türkiye ekonomisi - soft bilgi işlem danışmanlık ve ticaret a.ş.
Transkript
türkiye ekonomisi - soft bilgi işlem danışmanlık ve ticaret a.ş.
1 Son Gelişmelerle TÜRKİYE TÜRKİYE EKONOMİSİ EKONOMİSİ Deniz Gökçe Ocak 2005 2 ÇEYREKLER İTİBARIYLA REEL BÜYÜME 14.4 15 14.9 12.6 11.5 11.9 10 8.3 8.7 6.3 6.1 7.9 5 5.6 3.3 3.2 3.4 5.4 4.0 9.5 9.5 9.1 8.2 7.0 8.5 8.7 8.0 4.5 6.5 7.9 7.8 5.6 4.1 5.1 -1.3 -0.5 -1.8 7.2 7.8 7.9 4.2 5.6 5.4 -0.2 4.7 3.6 0.6 -1.3 -0.9 -5 7.4 7.2 2.6 1.5 0 10.4 10.0 11.1 12.4 0.4 -3.7 -3.3 -4.9 -4.7 -6.9 -7.6 -8.7 -10 -9.1 -7.9 -9.7 -12.3 -12.3 2004-I 2003-I 2002-I 2001-I 2000-I 1999-I 1998-I 1997-I 1996-I 1995-I 1994-I 1993-I 1992-I 1991-I 1990-I 1989-I 1988-I -15 1 3 GSMH VE KİŞİ BAŞINA GSMH (milyar ABD doları) 350 (ABD DOLARI) 5000 Toplam GSMH Kişi başına GSMH 4500 300 4000 250 3500 3000 200 2500 150 2000 1500 100 1000 50 500 0 0 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 (Üç aylık,%)4 GSYİH BİLEŞENLERİ 20 Tarım Sanayi İnşaat+Hizmetler 15 10 5 0 -5 -10 2004-II 2003-IV 2003-II 2002-IV 2002-II 2001-IV 2001-II 2000-IV 2000-II 1999-IV 1999-II 1998-IV 1998-II 1997-IV 1997-II 1996-IV 1996-II -15 2 2004-III GSMH BİLEŞENLERİ 2004-I 2003-III 2003-I 2002-III 2002-I 2001-III 2001-I 2000-III 2000-I 1999-III 1999-I 1998-III 1998-I 1997-III 1997-I -10 1996-III 1996-I 1998-4 1998-3 1998-2 1998-1 1997-4 1997-3 1997-2 1997-1 1996-4 1996-3 1996-2 1996-1 1995-4 1995-3 1995-2 1995-1 1994-4 1994-3 1994-2 1994-1 1993-4 1993-3 1993-2 1993-1 2004-2 2004-1 2003-4 2003-3 2003-2 2003-1 2002-4 2002-3 2002-2 2002-1 2001-4 2001-3 2001-2 2001-1 2000-4 2000-3 2000-2 2000-1 KRİZLER VE BÜYÜME 5 (3 aylık büyüme oranları,%) 1993-1999 2000-2003 15 15 10 5 0 0 -5 -10 -15 -15 (Tüketim, üç aylık, % değişim)6 16.4 15 10 5 0 -5 Özel Tüketim Kamu Tüketimi -15 3 (Yatırım, üç aylık reel % değişim)7 GSMH BİLEŞENLERİ 68.7 60 Kamu Yatırım Özel Yatırım 40 35.8 20 0 -20 -40 2004-III 2004-I 2003-III 2003-I 2002-III 2002-I 2001-III 2001-I 2000-III 2000-I 1999-III 1999-I 1998-III 1998-I 1997-III 1997-I 1996-III 1996-I -60 8 GSYİH BİLEŞENLERİ 2002 Büyüme (%) 2003 Büyüme (%) 2004-I Pay Büyüme (%) (%) 2004-II Pay Büyüme (%) (%) 2004-III 2004 Büyüme Pay Büyüme Pay (%) (%) (%) (%) ÜRETİM Pay (%) Tarım 13.7 6.9 12.6 -2.5 4.1 -7.5 7.3 3.4 20.7 -1.6 11.9 -1.2 Sanayi 29.3 9.4 29.9 7.8 33.8 10.3 32.9 14.9 25.8 6.6 30.2 10.5 İnşaat 4.6 -5.6 4.0 -9.0 3.1 2.9 3.4 0.2 3.5 -1.0 3.4 0.4 Ticaret 23.0 11.0 23.5 8.1 24.0 16.3 25.0 19.1 23.6 7.1 24.2 13.3 UlaştırmaHaberleşme 13.5 6.0 13.8 8.4 14.9 4.3 13.5 10.7 11.9 3.8 13.2 6.1 GSYİH 102.0 7.9 101.9 5.8 101.5 10.1 101.0 13.4 101.0 4.5 101.1 8.7 GSMH 100.0 7.9 100.0 5.9 100.0 12.4 100.0 14.4 100.0 4.7 100.0 9.7 Pay (%) 4 9 GSYİH BİLEŞENLERİ Pay (%) HARCAMALAR Özel Nihai Tüketim Harcamaları Kamu Nihai Tüketim Harcamaları Gayrı Safi Sabit Sermaye Oluşumu 2002 Büyüme (%) 2003 Pay Büyüme (%) (%) 2004-I 2004-II 2004-III Büyüme Büyüme Pay Büyüme Pay (%) Pay (%) (%) (%) (%) (%) Pay (%) 2004 Büyüme (%) 63.0 2.1 64.4 4.9 69.8 10.6 62.7 16.4 65.1 6.7 65.7 8.4 5.4 6.9 -2.3 6.0 2.4 6.3 -7.9 5.8 -7.1 6.0 10.8 -4.8 18.9 -1.1 18.0 4.4 22.8 52.6 28.2 51.7 20.5 23.5 23.7 41.1 -10.7 Kamu 32.5 8.8 22.1 -18.5 6.4 -11.3 13.1 -9.1 18.5 -11.8 13.0 Makine teçhizat 25.0 12.2 30.6 -10.5 39.4 -14.2 30.7 -4.9 19.3 -3.2 26.5 -6.4 Bina inşaatı 31.6 19.7 21.4 -40.0 13.0 -38.5 15.8 -28.6 18.7 -33.9 16.8 -32.6 Diğer inşaat 43.3 0.4 48.0 -9.2 47.6 4.2 53.5 -3.7 61.9 -4.7 56.7 -3.4 Özel 67.5 -5.3 77.9 13.5 93.6 60.6 86.9 68.7 81.5 35.8 87.0 54.6 Makine teçhizat 55.2 4.4 65.6 39.6 77.5 89.6 80.1 97.6 68.6 54.8 75.7 81.0 Bina inşaatı 44.8 -14.9 34.4 -16.4 22.5 5.1 19.9 6.2 31.4 7.0 24.3 6.2 GSYİH 100.0 7.9 100.0 5.9 100.0 10.1 100.0 13.4 100.0 4.5 100.0 8.7 10 İNŞAAT SEKTÖRÜ REEL BÜYÜME (mevsimsel etkilerden arındırılmış, 1987=100) 150 140 130 120 110 2004Q1 2003Q1 2002Q1 2001Q1 2000Q1 1999Q1 1998Q1 1997Q1 1996Q1 1995Q1 1994Q1 1993Q1 1992Q1 1991Q1 1990Q1 1989Q1 1988Q1 90 1987Q1 100 5 50 2004Q1 2003Q1 2002Q1 2001Q1 2000Q1 1999Q1 1998Q1 1997Q1 1996Q1 1995Q1 1994Q1 1993Q1 1992Q1 450 1991Q1 1990Q1 1989Q1 1988Q1 Tem.04 Nis.04 Oca.04 Eki.03 Tem.03 Nis.03 Oca.03 Eki.02 Tem.02 Nis.02 Oca.02 Eki.01 Tem.01 Nis.01 Oca.01 Eki.00 Tem.00 Nis.00 Oca.00 90 1987Q1 11 SANAYİ ÜRETİMİ (mevsimsel etkilerden arındırılmış) 130 125 120 115 110 105 100 95 12 ÖZEL SEKTÖR - DAYANIKLI TÜKETİM MALI HARCAMALARI (Reel, mevsimsel etkilerden arındırılmış, 1987=100) 400 350 300 250 200 150 100 6 13 HIZLI TÜKETİM MALLARI MİKTAR ENDEKSİ Yıllar 1999 2000 92.0 Miktar Endeksi - Değişim Oranı (%) 2001 2002 2003 2004 103.8 90.2 92.6 97.5 100.5 12.8 -13.1 2.6 5.3 3.1 105 100 95 90 85 80 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Kaynak: Hane Tüketim Paneli (HTP) 14 REEL KREDİ STOKU* * Oca.98=100 Özel Toplam Kamu 120 110 100 90 80 70 60 50 Eyl.04 May.04 Oca.04 Eyl.03 May.03 Eyl.02 Oca.03 May.02 Oca.02 Eyl.01 May.01 Oca.01 Eyl.00 May.00 Oca.00 Eyl.99 May.99 Eyl.98 May.98 Oca.98 30 Oca.99 40 Kaynak: TCMB Haftalık Bülten 7 TÜFE 2004 1999 160 1994 1989 1984 1979 2004Q1 2003Q3 2003Q1 2002Q3 2002Q1 2001Q3 2001Q1 2000Q3 2000Q1 1999Q3 1999Q1 1998Q3 1998Q1 1997Q3 1997Q1 1996Q3 1996Q1 1995Q3 1995Q1 1994Q3 1994Q1 1993Q3 1993Q1 1992Q3 140 1974 1969 1964 1959 1954 1949 1992Q1 1991Q3 1991Q1 60 1944 1939 15 ÜCRETLER VE VERİMLİLİK Reel Ücret Endeksi 130 Kısmi Verimlilik Endeksi 120 110 100 90 80 70 16 TÜRKİYE’DE ENFLASYON TARİHİ TEFE 140 120 100 80 60 40 20 0 -20 -40 -60 8 17 KAMU MALİYESİ PROBLEMİ (GSMH YÜZDESİ) 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Konsolide Açık -4.0 -8.2 -7.6 -7.1 -10.6 -11.2 -19.9 -15.2 -11.3 -8.1 -4.2 Toplam Kamu Açığı -4.8 -13.1 -13.0 -15.8 -22.3 -18.9 -21.1 -12.1 -10.0 -6.6 -3.2 Kamu Kesiminin Net Borç Stoğu 41.3 46.5 42.9 44.5 61.0 57.4 93.9 79.2 70.9 66.5 60.3 HEDEF 18 KONSOLİDE BÜTÇE DENGESİ (% GSMH) 10 5 0 -5 -10 -15 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004* 2005* -20 Bütçe Dengesi Birincil Denge 9 KONSOLİDE BÜTÇE GERÇEKLEŞMELERİ - 2004 Harcamalar Faiz Hariç Harcamalar Personel Diğer Cari Yatırım Transfer Faiz Gelirler Vergi Vergi Dışı Bütçe Dengesi Faiz Dışı Fazla Kas.04 123,117 70,817 26,776 25,720 5,299 2004 (x) 149,945 83,895 28,559 27,464 6,813 % 82.1% 84.4% 93.8% 93.7% 77.8% 52,300 98,723 81,047 15,089 -24,394 27,906 66,050 104,109 88,893 13,913 -45,836 20,214 79.2% 94.8% 91.2% 108.5% 53.2% 138.1% 19 20 İŞSİZLİK 18 Kent Kır Türkiye 16 14 12 10 8 6 4 2 0 1994 1996 1998 2000 2001 2002 2003 2004 10 Döviz Rezervleri TCMB APİ 25 20 15 5 0 DIŞ BORÇ STOKU 79.3 80.0 75.0 70.0 65.0 59.5 55.3 60.0 55.0 50.5 47.1 50.0 42.7 43.1 43.7 45.0 37.2 40.0 34.7 33.3 35.0 32.2 30.0 2004-III 40 TEFE Bazlı (1995=100) 2003 700 2002 900 2001 Eyl.04 160 2000 Eyl.03 Oca.04 May.04 1,100 1999 Jan-95 Apr-95 Jul-95 Oct-95 Jan-96 Apr-96 Jul-96 Oct-96 Jan-97 Apr-97 Jul-97 Oct-97 Jan-98 Apr-98 Jul-98 Oct-98 Jan-99 Apr-99 Jul-99 Oct-99 Jan-00 Apr-00 Jul-00 Oct-00 Jan-01 Apr-01 Jul-01 Oct-01 Jan-02 Apr-02 Jul-02 Oct-02 Jan-03 Apr-03 Jul-03 Oct-03 Jan-04 Apr-04 Jul-04 Oct-04 Eyl.02 Oca.03 May.03 1,300 Oca.00 Şub.00 Nis.00 Haz.00 Tem.00 Eyl.00 Kas.00 Ara.00 Şub.01 Nis.01 Haz.01 Tem.01 Eyl.01 Kas.01 Oca.02 Şub.02 Nis.02 Haz.02 Tem.02 Eyl.02 Kas.02 Ara.02 Şub.03 Nis.03 Haz.03 Tem.03 Eyl.03 Kas.03 Oca.04 Şub.04 Nis.04 Haz.04 Tem.04 Eyl.04 Kas.04 Oca.05 2004 2003 2002 2001 2000 1999 Eyl.01 Oca.02 May.02 1,700 1998 1997 1996 1995 1998 1997 1996 Bankalar 1994 1995 1994 1993 Eyl.00 Oca.01 May.01 US $ 1993 billion US $ 1992 1991 Oca.00 May.00 Euro 1992 1990 1989 1988 1987 1986 1985 1,900 1991 1990 1984 1983 1982 1981 Nominal Döviz Kurları Reel Döviz Kurları 21 150 TÜFE Bazlı (1995=100) Basket 140 1,500 130 120 500 110 100 90 80 TCMB Döviz Pozisyonu 35 15,000 Açık Pozisyon 15 10,000 30 10 5,000 5 0 0 10 -5,000 -5 -10,000 -10 -15,000 -15 22 (% GSMH) 71.8 61.6 53.9 11 23 İÇ BORÇ STOKU (% GSMH) Nakit 70 Nakit Dışı 60 50 40 30 20 0 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004-III 10 24 NET KAMU BORCU Kamu Net Borcu GSMH Yüzdesi Merkezi Hükümet + TCMB TCMB Net Varlıklar Merkezi Hükümet Dış Borç İç Borç Diğer Kamu Sektörü Dış Borç İç Borç Toplam Kamu Borcu (brüt) NET KAMU BORCU NET KAMU BORCU (yıl ortası GSMH) 1998 38.9 8.0 48.5 19.0 29.5 5.5 6.0 -0.5 1999 52.2 9.0 62.4 22.2 40.2 8.7 6.6 2.1 2000 57.5 8.8 61.9 21.7 40.2 4.2 0.4 3.8 2001 91.0 12.9 100.1 31.6 68.5 3.7 -1.5 5.2 2002 78.7 9.2 86.4 33.8 52.6 1.5 -2.1 3.6 2003 70.5 6.9 77.9 24.8 53.1 -0.5 -2.7 2.2 2004-II 69.1 7.1 78.9 24.5 54.4 0.8 -2.6 1.8 53.5 44.5 70.1 61.0 66.1 57.3 103.9 90.9 87.9 78.6 77.4 70.5 82.8 69.1 33.7 48.6 51.5 73.2 68.5 65.1 - 12 25 AB KATILIM ÖNCESİ EKONOMİK RAPOR 2003 2004 2005 2006 Reel Büyüme (% GSYİH) 5.8 9.6 4.8 5.1 5.1 TÜFE % (Yıl Ortalaması) 25.3 10.7 9.6 6.1 4.5 Nüfus (milyon kişi, yıl ortası) 70.7 71.8 72.8 73.9 74.9 48.9 49.8 50.7 51.6 52.6 21.1 21.7 22.2 22.7 23.3 10.5 10.0 9.8 9.6 9.3 Cari Denge/GSYİH % -3.2 -4.4 -3.7 -3.4 -3.0 Toplam Kamu Borçlanma Gereği/GSMH 10.1 6.3 4.4 2.1 0.5 Brüt Botç Stoku/GSMH 80.2 78.4 75.3 72.2 68.3 Çalışma Yaşındaki Nüfus (milyon kişi) Toplam İstihdam (milyon kişi, yıl ortası) İşsizlik (GSYİH yüzdesi, ILO tanımı) 2007 26 IMF STAND-BY ANLAŞMASI MAKROEKONOMİK DÜZELME • Bütçe açığı 2004 sonunda 2001’deki yüzde 17’den yüzde 8’e düşmüş durumda. • Borçlanma faizi 2002 Ekim’deki yüzde 71 oranından yüzde 20 düzeyine düşmüş durumda. • 2001 sonunda yüzde 91 düzeyinde olan kamu borcunun GSMH’ya oranı 2004 sonunda yüzde 70’in altında gerçekleşecek 13 27 IMF STAND-BY ANLAŞMASI TEMEL MAKROEKONOMİK BEKLENTİLER • 2005-2007 döneminde ortalama yüzde 5.0 milli gelir artışı bekleniyor. • 2006 yılında açık enflasyon hedeflemesine geçilecek. Enflasyon 2005 yılında yüzde 8, 2006’da yüzde 5 ve 2007’de yüzde 4 (TÜFE) olarak bekleniyor. • Net kamu borcunda hedef yüzde 60’ın altına inmek. • Yüzde 6.5’luk faiz dışı fazlaya devam edilecek. • Sosyal güvenlik ve kayıt dışı ekonomi alanında reform adımları atılacak. • IMF’e olan tüm borçlar (ort. 20 milyar dolar) 2007 sonuna kadar ödenmiş olacak. Yeni 10 milyar dolarlık IMF finansman kaynağı sağlanacak. (Net borç ödeyicisi) 28 ENFLASYON ORANLARI Aylar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 2001 2.3 2.6 10.1 14.4 6.3 2.9 3.3 3.5 5.4 6.7 4.2 4.1 AYLIK YILLIK TEFE TEFE TÜFE TÜFE 2002 2003 2004 2001 2002 2003 2004 2001 2002 2003 2004 2001 2002 2003 4.2 5.6 2.6 2.5 5.3 2.6 0.7 28.3 92.0 32.6 10.8 35.9 73.2 26.4 2.6 3.1 1.6 1.8 1.8 2.3 0.6 26.5 91.8 33.4 9.1 33.4 73.1 27.0 1.9 3.2 2.1 6.1 1.2 3.1 0.9 35.1 77.5 35.2 8.0 37.5 65.1 29.4 1.8 1.8 2.6 10.3 2.1 2.1 0.6 50.9 58.0 35.1 8.9 48.3 52.7 29.5 0.4 -0.6 0.0 5.1 0.6 1.6 0.4 57.7 49.3 33.7 9.3 52.4 46.2 30.7 1.2 -1.9 -1.1 3.1 0.6 -0.2 -0.1 61.8 46.8 29.6 10.5 56.1 42.6 29.8 2.7 -0.5 -1.5 2.4 1.4 -0.4 0.2 65.4 45.9 25.6 9.4 56.3 41.3 27.4 2.1 -0.2 0.8 2.9 2.2 0.2 0.6 69.6 43.9 22.7 10.5 57.5 40.2 24.9 3.1 0.1 1.9 5.9 3.5 1.9 0.9 74.7 40.9 19.1 12.5 61.8 37.0 23.0 3.1 0.6 3.2 6.1 3.3 1.4 2.2 81.4 36.1 16.1 15.5 66.5 33.4 20.8 1.6 1.7 0.8 4.2 2.9 1.6 1.5 84.5 32.8 16.2 14.4 67.3 31.8 19.3 2.6 0.6 0.1 3.2 1.6 0.9 0.5 88.6 30.8 13.9 13.8 68.5 29.7 18.4 2004 16.2 14.3 11.8 10.2 8.9 8.9 9.6 10.5 9.0 9.9 9.8 9.3 14 40% KRİZ SONRASI Tem.04 DÖVİZ MEVDUATI / TOPLAM MEVDUAT 2000 PROGRAMI Oca.04 Perakende Satış Tem.03 Bireysel Tüketim Oca.03 Tüketici Beklenti Tem.02 Tüketici Güven Oca.02 Tem.01 Oca.01 Tem.00 65% Oca.00 Tem.99 Oca.99 Tem.98 Oca.98 Tem.97 Oca.02 Şub.02 Mar.02 Nis.02 May.02 Haz.02 Tem.02 Ağu.02 Eyl.02 Eki.02 Kas.02 Ara.02 Oca.03 Şub.03 Mar.03 Nis.03 May.03 Haz.03 Tem.03 Ağu.03 Eyl.03 Eki.03 Kas.03 Ara.03 Oca.04 Şub.04 Mar.04 Nis.04 May.04 Haz.04 Tem.04 Ağu.04 Eyl.04 Eki.04 Kas.04 Ara.04 70 Oca.97 29 CNBC-E ENDEKSLERİ 280 250 220 190 160 130 100 Tüketim Eğilimi 30 AKP HÜKÜMETİ 60% 55% 50% 45% 15 31 HIZLI TÜKETİM MALLARI PAHALIDAN UCUZA İKAME ETKİSİ Yıllar 2000 2002 -23.8 İkame Oranları 2003 -2.1 2004 -1.4 1.2 5 0 -5 -10 -15 -20 -25 -30 2000 2002 2003 2004 Kaynak: Hane Tüketim Paneli (HTP) 32 BİRİM İŞGÜCÜ MALİYET ENDEKSİ (Özel Sektör İmalat Sanayii,ABD Doları, 1997=100) 130 120 110 100 90 80 2004Q1 2003Q3 2003Q1 2002Q3 2002Q1 2001Q3 2001Q1 2000Q3 2000Q1 1999Q3 1999Q1 1998Q3 1998Q1 1997Q3 1997Q1 1996Q3 1996Q1 1995Q3 60 1995Q1 70 16 33 AYLIK DIŞ TİCARET ve DENGE 9.0 8.0 7.0 İhracat İthalat 6.0 5.0 4.0 3.0 2.0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 34 DIŞ TİCARET DENGESİ 3.5 3 2.5 2 1.5 1 0.5 0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 17 35 CARİ İŞLEMLER DENGESİ (% GSMH) 3.0 2.3 2.0 2.0 1.0 1.0 0.2 0.0 -0.6 -1.0 -1.0 -3.0 -2.9 -3.6 -4.0 -5.0 2003 2002 -4.9 2001 2000 1999 1998 1997 1996 1995 1994 1993 1992 1991 1990 -6.0 -4.9 2004-III -2.0 -0.7 -1.4 -1.3 -1.4 -1.7 36 ÖDEMELER DENGESİ GELİŞMELERİ (milyon ABD doları) (m ilyon US $) CARİ İŞLEM LER HESABI İhracat f .o.b. İthalat f .o.b. M al De nge s i M al ve Hizm e t De nge s i M al, Hizm e t ve Yatır ım Ge lir i De nge s i Cari Transf erler 2003 2004 Ocak -Kas ım Ocak -Kas ım -5,098 -12,741 46,257 59,931 -57,467 -80,823 -11,210 -20,892 -827 -8,706 -6,014 -13,765 916 1,024 5,047 12,641 Doğrudan Y atırım 1,066 1,329 Portf öy Y atırımları 2,167 4,940 Diğer Y atırımlar 1,814 6,372 465 -214 -1,927 -938 FİNANS HESABI Merkez Bankası Genel Hükumet Bankalar 2,204 417 Diğer Sektörler 1,072 7,107 Car i,Se r m aye ve Finans al He s aplar NET HATA V E NOKSAN GENEL DENGE REZERV V ARLIKLAR Re s m i Re ze r vle r Ulus lar ar as ı Par a Fonu Kr e dile r i -51 -100 3,111 3,798 3,060 3,698 -3,060 -3,698 -2,630 -659 -430 -3,039 18 37 PETROL FİYATLARI (spot varil fiyatı, $) 60 WTI West Coast 50 40 30 20 10 0 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 38 İKİNCİL PİYASADA GÜNLÜK FAİZ ORANLARI 170% 2. Kriz (Şub) 150% IMF ile 2. Program 130% 1. Kriz (Ksm) 110% Telekom Krizi 90% Seçim Süreci Irak Krizi 70% İyimserlik 50% Tem.04 Şub.04 Eyl.03 Nis.03 Kas.02 Haz.02 Oca.02 Ağu.01 Mar.01 10% Eki.00 30% 19 39 2005 YILI BEKLENTİLERİ GSYİH (% Değişim) Enflasyon (TÜFE, %) Dolar Kuru (Ortalama, YTL) 2004 9.0 2005 6.5 9.0 8.0 1.44 1.55 Yılsonu DİBS Faizi (%) 21 18 Ortalama DİBS Faizi (%) 26 20 İhracat (Milyar Dolar) 61 70 İthalat (Milyar Dolar) 95 111 Cari İşlemler Dengesi (Milyar Dolar) -15 -18 Cari İşlemler/GSMH (%) -5.0 -5.5 Bütçe Dengesi/GSMH (%) -8.5 -6.0 Faiz Dışı Denge/GSMH (%) 4.7 5.0 İç Borç Stoku/GSMH (%) Kamu Sektörü Toplam Borç Stoku/GSMH (%) 51 83 48 77 40 YENİ TÜRK LİRASI 1 OCAK 2005 TARİHİNDE TÜRK LİRASINDAN ALTI SIFIR ATILIYOR 20 41 YENİ DÖNEM ETİKETLER 42 EMİSYON HACMİ / GSYİH 21 43 DOLAŞIMDAKİ MADENİ PARA / EMİSYON • Satın alma gücüne göre yükselmektedir. 44 EMİSYON KATLANARAK ARTTI • 1980’DEN 2004’E KADAR EMİSYON 46.684 KAT ARTTI. Emisyonun Yapısal Durumu - 30 Haziran 2004 Kupür Adet 20,000,000 540,871,825 10,000,000 137,461,656 5,000,000 98,306,955 1,000,000 243,813,692 500,000 124,803,062 250,000 38,399,714 Diğer 127,513,514 TOPLAM 1,311,170,417 % 41.25 10.48 7.49 18.59 9.51 2.92 9.76 100.00 Miktar (trilyon TL) 10,817.44 1,374.62 491.53 243.81 62.40 9.60 7.13 13,006.53 % 83.16 10.56 3.77 1.87 0.47 0.07 0.10 100.00 22 45 SIFIR ATMANIN EKONOMİK ETKİLERİ • Yuvarlama ve enflasyon riski: – Euroya geçiş sırasında yaşandı enflasyon: 2001Æ%2.5 2002 Æ%2.2 – Eurostat’a göre etki %0 - %0.16 arasında kalmıştır. – Yüksek enflasyonda yaşanan doğal yuvarlama sürekli, – Enflasyonsuz ortamda sıfır atma nedeniyle olan yuvarlamadan - sürekli değil – Dolayısıyla Türkiye’de bu durum sorun olmayacaktır. 46 TEDAVÜLE SÜRÜLEN PARALAR Yeni Çıkan Kupür Çıkarılma Tarihi 5,000 02.11.81 10,000 25.10.82 20,000 09.05.88 50,000 15.05.89 100,000 11.11.91 250,000 02.10.92 500,000 18.03.93 1,000,000 16.01.95 5,000,000 06.01.97 10,000,000 05.11.99 20,000,000 05.11.01 Ortalama İki Dönem Arasındaki Süre 1 yıl 5 yıl 6 ay 1 yıl 2 yıl 6 ay 11 ay 5 ay 1 yıl 10 ay 2 yıl 2 yıl 10 ay 2 yıl 2 yıl İki Dönem Arasındaki Enflasyon (TÜFE) 29.1 670.9 60.2 235.9 57.3 32.9 251.8 195.6 416.7 140.4 209.1 Yeni Çıkarılan Kupürün ABD Doları Karşılığı 38.70 55.50 15.50 24.30 20.20 34.20 52.70 2.50 46.20 20.60 12.80 31.40 23 47 ÇOK SIFIRLI PARALAR ÜLKE KUPÜR $ KARŞILIĞI Endonezya 100,000 Kamboçya 100,000 10.8 26.1 Lübnan 100,000 66.1 Mozambik 100,000 4.5 Paraguay 100,000 16.9 Romanya 1,000,000 30.3 TÜRKİYE 20,000,000 13.7 500,000 31.7 Vietnam 48 YTL’NİN BANKNOT VE MADENİ KOMPOZİSYONU • Yeni banknotlar: – 1, 5, 10, 20, 50 ve 100 YTL • Madeni paralar – 1, 5, 10, 25, 50 Yeni Kuruş ve 1 YTL • Yeni banknotlar eskilere benzer olacak. • 6-7 kupürden fazlası kullanım dışı kalabilir – IMF çalışması 24 49 DÜNYADA ‘SIFIR ATMA’ UYGULAMALARI - I ÜLKE ADI (KAÇ KEZ SIFIR ATTIĞI) AFGANİSTAN (1) ALMANYA (2) ANGOLA (2) ARJANTİN (4) ARNAVUTLUK (1) AZERBAYCAN (1) BAHREYN (1) BEYAZ RUSYA (2) BOLİVYA (2) TARİH Ekim 2002 Kasım 1923 20 Haziran 1948 Temmuz 1995 01 Aralık 1999 Ocak 1970 Haziran 1983 Haziran 1985 Ocak 1992 Ağustos 1965 1992 Sonu Ekim 1965 Mayıs 1992 01 Ocak 2000 Ocak 1963 Ocak 1987 ATILAN SIFIR SAYISI/DEĞİŞİM ORANI 3 sıfır 12 sıfır 1 sıfır 3 sıfır 6 sıfır 2 sıfır 4 sıfır 3 sıfır 4 sıfır 1 sıfır 1 sıfır 1 sıfır 1 sıfır 3 sıfır 3 sıfır 6 sıfır YENİ PARA BİRİMİ VE DEĞERİ 1,000 Afgani = 1 Yeni Afgani 1,000,000,000,000 Mark = 1 Rentenmark 10 Reichsmark = 1 Deutsche mark 1000 Novas Kwanzas = 1 Kwanza Reajustado 1,000,000 Kwanzas Reajustados = 1 Kwanza 100 Pesos Moneda Nacional = 1 Peso Ley 10,000 Pesos Ley = 1 Peso Argentino ($a) 1,000 Pesos Argentinos = 1 Austral 10,000 Australes = 1 Peso Convertible 10 (eski) Leke = 1 Yeni Lek 10 Soviet Rubles = 1 Manat 10 Gulf Rupees = 1 Dinar 10 Soviet Rubles = 1 Rubel 1,000 Rubles = 1 Yeni Ruble 1,000 Bolivianos = 1 Peso Boliviano 1,000,000 Pesos Bolivianos = 1 Boliviano 50 DÜNYADA ‘SIFIR ATMA’ UYGULAMALARI - II ÜLKE ADI (KAÇ KEZ SIFIR ATTIĞI) BREZİLYA (7) BULGARİSTAN (2) ÇİN (1) DEMOKRATİK KONGO CUMHURİYETİ (ZAİRE) (3) ESTONYA (1) FAS (1) FİNLANDİYA (1) FRANSA (1) TARİH Şubat Mayıs Şubat Ocak Mart Ağustos 01 Temmuz Ocak 01 Temmuz Mart 1967 1970 1986 1989 1990 1993 1994 1962 1999 1955 1967 1993 1998 20 Haziran 1992 Ekim 1959 1963 1960 ATILAN SIFIR SAYISI/DEĞİŞİM ORANI 3 3 3 3 sıfır sıfır sıfır sıfır 3 sıfır 3 sıfır / 2.75 1 sıfır 3 sıfır 4 sıfır 3 sıfır 6 sıfır / 3 5 sıfır 1 sıfır 2 sıfır 2 sıfır 2 sıfır YENİ PARA BİRİMİ VE DEĞERİ 1,000 Cruzeiros = 1 Yeni Cruzeiro 1,000 Yeni Cruzeiros = 1 Cruzeiro 1,000 Cruzeiros = 1 Cruzado 1,000 Cruzados = 1 Yeni Cruzado 1 Yeni Cruzado = 1 Cruzeiro 1,000 Cruzeiros = 1 Cruzeiro Real 2,750 Cruzeiros Reais = 1 Real 10 (eski) Leva = 1 Yeni Lev 1,000 (eski) Leva = 1 Yeni Lev 10,000 (eski) Yuan = 1 Yeni Yuan 1,000 Congolese Francs = 1 Zaire 3,000,000 Zaires = 1 Yeni Zaire 100,000 Yeni Zaires = 1 Franc Congolaise 10 Rubles = 1 Kroon 100 Francs = 1 Dirham 100 (eski) Markka = 1 Yeni Markka 100 Francs = 1 Yeni Franc 25 51 DÜNYADA ‘SIFIR ATMA’ UYGULAMALARI - III ÜLKE ADI (KAÇ KEZ SIFIR ATTIĞI) GİNE (CONAKRY) (1) GÜRCİSTAN (1) HIRVATİSTAN (1) İSRAİL (4) İZLANDA (1) KIRGIZİSTAN (1) K.KORE (1) G.KORE (1) LAOS (2) LETONYA (1) LİTVANYA (1) MACARİSTAN (1) ATILAN SIFIR SAYISI/DEĞİŞİM ORANI TARİH Mart 1960 1971 1985 25 Eylül 1995 30 Mayıs 1994 24 Aralık 1948 01 Ocak 1960 24 Şubat 1980 04 Eylül 1985 Ocak 1981 10 Mayıs 1993 Şubat 1959 1962 Haziran 1976 Aralık 1979 01 Mart 1993 Haziran 1993 Ağustos 1946 1 sıfır 6 sıfır 3 sıfır 3 sıfır 2 sıfır 1 sıfır 3 sıfır 2 sıfır 2 sıfır / 2 sıfır 1 sıfır 1 sıfır / 2 sıfır 2 sıfır / 2 sıfır 5 sıfır / 2 2 2 4 YENİ PARA BİRİMİ VE DEĞERİ 1 CFA Franc = 1 Franc 10 Francs = 1 Syli 1 Syli = 1 Franc Guineen 1,000,000 Kuponi = 1 Lari 1,000 Croation Dinara = 1 Kuna 1,000 Prutot = 1 Pound 100 Agorot = 1 Pound 10 Pounds = 1 Sheqel 1,000 (eski) Sheqalim = 1 Yeni Sheqel 100 (eski) Kronur = 1 Krona 200 Ruble = 1 Som 100 (eski) Won = 1 Yeni Won 10 Hwan = 1 Won 20 Eski Kip = 1 Lao Liberation Kip 100 Liberation Kip = 1 Yeni Kip 200 Rublu = 1 Lats 100 Talonu = 1 Litas 400,000 Quadrillion Pengoe = 1 Forint 52 DÜNYADA ‘SIFIR ATMA’ UYGULAMALARI - IV ÜLKE ADI (KAÇ KEZ SIFIR ATTIĞI) MAKEDONYA (1) MEKSİKA (1) MOLDOVYA (1) NİKARAGUA (1) ÖZBEKİSTAN (1) PARAGUAY (1) PERU (2) POLONYA (1) ROMANYA (1) RUSYA (3) SIRBİSTAN-KARADAĞ (YUGOSLAVYA) (6) TARİH ATILAN SIFIR SAYISI/DEĞİŞİM ORANI Mayıs 1993 2 sıfır Ocak 1993 3 sıfır Ocak 1996 1993 3 sıfır 15 Şubat 1988 3 sıfır 01 Temmuz 1994 3 sıfır Ekim 1943 2 sıfır 1985 3 sıfır 01 Temmuz 1991 6 sıfır Ocak 1995 4 sıfır Ağustos 1947 4 sıfır / 2 Aralık 1947 1 sıfır Ocak 1961 1 sıfır 01 Ocak 1998 3 sıfır 01 Ocak 1966 2 sıfır 03 Ocak 1990 4 sıfır 1992 1 sıfır Ekim 1993 6 sıfır Ekim 1993 9 sıfır Ocak 1994 6 sıfır / 12 YENİ PARA BİRİMİ VE DEĞERİ 100 Eski Denari = 1 Yeni Denar 1,000 Pesos = 1 Yeni Peso 1 Yeni Peso = 1 Peso 1,000 (ruble) Coupons = 1 Lei (coupon) 1,000 Cordobas = 1 Yeni Cordoba 1,000 Sum-coupons = 1 Sum-note 100 Pesos Fuertes = 1 Guarani 1,000 Soles = 1 Inti 1,000,000 Intis = 1 Yeni Sol 10,000 (eski) Zlotych = 1 Yeni Zloty 20,000 (eski) Lei = 1 Yeni Leu 10 (eski) Rubles = 1 Yeni Ruble 10 Rubles = 1 Yeni Ruble 1,000 Rubles = 1 Yeni Ruble 100 Dinars = 1 Yeni Dinar 10,000 Dinars = 1 Yeni Dinar 10 Dinars = 1 Yeni Dinar 1,000,000 Dinars = 1 (Ekim) Dinar 1,000,000,000 (Ekim) Dinars = 1 (1994) Dinar 12,000,000 Dinars = 1 Super Dinar 26 53 DÜNYADA ‘SIFIR ATMA’ UYGULAMALARI - V ÜLKE ADI (KAÇ KEZ SIFIR ATTIĞI) SUDAN (1) ŞİLİ (2) TAYVAN (1) TUNUS (1) UGANDA (1) UKRAYNA (1) URUGUAY (2) VİETNAM (3) YUNANİSTAN (1) TARİH 1992 Ocak 1960 Eylül 1975 15 Haziran 1949 Aralık 1958 1987 02 Eylül 1996 1975 1993 1959 1975 Eylül 1985 Mayıs 1954 ATILAN SIFIR SAYISI/DEĞİŞİM ORANI 1 sıfır 3 sıfır 3 sıfır 4 sıfır / 4 3 sıfır 2 sıfır 5 sıfır 3 sıfır 3 sıfır 3 sıfır 2 sıfır / 5 1 sıfır 3 sıfır YENİ PARA BİRİMİ VE DEĞERİ 10 Pounds = 1 Dinar 1,000 Pesos = 1 Escudo 1,000 Escudos = 1 Peso 40,000 Taiwan Dollar = 1 Yeni Taiwan Dollar 1,000 Francs = 1 Dinar 100 Shilllings = 1 Yeni Shilling 100,000 Karbovanets = 1 Hryvnia 1,000 Pesos Oro = 1 Yeni Peso 1,000 Yeni Pesos = 1 Peso Uruguayo 1,000 Dong (north) = 1 Yeni Dong (north) 500 Piastres (South) = 1 Yeni South Vietnam Dong 10 Dong = 1 Yeni Dong 1,000 (eski) Drachmai = 1 Yeni Drachma 54 DÜNYADA BANKNOT DEVİR SAYILARI ÜLKE TÜRKİYE Finlandiya Hollanda Fransa Belçika Norveç Çek Cumhuriyeti İsveç Macaristan TOPLAM İŞLEM BANKNOT EMİSYON HACMİ DEVİR SAYISI (1,000 ABD Doları) (1,000 ABD Doları) (B/A) (A) (B) 3,645,134 2,054,659 9,195,074 27,924,175 8,113,239 4,743,187 5,565,372 9,593,558 3,962,889 45,994,752 21,667,247 93,145,644 222,209,728 61,556,240 32,364,197 29,951,141 44,522,386 12,136,077 12.6 10.5 10.1 8.0 7.6 6.8 5.4 4.6 3.1 Toplam İşlem Hacmi = MB Tahsilatı + MB Tediyesi 27 55 DÜNYADA MADENİ VE BANKNOT PARA KULLANIMI HEM BANKNOT HEM MADENİ PARA OLARAK TEDAVÜLDE OLAN KUPÜRLER ÜLKE ABD Bulgaristan Çek Cumhuriyeti Finlandiya Hindistan Hong Kong İsrail Meksika Rusya Singapur TÜRKİYE Ukrayna KUPÜR 1 Amerikan Doları 1 Lev 20, 50 Korun Ceskych 10 Fin Markkası 5 Rupee 10 Dolar 1, 5, 10 Yeni Şekel 10, 20, 50 Nuevos Pesos 5 Ruble 1 Dolar 250,000 Türk Lirası 1 Hryvnia 56 ENFLASYON HEDEFLEMESİ • Accountability-Hesap verilebilirlik – Para politikası araçlarının etkisinin zamana yayılması – Enflasyon hedefinden şaşma • Serbest döviz kuru • Mali büyüklüklerde çıkabilecek pürüzler (bütçe, borç,...) • Kamu fiyatları ile piyasa fiyatları arasında koordinasyon (TEFE-TÜFE) • Dolarizasyon – Kredi Mektuplu Döviz Tevdiat ve Süper Hesaplar (20 milyar dolar civarında) 28 57 DÜNYA EKONOMİSİNDE RİSKLER 1. 2. 3. 4. 5. 6. ABD Cari işlem açığının büyümesi ABD Bütçe açığının büyümesi Doların çökmesi Ticaret savaşı (korumacılık) Çin ekonomisinin aşırı ısınması Petrol fiyatlarında sıçrama 58 DÜNYA EKONOMİSİNDE IMF TAHMİNLERİ TAHMİN Üretim Artış Hızı (%) Ticaret Artış Hızı (%) Ham Madde Fiyatları (%) Petrol Petrol Dışı Faiz (Libor/6 ay) Dolar Mevd. Euro Mevd. 2002 3.0 3.1 2003 3.9 4.5 2004 4.5 6.8 2005 4.4 6.6 2.5 0.5 15.8 7.1 3.8 7.6 -10.0 -0.8 1.9 3.3 1.2 2.3 1.3 2.1 3.5 2.6 (IMF-Eylül 2004) 29 59 ÜLKE BAZINDA BÜYÜME – GELİŞMİŞ EKONOMİLER Gelişmiş Ekonomiler ABD Japonya Avrupa Birliği Almanya Fransa 2002 1.7 2.2 1.7 2003 2.1 3.1 2.3 2004 3.5 4.6 3.5 2005 3.1 3.9 2.5 0.9 0.2 1.2 0.4 -0.1 0.2 1.7 1.6 1.8 2.3 1.9 2.4 (IMF-Eylül 2004) 60 ÜLKE BAZINDA BÜYÜME – GELİŞEN EKONOMİLER Gelişen Ekonomiler Asya 2002 5.1 2003 3.0 2004 5.3 2005 5.0 Diğer Gel. Ekonomiler Çin Rusya Hindistan 4.6 8.0 4.7 4.7 6.1 9.1 7.3 7.4 6.0 8.5 6.0 6.8 5.9 8.0 5.3 6.0 (IMF-Eylül 2004) 30 61 DÜNYA EKONOMİSİNDE ENFLASYON (TÜFE-Yıllık %) 2002 2003 2004 2005 Gelişmiş Ekonomiler 1.5 1.8 1.7 1.7 Gelişen Ekonomiler 6.0 6.1 5.7 5.0 (IMF-Eylül 2004) 62 CARİ İŞLEMLER DENGESİ – GELİŞMİŞ ÜLKELER (GSMH Yüzdesi) Gelişmiş Ülkeler 2002 -0.7 2003 -0.8 2004 -0.6 2005 -0.6 ABD -4.6 -4.9 -4.2 -4.1 AB İtalya İspanya Yunanistan Portekiz 1.2 -0.6 -2.4 -6.1 -6.7 0.6 -0.9 -2.5 -5.6 -5.1 0.7 -0.8 -2.9 -5.0 -4.4 0.8 -0.5 -2.9 -4.4 -4.0 (IMF-Eylül 2004) 31 63 CARİ İŞLEMLER DENGESİ – GELİŞEN ÜLKELER (GSMH Yüzdesi) Yeni Gelişen Asya 2002 8.7 2003 6.5 2004 4.6 2005 4.3 Merkezi Güney Avrupa -7.8 -9.0 -8.8 -8.0 Latin Amerika -4.5 1.0 -1.7 -4.7 -1.1 -12.3 4.9 -7.7 -2.7 -10.4 -6.1 -11.3 Brezilya Meksika (IMF-Eylül 2004) 64 CARİ İŞLEMLER DENGESİ – (AB Yeni/Aday Ülkeler) (GSMH Yüzdesi) Estonya Litvanya Çek Cumhuriyeti Macaristan Polonya Bulgaristan Romanya 2002 -12.2 -5.2 -6.1 -4.1 -2.6 -4.3 -3.4 2003 -13.7 -6.5 -6.5 -5.5 -2.0 -8.6 -5.9 2004 -11.0 -6.7 -5.4 -5.3 -2.3 -8.4 -5.2 2005 -7.5 -6.7 -4.8 -4.3 -2.9 -7.7 -5.2 (IMF-Eylül 2004) 32 65 DÜNYA EKONOMİSİNDE SERMAYE AKIŞI (milyar ABD doları) Gelişen Ekonomiler Toplam Sermaye Girişi Toplam Sermaye Çıkışı ABD Toplam Sermaye Girişi Toplam Sermaye Çıkışı 2002 2003 2004 2005 276.6 -379.1 172.3 -229.9 170.0 -312.4 332.8 -615.2 1046.9 -569.8 782.9 -366.8 768.2 -198.0 829.2 -233.4 (IMF-Eylül 2004) 66 AB ADAYLARI-EKONOMİK KOŞULLAR Katılma müzakeresi takvimi öncesi yıl Türkiye Bulgaristan Romanya Polonya Slovenya 2003 1999 1999 1997 1997 Kişi başı milli gelir (EuroSatın Alma Gücü Paritesi) 6,256 5,120 4,980 7,410 12,600 GSYİH büyüme oranı 5.8 2.3 -1.2 6.8 4.8 Kamu Sektörü (konsolide) Bütçe Dengesi (GSYİH Yüzdesi) -8.8 -0.9 -1.9 -2.6 -1.2 Kamu Sektörü Brüt Borç (GSYİH Yüzdesi) 87.4 79.3 24.0 44.0 21.6 Tüketici enflasyonu (Yıl Sonu) 18.4 7.0 54.8 13.2 8.8 33 67 AB ADAYLARI-EKONOMİK KOŞULLAR Türkiye Bulgaristan Romanya Polonya Slovenya Tarım 32.8 25.8 41.8 20.5 12.7 Sanayi 23.9 28.9 27.6 31.9 40.1 Hizmetler 43.3 45.4 30.7 47.5 47.2 Türkiye Bulgaristan Romanya Polonya İşsizlik oranı 10.8 15.7 6.8 11.2 Slovenya 7.4 Ticaret dengesi -4.6 -2.2 -3.5 -0.5 -0.1 Cari denge -2.9 -4.8 -4 -4 0.2 Yabancı Sermaye Yatırımı 267 292 243 342 1007 68 AB-EKONOMİK KOŞULLAR GSYİH (PPP) Kişi başı milli gelir (EuroSatın Alma Gücü Paritesi) Türkiye EU-10 Bulgaristan Romanya EU-25 443.3 878 52.9 152.5 9732.6 6,256 11,839 6,761 7,030 22,278 GSYİH büyüme oranı 5.8 2.3 -1.2 6.8 4.8 Kamu Sektörü (konsolide) Bütçe Dengesi (GSYİH Yüzdesi) -8.8 -5.7 0.0 -2.3 -2.7 Kamu Sektörü Brüt Borç (GSYİH Yüzdesi) 87.4 42.2 46.2 21.8 63.1 İşsizlik oranı 10.8 14.3 13.7 8.0 9.0 Yabancı Sermaye 267 1,937 450 376 6,089 34 69 YTL-TL DEĞİŞİM ORANI (örnek tablo) 1,004,999 1,005,000 1,005,001 1,006,000 995,000 995,001 996,000 30,525,000 30,525,001 30,525,500 30,524,999 TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL = = = = = = = = = = = 1 1 1.01 1.01 0.99 1 1 30.52 30.53 30.53 30.52 YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL = = = = = = = = = = = 1 YTL 1 YTL 1 YKr 1 YTL 1 YKr 1 YTL 1 YKr 99 YKr 1 YTL 1 YTL 30 YTL 52 YKr 30 YTL 53 YKr 30 YTL 53 YKr 30 YTL 52 YKr 35