Slayt 1 - my DRONE land
Transkript
Slayt 1 - my DRONE land
Gündem Genel Özellikler • Terminoloji • Kategorileri • Unsurları • Avantajları & Dezavantajları Dünya ve Türkiye’deki Gelişmeler Mevcut Askeri, Sivil ve Ticari Uygulamalar Gelecek Eğilimleri Terminoloji Yurtdışı Türkiye Açıklama Drone Hedef Uçak Drone: Erkek Arı (ABD) Queen Bee: Kraliçe Arı (İngiltere) UAV (Unmanned Aerial Vehicle) İHA (İnsansız Hava Aracı) Sadece uçan platform UAS (Unmanned Aircraft System) İHA Sistemleri Tüm sistemi içerir RPAS (Remotely Piloted Aircraft System) ? UKHAS (Uzaktan Kontrollü Hava Aracı Sistemleri) İHA devamlı pilotun kontrolünde olmalıdır (Otonom uygulamaları kapsamaz) 3 İHA Kategorileri Sınıfı Görev Yüksekliği (ft) Görev Yarıçapı (km) <200 5 (AGL) (LOS) Mini (2-20 kg) <3.000 25 (AGL) (LOS) Küçük (>20 kg) <5.000 50 (AGL) (LOS) <10.000 200 Bayraktar Taktik, (AGL) (LOS) Karayel, Aerostar <45.000 Limitsiz (MSL) (BLOS) Kategorisi Mikro (<2 kg) Sınıf I (150 kg.dan hafif) Sınıf II (150-600 kg) Taktik Orta İrtifa Uzun Havada Kalış (MALE) Sınıf III (600 kg.dan ağır) Yüksek İrtifa Uzun Havada Kalış (HALE) <65.000 Saldırı / Muharebe <65.000 Limitsiz (BLOS) Limitsiz (BLOS) Sivil Kategori Örnek Platform Black Widow Ağırlık Sınıfı Grup 1 Küçük İHA (<20 kg) Bayraktar, Malazgirt, Scan Eagle Ağırlık Sınıfı Grup 2 Hermes 90 Hafif İHA (20-150 kg) ANKA, Heron, Ağırlık Sınıfı Grup 3 Predator, Reaper İHA (>150 kg) Global Hawk X-47B, Phantom Ray 4 Unsurları Uydu İHA Faydalı Yükler Yer Veri Terminali Uydu Yer Terminali Veri Kıymetlendirme İşlenmiş Veri Uzak Görüntü Terminali Görev Bölgesi Ham Veri Yer Kontrol İstasyonu 5 Temel Kullanım Konsepti Haberleşme Uydusu Harekat Alanı Dışı BLOS Veri İletimi İHA Kontrolü Karasal İletişim Sabit Yer Kontrol İstasyonu İHA Uydu Yer İstasyonu LOS Veri İletimi İHA Kontrolü LOS Video İletimi Hedef Mobil Yer Kontrol İstasyonu Uzak Görüntü Terminali Havaalanı Satıh Kuvvetleri 6 İHA Sistemleri: Avantajları & Dezavantajları Temel özellikleri (3-D) – – – Dull (Sıkıcı): Yüzlerce kilometre uzunluğundaki bir petrol boru hattının kontrol edilmesi Dangerous (Tehlikeli): Çok alçak irtifadan yapılan orman yangını söndürme uygulaması Dirty (Kirli): Nükleer reaktörde meydana gelen sızıntı sonrası yapılan kirlenme tespiti – – – – – – – – İnsanlı uçaklara göre avantajları – – – Düşük idame ve işletme maliyeti Daha uzun uçuş süresi İnsan kaynaklı hata riskinin asgari olması Uydulara göre avantajları – – – – Düşük tedarik, idame ve işletme maliyeti Daha doğru ve kaliteli veri Manevra kabiliyeti Süreklilik Kirli Dezavantajları Birçok ana sistemin birlikte çalışmasını gerektirmesi (Sistemler sistemi) Pilotun durumsal farkındalığının az olması (Kısıtlı “Algıla ve Kaçın” kabiliyeti) Veri linklerine bağımlılık Meteorolojik şartlardan kolay etkilenmesi Kısıtlı uçuşu sonlandırma kabiliyeti Yetersiz frekans bandı Yetersiz kural ve düzenleme Kamuoyunun önyargılı yaklaşımı (Biri bizi gözetliyor!) Verimli Tehlikeli İHA Çözümleri Maliyet Etkin 7 Gündem Genel Özellikler • Terminoloji • Kategorileri • Unsurları • Avantajları & Dezavantajları Dünya ve Türkiye’deki Gelişmeler Mevcut Askeri, Sivil ve Ticari Uygulamalar Gelecek Eğilimleri İHA Sistemleri Tarihçesi Kalekalıp/Baykar Makina üretimi Bayraktar İHA’sının TSK envanterine girmesi 2007 TUSAŞ üretimi Turna hedef uçağının TSK envanterine girmesi 2001 Banshee hedef uçağının TSK envanterine girmesi 1989 2001 Afganistan İHA’yla ilk silahlı saldırı (ABD) SHGM Sivil İHA Talimatı 30 Ekim 2013 Mart 2011 ICAO: İHA bir hava aracıdır 1990’lar İHA’ların sivil maksatlı kullanımının başlaması 1963-1975 Vietnam İHA’ların askeri amaçla kullanılması (ABD) 6 Mart 1918 Curtiss/Sperry “Flying Bomb“ ile ilk uçuş (ABD) 9 İHA Sistemi Üreticisi Ülkeler Norveç İsveç Beyaz Rusya Finlandiya Romanya Letonya Macaristan Polonya Çek Cumh. Danimarka Slovakya Hollanda Bulgaristan Belçika Yunanistan İngiltere Sırbistan Kanada Almanya Fransa Avusturya İsviçre Portekiz İspanya İtalya ABD Meksika Rusya Slovenya Hırvatistan Türkiye Ürdün İsrail İran Pakistan BAE Hindistan Kolombiya Çin Tayvan Hong Kong Filipinler Malezya Singapur Endenozya Brezilya 56 Ülke 589 Firma 1.884 İHA Şili Arjantin Güney Kore Japonya Avustralya Güney Afrika Uluslararası Konsorsiyumlar Yeni Zelanda Kaynak: RPAS Yearbook 2014, 12th Edition 10 Gövde Tipine Göre İHA Sistemleri 14 13 1 985 Fixed 337 Rotary 11 Wing 3 Wing 11 Tilt 0 Rotor 39 Lighter1 than-Air 49 Shrouded Rotary 0 Wing 3 Tilt 0 Wing Flapping 0 Wing Motorized 0 Parafoil Tilt 0 Body Kaynak: RPAS Yearbook 2013, 11th Edition 11 Türkiye İHA Sistemleri Geliştirme Projeleri BUGÜN DÜN YARIN TUSAŞ BAYKAR & KALE Muharip İHA ANKA VESTEL SS Bayraktar BAYKAR Karayel Taarruzi İHA BAYKAR & KALE Malazgirt Bayraktar SAVRONİK & MİLSOFT Yer Kontrol İstasyonu MİLSOFT Taşınabilir Görüntü Kıymetlendirme Sistemi GİHA SAVRONİK ASELSAN ASELSAN & SDT Yer Veri Terminali EO/IR Kamera SAR/ISAR MİLSOFT Uzak Görüntü Terminali 12 Yurtiçi Kabiliyetler Sistem Firmalar Platform Baykar Makine, Global Teknik, MİLYAZ, TUSAŞ ve Vestel Savunma Sanayii Motor Kale Havacılık ve TEI Faydalı Yük ASELSAN, METEKSAN Savunma ve SDT Silah ASELSAN, ROKETSAN ve TÜBİTAK SAGE Veri Linki C2TECH, METEKSAN Savunma ve SAVRONİK Simülatör BİTES, HAVELSAN ve SİMSOFT Yazılım, Donanım ASELSAN, AYESAŞ, MİLSOFT, STM, TÜBİTAK BİLGEM ve & Kripto TUSAŞ Diğer ALP HAVACILIK, ESEN, GATE Elektronik ve KİMETSAN 13 Sivil Havacılık Düzenlemeleri & Gelişmeler Yıl 2005 2006 2007 2008 2009 UAS Study Group ICAO 2010 Amendment 13 to Annex 13 (accidents involving UAS) 2011 2012 Circular 328 (initial information) (15 Nov) Amendment 43 to Annex 2 (initial standards) 2013 2014 (Nov) RPAS Panel EU UA Program Office A-NPA EUROCAE 16/2005 WG 73 on EASA UAS Policy for UAV certification DOT/FAA/AM- Interim 07/3: UAS Guidance Medical on UAS Certification Requirements E.Y01301 EASA Policy Statement on Airworthiness Certification of UAS (12 Mar) RPAS Manuel (23-25 Mar) RPAS Symposium (15 Nov) Amendment 7 to Annex 7 (registration markings) ABD FAA 2015 ORDER 8130.34A: Airworthiness Certification of UAS (17 Feb) H.R. 658: FAA Act (UAS Integration into NAS by 30 Sep 2015) (7 Nov) UAS Integration Road Map (March) UAS Integration Office (30 Dec) Selection of 6 test site EUROCONTROL CND/CoE/CNS/0 9-156: UAS – ATM Collision Avoidance Requirements (1 Feb) EUROCONTROLSPEC-0102: Specifications for the Use of Military RPAs (Version 2.0) (1st Version in 2007) (20 Jun) RPAS Roadmap (15 Feb) Small UAS Regulation (6 Mar) Riga Declaration (6 July) European RPAS Steering Group (ERSG) (21 Aug) EASA: NPA 201210 Amendment 43 to Annex 2 Türkiye (Kas) SHGM İHA Talimatı İlk Koordine (Haz) SHGM (Ağu) SHGM İHA Talimatı 2. İHA Çalışma Koordine Grubu (?) Yeni SHGM İHA Düzenlemesi (30 Eki) SHGM İHA Talimatı Yayımı 14 Sivil İHA Düzenlemeleri Ülke ABD Almanya Avusturya Avustralya Belçika Çek Cumhuriyeti Danimarka Finlandiya Fransa Güney Kore Hollanda İngiltere İrlanda İspanya İsrail İsveç İtalya Japonya Kanada Litvanya Norveç Polonya Türkiye Yetkilendirilmiş Operatör Sayısı Yetkilendirilmiş Pilot Sayısı Kayıtlı İHA Sayısı 479 (İzin verilen uygulama sayısı) 300 150 10 24 13 33 1.350 130 13 359 12 1 2 216 1 2.000 60 29 31 2.250 130 30 1 14.000 1 2.400 - - 76 - 15 Başlangıç İHA Düzenlemeleri MTOW 20/25 kilogram ve altı MTOW 2/4 kilogram ve altı • AGL 400/500 feet altı • AGL 400/500 feet altı • Pilot görüş menzilinde azami 500 metre mesafe • Pilot görüş menzilinde azami 250 metre mesafe • Azami 100 knot hız • Azami 50 knot hız • Gündüz ve görerek uçuş şartları • Gündüz ve görerek uçuş şartları • Havaalanlarından ve kalkış/iniş hatlarından 5 km uzaklık • Havaalanlarından ve kalkış/iniş hatlarından 5 km uzaklık • Kalabalık yerler dışında uçuş • Her yerde uçuş • Uçuş izni ve NOTAM gerekmiyor • Uçuş izni ve NOTAM gerekmiyor • Uçuşa elverişlilik gerekmiyor • Uçuşa elverişlilik gerekmiyor • Operatör lisansı gerekiyor • Operatör lisansı gerekiyor • RPAS’ler kayıt ediliyor • RPAS’ler kayıt ediliyor • Basitleştirilmiş pilot lisansı (genel İHA usulleri bilgisi, tip eğitimi, 2 yıl süreli lisans) • Basitleştirilmiş pilot lisansı (genel İHA usulleri bilgisi, tip eğitimi, 2 yıl süreli lisans) • 3. sınıf sağlık muayenesi • 3. sınıf sağlık muayenesi Bu limitlerin dışına çıkılması durumunda, Operatör oluşacak riskleri tespit edip bunları giderecek çözümlerini Havacılık Otoritesine sunarak, her uygulama için ayrı izin alıyor. 16 Mevcut SHGM İHA Talimatı (30 Ekim 2013) • Kapsam • Pilot – MTOM 4 kg’dan ve azami hızı da saatte 50 km’den daha az olan ve azami irtifası yer yüzeyinden 100 metreyi geçmeyen İHA’lar hariç tüm İHA’lar – 1, 2 veya 3. sınıf sağlık sertifikası – Tam otonom İHA’lar yasak – Tip eğitimi • İHA sistemi – MTOM 150 kg ve üstü: İnsanlı hava araçları gibi, Uçuşa Elverişlilik Sertifikası – Teorik PPL eğitimi – İHA sistemleri kullanımına yönelik eğitim – SHGM yeterlilik kontrolü – 3 yıl geçerli lisans • Uçuş İzni – MTOM 150 kg ve altı: Süresiz Özel Uçuş İzni Belgesi – Uçuştan en az 30 gün önce başvuru – Uçuş sona erdirme sistemi – En az 24 saat önce ilgili Mülki İdare Amirliğine bilgi – İnsanlı hava araçları ile aynı ışıklandırma • İHA İşletmeleri – Uçuş yapılacak bölge için NOTAM • Operasyon – İşletme ruhsatı gerekli değil – Meskun mahaller dışında uçuş – Üçüncü Şahıs Mali Mesuliyet Sigortası – Uçuş planı – Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’ndan frekans kullanım izni – Personel özgeçmiş soruşturması – Uçuş Operasyon El Kitabı 17 Gündem Genel Özellikler • Terminoloji • Kategorileri • Unsurları • Avantajları & Dezavantajları Dünya ve Türkiye’deki Gelişmeler Mevcut Askeri, Sivil ve Ticari Uygulamalar Gelecek Eğilimleri Askeri İHA Uygulamaları İstihbarat, Gözetleme ve Keşif Kargo Taşıma Saldırı K-MAX MQ-9 Reaper 19 Askeri İHA Uygulamaları: Erken İkaz & Hava Savunma 20 Sivil ve Ticari İHA Uygulamaları Güvenlik Merseyside-İngiltere Polisi Tarafından Kullanılan İHA Acil Durum ABD Gümrük ve Sınır Koruma AjansıTarafından Kullanılan Reaper İHA’sı Fukuşima Nükleer Santralinde Meydana Gelen Hasarın Bir İHA’dan Alınan Görüntüsü MQ-1B Predator’dan Alınan Kızılötesi Orman Yangını Görüntüsü Reklam & Tanıtım Tarım Enerji & Madencilik Ufo-Foto Şirketi Tarafından Antalya’da Bulunan Bir Otelin İHA İle Katolog Çekiminden Bir Görüntü YAMAHA RMAX İHA’sı İle Havadan İlaçlama Camcopter S-100 İle Elektrik Hattı Kontrolü Denemesi 21 Sivil ve Ticari İHA Uygulamaları: Güvenlik 22 Sivil ve Ticari İHA Uygulamaları: Afet Müdahalesi Fukuşima Nükleer Santralinde Meydana Gelen Hasarın T-Hawk İHA’sından Alınan Görüntüsü 23 Sivil ve Ticari İHA Uygulamaları: Afet Müdahalesi 24 Sivil ve Ticari İHA Uygulamaları: Orman Yangını 25 Sivil ve Ticari İHA Uygulamaları: TV & Sinema 26 Sivil ve Ticari İHA Uygulamaları: Spor 27 Sivil ve Ticari İHA Uygulamaları: Uyuşturucuyla Mücadele 28 Sivil ve Ticari İHA Uygulamaları: Tarım 29 Sivil ve Ticari İHA Uygulamaları: Madencilik ve İnşaat 30 Sivil ve Ticari İHA Uygulamaları: Sanayi Tesisleri 31 Sivil ve Ticari İHA Uygulamaları: Enerji 32 Sivil ve Ticari İHA Uygulamaları: Enerji 33 Gündem Genel Özellikler • Terminoloji • Kategorileri • Unsurları • Avantajları & Dezavantajları Dünya ve Türkiye’deki Gelişmeler Mevcut Askeri, Sivil ve Ticari Uygulamalar Gelecek Eğilimleri İnsansız Sistemlerin Geleceği? Admiral Mike Mullen, Chairman of the U.S. Joint Chiefs of Staff, 2009 “F-35 would be our last manned fighter.” Richard Whittle, Predator: The Secret Origins of the Drone Revolution, 2014 “Drone technology has already changed the way people die; one day it may change the way people live.” US Department of Defence, 2014 “Technologies of Third Offset Strategy: Robotics and autonomous systems Miniaturization Big data Advanced manufacturing including 3-D printing” 35 Gelecekteki Sivil ve Ticari İHA Uygulamaları Sınır Güvenliği M D T O S Suçla Mücadele İstihbarat M D T O S M D T O Kaçakçılık Mücadelesi S M D T O Yasadışı Balıkçılıkla Mücadele Deniz Kirliliği Mücadelesi S M D T O S M D T O Afet Acil Durum Müdahalesi S M D D T O M S Liman ve Boğaz Güvenliği M D T O S Doğal Afetler Küresel Isınma İnsan Kaynaklı Afetler Nüfus Artışı ve Göç İHA Sistemleri Gelir Dağılımı Dengesizliği Enerji Sorunu Su Sorunu Kritik Tesis Güvenliği M D T O Gıda Sorunu S D D T O D T O T O S M D T O S Yangın Müdahalesi M D T O S KBRN Müdahalesi S M Boru Hattı Güvenliği ve Bakımı Su Kaynakları Güvenliği M S Orman Yangını Müdahalesi Faaliyet Güvenliği M O Arama Kurtarma Karasuları Güvenliği M T S M D T O Elektrik Hattı Güvenliği ve Bakımı S M Mini İHA D T O Karayolu Trafik Kontrolü S Küçük İHA M D T O Taktik İHA Tarımsal Gübreleme İlaçlama S M D T Operatif İHA O Tarımsal Analiz S M Stratejik İHA D T O D T O S Meteorolojik Rasat S M D T O S 36 Avrupa Birliği İHA Yol Haritası (20 Haz 2013) 37 Geleceğin Harekat Ortamı Elektromanyetik Spektrum Üstünlüğü Siber Uzay Üstünlüğü Bugün Anavatan Güvenliği Barışı Destekleme Harekatı Sınır güvenliği Terörle mücadele Düşük seviyeli güç kullanımı Ülke toprakları Uluslararası harekat alanları Sıfır - Düşük Sıfır - Düşük Mini Küçük Taktik Uçuş süresi Hassas Angajman Kargo ağırlığı Hava-Uzay Üstünlüğü Kavram Yarın Senaryo Konvansiyonel Savaş Temel Amaç Harekat Ortamı Erken ikaz Tam güç kullanımı Ülke kaynaklarının korunması Düşman toprakları Hava Savunma Tehdit Seviyesi Orta - Yüksek Orta - Yüksek Link Karıştırma Seviyesi Öncelikli Platform İhtiyacı Öncelikli Kabiliyet İhtiyacı Nano Operatif Stratejik Hız Menzil İrtifa Manevra Görünmezlik Otonomi Sürü Link Güvenliği Kendini Koruma 38 Muharip İHA Sistemleri (UCAV) Platform Ülke Firma X-47B ABD Deniz Kuvvetleri Northrop Grumman Neuron Fransa, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, Yunanistan Dassault (%50), EADS CASA, Saab (%25), RUAG, Alenia (%22), EAB Barracuda Almanya, İspanya EADS Taranis İngiltere BAE Sharp Sword (Lijian) Çin Hongdu Aircraft Industries Corporation (HAIC) RQ-170 Sentinel ABD Hava Kuvvetleri/CIA Lockheed Martin Phantom Ray X-47C Boeing ABD Deniz Kuvvetleri Northrop Grumman Avenger General Atomics FCAS İngiltere: BAE Systems, RollsRoyce, Selex ES Fransa: Dassault, Snecma, Thales İngiltere, Fransa 39 İnsanlı Hava Araçlarının İnsansızlaştırılması Schweizer 333 Bell 407 Northrop Grumman MQ-8B Fire Scout Northrop Grumman MQ-8C Fire Scout Boeing MD 530F Boeing H-6U Unmanned Little Bird Skorsky Black Hawk Skorsky Optionally Piloted Black Hawk Diamond DA-42 Kaman Aerospace K-MAX Eurocopter EC145 Aeronautics/Aurora/Irkut Dominator/Centaur/DA-42 Lockheed Martin K-MAX UAS Eurocopter Unmanned EC145 40 Kargo İHA Sistemleri DARPA’s Aerial Reconfigurable Embedded System (ARES) Black Knight Transformer 41 Kargo İHA Sistemleri 42 Kargo İHA Sistemleri 43 Gelişmiş Gözetleme Sistemleri Tek Sensör Tek Platform • Nokta Gözetlemesi 0,04 km²’den küçük 1 istihbaratçı / 1 FMV Elektro Optik (EO) FMV Kızılötesi (IR) FMV Çoklu Sensör Tek Platform • Geniş Alan Gözetlemesi 4-100 km² 1 istihbaratçı / 5 km² Birden fazla aynı tip sensör verisinin füzyonu Gorgon Stare (2011) ARGUS (2012) • Farklı Sensör Verilerinin EO/IR FMV ile Füzyonu Multispektral Hiperspektral SAR GMTI LIDAR COMINT ELINT Çoklu Sensör Çoklu Platform • Çok Geniş Alan Gözetlemesi Tüm harekat alanı 1 istihbaratçı / ? km² Birden fazla platforma ait sensör verisinin füzyonu 44 Sertifikasyon & Uçuşa Elverişlilik Kaynak: Mehmet Yetiş UYSAL, Uçuşa Elverişlilik ve Sertifikasyon, SSM Savunma Sanayii Gündemi, s.11, Temmuz 2012 45 Frekans Spektrumu 3 Ghz 300 MHz VHF 30 GHz SHF UHF 1 GHz 4 GHz 2 GHz L S 8 GHz C EHF 12 GHz X 18 GHz Ku 27 GHz K 75 GHz 40 GHz Ka V W 110 GHz • Sadece İHA sistemlerine yönelik frekans bantları • Uluslararası düzenlemelerle birlikte Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu tarafından frekans planlaması yapılması 46 Link Güvenliği – Karıştırma & Aldatma Haberleşme Uydusu Harekat Alanı Dışı BLOS Veri İletimi İHA Kontrolü Karasal İletişim Sabit Yer Kontrol İstasyonu LOS Veri İletimi İHA Kontrolü Mobil Yer Kontrol İstasyonu Havaalanı Karıştırmaya Hassas Noktalar İHA Uydu Yer İstasyonu GNSS Uydusu Küresel Konumlama Verisi LOS Video İletimi Hedef Uzak Görüntü Terminali Satıh Kuvvetleri 47 Tehlike Algılama Kaynak: RTCA SC203 WG3 Internal Communication Algıla ve Sakın Sistemi Kaynak: Mark Contarino, All Weather Sense and Avoid System for UASs, s.12, 2009 48 Güvenilirlik & Uçuş Emniyeti Kaynak: [13] Dyke Weatherington, "Unmanned Aircraft Systems", AUVSI 2013, 13 Ağustos 2013. 49 İnsanlı & İnsansız Sistemlerin Birlikte Çalışması 50 İHA Güç Sistemleri 54 Saat Havada Kalış Rekoru Hidrojenin Yakıt Olarak Kullanılması Penguin B (UAV Factory) Phantom Eye (Boeing) İHA’lara Lazerle Güç Transferi Lityum-İyon ve Lityum-Sülfat-Klorid Tipli Bataryalar Ağırlığın onda bire kadar azaltılması 51 Yüksek İrtifa Uzun Havada Kalışlı İHA Sistemleri Uydulara alternatif; erken ikaz radarı 52 Küresel İnternet 53 İnsansız Hava-Uzay Araçları Performance Orbital speed: 28,044 km/h (17,426 mph) Orbit: Low Earth orbit Orbital time: • OTV-1: 225 days in 2010 • OTV-2: 469 days in 2011-12 • OTV-3: 674 days in 2012-14 54 Otonomi Kaynak: U.S. Air Force Research Laboratory & U.S. National Institute of Standards and Technology Working Group 55 Sürü Halinde Harekat (Swarm) Kaynak: Major General Blair Hansen, Unmanned Aircraft Systems Present & Future Capabilities, 23 October 2009 56 Düşük Görünürlük (Stealth) • Radar • Radar Soğurucu Yüzeyler (RAS - Radar Absorbent Surfaces), 90 derece açı kullanma • Radar Soğurucu Malzeme (RAM Radar Absorbent Material) • Plazma maddesinin uçak yüzeyleri üzerine püskürtülmesi • Kızılötesi (Infrared) • Motor egsozu • Akustik (Acoustics) • Pervane boyutu • Motor egsozu • Görünürlük (Visibility) • Camouflage • Radyo Frekansı • Uçak üzerindeki radar, telsiz, veri linki 57 Karşı İHA Çalışmaları 4 Aralık 2011 İran • ABD RQ-170 İHA’sı • Afganistan sınırından 225 km içeride • Muhtemel İran GPS aldatması • Emniyetli bir şekilde iniş 10 Mayıs 2012 Güney Kore 6 Ekim 2012 İsrail • Güney Kore Camcopter S-100 İHA’sı • Muhtemelen İran üretimi Hizbullah İHA’sı • Muhtemel Kuzey Kore GPS karıştırması nedeniyle kontrol kaybı • İsrail F-16 uçağı ile düşürdü • Yer Kontrol İstasyonu’na çarparak kaza-kırım • Bir Slovak teknisyen öldü • 2 adet hava-hava füzesi, 1. başarısız 58