Yüzölçümü 11.543 km² olan Afyonkarahisar ilinin deniz seviyesinden yüksekliği 1.034 metre, yıllık sıcaklık ortalaması 11,2°C„dir. Afyonkarahisar, Türkiye'nin Ege, Akdeniz, Ġç Anadolu Bölgelerine yayılan bir ildir. Büyük kısmı Ege Bölgesi‟nin Ġç Batı Anadolu Bölümü‟nde bulunmaktadır. Güneyde bulunan BaĢmakçı, Dazkırı, Dinar ve Evciler ilçelerinin bazı toprakları Akdeniz Bölgesi sınırları içine girmektedir. Ġlin doğu ve kuzeydoğu kısımlarındaki bazı topraklar da Ġç Anadolu Bölgesi‟ne taĢmaktadır. Afyonkarahisar ili arazisinin %47,5'nı dağlar, %32,6'sını plâtolar ve %19,9'unu ovalar oluĢturmaktadır. 2.519 metre yüksekliği olan Sultandağları Afyonkarahisar‟ın en yüksek dağlarıdır. Ġldeki diğer dağlar Akdağ (2.449 m), Kumalar Dağları (2.447 m), Emirdağlar (2.307 m), Söğüt Dağları (1.919 m), Burgazdağı (1.754 m), Maymun Dağları (1.622 m) ve Bozdağ (1.250 m)‟dır. Tamamı kapalı bir havza durumunda olan Afyonkarahisar Ovası ile Çay ve Bolvadin ovaları ilin kuzeybatısından güneydoğusuna uzanmaktadır. Kuzeyden baĢlayarak birbirini takip eden Sincanlı, Sandıklı, ġuhut ve Dinar ovaları, ilin güneyinde yer almaktadır. Ġldeki diğer ovalar Dombay, Geneli, Çamurca ve Emirdağ ovalarıdır. Afyonkarahisar ilinde bulunan mağaraların envanteri kesin olarak yapılmamıĢtır. Bilinen mağaralar Kurtini, Buzluk, Dipevler/Ġncesuyu, Suçıkan, Balcam ve Karacamal ve Dipsiz mağaralarıdır. Buzluk Mağarası, Sultandağı‟nın zirvesinde, yaz ortasında buz üreten bir mağaradır. Afyonkarahisar, denizden çok yüksekte olmasına rağmen, suyu bol olan bir ildir. Afyonkarahisar ilinin akarsuları Sakarya ve Porsuk ile Karadeniz‟e, Büyük Menderes‟in kolu Küfi Çayı ile Ege Denizi‟ne akar; akarsular çevre illere su taĢıdığı gibi il sınırları içinde kalan küçük gölcükleri de beslemektedir. Akarçay sularını Eber Gölü‟ne boĢaltır, bu göl de fazlasını AkĢehir Gölü‟ne akıtır. Kaynağı Kocatepe'deki Kali Çayı‟nın suları da Eber Gölü‟ne akmaktadır. Afyonkarahisar ili göl bakımından da zengindir. AkĢehir Gölü‟nün ve Acıgöl‟ün yarısı il sınırları içerisindedir. Eber Gölü, Karamık Gölü ve Çapak Gölü il sınırları içerisindeki diğer göllerdir. Afyonkarahisar ilinde bulunan barajların listesi Tablo 7.1‟de yer almaktadır. Tablo 7.1‟de yer alan barajlara ek olarak, Dinar II HES Afyonkarahisar ilinde olup toplam kurulu gücü 3 MW ve yıllık ortalama enerji üretimi ise 16 GWh/yıl‟dır. Barajların yanısıra sulama amaçlı birçok gölet vardır. Bayat, Kayabelen, Kırka, Ortapınar, Serban, TaĢoluk, Tınaztepe baĢlıca göletlerdir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 323 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 7.1: Afyonkarahisar İlindeki Barajlar Baraj Adı Barajın Yeri Barajın Amacı* Depolama Hacmi (hm3) Açılış Yılı Yaşı Akdeğirmen Merkez ĠK 57 2007 3 Örenler Sandıklı S 41,5 1993 17 Selevir Çay S+TK 57 1964 46 Seyitler Çobanlar S 38 1964 46 *S: Sulama, TK: TaĢkın Koruma, ĠK: Ġçme ve Kullanma Suyu Kaynak: DSĠ 7.1.1.2. İklim Afyonkarahisar ilinde Ġç Anadolu‟nun diğer yörelerinde olduğu gibi karasal iklim hüküm sürmekle beraber geçiĢ iklimi özelliğini de göstermektedir. Ġlin doğusunda kalan topraklar Ġç Anadolu Bölgesi‟nin özelliklerini gösterirken, güneybatıda kalan çok küçük bir parçada Ege karakteristiğini görmek mümkündür. Yazları sıcak ve kurak, baharları ılık ve yağıĢlı, kıĢları soğuk ve kar yağıĢlıdır. Ġlin yıllık ortalama sıcaklığı 11,2°C„dir. En soğuk ay ortalama -3.3°C sıcaklık ile Aralık ayı, en sıcak ay ise ortalama 29,2°C sıcaklık ile Temmuz ayıdır. Afyonkarahisar‟da yıllık ortalama yağıĢ miktarı 417,8 kg/m 2‟dir. En çok yağıĢ Nisan ve Mayıs, en az yağıĢ Ağustos ve Eylül aylarında görülmektedir. YağıĢların %29,56‟sı kıĢ mevsiminde, %32,56‟sı ilkbaharda, %22,27‟si sonbaharda, %15,61‟i yaz aylarında görülmektedir. Tablo 7.2: Afyonkarahisar İli Mevsimlere Göre Ortalama Yıllık Yağış Miktarı ve Toplam Yağışın Mevsimlere Göre Dağılımı (%) Mevsimlere Göre Ortalama Toplam Yağışın Mevsimlere Mevsimler Yıllık Yağış Miktarı (kg/m2) Göre Dağılımı (%) KıĢ 41,47 29,56 Ġlkbahar 45,67 32,56 Yaz 21,90 15,61 Sonbahar 31,23 22,27 Kaynak: Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü (DMĠ) Afyonkarahisar ilinde hakim rüzgar yönü güney-güneydoğu Ģeklindedir. Ortalama rüzgar hızı saniyede 2,2 metredir. 7.1.1.3. Bitki Örtüsü ve Hayvan Toplulukları Afyonkarahisar ilinin doğal bitki örtüsü karasal iklimde görülen kuru orman topluluklarıdır. Halen dağlarda bu orman toplulukları yer alsa da düzlüklerdeki ormanlar tahrip edilmiĢ olup ovalarda bozkırlar bulunmaktadır. Afyonkarahisar ilinin topraklarının yaklaĢık %21‟i ormanlıktır. Ormanlarda görülen en sık ağaç türleri karaçam (pinus nigra), kızılçam (pinus brutia), kermes meĢesi (quercus coccifera), boylu ardıç (juniperus excelsa), kokulu ardıç (juniperus foetidissima) ve akça kesmedir. (phillyrea latifolia). Ġl sınırları içerisinde en fazla endemik türe sahip familyalar sırasıyla baklagiller (fabaceae), papatyagiller (asteraceae), ballıbabagiller (lamiaceae), sıracaotugiller (scrophulariaceae), karanfilgiller (caryophyllaceae), geven (astragalus) ve sığırkuyruğu (verbascum)‟dur. Su kaynaklarının bol olması nedeniyle Afyonkarahisar ili verimli toprak arazilerine sahiptir. Afyonkarahisar ili Ġç Anadolu, Ege ve Akdeniz Bölgelerinin birleĢtiği yerde olması ve dağlar, göller gibi değiĢik yer yüzü Ģekillerine sahip olması nedeniyle zengin floraya sahiptir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 324 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 7.1.1.4. Milli Parklar ve Koruma Alanları 7.1.1.4.1. Eber Gölü Yüzölçümü 150 km2 olan göl, 1992 yılında 1. Derece Doğal Sit Alanı ilan edilmiĢtir. Büyük ölçüde kirlenen göldeki ekolojik dengelerin bozulması sonucu göçmen kuĢların ziyaretleri azalmıĢtır. Gölde, sazan ve turna balığı ile karabatak, yaban ördeği, çulluk gibi kuĢlar da yaĢamaktadır. Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği kapsamında hazırlanan, AkĢehir ve Eber Gölleri Sulak Alan Yönetim Planı 27 Mart 2008 tarihinde Ulusal Sulak Alan Komisyonu (USAK) tarafından onaylanmıĢ ve çalıĢmalara baĢlanmıĢtır. 7.1.1.4.2. Karamık Gölü Çay ilçesi içerisinde yer alan gölün yüzölçümü 40 km2‟dir. 1993 yılında 1. Derece Doğal Sit Alanı ilan edilen gölde, saz kamıĢ üretimi yapılmaktadır. Gölde sazan ve turna balığı ile karabatak ve çulluk gibi kuĢlar da yaĢamaktadır. 7.1.1.4.3. Acıgöl Afyonkarahisar ve Denizli illeri sınırında bulunan gölün yüzölçümü 41,5 km2‟dir. Suyu sodalı olan gölden sodyum sülfat ve türevleri üretilmekle birlikte yaz kıĢ flamingolara ev sahipliği yapmaktadır. Ayrıca göl, martı, karabatak, yaban ördeği, turna, yaban kazı, pelikan, leylek gibi göçmen kuĢların uğradığı yerlerden biridir. 7.1.1.4.4. Karakuyu Göleti Dinar ilçesinde bulunan ve yüzölçümü yaklaĢık 11 km2 olan gölet 1994 yılında Yaban Hayatı Koruma Sahası, aynı zamanda 1. Derece Doğal Sit Alanı ilan edilmiĢtir. Gölde yetiĢen hasır otu, kamıĢ, nilüfer ve birçok bitki türü göldeki zengin florayı oluĢturmaktadır. Ayrıca gölet göçmen kuĢlarına da ev sahipliği yapmaktadır. 7.1.1.4.5. Dandindere Tabiatı Koruma Alanı Afyonkarahisar ili Emirdağ ilçesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Alanı 260 ha büyüklüğünde olan Dandin Deresi sedir ormanının, korunarak bilim ve eğitim çalıĢmalarının hizmetine sunulması ve doğal özelliği bozulmadan korunmasının sağlanması için 1994 yılında Tabiatı Koruma Alanı statüsüne alınmıĢtır. Ayrıca alanda boylu ardıç, kokara ardıç, katran ardıç ve saçlı meĢe türleri de bulunmaktadır. Hayvan türleri olarak tilki, kurt, porsuk, domuz, tavĢan, keklik ve bıldırcına rastlanmaktadır. 7.1.1.4.6. Başkomutanlık Tarihi Milli Parkı TR33 Bölgesi içerisinde, Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illeri sınırları içerisinde yer almaktadır. 26 Ağustos‟ta Kocatepe‟de baĢlayan ve 30 Ağustos 1922 Türk KurtuluĢ SavaĢı‟nın geçtiği yörelerdeki tarihi olgular bu milli parkın ana kaynak değerlerini oluĢturmaktadır. Kocatepe ve Dumlupınar bölümlerindeki ormanlık alanlar içerisinde birçok endemik türleri kapsayan bitki örtüsü ve yaban hayatı zenginlikleri bulunmaktadır. 7.1.1.4.7. Akdağ Tabiat Parkı Akdağ ve yakın çevresi, sahip olduğu dağ, kanyon, mevcut bitki örtüsü ve yaban hayatı değerleri nedeniyle korunması ve farklı rekreasyon kullanımlarına olanak sağlayacak Ģekilde geliĢtirilerek etkin bir Ģekilde gelecek kuĢaklara milli bir miras olarak bırakılabilmesi amacıyla korunmaktadır. 2000 yılından itibaren 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu kapsamındadır. Park alanı toplam 14.781 ha olup bu alanın 8.535,5 ha‟lık kısmı Afyonkarahisar ili Sandıklı ilçesi, kalan kısmı da Denizli ili Çivril ilçesi içinde yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 325 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Saha içerisinde geyik, Ģahin, doğan, atmaca ve akbaba türleri ile çok miktarda yaban hayvanı türü ve geniĢ bir flora bulunmaktadır. 7.1.1.4.8. Sultandağı Geyik Üretme İstasyonu Afyonkarahisar ili Sultandağı ilçesi sınırları içinde, nesilleri tehlikeye düĢen yaban hayvanlarından olan geyiğin kendi tabii yaĢama ortamlarında gerekli bakım tedbirlerini alarak korumak, üremelerini sağlamak ve tabii denge içindeki normal yoğunluğuna ulaĢtırmak ve daha sonra belirlenecek av amenajman planı doğrultusunda milli ekonomiye katkıda bulunacak Ģekilde devamlı ve düzenli bir av iĢletmeciliğine açılmasını sağlamak amacıyla oluĢturulmuĢtur. 7.1.2. Kütahya İlinin Özellikleri 7.1.2.1. Yüzey Şekilleri Kütahya ili, Ġç Batı Anadolu‟da yer almakta olup Ġç Anadolu Bölgesi‟nden Ege Bölgesi‟ne geçiĢ özelliği göstermektedir. Yüzölçümü 11.727 km2‟dir. Deniz seviyesinden yüksekliği 969 metre, yıllık sıcaklık ortalaması 10,6°C„dir. Ġl, dağların ve platoların ağırlıkta olduğu bir topoğrafik yapıya sahiptir. Topraklarının %57,5‟ini dağlar, %11‟ini ovalar, %31,5‟ini de platolar oluĢturmaktadır. Kütahya'da bulunan baĢlıca dağlar, Murat Dağı (2.312 m), Eğrigöz Dağı (2.181 m), ġaphane Dağları (2.121 m), GümüĢ Dağı (1.901 m), Türkmen Dağı (1.829 m), Simav Dağı (1.800 m), Yellice Dağı (1.764 m) ve YeĢil Dağ (1.533 m)‟dır. Ġlin önemli ovaları; Kütahya, Köprüören, TavĢanlı, AltıntaĢ, Aslanapa, Gediz, Simav ve Örencik ovalarıdır. Kütahya ili; Ege Denizi, Marmara Denizi ve Karadeniz‟e dökülen bazı akarsuların doğduğu yerdir. Ġl topraklarının çoğunluğu Susurluk Havzası‟nda bulunmaktadır. Diğer kesimler ise Sakarya ve Gediz Havzalarına girer. Kirmasti, Kocasu (Adırnaz), Kocaçay ve Simav‟ın suları Marmara Denizi‟ne, Felent ve Porsuk çaylarının suları Sakarya Nehri vasıtasıyla Karadeniz‟e, Gediz Çayı ise Ege Denizi‟ne dökülür. Porsuk Çayı, Murat Dağı‟nın kuzeydoğusundan doğar ve Kütahya‟daki en uzun nehirdir. Kütahya ilindeki akarsuların rejimleri düzensiz, debileri düĢüktür. Kütahya'da bulunan tek doğal göl Simav Gölü‟dür. Bunun dıĢında Kütahya‟da baraj gölleri vardır. Sulama ve taĢkın önlemek amacıyla Porsuk Baraj Gölü, Porsuk Çayı üzerine kurulmuĢtur. Gölün bir kısmı EskiĢehir il sınırları içinde yer alır. Yüksekliği 49,70 metre ve su depolama hacmi 525 milyon m3‟tür. Seyitömer Termik Santrali‟nin kullanma-soğutma ve Kütahya Ovası‟nın sulanması amacıyla Porsuk çayının bir kolu olan Felent Çayı üzerine kurulmuĢ olan Enne Barajı‟nın yüksekliği 24,50 metre ve su depolama hacmi 7 milyon m3‟tür. Kayaboğazı Baraj Gölü, Söğüt Baraj Gölü ve Çavdarhisar Baraj Gölü içme ve sulama amaçlı kullanılan diğer baraj gölleridir. Ayrıca Kütahya‟da Pullar, Yeniceköy, Çerte, Kuruçay ve Gümele göletleri yer almaktadır. AltıntaĢ (BeĢkarıĢ)'ta baraj yapımı devam etmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 326 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 7.3: Kütahya İlindeki Barajlar Baraj Adı Barajın Yeri Çavdarhisar Barajın Amacı* Depolama Hacmi (hm3) Açılış Yılı Yaşı Çavdarhisar S 34 1993 17 Enne Merkez SS 6,85 1972 38 Kayaboğazı TavĢanlı S+ĠK+SS 37 1987 23 Söğüt Merkez S 0,90 1983 27 *S: Sulama, TK: TaĢkın Koruma, ĠK: Ġçme ve Kullanma Suyu, SS: Sanayi Suyu Kaynak: DSĠ 7.1.2.2. İklim Kütahya'nın iklimi Ege, Marmara ve Ġç Anadolu arasında geçiĢ iklimi özelliği gösterir. Ġkliminde her üç iklim tipinin özelliklerini görmek mümkündür. Sıcaklık Ģartları daha çok Ġç Anadolu‟nun karasal iklim Ģartlarına benzese de step ikliminin dıĢında kalır. Kütahya'da ortalama sıcaklık ölçümleri aylara göre değiĢir. Yıllık sıcaklık ortalaması 10,6 0C'dir. Yüksekliği 1.000 metrenin altında olan ovalar Kütahya'nın en ılıman yerleridir. Buralardan yaylalara ve dağlık kesime doğru gidildikçe sıcaklık yavaĢ ve düzenli bir biçimde azalma gösterir. Kütahya'da yıllık ortalama yağıĢ miktarı 538 kg/m 2„yi bulur. Ancak bu değer bazı yerlerde azalırken bazı yerlerde ortalamanın üzerine çıkmaktadır. YağıĢ miktarındaki farklılığın en önemli nedeni yükseklik farklarıdır. En çok yağıĢ alan yerler GümüĢ, Yellice, YeĢil ve Türkmen dağlarıdır. Alçak yaylalar ile ovalık alanlar ilin az yağıĢ alan kesimleridir. En yağıĢlı ay Aralık, en kurak ay ise Ağustos'tur. YağıĢların %36,31 kıĢ mevsiminde, %29,34‟ü ilkbaharda, %22,58‟i sonbaharda, %11,78‟i yaz aylarında görülmektedir. Tablo 7.4: Kütahya İli Mevsimlere Göre Ortalama Yıllık Yağış Miktarı ve Toplam Yağışın Mevsimlere Göre Dağılımı (%) Mevsimlere Göre Ortalama Yıllık Toplam Yağışın Mevsimlere Göre Mevsimler Yağış Miktarı (kg/m2) Dağılımı (%) KıĢ 65,13 36,31 Ġlkbahar 52,63 29,34 Yaz 21,13 11,78 40,5 22,58 Sonbahar Kaynak: DMĠ Ġlde yağıĢlar ilçelere göre de farklılık gösterir. En çok yağıĢ alan ilçe Simav (783,4 kg/m2), en az yağıĢ alan ilçe ise TavĢanlı (469,8 kg/m2)‟dır. Kütahya ilinde egemen olan rüzgarlar; yıldız adı verilen kuzey rüzgarı ile karayel ve lodostur. Ġl merkezinde ortalama rüzgar hızı saniyede 1,6 metre olarak kaydedilmiĢtir. 7.1.2.3. Bitki Örtüsü ve Hayvan Toplulukları Kütahya ili bitki örtüsü bakımından Akdeniz, Karadeniz ve Ġç Anadolu Bölgelerinin bitki örtülerinin üçünün de özelliğini taĢır. Kütahya‟nın %53‟ü orman olup il ormanlarının %48‟i karaçam, %5‟i kızılçam, %14‟ü meĢe, %6‟sı ardıç, %1‟i kayın ve %1‟i ise sarıçam, göknar, kavak, kızılçam ve kestanedir. Kalan %25‟lik orman alanında ise ibreli ve yapraklı ağaç türleri karıĢık olarak yer almaktadır. Ormanlar özellikle platolarda yer almaktadır. Toprak örtüsünün zayıfladığı yerlerde meĢenin yerini ardıç çalılıkları alır. Farklı iklim özelliklerine bağlı olarak, bitki örtüsü de çeĢitlilik göstermektedir. Yellice, GümüĢ, Türkmen Dağları‟nın kuzey yamaçları ve bilhassa vadi içlerinin bitki örtüsü yarı nemli ormanlardır. Yellice dağının kuzey yamaçları ile 1.500 metre üzerinde kalan kesimlerindeki ormanlar Ģehre yakın olduğu için büyük ölçüde tahrip edilmiĢtir. Kuru ormanlar, Kütahya ve TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 327 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU çevresindeki bitki örtüsünün temelini oluĢturmaktadır ve dağların 1.500-1.600 metreden yüksek yerleri dıĢında kentin hemen tamamında yaygındır. Kuru ormanların hakim ağaç türleri karaçam, meĢe ve ardıç türleridir. Kuru ormanlar alanının belli kesimlerinde kızılçam toplulukları ile bazı bitki türleri yer almaktadır. Köprüören ve Kütahya ovaları ile YeĢildağ kütlesi güneyindeki tepelik alan arasında kalan yaylalar step görünümündedir. Flora bölgeleri düĢünüldüğünde, Kütahya ili Akdeniz, Avrupa-Sibirya (Öksin) ve Ġran-Turan fitocoğrafya bölgelerinin birbirlerine geçiĢ teĢkil ettiği ve her üç flora bölgesine ait bitkilerin bulunduğu bir yerde bulunmaktadır. Bu nedenle Kütahya‟da çok çeĢitli bitki türleri yer almakta olup bunlar arasında karaçam (Pinus nigra), ardıç türleri (Juniperus excelsa, Juniperus foetidissima), saçlı meĢe (Quercus cerris), mazı meĢesi (Quercus infectoria, çınar (Platanus orientalis), ılgın (Tamarix sp.), eĢek dikeni (Eryngium campestre), köpek papatyası (Artemisia campestris), eğik diken (Carduus nutans), imam kavuğu (Senecio vernalis), kadın aynası (Leguosia speculum-veneris), ay çiçeği (Helianthemum ledifolium), kuduz otu (Alyssum desertorum), uyuz otu (Scabioso argentea), sütleğen (Euphorbia macroclada), küre çiçeği (Globularia arientalis), geven (Astragalus microcephalus), ebegümeci (Malva neglecta), iğneli kardikeni (Acantholimon acerosum), yumrulu salkım otu, yumrulu tavĢan bıyığı (Poa bulbosa), küçük kuzu kulağı (Rumex acetosella), büyük androsas (Androsace maxima), karaçalı (Paliurus spina – christi) ve sığır kuyruğu (Verbascum lasianthum) vardır. Kütahya ve UĢak illeri sınırları içerisinde yer alan Murat Dağı, Akdeniz, Karadeniz ve Ġç Anadolu iklimlerinin etkisi altında bulunduğu için zengin bir floraya (%11) sahiptir. Bu çalıĢmaya göre, Kütahya ili florası Türkiye florasının (%31) neredeyse yarısını oluĢturmaktadır. Özellikle Kesik Söğüt, Kuzu Gölü, Asar Kale bölgelerinde endemik bitki türleri yoğun olarak bulunmaktadır. Murat Dağı‟ndaki endemik bitki türlerinin bilinçsizce toplanması ve göçebe sürülerin bilinçsizce otlatılması sonucu endemik bitki türleri yok olma tehlikesi ile karĢı karĢıyadır. Murat Dağı‟ndaki bitkilerin toplanması ile ilgili yasal düzenlemelerin yapılması, toplama öncesi ilgili kurum ve kuruluĢlardan izin alınması soruna getirilebilecek çözüm önerilerinden bir tanesidir. Kütahya ilindeki fauna türleri insan etkileri nedeniyle azalmıĢtır. Fauna türleri genel olarak göçmen ve yerli kuĢ türlerinden oluĢmaktadır. Koruma altına alınan türler ise güvercin (Columba sp.), guguk kuĢu (Cuculus canorus), tarla kuĢu (Alauda arvensis), sürmeli dağ bülbülü (Prunella ocularis), serçe (Passer domestricus), sığırcık (Stumus vulgaris), leĢ kargası (Corvus comix), ekin kargası (Corvus frugilegus), gelincik (Mustella nivalis), yaban domuzu (Sus scrofa scrofa) ağaç sansarı (Martes martes), kirpi (Erinaceus concolor), sincap (Spermophilis citellus), kertenkele (Acanthodactylus vulgaris), çayır kertenkelesi (Lacerta praticola), aditosbağa (Testudo graeca) ve kara yılan (Coluber jugularis)‟dır. 7.1.2.4. Milli Parklar ve Koruma Alanları 7.1.2.4.1. Kaşalıç Tabiatı Koruma Alanı Kütahya ili Domaniç ilçesi Durabey Köyü içerisindedir. Ġç Ege Bölgesi‟nde çevresi step ekosistemi ile kuĢatılmıĢ ve büyük ölçüde kayın ve karaçam ağaçlarının ağırlıklı olduğu; meĢe ve titrek kavak ağaçlarının da yer aldığı ve Karadeniz orman ekosisteminin özelliklerini yansıtan bir doğası vardır. Ayrıca ahlat, armut, eğrelti sarmaĢığı, sırımbağ, böğürtlen, öksürük otu, ısırgan, çiğdem, ayı üzümü, yüksük otu, papaz külahı, yabani çilek ve noel gülü gibi çeĢitli bitki türleri de bulunmaktadır. Alanda ayı, yaban domuzu, geyik, tilki, tavĢan, porsuk ve kirpi baĢta olmak üzere çeĢitli hayvan türleri de yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 328 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 7.1.2.4.2. Vakıf Çamlığı Tabiatı Koruma Alanı Kütahya ili TavĢanlı ilçesi, Vakıf Köyü sınırları içerisindedir. Vakıf Çamlığı, türü tükenmek üzere olan ehrami karaçamının dünya üzerindeki tek doğal yayılıĢ alanıdır. Yine sadece Türkiye‟de bulunan bir karaçam cinsi olan ebe çamı da bu alanda bulunmaktadır. Ayrıca ardıç, saçlı meĢe, titrek kavak, söğüt, ıhlamur gibi bitkiler de bulunmaktadır. Tilki, porsuk, domuz, tavĢan, keklik ve bıldırcın alanda bulunan baĢlıca hayvan türleridir. 7.1.2.4.3. 1000 Yıllık Kestane Ağacı Kütahya‟nın 7 km güneyinde Kumarı Köyü Boyacılar mevkiinde bulunur. Koruma altında bulunan üç kestane ağacı ilginç bir geliĢim göstermiĢ olup bugün de meyve vermeye devam etmektedir. 7.1.2.4.4. Mızık Çamı Domaniç ilçesinin Domur köyündedir. Osmanlı Devleti‟nin kurucusu Osman Gazi ve Orhan Gazi‟nin bebeklik beĢiklerinin kurulduğu bu çam koruma altına alınmıĢtır. 7.1.2.4.5. Koruma Altına Alınan Diğer Sahalar Simav : Gölcük Orman Ġçi Dinlenme Yeri Gediz : Muratdağı Orman Ġçi Dinlenme Yeri Gediz : Muratdağı Altıkulaç Çamı TavĢanlı : Çatak Kütahya Merkez: Çamlıca Orman Ġçi Dinlenme Yeri Kütahya Merkez: Enne Orman Ġçi Dinlenme Yeri Kütahya Merkez: Anasultan Orman Ġçi Dinlenme Yeri Kütahya Merkez: TavĢanlı Yolu Premidal Karaçam Alanı 7.1.3. Manisa İlinin Özellikleri 7.1.3.1. Yüzey Şekilleri Manisa ili coğrafi bakımdan Ege Bölgesi‟nin orta ve kuzeyinde olup batısı Asıl Ege, doğusu ise Ġç Batı Anadolu Bölgesi‟nde yer almaktadır. Yüzölçümü 13.253 km2 olan ilin yükseltisi ise 50 metre ile 850 metre arasında değiĢmektedir. Ege Denizi‟ne dikey olarak uzanan dağ sıraları arasında kalması nedeniyle birbirinden kesin çizgilerle ayrılabilen farklı yer yüzü Ģekillerine sahip olsa da, Manisa ili ağırlıklı olarak dağlarla kaplıdır. Ġl topraklarının %54,3‟ü dağlar, %27,8‟i platolar ve %17,9‟u ovalardan oluĢmaktadır. Manisa‟nın doğal sınırlarının önemli bir kısmını dağlar oluĢturur. Dağlar ilin doğu kesiminde daha düzenli, batısında ise dağınık biçiminde yükselmektedir. Manisa yöresindeki baĢlıca dağlar Spil Dağı (1.513 m), Bozdağlar (2.070 m), Demirci Dağları (1.800 m), Çal Dağı (1.034 m), Uysal Dağı (1.135 m), Yamanlar Dağı ve Yunt Dağı‟dır. Manisa ilindeki ovalar genellikle akarsular tarafından taĢınan alüvyonların birikmesi sonucu oluĢtukları için verimli olup baĢlıca tarım alanlarını oluĢturmaktadır. Manisa, Akhisar, AlaĢehir, GüneĢli, Salihli, Sarıgöl, Soma-Kırkağaç ve Turgutlu ovaları en önemli tarımsal alanlardır. Demirci Dağları‟nın etekleri Manisa‟daki platoların genel olarak bulunduğu yerdir. Kula-Gördes Platosu adı verilen bu alanlar volkanik oluĢumlarla kaplıdır. Denize dik olarak TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 329 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU uzanan dağların arasında kalan çöküntü alanlarında akarsular düzenli ve geniĢ vadiler oluĢturmuĢtur. Bunlar arasında Gediz, Bakırçay, Nif Çayı, Gördes-Kum Çayı ve AlaĢehir vadileri sayılabilir. Manisa‟daki önemli nehirler ise Gediz Nehri ve Bakırçay‟dır. Ġlin içinde yer aldığı Ege ve Gediz Havzalarına bağlı diğer nehirler ise AlaĢehir Çayı, Selendi Çayı, Demirci Çayı, DeliniĢ Çayı, Gördes Çayı, Kum Çayı ve Nif Çayı‟dır. Manisa ilindeki tek doğal göl Gölmarmara Gölü‟dür. Demirköprü, AvĢar, Budan ve SeviĢler adında baraj gölleri bulunmaktadır. Demirköprü Barajı‟ndaki 69 MW kurulu güce sahip olan HES yılda 193 GWh elektrik enerjisi üretimi yapabilmektedir. Tablo 7.5: Manisa İlindeki Barajlar Baraj Adı Barajın Yeri Barajın Amacı* Toplam Aktif Hacmi (hm3) Açılış Yılı Yaşı Gölmarmara Gölmarmara S+TK 305,8 1994 16 Demirköprü Salihli E+S+TK 765,3 1960 50 AvĢar AlaĢehir S+TK 71,2 1977 33 Buldan Buldan S 33,8 1967 43 Gördes Gördes ĠK+S+TK 434,8 2004 6 SeviĢler Soma SS+S 113,9 1982 38 *S: Sulama, TK: TaĢkın Koruma, E:Enerji, ĠK: Ġçme ve Kullanma Suyu, SS: Sanayi Suyu Kaynak: DSĠ 7.1.3.2. İklim Manisa ili, Akdeniz‟in ılıman iklimi ile Ġç Anadolu‟nun karasal ikliminin özelliklerine sahiptir. Ovalar ve vadilerde karasal nitelikte Akdeniz iklimi görülürken, dağlık bölgelerinde ve kuzeyindeki platolarda Ġç Anadolu„nun karasal ikliminin etkileri görülmektedir. Ġlde ortalama sıcaklık 170C‟dir. En sıcak aylar ortalama sıcaklığın 300C‟nin üzerine çıktığı Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarıdır. En soğuk ay Ocak ayıdır. Ortalama en düĢük sıcaklık Ocak ayı için 30C‟dir. Yıllık yağıĢ ortalaması 687,1 kg/m2„dir. YağıĢların çoğu kıĢ aylarında yağar, yazın yağıĢlar çok azdır. Tablo 7.6: Manisa İli Mevsimlere Göre Ortalama Yıllık Yağış Miktarı ve Toplam Yağışın Mevsimlere Göre Dağılımı (%) Mevsimlere Göre Ortalama Yıllık YağıĢ Toplam YağıĢın Mevsimlere Göre Mevsimler Miktarı (kg/m2) Dağılımı (%) KıĢ 112,86 42,47 Ġlkbahar 56,76 21,36 Yaz 44,16 16,62 Sonbahar 51,96 19,55 Kaynak: DMĠ Manisa‟da yazın ve kıĢın rüzgar çeĢitli yönlerden eser. Genelde doğu rüzgarı görülmektedir ve soğuktur. Sonbahar ve kıĢ aylarında güneybatıdan esen lodos, aynı zamanda en kuvvetli rüzgardır. Ġmbat rüzgarı yaz aylarında batıdan eser ve kısmen ova kesimlerini etkisi altına almaktadır. Yaz aylarında poyraz, kuzey rüzgarı serinletici etkilerini hissettirir ve ortalama rüzgar hızı saniyede 2,2 metredir. 7.1.3.3. Bitki Örtüsü ve Hayvan Toplulukları Manisa ili içerisinde batıdan doğuya doğru gidildikçe toprak, iklim ve topoğrafya gibi çevre koĢulları farklılaĢır. Bu farklılıklar bitki örtüsüne de yansımaktadır. Dağlar deniz TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 330 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU etkisinin iç kesimlere ulaĢmasını engellediği için buralarda karasal iklimin bitki örtüsü hakimdir. Manisa il topraklarının %37‟si orman ve makilerle kaplıdır. Manisa ili flora-fauna yönünden zengin olup alt bölgelerde ova bitkileri, yukarı bölgelere doğru makiler ve alpin bitkileri görülmektedir. GeniĢ bir alanı kaplayan makiler dağların kuzey ve batı yamaçlarında yer almaktadır. Ormanlar meĢe, diĢbudak, karaağaç, karaçam, kızılçam, ardıç, ahlat ve çınar ağaçlarından oluĢmaktadır. Yaygın maki türleri ise geniĢ yapraklı taĢ ıhlamuru, mastık, kocayemiĢ, funda, ladin, zeytin ve az miktarda da defne, kuĢkonmaz ve üvezdir. Bağlar ve zeytinlikler de geniĢ bir yer kaplamaktadır. Son yıllarda, yüksek kesimlerdeki doğal bitki örtüsünü olumlu anlamda etkilemek ve ekonomik fayda sağlamak amacıyla, deliceye zeytin aĢılaması, menengiçe antepfıstığı aĢılaması, ceviz, kestane, fıstıkçamı yetiĢtiriciliği yaygınlaĢmaktadır. Manisa ili zengin bitki örtüsü yanında oldukça çeĢitli yabani hayvan varlığına sahiptir. BaĢta doğu ve kuzeydeki dağlar, platolar olmak üzere, ilin yüksek kesimlerinde seyrek olarak geyik ve karacaya rastlanmaktadır. Aynı yörelerde daha sık olarak domuz, tilki, çakal, sincap, kirpi, boz ayı, tavĢan gibi yaban hayvanları bulunmaktadır. Ġlde kanatlı hayvanlar olarak; atmaca, Ģahin, yaban güvercini, sığırcık, çulluk, tahtalı ve çil keklik, leylek, yaban kazı ve yaban örneği türleri bulunmaktadır. Nehirler ile Marmara Gölü su alanı, sulak çayırları, sazlıkları ile su kuĢları için önemli bir kıĢlak ve kuluçka yeridir. Kutan, kara boyunlu batağan, karabatak, çamurcun, boz dalağan, sakarmeke, yılan kartalı, kızılbacak, mahmuzlu kız kuĢu, kuğu, angıt türleri yılın önemli bölümünü bu alanda geçirmektedir. Yine ilin göl ve barajlarında sazan, yılan balığı, tatlı su levreği, yayın gibi balık türleri bulunmaktadır. Etrafı sulak çayırlar ve sazlıklarla kaplı olan Gölmarmara ilçesindeki Marmara Gölü de kuĢ çeĢitliliğine imkan veren doğal bir çevre oluĢturmakta ve birçok kuĢ türünü barındırmaktadır. Bu özelliği ile ornitoloji meraklılarının ilgisini çekmektedir. 7.1.3.4. Milli Parklar ve Koruma Alanları 7.1.3.4.1. Spil Dağı Milli Parkı Manisa‟nın güneyinde yükselen Spil Dağı‟nda yer alan Milli Park, kent merkezinden 23 km uzaklıktadır. 60 metre yükseklikten baĢlayarak zirvede 1.513 metreye ulaĢan Spil Dağı‟nda Sandıkkale, Tantalos Kalesi gibi arkeolojik, Kybele gibi mitolojik değerler ile mağara, in, kanyon, dolin gibi jeofizik formasyonlar ve panoramik değerler bulunmaktadır. Spil Milli Parkı‟nda yüzü aĢkın endemik bitki, 70 kadar da Ģifalı bitki mevcuttur. Sümbül, çiğdem, siklamen, glayöl, menekĢe, papatya ve gelincik gibi çiçekli bitkilerin bulunduğu Spil Dağı‟nın en ünlü bitkisi, küçük orman açıklıklarında ve dere tabanlarının düzlüklerinde kümeler halinde yetiĢen lalelerdir. Alçak kesimlerde kızılçam daha yükseklerde ise karaçam, meĢe, ardıç, çınar, laden, defne, berberis, kuĢburnu ve yaban mersini bulunmaktadır. Yaban hayatı bakımından da keklik, tavĢan, çakal, yaban domuzu ve birçok ötücü kuĢ cinsi parkta yaĢayan hayvanlardır. 7.1.3.4.2. Peri Bacaları Kula ve çevresinde volkanik orijinli jeolojik yapı mevcuttur. Burgaz Mevkii‟nde Gediz Nehri‟nin üst kısmında, ısı değiĢiklikleri, yağmur, rüzgar ve erozyon sonucunda oluĢmuĢ, peri bacaları görünümlü doğal oluĢumlar vardır. 7.1.3.4.3. Kula Volkanları Kula yöresinde volkanik etkinlikler dördüncü zamanın baĢlarına kadar sürmüĢ ve genç volkanlar oluĢmuĢtur. SönmüĢ küçük volkanların bulunduğu bu alanda, çeĢitli dönemlerde püskürmeler olmuĢ ve lav akıntıları çevreye yayılmıĢtır. Bu özelliğinden dolayı TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 331 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU tarihte Kula ve çevresine Yanık Ülke (Katakaumene) denilmiĢtir. Ġzmir–Ankara yolu üzerinden de izlenebilen volkanik tepelerin en büyükleri Sandal ve Kara Divlit‟tir. 7.1.3.4.4. Bintepeler Salihli-Gölmarmara yolu üzerinde ve Gediz Nehri ile Marmara Gölü arasında kalan arazide irili ufaklı 90 kadar tümülüsün yer aldığı bir kral mezarlığı bulunmaktadır. Tümülüslerde ölü gömülen taĢ odaları yer almaktadır. En büyükleri Krezüs‟ün babası Kral Alyates ile Kral Gyges‟e ait olan tümülüslerin hemen hepsi ilk ve orta çağlarda tahrip edilmiĢtir. 7.1.4. Uşak İlinin Özellikleri 7.1.4.1. Yüzey Şekilleri UĢak ili komĢuları Kütahya ve Afyonkarahisar gibi Ġç Batı Anadolu Bölümü üzerinde yer alır. Yüzölçümü 5.539 km2'dir. Deniz seviyesinden yüksekliği 919 metre, yıllık sıcaklık ortalaması 12.50C‟dir. UĢak'taki dağlar ilin kuzey, kuzeydoğu ve doğu kesiminde toplanmıĢtır. Ġl topraklarının %57,5‟i platolardan, %37‟si dağlardan ve %5.5‟i de ovalardan oluĢmaktadır. UĢak ili genel olarak engebelidir. UĢak-Kütahya sınırındaki Murat Dağı 2.312 metre yüksekliğiyle ilin en yüksek kesimini oluĢturmaktadır. Yüksekliği 1.930 metre olan ve doğu kesimleri Afyonkarahisar sınırları içerisinde yer alan Bulkaz Dağı ikinci; 1.915 metre olan Ahır Dağı üçüncü yüksek dağdır. UĢak Ovası'nın kuzeyinde yer alan Elma Dağı'nın yüksekliği ise 1.805 metredir. Ulubey ilçesinde ise son yıllarda Türkiye'nin en büyük altın madenlerinin (149 ton metal altın rezerv) tespit edildiği 1.200 metre yükseltili KıĢla Dağı bulunmaktadır. Ġlin büyük bir bölümü platolardan oluĢmaktadır. UĢak ilinin önemli ovaları; Banaz Ovası, UĢak Ovası, Sivaslı Ovası ve Sirge Ovası‟dır. Banaz ve UĢak ovaları verimli topraklara sahiptir. Ġldeki önemli akarsular Büyük Menderes'in kolu olan Banaz Çayı ve Gediz Nehri'dir. Ayrıca Banaz Çayı ve Gediz Nehri'ne katılan çok sayıda küçük akarsu vardır. Akarsular üzerinde sulama ya da elektrik üretimi amacıyla baraj kurulmamıĢ; yerel halk tarafından motopomp kurularak sulama yapılmaktadır. Tablo 7.7: Uşak İlindeki Akarsular Toplam Uzunluğu Akarsu Adı (km) İl İçi Uzunluğu (km) Debisi (m3/sn) Bağlandığı Akarsu/ Döküldüğü Yer Banaz Çayı 155 133 146,48 Büyük Menderes EĢme Deresi 28,7 23 12,87 Büyük Menderes Gediz Çayı 386 58,5 318,73 Gediz Hamam Çayı 38 38 21,44 Büyük Menderes Yavu Çayı 31 31 17,34 Büyük Menderes Kaynak: UĢak Belediyesi UĢak ilinde doğal göl bulunmamakla birlikte çeĢitli göletler yer almaktadır. Göğem, Takmak, Karaağaç, Tokmak, Üçpınar, Karaahmetli, Yeleğen, YeĢilkavak, Alahabalı, Güneyköy, AltıntaĢ, Baltalı, Kızılhisar, KuĢdemir, Yenice, Dümenler göletleri bulunmaktadır. Takmak Göleti Ġl Özel Ġdarelerine bağlı olup sulama ve içme amaçlıdır. UĢak‟ta Gavurlar Deresi üzerinde sulama amacı ile Küçükler Barajı yapılmıĢtır. Ayrıca UĢak–Afyonkarahisar Karayolunun 50. km‟sinde Kozviran Barajı bulunmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 332 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 7.8: Uşak İlindeki Barajlar Baraj Adı Barajın Yeri Barajın Amacı * Küçükler Banaz S+ĠK Toplam Aktif Hacim Açılış Yılı Yaşı 12,5 2005 5 *S: Sulama, ĠK: Ġçme ve Kullanma Suyu Kaynak: DSĠ UĢak ilinde jeolojik yapıdan kaynaklı kanyonlar bulunmaktadır. Ulubey ilçesinde, UĢak-Karahallı karayolunun doğusunda bulunan Kazancı Deresi‟nin ve Banaz Çayı‟nın oluĢturduğu kanyonların toplam uzunluğu 75 km kadardır. 7.1.4.2. İklim UĢak ilinin iklimi Ege ve Ġç Anadolu Bölgeleri arasında bir geçiĢ özelliği göstermektedir. Yıl boyunca sıcaklık Ġç Anadolu iklimine göre yüksek değerlerde seyrederken, Kıyı Ege iklimine göre ise düĢük değerlerde seyretmektedir. Yazları sıcak ve kurak, kıĢları ise Ġç Anadolu'ya göre daha ılık geçen bir karasal iklim egemendir. Sıcaklık 15,4°C ile +40,2°C arasında seyreder. Yıllık sıcaklık ortalaması 12,5°C'dir. En soğuk ay Ocak (2,4°C), en sıcak ay da Temmuz (24,6°C)‟dur. YağıĢların çoğu kıĢ aylarında yağar. Yazın yağıĢ oldukça azdır. Yıllık yağıĢ ortalaması 528,9 kg/m2‟ dir. Tablo 7.9: Uşak İli Mevsimlere Göre Ortalama Yıllık Yağış Miktarı ve Toplam Yağışın Mevsimlere Göre Dağılımı (%) Mevsimler Mevsimlere Göre Ortalama Yıllık Toplam Yağışın Mevsimlere Göre Yağış Miktarı (kg/m2) Dağılımı (%) KıĢ 64,63 36,80 Ġlkbahar 53,4 30,40 Yaz 15,7 8,94 Sonbahar 41,9 23,86 Kaynak: DMĠ Ġlde yağıĢlar ilçelere göre de farklılık gösterir. En çok yağıĢ alan ilçe Banaz, en az yağıĢ alan ilçe ise EĢme'dir. UĢak'ta egemen olan rüzgarlar; günbatısı, gündoğusu ve karayeldir. Ġl merkezinde ortalama rüzgar hızı saniyede 1,9 metredir. 7.1.4.3. Bitki Örtüsü ve Hayvan Toplulukları UĢak ili coğrafi konumundan dolayı Akdeniz iklimi ile Ġç Anadolu'nun karasal iklimi arasında geçiĢ özelliği gösteren bir iklime sahiptir. KıĢlar soğuk olduğu için Akdeniz bitkilerinin çoğu burada yetiĢmez; genel olarak bitki örtüsü step görünümündedir. Fakat Ġç Anadolu‟ya göre daha fazla yağıĢ aldığından daha zengin bir bitki örtüsüne sahiptir. Ġl topraklarının %40‟ı orman ve fundalıklarla kaplıdır. Dağlık kesimlerde zengin bir orman örtüsü bulunmaktadır. Ġldeki ormanlarda genel olarak karaçam (pinus nigra), kızılçam (pinus brutira), meĢe ve ardıç (juniperus oxycedrus) ağaçları bulunmaktadır. UĢak‟ta endemik bitki olarak Acer monspessulanum tespit edilmiĢ, endemik hayvan bulunmamıĢtır. UĢak florası çok zengin olup baldırıkara (asplenium trichomanes), eğrelti (hypolepidaceae), gelincik (papaver rhoeas), çoban değneği (poligonum maritimum), cardalya draba, servi (cupressus sempervirens), kanarya otu (alcea pallida), tüylü laden (cistus creticus), yapraklı laden (c.salvifolius), nakıl (silene behen), ebe gümeci (malva sylvestris), dön baba (erodium malacoides), üçgül (trifolium purpureum), papatya (anthomis chia), koyun gözlü papatya (bellis prennis), kanarya otu (senecio vulgaris), anduz otu (inula viscose), tilki kuyruğu (amaranthus retrofilec I), sığır dili (anchusa leptophylla), eĢekhıyarı (ecbalium elaterium), crassulaceae (dam koruğu), euphorbia regida (sütleyen) ve ayrık otu (cynodon dactylon) il sınırları içerisinde yetiĢmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 333 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 7.1.4.4. Milli Parklar ve Koruma Alanları BaĢkomutanlık Tarihi Milli Parkı‟nın bir kısmı Banaz ilçesi Büyükoturak Kasabası sınırları içerisinde kalmaktadır. UĢak ilinde tabiatı koruma alanı olarak ayrılmıĢ bir saha yoktur. 7.1.4.4.1. Anıt Ağaç Banaz ilçesi Bahadır Köyü Tepedelen mevkiinde bulunan Tepedelen Çamı yedi kiĢinin ancak gövdesini sarabileceği bir çam ağacıdır. Orman Bakanlığı‟nca Anıt Ağaç olarak tescil edilmiĢ ve koruma altına alınmıĢtır. 7.1.4.4.2. Ulubey Kanyonu Ulubey ilçesinde jeolojik yapının özelliğinden oluĢmuĢtur. Kanyonların toplam uzunluğu 75 km‟ye ulaĢmaktadır. 7.2. Çevre Kirliliği ve Alınan Önlemler Dünyada yaklaĢık on yılda bir düzenlenen toplantı ve bildirgelerle çevre politikalarının geliĢimi ve çevre konusu ele alınmıĢ, çevre konusunun küresel düzeyde farkındalığının artırılmasına katkıda bulunulmuĢ, sorunların ancak ve ancak uluslararası iĢbirliği ile çözülebileceğine vurgu yapılmıĢtır. Günümüzde çevre meseleleri, hem küresel hem de yerel bir endiĢe kaynağıdır [Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB), Stratejik Plan 2010-2014]. AB yolunda ilerleyen Türkiye‟nin 2009 Ġlerleme Raporu‟nda, Türkiye‟nin atıklar, hava kalitesi, endüstriyel kirlilik ve risk yönetimi ile kimyasallar konusunda bazı ilerlemeler kaydettiği fakat genel uyum seviyesinin hâlâ yetersiz olduğu belirtilmiĢtir. Bu anlamda çevre konusu TR33 Bölgesi için sürdürülebilir kalkınma ve sağlıklı yaĢam alanları oluĢturulmasında etkili tedbirler alınması gereken önemli bir konudur. ÇOB 2007-2008 döneminde, çevre sorunlarını (hava kirliliği, su kirliliği, toprak kirliliği, atıklar, gürültü kirliliği, görsel kirlilik, orman tahribatı, erozyon, asit yağmurları, plansız kentleĢme, kıyı tahribatı, mera tahribatı, koku problemi, biyolojik çeĢitlilik ve habitat kaybı, sulak alan kayıpları ve varsa diğer sorunlar) dikkate alarak il sınırları içerisinde görülen bu sorunların önem ve önceliklerini ortaya koyacak Ģekilde “Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri” oluĢturmuĢtur [ÇOB, Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Planlama Genel Müdürlüğü (ÇEDGM), Türkiye Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri Değerlendirme Raporu (2007-2008), 2010 Yayın:9]. Bu envanter sonuçlarına göre, TR33 Bölgesi‟nde genel anlamda hava ve su kirliliği sorunları öncelikli konular olarak ortaya çıkmıĢtır. Bunların yanında atıklar, toprak kirliliği, plansız kentleĢme, görsel kirlilik ve asit yağmurları da diğer sorunlar arasında yer almıĢtır. 7.2.1. Hava ve Hava Kirliliği 7.2.1.1. Hava Kalitesi ÇOB‟un Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi (HKDY) Yönetmeliği 6 Haziran 2008 tarihli ve 26898 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanarak yürürlüğe girmiĢtir. Bu yönetmeliğin yürürlüğe girmesi ile 2 Kasım 1986 tarih ve 19269 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği yürürlükten kaldırılmıĢtır. 5 Mayıs 2009 tarihli ve 27219 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanan “Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ile de yönetmeliğin Ek-I A‟sında değiĢiklik yapılmıĢtır. Yönetmelikle mevcut hava kalitesi sınır değerlerinin 1 Ocak 2014 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 334 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU tarihine kadar kademeli olarak azaltılması ve o tarihten sonra kademeli olarak AB hava kalitesi limit değerlerine uyum sağlanması hedeflenmektedir. Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği geçiĢ dönemi hava kalitesi standartları çerçevesinde 31.12.2013 tarihine kadar yürürlükte olacak olan Geçici Madde 1‟e göre hava kirliliğinin çok hızlı artıĢ gösterdiği durumlarda uyarı kademeleri uygulanacaktır. Kükürt dioksit ve partikül maddelerden ileri gelen hava kirlenmeleri için uyarı kademeleri Tablo 7.10‟da verilmiĢtir (ÇOB, Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği, Resmi Gazete Sayı: 26898, 06.06.2008). UVS-kıĢ sezonu ortalaması (1 Ekim-31 Mart) Hedef Sınır Değer (Yıllık Aritmetik Ortalama) Hedef Sınır Değer (KıĢ Sezonu Ort.) UVS*** 250 Sınır değer 125 µg/m3 olana kadar yıllık eĢit azaltım 60 Azaltım öngörülmemiĢtir. 120 Azaltım öngörülmemiĢtir. 150 60 Azaltım öngörülmemiĢtir. Sınır değer 20 µg/m3 olana kadar yıllık eĢit azaltım Sınır değer 100 µg/m3 olana kadar yıllık eĢit azaltım 340 310 280 250 225 200 175 150 125 52 44 36 28 20 260 220 180 140 100 KVS* 300 UVS-kıĢ sezonu ortalaması (1 Ekim-31 Mart) 200 Sınır değer 90 µg/m3 olana kadar yıllık eĢit azaltım 178 156 134 112 90 UVS 150 Sınır değer 60 µg/m3 olana kadar yıllık eĢit azaltım 132 114 96 78 60 2014 370 HKDY Yönetmeliği EK-I 400 2013 KVS* Azaltım öngörülmemiĢtir. Sınır değer 250 µg/m3 olana kadar yıllık eĢit azaltım 2012 900 Sınır Değerin Yıllık Azaltımı 2011 Saatlik UVS** Partikül Madde (PM10) Sınır Değer (µg/m3) 2010 Ortalama Süre 2009 Kükürtdioksit (SO2) Kirletici Tablo 7.10: Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliğine Göre Kükürtdioksit (SO2) ve Partikül Madde (PM10) Sınır Değerleri ile Uyarı Eşikleri Uyarı Eşiği 1. seviye: 500 µg/m3 2. seviye: 850 µg/m3 3. seviye: 1.100 µg/m3 4. seviye: 1.500 µg/m3 (Verilen değerler 24 saatlik ortalamalardır.) 1. seviye: 260 µg/m3 2. seviye: 400 µg/m3 3. seviye: 520 µg/m3 4. seviye: 650 µg/m3 (Verilen değerler 24 saatlik ortalamalardır.) *KVS: Kısa Vadeli Sınır Değerler **Uzun vadeli sınır değerleri ***UVS: Bitkilerin ve hayvanların da etkilendiği hassas ortamlar için Kaynak: ÇOB 7.2.1.1.1. Afyonkarahisar ÇOB‟un 2007-2008 yıllarını içeren “Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri” değerlendirme raporunda Afyonkarahisar ili için hava kirliliği çevre sorunlarında ikinci öncelikli sorun olarak ele alınmaktadır. Kuzey Ege Kalkınma Ajansı tarafından Bölge Planı hazırlık çalıĢmaları kapsamında 21 Temmuz 2010 tarihinde Afyonkarahisar‟da düzenlenen Çevre ve Orman ÇalıĢtayı‟nda ise hava kirliliği birinci öncelikli çevre sorunu olarak ortaya çıkmıĢtır. Dönem dönem yapılan TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 335 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU değerlendirmelerde hava kalitesindeki iyileĢmenin giderek arttığı belirtilmiĢtir. Yine çalıĢtay sonuçlarına göre, hava kirliliğinin en önemli nedeni olarak özellikle kıĢ aylarında evsel nitelikli yakıtların doğaya salmıĢ olduğu kirlilik gösterilmiĢtir (Kuzey Ege Kalkınma Ajansı, Afyonkarahisar Çevre ve Orman ÇalıĢtayı, 21.07.2010). Afyonkarahisar ilinde hava kirliliğinin sebepleri evsel ısınma, sanayi ve trafik olarak sıralanmaktadır. Yine Afyonkarahisar‟da hava kalitesine etki eden faktörler ise meteorolojik ve topoğrafik gibi tabii faktörlerin yanısıra nüfus, ısınmada ve sanayide kullanılan yakıtların kalitesi, sanayide çevreye uyum göstermeyen teknoloji kullanımı, trafik yoğunluğu, bilinçsiz yakıt kullanımı ve kazanların tekniğine uygun olarak kullanılmaması gibi suni faktörlerdir. TR33 Bölgesi‟ndeki diğer iller gibi, Afyonkarahisar ilinde de özellikle kıĢ aylarında evsel ısınma amaçlı kullanılan fosil yakıtlardan kaynaklanan hava kirliliği (SO2 ve PM10) göze çarpmaktadır. Bununla birlikte ulaĢımda bir kavĢak noktası olması nedeniyle yaĢanan trafik yoğunluğunun getirdiği kirleticiler de Afyonkarahisar‟da hava kirliliğinde önemli rol oynamaktadır. Afyonkarahisar‟da hava kirliliğinin giderilmesinde karĢılaĢılan güçlükler önem sırasına göre mali imkansızlıklar, toplumun konu ile ilgili bilinç eksikliği, personel yetersizliği, denetimlerin yetersizliği, ölçüm ekipmanlarının yetersizliği, kazanları yakan ateĢçilerin yetersiz oluĢu, kaliteli yakıt teminindeki zorluklar, kurumsal ve yasal eksiklikler olarak ortaya çıkmaktadır. Afyonkarahisar‟da hava kirliliğinin giderilmesi için öncelikle kaliteli yakıt kullanımının sağlanması, TR33 Bölgesi‟ndeki orman alanı en düĢük il olması nedeniyle yeĢil alanların arttırılması, Bölge‟deki toplumun bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Yine 2007 yılı sonunda ilde kullanılmaya baĢlanan doğal gaz kullanımının yaygınlaĢtırılması, mümkün olan yerlerde ısınmada öncelikle jeotermal kaynakların tercih edilmesi, kazan yakan ateĢçilerin eğitimlerinin kontrol altına alınması ve kazanların usulüne uygun olarak yakılmasının sağlanması, motorlu taĢıtların egzoz emisyonlarının sıkı kontrolünün yapılması alınabilecek önlemler olarak sıralanabilir. TÜĠK hava kalitesi verilerine göre, Afyonkarahisar ilindeki son 3 yıla ait hava kalitesi grafiği Grafik 7.1‟de verilmiĢtir. 400 Afyonkarahisar KıĢ Sezonu (SO2) 350 Afyonkarahisar Yıllık (SO2) 300 Afyonkarahisar KıĢ Sezonu (PM10) 250 Afyonkarahisar Yıllık (PM10) 200 SO2 2010 Yılı KVS Değeri 150 PM10 2010 Yılı KVS Değeri 100 SO2 2013 Yılı KVS Değeri PM10 2013 Yılı KVS Değeri 50 0 2007 2008 2009 Grafik 7.1: Afyonkarahisar İli Son 3 Yıla Ait Hava Kalitesi Grafiği Kaynak: TÜĠK TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 336 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Grafik 7.1‟den de görüleceği üzere son 3 yıla ait TÜĠK hava kalitesi verilerine göre genel anlamda Afyonkarahisar‟da hava kirliliğinin giderek iyileĢtiği görülmektedir. Ancak Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliğe göre PM10 değerlerinin özellikle kıĢ sezonunda yüksek seyrettiği ve 2013 yılı hava kalitesinde hedeflenen kısa vadeli sınır değerlere bakıldığında, 2013 yılı için konulan hedef değerin üzerinde olduğu görülmektedir. Genel olarak PM10 değerlerinin iyileĢtirilmesi ve bu iyileĢmenin sürdürülebilir olması gerekmektedir. 7.2.1.1.2. Kütahya Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri değerlendirme raporunda hava kirliliğinin birinci öncelikli sorun olduğu 22 il içerisinde Kütahya‟da bulunmaktadır. Kütahya ilinde hava kirliliğine neden olan kaynaklar önem derecelerine göre evsel ısınma, sanayi ve trafik Ģeklinde ortaya çıkmıĢtır. Hava kalitesine etki eden faktörler ise önem sıralarına göre topoğrafik ve meteorolojik gibi tabii faktörler ile kullanılan yakıtların kalitesi, bu yakıtların bilinçsiz kullanımı ve kazanların tekniğine uygun yakılmaması gibi faktörlerdir. Kütahya ilinde özellikle kıĢ aylarında gözle görülür hava kirliliği mevcuttur. Bunun sebebi, Kütahya ilinin arazi yapısı ve topoğrafik durumundan kaynaklanmaktadır. Kütahya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü‟nün hazırlamıĢ olduğu hava kirliliği raporunda “dağ veya tepelerle çevrilmiĢ vadiler, çanak Ģeklindeki yayla ve ovalar, doğal hava akımlarının az olduğu yerlerdir” açıklaması yapılarak Ģehrin doğal konumundan kaynaklı hava kirliliği vurgulanmıĢtır (Kütahya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Hava Kirliliği Raporu). Raporda Kütahya‟da özellikle kıĢın rüzgarların ters yönde estiği, Ģehrin yerleĢtiği ve dağlar arasında kalan vadi yüzünden gece soğuyan havanın yamaçlardan tabana doğru hareket ettiği ve sıcak havayı yukarı doğru ittiği açıklanmıĢtır. Bu olayın gece boyunca soğuk hava tabakasının kalınlığının artmasına, Ģehrin üzerini kaplamasına neden olduğu ve ertesi gün yavaĢ yavaĢ ısınarak kaybolduğu belirtilmiĢtir. Özellikle kıĢ aylarında bu kirli ve sisli görünümündeki tabaka çıplak gözle rahatlıkla görülebilmektedir. Bununla birlikte Kütahya‟da sanayi kolları ağırlıklı olarak toprağa ve madene dayalıdır. Partikül Madde toz, kül ve uçucu maddelerden oluĢur ve sanayi tesisleri, termik santraller, ikincil kimyasal reaksiyonlar ve doğal sebepler ile meydana gelmektedir. Kütahya‟da bulunan TKĠ‟ye bağlı SLĠ ve GLĠ‟de üretilen tüvenan kömürlerin büyük bir kısmı EÜAġ Termik Santrallerine verilmektedir (http://www.sli.gov.tr). Bu iĢletmelerin bacalarında filtreleme sistemi olmasına rağmen çevreye saldıkları partikül madde ve kükürt dioksit yüksek seviyelerdedir. Bu iĢletmelerden çıkan partikül madde ve kükürt dioksitler, evsel ısınmadan kaynaklanan kirleticilerle birleĢtiğinde özellikle kıĢ aylarında havadaki kirlilik gözle görülebilir seviyede olmaktadır. 2009 yılına kadar Kütahya‟nın dört farklı noktasında hava kirliliği ölçümleri yapılmıĢtır. 2009 yılından sonra ise Kütahya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü‟nün karĢısında bulunan tam otomatik ölçüm istasyonu ile ölçümler yapılmıĢ ve değerlendirilmiĢtir. Bu istasyonda SO2 ve PM10 ölçümleri yapılmakta ve ölçüm sonuçları valilik binası önünde bulunan bilboardda verilmektedir (Kütahya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010). Grafik 7.2‟de yer alan son üç yıla ait hava kalitesi ölçüm sonuçları karĢılaĢtırıldığında yıllar itibarıyla hava kalitesinin giderek iyileĢtiği görülmektedir. Bununla birlikte son üç yıla ait bu ölçüm sonuçlarına göre Tablo 7.10‟daki KVS değeri ve ilk uyarı eĢiğinin aĢılmadığı görülmektedir. Ancak 5 Mayıs 2009 tarihli ve 27219 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanan Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği‟nde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 337 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Yönetmeliğe göre 2013 yılı hedeflenen sınır değerlere bakıldığında PM10 değerlerinin iyileĢtirilmesi ve bu iyileĢmenin sürdürülebilir olması gerekmektedir. 400 350 300 Kütahya KıĢ Sezonu (SO2) Kütahya Yıllık (SO2) 250 Kütahya KıĢ Sezonu (PM10) Kütahya Yıllık (PM10) 200 SO2 2010 Yılı KVS Değeri 150 PM10 2010 Yılı KVS Değeri SO2 2013 Yılı KVS Değeri 100 PM10 2013 Yılı KVS Değeri 50 0 2007 2008 2009 Grafik 7.2: Kütahya İli Son 3 Yıla Ait Hava Kalitesi Grafiği Kaynak: TÜĠK, Hava Kalitesi Ġstatistikleri, 2010 Kütahya‟da baskın hava kirletici olarak PM10 ön plana çıkmaktadır. Kütahya‟da hava kirliğinin giderilmesinde karĢılaĢılan baĢlıca sorunlar; personel yetersizliği, yeterli denetim yapılamaması, ateĢçilerin eğitimsiz olması, toplumda bilinç oluĢturulmaması, kurumsal ve yasal yetersizliklerdir. Bu sorunları bertaraf etmek için, kaliteli yakıt kullanımı, kömür gibi fosil yakıtların yerine doğal gaz kullanımının arttırılması (Kütahya‟da 2005 yılı ortasından beri doğal gaz kullanılmaktadır), bacalara filtre takılması, motorlu taĢıtlarda egzoz gazı ölçümlerinin tam yapılması, sanayi kuruluĢlarının emisyon izni almaları, sanayi kuruluĢlarının yerleĢim alanlarından uzaklaĢtırılması, Bölge‟de yaĢayanların bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi, yeĢil alanların korunması, binalarda ısı yalıtımının yapılması gibi çeĢitli önlemler alınabilir. 7.2.1.1.3. Manisa Çevre ve Orman Bakanlığı‟nın 2007-2008 yıllarını içeren Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri değerlendirme raporunda Manisa ili için hava kirliliği çevre sorunlarında ikinci öncelikli sorun olarak ortaya çıkmıĢtır. Manisa‟da da Kütahya‟da olduğu gibi meteorolojik ve topoğrafik yapının neden olduğu ve özellikle kıĢ sezonunda kirli hava tabakası oluĢtuğu görülmüĢtür. 180 günlük kıĢ sezonunda (1 Ekim ve 31 Mart) ortalama sıcaklığın 9,20 derece olduğu, rüzgar hızının ise 1 m/sn‟nin altında kaldığı tespit edilmiĢtir. Kentin hemen güneyinde oldukça dik yükselen Spil Dağı ısınarak kent üzerinde sıcak bir hava tabakası oluĢturmakta, baca ve egzozlardan çıkan gazlar bu sıcak tabakayı aĢamadığı için kent üzerinde asılı kalarak inversiyon tabakası oluĢturmaktadır. Manisa ilinde hava emisyonu çalıĢmalarında kullanılan Hava Kalitesi Ġzleme Ġstasyonu 2005 yılı Eylül ayından beri faaliyet göstermektedir. Ġstasyon uluslararası kabul edilmiĢ referans ve eĢdeğer metotlara uygun olarak çalıĢan SO2 ölçüm cihazı ve PM10 ölçüm cihazları ile tam otomatik olarak 24 saat boyunca kesintisiz ölçüm yapmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 338 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Manisa‟da hava kirliliği, doğal gazın 2006 yılı sonlarına doğru kullanıma baĢlanması ve 2007‟de bu kullanımın artmasıyla beraber önemli ölçüde azaltılmıĢtır. Grafik 7.3‟te görüleceği üzere Manisa ilinde hava kalitesi son 3 yılda büyük oranda iyileĢmiĢtir. Genel olarak Manisa ilinde Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliğe göre 2013 yılı hedeflenen sınır değerlere 2009 yılı itibarı ile ulaĢıldığı görülmektedir. Hava kalitesinin ulaĢtığı bu seviyenin korunarak daha da iyileĢtirilmesi, sürdürülebilir bir yaĢam alanı ve sağlıklı ortam oluĢturulması ve bununla birlikte AB hava kirliliği kriterlerine uyumun sağlanması açısından büyük öneme sahiptir. 400 350 Manisa KıĢ Sezonu (SO2) 300 Manisa Yıllık (SO2) 250 Manisa KıĢ Sezonu (PM10) Manisa Yıllık (PM10) 200 SO2 2010 Yılı KVS Değeri 150 PM10 2010 Yılı KVS Değeri SO2 2013 Yılı KVS Değeri 100 PM10 2013 Yılı KVS Değeri 50 0 2007 2008 2009 Grafik 7.3: Manisa İli Son 3 Yıla Ait Hava Kalitesi Grafiği Kaynak: Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Manisa‟da hava kirliliğine neden olan kaynaklar önem sıralarına göre evsel ısınma, sanayi ve trafik olarak belirtilmiĢtir. Hava kirliliğine etki eden faktörler olarak sırasıyla; tabii faktörlerden meteorolojik ve topografik sıralanmıĢ ve suni faktörler olarak kullanılan yakıtların kalitesi, plansız kentleĢme, trafik, bilinçsiz ve yanlıĢ yakma teknikleri, sanayide çevreye uyum göstermeyen teknolojilerin kullanımı ön plana çıkmıĢtır. Manisa‟da hava kirliliğin giderilmesinde karĢılaĢılan güçlükler önem sırasına göre toplumsal bilinç eksikliği, kurumsal ve yasal eksiklikler, personel yetersizliği ve buna bağlı olarak yeterli denetim yapılamaması, kazanları yakan ateĢçilerin eğitimsiz olması sayılabilir [ÇEDGM, Türkiye Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri Değerlendirme Raporu (20072008), 2010 yayın: 9] Manisa‟da hava kirliliğinin giderilmesi için öncelikle kaliteli yakıt kullanımının sağlanması, bacalara filtre takılması zorunluluğu getirilmesi, toplumu bilgilendirme ve bilinçlendirme çalıĢmaları yapma, motorlu taĢıtların egzoz emisyonlarının sıkı kontrolünün yapılması, standartlara uygun kaliteli yakma sistemleri seçimi, sanayi kuruluĢlarının sürekli ve düzenli kontrol edilmesi, sanayi tesislerinin yerleĢim alanları dıĢına taĢınması, binalarda ısı yalıtımı sağlanması, sanayi kuruluĢlarının emisyon izni almaları gibi önlemlerin alınması sıralanabilir. Ayrıca doğal gaz kullanımının yaygınlaĢtırılması, kazan yakan ateĢçilerin eğitimlerinin kontrol altına alınarak bu iĢlemin titizlikle yapılmasının sağlanması, yeĢil alanların artırılması alınabilecek önlemler olarak sıralanabilir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 339 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 7.2.1.1.4. Uşak Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri değerlendirme raporunda UĢak ili için de hava kirliliği çevre sorunlarında ikinci öncelikli sorun olarak ortaya çıkmıĢtır. Kuzey Ege Kalkınma Ajansı tarafından Bölge Planı hazırlık çalıĢmaları kapsamında 29 Temmuz 2010 tarihinde UĢak‟ta yapılan Çevre ve Orman ÇalıĢtayı‟nda hava kirliliği 3. önemli çevre sorunu olarak ortaya çıkmıĢtır. Yapılan değerlendirmeler sonucunda hava kalitesinin gittikçe iyileĢtiği sonucuna varılmıĢtır. En önemli hava kirliliği nedeni olarak özellikle kıĢ aylarında meydana gelen inversiyon gösterilmiĢtir (Kuzey Ege Kalkınma Ajansı, UĢak Çevre ve Orman ÇalıĢtayı, 29.07.2010). UĢak ilinde hava kirliliğine neden olan kaynaklar önem sırasına göre sanayi, evsel ısınma ve trafik olarak sıralanmaktadır. UĢak‟ta hava kalitesine etki eden tabii faktörler olarak sadece meteorolojik faktörler gösterilmiĢ, suni fakörler ise sanayi kuruluĢlarının yanlıĢ yer seçimi, sanayide çevreye uyum göstermeyen teknoloji kullanımı, yakıtların bilinçsiz kullanımı ve yakılan kazanların tekniğine uygun yakılmaması, ısınmada ve sanayide kullanılan yakıtların kalitesi, plansız kentleĢme, nüfus artıĢı, trafik yoğunluğu ve ormanların tahribi Ģeklinde sıralanmıĢtır. TR33 Bölgesi‟ndeki diğer illerde olduğu gibi, UĢak‟ta da özellikle kıĢ aylarında evsel ısınma amaçlı kullanılan kömürlerden kaynaklanan hava kirliliği (SO2 ve PM10) göze çarpmaktadır. Genel olarak UĢak ilinde, Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliğe göre 2013 yılı hedeflenen kısa vadeli sınır (KVS) değerlere 2009 yılı itibarı ile ulaĢıldığı görülmektedir. UĢak, TR33 Bölgesi illeri ile karĢılaĢtırıldığında hava kalitesi en fazla iyileĢtirilmiĢ il olarak göze çarpmaktadır. Hava kalitesinin getirildiği bu seviyenin korunarak daha da iyileĢtirilmesi, sürdürülebilir bir yaĢama alanı ve sağlıklı ortam oluĢturulması, bununla birlikte AB hava kirliliği kriterlerine uyum gösterilmesi büyük önem arz etmektedir. TÜĠK hava kalitesi verilerine göre, son 3 yıla ait hava kalitesi grafiği Grafik 7.4‟te verilmiĢtir. 400 350 300 UĢak KıĢ Sezonu (SO2) UĢak Yıllık (SO2) 250 UĢak KıĢ Sezonu (PM10) UĢak Yıllık (PM10) 200 SO2 2010 Yılı KVS Değeri 150 PM10 2010 Yılı KVS Değeri SO2 2013 Yılı KVS Değeri 100 PM10 2013 Yılı KVS Değeri 50 0 2007 2008 2009 Grafik 7.4: Uşak İli Son 3 Yıla Ait Hava Kalitesi Grafiği Kaynak: TÜĠK TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 340 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU UĢak‟ta hava kirliliğinin giderilmesinde karĢılaĢılan güçlükler önem sırasına göre personel yetersizliği, buna bağlı olarak yeterli denetim yapılamaması ve kazanları yakan ateĢçilerin eğitimsiz olması, ölçüm aleti yetersizliği, mali imkansızlıklar, iyi kalite yakıt temininde yaĢanan zorluklar ve toplumdsal bilinç eksikliği sayılabilir. UĢak‟ta hava kirliliğinin giderilmesi için yapılması gerekenler arasında öncelikle kaliteli yakıt kullanımının yaygınlaĢtırılması, standartlara uygun kaliteli yakıt seçimi, sanayi kuruluĢlarının emisyon izni almaları, yeĢil alanların artırılması, motorlu taĢıtların egzoz emisyonlarının sıkı kontrolünün yapılması, sanayi kuruluĢlarının sürekli ve düzenli kontrol edilmesi, toplumun bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi, bacalara filtre takılması zorunluluğu getirilmesi, sanayi tesislerinin yerleĢim alanları dıĢına taĢınması, binalarda ısı yalıtımı sağlanması sıralanabilir. Ayrıca doğal gaz kullanımının yaygınlaĢtırılması, kazan yakan ateĢçilerin eğitimlerinin kontrol altına alınarak titizlikle yapılmasının sağlanması alınabilecek diğer önlemler olarak sıralanabilir. Hava kirliliği sorunu TR33 Bölgesi‟ndeki illerden Afyonkarahisar, Manisa ve UĢak illerinde 2. derece öneme sahip çevre sorunu iken Kütahya ilinde 1. derece öneme sahip çevre sorunudur. TR33 Bölgesi için baskın kirletici olarak PM10 öne çıkmaktadır. Özellikle kıĢ aylarında ısınmadan kaynaklı hava kirlenmesi yaĢanmakta ve kıĢ sezonunda hedef sınır değerlerin aĢıldığı görülmektedir. Bu nedenle TR33 Bölgesi‟ndeki illerin Merkez ve Merkez ilçeleri I. Grup Kirli Ġller grubunda yer almaktadır. ÇOB Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü‟nün 2009-2010 dönemi kıĢ sezonu öncesi yayımladığı 30 Temmuz 2009 tarihli Hava Kirliliğinin Kontrolü ve Önlenmesi Genelge‟sine (Genelge 2009/15) göre TR33 Bölgesi‟ndeki illerin kirlilik dereceleri Tablo 7.11‟de verilmiĢtir. Tablo 7.11: TR33 Bölgesi İllerinin Kirlilik Derecelendirmesi Merkez ve Merkez İl Adı I. Grup Kirli İlçeler İlçeler Kirlilik Grubu II. Grup İlçeler Afyonkarahisar I - Tüm Ġlçeler Kütahya I Emet, Gediz, TavĢanlı Diğer Ġlçeler Manisa I Ahmetli, Akhisar, Gölmarmara, Kırkağaç, Salihli, Saruhanlı, Soma, Turgutlu Diğer Ġlçeler UĢak I - Tüm Ġlçeler Kaynak: ÇOB, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, Hava Kirliliğinin Kontrolü ve Önlenmesi Genelgesi (Genelge 2009/15) 7.2.2. Su ve Su Kirliliği 7.2.2.1. Su Yönetimi Türkiye‟de yıllık ortalama yağıĢ yaklaĢık 643 mm olup yılda ortalama yaklaĢık 500 milyar m3 suya tekabül etmektedir. Ancak Türkiye‟de tüketilebilir yerüstü ve yer altı su potansiyeli yılda ortalama 112 milyar m3‟‟tür (DSĠ). Yaygın olarak bilinenin aksine, Türkiye su zengini bir ülke değildir ve gerekli önlemler alınmaz ise gelecekte su sıkıntısı çeken bir ülke olacaktır. Türkiye‟de kiĢi baĢına düĢen yıllık kullanılabilir su miktarı 1.600 m3‟tür. Diğer ülkeler ve dünya ortalamasıyla kıyaslarsak, Türkiye kiĢi baĢına kullanılabilir su miktarı bakımından su azlığı çeken ülkeler arasında görülebilir. KiĢi baĢına 5.000 m³ ve fazla su potansiyeli olan bir ülke “su zengini” olarak kabul edilir. 2023 yılı için Türkiye nüfusunun 100 milyon olacağı öngörülmüĢtür. Bu durumda 2023 yılı için kiĢi baĢına düĢen kullanılabilir su miktarının 1.125 m3/yıl civarında olacağı tahmin edilmektedir (DSĠ). TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 341 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TR33 Bölgesi‟nde yıllık ortalama yağıĢ miktarı yaklaĢık 568 mm olup yılda ortalama 25,2 milyar m3 suya tekabül eder. Bu miktar, Türkiye yıllık su miktarının %5‟ine karĢılık gelmektedir. TR33 Bölgesi‟nde yıllık tüketilebilir yerüstü ve yer altı su potansiyeli Türkiye potansiyelinin %5‟i olup yaklaĢık 5,18 milyar m3‟tür (Dört ilin toplamı ile elde edilmiĢ değerdir. Veriler illerin bağlı olduğu DSĠ bölge müdürlüklerinden temin edilmiĢtir). Bölge‟de belediyeler tarafından temin edilen içme ve kullanma suyu miktarı yılda yaklaĢık 187 milyon m3 olup içme ve kullanma suyu Ģebekesi ile dağıtılan su miktarı ise yılda 85 milyon m3‟tür. TÜĠK‟ten alınan bilgilere göre, bu çalıĢmayla ilgili olarak TR33 Bölgesi‟nde 285 belediyeden cevap alınmıĢ olup bu belediyelerdeki abone sayısı 852.860‟tır. TR33 Bölgesi‟ndeki belediyelerde 228 litre olan kiĢi baĢı günlük su miktarı, 215 litre olan Türkiye ve 216 litre olan Ege Bölgesi ortalamalarının üzerindedir. TR33 Bölgesi‟nde belediyeler tarafından temin edilen içme ve kullanma suyu en fazla olan il Manisa olmasına rağmen, kiĢi baĢı temin edilen günlük su miktarı en düĢük il olarak göze çarpmaktadır. Bunun sebebi Manisa‟da 84 belediye nüfusunun diğer illerin belediye nüfuslarından çok daha fazla olmasıdır. Bu çalıĢmada baz alınan belediye sayıları ve belediyelerin nüfusları ise Afyonkarahisar‟da 107 belediye, toplam nüfusu 547.645; Manisa‟da 84 belediye, toplam nüfusu 1.018.778; Kütahya‟da 72 belediye, toplam nüfusu 435.450 ve UĢak‟ta 24 belediye, toplam nüfusu 247.456‟dır (http://www.mahalliidareler.gov.tr/Mahalli/Istatistik.aspx). Manisa Uşak TR33 Bölgesi Ege Bölgesi 99 99 100 99 99 99 99 252 239 202 262 228 216 215 50.097 38.619 74.910 23.527 187.153 602.606 4.557.074 0 13 15 4 10 19 50 0 8.715 365 6.340 15.420 108.314 2.220.421 50.097 29.904 74.545 17.187 171.733 494.290 2.336.295 782.058 10.429.399 7.398.201 2.622.073 21.231.732 53.104.424 1.327.023.227 Türkiye Kütahya Ġçme ve Kullanma Suyu ġebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusunun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (%) Belediyelerde KiĢi BaĢı Temin edilen Günlük Su Miktarı (litre/kiĢigün) Belediyeler Tarafından Temin Edilen Ġçme ve Kullanma Suyu Miktarı (1.000 m3/yıl) Ġçme ve Kullanma Suyu Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusunun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (%) Belediyelerde Ġçme ve Kullanma Suyu ġebekesi Ġçin Çekilen Yüzey Suyu Miktarı (1.000 m3/yıl) Belediyelerde Ġçme ve Kullanma Suyu ġebekesi Ġçin Çekilen Yer Altı Suyu Miktarı (1.000 m3/yıl) Su Temini Ġçin Belediyelerin Toplam Yatırım Harcamaları (TL) Afyonkarahisar Tablo 7.12: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi ile Arıtma Tesislerine Ait Veriler Kaynak: TUĠK, 2008 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 342 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU TR33 Bölgesi‟ndeki illerin 2008 yılı TÜĠK verilerine göre, belediyelerde kiĢi baĢı günlük su temini sıralaması yüksekten düĢüğe doğru sırasıyla UĢak, Afyonkarahisar, Kütahya ve Manisa Ģeklindedir. 2004 ve 2006 yılları TÜĠK verileri ile karĢılaĢtırıldığında, TR33 Bölgesi‟nde UĢak ilindeki belediyelerde kiĢi baĢı temin edilen su miktarının belirgin bir Ģekilde arttığı, buna karĢın Kütahya için azalma olduğu görülmektedir. 2004, 2006 ve 2008 yılları TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟ndeki belediyelerde kiĢi baĢına günlük su temini genel olarak Türkiye ortalamasının üzerindedir. Grafik 7.5‟te görüleceği üzere TR33 Bölgesi, belediyelerde kiĢi baĢı temin edilen günlük su miktarı (litre/kiĢi-gün) bakımından Düzey 2 bölgeleri ile karĢılaĢtırıldığında 15. sırada yer almaktadır. Belediyelerde Kişi Başı Temin Edilen Su Miktarı (litre/kişi-gün) 350 300 250 200 150 100 50 TR10 TR 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 0 TRC3 TR41 TR31 TR21 TR51 TR63 TR62 TR81 TR72 3 TRA2 TR90 TR22 TR83 TR52 TRC1 TR33 TR42 2 TRB1 TR32 1 TRC2 TR61 TR71 TRA1 TR82 TRB2 0 Grafik 7.5: 2008 Yılı Türkiye ve Düzey 2 Bölgelerindeki Belediyelerde Kişi Başı Temin Edilen Günlük Su Miktarı Kaynak: TÜĠK 7.2.2.1.1. Afyonkarahisar Afyonkarahisar ili Akarçay, Büyük Menderes, Sakarya ve Burdur Gölleri havzalarında kalmaktadır. Yıllık ortalama yağıĢ miktarı 427 mm, toplam su potansiyeli 1,150 km 3 olup bunun 0,869 km3‟ü yerüstü sularından, 0,281 km3‟ü ise yer altı sularından oluĢmaktadır. Belediyeler tarafından temin edilen içme ve kullanma suyu miktarı toplamı yaklaĢık olarak 50 milyon m3‟tür. Ġlin temin edilen içme suyu toplamı 15,50 milyon m 3‟tür (DSĠ 183. ġb. Müdürlüğü, Afyonkarahisar). Ġlin içme–kullanma su ihtiyacı, Küçük Çobanlı mevkii ile Kalegörünmez mevkiinde açılan 25 adet sondaj kuyusu ile Kadınana memba suyundan sağlanmaktadır. 7.2.2.1.2. Kütahya Kütahya ili Susurluk, Sakarya ve Gediz Havzalarında kalmaktadır. Ortalama yıllık yağıĢ miktarı 570 mm olan Kütahya‟da 1,342 km3 toplam su kaynağı potansiyeli mevcuttur. Bu potansiyelin 1,152 km3‟ünü yerüstü, 0,190 km3‟lük kısmını da yer altı suları oluĢturmaktadır. Belediyeler tarafından temin edilen içme ve kullanma suyu miktarı toplamı yaklaĢık 39 milyon m3‟tür. Kütahya‟da genel olarak içme ve kullanma suyu kaynakları, kaynak suları ve kuyu sularıdır. Barajlardan içme ve kullanma suyu temini sadece TavĢanlı ilçesinde Kayaboğazı Barajı‟ndan yapılmaktadır. Kütahya il merkezi içme suyu depoları TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 343 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Ģunlardır: Porsuk Terfi Merkezi Toplama Deposu (1.000 m3), Hacı Azizler Ara Deposu (1.000 m3), Özbek Deposu, Hisar Su Deposu, Aydınlık Evler Su Deposu (200 m3), Okmeydanı Su Deposu (200 m3). TavĢanlı ilçesinin içme suyu Kayaboğazı Barajı‟nın üstünde kurulu arıtma tesislerinden elde edilmektedir. DSĠ tarafından nüfus projeksiyonuna göre, 2020 yılına kadar TavĢanlı için tahsis edilen su miktarı yıllık yaklaĢık 11 milyon m 3 olup bu miktarın yaklaĢık 7 milyon m3‟ü içme ve kullanma suyu olarak kullanılmaktadır (DSĠ, III. Bölge Müdürlüğü, EskiĢehir). 7.2.2.1.3. Manisa Manisa ili sınırları içerisinde Bakırçay Nehri ve Gediz Nehri havzaları yer almaktadır. Manisa ilinde yıllık ortalama yağıĢ miktarı 733 mm olup toplam su kaynağı potansiyeli 1,673 km3‟tür. Bu potansiyelin 1,320 km3‟ünü yerüstü, 0,433 km3‟lük kısmını yer altı suları oluĢturmaktadır. Belediyeler tarafından temin edilen içme ve kullanma suyu toplamı yıllık yaklaĢık olarak 75 milyon m3‟tür. Manisa‟da içme ve kullanma suları büyük ölçüde yer altı kuyu ve kaynak sularından temin edilmektedir. 7.2.2.1.4. Uşak UĢak ili Gediz ve Büyük Menderes Havzaları olmak üzere iki havza içerisinde yer almaktadır. Yıllık ortalama yağıĢın 542 mm olduğu UĢak‟ta toplam su kaynağı potansiyeli 1,027 km3 olup bu potansiyelin 0,930 km3‟ünü yerüstü suları, 0,097 km3‟lük kısmını yer altı suları oluĢturmaktadır. Belediyeler tarafından temin edilen içme kullanma suyu potansiyeli TÜĠK verilerine göre 23,5 milyon m3 olmasına rağmen, bu rakam DSĠ verilerine göre yaklaĢık 37 milyon m3‟tür (DSĠ, II. Bölge Müdürlüğü, Ġzmir). Ġçme ve kullanma suyu genel olarak kuyulardan ve kaynaklardan temin edilmekte olup bu kuyu ve kaynaklardan yaklaĢık 10 milyon m3 su pompalanarak toplama depolarına gönderilmektedir. Depolarda toplanan bu sular ise tüm Ģehre dağıtılmaktadır. UĢak ilinde yüzeysel içme ve kullanma suyu miktarı yaklaĢık olarak 524 bin m3‟tür. UĢak‟ta yer altı suyu kaynağı olarak 1990-2008 yılları arasında 183 adet sondaj kuyusu açılmıĢtır (http://www.cedgm.gov.tr/CED/, 2008). 7.2.3. Atık Yönetimi 7.2.3.1. Atıksu Yönetimi Evsel, endüstriyel, tarımsal ve diğer kullanımlar sonucu kirlenmiĢ veya özellikleri kısmen ya da tamamen değiĢmiĢ sular, maden ocakları ve cevher hazırlama tesislerinde oluĢan sular ve Ģehirlerde cadde, otopark ve benzeri alanlarda yağıĢların yüzey veya yüzey altı akıĢa dönüĢmesi sonucunda gelen sular atıksudur. Bu suların yitirdiği fiziksel, kimyasal ve bakteriyolojik özelliklerinin bir kısmını veya tamamını tekrar kazandırabilmek ve/veya boĢaldıkları alıcı ortamın doğal fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik ve ekolojik özelliklerini değiĢtirmeyecek hale getirebilmek için uygulanan fiziksel, kimyasal ve biyolojik arıtma iĢlemlerinin birine veya birkaçına atıksu arıtma denmektedir. (Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, Tanımlar; Madde 3., Resmi Gazete Tarihi: 31.12.2004 Resmi Gazete Sayısı: 25687) TR33 Bölgesi‟nde belediyelerde kiĢi baĢı günlük atıksu miktarı yaklaĢık 141 litre olup bu değer Türkiye ve Ege Bölgesi ortalamasının altındadır. Bölge illeri içerisinde kiĢi baĢına düĢen günlük atıksu miktarının en yüksek olduğu il Kütahya olup kiĢi baĢına düĢen günlük atıksu miktarı 170 litredir. Afyonkarahisar ilinde kiĢi baĢına düĢen günlük atıksu miktarı 137 litre, Manisa ilinde 131 litre ve UĢak ilinde ise 141 litredir. Bu miktarlar Türkiye‟de 173 litre ve Ege Bölgesi‟nde 189 litredir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 344 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Kanalizasyon ġebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusunun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (%) Belediyelerde KiĢi BaĢı Günlük Atıksu Miktarı (litre/kiĢigün) Belediyelerde Kanalizasyon ġebekesinden DeĢarj Edilen Atıksu Miktarı (1.000 m3/yıl) Belediyeler Tarafından Arıtılan Atıksu Miktarı (1.000 m3/yıl) Atıksu Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusunun Belediye Nüfusu Ġçindeki Payı (%) Belediyelerdeki Toplam Atıksu Arıtma Tesisi Sayısı Belediyelerdeki Fiziksel Atıksu Arıtma Tesisi Sayısı Belediyelerdeki Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Sayısı Belediyelerdeki GeliĢmiĢ Atıksu Arıtma Tesisi Sayısı Atıksuların Toplanması ve Arıtımı Ġçin Belediyelerin Toplam Yatırım Harcamaları (TL) Afyonkarahisar Tablo 7.13: TR33 Bölgesi’ndeki Belediyelerde 2008 Yılına Ait Atıksu İstatistikleri 91 99 94 94 94 89 88 137 170 131 141 141 189 173 24.994 27.393 45.768 12.011 110.166 472.413 3.261.455 10.500 14.545 19.755 6.480 51.280 372.745 2.251.581 35 52 40 48 42 62 56 2 2 5 1 10 61 236 0 0 1 0 1 3 29 2 1 4 0 7 40 158 0 1 0 1 2 9 32 2.224 0 2.114.412 6.401.486 8.518.122 17.162.188 508.125.125 Kaynak: TÜĠK TR33 Bölgesi‟nde yer alan belediyelerde fiziksel, biyolojik ve geliĢmiĢ arıtma tesislerinden oluĢan toplam 10 tane atıksu arıtma tesisi bulunmaktadır. 2008 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟ndeki atıksu arıtma tesislerinin kapasiteleri 96 milyon m 3 olup toplam arıtılan su miktarı 51 milyon m3‟tür. TR33 Bölgesi atıksu arıtma tesisleri kapasite kullanım oranı %53 olup bu oran %54 olan Türkiye ortalamasına yakındır. Ancak Türkiye genelinde kanalizasyon Ģebekesinden deĢarj edilen suyun %69‟u, Ege Bölgesi‟nde %79‟u arıtılırken, bu oran TR33 Bölgesi‟nde %46‟dır. TR33 Bölgesi‟nde deĢarj edilen atıksu miktarı 110 milyon m3‟tür. Bu durum, TR33 Bölgesi‟nde bulunan atıksu arıtma tesislerinin kapasitelerinin yetersiz olduğunu ve/veya fazla kısmın alıcı ortamlara verildiğini ortaya koymaktadır. TR33 Bölgesi‟nde kanalizasyon Ģebekesinden deĢarj edilen atıksuyun alıcı ortamları ġekil 7.7‟de verilmektedir. Buna göre, TR33 Bölgesi‟nde kanalizasyon Ģebekesi ile hizmet veren belediyelerde kanalizasyondan deĢarj edilen atıksu en fazla akarsulara verilmiĢtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 345 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 120.000 1.000 m3/yıl 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0 Toplam Kapasite Toplam Arıtılan Miktar DeĢarj Edilen Toplam Atıksı Miktarı Grafik 7.6: 2008 Yılı TR33 Bölgesi Atıksu Arıtma Tesisleri Kapasite Kullanımı Kaynak: TÜĠK 0,19% 5,45% 8,64% 0,50% 85,22% Göle - Gölete Akarsuya Araziye Baraja Diğer Ortamlara Grafik 7.7: TR33 Bölgesi’nde Atıksuların Verildiği Alıcı Ortamların Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK 7.2.3.1.1. Afyonkarahisar TR33 Bölgesi illerinden Afyonkarahisar‟da yeterli atıksu arıtma tesisi bulunmamaktadır. Son yıllarda atıksu arıtma tesislerinin sayısının arttırılması çalıĢmalarına baĢlanmıĢtır. Fakat Ģu an tesisler iĢletmeye açılmadığı için atıksular alıcı ortamlara arıtılmadan deĢarj edilmektedir. Bununla birlikte termal su bakımından önemli bir merkez olan ilde termal su kirliliği görülmektedir. Kullanılan termal suların re-enjeksiyonu önemli bir sorun teĢkil etmektedir (Kuzey Ege Kalkınma Ajansı, Afyonkarahisar Çevre ve Orman ÇalıĢtayı, 21.07.2010). Afyonkarahisar Belediyesi, kanalizasyon (evsel atıksuları) ve yağmursuyu hatlarını ayrı Ģebekeler halinde projelendirmek suretiyle inĢa etmiĢtir. Kanalizasyon Ģebeke hatlarına bağlı olan parsel atıksuları muhtelif bölgelerdeki toplayıcı hatlar sayesinde Akarçay‟ın iki TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 346 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU tarafında bulunan kollektör hatlar vasıtasıyla belediyeye ait atıksu arıtma tesisine deĢarj olmaktadır. Yağmursuyu Ģebekesi mevcut olan bölgelerin yağmur atıksuları ise yağmur suyu kollektör hatları vasıtasıyla Akarçay ve ona bağlı çaylara deĢarj olmaktadır. 2008 yılı sonu itibarıyla belediyeye ait toplam 379.349 metre kanalizasyon kollektör, toplayıcı ve Ģebeke hattı; 27.261 metre de yağmursuyu kollektör, toplayıcı ve Ģebeke hattı bulunmaktadır. Afyonkarahisar genelinde 58 adet iĢletmede arıtma tesisi bulunmakta olup bunlardan 38 adedine deĢarj izni verilmiĢtir. Halen 20 iĢletmenin deĢarj izni çalıĢmaları devam etmektedir (Afyonkarahisar Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü). 7.2.3.1.2. Kütahya 2008 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde 170 litre ile en yüksek kiĢi baĢı günlük atıksu miktarına sahip olan Kütahya ilinde en önemli sorunlardan bir tanesi Porsuk Baraj Gölü‟nün 1990‟lı yıllarda Bakanlar Kurulu tarafından EskiĢehir‟in içme ve kullanma suyunu temin etmek üzere içme ve kullanma suyu rezervuarı olarak ilan edilmiĢ olmasıdır. Kütahya ilinin neredeyse tamamı Porsuk Baraj Gölü‟nün su toplama havzası içinde ve bu havzanın uzun mesafeli koruma alanı içinde kalmaktadır. Ancak Porsuk Baraj Gölü‟nün içme ve kullanma suyu rezervuarı olarak ilan edilmesinden dolayı Kütahya‟daki bütün sanayi tesislerinin, belediyelerin, iĢletmelerin arıttıkları atıksular için deĢarj izni alamamalarına neden olmaktadır ( Kütahya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010). Ġlde belediyeye ait ileri teknoloji atıksu arıtma tesisi bulunmaktadır. Ġl merkezinde iĢletmelerde ön arıtmadan geçen atıksular ile evsel nitelikli atıksular kanalizasyon Ģebekeleri ile toplanarak Belediye Atıksu Arıtma Tesisine ulaĢtırılır. Ġldeki ilçelerde faaliyette olan toplam 2 tane atıksu arıtma tesisi bulunmaktadır. Projesi onaylanmıĢ ve ihale aĢamasında olan 3 adet daha atıksu arıtma tesisinin çalıĢmaları devam etmektedir. Ancak Kütahya‟da henüz deĢarj izni olan tesis bulunmamaktadır. Kütahya„da atıksu arıtma tesisi için Porsuk Çayı özel hüküm belirleme çalıĢmaları nedeniyle deĢarj izin belgesi verilememektedir. Kütahya ilinde atıksu arıtma tesisi olan belediyeler Tablo 7.14‟te verilmiĢtir. Tablo 7.14: Kütahya İli Belediye Atıksu Arıtma Tesisleri ile İlgili Veriler (AAT) Atıksu Arıtma Arıtma Kapasitesi Deşarj İzin Belgesi Tesisi Türü Porsuk Çayı Özel Hüküm Kütahya Belediyesi 2.100 Belirleme ÇalıĢması‟nın Ġleri AAT m3/saat baĢlatılması nedeniyle deĢarj izin belgesi verilemiyor. Gediz Belediyesi 49 Biyolojik Yok AAT lt/saniye Hasanlar Belediyesi Ġzin alma aĢamasında AAT Domaniç Belediyesi AAT Durum Faaliyette Faaliyette ĠnĢaatı bitti, devreye alındı. Projesi onaylandı. Simav Belediyesi AAT Projesi onaylandı. Zemin etüdü ve jeoteknik etüdü yapılmaktadır. Tunçbilek Belediyesi AAT Ġhale aĢamasında Kaynak: Kütahya Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Kütahya ili TavĢanlı Belediyesi atıksu arıtma tesisi projesi, ÇOB Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA) Koordinasyon ve Uygulama Merkezi‟nin yürüttüğü “Entegre Su Projelerinin Hazırlanması Ġçin Teknik Yardım Projesi” kapsamına alınmıĢ olup projenin baĢlangıç tarihi Nisan 2010, bitiĢ tarihi Ekim 2012 olarak belirlenmiĢtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 347 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Kütahya ili belediye sınırları içinde yaklaĢık 800 km uzunluğunda kanalizasyon Ģebeke sistemi mevcuttur. Yeni geliĢme alanlarının da ihtiyaçları göz önüne alınarak her yıl ortalama 15-20 km yeni kanalizasyon hattı ilave edilmektedir. ġehir kanalizasyon hatlarından toplanarak gelen atıksular belediyeye ait atıksu arıtma tesisinde arıtılmaktadır. 2007 yılında belediye ekipleri ve müteahhit marifeti ile 43.424 m kanalizasyon hattı döĢenmiĢtir. Ayrıca vidanjör ile 2007 yılı içerisinde 5.839 adet adreste arıza değerlendirmesi yapılmıĢtır. Kütahya Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi kapasitesi 3.300 m3/saattir. Tesis teknik ekipman yetersizliğinden tam kapasitede çalıĢtırılamamıĢ ve 2002 yılında ileri arıtma projesi hazırlanarak 2004 yılında azot ve fosfor arıtımını da içeren kapasite iyileĢtirmesi ile birlikte tesiste yatırıma baĢlanmıĢtır. 2004 yılında 1.600 m³/saat, 2005 yılında 2200 m³/saat, 2006 yılında da tam kapasite ile 3.300 m³/saate ulaĢılmıĢtır. Tesise gelen pik debi halen 2.400 m³/saattir. Tesiste 2007 yılında 11.449.640 m³ atıksu arıtılmıĢtır (ÇEDGM, 2008 Ġl Çevre Raporu). 7.2.3.1.3. Manisa 2008 yılı TÜĠK verilerine göre, Manisa belediyelerde kiĢi baĢı 131 litre günlük atıksu miktarı ile TR33 Bölgesi‟ndeki en düĢük kiĢi baĢı günlük atıksu miktarına sahip olan ildir. Manisa il merkezinde atıksu arıtma tesisleri bulunmakla birlikte ilçe ve beldelerde evsel nitelikli atıksular arıtılmadan alıcı ortamlara verilmektedir. Manisa ilinde su çalıĢmaları “Gediz Havzası Eylem Planı” kapsamında gerçekleĢtirilmiĢtir. Gediz Havzası‟nda yaĢanan çevre kirliliği problemine karĢı çözüm önerileri getirmek ve etkin bir mücadele yürütmek üzere su kalitesinin iyileĢtirilmesini hedefleyen Eylem Planı 2008 yılı Mayıs ayında yürürlüğe girmiĢtir. Eylem Planı‟nda kısa vadede öncelikli olarak atıksu arıtma tesisinin yapılması ya da mevcut tesislerin revizyonu için Merkez Ġlçe, Turgutlu, Salihli, Demirci, Kula, Akhisar, AlaĢehir, Saruhanlı ve KöprübaĢı ilçeleri belirlenmiĢtir. Manisa, Salihli, Akhisar, Kula, AlaĢehir ilçelerindeki projeler onaylanmıĢ olup diğer ilçelerde atıksu arıtma tesisleri projelendirme aĢamasındadır. Manisa Organize Sanayi Bölgesi (MOSB)‟de 15.000 m3 kapasiteli merkezi arıtma tesisi mevcuttur. 21.500 m3 kapasiteli yeni bir arıtma tesisinin çalıĢmaları devam etmekte olup bu tesis ile atıksu arıtma tesisi ihtiyacının karĢılanacağı belirtilmektedir. Manisa ilinde 2009 yılı çevre çalıĢmaları kapsamında 12 adet deĢarj izni verilmiĢ ve 6 adet atıksu arıtma tesisine onay verilmiĢtir (Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010). 2010 yılında Manisa ili tüm ilçelerinde atıksu arıtma tesisi inĢaatına/revizyonuna yönelik ihale iĢlemleri ile inĢaat çalıĢmalarına baĢlanması hedeflenmektedir. Atıksu çalıĢmaları atıksu arıtma tesisi bulunan belediyeler ve sanayi bölgeleri Tablo 7.15‟te verilmiĢtir. 84 adet sanayi tesisine ait münferit atıksu arıtma tesisi bulunmaktadır. Atıksu arıtma tesisi olmayan iĢletme sayısı 38 adettir. Tablo 7.15: Manisa İli Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu Atıksu Arıtma Tesisi Bulanan Belediyeler Atıksu Arıtma Tesisi Bulunan Sanayiler Manisa Manisa O.S.B. Akhisar Manisa (Dericiler) AlaĢehir Salihli (Dericiler) Ahmetli Kula (Dericiler) Gölmarmara Demirci (Halıcılar) Kaynak: Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Ayrıca ÇOB, Manisa ilinde faaliyet gösteren yaklaĢık 146 adet zeytinyağı fabrikasından kaynaklanan karasularının çevreye verdiği çevre kirliliğini önlemek amacıyla TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 348 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU ilk etapta geçici olarak lagün sistemi yapmalarını uygun görmüĢtür. Ancak bunun uzun vadede kesin çözüm olamayacağı, sorunun daha detaylı ve konuyla ilgili tüm kurumların ve üniversitelerin koordinasyon halinde çalıĢmaları ile çözüme kavuĢturulabileceği düĢünülmektedir (Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010). 7.2.3.1.4. Uşak UĢak ilindeki kiĢi baĢı günlük atıksu değeri TR33 Bölgesi‟nde Kütahya‟dan sonra en yüksek değerdir. Ġl merkezinde bulunan OSB‟lerde atıksu arıtma tesisleri mevcuttur. Ancak özellikle OSB‟lere taĢınmamıĢ sanayi tesislerinde atıksular arıtılmadan alıcı ortama verilmekte olup ilçe ve beldelerde de evsel nitelikli atıksular arıtılmadan alıcı ortamlara verilmektedir. UĢak ili içerisinde Gediz Nehri‟ne 2 belde ve 21 köyün evsel atıksuları deĢarj edilmektedir. Yine UOSB‟nin atıksuları 2007 yılında iĢletmeye açılan Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi‟nde arıtılarak Gediz Nehri‟ne deĢarj edilmektedir. Gediz Nehri‟ne evsel ve endüstriyel kaynaklı deĢarjlar haricinde, tarımsal kaynaklı (gübre, pestisid, herbisit kullanımı) baskıda mevcuttur. Dokuzsele Deresi‟ne ağırlıklı olarak tekstil ve deri sanayinden oluĢan endüstriyel atıksular deĢarj edilmekte olup bunun haricinde Dokuzsele Deresi evsel ve tarımsal kaynaklı kirliliğe maruz kalmaktadır. Banaz Çayı ise ağırlıklı olarak yerleĢimlerden kaynaklanan evsel ve tarımsal kaynaklı baskıya maruz kalmaktadır. Banaz Çayı‟na 1 adet mezbahane haricinde herhangi bir endüstriyel atıksu deĢarjı bulunmamaktadır (ÇEDGM, UĢak Ġl Çevre Durum Raporu, 2008). Ġlde atıksu yönetiminde geliĢmeler olmaktadır fakat kentin %10‟luk kısmının atıksuları kot farkından dolayı arıtılamamaktadır. Kuzey Ege Kalkınma Ajansı tarafından Bölge Planı hazırlık çalıĢmaları kapsamında 29 Temmuz 2010 tarihinde düzenlenen UĢak Çevre ve Orman ÇalıĢtayı‟nda OSB‟lerde yer alan iĢletmelerin, enerji ve çalıĢtırma maliyeti yüksek olan atıksu arıtma tesislerine ödedikleri payların çok fazla olması nedeniyle rekabet güçlerini kaybettikleri ve hatta birçok firmanın bu nedenle kapanma noktasına geldiği en önemli sorun olarak ortaya çıkmıĢtır. UOSB‟de deĢarj izni olan 1. Kademe ve 2. Kademe günlük arıtma kapasiteleri 12.000 m ve 18.000 m3 olan arıtma tesisi ile UĢak Karma OSB‟de 1., 2. ve 3. Kademe sırasıyla 16.000 m3, 24.000 m3 ve 32.000 m3 kapasiteli atıksu arıtma tesisi mevcuttur. Ancak arıtımdan sonra meydana gelen arıtım çamurlarının depolanması, bertaraf edilmesi sorunu yaĢanmaktadır. 3 7.2.3.2. Katı Atık Yönetimi Türkiye‟de katı atıkların toplanması, taĢınması ve geri kazanılması ile çevre ve insan sağlığına olumsuz etki yapmadan nihai bertarafına iliĢkin yükümlülük, yetki ve sorumluluklar 5393 Sayılı Belediye Kanunu‟nun 14 ve 15‟inci maddeleri ile belediyelere ve 5216 Sayılı BüyükĢehir Belediyesi Kanunu‟nun 7‟inci maddesi ile büyükĢehir belediyelerine verilmiĢtir. Ayrıca 2872 sayılı Çevre Kanunu‟nun (DeğiĢik 13.05.2006-5491/Madde 8) 11. Maddesi gereğince, büyükĢehir belediyeleri ve belediyeler, evsel katı atık bertaraf tesislerini kurmak, kurdurmak, iĢletmek veya iĢlettirmekle yükümlüdürler. TR33 Bölgesi‟nde Türkiye‟de olduğu gibi yaĢanan katı atık sorununun çözümünde, çevrenin korunmasında ve evsel atıklardan kaynaklanan çevre kirliliğinin önlenmesinde, Bölge‟deki belediyeler birlik oluĢturarak “Katı Atık Bertaraf Tesisleri”nin hayata geçirilmesi çalıĢmalarını baĢlatmıĢlardır. Tesislerin kurulmasında karĢılaĢılan depolama alanı temini ve tesis kurma maliyetlerinin yüksek olması gibi yasal ve maddi sıkıntılar bu tür birliklerin oluĢturulmasında ve tesislerin kurulmasında ciddi engel teĢkil etmektedir. TR33 Bölgesi‟nde atıkların üretiminin ve zararlarının önlenmesi veya azaltılması ile atıkların geri kazanılması ve geri kazanılabilen atıkların kaynağında ayrı toplanması için yaygınlaĢtırma çalıĢmaları TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 349 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU yapılmaktadır. Fakat katı atıkların kaynağında ayrıĢtırılması ve atıkların geri dönüĢüm tesislerinde iĢlenmesi konusunda Bölge‟de yeterli lisanslı firmanın bulunmaması, geri dönüĢüm tesislerinin yetersiz ve var olanların modern olmaması ve Bölge halkının geri dönüĢüm konusunda yeterli bilince sahip olmamasından dolayı bu çalıĢmalar istenilen seviyeye ulaĢamamaktadır. Bölge‟nin madene dayalı sektöründe özellikle linyit madenlerinin neden olduğu katı atık sorunu öne çıkmaktadır. TR33 Bölgesi‟nde belediyeler tarafından atık hizmeti verilen nüfus, Türkiye geneli ve Ege Bölgesi‟nin altındadır. Bununla birlikte Bölge‟de kiĢi baĢı günlük atık miktarı ortalama 1,34 kg olup bu değer Türkiye ve Ege Bölgesi ortalamalarının üzerinde bir değerdir. TR33 Bölgesi içerisinde katı atıkları yakma tesisi bulunmamakla birlikte vahĢi depolama (düzensiz, kontrolsüz depolama) Ģekli yaygındır. 7.2.3.2.1. Afyonkarahisar 2008 yılı TÜĠK verilerine göre, Afyonkarahisar‟da kiĢi baĢı ortalama belediye atık miktarı 1,24 kg‟dır. Bu değer Türkiye ortalamasının üstünde, Ege Bölgesi ortalamasının altındadır. Ġlde vahĢi depolama yapılmaktadır. Tablo 7.16: 2008 Yılı Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi Belediyelerinde Atık İstatistikleri Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye KiĢi BaĢı Ortalama Belediye 1,24 1,66 1,28 1,22 1,34 1,26 1,15 Atık Miktarı (kg/kiĢi-gün) Atık Hizmeti Verilen Belediye Nüfusunun Toplam 75 76 77 73 76 82 82 nüfusa Oranı (%) Atık Hizmeti Verilen Belediye Nüfusunun 96 99 100 99 99 99 99 Belediye Nüfusuna Oranı (%) Belediye Tarafından ya da Belediye Adına Toplanan 238 269 474 109 1.090 3.494 24.361 Atık Miktarı (1.000 Ton) Çöp Depolama Sahalarında Bertaraf Edilen Belediye 234 263 471 107 1.075 3.394 23.798 Atık Miktarı (1.000 Ton) Diğer Bertaraf (Çöp Depolama Sahası ve Yakma 4 6 3 2 15 100 563 Tesisi Hariç) (1.000 Ton) Kaynak: 1-)TÜĠK, 2008, Yerel Katı Atık Birlikleri 2-) Kütahya Ġli Yerel Yönetimler Katı Atık Bertaraf Tesisleri Yapma ve ĠĢletme Birliği (KÜKAB) Afyonkarahisar‟da 2009 yılı içinde 7 adet transfer istasyonu ile katı atık düzenli depo sahası faaliyete geçmiĢtir. Bu doğrultuda 76 belediyenin evsel nitelikli atıkları katı atık düzenli depo sahasında depolanmaktadır. Ancak birliğe üye belediyelerin büyük bir kısmı gerek transferde yeterli aracın olmaması gerekse maliyetin yüksek olması nedeniyle atıklarını katı atık bertaraf tesisine ulaĢtırmamaktadır. Afyonkarahisar Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü‟nce 2009 yılı içerisinde 3 adet Ambalaj Atıkları Toplama ve Ayırma Tesisi Lisansı ile 2 adet Cam ve Plastik Geri DönüĢüm lisansı verilmiĢtir. Ġl Atık Yönetim Planı doğrultusunda ambalaj atıklarının hanelerden ayrı olarak toplanmasına baĢlanmıĢ ve üç lisanslı firma hanelerden günde ortalama 680 kg ambalaj toplamaktadır. Fakat bu tesisler mevcut kapasiteleri karĢılayacak teknolojik altyapı ve otomasyona dayalı sistemlere sahip olmadıkları için verimli bir Ģekilde çalıĢamamaktadır (Kuzey Ege Kalkınma Ajansı, Afyonkarahisar Çevre ve Orman ÇalıĢtayı, 21.07.2010). Bu tesislere ek olarak, Afyonkarahahisar ilindeki sağlık kuruluĢlarından kaynaklanan tıbbi atıkların toplanıp taĢınması ve bertarafı için 2009 yılı içerisinde Tıbbi Atık Sterilizasyon Tesisi faaliyete baĢlamıĢtır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 350 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Ayrıca, atık yağlar ile yapılan çalıĢmalar doğrultusunda ÇOB‟dan lisans almıĢ Petrol Sanayi Derneği (PET-DER) tarafından yaklaĢık 130 ton atık yağ, lisanslı araçlarca toplanıp kategorilerine göre ilgili tesislerde bertaraf edilmesi için intikal ettirilmiĢtir. 7.2.3.2.2. Kütahya 2008 yılı TÜĠK katı atık verilerine göre, Kütahya‟da kiĢi baĢı ortalama belediye atık miktarı 1,66 kg‟dır. Bu değer Türkiye ve Ege Bölgesi ortalamalarının üstündedir. Ġlde vahĢi depolama yapılmaktadır. Katı atık yönetimi kapsamında “Birlik Modeli” oluĢturularak KÜKAB kurulmuĢtur. KÜKAB‟ın, 4 Haziran 2010 tarihinde resmi açılıĢı yapılmıĢ olup Eylül 2010‟da faaliyete geçmesi beklenmektedir. KÜKAB sayesinde ilin büyük bir kısmına katı atık transfer istasyonları kurularak eski vahĢi depolama sahalarının rehabilitasyonu çalıĢmaları baĢlatılacaktır. Kütahya‟da yakma tesisi ve kompostlama tesisi bulunmamaktadır. Ġldeki katı atıkların %68‟i organik, kalan kısmı ise kağıt, karton, metal vb. gibi geri kazanılabilir atıklardır. Kütahya‟da Ambalaj Atıkları Yönetim Planı kapsamında belirli pilot bölgeler seçilerek bu bölgelere ait toplama, taĢıma ve geri kazanım sistemleri planlanmıĢtır. Geri dönüĢüme yönelik olarak oluĢturulan bu pilot bölgelerden haftanın 2 günü atık toplanmakta ve haftalık ortalama 1.400 kg atık toplanmaktadır (Kütahya Ġl Çevre Durum Raporu, 2008). Lisanslı firmalar tarafından da kaynağında ayırma ve toplama iĢlemleri yapılmaktadır. Kütahya‟da madene ve toprağa dayalı sanayi önemli bir paya sahip olduğundan bu sanayilerde faaliyet gösteren eden firmaların büyük miktarlardaki katı atıkları da ne yazık ki vahĢi depolama Ģekli ile düzensiz olarak depolanmaktadır. 7.2.3.2.3. Manisa 2008 yılı TÜĠK verilerine göre, Manisa‟da kiĢi baĢı ortalama belediye atık miktarı 1,28 kg‟dır. Bu değer, Türkiye ve Ege Bölgesi ortalamalarının bir miktar üstündedir. Ġlde yaygın olarak vahĢi depolama yapılmaktadır. Manisa il sınırları içinde düzenli depolama yapan bir belediye bulunmamakla birlikte var olan depo alanında, metan gazı çıkıĢına bağlı olarak sürekli yanma olayları görülmektedir. Manisa ilinde katı atık bertaraf tesisleri açısından önemli bir konu olan yer seçimi konusunda çalıĢmalar devam etmektedir. ÇOB‟un 2006/14 sayılı Genelgesinde yer alan Birlik Modeli oluĢturularak Katı Atık Bertaraf Tesislerinin hayata geçirilmesi kapsamında Manisa ilinde 2010 yılı içerisinde düzenli katı atık bertaraf tesislerinin kurulmasına yönelik olarak birlikte hareket edebilecek belediyelerin tespit edilerek bunlara belediye birlikleri kurdurulması ve yer tespit çalıĢmalarının bitirilmesi hedeflenmektedir. Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü‟nce katı atıklar, tehlikeli atıklar ve tıbbi atıklar ile ilgili olarak gerekli envanter, takip ve kontrol çalıĢmaları yürütülmektedir. Manisa ilinde Birlik Modeli oluĢturularak katı atık bertaraf tesisleri kurulmasına yönelik yapılan çalıĢmalar Tablo 7.17‟de verilmiĢtir. Kuzey Ege Kalkınma Ajansı tarafından Bölge Planı hazırlık çalıĢmaları kapsamında 28 Temmuz 2010 tarihinde düzenlenen Manisa Çevre ve Orman ÇalıĢtayı‟nda paydaĢlar katı atık birliklerinin düzenli depolama alanlarının tespiti ve temininde çevre ile ilgili yasal, kurumsal ve çeĢitli bürokratik engellerle karĢılaĢtıklarını dile getirmiĢlerdir. Bu yüzden de Manisa‟da düzenli depolama alanlarının bulunmadığını belirtmiĢlerdir. Bu durum vahĢi depolama alanlarının rehabilitasyonunun gecikmesine neden olmaktadır. Manisa‟da evsel ve endüstriyel nitelikteki atıksu arıtma tesislerinde arıtılan sudan atıksu çamurları oluĢmaktadır. Evsel nitelikli atıksu arıtma tesislerinden çıkan çamurların kompozisyonu incelendiğinde bu çamur atıkları ağır metal içermemekle birlikte, azot ve fosforca zengindir. Yapılan analizlerde bu çamurların hayvan gübresine eĢdeğer besin değerinde olduğu ve tarımsal amaçlı (sebze-meyve hariç) kullanılabileceği anlaĢılmıĢtır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 351 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 30 Temmuz 2004 tarih ve 25538 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanan Ambalaj ve Ambalaj Atıkları Kontrolü Yönetmeliği‟ne göre Manisa Belediye BaĢkanlığı ile Çevre Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı (ÇEVKO) arasında ambalaj atıklarının geri kazanımı ve ayrı toplanması ile ilgili görüĢmeler yapılarak bu konuda planlama ve uygulama aĢaması için protokol imzalanmıĢtır (Manisa Ġl Çevre Durum Raporu, 2008). Bununla birlikte ambalaj atıkları belediyeden lisanslı firmalar aracılığıyla kaynağından toplattırılmaktadır. Manisa ilinde bulunmamaktadır. atıkların bertarafı için yakma ve kompostlama uygulamaları Tablo 7.17: Manisa İli Birlik Modeline Göre Katı Atık Bertaraf Tesisi Kurma Çalışmaları Birlik Yapısı Ġl Özel Ġdaresi, ManisaMerkez, Saruhanlı Ġlçe ve Belde Belediyeleri Ġl Özel Ġdaresi, Turgutlu, Ahmetli Ġlçe ve Belde Belediyeleri Ġl Özel Ġdaresi, Salihli, AlaĢehir, Sarıgöl Ġlçe ve Belde Belediyeleri Ġl Özel Ġdaresi, Kula Ġlçe ve Belde Belediyeleri Ġl Özel Ġdaresi, Selendi, Demirci, KöprübaĢı Ġlçe ve Belde Belediyeleri Ġl Özel Ġdaresi, Akhisar, Gördes, Gölmarmara, Soma, Kırkağaç Ġlçe ve Belde Belediyeleri Birlik Çalışmaları Saruhanlı Ġlçesi Develi Köyü‟nde planlanan ve Mahalli Çevre Kurulu (MÇK) yer seçimi kararı bulunan katı atık düzenli depolama alanı ile ilgili, DanıĢtay 6. Dairesince, Develi Köyü Muhtarlığı tarafından düzeltilmesi isteminin reddine karar verildi. Hukuki sürecin tamamlanması ile depolama alanı yeri kesinlik kazandı. Manisa ili, Saruhanlı Belediyesi ve belde belediyelerinden oluĢan birlik fes edildiği için birlik kurma çalıĢmaları devam ediyor. Birlik kurma çalıĢmaları tamamlandı. Yer seçimi için Valilik komisyonu tarafından yerinde inceleme yapıldı. Kurum görüĢlerinin tamamlanmasından sonra MÇK‟da yer seçimi kararı alındı. 18.02.2010 tarihinde, Birliğe üye olması öngörülen ilçe ve belde belediye baĢkanlarının katılımı ve Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü‟nün koordinasyonu ile bir toplantı yapıldı. Toplantıda, birliğin faaliyete geçmesi için yapılması gereken çalıĢmalar ve yer seçimi alternatifleri değerlendirildi. Birliğe üye olması gereken belediyelerin, belediye meclis kararları alınıyor ve birlik kurma çalıĢmaları devam ediyor. Yer seçimi konusunda alternatif alanlar için Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü tarafından ön inceleme yapıldı. Ama Birlik BaĢkanlığı tarafından yer seçimi için baĢvuru yapılmadı. Birlik kurulu ve Katı Atık Düzenli Depolama Alanı yeri ile ilgili ÇED süreci tamamlandı. ĠnĢaat çalıĢmaları henüz baĢlamadı. 08.03.2010 tarihinde, Birliğe üye olması öngörülen ilçe ve belde belediye baĢkanlarının katılımı ve Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü koordinasyonu ile bir toplantı yapıldı. Toplantıda, birliğin faaliyete geçmesi için yapılması gereken çalıĢmalar ve yer seçimi alternatifleri değerlendirildi. Birliğe üye olması gereken belediyelerin belediye meclis kararları alınıyor ve birlik kurma çalıĢmaları devam ediyor. Yer seçimi baĢvurusu yapılmadı. 11.03.2010 tarihinde Akhisar ve Soma Belediye BaĢkanlığı temsilcileri ile, Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü koordinasyonunda yapılan toplantıda, yer seçimi alternatifleri değerlendirildi. Önceden kurulu olan Akhisar, Gördes, Gölmarmara Ġlçe ve Belde Belediye BaĢkanlıklarının üye olduğu Akhisar Çevre Hizmetleri Birliği (AKÇEB) ile Soma, Kırkağaç Ġlçe ve Belde Belediyelerinin üye olduğu SomaKırkağaç Ġlçe ve Belde Belediyeleri Çevre Hizmetleri Birliği (SOMKIRÇEB)‟in Birlik Modelinde öngörülen Ģekilde birleĢmesi çalıĢmaları yapılıyor. Alternatif alanlar Manisa Valiliği komisyonu tarafından değerlendirildi. Kaynak: Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010 7.2.3.2.4. Uşak 2008 yılı TÜĠK verilerine göre, UĢak‟ta kiĢi baĢı ortalama belediye atık miktarı 1,22 kg‟dır. Bu değer, Türkiye ortalamasının üstünde, Ege Bölgesi‟nin ise altındadır. Ġlde yaygın olarak vahĢi depolama yapılmaktadır. Ġldeki en büyük çevre sorunlarından birisi katı atık düzenli depolama alanlarının olmamasıdır. UĢak ilinde “Birlik Modeli” oluĢturulmuĢ ve Merkez ilçe ile birlikte 5 ilçe 18 belde toplam 24 belediyeden müteĢekkil Çevre Yönetimi TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 352 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Belediyeler Birliği kurulmuĢtur. Katı atık bertaraf tesislerine yönelik çalıĢmalar baĢlatılmıĢ, bu doğrultuda asgari 250 ton/gün kapasiteli katı atık bertaraf tesisinin planlanması, projelendirilmesi, yapımı, devreye alınması ve iĢletilmesi için ihaleye çıkılmıĢtır. UĢak‟ta evsel katı atıklar ve sanayi kaynaklı atıklar düzensiz depolama yöntemi ile çöp depolama alanında depolanmaktadır. Ġlde geri kazanım tesisi yoktur. Çöp döküm sahasında ayıklanan cam, metal, kağıt v.s. atıklar geri kazanılmak üzere baĢka illere gönderilmektedir. Bununla birlikte UĢak‟ta geri dönüĢüm firmaları bulunmaktadır. Dünyanın hemen her bölgesinden getirilen tekstil atıkları, pet ĢiĢe atıkları, metal atıklar ve otomobil lastikleri UĢak'taki geri dönüĢüm tesislerinde yeniden ekonomik değer kazanmaktadır. Bu geri dönüĢüm tesislerininde atıkları oluĢmaktadır ve bu atıkların tekrar enerji üretiminde kullanılmaları için modern yakma tesislerine ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca meydana gelen nihai atıkların düzenli depolanmalarında ve sanayilerdeki atıksu arıtma tesislerinde arıtmadan sonra çıkan arıtma çamurlarının bertarafında sıkıntılar yaĢanmaktadır. Özellikle deri sektöründen kaynaklanan kromlu atıklar geçici olarak tesislerin bulunduğu yerlerin müsait olan bölümlerinde depolanmaktadır. Ancak günlük 80-100 ton civarındaki bu tip atıkların depolanması büyük sıkıntı yaratmaktadır. Bununla birlikte tekstil sektöründe tekstil teleflerinin geri dönüĢümünden sonra geriye kalan teleflerin de bertarafında büyük zorluklar yaĢanmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 7: ÇEVRE Sayfa 353 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 8: TURİZM 8.1. Dünya ve Türkiye’de Turizm Tarihinin ilk dönemlerinden itibaren insanlar, farklı yerleri gezip-görmek, çeĢitli kültürel etkinliklere katılmak ve hastalıklarına çözüm bulmak gibi farklı amaçlarla seyahatler yaparak turizm faaliyetleri gerçekleĢtirmiĢlerdir. 2. Dünya SavaĢı‟nın sona ermesi ile küresel ölçekteki turizm faaliyetleri ivme kazanmıĢ, bu durum modern anlamdaki turizm anlayıĢının ortaya çıkmasına zemin hazırlamıĢtır. Ġlerleyen yıllarda ülkelerin ekonomik açıdan geliĢmesi ile artan refah düzeyi, ulaĢım araçlarının özellikle havayolu ulaĢım sisteminin geliĢmesi ve iletiĢim araçlarındaki (televizyon, dergi, gazete, vb.) teknolojik ilerlemeler vasıtası ile dünyanın çeĢitli kesimlerindeki doğal ve tarihi güzelliklerin tanıtılması turizminin geliĢmesini tetiklemiĢtir. Ayrıca yoğun kent yaĢamından sıkılan insanların eğlenmek, dinlenmek, hobilerini gerçekleĢtirmek ve benzeri sebeplerle değiĢik mekanlara ve rekreasyon alanlarına yönelmesi de turizmin geliĢimini kolaylaĢtıran baĢka bir etmen olmuĢtur. Turizm, ülkelere döviz girdisi sağlayarak birçok ülkede ödemeler dengesine önemli katkılar yapmaktadır. Turizm emek yoğun bir sektör olması sebebiyle de geniĢ istihdam alanları sağlar ve ülkelerdeki iĢsizlik oranını azaltıcı bir etkiye sahiptir. Turizm sektöründe geliĢmeden bahsederken turizmin gıda, inĢaat ve daha birçok sektördeki geliĢmeyi de yanında getirdiğini belirtmek gerekir. Turizme olan talebin her geçen gün artması ve sektörde geliĢim maliyetlerinin düĢük oluĢu turizmi daha fazla ilgi duyulan bir alan haline getirmiĢtir. 1945‟li yıllarda 20 milyonlarda bulunan uluslararası dolaĢım yapan kiĢi sayısı 2009 yılına gelindiğinde 880 milyonu bulmuĢtur. 2020 Avrupa Strateji Belgesi‟ne göre, sürdürülebilir bir turizmin oluĢturulmasında, dünyanın değiĢen turizm dengelerinde, çağın gerekliliklerinin karĢılanmasının ve rekabet gücünün geliĢtirilmesinin önemi vurgulanmaktadır. 2010 yılı Ocak ayında yayınlanan Dünya Turizm Örgütü raporunda 2009 yılında küresel ekonomik krizin etkilerine bağlı olarak dünyada toplam turist sayısının 2008 yılındaki 920 milyondan 880 milyona gerilediği belirtilmiĢtir. Fakat Türkiye‟nin de içinde bulunduğu bir kısım ülkede turizmin geliĢimini bu yılda da sürdürdüğü ifade edilmiĢtir. Dünya turizm hareketlerinin aylara göre trendinin de ortaya konulduğu belgede dünyada turizm hareketliliğinin en yoğun olduğu ayların (Temmuz, Ağustos, Eylül) Türkiye ile paralellik göstermesi dikkat çekicidir. Grafik 8.1‟de 2009 yılı itibarıyla turist sayılarının coğrafi dağılımı gösterilmektedir. Turistlerin daha çok Batı Avrupa‟yı (%40), Merkez ve Doğu Avrupa‟yı (%7,5), ABD‟yi (%7,2) ve Çin Halk Cumhuriyeti‟ni (%6,1) tercih ettikleri görülmektedir. KiĢilerin yapmıĢ oldukları turizm harcamalarının miktarı ülkelerin geliĢmiĢlik ve gelir düzeyi ile paralellik göstermektedir. Global ölçekte turizm gelirleri 2009 yılı itibarıyla 852 milyar USD seviyesine ulaĢmıĢtır. Turizm gelirlerinin ülkeler bazında dağılımına bakıldığında, ABD 94,2 milyar USD ile tüm dünya turizm gelirlerinin %11‟ini almakta, onu 53,2 milyar USD (%6) ile Ġspanya ve 40,7 milyar USD (%4,7) ile de Fransa takip etmektedir. Net turizm ihracatları incelendiğinde 2009 yılında ABD‟nin 21 milyar USD ile en büyük net turizm ihracatçısı olduğu görülmektedir. Almanya ise 43,1 milyar USD ile en yüksek net turizm ithalatını gerçekleĢtirmiĢtir. Türkiye coğrafi konumu sayesinde büyük bir geliĢme gösterdiği deniz-kum-güneĢ turizminin yanında tarih boyunca büyük medeniyetlere ev sahipliği yapmıĢ olması sebebiyle geniĢ tarihi ve kültürel mirasıyla dünya turizminde ön sıralarda yer almaktadır. Aynı zamanda farklı iklim koĢullarının bir arada görüldüğü Anadolu, turizm çeĢitliliği bakımından zengin bir potansiyele sahiptir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 354 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 6% 4% 4% 1% 7% 40% 7% 31% Batı Avrupa Diğer Bölgeler Merkezi Doğu Avrupa ABD Çin Güney Doğu Avrupa Grafik 8.1: 2009 Yılı İtibarıyla Turistlerin Tercih Ettikleri Yerlerin Dağılımı (%) Kaynak: http://www.nationmaster.com/red/pie/eco_tou_arr-economy-tourist-arrivals Türkiye'de turizm sektörünün geliĢimi 1980'li yıllarda turizm için gerekli olan özel turizm altyapısının ve uygun turizm üstyapısının oluĢturulması ile hızlanmıĢtır. 2009 yılındaki turizmde gelinen noktaya bakıldığında, Türkiye 1950‟li yıllarda 30 bin turistin ziyaret ettiği bir ülke konumunda iken 2009 yılında 25,5 milyon turistin ziyaret ettiği bir ülke haline gelmiĢtir. Türkiye turizm gelirleri açısından 2009 yılında 21,24 milyar USD ile dünyada 9. sırada yer almaktadır. Grafik 8.2‟de 1997-2009 yılları arası Türkiye‟nin turizm ihracat ve ithalat değerleri yer almaktadır. ġekilde görüldüğü üzere Türkiye‟nin turizm gelirleri 1999 yılından itibaren 2006 yılına kadar istikrarlı bir büyüme göstermiĢ, 2006 yılında bir düĢüĢ yaĢanmakla birlikte bu büyüme eğilimi 2008 yılına kadar devam etmiĢtir. 2009 yılında yaĢanan global krize bağlı olarak gelirlerde yeni bir düĢüĢ yaĢanmıĢtır. 2009 yılında Türkiye‟nin net turizm ihracatı yaklaĢık 17 milyar USD‟dir. 25.000 21.951 20.000 18.487 18.154 16.851 15.888 15.000 13.203 11.901 Gelir 10.067 10.000 21.249 8.089 7.809 Harcama 7.636 5.203 5.000 1.716 1.754 1.471 1.711 1.738 1.880 2.113 2.524 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2.870 2.742 2005 2006 3.260 3.507 2007 2008 4.146 0 2009 Grafik 8.2: 1997-2009 Yılları Arası Türkiye Turizm Geliri ve Gideri (Milyon USD) Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 355 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Türkiye‟de turizm sektörünün son yıllardaki geliĢim süreci 9. Kalkınma Planı‟nda da ele alınmıĢ, bilhassa sektörün yapısal sorunlarına değinilmiĢtir. Plan‟da, Türkiye‟de geliĢen imkânlara rağmen hala tanıtım ve pazarlama konusunda yetersizlikler yaĢandığı belirtilmiĢ, turizmde mesleki belgelendirme sistemine geçilmesi ve hizmet kalitesinin arttırılmasının gerekliliği ifade edilmiĢtir. Plan‟da 2013 yılı sonunda Türkiye turizm gelirlerinin 36,4 milyar USD‟ye, ziyaretçi sayısının ise 38 milyon kiĢiye çıkacağı öngörülmüĢtür. ĠnĢa ve proje aĢamasındaki tesislerin de tamamlanmasıyla Türkiye‟deki toplam yatak kapasitesinin 1,3 milyona ulaĢması beklenmektedir. Planda, kaynakların sürdürülebilirliği için turizmin çevreye duyarlı ve koruma-kullanma dengesini gözeten bir tarzda yapılması gerektiği belirtilerek turizmin ülkedeki refah ve geliĢmiĢlik dengesizliklerini azaltıcı rolüne vurgu yapılmıĢtır. Kamunun turizm sektöründeki rolünün yeniden tanımlanması hususuna da değinilen Plan‟da jeotermal kaynaklar açısından Türkiye‟nin dünyada rekabet üstünlüğüne sahip olduğu, bu nedenle de sağlık turizminin geliĢebileceği ifade edilmiĢtir. DıĢ pazarlarda değiĢen tüketici tercihleri göz önünde bulundurularak golf, kıĢ, dağ, termal, yat, kongre ve eko turizmi gibi turizm çeĢitlerinin destinasyon kapsamında bütüncül bir Ģekilde sunulabileceği belirtilmiĢtir. 9. Kalkınma Planı‟nın yanı sıra, turizm sektörünün geleceğinin dizayn edilmeye çalıĢıldığı en önemli üst ölçekli belgelerden biri de Türkiye Turizm Stratejisi (2023) belgesidir. Bu belgede, Türkiye‟de kamu ve özel sektör yönetiĢiminin altı çizilmiĢ ve etkili bir koordinasyonun sağlanması gerekliliğinin üzerinde durulmuĢtur. Dünya çapında rekabet edebilir turizm kentleri oluĢturulmasının hedeflendiği belgede turizmin güçlendirilmesine yönelik on beĢ temel strateji belirlenmiĢtir. Bölge illerinden Kütahya ve Manisa turizmin canlandırılacağı marka kültür kentleri arasında sayılmıĢtır. Bu kentlerde tarihi ve kültürel yapıların restore edileceği, yöresel etkinliklerin uluslararası standartlara uygun olarak gerçekleĢtirileceği, kültürel ve sanatsal değerlerin sergileneceği tesislerin inĢa edilerek kültürel mirasın korunacağı belirtilmiĢtir. Kütahya ve Manisa‟nın kültür kentleri arasına dahil edilmesinde, Manisa ili için Manisa Müzesi, Muradiye ve Sultan Cami ile külliyesi, hamamları, Sinagog, St.Jean Kilisesi ve Artemis Tapınağı, Spil Milli Parkı, Salihli KurĢunlu Kaplıcaları, Kula Emir kaplıcaları ile el dokuma halıları gibi kültürel ve tarihi değerleri göz önünde bulundurulurken Kütahya ili için Aizonai Antik Kenti, Frig Vadisi'ndeki peribacaları, mağara ve kaya mezarları, Çini Müzesi, tarihi konakları, KurtuluĢ SavaĢı Ģehitlik ve anıtları, Harlek ve Simav Kaplıcaları, çini ve porselen ürünleri gibi kültürel ve tarihi değerleri göz önünde bulundurulmuĢtur. 8.2. TR33 Bölgesi’nde Turizm Lidyalılar‟dan Frigyalılar‟a, Selçuklular‟dan Osmanlılar‟a ve daha birçok Anadolu medeniyetine ev sahipliği yapmıĢ olan TR33 Bölgesi, tarihi ve kültürel zenginliklerinin yanı sıra zengin termal ve ekolojik kaynakları ile turizm açısından önemli bir potansiyele sahiptir. Bölge‟de yer alan camiler, mevlevihaneler, sinagoglar ve kiliseler geçmiĢten günümüze dinsel hoĢgörünün ve inanç çeĢitliliğinin birer sembolü olmuĢtur. Bölge illeri, Akdeniz ile Karadeniz, Ege ile Ġç Anadolu Bölgeleri arasında köprü konumundadır. Ġstanbul-Antalya ve Ankara-Ġzmir gibi Türkiye‟nin önemli Ģehirlerini birbirine bağlayan yollar üzerinde kavĢak noktası olan Bölge, ziyaretçilerine sunduğu zengin jeotermal kaynakları ve ekolojik çeĢitliliğiyle Ģifa ve tatil arayanları dört mevsim ağırlayabilecek konumdadır. Sağlık ve Ģifa amacıyla Bölge‟ye gelen turistlerin yaĢ ortalamalarının genel olarak yüksek olması, Bölge‟nin turizmi açısından ulaĢım imkânlarının önemini bir kat daha artırmaktadır. Afyonkarahisar ve UĢak‟ın Ġzmir‟i Ankara‟ya bağlayan karayolu üzerinde bulunması ve Manisa‟nın da konum olarak Ġzmir‟e çok yakın olması bu illerin turizm potansiyeli için önemli avantajlar sağlamaktadır. Ayrıca, Bölge‟nin önemli termal turizm merkezlerine yakın bir noktada bulunan Kütahya‟nın AltıntaĢ ilçesinde yapılacak olan Zafer TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 356 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Bölgesel Havalimanı‟nın tamamlanmasıyla baĢta termal turizm olmak üzere Bölge turizminin önemli ölçüde canlanacağı tahmin edilmektedir. Türkiye Turizm Stratejisi (2023) belgesinde, Bölge illeri Termal Turizm Master Planı kapsamında Frigya ve Güney Ege Termal Bölgelerine dâhil edilmiĢlerdir. Belgede termal turizmin altyapı ve üstyapısının belirlenen bölgelerde geliĢtirilmesine yönelik stratejilerin hayata geçirileceği ifade edilmiĢtir. Bölge‟nin sahip olduğu konaklama tesislerinin nitelik ve niceliği Bölge turizminin bugünü ve geleceği açısından önem taĢımaktadır. TR33 Bölgesi konaklama tesislerinin sayısı ve yatak kapasiteleri iĢletme belge türleri bazında Tablo 8.1 ve 8.2‟de verilmektedir. Ġlk olarak, TR33 Bölgesi‟nde bulunan turizm iĢletme ve yatırım belgeli tesislerin sayısı ve yatak kapasitesi Tablo 8.1‟de yer almaktadır. Tablo 8.1‟e bakıldığında, TR33 Bölgesi‟nde 2008 yılında turizm yatırım ve iĢletme belgeli toplam 52 tesis olduğu görülmektedir. Bu tesislerin 18 tanesi Afyonkarahisar, 15 tanesi Manisa, 10 tanesi Kütahya ve 9 tanesi de UĢak‟ta yer almaktadır. 2008 yılı itibarıyla Bölge‟deki turizm yatırım ve iĢletme belgeli tesislerin yatak kapasitesi 10.908 olup bunun %55‟i Afyonkarahisar‟da, %18‟i Kütahya‟da, %20‟si Manisa‟da ve %8‟i UĢak‟ta yer almaktadır. Tablo 8.1: 2008 Yılı TR33 Bölgesi’ndeki Turizm İşletme ve Yatırım Belgeli Tesis Sayıları ve Yatak Kapasiteleri Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Turizm Yatırım Belgeli Tesisler Tesis Oda Yatak 10 1.477 3.371 5 571 1 354 3 329 822 3 223 444 21 2.600 5.991 Turizm İşletme Belgeli Tesisler Tesis Oda Yatak 8 1.208 2.599 5 287 580 12 587 1.313 6 221 425 31 2.303 4.917 Toplam Tesis 18 10 15 9 52 Oda 2.685 858 916 444 4.903 Yatak 5.970 1.934 2.135 869 10.908 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Ġkinci olarak, TR33 Bölgesi‟nde bulunan belediye belgeli tesislerin sayısı ve yatak kapasitesi ise Tablo 8.2‟de yer almaktadır. Buna göre, Bölge‟de yer alan 154 adet belediye belgeli tesisin 129‟u otel, 2‟si motel, 11‟i pansiyon ve 12‟si kaplıca tesisi olarak hizmet vermektedir. Her ne kadar tesis sayısı açısından 54 tesis ile Manisa ili ilk sırada yer alsa da yatak kapasitesi bakımından Afyonkarahisar‟ın 4.946 yatak kapasitesi ile ilk sırada geldiği görülmektedir. Bölge‟deki belediye belgeli tesislerin yatak kapasitesinin %46‟sı Afyonkarahisar‟da yer alırken, %26‟sı Manisa, %23‟ü Kütahya ve %5‟i UĢak‟tadır. Tablo 8.2: 2006 Yılı TR33 Bölgesi ve İllerindeki Belediye Belgeli Tesis Sayısı ve Yatak Kapasiteleri Otel Motel Pansiyon Kaplıca Toplam Tesis Oda Yatak Tesis Oda Yatak Tesis Oda Yatak Tesis Oda Yatak Tesis Oda Yatak Afyonkarahisar 42 1.244 2.891 0 0 0 3 53 100 5 594 1.955 50 1.891 4.946 Kütahya 28 692 1.497 1 14 28 7 115 347 2 157 592 38 978 2.464 Manisa 47 991 2.018 1 6 12 1 6 22 5 253 740 54 1.256 2.792 Uşak 12 259 511 0 0 0 0 0 0 0 0 0 12 259 511 TR33 Bölgesi 129 3.186 6.917 2 20 40 11 174 469 12 1.004 3.287 154 4.384 10.713 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2006 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 357 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 2000-2008 yılları arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve illerindeki turizm iĢletme belgeli tesislerin konaklama istatistikleri Tablo 8.3‟te, aynı dönemde bu bölgelerdeki turizm iĢletme belgeli tesislerde konaklama sayısının bir önceki yıla göre yüzdelik değiĢimi ise Grafik 8.3‟te yer almaktadır. 2000-2008 yılları arasında TR33 Bölgesi‟ndeki turizm iĢletme belgeli tesislerde yerli ve yabancı konaklama sayısı 2.536.689 olup Türkiye‟deki turizm iĢletme belgeli tesislerde yerli ve yabancı konaklama sayısının %1,4‟üne denk gelmektedir. TR33 Bölgesi‟ne genel olarak bakıldığında toplamda konaklama sayısının en fazla olduğu yıl 339.317 kiĢi ile 2008 yılıdır. Buna karĢın 2006 yılı %22 büyüme ile konaklama sayısındaki oransal artıĢın en fazla olduğu yıl olmuĢtur. TR33 Bölgesi‟nin değerleri Türkiye ile karĢılaĢtırıldığında, söz konusu dönem içerisinde konaklama sayısındaki büyümenin sadece 2001, 2006 ve 2008 yıllarında Türkiye genelinin üzerine çıktığı görülmektedir. Tablo 8.3‟e bakıldığında 2000-2008 yılları arasında, TR33 Bölgesi illeri içerisinde yıllık bazda en fazla konaklamanın 2001 yılında 213.072 ile Afyonkarahisar‟da gerçekleĢtiği görülmektedir. Afyonkarahisar‟ın Bölge illerinde bulunan turizm iĢletme belgeli tesislerdeki konaklama sayısından aldığı pay %72 ile 2001 yılında en yüksek seviyede iken sonraki yıllarda gerileyerek 2005 yılında en düĢük seviyesi olan %42‟ye düĢmüĢtür. 2008 yılındaki payı ise %53 olarak gerçekleĢmiĢtir. Ancak bu düĢme eğilimine rağmen söz konusu dönemde Bölge içerisinde en çok konaklama yine Afyonkarahisar‟da gerçekleĢmiĢ olup konaklama sayısı 1.403.535 ve Bölge toplamının %55‟idir. Afyonkarahisar‟ın ĠstanbulAntalya, Ġzmir-Ankara hatları üzerinde kavĢak noktada yer alması bu anlamda önem taĢımaktadır. Aynı zamanda turizm kapsamındaki teĢviklerle beraber ilde sayıları artan beĢ yıldızlı ve diğer kaliteli turizm iĢletmelerinin sunduğu hizmet ve imkânların da rakamlar üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğu düĢünülmektedir. 2002 yılındaki sert düĢüĢ ve takip eden yıllardaki azalmaların ise 2001 yılında meydana gelen ekonomik krizin ve bu krizin zamana yayılan gecikmeli etkilerinin sonucunda olduğu düĢünülmektedir. Tablo 8.3: 2000-2008 Yılları Arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Yerli ve Yabancı Turist Konaklama Sayısı Yıllar Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Türkiye 2000 148.013 48.649 26.034 26.373 249.069 15.659.978 2001 213.072 30.892 26.073 25.385 295.422 16.527.787 2002 177.153 31.387 34.491 31.124 274.155 17.788.300 2003 148.025 34.619 30.386 39.029 252.059 17.421.324 2004 139.522 39.118 45.769 47.791 272.200 20.706.676 2005 101.149 30.782 60.075 47.699 239.705 23.411.002 2006 141.329 39.267 68.443 44.237 293.276 23.466.672 2007 156.036 33.532 84.413 47.505 321.486 26.832.851 2008 179.236 34.781 80.748 44.552 339.317 24.934.002 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı 2000-2008 yılları arasında, Kütahya‟da konaklama sayısının 48.649 kiĢi ile en fazla olduğu yıl 2000‟dir. Kütahya‟nın Bölge illerinde bulunan turizm iĢletme belgeli tesislerdeki konaklama sayısından aldığı pay %20 ile 2000 yılında en yüksek seviyede iken sonraki yıllarda gerileyerek, 2001, 2007 ve 2008 yıllarında en düĢük seviyesi olan %10‟a düĢmüĢtür. 9 yıllık dönemde Kütahya‟daki turizm iĢletme belgeli tesislerde toplam konaklama sayısı ise 323.027 olup Bölge toplamının %13‟üne denk gelmektedir. Kütahya konaklama sayısında 2001 yılında sert bir düĢüĢ yaĢamıĢtır. Grafik 8.3‟te görüleceği üzere 2001 yılındaki %36,50 oranındaki düĢüĢün ardından, 2005 yılına kadar konaklama sayılarında artıĢ gerçekleĢmiĢtir. Bu yıldan sonra ise pozitif ve negatif olarak konaklama sayılarında dalgalı bir seyir görülmektedir. Bununla beraber, Kütahya 2000‟den sonraki TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 358 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU yıllarda konaklama sayısı bakımından 2000 yılına ait değerin gerisinde kalmıĢtır. Tablo 8.3‟e göre, Kütahya‟daki turizm iĢletme belgeli tesislerde konaklama sayısı 2003 yılından itibaren Manisa ve UĢak illerindeki konaklama sayısından geride kalmıĢtır. Manisa verileri incelendiğinde, Manisa‟nın en yüksek konaklama sayısına 84.413 ile 2007 yılında ulaĢtığı anlaĢılmaktadır. Grafik 8.3‟te görüleceği üzere, TR33 Bölgesi içinde turizm iĢletme belgeli tesislerdeki konaklama sayısının bir önceki yıla göre değiĢimindeki en yüksek artıĢ 2004 yılında %50,63 ile Manisa ilinde gerçekleĢmiĢtir. Yine Grafik 8.3‟te konaklama sayısındaki yüzdelik değiĢimlere bakıldığında Manisa‟nın sadece 2003 ve 2008 yıllarında küçüldüğü görülmektedir. Bu anlamda, Manisa diğer Bölge illeri ile kıyaslandığında konaklama sayısındaki büyüme açısından en istikrarlı Ģehir olarak ön plana çıkmaktadır. Manisa konaklama sayısında Afyonkarahisar‟ın gerisinde kalmasına rağmen, 2004 yılı sonrasında Kütahya ve UĢak‟ın önüne geçmiĢtir. Manisa‟nın Bölge illerinde bulunan turizm iĢletme belgeli tesislerdeki konaklama sayısından aldığı pay %26 ile 2007 yılında en yüksek seviyede iken en düĢük seviyesi ise %9 ile 2001 yılındadır. 9 yıllık dönemde Manisa‟daki turizm iĢletme belgeli tesislerde toplam konaklama sayısı 456.432 olup Bölge toplamının %18‟ine denk gelmektedir. Manisa‟nın Bölge illerinde bulunan turizm iĢletme belgeli tesislerdeki konaklama sayısından aldığı pay sürekli yükselen bir trend izlemiĢtir. Manisa‟nın ekonomi ve iĢ hayatında yakaladığı performansın son yıllarda meydana gelen yükseliĢte önemli bir rol oynadığı düĢünülmektedir. % UĢak iline bakıldığında, konaklama sayısının en yüksek olduğu yılın 2004 yılı olduğu görülmektedir. Takip eden yıllarda konaklama sayısında genel olarak azalmalar görülmüĢ olmakla birlikte bu azalmalar düĢük miktarlarda gerçekleĢmiĢtir. UĢak yıllar itibarıyla konaklama sayısı açısından Manisa ve Afyonkarahisar‟ın gerisinde kalmasına rağmen, Kütahya‟nın önünde yer almıĢtır. UĢak‟ın Bölge illerinde bulunan turizm iĢletme belgeli tesislerdeki konaklama sayısından aldığı pay %20 ile 2005 yılında en yüksek seviyede iken en düĢük seviyesi ise %9 ile 2001 yılındadır. 9 yıllık dönemde UĢak‟taki turizm iĢletme belgeli tesislerde toplam konaklama sayısı 353.695 olup Bölge toplamının %14‟üne denk gelmektedir. UĢak‟ta sanayi sektörünün geliĢimi ile artan iĢ seyahatleri gerçekleĢen konaklamaların büyük bir kısmını teĢkil etmektedir. 60 50 40 30 20 10 0 -10 -20 -30 -40 -50 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Afyonkarahisar 43,95 -16,86 -16,44 -5,74 -27,50 39,72 10,41 14,87 Kütahya -36,50 1,60 10,30 13,00 -21,31 27,56 -14,61 3,72 0,15 32,29 -11,90 50,63 31,26 13,93 23,33 -4,34 UĢak -3,75 22,61 25,40 22,45 -0,19 -7,26 7,39 -6,22 TR33 Bölgesi 18,61 -7,20 -8,06 7,99 -11,94 22,35 9,62 5,55 5,54 7,63 -2,06 18,86 13,06 0,24 14,34 -7,08 Manisa Türkiye Grafik 8.3: 2001-2008 Yılları Arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Yerli ve Yabancı Turist Konaklama Sayısının Bir Önceki Yıla Göre Değişimi (%) Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 359 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Bölge turizminin dayandığı etmenler Türkiye genelinden farklılık arz ettiği için rakamlar sadece gösterge niteliği taĢımaktadır. Bununla beraber ele alınan 8 yıllık büyüme değerleri içerisinde sadece 4 yıl için Türkiye‟deki konaklama sayılarındaki değiĢimin yönü, TR33 Bölgesi‟ndeki konaklama sayılarındaki değiĢimin yönü ile paralellik göstermektedir ki, bu durum turizm açısından Türkiye ile Bölge arasında güçlü bir korelasyon olmadığına iĢarettir. 2000-2008 yılları arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve illerindeki turizm iĢletme belgeli tesislerde yabancı turist konaklama istatistikleri Tablo 8.4‟te, aynı dönemde bu bölgelerdeki turizm iĢletme belgeli tesislerde yabancı konaklama sayısının bir önceki yıla göre değiĢimi ise Grafik 8.4‟te yer almaktadır. Tablo 8.4: 2000-2008 Yılları Arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Yabancı Turist Konaklama Sayısı Yıllar Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Türkiye 2000 1.583 589 1.754 1.281 5.207 6.804.076 2001 2.939 436 1.058 718 5.151 8.778.165 2002 2.238 732 3.432 1.135 7.537 9.871.594 2003 1.050 1.695 3.065 1.217 7.027 8.991.456 2004 1.042 1.811 3.602 1.714 8.169 10.981.763 2005 4.481 1.561 7.299 1.775 15.116 12.952.616 2006 588 2.358 5.081 2.322 10.349 11.896.571 2007 3.173 956 6.985 2.446 13.560 14.794.270 2008 4.217 1.95 6.316 2.337 14.365 13.647.606 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Tablo 8.4 incelendiğinde, 2000-2008 yılları arasındaki 9 yıllık dönemde TR33 Bölgesi illerindeki turizm iĢletme belgeli tesislerde yabancı turist konaklama sayısı toplamının 86.481 olup bunun Türkiye toplamının %0,1‟ine denk geldiği görülmektedir. Bölge içindeki dağılıma açısından en büyük payı %45 ile Manisa ili almakta olup onu %25 ile Afyonkarahisar, %17 ile UĢak ve %13 ile Kütahya takip etmektedir. Yine 2000-2008 yılları arasında TR33 Bölgesi illeri içinde yıllık bazda yabancı turistlerin en çok 7.299 konaklama sayısı ile 2005 yılında Manisa ilinde konakladıkları görülmektedir. Manisa‟nın hava ve deniz limanı bulunan ve hali hazırda önemli miktarda yabancı turist çeken Ġzmir iline çok yakın olması ve geliĢmiĢ sanayisi Manisa‟ya büyük avantaj sağlamaktadır. Diğer illerle karĢılaĢtırıldığında, Afyonkarahisar‟da konaklayan yabancıların konaklama sayısında 2004 yılı sonrasında çok sert dalgalanmaların meydana geldiği görülmektedir. 2000-2008 yılları arasında TR33 Bölgesi illerinde konaklayan yabancıların konaklama sayısı en düĢük değerini 2001 yılında 436 kiĢi ile Kütahya‟da görmüĢtür. UĢak, 2002 yılından sonra yabancı ziyaretçi konaklama sayısında istikrarlı bir büyüme göstermiĢtir. TR33 Bölgesi düzeyinde yıllık bazda en fazla yabancı konaklamanın gerçekleĢtiği dönem 15.116 kiĢi ile 2005 yılı olmuĢtur. TR33 Bölgesi genelinde yabancı turist konaklama sayısındaki en fazla artıĢın gerçekleĢtiği yıl ise yine %85,04 ile 2005 yılı olmuĢtur. Grafik 8.4‟te TR33 Bölgesi Türkiye geneli ile karĢılaĢtırıldığında yabancı turistlerin konaklama sayısındaki değiĢimin 8 yıllık dönem içerisinde 6 yıl paralellik gösterdiği görülmektedir. Bu durum, yabancı turist konaklama sayıları açısından yerli ve yabancı toplamına göre TR33 Bölgesi ile Türkiye geneli arasındaki pozitif korelasyonu göstermesi bakımından önemlidir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 360 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 500 400 300 200 % 100 0 -100 -200 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Afyonkarahisar 85,66 -23,85 -53,08 -0,76 330,04 -86,88 439,63 32,90 Kütahya -25,98 67,89 131,56 6,84 -13,80 51,06 -59,46 56,38 Manisa -39,68 224,39 -10,69 17,52 102,64 -30,39 37,47 -9,58 UĢak -43,95 58,08 7,22 40,84 3,56 30,82 5,34 -4,46 TR33 Bölgesi -1,08 46,32 -6,77 16,25 85,04 -31,54 31,03 5,94 Türkiye 29,01 12,46 -8,92 22,14 17,95 -8,15 24,36 -7,75 Grafik 8.4: 2001-2008 Yılları Arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Yabancı Turist Konaklama Sayısının Bir Önceki Yıla Göre Değişimi (%) Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı 2000-2008 yılları arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve illerindeki turizm iĢletme belgeli tesislerde yerli turist konaklama istatistikleri Tablo 8.5‟te, aynı dönemde bu bölgelerdeki turizm iĢletme belgeli tesislerde yerli konaklama sayısının bir önceki yıla göre yüzdelik değiĢimi ise Grafik 8.5‟te yer almaktadır. Tablo 8.5 ve Grafik 8.5‟te yer alan 2000-2008 yılları arasında TR33 Bölgesi illerindeki turizm iĢletme belgeli tesislerde yerli turist konaklama sayılarına ve bu sayıların artıĢ oranlarına bakıldığında en fazla yerli turist ağırlayan illerin sırasıyla Afyonkarahisar, Manisa, UĢak ve Kütahya olduğu görülmektedir. Bölge‟deki toplam konaklama sayılarının büyük bir kısmı yerli turistler tarafından gerçekleĢtirilmektedir. Dolayısıyla, yerli konaklama sayılarında görülen trendler, toplam konaklama sayılarında görülen trendler ile paralellik göstermektedir. Tablo 8.5: 2000-2008 Yılları Arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Yerli Turist Konaklama Sayısı Yıllar Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Türkiye 2000 146.430 48.060 24.280 25.092 243.862 8.855.902 2001 210.133 30.456 25.015 24.667 290.271 7.749.622 2002 174.915 30.655 31.059 29.989 266.618 7.916.706 2003 146.975 32.924 27.321 37.812 245.032 8.429.868 2004 138.480 37.307 42.167 46.077 264.031 9.724.913 2005 96.668 29.221 52.776 45.924 224.589 10.458.386 2006 140.741 36.909 63.362 41.915 282.927 11.570.101 2007 152.863 32.576 77.428 45.059 307.926 12.038.581 2008 175.019 33.286 74.432 42.215 324.952 11.286.396 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 361 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 60 40 % 20 0 -20 -40 -60 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Afyonkarahisar 43,50 -16,76 -15,97 -5,78 -30,19 45,59 8,61 14,49 Kütahya -36,63 0,65 7,40 13,31 -21,67 26,31 -11,74 2,18 3,03 24,16 -12,04 54,34 25,16 20,06 22,20 -3,87 UĢak -1,69 21,58 26,09 21,86 -0,33 -8,73 7,50 -6,31 TR33 Bölgesi 19,03 -8,15 -8,10 7,75 -14,94 25,98 8,84 5,53 Türkiye -12,49 2,16 6,48 15,36 7,54 10,63 4,05 -6,25 Manisa Grafik 8.5: 2001-2008 Yılları Arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Yerli Turist Konaklama Sayısının Bir Önceki Yıla Göre Değişimi (%) Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Grafik 8.6‟da 2000-2008 yılları arasında TR33 Bölgesi ve illerindeki turizm iĢletme belgeli tesislerin doluluk oranları Türkiye ile karĢılaĢtırmalı olarak verilmektedir. Turizm iĢletme belgeli iĢletmelere iliĢkin doluluk oranları Kültür ve Turizm Bakanlığı‟ndan yıllık bazda elde edilebilmiĢtir. Yıllık veriler, turizmdeki dönemsel etkileri göz ardı etmektedir. Diğer bir ifadeyle, bazı aylarda doluluk oranlarındaki yükseliĢlere karĢılık bazı aylarda doluluk oranlarının çok düĢük seyretmesi, yıllık olarak düzenlendiğinde ortalama değerleri düĢürmektedir. Bölge‟nin turizm iĢletmelerindeki doluluk oranları, Bölge‟nin turizm talebinin bir vekil göstergesi olarak değerlendirilecek olursa Grafik 8.6‟da da görüldüğü üzere yaklaĢık %36 gibi bir ortalama doluluk oranı, mevcut turizm iĢletmelerinin göreceli bir talep yetersizliği ile karĢı karĢıya olduğunu göstermektedir. Bununla beraber, yıl içerisinde, belli dönemlerdeki yüksek doluluk oranları, diğer zamanlardaki düĢük doluluk oranlarını telafi etmekte ve böylece iĢletmelerin ortalama kârlarını sektörde kalmaya devam edebilecek düzeyde tutmalarını sağlamaktadır. Grafik 8.6‟da gözlenen durum 2001 yılı sonrasında tüm illerde doluluk oranlarının genel olarak %50‟nin altında seyrettiğidir. Afyonkarahisar ili, doluluk oranlarının en yüksek seyrettiği il olarak ön plana çıkmaktadır. Afyonkarahisar‟ı sırasıyla UĢak ve Manisa illeri takip etmekte, en son sırada ise Kütahya ili yer almaktadır. Afyonkarahisar‟da en yüksek doluluk oranı 2000 yılında %78,96 olarak gerçekleĢmiĢtir. Takip eden beĢ yıl boyunca doluluk oranı düĢüĢ göstermiĢ, 2006 yılında yeniden yükseliĢ meydana gelmiĢ olsa da doluluk oranı baĢlangıçtaki düzeyini yakalayamamıĢtır. Kütahya ilindeki doluluk oranı 2000 yılındaki %40,72 seviyesinden sonra 3 yıl boyunca düĢüĢ göstermiĢ, ancak 2004 yılında söz konusu dönemdeki en yüksek seviyesi olan %42,60 seviyesine ulaĢmıĢtır. Ancak daha sonraki yıllarda tekrar düĢmüĢtür. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 362 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Manisa iline iliĢkin doluluk oranları diğer illerin aksine çoğunlukla artıĢ göstermiĢtir. Manisa ilinde doluluk oranı en yüksek değerini %33,20 ile 2005 yılında yakalamıĢtır. UĢak ilindeki doluluk oranları Afyonkarahisar ili ile paralellik göstermektedir. UĢak ilinde 2000 yılında %55,79 ile en yüksek doluluk oranı gerçekleĢmiĢtir. 2004 yılında meydana gelen artıĢ dıĢında doluluk oranında sürekli düĢmeler söz konusu olmuĢtur. Doluluk oranları Türkiye ortalaması ile karĢılaĢtırıldığında, 2000 yılı dıĢında TR33 Bölgesi‟nin doluluk oranlarının Türkiye ortalamasının altında kaldığı görülmektedir. Ayıca yıllar itibarıyla TR33 Bölgesi ile Türkiye geneline iliĢkin doluluk oranları birlikte ele alındığında ters yönlü değiĢmelerin yaĢandığı gözlenmektedir. Diğer bir ifadeyle, Türkiye geneline iliĢkin doluluk oranında artıĢların meydana geldiği yılların büyük bir kısmında, TR33 Bölgesi‟ndeki doluluk oranında azalıĢlar söz konusu olmuĢtur. 90 80 70 % 60 50 40 30 20 10 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Afyonkarahisar 78,96 65,22 47,46 42,11 39,82 36,93 49,05 44,76 44,62 Kütahya 40,72 30,38 39,47 34,61 42,60 32,55 26,45 22,81 26,62 Manisa 22,28 19,98 19,71 20,10 22,82 33,20 26,24 30,18 26,48 UĢak 55,79 43,80 30,88 34,12 42,77 42,58 40,13 37,02 37,21 TR33 Bölgesi 49,44 39,84 34,38 32,73 37,00 36,31 35,47 30,07 33,73 Türkiye 36,82 45,62 48,68 46,90 50,07 52,38 47,26 51,12 51,51 Grafik 8.6: 2000-2008 Yılları Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Doluluk Oranları (%) (Yerli+Yabancı) Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı TR33 Bölgesi‟ndeki belediye belgeli tesislerin konaklama sayısı ile geceleme sayıları Tablo 8.6‟da verilmiĢtir. Buna göre, 2008 yılında TR33 Bölgesi‟ndeki belediye belgeli tesislerde konaklama sayısı 592.091 olup Türkiye genelinin %4‟üne tekabül etmektedir. TR33 Bölgesi‟ndeki rakamın dağılımında ise en yüksek payı %51 ile Afyonkarahisar alırken onu %27 ile Manisa, %14 ile Kütahya ve %8 ile UĢak takip etmektedir. Bölge içinde belediye belgeli tesislerde yabancılar tarafından gerçekleĢtirilen konaklama sayılarında Afyonkarahisar 5.681 ile ilk sırayı almaktadır. Afyonkarahisar‟ı ise sırasıyla 5.012 ile Kütahya, 240 ile Manisa ve 188 konaklama ile UĢak izlemektedir. Yerli konaklama sayılarına bakıldığında ise Afyonkarahisar 295.498 konaklama ile yine ilk sırayı almaktadır. Afyonkarahisar‟ı sırasıyla 159.766 ile Manisa ve 76.843 konaklama ile Kütahya‟nın takip ettiği görülmektedir. UĢak ise yabancı konaklama sayısında olduğu gibi yerli konaklama sayısında da son sırada yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 363 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Tablo 8.6: 2008 Yılı Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Belediye Belgeli Tesislere İlişkin İstatistikler Konaklama Sayısı Geceleme Sayısı Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Afyonkarahisar 5.681 295.498 301.179 20.040 704.924 724.964 Kütahya 5.012 76.843 81.855 7.510 192.327 199.837 Manisa 240 159.766 160.006 349 262.262 262.611 UĢak 188 48.863 49.051 1.779 83.048 84.827 11.121 580.970 592.091 29.678 1.242.561 1.272.239 4.115.212 11.468.804 15.584.016 16.672.587 19.494.427 36.167.014 TR33 Bölgesi Türkiye Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı 2008 yılına iliĢkin belediye belgeli turizm iĢletmelerinde gerçekleĢen ortalama kalıĢ süreleri ve tesislerin ortalama doluluk oranları Tablo 8.7‟de gösterilmiĢtir. Tabloya bakıldığında, ortalama kalıĢ süresi açısından UĢak ilinin 2008 yılında 9,5 gece ile yabancı geceleme sayısında ilk sırada yer aldığı görülmektedir. UĢak ilini 3,5 gece ile Afyonkarahisar takip etmektedir. Kütahya ve Manisa‟da yabancı turistlerin ortalama kalıĢ süreleri 1,5 gece olarak gerçekleĢmiĢtir. Yerli turistlerin ortalama kalıĢ süreleri açısından Afyonkarahisar ile Kütahya illeri 2,4 ve 2,5 gece, Manisa ile UĢak illeri de 1,6 ve 1,7 gece ile birbirlerine yakın değerlere sahiptir. Yerli turistlerin ortalama kalıĢ sürelerinin Afyonkarahisar ve Kütahya‟da Manisa ve UĢak illerine nazaran daha yüksek olması, bu illerde konaklayan yerli turistlerin Ģifa bulmak ve termal imkânlardan faydalanmak amacıyla tesislerde daha uzun süreli konakladığını göstermektedir. Tablo 8.7: 2008 Yılı Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Belediye Belgeli Tesislerde Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk Oranları (%) Ortalama Kalış Süresi (Gece) Doluluk Oranı(%) Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Afyonkarahisar 3,5 2,4 2,4 1,04 36,54 37,58 Kütahya 1,5 2,5 2,4 0,83 21,37 22,20 Manisa 1,5 1,6 1,6 0,04 26,36 26,40 UĢak 9,5 1,7 1,7 0,95 44,40 45,36 TR33 Bölgesi 4,0 2,1 2,0 0,72 32,17 32,88 Türkiye 4,1 1,7 2,3 13,93 15,57 28,89 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Belediye belgeli tesislerin doluluk oranları TR33 Bölgesi bazında ele alındığında 2008 yılında gerçekleĢen doluluk oranının %32,88 olduğu görülmektedir. Türkiye geneli ile kıyaslandığında TR33 Bölgesi‟nin Türkiye ortalamasının üzerinde bir doluluk oranına sahip olduğu ortaya çıkmaktadır. TR33 Bölgesi doluluk düzeylerine iller bazında bakıldığında tesislerin yabancı doluluk oranlarının yaklaĢık %1 ve altında seyrettiği görülmektedir. Toplam doluluk oranlarına bakıldığında ise UĢak ilindeki tesislerin %45,36 ile en yüksek doluluk oranına sahip olduğu görülmektedir. UĢak ilini ise %37,58 ile Afyonkarahisar, %26,40 ile Manisa ve %22,20 ile Kütahya ili takip etmektedir. Grafik 8.7‟de 2009 yılında TR33 Bölgesi‟ne gelen yabancı turistlerin geldikleri ülkelere göre karĢılaĢtırılması sunulmaktadır. ġekle göre, TR33 Bölgesi‟ne en fazla yabancı ziyaretçinin 3.284 kiĢi ile Almanya‟dan geldiği görülmektedir. Almanya‟yı takiben sırasıyla 2.929 ve 2.452 kiĢi Ġngiltere ve Ġtalya‟nın geldiği görülmektedir. Ġtalya‟dan sonra yabancı ziyaretçi sayısında çok güçlü bir kırılma söz konusu olmuĢ, ziyaretçi sayıları dört rakamlı TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 364 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU sayılardan üç rakamlı sayılara gerilemiĢtir. Bu kırılmadan sonra Hollanda‟dan 797, Fransa‟dan 638 ve ABD‟den 626 ziyaretçinin TR33 Bölgesi‟ne gelmiĢ olduğu görülmektedir. 3.500 3.000 2.500 3.284 3.102 2.929 2.452 2.000 1.500 1.000 797 638 626 500 445 417 396 383 352 345 314 307 291 249 0 Grafik 8.7: TR33 Bölgesi’ne Gelen Yabancı Turistlerin Ülkelere Göre Dağılımı (Kişi) Kaynak: TR33 Bölgesi Ġlleri Kültür ve Turizm Müdürlükleri Tablo 8.8‟de 2009 yılında TR33 Bölgesi‟ndeki illerde müze ve ören yerlerini ziyaret eden yerli ve yabancı turist sayıları yer almaktadır. Tablo 8.8: 2009 Yılı TR33 Bölgesi İllerindeki Müze ve Ören Yerleri Ziyaretçi Sayıları Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Yerli 8.112 64.279 13.055 26.604 112.050 Yabancı 115 3.147 42.205 172 45.639 Toplam 8.227 67.426 55.260 26.776 157.689 Kaynak: TR33 Bölgesi Ġlleri Kültür ve Turizm Müdürlükleri Müze ve ören yerlerine en fazla ziyaretin toplamda 67.426 ile Kütahya‟da gerçekleĢtiği görülmektedir. Kütahya‟yı toplamda 55.260 ile Manisa, 26.776 ile UĢak, 8.227 ile de Afyonkarahisar takip etmektedir. Müze ve ören yerlerini ziyaret eden yerli ziyaretçi sayısında da Kütahya ili ilk sırada yer almakta olup onu UĢak, Manisa ve Afyonkarahisar illeri takip etmektedir. Bölge‟deki müze ve ören yerlerini ziyaret eden toplam 45.639 yabancı ziyaretçinin %92‟si olan 42.205 ziyaretçi Manisa ilindeki müze ve ören yerlerini ziyaret etmiĢtir. Onu 3.147 kiĢi ile Kütahya, 172 kiĢi ile UĢak, 115 kiĢi ile de Afyonkarahisar takip etmektedir. UĢak ili müze ve ören yerlerini 2009 yılında toplamda 172 yabancı turist ziyaret etmiĢtir ki bu rakam Karun Hazineleri‟nin de bulunduğu UĢak için son derece düĢüktür. TR33 Bölgesi‟nde yer alan turizm acenteleri sayılarına bakıldığında Bölge‟de toplam 54 adet turizm acentesi olduğu görülmektedir. Bunların 20 tanesi Afyonkarahisar‟da, 16 tanesi Manisa‟da, 14 tanesi Kütahya‟da, 4 tanesi ise UĢak‟ta bulunmaktadır. Tablo 8.9: TR33 Bölgesi İllerinde Bulunan Turizm Acentelerinin Sayısı Afyonkarahisar Kütahya Manisa Acente Sayısı 20 14 16 Uşak 4 TR33 Bölgesi 54 Kaynak: TR33 Bölgesi Ġlleri Kültür ve Turizm Müdürlükleri TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 365 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Bir sonraki bölümde sırasıyla Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve UĢak illerinin turizm olanakları ve mevcut potansiyelleri ele alınmıĢtır. TR33 Bölgesi, baĢta Afyonkarahisar ve Kütahya olmak üzere jeotermal turizm potansiyeli ile ön plana çıkmaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü tarafından baĢlatılan “Termal Turizm Kentleri Projesi” kapsamında, Türkiye‟nin jeotermal kaynak potansiyeli araĢtırılıp yeni alanların tespiti yapılmaktadır. Potansiyel alanlarda mülkiyet araĢtırmasının yapılması, altyapı imkânlarının saptanması ve alternatif turizm türleriyle iliĢkilendirilmesi ile termal amaçlı geliĢim stratejilerinin belirleneceği AraĢtırma Raporu, Ġl ve Bölge Termal Master Planları hazırlanmaktadır. Bu planlar dahilinde diğer turizm türleri ile entegre olabilecek ve destinasyon oluĢturabilecek kapasiteye sahip olan öncelikli geliĢtirilecek bölgeler arasında TR33 Bölgesi illerinin de yer aldığı görülmektedir. Bu bağlamda, Afyonkarahisar, Kütahya, UĢak illeri Frigya Termal Turizm Bölgesi‟ne dâhil edilirken Manisa ili Güney Ege Termal Turizm Bölgesi‟nde yer almıĢtır (Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü). 8.2.1. Afyonkarahisar Afyonkarahisar baĢta termal ve kültür turizmi olmak üzere, turizm açısından zengin olanaklara sahiptir. Eko turizm açısından Frig Vadisi oluĢumları, doğal mağaraları, yaylaları, kuĢ gözlem alanları ile ön plana çıkmakta, Selçuklu mimarisini taĢıyan asırlık camileri ile inanç turizmine hitap etmekte, kentsel sit alanlarında restorasyonu tamamlanan Afyonkarahisar Evleri ile de geçmiĢin nostaljik iklimini ziyaretçilerine sunmaktadır. 8.2.1.1. Termal Turizm Afyonkarahisar, termal turizm merkezleri ve lüks otelleri ile Türkiye‟nin termal turizm açısından parlayan yıldızlarından birisidir. Ömer, Gecek, Gazlıgöl, Hüdai ve Heybeli kaplıcalarında jeotermal sular romatizma, eklem bozuklukluları, kadın hastalıkları, çocuk felci, solunum yolları hastalıkları, ĢiĢmanlık, nevrotik bozukluklar, kalp hastalıkları gibi birçok rahatsızlık için Ģifa imkânı sunmaktadır. Ayrıca geliĢen teknoloji ile birlikte tıp dünyasına giren cihaz ve tekniklerin yavaĢ yavaĢ otellerin bünyesine entegre edilmesi ile geleneksel manadaki kaplıca ve Ģifalı su anlayıĢının yanında, klinik bazlı uygulamaların, bilimsel kür ve tedavilerinin uygulandığı modern anlayıĢın da yerini almaya baĢladığı görülmektedir. Afyonkarahisar‟daki tüm kaplıcalar Kültür ve Turizm Bakanlığı‟nca termal turizm merkezi ilan edilmiĢtir. Bu merkezlerde 1/5000 ve 1/1000 nazım imar ve uygulama imar planları yapılmıĢ, altyapı çalıĢmaları tamamlanmıĢ olup termal turizm merkezi kapsamında sunduğu teĢvik ve imkânlarla yeni yatırımlara açık ve elveriĢlidir (Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü). Tablo 8.10: Afyonkarahisar İlinde Bulunan Kaplıca Sularının Şifalı Özellikleri Kaplıcalar Ömer-Gecek Gazlıgöl BolvadinHeybeli Sandıklı-Hüdai Tedavi Edici Özellikleri ve İyi Geldiği Rahatsızlıklar Romatizma deri, kalp ve kan dolaĢımı hastalıkları ile sindirim sistemi, eklem rahatsızlığı ve kireçlenme, karaciğer, safra kesesi, beslenme bozukluğu, sinirsel ve kadın hastalıkları, solunum rahatsızlıkları Romatizma hastalıkları, kalp ve dolaĢım sistemi, böbrek ve idrar yolları, karaciğersafra kesesi, sindirim sistemi, metabolizma bozuklukları, kemik ve kireçlenme ve cilt hastalıkları, kadın hastalıkları Deri hastalıkları, egzamalar, solunum yolları hastalıkları, romatizmal hastalıklar, kalp ve kan dolaĢımı, sinirsel ve kadın hastalıkları Romatizma hastalıkları, ağrılı sendromlar, kalp ve kan dolaĢımı hastalıkları, eklemkireçlenme rahatsızlığı, sinir ve kas yorgunluğu, sinirsel hastalıklar, kadın hastalıkları Kaynak: Afyonkarahisar Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 366 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 8.2.1.1.1. Ömer-Gecek Kaplıcaları Afyonkarahisar-Kütahya karayolu üzerinde bulunan termal turizm merkezinin Afyonkarahisar kent merkezine uzaklığı 15 km„dir. Ankara-Ġzmir-Antalya karayollarının kesiĢim noktasında olması turizm merkezine büyük avantaj sağlamaktadır. Afyonkarahisar‟ın 5 yıldızlı termal otellerinin tamamı bu kaplıca alanı içerisinde yer alır. Yatırımcılar tarafından tercih edilen bu Bölge‟de, turizm yatırım belgeli 5 yıldızlı yeni otellerin de inĢası devam etmektedir. Kaplıcalarda eski Türk hamamları, apart villalar, kapalı yüzme havuzu ve alıĢveriĢ olanakları bulunmaktadır. Termal suyun sıcaklığı 50°C ile 95°C arasında değiĢmektedir. Kaplıca bölgesinde Ģu anda turizm iĢletme belgeli 4 adet 5 yıldızlı otel bulunmaktadır. Ömer-Gecek jeotermal sahasında yer alan Oruçoğlu Termal Resort Otel 624 yatak, Ġkbal Termal Otel 604 yatak, Korel Termal Otel 780 yatak ve Afyonkarahisar Anemon Otel 390 yatak kapasitesine sahiptir. Bölge‟de yer alan Ömer Termal Tatil Köyü 35 standart oda, 15 bahçeli oda, 64 villa ile beraber toplam 114 oda kapasitesine sahiptir. Yine aynı saha içerisinde yer alan Hayat Jeotermal Tesisleri‟nde toplamda 100 yatak kapasitesine sahip villalar bulunmaktadır. Bu villaların tümü kendi termal havuzuna sahiptir. Villaların tümünde termal havuz bulunmaktadır. Termal sahadaki belediye belgeli tesislerde toplam yatak kapasitesi 629 olup Ömer-Gecek kaplıcalarının mevcut toplam yatak kapasitesi yaklaĢık 3.000‟dir. Kaplıcanın planlanan toplam yatak kapasitesi ise 5.000‟dir (Afyonkarahisar Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü). 8.2.1.1.2. Gazlıgöl Kaplıcaları Gazlıgöl kaplıcaları Afyonkarahisar‟ın Ġhsaniye ilçesi, Gazlıgöl Beldesi‟ndedir. Afyonkarahisar il merkezine 25 km mesafede olan kaplıca, Afyonkarahisar-EskiĢehir karayolu üzerinde bulunmaktadır. Gazlıgöl Beldesi içinden geçen demiryolu sayesinde doğrudan demiryolu ulaĢımı mevcuttur. Kaplıca suyu fiziksel özellikleri bakımından renksiz, kokusuz ve gazlıdır. Kimyasal olarak içinde sodyum bikarbonat ve hidrojen sülfür içermektedir. 45 ila 68 °C aralığında değiĢen sıcaklığa sahip suların debisi 9 lt/sn‟dir. Villa ve otellerden oluĢan konaklama imkânları ile Gazlıgöl Kaplıcaları‟nda Türk hamamı, tedavi havuzları ve çamur banyosu gibi servisler gelen ziyaretçilerin hizmetine sunulmaktadır. Kaplıcaların mevcut yatak kapasitesi 1.000 olup planlanan yatak kapasitesi 1.950 olarak belirlenmiĢtir (Afyonkarahisar Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü). 8.2.1.1.3. Bolvadin-Heybeli Kaplıcaları Heybeli Kaplıca alanı Afyonkarahisar ilinin doğusunda yer alan Bolvadin Ġlçe sınırları içerisinde bulunmaktadır. Kaplıca alanı Antik Kral Yolu üzerine kurulmuĢ bir yerleĢim merkezidir. Kaplıca alanı Afyonkarahisar-Konya karayolu üzerinde bulunmakta olup Afyonkarahisar il merkezine 20 km. mesafededir. 2,7 km2‟lik bir araziye tekabül eden kaplıcanın suları renksiz ve berrak nitelik taĢımaktadır. 56,3°C sıcaklıktaki suyun debisi 64 lt/sn‟dir. Kaplıcada 166 oda kapasiteli bir otel, 12 lüks apart, 6 villa, 271 apart daire, 84 banyosuz daire bulunmaktadır. Kaplıcalarda açık ve kapalı termal havuzlar mevcut olup toplam yatak kapasitesi 650‟dir. Kaplıcalarda yer alan tesislerin tamamı belediye belgelidir. Kaplıcanın planlanan yatak kapasitesi 12.300 olarak belirlenmiĢtir (Afyonkarahisar Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü). TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 367 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 8.2.1.1.4. Sandıklı-Hüdai Kaplıcaları Sandıklı ilçesinin 8 km güneyinde bulunur. Kaplıca suları jeolojik bir çatlağın değiĢik yerlerinden çıkan Ģifalı sulardan oluĢur. 80-85°C aralığında değiĢen sıcaklıkta, sodyum sülfat ve bikarbonat içeren sular radyoaktif özelliği açısından Türkiye'de ilk sırayı almaktadır. ġifalı çamur ve çamur banyoları ile ünlü olan Hüdai Kaplıcaları‟nın çok eskiden beri kullanıldığı bilinmektedir. Kaplıcada Bizans devrinden kalma hamamlar bulunmaktadır. Kaplıcada toplam 166 oda ve buna tekabül eden toplam 232 yatağa sahip 2 otel, 715 yatak kapasiteli apart villalar ve 353 yatak kapasiteli 110 adet banyosuz daire bulunmaktadır. Kaplıcada 3 kapalı büyük yüzme havuzu, 2 açık büyük yüzme havuzu, 600 kiĢi/saat kapasiteli çamur kürü banyosu, 2 adet kükürt banyosu hizmet vermektedir. Kaplıcaların mevcut yatak kapasitesi 1.500 olup planlanan kapasite ise 5.000‟dir (Afyonkarahisar Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü). Afyonkarahisar‟ın TR33 Bölgesi içerisinde en fazla yatak kapasitesine sahip il olma özelliğini hâlihazırda yapımı devam etmekte olan turizm yatırım belgeli tesislerin de hizmete girmesiyle korumaya devam etmesi ve toplam yatak kapasitesinin 12.571‟e çıkması beklenmektedir (Afyonkarahisar Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü). Termal otellerin doluluk oranları, sektördeki göreceli talep yoğunluğunun ölçülmesi açısından önemli bir değiĢkendir. Bu bağlamda, Afyonkarahisar‟ın termal turizm talep fazlası/yetersizliğinin değerlendirilmesi, yıl içindeki dönüĢümlerinin gözlenebilmesi amacıyla Bölge‟nin 5 yıldızlı termal otellerinin doluluk oranları vekil gösterge olarak kullanılmıĢtır. Afyonkarahisar Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü verileri kullanılarak otellerin doluluk oranları hesaplanmıĢtır. Doluluk oranları hesaplamasında otellerin yatak kapasitelerinden hareketle aylık geceleme kapasiteleri hesaplanmıĢ, aylık toplam geceleme sayıları ile oranlamaya gidilerek ortalama doluluk oranları elde edilmiĢtir. Elde edilen veriler dâhilinde 2006-2009 yılları arası ortalama doluluk oranları Grafik 8.8‟de gösterilmiĢtir. Grafik 8.8: 2006-2009 Yılları Arası Afyonkarahisar İli 5 Yıldızlı Termal Oteller Ortalama Doluluk Oranları (Aylık Bazda Trend) (%) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 368 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Ortalama doluluk oranlarının dört yıllık trendinin gösterildiği Grafik 8.8‟de doluluk oranlarının en yüksek seviyeye %79 ile 2006 yılı Ağustos ayında en düĢük seviyeye ise %25 ile 2007 yılı Mayıs ayında ulaĢtığı görülmektedir. Serinin gidiĢatına bakıldığında doluluk oranlarındaki dalgalanmaların zaman içerisinde belirli bir sistematik takip ettiği ortaya çıkmaktadır. Bu sistematik yapı, takip eden Ģekiller üzerinden analiz edilecektir. Grafik 8.8‟de dikey eksende doluluk oranları ile beraber bu oranların hangi aralıklarda yoğunlaĢtığını gösteren histogram yer almaktadır. Histograma bakıldığında, doluluk oranlarının %30 ile %60 arasında yoğunlaĢtığı görülmektedir. 4 yıl içerisinde otellerin aylık doluluk oranı aritmetik ortalaması ise %45 olarak hesaplanmıĢtır. Grafik 8.9‟da 2006-2009 yılları arasında her bir aya iliĢkin doluluk oranlarının 4 yıl içerisindeki trendi (mavi çizgiler ile) ve her bir aya iliĢkin doluluk oranının 4 yıllık ortalaması (kırmızı yatay çizgiler ile) gösterilmektedir. %80 %70 %60 %50 %40 %30 %20 Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Grafik 8.9: 2006-2009 Yılları Arası Afyonkarahisar İli 5 Yıldızlı Termal Oteller Ortalama Doluluk Oranları (Aylık Bazda Ortalama ve Trendler) (%) Aylık ortalamalara bakıldığında, Ocak ayından Mart ayına kadar ortalama değerlerin yükseldiği görülmektedir. Takip eden Nisan, Mayıs ayları boyunca oranların düĢtüğü gözlenirken Haziran ayında bu değerin yılın en düĢük seviyesi olan %34‟e indiği görülmektedir. Temmuz ayında yeniden yükseliĢ baĢlamakta, Ağustos ise yılın en yüksek ortalama değerinin (%64) kaydedildiği ay olmaktadır. Bu dalgalanmaların 2 veya 3 aylık dönemlerde yön değiĢtirerek tekrarladığı görülmektedir. Sonbahar ve kıĢ aylarında doluluk oranlarının giderek yükseldiği gözlenmektedir. Bahar ayları ile birlikte doluluk oranlarında düĢüĢ yaĢanmakta, bu düĢüĢ yaz tatilinin baĢladığı Haziran ayına kadar devam etmektedir. Temmuz ayı ile birlikte tatil sezonunun baĢlaması doluluk oranlarına yükseliĢ Ģeklinde yansımaktadır. Ağustos ayında doluluk oranlarının en yüksek düzeye ulaĢması özellikle yurtdıĢında yaĢayan vatandaĢlarımızın Türkiye‟ye en çok giriĢ yaptıkları döneme rast gelmesiyle açıklanmaktadır. Grafik 8.10‟da ise 2006-2009 yılları arasındaki aylık bazda ayrıĢtırılmıĢ trendler görülmektedir. Ekim ayı dıĢındaki tüm aylarda ortalama doluluk oranları baĢlangıç yılı olan 2006‟daki ortalama doluluk düzeyinin altında kalmıĢtır. Diğer bir ifadeyle, Ekim ayı dıĢındaki aylarda 4 yıl içerisinde doluluk oranının gerilemiĢ olduğu ortaya çıkmıĢtır. Ocak, Ağustos ve Kasım TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 369 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU ayları doluluk oranları istikrarlı bir Ģekilde düĢmüĢtür. Mart, Nisan, Mayıs, Haziran ve Eylül ayları, iniĢ çıkıĢ bakımından tamamen paralel bir seyir izlemektedir. 2006‟dan 2009‟a doluluk oranlarındaki en büyük düĢüĢler sırasıyla Mart ve Ağustos aylarındaki değerlerde meydana gelmiĢtir. %80 %70 Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Agu Eyl Eki Kas Ara %60 %50 %40 %30 %20 2006 2007 2008 2009 Grafik 8.10: 2006-2009 Yılları Arası Afyonkarahisar İli 5 Yıldızlı Termal Oteller Ortalama Doluluk Oranları (Aylık Bazda Ayrıştırılmış Trendler) (%) Grafik 8.11 otellerin doluluk oranlarının hangi oranlarda yerli ve yabancı turistler tarafından oluĢturulduğunu göstermektedir. Yerli ve yabancı kaynaklı ortalama doluluk oranları arasında çok büyük bir fark olduğu görülmektedir. Diğer bir ifadeyle, ildeki termal turizm potansiyelinin, yurtiçi turizmde elde ettiği talebi yabancılar açısından oluĢturamadığı ortaya çıkmaktadır. 80 70 60 50 40 30 20 10 0 I II III IV I 2006 II III 2007 IV I II III 2008 IV I II III IV 2009 Yabancı Doluluk Oranı Yerli Doluluk Oranı Grafik 8.11: Afyonkarahisar İli 5 Yıldızlı Termal Oteller Ortalama Doluluk Oranları (Yerli-Yabancı Karşılaştırması) (%) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 370 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Grafik 8.12‟de ise yabancı doluluk oranlarının aylık bazlı ortalama değerleri yer almaktadır. Grafik 8.12 incelendiğinde, yabancı turistlerden kaynaklanan ortalama doluluk oranlarının Mayıs, Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında en yüksek düzeylerine ulaĢtığı ortaya çıkmaktadır. Bu durumda, yabancı turistlerin Türkiye‟ye en çok giriĢ yaptıkları yaz aylarında, deniz, güneĢ ve kum turizminin canlanmasına paralel olarak termal turizmin de canlandığı söylemek mümkündür. %3.0 %2.5 %2.0 %1.5 %1.0 %0.5 %0.0 Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Grafik 8.12: Afyonkarahisar İli 5 Yıldızlı Termal Oteller Ortalama Doluluk Oranları (Aylık Bazda Ortalama ve Trendler) (Yabancı) (%) Grafik 8.13‟te ise konaklama baĢına ortalama geceleme sayıları aylık bazda gösterilmektedir. 2008 yılının ikinci çeyreğinde görülen yüksek uç değer dıĢında, tüm aylar için konaklama baĢına düĢen geceleme sayısı yaklaĢık 2‟dir. Jeotermal suların bilimsel anlamda tedavi amaçlı tatbik sürelerinin 14 ile 21 gün arasında değiĢtiği düĢünüldüğünde, yaklaĢık 2 gün olan ortalama geceleme süresi, termal otellerin klinik anlamda tedaviden ziyade, geleneksel anlamda Ģifa bulma, dinlenme, eğlence ve tatil konsepti içerisinde tercih edildiği sonucu ortaya çıkmaktadır. Grafik 8.13: Afyonkarahisar İli 5 Yıldızlı Termal Oteller Ortalama Kalış Süresi (Konaklama Başına Geceleme Sayısı) TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 371 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Son olarak Grafik 8.14‟te zaman serisi teknikleri (winter-additive) kullanılarak ortalama doluluk oranlarının 2013 yılı sonuna kadar tahminleri yapılmıĢtır. Termal turizm talebinin sabit kalması durumunda, otellerin doluluk oranlarının 2013 yılına kadar referans aralık olan 2006-2009 yıllarına paralel bir seyir izleyeceği serinin gidiĢatından anlaĢılmaktadır. Bununla beraber Bölge‟de yeni yeni otellerin inĢası devam ederken, yeterli talep artıĢının sağlanamaması durumunda otellerin doluluk oranları ve karlılık oranlarında düĢme beklenebilir. Grafik 8.14: Afyonkarahisar İli 5 Yıldızlı Termal Oteller Ortalama Doluluk Oranları 2010-2013 Yılları Projeksiyonu (%) Özetlemek gerekirse, 2006-2009 yılları arasında Afyonkarahisar‟da bulunan 5 yıldızlı termal otellerin aylık ortalama doluluk oranı %45 olarak tespit edilmiĢtir. Doluluk oranlarının ulaĢtığı en yüksek değer %80, en düĢük ise %25 düzeyindedir. Bununla beraber doluluk oranları yıl içerisinde dönemsel salınımlar göstermektedir. Bu salınımların sıklık bakımından %30 ve %60 aralığında yoğunlaĢtığı gözlenmiĢtir. Söz konusu dönemde doluluk oranlarının analizinden, Afyonkarahisar‟da termal turizm talebinin, sektördeki turizm arzına göre yetersiz kaldığı sonucu ortaya çıkmaktadır. Bununla beraber, giriĢimcilerin sektöre yönelik beklentilerinin yüksek olmasına, sektördeki kârlılık düzeyinin yeterli olmasına ve termal turizm merkezi çerçevesindeki teĢviklere bağlı olarak bölgede otel yatırımlarının devam ettiği düĢünülmektedir. 8.2.1.2. Tarih ve Kültür Turizmi Afyonkarahisar, tarihi ve doğal güzellikleri ile binlerce yıllık bir geçmiĢe sahiptir. Afyonkarahisar Hititler ve Frigler‟e ait tarihi kalıntıların yanı sıra Selçuklular ve Osmanlılar‟dan kalma birçok eserle geçmiĢten günümüze gelen zengin bir kültür ve sanat iklimi taĢımaktadır. Afyonkarahisar‟ın Ġlk Çağlarla olan bağları, müzelerde ve açık hava alanlarındaki antik kalıntılarda hayat bulmaktadır. ġehirde bulunan Mevlevi Camisi‟yle Afyonkarahisar, Mevlevilik kültürünün bir dönem egemen olduğu bir coğrafyadır. Afyonkarahisar‟ın tarih-kültür, eko-turizm ve inanç turizmi açısından ön plana çıkan önemli değerlerine takip eden baĢlıklarda yer verilmiĢtir. 8.2.1.2.1. Afyonkarahisar Kalesi ġehrin sembollerinden biri olan kale, yüksek bir volkanik dağ kütlesi üzerinde yer almakta olup Hititler tarafından milattan önce yaklaĢık 1350 yıllarında yapılmıĢ olduğu TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 372 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU düĢünülmektedir. O zamanki ismi Hapanuva (Yüksek Tepe ġehri) olan kale önce, Frigler, Lidyalılar, Persler, Pergamonlar, Romalılar ve Bizanslılar‟ın, daha sonra da Selçuklu ve Osmanlılar‟ın hâkimiyetinde kalmıĢtır. Selçuklu Sultanı I. Alâeddin Keykubat bu kalede hazinelerini saklamıĢ, bu yüzden de kale, Hisar-ı Devle ismiyle tanınmıĢtır. Osmanlı döneminde Sultan II. Selim kaleyi onarmıĢ ve en iyi afyonun bu çevrede yetiĢmesinden ötürü de kaleye Afyonkarahisar ismi verilmiĢtir (Afyonkarhisar Valiliği: Anadolu‟nun Kilidi Afyon). 8.2.1.3. Müzeler 8.2.1.3.1. Afyonkarahisar Arkeoloji Müzesi Bölge‟deki 40 kadar höyük, 20 kadar antik Ģehirden derlenen eserlerle Kalkolitik, Eski Tunç, Hitit, Frig, Helenistik, Roma ve Bizans devrine ait kazı çalıĢmaları sonucu bulunan eserler Arkeoloji Müzesi‟nde sergilenmektedir. 8.2.1.3.2. Zafer Müzesi BaĢkomutanlık Meydan Muharebesi‟nin planlandığı ve taarruz emrinin verildiği yer olan müze 1913-1914 yıllarında yapılmıĢtır. Zafer Müzesi‟nde, BaĢkomutanlık SavaĢı ile ilgili bilgiler sunulmakta ve döneme iliĢkin hatıralar sergilenmektedir. 8.2.1.4. Ören Yerleri 8.2.1.4.1. Ayazini Kasabası Örenyeri (Metropolis) Afyonkarahisar‟ın Ġhsaniye ilçesinde yer alan Ayazini Kasabası‟nın Frigler Dönemi‟nden beri yerleĢim yeri olarak kullanıldığı bilinmektedir. Bölge‟de Roma ve Bizans Dönemleri‟ne ait aile ve tek kiĢilik kaya mezar odaları ile kiliseler gibi kaya yerleĢimleri görülmektedir. Tüm bu yapılar arazinin elveriĢliliğine bağlı olarak oyularak meydana getirilmiĢtir. Kayalara iç ve dıĢ mimari tarzında oyularak yapılan Aslanlı Mezar Odaları ve Sütunlu Mezar Odaları Bölge‟de yer alan önemli kalıntılardır. 8.2.1.4.2. Dinar Örenyeri (Geleneia-Apameia) ġehir M.Ö. 6. yüzyıldan itibaren önemli bir merkez olmuĢtur. Daha sonraları klasik, Helenistik ve Roma Dönemleri‟nde daha da geliĢerek bugünkü yerleĢim yerine doğru inmiĢ ve “Apameia‟‟ adını almıĢtır. Sahadaki anıtsal yapılardan stadyum ve tiyatro kısmen özelliğini koruyarak günümüze kadar gelmiĢtir. 8.2.1.4.3. Emirdağ/Hisarköy Örenyeri (Amorium) Synnadik (Santral Frigya) ilinin bir ilçesidir. Amorium'da beĢ Helen, antik Roma, Bizans, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı) izleri Amorium Ģehri geniĢ pazar ve ticaret merkezi olmuĢtur. Batıdan Flomelyum (AkĢehir) ve kuzeyden Dorileum (EskiĢehir)‟den gelen üç ayrı medeniyetin (antik bir aradadır. Vaktiyle, Dokimya‟dan, doğudan yolun kavĢağındadır. 8.2.1.4.4. Kırkinler ve Bininler Kayalıkları Afyonkarahisar-Ankara karayolunun 32. kilometresinde bulunan Kırkinler Kayalığı Bizans çağında yapılmıĢ olup yerleĢim yeri, kilise, Ģapel ve mezar olarak kullanılmıĢ kaya yapıtlardan oluĢmaktadır. Bininler Kayalığı ise ġuhut‟un 6 km batısında bulunan Senir Köyü yakınlarında bir kayalık olup kayalar iki ve üç katlı tek veya çok odalı olarak oyulmuĢ, altları hayvan üniteleri ve insanların barınma yerleri olan bir yerleĢim yeridir. Bizans yerleĢimi olan bu kayalığın alt eteğinde yine Bizans kilisesi ve manastır yapı kalıntıları bulunmaktadır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 373 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 8.2.1.4.5. Başkumandan Tarihi Milli Parkı KurtuluĢ SavaĢı‟nın geçtiği Zafertepe Çalköy ve Dumlupınar Ģehitlerinin anısına yapılmıĢtır. Afyonkarahisar ve Kütahya illerinin her ikisinin de sınırları içerisinde yer almaktadır. 8.2.1.5. İnanç Turizmi Afyonkarahisar inanç ve tarih turizmini bir arada sunmaktadır. Selçuklu ve Osmanlı mimarisine sahip görülmeye değer cami ve ibadethaneleri bulunmaktadır. Bunlar arasında en önemlileri, Afyonkarahisar‟ın en büyük camilerinden olan ve Anadolu Selçukluları devrinde (1272-1277) yapılan Ulu Cami, 1472‟de yapılan Ġmaret Cami, 1483 yılında yapılan Mısri Cami, Kuyulu Cami ve Ot Pazarı Cami‟dir. Afyonkarahisar‟da Mevlevi (Türbe) Camisi‟nin diğer camilerin arasında özel bir yeri vardır. Bu caminin avlusunda yer alan Afyon Mevlevihane‟sinin, semahane, mutbah ve diğer bölümleriyle birlikte büyük bir Mevlevihane olup Mevlevîlik töresinde Konya‟dan sonra ikinci sırayı aldığı bilinmektedir. Mevlâna‟nın torunlarından Âbâ PûĢ-i Veli, Sultan Dîvanî (Mehmet Semâi Çelebi), Hızır ġah Çelebi gibi Mevlevî büyükleri ile ġah Ġsmail‟in oğlu Elkas Mirza da burada yatmaktadır. 8.2.1.6. Eko Turizm Afyonkarahisar eko-turizm açısından geniĢ olanaklar sunar. Kuzeybatı, Güneydoğu doğrultulu dağ dizileriyle Afyonkarahisar‟da orta derece yükseltiye sahip çok sayıda yayla bulunmaktadır. Sandıklı ve Kızılören ilçe sınırlarındaki Akdağ eteklerinde bulunan Kocayayla, ortalama 1.600 metre yüksekliğe sahiptir ve burada geyik ve yılkı atlarını görmek mümkündür. Çıplak dağları, çölleĢmeye yüz tutmuĢ alanlarının yanında, ormanları, su kaynakları, çayırları ve zengin bitki örtüsüyle Afyonkarahisar doğal bir çeĢitlilik ortaya koymaktadır. Kocayayla‟da bulunan 20 km uzunluğundaki kanyon ve kanyondan Çivril Gölü‟ne dökülen Akçay Afyonkarahisar‟ın doğal güzellikleri arasında önemli bir yer tutar. Afyonkarahisar milli parkları, Kurtini Mağarası, Dipevler-Ġnsuyu Mağarası, Suçıkan Mağarası, Buzluk Mağarası, Karacamal ve Dipsiz Mağarası sık sık ziyaret edilen yerler arasındadır. Karakuyu, Eber, Karamık ve Acı Göl ise barındırdıkları kuĢ çeĢitleriyle ayrı ayrı kuĢ cennetleri konumunda bulunmaktadır. 8.2.1.7. Afyonkarahisar İli Turizminin Sorunları Üzerine Değerlendirme Kuzey Ege Kalkınma Ajansı tarafından Bölge Planı hazırlık çalıĢmaları kapsamında öncelikle sektörün temsilcileri ile yüz yüze görüĢmeler yapılmıĢ ve akabinde 21 Temmuz 2010 tarihinde Turizm ÇalıĢtayı gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu görüĢmelerde ve çalıĢtayda Afyonkarahisar‟ın turizm sektörü ile ilgili ortaya çıkan sorunlar aĢağıda yer almaktadır. Turizmin en önemli sorunlarından bir tanesi jeotermal kaynakların kullanımına iliĢkin planlama sorunudur. Bu sorunun temel nedeni jeotermal su israfının önüne geçilememesi ve geri dönüĢümünün yapılamamasıdır. Bu nedenle de Afyonkarahisar‟ın termal kaynaklarının geleceği tehdit altındadır. Turizmin ildeki geliĢiminin önündeki en önemli engellerden birisi de ulaĢım altyapısındaki eksikliklerdir. Bu eksikliklerin baĢında, Ģehirde sivil uçuĢlara açık havalimanının olmaması ve termal turizm merkezleri ile Ģehir merkezi arasındaki ulaĢım imkânlarının nitelik ve yoğunluk açısından yetersiz olması gelmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 374 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Diğer bir sorun da, halkın tarihi, turistik ve kültürel değerlerine yönelik yeterli bilince sahip olmaması ve kaliteli hizmet verecek profesyonel bir anlayıĢın turizm iĢletmelerinde egemen olmamasıdır. Ayrıca kentsel yapılaĢmadaki bozukluklar da ilin turizmini olumsuz olarak etkilemekte, kentin çehresinin altyapısıyla beraber ele alınıp gerekli düzenlemelerin yapılması zorunluluğunu ortaya çıkarmaktadır. Son olarak, Ģehrin turizm potansiyelinin ulusal ve uluslararası düzeyde yeterli tanıtımının yapılamaması vurgulanan önemli bir eksikliktir. Bilhassa, ilin termal turizm kaynakları bakımından çok zengin olmasına ve kaliteli otellerinin bulunmasına rağmen yeterli düzeyde yerli ve yabancı turist çekmeyi baĢaramaması tanıtım eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Tanıtım ve pazarlamada bireysel motivasyonların ili destinasyon olarak pazarlamaktan uzak olması, termal dıĢında ilin diğer ön plana çıkan özelliklerinin ve dinamiklerinin koordineli bir Ģekilde turizm ile bütünleĢtirilememesi, tanıtımın organize bir Ģekilde ve sürekli olarak yürütülememesi ile Türkiye ve dünyadaki önemli turizm faaliyetlerine katılımlarda yetersiz kalınması tanıtım yetersizliği konusunda öne çıkan sorunlardır (Kuzey Ege Kalkınma Ajansı, Afyonkarahisar Turizm ÇalıĢtayı). 8.2.2. Kütahya Kütahya, yüz elli yıl Germiyanoğulları Beyliği‟ne baĢkentlik etmiĢ, dört yüz yıl Osmanlı Ġmparatorluğu‟nda en büyük iki beylerbeyliğinden biri olan Anadolu Beylerbeyliği‟nin merkezi olmuĢtur. Tarihi derinliğinin yanında, çinisi ile dünyaca ünlü olan Kütahya, Türkiye‟de en fazla termal kaynağın bulunduğu illerden biridir. Geleneksel Kütahya konakları, camileri, antik kentleri ve doğal sit alanları ile zengin turizm olanakları sunmaktadır. 8.2.2.1.Termal Turizm Kütahya ili jeotermal kaynaklar açısından TR33 Bölgesi‟nin en zengin ilidir. Kütahya ilinde bulunan kaplıcaların birçoğu Kültür ve Turizm Bakanlığı‟nca termal turizm merkezi ilan edilmiĢtir. Kütahya‟nın termal turizm merkezlerindeki yatak kapasiteleri Kültür ve Turizm Bakanlığı‟nca hedeflenen düzeye eriĢmemiĢtir. Tablo 8.11: Kütahya İlinde Bulunan Kaplıca Sularının Şifalı Özellikleri Kaplıcalar Tedavi Edici Özellikleri ve İyi Geldiği Rahatsızlıklar Yoncalı Karaciğer bozuklukları, böbrek ve romatizma hastalıkları Gediz Ilıcasu Karaciğer ve safra kesesi rahatsızlıkları Gediz Murat Dağı Karaciğer ve böbrek Rahatsızlıkları Emet, YeĢil ve Kaynarca Ağrılı rahatsızlıklar, romatizmal hastalıklar Simav Eynal Kadın hastalıkları, nevralji, nefrit, romatizma, böbrek hastalıkları, ağrılı hastalıklar TavĢanlı Göbel Romatizma, siyatik, cilt hastalıkları ve yaraların tedavisinde Ilıca Harlek Romatizma, cilt, sinir, kadın hastalıkları, karaciğer yetmezliği, böbrek ve safra kesesi iltihapları Kaynak: Kütahya Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü 8.2.2.1.1. Yoncalı Kaplıcaları Kütahya'nın batısında yer alan Yoncalı Kaplıcaları merkeze 16 km uzaklıktadır. Altyapısı ve çevre düzenlemesi tamamlanmıĢ olan Yoncalı Kaplıcaları‟nın suları yaklaĢık 42 0C olup kalsiyum, magnezyum ve kükürt mineralleri içermektedir. Kaplıcalarda parafin banyosu ve selülit tedavisi uygulanmaktadır. Kaplıca alanının en önemli özelliklerinden biri Sağlık TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 375 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Bakanlığı‟na bağlı, 180 yatak kapasiteli Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezi‟nin bulunmasıdır. Fizik tedavi uzmanlarının da çalıĢtığı hastanede fizik tedavi ve hidroterapi üniteleri yer almaktadır. Kaplıca merkezinde 73 oda ve 180 yatak kapasiteli 4 yıldızlı Yoncalı TÜTAV Termal Otel ve Kür Merkezi bulunmaktadır. Ayrıca Özel Ġdare, Özel MüteĢebbisler tarafından hamam, pansiyon, otel gibi tesisler iĢletilmektedir. Yoncalı Kaplıcaları, Turizm TeĢvik Kanunu kapsamında ilan edilen termal turizm merkezleri kapsamında bulunmamaktadır (Kütahya Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü). 8.2.2.1.2. Gediz-Ilıcasu Kaplıcaları Kütahya'nın güneyinde Gediz'e 18 km uzaklıktadır. Kaplıca alanı çevresi ormanlarla çevrili bir vadi içerisinde konumlanmıĢ olup termal belde görünümündedir. Suları 65 0C ile 980C aralığındadır. Bu sular da sülfat, bikarbonat, sodyum ve magnezyum minerallerini içermektedir. Mülkiyeti ve iĢletmesi Gediz Belediyesi‟ne ait olan kaplıca alanındaki konaklama tesisleri toplam 464 yatak kapasiteli apart ünitelerden oluĢmaktadır. Termal havuz ve hamamların bulunduğu belediye mülkiyetinde bir kür merkezi bulunmaktadır. Altyapısı ve çevre düzenlemesi tamamlanmıĢ olan Ilıcasu Kaplıcaları 18.03.1987 tarihinde termal turizm merkezi ilan edilmiĢtir. Nazım ve uygulama imar planları 2000 yılında onaylanmıĢ olup mevcut yatak kapasitesi 770‟tir. Planlanan yatak kapasitesi ise 2.500‟dür (Kütahya Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü). 8.2.2.1.3. Gediz-Murat Dağı Kaplıcaları Kütahya ili Murat Dağı Kaplıcaları Gediz ilçesinin güneydoğusundaki Murat Dağı‟nın batı yamaçlarında yer almaktadır. Kaplıca alanı ormanlık alan içerisinde bulunmaktadır. Kaplıca suları 290C ile 500C arasında sıcaklığa sahiptir. Kaplıcaların altyapısı ve çevre düzenlemesi tamamlanmıĢ olup 1987 yılında termal turizm merkezi ilan edilmiĢtir. 1/5000 ölçekli nazım planı ve 1/1000 ölçekli imar planı onaylanmıĢ olan kaplıcaların mevcut yatak kapasitesi 884‟ü belediye belgeli, 84‟ü turizm iĢletme belgeli tesise ait olmak üzere 968‟dir. Kaplıcanın planlanan yatak kapasitesi ise 3.500‟dür (Kütahya Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü). 8.2.2.1.4. Emet-Yeşil ve Kaynarca Kaplıcaları Kütahya ili Emet Kaplıcaları çeĢitli kullanımları bir arada barındırmakla termal kent niteliği göstermektedir. Alanda, açık termal havuz, yarı olimpik kapalı havuz, amfi-tiyatro, yeĢil alanlar, yürüyüĢ parkurları, kafeterya, kır kahvesi, çay bahçesi, spor alanları (basketbol, futbol sahaları, tenis kortu) ve Osmanlı hamamı gibi günübirlik istifade edilebilecek olanaklar bulunmaktadır. YeĢil ve Kaynarca Kaplıcalarının suları 430C-560C aralığında olup sülfat, bikarbonat, kalsiyum ve magnezyum mineralleri içermektedir. Kütahya‟da bulunan tek 5 yıldızlı otel Emet Thermal Resort & Spa bu kaplıca sahasında yer almaktadır. 196 yatak kapasiteli otelde 400 kiĢilik konferans salonu, yarı olimpik kapalı yüzme havuzu, özel banyolar ve saunalar bulunmaktadır. Kaplıcalarda 34 adet belediye belgeli apart ünite 144 yatak kapasitesiyle hizmet vermektedir. Kaplıcalar termal turizm merkezi ilan edilmiĢ, 2000 yılında 1/5000 nazım imar planı ile 1/1000 ölçekli uygulama imar planı onaylanmıĢtır. Kaplıcaların planlanan yatak kapasitesi 940 olup mevcut yatak kapasitesi ise 340‟tır (Kütahya Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü). TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 376 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 8.2.2.1.5. Simav-Eynal Kaplıcaları Simav-Eynal Kaplıcaları Simav'a 4 km uzaklıkta olup kaplıca suları 700C ile 900C derece arasındadır. Kalsiyum, sodyum, bikarbonat ve sülfat minerallerini içermektedir. Kaplıcalar çeĢitli kullanımları bir arada barındırmakla termal bir kent niteliği göstermektedir. Alanda, küçük ve büyük olmak üzere 2 adet Türk hamamı, termal aquapark, restoran, toplantı salonu, piknik alanları, çay bahçeleri, spor alanları bulunmaktadır. Ayrıca kaplıca merkezinde seracılık geliĢmiĢ olup ilçe merkezinin ısıtılmasında jeotermal enerji kullanılmaktadır. Altyapısı ve çevre düzenlemesi tamamlanmıĢ olan Eynal Kaplıcaları 1989 yılında termal turizm merkezi ilan edilmiĢtir. 1/5000 ölçekli nazım planı ve 1/1000 ölçekli imar planı onaylanmıĢ olan kaplıcaların mevcut yatak kapasitesi 411 olup tamamı belediye belgelidir (Kütahya Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü). 8.2.2.1.6. Tavşanlı-Göbel Kaplıcaları TavĢanlı'ya 7 km uzaklıktadır. Altyapısı ve çevre düzenlemesi yapılmıĢ olup sularının sıcaklığı 320C„dir. Yöre havası oksijen oranının yüksekliği ile ün yapmıĢtır. Mülkiyeti ve iĢletmesi TavĢanlı Belediyesi‟ne ait kaplıca alanında 33 adet apart otel üniteli tesis bulunmakta olup 68 yatak kapasitesi mevcuttur. Olimpik yüzme havuzları, Türk hamamları, sauna ve kondisyon merkezi ile kür merkezi niteliğinde bir tesis belediye tarafından hizmet vermektedir. Göbel Kaplıca Alanı, Turizm TeĢvik Kanunu uyarınca Turizm Merkezi ilan edilmemiĢtir (Kütahya Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü). 8.2.2.1.7. Ilıca-Harlek Kaplıcaları Kütahya'nın kuzeyinde yer alan Ilıca Harlek Kaplıcaları Kütahya-EskiĢehir karayolunun 21. km‟sinden 4 km içeride yer almaktadır. Kaplıca suları 25 0C ile 430C dolayında sıcaklığa sahiptir. Kaplıca alanında Güral Harlek Termal Otel & SPA Merkezi tek lüks oteldir. Belediye mülkiyetinde bulunan ve 250 yatak kapasiteli bu tesis Kütahya Seramik Porselen Turizm A.ġ. tarafından iĢletilmektedir. Bünyesinde açık ve kapalı yüzme havuzları, termal spa, Türk hamamı, spor olanakları, yeĢil alanlar, gezi ve yürüyüĢ parkurları vardır. Altyapısı ve çevre düzenlemesi tamamlanmıĢ olan Ilıca Harlek Kaplıcaları 1989 yılında termal turizm merkezi ilan edilmiĢtir. Kaplıcanın 1/5000 ölçekli nazım imar planı ve 1/1000 ölçekli uygulama imar planı yapılmıĢtır. Kaplıcaların mevcut yatak kapasitesi 302 olup planlanan yatak kapasitesi ise 1.750‟dir (Kütahya Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve ĠĢletmeler Genel Müdürlüğü). Bu bölümde, özel belgeli Güral-Harlek Termal Resort-Spa ve turizm iĢletme belgeli TÜTAV Termal Otel örneklem olarak kullanılmak suretiyle (düzenli verileri elde edilebilir oteller) termal turizm açısından Kütahya‟nın 2006-2009 yılları arasındaki durumu analiz edilmiĢtir. Grafik 8.15‟te 2006-2009 arası aylık doluluk oranları, bu oranların yerli ve yabancılar tarafından oluĢturulan payları, konaklama baĢına ortalama geceleme sayıları (aylık ortalama kalıĢ süresi) yer almaktadır. Grafik 8.15‟te yatay eksende aylar, dikey eksende ise doluluk oranları ile oranların yoğunlaĢma sıklığını gösteren histogram grafikleri verilmiĢtir. Yatay eksende yer alan mavi renkli barlar konaklama baĢına gerçekleĢen geceleme sayılarını (Gec/Kon), kırmızı eğri otellerin toplam doluluk oranlarının yabancılar tarafından oluĢturulan kısmını (YabDO), mavi eğri otellerin doluluk oranlarının yerliler tarafından teĢkil edilen kısmını (YerDO), siyah eğri TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 377 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU ise toplam doluluk oranını göstermektedir (TopDO). 2006 Haziran ayından itibaren elde edilen verilere bakıldığında, ortalama doluluk oranlarının %25 ile %35 arasında yoğunlaĢtığı, bu oranın minimum değerinin 2006 yılının 4. çeyreğinde %8, maksimum değerinin ise 2008 yılının Ocak ve Ağustos aylarında %41 olarak gerçekleĢtiği görülmektedir. Yabancı doluluk oranlarını gösteren kırmızı eğriye iliĢkin histograma bakıldığında doluluk oranlarının %2-3 civarında yoğunlaĢtığı görülmektedir. 2009 yılının 1. ve 2. çeyrekleri arasında bu oranın %10-11 seviyesine yükselmesi uç bir durum olup Güral Harlek Otel yetkililerinden alınan bilgiye göre bu durum bu dönemde düzenlenen bir organizasyondan kaynaklanmıĢtır. Bahsi geçen dönem dıĢında, yabancı doluluk oranlarının %3 ve altında kalması, yerli doluluk oranlarının toplam doluluk oranını domine etmesine, dolayısıyla toplam doluluk oranlarının yerli doluluk oranları ile çok yakın bir zaman patikası takip etmesine yol açmaktadır. Söz konusu zaman diliminde dikey mavi barlarla gösterilen konaklama baĢına ortalama geceleme rakamlarının 1 olduğu görülmektedir. Bu durum Afyonkarahisar‟da elde edilen çıkarsamaya paralel olarak turistlerin termal otellerden 14-21 gün arasında değiĢen sürelerde yapılan bilimsel anlamda terapi uygulamaları yerine kısa süreli dinlence ve eğlence amacıyla istifade ettikleri sonucunu ortaya koymaktadır. 50 50 40 40 30 30 20 20 10 10 0 0 I II III 2006 IV I II III IV 2007 Gec/Kon I II III IV 2008 YabDO YerDO I II III IV 2009 TopDO Grafik 8.15: 2006-2009 Yılları Arası Kütahya İli Termal Otellerin Ortalama Doluluk Oranları (%) ve Ortalama Kalış Süreleri (Yerli-Yabancı) Aylık doluluk oranlarının mevsimsel etkiler açısından incelendiği Grafik 8.16‟da kırmızı yatay çizgiler ortalama doluluk oranlarının her bir ay için yıllara göre ortalamasını göstermektedir. Mavi çizgiler ise her bir ayın dört yıl içerindeki seyrini (dört yıllık trend) göstermektedir. Grafikte, yılın 9 ayı boyunca ortalama değerlerin %28 ile %32 arasında seyrettiği nispeten istikrarlı bir tablo ortaya çıkmaktadır. Aylık ortalama doluluk oranları Haziran, Eylül ve Kasım aylarında %28 oranının altına inerek %20‟lere kadar düĢmüĢtür. Haziran ayındaki düĢüĢ ülke genelinde sınav yoğunluğunun yaĢandığı bir dönem olmasına, Eylül ayındaki düĢüĢ ise okulların açıldığı dönem olmasına bağlı olarak açıklanabilir. Kasım ayındaki düĢük değerin sebebi ise 2006‟da %9 civarında uç bir değer olarak gerçekleĢen tüm dönemlerin en düĢük doluluk oranıdır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 378 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU %44 %44 %40 %40 %36 %36 %32 %32 %28 %28 %24 %24 %20 %20 %16 %16 %12 %12 Ara Kas Eki Eyl Ağu Tem Haz May Nis Mar Şub %8 Oca %8 Grafik 8.16: Kütahya İli Termal Oteller Ortalama Doluluk Oranları Aylık Bazda Ortalama ve Trendler (%) Genel olarak değerlendirildiğinde Kütahya‟daki lüks termal otellerin doluluk oranlarının %25-35 arasında olması göreceli termal turizm talebinin tesislerin kapasitesinin çok altında kaldığı sonucunu ortaya çıkarmaktadır. 8.2.2.2. Tarih ve Kültür Turizmi Kütahya; Hitit, Lidya, Makedonya gibi uygarlık tarihinde önemli yere sahip olan birçok Ġlk Çağ medeniyetine ev sahipliği yapmıĢ yaklaĢık sekiz bin yıllık imparatorluklar Ģehridir. Kütahya Cumhuriyet Dönemi‟nin baĢlangıcında da milli varoluĢ mücadelesine Ģahitlik etmiĢtir. Kültürel özelliklerine baktığımızda ise “AteĢte Açan Çiçek” olarak tasvir edilen çinisiyle dünyaca meĢhur olan Kütahya, dünyadaki ilk ve tek Çini Müzesi‟ne ev sahipliği yapmaktadır. 8.2.2.2.1. Frig Vadisi Kütahya-EskiĢehir Karayolunun 26. km‟sinde yer almaktadır. Bölge eski bir yanardağ olan Türkmen Dağları‟nın tüfleri ile kaplıdır. Frigler yumuĢak yapıda olan volkan tüfünü yontarak çeĢitli amaçlarla kullanmıĢlardır. Bölge, Roma ve Bizans Dönemleri‟nde de kullanılmıĢ ve o dönemlerde yapılan eser ve yapılar günümüze kadar ulaĢmıĢtır. Bölge doğal kaya yapısı, tarihi kalıntıları ve çam ormanları ile bir turizm merkezi konumundadır. 8.2.2.2.2. Aizanoi Antik Kenti Kütahya'nın 57 km güneybatısında Çavdarhisar bölgesinde yer almaktadır. Bedir Çayı‟nın iki tarafında kurulmuĢ antik bir Roma kentidir. Aizanoi antik kenti Efes, Bergama ve Side gibi kentlerle çağdaĢ olup dünyanın ilk borsasının burada kurulmuĢ olmasıyla tanınmaktadır. 8.2.2.2.3. Kütahya Kalesi Kütahya Kalesi antik devirlerden baĢlamak üzere yerleĢmenin baĢladığı bir bölgede ve Kütahya Ģehrinin ilk kurulduğu yer olduğu tahmin edilen bugünkü Ģehre hâkim tepe üzerinde kurulmuĢtur. Kale, Roma Dönemi‟nde yapılmıĢ olmakla beraber bölgede egemenlik kurmuĢ olan Bizans, Selçuklu, Germiyan ve Osmanlılar tarafından da kullanılmıĢtır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 379 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 8.2.2.2.4. Germiyan Sokak Merkez Pirler Mahallesi‟nde, 18. yüzyıl Kütahya evlerinin topluca bulunduğu Germiyan Sokak, Arnavut kaldırımlı yolları ile Kütahya'daki tarihi kent dokusunun korunduğu önemli bir alandır. 8.2.2.2.5. Başkumandan Tarihi Milli Parkı KurtuluĢ SavaĢı‟nın geçtiği Zafertepe Çalköy ve Dumlupınar Ģehitlerinin anısına yapılmıĢ olup arazisinin kısmı Afyonkarahisar ili sınırları içerisinde yer almaktadır. 8.2.2.3. Tarihi Eserler Yukarı Kale Camii, Balıklı Camii, Hezar Dinarı Mescidi, Yoncalı Hamamı ve Mescidi, Ulu Camii Sakahanesi, Sadettin Cami ve Sakahanesi, Hıdırlık Mescidi Selçuklu Dönemi‟nden kalma önemli eserlerdir. Analcı Mescidi, KurĢunlu Camii, ÇatalçeĢme Mescidi, Yakup Çelebi Ġmaret Külliyesi, Ġshak Fakih Külliyesi, Vacidiye Medresesi, Balabaniye Medresesi, Saray Hamamı ve Küçük Hamam Germiyanoğulları Dönemi‟nden kalma eserlerdir. Ulu Cami (Yıldırım Han Cami), Takvacılar Cami (TimurtaĢ PaĢa Cami), Meydan Cami (Aslan Bey Cami), Karagöz Ahmet PaĢa Cami, ġengül Cami, Küpecik Cami, Lala Hüseyin PaĢa Cami, Özbek Cami, Ali PaĢa Cami, Mollabey Cami ve Külliyesi, Ahırardı Cami (Dilsizoğlu Hacı Ġbrahim Cami), YeĢil Cami, Bülbül Mescidi (Yakup ÇavuĢ Mescidi), Deve Yatağı Mescidi, Cedid Mescidi (Yeni Mahalle Mescidi), Ahi Evren Mescidi (Hacı Evren Mescidi), Molla Halil Mescidi (Kazasker Mescidi), Mevlevihane Dönenler Cami, (Ergun Çelebi Zaviyesi), Eydemir Hamamı (Elvan Bey Hamamı), Balıklı Hamamı (Rüstem PaĢa Hamamı), Lala Hüseyin PaĢa Hamamı, Kemer Hamamı, ġengül Hamamı, Yeni Mahalle Hamamı (Cedid Mahallesi Hamamı), Büyük ve Küçük Bedesten, Kapan Hanı ve Muvakkithane de Osmanlı Ġmparatorluğu Dönemi‟nden kalma eserlerdir (Kütahya Belediyesi). 8.2.2.4. Müzeler 8.2.2.4.1. Kütahya Kossuth Müzesi Macar Özgürlük SavaĢı‟nın önderlerinden Lajos Kossuth‟un (1850-1851), sürgün zamanı kaldığı ve Macar Anayasası‟nı yazdığı Macar sokaktaki evi 1982 yılında müze olarak ziyarete açılmıĢtır. 8.2.2.4.2. Dumlupınar Atatürk Evi Mustafa Kemal Atatürk‟ün karargâh olarak kullandığı ev aslına uygun restorasyonu yapılarak 2003 yılında ziyarete açılmıĢtır. 8.2.2.4.3. Kütahya Arkeoloji Müzesi Arkeoloji Müzesi‟nde tarih öncesi dönemlerden baĢlayarak paleolitik, kalkolitik, Eski Tunç, Hitit, Frig, Helenistik, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı Dönemleri‟ne ait eserler sergilenmektedir. 8.2.2.4.4. Kütahya Çini Müzesi Germiyan Beyi II. Yakup (1387-1429) külliyesinin imaret bölümü olan bu yapı Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından restore edilmiĢ ve Çini Müzesi olarak 1999 yılında ziyarete açılmıĢtır. Müzede 14. yüzyıldan baĢlayarak günümüze kadar süregelen çini eserler, sergilenmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 380 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 8.2.2.5. İnanç Turizmi Kütahya‟da inanç turizmi, tarihi Ulu Cami ve Mevleviliğin önemli merkezlerinden biri haline gelen Dönenler Mevlevihanesi ile ön plana çıkmaktadır. 8.2.2.6. Eko Turizm Kütahya topraklarının %52'si ormanlarla kaplı olduğu için birçok doğal güzelliğe sahip mekânları bulunmaktadır. Bu mekânlar ziyaretçilerine günübirlik olduğu kadar uzun süreli dinlenme ve kamp imkânları da sunmaktadır. Eko turizm açısından Çamlıca, 1000 yıllık kestane ağacının bulunduğu Boyacılar mevki, Hıdırlık, Gölcük Yaylası, Murat Dağı, Porsuk ve Enne Barajları, Mızık Çamı, Domaniç Ormanları önemli yerler sayılabilir. Ayrıca Enne ve Kayaboğazı Barajları, DoğuluĢah, Zafertepe-Çalköy ve Kuruçay Göletlerinde sportif olta balıkçılığı yapılabilmektedir. Ayrıca yaban hayatı ve avcılık için de çok sayıda mekân bulunmaktadır. Yine Frig Vadisi dağ yürüyüĢü, atlı geziler için ziyaretçilerine güzel manzaralar sunmaktadır. 8.2.2.7. Kütahya İli Turizminin Sorunları Üzerine Değerlendirme Kuzey Ege Kalkınma Ajansı tarafından Bölge Planı hazırlık çalıĢmaları kapsamında 23 Temmuz 2010 tarihinde Kütahya Turizm ÇalıĢtayı gerçekleĢtirilmiĢ olup çalıĢtayda turizme iliĢkin sorunlar ele alınmıĢtır. ÇalıĢtay sonuçlarına göre, Kütahya ilinde turizm sektöründe karĢılaĢılan en önemli sorunlardan biri mevcut kurumlar ve yerel aktörler arasındaki koordinasyon eksikliğidir. Bu kurumlar bir araya gelip ortak kararlar alıp projeler üretememekte ve turizm sektörünün geliĢtirilmesi için gerekli finansman kaynaklarına ulaĢamamaktadırlar. Diğer taraftan, turizm sektöründen genel olarak sorumlu olacak, sektöre yatırım çekecek, yönlendirecek kamu, özel sektör ve STK temsilcilerinden oluĢan üst düzey bir koordinasyon kurulunun olmaması Kütahya turizmi adına önemli bir eksikliktir. Ayrıca, Kütahya büyük bir tarihi ve kültürel derinliğe sahip olmasına rağmen yeterli tanıtımı yapılamamaktadır. Bu durumun nedenleri arasında Kütahya‟nın tanıtımını yapmak amacı ile kurulmuĢ dernek, vakıf gibi müesseselerin etkin olmaması ve televizyon, internet, gazete vb. gibi kitle iletiĢim araçlarından tanıtım için yeterince istifade edilememesi yer almaktadır. Diğer bir sorun da altyapı ve çevre düzenlemesine iliĢkin eksiklikler ve bozuklukların olmasıdır. Örneğin, turizm konusunda yetiĢmiĢ personel eksikliği ve halkın turizm konusunda yeterli bilince sahip olmaması önemli bir altyapı sorunudur. Kütahya‟da termal turizm merkezlerine giden tali yolların bozuk olması (KütahyaGediz-Ilıcalar-Simav, Kütahya-TavĢanlı-Emet-Simav yolları) gibi ulaĢıma iliĢkin problemler de turizm açısından olumsuz etki yaratan faktörler arasında yer almaktadır. 8.2.3. Manisa Batı Anadolu‟da Spil Dağı ile Gediz Nehri arasında yer alan Manisa, Ege Bölgesi‟nin ulaĢım bakımından önemli bir noktasında bulunmakta olup zirai, ticari ve sanayi açısından geliĢmiĢ bir kenttir. Tarih boyunca kültür ve sanatın yoğunlaĢtığı, ticaret yollarının geçtiği Manisa, kültürel ve doğal zenginliklerinin yanı sıra üç ilahi dine ait tarihi mabetleri sınırları içerisinde barındıran TR33 Bölgesi‟nin önemli bir kentidir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 381 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 8.2.3.1. Termal Turizm Tablo 8.12: Manisa İlinde Bulunan Kaplıca Sularının Şifalı Özellikleri Kaplıcalar Tedavi Edici Özellikleri ve İyi Geldiği Rahatsızlıklar KurĢunlu Kaplıcaları Sart Kaplıcaları Urganlı Kaplıcaları Romatizma, cilt ve kadın hastalıkları, solunum yolu hastalıkları, sinirsel hastalıklar ile ameliyat sonrası eklem ve kireçlenme rahatsızlıkları Romatizma, nevralji, cilt ve kadın hastalıkları Saraycık Kaplıcaları Romatizma, kırık-çıkık, kireçlenme, siyatik, egzama, hemoroit, cilt ve kadın hastalıkları, mide, böbrek ve bağırsak hastalıkları Romatizma, siyatik, kırık-çıkık, cilt ve kadın hastalıkları, sindirim sistemi ve karaciğer rahatsızlıkları Romatizma, siyatik, kireçlenme, cilt ve kadın hastalıkları Hisar Kaplıcaları Romatizma, metabolizma rahatsızlıkları, mide ve bağırsak rahatsızlıkları Emir Kaplıcaları Kaynak: Manisa Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü 8.2.3.1.1. Kurşunlu Kaplıcaları Manisa‟ya 65 km, Salihli‟ye 5 km uzaklıktadır. KurĢunlu Çayı vadisi içinde yer alan tesisler, konumu, yeĢil dokusu ve manzarası sayesinde kaplıca özelliğinin yanı sıra piknik ve günübirlik kullanım amacıyla da rağbet görmektedir. Banyo ve içme kürü olarak yararlanılan kalsiyum sülfatlı, bikarbonatlı, sülfatlı ve hidrojen sülfürlü suların çıkıĢ sıcaklıkları ise 52 0C ile 960C arasında değiĢmektedir. Kaplıcalarda Salihli Belediyesi tarafından iĢletilen toplamda 270 yatak kapasiteli tesislerin yanı sıra turizm iĢletme belgeli 4 yıldızlı Lidya Sardes Termal Resort & Spa, 2008 yılında iĢletmeye açılmıĢ olup 292 yatak kapasitesi ile hizmet vermektedir (Manisa Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Lidya Sardes Termal Resort & Spa Yetkilileri). 8.2.3.1.2. Sart Kaplıcaları Bozdağ eteklerinde, Salihli Ġlçesi‟ne bağlı Çamur Hamamı Köyü sınırları içinde yer almaktadır. Salihli‟ye 11 km, Manisa‟ya ise 68 km uzaklıktadır. Kalsiyum, sodyum bikarbonat ve sülfür içeren suyun sıcaklığı 52ºC, debisi ise 3 lt/sn‟dir. Kaplıcalar 150 yatak kapasiteli 75 banyolu oda ile hizmet vermektedir (Manisa Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü). 8.2.3.1.3. Urganlı Kaplıcaları Manisa‟ya 54 km, Turgutlu‟ya 17 km uzaklıkta bulunmaktadır. ÇeĢitli kaynaklardan yüzeye ulaĢan suların pH değeri 6,3-6,7 olup sıcaklıkları ise 50ºC-78ºC arasında değiĢmektedir. Açık havuzu olan tesiste 35‟i tefriĢsiz, 6‟sı süit olmak üzere 120 oda ile 16 daire mevcuttur. Toplam yatak kapasitesi 234‟tür (Manisa Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü). 8.2.3.1.4. Emir Kaplıcaları Kula‟ya 19 km uzaklıkta bulunan ġehitlioğlu Köyü sınırları içinde bulunan kaplıcanın il merkezine uzaklığı 137 km‟dir. Bir ana kaynak ile bu kaynağın kaçaklarının oluĢturduğu iki küçük kaynaktan yüzeye ulaĢan suların sıcaklığı 58ºC-59ºC, debisi ise 2,5-5 lt/sn arasında değiĢmektedir. Kaplıcada bulunan tesis Kula Belediyesi tarafından iĢletilmekte olup sıra odalar Ģeklinde ve tamamı banyolu olmak üzere toplam 36 oda kapasitelidir (Manisa Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü). 8.2.3.1.5. Saraycık Kaplıcaları Demirci Ġlçesi‟ne bağlı Saraycık Köyü sınırları içinde bulunan kaplıca, Demirci‟ye 40 km mesafededir. Sıcaklığı 450C-540C arasında olup debisi ise 15-30 lt/sn‟dir. Borlu Belediyesi tarafından iĢletilen kaplıca 60 yatak kapasiteli bir tesis olup 20 adet banyolu odası bulunmaktadır (Manisa Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü). TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 382 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 8.2.3.1.6. Hisar Kaplıcaları Demirci‟ye 4 km, il merkezine 165 km uzaklıkta bulunan Hisar Kaplıcalarında üç ayrı kaynaktan çıkan, sıcaklıkları 370C ile 480C arasında olan debileri ise 11-17 lt/sn arasında değiĢen sular banyo ve içme kürü olarak kullanılmaktadır. Kaplıcada bulunan 20 apart 80 yatak kapasitelidir. Tesiste, apart üniteler dıĢında iki havuz, bir sauna ve yedi özel banyo hizmet vermektedir (Manisa Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü). Manisa ilinde termal turizm alanında hizmet veren 5 yıldızlı otel bulunmamaktadır. 4 yıldızlı olarak ilde bulunan tek termal otel Lidya Sardes otelidir. Manisa Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü‟nde otelle ilgili sadece 2009 yılının son dört ayına iliĢkin veriler mevcuttur. Verilerin yetersizliği nedeniyle Afyonkarahisar ve Kütahya illerinde olduğu gibi termal turizme yönelik doluluk oranları analizi yapılamamıĢtır. 8.2.3.2. Tarih ve Kültür Turizmi Tarihi M.Ö. 3000 yıllarına inen Manisa‟da Hitit, Frig, Lidya, Makedon, Roma, Bizans, Beylikler ve Osmanlı uygarlıklarına ait izler bulunmaktadır. Manisa 1437-1595 yılları arasında Osmanlı Ģehzadelerinin saltanat tecrübesi edindikleri önemli siyasi merkezlerden biri haline gelmiĢ, bu dönemde Fatih Sultan Mehmet ve Kanuni Sultan Süleyman gibi tarihte iz bırakacak padiĢahların da içerisinde bulunduğu 16 Ģehzade Manisa'da sancakbeyliği yapmıĢtır. 8.2.3.3. Müzeler 8.2.3.3.1. Manisa Müzesi Bronz Çağ‟dan Bizans Dönemi sonuna kadar bölgede bulunan arkeolojik eserlerle geçmiĢten günümüze halkın gelenek, görenek, inanç ve yaĢam biçimini yansıtan silah, giysi, ev eĢyaları ve el yazmaları gibi etnografik eĢyalar müzenin iki farklı bölümünde sergilenmektedir. 8.2.3.3.2. Kula Kenan Evren Etnografya Müzesi Manisa‟nın Kula ilçesindedir. Türkiye Cumhuriyeti‟nin 7. CumhurbaĢkanı Kenan Evren‟in Kula ilçesinde doğduğu ev kamulaĢtırılmıĢ ve Etnografya Müzesi olarak düzenlenmiĢtir. 8.2.3.4. Ören Yerleri 8.2.3.4.1. Aigai Antik Kenti Aigai, Manisa ili Merkez ilçeye bağlı Köseler Köyü yakınlarında bulunan Gün Dağı‟nın üzerinde, kısmen günümüze kadar gelmiĢ harabelerden oluĢan antik bir kenttir. M.Ö. 1100 yıllarından sonra Yunanistan‟dan gelip kuzeybatı Anadolu kıyılarına yerleĢen Aioller tarafından kurulan 12 kent arasında sayılmaktadır 8.2.3.4.2. Sardes Antik Kenti Lidya Krallığı'nın baĢkenti olan Sardes kenti, M.Ö. VI. yüzyılda Persler‟in Lidya Krallığı'na son vermelerinden sonra bir Pers Ģehri haline gelmiĢtir. Helenistik ve Roma Dönemi‟nde de önemini korumuĢ ve Bizans Dönemi‟nde piskoposluk merkezi haline gelmiĢtir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 383 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Manisa‟nın çeĢitli yerlerinde bulunan görülmeye değer diğer ören yerleri arasında, Artemis Mabedi, Tepe Mezarlığı Ören Yeri, Saittai Antik Kenti, Julia Gordos ve Hamam– Gimnazyum Kompleksi sayılabilir. 8.2.3.5. İnanç Turizmi Manisa‟da da diğer TR33 Bölgesi illerinde görüldüğü gibi çok sayıda tarihi mabet bulunmaktadır. Manisa‟yı inanç turizmi açısından farklı kılan husus ise Ġncil‟de geçen yedi kutsal kiliseden üçünün bu ilde bulunmasıdır. Ulu Cami ve Külliyesi, Muradiye Cami ve Külliyesi, Ġvaz PaĢa Cami, Hatuniye Külliyesi gibi tarihi camilerin yanında aĢağıda sıralanan yapılar da Ģehrin inanç turizmi açısından önemli yerleri arasında yer almaktadır. 8.2.3.5.1. Sultan Cami ve Külliyesi (Merkez) Külliye; cami, medrese, sübyan mektebi, imaret gibi yapılardan oluĢmakta olup 1522 yılında yapılmıĢtır. Her yıl Nisan ayında (Nevruz günü) yapılan mesir Ģenliklerinde, mesir macunu bu caminin minaresinden halka atıldığından “Mesir Cami” olarak da tanınır. 8.2.3.5.2. Thyatira ve Philadelphia Kiliseleri Ġncil'de adı geçen yedi kutsal kilise arasında sayılmaktadır. Manisa‟nın Akhisar ve AlaĢehir ilçelerinde bulunan bu yapıların kalıntıları günümüze kadar ulaĢmıĢtır. 8.2.3.5.3. Sardis (Sard) Kilisesi Sard'da Artemis Tapınağı'nın yanında tuğla ve küçük taĢlardan örülmüĢ bir kilisedir. Bu tarihi mabedin de Ġncil'de adı geçen 7 kiliseden birisi olduğu düĢünülmektedir. 8.2.3.5.4. Sardis (Sard) Sinagogu Lidya Krallığı'nın merkezi Sardis'te arkeolojik kazılar sonucu 1962'de bulunmuĢ olan Sardis Sinagogu 120 m uzunluğunda, 18 m eninde ve yaklaĢık 1000 kiĢi kapasiteli görkemli bir yapıdır. Ege Bölgesi'nde Musevi yaĢamının en görkemli delilidir. 8.2.3.6. Eko Turizm Manisa‟nın eko turizm açısından en önemli mevki Spil Dağı Milli Parkı‟dır. 60 m yükseklikten baĢlayarak zirvede 1.513 metreye ulaĢmaktadır. Sandıkkale, Tantalos Kalesi gibi arkeolojik, Kybele gibi mitolojik değerlere, mağara, in, kanyon, dolin gibi jeofizik formasyonlara ve panoramik güzelliklere sahiptir. Spil Milli Parkı laleleriyle ünlüdür. Milli park içerisinde yer alan Seyirtepe çevresinde endemik bitki türleri ve yaĢlı çam ağaçları bulunmaktadır. Ayrıca Manisa‟nın Göl Marmara ilçesinde bulunan etrafı sulak çayırlar ve sazlıklarla kaplı olan Marmara Gölü zengin kuĢ çeĢitliliğiyle kuĢ gözlem meraklıları için önemli bir cazibe merkezi oluĢturmaktadır. 8.2.3.7. Manisa İli Turizminin Sorunları Üzerine Değerlendirme Kuzey Ege Kalkınma Ajansı tarafından Bölge Planı hazırlık çalıĢmaları kapsamında 3 Ağustos 2010 tarihinde Manisa Turizm ÇalıĢtayı gerçekleĢtirilmiĢ olup çalıĢtayda turizme iliĢkin sorunlar ele alınmıĢtır. Manisa ilinde turizm sektöründe diğer Bölge illerinde olduğu gibi turizm alt yapısı ve üst yapısına iliĢkin sorunlar ön plana çıkmaktadır. Manisa‟daki turizm altyapısı eksikliği genel olarak yeterli devlet desteğinin olmamasına ve hibelerin ihtiyaçlara uygun alanlara verilmemesine bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Bununla beraber tarihi ve kültürel altyapının TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 384 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU korunamaması, tarihi ve kültürel değerleri ile ön plana çıkan Manisa‟da turizmin geleceği açısından önemli diğer bir sorundur. Ayrıca, sektördeki aktörler arasındaki koordinasyon eksikliği ve aktörlerin kurumsallaĢamama sorunu Manisa‟da sıkça dile getirilen bir sorun olup turizm ile ilgili tüm kesimlerdeki bilinç ve ilgi eksikliği de sektördeki sorunların nedenleri arasındadır. Son olarak, turizmin geliĢmesini hızlandırmak için yeterli mali kaynağın sağlanamadığı ve bu nedenle de etkin bir tanıtımın yapılamadığı çalıĢtayda paydaĢlar tarafından belirtilmiĢtir. Tanıtımlar için maddi altyapı oluĢturacak sponsor kuruluĢ bulunmasındaki güçlükler, tanıtım faaliyetlerini yürüten kurumlar arasında koordinasyonun olmaması, Manisa‟yı marka kent olarak temsil edecek ortak bir sembolün olmaması, Manisa‟nın üretiminde Türkiye‟de ve dünyada söz sahibi olduğu ürünlerin ilin tanıtımında etkin olarak kullanılamaması ve festival, fuar ve sempozyum gibi etkinliklerin ilgi çekecek düzeyde yapılamaması gibi faktörler ilin tanıtımının yeterli Ģekilde yapılmamasına neden olmaktadır. 8.2.4. Uşak Tarihi geçmiĢi M.Ö. 4000 yıllarına kadar uzanan UĢak Hititler‟den Bizans‟a, Selçuklular‟dan Osmanlılar‟a birçok uygarlığa ev sahipliği yapmıĢtır. UĢak ili Lidya Krallığı‟na ait ünlü Karun Hazineleri baĢta olmak üzere, tarihi köprüleri, camileri, çarĢı ve bedestenleri ile tarihi zenginliğini gözler önüne sermektedir. 8.2.4.1. Termal Turizm 8.2.4.1.1. Hamamboğazı Kaplıcası Kaplıca 40 lt/sn debiye sahip olup 600C sıcaklıktadır. Kaplıca, günde 12.000 kiĢiye hizmet verebilecek kapasitedir. Hamamboğazı termal alanında çift yataklı 26 adet bungalov tipi ev bulunmaktadır (UĢak Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü). 8.2.4.1.2. Örencik Kaplıcası Kaplıca 14 lt/sn debiye sahip olup 380C sıcaklıkta suyu vardır. Günlük 750 kiĢiye hizmet verebilecek kapasiteye sahiptir. 52 adet villa tipi konaklama yeri mevcuttur. UĢak ilinde turizm iĢletme belgeli 4 yıldızlı ya da 5 yıldızlı termal otel bulunmadığından dolayı doluluk oranı analizi yapılmamıĢtır (UĢak Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü). 8.2.4.2. Tarih ve Kültür Turizmi 8.2.4.2.1. Karun Hazineleri Parayı icat eden Lidyalılara ait olan ve UĢak Arkeoloji Müzesi‟nde sergilenen yaklaĢık 2.500 yıllık bir geçmiĢi olduğu varsayılan hazine UĢak Toptepe Tümülüsü‟nde yapılan kazıda 1965 yılında bulunmuĢtur. Çoğunluğu M.Ö. 7. yüzyılda kullanılan, yüzlerce altın sikkeden oluĢan Karun Hazineleri‟nin en değerli parçası kanatlı denizatı broĢudur. Karun Hazineleri‟ne ait 450 adet eserden 300‟ü UĢak Arkeoloji Müzesi‟nde sergilenmektedir. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 385 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 8.2.4.3. Müzeler 8.2.4.3.1. Uşak Arkeoloji Müzesi Müzede Kalkolitik dönemden Bizans Dönemi‟nin sonuna kadar çeĢitli devirlere ait taĢ eserler, piĢmiĢ toprak eserler, cam eserler, altın ve gümüĢten yapılmıĢ çeĢitli ziynet eĢyaları, bronz eserler, bronz, altın sikkeler ve Karun Hazineleri sergilenmektedir. 8.2.4.3.2. Atatürk ve Etnografya Müzesi 1 Eylül 1978‟de açılan bu müze bir Osmanlı yapısıdır. Önemini Ġstiklal SavaĢı‟ndan sonra Yunan Kuvvetleri BaĢkomutanı General Trikopis‟in esir alınarak Atatürk‟ün huzuruna çıkarıldığı yer olmasından almaktadır. 8.2.4.4. Ören Yerleri 8.2.4.4.1. Sebaste UĢak ili Sivaslı ilçesinin 2 km kadar güneybatısındadır. Sebaste Ģehri, Roma Ġmparatoru Augustus tarafından M.Ö. 20 yılında Sebaste adıyla kurulmuĢtur. Roma Dönemi‟ndeki 12 önemli Ģehirden bir tanesidir. 8.2.4.4.2. Blaundus UĢak ili Ulubey ilçesi Sülümenli Köyü sınırları içerisinde kalan Ģehir, UĢak‟a 40 km uzaklıktadır. Büyük Ġskender‟in Anadolu seferinden sonra Makedonya‟dan gelen topluluklar tarafından kurulmuĢtur. En önemli yapıları kale, tapınaklar, tiyatro, stadyum ve kaya mezarlarıdır. 8.2.4.4.3. Mesotimolos Mesotimolos‟da çeĢitli motiflere sahip kaya mezarlarına rastlamak mümkündür. Bunların Lidya Uygarlığı‟na ait mezarlar olduğu düĢünülmektedir. 8.2.4.4.4. Akmonia UĢak‟a 40 km uzaklıkta bulunmaktadır. Burası meĢhur Kral Yolu üzerindedir. ġehrin Frigya, Lidya, Hellen, Roma ve Bizans Dönemleri‟nde çok geliĢtiği ve UĢak dâhilindeki büyük yerleĢim yerlerinden biri olduğu anlaĢılmıĢtır. 8.2.4.4.5. Kremon Agora UĢak‟ın Banaz ilçesinin güneybatısında yer alan Kremon Agora ġehri hem Antik Akmonia ġehri‟ne yakın olması hem de meĢhur Kral Yolu üzerinde bulunması nedeniyle önemlidir. 8.2.4.4.6. Pepuza Roma Dönemi‟nde kurulmuĢ olan Pepuza Ģehri M.Ö. 165 yıllarında Hıristiyanlığın Montanizm mezhebini kabul eden halkın yerleĢim merkezidir. Montanizmin baĢkenti olarak tarihe geçmiĢtir. UĢak ilinde Karahallı ilçesinde Banaz Çayı üzerine Lidyalılar tarafından inĢa edilmiĢ olan Clandıras Köprüsü baĢta olmak üzere, UĢak ilinde Hacı Gedik Köprüsü, Çataltepe Köprüsü, Beylerhan Köprüsü, Çanlı Köprü gibi tarihi ve mimari açıdan değer taĢıyan köprüler mevcuttur. Hacı Gedik Hanı, PaĢa Hanı, Ġnay Kervansarayı UĢak ilinde bulunan baĢlıca tarihi bedestenlerdir. Ulu Cami, Burma Cami, Çakaloz Cami inanç turizmi açısından önem arz eden diğer yapılardır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 386 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 8.2.4.5. Eko Turizm Banaz-Ulubey Kanyon Sistemi önemli eko-turistik potansiyele sahiptir. UĢak-Banaz Kanyonu hem bilimsel bir öneme, hem de turizm potansiyeline sahiptir. Tektonik evrim ve nehir aĢındırması arasındaki iliĢkileri gözlemlemek isteyenlerin ilgisini çekmektedir. Kanyon doğa turizm aktivitelerine müsait olup derin vadi boyunca uzanan uçurumlar manzara amaçlı yürüyüĢ için kanyon vadisindeki dik eğimler de dağ yürüyüĢü ve tırmanıĢ için çok uygun yerlerdir. 8.2.4.5.1. Anıt Ağaç Banaz Ġlçesinde bulunan çam ağacının boyu 11 m, çapı 3,05 m, çevresi 9,60 m‟dir. 500 yıldan daha uzun bir ömre sahip olan ağaç 380 metrekarelik bir alanı kaplamaktadır. Çam ağacı Orman Bakanlığı‟nca “Anıt Ağaç” olarak tescil edilmiĢ ve koruma altına alınmıĢtır. 8.2.4.6. Uşak İli Turizminin Sorunları Üzerine Değerlendirme Kuzey Ege Kalkınma Ajansı tarafından Bölge Planı hazırlık çalıĢmaları kapsamında 29 Temmuz 2010 tarihinde UĢak Turizm ÇalıĢtayı gerçekleĢtirilmiĢ olup çalıĢtayda turizme iliĢkin sorunlar ele alınmıĢtır. UĢak ilinde turizm sektöründe ilk olarak turizmde altyapı sorunu, yeterli tesis ve yatak kapasitesine sahip olunmaması, çevre düzenlemelerinin yetersizliği ve çevre kirliliğinin önlenememesi gibi sorunlar öne çıkmaktadır. Bu sorunların nedenleri olarak markalaĢmıĢ otel Ģirketlerinin yatırımlarının ile çekilmesi için yeterli teĢvik ve kolaylıkların sağlanmaması, üniversite bünyesinde arkeoloji, turizm ve mimarlık bölümlerinin olmamasından dolayı Ģehrin tarihi ve kültürü adına yapılan çalıĢmalarda üniversite ile entegrasyonun gerçekleĢtirilememesi, altyapı çalıĢmalarında ilgili kuruluĢların sektörün ihtiyaçlarını göz önünde bulunduracak ve önünü açacak yönde projelere yönlendirilememesi, tarihi eserleriyle ön plana çıkan UĢak ilinin müzeler Ģehri imajı ile ön plana çıkartılamaması ile sanayi Ģehri olan UĢak‟ta atıksuların uygun Ģekilde tahliye edilememesi nedeniyle çevreye ve doğaya zarar verilmesi gibi faktörler sıralanmıĢtır. Ayrıca, UĢak ilinin tarihi, turistik ve kültürel değerlerinin ulusal ve uluslararası düzeyde yeterince tanıtılamadığı vurgulanmıĢ; genel ve yerel bütçelerden yararlanmak için uzman kadrolara projeler ürettirmek gibi yollarla kaynak tahsis edilmemesi, UĢak‟a iliĢkin alternatif turizm seçeneklerinin envanterinin olmaması, tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinin yeterli olmaması, kültür turları yapan seyahat acenteleri ile ortak hareket edilerek Bölge‟nin turizminin canlandırılamaması, turizmi destekleyen ve ili tanıtan vakıf, dernek gibi kuruluĢların desteklenmemesi, ilin turizminin geliĢtirilmesine yönelik çalıĢmaların yeterli düzeyde olmaması ile televizyon, internet, gazete vb. unsurların ilin tanıtımında etkin bir Ģekilde kullanılmaması gibi eksiklikler çalıĢtayda dile getirilmiĢtir. Bunun yanında, yerel halkın turizm konusunda yeterli bilince sahip olmaması ve halka açık seminerlerle turizmde bilinçlenmeyi sağlayacak eğitim çalıĢmalarının yapılmaması, yerel yönetimler, odalar ve diğer STK‟ların turizm konusunda farkındalık yaratacak politikalar izlememeleri sektördeki sorunlar arasındadır. Son olarak da diğer illerde olduğu gibi, kurumlar arası koordinasyon eksikliği nedeniyle turizmde iĢbirliği sağlanamaması ve sektörde geliĢmeyi tetikleyecek ortak hareket bilincinin oluĢturulamaması öne çıkan sorunlar arasında sayılmıĢtır. TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 8: TURİZM Sayfa 387 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU BÖLÜM 9: ULAŞTIRMA 9.1. Karayolları Karayolları Genel Müdürlüğü (KGM)‟ye bağlı bölge müdürlükleri açısından TR33 Bölgesi dört adet Karayolları Bölge Müdürlüğü‟nün kapsamına girmektedir. Bu bölgeler aĢağıdaki gibidir: a-) 2. Bölge Müdürlüğü–Ġzmir : Manisa, UĢak b-) 3. Bölge Müdürlüğü–Konya : Afyonkarahisar ilinin büyük bir kısmı, Kütahya ilinin bir kısmı c-) 13. Bölge Müdürlüğü–Antalya : Afyonkarahisar ilinin bir kısmı d-) 14. Bölge Müdürlüğü–Bursa : Kütahya ilinin büyük bir kısmı, Manisa ilinin bir kısmı Karayolları Bölge Müdürlükleri sınırlarının belirlenmesinde teĢkilatlanma yapılırken bakım onarım merkezlerinin yollardaki arızaya eriĢim süresinin kısa olması göz önüne alınmıĢtır. Bu bakım onarım merkezlerinin bir kısmı personel ve ödenek yetersizliğinden dolayı zaman içerisinde kapatılmıĢtır. Dolayısıyla bazı yol bölümleri için mümkün olan en kısa süre kavramı artık geçerli değildir. Bölge‟deki illerde karayollarının trafik yoğunlukları ġekil 9.1‟de görülmektedir. Şekil 9.1: 2009 Yılı TR33 Bölgesi Trafik Hacim Haritası Kaynak: KGM 2009 yılı Trafik Hacim Haritası‟na göre, TR33 Bölgesi‟nde trafik yoğunluğu en fazla olan kesimler Manisa ili civarında olup bunu Kütahya ili civarındaki yoğunluklar takip etmektedir. Bölge‟deki en düĢük trafik yoğunluğu yıllık ortalama 455 araç ile Manisa ili TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 9: ULAŞTIRMA Sayfa 388 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Demirci civarında, en yüksek yoğunluk ise yıllık ortalama 25.335 araç ile Manisa–Ġzmir arasındadır. Bölge‟deki illerin karayolu uzunlukları Tablo 9.1‟de yer almaktadır. Bölge‟deki karayollarının 308 km‟lik kısmı bitümlü sıcak karıĢım olup bakım ve yol iyileĢtirme çalıĢmalarıyla bu rakam artmaktadır. BölünmüĢ yol çalıĢmaları da Bölge‟de hızla devam etmekte olup çalıĢmaların güncel hali ġekil 9.2‟de yer almaktadır. Tablo 9.1: Türkiye, TR33 Bölgesi ve İlleri Karayolları Uzunlukları (km) Otoyol Devlet Yolu İl Yolu Köy Yolu Afyonkarahisar 0 554 480 3.792 Kütahya 0 529 432 3.863 Manisa 0 576 516 5.304 UĢak 0 173 297 3.624 TR33 Bölgesi 0 1.832 1.725 16.312 2.010 31.311 30.712 288.013 Türkiye Kaynak: 1-) Karayolları 2., 3., 13. ve 14. Bölge Müdürlükleri 2-) Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve UĢak Ġl Özel Ġdareleri Şekil 9.2: TR33 Bölgesi Bölünmüş Yol Çalışmaları Haritası Kaynak: KGM 2009 yılı sonu rakamlarına göre, TR33 Bölgesi‟nde kayıtlı toplam araç sayısı Ege Bölgesi‟ndeki kayıtlı araç sayısının %30‟unu, Türkiye‟deki kayıtlı araç sayısının ise sadece %5‟ini oluĢturmaktadır. Ġllerdeki kayıtlı taĢıt sayısına baktığımızda, TR33 Bölgesi‟nde en çok taĢıtın 386.263 adet ile Manisa ilinde olduğu görülür ki, bu rakam diğer üç ildeki toplam kayıtlı taĢıt TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 9: ULAŞTIRMA Sayfa 389 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU sayısından daha fazladır. Bölge‟de kayıtlı taĢıtın en az olduğu il ise 84.628 adet ile UĢak ilidir. Yine aynı verilere göre, Bölge illerinde kayıtlı en fazla taĢıt türü 264.697 adet ile otomobil iken bunu 210.508 adet ile motosiklet ve 139.734 adet ile traktör izlemektedir. Diğer taraftan, Bölge illerinde kayıtlı en az taĢıt türü ise 9.184 adet ile otobüstür. Tablo 9.2: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi, TR33 Bölgesi ve İllerinde Kayıtlı Taşıt Sayısı (Adet) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak 35.911 TR33 Bölgesi 264.697 Ege Bölgesi 1.076.110 49.634 63.671 115.481 7.093.964 Minibüs 3.956 3.921 6.158 2.016 16.051 54.897 384.053 Otobüs 1.491 1.725 4.916 1.052 9.184 33.153 201.033 17.183 15.171 40.160 9.838 82.352 361.635 2.204.951 8.961 6.837 13.102 2.966 31.866 91.987 727.302 Motosiklet 29.248 23.395 139.438 18.427 210.508 612.385 2.303.261 Ö. A. T.* 304 371 527 204 1.406 4.663 34.104 32.449 26.590 66.481 14.214 139.734 279.385 1.368.032 71 111 87 107 90 113 98 Otomobil Kamyonet Kamyon Traktör Otomobil/ Bin KiĢi Türkiye * Özel Amaçlı TaĢıtlar Kaynak: TÜĠK, TR33 Bölgesel Göstergeler-2009 Grafik 9.1„de görüldüğü üzere TR33 Bölgesi‟ndeki toplam taĢıt sayısı 2002 yılından itibaren düzenli olarak artmıĢtır. 2002 yılında TR33 Bölgesi‟nde kayıtlı toplam taĢıt sayısı 480.100 adet iken sonraki yıllarda hızlı bir artıĢ göstererek 2009 yılı sonu itibarıyla 755.798 adete ulaĢmıĢtır. Bu artıĢa en büyük katkıyı Manisa ili yapmıĢtır. 800.000 700.000 600.000 500.000 Afyonkarahisar Kütahya 400.000 Manisa UĢak 300.000 TR33 Bölgesi 200.000 100.000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Grafik 9.1: TR33 Bölgesi ve İllerindeki Kayıtlı Taşıt Sayısının Yıllar İtibarıyla Değişimi (Adet) Kaynak: TÜĠK, TR33 Bölgesel Göstergeler-2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 9: ULAŞTIRMA Sayfa 390 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU Grafik 9.2‟ye göre, Bölge illerinden Afyonkarahisar ve Manisa‟da bin kiĢi baĢına düĢen otomobil sayısı, Türkiye ve Ege Bölgesi‟ndeki bin kiĢi baĢına düĢen otomobil sayısından az, Kütahya ve UĢak illerinde ise bu rakam Türkiye ortalamasının üstünde, Ege ortalamasının altındadır. Yine Bölge illerinde bin kiĢi baĢına düĢen taĢıt sayısı yıllar itibarıyla artıĢ göstermektedir. 120 100 Afyonkarahisar 80 Kütahya Manisa 60 UĢak TR33 Bölgesi 40 Ege Bölgesi Türkiye 20 0 2007 2008 2009 Grafik 9.2: Türkiye, Ege Bölgesi, TR33 Bölgesi ve İllerinde Bin Kişi Başına Düşen Otomobil Sayısının Yıllar İtibarıyla Değişimi (Adet) Kaynak: TÜĠK, TR33 Bölgesel Göstergeler-2009 2008 yılında meydana gelen trafik kazaları ile ilgili istatistikler Tablo 9.3‟te verilmektedir. 2008 yılında Türkiye‟de toplam 104.212 kaza meydana gelmiĢ olup kaza sonucu 4.236 kiĢi hayatını kaybetmiĢ, 184.468 kiĢi de yaralanmıĢtır. 2008 yılında TR33 Bölgesi‟nde meydana gelen kaza sayısı 5.400 olup Türkiye‟deki kazaların %5‟ine denk gelmektedir. Yine bu kazalarda ölen kiĢi sayısı 295 olup Türkiye‟de meydana gelen kazalarda ölen kiĢilerin %7‟sidir. Yaralanan kiĢi sayısı ise 10.239 kiĢi ve Türkiye rakamının %6‟sıdır. Tablo 9.3‟e göre, 2008 yılında meydana gelen kazalarda kaza baĢına ölü sayısı TR33 Bölgesi‟nde 0,05 iken Türkiye‟de 0,04‟tür. Yine kaza baĢına yaralı sayısı TR33 Bölgesi‟nde 1,90 iken Türkiye‟de 1,77‟dir. TR33 Bölgesi illeri içinde kaza baĢına ölü sayısının en yüksek olduğu il 0,07 ile Afyonkarahisar ilidir. Tablo 9.3: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Trafik Kazalarına Ait İstatistikler* Kaza Sayısı Ölü Sayısı Yaralı Sayısı Afyonkarahisar 1.363 93 2.853 Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye 929 2.477 631 5.400 104.212 36 134 32 295 4.236 1.770 4.341 1.275 10.239 184.468 *Tabloda ölüm ve yaralanma ile sonuçlanan kazalara iliĢkin veriler yer almakta olup maddi hasarlı kazalara iliĢkin veriler bulunmamaktadır. Kaynak: TÜĠK, TR33 Bölgesel Göstergeler-2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 9: ULAŞTIRMA Sayfa 391 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 2001-2008 yılları arasında TR33 Bölgesi kazalarındaki değiĢim Grafik 9.3‟te yer almaktadır. ve illerinde meydana gelen trafik 6.000 5.000 4.000 Afyonkarahisar Kütahya 3.000 Manisa UĢak 2.000 TR33 Bölgesi 1.000 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Grafik 9.3: TR33 Bölgesi ve İllerindeki Taşıt Kazası Sayısının Yıllar İtibarıyla Değişimi (Adet) Kaynak: TÜĠK, TR33 Bölgesel Göstergeler-2009 Grafik 9.3‟te de görüldüğü gibi TR33 Bölgesi‟nde 2001 yılında 3.161 olan trafik kazası sayısı %71 artıĢla 2008 yılında 5.400 olarak geçekleĢmiĢtir. Aynı dönemde Türkiye genelindeki trafik kazası sayısı ise %57 artıĢla 66.243‟ten 104.212‟ye çıkmıĢtır. Görüldüğü gibi TR33 Bölgesi‟nde bu dönemde meydana gelen trafik kazalarındaki artıĢ, Türkiye‟de meydana gelen trafik kazalarındaki artıĢtan bir hayli yüksektir. Söz konusu dönemde Bölge illeri içerisindeki en yüksek artıĢ ise Manisa ilinde gerçekleĢmiĢtir. 2001 yılında Bölge genelinde trafik kazalarında 332 olan ölü sayısı 2008 yılında 295 rakamına gerilerken Türkiye genelinde aynı dönemde ölüm rakamları 4.386‟dan 4.236‟ya gerilemiĢtir. Söz konusu dönemde Türkiye genelinde meydana gelen trafik kazalarında ölen kiĢi sayısında %3,4 oranında azalma görülürken Bölge‟de meydana gelen trafik kazalarında ölen kiĢi sayısında %11,1 oranında azalma olmuĢtur. 400 350 300 Afyonkarahisar 250 Kütahya 200 Manisa UĢak 150 TR33 Bölgesi 100 50 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Grafik 9.4: TR33 Bölgesi ve İllerindeki Taşıt Kazalarındaki Ölü Sayısının Yıllar İtibarıyla Değişimi (Adet) Kaynak: TÜĠK, TR33 Bölgesel Göstergeler-2009 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 9: ULAŞTIRMA Sayfa 392 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 2001–2008 yılları arasında Bölge‟de meydana gelen kazalarda yaralı sayısı bütün iller bazında artıĢ göstermiĢtir. Yaralı sayılarında en çok artıĢ %99,7 ile Manisa ilinde görülürken, en az artıĢ %53 ile UĢak ilinde gerçekleĢmiĢtir. Türkiye‟de 2001 yılında meydana gelen trafik kazalarında yaralananların sayısı 116.203 iken %58,7 artıĢ göstererek 2008 yılında 184.468 olmuĢtur. Söz konusu dönemdeki yaralanma sayılarındaki artıĢ oranına baktığımızda, Manisa‟daki artıĢ Türkiye genelindeki artıĢın bir hayli üzerindedir. 12.000 10.000 8.000 Afyonkarahisar Kütahya 6.000 Manisa UĢak 4.000 TR33 Bölgesi 2.000 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Grafik 9.5: TR33 Bölgesi ve İllerindeki Taşıt Kazalarındaki Yaralı Sayısının Yıllar İtibarıyla Değişimi (Adet) Kaynak: TÜĠK, TR33 Bölgesel Göstergeler-2009 KGM tarafından TR33 Bölgesi‟nde tespit edilmiĢ iki adet kara nokta bulunmaktadır. Kara nokta terimi karayolları literatüründe aynı tür kazaların belirli bir frekansta aynı mevkide gerçekleĢmesi üzerine o noktaya verilen isimdir. Bu kara noktaların mevkileri ġekil 9.3‟te yer almaktadır. Şekil 9.3: TR33 Bölgesi’nde Bulunan Kara Noktalar Kaynak: KGM, http://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Trafik/karanokta.htm TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU – BÖLÜM 9: ULAŞTIRMA Sayfa 393 / 409 TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU 9.2. Demiryolları Bölge‟deki dört ilden de demiryolu geçmekte olup demiryollarının fonksiyonları yolcu ve yük taĢımacılığı olmak üzere iki kategoride incelenirse, dört ilin de demiryollarından yararlanma oranlarının farklı olduğu görülecektir. Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve UĢak illerinden geçen demiryollarının uz