Şartaname için tıklayınız
Transkript
Şartaname için tıklayınız
T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI YARIŞMA ŞARTNAMESİ İÇİNDEKİLER A. GENEL BİLGİLER 1. Konumu 5 2. Jeomorfolojik Özellikleri 6 2.1. Dağlık ve Tepelik Alanlar 7 2.2. Plato Yüzeyleri 9 2.3. Vadiler 10 3. Jeolojik Yapı 12 4. İklim Özellikleri 13 4.1. Sıcaklık 14 4.2. Atmosfer Basıncı ve Rüzgarlar 15 4.3. Nem ve Bulutluluk 16 4.4. Yağışlar 17 5. Hidrografik Özellikler 17 5.1. Yeraltı Suyu ve Kaynaklar 17 5.2. Akarsular 18 5.3. Göller 18 6. Bitki Örtüsü 19 7. İdari Yapı 19 7.1. Eğitim Hizmetleri 19 7.2. Sağlık Hizmetleri 20 8. Nüfus 20 9. Ekonomi 21 9.1. Tarım ve Hayvancılık 21 9.2. Ormancılık 22 9.3. Sanayi 23 9.4. Madencilik 23 9.5. Turizm 23 10. Ulaşım 24 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ 10.1. Karayolu 24 10.2. Demiryolu 26 10.3. Havayolu 27 11. Kültürel ve Doğal Değerler 27 12. Tescil Kararları 29 13. Sarıkamış Harekâtı 30 14. Anma Etkinlikleri/ Törenler 39 15. Sarıkamış Şehitlikleri 40 16. Kar Festivali 40 17. İmar Bilgileri 42 Kaynaklar 42 B. TEKNİK ŞARTNAME 1. Yarışmanın Amacı 45 2. Yarışmanın Türü ve Şekli 45 3. Yarışmanın Konusu ve Yeri 45 4. İdarenin Adı, Adresi, Telefon ve Faks Numarası 47 5. Yarışmaya Katılım Esasları 47 6. Jüri Üyeleri (Danışman, Asli ve Yedek) ve Raportörler 48 7. Yarışma Takvimi 50 8. Başvuru Esasları 50 9. Soru Sorma 51 10. Yarışmacılara Verilen Bilgi ve Belgeler 51 11. Yer Görme Belgesi ve Zarfı 53 12. Kimlik Zarfı 53 13. Gizlilik 54 14. Ambalaj Esasları 55 15. Projelerin Teslimi 55 16. Teslim Edilen Projelerin Sorumluluğu 55 17. Teslim Edilen Projelerin Değerlendirilmesi 56 2 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ 18. Yarışmadan Çıkarma 56 19. Yarışma Sonuçlarının İlan Şekli 56 20. Ödül Tutarları ve Ödeme Şekli 57 21. Kolokyum ve Sergi 57 22. Projelerin Yayınlanması 57 23. Projelerin Geri Verilme Şekli 58 C. YARIŞMACILARDAN İSTENENLER 1. Stratejik Mekânsal Kurgu (1/10.000 Ölçekli) 60 2. Planlama Alanları 61 A. Kazımpaşa Tepesi Anma ve Tören Alanı (Doğu Bölgesi) 62 B. Eski Sarıkamış Bölgesi (Batı Bölgesi) 65 3 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ A. GENEL BİLGİLER 4 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ 1. KONUMU İlçe, Doğu Anadolu Bölgesi’nin Erzurum- Kars bölümünde bulunur ve Kars iline bağlıdır. Doğuda Kağızman (Kars), güneyde Eleşkirt (Ağrı), güneybatıda Horasan (Erzurum), batıda Narman (Erzurum), kuzeybatıda Şenkaya (Erzurum), kuzeyde Selim (Kars) ile çevrilidir. Yüzölçümü 1751 km²dir. 40º 18 dakika kuzey enlemleri, 42º 31 dakika doğu boylamları arasında yer almaktadır. Deniz seviyesinden yüksekliği de 2225 m’dir. Şekil-1: Kars, Sarıkamış ve Çevresi Siyasi Haritası. (Kaynak: Harita Genel Komutanlığı) 5 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ Bölgenin morfolojik yapısını dağlar, vadiler ve platolar oluşturur. Aras Nehri ve Kars Çayı ile bu akarsulara ait kollar tarafından derin bir şekilde yarılmış olan alanda, yükselti farklarının 1500 m’yi aştığı noktalar görülür. Alanın topografik özellikleri, ulaşım bağlantılarının konumlarını da doğrudan etkilemiştir. Bölgenin akarsular tarafından derin bir şekilde parçalanmış olması, ulaşım güzergâhlarının akarsu vadileri boyunca gelişmesini zorunlu hale getirmiştir. Karayolu ve demiryolu ulaşım türlerinden yararlanılan sahada, her iki ulaşım şekli de kış mevsiminin olumsuz şartlarından etkilenmektedir. Sarıkamış’ta sanayi faaliyetleri yeterince gelişmemiştir. Özellikle ham madde kaynaklarının sınırlı oluşu, sermaye yetersizliği, tarımsal üretimin ve ürün çeşitliliğinin fazla olmaması, pazarlama imkânlarının yetersizliği gibi nedenler sanayinin gelişmesini büyük ölçüde engellemektedir. Sarıkamış İlçesi, doğal ve beşeri turistik değerler bakımından oldukça zengin bir potansiyele sahiptir. Ancak mevcut olan bu potansiyel, iç ve dış turizm açısından henüz yeterince değerlendirilememektedir. Alanın kültürel ve turistik kaynaklarını Urartu kaleleri, tarihi kilise ve manastırlar, Rus mimarisi niteliklerini taşıyan konut ve köşkler oluşturmaktadır. Doğal kaynaklar arasında ise Çıplakdağ, Çamurlu Dağı, Süphan Dağı ve Balıklı Dağları’ndaki kış turizmi alanları, Soğanlı- Hünkar yaylaları sayılabilir. 2. JEOMORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ Sarıkamış Bölgesi, Anadolu’nun orta kesimlerinden batıya doğru daralarak uzanan, Doğu Anadolu’da belirgin bir genişlik kazanmış olan Anatolid Birliği içinde yer almaktadır. Alanda, yüksek dağlık alanlarla birlikte, merkezi püskürtme ve yarık (fissür) volkanizması sonucu ortaya çıkan malzemenin yayılmasıyla belirmiş yüksek platolar ve tektonik kökenli depresyonlar ana jeomorfolojik birimleri oluşturur. Alanın büyük bir bölümünde volkanik formasyonlar gözlemlenmektedir. Çatlaklar boyunca çıkan bazaltlar 2000 m’yi aşan platoları meydana getirirken, püskürmelerle yüksekliği 3000 m’nin üzerine 6 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ çıkan volkanik kökenli dağlar oluşmuştur. Alanın bugünkü topografik görünümünü kazanmasında, farklı jeolojik devirlerde bölge genelinde hâkim olan tektonik hareketlerin büyük rolü olmuştur. Şekil-2: Sarıkamış ve Yakın Çevresi Fiziki Haritası (Kaynak: Harita Genel Komutanlığı) 2.1. Dağlık ve Tepelik Alanlar Sarıkamış Bölgesi’nin batısındaki dağlar kuzeydoğu-güneybatı istikametinde sıralanmıştır. Güllü Dağları adıyla bilinen silsilenin bir bölümünü oluşturan bu dağlar, kuzeydoğuda Kıllıdağ’dan (2893 m) başlayarak, Karataş Dağı ( 2725 m), Gökdağ ( 2684 m) ve Kızılcadağ ile devam eder. 7 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ Alanın, bir diğer önemli silsilesi Soğanlı Dağları’dır. Çamurlu Dağı (2685 m), Köroğlu Dağı (2750 m), Küçükkumru Dağı (2531 m) ve Çember Dağı (2805 m) oluşan kütlede, eğim değerleri nispeten azdır. Su kaynaklarının da bol bulunduğu bu dağlık alan, yaylacılık faaliyetleri açısından Sarıkamış ve çevre yerleşmeler için büyük önem taşır. Genelde Süphan volkanitlerinin yayılış gösterdiği bu alanda, Çamurlu Dağları’nda andezitler, Küçükkumru, Köroğlu ve Çember Dağları’nda ise bazaltlar hâkim durumdadır. Soğanlı Dağları kuzeydoğusunda yer alan Büyükkumru Dağı (2847 m) ile birlikte, Allahuekber Dağları’nın güneydeki uzantılarını oluştururlar. Soğanlı Dağları’nın güneyinde, Saat Deresi ile Eskikarakurt Deresi arasında kalan alanda Süphan Dağları yer almaktadır. Süphan Dağı 2908 m yüksekliğindedir. Dağda koyu siyah renkli oldukça gözenekli, kırılgan ve sütunsal yapılı bazaltlar oldukça geniş yer kaplar. Aynı zamanda bir volkan konisi olan dağın zirve kesiminin kuzey-kuzeybatı yönünde parçalanmış olması, lav akışının yönünü göstermektedir. Süphan Dağı’nın kuzeye bakan yamaçları ile güneye bakan yamaçları arasındaki yükselti farkı 750 m’yi bulmaktadır. Bu durum, güney yamaçlarda gelişen akarsuların aşındırma faaliyetlerini hızlandırmalarına neden olmuştur. Alanda yerel taban seviyesini oluşturan Aras Nehri’ne bağlanan akarsular kaide seviyelerini bu nehre göre kazmışlar ve sahayı derin bir şekilde yarmışlardır. Bu nedenle özellikle güneye bakan yamaçlarda gelişen akarsuların vadileri boyunca bazalt kornişleri gözlenir. Süphan Dağı’nı doğu ve batıdan yaran akarsuların yukarı çığırlarında vadileri tabansızdır. Akarsuların plato düzlüklerine ulaştıkları kesimlerde ise vadilerin tabanı biraz genişler. Süphan Dağı’nın doğusunda Eskikarakurt Deresi ile Keklik Deresi arasındaki alanda, kuzey-güney yönlü sıralanmış Çıplak Dağ (2634 m) ve Kesedağ (2599 m) yer alır. Aralarında önemli yükselti farklarının bulunmadığı bu iki dağın genel görünümü kubbemsidir. Süphan Dağı, Çıplak 8 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ Dağ ve Kesedağ’ın büyük bir kısmı, genelde sarıçamlardan oluşan orman örtüsüyle kaplıdır. Alanın doğusunda kabaca kuzey-güney doğrultusunda uzanan Balıklı Dağ ile Aladağ yer alır. En yüksek noktasını Karanlık Tepe’nin (2858 m) oluşturduğu Balıklı Dağ, kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanır. Nemli koşullar altında gelişen sarıçam ormanlarının genel yetişme alanı durumundaki bu dağlık kütle, aşırı tahripler nedeniyle orman örtüsünü önemli ölçüde kaybetmiştir. Bu alanlar, genel olarak mera olarak kullanılmaktadır. Balıklı Dağı’nın güneyinde yer alan Aladağ (3138 m), alan içerisindeki en yüksek dağlık kütledir. Bölgenin en alçak kesimini oluşturan Aras vadi tabanı ile Aladağ’ın doruğu arasında yaklaşık 1700 m’lik yükselti farkı vardır. Bu kütlenin tamamına yakın bir kısmı mera olarak kullanılmaktadır. Aras Nehri’nin güneyinde, kabaca doğu-batı doğrultusundaki uzanışını alanın dışına da devam ettiren Aras Güneyi Dağları yer alır. Bu dağlar, Aras Havzası’nı, Murat Nehri su toplama havzasından dolayısıyla Fırat Havzası’ndan ayırır. Aras Güneyi Dağları’nın kuzeye bakan yamaçları Zaraphane Deresi’nin kolları tarafından, güney yamaçları ise Güzeldere Çayı’nın kolları tarafından derin bir şekilde yarılmıştır. Akarsular arasındaki yükseltiler müstakil dağ görünümündedirler. Alanda sık bir drenaj ağının mevcut olması, kısa mesafelerde yükselti farklarının artmasına yol açarken, alanın engebeli bir görünüm kazanmasına neden olmuştur. 2.2. Plato Yüzeyleri Plato yüzeyleri, alanın özellikle kuzeydoğusunda geniş yer kaplamaktadır. Bu alandaki, plato Balıklı Dağ’ın batı, Kesedağ’ın doğu etekleri arasında 2100 m yükseltiden başlamaktadır. Kuzey-kuzeydoğu yönünde genişleyen platonun yüksekliği, Selim çevresinde 1800 m’ye kadar iner. Kars Platosu adıyla bilinen bu plato Süphan volkanitleri ile örtülüdür. Plato, Kars Çayı’na bağlanan akarsular tarafından derin bir şekilde yarılmış olup, bu yarılma sonucu Sarıkamış Çayı, Güzeldere ve Kızılçubuk Deresi 9 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ vadilerinde bazalt kornişleri ortaya çıkmıştır. Ancak, platonun yarılma derecesi, sahanın diğer bölümlerindeki platolara oranla daha azdır. Alandaki diğer plato yüzeyleri, volkanik dağlarla çevrelenmiş olan Aras Nehri vadisini ve nehre bağlanan akarsu vadilerini takip ederek uzanırlar. Bu platolar genellikle 1700–1800 m’den başlayarak 2100–2250 m yüksekliğe kadar çıkabilmektedir. Bu platolar, Aras Nehri ve nehre katılan akarsular tarafından derin bir şekilde yarılarak parçalı bir görünüm almışlardır. Aşınmaya karşı direnci az olan malzemenin akarsular tarafından taşınması sonucunda, vadiler boyunca bazalt kornişleri belirgin bir şekilde ortaya çıkmıştır. Plato yüzeylerinin eğimi ise % 4–10 arasında değişmektedir. Eğimin arttığı Aras Nehri’nin kuzeyindeki platolar genellikle mera olarak kullanılmaktadır. Aras Nehri’nin kuzeyindeki platolar özellikle Süphan Dağ, Kesedağ, Hamamlı Dağı ve Aladağ’ın, Aras Nehri ile sınırlanmış güney etekleri boyunca sıralanmışlardır. 2.3. Vadiler Sarıkamış Bölgesi’nin önemli jeomorfolojik ünitelerinden bir diğerini de vadiler oluşturur. Sarıkamış ve çevresinde enine profilleri “V” şeklinde olan, derin yarılmış genç vadiler hâkim olmakla birlikte, kanyon vadiler ve boğazlarda gelişme imkânı bulmuştur. Alanın en önemli akarsuları konumunda olan Aras Nehri ve Kars Çayı’na katılan akarsular, çoğunlukla “V” profilli vadiler içerisinde akış gösterirler. Kısa mesafelerde yükselti farklarının 1500 m’yi aşabildiği alanda, bulundukları alanda yerel taban seviyesini oluşturan Aras Nehri ve Kars Çayı’na katılan yan kollar vadilerini süratli ve derin bir şekilde kazmışlardır. Alan genelinde eğimin fazla olması nedeniyle, akarsuların derine doğru aşındırması hızlı bir şekilde devam etmektedir. Böylece yamaçların işlenmesi ve yatıklaşması yavaş cereyan etmektedir. Bu durum, alanda “ V” profilli vadiler yanında, kanton vadilerin ve boğazların gelişimine imkan hazırlamıştır. Nitekim Aras Nehri, Horasan İlçe merkezinin 17 km doğusunda 10 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ kanyon şekilli Karakurt Boğazı’na girmekte ve çevredeki volkanik dağların geçmişteki faaliyetleri sonucu çıkan malzemenin oluşturduğu platoyu derin bir şekilde yarmaktadır. Aras Nehri, Karakurt Boğazı’ndan itibaren Saat Deresi’nin nehre katıldığı yere kadar belirgin bir şekilde genişleyen, daha sonra Akkoz Köyü’ne kadar genişliği gittikçe daralan bir vadi içinde akış gösterir. Nehir farklı dirençteki lav ve tüflerin üst üste bulunduğu vadisini derin bir şekilde yardığından, vadisi kanyon şekilli, basamaklı ve kornişli bir görüntü kazanmıştır. Aras Nehri’ne bağlanan Eskikarakurt Dere ve Keklik Dere vadileri ile sınırlı olarak Aras vadisinde, peribacalarına benzer oluşumlar dikkat çekmektedir. Sütun biçimindeki bu oluşumların bulunduğu alanlarda bitki örtüsü nispeten zayıf olup, eğim dik ve dike yakındır. Sel yarıntıları arasında münferit olarak ortaya çıkan bu sütunsal yapılar, üstteki dirençli kayaçların aşınımından pek etkilenmemesi alt kısımlardaki tüflerin ise kolayca aşınması sonucu ortaya çıkmışlardır. Zaman içinde bu çevresi aşınan sütunlar daha da belirginleşmektedir. Aşınmanın derecesine bağlı olarak bu sütunların yüksekliği 3–10 m arasında değişiklik gösterir. Aras Nehri’nin güneyinde doğu-batı doğrultusunda sıralanmış Tatlı Tepe, Kavak Tepe ve Kondul Tepe’den kaynağını alan kısa boylu akarsular ve geçici akarsular, nehre katıldıkları kesimlerde birikinti konileri oluşturmuşlardır. Bu koniler Aras Nehri’nin aktüel vadi tabanı kenarlarında gelişmiş genç konileridir. Aras Vadisi’nde yer alan Akkoz Köyü de bu şekilde oluşturulmuş birikinti yelpazesi üzerinde bulunmaktadır. Aras Nehri ve bu nehre bağlanan akarsuların büyük bir kısmının vadileri boyunca kütle hareketlerine rastlanılmaktadır. Yamaç eğimleri yüksek olan, özellikle bitki örtüsünden yoksun ya da bitki örtüsünün cılız olduğu alanlarda kütle hareketleri etkin bir biçimde devam etmektedir. Yağışlı devrelerde yamaç akmaları şeklindeki kütle hareketleri yaygın olarak görülürken, alanın bazı 11 kesimlerinde kaya düşmelerine SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ rastlanılmaktadır. Bölgede bulunan İnkaya Köyü, kaya düşmelerinden en fazla etkilenen yerleşmelerden biridir. Benzer kaya düşmesi olaylarından Akören Köyü’nün de etkilendiği tespit edilmiştir. Ancak İnkaya Köyü’nden farklı olarak bu köydeki kaya düşmesi olayları, 1983 Erzurum-Kars depremi sırasında meydana gelmiştir. Kütle hareketlerinden, Aladağ eteğinde kurulmuş olan Yarkaya Köyü de büyük ölçüde etkilenmektedir. 3. JEOLOJİK YAPI: 1 Sarıkamış, Kuzeydoğu Anadolu’nun volkanik platosu üzerinde volkan kolonileri dibinde kurulmuş bir ilçedir. İlçenin yakın kuzeyinden Allahuekber Dağları silsilesi geçer. Tektonik olarak oluşmuştur. Güneyinde Çıplak Dağ, Çamurlu Dağ, Kese Dağı ile güneydoğuda Aladağ (3188 m), Kazıkkıran Dağları önemli yükseltileri oluştururlar. Bunlar volkanik konilerdir. İlçeden batıya doğru volkanik tepeler arasında akarsu aşındırmasıyla şekillenmiş Handere Vadisi, volkan dağlarının güneyinde lav düzlüğünün yarılması ile oluşmuş Aras Vadisi ve Keklik Deresi Vadisi yer alır. Doğuya Kars’a doğru ise volkanik plato, yarma vadileri ve tektonik Kuvaterner çöküntü alanları ve alüvyal ovalarla devam eder. Yerel Jeoloji: Paleozoik, Üst Miyosen, Pliyosen ve Kuvarterner yaşlı kaya birimleri yüzeyler. Metamorfitler: Keklik deresi, kuzeybatı yamacında dar bir alanda Kayalık Mevki civarında Paleozoik şist ve fillitler yüzeyler. Gri yeşilimsi renkte olup bol kırıklı ve şistozite özelliği gösteririler. Kayaca çekiçle vurulduğunda kayacın içerdiği şistlenme düzlemleri boyunca meydana gelene kırılma ve bölünmeler 1cm’nin altındadır. Plakalar halinde kırılmaktadır. Klorit-muskovit-kuarz şist özelliğindedir. Düzenli bir şistozite gösterirler, kuars granüller bir tekstür gösterir, içlerinde yer yer dolomit kristalleri görülür. Aksesuar mineral olarak sfen mevcuttur. Fillitler ise çok ince yapılı şistozite gösterirler. Serizit, muskovit ve klorit mineralleri içerirler. 1 Bu bölümde açıklanan bilgiler Prof. Dr. Cevdet BOZKUŞ’dan alınmıştır. 12 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ Karakurt Volkanitleri: Genelde bazaltik lav ve tüf ardalanması ve yer yer bunların alt yüzeylerine doğru andezit ve aglomeralardan oluşur. Karakurt nahiyesinden Horasan’a doğru Aras Nehri boyunca geniş bir alanda yüzeylerler. Horasan İlçesi 17 km doğusunda gölsel tortul kayaların temelini oluştururlar. Horasan İlçe merkezinin 17 km doğusunda Aras Vadisinde bazaltik bir lavdan alınan örnekte yapılan radyometrik yaş belirlemesi ile 4.61 ± 0.71 my lik bir değer ölçülmüştür. Bu volkanitler Üst Miyosen-Pliysen yaşındadırlar. Sarıkamış Volkanitleri: Riyolitik lav, tüf ve bunlar içerisinde yer alan perlit, obsidiyenler ile bazaltlardan oluşur. Riyolitler açık gri renkli, akıntı yapılı ve bantlı bir yapı gösteririler. Tüfler açık kahve, bej renkli, masif ve yer yer katmanlıdırlar. Perlitler gri renkli, konsantrik konkav halkalı yapılıdırlar. Obsidyenler riyolit bileşimli ve tamamen volkanik camdan oluşmuşlar ve tüflerin içinde perlitlerle bulunurlar. Renkleri koyu yeşilden (nefti) siyaha kadar, sarıdan kırmızıya kadar çeşitli tonlarda da olduğu gibi bu renklerden ikisini veya üçünü aynı bir obsidyen tanesinde de görmek mümkündür. Üst seviyelerde akıntı katmanlı ve plakalı gri renkli bazaltik lavlar yer alır. Bu volkanitler Pliyo-Kuvaterner yaşlıdır. Keklik Deresi boyunca K-G doğrultulu Keklik deresi fayı ve daha güneyde Aras Vadisi boyunca D-B doğrultulu Horasan fay kuşağı önemli tektonik hatlardır. Ayrıca değişik boyutta sol ve sağ yanal doğrultu faylar sıklıkla gözlenir. Bu faylar Pliyosen ve Kuvaterner volkanizmasının çıkışında önemli rol oynamışlardır. 4. İKLİM ÖZELLİKLERİ Sarıkamış’ta, Doğu Anadolu’nun karasal iklim şartları etkili olmaktadır. Ülke genelindeki sıcaklık dağılımı çalışmaları incelendiğinde, en düşük ortalama sıcaklık derecelerinin kuzeydoğu Anadolu’nun yüksek platolarında gerçekleştiği gözlemlenmiştir. Bu nedenle, Sarıkamış, ülkenin en soğuk bölgelerindendir. Alanda, yıllık ortalama sıcaklık 3,2 ºC civarındadır ve donlu geçen günlerin sayısı 200’ün üzerindedir. 13 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ Doğu Anadolu Bölgesi’nin Erzurum-Kars Bölümü sınırları içerisinde yer alan Sarıkamış, morfolojik açıdan plato ve depresyonlardan oluşmuştur. Yükselti Aras Nehri Vadisi’nde 1500 m’nin altına inerken, vadiyi çevreleyen volkanik dağlarda 3000 m’yi aşmaktadır. Yükseltisi 3000 m’yi bulan bu dağlık alanların etrafında kurulmuş köylerde, kış mevsimi alanın diğer bölümlerine oranla daha dert ve uzun geçmektedir. Yine bu dağlık alanlardan alçak sahalara doğru esen rüzgârlar yazın serinletici etkide bulunurken, kışın sıcaklığın belirgin oranda düşmesine neden olurlar. Kısa mesafelerde yükselti farklarının 1500 m’yi aşması, yağış turlarının alan üzerindeki dağılışını etkilerken, bakı ve eğim koşullarına bağlı olarak dağların yamaçları arasında termik yönden önemli farklar oluştururlar. Başta sıcaklık ve yağış olmak üzere iklim elemanlarında izlenebilen bu değişimler, alandaki ekonomik ve beşeri faaliyetleri doğrudan etkilemektedir. Horasan’dan itibaren doğuya doğru yükseltisi giderek azalan Aras Nehri Vadisi, alanın diğer bölümlerine oranla daha ılıman iklim şartlarına sahiptir. Bu özelliği nedeniyle, bölgedeki kışla yerleşmelerinin büyük çoğunluğu Aras Vadi’sinde kurulmuştur. Yine yüksek sahalarda yetiştirilemeyen sebze ve meyve türlerini bu vadide görmek mümkündür. Aras Nehri Vadisi’nden itibaren kuzeye ve güneye doğru yükseltinin giderek artmasına bağlı olarak karın yerde kalma süresi, kar kalınlığı ve donlu günler sayısı artmaktadır. Bölgenin karasallık derecesi, Aras Nehri Vadisi’nde yer alan Horasan’da en yüksek değerine ulaşırken, kuzeydoğusundaki Kağızman’da belirgin olarak azalmaktadır. 4.1. Sıcaklık Sarıkamış, ülkenin en soğuk yerleşmelerinden biridir. Bölgedeki yıllık ortalama sıcaklık 3,2 ºC’dir. Yükselti ve karasallığın fazla olduğu alanda, yaz ve kış mevsimlerini temsil eden temmuz ve ocak ayları arasındaki sıcaklık farkı önemli oranda artmaktadır. Sarıkamış’ta yıllık ortalama yüksek sıcaklık değeri 10,2 ºC’dir. Ortalama yüksek sıcaklıklar en düşük değerine ocak ayında ( -3,5 ºC), en 14 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ yüksek değerine ise ağustos ( 24,4 ºC) ayında ulaşır. Yıllık ortalama düşük sıcaklık değeri ise -2,9 ºC’dir. En düşük sıcaklık değeri ise -34,3 ºC olarak ölçülmüştür. Bölge güneyde Aras Nehri, kuzeydoğuda ise Kars Çayı ile bu akarsulara ait kollar tarafından derin bir şekilde parçalanmıştır. Bu durum sıcaklığın, yükselti, bakı ve topografik özelliklere bağlı olarak kısa mesafelerde değişmesine neden olmuştur. Alanda yıllık ortalamanın, yükseltisi az olan yerlerde 6 ºC’nin üzerine çıktığı, yüksek alanlarda ise -3 ºC’nin altına indiği görülmektedir. Bu iki sıcaklık değeri arasındaki farkın fazla oluşu sahada dikey yönde önemli seviye farklarının bulunduğunu göstermektedir. Havza tabanları ile dağların zirveleri arasındaki bağıl seviye farkları yer yer 2000 m’yi bulmaktadır. Yıllık ortalama sıcaklıklar, yükseltinin artmasına bağlı olarak özellikle dağlık alanlar ve plato yüzeylerinde belirgin bir şekilde azalmaktadır. Sarıkamış ilçe merkezinin de içinde bulunduğu 1800–2100 m’ler arasında belirlenen yükselti kademelenmesinde sıcaklık 3,2–4,7 ºC arasında değişir. Alandaki en düşük ortalama sıcaklık değerine, yükseltisi 2700 m’yi aşan dağlık alanlarda rastlanmaktadır. Ortalama sıcaklığın 0 ºC ile -3 ºC arasında değiştiği bu alanlar, Süphan ve Soğanlı Dağları ile alanın doğusundaki Aladağ, kuzeydoğusundaki Zozan Dağı ve Aras Nehri’nin güneyindeki Büyükköse Dağı’dır. Sarıkamış bölgesinde karasal iklim koşullarının etkisiyle yılın yarıdan fazlası donlu geçerken, yaz mevsimi dahil tüm aylarda don olayı görülebilmektedir. Bu özelliği nedeniyle alan, ülkenin don olayının en erken başlayıp, en geç son bulduğu Kuzeydoğu Anadolu’nun en sert iklimine sahip yörelerinden biridir. 4.2. Atmosfer Basıncı ve Rüzgarlar Yıl boyunca basınç şartlarında meydana gelen değişmelere bağlı olarak alanı etkileyen rüzgarların yön ve frekanslarında farklılıklar gözlemlenmektedir. Alanın güney ve doğu sektörlerinden esen rüzgarlar 15 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ genellikle sıcak ve ılık, kuzey ve batı sektörlerinden esenler ise, soğuk ve serinletici etkide bulunurlar. Sarıkamış bölgesinde ortalama rüzgar hızı 2,3 m/sec’tır. En yüksek rüzgar hızı 20 m/sec’ın üzerinde, en düşük değer ise 21,1 m/sec gözlemlenmiştir. 4.3. Nem ve Bulutluluk Sarıkamış’ta yıllık ortalama nispi nem oranı %71,2’dir. Alanda bulutluluğun yıl içindeki değişimleri incelendiğinde, bulutluluk değerlerinin atmosferik aktiviteye bağlı olarak mevsimden mevsime farklılıklar gösterdiği dikkati çeker. Nispi nem oranlarının yıl içindeki dağılışları ile benzerlik gösteren bulutluluk, en yüksek değerine ilkbahar mevsiminde ulaşmaktadır. Sarıkamış’ta yıllık ortalama bulutlu gün sayısı, açık ve kapalı gün sayısından dikkat çekici oranda fazladır. Sarıkamış bölgesinde sis sıkça görülen bir olay değildir. Ortalama sisli gün sayısı 10,6 ‘dır. Sarıkamış ve çevresinde sis olaylarının önemli bir kısmı kış ve geçiş mevsimlerinde görülmektedir. Alanda sis olayının en sık görüldüğü ay aralıktır. Şekil-3: Rüzgar Diyagramı (Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü) 16 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ 4.4. Yağışlar Sarıkamış İlçesi ve çevresinin yağış miktarları kıyaslandığında, en fazla yağışı 581,5 mm ile Sarıkamış İlçesi almaktadır. Bu durum Sarıkamış’ın dağlık bir sahada bulunması ve yükseltisinin nispete fazla olmasıyla yakından ilgilidir. Yağışların yıl içindeki dağılışı incelendiğinde, Sarıkamış’ın en fazla yağış miktarının 83,3 mm ile mayıs ayında, en düşük yağışın ise 34,7 mm ile eylül ayında gerçekleştiği görülür. İlçede yıllık toplam yağışlı gün sayısı 136,1 gündür. Oldukça yüksek olan bu değerlere göre, yılın yarıya yakın bir kısmında yağış görülmektedir. Alanda, ortalama kar yağışlı günlerin sayısı 61; karın yerde kalma süresi ise 140,3 gündür. Bu değerlere göre Sarıkamış, ülkede kar yağışlarının en fazla görüldüğü ve kar örtüsünün yerde kalma süresinin en uzun olduğu yerleşme durumundadır. Alanda, özellikle yaz ve geçiş mevsimlerinde, zeminin fazla ısınmaya bağlı olarak süratle yükselen hava hareketleri meydana gelmekte ve ani soğuyan su damlacıkları dolu şeklinde yağışlara neden olmaktadır. Alanda dolu yağışı görülen gün sayısı oldukça fazladır. Nitekim Sarıkamış’ta dolu yağışlı günlerin ortalama sayısı 9 gün kadardır. 5. HİDROGRAFİK ÖZELLİKLER 5.1. Yeraltı Suyu ve Kaynaklar Sarıkamış bölgesi, akarsular tarafından dar ve derin vadilerle parçalanmış olduğundan, oldukça engebeli bir arazi yapısı göstermektedir. Yüksek eğim, suyun zemine sızmasını zorlaştırmaktadır. Dolayısıyla, alan yer altı suları gelişimi için uygun şartlar taşımamaktadır. Diğer taraftan Aras Nehri’nin özellikle kuzeyinde kalan kesimlerde yaygın olan bazalt ve andezit lav örtüsü de zeminin sızma kapasitesini de büyük ölçüde azaltmaktadır. Step bitki örtüsünün yayılış alanları ve sığ toprak örtüsünün bulunduğu alanlarda da, yağışlar ve kar suları zemine sızmadan hızla akışa geçmektedirler. Sarıçam ormanlarının yayılış gösterdiği Aras Nehri’nin kuzeyindeki alanlarda, eğim değerleri yüksek olmasına rağmen sık bitki örtüsü ve 17 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ nispeten kalın toprak tabakası, zeminin sızma kapasitesini önemli ölçüde arttırmaktadır. Nitekim sarıçamların yoğun olarak bulunduğu Süphan Dağı, Kösedağ, Çıplakdağ ve Soğanlı Dağı’nda ortaya çıkan kaynaklar, bu kesimlerde yer altı suyunun biraz daha zengin olduğunu göstermektedir. Alanda görülen bir diğer kaynak tipi de fay kaynaklarıdır. 5.2. Akarsular Sarıkamış bölgesindeki ana akarsu şebekelerini, hidrografik bakımdan Hazar Denizi akaçlama havzasına bağlı olan Aras Nehri ve Kars Çayı oluşturmaktadır. Aras Nehri’nin alandaki uzunluğu yaklaşık 56,6 km olup, yatak eğimi %2–5 arasında değişmektedir. Nehir Karakurt Boğazı’ndan, Keklik Deresi’nin nehre katıldığı yere kadar olan bölümünde kabaca kuzeydoğu yönünde uzanır. Bu kesimden itibaren güneydoğuya yönelen nehir, Çayarası Köyü yakınlarında doğuya doğru akışını sürdürür. Soğanlı Dağları’ndan doğan Çatal ve Zuzu Dereleri ile Çıplakdağ’dan kaynaklanan Sarıçamur ve Karanlık Dereleri, Sarıkamış’ta birleşerek Kars Çayı adını alır. Alan içindeki uzunluğu 16,2 km olan Kars Çayı’nın, yatak eğimi %2–4 arasında değişir. 5.3. Göller Sarıkamış bölgesindeki su kaynaklarından bir diğeri de göllerdir. Alanda yedisi geçici ve ikisi sürekli olmak üzere toplam dokuz göl bulunmaktadır. Geçici göllerden en önemlilerini oluşturan Turna Gölü, Sarıkamış ilçe merkezinin 6 km güneybatısında yer alırken, Büyükturna Gölü ilçe merkezinin 8 km batısındadır. Asboğa Gölü bölgenin önemli göllerindendir. Yükseltisi 2007 m olan göl, 13,8 ha’lık bir alan kaplamaktadır. Sarıkamış kentinde, İnönü Mahallesi sınırları içinde bulunan Bebek Gölü 1950’li yıllarda önemli bir mesire yeri durumundaydı. Kaynağını Çıplakdağ’dan alan göl, 1956 yılında kurutulmuştur. Yaz aylarında yaylalara çıkan hayvanların içme suyu ihtiyacını karşılamak üzere, Bozat ve Yağbasan Köyleri’nde toplam 6 suni gölet yapılmıştır. 18 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ 6. BİTKİ ÖRTÜSÜ Sarıkamış Yaylası’nın doğal bitki örtüsünü otlaklar oluşturmuş olsa da, ilçe merkezinin batısından Soğanlı ve Allahuekber sıradağlarının 2500 m yüksekliğine kadar iğne yapraklı çam ormanları da bulunmaktadır. Sarıçam ibreli ormanlarının toplu olarak bulunduğu alan içinde en yüksek yer Sarıkamış’tır. Doğu genelinde Anadolu olduğu Bölgesi’nin gibi, Sarıkamış Bölgesi’nin de alçak kesimlerinde step elemanları yaygınken, yüksek kesimlerde Sarıçam ormanları yayılış gösterir. Ayrıca bu ormanlar içinde yer yer kavak ve ardıç türlerinden oluşan topluluklara da rastlamak mümkündür. Ancak, alanda ikincil ağaç türlerinin ve antropojen steplerin geniş yer kaplaması, alanın geçmişte daha geniş bir orman varlığına sahip olduğunun göstergesi olarak değerlendirilmektedir. 7. İDARİ YAPI Sarıkamış ilçesinde bir merkez ilçe belediyesi, 56 köy muhtarlığı ve merkez ilçeye bağlı 7 mahalle muhtarlığı bulunmaktadır. Bunun yanı sıra, bazı köylere bağlı 7 mezra ve 2 yayla yerleşim birimi bulunmaktadır. Köyler, dağınık bir şekilde yer seçmiştir. Belencik, Yeniköy, Karakurt, Yayıklı, Karaurgan, Kazıkkaya, Başköy ve İnkaya köyleri merkez köydür. 7.1. Eğitim Hizmetleri: İlçe merkezinde dokuz adet ilköğretim okulu bulunmaktadır. İlçe bütünündeki ortaöğretim kurumlarının toplam sayısı da altıdır. Bunun yanı sıra, Sarıkamış İlçesi’nde, Kafkas Üniversitesi’ne bağlı Sarıkamış Beden Eğitimi ve Spor Yüksek Okulu bulunmaktadır. 19 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ 7.2. Sağlık Hizmetleri: İlçe merkezinde, bir devlet hastanesi, bir sağlık ocağı, bir verem savaş dispanseri, Sarıkamış grup başkanlığı ve Sarıkamış Askeri Hastanesi bulunmaktadır. Askeri hastane 200, devlet hastanesi 50 yatak kapasitelidir. Devlet hastanesine bağlı 8 sağlık ocağı, 13 sağlık evi bulunmaktadır. Şekil-4: Nüfus Büyüklükleri (Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu) 8. NÜFUS 2007 yılı nüfus sayımına göre, ilçe merkezinin nüfusu 17.915, ilçe merkezine bağlı köylerin nüfusu 7.730 olarak belirlenmiştir. Toplam nüfus, 25.645’tir. Toplam nüfusun, % 70’i ilçe merkezinde, % 30’u ise köylerde 20 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ ikamet etmektedir. 2000 yılı nüfus sayımı göz önüne alındığında, yedi yıllık süre içinde, ilçedeki nüfusta azalmalar gözlemlenmektedir. Bu durum da, istihdam imkanları ve buna bağlı olarak gelir kaynaklarındaki sınırlılıktan dolayı oluşan göç olgusuyla ilişkilendirilmektedir. 9. EKONOMİ 9.1. Tarım ve Hayvancılık: Sarıkamış İlçesi’nde temel geçim kaynağını tarım ve havancılık oluşturmaktadır. İlçe merkezi ve köylerinde genel nüfusun % 80’i tarım sektörüne dayalıdır. Dolayısıyla, bu sektör yöredeki ekonomik ve sosyal hayatı büyük ölçüde şekillendirmektedir. Bu üretim biçimi, özellikle ilçenin kırsal yerleşimlerinde kırsal aile işletmeciliği şeklinde kendini göstermektedir. Tarım arazileri çiftçiye dağıtım yapılmış çiftçi işletmelerinden oluşmaktadır. Ancak, son dönemlerde, hem göç hem de arazi ve iklim yapısı nedeniyle tarımsal üretim miktarında azalmalar gözlemlenmiştir. İlçede, tahıl üretimi yaygındır. Özellikle buğday ve arpa yetiştirilmekte olup araziler büyük ölçüde çayır olarak değerlendirilmektedir. Bazı köylerde, meyvecilik de yapılmaktadır. Temel olarak, çayır otu üretiminin hakim olduğu söylenebilir. Daha sonra sırasıyla buğday, arpa, fiğ, korunga ve patates üretimi görülmektedir. Tarımın yanı sıra, hayvancılıkta önemli bir geçim kaynağı olarak kendini göstermektedir. Geniş meralar hayvancılığı özendiren fiziksel ortamı yaratmış olsa da, üretimde teknik düzey çok düşüktür ve bu durum verimliliği büyük oranda etkilemektedir. Son dönemde, İlçe Tarım Müdürlüğü’nün çalışmalarıyla, üreticilere teknik anlamda eğitim verilmektedir. Büyükbaş ve küçükbaş hayvan üretimi yapılır, süt ürünleri üretimi yaygındır. Bunun yanı sıra, arıcılık da gelişmekte olan bir sektör haline gelmiştir ve ilçe ekonomisinde, özellikle son yıllarda ön plana çıkmaya başlamıştır. İlçede doğal arazinin dağılımına baktığımızda, 63.400 ha’lık tarım alanı olduğunu görülmektedir. Mera arazisi 80.000 ha, orman arazisi 30.000 ha ve elverişsiz arazi 20.000 ha’dır. 21 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ 9.2. Ormancılık: Sarıkamış ormanları, Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan coğrafyada, zengin bir dokuya sahiptir. Mevcut ağaç tipi sarıçam olup, bunun yanı sıra huş ve kavak ağaçları da gözlemlenmektedir. Ormanlar, üretim ve gençleştirme çalışmaları bakımından sağlamaktadır. 22 da, yöre halkına gelir de SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ 9.3. Sanayi: Sarıkamış’ta 79 işyeri kapasiteli olarak planlanan küçük sanayi sitesi büyük oranda faaliyete geçmiştir. Sarıkamış’taki diğer bir önemli sanayi kuruluşu da Sarıkamış Ayakkabı Fabrikası’dır. Üretime 1982 yılında girmiştir. Kuruluş amacı, askeri bot ve çeşitli resmi ayakkabı üretmektir. 9.4. Madencilik: Bölge, jips ve perlit madenleri bakımından dikkati çeker. Özellikle perlit madeni büyük önem taşımaktadır. Türkiye perlit rezervinin yaklaşık % 25’ine sahiptir. İnşaat ve gıda sanayinden tarıma kadar birçok alanda kullanılan perlit madeninin işletilmemesi ekonomi açısından önemli bir kayıp olarak değerlendirilmektedir. Obsidyen taşları, yörede el sanatlarında turistik amaçla kullanılmaya elverişlidir. Bunların yanı sıra, Aras boylarında, toz halinde kumlardan altın, Sarıkamış ve Çepikler Köyü’nde kurşun yatakları, bazalt taşı ve ponza taşı bulunmaktadır. 9.5. Turizm: Sarıkamış İlçesi’nde turizm bakımından en öne çıkan faaliyet türü kış sporlarıdır. Bölge, kayak sporu için oldukça elverişli bir yağış türüne sahiptir; sadece Alpler’de olan kristal kar Sarıkamış’ta da bulunmaktadır. Bölge, ortalama olarak, yılda dört ay karla kaplıdır. Her yıl, “Türkiye Kayak Şampiyonası” Sarıkamış’ta düzenlenmektedir. İlçede, Sarıçam ve Osman Yüce Kayak Merkezi olmak üzere faaliyette olan iki kayak merkezi bulunmaktadır. Bu merkezlerin arası 8 km’dir ve her iki merkezde de konaklama hizmeti verilmektedir. Sarıçam Kayak Merkezi, Türkiye’nin en büyük, Dünya’nın üçüncü kayak pisti olma özelliğini taşımaktadır. Bu merkezde, iki adet telesiyej tesisi bulunmaktadır. 23 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ Kars – Sarıkamış Kış Sporları Turizm Merkezi: Sarıkamış Turizm Merkezi, Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi olarak 17.10.1993 gün ve 21731 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış olup turizm merkezinin sınırları 17.10.1993 tarih ve 21731 sayılı Resmi Gazetede, 06.01.2005 tarih ve 25692 sayılı Resmi Gazetede, 06.01.2005 gün ve 25692 sayılı Resmi Gazetede ve 08.12.2006 tarih ve 26370 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak sınırları tevsi edilmiştir. 08.07.2008 tarihinde 1/25.000 ölçekli çevre düzeni planı revizyonları onaylanarak yürürlüğe girmiştir. Yürürlükteki nazım imar planı, 19.04.2001 tarihinde Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nca onanmıştır. 05.09.2005 tarihinde Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca onanlı plan değişikliği yapılmıştır. Yürürlükteki uygulama imar planı ise 28.08.2001 tarihinde Turizm Bakanlığınca onanmıştır. Mevcut yatak kapasitesi 437 adettir, planla öngörülen maksimum yatak kapasitesi ise 8.775dir. Sarıkamış Turizm Merkezi İmar Planı ile Çevre Düzeni Planı şartname ekinde “TURİZM MERKEZİ BİLGİLERİ” adlı klasör ile sunulmaktadır. 10. ULAŞIM 10.1. Karayolu Sarıkamış’ta kent içi ulaşımda en önemli akslar, eski ve yeni karayolları güzergâhlarıdır. Yeni 24 karayolu bağlantısı kentin SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ güneydoğusundan gelmektedir. Bu yolla kentin doğusunda kesişen Belediye Caddesi kentin aynı zamanda en önemli trafik aksıdır. Cadde, kent merkezinden kuzey istikametine saparak kuzeyde eski karayolu güzergâhına ulaşmaktadır. 29 Eylül İlk Öğretim Okulundan itibaren çatallaşan yol Halk Caddesi adı altında kent merkezinin ikinci ana aksını oluşturmaktadır. Bu cadde de, Belediye Caddesine paralel olarak Belediye Meydanına ulaşmakta ve Cumhuriyet Caddesi adını alarak doğru batı yönünde devam edip Kazım Karabekir Mahallesinden eski Erzurum Yoluna bağlanmaktadır. Merkezde ikinci derecede önemli akslar Merkezden Hükümet yönüne giden Kolordu Caddesi ve Kuzeye açılan akstır. Şehirlerarası otobüs garajının önünden geçerek İstasyon mahallesine ulaşan yol kentin diğer önemli bir bağlantısıdır. Şekil-5: Karayolları Haritası (Kaynak Karayolları Genel Müdürlüğü) Karayolu, Belediye, Halk, Cumhuriyet Caddesinin bir bölümü ve merkez çevresindeki yolar asfalt kaplamalıdır. Ancak, iklim koşullarından 25 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ dolayı kent içi ara bağlantıların büyük çoğunluğu parke taşlarla döşenmiştir. İstasyon ve Kazım Karabekir mahallelerinde ise genelde toprak ve stabilize yollar görülmektedir. 10.2. Demiryolu Sivas-Erzincan-Erzurum-Kars Demiryolu Projesi2: Ulaştırma Bakanlığı, Demiryollar, Limanlar ve Havameydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü tarafından inşaatı yürütülmekte olan Ankara – İstanbul Hızlı Demiryolu Hattı, uygulama proje çalışmaları devam eden Halkalı – Bulgaristan Sınır yüksek standartlı demiryolu Projesi, Ankara – Sivas yüksek standartlı demiryolu projesi ile Avrupa’yı Türkiye üzerinden Kafkaslara ve Orta Asya ya bağlayacak olan Kars-Tiflis demiryolu projeleriyle bütünlük sağlayarak Türkiye üzerinden Avrupa – Kafkasya – Orta Asya doğu – batı doğrultusunda yüksek standartlı bir demiryolu güzergâhı oluşturmayı amaçlamaktadır. Sivas-Erzincan, Erzincan-Erzurum ve Erzurum-Kars olmak üzere 3 bölüm halinde fizibilite ve etüt-proje ihalesi yapılmış olup, ihale kapsamında aşağıda belirtilen işler yapılacaktır. Yaklaşık 710 km uzunluğundaki yüksek standartlı yeni demiryolu hattının İdarenin öngördüğü standartlarda olacak şekilde 1/25.000 ölçekli güzergah araştırması ve amanejman etüdü, 1/2.000 ölçekli şeritvari haritalarının alınması ve güzergahın bu haritalara işlenmesi, kamulaştırma planlarının hazırlanması, güzergah üzerinde gerekli sondajlar ile laboratuar deneylerinin ve diğer zemin araştırma işlerinin yapılması, tüneller, köprüler, istinat duvarları gibi sanat yapıları ile istasyon tesislerinin ve demiryolunun teknik şartnamelerdeki esaslara göre projelerinin yapılması, üst yapı, elektrifikasyon, sinyalizasyon ve telekomünikasyon projelerinin yapılması, Bu bölümde açıklanan bilgiler http://www.ubak.gov.tr/tr/dlh/Demiryollari/Sivas_Erzincan_er_Kars.htm adresinden alınmıştır. 2 26 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ güzergahın ÇED raporu, fizibilite etüdü, güzergahın keşif ve metrajları ile ihale dosyalarının hazırlanmasıdır. Sivas-Erzincan-Erzurum-Kars Demiryolu Projesinin Sarıkamış bölümüne ilişkin bilgiler şartname ekinde “HIZLI TREN BİLGİLERİ” adlı klasör ile sunulmaktadır. 10.3. Havayolu Sarıkamış yerleşiminde havayolu ulaşımı ile ilgili tek tesis, kapalı spor salonunun kuzeyindeki helikopter pistidir. Bu alan 4 helikopterin inmesine müsaittir ve genelde resmi ve askeri amaçlı kullanılmaktadır. 11. KÜLTÜREL VE DOĞAL DEĞERLER Sarıkamış, Kafkaslardan ve İran’dan Anadolu’ya geçiş yolları üzerinde bulunduğundan, tarih boyunca çeşitli kavimlerin geçiş bölgesi olmuştur. Bu nedenle, tarihi ve arkeolojik alanlar oldukça çeşitli ve zengindir. Yörede bulunan Köroğlu, Bardız, Zivin, Kızlar, Verişan, Micingirt Kaleleri, Yedi Kilise, Küp Kilise, Kızıl Kilise, Oğuz Mezarları, Sanemer, Hünkar Düzü gibi konaklama yerleri, Taşlı Güney Köyü Kaya Mağaraları ve Urartular’a ait Sarıkamış Yazılı Kayaları bulunmaktadır. -Köroğlu Kalesi -Bardız Kalesi(Gaziler) -Zivin (Süngü Taş) Kalesi -Kızlar Kalesi -Verişan (Gürbüzler) Kalesi -Micingert (İnkaya) Kalesi -Keçivan (Artageyra) Kalesi -Taşlı Güney Kaya Mağaraları -Yedi Kilise(Eski Otmus-yeni Gazi Kasabası) -İznos(Eznos) Küp Kilise -Kızıl Kilise 27 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ -Şehit Emin Alakilise -Oğuz Mezarları -Yazılıkaya -Kızıl Kilise -Sahat Veren Yıkıntısı -Akhuriani (Kırankaya) Harabesi -Eski Sefer Yolu ve Top Yolu -Zek(Sırataşlar) Kalesi -Divik (Yayıklı) Köyü -Suvaran Köyü Harabesi -Doğu Kışlaları -Batı Kışlaları -Subay Konutları -Batı Subay Mahfeli (Gazinosu) -Komutan Köşkü -Demiryolu İstasyonu -Demiryolu Revizörlük Binaları -Askeri Erzak Depoları -Hastaneler -Kapalı Manej, Hayvan Hastanesi ve Veterinerlik -Kilise -Doğu Subay Mahfeli (Gazino) -Süvari Alayı Kışlaları -Askeri Hamam -Av Köşkü -Giriş Sütunlu Yapı (Şişman Köşk) -Rus Kaymakamlık Binası Katerina Av Köşkü: 1890- 1914 yılları arasında yapıldığı sanılan bu köşk, halk arasında “ Katerina Av Köşkü” olarak tanınmaktadır. Binanın tamamı ahşap malzeme ile dikdörtgen planlı olarak yapılan köşkün giriş kapısı çift 28 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ sütunlu olup binanın dış cephe duvarları birbirine geçme hatıllardan yapılmıştır. Binanın iç mekânı merkezi bir salon ile bu salona açılan odalardan oluşmaktadır. Binanın yapımında çivi kullanılmamıştır. Yapı, Çar tarafından av partilerinde konaklama yeri olarak kullanılmıştır. Mıcıngert Kalesi: Sarıkamış ilçesinin 54 km güneybatısındadır. KarsErzurum il sınırında bulunmaktadır. Eski adı “Aşağı Micingert” , yeni adı “İnkaya”dır. Kale, iki tarafındaki vadiye bakan bir tepe üzerindeki ana kayaya inşa edilmiştir. Doğu yönünde kemerli ve merdivenli tek bir girişi vardır. Kalenin kuzey ve güney surları tamamen yıkılmıştır. Urartuların yaptığı bu kalede, kayayı oymak suretiyle yapılmış bir su sarnıcı bulunmaktadır. Kale, MS 1153-1160 yıllarında Saltuklular tarafından yeniden onarılarak kullanılmıştır. Yapının, iki kitabesi bulunmaktadır. 12. TESCİL KARARLARI Sarıkamış İlçe Merkezinde yer alan korunması gerekli taşınmazlar Garimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun 10.03.1978 tarihli, A1303 sayılı kararı ve Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 17.03.1989 tarihli 136 sayılı kararı ile tescillenmiştir. Doğal Sit Alanı: Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun 25.12.1991 tarihli, 403 sayılı kararı ile Sarıkamış Ormanları doğal sit alanı olarak tescillenmiştir. 2008 yılında ise Erzurum Kültür ve Tabiat 29 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından doğal sit alanı sınırları milli park sınırları ile tanımlanmıştır. Sarıkamış Allahuekber Dağları Milli Parkı: 19.10.2004 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan Bakanlar Kurulunun 2004-7912 sayılı kararı ile Sarıkamış Allahuekber Dağları Milli Parkı ilan edilmiştir. Tarihi Sit Alanı: • Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun 24.11.2005 tarihli, 210 sayılı kararı ile İstasyon Mahallesi Makineli Tüfek Mevkiinde bulunan tabya kalıntıları ve mezarlık alanları tarihi sit alanı olarak belirlenmiştir. Şehitlikler: • Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun 25/01/1990 tarihli, 201 sayılı kararı ile aynı kurulun 24/11/2005 tarihli, 210 sayılı kararı ile Sarıkamış ve köylerindeki tespit edilen şehitlikler 2863 Sayılı Kanun kapsamında tescil edilmiştir. Doğal sit alanı ve milli park sınırlarını gösterir pafta şartname ekinde yer alan “MİLLİ PARK-DOĞAL SİT SINIRI” adlı klasörde sunulmaktadır. 13. SARIKAMIŞ HAREKÂTI (22 ARALIK 1914–15 OCAK 1915) Harekât Öncesi Genel Durum: 17. yüzyılın ikinci yarısından 20. yüzyılın ilk yıllarına kadar Ruslarla 14 kez savaşan Osmanlı İmparatorluğu 19. yüzyıldan itibaren Balkanlar’daki ve Kafkasya’daki topraklarını kaybetmeye başlamıştır. Tarihe 93 Harbi olarak geçen 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşından sonra imzalanan Berlin Anlaşması ile de Kars, Batum ve Ardahan Ruslar’ın eline geçmiştir. Birinci Dünya Savaşı’nın başlangıcına kadar mevcut durum bu şekilde devam etmiştir. Birinci Dünya Savaşı arifesinde, Osmanlı Devleti mevcut durumunu korumak ve içinde bulunduğu yalnızlıktan kurtulmak amacıyla İngiltere, 30 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ Fransa ve Rusya ile ittifak arayışına girmiş ancak bu çalışmalar adı geçen devletler tarafından kabul görmemiştir. Almanya ile 2 Ağustos 1914’te ittifak yapılmıştır. Ancak Osmanlı Devleti’nin askeri ve ekonomik durumunun iyi olmadığı, doğuda Ruslar’la yapılacak askeri harekâtta bir başarı sağlanamayacağı ve ittifak halinde birçok isteklerde bulunması olasılığı nedenleriyle ittifak önerisi Almanya tarafından başlangıçta uygun görülmemiştir. Birinci Dünya Savaşı’nda 3. Ordu, muharip ve silah mevcudu, ikmal ulaştırma birlik ve araçları bakımından, gücü ile orantılı olmayan çok geniş bir alanda harekât yapmıştır. Düzenli bir seferberlik uygulamayan 3. Ordu, tahsis edilen kaynakların yetersizliği nedeniyle, seferberliğini tam ve zamanında yapamamış, özellikle ikmal kol ve katarlarını yeterli derecede kuramamış, bu hal ordunun iaşe maddelerini teminde sıkıntıya düşmesine neden olmuştur. Ordu, iaşe bölgelerindeki iaşe maddelerini ileriye taşıyamamış, birliklerde aç kalma, yarım veya daha düşük istihkakla yetinme zorunluluğu ortaya çıkmış, at ve öküz hayvanlarıyla deve zayiatı telafi edilemediğinden ordunun beslenmesi daha da kritik hale gelmiştir. Durumu ferahlatmak için sırtta yük taşıyan “hamal birlikleri” devreye sokulmuş, topçu cephane kollarıyla iaşe maddesi taşınmış, ücret karşılığı halk araçlarından faydalanılmıştır. 1 Kasım 1914’te 3. Ordu birliklerinin dörtte biri hala mahalli köylü kıyafetlidir, asker elbisesi giydirilememiştir. Hazırlık Safhası: Osmanlı donanmasına bağlı Yavuz ve Midilli gemilerinin Sivastopol’u bombardımanının ardından 1 Kasım 1914 günü Rus Ordusu hududu geçerek baskın tarzında taarruza başlamıştır. Erzurum genel istikametinde ilerleyen Rus Kuvvetleri, 7-12 Kasımda Köprüköy ve 17-20 Kasımda cereyan eden Azap muharebelerini kaybederek geri çekilmek zorunda kalmıştır. Savaşın ilk aylarında meydana gelen bu durum, Ordunun subay ve erleri 31 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ üzerinde olumlu bir etki yaratmıştır. Ancak ağır zayiat veren 3’üncü Türk Ordusu, geri çekilen düşmanı takip edememiş; daha elverişli bir arazide toplanmak, takviye kuvvetlerinin gelmesini beklemek ve yeni bir Rus taarruzunu karşılamaya hazır olmak amacıyla 8-10 km kadar geri çekilmiştir. Enver Paşa doğudaki Rus birliklerini çok zayıf olarak değerlendiriyordu. İcra edilecek bir taarruzla 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda (93 Harbi) Doğu Anadolu’da kaybedilen toprakların (Kars, Batum ve Ardahan) geri alınmasını ve müteakiben harekâtın Kafkasya’ya aktarılmasını mümkün görüyordu. Sarıkamış Harekâtını başlatmaya hakim olan düşünce işte bu olmuştur. Öte yandan Avrupa’da savaşın mevzi harbine dönüşmesi ve Galiçya’da Avusturyalıların Ruslar karşısında zor durumda kalmaları üzerine Başkomutan Vekili Enver Paşa, müttefiklerin Avrupa’daki yükünü hafifletmek için ”Alman Başkomutanlığının da etkisiyle” Doğu Cephesi’nde Rusların imhasını hedef alan büyük ölçüde kuşatıcı bir taarruza karar vermiştir. Ruslara karşı icra edilecek olan taarruzdaki manevra şekli de “Kuşatma” olmalıydı. Avrupa cephesinde Almanların Tanenberg’te üstün Rus kuvvetlerini imha etmeleri Rusların yandan kuşatma manevralarına karşı çok zayıf olduğunu göstermişti. Tarafların Kuvvetleri: 3. Türk Ordusu 9, 10 ve 11. Kolordular ile 2. Süvari Tümeninden oluşuyordu. Karşısında Ruslar’ın 1 tugay kuvvetindeki Oltu Grubu ve 2. Türkistan Kolordusu ile 1. Kafkas Kolordusundan oluşan Sarıkamış Grubu bulunuyordu. Türk Kuvvetleri: Toplam Er Mevcudu: 120.000 Tabur Mevcudu: 87 Süvari Bölüğü Mevcudu: 20 Top sayısı: 218 32 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ Rus Kuvvetleri: Toplam Er Mevcudu 100.000 Tabur Mevcudu: 69 Süvari Bölüğü Mevcudu: 117 Top sayısı: 298 Bu sayısal veriler Türk Kuvvetlerinin taarruzu için gerekli üstünlüğü sağlamıyordu. Ayrıca Rusların kış ve dağ teçhizatı ile eğitimleri Türk birliklerinden çok daha iyi durumda idi. Tarafların Harekât Planları: 3. Türk Ordusu Harekât Planı: 3. Türk Ordusu biri zayıf diğeri kuvvetli olmak üzere iki gruba ayrılacaktı. Zayıf grup (11. Kolordu ve 2. Süvari Tümeni), Rusların Aras nehrinin iki yanından Erzurum doğrultusunda yapacakları taarruzları önleyecekti. Diğer kuvvetli grup (9 ve 10 Kolordular), Rus mevzisinin kuzey yan ve gerisine derin ve kuşatıcı bir taarruz yapacaktı. Bu maksatla 11. Kolordu ve 2. Süvari Tümeni düşmanı cepheden durdururken, 9. Kolordu Pitkir (Ayyıldız)- Çatak hattına yanaşarak Karaurgan istikametinde düşmanın kuzey kanadını kuşatacak ve 10. Kolordu da Tortum bölgesinde toplanarak iki koldan harekâta geçip İd (Narman) ve Oltu’yu ele geçirecek daha sonra Oltu-Bardız (Gaziler)-Sarıkamış doğrultusunda taarruzla Aras mihverindeki Rus mevzisinin gerilerine düşerek bölgede imhasını sağlayacaktı. Rus Ordusunun Harekât Planı: Rusların düşüncesi ise Stratejik savunmada kalmaktı. Rus Planı Oltu grubu ve Türkistan kolordusu ile Türklerin kuzeyden yapacakları bir taarruzu durdurmayı ve 1. Kafkas Kolordusu ile Aras mihverinden bir taarruzla kuzeydeki Türk birliklerinin gerisini kesmeyi esas alıyordu. 33 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ Harekât (Özet): 3. Ordu birlikleri 22 Aralık 1914’te taarruza başlamıştır. 22 - 24 Aralık 1914: 22 – 24 Aralık tarihleri arasındaki muharebelerde 11. Kolordu ve 2. Süvari Tümeni cephesinde önemli bir gelişme olmamıştır. 9. Kolordu planlandığı şekilde 23 Aralık’ta Pitkir (Ayyıldız) ve Çatak bölgelerine ulaşmıştır. Ancak aşırı kar yağışından dolayı Kolordunun bu bölgeden Karaurgan yerine Bardız’a (Gaziler) ilerlemesi ve 25 Aralık’ta Sarıkamış’ı ele geçirmesi emredilmiştir. 10. Kolordu da 23 Aralık’ta Oltu’yu ele geçirmiştir. Bu Kolorduya da Bardız (Gaziler) yerine Aktaş – Beyköy hattına ilerlemesi ve 25 Aralık’ta Sarıkamış – Kars yolunu kesmesi emredilmiştir. Ancak 10. Kolordu Aktaş yerine daha da kuzeye giderek Kosor (Akşar) istikametine yönelmiş ve Allahuekber Dağları’nı zirvesinden geçmek ve kuşatma kolunu daha da genişletmek durumunda kalmıştır. Bu emirler ve 10. Kolordunun hatası başlangıçtaki plandan uzaklaşarak kuşatmanın genişlemesine, birliklerin kar, fırtına ve tipide daha fazla yürümelerine yol açmıştır. Türk Kuvvetlerinin bu durumu karşısında Rus generallerinin bir kısmı, Türklerin kuzeydeki taarruzlarının bir yanıltma harekâtı olduğunu düşünüyor, diğer bir kısmı ise asıl tehlikenin kuzeyde olduğunu iddia ediyordu. 25 Aralık – 28 Aralık 1914: Türk taarruzlarının Ruslar’ın yeterli kuvvet bulundurmadığı Sarıkamış’a yönelmesi Rus Ordusunda Sarıkamış’ın kaybedileceği, hatta ordularının tamamen imha edilebileceği inancını doğurmuş, Ruslar Sarıkamış’ın kuzeyindeki sırtlarda savunma için tertiplenmeye ve güneydeki birliklerinin bir kısmını Sarıkamış’a doğru çekmeye karar vermiştir. Bu şekilde imhadan kurtulacaklar ve gerektiğinde Kars’a çekilebileceklerdi. 9. Kolorduya verilmiş olan görev 25 Aralık’ta Sarıkamış’ı ele geçirmekti. 25 Aralık günü sonunda 9. Kolordu birlikleri (17 ve 29. Tümenler) 34 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ Yukarı Sarıkamış’a3 kadar girmiş, ancak Sarıkamış ele geçirilememiştir. Aynı zamanda Ruslar Kolorduya batıdan Bardız (Gaziler) istikametinde taarruza başlamıştır. Sarıkamış’ın 25 Aralık’ta ele geçirilememesi harekâtın dönüm noktası olmuştur. Çünkü Ruslar Sarıkamış’a bir taarruz beklemiyordu ve Sarıkamış’ta yok denecek kadar az kuvveti vardı. Sarıkamış’ın ele geçirilememesinin nedeni, Türk Ordusunun kuşatma cephesini gereksiz yere uzatması neticesinde birliklerin soğuktan dolayı ağır zayiat vermesi ile ancak Kosor’a (Akşar) ulaşabilen 10. Kolordunun taarruza iştirak edememesidir. Türk tarafı için tüm bu olumsuzluklara rağmen, Rus Komutanlar büyük bir hezimetin mutlak olduğu görüşünde birleşmişler ve yapılması gerekenin Sarıkamış’ı takviye ederek, çekilme yolunun kesilmesini engellemek olduğuna karar vermişlerdir. 26 Aralık’ta Enver Paşa ve komuta heyeti günlerdir harap olmuş, bitkin düşmüş birlikleri çok yaklaştıkları Sarıkamış’ı ele geçirmek üzere harekete geçirmeye çalışmış ancak tüm gayretlere, zayiatlara ve fedakarlıklara rağmen Sarıkamış’a girmek mümkün olmamıştır. Ruslar da Sarıkamış’ın düşeceği endişesi ile akın akın birliklerini Sarıkamış’a sevk etmişlerdir. Aynı gün 10. Kolordu Kosor’dan (Akşar) Beyköy istikametinde ilerlemeye başlamıştır. Birlikler bütün gayretlere rağmen tabiat şartları ile boğuşarak Allahuekber Dağlarının zirvesine varabilmişlerdir. Buraya ulaştıklarında Mehmetçiğin ilerleyişini imkansız hale getiren korkunç bir kar fırtınası ile karşılaşmışlardır. Ruslar da artık durumu kavramıştır. Sürekli olarak SarıkamışKarakurt-Kağızman üzerinden çekilmeyi düşünen Ruslar, bu yolun çekilmeye müsait olmadığını ve tek çarelerinin mutlaka Sarıkamış’tan Türk kuvvetlerini atmak olduğunu anlamışlardır. 3 Yukarı Sarıkamış bugün şehitliğin olduğu ve anma törenlerinin yapıldığı yer. 35 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ 27 Aralık günü 10. Kolordu Allahuekber dağlarını aşmış Novoselim (Selim), Yolgeçmez ve Karahamza’yı ele geçirmiştir. Bardız’daki (Gaziler) 32. Tümen düşmanı püskürterek Akmezar ve Çilhoroz’u almıştır. 28 Aralık’ta Enver Paşa 9. Kolordunun üç gündür Sarıkamış’ı ele geçirememesi üzerine 10. Kolorduya derhal Sarıkamış istikametinde ilerleyerek 9. Kolordunun sol yanına yanaşmasını istemiştir. Aynı gün 10. Kolordu birlikleri Bozat’ın batısındaki tren hattını muharebe ile geçirmiş ve Sarıkamış - Kars demiryolunu tahrip etmiştir. Böylece Rusların gerisi ile de irtibatı kesilmiştir. 10. Kolorduya bağlı 31. Tümen Yağbasan’a hücum etmiş ve Sarıkamış’ın Kuzey tepeleri (Makineli Tüfek Tepesi ve Taşlıtepe) ele geçirilmiştir. 11. Kolordunun taarruzları Horasan – Horum hattına kadar ilerlemiştir. 29 Aralık 1914: 29 Aralık muharebeleri Sarıkamış harekâtının en kanlı, en uzun muharebeleridir. Bir taraftan 9. Kolordu kuzeyden, 10. Kolordu doğudan Sarıkamış’ı tamamen kuşatmış, şehir düşmek üzeredir. Diğer taraftan Ruslar Türk kuvvetlerinin gerisini kesmek üzere Bardız (Gaziler) istikametinde yaptıkları tali taarruzun gelişmesini beklemektedir. Her iki taraf da yıpranmış, her iki taraf da kazanmakla kaybetmek arasında gidip gelmektedir. 10. Kolordu çok az bir kuvvetle Sarıkamış’a girmiş ve bugünkü şehir merkezinde bulunan Gaziler meydanına kadar gelmiştir. Ancak asker aç olduğundan yiyecek bulmak için şehre dağılmış ve Ruslar karşı taarruzla Türk askerini geriye atmıştır. 30 Aralık 1914 – 1 Ocak 1915: 30 Aralık’a gelindiğinde, harekâta 28.000 mevcutla başlayan 9. Kolordu harekâtın dokuzuncu gününde adeta erimiş ve mevcudu 1000’e düşmüştür. Artık 9. Kolordu düzenli bir birlik olmaktan çıkmış ve taarruz imkan ve kabiliyeti kalmamıştır. 10. Kolordu yeniden taarruza geçinceye kadar 9. Kolorduya savunmada kalması emredilmiştir. 36 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ Taarruza devam etmesine rağmen 10. Kolordu da tükenmiştir. Mevcudunun %80’ini kaybeden Kolordu bütün olarak değil, birlikleri münferiden taarruz etmeye çalışmıştır. 31 Aralık’a gelindiğine, Enver Paşa Sarıkamış’ın 9 ve 10. Kolordularla ele geçirilemeyeceğini anlamıştır. Artık onun için tek ümit güneyden taarruz eden ve taarruzları çok yavaş gelişen 11. Kolordu idi. 02 Ocak’a gelindiğinde 2. Nizamiye Süvari Tümeni ve 11. Kolordunun taarruzları ancak Maksutçuk (Ermişler)-Altınbulak-Karaurgan hattına ulaşmıştır. 02 – 06 Ocak 1915: 02 Ocak’a kadar sürekli çekilmeyi düşünen Rus Sarıkamış grup Komutanı Bergman, artık Türk kuvvetlerinin taarruz gücünün kalmadığına kanaat getirerek, taarruz etmeye karar vermiştir. Kars’tan aldığı takviyelerle birlikte 9 ve 10. Kolorduları doğudan, Bardız (Gaziler) istikametinde, ağır da olsa gelişen taarruzları ile de batıdan kuşatarak ve Paldum Gediğinden çekilmesini önleyerek imha etmeyi planlamıştır. Enver Paşa mevcudu 500’e düşmüş olan 9. ve mevcudu 1200’e düşmüş olan 10. Kolorduları Sol Kanat ordusu olarak birleştirmiş ve komutanlığına 10. Kolordu Komutanı Hafız Hakkı Paşa’yı atmıştır. Bu birliklere bulunduğu mevzileri savunmaya devam etmesini, 11. Kolorduya da taarruzlarını hızlandırmasını emretmiştir. 03 Ocak’ta Ruslar Sarıkamış kuzeyinde bulunan Sol Kanat Ordusuna karşı taarruza geçmişlerdir. Hafız Hakkı Paşa çekilmeye karar vermiştir. Ruslar 9. Kolorduyu imha etmeye çalışırken, bu kolordunun etrafa küçük gruplar halinde dağılmış olan kahraman neferleri, bütün ümitleri bitmiş olmasına rağmen inanılmaz bir sebatla direnmiştir 06 Ocak’ta Sol Kanat Ordusu kalan unsurları ile Paldum üzerinden Kaynakyayla’ya çekilmeyi başarmış sürdürmüştür. 37 ve bu bölgede savunmasını SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ 2. Süvari Tümeni Taşlıgüney ve Maksutçuk bölgelerini ele geçirmiş, 11. Kolordunun taarruzları ise gelişmemiştir. 07 Ocak – 08 Ocak 1915: 07 Ocak’a gelindiğinde Enver Paşa çok büyük ümitlerle geldiği 11. Kolordunun da tükenmiş olduğunu görmüş ve bölgeyi terk etmekten başka yapacak bir şeyi kalmadığını anlamıştır. 08 Ocak’ta Rus kuvvetleri doğuda Aktaş’a ulaşmıştır, batıdan da Bardız (Gaziler) istikametinde taarruzla Bardız (Gaziler)-Oltu çekilme yolunu kesmeye çalışmıştır. 08 Ocak’ta Enver Paşa İstanbul’a gitmek üzere ayrılmıştır. Bu aynı zamanda büyük umutlarla başlatılan Sarıkamış Harekâtının sona ermesiydi. 08-19 Ocak 1915: Ruslar 11 Ocak’ta Bardız’ı (Gaziler) ele geçirmiştir, 18 Ocak’ta İd’e (Narman) girmiş ve Türk kuvvetleri kalan birlikleri ile Sarıkamış Harekâtı başlamadan önceki mevzilerine çekilmişlerdir. Sonuç: Hiçbir esaslı hazırlık yapılmadan ve özel tedbirler alınmadan acele bir kararla uygulanan Sarıkamış Harekâtı felaketle sonuçlanmıştır. Asıl hata mevsimin kış olmasına karşın taarruzun yapılmasında değil, yapılış tarzında idi. Lojistik yönden iyi hazırlanmış, stratejik ve taktik kurallara uygun, birlikte hareketi sağlayan planlı bir taarruzla, kış mevsiminde Rus ordusunun yenilmesi pekâlâ mümkündü. Kuşatma cephesinin genişletilmesi 10. Kolordunun savaşmadan Allahüekber Dağlarında tükenmesine neden olmuştur. Bu önemli bir kara hatasıdır. Bu muharebelerde Rus Komutanları da önemli hatalar yapmışlardır. İç hatlarda ve dar bir alanda bulunmalarına rağmen Sarıkamış bölgesinde 38 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ yeterli kuvvet toplayamamışlardı. Karşı taarruza geçmekte de çok geç kalmışlardı. Sarıkamış Kuşatma Harekâtı; düşman kuvvetlerinin arkasına düşmeyi hedef alan başarılı bir plandı. Ancak stratejinin faktörlerinden zaman ve iklim şartları iyi değerlendirilemediği için başarısızlık kaçınılmaz olmuştur. Sarıkamış, Türk harp tarihinin en acı muharebelerine sahne olmuştur. Türk Ordusu, ağır koşullar altında yapılan bir muharebede kahramanca savaşmıştır. Türk Ordusunun yenilgisindeki asıl etkenler çetin arazi ve şiddetli kış şartları ile teçhizat eksikliği ve ikmal yetersizliğidir. Çok ağır koşullar altında savaşan Türk askeri, muharebenin sonuna kadar direnmiş, vatanını korumak ve başarıya ulaşmak için sonsuz gayret göstermiştir. Sarıkamış Harekâtı, Türk milletinin vatanı ve kutsal varlıkları uğruna neler yapabileceğinin bir delilidir. 14. SARIKAMIŞ HAREKÂTINI ANMA ETKİNLİKLERİ/ TÖRENLER 1914 tarihinde Sarıkamış Harekâtı sırasında Allahuekber Dağlarında şehit düşen binlerce Mehmetçik anısına her yıl yılda 2 kez olmak üzere anma etkinlikleri düzenlenmektedir. Bunlardan birincisi 24-25 Aralık tarihlerinde gerçekleştirilmektedir. Bu etkinlik çevre yolundaki şehitlikte saygı duruşu ile başlamakta, saygı duruşu sonrasında yürüyüşe katılacaklar araçlarla buradan Kızılçubuk’a bırakılmaktadır. Kızılçubuk’ta başlayan sekiz km’lik yürüyüş güzergâhı Yukarı Sarıkamış Köyünde son bulmaktadır. Anma etkinlikleri Yukarı Sarıkamış Köyünde yapılmaktadır. İkinci anma etkinliği ise 20-22 Temmuz tarihleri arasında düzenlenmektedir. Erzurum’dan hareket edilerek Bardız üzerinden anıtın bulunduğu (10.000 kişinin şehit olduğu birinci zirveye) Allahüekber Dağı’na ulaşılmaktadır. Burada anma etkinliği yapıldıktan sonra dağcılar ikinci zirveye çıkmaktadır. 39 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ 15. SARIKAMIŞ ŞEHİTLİKLERİ -Batı Kışla Şehitliği -Yukarı Sarıkamış Köyü Şehitliği -Hamamlı Köyü Şehitliği -Bardız Geçidi Şehitliği -Laloğlu Köyü Şehitliği -Allahüekber Şehitliği -Yayıklı (Divik)Köyü Şehitliği -Turnagöl Şehitliği -Çermik Yayla(Kaynak Yayla)Şehitliği -Yağbasan Köyü Şehitliği -Büyük Ağababa Şehitliği -Akmezarlar Şehitliği -Askerderesi Şehitliği -Mescitli Deliktaş Şehitliği -İstasyon Mahallesi Şehitliği -Batı Mahallesi Şehitliği -Soğanlı Şehitliği 16. KAR FESTİVALİ Kar Festivali Sarıkamış Kayak Merkezinde gerçekleştirilmektedir. Festival, 1. etap telesiyejler önünden 600 metrelik parkurda yapılan kortej yürüyüşü ile başlamaktadır. Kar Festivalinin programı kapsamında 40 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ • lisanslı kayakçıların tarafından gerçekleştirilen gösteriler, • Sarıkamış Belediyesi Atlı Cirit Kulübü gösterileri, • kar heykel etkinlikleri, • kızak yarışları, • köpekli kızak gösterileri, • atlı kızak gösterileri, • kar üstünde güreş gösterileri ve • animasyon gösterileri yer almaktadır. Ayrıca festival kapsamında çeşitli konserler de düzenlenmektedir. 41 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ 17. İMAR BİLGİLERİ Sarıkamış Uygulama İmar Planı 1999 yılında hazırlanarak yürürlüğe girmiştir. Şartname ekinde “İMAR PLANI BİLGİLERİ” klasörü içinde söz konusu plana ilişkin bilgiler sunulmaktadır. KAYNAKLAR: - AYDIN, Nurhan; Her Yönüyle Sarıkamış, Okyanus (Bakanlar) Matbaası, Erzurum, 2006. - AYDIN, Nurhan (Ed.), Şehitler Yurdu Dans Eden Karlar Diyarı Sarıkamış, Yücel Ofset Ltd. Şti. Tesisleri, Sarıkamış, 2002. - Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3 ncü Ordu Harekâtı Cilt II Birinci Kitap, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1993. - ÇAKMAK, Fevzi; Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Cephesi, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2005. - GÖRGÜLÜ, İsmet; On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1993. - GUZE (Alman Yarbay); Birinci Dünya Savaşı’nda Kafkas Cephesi’ndeki Muharebeler, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2007. - NECEFOĞLU, Hacali; “Sarıkamış’ta Cephenin Öteki Yüzü (Bir Rus Kaynağına Göre Sarıkamış Harekatı)”, Bütün Yönleriyle Sarıkamış Sempozyumu, Ed. Nurhan AYDIN, Bakanlar Medya, İstanbul, 2006. - SELAHATTİN (Yarbay); Kafkas Cephesi’nde 10 ncu Kolordunun Birinci Dünya Savaşı’nın Başlangıcından Sarıkamış Muharebelerinin Sonuna Kadar Olan Harekâtı, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2006. - SEVİNDİ, Cemal; “Sarıkamış’ın Coğrafi Etüdü”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Ana Bilim Dalı, Erzurum, 1999. Konuya ilişkin ayrıntılı kaynakça ekte sunulmaktadır. 42 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ B. TEKNİK ŞARTNAME 43 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ GİRİŞ 1878 Berlin antlaşması ile Ruslara bırakılan bölgenin bir parçası olan Sarıkamış, kuzeyinde Allahuekber, güneyinde Aras dağlarının bulunduğu yüksek Kars – Erzurum platosunun daraldığı batı ucunda bulunmaktadır. Türk güçleri, korunaklı Aras vadisi yerine Sarıkamış’ı kuzeyden kuşatma stratejisini yeğlemiş, Tortum ve Oltu’dan başlatılan harekâtta iki güzergâh izlenmiştir. Bardız üzerinden yapılan harekâtta kente kuzeybatı ve batıdan saldırılması planlanmıştır. İkinci harekâtta ise Penek, Kosor ve Arsenek güzergâhından Allahuekber dağlarının aşılması, Başköy ve Beyköy üzerinden açılacak ikinci bir cephe ile Rus güçlerinin kuşatılması hedeflenmiştir. Harekât için yeğlenen kış mevsiminde yanlış kararlarla 3000 metre yüksekliğindeki Allahuekber dağlarından geçirilen Türk güçleri, daha savaş başlamadan büyük kayıplar vermiş, hedefe ulaşan az sayıdaki yorgun birlikler için yenilgi kaçınılmaz olmuş, sonraki aşamalarda Rus güçleri Erzurum’a kadar ilerlemişlerdir. Buna karşın, yanılgılar ve yanlış kararlara dayalı bu yenilginin, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna giden ulus olma bilincinin gelişmesinde büyük payı olduğu düşünülmektedir. Rusya’da oluşan siyasi gelişmeleri de gözleyen Türk güçleri daha sonraki dönemlerde doğu cephesinde başarılı olmuşlar ve İstiklal savaşı öncesinde Türkiye Cumhuriyeti’nin doğu sınırları belirginleşmiştir. Bu nedenle günümüzde Sarıkamış harekâtı artık yalnızca bir yenilgi olarak değil, uluslaşma sürecinin bir parçası olarak artan oranda kutlanmaktadır. Sarıkamış’ın bir diğer özelliği de kıraç Doğu Anadolu bölgesi içinde sahip olduğu doğal kaynaklardır. Doğal bitki örtüsü ve uzun bir döneme yayılan kış sporları olanakları Sarıkamış’ı artık bir turizm merkezi konumuna getirmiş, özellikle Rusya’dan gelen ziyaretçiler yöreye yeni bir anlam kazandırmıştır. Sarıkamış artık bir savaş değil, bir barış alanıdır. 44 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ 1. YARIŞMANIN AMACI Bu yarışmanın amacı Sarıkamış Harekatını ve şehitlerini anımsama ve anmaya yönelik mekansal düzenleme önerilerini elde etmektir. Önerilerle, kentin mekansal yapısının zenginleştirilmesi ve barış temasının vurgulanması da amaçlanmaktadır. 2. YARIŞMANIN TÜRÜ VE ŞEKLİ 2.1. Yarışma, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 23.Maddesi ile 13.08.2004 tarihli ve 25552 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Mimarlık, Peyzaj Mimarlığı, Mühendislik, Kentsel Tasarım Projeleri, Şehir ve Bölge Planlama ve Güzel Sanat Eserleri Yarışmaları Yönetmeliği’ne dayanılarak; yönetmeliğin 7. maddesinin g bendinde tanımlandığı şekliyle ‘fikir yarışması’ olarak düzenlenmiştir. 2.2. Yarışma serbest, ulusal ve tek kademelidir. 2.3. Yarışmaya ve yarışmayla ilgili çalışmalara katılmaları, yarışmacıların ve Jüri Heyetinin yarışma koşullarını kabul ettiklerinin beyanı anlamına gelmektedir. Yarışmanın yasal temelini şartname ve yarışmacıların sorularına verilen cevaplar oluşturmaktadır ve bunlar gerek yarışmacılar gerekse İdare için bağlayıcıdır. Yarışma öncesinde ve sırasında sonuçların yayınlanması dahil, yarışmanın gelişmesi ve içeriğine ilişkin her türlü açıklama, jüri heyeti veya onun adına İdare tarafından yapılır. 2.4. Yarışmanın hedefi, kamu yararı esas alınarak bu konuda günün mimarlık, mühendislik, sanat anlayışı, işletme ve ilk tesis maliyetleri yönünden ekonomik çözümlere varmak, güzel sanatları teşvik etmektir. 3. YARIŞMANIN KONUSU VE YERİ Sarıkamış, Kars’tan batıya doğru uzanan yüksek platonun sonlandığı Hançer Düzlüğüne açılan bir noktada kurulmuştur. Yukarı Sarıkamış Mahallesi olarak bilinen eski kent, İstasyon Mahallesi ve kent merkezi, 45 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ Hançerli düzlüğünün batısındaki korunaklı çanak alanda konumlanmıştır. Günümüzde ise modern kent, kış sporları olanakları ile doğuda Erzurum yolu üzerinde gelişme eğilimindedir. Bu doğrultuda Sarıkamış için hazırlanan imar planı da iki farklı bölgeden oluşmaktadır. Bu yarışmanın konusu iki farklı alanda yapılacak düzenlemeleri kapsamaktadır. Bu alanların tanımları ve yapılacak düzenlemelerin özü aşağıda açıklanmaktadır. Ayrıntılar ise Şartnamenin C Bölümünde (Yarışmacılardan Beklenenler) verilmektedir. 1. Kazımpaşa Tepesi Anma Parkı ve Tören Alanı (Doğu Bölgesi) Birinci bölge doğrudan uygulamaya yöneliktir. Kamu mülkiyetinde bulunan bu arazi kentin Kars ve Erzurum girişlerinden görünen bir konumdadır. Alanın kendisi de 360 derecelik bir görme açısına sahiptir. Kuzeydeki kanyon ve savaşın son aşamalarına tanıklık eden sırtlar, güneyde kayak merkezini içeren Cıbıltepe ve doğudaki dağ sıraları Kâzımpaşa sırtlarını önemli bir konuma getirmektedir. Yarışmacılardan, burada yapılacak Anma Parkı ve Tören Alanı ile birlikte, alana erişim yolları ve çevresinde kavramsal peyzaj düzenlemeleri beklenmektedir. 2. Eski Sarıkamış Bölgesi, Sarıkamış Harekâtı Tema Parkı Kentsel Tasarım Alanı (Batı Bölgesi) Eski Sarıkamış bölgesi, savaşın son aşamalarının geçtiği alanı kapsamaktadır. Taşlı Tepe ve Makineli Tüfek Tepe savaşa tanıklık eden önemli coğrafi öğelerdir ve yapılan törenlerde kullanılmaktadırlar. Mevcut İstasyon Binası, Katerina ve Av köşkleri, Cer Atölyeleri, İstasyonun kuzeyindeki taş yapılar, Kars Çayının oluşturduğu çayırlıklar, alanın değerlerini oluşturmaktadır. Cıbıltepe Kayak Merkezinin kuzey disiplini kayak parkuru dağın batısındaki sırtlarda geliştirilecektir. Dolayısıyla yeni kayak merkezlerine de bu alandan erişim sağlanacaktır. Buna karşılık Cer Atölyelerinin önündeki sanayi kullanımı, karayolu geçişi, gecekondulaşma, hızlı tren güzergâhı, alanı parçalayan ve olumsuzluklar sunan olgulardır. 46 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ Hazırlanan imar planı da bu olumsuzlukları körüklemiş, yapılaşmaya açılmaması gereken çayırlıklarda imar düzenlemesi getirmiştir. Bu yarışma bağlamında bu alanda yeni bir imar planına temel oluşturacak mekânsal kurgunun geliştirilmesi beklenmektedir. Proje alanlarını gösteren pafta ekler arasında sunulmaktadır. 4. İDARENİN ADI, ADRESİ, TELEFON VE FAKS NUMARASI Yarışma Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü tarafından ilan edilmiş olup ödüller bu kurum tarafından verilecektir. İdare: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü II. TBMM Binası 06100 Ulus/ANKARA Telefon: 0 312 310 49 60 (2006/1204) Faks: 0 312 311 51 36 E-posta: sarikamisyarisma@kultur.gov.tr 5. YARIŞMAYA KATILIM ESASLARI 1- Yarışmaya, sadece meslek ünvanına sahip mimar, peyzaj mimarı, şehir plancısı ve heykeltıraştan oluşan ekipler katılabilir. Her ekip içlerinden bir üyesini “ekip başı” olarak belirleyecektir. Ekipbaşı mimar, şehir plancısı ve peyzaj mimarı olabilir. Yarışmaya ekip olarak katılan ortakların her biri idareye karşı müşterek ve müteselsilen sorumludurlar. 2- Katılma hakkına sahip yarışmacıların, önerilerini geliştirirken yaratıcı sanat dallarından sanatçılar, tarihçiler vb. uzmanlar ile çalışmaları tavsiye edilmektedir. Bu uzmanların yarışmaya kendi adlarına katılma hakları bulunmamakla birlikte, yarışmacılar, birlikte çalıştıkları uzmanların adlarını kimlik zarflarında belirtmek zorundadır. 3- Yarışmacılardan mimar, şehir plancısı ve peyzaj mimarı olanların TMMOB Peyzaj Mimarları Odası, Mimarlar Odası, Şehir Plancıları Odası üyesi olmaları ve meslekten men cezalısı durumunda olmamaları gerekmektedir. 47 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ 4- Yarışmacıların şartname alıp isim ve adreslerini yarışma raportörlüğüne kaydettirmeleri (ekip olarak katılanlardan bir kişinin bu şartı yerine getirmesi yeterlidir), Harita ve Harita Bilgilerini Kullanma Yönetmeliği uyarınca tesellüm (taahhütname) belgesi imzalamaları ve yer görme belgesi almaları gereklidir. Kısıtlamalar: Aşağıda belirlenen kişi ya da grupların yarışmaya proje göndermeleri ya da gönderilen projeler ile ilişkili olmaları yasaktır: 1- Bu yarışmanın organizasyonu ve yarışma dokümanlarının hazırlanması ile doğrudan ya da dolaylı ilişkisi olan kişiler (Bilimsel Danışma Kurulu Üyeleri, Jüri Heyeti) 2- Yukarıda belirtilen katılımları kısıtlanmış kişilerin eşleri, 1. ve 2. dereceden hısım ve akrabaları, devamlı iş ortakları, devamlı proje ortakları, yanlarında çalışan elemanları ve bir üstlerindeki amir ve patronları 3- Bir jüri üyesinin başkanlığını yaptığı veya bir jüri üyesinin danışman veya yönetici olarak ilişkisinin bulunduğu herhangi bir kuruluşun üyeleri, ortakları, elemanları. 6. JÜRİ ÜYELERİ (DANIŞMAN, ASLİ VE YEDEK) VE RAPORTÖRLER 6.1. Danışman Jüri Üyeleri: 1- Ahmet ÇALIŞKAN Genelkurmay Başkanlığı Temsilcisi 2- Nisa YILMAZ Milli Savunma Bakanlığı Temsilcisi 3- Ökkaş DAĞLIOĞLU Kültür ve Turizm Bakanlığı Temsilcisi 4- Ahmet ALTUNBAŞ Sarıkamış Kaymakamı 5- Prof. Dr. Esin DAYI Türk Tarih Kurumu Temsilcisi - Atatürk Üni., Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü 6- Prof. Dr. Zeynep YASA YAMAN Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü 7- Öğr. Gör. Nurhan AYDIN Kafkas Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü 48 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ 6.2. Asli Jüri Üyeleri: 1- Prof. Dr. Ferit ÖZŞEN Heykeltıraş (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üni., Güzel Sanatlar Fakültesi, Heykel Bölümü) 2- Prof. Dr. Alper ÜNLÜ Mimar (İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü) 3- Doç. Dr. Baykan GÜNAY Şehir Plancısı (Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fak., Şehir ve Bölge Planlama Bölümü) 4- Yrd. Doç. Dr. N. Oğuz ÖZER Mimar (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üni., Mimarlık Fakültesi, Bina Bilgisi Bilim Dalı) 5- Dr. Oktan NALBANTOĞLU Peyzaj Mimarı (Bilkent Üni., Güzel Sanatlar, Tasarım ve Mimarlık Fak., Kentsel Tasarım ve Peyzaj Mimarlığı Bölümü) 6- Y. Mimar R. Güven BİRKAN Mimar 7- Y. Şehir Plancısı – Ömer KIRAL Şehir Plancısı 6.3. Yedek Jüri Üyeleri: 1- Doç. Fatma AKYÜREK Heykeltıraş (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üni., Güzel Sanatlar Fakültesi, Heykel Bölümü) 2- Yrd. Doç. Dr. Adnan BARLAS Şehir Plancısı (Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fak., Şehir ve Bölge Planlama Bölümü) 3- Yrd. Doç. Dr. Ayşen CİRAVOĞLU Mimar (Yıldız Teknik Üni., Mimarlık Fak., Bina Bilgisi Ana Bilim Dalı) 4- Doç. Dr. Şükran ŞAHİN Peyzaj Mimarı (Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü) 6.4. Raportörler: 1- Zahide OLŞEN Y. Mimar (Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü) 2- Ümran KESKİN Kültür ve Turizm Uzmanı, Mimar (Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü) 49 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ 7. YARIŞMA TAKVİMİ (SÜRELER, TESLİM VE DİĞER KONULAR) Yarışmanın İlanı : 23/09/2008 Son Başvuru Tarihi : 28/11/2008, 17.00 Son Yer Görme Tarihi : 15/12/2008 Son Soru Sorma Tarihi: 24/10/2008, 17.00 Soruların Cevaplanması : 30/10/2008 Projelerin Teslimi : 16/12/2008, 9.00 – 17.00 arası Jüri Değerlendirme Başlangıcı : 19/12/2008 Sonuçların Açıklanması : 26/12/2008 Kolokyum ve sergi tarihleri ve yerleri Bakanlık elektronik sayfasından (www.kulturturizm.gov.tr) ayrıca ilan edilecektir. 8. BAŞVURU ESASLARI Yarışmaya katılmak isteyenler, “Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Sarıkamış Harekatı Anma Alanları Fikir Yarışması Raportörlüğü II.TBMM Binası Ulus/ANKARA” adresine başvurarak yarışma şartname ve eklerini alabileceklerdir. Şartname bedeli 150 YTL dir. Şartname bedelinin “Sarıkamış Harekatı Anma Alanları Fikir Yarışması Şartname Bedeli” açıklaması ile Kültür ve Turizm Bakanlığı, Döner Sermaye İşletmesi Merkez Müdürlüğü’nün Türkiye Vakıflar Bankası, Ankara Şubesi, 2104065 numaralı hesabına yatırılması ve alınacak dekontun yarışma raportörlüğüne ibraz edilmesi karşılığında yarışma şartnamesi ve eklerini şahsen alabileceklerdir. Başvuru esnasında yarışmacıların düz bir kağıda bilgisayarla yazılmış adı, soyadı, adresi, telefon numarası ve elektronik posta adresini yarışma raportörlüğüne ibraz etmesi gerekmektedir. Yarışmacıların herhangi bir adres değişikliğini yarışma raportörlüğüne bildirmeleri gerekmektedir. Başvurular 28/11/2008, Cuma günü saat 17.00 de sona erecektir. 50 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ 9. SORU SORMA 1- Yarışma ve yarışma şartnamesi ile ilgili konularda soru sormak isteyen yarışmacılar bu sorularını en geç 24/10/2008, Cuma günü saat 17.00’e kadar raportörlüğün sarikamisyarisma@kultur.gov.tr adresine e-posta ile göndereceklerdir. Sorular e-posta ile cevaplandırılacaktır. Soruların cevaplanma tarihinden sonra başvuranların soru sorma hakları olmayacaktır ancak daha önce sorulan soruların cevapları kendilerine iletilecektir. 2- Sorulara ilişkin verilen cevaplar yarışma dokümanı niteliğindedir. Cevaplar en geç 30/10/2008, Perşembe günü katılım yapmış tüm yarışmacılara iletilecektir. 3- Soruların cevapları iletildikten sonra yarışma şartnamesinde başka herhangi bir değişiklik yapılması veya açıklık getirilmesi söz konusu olmayacaktır. 10. YARIŞMACILARA VERİLEN BİLGİ VE BELGELER Yarışma şartnamesi ve ekleri Ekler: 1- Haritalar • Üst Ölçekli Haritalar o Türkiye Dirifay Haritası o Türkiye Jeoloji Haritası o Rus Güçleri Tarafından İşgal Edilen Bölgeleri Gösterir Harita o Sarıkamış Harekâtını Gösterir Harita • 1/100.000 Ölçekli Haritalar o Altlık Pafta o Sarıkamış Harekâtını Gösterir Harita o Doğal Sit ve Milli Park Sınırları ile Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi Sınırlarını Gösterir Harita o Sarıkamış Şehitliklerini Gösterir Harita 51 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ • 1/25.000 Ölçekli Haritalar o Altlık Pafta o Yakın Çevre Bilgi Paftası o Sarıkamış Harekâtını Gösterir Harita • 1/10.000 Ölçekli Haritalar o Altlık Pafta o Hızlı Tren, İmar Planları ve Yarışma Alanını Gösterir Pafta • 1/2.000 Ölçekli Batı Bölgesine İlişkin Bilgileri İçeren İmar Planı (özellikle taşkın alanlarını gösteren) • 1/1.000 Ölçekli İmar Planı (Doğu ve Batı Bölgeleri Olarak) 2- Halihazır Haritalar • Sarıkamış Yerleşimi Halihazır Haritası (Autocad Formatında) • Doğu Bölgesi Kazımpaşa Tepesi Halihazır Haritası (Autocad Formatında) 3- Hava Fotoğrafı 4- Yarışma Alanı ve Çevresine İlişkin Fotoğraflar 5- Sarıkamış Harekâtına İlişkin Bilgiler 6- Uygulama İmar Planı Bilgileri • Analitik Etütler (Autocad Formatında) • 1/5000 Ölçekli Nazım İmar Planı • 1/1000 Ölçekli Uygulama İmar Planı 7- Turizm Merkezi Bilgileri • KTKGB Alanı 1/25.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı • KTKGB Alanı 1/1.000 Ölçekli Uygulama İmar Planı 8- Hızlı Tren Güzergâhı (Autocad Formatında) 9- Mülkiyet Paftası (Batı Bölgesi) 10- Proje Alanlarını Gösteren Pafta 52 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ 11. YER GÖRME BELGESİ VE ZARFI Yer görme belgesinin yarışmaya katılan ekipten en az 1 kişi tarafından alınması zorunludur. Yer görme belgesini alan kişinin yarışma ekibinde bulunması şarttır. Yer görme belgesi Sarıkamış Kaymakamlığı’ndan alınacaktır. Yer görme karşılığında şartnameye uygun proje teslim eden yarışmacıların yol ve oturum giderleri yarışma bitiminde talep etmeleri halinde Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü tarafından Yönetmeliğin 39. maddesi uyarınca, rayiç bedeller üzerinden (uçak hariç) ödenecektir. Yer görme belgesi üzerinde rumuz ve “Sarıkamış Harekâtı Anma Alanları Fikir Yarışması Yer Görme Belgesi Zarfı” ibaresi yazılı bir zarfın içine koyarak proje ve kimlik zarfıyla birlikte yarışma raportörlüğüne teslim etmek zorundadırlar. 12. KİMLİK ZARFI Yarışmacılar, projenin teslim edildiği ambalajın içine proje ile aynı rumuzu taşıyan ve üzerinde bilgisayar ile “Sarıkamış Harekâtı Anma Alanları Fikir Yarışması Kimlik Zarfı” ibaresi yazılı bir zarfın içine: 1. a- Yarışma şartlarını aynen kabul ettiklerini, b- Adını ve soyadını, c- Mezun oldukları okul ve diploma numaralarını, d- Üyesi oldukları oda sicil numaralarını, e- Adreslerini, bildirir kendi imzalarını taşıyan bir belge konulacaktır. Bu belgeyi imzalamakla yarışmacı veya yarışmacılar İdareye aşağıdaki konularda garanti vermektedir: o Yarışma şartnamesinde belirtilen koşullara göre katılma hakkına sahip oldukları o Yarışmaya sunulan projenin fikri müellifi ya da müellifleri oldukları 53 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ o Yarışmanın dayanağı olan işlerin üstlenilmesi bağlamında yarışmaya sunulan projeyi kullanmaya ve proje üzerinde değişiklikler yapmaya yetkili oldukları o Yarışmaya katılan proje için değişikliklerin yapılması dahil gerekli kullanım haklarını verme yetkisine sahip oldukları 2. Yarışmacılardan mimar, şehir plancısı ve peyzaj mimarı olanların ilgili meslek odalarınca yarışmanın ilan edildiği yıl içinde düzenlenmiş, yarışmacılara ilişkin oda belgeleri ayrıca kimlik zarfının içinde yer almalıdır. 3. Yukarıda sayılan belgeler ekip ortaklarının her biri tarafından ayrı ayrı verilecektir. Ekip başı belgelerde belirtilmelidir. 4. Projenin hazırlanmasına katılan bütün uzman ve yardımcıların ad ve soyadlarının yer aldığı imzalı listesi de kimlik zarfının içinde yer almalıdır. 5. Yarışmaya katılan proje sahiplerinden yarışmada ödül ve mansiyon kazanamadıkları halde kimliklerinin açıklanmasını dileyenler kimlik zarfının üzerine “Açılabilir” kaydını koyabilirler. Üzerinde “Açılabilir” kaydı bulunan kimlik zarfları, jüri tarafından projeleri ödül ve mansiyon kazanamamışlarsa da açılır, kimlikleri açıklanır ve bu husus tutanakla belirtilir. 6. Ambalaj içinde kimlik zarfı bulunmayan projeler jüri kararıyla ve tutanağa kaydedilerek yarışmaya kabul edilmez. 13. GİZLİLİK Yarışma boyunca ön inceleme ve jüri görüşmeleri aşamalarında jüri kararını açıklayıncaya kadar yarışmaya katılanların kimlikleri gizli tutulacaktır. Rumuz: o 5 rakamdan oluşmalıdır. o Rumuzda kullanılan karakterler tekrarlanmamalı ve sıralı olmamalıdır. o Romen rakamları kullanılmamalıdır. o Bütün yarışma dokümanlarının sağ üst köşesinde, maketin uygun bir yerinde, ambalajların ise sağ üst köşesinde rumuz bulunacaktır. 54 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ o İki yarışmacı tarafından aynı rumuzun seçilmiş olması durumunda raportörlük gerekli değişiklikleri yapacaktır. o Yarışmaya katılan bir proje teslim alınır alınmaz raportörlük projenin rumuzunu kaydedecek ve bunun yerine bir kayıt numarası verecektir. Jüri sonuçları ilan edip İdare’ye sunması gereken resmi evrakları imzalayana kadar bütün rumuzlar gizli kalacaktır. 14. AMBALAJ ESASLARI Yarışma 16/12/2008 günü saat 17.00’de sona erecek bu süre kesin olarak uzatılmayacaktır. Yarışma projeleri 16/12/2008 günü saat 9.0017.00 arasında tek ambalaj içinde dış etkenlerden zarar görmeyecek şekilde raportörlüğe teslim edilmelidir. Ambalajların üzerine “Sarıkamış Harekâtı Anma Alanları Fikir Yarışması” ibaresi ve “Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü II. TBMM Binası 06100 Ulus/ANKARA” adresi yazılacaktır. Ayrıca ambalajların sağ üst köşesine rumuz yazılmalıdır. 15. PROJELERİN TESLİMİ Projeler 16/12/2008 günü saat 9.00-17.00 arasında “Sarıkamış Harekâtı Anma Alanları Fikir Yarışması, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü II. TBMM Binası 06100 Ulus/ANKARA adresine elden veya kargo ile teslim edilecektir. Kargo ile gönderilen projelerin en geç 16/12/2008 günü saat 17.00’a kadar kargoya teslim edilmesi gerekmektedir. Ayrıca kargo ile gönderilen projeler 18/12/2008 günü saat 17.00’den sonra teslim alınmayacaktır. Geç teslim ve kargoda oluşabilecek gecikme ve hasarlardan raportörlük ve İdare sorumlu tutulmayacaktır. 16. TESLİM EDİLEN PROJELERİN SORUMLULUĞU Raportörlük tarafından teslim alınan projeler İdarenin güvencesi altında sayılacaktır. 55 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ 17. TESLİM EDİLEN PROJELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ Jüri 19/12/2008 tarihinde toplanacak ve yarışma esaslarına uygun olarak çalışmalarına başlayacaktır. Yarışmaya sunulan projelerin değerlendirilmesinde gizlilik esastır. Jüri çalışmaları sonunda hazırlayacağı raporunu Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne verecek, kurum sonucun yayın organlarında ilan edilmesinden sonra meslek bülten ve dergilerinde bu raporun yayınlanmasını, çoğaltılarak bütün yarışmacılara gönderilmesini sağlayacaktır. 18. YARIŞMADAN ÇIKARMA Aşağıdaki şartlara uymayan yarışma projeleri jüri kararı ile tutanağa geçirilmek koşuluyla yarışma dışı bırakılacaktır: a- Yarışma şartnamesinin Teknik Şartname Bölümünün 5. maddesinde belirtilen yarışmaya katılım esaslarına uymayan yarışma projeleri, b- Bu şartnamenin Teknik Şartname Bölümünün 11. ve 12. maddelerinde yer aldığı şekliyle imzalar dahil eksiksiz yer görme belgesi zarfı ve kimlik zarfı ile içindeki belgeleri yarışma projesi ile teslim edilmeyen yarışma projeleri, c- Herhangi bir yerinde eserin sahibini belirten bir işaret bulunan yarışma projeleri. (El yazısı ile yazılmış açıklama notları bu işaretlerden sayılır). 19. YARIŞMA SONUÇLARININ İLAN ŞEKLİ Değerlendirme çalışmalarının bitiminde orijinal imzalı tutanak ve raporlar jüri başkanı tarafından yarışmayı açan idarenin yetkilisine teslim edilir. İdare, yarışmanın sonucunu en geç on beş (15) gün içinde Resmî Gazete’de, Bakanlık elektronik sayfasında (www.kulturturizm.gov.tr) ve ilgili meslek odalarının yayın organlarında ilan eder. 56 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ Jüri değerlendirme toplantılarının tüm tutanaklarıyla, jürinin raporları ve üyelerin bireysel raporları, yarışmanın sonuçlandığının idareye bildirilmesini izleyen bir hafta içinde yarışmaya katılan tüm yarışmacılara gönderilir. 20. ÖDÜL TUTARLARI VE ÖDEME ŞEKLİ Jürinin yapacağı değerlendirme sonucunda seçilen projelere aşağıdaki ödül ve mansiyonlar verilecektir. ÖDÜLLER: 1. ÖDÜL: 100.000 YTL 2. ÖDÜL: 75.000 YTL 3. ÖDÜL: 50.000 YTL 5 ADET MANSİYON: 25.000 YTL SATINALMALAR: 50.000 YTL (Toplam) Yarışma sonunda jürinin değerlendirmesine göre yukarıda yazılı ödüller Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü tarafından net olarak verilecektir. İdare, jüri kararlarını kabul etmeyi ve ödülleri sonucun resmi gazete ile ilanını izleyen bir ay içinde kazananlara ödemeyi taahhüt etmektedir. 21. KOLLOKYUM VE SERGİ Kolokyum ve sergiye ilişkin ayrıntılar ayrıca Kültür ve Turizm Bakanlığı elektronik sayfasında (www.kulturturizm.gov.tr) duyurulacaktır. 22. PROJELERİN YAYINLANMASI Projeler, hak sahipleri belirtilerek; Kültür ve Turizm Bakanlığı yayınlarında yer alabilir. Yarışmaya başvuranlar projelerinin Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca yayınlanmasını kabul etmiş sayılırlar. 57 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ 23. PROJELERİN GERİ VERİLME ŞEKLİ Ödül ve mansiyon kazanamayan projeler ancak sergilerin tamamlanmasından sonra, sahipleri tarafından 30 (otuz) gün içinde “Sarıkamış Harekatı Anma Alanları Fikir Yarışması” raportörlüğünden teslim tutanağı karşılığı geri alınacaktır. 30 (otuz) gün içinde alınmayan projelerden Kültür ve Turizm Bakanlığı sorumlu değildir. Ödül ve mansiyon kazanan projeler ile varsa satın alınan projeler ve ekleri Kültür ve Turizm Bakanlığı’na ait olacaktır. 58 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ C. YARIŞMACILARDAN BEKLENENLER 59 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ 1. STRATEJİK MEKÂNSAL KURGU (1/10.000 ÖLÇEKLİ) Vizyon – Anma Etkinlikleri Kurgusu Yarışma kapsamında iki temel proje alanı belirlenmiştir. Kentin doğusunda ve batısında yer alan proje alanlarının kent, ulaşım sistemi ve birbirleri arasındaki ilişkiler 1/10.000 ölçekte gösterilecektir. Bu ölçekte, Sarıkamış Harekâtı’nın tarihsel ve kültürel boyutunu dikkate alarak günümüzde yapılan anma etkinliklerini çözümlemeleri, yorumlamaları ve yeniden yapılandırmaları beklenmektedir. Yarışmacılar, anma etkinlikleri ile ilgili önerilerini, Sarıkamış kentinin sosyal ve ekonomik yapısını da dikkate alarak kentin yaşam kalitesini artıran tasarım önerileri ile desteklemelidirler. Yarışmacılardan, yukarıda belirtilen analiz ve yorumlarından hareketle Sarıkamış Harekâtı anma temalı bir “proje vizyonu” geliştirmeleri ve bu vizyonun mekânsal kurgusunu ifade etmeleri beklenmektedir. Yapılan çözümlemelerde 1/100.000 ve 1/25.000 ölçekli haritalardan yararlanılabilecektir. Ulaşım – Dolaşım Sistematiği Anma etkinlikleri ve Sarıkamış kent makroformu dikkate alınarak, ulaşım ve dolaşım sistemi yeniden yorumlanmalı proje alanlarını kentin ulaşım sistemi ile bütünleştirecek öneriler geliştirilmelidir. Bu öneriler geliştirilirken hızlı tren projesinin etkisi, otobüs terminalinin kentin doğu yakasına alınması, Kayak Turizm Merkezi’ndeki gelişmeler ve bu yarışma kapsamında gerçekleştirilecek olan Kâzımpaşa Sırtındaki ve kentin batısındaki (Eski Sarıkamış) Anma Alanı Projeleri de dikkate alınmalıdır. Anma etkinlikleri kapsamında yarışmacılar yeni güzergâhlar öneriyorlar ise bu güzergâhlar pafta üzerinde gösterilmelidir. Makroform ölçeğinde toplu taşıma güzergâhları ve durak yerleri “mekânsal kurgu” ile bütünleştirilmelidir. 60 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ Ana yaya dolaşım güzergâhları ve toplanma mekânları (meydanlar, tören alanları vb) makroform elemanları ile ilişkili olarak ifade edilmelidir. Açık Alanlar Sistematiği Yarışma alanı sınırları içinde kalan Taş Tepe, Makinalı Tüfek Tepesi, Katerina Köşkü ve Av Köşkü’nün üzerinde bulunduğu yamaçlar, sarıçam ormanları, Sarıkamış Çayı ve sulak alanlar açık alan sistematiğinin en önemli öğeleridir. Yarışmacılardan bu doğal varlıkları, kendi geliştirecekleri mekânsal kurguları doğrultusunda yorumlamaları beklenmektedir. İmar planında yapılaşmaya açılmış sulak alanın açık alan olarak kullanımı istenmektedir. 1/10.000 Ölçekli Sunuşlar: Mekânsal Kurgu Önerileri Yarışmacılar, vizyonları doğrultusunda geliştirecekleri anma etkinlikleri, sosyal ve kültürel kullanımlar, ulaşım ve dolaşım sistemi, açık alan sistemi ile ilgili mekânsal kurgunun stratejilerini 1/10.000 ölçekli paftada göstereceklerdir. Mekânsal stratejilerde öngörülecek odaklar / koridorlar / eksenler / vista noktaları / çeperler /meydanlar/…gibi mekânsal öğelerle ilgili olarak yarışmacılar aynı pafta üzerinde iki ve üç boyutlu sunuşlar da yapabilirler. Yarışmacılar tarafından üretilecek Stratejik Mekânsal Kurgu, Sarıkamış İmar Planı’nın revizyonu çalışmalarına esas olacaktır. 2. PLANLAMA ALANLARI Yarışmacılardan, kentin doğusunda ve batısında yer alan iki ayrı alanda, bu alanların karşılıklı ilişkisi de göz önünde tutularak, planlama, kentsel tasarım, payzaj tasarımı, mimari tasarım ve plastik öğelerin tasarımını içeren bir çalışma beklenmektedir. 61 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ A. KAZIMPAŞA TEPESİ ANMA VE TÖREN ALANI (DOĞU BÖLGESİ) Allahuekber Dağlarının eteklerine önemli bakışlar ve manzara noktaları sunan Kazımpaşa Tepesi, aynı zamanda Sarıkamış’a hem Kars hem Erzurum yönünden yaklaşımlarda görünen bir nirengi noktasıdır. Tarih kaynaklarında Osmanlılardan günümüze kadar yöre Hançerlidüzü diye bilinmektedir, anma ve tören alanın tasarlanacağı tepe ise Kumru tepesi olarak bilinmektedir. Bu açıdan Sarıkamış için düşünülen anma ve anımsatma mekânları içinde belirgin bir yer olduğu vurgulanmalıdır. Yarışmacılardan, bu alanı hem uzaktan algılanabilen, hem de kendi içinde kavranmasını sağlayan çözümler beklenmektedir. Sözü edilen alan Sarıkamış harekâtının gerçekleştiği alanlara bakışlar sunan önemli bir mekânı oluşturmaktadır. Bu özelliğiyle Kazımpaşa Tepesi daha çok iklim, topografya ve karşı güçle yapılan mücadelenin haritasını izleme potansiyelini taşımaktadır. Ayrıca bu tematik alan Sarıkamış kentinin Kars ve Erzurum girişlerinde öne çıkan bir konumdadır. Bu nedenle yarışmacılardan savaşın ve dolayısıyla şehitliklerin yoğunlaştığı Allahuekber Dağlarının eteklerine bakan noktada tüm yıl boyunca kullanılması da düşünülerek, tarih sürecinde tüm yaşananları anımsatacak, savaş güzergâhlarını izletebilecek yalın düzenlemeler beklenmektedir. Bu alan öncelikle Sarıkamış harekâtının simgesel düzeyde yaşandığı tematik bir tören alanı olarak düşünülmelidir. Katılımcılardan, harekâtın temasını ve doğal peyzaj öğelerini dikkate alan, mimari ve güzel sanatların kesiştiği çağdaş bir anlayışla bu mekânı üretmesi beklenmektedir. Bu düzenleme içinde bu alanı anlam ve biçim dili açısından tamamlayan bir plastik eleman ya da elemanlar yer alacaktır. Bu öneri anıt ya da alanın kendisinin mekânsal düzenlemesi biçiminde olabilir. Önerinin oluşumunda uzak bakışın dikkate alınması gerekmektedir. Proje alanının yılın altı ayında yaklaşık 1,5 m kar altında olduğu dikkate alınmalı, ayrıca alanın gece aydınlatması da düşünülmelidir. Anma alanının, kentin batısındaki Eski Sarıkamış Kentsel Tasarım Alanı ile yaya bağlantısı önem verilmesi gereken bir konudur. Yapılacak düzenlemede, 62 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ mevcut ulaşım ve dolaşım sistemi ile arazi kullanımları proje hedefleri doğrultusunda yeniden ele alınmalı, analiz edilmeli, yorumlanmalı ve yarışma alanı ile bütünlüğü sağlanmalıdır. Kazımpaşa Tepesi ve Allahuekber Dağları eteklerinin peyzajının görünürlüğünü desteklemelidir. Yarışmacılar özellikle anma alanının gerek düzenlemesinde gerekse de malzeme seçiminde iklimsel koşulları göz önünde bulundurmalıdır. Alanın tasarımında tören alanı ve otoparkına ek olarak aşağıda programı verilen bir Tanıtım Merkezi de düşünülmelidir. Söz konusu merkez yer yüzeyinde ya da yer altında tasarlanabilir. Bu alan bilgilendirme alanı, toplantı salonu, kafe ve dinlenme alanı, teknik hacim, güvenlik ve ofis işlevlerinden oluşmaktadır. Ayrıca kuzey ve güneydeki parçalanmış Sarıçam orman peyzajının bütünlüğünü sağlayacak ekolojik bağlantılar düşünülmelidir. Bu amaçla tüm proje alanı dikkate alınmalıdır. Alandaki yüksek gerilim hattının yerinin değiştirilebileceği de dikkate alınacaktır. Buradaki tesisler şunları içerecektir: • Yıl boyu kullanılacak 12 otobüs ve 100 araba kapasiteli bir otopark. (Kış aylarındaki anma törenlerinde beklenebilecek çok sayıda araç için, kar kaplı alanların düzeltilmesi ile elde edilecek geçici otoparklar düzenlenecektir.) • Anma / Tören Alanı: 4.000 kişi kapasiteli • Tanıtım Merkezi Programı (yaklaşık 900 m2): • Giriş holü: 50 m2 • Tarihi bellek ve bilgilendirme alanı: 150 m2 • Toplantı salonu: 150 m2 (100 kişilik-multivizyon olanaklı) • Fuaye: 100 m2 • Kafe, dinleme alanı: 50 m2 • WC grupları: gerekli görüldüğü miktarda • Dinlenme salonu: 100 m2 (Mutfak, WC grupları, Dinlenme alanı bulunacak) 63 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ • Teknik hacim: 50 m2 • Yönetim alanı: 20 m2 • Dolaşım: gerekli görüldüğü miktarda Kazımpaşa Tepesi İle İlgili Sunuşlar: 1- 1/2.000 Ölçekli Kentsel Tasarım Planı Kullanım analizleri, Anma ve Tören Alanı ile yakın çevredeki • kentsel kullanımlar arasında kalan alanlarda kavramsal peyzaj düzenlemelerini; • Ulaşım analizleri, alan içi ulaşım ve dolaşım önerileri ile alana erişen yolların çevrelerindeki kavramsal peyzaj düzenlemelerini; • Açık alan analizleri, ekolojik denge, tematik açık alan önerilerini; • Doğu ve batıdaki proje alanlarını bağlayan ve kanyona koşut olarak giden yaya düzenlemelerini kapsayacaktır. Ayrıca yarışmacı tarafından belirlenecek ölçeklerde Anıt ve Tören Alanından geçmek üzere Anıt ve çevresindeki mekânsal kurguyu ele alan, topografya verilerini yansıtan siluetler çizilecektir. 2- 1/500 Ölçekli Anıt ve Anma/Tören Alanı Çevre Düzenlemesi 1/500 ölçekte öneri anıt ve tören alanını, ekoloji, topografya ve bitki örtüsüne yönelik önerileri içerecek biçimde çevre düzenleme projesi, kesitler ve görünüşler. 3- 1/100 Ölçekli Anıt ve Tanıtım Merkezi Projesi Anıt, tanıtım merkezi ve yakın çevreyi ele alan ve programda belirtilen mimari mekânsal kurguyu tanımlayan planlar, kesitler ve görünüşler (Anıt ve tanıtım merkezi ayrı yerlerde ise, 1/100 ölçekli projeleri ayrı ayrı çizilecektir). 4- 1/100 Ölçekli Maket Anıt ve tanıtım merkezi ayrı yerlerde ise, maket, anıt ve çevresi için yapılacaktır. Yarışmacı gerek duyarsa istediği ölçekte ikinci bir maket teslim edebilir. 64 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ 5- 1/50 ve/veya 1 /20 Ölçekli Anıt Çizimleri Anıt/mekansal düzenleme ile ilgili malzeme ve teknolojiyi anlatan sistem çizimleri. 6- Üç boyutlu sunuşlar Anıt, tanıtım merkezi ve yakın çevresi ile ilgili üç boyutlu sunuşlar. 7- Yazılı açıklamalar Yarışmacılar, sunuş yaptıkları paftalar üzerinde, çizimleri ve üç boyutlu sunuşları destekleyici metinlere yer verebileceklerdir. Bu metinlerde, tarihsel bağlam, arazi kullanım, ulaşım, peyzaj, anıtın teması, malzeme ve teknoloji konularına açıklık getirilecektir. B. ESKİ SARIKAMIŞ BÖLGESİ (BATI BÖLGESİ) Sarıkamış Harekâtı Tema Parkı Kentsel Tasarım Alanı Alan Sarıkamış yerleşmesinin batı sınırını oluşturmaktadır ve batı, kuzey ve güney yönlerinden tepelerle çevrelenmiş bir vadi tabanıdır. İçinden geçen Kars Çayı kıvrılarak, kuzey- güney doğrultusunda akmaktadır. Kars Çayı ve çayı besleyen küçük dereler alanın en alt kotunda (çanağında) önemli bir sulak alan ekosistemi oluşturmaktadır. Bu saha, akarsu karakteristiği ve hidrojeolojik yapısı nedeniyle aynı zamanda bir taşkın alanıdır. Bugün için, büyük oranda, küçük ve büyükbaş hayvanların otlatıldığı bir çayır alanı olarak kullanılmaktadır. Alanı sınırlandıran yamaçlarda Sarıçam ormanları vardır. Sarıkamış bölgesi genelinde olduğu gibi Sarıçam ormanları ve geniş otlaklar doğal peyzajın en önemli elemanlarını oluşturmaktadır. Alanda, yamaçlara doğru gecekondulaşma başlamıştır. Denetimsiz kentleşmenin (özellikle Makinalı Tüfek Tepesi ve Taşlı Tepenin yamaçlarındaki gecekondular ve çanakta yer alan Gecekondu Mahallesi) etkisiyle orman örtüsünün hızlı bir şekilde tahrip edildiği gözlenmektedir. Diğer taraftan, planlanan Bakü- Tiflis –Kars- Erzurum hızlı demiryolu alanın içinden geçmektedir. Bu hızlı tren hattı gerek güzergâhı ve gerekse koruma sınırları ile alanı ikiye bölmektedir. 65 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ Alan kente batı tarafından komşudur ve bu nedenle kentin bir gelişme alanı olarak algılanmış-planlanmış ve öyle gelişmektedir. Ancak bu alan, hem içerdiği kültürel ve doğal değerler, hem de Sarıkamış Harekâtında oynadığı önemli rol nedeni4 ile tekrar ele alınmalı ve yeni baştan tasarlanmalıdır. Bu bölge ile ilgili olarak, yarışmacılardan beklenenler ana hatları ile şunlardır: 1- Alan kente komşu bir Tema Parkı olarak tasarlanmalıdır. Buradaki tema, alanın çayırlık özelliklerini bozmamalıdır. Yazın çayırlığın nitelikleri hissedilmeli, kış mevsiminde de hem kış sporlarına (buz pateni, kros, atlı kızak vb.) olanak tanıyacak düzenlemeler yapılmalı, hem de barış ve kar temaları vurgulanmalıdır. Bu bağlamda kardan heykel yarışmaları da bu alanda düzenlenebilmelidir. Bu açıdan alanın kent ile bütünleşmesi, kent merkezinin bir uzantısı olarak algılanması önemlidir. Alanın kuzey ve güneyinde yer alan Sarıçam Ormanlarının alan içinde izlenebileceği peyzaj sürekliliklerinin aranması doğru olacaktır. 2- Alanda en fazla 900 m2 kapalı alana sahip olan bir tanıtım merkezi tasarlanmalıdır. Tanıtım merkezi için mevcut binalar (Cer atölyeleri, taş depolar, İstasyon’un karşısındaki binalar, vb.) kullanılabileceği gibi yeni bir yapı (lar) da tasarlanabilir. Her durumda, tanıtım merkezinin bütünleştirici bir rol oynaması sağlanmalıdır. Tanıtım merkezi şu mekânları içermelidir: • Tanıtım Mekânı (Ziyaretçilere harekâtı canlandırmak, tanıtmak, bilgi vermek için kurgulanan bir mekân) 28 Aralık’ta Enver Paşa 9. Kolordunun üç gündür Sarıkamış’ı ele geçirememesi üzerine 10. Kolorduya derhal Sarıkamış istikametinde ilerleyerek 9. Kolordunun sol yanına yanaşmasını istemiştir. Aynı gün 10. Kolordu birlikleri Bozat’ın batısındaki tren hattını muharebe ile ele geçirmiş ve Sarıkamış - Kars demiryolunu tahrip etmiştir. Böylece Rusların gerisi ile de irtibatı kesilmiştir. 10. Kolorduya bağlı 31. Tümen Yağbasan’a hücum etmiş ve Sarıkamış’ın Kuzey tepeleri (Makineli Tüfek Tepesi ve Taşlıtepe) ele geçirilmiştir. Bu açıklamadan anlaşılacağı gibi, diğer proje alanı olan Kazımpaşa Tepesi ve Tören alanı Yağbasan sırtlarına hâkim iken, Makineli Tüfek Tepesi ve Taşlıtepe doğrudan bu proje alanının ilgi alanı içinde kalmaktadır. 4 66 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ • Kütüphane – medyatek (dokümantasyon merkezi) (Harekâtla ilgili belge, harita, vb. dokümanlara ulaşılabilecek bir mekân) • Oditoryum (Toplantı, sempozyum, konferans, tören amacı ile kullanılabilecek bir mekan) 3- Alanın tümü bir tören ve festival mekânı olarak kurgulanmalıdır. Alanda, harekâtı ve yörenin doğal özelliklerini anma amacıyla plastik öğeler tasarlanabilir. 4- Alanda, bir gelenek haline gelen ve her yıl Aralık ayında yapılan “Anı Yürüyüşü” parkurunun (Kızılçubuk – Makineli Tüfek Tepe yürüyüşü) bitiş noktası düşünülmeli ve tasarlanmalıdır. 5- Alandaki mimari miras (Cer Atölyeleri, Katerina Köşkü, eski demiryolu depo ve bakım atölyeleri vb. tarihi yapılar) korunarak, tasarımın bir parçası haline getirilmelidir. Bu yapılara yeni fonksiyon verilebilir. 6- Öncelikle, Makineli Tüfek Tepe ile kent arasında kalan gecekonduların kaldırılması düşünülmeli, diğer gecekondu alanları için iyileştirme projeleri geliştirilmelidir. Ayrıca Makineli Tüfek Tepe üzerinde yer alan anten, vericilerin kaldırılması jüri tarafından tavsiye edilmektedir. 7- Hızlı tren hattının ve karayolu geçişinin olumsuzlukları düşünülmeli ve çözüm önerileri getirilmelidir. 8- Cer Atölyelerinin güneydoğusunda yer alan küçük sanayi sitesi, su ekosistemine zarar verdiğinden ve alanın peyzaj değerini olumsuz etkilediğinden başka bir yere kaydırılması düşünülmektedir. Yarışmacılardan yeni bir yer göstermeleri beklenmemektedir. Eski Sarıkamış Bölgesi ile İlgili Sunuşlar: 1. 1/2.000 Ölçekli Kentsel Tasarım Planı • Kullanım analizleri, yeniden işlevlendirme ve kullanım önerileri • Ulaşım analizleri, ulaşım ve dolaşım önerileri • Açık alan analizleri, ekolojik denge, tematik açık alan önerileri 67 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ 2. 1/500 Ölçekli Kentsel Tasarım Ön Projesi Yarışmacılar bu ölçekte, kendi mekân kurguları açısından önemli gördükleri iki alanda kentsel tasarım ön projeleri geliştireceklerdir. Bunun için gerekli plan ve kesit görünüşler çizilecektir. 3. Açıklamalar Ayrıca bir rapor verilmeyecek, yazılı ve çizili açıklamalar, çizim paftalarının üzerinde yapılacaktır. 4. Plastik Öğeler Önerilebilecek plastik öğelere ait çizimler ve üç boyutlu sunuşlar. 3. SUNUŞ KURALLARI: 1- Sunuş tekniği serbesttir. 2- Pafta boyutu A0 ( 841 mm x 1189 mm) olarak alınacaktır. Paftalar fotoblok yapılacak veya sert bir zemin üzerine yapıştırılarak teslim edilecektir. 3- Pafta sayısı en fazla 6 adet A0 boyutunda pafta olarak sınırlandırılmıştır. 4- Her paftanın sağ üst köşesine 1x6 cm’ lik kutu içerisine 5 rakamdan oluşan rumuz yazılacaktır. 5- Sergileme kolaylığı bakımından bütün paftaların sağ alt köşesinde paftanın asılma semasındaki yeri çizilecektir. 6- Teslim edilen projelerin sayısal dosyaları CD/DVD kaydı olarak teslim edilecektir. 7- Bunlardan ayrı olarak projeler A3 normunda küçültülerek 1 nüsha halinde teslim edilecektir. 8- Yarışmacıların teslim etmeleri gereken bütün materyaller şartnamenin 16. maddesinde tanımlandığı şekliyle ambalajlanacak ve yarışma raportörlüğüne teslim edilecektir. 68 SARIKAMIŞ HAREKÂTI ANMA ALANLARI FİKİR YARIŞMASI ŞARTNAMESİ T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü II. TBMM Binası 06100 Ulus/ANKARA 0 312 310 49 60 (2006/1204) www.kulturturizm.gov.tr sarikamisyarisma@kultur.gov.tr 69