ornġtolojġ raporu
Transkript
ornġtolojġ raporu
AKDENĠZ ÜNĠVERSĠTESĠ FEN FAKÜLTESĠ BĠYOLOJĠ BÖLÜMÜ ANTALYA TEKNOKENT A. ġ. ORNĠTOLOJĠ RAPORU AFYON ĠLĠ DĠNAR ĠLÇESĠNDE KURULMASI PLANLANAN RÜZGÂR ENERJĠ SANTRALĠNĠN KUġ GÖÇ HAREKETLERĠ VE YABAN HAYATINA OLASI ETKĠLERĠNĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ HAZIRLAYAN Prof. Dr. Ali ERDOĞAN (Ornitolog) Akdeniz Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Ekoloji Anabilim Dalı BaĢkanı Yrd. Doç. Dr. Mustafa YAVUZ (Zoolog) Orman Yük. Müh. M. Süleyman KAÇAR (Yaban Hayatı Uzmanı) (Bu çalıĢma Olgu Enerji Yatırım Üretim ve Ticaret A.ġ. tarafından yaptırılmıĢtır) ANTALYA TEMMUZ 2011 Çizelgeler Dizini Çizelge 1. Tesis edilecek türbinlerin teknik özellikleri .......................................................... 12 Çizelge 2. Dinar RES sahası ve yakın çevresinde bulunan kurbağa ve sürüngen türleri ile statüleri ......................................................................................................................... 14 Çizelge 3. Dinar RES sahası içerisinde ve yakın çevrede tespit edilen memeli hayvan (Mammalia) türleri ve koruma statüleri..........................................................................18 Çizelge 4. Dinar RES sahası ve yakın çevresinde gözlenen kuĢ türleri ve statüleri ............ 23 ġekiller Dizini ġekil 1. Göç eden kuĢların ülkemiz üzerinde kullandıkları göç rotaları ...................................7 ġekil 2. Dinar Rüzgâr Enerji Santralinin kurulacağı bölge ......................................................9 ġekil 3. Dinar RES kapsamında inĢa edilecek türbinlerin yerlerini gösterir topografya haritası ......................................................................................................................................10 ġekil 4. Dinar RES sahasına ait I. Bölgenin panoramik görüntüsü.........................................11 ġekil 5. Dinar RES sahasına ait II. Bölgenin panoramik görüntüsü .......................................11 ġekil 6. RES sahasının uydu görüntüsü ................................................................................. 11 ġekil 7. RES sahası II. Bölgede otlatılan keçiler ...................................................................13 ġekil 8. Dinar RES sahası yakınında yer alan Karakuyu Sazlığı‟nda bulunan ova kurbağası (Pelophylax ridibundus) ................................................................................................ 15 ġekil 9. Dinar RES sahasında bulunan tosbağa (Testudo graeca) ..........................................15 ġekil 10. RES sahasında yakınında yer alan Karakuyu Sazlığı ve kanallarda bulunan yarı sucul yılan (Natrix natrix).............................................................................................. 16 ġekil 11. Havzada yoğun olarak bulunan tarla faresi (Microtus guentheri) ve yuva giriĢ deliği ......................................................................................................................................19 ġekil 12. Türkiye‟nin önemli göç yolları. Boğazlar ve Kafkaslardan gelen Yırtıcı KuĢ ve Leylek gibi türler Hatay ve Kıbrıs üzerinden göçlerine devam ederler. .......................... 20 ġekil 13. Titreyengöl KuĢ Halkalama ÇalıĢması‟nda elde edilen geribildirim verileri. Özellikle Orta ve Doğu Avrupa populasyonları göç rotaları Batı Anadolu üzerinden geçmektedir. .................................................................................................................. 21 ġekil 14. Dinar RES sahası çevresinde ava kapalı alan ve yaban hayatı geliĢtirme sahaları ...28 ġekil 15. Günlük aktivitelerini RES sahasında yerde ve otsu bitkiler arasında gerçekleĢtiren ötücü kuĢlar ................................................................................................................... 29 ġekil 16. Karakuyu Sazlığı Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahasında gözlenen yaz göçmeni kuĢ türleri ............................................................................................................................ 31 Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 2 ĠÇĠNDEKĠLER GĠRĠġ ....................................................................................................................................4 1. RÜZGÂR ENERJĠ SANTRALLERĠ VE ÇEVREYE OLAN ETKĠLERĠ .............................................4 2. RES SAHASININ TANIMLAMASI ........................................................................................8 2.1. Sahanın Coğrafi Konumu..........................................................................................8 2.2. RES Bünyesinde Kurulacak Türbinlerin Özellikleri ve Arazide YerleĢimi .............. 12 2.3. Sahanın Yaban Hayatı Kaynakları ..........................................................................12 2.3.1.Bitki örtüsü .......................................................................................................13 2.3.2. Amfibi ve sürüngenler ...................................................................................... 14 2.3.3. Memeliler .........................................................................................................16 2.3.4.KuĢlar ............................................................................................................... 20 2.4. Sahanın Korunan Alanlarla ĠliĢkisi..........................................................................27 2.5. Sahanın KuĢlar Açısından Önemi ........................................................................... 28 2.5.1.Yerli KuĢlar ......................................................................................................28 2.5.2.Göçmen KuĢlar ve Göç Hareketi .......................................................................32 2.5.3. RES sahası ve yakın çevresinde bulunan yarasalar ve olası tehlikeler ............... 32 3. SONUÇ VE ÖNERĠLER ......................................................................................................33 3.1. Öneriler .................................................................................................................. 35 3.2. Sonuç ..................................................................................................................... 37 KAYNAKLAR.................................................................................................................... 38 Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 3 GĠRĠġ Olgu Enerji Yatırım Üretim ve Ticaret A.ġ. ile Antalya Teknokent A.ġ. arasında 12.06.2011 tarihinde yapılan protokol çerçevesinde; “Afyon ili Dinar ilçesi Keklice Köyü yakınlarında kurulması planlanan rüzgâr enerji santrali faaliyetlerinin, yaban hayatı ve kuĢ göç hareketleri açısından değerlendirilmesi için Prof. Dr. Ali ERDOĞAN‟dan ornitoloji raporu talep edilmiĢtir. Akdeniz Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Ekoloji Anabilim Dalı BaĢkanı Ornitolog Prof. Dr. Ali ERDOĞAN baĢkanlığında; alanın faunistik yapısı ilgili Zooloji Anabilim Dalı Öğr. Üyesi Yrd. Doç. Dr. Mustafa YAVUZ, orman ve bitki örtüsü ile ilgili olarak Orman Yük. Müh. M. Süleyman KAÇAR‟dan oluĢan proje ekibi tarafından, Dinar Rüzgâr Enerji Santrali‟nin kuĢlar üzerine olası etkilerini incelemek üzere, 15-30 Haziran 2011 tarihlerinde yapılan arazi çalıĢmaları sonucunda genel bir ekolojik değerlendirme yapılarak, kapsamlı ornitoloji raporu hazırlanmıĢtır. 1. Rüzgâr Enerji Santralleri ve Çevreye olan Etkileri GeliĢmekte olan bir ülke olarak Türkiye, sürdürülebilir kalkınma için gerekli olan enerji kaynaklarının (hidroelektrik, rüzgâr, güneĢ, jeotermal, biokütle, dalga ve gel-git gibi) çeĢitlilik bakımından tamamına sahip olmasına karĢın, bu kaynaklar miktar bakımından yeterli değildir. Bu nedenle enerji ithalatçısı bir ülke konumunda olan Türkiye‟nin enerji ihtiyacı gün geçtikçe artmaktadır. Ülkemizin elektrik enerjisi talebinde ortalama %7,5 oranında hızlı bir artıĢ eğilimi bulunmaktadır. 2007 yılında 191,5 TWh olarak gerçekleĢen elektrik enerjisi üretimi, 2020 yılında yüksek senaryoya göre yıllık yaklaĢık %7,7 artıĢla 499 TWh'e, düĢük talep senaryosuna göre ise yıllık ortalama %5,96 artıĢla 406 TWh'e ulaĢacağı beklenmektedir. 2008 yılı itibariyle kurulu gücün 41.987 MW, elektrik tüketiminin ise 198,4 milyar kWh olarak gerçekleĢmiĢtir. Artan elektrik talebini karĢılamak üzere, mevcut kurulu gücün 2020 yılına kadar olan dönemde en az iki katına çıkartılması gerekmektedir (Fizibilite Raporu 2010). Türkiye'nin enerji ihtiyacının karĢılanması için, birçok geliĢmiĢ ülkede olduğu gibi ülkemizin de temiz ve dıĢa bağımlı olmayan yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelmesi önem kazanmıĢtır. Türkiye Rüzgâr Atlası‟na göre, rüzgâr hızı farklılık göstermesine karĢın bütün bölgelerimiz geniĢ yenilenebilir enerji kaynaklarına sahiptir (http://eie.gov.tr). Danimarka, ABD ve Almanya gibi geliĢmiĢ ülkeler, rüzgâr gücünden elektrik üretiminde öncü olmuĢ ve günümüze kadar epey yol almıĢlardır. Buna karĢılık Avrupa‟da Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 4 rüzgâr gücü bakımından yüksek potansiyele sahip ikinci ülke olan Türkiye‟de, bu alandaki yatırımlar oldukça yeni sayılır. Türkiye‟de rüzgâr enerjisi ile elektrik üretimi çalıĢmaları 1986 yılında ÇeĢme (Ġzmir)‟de baĢlamıĢ ve 1998 yılında üretime geçmiĢtir. Son 10 yılda ise rüzgâr potansiyeli bakımından zengin olan bölgelerimiz olan Ege, Marmara ve Doğu Akdeniz (Ġzmir, Bozcaada, Bandırma, Balıkesir, Osmaniye, Manisa, Hatay ve Mersin)‟de rüzgâr enerji santralleri (RES) kurularak enerji üretimine baĢlanmıĢtır (http://eie.gov.tr). Yapılan yeni sözleĢmeler ile Türkiye‟de açılacak santrallerle beraber 2010 yılının sonuna kadar hedeflenen toplam enerji üretim miktarı 1.546,15 MW‟dir (http://ruzgarenerjisibirligi.org.tr). Türkiye‟nin batı kesimlerinde enerji üretmekte olan rüzgâr türbinlerine ek olarak yapım aĢamasında olan ve baĢvurusu yapılmıĢ birçok proje bulunmaktadır. Bu geliĢimlere paralel olarak Türkiye, 2020 yılında enerji ihtiyacının %10‟nu rüzgâr enerjisinden karĢılamayı hedeflemektedir (http://eie.gov.tr). Temiz ve sürdürülebilir enerji kaynakları olarak bilinmelerine karĢın, sadece rüzgâr koĢulları ve ekonomik değer olarak dikkate alındığında, RES‟lerin yarasa ve kuĢ türleri açısından önemli riskler oluĢturduğu da iddia edilmektedir (Hotker vd. 2005, Eveaert ve Eric 2007, Powlesland 2009, http://www.cwsscf.ec.gc.ca/publications/eval/index_e.cfm). Türkiye gibi yaban hayatının zengin olduğu ve Batı Palearktiğin en önemli kuĢ göç yollarının üzerinden geçtiği bir ülkede, yer seçimi kuĢlar ve yarasalar açısından son derece önemlidir. Günümüzde bu santrallerin kurulduğu birçok ülkede, habitat kayıplarının yanı sıra yarasalar ile göçmen kuĢ türlerinin ve özellikle yırtıcı kuĢların olumsuz etkilendiğini gösteren çok sayıda kayıt bulunmaktadır (Crockford 1992, Benner vd.1993, Acha 1997, Johnson vd.2000, Lekuona 2001, Ahlén 2002, Everaert 2003, Reichenbach 2003, Langston ve Pullan 2003, Dürr ve Bach 2004, Tellería 2009). Avrupa ülkelerinin birçoğunda büyük rüzgâr türbinlerinin yarattığı çevre sorunları nedeniyle, milli park ve yakın çevresinde kurulmasına izin verilmemektedir (Özyurt ve Dönmez 2005, Varınca ve Varan 2005). Rüzgâr santralleri, kuĢlar ve yarasaların türbin kanatlarına çarpması sonucu ölmesi ya da yaralanmasına, uçuĢ rotalarını değiĢtirmelerine veya habitatta değiĢimlere sebep olmaktadır (Benner vd.1993). Türkiye, Avrupa ve Afrika arasındaki en önemli kuĢ göç yolları üzerinde bulunmasından dolayı, göç yolları üzerindeki sahalar, önemli kuĢ alanı ya da sulak alan yakınları iĢletme için tercih edilmemelidir (www.eea.europa.eu/help/infocentre/enquirie). GüneĢ ıĢığının etkisiyle karalar üzerinde ve gündüz oluĢan sıcak hava akımlarını (termaller) kullanan göçmen kuĢ türleri (Leylekler, kartallar, Ģahinler vb.), bu termallerin Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 5 içine girer ve hızla yükselerek fazla enerji tüketmeden süzülerek kilometrelerce göç ederler. Afrika-Avrupa arasında ilkbahar ve sonbahar göçü, Türkiye üzerinden gerçekleĢir (Kiziroğlu 2008). Bu göç dönemlerinde boğazlar (Boğaziçi ve Çanakkale) ve Arhavi Borçka (Artvin) ile Belen (Hatay) bölgeleri, Türkiye’deki en önemli geçiĢ noktalarıdır (Erdoğan vd. 2003, 2008, Can 2004, Aslan vd. 2004, Kaçar vd. 2006, Karaardıç vd. 2008, Karaardıç ve Erdoğan 2009, Kiziroğlu 2009). Yukarıda da ifade edildiği gibi; rüzgâr enerjisi santrallerinin çevreye ve özellikle kuĢlara olan etkileri üzerine pek çok araĢtırma gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu araĢtırmalar sonucunda, rüzgâr türbinlerinin kuĢlar ve yaĢam alanları üzerinde bazı olası etkileri ortaya koyulmuĢtur. Bunlar; Kolizyon, yani kuĢların türbinlere veya direklere çarpma riski; Türbinlerin tesis edilmesi aĢamasında kısa süreli habitat kayıpları; ĠĢletme ve yönetim Ģekli nedeniyle uzun süreli habitat kayıpları; Göç rotaları üzerinde bariyer oluĢturma; Ekolojik birliklerin kesintiye uğraması, yani habitat parçalanmasıdır. Türkiye, Batı Palearktik bölgeden güneye, Afrika‟dan ise kuzeye doğru gerçekleĢmekte olan önemli kuĢ göç hareketlerinin birkaç ana güzergâhından birisinin üzerinde yer almaktadır. Uluslar arası ölçekte önemli olan bu güzergâh ülkemiz coğrafyasına girdiğinde değiĢik boyutlu dallanmalar yapmaktadır. Büyük sürüler oluĢturan ve çok sayıda kuĢ türü tarafından kullanılan güzergâhlar “ana göç yolu” olarak tanımlanırken daha az sayıda tür ve birey tarafından, çok düzenli olmasa da belli bir sıklıkta kullanılan rotalar ise “tali göç yolları” olarak nitelenmektedir. Afrika ve Avrupa kıtalarının birbirine bağlayan ana kuĢ göç yolları Türkiye‟de Ġstanbul Boğazı, Doğu Karadeniz Bölgesi ve Hatay gibi bir “üçayak” meydana getiren baĢlıca bölgeler üzerinden geçerken “tali” olarak adlandırılan kuĢ göç yolları ise çok daha geniĢ bir coğrafya üzerine yayılmıĢ durumdadır. Hemen hemen Türkiye‟nin tamamına yakın kesiminde bu tanıma giren bir göç yoluna veya göç eden sürülere sıkça rastlamak olasıdır (ġekil 1). Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 6 ġekil 1. Göç eden kuĢların ülkemiz üzerinde kullandıkları göç rotaları Yukarıda ifade edilen iki tanıma ek olarak Türkiye üzerinden gerçekleĢen, özellikle Bıldırcınlar (Coturnix coturnix) gibi küçük kanatlı göçmen formlar tarafından sergilenen ve “Cephe Göçleri” Ģeklinde tanımlanan süreç yanında; bilinen göç dönemlerinden az da olsa farklı tarihlerde gerçekleĢen hareketleri tanımlayan “göç kayması” gibi olguların varlığı bilinmektedir. Bu durum ülkemiz hava sahası içerisinde ilkbahar ve sonbahar dönemlerinde yoğun olarak gerçekleĢen, kıĢ dönemlerinde de farklı nitelik kazanan geniĢ ölçekli bir göç hareketinin temel bileĢenleridir. Son zamanlarda Türkiye genelinde artan enerji talebine paralel olarak rüzgâr enerjisinin kullanımı yönünde giderek artan bir eğilim ve uygulama söz konusudur. Ülkemizde, rüzgârdan enerji elde edilmesi açısından oldukça büyük bir potansiyel kullanılmak üzere beklemektedir. Bu temiz enerjiden olabildiğince istifade edilmesi Türkiye gibi enerji kaynakları sınırlı ve dıĢarıya bağımlılığı yüksek bir ülke açısından büyük önem taĢımaktadır. Bu açıdan bakıldığı zaman rüzgâr enerjisi türbinlerinin sonuna kadar desteklenmesi gerektiği ortaya çıkmaktadır. Fakat tüm bu argümanlara rağmen, çevresel boyutta gözden kaçırılmaması gereken bazı önemli noktalar söz konusudur. Bunlardan belki de en önemlisi rüzgâr enerjisi türbinleriyle aynı doğal kaynaktan yararlanan kuĢlara olası risklerin göz ardı edilmemesidir. Türkiye gibi sınırları içerisinde 500‟den fazla kuĢ türünün kaydedildiği; kuĢlar açısından “önemli” olarak tanımlanan, ulusal ve uluslar arası ölçekte sulak alanlara sahip olan ve “yoğun” olarak tanımlanabilecek göç hareketlerinin gerçekleĢtiği bir coğrafyada söz Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 7 konusu tesislerin yer seçiminden kurulum aĢamasına kadar olan süreçte bazı noktalara dikkat edilmesi zorunluluğu söz konusudur. Öncelikle; yerli kuĢ türleri, kuĢlar açısından cazip alanlar ile göç rotalarının göz önünde bulundurulması zorunluluğu vardır. Böylelikle hem doğanın önemli bileĢenlerinden olan; hem tür sayıları hem de birey sayıları giderek azalmakta olan kuĢlara zarar verilmesinin önüne geçilebilir. Ayrıca, büyük mali kaynaklar kullanılarak tesis edilen rüzgâr enerjisi santrallerinden sorunsuz ve sürekli olarak yararlanılabilmesi mümkün olabilecektir. Bu bağlamda Afyon ili Dinar ilçesinde Olgu Enerji Yatırım Üretim ve Ticaret A.ġ. tarafından, tesis edilmesi planlanan Dinar RES projesiyle ilgili olarak bu çalıĢma gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu raporun hazırlanmasında 2004-2011 yılları arasında bölgede tarafımızdan gerçekleĢtirilmiĢ olan çalıĢmalarda elde edilmiĢ olan verilerden istifade edilmiĢtir. Ayrıca literatür kayıtları da değerlendirilmiĢtir. ÇalıĢmalar kapsamında öncelikle türbinlerin yer alacağı alan üzerinden veya bu kesimlere yakın olan noktalar üzerinden geçen, “ana” veya “tali” olarak nitelenen herhangi bir göç güzergâhının söz konusu olup olmadığı incelenmiĢtir. Diğer taraftan, tesis edilmesi planlanan türbinlerin bölge için “yerli” veya alan üzerinden veya yakın kesimlerden geçiĢ yapan “göçmen” veya “transit” kuĢ türleri üzerine olası etkilerinin olup olmayacağı; böyle bir etkinin söz konusu olması durumunda ortadan kaldırılmasına veya en aza indirilebilmesine yönelik olarak alınması gereken önlemler değerlendirilmiĢtir. 2. RES Sahasının Tanımlaması 2.1. Sahanın Coğrafi Konumu Kurulması planlanan Dinar Rüzgâr Enerji Santrali, Afyon ili, Dinar ilçesi sınırları içerisinde olup Afyon L 24 d1, d2, d3 ve d4 paftaları üzerinde yer almaktadır. Santral sahasının içinden Dinar-Afyon karayolu geçmekte ve sahayı ikiye bölmektedir (ġekil 2). Alanın ekolojik ve topografik yapısı dikkate alınarak Dinar RES sahası iki ana bölge olarak (Bölge I: Dinar-Afyon karayolunun kuzeyinde yer alan bölge; Bölge II: Dinar-Afyon karayolunun güneyinde yer alan ve Karakuyu Sazlıklarının hemen yakınında yer alan bölge) ele alınmıĢtır. Türbinlerin inĢa edileceği Bölge I ve II: batıda Kızıllı Köyü ve Cerit Yaylası ile doğuda Keklicek ve Muratlı Köyü arasında, kuzey-güney yönünde uzanan sırt üzerindeki tepelerdir. Bu saha, Saklıkoyak Tepe, Karakoyunarkaçı Tepe (1511m), Gölalan Tepe, Yanyol Tepe (1621 m), Gökbakan Tepe, Ġncebel Tepe, Karakuz Tepe, Gölalan Tepe, Çat Tepe, AlacagöltaĢı Tepe (1135 m), Kaleyıkığı Tepe (1199m), Büyükgözlek Tepe, Kocagöl Mevkii, Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 8 Gölyolu Tepe ve SarıtaĢ Tepe (1520 m)‟nin yer aldığı tepe ve mevkileri içine almaktadır (ġekil 3, 4, 5 ve 6). ġekil 2. Dinar Rüzgâr Enerji Santralinin kurulacağı bölge Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 9 . . . . . . . . ġekil 3. Dinar RES kapsamında inĢa edilecek türbinlerin yerlerini gösterir topografya haritası Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 10 Dinar RES sahası Bölge I ġekil 4. Dinar RES sahasına ait I. Bölgenin panoramik görüntüsü Dinar RES sahası Bölge II Karakuyu Sazlıkları ġekil 5. Dinar RES sahasına ait II. Bölgenin panoramik görüntüsü Dinar RES‟in kurulacağı saha, deniz seviyesinden 1135–1685 metre yükseltiler arasında yer almaktadır. Sahanın büyük bir bölümü Orman Genel Müdürlüğü (OGM) ve T.C. Hazine mülkiyetinde, bazı bölümler ise özel mülkiyette yer almaktadır. Santralin kurulacağı saha, homojen bir yapı özelliği göstermektedir (ġekil 6). I. BÖLGE II. BÖLGE ġekil 6. RES sahasının uydu görüntüsü (Fizibilite Raporu 2010) Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 11 2.2. RES Bünyesinde Kurulacak Türbinlerin Özellikleri ve Arazide YerleĢimi RES sahasında, santralinin kurulacağı alanın büyüklüğü, rüzgâr parametreleri, minimum çevre etkisi vb. gibi özellikler göz önüne alınarak Gamesa G97–2000 kW model türbin kullanılması öngörülmüĢtür. Proje kapsamında 50 MW kapasitede enerji üretecek 25 adet Gamesa G97–2000 kW model türbin inĢa edilecektir. Bu tercihin, türbin temini veya kredi temini aĢamalarından her birinde değiĢtirilebileceği de belirtilmektedir (Fizibilite Raporu 2010). Proje kapsamında tesis edilecek türbinlerin rotor çapı 97 m, rotor tarama alanı 7.390 m², kule yüksekliği ise 78 m olacaktır (Çizelge 1) Çizelge 1. Tesis edilecek türbinlerin teknik özellikleri Üretici firma Gamesa Model 97 Birim kapasite 2000 kW Rotor çapı 97 m Rotor tarama alanı 7.390 m² Kule yüksekliği 78 m Rüzgâr sınıfı III-A RES sahası kapsamında inĢa edilecek 25 adet türbin, genel olarak kuzey- güney doğrultusunda ve yaklaĢık olarak 24 km uzunluğundaki bir hat üzerinde 3 grup halinde yer alması planlanmaktadır. Türbinlerin 10 adeti güney-batı ve kuzey yönünde ve bir yay Ģeklinde, 7 adeti güney-kuzey ve batı yönünde, 8 adeti ise güney-kuzey doğrultusunda inĢa edilecektir. 2.3. Sahanın Yaban Hayatı Kaynakları Rüzgâr enerji santralinin kurulacağı saha, 860–900 m yükseltide bulunan Dinar Ovası‟nın üzerinde, 1135–1685 m yükseltiler arasında yer almaktadır. Saha genel olarak ağaç sınırının üzerinde, bozuk ardıç ormanların sona erdiği Alpin Zon‟da bulunmaktadır. Arazi Alpin Zon‟a özgü tek yıllık ve çok yıllık otsu bitkiler nedeniyle step özelliği göstermektedir. Ayrıca sahanın yakın çevresinde, Cerit Yaylası bulunmakta olup, çevre köylerin küçük ve büyük baĢ hayvanlarını buralarda otlattıkları gözlenmiĢtir (ġekil 7). Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 12 ġekil 7. RES sahası II. Bölgede otlatılan keçiler Bir bölgenin floral ve faunal yapısı çevresel faktörlerin etkisi altında Ģekillenir, sürekli ve düzenli olarak değiĢir. Bu durum akıcı bir dinamiği ve bunun en önemli parçası olan vahĢi yaĢamı sürdürmeyi zorunlu kılar. Bu da yaban hayatı ekolojisini anlamakla mümkündür. 2.3.1.Bitki örtüsü Dinar RES kurulacağı saha içinde yer alan I.Bölge, Alpin zonda bulunmakta olup tek ve çok yıllık otsu bitkilerle kaplıdır. Saha da münferit olarak bodur ve dikenli ardıç, kermes meĢesi, karamık, ahlat, yabani erik ve badem gibi ağaççık ve çalı formunda bitkiler ile peygamber çiçeği, gelincik, yabani yulaf, sinir otu, köygöçüren ve sığır kuyruğu, II Bölgenin yakınında olan Karakuyu Sazlığı ise kamıĢ ve sazlarla kaplı olup, RES sahası ve yakın çevresinde bodur ardıç, kermes meĢesi, ahlat, söğüt, gibi bitkiler bulunmaktadır. Karakuyu Sulak Alan Yönetim Planı kapsamında yapılan floristik çalıĢmalar kapsamında saha da 80 familyaya ait 285 cins ve 387 tür ve tür altı takson tespit edilmiĢtir. Tespit edilen bu bitkilerden 29 adeti endemik olup bunların IUCN kriterlerine göre 25‟i LC, 3 adeti CR, 1 adeti ise EN statüsündedir (Karakuyu Sazlıkları Sulak Alan Yönetim Planı 2011-2015). Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 13 2.3.2. Amfibi ve sürüngenler Türkiye‟de yayılıĢ gösteren yaklaĢık 165 kurbağa ve sürüngen türünün 22‟si Dinar RES sahasında bulunmaktadır. Bu türlerden 5‟i kurbağa, 3‟ü kaplumbağa, 6‟sı kertenkele, 8‟i de yılanlara aittir. Sürüngenlerden tosbağa (Testudo graeca) IUCN listesinde “zarar görebilir” kategorisinde, benekli kaplumbağa ve sarı yılan „yakın zamanda tehdit altına girebilir” kategorisinde yer almaktadır. Kurbağaların tamamı ve kertenkelelerin 4‟ü, yılanlarında 5‟i IUCN nin “düĢük risk/tehdit altına girebilir” kategorisinde yer almaktadır. Bu türler ve statüleri Çizelge 2‟de, bazılarına ait fotoğraflar ġekil 8, 9 ve 10‟de verilmiĢtir. Türbinlerin kurulacağı alanlar incelendiğinde, açık ve çıplak alanlara tesis edileceği görülmektedir. Bu alanların biyolojik çeĢitlilik bakımından fakir olduğu da düĢünüldüğünde, projenin özellikle inĢaat aĢamasında amfibi ve sürüngenler açısından çok önemli bir etki yapmayacağı söylenebilir. Çizelge 2. Dinar RES sahası ve yakın çevresinde bulunan kurbağa ve sürüngen türleri ile statüleri Türlerin Türkçe ve bilimsel isimleri KURBAĞALAR Pürtüklü Semender Gece Kurbağası Siğilli Kurbağa Ağaç Kurbağası Ova Kurbağası SÜRÜNGENLER Çizgili Kaplumbağa Benekli Kaplumbağa Tosbağa Dikenli Keler Yarım Parmaklı Keler Toros Kertenkelesi Tarla Kertenkelesi Ġnce kertenkele Ġri yeĢil kertenkele Uysal Yılan Yarı Sucul Yılan Kedi Gözlü Yılan Kör Yılan Sarı yılan Ev yılanı ÇukurbaĢlı yılan Sikkeli yılan IUCN Tehlike Durumu BERN CITES EK2 EK3 HABĠTAT Triturus karelinii Pseudopidalea viridis Bufo bufo Hyla arborea Pelophylax ridibundus LC LC LC LC LC X X - X X X - S OM M OM S Mauremys rivulata Emys orbicularis Testudo graeca Laudakia stellio Hemidactylus turcicus Anatololacerta danfordi Ophisops elegans Ablepharus kitaibelii Lacerta trilineata Eirenis modestus Natrix natrix Telescopus fallax Typhlops vermicularis Elaphe quatuorlineata Zamenis situla Malpolon monspessulanus Hemorrhois nummifer NT VU LC LC LC LC LC LC LC NT LC LC - X X X X X X - X X X X X X X X X X X X - S S HY HY TM OMT TM OM OM OM S OM OM OM OM OM OM KISALTMALAR: O:Orman M:Maki, OM: Orman ve maki, OMT: Orman, maki ve tarım arazileri, TM: Tarım arazileri ve maki, KU: Kumul, S: Su ve suya yakın yerler, HY: Her yerde Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 14 ġekil 8. Dinar RES sahası yakınında yer alan Karakuyu Sazlığı‟nda bulunan ova kurbağası (Pelophylax ridibundus) ġekil 9. Dinar RES sahasında bulunan tosbağa (Testudo graeca) Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 15 ġekil 10. RES sahasında yakınında yer alan Karakuyu Sazlığı ve kanallarda bulunan yarı sucul yılan (Natrix natrix) 2.3.3. Memeliler Ülkemizde 170 civarında memeli türü yaĢamakta olup, bunlardan 40 tanesi Dinar RES sahası ve yakın çevresinde yayılıĢ göstermektedir. Sahada memelilerden vaĢak (Lynx lynx), kurt (Canis lupus), tilki (Vulpes vulpes), çakal (Canis aureus), tavĢan (Lepus europaeus), yaban domuzu (Sus scrofa) en dikkat çeken türlerdendir (Çizelge 3). Bunların dıĢında yapılan arazi çalıĢmaları esnasında sincap, kirpi, porsuk, ağaç ve kaya sansarı ile tavĢanının yaĢadığı da tespit edilmiĢtir. Saha ve yakın çevresinde memeli türlerin yaĢadığı iz, dıĢkı ve bizzat gözlemlerin yanında çevre halkı ile yapılan görüĢmelerden de anlaĢılmıĢtır. RES sahasında en sık rastlanılan memelilerden olan ve yırtıcı kuĢların önemli bir besin kaynağı konumundaki tarla faresi örneğini ve yuva alanını gösteren fotoğraflar ġekil 11‟de verilmiĢtir. Sahada ve yakın çevresindeki memeli türlerinden nesli tükenmekte olan vaĢak, kaya sansarı, kurt, çakal, tilki ve saz kedisinin Türkiye'nin de taraf olduğu CITES = Nesli Tehlikede Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticareti'ne iliĢkin sözleĢmeye göre avlanmaları, öldürülmeleri, iç ve dıĢ ticareti kesinlikle yasaktır. Bu durum cezai müeyyidelerle güvence altına alınmıĢtır. Ayrıca, IUCN Kırmızı Listesi‟ne göre bu bölgede yaĢayan memelilerden; 36‟sı (LC): Asgari endiĢe altındaki türler kategorilerinde, 2‟si (NT): Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 16 Yakın zamanda tehlike altına girebilir, 1‟i (VU): Hassas- zarar görebilir kategorilerinde yer alırken, 1 türün durumu belli değildir (DD) (Tablo 4). Diğer taraftan, bu türlerden 11 tanesi BERN SözleĢmesi listelerinde Ek II‟de, 13 tanesi de Ek III‟de yer almaktadır. Türbinlerin ve iletim hatlarının kurulacağı alanlar değerlendirildiğinde; memelilerin beslenme ve barınma habitatlarından çok uzakta, çoğunluğu alpin zon üzerinde yer almaktadır. Bu alanlarda en yaygın memeli türleri olarak göze çarpan tarla faresi, gelengi ve körfare tam toprak temaslı subterran türler olup, kurulacak olan tesislerin kule ve rotor alanlarından olumsuz etkilenmeleri söz konusu değildir. Bu türler ekolojik toleransı ve üreme potansiyeli yüksek, buna bağlı olarak ta populasyon yoğunlukları fazla olan türlerdir. ĠnĢaat aĢamasında bu türlerin az da olsa etkilenme olasılığı bulunmasına rağmen bu etkinin çok kolaylıkla tolere edilebileceği düĢünülmektedir. Bilindiği üzere; RES sahalarında en fazla etkilenen memeli türleri yarasalardır. Zira yurt içi ve yurt dıĢında kurulmuĢ olan RES türbinleri rotor alanı yakınlarında barotravma nedeniyle ölümlerin gerçekleĢtiği bilinmektedir. Ancak Dinar RES türbinlerinin kurulacağı alanlardan I. Bölgede ve yakın çevrelerinde yarasaların barınabileceği mağara vb. ortamların bulunmaması nedeniyle herhangi bir olumsuz durum yaĢanması beklenmemektedir. Diğer taraftan, RES sahası içerisinde yer alan II. Bölge Karakuyu Sazlığı ve yerleĢim yerlerine çok yakın olup, yarasa aktivitelerinin yoğun olduğu alanlardır. Özellikle yaz döneminde bu türlerin türbinlerden etkilenip etkilenmediği izleme çalıĢmalarıyla ortaya konabilecektir. Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 17 Çizelge 3. Dinar RES sahası içerisinde ve yakın çevrede tespit edilen memeli hayvan (Mammalia) türleri ve koruma statüleri Türlerin Türkçe ve bilimsel isimleri MEMELĠLER Kirpi Su Sıçanı Sivri Burunlu Bataklık Faresi Kır Sivri Faresi Bahçe Sivri Faresi Cüce Sivri Fare Avrupa Köstebeği Nalburunlu Yarasa Büyük Nalburunlu Yarasa Küçük Nalburunlu Yarasa Nalburunlu Yarasa Akdeniz Nalburunlu Yarasası Fare Kulaklı Büyük Yarasa Fare Kulaklı Küçük Yarasa Akdeniz GeniĢ Kanatlı Yarasası Küçük Yarasa Mısır Yarasası Gelengi Yabani TavĢan Anadolu Sincabı Cüce Avurtlak Ev Faresi Ev Sıçanı Göçmen Fare Kayalık Faresi Orman Faresi Tarla Faresi Su Sıçanı Körfare Ağaç Yediuyuru Kızıl Tilki Gelincik Ağaç Sansarı Kaya sansarı Porsuk Kurt Çakal Saz kedisi VaĢak Yaban domuzu Erinaceus concolor Arvicola terrestris Neomys anomalus Crocidura leucodon Crocidura suaveolens Suncus etruscus Talpa europaea Rhinolophus blasii Rhinolophus ferrumequinum Rhinolophus hipposideros Rhinolophus mehelyi Rhinolophus euryale Myotis myotis Myotis blythii Eptesicus bottae Pipistrellus pipistrellus Rousettus aegyptiacus Spermophilus xanthophrymnus Lepus europaeus Sciurus anomalus Cricetulus migratorius Mus musculus Rattus rattus Rattus norvegicus Apodemus mystacinus Apodemus sylvaticus Microtus guentheri Arvicola terrestris Spalax nehringi Dryomys nitedula Vulpes vulpes Mustela nivalis Martes martes Martes foina Meles meles Canis lupus Canis aureus Felis chaus Lynx lynx Sus scrofa Tehlike Durumu B E I R U N C N EK EK 2 3 LC LC LC LC LC LC LC NT LC LC VU NT LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC DD LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X - C I T E S H A B Ġ T A T X X X X X - O, M B, M B O, M O, M B T, M O, M O, M O, M O, M O, M O, M O,M O O,M O,M O, M O, M O M KH KH KH KH O, M T B KH M O, M O, M O KA O, M O, M O, M B O, M O,M KISALTMALAR: B: Sazlık-Bataklık, O:Orman M:Maki, T: Tarım arazileri, KH: Karasal Habitatların Tamamı, KA: Kayalık Alanlar Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 18 ġekil 11. Havzada yoğun olarak bulunan tarla faresi (Microtus guentheri) ve yuva giriĢ deliği Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 19 2.3.4.KuĢlar Türkiye üç kıtanın ortasında köprü vazifesi gören bir kara parçasıdır. Dolayısıyla kıtalararası geçiĢlerde sadece kuĢlar için değil diğer birçok canlı türü için de önem arz etmektedir. Anadolu‟nun iklimsel ve topoğrafik yapısı da canlı çeĢitliliğinin artıĢında en önemli etkenlerdendir. Türkiye güney- kuzey ve kuzey-güney göç hattının üzerindedir. KuĢlar Anadolu‟dan Afrika‟ya veya Afrika‟dan Anadolu‟ya iki yol üzerinden geçiĢ yapmaktadır. Bu geçiĢler genel olarak Kıbrıs ve Hatay üzerinden gerçekleĢir. Anadolu‟ya Kıbrıs ve Hatay üzerinden giriĢ yapan kuĢlar daha sonra ilk olarak Akdeniz kıyı bandındaki sulak alanları ve Toroslar‟ ın geçiĢ noktalarını kullanarak, göller bölgesi üzerinden Avrupa ve Rusya‟ya boğazlar ve Doğu Karadeniz ana göç yollarını kullanarak geçiĢ yapmaktadırlar. Sonbahar göç döneminde ise bu güzergâhın tersi durum söz konusudur (ġekil 12). ġekil 12. Türkiye‟nin önemli göç yolları. Boğazlar ve Kafkaslardan gelen Yırtıcı KuĢ ve Leylek gibi türler Hatay ve Kıbrıs üzerinden göçlerine devam ederler (literatürlerden derlenerek oluĢturulmuĢtur). Yukarıda değinilen özellikler nedeniyle; Türkiye sahip olduğu 502 tür ile kuĢ türü sayısı bakımından diğer birçok ülkeye oranla oldukça iyi bir konumdadır (Kiziroğlu 2009). Batı Anadolu‟daki sulak alanlar, milli parklar ve yaban hayatı geliĢtirme sahaları her iki göç yolunda da uzun mesafeler kat eden kuĢlar için dinlenme, beslenme ve üremeleri bakımından son derece önemli konaklama alanlarıdır. Göç döneminin haricinde, özellikle sert geçen kıĢ koĢullarında iç bölgelerde yeterince besin bulamayan kuĢ türleri de bu tip alanları yoğunlukla kullanmaktadır (Erdoğan vd 2002, Aslan vd 2004). Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 20 Türkiye‟de göçmen kuĢ türleri ile ilgili çalıĢmalar 20. yy‟da çoğunlukla yabancı araĢtırmacılar tarafından yapılmıĢtır. Ancak, dünyada göç ile ilgili çalıĢmalarda kullanılan ve en yaygın olan kuĢ halkalama yöntemi, bu süreçte az sayıda ve düzensiz olarak gerçekleĢtirilmiĢtir. Akdeniz Üniversitesi tarafından 2002 yılında baĢlatılan Titreyengöl KuĢ Halkalama ÇalıĢması ile ülkemizde düzenli çalıĢmalar baĢlamıĢtır. Ülkemizde 1980 yılına kadar çoğunluğu yabancılar tarafından yapılan düzensiz çalıĢmalarda yaklaĢık 17.000 kuĢ halkalanmıĢken, Akdeniz Üniversitesi tarafından Titreyengöl KuĢ Halkalama ÇalıĢması kapsamında 2002-2007 yıllarında 121 türden 55.411 bireye halka takılmıĢ ve bunların 18 Avrupa ülkesinde tekrar yakalandıkları tespit edilmiĢtir (Erdoğan vd. 2008). Bu verilerde göstermektedir ki; Ġlkbahar göçünde Akdeniz bariyerini geçen ötücü kuĢ türleri Antalya kıyılarında kısa bir konaklama ve geçiĢ yaparak, göller bölgesine ve oradan da Avrupa ülkelerine ulaĢmaktadır. Sonbahar göçünde ise aynı yolu tersine bir rota izleyerek kat etmektedirler (ġekil 13). ġekil 13. Titreyengöl KuĢ Halkalama ÇalıĢması‟nda elde edilen geribildirim verileri. Özellikle Orta ve Doğu Avrupa populasyonları göç rotaları Batı Anadolu üzerinden geçmektedir (Erdoğan vd. 2008). Dinar RES sahasının yakın çevresi kuĢlar açısından önemli yaĢam alanlarına sahiptir. Alanın doğal koĢullarından kaynaklanan ekosistem zenginliği, biyolojik çeĢitliliğine, özellikle Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 21 de kuĢ çeĢitliğine yansımıĢtır. Bölgede birbiri ile düzenli bir etkileĢim bütünlüğü içinde farklı yaĢam alanları (Bozuk ardıç ve kermes meĢesi birlikleri, kayalık vadiler, açık alanlar, yerleĢim alanları, sulak alanlar, alpin sahalar vb.) dikkat çekmektedir. ÇalıĢma alanındaki kuĢların çoğu görsel yolla, gözle görülemeyen az bir bölümü de çıkardıkları özel sesleri ve ötüĢ Ģekilleri dinlenerek tanınıp isimlendirilmiĢtir. Bu anlamda kuĢ türlerinin tespiti için, havza bazında bölge değerlendirilmiĢ, dürbün (Nikon 8x40 ve 8x36) ve teleobjektifli fotoğraf makinesi (Nikon 8800) kullanılarak kuĢ türleri belirlenmeye çalıĢılmıĢtır. KuĢ Türleri ve Statüleri: Bu çalıĢmalarda Dinar RES sahası ve yakın çevresinde 2011 Haziran ayı boyunca yapılan arazideki gözlemlerimiz ile geçmiĢ dönemlerde farklı nedenlerle yürütülen gözlem ve araĢtırmalarda elde edilen bilimsel verilerden de yararlanılmıĢtır. Saha gözlemlerini destekleyici olarak proje alanı içerisinde yaĢayan yöre sakinleri ile yüz yüze görüĢmeler yapılmıĢ, kapsamlı literatür taramaları da gerçekleĢtirilmiĢtir. Gözlem, inceleme ve değerlendirme çalıĢmaları sonuçlarına göre, araĢtırma alanı ve yakın çevresinde 195 kuĢ türü saptanmıĢtır. Bu türlerden 66‟sı yerli (Y), 53‟ü yaz ziyaretçisi (YZ), 38‟i kıĢ ziyaretçisi (KZ) ve 38‟i de transit göçer (T)‟dir (Çizelge 4). Bu türlerin tamamı tarafımızdan gözlemlenmiĢ olup, bunlardan 77‟si 2011 haziran ayında yapılan arazi çalıĢmaları esnasında gözlenmiĢtir. Diğer taraftan Dinar RES sahasının güney-güneydoğusunda yer alan Karakuyu Sazlıkları ile kuzeybatısında yer alan IĢıklı ve Gökgöl Bataklığı su kuĢları açısından; RES sahasının kuzeydoğusunda yer alan Akdağ YHGS yırtıcı kuĢlar açısından zengindir. Bölgede yapılan bir baĢka çalıĢma kapsamında Karakuyu Sazlığı‟nda 107 türün varlığı tespit edilmiĢtir (Karakuyu Sazlıkları Sulak Alan Yönetim Planı, 2011-2015). RES Sahası ve yakın çevresindeki kuĢ türlerinin bilimsel ve Türkçe isimleri, ulusal ve uluslar arası koruma statüleri ile sahadaki biyolojik statüleri (Yerli, göçmen vb) değerlendirmiĢ ve sonuçları Çizelge 2‟de verilmiĢtir. Arazide tespit edilen her bir kuĢ türü; Kiziroğlu (2008)‟na göre Türkiye KuĢları Red Data Book (RDB- Kırmızı Liste)- Uluslar arası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN)- Birdlife International (BIE) Kriterleri, Bern sözleĢmesi(BERN) ve Merkez Av Komisyonu Kararına (MAK) göre değerlendirilerek Çizelge 4‟de verilmiĢtir. Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 22 Çizelge 4. Dinar RES sahası ve yakın çevresinde gözlenen kuĢ türleri ve statüleri Haziran ayında gözlenenler) Bilimsel Adı 1 2 3 Tachybaptus ruficollis Podiceps cristatus Podiceps grisegena 4 Podiceps nigricollis 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 Pelecanus onocrotalus Botaurus stellaris Ixobrychus minutus Nycticorax nycticorax Ardeola ralloides Bubulcus ibis Egretta garzetta Ardea alba Ardea cinerea Ardea purpurea Ciconia nigra Ciconia ciconia Plegadis falcinellus Platalea leucorodia Phonicopterus ruber Anser albifrons Anser anser Tadorna ferruginea Tadorna tadorna Anas penelope Anas strepera Anas crecca Anas platyrhynchos Anas acuta Anas querquedula Anas clypeata Netta rufina Aythya ferina Aythya nyroca Aythya fuligula Milvus migrans Milvus milvus Haliaeetus albicilla Gypaetus barbatus Neophron percnopterus Gyps fulvus Aegypius monachus Circaetus gallicus Circus aeruginosus Circus cyaneus Circus macrourus Circus pygargus Accipiter gentilis Accipiter nisus Buteo buteo Buteo rufinus Türkçe Adı Küçük batağan Tepeli batağan Kızıl boyunlu batağan Karaboyunlu batağan Ak pelikan Balaban Küçük balaban Gece balıkçılı Alaca balıkçıl Öküz balıkçılı Küçük akbalıkçıl Büyük akbalıkçıl Gri balıkçıl Erguvani balıkçıl Kara leylek Ak leylek Çeltikçi KaĢıkçı Flamingo Sakarca Boz kaz Angıt Suna Fiyu Boz ördek Çamurcun YeĢilbaĢ Kılkuyruk Çıkrıkçın KaĢıkgaga Macar ördeği ElmabaĢ pakta PasbaĢ patka Tepeli patka Karaçaylak Kızılçaylak Akkuyruklu kartal Sakallı akbaba Küçük akbaba Kızıl akbaba Kara akbaba Yılan kartalı Saz delicesi Gökçe delice Bozkır delicesi Çayır delicesi Çakır kuĢu Atmaca ġahin Kızıl Ģahin Dinar RES Ornitoloji Raporu RDB IUCN Statü A.3.1 A.5 A.3 LC LC LC V V V Bern Söz. Ek II Ek III Ek II A.4 LC V Ek II KZ Ek liste I A.3 A.2 A.2 A.3.1 A.3 A.2 A.3.1 A.3 A.3.1 A.2 A.3 A.3.1 A.3.1 A.3 A.3.1 B.5 A.4 A.4 A.3.1 A.5 A.4 A.5 A.5 A.5 A.4 A.4 A.5 A.5 A.3 A.5 A.3 A.1.2 A.1.2 A.1.2 A.3 A.2 A.2 A.4 A.3 A.1.2 A.1.2 A.1.2 A.1.2 A.3 A.3 A.3 LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC VU LC NT LC LC NT LC LC EN LC NT LC LC LC NT LC LC LC LC LC III III III III III V V V V III II II III II III V V III V V III V IV III III III IV II I III III II I III III IV I III IV III I IV IV IV IV III Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek III Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek III Ek III Ek II Ek II Ek III Ek III Ek III Ek III Ek III Ek III Ek III Ek III Ek III Ek III Ek III Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II T Y YZ YZ YZ T T Y Y YZ T YZ T T T KZ KZ YZ KZ KZ Y Y Y KZ T KZ KZ KZ Y KZ T T Y Y YZ Y Y YZ Y KZ T T Y Y Y Y Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste II Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste III Ek liste II Ek liste I Ek liste I Ek liste III Ek liste III Ek liste III Ek liste III Ek liste III Ek liste III Ek liste II Ek liste III Ek liste III Ek liste I Ek liste III Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Prof. Dr. Ali ERDOĞAN BIE ( : 2011 MAK Y KZ KZ Ek liste I Ek liste I Ek liste I aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 23 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 Aquila chrysaetos Hieraaetus pennatus Hieraaetus fasciatus Pandion haliaetus Falco naumanni Falco tinnuculus Falco vespertinus Falco columbarius Falco subbuteo Falco biarmicus Falco cherrug Falco peregrinus Alectoris chukar Coturnix coturnix Rallus aquaticus Porzana porzana Porzana parva Porzana pusilla Crex crex Gallinula chloropus Fulica atra Grus grus Himantopus himantopus Charadrius dubius Charadrius hiaticula Charadrius alexandrinus Vanellus spinosus Vanellus vanellus Calidris minuta Limicola falcinellus Gallinago gallinago Scolopax rusticola Limosa limosa 83 Numenius arquata 84 Tringa erythropus 85 86 87 88 89 90 91 Tringa totanus Tringa ochropus Larus melanocephalus Larus minutus Larus ridibundus Larus cachinnans Sterna hirundo 92 Sterna paradisaea 93 Sterna albifrons 94 95 96 97 98 99 100 Chlidonias hybridus Chlidonias niger Columba livia Columba palumbus Streptopelia decaocta Streptopelia turtur Kaya kartalı Küçük kartal TavĢancıl Balık kartalı Küçük kerkenez Kerkenez Aladoğan Bozdoğan Delice doğan Bıyıklı doğan Uludoğan Gökdoğan Kınalı keklik Bıldırcın Su kılavuzu Benekli suyelvesi Bataklık suyelvesi Küçük suyelvesi Bıldırcın kılavuzu Su tavuğu Sakarmeke Turna Uzun bacak Halkalı küçük cılıbıt Halkalı cılıbıt Akça cılıbıt Mahmuzlu kız kuĢu Kız kuĢu Küçük kumkuĢu GeniĢgagalı balçıkkuĢu Suçulluğu Çulluk Karakuyruklu suçulluğu Büyük kervan çulluğu Pas renkli kızılbacak Kızılbacak Orman kızılbacağı Cüce martı Gülen martı Ġnce gaga martı GümüĢ martı Sahil deniz kırlangıcı Akalınlı deniz lırlangıcı Akbıyıklı deniz kırlangıcı Bıyıklı sumru Kara sumru Kaya güvercini Tahtalı güvercin Kumru Üveyik Dinar RES Ornitoloji Raporu A.1.2 A.3 A.1.2 A.1.2 A.2 A.2 B.3 B.1.2 A.3.1 A.2 A.1.2 A.1.2 A.2 A.3 A.3 A.2 A.1.2 A.1.2 A.1.2 A.3.1 A.5 A.3 A.3 A.3 LC LC LC LC VU LC NT LC LC LC EN LC LC LC LC LC LC LC NT LC LC LC LC LC III III III I I III III IV IV III I IV III III IV IV IV III I IV IV II IV IV Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek III Ek III Ek III Ek II Ek II Ek II Ek II Ek III Ek III Ek II Ek II Ek II Y T Y T YZ Y T KZ YZ Y KZ Y Y YZ Y T T T T Y Y T YZ YZ Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste III Ek liste III Ek liste II Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste II Ek liste III Ek liste I Ek liste I Ek liste I B.3 A.4 A.3 A.5 B.5 B.3 LC LC LC LC LC LC IV III III II IV III Ek II Ek II Ek II Ek III Ek II Ek II T YZ YZ KZ KZ T Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste II Ek liste I Ek liste I B.3.1 B.3 B.4 LC LC NT III III II Ek III Ek III Ek III KZ KZ KZ Ek liste III Ek liste III Ek liste II B.3 LC II Ek III KZ Ek liste II B.4 LC III Ek III KZ Ek liste II A.4 B.2 A.3.1 B.3 A.5 A.4 A.3 LC LC LC LC LC LC LC II IV IV III IV II IV Ek III Ek II Ek II Ek II Ek III Ek III Ek II Y KZ T KZ KZ KZ T Ek liste II Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste II Ek liste II Ek liste I B.4 LC IV Ek II T Ek liste I A.3.1 LC III Ek II YZ Ek liste I A.4 A.3 A.5 A.4 A.5 A.3.1 LC LC LC LC LC LC III III IV IV IV III Ek II Ek II Ek III Ek III Ek III Ek III T T Y KZ Y YZ Ek liste I Ek liste I Ek liste III Ek liste III Ek liste II Ek liste III Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 24 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 Cuculus canorus Tyto alba Otus scops Athene noctua Asio otus Asio flammeus Caprimulgus europaeus Apus apus Apus melba Merops apiaster Upupa epops Dendrocopus major Dendrocopus syriacus Melanocorypha calandra Melanocorypha bimaculata Calandrella brachydactyla Galerida cristata Lullula arborea Alauda arvensis Eremophila alpestris Hirundo rupestris Hirundo rustica Hirundo daurica Delichon urbicum Anthus campestris Anthus trivialis Anthus spinoletta Motacilla flava Motacilla cinerea Motacilla alba Erithacus rubecula Luscinia megarhynchos Luscinia svecica Irania gutturalis Phoenicurus ochruros Phoenicurus phoenicurus Saxicola rubetra Saxicola torquata Oenanthe isabellina Oenanthe oenanthe Oenanthe hispanica Oenanthe finschii Monticola saxatilis Monticola solitarius Turdus merula Turdus pilaris Turdus philomelos Turdus viscivorus Cettia cetti Locustella luscinioides Acrocephalus schoenobaenus Guguk kuĢu Peçeli baykuĢ Ġshak kuĢu Kukumav Kulaklı orman baykuĢu Bataklık baykuĢu Çobanaldatan Ebabil Akkarınlı ebabil ArıkuĢu Ġbibik Orman ağaçkakanı Alaca ağaçkakan Boğmaklı tarla kuĢu Küçük boğmaklı tarla kuĢu Bozkır toygarı A.2 A.1.2 A.2 A.2 A.2 LC LC LC LC LC IV III II III IV Ek III Ek II Ek II Ek II Ek II YZ Y YZ Y Y Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I A.1.2 A.1.2 A.3.1 A.3.1 A.3.1 A.2 A.3 A.2 A.5 A.3 LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC III II IV IV III III IV IV III IV Ek II Ek II Ek III Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Y YZ YZ YZ YZ YZ Y Y Y YZ Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I A.3 LC III Ek II YZ Ek liste I Tepeli toygar Orman toygarı TarlakuĢu Kulaklı tarlakuĢu Kaya kırlangıcı Kır kırlangıcı Kızıl kırlangıç Ev kırlangıcı Kır incirkuĢu Ağaç incirkuĢu Dağ incirkuĢu Sarı kuyruksallayan Dağ kuyruksallayanı Akkuyruksallayan Kızılgerdan Bülbül Mavigerdan Akgerdan Karakızılkuyruk Kızılkuyruk Çayır taĢkuĢu Karagerdanlı taĢkuĢu Boz kuyrukkakan Kuyrukkakan Karakulaklı kuyrukkakan Kara kuyrukkakanı TaĢkızılı Gökçeardıç Karatavuk Ardıç ġarkıcı ardıç Ökseotu ardıcı KamıĢ bülbülü Bataklık kamıĢçını Kındıra kamıĢçını A.3 A.3 A.4 A.3.1 A.5 A.5 A.3 A.3 A.2 A.3 A.3 A.3.1 A.2 LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC III II III IV IV III IV III III IV IV IV IV Ek III Ek III Ek III Ek III Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Y Y KZ Y YZ YZ YZ YZ YZ T Y YZ KZ Ek liste II Ek liste II Ek liste II Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I A.3.1 A.3 A.2 A.2 A.1.2 A.2 A.3 A.3 A.3 LC LC LC LC LC LC LC LC LC IV IV IV IV IV IV II IV IV Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Y KZ YZ T YZ KZ T T KZ Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I A.3 A.3 A.2 LC LC LC IV III II Ek II Ek II Ek II YZ YZ YZ Ek liste I Ek liste I Ek liste I A.1.2 A.1.2 A.1.2 A.3 B.2 A.2 A.2 A.2 A.2 A.2 LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC IV III III IV IV IV IV IV IV IV Ek II Ek II Ek II Ek III Ek III Ek III Ek III Ek III Ek II Ek II YZ YZ Y Y KZ KZ Y Y YZ T Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste III Ek liste II Ek liste II Ek liste II Ek liste I Ek liste I Ek liste I Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 25 Acrocephalus palustris 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 Acrocephalus scirpaceus Acrocephalus arundinaceus Sylvia curruca Sylvia communis Sylvia borin Sylvia articapilla Phylloscopus boneli Phylloscupus collibita Phylloscopus trochilus Muscicapa striata Ficedula parva Panurus biarmicus Aegithalos caudatus Parus ater Parus major Sitta neumayer Oriolus oriolus Lanius collurio 170 Lanius minor 171 Lanius senator 172 Lanius nubicus 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 Pica pica Pyrrhocorax pyrrhocorax Corvus frugilegus Corvus corone Corvus corax Sturnus vulgaris Passer domesticus Passer hispaniolensis Petronia petronia Fringilla coelebs Serinus pusillus Serinus serinus Carduelis chloris Carduelis carduelis Carduelis spinus Carduelis cannabina Emberiza cia Emberiza hortulana Emberiza caesia Emberiza schoeniclus Emberiza melanocephala Miliaria calandra Bataklık saz kamıĢçını Saz bülbülü Büyük saz bülbülü A.3 LC IV Ek II T Ek liste I A.2 A.3 LC LC IV IV Ek II Ek II T YZ Ek liste I Ek liste I Akgerdanlı ötleğen Çalı ötleğeni Boz ötleğen KarabaĢlı ötleğen Dağ söğüt bülbülü Çıvgın Söğüt bülbülü Benekli sinekkapan Cüce sinekkapan Bıyıklı baĢtankara Uzun kuyruklu baĢtankara Çam baĢtankarası Büyük baĢtankara Kaya sıvacısı Sarı asma Kızıl sırtlı örümcek kuĢu Kara alınlı örümcek kuĢu Kızıl baĢlı örümcek kuĢu Ak alınlı örümcek kuĢu Saksağan Kızılgagalı dağ kargası Ekin kargası LeĢ kargası Kara karga Sığırcık Ev serçesi Bataklık serçesi Kayalık serçesi Ġspinoz Kızıl alınlı iskete Kanarya Florya Saka KarabaĢlı iskete Keten kuĢu Kaya kirazkuĢu KirazkuĢu Kızıl kirazkuĢu Bataklık kirazkuĢu Kara baĢlı kirazkuĢu Tarla kirazkuĢu A.2 A.3 B.3 A.2 A.2 A.3.1 A.3.1 A.3 A.2 A.3 A.2 LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC IV IV IV IV II IV IV III IV IV IV Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek III YZ YZ T YZ YZ KZ T T T KZ Y Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste II A.3 A.3.1 A.2 A.2 A.3 LC LC LC LC LC IV IV IV IV III Ek II Ek II Ek II Ek III Ek II Y Y Y YZ YZ Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I A.3 LC II Ek II YZ Ek liste I A.2 LC II Ek II YZ Ek liste I A.2 LC II Ek II YZ Ek liste I A.5 A.3 LC LC IV III Ek III Ek II Y Y Ek liste III Ek liste I A.5 A.5 A.5 A.5 A.5 A.3 A.3 A.4 A.3 A.3 A.3 A.3.1 A.3 A.3 A.2 A.3 A.2 A.3 A.4 LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC IV IV IV III III IV IV IV IV IV IV IV IV II III II IV IV II Ek III Ek III Ek III Ek III Ek III Ek III Ek II Ek III Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek II Ek III Ek II Ek II Ek II Y Y Y Y Y Y Y KZ Y Y Y Y KZ Y Y YZ YZ Y YZ Ek liste III Ek liste III Ek liste II Ek liste II Ek liste III Ek liste II Ek liste I Ek liste II Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste I Ek liste II Ek liste I Ek liste I Ek liste I A.4 LC II Ek III Y Ek liste II Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 26 TABLODA KULLANILAN KISALTMALARIN AÇIKLAMASI ve DEĞERLENDĠRME RDB:Red Data Book ( Kırmızı Bülten) A.1.2 ve B.1.2:Bu türlerin nüfusları Türkiye genelinde çok azalmıĢ olup izlendikleri bölgelerde 1-10 çift ile temsil edilmektedir. Bu türlerin soyu büyük tükenme tehdidi altında olduğu için mutlaka Türkiye genelinde korunmaları gereken türlerdir. Proje alanı ve yakın çevresinde yaĢayan kuĢlardan 23‟ü bu gruba girmektedir. A.2 ve B.2:Bu türlerin ayıları gözlendikleri bölgelerde 11-25 çift arasında değiĢmektedir. Bu türler de önemli ölçüde tükenme tehdidi altındadır ve tükenme baskısı günümüzdeki gibi sürerse mutlaka tükenmeyle karĢı karĢıya kalacak olan türlerdir. 42 tür dahildir. A.3 ve B.3:Bu türlerin de Türkiye genelindeki nüfusları gözlendikleri bölgelerde genel olarak 26-250 çift arasında değiĢmektedir. Bu türler de tükenebilecek duyarlıkta olup vahĢi yaĢamda soyu tükenme riski yüksek olan türlerdir. Bu tehlike statüsüne 63 tür girmektedir. A.3.1 ve B.3.1:Burada yer alan türlerin populasyonlarında gözlendikleri bölgelerde azalma vardır.Bu türlerin nüfusu da 251-500 çift arasında değiĢmekte olup gözlendikleri bölgelerde eski kayıtlara göre azalma olan türleri içermektedir.Bu tehlike statüsüne 24 tür girmektedir. A.4 ve B.4:Bu türlerin populasyon yoğunlukları gözlendikleri bölgelerde henüz tükenme tehdidi altına girmemiĢ olmakla birlikte populasyonlarında lokal bir azalma görülmekte ve zamanla tükenme tehdidi altına girmeye aday olarak nitelenmektedirler.Bu statüye 19 tür dahildir. A.5 ve B.5:Bu türlerin gözlenen populasyonlarında henüz bir azalma ve tükenme tehdidi gibi bir durum söz konusu değildir. Bu statüye 24 tür girmektedir. IUCN:Uluslar arası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği EN (endangered):VahĢi yaĢamda soyu tükenme tehlikesi çok büyük olan türler. 2 tür (Küçük akbaba ve Uludoğan) VU (vulnerable) (Hassas, zarar görebilir):VahĢi yaĢamda soyu tükenme tehlikesi büyük olan türler. 2 tür (Küçük kerkenez, Macar ördeği) NT (near threatened):ġuanda tehlikede olmayan fakat yakın gelecekte VU, EN veya CR kategorisine girmeye aday olan türler. 7 tür (Kızıl çaylak, Karakuyruklu suçulluğu, Kara akbaba, Bıldırcın kılavuzu, Aladoğan, Bozkır delicesi, PasbaĢ patka) LC (least concern) (En düĢük derecede tehdit altında):Yaygın bulunan türler 184 tür. BIE:Birdlife International=Birds in Europa. SPEC (Avrupa Ölçeğinde Koruma Önceliğine Sahip Türler) Global koruma altında (SPEC 1 = I) : 8 Tür Tüm Avrupa‟da yüksek korumada (SPEC 2 = II): 24 tür Avrupa dıĢında yüksek korumada(SPEC 3 = III): 61 tür Avrupa‟da korumada (SPEC 4 = IV):89 tür. Avrupa‟da korumada değil (Non SPEC = V):13 tür. BERN: Bern sözleĢmesine göre: Ek II: Mutlak koruma altında olan türlerdir ve buna 139 tür dahildir. EK III: koruma altında olan türlerdir ve bu gruba 56 tür girmektedir. Bölgede statüsü Y:Yerli türler: 66 tür YZ:Yaz ziyaretçisi: 53 tür KZ:KıĢ ziyaretçisi: 38 tür T:Transit göçer: 38 tür MAK:Merkez Av Komisyonu Kararı (2009-2010 Av Dönemi) Ek liste I: Çevre ve Orman Bakanlığınca koruma altına alınan yaban hayvanlar: 146 tür Ek liste II: Merkez Av Komisyonunca koruma altına alınan av hayvanları: 26 tür Ek Liste III: Merkez Av Komisyonunca Avına belli edilen sürelerde izin verilen av hayvanları: 23 tür 2.4. Sahanın Korunan Alanlarla ĠliĢkisi Dinar RES sahası, 2873 Sayılı Milli Parklar, 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, 2872 Sayılı Çevre Kanunu, 6831 Sayılı Orman Kanunu, 383 Sayılı Kanun Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 27 Hükmünde Kararname ve 4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu kapsamınca herhangi bir koruma statüsü bulunmamaktadır. Sahanın 10 Km kuzeyinde Sandıklı Akdağ Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası, güneyinde ve hemen bitiĢiğinde ise Dinar Karakuyu Sazlığı Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası ve I. Derece Doğal Sit Alanı olarak yer almaktadır. RES sahasının yaklaĢık 10 km kuzeybatısında yer alan Gökgöl Bataklığı ve IĢıklı gölü önemli kuĢ alanlarındadır (ÖKA) (Yarar ve Magnin, 1997). RES sahasının içinde yer aldığı saha, 2010-2011 Merkez Av Komisyonu Kararınca EK IV. Listede yer alan avın yasaklandığı sahalar kapsamında bulunmaktadır (ġekil 14). ġekil 14. Dinar RES sahası çevresinde ava kapalı alan ve yaban hayatı geliĢtirme sahaları 2.5. Sahanın KuĢlar Açısından Önemi 2.5.1.Yerli KuĢlar RES sahasında inĢa edilecek türbinlerin, çevresindeki canlı ve cansız varlıkları doğrudan ve dolaylı olarak etkilemesi kaçınılmazdır. Toprak, bitki örtüsü ve yaban hayatı ile doğrudan iliĢkisi bulunan tesisler, sahayı devamlı yaĢama alanı olarak kullanan yerli kuĢ türlerinin habitat kullanımlarını da etkileyecektir. Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 28 Rüzgâr enerji santrali ve türbinlerin kurulacağı saha, bozuk ardıç ormanlarının sona erdiği ve Alpin Zon‟un baĢladığı bölgede yer almaktadır. Alpin Zon, kendine özgü tek yıllık ve çok yıllık otsu bitkilerin yer aldığı bir bölgedir. Küçük ötücü kuĢlar bu bölgeyi genellikle ilkbahar ve yaz aylarında kuluçka döneminde ve beslenmek amacıyla kullanmaktadırlar. Gerek yuvalanma ve kuluçka faaliyeti, gerekse beslenmelerini otsu bitki ve çalıların içinde, bitki tohumları ya da böceklerle yerine getirmektedirler. Dolayısıyla, küçük ötücü kuĢların günlük yaĢamasal faaliyetleri, yuva yapma, besin arama, çiftleĢme gibi günlük aktiviteleri yerde ve yere çok yakın bitkiler üzerinde gerçekleĢmektedir (ġekil 15). ġekil 15. Günlük aktivitelerini RES sahasında yerde ve otsu bitkiler arasında gerçekleĢtiren ötücü kuĢlar (Üstte: Bozkır toygarı ve taĢbülbülü, Altta: Orman toygarı ve Boz kuyrukkakan) Kurulacak türbinlerin kanat yarıçapı 48,5 m, kule yüksekliği ise 78 m olup, kuĢların kanatlara çarparak yaralanması ve ölmesi için yerden en az 30 m yükseğe çıkması gerekmektedir. Oysa yukarıda açıklandığı üzere, ötücü küçük kuĢlar günlük aktivitelerini yerden çok yüksekte olmayan bitkiler arasında ve üstünde gerçekleĢtirdikleri için kanatlara çarpma ihtimali çok düĢük olasılık dâhilindedir. Türbinlerin sırt üzerindeki tepelerde Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 29 kurulacak olması ve etraflarında ağaç olmaması bu ihtimali daha da kısıtlamaktadır. Kırlangıç ve ebabil gibi küçük göçmen kuĢ türleri de, göç hareketlerini oldukça geniĢ aralıklarla kurulacak olan türbin aralarından rahatlıkla gerçekleĢtirebileceklerdir. Dinar RES proje alanı yaklaĢık 1135-1685 m. yükseltiye sahiptir. Bu haliyle “yüksek” olarak tanımlanabilecek bir topografyada yer almaktadır. Bu sahaya ulaĢırken alanın alçak kesimlerinde yer alan küçük ölçekli yerleĢimler civarında olmak üzere yer yer sınırlı büyüklükteki ağaçlık alanlar ile bahçelikler mevcuttur. Bu kesimler özellikle bahar dönemlerinde pek çok ötücü kuĢa (Passeriformes) ev sahipliği yapmaktadır. Bilindiği gibi ötücü kuĢ türlerinin çok büyük kısmı genellikle küçük vücutludur. Bu özellikleri nedeniyle sınırlı büyüklükteki alanlarda, çalılıklarda, ağaçlıklarda hızla uçarken ani manevralar yapabilme yeteneğine sahiptirler. Proje sahasında hâkim olan rüzgâr koĢulları ve besin olanakları bu türler açısından sınırlayıcı özelliktedir. Bu nedenle ötücü formların alçak kesimlere göre yukarıdaki yükseltilerde tesis edilecek rüzgâr türbinlerinin bulunduğu kesimleri tercih etmeleri beklenmemektedir. Herhangi bir nedenle bu kesimlere geldiklerinde hem lokal form olmaları, hem de uçuĢ yeteneklerinden dolayı proje bileĢenlerinden olumsuz etkilenmelerinin söz konusu olmayacağı düĢünülmektedir. Diğer taraftan RES sahasının güneyinde inĢa edilecek (II. Bölge) 13-14-15-16 ve 17 No‟lu türbinler, Karakuyu Gölü‟ne çok yakın mesafede yer almaktadırlar. Ancak bu sulak alanı habitat olarak kullanan kuĢlar da, gerek kuluçka davranıĢı gerekse beslenmelerini göl ve yakın çevresinde gerçekleĢtirmektedirler (ġekil 16). Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 30 ġekil 16. Karakuyu Sazlığı Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahasında gözlenen yaz göçmeni kuĢ türleri (Akleylek, Erguvani balıkçıl ve Büyük kamıĢçın) Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 31 2.5.2.Göçmen KuĢlar ve Göç Hareketi Rüzgâr enerji santralinin kurulacağı alan, Dinar ilçesinin batısında kuzeyden güneye doğru uzanan sırtlar üzerinde yer alacaktır. Saha, göçmen kuĢların ülkemiz üzerinden gerçekleĢtirdikleri göç rotaları açısından incelendiği zaman; Trakya bölgesinde Meriç Deltası‟ndan baĢlayıp Saroz Körfezi, IĢıklı Gölü‟nün kuzeyinde Karamık Sazlıkları, Eğridir Gölü, BeyĢehir Gölü, Tuzla Gölü üzerinden Hatay-Belen geçidine giden rota ile yine Trakya bölgesinde Meriç Deltası‟ndan baĢlayarak Gökçeada Dalyanı, Küçük Menderes Deltası, Salda Gölü, Burdur Gölü, Gökdere, Mersin ve Ġskenderun Körfezi‟nden Hatay Belen Geçidine giden rotalar arasında kaldığı görülmektedir (ġekil 1). RES sahası ġekil 1‟de de görüldüğü üzere süzülen göçmen kuĢların ana göç rotalarının yakınında bulunmaktadır. Bununla birlikte sahada kıĢ göçmeni olan ördek ve kaz gibi su kuĢlarının RES sahasının II. Bölgesi yakınında yer alan Karakuyu Sazlıklarını yoğun olarak kullandıkları, ayrıca IĢıklı Gölü ve Gökgöl Bataklığı ile sahanın güneybatısında yer alan Acıgöl istikametinden RES sahasına geldikleri bilinmektedir. Dinar ve Çevresi Kara Avcıları Ġhtisas Kulübü Derneği üyelerinin ifadelerine göre de Batı yönünde Acıgöl, BaĢmakçı, IĢıklı tarafından gelip, II. Bölge RES sahası üzerinden uçtukları, Karakuyu Sazlığına çok sayıda ördek ve kaz gibi su kuĢlarının ulaĢtığı söylenmektedir. Bu yoğun göç sırasında çevre illerden de gelen çok sayıda avcının RES sahasındaki geçiĢ vadilerinde bekleyerek bu bireyleri avladıkları bilinmektedir. Yöre halkı ve yerel avcılarla yapılan görüĢmelerde de, bu bölgeden münferit olarak göçlerin gözlendiği, su kuĢlarının göçünün ise RES sahasının batısında Dinar ilçesi üzerinden gerçekleĢtiği bildirilmiĢtir. Ġlkbahar ve sonbahar döneminde Anadolu üzerinden yoğun ve toplu olarak göç eden akleylek, pelikan, turna gibi göçmen türlerin RES I.Bölgesi üzerinden nadiren geçtikleri, ancak II. Bölge olan Karakuyu Sazlıkları ve yakın çevresinden gruplar halinde geçtikleri Sulak Alan Yönetim Planı çalıĢmaları esnasında da Prof. Dr. Levent TURAN tarafından da görüldüğü ifade edilmiĢtir. Ayrıca, alan üzerinden yırtıcılar veya leylekler tarafından geçiĢler yapılabilme olasılığı vardır ve her zaman için söz konusu olacaktır. Çünkü göç hareketleri klimatolojik ve meteorolojik koĢullardan doğrudan ve önemli ölçülerde etkilenmektedir. “Göç Kayması” denilen olgu da bilinen klasik göç güzergâhlarından sapmaları ifade etmek amacıyla kullanılmakta olan bir tanımlamadır. 2.5.3. RES sahası ve yakın çevresinde bulunan yarasalar ve olası tehlikeler RES sahası ve yakın çevresinde yarasaların barınabileceği mağara ve inlere rastlanılmamıĢtır. Yarasalar bu dönemde, hibernasyon (uyku) halinden çıkmıĢ olmalarına rağmen yapılan arazi çalıĢmalarında gözlenmemiĢtir. Yarasalar genellikle havada uçan böcek Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 32 ve sineklerle beslenmektedirler. Ötücü kuĢlar da olduğu gibi yarasalar da, besinlerini daha aĢağıda bulunan canlılardan temin edeceği için türbin kanat boyuna kadar çıkarak yaralanmaları ve ölümleri düĢük olasılık dâhilindedir. Bu olasılığı türbinlerin konumu ve yeri etkileyebilecektir. RES sahası I. Bölgede yarasaların yaĢayabileceği uygun habitatların olmaması nedeniyle bu risk en düĢük seviyededir. Ancak II. Bölgede ise Karakuyu Sazlıkları ve yerleĢim alanlarının bulunması sahayı aktif olarak kullanma olasılıklarını arttıracak, dolayısıyla RES‟lerden ne derece etkilenebilecekleri izleme çalıĢmalarıyla ortaya konabilecektir. 3. Sonuç ve öneriler 1. Rüzgâr Enerji Santrali kurulması planlanan saha, Afyon ili Dinar Ġlçesi sınırları içerisinde, Afyon-Burdur Karayolu ile Isparta-UĢak Karayolu arasında yer alan Sırt üzerinde, 1135-1685 m yükseltilerde yer almaktadır. Genel olarak bakıldığında I. Bölge Alpin Zon kuĢağında, II. Bölge ise orman zonunda yer almakta olup, mülkiyeti Orman Genel Müdürlüğü ve T.C. Hazinesi‟ne aittir. 2. Saha, ulusal yasalarımızca ilan edilmiĢ korunan alanlar içerisinde değildir. Ancak; 4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu kapsamınca “ava yasak bölgeler” listesinde yer almaktadır. Sahanın kuzeyinde ve 10 km mesafede 4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu kapsamınca ilan edilen Akdağ Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası ile güneyinde ve sahaya bitiĢik bir sulak alan olan Karakuyu Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası ile 2873 sayılı yasaya göre ilan edilmiĢ I. Derecede Doğal Sit Alanı bulunmaktadır. Ayrıca sahanın kuzeyinde, 2872 Sayılı Çevre Kanunu gereğince sulak alan kapsamında bulunan IĢıklı Gölü ve Gökgöl Bataklığı bulunmaktadır. IĢıklı Gölü, Ramsar SözleĢmesi Kriterlerine göre uluslararası öneme sahip sulak alanlar listesindedir. Doğal Hayatı Koruma Derneğince yapılmıĢ çalıĢmalar sonucunda, Macar ördeği, elmabaĢ pakta, sakarmeke gibi birçok su kuĢunun yaĢadığı Türkiye‟nin Önemli KuĢ Alanları‟ndan birisidir. 3. RES kurulması planlanan saha (özellikle II. Bölge), ilkbahar ve yaz baĢlangıcında yerli-ötücü kuĢların beslenmeleri açısından önemli bir bölgedir. Saha ve yakın çevresinde toplam 195 kuĢ türü tespit edilmiĢ olup, bunlardan 77 türe ait bireyler 2011 Haziran ayı boyunca gözlenmiĢtir. Bu bağlamda uzun süreli yapılacak gözlemlerde daha fazla türe ait bireyler görülebilecektir. Bilindiği gibi ötücü kuĢ türlerinin çok büyük kısmı genellikle küçük vücutludur. Bu özellikleri nedeniyle sınırlı büyüklükteki alanlarda, çalılıklarda, ağaçlıklarda hızla uçarken ani manevralar yapabilme yeteneğine sahiptirler. Proje sahasında hakim olan Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 33 rüzgar koĢulları ve besin olanakları bu türler açısından sınırlayıcı özelliktedir. Bu nedenle ötücü formların alçak kesimlere göre yukarıdaki yükseltilerde tesis edilecek rüzgar türbinlerinin bulunduğu kesimleri tercih etmeleri beklenmemektedir. Herhangi bir nedenle bu kesimlere geldiklerinde hem lokal form olmaları, hem de uçuĢ yeteneklerinden dolayı proje bileĢenlerinden olumsuz etkilenmelerinin söz konusu olmayacağı düĢünülmektedir. 4. RES sahası ve özellikle çevresinde varlığı tespit edilen 195 kuĢ türünün ulusal ve uluslararası ölçekte değiĢik koruma statüleri bulunmaktadır. RDB kriterlerine göre 23 tür A.1.2 ve B.1.2; 42 tür A.2 ve B.2; 63 tür A.3 ve B.3; 24 tür A.3.1 ve B.3.1; 19 tür A.4 ve B.4; 24 tür de A.5 ve B.5 kategorisindedir. IUCN kriterlerine göre 7 tür NT, 2 tür EN, 2 tür VU ve 184 tür LC kategorisinde; BERN SözleĢmesine göre 139 tür EK II‟de, 56 tür EK III‟de; B.I.E göre 8 tür SPEC I‟de, 24 tür SPEC II‟de, 61 tür SPEC III‟de, 89 tür SPEC IV‟de ve 13 tür non-SPEC (V)‟de yer almaktadır. Diğer taraftan, saha ve yakın çevresindeki 66 tür yerli (Y), 53 tür yaz ziyaretçisi (YZ), 38 tür kıĢ ziyaretçisi (KZ) ve 38 tür ise ilkbahar ve sonbahar dönemlerinde alandan geçen transit göçer (T) „dir. 5. RES kurulması planlanan saha, süzülerek göç eden göçmen kuĢların ana göç rotaları yakınında bulunmaktadır. Buna bağlı olarak göç hareketleri klimatolojik ve meteorolojik koĢullardan doğrudan ve önemli ölçülerde etkilenmektedir (Göç Kayması). Zaman zaman klasik göç güzergâhlarından sapmalar olmaktadır. Bu durum RES sahası ve yakın çevresinde tarafımızdan yapılan gözlem ve literatür bilgilerinden de anlaĢılmaktadır. Diğer taraftan, I.Bölge, Akdağ bölgesindeki yırtıcı kuĢların beslenme amacıyla zaman zaman kullandığı bir yerdir. II. Bölge ise, önemli bir sulak alan ve “kuĢ cenneti” olarak da ifade edilen Karakuyu sazlığının bitiĢiğinde yer almakta olup, su kuĢlarının kıĢ aylarında daha çok olmak üzere IĢıklı Gölü, Gökgöl Bataklığı ve Acıgöl istikametinden gelerek geçtiği ve konakladığı önemli bir alandır. Yerel avcılarla yapılan görüĢmeler de bunu doğrulamaktadır. 6. Memeliler açısından bakıldığında en etkilenmesi muhtemel türler yarasalardır. Ancak Dinar RES türbinlerinin kurulacağı alanlardan I. Bölgede ve yakın çevresinde yarasaların barınabileceği mağara vb. ortamların bulunmaması nedeniyle herhangi bir olumsuz durum yaĢanması beklenmemektedir. Diğer taraftan, RES sahası içerisinde yer alan II. Bölge Karakuyu Sazlığı ve yerleĢim yerlerine çok yakın olup, yarasa aktivitelerinin yoğun olduğu alanlardır. Özellikle yaz döneminde bu türlerin kurulacak türbinlerden etkilenip etkilenmediği izleme çalıĢmalarıyla ortaya konabilecektir. Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 34 3.1. Öneriler Doğaya yapılan her türlü müdahale, insan eliyle bu kesimlerde oluĢturulan her çeĢit yapı, yerli türler ve eğer göç yolu üzerinde bulunuyorsa-göçmen formları olumsuz etkileyebilme olasılığını da beraberinde getirmektedir. Ülkemizin enerjiye olan gereksinimi göz önünde bulundurulduğunda, olası riskler yüzünden bu kaynakları kullanmaktan vazgeçmek yerine, riskleri ortadan kaldırmaya veya en aza indirmeye yönelik olarak bazı önlemler alınması daha akılcı bir yol olarak görülmektedir. Bu nedenle Dinar-RES projesiyle ilgili olarak meydana gelebilecek risklerin tahmin edilmesi ve buna yönelik olarak alınması gereken tedbirler ve dikkat edilmesi gereken noktalar aĢağıda verilmiĢtir. 1. Özellikle çok sayıda türbinin yer alacağı RES projelerinde türbinlerin proje alanlarındaki dizilimleri de önem taĢımaktadır. Aralarında çok kısa mesafeler bırakılarak yan yana tesis edilen türbinlerin yaban hayatı bileĢenlerinin, özellikle de kuĢların günlük ve mevsimsel hareketlerini sınırlayabildiği ve riskler yarattığı bilinmektedir. Özellikle göç güzergâhları üzerinde veya yakınlarında tesis edilecek rüzgâr enerjisi santrali projelerinde bu risk çok daha büyük olabilmektedir. Bu bağlamda; Türbinlerin arasında yeteri kadar mesafe bırakılmalıdır. Dinar RES Projesi kapsamında tesis edilmesi planlanan türbin sayısı sadece 25 tanedir ve toplam 24 km‟lik oldukça uzun bir hat üzerinde yer almaktadır. Projenin hayata geçirilme aĢamasında temel sondajları, zemin etütleri ve mikro konumlandırma çalıĢmaları doğrultusunda, ihtiyaç halinde türbin yerleĢimin türbinlerin konumları, RES sahasında inĢa edilecek türbinlerin arasındaki mesafe, olası kuĢ göç hareketini engellemeyecek açıklıkta ve en az 400–500 m olmalıdır. Dinar RES sahasına kurulacak türbinlerin yerleĢke planları incelendiğinde; türbinler arası mesafelerin yeterince uzun olduğu görülmektedir. 2. Rüzgâr türbinleri projelerinden kaynaklanabilecek risklerin ortadan kaldırılabilmesi, ya da ortaya çıkabilecek olumsuz etkilerin en aza indirilebilmesi, öncelikle türbinlerin ve pervanelerin onlardan en çok etkilenebilecek canlılar olan kuĢlar için görülebilir, fark edilebilir hatta uyarıcı özellikte olmasıyla sağlanabilecektir. Bu amaçla türbin direklerinin ve pervanelerin boyanması aĢamasında dikkat edilmesi gereken bazı noktalar söz konusudur. Rüzgâr türbinleri genel olarak beyaz, gri veya gümüĢi renge boyanmaktadır. Bu uygulama dünya ölçeğinde yaygındır. Kullanılan açık tondaki renkler türbinlerin karasal ortamda kolayca seçilebilmesini sağlamaktadır. Türbinlerin uzaktan seçilebilmesi uçuĢ güvenliği ve göçmen kuĢlar açısından oldukça önemlidir. Seçilebilirliği daha da artırabilmek için pervane uçlarının beyazla kontrast oluĢturacak bir renkte boyanması önem taĢımaktadır. Bu amaçla kontrastın en yüksek seviyesi siyah veya ona yakın koyu tonlar kullanılabilmektedir. Diğer Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 35 taraftan sisli havalarda ise sarı veya turuncu renk daha kolay seçilmektedir. En son üzerinde durulması gereken ve önemli olan nokta ise kuĢların turuncu renge olan duyarlılıklarıdır. KuĢlar bu rengi çok daha kolay ve uzak mesafelerden algılayabilmektedirler. Tüm bu nedenlerden dolayı türbinlerin hareketli parçası olan pervanelerin fark edilebilir olması için ucundan itibaren, pervane kanadının 1/3‟i kadar kısmının göz alıcı ve kuĢlar tarafından uzaktan fark edilecek bir Ģekilde boyanması gerekmektedir. Bu amaçla öncelikle turuncu rengin tercih edilmesi önerilmektedir. Bilindiği gibi, su kuĢları baĢta olmak üzere göçmen kuĢ türlerinin 2/3‟si gece saatlerinde, yani hava karardıktan sonra göç etmektedirler. Bu durumda türbinlerin, özellikle gece göç eden kuĢ türlerine bağlı bireyler açısından “fark edilebilir” olması büyük önem taĢımaktadır. Karanlıkta gerçekleĢen uçuĢlarda renk, herhangi bir Ģekilde önem taĢımayacağından dolayı bu durumda hem türbinlerin diziliĢleri hem de ıĢıklandırmanın önemi artacaktır. Türbinlerin ıĢıklandırılması ifadesi türbinin tamamının aydınlatılması anlamına gelmemektedir. Aksine geçmiĢ dönemlerde bazı ülkelerde gece boyunca aydınlatılmıĢ olan bazı türbinlerin kuĢlar açısından görülmesi kolaylaĢtırılmıĢ, cazibe noktaları haline geldiği, kuĢları çektiği ve daha fazla çarpmaya neden olduğu görülmüĢtür. Bu nedenle aydınlatma tüm türbine yönelik olmamalıdır. Sadece kulenin en üst noktasına, yani jeneratörün bulunduğu kısmın ucuna, mümkünse jeneratörün altına yerleĢtirilecek ıĢık kaynakları bu amaç için uygun olacaktır. Belli aralıklarla yanıp sönecek bu lambanın gündüz beyaz, gece kırmızı olmak üzere kuvvetli bir ıĢığa sahip olması özellikle kuĢlar açısından gündüz ve özellikle de gece saatlerinde çok daha dikkat çekici olacaktır. Dinar RES kapsamında tesis edilecek olan 25 adet türbinin her biri üzerinde ikiĢer tane, gündüz beyaz, gece kırmızı olmak üzere kuvvetli ıĢık veren aydınlatma yapılarının yer alması türbinlerin, özellikle geceleri uçuĢ yapan kuĢlar tarafından fark edilebilmesi açısından yararlı olacağı düĢünülmektedir. 3. Yaban hayatı yaĢam ortamlarına yapılan iĢletmelerin, habitat veya o bölgedeki canlılara olası etkileri sonraki yıllarda detaylı olarak ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle, kapsamlı bilimsel verilerin elde edilmesi için, kuĢ aktivitelerinin ve göç hareketlerinin yoğun olduğu alanlarda uzun süreli (monitoring) izleme yapılmalıdır (Reichenbach 2003, Daulton 2007, Turan 2009). Dolayısıyla Dinar RES‟in göç eden kuĢlara ve Karakuyu Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahasını habitat olarak kullanan su kuĢlarına ve yarasalara etkisinin olup olmadığını anlamak için tesislerin kuruluĢundan önce bir, inĢaat sonrası da en az bir yıl olmak üzere izleme çalıĢması uygun olacaktır. Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 36 3.2. Sonuç Sonuç olarak, Afyon Ġli, Dinar Ġlçesi Keklicek, Muratlı ve Karakuyu Köyü yakınlarında tesis edilmesi planlanan 25 adet rüzgâr enerjisi türbininin, konum ve türbinlerin sayısı açısından yerli ve göçmen kuĢ türleri açısından yukarıda açıklanan önerilerin hayata geçirilmesi Ģartıyla, kayda değer bir risk meydana getirmesi beklenmemektedir. Tüm bu değerlendirmeler ıĢığında, Olgu Enerji Üretim A.ġ Enerji tarafından gerçekleĢtirilmesi planlanan Dinar RES Projesi havza bazında değerlendirildiğinde, gerek tesis edilme sürecinde, gerekse de iĢletilme sürecinde bu raporda vurgulanmıĢ olan noktalara dikkat edilmesi, önerilen tedbirlerin alınması koĢuluyla yerel veya göçmen kuĢ türlerini olumsuz etkilemesi beklenmemektedir. Bu anlamda söz konusu projenin gerçekleĢtirilmesinin, doğal ekosistemin denge ve iĢleyiĢi üzerinde özellikle kuĢların ve yaban hayatın devamına zarar verebilecek ölçüde etkide bulunmayacağı kanaatine varılmıĢtır. Bu rapor tarafımızdan tanzim edilmiĢtir. (01.07.2011) Prof. Dr. Ali ERDOĞAN (Ornitolog) Yrd. Doç. Dr. Mustafa YAVUZ (Zoolog) Orman Yük. Müh. M. Süleyman KAÇAR (Yaban Hayatı Uzmanı) Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 37 KAYNAKLAR ACHA, A. 1997. Negative impact of wind generators on Eurasion Griffon Gyps fulvus in Tarifa, Spain. Vulture News 38: 10-18. AHLÉN, I. 2002. Fladdermöss och fåglar dödade av vindkraftverk. Fauna och Flora 97, 1421. ASLAN, A., ALBAYRAK, T., TUNÇ, MR., ERDOĞAN, A. 2004. Antalya kuĢları ve Halkalama ÇalıĢmaları. Tabiat ve Ġnsan Dergisi, 38, 1-2, 36-49.AVINÇ, A. 1998. DeğiĢik Enerji Kaynakları ve Çevreye Etkileri. Ekoloji, 7/27: 19-23. BENNER, JHB, BERKHUĠZEN JC, DE GRAAFF RJ, POSTMA AD. 1993. Impacts of wind turbines on birdlife. Final report No: 9247. Consultants on Energy and the Environment, Rotterdam, The Nedherlands. BERGEN, F. (2001). Untersuchungen zum Einfluss der Errichtung und des Betriebs von Windenergieanlagen auf Vögel im Binnenland. Dissertation, Ruhr Universität Bochum. CAN 2004. Süzülen KuĢların Göç Rotaları. Bilim ve Teknik Dergisi. CROCKFORD, NJ. 1992. A review of the possible impacts of wind farms on birds and other wildlife. In JNCC Report, vol. 27, pp. 60, Peterborough. DAULTON M. 2007 Congressional Testimony on Benefits of Wind Power Before the Committee on Natural Resources Subcommittee on Fisheries, Wildlife and Oceans Impacts of Wind Turbines on Birds and Bats May 1, 2007. DEMĠRSOY,A 1996:Türkiye Omurgalıları (MEMELĠLER) DURR, T. AND BACH, L. 2004. Fledermäuse als Schlagopfer von Windenergieanlagen Stand der Erfahrungen mit Einblick in die bundesweite Fundkartei. Bremer Beiträge für Naturkunde und Naturschutz im Druck. ERDOĞAN, A., SERT, H., VOHWINKEL, R., PRUNTE, W. ALBAYRAK, T., ASLAN, A. Ve TUNÇ, MR. 2003. Manavgat/Titreyengöl KuĢ Halkalama ÇalıĢmaları. Tabiat ve Ġnsan 37/1: 19-25. ERDOĞAN, A., KARAARDIÇ, H., SERT, H., ÖZKAN KARAARDIÇ, L., VOHWĠNKEL, R., PRÜNTE, W. 2008. Manavgat/Titreyengöl KuĢ Halkalama ÇalıĢması. Tabiat ve Ġnsan, 23-33, ISSN: 1302-1001. EVERAERT, J. 2003. Collision victims on 3 wind farms in Flanders (Belgium) in 2002. Instituut voor Naturbeheer, Brussel. EVEAERT, J. AND ERĠC, WMS. 2007. Impact of wind turbines on birds in Zeebrugge, Significant effect on breeding tern colony due to coolisions. Biodivers. Conserv. 16: 3345–3359. FĠZĠBĠLĠTE RAPORU 2010.Dinar Rüzgar Enerji Santrali (RES) 50 MW Kaynak Değerlendirme ve Enerji Üretim Raporu. Resel Etüt Proje Enerji DanıĢmanlık Ltd. ġti, Ankara. GÖREZ, T VE ALKAN, A. 2005. Türkiye„nin Yenilenebilir Enerji Kaynakları ve Hidroelektrik Enerji Potansiyeli, Yeksem 2005 III.Yenilenebilir Enerji Kaynakları Semp., 19-21 Ekim 2005. Mersin, s.123-127. GÜÇ, M VE YILMAZ, V. 2008. Organik Atıklardan Kaynaklı Sera Gazları Salınımlarının Azaltılmasında Anerobik Bozundurmanın Önemi. VII. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, UTES‟2008, 17-19 Aralık 2008, Ġstanbul. HAKTANIR, D. 2002. “Rüzgâr Enerjisi Geleceğin Enerji Kaynağı Olabilir mi?”, LefkoĢa 2020 Sempozyumu LTB-YDÜ s36, LefkoĢa. HOTKER, H., THOMSEN, K.M. and KOSTER, H. 2005. Ġmpacts on biodiversity of exploitation of renewable energy sources: the example of birds and bats-facts, gaps in knowledge, demands for further research, and ornithological guidelines for the Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 38 development of renewable energy exploitation. Michael Otto Institut im NABU, Bergenhusen. JOHNSON, GD., YOUNG, DP., ERICKSON, WP., DERBY, CE., STRICKLAND, MD. and GOOD, RE. 2000. Wildlife monitoring studies Sea West Windpower Project, Carbon County, Wyoming. Western EcoSystems Technology, Inc., Cheyenne. KAÇAR, SM., ERDOĞAN, A., KIZIROĞLU, I & ÖZ, M. 2006. Ein Beitrag zur Brutbiologie von Gartenrotschwanz (Phoenicurus phoenicurus L.) in Antalya-Forschungs (Bük- Lütfi Büyükyıldırım und Elmalı Zeder) –Wälder. Ornith. Mitteilungen 58(Nr:10-2006:October): 32-36. KARAARDIÇ, H., PRÜNTE, W., ERDOĞAN, A., VOHWĠNKEL, R. 2008. Silifke/Susanoğlu Sonbahar Halkalama ÇalıĢması. Tabiat ve Ġnsan. Haziran 2008, Yıl:42, S: 25-31, ISSN: 1302-1001. KARAARDIÇ, H., ERDOĞAN, A. 2009. Küresel iklim değiĢikliğinin Anadolu avifaunası üzerine etkileri. Tabiat ve Ġnsan, 24-30. ISSN: 1302-1001. KILIÇ, N. 2008. Dünyanın Önemli Doğal Kaynağı: Rüzgâr Enerjisi. Türkiye‟de Rüzgar Enerjisi Uygulamalarının GeliĢimi ve Geleceği”, Ġzmir Ġleri Teknoloji Enstitüsü, Makine Mühendisliği Bölümü, TMMOB Makine Mühendisleri Odası Ġzmir KĠZĠROĞLU 2008. Türkiye KuĢları Kırmızı Listesi. Desen Matbaası, Ankara, Türkiye. KĠZĠROĞLU 2009. Türkiye KuĢları Cep Kitabı. Ankamat Matbaası, Ankara, Türkiye. LANGSTON, RHW AND PULLAN JD. 2003. Windfarms and Birds: An analysis of the effects of windfarms on birds, and guidance on environmental assessment criteria and site selection issue. Report by Birdlife International on behalf of Bern Convention Council of Europe T-PVS/inf(2003) 12. LEKUONA, JM. 2001. Uso del espacio por la avifauna y control de la mortalidad de aves y murciélagos en los parques eólicos de Navarra durante un ciclo anual. Direccion General de Medio Ambiente, Gobierno de Navarra,Pamplona. ORNĠTOLOJĠ RAPORU 2009-2010. Belen/Hatay Rüzgar Enerji Santralinin KıĢ ve Ġlkbahar KuĢ Göç Hareketleri Üzerinde Etkilerinin Değerlendirilmesi. Akdeniz Üniversitesi FenEdebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Teknokent A.ġ. Antalya ÖZ, M., YAVUZ, M., TUNÇ, M.R AND ERDOĞAN A. (2009). The New Locality of The Southern Crested Newt (Triturus karelinii Strauch 1870) (Urodela: Salamandridae), from Afyon Province in Turkey. Russian Journal of Herpetology, Vol. 16, No:2, 131-133. ÖZYURT, M. VE DÖNMEZ, G. 2005. Alternatif Enerji Kaynaklarının Çevresel Etkilerinin Değerlendirilmesi, Yeksem 2005 III.Yenilenebilir Enerji Kaynakları Semp., 19-21 Ekim 2005. Mersin, s.39-42. PEDERSEN, M.B., and E. Poulsen. 1991. Avian responses to the implementation of the Tjaereborg Wind Turbine at the Danish Wadden Sea . Dan. Wildtundersogelser 47:1-44. PEKER, Z. 2001. Wind farms on our landscapes: A new legend in our plans, Thermal Energy Congress Proceedings, July 8-12, 2001, Ġzmir. POWLESLAND RG. 2009. Impacts of wind farms on birds: a review. Science for Conservation 289, Department of Conservation, Wellington, New Zealand. REICHENBACH, M. 2003. Auswirkungen von Windenergieanlagen auf Vögel - Ausmaß und planerische Bewältigung, Technische Universität, Berlin. SÜLÜN, M. 2007. Rüzgâr Enerjisi. Bitirme Projesi. T.C. Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü. ġENPINAR, A. VE GENÇOĞLU, MT. 2006. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Çevresel Etkileri Açısından KarĢılaĢtırılması Doğu Anadolu Bölgesi AraĢtırmaları 2006. TELLERÍA, JL. 2009. Potential impacts of wind farms on migratory birds crossing Spain Bird Conservation International 19:131-136. Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 39 TURAN, L. 2009. Hatay Belen‟de Kurulması Planlanan RES Projeleri için Monitoring ÇalıĢmaları Önerisi, Ankara. TÜRKES, M. 2003. Sera gazı salımlarının azaltılması için sürdürülebilir teknolojik ve davranıssal seçenekler (Sustainable technological and behavioral options for reducing of greenhouse gas emissions). V. Ulusal Çevre Mühendisligi Kongresi: Çevre, Bilim, Teknoloji ve Küresellesmenin Yansımaları, Bildiriler Kitabı, 267-285, Ankara. UĞUR, A. 2005. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına ĠliĢkin Kanun Tasarısı, Elektrik Mühendisliği Dergisi 425: 62-67. VAN WIJK, AJM., COELINGH, J.P. and TURKENBURG, W.C. 1989. Rüzgar Enerjisi: Statüler, Kısıtlar, Fırsatlar, Özetleyen: Adnan Temiz, World Energy Commission, Türkiye Rüzgâr Enerjisi Birliği, 1989. VARINCA, K. VE VARAN, G. 2005. “Rüzgâr Kaynaklı Enerji Üretim Sistemlerinde Çevresel Etkilerin Değerlendirilmesi ve Çözüm Önerileri”, Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları Enerji Yönetimi Sempozyumu, Kayseri, 2005, p. 367-376.) YAVUZ, M., ÖZ, M., ALBAYRAK, Ġ (2010). Levant Voles (Microtus guentheri (Danford and Alston 1880)) Prefer Southerly-Facing Slopes in Agricultural Sites at Antalya, Turkey. North Western Journal of Zoology, 6 (1): 36-46. YAVUZ, M., TUNÇ, M.R. (2010-DEVAM EDĠYOR). Doğu Akdeniz Bölgesi'nde YayılıĢ Gösteren Microtus (Mammalia: Rodentia) Cinsi Türlerinin Biyoekolojisi ve Biyotaksonomisi, Akdeniz Üniversitesi, Bilimsel AraĢtırma Projeleri Koordinasyon BaĢkanlığı, A-Tipi-2009.01.0105.005, Antalya. http://www.cwsscf.ec.gc.ca/publications/eval/index_e.cfm-Wind Turbines and Birds. A Guidance Document for Environmental Assessment http://eie.gov.tr www.eea.europa.eu/help/infocentre/enquiries http://ruzgarenerjisibirligi.org.tr/04.02.2009-Turkiyedeki-ruzgar-santralleri Dinar RES Ornitoloji Raporu Prof. Dr. Ali ERDOĞAN aerdogan@akdeniz.edu.tr Sayfa 40