Antik Çağlardan Beri Bir Erkek Mesleği Olarak Bilinen Mühendislikte
Transkript
Antik Çağlardan Beri Bir Erkek Mesleği Olarak Bilinen Mühendislikte
Antik Çağlardan Beri Bir Erkek Mesleği Olarak Bilinen Mühendislikte Paradigma Değişimi Başarılı Mühendis Kadınlar… Prof. Dr. Hasan AMCA Doğu Akdeniz Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dekanı hasan.amca@emu.edu.tr, www.emu.edu.tr/amca, http://eng.emu.edu.tr Giriş Mühendislik mesleğinin nasıl doğduğunu daha iyi anlayabilmek ve hangi süreçlerden geçtiğini kavrayabilmek için antik çağlardan beri var olan mühendislik mesleğine şöyle bir göz atarsak görürüz ki mühendislik mesleği aslında tıp gibi, güzel sanatlar gibi insanoğlu var olalı var olmuştur. Yontma taş devrinde yapılan taş aletler, kullanıldıkları zamanda en az bugün kullanılan elektrokardiyograf, röntgen, MR cihazlarının bugün yarattığı etki kadar etki yaratmıştı. Abacus ise bugünkü bilgisayarın atası olup, icat edildiği günlerde dünya çapında muazzam değişikliklere neden olmuştu. Aynen bugünkü çoklu-ortam (multi-media) özellikli, he an İnternete bağlı olarak çalışan avuç-içi bilgisayarların yarattığı etki kadar. Mühendislik kavramı, çok eski zamanlardan, insanlar yontma taş balta, cilalı taş balta, maden mızrak, makara, kaldıraç ve tekerlek gibi temel icatları yaptığından beri var olmuştur. Diğer yandan, tarihe geçen dünya harikası yapıtlar, örneğin İskenderiye Feneri, Babil’in Asma Bahçeleri, Mısır Piramitleri, Yunanistan’da Akropol ve Parthenon, Roma Su Kemerleri, Maya Şehirleri ve Piramitleri, Kollesyum, İnka ve Aztek Şehirleri ve Çin Seddi gibi pek çok eserler, antik askeri mühendislerin yaratıcılık ve yeteneklerinin eserleridir. Bu icatların ve yapıtların her biri mühendisliğin modern tanımı olan, kullanışlı aletler ve yapıtlar geliştirmek için mekanik prensiplerinden faydalanma işlevi ile uyum içindedir. Demek ki mühendislik antik çağlardan Beri bilinen ve talep edilen bir meslekti. Mühendis ve Mühendislik Sözcüğünün anlamını biraz daha açalım ve geçmişte dünya çapında kabul gören tanımlarına irdeleyelim. Mühendis sözcüğü, bir iddiaya göre, Arapça geometri ile meşgul olan, geometri bilen kişi anlamına gelmekteymiş. Diğer bir iddiaya göre de engine’er, yani makinelerle uğraşan kişi anlamına geliyormuş. 1300’lü yıllarda askeri makine teknolojisinin geliştirilmesiyle, mühendisler, bu makineleri kullanan ve yöneten kişi olarak tanımlanmış. Mühendisliğin bir erkek mesleği olarak bilinmesinin en büyük sorumlusu, yakın bir geçmişe kadar İnşaat Mühendisliğinin sadece askeri amaçlarla kullanılan bir meslek oluşudur. İlk kez Amerika’da sivil halkın kullanımına sunulduğu zaman adına İngilizce adıyla “Civil Engineering” yani, sivil mühendislik dendi. Mühendisliğin Çağdaş Tanımı, birçok konuda olduğu gibi Türk Dil Kurumu sözlüğüne bakarak bulunabilir. Türk Dil Kurumu'nun Büyük Türkçe Sözlüğü’ne göre mühendis, İnsanların her türlü ihtiyacını karşılamaya dayalı yol, köprü, bina gibi 1 bayındırlık; tarım, beslenme gibi gıda; fizik, kimya, biyoloji, elektrik, elektronik gibi fen; uçak, otomobil, motor, iş makineleri gibi teknik ve sosyal alanlarda uzmanlaşmış, belli bir eğitim görmüş kimse’dir. Modern anlamda mühendis, bilim insanlarının ürettiği teorik bilgiyi tekniker ve teknisyenlerin uygulayabileceği pratik bilgiye dönüştüren kişidir. Arthur Mellen Wellington (demiryolları inşaat mühendisi)'a göre mühendislik, "Beceriksiz birinin iki dolara kötü yaptığı bir şeyi bir dolara iyi yapma sanatıdır." Yaygın Olarak Kullanılan Mühendislik Alanları Günümüzde yaygın olarak talep edilen mühendislik dalları Uzay Bilimleri Mühendisliği, Yapı Mühendisliği, Biyoloji ve Ziraat Mühendisliği, Biyomedikal Mühendisliği, Kimya Mühendisliği, İnşaat Mühendisliği, Yapım Yönetimi Mühendisliği, Elektrik Mühendisliği, Bilgisayar Mühendisliği, Bilişim Sistemleri Mühendisliği, Enerji Mühendisliği, Çevre Mühendisliği, Endüstri Mühendisliği, İşletme Mühendisliği, Bilgi Sistemleri Mühendisliği, Enstrumentasyon Mühendisliği, Üretim Mühendisliği, Malzeme Mühendisliği, Matematik Mühendisliği, Makine Mühendisliği, Mekanik Mühendisliği, Mekatronik Mühendisliği, Nükleer ve Radyo Mühendisliği, Okyanus ve Deniz Mühendisliği, Fizik Mühendisliği, Yazılım Mühendisliği, Sistem Mühendisliği ve Gıda Mühendisliği olarak sıralanabilir. Önceleri mühendisliğin baskın bir şekilde erkek imajı vardı ki ve hatta, “mühendislik o kadar erkeksi bir etki yaratıyordu ki, eskiden anneler kızlarının mühendislerle evlenmesini isterlerdi” diye tabirlere literatürde sıkça rastlanıyor. Halbuki, artık mühendislik mesleğinin kaba kuvvete değil de zekaya, akıla ve gelişmiş teknoloji kullanımına dayalı olduğunu bilen çağdaş aileler, kızlarının mühendis kocayla evlenmelerini değil, kendilerinin mühendis olmalarını özendiriyorlar. Fakat daha tutucu ailelere göre hala mühendislik ağır bir iştir, ve kızların yapabileceği gösterişli ve çekici bir iş değil imajı var. Özellikle de Amerika gibi büyük ülkelerde taşrada yaşayan nüfusun kadınlara mühendisliği uygun görmediğine dair birçok araştırma sonucu var. Yakından tanıdığımız Türkiye’de büyük şehirlerde kadınların daha fazla mühendislik mesleğini seçtiği görülmekle beraber, taşrada hala kadın mühendislere ya hiç rastlanmamakta ya da çok ender rastlanmaktadır. KKTC’de de durum aslında çok farklı değildir. KKTC uyruklu Mühendislik Fakültesi öğrencilerine baktığımızda ağırlıklı olarak erkek olduklarını görürüz. Böyle olması gerekmediğini, kız öğrencilerin de üniversitede rahatlıkla mühendislik bölümlerini seçip, en az erkekler kadar başarılı olabileceklerini bildiğimiz halde. Tabii bu durumun başlıca sorumlusu eğitim kurumları ve de eğitime yön vermesi gereken otoritelerdir. Eğer bu konuda bir inisiyatif başlatılsa, eminim çok kısa bir sürede, mezuniyet sonrası iş bulma oranı en yüksek meslek olan mühendisliği daha fazla kız öğrencilerin tercih ettiklerini görecektik. Biz şu an Doğu Akdeniz Üniversitesi Mühendislik Fakültesinde “kızlar da mühendislik mesleğinde erkekler kadar başarılı olabilir” sloganıyla böyle bir tanıtım programını yürütmekteyiz. Fakat, gerekli bilincin sağlanabilmesi için bir zamana ihtiyaç duyulduğunun da farkındayız. Mühendislik mesleğine kadınların talebini artırma konusu en çok Amerikada ciddiye alınmaktadır. Bu konuda dünya çapında binlerde üyeleri bulunan WIE, GIE, WOMENG gibi organizasyonların ve konsortiyumların olduğunu görürüz. Fakat, bu 2 gelişmelere rağmen Amerika’da bile çoğunlukla adalet-eşitlik için kadınlar da mühendis olmalıdır deniyor. Yukarıda da tanımladığımız gibi artık mühendisliğin kaba kuvvete dayanmayan, zeka ve gelişmiş teknoloji kullanımına dayanan, bu konularda da kadınların da erkekler kadar etkin olabileceğinden dolayı mühendis olabilecekleri konusu ya akıllarda tam olarak toparlanamamakta ya da göz ardı edilmektedir. MIT’den Lorna Gibson, Malzeme Bilimleri ve Mühendisliği Profesörü: 10 yılda bu kadar ilerleyebileceğimizi hiç beklemezdim diyor. Demek ki önemli kazanımlar elde edilmiş. Örneğin: 1) Kadın prof. sayısı artmış, 2) aile izinleri yeniden düzenlenerek kadınların iş hayatı ve ailevi sorumluluklarını yerine getirmesi dengelenmiş, 3) kadınların “yumuşak ve tatlı” birer kişilik olarak değil de profesyonel yetki ve sorumluluk sahibi kişiler olarak algılanmaları sağlanmış. MIT tarafından yayınlanan bir başka araştırmaya göre, hızını alamayan kadın profesörlerin etkisiyle, kadın profesörler, erkeklere oranla daha hafif iş yükü altına girme beklentileri ortaya çıkmış. Aksi taktirde, kadın mühendislerin bilimsel araştırma sonuçları ve yapılan üretim kapasitesi daha düşük olacakmış. Kadınlar Mühendislik için uygun mu sorunua en iyi cevabı Fransız akademisyen Andre Beraud vermiştir. Andre Beraud’un yaptığı bir araştırmaya göre Fransa’da 18 yaşında kızların Matematik ve Fen Bilimlerinde 18 yaşında erkeklerden daha iyi performans gösterdiği ortaya çıkmış. Mühendislik disiplini de Matematik ve Fen Bilimlerine dayandığı için sonuç kızların lehine çıkmıştır. Bu durumun farkında olan Fransız hükümetinin desteğiyle Fransa’da bir gurup akademisyen ve öğrenci (genellikle bayan) okulları ziyaret ederek kadınların da mühendis olabileceklerine dair eğitim ve bilinçlendirme seminerleri vermektedirler. Mühendislik mesleğinin kadınlar için uygun oluşunu görebilmek için tabii doğru açıdan bakmak lazım. Yani, mühendislik deyince akla ilk olarak Elektrik Mühendisliği, Makine Mühendisliği veya İnşaat Mühendisliği gelirse, tabii ki bu sahalarda ağırlıklı olarak erkekleri göreceğiz. Fakat, Doğu Akdeniz Üniversitesi Bilişim Sistemleri Mühendisliği, İşletme Mühendisliği veya Endüstri Mühendisliği gibi bölümlerinde kız öğrenci sayısının erkek öğrencilerden daha fazla olduğunu görürüz. Bilgisayar Mühendisliği ve yazılım Mühendisliği gibi alanlarda da kız öğrenci sayısının oldukça yüksek olduğu görülmektedir. Bunun başlıca nedeni, bu mesleklerin henüz yeni oluşundan ve erkek ağırlıklı, herkes tarafından yaygın olarak bilinen bir geçmişi olmadığındandır. Mühendislik mesleğini etkileyen faktörlerin başında da sayısal teknolojilerin etkin ve verimli olarak kullanılabilirliği gelmektedir. Bu anlamda, Sayısal-Bölünme (DigitalDivide) insanların sayısal teknolojiye erişim ve yoğun kullanım oranına göre ayrıştırılmaları anlamına geliyor. Fakat günümüzde sayısal-bölünme açısından kadın-erkek arasında herhangi bir fark olmadığı bilinmektedir. 3