Taşkömürü Sektör Raporu
Transkript
Taşkömürü Sektör Raporu
T.C. TÜRKĠYE TAġKÖMÜRÜ KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TAġKÖMÜRÜ SEKTÖR RAPORU MAYIS - 2015 0 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) İÇİNDEKİLER ĠÇĠNDEKĠLER ......................................................................................................................................... i TABLOLAR DĠZĠNĠ .............................................................................................................................. ii ġEKĠLLER DĠZĠNĠ ................................................................................................................................ iii SĠMGELER ve KISALTMALAR .......................................................................................................... iv 1. KÖMÜRÜN TANIMI VE SINIFLANDIRILMASI ....................................................................... 1 2. DÜNYADA TAġKÖMÜRÜ........................................................................................................... 3 3. 4. 5. 6. 2.1. Genel ....................................................................................................................................... 3 2.2. Dünya TaĢkömürü Rezervleri.................................................................................................. 3 2.3. Dünya Kömür Üretimi ............................................................................................................. 6 2.4. Dünya TaĢkömürü Tüketimi.................................................................................................... 9 2.5. Dünya TaĢkömürü Ticareti .................................................................................................... 12 2.6. Dünya‟ da TaĢkömürünün Sektörel Kullanımı ...................................................................... 15 2.7. Dünya‟ da TaĢkömürü Sektöründe Son Yıllardaki GeliĢmeler ............................................. 16 2.8. TaĢkömürünün Önemi ve Çevresel Kaygılar ........................................................................ 17 TÜRKĠYE‟DE SEKTÖRÜN GÖRÜNÜMÜ ................................................................................ 20 3.1. TaĢkömürü Rezervleri ........................................................................................................... 20 3.2. TaĢkömürü Üretimi ............................................................................................................... 22 3.3. Ülkemizin TaĢkömürü Tüketimi ........................................................................................... 24 3.4. Ülkemizde TaĢkömürünün Sektörel Kullanımı ..................................................................... 26 3.5. TaĢkömürü Fiyatları .............................................................................................................. 29 TTK‟NIN SEKTÖR ĠÇĠNDEKĠ YERĠ ......................................................................................... 33 4.1. Üretim Yönünden .................................................................................................................. 33 4.2. Tüketimi KarĢılama Açısından .............................................................................................. 33 TEġEBBÜSÜN YERLĠ VE ULUSLAR ARASI RAKĠPLERĠYLE KARġILAġTIRILMASI .... 36 5.1. Üretim.................................................................................................................................... 36 5.2. Maliyetler .............................................................................................................................. 37 SONUÇ ......................................................................................................................................... 39 KAYNAK.............................................................................................................................................. 42 i Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) TABLOLAR DİZİNİ TABLO 1. ULUSLARARASI GENEL KÖMÜR SINIFLANDIRMASI ................................................................................. 2 TABLO 2. GENEL SINIFLANDIRMADA YER ALAN KÖMÜRLERĠN TANITICI ÖZELLĠKLERĠ ................................. 2 TABLO 3. DÜNYA GÖRÜNÜR KÖMÜR REZERVĠNĠN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI VE TÜKENME ÖMÜRLERĠ . 4 TABLO 4. KÖMÜR REZERVLERĠNĠN KALĠTESĠNE VE BÖLGELERE GÖRE DAĞILIMI ............................................ 5 TABLO 5. FOSĠL YAKITLARIN TÜKENME ÖMÜRLERĠ................................................................................................... 6 TABLO 6. DÜNYA KÖMÜR ÜRETĠMĠNĠN YILLARA GÖRE DEĞĠġĠMĠ.......................................................................... 6 TABLO 7. ÜLKELERĠN TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠMLERĠ ........................................................................................................ 7 TABLO 8. KOKLAġABĠLĠR ÜRETĠMDE ÖNEMLĠ ÜLKELER VE ÜRETĠM MĠKTARLARI ........................................... 8 TABLO 9. TERMAL TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠMĠNDE ÖNEMLĠ ÜLKELER VE ÜRETĠM MĠKTARLARI ......................... 8 TABLO 10. ÖNEMLĠ LĠNYĠT ÜRETĠCĠSĠ ÜLKELER VE ÜRETĠM MĠKTARLARI .......................................................... 9 TABLO 11. TAġKÖMÜRÜ TÜKETĠMĠNDE ÖNEMLĠ ÜLKELER VE TÜKETĠM MĠKTARLARI ................................. 9 TABLO 12 .ÜLKELERĠN LĠNYĠT TÜKETĠMLERĠ ............................................................................................................. 10 TABLO 13. DÜNYA KÖMÜR TÜKETĠMĠNĠN ÇEġĠTLERE GÖRE DAĞILIMI ............................................................... 10 TABLO 14. ÖNEMLĠ TAġKÖMÜRÜ TÜKETĠM BÖLGELERĠ VE ÜLKELERĠ ............................................................... 11 TABLO 15. 2007 YILINDA YAPILAN DÜNYA KÖMÜR TÜKETĠM PROJEKSĠYONU ............................................... 12 TABLO 16. DÜNYA TAġKÖMÜRÜ TĠCARETĠNĠN YILLARA GÖRE DEĞĠġĠMĠ ........................................................ 12 TABLO 17. DENĠZ YOLU ĠLE TAġKÖMÜRÜ TĠCARETĠNĠN GELĠġĠMĠ........................................................................ 13 TABLO 18. DÜNYA TAġKÖMÜRÜ TĠCARETĠNDE ÖNEMLĠ ÜLKELERĠN ĠHRACAT MĠKTARLARI ..................... 14 TABLO 19. ÖNEMLĠ KÖMÜR ĠTHALATÇISI ÜLKELERĠN CĠNSLERE GÖRE KÖMÜR ĠTHALAT MĠKTARLARI 14 TABLO 20. TAġKÖMÜRÜ KULLANIMINDAKĠ DEĞĠġMELER ...................................................................................... 16 TABLO 21. HĠNDĠSTAN‟IN BAZI ÜLKELERDEKĠ KÖMÜR SAHALARINA YAPTIĞI YATIRIMLAR ...................... 16 TABLO 22. ENDENOZYA VE MOĞALĠSTAN‟IN ĠHRACAT RAKAMLARI .................................................................. 17 TABLO 23. CO2 EMĠSYONLARININ DÜNYADAKĠ DAĞILIMI...................................................................................... 19 TABLO 24. PETROL, DOĞAL GAZ VE KÖMÜRE BAĞLI CO EMĠSYONLARI ............................................................. 19 TABLO 25. TÜRKĠYE‟DEKĠ TAġKÖMÜRÜ REZERVLERĠ.............................................................................................. 21 TABLO 26. TTK TAġKÖMÜRLERĠNĠN KARAKTERĠSTĠK ÖZELLĠKLERĠ ................................................................... 22 TABLO 27. 2000-2014 YILLARI HAVZA TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠMĠ................................................................................. 23 TABLO 28. TÜRKĠYE TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠM TÜKETĠM VE ĠTHALAT DENGESĠ .................................................... 24 TABLO 29. ÜLKEMĠZĠN KÖMÜR TÜKETĠM PROJEKSĠYONU .................................................................................... 26 TABLO 30. SEKTÖRLER ĠTĠBARĠYLE TAġKÖMÜRÜ TÜKETĠMĠ ................................................................................. 27 TABLO 31. ÇĠMENTO SEKTÖRÜNDE KULLANILAN YAKITLARIN MĠKTARI.......................................................... 27 TABLO 32. 2013 YILI ELEKTRĠK ÜRETĠMĠNĠ VE GÜÇ DAĞILIMI ............................................................................... 28 TABLO 33. EPDK‟DAN ALINAN ENERJĠ ÜRETĠM LĠSANS DURUMU ......................................................................... 29 TABLO 34. 2014 YILI ÖNEMLĠ TAġKÖMÜRÜ SEVKĠYAT LĠMANLARINDAKĠ BUHAR KÖMÜRÜ FĠYATLARI . 30 TABLO 35. 2014 YILI ÖNEMLĠ TAġKÖMÜRÜ SEVKĠYAT LĠMANLARINDAKĠ KOKLAġABĠLĠR KÖMÜR FĠYATLARI ................................................................................................................................................................... 30 TABLO 36. AB VE JAPONYA KOKLAġABĠLĠR KÖMÜR ĠTHALATI YILLIK ORT. FĠYATLARI ............................... 31 TABLO 37. AB VE JAPONYA TERMAL KÖMÜR ĠTHALATI YILLIK ORTALAMA FĠYATLARI .............................. 31 TABLO 38. ÖNEMLĠ KÖMÜR ĠTHALATÇISI ÜLKELERĠN YILLIK ORTALAMA KÖMÜR FĠYATLAR .................. 31 TABLO 39. TTK DEMĠR-ÇELĠK SEKTÖRÜ ORTALAMA SATIġ FĠYATLARI .............................................................. 32 TABLO 40. TÜRKĠYE‟NĠN TAġKÖMÜRÜ ĠTHALAT FĠYATLARI ................................................................................. 32 TABLO 41. GLOBAL PĠYASA FĠYAT TAHMĠNĠ ............................................................................................................... 33 TABLO 42. GLOBAL PĠYASA ORTALAMA KOKLAġABĠLĠR KÖMÜR FĠYAT TAHMĠNLERĠ .................................. 33 TABLO 43. 2008-2014 YILLARI SEKTÖRLER ĠTĠBARĠYLE SATIġLAR ........................................................................ 34 TABLO 44. KARDEMĠR VE ERDEMĠR‟E YAPILAN KOKLAġABĠLĠR TAġKÖMÜRÜ SATIġLARI ........................... 35 TABLO 45. 2009 YILI BÜYÜK TAġKÖMÜRÜ ÜRETICILERI ......................................................................................... 36 TABLO 46. 2009-2014 YILLARI TĠCARĠ MALĠYETLER .................................................................................................. 37 TABLO 47. DÜNYADA ÖNEMLĠ TAġKÖMÜRÜ HAVZALARI VE MALĠYETLER ..................................................... 38 ii Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) ŞEKİLLER DİZİNİ ġEKĠL 1. DÜNYA KÖMÜR REZERVLERĠNĠN BÖLGELER ĠTĠBARĠ ĠLE DAĞILIMI ................................. 5 ġEKĠL 2. DÜNYA TAġKÖMÜRÜ TÜKETĠMĠNĠN BÖLGELER ĠTĠBARĠYLE DAĞILIMI ......................... 11 ġEKĠL 3. 2010 DÜNYA DENĠZYOLUYLA TAġKÖMÜRÜ TĠCARETĠ ......................................................... 13 ġEKĠL 4. ELEKTRĠK ÜRETĠMLERĠNDE KÖMÜRE DAYALI ÜLKELER VE KÖMÜRÜN PAYLARI ..... 15 ġEKĠL 5. KOKLAġMA ÖZELLĠKLERĠNE GÖRE HAVZA REZERVLERĠ ................................................... 21 ġEKĠL 6. 1942-2014 YILLARI TTK VE ÖZEL SEKTÖR ÜRETĠMLERĠ ....................................................... 23 ġEKĠL 7. 2012 YILI TÜRKĠYE KOKLAġABĠLĠR TAġKÖMÜRÜ ĠTHALATI .............................................. 25 ġEKĠL 8. 2012 YILINDA TÜRKĠYE‟NĠN KOKLAġABĠLĠR TAġKÖMÜRÜ ĠTHALATI YAPTIĞI ÜLKELER ............................................................................................................................................................ 25 ġEKĠL 9. ELEKTRĠK ÜRETĠMĠNDE KURULU GÜÇ .......................................................................... 28 ġEKĠL 10. ELEKTRĠK ÜRETĠMĠNDE KAYNAKLARIN KULLANIMI......................................................... 28 ġEKĠL 11. TTK SEKTÖREL TAġKÖMÜRÜ SATIġLARI ............................................................................... 34 iii Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) SİMGELER ve KISALTMALAR TTK Türkiye TaĢkömürü Kurumu BP British Petroleum CIF Maliyet, Sigorta and Nakliye ETKB Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı IEA Uluslararası Enerji Ajansı TÜĠK Türkiye Ġstatistik Kurumu BMĠDÇS BirleĢmiĢ Milletler; Ġklim DeğiĢikliği Çerçeve SözleĢmesi R/P Rezerv/Üretim Oranı (yıl) USD ABD Doları iv Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) DÜNYADA VE ÜLKEMİZDE TAŞKÖMÜRÜ 1. KÖMÜRÜN TANIMI VE SINIFLANDIRILMASI Kömür; çoğunlukla karbon, hidrojen ve oksijenden oluĢan az miktarda kükürt ve nitrojen içeren, kimyasal ve fiziksel olarak farklı yapıya sahip maden ve kayaçtır. Diğer içerikleri ise kül teĢkil eden inorganik bileĢikler ve mineral maddelerdir. Bazı kömürler ısıtılınca ergir ve plastik hale gelirler. ĠĢlemler sonucunda katran, likör ve çeĢitli gazlar elde edilebilmektedir. KömürleĢme süreci ve yataklanma, nem içeriği, kül ve uçucu madde içeriği, sabit karbon miktarı, kükürt ve mineral madde içeriklerinin yanı sıra jeolojik, petrografik, fiziksel, kimyasal ve termik özellikler yönünden kömürler çok çeĢitlilik gösterirler. Bu durum birçok ülkede kömürlerin birbirine benzer özellikler ve yakın değerler temelinde sınıflandırılmasını zorunlu kılmıĢtır. Kömür üretimi, kullanımı ve teknolojisinde ileri ülkeler öncelikle kendi kömürlerinin özelliklerine göre bir sınıflama yaptıkları gibi uluslararası genel bir sınıflama için ortak standartlar da geliĢtirmiĢlerdir. DeğiĢik tipte kömürlerin kullanım amaçlarına göre uluslararası sınıflandırılmasında; ilk olarak 1957 yılında çeĢitli ülkelerden üyelerin oluĢturduğu Uluslararası Kömür Kurulunca birçok ülkeden temin edilen numuneler üzerinde yapılan çalıĢmalar, Uluslararası Standartlar Örgütü (ISO) tarafından da desteklenerek genel bir sınıflama yapılmıĢtır. Bu sınıflamada; kalorifik değer, uçucu madde içeriği, sabit karbon miktarı, koklaĢma ve kekleĢme özellikleri temel alınarak sert (taĢkömürü) ve kahverengi (alt-bitümlü ve linyit) kömürler olarak iki ayrı sınıfa ayrılmıĢtır: 1- Sert Kömürler (TaĢkömürü-Hard Coal): Nemli ve külsüz bazda 24 MJ/kg (5700 kcal/kg) üzerinde kalorifik değere haiz olan kömürdür. Uçucu madde içeriği, kalorifik değer ve koklaĢma özelliklerine göre alt sınıflara ayrılır. 2- Kahverengi kömürler (Brown Coal): Nemli ve külsüz bazda 24 MJ/kg (5700 kcal/kg) altında kalorifik değere haiz olan kömürdür. Toplam nem içeriği ve kalorifik değere göre alt sınıflara ayrılırlar Kömür üretimi ve ticaretinde IEA/OECD tarafından bu iki kategori kullanılmaktadır. IEA/OECD kömür istatistiklerinde 1978 yılından itibaren kömür pazar analizleri ve tahminlerinde bu iki kategori alt sınıflara bölünmektedir. TaĢkömürü: - KoklaĢabilir Kömür: Yüksek fırınlarda kullanılabilir kalitede koklaĢma özelliğine sahiptir. Metalürjik kömür olarak da adlandırılır. - Diğer bitümlü kömürler ve antrasit: KoklaĢabilir kömür olarak sınıflandırılmayan taĢ kömürdür. Buhar kömürü (steam coal) olarak da adlandırılır. ġlam, mikst ve düĢük kalitede diğer ürünler de bu sınıfa dâhildir. 1 IEA/OECD Coal Information Report, 1983 (DPT 2001, VIII. BeĢ yıllık Kalkınma Planı Kömür ÖĠK Raporu‟ndan alınmıĢtır. 1 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) Kahverengi kömürler (Brown Coal): - Yarı bitümlü kömür 17-24 MJ/kg (4.165-5.700 kcal/kg) arasında kalorifik değere haiz olan kömürdür. - Linyit 17 MJ/kg (4165 kcal/kg) altında kalorifik değere haiz olan kömürdür. Uluslararası genel kömür sınıflandırması Tablo 1‟de, genel sınıflamada yer alan kömürlerin tanıtıcı özellikleri Tablo 2‟de verilmiĢtir. Tablo 1. Uluslararası Genel Kömür Sınıflandırması A. TAġKÖMÜRÜ (HARD COAL) B. KAHVERENGĠ KÖMÜRLER (BROWN COALS) 1. KOKLAġABĠLĠR KÖMÜRLER 1. ALT BĠTÜMLÜ KÖMÜRLER (Yüksek fırınlarda kullanıma uygun kok (4.165-5.700 kcal/kg arasında kalorifik değerde olup topaklaĢma üretimine izin veren kalitede) özelliği göstermez) 2. KOKLAġMAYAN KÖMÜRLER 2. LĠNYĠT ( 4.165 kcal/kg‟ın altında ısıl değerde olup topaklaĢma özelliği göstermez) a. Bitümlü Kömürler b. Antrasit Kaynak: IEA/OECD Coal Information Report, 1983 (DPT 2001, VIII. Beş yıllık Kalkınma Planı Kömür ÖİK Raporu’ndan alınmıştır) Tablo 2. Genel Sınıflandırmada Yer Alan Kömürlerin Tanıtıcı Özellikleri KAHVERENGĠ KÖMÜRLER TAġKÖMÜRÜ LĠNYĠT ALT BĠTÜMLÜ BĠTÜMLÜ ANTRASĠT Kahverengi Siyah Koyu siyah Parlak siyah Oksidasyonla veya kuKırılgan, çabuk toz halinde rutma sonucunda ince ufalanma parçalar ve toz halinde ufalanma Blok Ģeklinde kırılma Merceksi kırılma Masif, odunsu veya üniform kilsi doku Masif Bantlı ve kompakt Sert ve dayanıklı Isıl Değer: 4610 kcal/kg‟ın altında Isıl Değer: 4610-6390 kcal/kg arasında Isıl Değer: 5390-7700 kcal/kg arasında Isıl Değer: 7.000 kcal/kg‟ın üstünde Uçucu madde miktarı ve nem içeriği yüksek Uçucu madde ve nem Uçucu madde miktarı ve içerikleri bitümlü kömürnem içeriği düĢük lerden daha yüksek Uçucu madde miktarı ve nem içeriği düĢük DüĢük karbon içeriği Sabit karbon içeriği bitümlü kömürlerden düĢük Sabit karbon içeriği yüksek Sabit karbon içeriği yüksek Kaynak: Mervit RD., Coal Exploration, Mine Planning and Development (DPT 2001, VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Kömür ÖİK Raporundan alınmıştır) 2 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) 2. DÜNYADA TAŞKÖMÜRÜ 2.1. Genel Kömür, fosil kaynaklı yakıt olarak, yüzlerce yıldır enerji kaynağı olarak kullanılmaktadır. Roma Ġmparatorluğu döneminde uluslararası kömür ticaretinin yapıldığı bilinmektedir. Kömür sadece 19. Yüzyılda sanayi devrimini ateĢlemekle kalmamıĢ, 20. Yüzyılda elektrik çağını baĢlatmıĢtır. 1960‟lı yıllara kadar kömür dünyanın birincil enerji kaynağı olarak önemini korumuĢ, 1960‟lı yılların sonuna doğru yerini petrole bırakmıĢ, ancak kömürün elektrik üretimindeki önemi anlaĢılınca tekrar dünya enerji gündemindeki önemli konumunu kazanmıĢtır. Diğer taraftan petrol, doğal gaz gibi diğer fosil yakıtların, nükleer ve yenilenebilir enerji kaynakları gibi diğer alternatif kaynakların önemi de ihmal edilemez. Ancak günümüzde bu alternatif enerji kaynaklarının hiç birisi sorunsuz değildir ve uzun vadeli temin güvencesini sağlamamaktadır. Artan dünya nüfusu ve yaĢam standartlarının yükselmesi enerjiye olan talebi de arttırmaktadır. Kömürün dünya genelinde yaygın ve büyük miktarlarda bulunması, artan enerji talebini karĢılamak için emniyetli ve ekonomik fosil yakıt olması; kömürün önemini arttırmakta ve uluslararası piyasada büyük miktarlarda ticarete konu olan kaynak konumunu korumaktadır. 2.2. Dünya Taşkömürü Rezervleri Dünya toplam antrasit-bitümlü, alt-bitümlü kömürler ve linyit rezervlerinin 891 milyar ton olduğu ve bu rezerv toplamının 403 milyar tonunun antrasit-bitümlü kömür (taĢkömürü) rezervleri olduğu belirtilmektedir (Tablo 3). Kömür rezervlerinin miktar olarak çokluğu yanında en önemli özelliği ise, coğrafi olarak hemen hemen dünyanın bütün bölgelerinde 100‟den fazla ülkeye yayılmıĢ ve 50‟den fazla ülkede üretiliyor olmasıdır (ġekil 1). Kömür rezervleri birçok ülkede bulunmasına rağmen dünya kömür rezervlerinin % 75‟i dört ülkede bulunmaktadır. En fazla rezerve % 29,1 payla ABD sahiptir. Bunu %17,6 payla Rusya, % 12,8 ile Çin, % 8,6 ile Avustralya ve % 6,8 payla Hindistan izlemektedir. Tablo 3‟de dünya kömür rezervlerinin dağılımı Tablo 4‟te ekonomik olarak iĢletilebilir dünya kömür rezervlerinin bölgeler itibariyle dağılımı verilmektedir. 3 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) Tablo 3. Dünya Görünür Kömür Rezervinin Ülkelere Göre Dağılımı ve Tükenme Ömürleri (2013) Ülke/Bölge Bitümlü ABD Kanada Meksika Toplam Kuzey Amerika Brezilya Kolombiya Venezüella Diğer Güney ve Orta Amerika Toplam Güney &Orta Amerika Bulgaristan Çek Cumhuriyeti Almanya Yunanistan Macaristan Kazakistan Polonya Romanya Rusya Federasyonu Ġspanya Türkiye Ukrayna Ġngiltere Diğer Avrupa & Avrasya Total Avrupa & Avrasya Güney Afrika Cum. Zimbabwe Diğer Afrika Ortadoğu Toplam Ortadoğu ve Afrika Avustralya Çin Hindistan Endonezya Japonya Yeni Zelanda Kuzey Kore Pakistan Güney Kore Tayland Vietnam Orta Asya Pasifik Toplam Asya Pasifik Dünya of which: OECD Non-OECD Avrupa Birliği Eski Sovyetler Birliği 108.501 3.474 860 112.835 6.746 479 57 7.282 2 181 48 13 21.500 4.178 10 49.088 200 322 15.351 228 1.436 92.557 30.156 502 942 1.122 32.722 37.100 62.200 56.100 337 33 300 150 1.583 157.803 403.199 155.494 247.705 4.883 86.725 Subbitümlü Toplam ve Linyit 128.794 237.295 3.108 6.582 351 1.211 132.253 245.088 6.630 6.630 6.746 479 729 786 7.359 14.641 2.364 2.366 871 1.052 40.500 40.548 3.020 3.020 1.647 1.660 12.100 33.600 1.287 5.465 281 291 107.922 157.010 330 530 8.390 8.702 18.522 33.873 228 20.757 22.175 217.981 310.538 30.156 502 214 1.156 1.122 214 32.936 39.300 76.400 52.300 114.500 4.500 60.600 28.017 28.017 10 347 538 571 300 600 2.070 2.070 126 126 1239 1.239 150 2.125 3.708 130.525 288.328 488.332 891.531 229.321 384.815 259.011 506.716 51.199 56.082 141.309 228.034 Milyon Ton % 26,6 0,7 0,1 27,5 0,7 0,8 0,1 0,1 1,6 0,3 0,1 4,5 0,3 0,2 3,8 0,6 ♦ 17,6 0,1 1 3,8 ♦ 2,5 34,8 3,4 0,1 0,1 0,1 3,7 8,6 12,8 6,8 3,1 ♦ 0,1 0,1 0,2 ♦ 0,1 ♦ 0,4 32,3 100,0 43,2 56,8 6,3 25,6 Ömür R/P (yıl) 266 95 73 250 * 76 206 278 149 83 21 213 56 174 293 38 12 452 120 141 384 18 236 254 117 315 466 * 126 160 31 100 67 288 126 15 * 69 69 4 87 54 113 191 86 103 396 *500 yıldan fazla , ♦%0,05‟ten küçük Kaynak: BP İstatistik Dünya Enerji Değerlendirmesi, 2014 4 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) Tablo 4. Kömür Rezervlerinin Kalitesine ve Bölgelere Göre Dağılımı (Milyon Ton) TaĢkömürü Kuzey Amerika Orta ve Güney Amerika Avrupa-Avrasya Ortadoğu-Afrika Asya-Pasifik Dünya Linyit 112.835 7.282 92.557 32.722 157.803 403.199 132.253 7.359 217.981 214 130.525 488.332 Toplam 245.088 14.641 310.538 32.936 288.328 891.531 Yüzde (%) 27,5 1,6 34,8 3,7 32,3 100,0 Ömür (Yıl) 250 149 254 126 54 113 Kaynak: BP İstatistik Dünya Enerji Değerlendirmesi, 2014 ġekil 1. Dünya Kömür Rezervlerinin Bölgeler Ġtibari Ġle Dağılımı Ülkelerin mevcut rezerv miktarları dikkate alındığında; son yıllarda Dünya kömür üretiminde önemli paya sahip olan Endonezya‟nın aynı üretim hızıyla devam etmesi halinde 67 yıllık bir ömre sahip olduğu görülmektedir. Endonezya kadar önemli bir kömür üreticisi olmasa da Vietnam için bu süre 4 yıldır. Dünya kömür rezervlerinin %32,3‟ü Asya-Pasifik‟te, %27,5‟i Kuzey Amerika‟da, %3,7‟si Afrika‟da, %17,6‟sı Rusya‟da bulunmaktadır. Rezerv miktarının çokluğu, kömürün uzun vadeli yeterliliğini beraberinde getirmektedir. Mevcut üretim seviyeleri ile dünya görünür kömür rezervlerinin ortalama 113 yıllık bir sürede tüketileceği tahmin edilmektedir. Buna karĢılık görünür petrol ve doğal gaz rezervlerinin tü5 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) kenme ömürlerinin mevcut üretim seviyeleri ile sırasıyla 53 ve 55 yıl süreceği tahmin edilmektedir. Bölgeler itibari ile fosil yakıtların tükenme ömürleri Tablo 5‟te verilmiĢtir. Tablo 5. Fosil Yakıtların Tükenme Ömürleri (yıl) Bölge Kuzey Amerika Orta ve Güney Amerika Avrupa&Asya Ortadoğu Afrika Asya&Pasifik TOPLAM DÜNYA Avrupa OECD Eski Sovyet Ülkeleri Petrol Doğal Gaz Kömür 37,4 93,9 23,5 78,1 40,5 14,0 53,3 13,0 33,2 26,0 13,0 43,5 54,8 -69,5 31,1 55,1 10,7 16,0 68,2 250,0 149,0 254,0 126,0 54,0 113,0 103,0 191,0 396,0 Kaynak: BP İstatistik Dünya Enerji Değerlendirmesi, 2014 2.3. Dünya Kömür Üretimi Dünya kömür üretiminin türlere göre dağılımına bakıldığında taĢkömürü üretiminin yıllar itibariyle artan talebe bağlı olarak sürekli arttığı linyit üretiminde ise küçük miktarda azalma olduğu görülmektedir.1990 yılında 3,49 milyar ton olan taĢkömürü üretimi %94 artıĢla 2013 yılında 6,9 milyar ton olmuĢtur. Tablo 6„da Dünya kömür üretiminin türlere ve yıllara göre değiĢimi verilmiĢtir. Tablo 6. Dünya Kömür Üretiminin Yıllara Göre DeğiĢimi (Bin Ton) TaĢkömürü Linyit KoklaĢabilir Termal Toplam 1990 539.360 2.898.349 3.497.198 1.181.373 2000 480.327 3.127.707 3.608.034 906.809 2007 787.519 4.653.979 5.441.498 953.628 2008 793.776 5.000.191 5.793.967 964.797 2009 793.794 5.195.743 5.989.537 913.280 2010 861.000 5.437.300 6.298.300 861.000 2011 911.000 5.726.600 6.637.600 911.000 2012 987.226 5.918.430 6.905.656 888.803 2013* 1.003.458 5.979.302 6.982.760 840.056 *2013 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, 2014 6 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) Ülkeler bazında incelendiğinde 2013 yılında Çin 3,56 milyar ton üretimiyle dünya taĢkömürü üretiminin %50,9‟unu tek baĢına gerçekleĢtirmiĢtir. Diğer önemli taĢkömürü üreticilerinden; ABD %11,9‟unu, Hindistan %8,1‟ini, Avustralya %5,6‟sını, Endonezya %6,9‟unu, Güney Afrika Cumhuriyeti %3,6‟sını, Rusya %3,9‟unu gerçekleĢtirmiĢtir. Bu 7 ülke Dünya taĢkömürü üretiminin %90,9‟sini gerçekleĢtirmektedir. Tablo 7„de önemli taĢkömürü üreticisi ülkelerin yıllara göre taĢkömürü üretimleri koklaĢabilir ve termal (buhar kömürü) olarak verilmiĢtir. Tablo 7. Ülkelerin TaĢkömürü üretimleri (Milyon ton) 2011 Ülkeler Avustralya KoklaĢabilir 2012 Termal Toplam KoklaĢabilir Termal 2013* Toplam KoklaĢabilir Termal Toplam 146,7 184,5 331,2 146,9 212,4 359,3 158,1 238,5 396,6 A.B.D 81,7 850,7 932,4 81,3 779,3 860,6 77,8 756,3 834,1 Hindistan 44,3 495,6 539,9 43,4 513,9 557,3 41,7 526,3 568,0 G.Afr. Cum. - 251,1 251,1 1,5 257,0 258,5 0,7 255,0 255,7 Endonezya - 357,5 357,5 3,0 440,8 443,8 2,7 485,8 488,5 509,5 2.909,3 3.418,8 515,6 3.016,7 3.532,3 526,7 3.034,0 3.560,7 Rusya 65,4 179,9 245,3 72,7 205,5 278,2 73,1 200,9 274,0 Diğer 122,4 498,0 620,4 122,8 492,80 615,6 122,60 482,50 605,1 970,0 5.726,6 6.696,6 987,2 5.918,4 6.905,6 1.003,4 5.979,3 6.987,2 Çin Dünya *2013 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, 2014 Demir-Çelik Sanayisinde kullanılan, Dünya koklaĢabilir özellikteki taĢkömürü üretimi 2013 yılında 1.003,4 milyon tondur. Bunun 526,7 milyon tonunu %52,5 ile Çin tek baĢına gerçekleĢtirmiĢtir. Avustralya %15,7, Rusya %7,2, ABD %7,7, Hindistan %4,1 payları ile dünya koklaĢabilir kömür üretimlerindeki önemli ülkelerdir. Bu 5 ülke koklaĢabilir üretimin %87,2‟sini üretmektedir. Genel taĢkömürü üretimindeki payı düĢük olmasına rağmen Kanada da önemli bir koklaĢabilir kömür üreticisidir. Dünya koklaĢabilir üretimini gerçekleĢtiren ülkeler ve yıllara göre üretim miktarındaki değiĢimler Tablo 8„ de verilmiĢtir. 7 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) Tablo 8. KoklaĢabilir Üretimde Önemli Ülkeler ve Üretim Miktarları (Milyon ton) Ülkeler Avustralya Kanada Çek Cumhuriyeti Almanya Polonya A.B.D Hindistan Endonezya Çin Kazakistan Rusya Ukrayna Diğer Dünya 1990 2000 64,6 103,7 27,6 28,1 14,8 8,1 44,5 18,8 28,7 17,2 93,2 54,2 36,0 22,0 2,0 2,5 85,6 123,7 29,9 10,6 85,4 51,0 62,2 27,8 25,2 10,3 539,3 480,3 2008 140,1 28,3 7,5 10,5 12,0 57,3 25,3 2,9 384,9 14,0 54,4 19,7 45,7 793,7 2009 130,6 22,9 5,9 9,0 8,5 46,5 32,1 2,9 412,3 12,7 55,9 18,2 15,0 793,7 2010 162,9 28,2 6,0 7,1 11,7 68,6 41,4 2,2 459,5 11,9 66,9 17,7 27,7 911,8 2011 146,7 29,5 5,2 7,3 11,4 81,7 44,3 2,8 509,5 12,4 65,4 19,8 33,9 969,9 2012 2013* 146,9 158,1 31,0 34,0 5,0 4,5 6,3 4,7 11,7 12,1 81,3 77,8 43,4 41,7 3,0 2,8 515,7 526,7 12,9 11,5 72,7 73,1 20,8 20,1 36,5 36,3 987,2 1.003,4 *2013 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, 2014 Termik santrallerde, elektrik üretiminde, sanayi sektöründe ısıl amaçlı ve konutlarda ısınma amaçlı olarak kullanılan termal taĢkömüründe de Çin 3.034 milyon ton üretimiyle 2013 yılında dünya üretiminin % 50,7‟sini gerçekleĢtirmiĢtir. Çin‟i %12,6 payla ABD, %8,8 ile Hindistan, %4,2 ile Güney Afrika Cumhuriyeti, %8,1 ile Endonezya, %3,9 ile Avustralya ve %3,3 payla Rusya izlemiĢtir. Bu yedi ülke dünya üretiminin %91,6‟sını üretmiĢtir. Termal kömürde önemli üretici ülkeler ve üretim değerleri Tablo 9„da verilmiĢtir. Tablo 9 Termal TaĢkömürü Üretiminde Önemli Ülkeler ve Üretim Miktarları (Milyon ton) Ülkeler Avustralya Polonya A.B.D G.Afr. Cum. Kolombiya Hindistan Endonezya Kuzey Kore Vietnam Çin Kazakistan Rusya Ukrayna Diğer Dünya 1990 2000 2008 2009 2010 2011 2012 2013* 93,9 118,9 760,3 165,4 20,6 175,0 6,5 33,1 4,6 965,0 98,0 152,0 81,2 317,1 2.898,3 135,6 86,1 839,6 220,9 37,6 289,3 58,6 22,5 11,6 1.107,3 64,1 101,5 33,7 118,6 3.127,7 185,2 72,3 949,8 250,6 72,9 463,2 205,6 25,0 38,8 2.349,4 92,1 168,0 39,6 87,0 5.000,1 204,6 69,4 872,1 245,6 72,3 493,9 233,8 28,5 42,1 2.559,0 83,4 172,6 36,5 81,1 5.195,7 189,4 65,1 856,5 252,7 70,5 491,3 322,8 32,0 44,8 2.680,7 91,7 178,7 40,0 121,1 5.437,3 184,5 212,4 238,5 65,0 68,0 64,8 850,7 779,3 756,3 251,1 257,0 255,0 81,8 84,5 81,5 495,6 513,9 526,3 357,5 440,8 485,8 39,1 30,2 31,5 44,5 42,3 39,6 2.909,3 3.016,7 3.034,0 95,7 99,8 103,0 179,9 205,5 200,9 49,9 46,8 45,6 122,0 121,2 166,5 5.726,6 5.918,4 5.979,3 *2013 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, 2014 8 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) Elektrik üretiminde ve ısınma amaçlı kullanılan linyitte Almanya 182,6 milyon tonluk üretimiyle 1. sırayı almıĢtır. Ülkemiz de önemli linyit üreticisi ülkelerden biri olup, 2013 yılında 63,0 milyon ton üretim gerçekleĢtirmiĢtir. Tablo 10„da Dünya linyit üretimi ve önemli linyit üreticisi ülkelerin üretim miktarları verilmiĢtir. Tablo 10. Önemli Linyit Üreticisi Ülkeler ve Üretim Miktarları (Milyon ton) 1990 2000 2008 2009 2010 2011 2012 2013* Avustralya 45,9 67,2 72,4 64,0 72,1 71,0 71,3 62,5 Çek Cum. 78,9 50,3 47,5 45,4 43,8 46,6 43,5 40,3 Almanya 357,4 167,6 175,3 169,8 169,4 176,5 Yunanistan 51,8 63,8 65,7 64,7 56,5 58,7 62,9 53,5 Polonya 67,5 59,4 59,6 57,1 56,5 62,8 64,2 65,8 Türkiye 79,9 77,6 68,6 65,7 69,7 72,6 68,1 63,0 ABD 79,9 77,6 68,6 65,7 71,0 73,6 71,6 69,8 Rusya 134,3 87,7 82,5 68,1 76,1 76,4 77,3 73,1 Diğer 285,2 255,1 324,3 312,5 245,9 272,8 244,5 229,4 1.181,3 906,8 964,7 913,2 861,0 911,0 888,8 840,0 Dünya 185,4 182,6 *2013 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, 2014 2.4. Dünya Taşkömürü Tüketimi TaĢkömürü olarak bakıldığında, 1990 yılında 3,47 milyar ton, 2000 yılında 3,71 milyar ton ve 2011 yılında 6,61 milyar ton olan dünya toplam taĢkömürü tüketiminin 2013 yılında 7,03 milyar ton seviyesine çıktığı görülmektedir. Tablo 11 TaĢkömürü tüketiminde Önemli Ülkeler ve Tüketim Miktarları (Milyon ton) Buhar Çin 2.960,1 ABD 826,1 Hindistan 588,4 Japonya 120,3 Kore 98,3 Rusya 93,6 Polonya 71,6 Kazakistan 65,6 Almanya 41,5 Kanada 27,6 Türkiye 19,2 Diğer 764,4 Dünya 5.676,7 2013* 2011 2012 KoklaKoklaKoklaToplam Buhar Toplam Buhar Toplam Ģabilir Ģabilir Ģabilir 602,6 3.880,5 541,1 3.501,2 3.126,3 559,3 3.685,6 3.277,9 19,4 19,4 845,5 729,1 19,0 748,1 752,9 772,3 667,0 79,4 79,8 668,2 647,8 81,1 728,9 746,4 141,7 53,9 53,8 174,1 131,5 52,2 183,7 195,6 94,3 32,0 32,6 130,9 94,7 31,7 126,4 126,3 108,5 53,4 53,7 147,3 119,1 56,9 176,0 161,9 66,0 12,6 11,9 83,5 64,4 11,6 76,0 78,6 71,1 11,2 12,1 77,7 67,1 12,6 79,7 82,3 45,9 12,5 16,5 58,0 42,0 18,3 60,3 58,4 27,6 4,3 5,6 33,2 26,4 4,7 31,1 31,9 23,8 6,9 8,0 27,2 25,7 6,5 32,2 30,7 767,8 102,7 101,7 866,1 776,8 97,1 873,9 870,5 936,2 6.612,9 5.850,9 951,0 6.801,9 6.044,5 990,9 7.035,4 *2013 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, 2014 9 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) 2013 Dünya koklaĢabilir taĢkömürü tüketiminin % 0,69‟u ülkemizde gerçekleĢmektedir. Çin 602,6 milyon ton koklaĢabilir kömür tüketimiyle (%60) en önemli tüketici pozisyonundadır. Hindistan (%8), Japonya (%5,4) ve Rusya (%5,3) payları ile önemli koklaĢabilir kömür tüketicisi ülkelerdir. Çin ve Hindistan tüketim eğilimleri yılara göre sürekli artarak devam etmektedir (Tablo 11) . Dünya termal kömür tüketiminin %77‟sini Çin, ABD ve Hindistan gerçekleĢtirmiĢtir. Avustralya, Güney Kore ve Japonya hariç termal kömür tüketimini artıran ülkelerin geliĢmekte olan ülkeler olduğu görülmektedir (Tablo 11). Dünya linyit tüketiminde Almanya ön plana çıkmakta olup 1990 yılındaki tüketimi %30 iken 2000 yılındaki tüketimi %18,35‟ e düĢmüĢ ancak 2013 yılında %3‟ lik artıĢla bu oran %21,72 olmuĢtur. Ülkemiz önemli linyit üreticisi olmakla birlikte aynı zamanda önemli linyit tüketicisidir. Tablo 12‟de Önemli Linyit tüketicisi ülkeler verilmiĢtir. Tablo 12 Ülkelerin Linyit Tüketimleri (Milyon ton) Ülkeler Avustralya Kanada Çek Cum. Almanya Yunanistan Polonya Türkiye ABD Hindistan Endonezya Romanya Sırbistan Rusya Diğer Dünya 1990 45,9 30,2 71,7 364,0 52,0 67,3 46,1 79,0 14,9 4,4 36,8 45,8 134,0 205,9 1.198,7 2000 67,2 40,4 50,3 169,9 64,5 59,4 64,4 74,2 24,8 13,7 29,3 37,1 88,2 141,5 925,6 2010 72,1 10,1 43,7 169,5 57,7 56,6 69,2 68,3 37,7 30,8 37,5 76,3 125,6 855,1 2011 71,0 9,6 44,1 176,7 60,0 62,7 73,9 74,8 41,9 37,1 42,1 77,6 142,3 913,8 2012 71,3 9,3 42,5 185,1 61,9 64,1 68,4 72,1 45,9 33,8 38,6 77,5 114,8 885,3 2013* 62,5 8,8 39,2 182,5 53,0 65,7 62,9 70,5 44,6 24,7 40,1 72,8 112,8 840,1 *2013 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, 2014 1990 yılından itibaren kömür tüketimine bakıldığında TaĢkömürü tüketiminde artıĢ olduğu linyit tüketiminde ise az da olsa bir düĢüĢ yaĢandığı görülmektedir. Tablo 13‟da 1990-2013 yılları dünya kömür tüketimi verilmiĢtir. Tablo 13. Dünya Kömür Tüketiminin ÇeĢitlere Göre Dağılımı (Milyon ton) 1990 555,2 TaĢkömürü(KoklaĢabilir) 2.916,1 TaĢkömürü(Buhar) 3.471,3 Toplam Linyit 1.198,7 *2013 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, 2014 2000 2009 2010 2011 2012 2013* 475,2 3.235,2 3.710,4 925,6 761,3 5.162,9 5.924,2 909,2 880,7 5.411,3 6.292,0 855,1 936,2 5.676,7 6.612,9 913,8 951,0 5.850,9 6.801,9 885,3 990,9 6.044,5 7.035,4 840,1 10 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) Tablo 14. Önemli TaĢkömürü Tüketim Bölgeleri ve Ülkeleri (Kömür EĢdeğeri Milyon Ton) Avrupa Kuzey Amerika Pasifik(OECD)* Çin Hindistan G. Afr. Cum. Rusya Diğer Dünya 1990 2000 2008 2009 2010 2011 2012 2013** 489,2 370,7 356,2 309,6 395,4 404,5 414,3 393,3 755,8 914,6 963,6 864,0 718,2 683,9 646,4 661,6 211,0 282,3 360,9 345,6 339,6 336,8 340,2 349,5 1.050,8 1.214,7 2.683,1 3.085,5 2.430,1 2.665,5 2.809,6 2.959,8 211,5 338,7 545,3 591,7 442,2 463,7 504,2 516,5 124,9 157,1 182,0 180,5 144,2 140,7 138,6 140,7 240,0 142,2 148,7 135,9 165,8 167,5 192,0 177,1 387,9 289,8 420,9 411,0 505,8 533,8 480,3 495,0 3.471,3 3.710,4 5.661,1 5.924,2 5.141,3 5.396,4 5.525,6 5.693,5 *Japonya, Güney Kore, Avustralya, Yeni Zelanda **2013 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, 2014 Bölgeler itibari ile dünya kömür taleplerine bakıldığında Çin ve Hindistan‟ın yer aldığı Pasifik bölgesinde termal kömür talep artıĢının olduğu görülmektedir. ġekil 2‟de zamana ve bölgelere göre termal kömür tüketimi verilmiĢtir. ġekil 2. Dünya TaĢkömürü Tüketiminin Bölgeler Ġtibariyle Dağılımı 6000,0 Kömür EĢdeğeri Milyon Ton 5000,0 Avrupa 4000,0 Kuzey Amerika Pasifik(OECD)* 3000,0 Çin Hindistan G. Afr. Cum. 2000,0 Rusya Diğer Dünya 1000,0 0,0 2011 2012 2013 Yıllar 11 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) Tablo 15. 2007 Yılında Yapılan Dünya Kömür Tüketim Projeksiyonu (Katrilyon Btu) OECD 1980 1995 2007 2010 2015 2020 2025 2030 2035 Non-OECD 38,45 40,86 47,92 43,07 44,49 44,84 45,41 46,41 48,32 Total 31,55 47,02 84,59 87,19 94,59 107,56 122,35 139,24 157,93 70,00 87,89 132,51 130,26 139,07 152,40 167,76 185,65 206,26 Kaynak: IEA 2007 yılında yapılan kömür tüketim projeksiyonlarına bakıldığında kömür tüketiminin OECD ülkelerinde artıĢ göstermeyeceği, bununla birlikte geliĢmekte olan ve az geliĢmiĢ ülkelerin taleplerine bağlı olarak 2035 yılında 2007 yılına göre %58‟lik bir artıĢ olması öngörülmektedir. Son yapılan projeksiyonlarda da OECD ülkelerinin kömür taleplerinin 2010 yılı rakamları seviyesinde devam edeceği, Çin ve Hindistan‟ın ise 2035 yılına kadar taleplerinin artarak devam edeceği tahmin edilmektedir. 2.5. Dünya Taşkömürü Ticareti Birçok ülkede taĢkömürü yerel pazarların ihtiyacını karĢılamak amacıyla üretilmektedir. Toplam dünya taĢkömürü üretiminin yaklaĢık %19‟u ( 2013 yılında 1.327 milyon ton) uluslararası piyasada ticarete konu olmuĢtur. 2013 yılında uluslararası piyasaya sunulan taĢkömürünün 1.027 milyon tonu buhar kömürü 300 milyon tonu ise koklaĢabilir kömürdür. TaĢkömürü ticaretinde en önemli kullanıcı sektörler Termik Elektrik Santralleri (buhar kömürü) ve Demir-Çelik Fabrikalarıdır (koklaĢabilir kömür). 2008 ve 2013 yıllarında oluĢan uluslararası taĢkömürü ticareti miktarları Tablo 16‟da verilmiĢtir. Tablo 16. Dünya TaĢkömürü Ticaretinin Yıllara Göre DeğiĢimi (Milyon ton) Buhar KoklaĢabilir Toplam 1996 318 195 513 2000 421 186 608 2008 676 262 938 2009 716 232 940 2010 788 283 1.069 2011 861 276 1.134 2012 978 293 1.271 2013* 1.027 300 1.327 *2013 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, 2014 12 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) Son 10 yıllık dönemde uluslararası kömür ticareti % 100‟ lere kadar artıĢ göstermiĢtir. Uluslararası taĢkömürü ticaretinde son 10 yıl içerisinde denizyolu taĢımacılığı, buhar kömüründe 535,0 milyon tondan 1.027,8 milyon tona, koklaĢabilir kömürde 186,5 milyon tondan 300,7 milyon tona çıkmıĢtır. 2000 yılında ticarete konu olan taĢkömürü taĢımacılığında denizyolu payı %86 iken 2013 yılında %91‟e ulaĢmıĢtır. Linyit Kalori/Navlun oranının düĢüklüğünden dolayı uluslararası ticareti yapılmamaktadır. Denizyoluyla taĢkömürü ticaretinin geliĢimi Tablo 17‟de verilmiĢtir. ġekil 3„de ise harita üzerinde taĢkömürü ticaretindeki sirkülasyon gösterilmiĢtir. Tablo 17. Deniz yolu ile taĢkömürü ticaretinin GeliĢimi Buhar Kömürü Deniz Toplam Milyon Ton KoklaĢabilir Deniz Toplam Toplam TaĢkömürü Deniz Toplam 1990 183,0 308,3 153,8 199,1 336,8 507,4 2000 355,6 424,1 167,7 183,3 523,3 607,4 2007 602,8 681,5 225,6 246,8 828,4 928,3 2008 613,1 704,2 211,6 234,2 824,7 938,4 2009 670,4 749,4 190,4 210,2 860,8 959,6 2010 699,3 784,6 247,1 281,2 946,4 1.065,8 2011 774,5 853,5 243,0 281,2 1.017,5 1.134,7 2012 894,9 978,6 253,4 293,7 1.148,7 1.279,2 2013* 922,5 1.027,8 265,2 300,7 1.204,8 1.333,3 *2013 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, 2014 ġekil 3. 2010 Dünya Denizyoluyla TaĢkömürü Ticareti Uluslararası kömür ticaretinde önemli yeri olan kömür ihraç eden ülkelerin 2011, 2012 ve 2013 yılları metalürjik ve termal kömür ihracat miktarları Tablo 18‟de verilmiĢtir. Tablo 13 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) 19‟da ise kömür ithalatında önemli paya sahip ülkelerin termal ve metalürjik kömür ithalat miktarları verilmiĢtir. Kömür ihracatında uzun yıllar boyunca en büyük ihracatçı olan Avustralya bu konudaki liderliğini son yıllarda sürekli üretim ve ihracat artıĢları kaydeden Endenozya ya bıraktı. Yalnız Avustralya metalürjik kömür ihracının en önemli ülkesi olma özelliğini sürdürmektedir. 2013 yılında yapılan 300,6 milyon ton metalürjik kömür ihracatının 154,1 milyon tonunu tek baĢına gerçekleĢtirerek % 51 paya sahip olmuĢtur. Çin tarafından yatırım yapılan ülkede Çin‟ in artan koklaĢabilir kömür ihtiyacını karĢılamada önemli bir yer tutmaktadır. Bu sayede Çin kaynaklı koklaĢabilir kömür piyasasında denge sağlamaktadır. Aynı etkiyi üretimini ve ihracatını sürekli artıran Endenozya buhar kömüründe sağlamaktadır. Her iki ülkenin de ortak özelliği ürettikleri kömürün tükettikleri kömüre oranının çok yüksek olmasıdır. Tablo 18. Dünya TaĢkömürü Ticaretinde Önemli Ülkelerin Ġhracat Miktarları (Milyon ton) Avustralya ABD Endonezya Kanada Rusya Fed. Çin G:Afrika C. Kazakistan Kolombiya Diğer Toplam Dünya 2011 2012 2013* Buhar Buhar Buhar KoklaĢabilir Toplam KoklaĢabilir Toplam KoklaĢabilir Toplam Kömürü Kömürü Kömürü 144,1 140,5 284,6 159,1 142,3 301,4 182,1 154,1 336,2 34,1 63,1 97,2 50,6 63,3 113,9 47,1 59,5 106,6 297,8 2,8 300,6 384,3 3,0 387,3 423,3 2,8 426,1 27,7 27,7 3,9 30,7 34,6 3,3 33,1 36,4 109,6 14,2 123,8 112,5 17,7 130,2 117,4 21,5 138,9 18,1 3,6 21,7 10,4 1,3 11,7 6,2 1,1 7,3 68,4 68,4 75,3 0,7 76,0 71,7 0,6 72,3 29,8 29,8 30,0 0,3 30,3 32,2 0,2 32,4 77,9 77,9 81,7 1,5 83,2 72,9 1,3 74,2 10,2 88,0 98,2 70,8 32,8 103,6 71,6 26,4 98,0 857,6 283,1 1.140,7 978,6 293,6 1.272,2 1.027,8 300,6 1.328,4 *2013 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, 2014 Kömür ithal eden ülkeler arasında Çin H. Cum. 327,1 milyon tonla ilk sıralarda yer almaktadır. Ayrıca Dünya ticaretine konu metalürjik kömürünün %26,5‟ ini Çin H. Cum. tek baĢına ithal etmektedir. Ülkemiz ise ticarete konu koklaĢabilir kömürün 2011 yılında %2,6‟sını, 2012 yılında %2,1‟ini ve 2013 yılında %2,06‟sını ithal ederek önemli metalürjik kömür ithalatçısı ülkeler içinde yerini almıĢtır. Tablo 19. Önemli Kömür Ġthalatçısı Ülkelerin Cinslere Göre Kömür Ġthalat Miktarları (Milyon ton) Japonya Kore Çin H.Cum. Hindistan Ġngiltere Almanya Türkiye Diğer Toplam Dünya Buhar Kömürü 120,3 96,9 137,3 98,2 26,6 39,1 16,9 332,0 867,3 2011 KoklaĢaBuhar Toplam bilir Kömürü 53,8 174,1 131,6 32,2 129,1 92,7 44,7 182,0 235,2 33,9 132,1 128,8 5,9 32,5 39,7 8,8 47,9 39,8 6,8 23,7 23,7 75,6 407,6 339,7 261,7 1.129,0 1.031,2 2012 KoklaĢaBuhar Toplam bilir Kömürü 52,2 183,8 141,8 31,5 124,2 95,5 53,6 288,8 250,1 34,6 163,4 142,2 5,1 44,8 43,2 9,3 49,1 42,7 5,5 29,2 21,8 70,5 410,2 334,2 262,3 1.293,5 1.071,5 2013* KoklaĢaToplam bilir 53,8 195,6 31,0 126,5 77,0 327,1 37,7 179,9 6,2 49,4 7,8 50,5 6,0 27,8 71,1 405,3 290,6 1.362,1 *2013 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, 2014 14 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) 2011 yılı ithalat rakamlarına bakıldığında Çin H. Cum. 137,3 milyon ton buhar, 44,7 milyon ton koklaĢabilir kömür olmak üzere toplam 182 milyon ton kömür ithali ile ilk sırada yer almaktadır. Çin H. Cum. tarafından 2012 yılında ise 235,2 milyon ton termal 53,6 milyon ton metalürjik olmak üzere 288,8 milyon ton taĢkömürü ithalatı gerçekleĢtirilmiĢtir. 2013 yılında ise 250,1 milyon tonu buhar kömürü, 77,0 milyon tonu koklaĢabilir kömür olmak üzere toplam 327,1 milyon ton taĢkömürü ithal etmiĢtir. Dünya’ da Taşkömürünün Sektörel Kullanımı 2.6. Toplam taĢkömürü üretiminin yaklaĢık %2,8‟i hali hazırda Demir-Çelik sektöründe kullanılmaktadır. Elektrik ark ocaklı demir çelik fabrikalarındaki önemli geliĢmelere rağmen, dünya çelik üretiminin %70‟i kömüre bağımlıdır. Ark ocaklarında kullanılan elektriğin önemli bir kısmı kömürden üretilmektedir. Dünyada üretilen koklaĢabilir taĢkömürünün yaklaĢık %90‟ı ham çelik için pik demir üretiminde kullanılmaktadır. Dünya koklaĢabilir kömür tüketiminin 1/3‟ü ithal kömürdür. Son yıllarda uluslararası kömür ticaretinde demir-çelik sektöründe kullanılan PCI kömürleri de önemli bir yer edinmiĢtir. 1979 yılında yaĢanan ikinci petrol krizi sırasında yüksek fırınlarda fuel-oil enjeksiyonu yerine kullanılmaya baĢlanan pulverize kömür enjeksiyonu (PCI) yöntemi ile 1,4 ton koklaĢabilir kömür yerine 0,9 ton kömür enjekte edilebilmektedir. PCI kömürlerde koklaĢma özelliği aranmamakta, düĢük impürite içeriğine sahip olması istenmektedir. KoklaĢabilir kömüre göre daha düĢük fiyattan satılan PCI kömürüne olan talep, demir-çelik sektörünün hammadde fiyatlarını düĢürme istekleri doğrultusunda artmaktadır. Kömürün elektrik üretiminde de vazgeçilmez bir yeri vardır. Elektrik üretimleri ağırlıklı olarak kömüre dayalı ülkeler ve kömürün elektrik üretimlerindeki payları ġekil-4‟te verilmiĢtir. Elektrik üretiminin yaklaĢık %92‟sini kömürden sağlayan Polonya ve yine aynı oranla Güney Afrika Cumhuriyeti elektrik üretiminde kömür kullanan ülkeler arasında baĢı çekmektedirler. ġekil 4. Elektrik Üretimlerinde Kömüre Dayalı Ülkeler ve Kömürün Payları 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 54 7 58 93 78 38 71 70 66 64 53 59 21 53 48 27 21 2 2 35 4 TaĢkömürü Linyit Kömürün sektörel kullanım oranlarına bakıldığında 1990 yılında elektrik ve ısınma üretiminde %52,2 olan kömür kullanım payı, 2012 yılında %62,0 olarak gerçekleĢmiĢtir. Demir-Çelik endüstrisindeki kömür kullanımı 1990 yılında % 1,2 iken 2012 yılında %2,8 olarak gerçekleĢmiĢtir. Tablo 20‟de ise taĢkömürünün zamana bağlı olarak kullanımındaki değiĢmeler verilmiĢtir. 15 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) Tablo 20. TaĢkömürü Kullanımındaki DeğiĢmeler 1990 Milyar Ton 1,83 0,04 0,06 0,48 1,10 3,51 Elektrik ve Isınma Demir - Çelik Endüstrisi Kimya Endüstrisi Diğer Endüstri Diğer Sektörler Toplam % 52,2 1,2 1,7 13,6 31,3 100,0 2012 Milyar Ton 4,21 0,19 0,10 0,61 1,69 6,80 % 62,0 2,8 1,5 8,9 24,8 100,0 Kaynak: Coal Information, 2014 2.7. Dünya’ da Taşkömürü Sektöründe Son Yıllardaki Gelişmeler 2008‟ in son çeyreğinde baĢlayan küresel kriz sonrası 2009 yılında 2008‟e göre %50 dolayında gerileyen taĢkömürü fiyatları 2010 yılında talebe bağlı olarak yükseliĢ trendine girmiĢtir. Küresel krizin tam etkilerinin 2015 yılını bulması beklense de Çin ve Hindistan gibi geliĢmekte olan ülkelerin büyümeye bağlı enerji ve çelik ihtiyaçları nedeniyle termal ve koklaĢabilir kömüre taleplerinin sürmesi beklenmektedir. Dünya koklaĢabilir kömür madenciliği için en önemli geliĢmelerden biri de Dünya‟nın en büyük kömür üreticisi ve tüketicisi Çin‟in komĢusu Moğolistan‟ın koklaĢabilir kömür ithalatına yönelmesidir. Daha önce kömür piyasasında varlığı olmayan Moğolistan yaklaĢık 6 milyar ton koklaĢabilir kömür rezerviyle önümüzdeki yıllarda adından söz ettirecektir. Diğer bir keĢif ise Mozambik‟tir. Özellikle Japonya ve Hindistan‟ın odak noktalarıdır. Hindistan, Çin ve Japonya‟nın Avustralya‟daki kömür sahalarındaki yatırımları ve kömür Ģirketlerinden pay alma rekabeti sürmektedir. Altyapı da içeren bu yatırımların Avustralya‟nın ihracatına olumlu yansıması beklenmektedir. Tablo 21‟de Hindistan tarafından değiĢik ülkelerdeki kömür sahalarına yapılan yatırımlar verilmiĢtir. Tablo 21. Hindistan‟ın Bazı Ülkelerdeki Kömür Sahalarına Yaptığı Yatırımlar Ülke Avustralya Endenozya Güney Afrika Cum. ABD Toplam Yatırım Sayısı Rezerv (milyon ton) Yatırım Miktarı (milyon $) 9 28 4 3 44 17.138 6.271 377 348 24.134 7.612 4.526 3.300 820 16.258 Çin küçük ölçekli ocaklarını kapatarak konsantrasyon çalıĢmalarını sürdürmektedir. Özellikle önümüzdeki dönemde taĢkömürü tüketiminin artacağı ve fiyatların ise yüksek seviyede devam edeceği tahmin edilmektedir. Sektöre yönelik olumlu beklentiler tüm kuruluĢlarca belirtilmektedir. Bu doğrultuda taĢkömürü yatırımlarının 6-10 yıllık bir dönemde yer alması nede16 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) niyle global krizin etkilerinin azalmasıyla daha da hareketleneceği beklenmektedir. DüĢen navlun fiyatlarının ve talep sonrasında, nakliye firmaları verdikleri gemi sipariĢlerinin büyük bir kısmını iptal etmiĢlerdir. Dünya kömür satıĢ fiyatları maliyetlere yaklaĢarak krizin etkisinin azalmasıyla birlikte artıĢ trendine girmiĢtir. Kömür üretiminde Maden ocaklarına yapılan yatırımların yanında liman, demiryolu, taĢıma ve yükleme gibi alt yapı yatırımları da önem arz etmektedir. Önemli kömür ihracatçılarından Endonezya ve Kolombiya 2007 ve 2008 yıllarındaki talep yükseliĢlerinde, altyapı yatırımları açısından kapasitelerinin sonuna yaklaĢmıĢlardır. Bu açıdan Avustralya ve Çin Kömür madenciliğindeki konsantrasyon çalıĢmalarının yanında bu ülkelerin, oluĢacak talep artıĢlarına yönelik alt yapı yatırımlarını tamamlaması piyasanın dengelenmesi yönünde önem arz etmektedir. Önemli taĢkömürü ithalatçısı Japonya‟daki tsunaminin taĢkömürü piyasasına etkisi olacağı beklenmelidir. Japonya‟nın kısa süreli küçülmesinden sonra, devre dıĢı kalan nükleer santralden kaynaklanan enerji açığının giderilmesi açısından termal kömüre, yıkımların yeniden inĢası için koklaĢabilir kömüre talebin artabileceği beklenmelidir. Her ne kadar yenilebilir enerji sürekli olarak gündemde yerini korusa da enerji içindeki paylarında önemli bir artıĢ görülmemektedir. Bu oranlarda önemli bir değiĢikliğin olması da beklenmemektedir. Ayrıca nükleer enerjinin payında da önemli bir artıĢ beklenmemektedir. Son dönemlerde Avrupa ülkelerinin etkisi ile doğalgazdan elde edilen enerjinin payında küçük ölçekli artıĢlar mevcuttur. Tablo 22‟de buhar kömüründe son yıllardaki artıĢlarla dikkat çeken Endenozya ve koklaĢabilir kömür ihracatı ile dikkatleri çeken Moğolistan‟ın ihracat rakamlarındaki değiĢim verilmiĢtir. Moğolistan kömürü Çin‟e ihraç etmekte olup Çin kaynaklı koklaĢabilir kömür talebini dengeleyen bir ülkedir. Moğolistan‟ın ihracatının artarak devam etmesi beklenmektedir. Tablo 22. Endenozya ve Moğolistan‟ın ihracat rakamları (Milyon ton) Ülke/yıl 2010 2011 2012 2013* Endenozya (buhar kömürü) 265,0 297,8 384,3 423,3 15,1 21,0 19,1 15,4 Moğolistan(koklaĢabilir) *2013 Tahmini Değerler alınmıştır. Kaynak: Coal Information, 2014 2.8. Taşkömürünün Önemi ve Çevresel Kaygılar Dünya enerji tedariki ile ilgili yapılmıĢ tüm senaryoların ortak özelliği, 21. yüzyıl boyunca enerjiye olan talebin artacağı öngörüsüdür. Normal Ģartlar altında 2050 yılına kadar enerji ihtiyacının bugünkü seviyesinin en az iki katına çıkacağı tahmin edilmektedir. Enerji talebindeki artıĢın nedeni gayet açıktır. SanayileĢmiĢ ülkelerde enerji temin güvencesi üretimin ve hizmetlerin devamlılığı için bir ön Ģarttır. Özet olarak artan dünya enerji talebi, dünya nüfusunun büyük bir kısmının ekonomik ve sosyal refah seviyelerinin geliĢmesine olan arzularını yansıtmaktadır. Dünya primer enerji arzının yaklaĢık %25‟ni ve elektrik üretiminin yaklaĢık %40‟nı oluĢturan kömür artan enerji ihtiyacı karĢısında bugünkü enerji endüstrisinin karar mekanizmasında önemli bir ayak olarak yerini korumaktadır. 2050‟li yıllarda güneĢ enerjisi 17 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) kullanımının çok ileri düzeyde artacağını ön gören oldukça iddialı projeksiyonlarda bile kömür, bugünkü oranlardan düĢük olsa da, enerji çeĢitliliği içerisinde yer almaktadır. Kömür enerji kaynağı olarak çok çeĢitli avantajlara sahiptir. Dünya fosil kaynaklı enerji kaynaklarının tükenme ömürlerine bakıldığında petrol 50-60 yıl, doğal gaz 50-60 yıl, kömür 100120 yıl olarak görülmektedir. Rezervlerinin çokluğu yanında, kömürün geniĢ bir coğrafyaya yayılmıĢ 50‟den fazla ülkede üretiliyor olması, kömür kaynaklarının, petrol ve doğal gaza nazaran, politik ve yönetim açısından daha istikrarlı bölgelerde yer alması ve üretiliyor olması kömüre hammadde olarak ayrı bir önem katmaktadır. Ayrıca dünyanın önemli bir kesiminde kömür madenciliğinde geliĢmiĢ teknolojilerin uygulanması sonucunda düĢük üretim maliyetlerinin oluĢması, artan bir Ģekilde serbestleĢen elektrik piyasasında kömürün ucuz bir yakıt olarak önemini korumasını sağlamaktadır. Kömürün iki önemli kullanım alanı demir-çelik endüstrisi ve termik santrallerdir. Kalkınmanın temeli olarak devam edecek ve bu açıdan bakıldığında kömürün olumlu bir geleceğe sahip olduğu görülecektir. Fakat bu olumlu gelecek, günümüzdeki teknolojik araĢtırmalara ve bu araĢtırmalar sonucunda geliĢtirilen yeniliklerin dünya çapında uygulamaya konulmasına bağımlıdır. Kömürün üretiminden tüketimine kadar olan aĢamalarda (kömür zinciri) çevresel hususların dikkate alınması yönünde artan bir politik talep vardır. Kömür; SOx, NOx, CH4, CO2 ve partikül emisyonları açısından artan bir çevresel baskı altındadır. Bu konuların çoğu için bilinen çözüm yöntemleri mevcut iken bunların karıĢımının oluĢturduğu “sera gazı etkisi” üzerinde yoğun bir kamuoyu duyarlılığı oluĢmaktadır. 1992 yılında yapılan Rio Yerküre Toplantısıyla baĢlayan süreç; 1997 yılında, yine BMĠDÇK‟ u tarafından düzenlenen konferansta, Kyoto Protokol‟ünün kabul edilmesiyle uygulama aĢamasına gelmiĢtir. Bu protokolünün Ek-B listesinde yer alan tarafların (yürürlülüğe girme Ģartı olarak, 55 ülkenin onaylaması ve onaylayan ülkelerin salınımlarının Ek-1 deki ülkelerin salınımlarının en az % 55 olması) onaylaması ile yürürlülüğe girecek ve 2008-2012 yıllarını kapsayan 5 yıllık dönemde sera gazı emisyonlarının 1990 seviyelerinin % 5,2 altına indirmeleri yasal olarak bağlayıcılığı olan yükümlülük haline geleceği belirtilmiĢtir. 55 ülke Ģartı 2002‟de Ġzlanda‟nın antlaĢmayı kabul etmesiyle, %55 Ģartı da Rusya‟nın antlaĢmayı 2004‟te imzalamasıyla oluĢmuĢ ve antlaĢma, 16 ġubat 2005 tarihinde yürürlülüğe girmiĢtir. Türkiye 2001 yılında MarakeĢ‟te ki BMĠDÇS 7 Taraflar Konferansın da 26 no lu kararın ardından sözleĢmeye katılmıĢtır. Türkiye Ek-1 Ülkelerinden farklı olarak 2008-2012 döneminde yükümlülüğü bulunmamaktadır. Türkiye 24 Mayıs 2004 tarihinde BMĠDÇS‟ ne katılmıĢtır. Katılmakla birlikte daha önce müzakerelerde söz hakkı bulunmayan Türkiye, AntlaĢmanın 5 ġubat 2009 tarihinde TBMM‟sinde kabul edilip onaylanması ve resmi gazetede yayınlanarak yürürlülüğe girmesi sonucu, bundan sonra yapılacak toplantılarda görüĢ ve önerileri müzakere edebilecektir. ġu anda herhangi bir yükümlülüğü bulunmayan ülkemizin yükümlülüğüne iliĢkin sorumluluklar ileride yapılacak toplantılardaki müzakereler sonucu belirlenecektir. 2009 Aralık ayında Danimarka‟ da 2012 sonrasının belirlenmesine yönelik toplantılar sonucunda ülkeleri bağlayıcı bir karar alınmamakla birlikte küresel ısınmanın 2 Cº‟de tutulması ve bunun için 2020 yılına kadar 100 milyar $ yardım yapılması öngörülmüĢtür. Ġleriki toplantılarda sera gazlarının emisyonu konusunda kısıtlamaların yaygınlaĢacağı bir gerçektir. 18 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) Kömür ülkemiz ve dünya için birincil enerji kaynağı olma özelliğini sürdürecektir Tablo 23‟de görüldüğü üzere Türkiye‟nin kiĢi baĢı CO2 emisyonları düĢük olmakla birlikte 1990 sera gazı salınımı ile günümüz arasında büyük fark vardır. Tablo 24‟de değiĢik OECD ülkelerdeki CO2 emisyonları verilmektedir. Tablo 23. CO2 Emisyonlarının Dünyadaki Dağılımı CO2 Emisyonları KiĢi BaĢına CO2 CO2/Toplam Birincil CO2/GSMH (Milyon ton CO2) (Ton CO2/KiĢi) Enerji Arzı (Ton CO2/TEP) (kg CO2/2005$) Türkiye Çin Dünya Fransa Ġngiltere Almanya Rusya OECD ABD 302,4 8.251,0 31.734,0 333,9 457,4 755,2 1 659,0 12.146,0 5.074,1 4,04 6,08 4,51 5,10 7,18 9,22 11,56 9,68 16,15 2,59 2,84 2,37 1,32 2,38 2,42 2,19 2,31 2,37 0,48 1,73 0,58 0,15 0,19 0,25 1,69 0,31 0,36 Kaynak: IEA, Key World Energy Statistics,2014 Tablo 24. Petrol, Doğal Gaz Ve Kömüre Bağlı CO2 Emisyonları CO2 Emisyonu( Milyon Ton) TPES (Mtce) Çek. Cum. Kömür Petrol Gaz Diğer Toplam Kömürün Payı(%) Enerji Kaynaklı C02 /insan (tCO2/kiĢi) 63,0 73,36 22,82 17,39 0,92 114,48 64,1 10,89 Kanada 359,77 95,80 261,52 178,54 0,77 536,63 17,9 15,73 Fransa 374,7 45,26 211,43 95,6 5,52 357,81 12,7 5,52 Almanya 467,68 306,24 266,05 171,81 17,48 761,58 40,2 9,32 Japonya 709,78 425,38 497,41 215,02 5,27 1.143,07 37,2 8,97 Meksika 254,45 38,51 254,57 123,84 -- 416,91 9,2 3,85 Türkiye 150,19 119,75 72,78 73,19 0,16 265,88 45,0 3,65 Ġngiltere 289,29 117,02 171,08 193,63 1,79 483,52 24,2 7,78 ABD 3.166,18 1.940,72 2.116,67 1.282,17 29,07 5.368,63 36,1 17,31 OECD Toplam 7.722,67 4.181,53 5.108,24 3.050,24 100,29 1.2440,27 33,6 10,10 Kaynak: IEA 19 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) Ülkemiz kalkınmakta olan bir devlet olduğu için enerjiye ihtiyacı diğer ülkelere göre daha fazla olacaktır. Bu nedenle emisyonların azaltılmasını ve yanma verimini artıran yöntemlerin uygulanması, araĢtırılması ve geliĢtirilmesi ülkemiz için de önem arz etmektedir. Dünyada emisyonları azaltmak için zenginleĢtirilmiĢ kömür kullanımının yanında emisyonların baca ortamında ayrılması ve değiĢik yakma teknolojileri kullanarak yakma verimini artırıcı yöntemler uygulanmakta ve geliĢtirilmeye çalıĢılmaktadır. Böylece hem emisyonlar azalmakta hem de birim miktar kömürden elde edilen enerji artırılmaktadır. Baca emisyonlarını önlemeye yönelik olarak yanma sonrası; Aktif karbon enjeksiyonu, Elektro statik tutucular kullanılması, Bez Filtrelerin kullanılması, Baca gazı sülfür giderme iĢleminin uygulanması, Seçimli katalitik ve katalitik olmayan indirgenmenin kullanılması, YaĢ tanecik gaz temizleyicilerin kullanılması yoluyla çok düĢük emisyonlu sonuçlar elde edilmektedir. Pulverize kömür yakma, AkıĢkan yatakta yakma, çevrimli akıĢkan yatakta yakma ve basınçlı akıĢkan yatakta yakma yöntemlerini kullanarak %40‟ın üzerinde net verim ve emisyonlarda (NOx, SOx, CO2 ve partikül) düĢüĢler sağlanmaktadır. Bu nedenle önemli aĢamalar kat edilen kömür yakma teknolojilerinin ve Entegre GazlaĢtırma Kombine Çevrim Teknolojilerinin (IGCC) ülkemizde yeni tesislerde uygulanması, teknolojinin elde edilmesi ve geliĢtirilmesine yönelik çalıĢmalar teĢvik edilmelidir. Bu sayede BMĠDÇS kapsamında ülkemizin karĢılaĢabileceği sorunlar en aza indirgenmiĢ olacaktır. 3. TÜRKİYE’DE SEKTÖRÜN GÖRÜNÜMÜ 3.1. Taşkömürü Rezervleri Ülkemizde en önemli taĢkömürü rezervleri Zonguldak Havzasında bulunmaktadır. Havzada bugüne kadar yapılan rezerv arama çalıĢmalarında, -1200 m derinliğe kadar tespit edilmiĢ toplam Jeolojik rezerv 1,30 Milyar ton olup, bunun %38‟i (yaklaĢık 506 Milyon ton) görünür rezerv olarak kabul edilmektedir. Dünya genelinde rezerv tanımlamaları yapılırken, mevcut madencilik teknolojisi ile ekonomik olarak iĢletilebilir rezervler dikkate alınmaktadır. Havza bazında rezervler –1200 m derinliğe kadar yapılmıĢ sondajlardan elde edilmiĢ verilerden hesaplanmıĢtır. 20 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) Tablo 25. Türkiye‟deki TaĢkömürü Rezervleri (ton) KoklaĢmaz Y.KoklaĢabilir KoklaĢabilir REZERV TÜRÜ Amasra Armutçuk Kozlu Üzülmez Karadon Toplam TTK Hazır 400.060 1.763.675 3.146.786 521.183 2.825.324 8.657.028 Görünür 169.268.317 6.874.821 64.347.317 134.785.309 131.194.211 506.469.975 Muhtemel 115.052.000 15.859.636 40.539.000 94.342.000 159.162.000 424.954.636 Mümkün 121.535.000 7.883.164 47.975.000 74.020.000 117.034.000 368.447.164 TOPLAM 406.255.377 32.381.296 156.008.103 303.668.492 410.215.535 1.308.528.803 Havzada KoklaĢabilir rezervler Kozlu, Üzülmez ve Karadon bölgelerinde yer almaktadır. KoklaĢabilir taĢkömürü rezervlerinin toplam rezervler içerisindeki payı yaklaĢık %67‟dir. Armutçuk bölgesinde yer alan rezervler; yarı-koklaĢma özelliği, yüksek ısıl değer ve düĢük bünye külü içeriği ile hem koklaĢabilir kömürlerle harmanlanarak hem de pulverize enjeksiyon (PCI) kömürü olarak demir-çelik fabrikalarında kullanıma uygun niteliktedir. Amasra bölgesi kömürlerinin koklaĢma özelliği bulunmamakla birlikte, belirli oranlarda metalürjik kömürler ile harmanlandığında koklaĢma özelliğini bozmamaktadır. ġekil 5. KoklaĢma Özelliklerine Göre Havza Rezervleri Yarı KoklaĢabilir 3% KoklaĢmaz 31% KoklaĢabilir 66% Havza kömürlerinin kalorifik değeri 6.200 - 7.250 kcal/kg (AID) arasında değiĢmektedir. Lavvarlar bazında üretilen satılabilir taĢkömürlerinin özellikleri Tablo 26 ‟da verilmiĢtir. 21 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) Tablo 26. TTK TaĢkömürlerinin Karakteristik Özellikleri NĠTELĠKLER ARMUTÇUK ARMUTÇUK LAVVARI 2-14 KOZLU-ÜZÜLMEZ KARADON AMASRA KOZLU-ÜZÜLMEZ ÇATALAĞZI LAVVARI AMASRA LAVVARI LAVVARLARI 2-14 2-14 3-14 Rutubet (ar) % Kül (ar) % 9 11-13 12-13 14-15 Uçucu Madde (ar) % 29-34 25-27 25-27 32-35 Sabit Karbon (ar) % 47-54 52-57 51-56 41-47 Üst Isı Değeri (ar) Kcal/kg 6.250-7.250 6.500-7.150 6.400-7.150 5.650-6.050 Alt Isı Değeri (ar) Kcal/kg 6.050-7.050 6.400-6.950 6.200-6.950 5.450-6.050 Uçucu Madde (daf) % 38 32 32 43±2 Sabit Karbon (daf) % 61±1 60-67 67±1 56±2 Üst Isı Değeri (daf) Kcal/kg 8150 8400 6200-6950 7600 C (ad) % 75±2 73-76 75±2 70±3 Hidrojen H (ad) % 4+1 4+1 4+1 4+1 0,9 0,8 0,8 1,5 1,1±0,3 1±0,2 1±0,2 1,2±0,4 1270 1350 1350 1270 Orta-Zayıf Orta-Ġyi Çok-Ġyi Pek Zayıf ISO Kod No 622 533-534 534 711 ISO Sınıf VIA VC-VD VC VII ASTM Rank Grubu hvAb HvAb hvAb hvBb ASTM Rank Skalası 62-148 68-154 69-155 58-139 II-Bitümlü II-Bitümlü II-Bitümlü II-Bitümlü Karbon Kükürt S (ad) % Max Azot N (ad) % Kül Ergime Noktası 0 Min C ISO KoklaĢma Değeri ASTM Rank Sınıfı ar- orijinal numunude, daf- kuru külsüz, ad- havada kurutulmuş, ISO- Ulusl arası Standartlar Organizasyonu, ASTM- Amerikan Standart Kaynak: www.taskomuru.gov.tr 3.2. Taşkömürü Üretimi Ülkemizde taĢkömürü madenciliği Zonguldak TaĢkömürü Havzasında TTK tarafından gerçekleĢtirilmektedir. Derin yer altı kömür madenciliği yapılan Zonguldak TaĢkömürü Havzasının karmaĢık jeolojik yapısı tam mekanizasyona gidilmesini engellemekte, taĢkömürü üretimi ağırlıklı olarak insan gücüne dayalı emek-yoğun bir Ģekilde gerçekleĢtirilmektedir. Ancak son yıllarda havza Ģartlarına uygun mekanize kazı teçhizatı ile pilot çapta uygulama yapılmıĢ ve baĢarılı sonuçlar elde edilmiĢtir. Bu tür teçhizatların havza çapında yaygınlaĢtırılmasına yönelik çalıĢmalar devam etmektedir. 1942 yılından itibaren havzadaki taĢkömürü üretimi seyri ġekil 6‟da verilmiĢtir. Havza, sağlıklı kayıtların mümkün olduğu 1942 yılından günümüze kadar 225 milyon ton (1865 yılından günümüze kadar yaklaĢık 400 milyon ton) taĢkömürü üretimi ile ülke kalkınmasında önemli bir yer almıĢtır. Havza tarihi boyunca maksimum tüvenan üretim 1974 yılında 8,5 milyon ton, satılabilir üretim ise 1967 ve 1974 yıllarında 5 milyon ton olarak gerçekleĢtirilmiĢtir. 1974 yılındaki maksimum 5 milyon ton satılabilir üretim değerine kadar, zaman zaman düĢüĢler gözlense de, önemli bir üretim artıĢ trendi yakalanmıĢ olan havzada, ulaĢılan üretim değeri korunamamıĢ, 1982 yılından sonra 4 milyon ton‟un altına inmiĢtir. 2004 yılından itibaren TTK tarafından 22 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) iĢletilemeyen rezervlerin, hukuku TTK uhdesinde kalmak kaydıyla, rödövans karĢılığı özel firmalara iĢlettirilmesi uygulaması baĢlatılmıĢtır. 2000-2014 yılları havza taĢkömürü üretimi Tablo 27‟de verilmiĢtir. ġekil 6. 1942-2014 Yılları TTK ve Özel Sektör Üretimleri 6.000.000 5.000.000 4.000.000 3.000.000 2.000.000 1.000.000 0 1942 1952 1962 1972 1982 1992 2002 2012 ÖZEL SEKTÖR TTK Tablo 27. 2000-2014 Yılları Havza TaĢkömürü Üretimi Yıllar TTK Üretimi (Ton) Özel Sektör Üretimi (Ton) Havza Toplamı (Ton) 2000 2.259.227 135.019 2.394.246 2001 2.356.865 137.097 2.493.962 2002 2003 2004 2.244.385 2.011.178 1.880.847 74.647 47.943 65.124 2.319.032 2.059.121 1.945.971 2005 2006 2007 2008 1.665.846 1.522.698 1.675.283 1.586.532 511.355 795.931 817.092 1.043.909 2.177.201 2.318.629 2.492.375 2.630.441 2009 1.879.630 1.708.844 1.592.515 1.457.098 1.366.509 1.300.154 999.776 883.074 1.026.732 835.157 549.332 488.187 2.879.406 2.591.918 2.619.247 2.292.255 1.915.841 1.788.341 2010 2011 2012 2013 2014 23 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) 3.3. Ülkemizin Taşkömürü Tüketimi Kömür ithalatının ivme kazanmaya baĢladığı 1980‟li yılların baĢında ülke toplam taĢkömürü tüketiminin %80‟i, sonlarına doğru ise %45‟i yerli kaynaklardan karĢılanırken, 2013 yılında 33.831.000 ton olarak gerçekleĢen taĢkömürü tüketiminin sadece %5,8‟i yerli kaynaklardan (TTK ve havza üretiminden) karĢılanmıĢtır. Ülkemizin 2000-2013 yılları arası üretim, ithalat ve toplam tüketim miktarları Tablo 28‟de verilmiĢtir. Tablo 28. Türkiye TaĢkömürü Üretim Tüketim ve Ġthalat Dengesi (Bin ton) YILLAR 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 ÜRETĠM ĠTHALAT TOPLAM TÜKETĠM 2.259 2.357 2.319 2.425 2.070 1.900 2.319 2.492 2.601 2.863 2.524 2.528 2.292 1.968 12.990 8.028 11.693 16.166 16.427 17.360 20.286 22.946 19.489 20.364 21.333 23.679 29.195 26.633 15.393 11.039 13.830 17.535 18.904 19.421 22.798 25.224 22.720 23.698 25.569 26.228 31.460 33.831 Kaynak: ETKB Ülkeler ve ödenen döviz miktarları bazında bakıldığında ülkemizin kömür ithalatında; Rusya, Güney Afrika, Avustralya, ABD, Çin ve Kanada‟nın önemli payları olduğu görülmektedir. Kömür ithalatına; 2002 yılında 749 milyon $, 2003 yılında ise 986 milyon $ ödenmiĢtir. 20022006 ithalat gerçekleĢmelerine bakıldığında, kömür ithalatına ödenen döviz miktarında % 174‟lük bir artıĢın olduğu görülmektedir. 2008 “Madencilik Ürünleri” ihracatımız ise 3.200 milyon $ olmuĢtur. Görüldüğü gibi madencilik ihracatı gelirlerimiz 3,2 milyar $ olarak gerçekleĢirken sadece kömür ithalatına 3.411 milyon $ ödenmiĢtir. Ülkemiz demir-çelik sanayisini dünyada ticarete konu olan koklaĢabilir taĢkömürünün % 8,8‟ini ithal etmektedir. Bu da ülkemizin önemli bir koklaĢabilir kömür ithalatçısı olduğunu göstermektedir. Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK) tarafından sağlanan verilere göre, 2013 yılın ocak ayında Türkiye'nin koklaĢabilir taĢkömürü ithalatı, bir önceki yılın aynı ayına göre %11,9 artıĢla 2 milyon ton seviyesinde gerçekleĢmekle birlikte, 2012 yılı Ocak ayından beri kaydedilen en düĢük seviyede yer aldı. 2012 yılının aralık ayında 3 milyon mt seviyesini aĢan ithalat seviyesi 2013 yılının Ocak ayında Aralığa göre %35,3 düĢüĢ kaydetti. AĢağıdaki Ģekilden da izlenebileceği gibi, Türkiye 2012 yılının son çeyreğinde koklaĢabilir taĢ kömürü ithalatını dikkat çekici ölçüde artırmıĢtır. 24 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) ġekil 7. 2012 Yılı Türkiye KoklaĢabilir TaĢkömürü Ġthalatı 2012 yılında Türkiye'nin koklaĢabilir taĢ kömürü ithalatı yaptığı ülkelerin dağılımı aĢağıdaki gibidir. ġekil 8. 2012 Yılında Türkiye‟nin KoklaĢabilir TaĢkömürü Ġthalatı Yaptığı Ülkeler 25 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) Ülkemiz 2012 yılı TaĢkömürü ihtiyacının %4,6‟sı TTK, %2,6‟sı rödevanslı sahalardan olmak üzere %7,2‟si havzadan karĢılanmaktadır. Ülkeler kendileri için öneme sahip ürünlerin için birçok girdiyi göz önüne alarak talep ve arz projeksiyonlarını yapmaktadırlar. Bu projeksiyonlar Dünya‟daki konjonktürel değiĢimlerden etkilenebilmekle beraber gelecekteki taleplere ıĢık tutması açısından önem arz etmektedir. Ülkemizin kömür tüketimine yönelik olarak ETKB‟ ca hazırlanan projeksiyonlarda taĢkömürü tüketiminin ve linyit tüketiminin artan bir trend izleyeceği beklenmektedir. Tablo 29‟da yıllara bağlı kömür talep projeksiyonu verilmiĢtir. Tablo 29. Ülkemizin Kömür Tüketim Projeksiyonu (Bin Ton) Yıllar TaĢkömürü Linyit Yıllar TaĢkömürü Linyit 2008 22.864 98.630 2015 45.366 151.659 2009 25.523 101.488 2016 49.117 162.701 2010 29.688 102.705 2017 54.573 174.559 2011 31.374 113.932 2018 61.733 191.189 2012 35.013 119.233 2019 69.968 202.334 2013 38.451 130.382 2020 81.038 2014 41.814 140.657 Kaynak: ETKB 3.4. Ülkemizde Taşkömürünün Sektörel Kullanımı Ülkemizde taĢkömürü tüketimi sektörler itibari ile Tablo 30‟de verilmiĢtir. Türkiye‟de taĢkömürü tüketiminin büyük bölümü sanayi sektöründe (çimento fabrikaları, Ģeker fabrikaları ve diğer sanayi tesisleri) ve kok fabrikalarında (demir-çelik tesislerinde) gerçekleĢmektedir. 1970 yılında 1,8 milyon ton olan kok fabrikaları (demir-çelik tesisleri) taĢkömürü tüketimi, 1990 yılında 4,7 milyon ton seviyesine kadar çıkmıĢ, 2000‟li yıllarda ise 4 milyon ton/yıl seviyelerinin üzerinde seyretmiĢtir. Demir-çelik sektöründe 2013 yılı taĢkömürü tüketimi 5,57 tonu kok fabrikalarında olmak üzere toplam 6,54 milyon ton olarak gerçekleĢmiĢtir. Çimento sektöründe ise 1970‟li yıllarda 40-50 bin ton/yıl seviyelerinde olan taĢkömürü tüketimi sürekli artan bir trendle 2013 yılında 2,7 milyon ton (Tablo 31) düzeyine kadar çıkmıĢtır. 26 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) Tablo 30. Sektörler Ġtibariyle TaĢkömürü Tüketimi (X 1.000 ton) TÜKETĠCĠLER 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Elektrik Sant. 5.912 6.197 6.361 7.582 10.116 11.854 11.777 Kok Fab. 4.443 5526 4.900 5.322 5.200 5.392 5.571 Ġç Kayıp 184 46 179 47 33 51 429 Toplam 10.539 11.769 11.440 12.951 15.349 17.297 17.777 293 713 928 1.528 1.468 1.430 972 -- 1 72 84 127 121 134 2.666 2.495 2.566 3.027 2.285 2.283 2.769 13 9 6 74 22 13 4 163 -- -- -- 18 19 62 10.848 1.217 1.346 375 165 37 783 865 6.516 7.337 7.527 6.773 10.260 11.330 Toplam 14.849 10.951 12.258 12.615 10.858 14.163 16.054 TOPLAM 25.388 22.720 23.698 25.566 26.207 31.460 33.831 Demir-Çelik Kimya-Petrokimya Çimento ġeker Demir DıĢı Metaller Diğer Sanayi Diğer sektörler-konut Kaynak: ETKB Tablo 31. Çimento Sektöründe Kullanılan Yakıtların Miktarı Yıllar T.kömürü (bin ton) Linyit (bin ton) Petrokok (bin ton) Doğalgaz 10Sm³ Petrol (bin ton) 2006 2.215 1.876 1.946 - - 2007 2.666 1.513 1.471 - - 2008 2.495 2.199 1.862 582 2009 2.566 1.565 2.328 31 22 2010 3.027 1.609 2.156 26 16 2011 2.285 3.145 2.248 35 101 2012 2.283 2.682 2.864 47 169 2013 2.769 2.012 2.885 24 61 Kaynak: ETKB 2013 yılında Türkiye elektrik enerjisi üretiminin %71,1‟lik kısmı termik santrallerden;%24,8‟lik kısmı hidroelektrik santrallerinden sağlanmıĢ olup, rüzgar ve diğer yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı santrallerin toplam üretime katkısı %3,5 olarak gerçekleĢmiĢtir. 2013 yılında gerçekleĢtirilen elektrik enerjisi üretiminin %24,8 hidrolik, %43,8‟i doğal gaz, %25,7‟si kömür, %1,6‟sı sıvı santrallerden sağlanmıĢtır. Kömür içinde taĢkömürünün payı %12,9‟dur (ithal+yerli kömür). Elektrik üretimi için 2013 yılında 26,6 milyon tonu ithal taĢkömürü 1,9 milyon ton yerli taĢkömürü olmak üzere toplam 28,5 milyon ton taĢkömürü+ithal kömürü kullanılmıĢtır. 55 milyon ton da linyit kullanılmıĢtır. Tablo 32‟de 2013 yılına ait Tür27 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) kiye elektrik üretiminde; kurulu güç ve üretim değerleri verilmiĢtir. ġekil 7‟de elektrik üretimindeki kurulu güç, ġekil 9 ve ġekil 10‟da Elektrik üretiminin kaynaklara göre dağılımı verilmiĢtir. Tablo 30. 2013 Yılı Elektrik Üretimini ve Güç Dağılımı Kaynak Türü Taşkömürü İthal Kömür Linyit Asfaltit Çok Yakıtlar Sıvı Yakıt Doğalgaz Hidrolik J. Termal Rüzgâr Yenilenebilir + Atık Toplam Kurulu Güç Kapasitesi (MW) 300,0 3.912,6 8.215,2 135,0 5.041,6 573,3 20.269,9 22.289,1 310,8 2.759,6 236,9 64.044,0 ġekil 9. Elektrik üretiminde Kurulu Güç Elektrik Üretimi (MWh) %Pay Taşkömürü İthal Kömür Linyit Asfaltit Sıvı Yakıt Doğalgaz Hidrolik J. Termal Rüzgâr Diğer 1.727.961,0 29.098.211,0 30.017.917,0 632.070,0 3.890.312,0 104.835.049,0 59.245.768,0 1.273.915,0 7.517.599,0 1.054.471,0 0,7% 12,2% 12,5% 0,3% 1,6% 43,8% 24,8% 0,5% 3,1% 0,4% Toplam 239.293.273,0 100,0% %Pay Kaynak Türü 0,5% 6,1% 12,8% 0,2% 7,9% 0,9% 31,6% 34,8% 0,5% 4,3% 0,4% 100,0% ġekil 10. Elektrik Üretiminde Kaynakların Kullanımı Kaynak:2014 TEİAŞ verilerinden hazırlanmıştır Tablo 33‟de EPDK na kömür kullanarak elektrik üretmeye yönelik lisans baĢvuruları verilmiĢtir. Bu veriler dikkate alındığında dıĢa bağımlı olduğumuz taĢkömüründe ithalat miktarının daha da artacağı görülmektedir. Ġthal Kömür ve ithal fosil yakıtlardan elektrik üretmek otoprodüktör Ģirketler için kısa vadeli karlı bir seçenek olmasına rağmen ülkemizin uzun vadeli yerli kaynakların payını artıran enerjilere yönelmesi önem arz etmektedir. 28 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) Tablo 31. EPDK‟dan Alınan Enerji Üretim Lisans Durumu Yakıt BaĢvuru Ġnceleme ve Uygun Lisans AĢaması Değerlendirme Bulma Verildi Toplam Kurulu Güç Toplamı Kurulu Kurulu Kurulu Kurulu Proje Adedi (MW) Adet Güç Adet Güç Adet Güç Adet Güç (MW) (MW) (MW) (MW) Ġthal Kömür 6 3.874 16 10.062 36 3.908 10 5.079 36 22.923 Linyit 1 30.6 - - 32 306 30 1.649 32 1986 Diğer Kömür - - 3 832 7 - 4 478 7 1.311 TaĢkömürü - - 1 500 3 - 2 51 - 551 Kaynak: DEKTMK 3.5. Taşkömürü Fiyatları 1980‟li yılların ikinci yarısından itibaren, kömür piyasasında baĢlayan rekabet ortamının etkisiyle, sürekli bir düĢüĢ trendine giren kömür fiyatları 1990‟lı yıllarda 40 $/ton bandına oturmuĢtur. Uluslararası petrol karteli konumundaki firmaların kömür piyasasından çekilmeleri, tedarikçi firmaların çeĢitlenmesi sonucu oluĢan daha rekabetçi bir pazar yapısının etkisiyle 1995 yılından itibaren yeniden düĢüĢ trendine giren kömür fiyatları 1999 yılında 27-30 $/ton seviyelerine kadar gerilemiĢ, 2000-2001 yıllarında yaĢanan talep artıĢı nedeniyle tekrar 40 $/ton seviyesine kadar çıkmıĢtır. Özellikle 2003 yılından itibaren koklaĢabilir kömür fiyatları hızla artmıĢtır. 2005 yılında ise koklaĢabilir taĢkömürü fiyatları, FOB, 100$/Ton‟ un üzerinde seyretmiĢ 2006 yılında bu fiyat kendini korumuĢtur. Ancak 2007 yılının son üç ayında petrol fiyatlarının artması ve nakliye fiyatlarının yükselmesi ile kömüre fazla talebin olması fiyatların FOB 15-20 dolar artmasına sebep olmuĢtur.2007 yılında fiyat artıĢları çok daha çarpıtıcıdır. Güney Afrika buhar kömürlerinin 6000 kcal/kg Richard Bay limanı FOB teslim fiyatı 111,25 ABD doları/ton düzeyine kadar çıkmıĢtır. Dünyanın en büyük kömür üretici olan Avustralya ile en büyük alıcısı Japonya arasındaki 2008 yılı görüĢmelerinde yeni sözleĢme ile koklaĢabilir 0-10 mm. kömürlerin 2008 yılı için satıĢ fiyatı 325 $/ton fiyatlara kadar yükselmiĢtir. Ancak, 2008 yılının son üç ayı içinde dünyada meydana gelen mali kriz nedeni ile petrol fiyatları 150 $/ton fiyatlardan 40 $/ton fiyatlara kadar gerilemiĢ ve navlun fiyatları aĢırı düĢmüĢtür. Ekonomik ve mali kriz nedeni ile tüketimin azalması birçok sektörde üretimi kısıtlamaya hatta üretimin durmasına vesile olmuĢtur. Global krizin etkilerinin sona ermemesine rağmen 2009 yılında 170-190 $/ton (FOB)‟a kadar düĢen kömür fiyatları 2010 yılında 190-210 $/ton (FOB) arasında gerçekleĢmiĢ 2011 yılının ilk çeyreğinde oluĢan sözleĢmelerde ise 225 $/ton olarak gerçekleĢmiĢtir. Avustralya çıkıĢlı Termal kömürde ise 2010 yılı fiyatları 100-120 $/ton (FOB) ve 2011 yılı ilk çeyreğinde 130 $/ton (FOB olarak gerçekleĢirken Güney Afrika Richard Bay Limanından 29 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) ihraç edilen buhar kömürünün 2010 yılı 100-110 $/ton(CIF) ve 2011 yılı 125-130 $/ton(CIF) fiyatları oluĢmuĢtur. Spot piyasada ise bu rakamların çok üstünde fiyatlar oluĢmaktadır. 2011 yılı için ABD‟nin kısıtlı imkânlarını tam kapasiteye yakın kullanması koklaĢabilir kömür piyasasının emniyet vanası olarak görülmektedir. Ayrıca Çin‟in koklaĢabilir kömür açıklarının bir kısmını Moğolistan‟dan karĢılamaya baĢlaması denge unsurlarından biridir. Kömür ticaretinde önemli maliyetlerden biri olan navlun ücretleri kriz öncesi 40-60$ seviyelerinden 20-40$ seviyelerine daha sonra ise 15-25$ seviyelerine düĢmüĢtür. Tablo 37 ve Tablo 38‟de 2014 yılı önemli taĢkömürü sevkiyat limanlarındaki ortalama buhar kömürü ve koklaĢabilir kömür fiyatları verilmiĢtir. 2015 yılının ilk üç ay oluĢan ortalama koklaĢabilir kömür fiyatları ise Avustralya 105$/t(fob), US Coast 110$/t(fob) Ģeklindedir. 2013 yılı ortalamasının bu rakamların üzerinde geçekleĢmesi beklenmektedir. Tablo 32. 2014 Yılı Önemli TaĢkömürü Sevkiyat Limanlarındaki Buhar Kömürü Fiyatları Ortalama Fiyat Cif ARA (6.000 k.cal) Fob Richards Bay (6.000 k.cal) Cif Marmara (6.000 k.cal) Cif Ġskenderun (6.000 k.cal) 75,36 73,47 94,04 88,54 Tablo 33. 2014 Yılı Önemli TaĢkömürü Sevkiyat Limanlarındaki KoklaĢabilir Kömür Fiyatları Ortalama Fiyat Fob Australia Cif Japan Cfr North China Cif East Coasth India 121,11 136,38 131,23 137,21 Fob Hampton Roads (DüĢük Uçucu) Fob Hampton Roads (Yüksek Uçucu) 122,29 118,02 Tablo 36‟ da Japonya ve Avrupa Birliğinin koklaĢabilir Kömür ithalatında oluĢan yıllık ortalama fiyatlar, yine Tablo 37‟ de Japonya ve AB‟nin termal kömür ithalatında oluĢan ortalama fiyatlar (CIF, US$/t) olarak verilmiĢtir. 30 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) Tablo 34. AB ve Japonya KoklaĢabilir Kömür Ġthalatı Yıllık Ort. Fiyatları (CIF,US$/t) Ġhracatçı ülke 2000 Japonya 39,01 45,46 52,69 43,62 37,12 ---- Avustralya Kanada ABD Rusya Çin Polonya 2008 AB 45,45 45,92 52,91 42,02 ---50,43 Japonya 206,71 234,34 308,56 250,90 256,42 ----- 2009 AB 220,54 220,91 175,35 147,83 ---245,85 Japonya 193,65 221,77 246,05 189,24 200,21 ----- 2010 AB 243,76 223,39 160,22 108,78 ---137,24 Japonya 170.10 191,97 208,24 185,00 154,71 …….. AB 213,42 205,20 191,43 128,15 …… 194,36 Tablo 35. AB ve Japonya Termal Kömür Ġthalatı Yıllık Ortalama Fiyatları(CIF,US$/t) 2000 2008 2009 2010 Japonya Avrupa Japonya Avrupa Japonya Avrupa Japonya Avrupa Avustralya 34,59 39,04 127,23 184,75 113,06 149,29 111,12 197,74 Kanada 34,72 ----- 125,52 ------ 103,92 ------ 107,80 … ABD 45,49 41,07 151,26 138,40 820,10 107,28 84,43 117,46 Rusya 30,68 33,59 121,34 131,62 104,35 91,25 106,42 97,66 Çin 33,69 31,45 124,10 161,12 123,05 566,64 112,29 …. Polonya ------ 35,30 -------- 156,01 ------- 114,58 ---- 104,06 Kolombiya -------- 34,22 --------- 138,32 -------- 94,76 ----- 95,84 G.Afr. Cum. 35,82 33,83 105,49 142,07 87,62 95,66 107,07 98,50 Tablo 38 „da ise önemli kömür ihracatçısı ülkelerin ihracat limanı teslimi koklaĢabilir ve buhar kömürü ortalama fiyatları verilmiĢtir. Tablo 36. Önemli Kömür Ġthalatçısı Ülkelerin Yıllık Ortalama Kömür Fiyatlar (FOB,US$/T) 2000 2008 2010 Buhar KoklaĢabilir Buhar KoklaĢabilir Buhar KoklaĢabilir Avustralya Kanada Endonezya 24,72 24,99 29,60 31,64 34,01 --- 103,23 97,37 115,48 193,79 209,51 --- 88,54 95,97 71,01 171,76 212,01 …. Güney Afrika 22,63 --- 88,19 --- 91,26 …. Kolombiya ABD 26,99 --- --41,99 120,27 --- --157,59 77,31 71,63 …. 160,32 31 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) Kurumumuz müĢterilerinden ERDEMĠR ise kurumumuzun rödevanslı sahalarından 2007 yılında (ERDEMĠR teslim) 98 $/ton fiyatla kömür almakta iken 2008 yılında (ERDEMĠR teslim) 195 $/ton fiyatla kömür satın almıĢtır. Kurumumuzdan demir-çelik üreticileri Kardemir ve Erdemir‟e yapılan koklaĢabilir kömürün fiyatları Tablo 39‟da verilmiĢtir. Tablo 37. TTK Demir-Çelik Sektörü Ortalama SatıĢ Fiyatları Yıllar 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 KARDEMĠR ($/Ton) 107 109 110 165 158 136 184 165 140,66 ERDEMĠR ($/Ton) 109 0 108 186 172 121 172 128,5 - Kurumumuz üretimi kömürlerin satıĢ fiyatları satıcı ve nakliye masrafları dâhil edildiğinde dünya kömür fiyatları ile örtüĢmektedir. Tablo 40‟da Ülkemizin taĢkömürü ithalatında oluĢan fiyatlar (US$/tce) olarak verilmiĢtir. Tablo 38. Türkiye‟nin TaĢkömürü Ġthalat Fiyatları (US$/tce) TÜRKĠYE 1990 2000 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Termal(elektrik) 31,85 50,45 86,87 97,12 Termal (sanayi) 79,67 53,26 79,99 115,02 152,51 139,04 137,83 142,56 161,45 KoklaĢabilir 82,07 80,19 161,57 200,52 258,70 269,73 272,13 254,23 268,97 113,22 112,43 127,32 131,08 135,91 Kaynak: IEA KoklaĢabilir kömür fiyatlarının son dönemde hızla arttığı süreçte Kurumumuz Havzamıza yakın Erdemir ve Kardemir‟e sağladığı koklaĢabilir kömür fiyatında makul ve tedrici bir politika izlemiĢtir. Fiyatların 200 $/ton‟u aĢtığı ve kömür tedarikinde sıkıntı yaĢandığı dönemlerde artıĢ makul bir trend biçiminde olmuĢtur. Avustralya Ekonomik Kaynaklar Bürosu (ABARE) tarafından çeĢitli taĢkömürü türlerine yönelik fiyat tahminleri Tablo 41‟de verilmiĢtir. 32 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) Tablo 39. Global Piyasa Fiyat Tahmini 2010* 2011* 2012* 2013* 2014* 2015* Hard coking 147 238 255 226 204 189 Semi-hard coking 134 215 226 190 167 150 Semi-soft coking 104 175 187 154 136 118 LV PCI 110 181 191 158 139 122 Thermal 77 115 107 95 93 91 Kaynak - CBA Global Market Research 23 November 2010 ABARE 2010 *Tahmin Yine 2013 yılı baĢında yatırım Ģirketleri, bankalar ve kömür konusunda söz sahibi kuruluĢların ortalama koklaĢabilir kömür fiyat tahminleri Tablo 42 de verilmiĢtir. Tablo 40. Global Piyasa Ortalama KoklaĢabilir Kömür Fiyat Tahminleri 2. çeyrek 2013 3.çeyrek Tahminlerin ortalaması 172 Maksimum Minimum 4.çeyrek 2013 2014 2015 Uzun Vade 182 181 175 187 190 173 180 190 190 185 213 215 200 165 175 175 165 165 160 155 4. TTK’NIN SEKTÖR İÇİNDEKİ YERİ 4.1. Üretim Yönünden Kömür ithalatının ivme kazanmaya baĢladığı 1980‟li yılların baĢında ülke toplam taĢkömürü tüketiminin %80‟i, sonlarına doğru ise %45‟i yerli kaynaklardan karĢılanırken, 2013 yılında 33.831.000 ton olarak gerçekleĢen taĢkömürü tüketiminin sadece %5,8‟i yerli kaynaklardan (TTK ve havza üretiminden) karĢılanmıĢtır. 4.2. Tüketimi Karşılama Açısından TTK taĢkömürü satıĢlarında, kullanıcı profillerinde ve satıĢ miktarlarında önemli değiĢimler olmuĢtur. 1960‟lı yıllarda önemli taĢkömürü tüketicileri; demir-çelik tesisleri, Çatalağzı Termik Elektrik Santrali (ÇATES) ve hava gazı fabrikalarının birlikte değerlendirildiği enerji sektörü, demiryolu ve denizyolu iĢletmelerine yapılan satıĢların yer aldığı ulaĢtırma sektörü olarak sıralanmaktadır. 33 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) TTK taĢkömürü satıĢlarında iki önemli pazar olan demir-çelik ve enerji sektörüne yapılan satıĢlarda da önemli değiĢim yaĢanmıĢtır. ġekil 9‟da verilen grafik izlendiğinde, 1965-1989 yılları arasında demir-çelik sektörüne yapılan satıĢların 1,5-2 milyon ton/yıl arasında seyrettiği görülmektedir. ġekil 11. TTK Sektörel TaĢkömürü SatıĢları 5.000.000 4.500.000 4.000.000 Ton 3.500.000 3.000.000 TOPLAM 2.500.000 Muhtelif-Teshin 2.000.000 Enerji (ÇATES) 1.500.000 Demir-Çelik 1.000.000 500.000 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 1982 yılından sonra, demir-çelik fabrikalarında yaĢanan kapasite artıĢı ve paralelinde ortaya çıkan koklaĢabilir kömür talebinin TTK tarafından karĢılanamaması sonucu ithal kömüre yönelinmesi, bu sektöre yapılan satıĢların azalmasına neden olmuĢtur. 1998 yılında 189 bin ton‟a kadar gerileyen demir-çelik sektörüne yapılan satıĢlar, özellikle KARDEMĠR Aġ‟nin artan talebi doğrultusunda, 2014 yılında 500 bin ton‟a yaklaĢmıĢtır. Tablo 41. 2008-2014 Yılları Sektörler Ġtibariyle SatıĢlar SEKTÖRLER Demir-Çelik (Kardemir, Erdemir) Enerji (ÇATES) MuhtelifTeshin TOPLAM 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 TTK 359.918 419.139 498.640 429.126 416.418 431.864 455.964 Rödövans -- -- -- -- -- -- -- Toplam 359.918 419.139 498.640 429.126 416.418 431.864 455.964 962.416 1.108.615 1.023.558 947.215 835.061 750.086 709.173 TTK Rödövans -- -- -- -- -- Toplam 1.628.146 1.168.796 1.023.558 665.730 60.181 947.215 835.061 750.086 709.173 TTK 231.505 228.023 246.714 185.731 157.191 132.428 146.370 Rödövans -- -- -- -- -- -- -- Toplam 231.505 228.023 246.714 185.731 157.191 132.428 146.370 TTK 1.553.839 1.755.777 1.768.912 1.562.072 1.408.670 1.314.378 1.311.507 Rödövans Toplam 665.730 60.180 -- -- -- -- -- 2.219.569 1.815.957 1.768.912 1.562.072 1.408.670 1.314.378 1.311.507 34 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) Tablo 42. Kardemir ve Erdemir‟e Yapılan KoklaĢabilir TaĢkömürü SatıĢları KARDEMĠR ERDEMĠR TOPLAM (Ton) (Ton) (Ton) 2005 220.678 53.058 273.736 2006 292.926 - 292.926 2007 322.428 24.586 347.014 2008 286.599 9.252 295.851 2009 418.139 1.000 419.139 2010 451.980 46.660 498.640 2011 388.751 40.3744 429.125 2012 360.644 55.773 416.417 2013 367.530 64.334 431.864 2014 395.689 60.275 455.964 1990 yılında Demir-Çelik sektörüne yılda 1,3 milyon ton kömür satılırken 1995 yılında 650 bin tona, 2000 yılında 350 bin tona, 2008 yılında ise 300 bin tonun altına düĢmüĢtür. 2013 yılında ise 431 bin ton olup 2014 yılında 455 bin ton satıĢ gerçekleĢmiĢtir. Bilindiği üzere ülkemiz demir- çelik sektörünün yıllık 5-5,5 milyon ton kömür ihtiyacının önemli bir kısmı 1-1,2 milyar $ döviz ödenerek ithal yolu ile karĢılanmaktadır. Mevcut durumda Kurumumuzca üretilen koklaĢabilir taĢkömürünün ülkemizdeki pazar payı % 8-10 civarında olup oldukça düĢüktür. Son dönemde dünya kömür fiyatlarındaki önemli artıĢlar TTK kömürünü daha cazip hale getirmiĢtir Türkiye TaĢkömürü Kurumu lehine değiĢen bu konjonktüre göre pazarlama politikalarında değiĢiklikler öngörülmüĢtür. Kurumun hedef üretimindeki Pazar politikası ağırlıklı olarak demir-çelik sektörüne yöneliktir. TTK‟ da üretimi artırma çalıĢmalarına paralel olarak yürütülen kömür hazırlama tesisleri ile ilgili çalıĢmaların hayata geçirilmesi ile baĢta demir-çelik sektörü olmak üzere, taĢkömürü kullanıcılarının aradıkları niteliklerde kömür üretmek mümkün olacaktır. Kurum yeni kömür yıkama modelini hizmet alımı yoluyla gerçekleĢtirmektedir. Bu kapsamda 3 büyük müessesemiz olan Karadon, Kozlu ve Üzülmez TĠM tüvenan kömürlerinin bu müesseselerde kurulan lavvarlarda hizmet alımı yolu ile yıkattırılmasına baĢlanmıĢtır. Böylece yıkama maliyetlerinin düĢürülmesi yanında, lavvar randımanlarının arttırılması, piyasanın istediği niteliklerde ve özellikle metalürjik kömür üretimine yönelik ürün elde edilmesi sağlanmıĢtır. Yapılan bu çalıĢmalar ile üretilen taĢkömürlerinin büyük bir kısmı demir-çelik sektöründe değerlendirilecektir. 35 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) 5. TEŞEBBÜSÜN YERLİ VE ULUSLAR ARASI RAKİPLERİYLE KARŞILAŞTIRILMASI 5.1. Üretim Dünya taĢkömürü ihracatının %33‟ ünü 8 büyük Ģirket gerçekleĢtirirken, dünya üretiminin %25‟ ini ilk 10 büyük üretici gerçekleĢtirmektedir. Kurumumuz 2013 yılındaki 1.31 milyon ton üretimi ile dünya taĢkömürü üretiminin % 0,018‟ini üretmektedir. Havzada ise dünya üretiminin% 0,025‟i üretilmektedir. Dünyadaki büyük taĢkömürü üreticileri Tablo 45‟de verilmiĢtir. Tablo 43. 2009 Yılı Büyük TaĢkömürü Üreticileri Üretim 2009 (Milyon Ton) Ġhracat (Milyon Ton) 431 0 221 22 Shenhua 254 26 Rio Tinto 140 35 Datong Coal 125 BÜYÜK TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠCĠLERĠ Coal Ġndia Peabady Energy ABD Arc Coal Ġnc. 114 0 Venezüella, Kolombiya) 96 40 China Coal 109 27 96 28 105 81 USA Anglo Coal(G.Africa Cum., Avustralya, SUEK(Rusya)(2008 Rakamları BHP-Billiton Pic.(G.Africa Cum.,Avustralya ABD,Ġndenozya,Kolombiya) RWE Power 100 Xstra Pic.(Avustralya,G.Africa Cum., 77 Kolombiya) 59 36 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) 5.2. Maliyetler Kurumumuz maliyetleri jeolojik Ģartların tam mekanizasyona izin vermemesi ve yoğun iĢgücü ihtiyacından dolayı yüksek olmaktadır. Maliyetler içindeki en önemli payı iĢçilik oluĢturmaktadır. Önümüzdeki dönemde ĠĢgücünün rehabilitasyonu, randımanı artırıcı çalıĢmalar ve modernizasyon çalıĢmalarının tamamlanması sonucu üretimin artırılması ve maliyetlerin düĢürülmesi hedeflenmektedir. Diğer taraftan Kurumda havza Ģartlarına uygun baĢlangıçta dik damarlarda olmak üzere pilot çapta üretimde mekanizasyona yönelik çalıĢmalar baĢlatılmıĢ ve baĢarılı olunmuĢtur. Havza çapında yaygınlaĢtırılması planlanmıĢ olup bu çalıĢmalar ile maliyetlerin düĢürülmesi hedeflenmiĢtir. Birbirine bağlı bu çalıĢmaların tamamlanması ile Kurumun hazineye olan yükünün kademeli olarak azaltılarak maliyetlerle satıĢ fiyatlarının baĢa baĢnoktasına ulaĢması hedeflenmektedir. Tablo 46‟da Kurumumuz 2009-2014 yılları gerçekleĢen ticari maliyetleri verilmiĢtir. Tablo 44. 2009-2014 Yılları Ticari Maliyetler 2009 2010 2011 2012 2013 2014 GerçekleĢen GerçekleĢen GerçekleĢen GerçekleĢen GerçekleĢen GerçekleĢen Tutar % Tutar % Tutar % Tutar % Tutar % Tutar % Malzeme 58.606 9,02 68.664 9,48 72.454 9,60 78.227 9,73 70.587 8,67 67.598 7,86 Hizmet Alımı 17.226 2,65 39.837 5,50 15.137 2,01 17.848 2,22 22.633 2,78 48.780 5,67 ĠĢçilik 441.637 67,95 471.504 65,11 497.180 65,87 519.207 64,58 503.071 61,80 517.384 60,16 Memur 58.981 9,08 63.278 8,74 69.657 9,23 55.796 6,94 79.380 9,75 94.803 11,02 Elektrik 24.965 3,84 30.460 4,21 26.963 3,57 32.159 4,00 34.113 4,19 33.518 3,90 Amortisman 15.853 2,44 23.094 3,19 27.287 3,62 39.475 4,91 40.056 4,92 45.807 5,33 Diğer 6.866 1,05 9.960 1,38 22.498 2,98 19.135 2,38 33.136 4,06 14.418 1,68 Olağan ve OlağandıĢı Gelir Gider Farkı 25.782 3,97 17.445 2,39 23.633 3,13 42.128 5,24 31.182 3,83 37.768 4,39 Toplam 649.916 100 723.934 100 754.809 100 803.975 100 814.163 100 860.076 100 Giderler 37 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) Tablo 47‟de dünyadaki önemli kömür havzalarındaki (açık iĢletme ve yer altı iĢletmeleri) buhar kömürü ve koklaĢabilir kömürlerin üretim taĢıma ve sigorta dâhil (CIF) maliyetleri verilmiĢtir. Tablo 45. Dünyada Önemli TaĢkömürü Havzaları ve Maliyetler Ülke Bölge/ Üretim Yöntemi Ocaktan Çıkarma Maliyeti ($/ton) Yurt içinde TaĢıma ($/ton) Liman yükleme Maliyeti ($/ton) Deniz Yoluyla Toplam maTaĢıma maliliyet yeti ($/ton) ($/ton) Buhar Kömürü Queeensland (Açık iĢletme) 14-42 6-14 2-3 22 44-81 NewSouthWals (Yer altı) 25-40 3-10 2-3 26 56-79 Güney Afrika Açık ĠĢletme 16-28 6-10 1,5-2 16 38-56 Kolombiya Açık ĠĢletme 22-26 2-3 3-5 15 42-49 Rusya Açık ĠĢletme 16-20 24-26 2-3 14** 56-63 (60-68) Endonezya Açık ĠĢletme 16-33 2-7 2-4,5 17 37-61 Venezüella Açık ĠĢletme 18-22 7-9 3-5 19 47-53 Avustralya KoklaĢabilir kömür Avustralya Queeensland (Yer altı) 29-43 8-10 2-3 22 61-78 Queeensland (Açık iĢletme) 26-36 6-9 2-3 22 56-70 NewSouthWals (Yer altı) 26-52 4-6 2-3 26 58-87 NewSouthWals (Yer altı) 29-35 5-7 2-3 26 62-71 38-43 33-35 4-6 24 99-110 40-80 20-30 3-4 14** 77-128 Kanada ABD Yer altı iĢletmesi Kaynak: World Market for HardCoal 38 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) 6. SONUÇ Ülkelerin geliĢmesinde, insan yaĢamında ve enerji hammaddeleri içerisinde önemli bir yere sahip olan kömür, dünya üzerinde geniĢ bir coğrafyaya yayılmıĢ büyük rezervlere ve geniĢ tüketim alanlarına sahiptir. Bir trilyon ton civarında olduğu tahmin edilen dünya görünür kömür rezervlerinin yaklaĢık % 40‟ı (403 milyar ton) taĢkömürü rezervidir. Rezervlerin yaygın olmasının yanı sıra, kömür elliden fazla ülkede üretilmektedir. 2013 yılı sonu itibari ile dünyada üretilen toplam taĢkömürü miktarı 6,9 milyar ton olup, bu toplamın 1.003 milyon tonu koklaĢabilir taĢkömürü, 5.979 milyon tonu ısıl amaçlı olarak kullanılmaktadır. Üretilen taĢkömürünün büyük bir kısmı üretildiği ülkelerde tüketilmekte, dünya toplam taĢkömürü üretiminin yaklaĢık %18,8‟i (2013 yılında 1.327 milyon ton) uluslararası piyasada ticarete konu olmaktadır. 2013 yılında uluslararası piyasaya sunulan taĢkömürünün %77‟si buhar kömürü, %23‟ü ise koklaĢabilir kömürdür. Dünyada üretilen koklaĢabilir taĢkömürünün % 30‟u ticarete konu olmakta ve ülkemizde bu miktar içinde ithalatıyla %2 paya sahiptir. Kömürün; - Dünya üzerinde yaygın olarak bulunması ve üretilmesi, - Kullanım-depolama ve taĢıma açısından emniyetli yakıt olması, - GeliĢen temiz kömür teknolojileri ile çevresel etkilerinin en aza indirilmesi, Diğer fosil yakıtlara (petrol ve doğal gaz) göre politik çekiĢmelerden uzak daha az riskli bölgelerde üretiliyor ve tükenme ömürleri açısından daha fazla ömre sahip olması vazgeçilmez bir enerji kaynağı olduğu sonucunu doğurmaktadır. Gerek üretimi ve hazırlanması aĢamasında yarattığı ekonomik değer ve istihdam imkânları ve gerekse ticareti, taĢınması ve tüketilmesi aĢamalarında yarattığı katma değer ile kömür dünya ekonomisinde önemli bir yere sahiptir. Özellikle yarattığı istihdam imkânları ve tedarik güvenliği açısından kömür madenciliği, ekonomik iĢletmecilik yapılamayan ve üretim maliyetleri uluslararası kömür fiyatlarıyla rekabet etme Ģansı olmayan ülkelerde, devlet desteği (sübvansiyonlar) ile sürdürülmektedir. Dünya taĢkömürü madenciliğinde önemli yeri olan ve taĢkömürü üretimini sübvansiyonlarla sürdüren Çin, Polonya, Rusya, Ukrayna gibi ülkeler, sübvansiyonları azaltmak veya tamamen kaldırmak amacıyla taĢkömürü sektöründe yeniden yapılanma çalıĢmalarını hızla sürdürmektedirler. Yeniden yapılanma çalıĢmaları; Çin‟de, iĢ güvenliği açısından emniyetli olmayan ufak yerel ocakların kapatılarak devlet kontrolünde büyük ve mekanize üretim iĢletmelerine konsantre olunması, diğer ülkelerde ise devlet eliyle üretim yapılan sektörün özelleĢtirme altyapısının oluĢturulması Ģeklinde sürdürülmektedir. GeliĢmiĢ ülkeler açısından bakıldığında; Japonya bir Ar-Ge ocağı dıĢında tüm ocaklarını kapatarak üretim faaliyetlerini durdurmuĢ, bu araĢtırma ocağındaki yıllık 700 bin ton civarındaki üretimi ocak yakınındaki termik santral da değerlendirerek sübvanse etmektedir. AB ülkeleri rezervlere eriĢimi ve arz güvenliğini sağlamak amacıyla, birlik fonlarından sağladıkları yardımlarla, bir plan dâhilinde azaltarak taĢkömürü üretimlerini sürdürmektedirler. GeliĢmiĢ ülkelerde zarar eden iĢletmelerde kömür üretiminin ısrarla sürdürülmesinin bir baĢka nedeni ise bu ülkelerin (Almanya, Ġngiltere, Japonya örneklerinde olduğu gibi) ileri düzeyde 39 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) geliĢmiĢ maden ekipman ve makineleri endüstrisine sahip olmalarıdır. Avustralya, Kolombiya, G. Afrika ve Endonezya gibi ülkelerde kömür önemli bir “ihraç malı” olarak ekonomilerine olumlu katkıda bulunurken, çoğu geliĢmekte olan ülkelerde kömür madenciliği yarattığı geniĢ, doğrudan ve dolaylı istihdam imkânları nedeni ile kırsal kesimlerde yaĢanan iĢsizlik ve yoksullukla mücadele için önemli bir kaynak olarak kullanılmaktadır. Hem geliĢmiĢ hem de geliĢmekte olan ülkelerde, elektrik enerjisi ve çelik üretimindeki vazgeçilmez konumu nedeniyle kömür, sürdürülebilir kalkınma planlarında ve enerji planlamalarında önemli bir yer almaktadır. Ülkemiz açısından bakıldığında, toplam taĢkömürü rezervlerimiz dünya taĢkömürü rezervleri ile kıyaslandığında %0.13‟lük bir payla önemsiz miktardadır. Toplam taĢkömürü rezervlerimiz Çin‟in bir yıllık üretiminden az olmakla birlikte, ülkemizin mevcut ve muhtemel taĢkömürü tüketim değerleri dikkate alındığında, taĢkömürü varlığımızın azımsanacak bir değerde olmadığı görülmektedir. 1980‟li yıllara kadar, baĢta demir-çelik sektörü olmak üzere, ülkemiz taĢkömürü ihtiyacının tamamına yakınını karĢılayan havza, artan ülke taĢkömürü talebi karĢısında gerekli üretim yapısının oluĢturulamaması sonucunda, ülke ihtiyacına cevap veremez hale gelmiĢtir. Günümüzde ülke taĢkömürü ihtiyacının yalnızca %5,1‟i havza üretiminden karĢılanabilmektedir. 1973 yılında 16 bin ton gibi sembolik bir miktarla baĢlayan taĢkömürü ithalatı, 10 yıllık bir süreçte 1.5 milyon ton/yıl seviyesinin üzerine çıkmıĢ, hızlı bir artıĢ trendi ile 2009 yılında 20,3 milyon ton seviyelerine kadar ulaĢmıĢtır. Kömür ithalatına ödenen döviz miktarı ise 2006‟da 2.027 milyon $, 2007‟de 2.049 milyon $ olmuĢtur. Ülkemizin baĢta petrol olmak üzere fosil enerji kaynaklarında dıĢa bağımlılığı sürekli artmakta, toplam ülke ithalatı içerisinde en önemli pay bu kaynaklara ayrılmaktadır. Ġzlenen enerji politikaları neticesinde ülkemizin enerji tüketiminde dıĢa bağımlılık payı %70‟ler seviyesine kadar çıkmıĢtır. Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesinin “Ülkemizin en büyük sorunlarından birisi, enerjide dıĢa bağımlılığımızın sürekli artmasıdır. 2007 yılında enerji talebinin karĢılanmasında %90 oranında fosil yakıtlar kullanılmıĢtır. Fosil kaynaklarda doğal gazda %98, petrolde %94 kömürde %49 oranında dıĢa bağımlı durumdayız. Yerli kaynaklarımızdan en fazla kömür kaynağına sahip olduğumuz ve kaynaklarımızın daha düĢük kalori ve yüksek nem ve kül içeriğine sahip linyitlerden oluĢtuğu dikkate alındığında kendi kaynaklarımızın özelliklerine uygun verimli, çevre dostu ekonomik temiz kömür teknolojilerinin geliĢtirilmesi, bu alanda yetiĢmiĢ insan gücü ve finans kaynaklarının artırılmasının önemini ortaya çıkarmaktadır.” Tespit- önerilerinin yanında yenilenebilir enerjideki potansiyelimizin (hidrolik ve rüzgar) kullanımının programlı Ģekilde artırılması çevresel faktörlerin yanında enerji maliyetleri, dıĢa bağımlılık ve enerji istikrarı konularında yararlı olacaktır. Yerli üretim ve ithalat bir ikilem olarak görülmemektedir. Artan talebin yerli üretimle karĢılanamaması, doğal olarak, taĢkömürü tüketicilerini ithal kömüre yönlendirmektedir. Ancak, son iki yıl içerisinde uluslararası kömür pazarında yaĢanan geliĢmeler, tedarik güçlükleri ve aĢırı yükselen kömür fiyatları yerli üretimin önemini bir kez daha ön plana çıkartmıĢtır. Enerji, çimento ve diğer sanayi sektöründe kömüre alternatif bulmak kolay iken, entegre demir-çelik tesislerinde kömür alternatifsiz hammadde konumunu korumaktadır. Bu nedenle yerli demir-çelik endüstrisinin koklaĢabilir ve PCI kömür ihtiyacının tamamı olmasa bile önemli kısmının yerli kaynaklardan karĢılanması önem arz etmektedir. Konjonktürel geliĢmelere uyum sağlayabilmek için Zonguldak TaĢkömürü Havzası‟nda üretim faaliyetleri, AB ül- 40 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) kelerinde olduğu gibi “rezervlere eriĢim” ve “arz güvenliği” konularına önem verilerek ve gerekli yatırımlar yapılarak sürdürülmeli ve teĢvik edilmelidir. Son yıllarda derin kuyu projelerinin hayata geçirilmesi ile “rezervlere eriĢim” konusunda önemli adımlar atılmıĢtır. GecikmiĢ ana kat hazırlıklarının müteahhit marifetiyle sürdürülmesi uygulamasının baĢlatılması ile ele alınan rezervler kısa süre içerisinde üretime alınabilecektir. Üretim artırma çalıĢmalarına paralel olarak yürütülen kömür hazırlama tesisleri ile ilgili çalıĢmaların hayata geçirilmesi ile baĢta demir-çelik sektörü olmak üzere, taĢkömürü kullanıcılarının aradıkları niteliklerde kömür yıkamak mümkün olacaktır. TTK‟ nın yüksek ticari maliyeti içerisindeki en önemli payın iĢçilik giderlerine ait olması, zararın azaltılması çalıĢmalarında iĢçilik verimlerinin arttırılması ve Kurumun asli görevi olan kömür üretimi dıĢındaki faaliyetlerde hizmet alımı uygulamasının yaygınlaĢtırılması önem arz etmektedir. Kurumda devam eden ve hazırlık aĢamasındaki projelerin gerçekleĢtirilmesi ile 1) Devreye alınan derin kuyular ve sürdürülmekte olan ana kat hazırlıklarının tamamlanması ile ana alt yapı hazırlıkları gelecek 30 yıl hizmet verecektir. 2) TTK tarafından 5 milyon ton, özel sektörce 5 milyon ton olmak üzere, toplam 10 milyon ton/yıl üretim gerçekleĢtirilecektir. 3) 4 milyon tonun üzerinde koklaĢabilir kömür üretilerek ülkemiz Demir-Çelik sektörü ihtiyacının büyük bir kısmı havzadan karĢılanabilecek ve bu sektörde dıĢa bağımlılık azaltılacaktır. 4) Yeniden yapılandırma çalıĢmaları birbirini tamamlayıcı niteliktedir. Tüm bu çalıĢmalar sonucunda Hazineye olan yükümüz azaltılarak baĢa baĢ noktasına ulaĢılacaktır. 41 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.) KAYNAK BP (British Petroleum). 2014. Statistical Review of World Energy. June 2014. ETKB (Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı) 2013 Yılı Genel Enerji Dengesi. IEA (International Energy Agency). 2014c. Coal Information 2014. Paris. IEA, Key World Energy Statistics,2014 TÜĠK (Türkiye Ġstatistik Kurumu). 2013. YPK (Yüksek Planlama Kurulu). 2009. Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji Belgesi, Mayıs 2009. IEA/OECD Coal Ġnfarmation Report,1983(DPT 2001 VIII. 5 Yıllık Kalkınma Planı, ÖĠK Raporu) Mervit RD, Coal Exploration, Mine Planing and Development(DPT 2001 VIII. 5 Yıllık Kalkınma Planı, ÖĠK Raporu) World Coal Org VDKI World Market for Hard Coal TTK Verileri Abare.gov.au-ABARE data DEKTMK TEĠAġ 42 Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)