2014 Fındık Raporu - Ünye Ticaret Borsası
Transkript
2014 Fındık Raporu - Ünye Ticaret Borsası
2014 ÜNYE TİCARET BORSASI FINDIK İTHALAT VE İHRACATI 1. DÜNYADA FINDIK SEKTÖRÜNÜN GÖRÜNÜMÜ 1.1. Üretim Fındık, bademden sonra dünyada yetiştiriciliği en yaygın yapılan sert kabuklu meyvedir. Fındığın kültür çeşitleri Türkiye, İtalya, İspanya, ABD, Çin, İran, Yunanistan, Fransa, Azerbaycan, Rusya, Kırgızistan, Portekiz, Beyaz Rusya, Moldova, Tacikistan, Gürcistan, Ukrayna, Tunus, Macaristan, Kıbrıs ve Kamerun’da yetiştirilmektedir. Bununla birlikte, FAO istatistiklerinde üretici olarak henüz yer verilmeyen Arjantin, Avusturya, Avustralya, Estonya, İran, Yeni Zelanda, Romanya, Slovenya, Suriye, Ukrayna, İngiltere ve Yugoslavya gibi ülkelerde de az da olsa fındık üretilmekte ve üretimin arttırılmasına yönelik önemli çalışmalar yapılmaktadır. Dünya fındık üretimi, 1960’lı yıllarda yaklaşık 250 bin ton civarında iken son 5 yıllık süreçte ortalama 797 bin tona çıkmıştır. Dünya fındık üretiminin yaklaşık %69’unu gerçekleştiren Türkiye’yi sırasıyla İtalya ve Azerbaycan takip etmektedir (INC). Tablo 1: Dünya Fındık Üretimi (Kabuklu/Ton) Türkiye İtalya Azerbaycan Gürcistan ABD İspanya Diğerleri Toplam Kaynak: INC,TÜİK 2009 2010 2011 2012 2013 Ortalama 500.000 85.000 30.000 27.000 42.600 18.000 20.000 722.600 600.000 87.200 25.000 40.000 24.500 20.000 27.000 823.700 430.000 140.000 55.000 30.000 35.000 22.000 27.000 739.000 660.000 84.000 40.000 28.000 32.000 16.000 25.000 885.000 549.000 120.000 35.000 30.000 35.000 19.500 25.000 813.500 547.800 103.240 37.000 31.000 33.820 19.100 24.800 796.760 Son 5 yıllık ortalama veriler dikkate alındığında; ülkemiz üretimi 548 bin ton (%69), diğer ülkelerin üretimi ise 249 bin ton (%31) civarındadır. 1.2. İhracat Dünyada fındık tüketiminin tamamına yakın kısmı (%91) Avrupa ülkeleri tarafından gerçekleştirilmekte ve büyük ölçüde (%80’i) çikolata ve şekerleme sanayinde ham madde olarak kullanılmaktadır. Dünya fındık ihracatının son 5 yıllık ortalaması kabuklu fındık karşılığı 621 bin tondur. Bunun %81’ini Türkiye gerçekleştirmektedir (INC). Dünya fındık üretim ve ihracatının çok önemli bir kısmını Türkiye’nin sağlamasından dolayı, iç piyasada uyguladığı politikaların dünya piyasaları ve fiyatlarına etkisi de fazla olmaktadır. Diğer önemli fındık ihracatçısı ülkeler İtalya, Azerbaycan, Gürcistan, ABD ve İspanya’dır. Bununla birlikte üretici olmamalarına rağmen ithal ettiği fındığı iç veya işlenmiş olarak ihraç eden diğer ülkeler Almanya, Fransa, Hollanda, Belçika, İsviçre’dir. Sayfa 2 / 30 Tablo 2: Dünya 2009 2010 2011 Fındık İhracatı (Yıllık bazdakabuklu/Ton) Türkiye 441.972 504.610 487,532 İtalya 31.157 30.130 28,510 Azerbaycan 24.334 17.006 25,804 Gürcistan 28.670 23.216 38,184 Almanya 7.184 7.646 9,868 İspanya 6.745 4.323 5,559 ABD 32.214 13.337 19,967 Fransa 4.744 5.249 4,607 Çin 9.461 10.127 7,193 Diğerleri 15.582 16.527 55,039 Toplam 602.063 632.171 682.263 Kaynak: INC ve 2013 Türkiye verileri KİB'den alınmıştır. 2012 2013 Ortalama 531.488 28.320 20.500 27.106 5.658 4.652 3.142 2.024 432 16.584 639.906 549.314 502.983 29.529 21.911 29.294 7.589 5.320 17.165 4.156 6.803 25.933 621.143 549.314 SEZONA GÖRE İHRACAT RAKAMLARI YIL 1978-1979 1979-1980 1980-1981 1981-1982 1982-1983 1983-1984 1984-1985 1985-1986 1986-1987 1987-1988 1988-1989 1989-1990 1990-1991 1991-1992 1992-1993 1993-1994 1994-1995 1995-1996 1996-1997 1997-1998 1998-1999 1999-2000 2000-2001 2001-2002 2002-2003 2003-2004 2004-2005 2005-2006 2006-2007 2007-2008 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 * ( 1 EYLÜL-31 AĞUSTOS) MİKTAR (TON) 104.758 126.482 89.957 123.543 117.817 133.985 145.112 96.475 140.206 123.274 152.277 132.691 186.079 164.856 194.856 176.425 245.270 209.439 186.511 212.651 173.718 199.420 204.258 255.982 255.918 223.362 194.593 239.365 ** 248.663 207.287 244.628 218.714 281.330 229.627 301.193 *Miktar bazında rekor **Tutar bazında rekor BEDEL (DOLAR) 235.804.754 459.682.216 359.828.000 300.082.000 243.638.000 294.569.000 346.170.706 317.195.373 472.780.918 455.259.703 420.768.409 375.586.673 545.238.052 461.555.206 453.563.256 698.891.402 798.377.653 625.125.888 733.506.088 964.226.476 719.384.088 692.198.069 682.451.341 636.027.000 593.690.721 915.616.061 1.554.156.298 1.952.767.266 1.262.427.049 1.589.547.748 1.178.101.490 1.378.691.431 1.783.567.587 1.819.725.208 1.750.439.804 Sayfa 3 / 30 1.3. İthalat Dünyadaki en büyük fındık ithalatçısı ülkeler sırasıyla; İtalya, Almanya, Fransa, Rusya, Belçika ve İsviçre’dir. Çikolata ve şekerleme sanayisinin gelişmiş olduğu ithalatçı ülkeler, aynı zamanda fındığın ikamesi olan bademin de en önemli alıcısı durumundadırlar. Ancak aşağıdaki tablo incelendiğinde, gelişen gıda endüstrisinin ihtiyaçlarını karşılayabilmek için Kanada’nın da son yıllarda fındık ithalatını arttırdığı görülecektir. Tablo 3: Dünya Fındık İthalatı (Yıllık BazdaKabuklu/ Ton) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Ortalama İtalya Almanya Fransa Belçika Rusya İsviçre Hollanda Çin Polonya Kanada Vietnam İspanya Avusturya Mısır Diğerleri Toplam 140.094 136.860 42.567 27.784 16.806 24.773 18.566 10.648 3.830 4.289 2.164 3.679 3.061 3.364 122.398 560.883 154.467 141.149 47.429 29.900 19.969 24.184 19.401 11.597 3.422 2.894 7.200 2.432 2.199 5.257 134.830 606.330 119.651 161.681 59.121 27.531 25.266 24.152 18.131 13.165 19.706 7.901 16.539 13.076 16.777 5.549 97.063 625.309 112.035 137.410 39.143 27.726 27.038 23.479 14.995 13.228 12.456 11.382 9.429 12.783 17.062 6.537 109.949 574.652 102.610 72.364 31.788 13.590 18.249 20.163 6.394 19.191 13.130 10.668 15.773 11.693 4.797 6.435 71.504 418.349 83.458 65.156 56.004 15.272 22.102 18.996 7.230 5.200 14.054 17.488 13.383 11.123 5.217 8.457 84.882 428.022 94.904 70.752 58.165 48.463 28.166 19.149 7.384 12.630 15.021 21.549 9.330 10.126 6.366 4.746 81.108 487.859 94.790 57.106 57.784 13.944 26.358 17.502 7.110 1.334 20.624 22.240 340 10.496 5.062 7.156 89.287 431.133 112.751 105.310 49.000 25.526 22.994 21.550 12.401 10.874 12.780 12.301 9.270 9.426 7.568 5.938 98.878 516.567 Kaynak: INC 2. TÜRKİYE’DE FINDIK SEKTÖRÜNÜN GÖRÜNÜMÜ 2.1. Üretim İlk defa Doğu Karadeniz Bölgesi’nde başlanan kültür ırkı fındık yetiştiriciliği; devletin fındığa 1964 yılından sonra alım garantisi vermesi, fındığın diğer ürünlere Sayfa 4 / 30 göre daha az emekle yetiştirilen bir ürün olması, bölgeden yapılan göçler vb. etkenlerden dolayı önce Batı Karadeniz Bölgesi, daha sonra ise diğer bölgelere yayılmıştır. Çiftçi Kayıt Sistemi’ne göre Türkiye’de 43 ilde fındık yetiştiriciliği yapılmasına rağmen ticarete konu olan yetiştiriciliğin tamamına yakını Ordu, Giresun, Samsun, Trabzon, Düzce, Sakarya, Zonguldak, Artvin, Bartın, Kocaeli, Sinop, Gümüşhane, Kastamonu ve Rize illerinde gerçekleştirilmektedir. 2013 yılı TÜİK verilerine göre 702 bin hektarlık alanda fındık yetiştiriciliği yapılmaktadır. Dikim alanlarının %73’üne tekabül eden 513.288 hektarlık alan, fındığın ekolojik bölgesi olan Doğu Karadeniz’de yer almaktadır. Fındık Alanlarının Tespitine Dair 2011/1424 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’na göre 14 il ve bunlara bağlı 105 ilçede yasal olarak fındık dikimi yapılabilmektedir. Ülkemizde son beş yıllık ortalama fındık üretimi 548 bin ton olmakla birlikte 2008 yılında 801 bin ton, 2012 yılında ise 660 bin ton olarak gerçekleşmiştir (TÜİK). Tablo 4: İl Bazında Fındık Ekiliş, Üretim ve Verim Yıllar İller Giresun Ordu 51.657 206.605 2010 Dikim Alanı (ha) 106.000 198.000 Samsun Trabzon Sinop Rize Artvin Düzce Sakarya Zongulda k Kocaeli Kastamon u Bartın Diğer Toplam 82.055 42.861 1.656 2.158 7.281 67.428 94.520 23.852 78.500 58.000 1.300 2.000 8.000 69.500 77.500 22.500 105 74 127 108 91 97 122 106 52.087 33.410 1.092 2.174 9.416 45.098 74.537 20.365 88.341 64.283 1.665 3.558 11.322 62.675 69.085 23.418 59 52 66 61 83 72 108 87 88.392 58.767 1.024 1.633 9.414 81.278 118.057 25.890 88.341 64.544 1.665 3.558 11.322 62.706 69.082 23.418 100 91 62 46 83 130 171 111 69.392 44.537 1.112 1.377 14.420 48.295 64.540 19.105 89.594 65.485 1.676 3.610 8.850 62.706 72.175 23.591 77 68 66 38 163 77 89 81 11.438 4.751 8.600 4.700 133 101 10.649 4.488 8.435 7.525 126 60 10.524 4.993 8.436 7.463 125 67 8.531 5.102 8.016 7.473 106 68 3.195 543 600.000 3.300 4.100 642.000 97 13 93 3.683 5.517 430.000 4.102 7.864 696.966 90 70 62 7.016 6.127 660.000 4.102 7.878 701.407 171 78 94 5.684 7.206 549.000 6.000 8.056 702.144 95 89 78 Üretim (Ton) Verim (Kg/da ) 49 104 Üretim (Ton) 67.603 99.881 2011 Dikim Alanı (ha) 117.639 227.054 Verim (Kg/da) Üretim (Ton) 57 44 101.532 145.353 2012 Dikim Alanı (ha) 121.773 227.119 Verim (Kg/da) Üretim (Ton) 83 64 81.342 178.357 2013* Dikim Alanı (ha) 117.729 227.183 Kaynak: TÜİK, * Tahmin Türkiye’de dekar başına üretim ABD ve Gürcistan gibi üretici ülkelerden daha düşüktür. FAO’ ya göre dekara fındık verimi Türkiye’de 156 kg (BÜGEM'e göre son 6 yıllık dönemde ortalama 91 kg'dır.) iken ABD’de 252 kg, Gürcistan’da 199 kg, İtalya’da 147 kg ve İspanya’da ise 99 kg’dır (FAO). Türkiye’nin fındık veriminde yıllara göre önemli dalgalanmalar da görülmektedir. İklim şartları, gerekli kültürel işlemlerin yeterince yapılmaması ve fındık bitkisinde görülen periyodisite gibi etkenler verimdeki dalgalanmayı arttırmaktadır. Fındık bahçelerinin genelde yaşlı olması, ocakların ise sık dikili olmasından dolayı Trabzon, Giresun ve Ordu illerindeki verim seviyesi Kocaeli, Sakarya ve Düzce illerinin verim düzeyine göre daha düşüktür. Sakarya ve Düzce illerindeki üreticilerin işletme büyüklükleri ve verim düzeylerinin daha yüksek olması nedeniyle bu bölgedeki dikim alanları hızla artmaktadır. Sayfa 5 / 30 Verim (Kg/da) 69 79 Önemli Fındık Üreticisi Ülkeler Ve İzledikleri Politikalar ABD’deki Oregon Fındık Yetiştiricileri (HGO), ABD fındığının en büyük işleyicileri ve pazarlayıcılarıdır. Bu birlik, fındık yetiştiricilerinin oluşturduğu bir kooperatif olup ortalama 30 bin tonluk üretimle dünya fındık arzının %4’ünü gerçekleştirmektedir. ABD yılda ortalama 10.000 ton fındık ithal etmektedir (USDA). İtalya son beş yıllık ortalamaya göre 103 bin ton fındık üretimiyle dünya fındık arzının %12’sini gerçekleştirmekte olup buna ilave olarak yıllık ortalama 95 bin ton kabuklu fındık ithal etmektedir (INC). İspanya ise son beş yıllık ortalamaya göre 19 bin ton fındık üretimiyle dünya fındık arzının %2,3’ünü gerçekleştirmekte olup buna ilave olarak yıllık ortalama 11 bin ton fındık ithal etmektedir (INC). Türkiye’nin birim alandan diğer üretici ülkelerden daha düşük verim elde etmesi uluslararası piyasalardaki rekabet gücünü azaltmaktadır. Bununla birlikte Azerbaycan ve Gürcistan’daki üretim artışının önümüzdeki yıllarda ülkemizin fındık ihracatını olumsuz etkileyebileceği söylenebilir. Son yıllarda dış piyasalarda fındık fiyatlarının yüksek olması ve bu ülkelerde üretim maliyetlerinin düşük olması nedeniyle fındık üretimi yaygınlaşmaktadır. Çikolata sanayinde faaliyet gösteren firmalar da ham madde giderlerini azaltmak amacıyla Azerbaycan ve Gürcistan’da fındık yetiştiriciliğini teşvik ederek Türkiye’nin pazardaki etkinliğini azaltmayı hedeflemektedirler. Bir diğer husus da fındığın ikame ürünü olan bademin, dünyada tüketiminin ve çikolata, şekerleme sanayisinde kullanımının artmasıdır. Badem fiyatlarının fındığa göre daha istikrarlı olması ve Kaliforniya Pazarlama Kurulunun izlemiş olduğu etkin pazarlama politikasının etkisiyle dünyadaki badem ithalatı, fındığa göre daha hızlı bir şekilde artmaktadır. 2.2 Tüketim Fındığın iç tüketimi konusundaki veriler yetersiz olup üretim ve ihracat miktarları ile devir stoklarından yola çıkılarak kabuklu fındık cinsinden iç tüketimin yıllık 100–120 bin ton civarında olduğu tahmin edilmektedir. Yetersiz tanıtım ve bilgi eksikliği, fiyatların yüksek bulunması, çerez olarak tüketiminin yaygın olmaması ile ikame ürünlerin fazlalığı gibi etkenler tüketimin arttırılmasındaki en önemli engelleri oluşturmaktadır. TMO, 2006 yılından itibaren yapmış olduğu çalışmalarla kavrulmuş iç fındık, şekerli fındık ezmesi ve fındık yağı gibi ürünleri uygun fiyatla halkımızın tüketimine sunmuş olup alternatif tüketim yollarından biri olan fındıklı ekmek üretimini teşvik için ise halk ekmek fabrikalarına uygun fiyatla kıyılmış fındık temin etmiştir. Tablo 5:Türkiye Fındık Tüketimi (Kabuklu karşılığı, Ton) 2009–10 2010–11 2011-12 228.000 232.000 135.000 Kaynak: 2009 – 2014 dönemleri TMO tahmini 2012-13 150.000 2013-14 142.000 Ortalama 177.400 Tabloda yer alan yüksek tüketim rakamları, FKB ve TMO’nun arz fazlası stoklarını yağ imalatında kullanmasından kaynaklanmaktadır. Zira son yıllarda yağ haricindeki iç tüketim miktarı 100–120 bin ton civarında olup yağ dâhil son 5 yıllık tüketim ortalaması 177 bin tondur. Sayfa 6 / 30 2.2. İhracat Türkiye’de üretilen fındığın %15–20 kadarı iç piyasada tüketilmekte, %80-85’i ise ihraç edilmektedir. Türkiye, 2005–2014 yılları ortalaması 226 bin ton olan iç fındık ihracatı ile dünya fındık ihracatının yaklaşık %74’ünü gerçekleştirmiştir. 2013 yılında ülkemizde fındık ihracatının %66’sı iç fındık olarak %34’ü ise işlenmiş fındık olarak gerçekleşmiştir (TÜİK). Fındık ihracatımızda AB’nin payı 2001 yılı verilerine göre %81,2 iken bu oran 2013 yılında %72 olarak gerçekleşmiştir. Bunun nedeni ise ihracat yapılan ülke sayısının son yıllarda artmasıdır. İhracattaki son 5 yıl ortalamasına göre ilk sırayı %22 ile Almanya ikinci sırayı ise %21 ile İtalya almaktadır. Diğer önemli pazarları sırasıyla; Fransa, Avusturya, Belçika, İsviçre, Hollanda ve Rusya oluşturmaktadır (KİB). Tablo 6: Türkiye İç İhracat Miktarı Fındık İhracatı Yıllar (İç/Ton) 2005 209.364 2006 247.186 2007 233.138 2008 228.402 2009 219.355 2010 252.305 2011 243.766 2012 265.744 2013 274.657 2014* 88.184 Kaynak: KİB , * 30 Nisan 2014 itibariyle İhracat Bedeli (Bin $) 1.928.378 1.467.017 1.519.478 1.407.872 1.172.598 1.544.786 1.759.162 1.802.463 1.767.277 637.443 Birim İhraç Fiyatı ($/kg) 9,21 5,93 6,52 6,16 5,35 6,12 7,22 6,78 6,43 7,23 Dünya fındık fiyatlarının belirlenmesinde ülkemizde oluşan fındık fiyatları etkin rol oynamaktadır. İhraç fiyatının yüksek olması durumunda, en büyük rakiplerimiz olan İtalya ve İspanya, AB’nin sağladığı destekler ve nakliye avantajını kullanarak daha düşük fiyatla stoklarını eritmektedir. Hasat dönemlerine devrolan stoklar ise genellikle ülkemizde kalmaktadır. Sayfa 7 / 30 01/09/2013 - 31/01/2014 TARİHLERİ ARASINDA KAYDA ALINAN TÜRKİYE FINDIK İHRACATI 2013 ÜRÜNÜ (Ton/İç) AB ÜLKELERİ AB DIŞINDAKİ AVR.ÜL. DENİZAŞIRI ÜLKELER DİĞER ÜLKELER AB ÜLKELERİ AB DIŞINDAKİ AVR.ÜL. DENİZAŞIRI ÜLKELER DİĞER ÜLKELER AB ÜLKELERİ AB DIŞINDAKİ AVR.ÜL. DENİZAŞIRI ÜLKELER DİĞER ÜLKELER 2012 ÜRÜNÜ (Ton/İç) 60.963,6 8.380,2 4.224,8 256,2 7.859,8 236,6 2.886,1 56,0 80.089,7 4.773,6 26.453,6 3.911,8 1.765,1 225,1 2.582,5 104,4 1.152,8 47,1 34.100,7 2011 ÜRÜNÜ (Ton/İç) KARADENİZ 0,0 0,0 TOPLAM (Ton/İç) DEĞER TUTARI ($) 65.188,4 8.636,4 471.021.037 61.456.661 0,0 8.096,4 59.431.540 0,0 2.942,1 20.337.184 84.863,3 612.246.422 28.218,7 4.136,9 197.138.741 29.961.079 0,0 2.686,9 19.674.564 0,0 1.199,9 8.166.009 36.242,4 254.940.393 1.756,5 242,3 2.141,7 0,0 DİĞER BİRLİKLER 438,8 6,6 41,3 2,0 2.201,9 285,6 15.307.509 2.161.560 500,9 52,1 216,0 769,0 5.455.399 2.411,4 2.819,3 37,6 5.268,3 37.117.395 3.351,5 10.266,8 166.516,3 262,2 262,2 8.524,8 129.630,5 939.785.239 60.041.863 927.228.678 4.911,1 TOPLAM 119.101,5 2012/13 sezonunda aynı tarih itibariyle ihracat 2011/12 sezonunda aynı tarih itibariyle ihracat 2013/14 Sezonu Ort. Fiyatları Standart fındıklar Bütün halini koruyan işlenmiş fındıklar Kıyılmış, Dilinmiş fındıklar Ezme, Füre, Un 2012/13 Sezonu Ort. Fiyatları Standart fındıklar Bütün halini koruyan işlenmiş fındıklar Kıyılmış, Dilinmiş fındıklar Ezme, Füre, Un 148.064,1 0,0 İSTANBUL 0,0 0,0 1.182.443.123 (FOB$) (FOB$) Ocak Ayı Ortalaması 695,00 778,00 (FOB$) (FOB$) 781,00 694,00 (FOB$) (FOB$) 573,00 636,00 (FOB$) (FOB$) 625,00 545,00 Sayfa 8 / 30 01/09/2013-31/08/2014 TARİHLERİ ARASINDA KAYDA ALINAN TÜRKİYE FINDIK İHRACATI ÜLKELER ALMANYA İTALYA FRANSA AVUSTURYA KANADA BELÇİKA İSVİÇRE POLONYA HOLLANDA İSPANYA UKRAYNA RUSYA FED. A.B.D. İNGİLTERE MISIR AVUSTRALYA IRAK BREZİLYA YUNANİSTAN İSVEÇ ÇİN LİBYA İSRAIL SUUDİ ARABİSTAN NORVEÇ BULGARİSTAN ÇEK CUM. SIRBİSTAN MEKSİKA LİTVANYA LÜBNAN HIRVATİSTAN DANİMARKA GÜNEY KORE SLOVAKYA JAPONYA FİNLANDİYA ÜRDÜN BİR. ARAP EMİR. GÜNEY AF.CUM. TUNUS MAKEDONYA YENİ ZELANDA ROMANYA TAYVAN MALEZYA TAYLAND MİKTAR (KG) 59.021.181 55.110.973 28.074.335 11.116.013 10.328.790 9.120.757 8.750.443 8.111.526 7.049.967 6.012.889 5.936.281 5.826.349 4.944.917 4.784.808 4.101.545 3.143.688 2.854.567 2.497.240 2.339.254 2.100.272 1.965.318 1.939.409 1.708.546 1.664.224 1.403.809 1.375.863 1.053.853 945.170 943.875 935.200 907.579 899.320 894.458 763.500 757.555 703.915 699.000 644.895 638.024 584.975 535.290 444.136 302.105 301.836 247.359 240.264 230.688 2013-2014 DEĞER ($) 437.333.762 405.269.917 207.317.969 81.387.145 76.884.029 63.671.837 61.746.036 61.448.957 54.575.175 42.629.944 44.544.191 45.512.475 37.999.893 38.529.687 28.628.312 24.624.665 20.835.284 18.431.977 18.031.026 16.015.337 15.580.828 14.175.178 12.026.392 10.926.696 10.232.564 9.886.032 8.189.274 6.724.046 7.154.794 6.956.726 6.267.380 6.938.520 7.101.975 5.865.169 5.645.727 5.734.155 5.075.820 4.374.311 4.967.524 4.677.035 3.701.334 3.041.165 2.468.765 2.307.913 1.962.816 1.876.394 1.646.010 Sayfa 9 / 30 01/09/2013-31/08/2014 TARİHLERİ ARASINDA KAYDA ALINAN TÜRKİYE FINDIK İHRACATI ÜLKELER CEZAYİR KKTC MACARİSTAN BOSNA HERSEK TÜRKMENİSTAN EKVATOR ENDONEZYA ESTONYA SURİYE SİNGAPUR KUVEYT LETONYA BEYAZ RUSYA ARJANTİN AZERBAYCAN HINDISTAN PORTEKİZ İRAN MERSİN S.BLG. SLOVENYA İRLANDA MOLDAVYA ÖZBEKİSTAN GÜRCİSTAN KOSOVA VENEZUELLA ŞİLİ FAS FİLİPİNLER ARNAVUTLUK KAZAKİSTAN KOLOMBİYA EGE S.BLG. PAKİSTAN HONG-KONG KARADAĞ KATAR DOMİNİK CUM. EL SALVADOR URUGUAY BUHUTAN SRI LANKA VIETNAM AHL S.BLG. TACİKİSTAN BURSA SERBEST BÖLG. UMMAN SUDAN MİKTAR (KG) 211.250 203.649 175.641 156.972 151.403 116.000 115.058 114.500 105.139 103.356 100.505 100.000 93.234 87.420 80.277 59.410 51.500 47.104 44.998 44.520 44.000 43.060 37.617 37.475 36.008 33.500 31.200 30.850 27.126 25.675 25.573 23.600 16.684 13.704 11.902 9.945 9.510 8.840 8.140 7.000 6.500 5.400 4.500 4.393 4.096 3.228 2.102 2.100 2013-2014 DEĞER ($) 1.434.451 1.596.636 1.414.721 1.136.723 1.194.276 817.509 714.278 923.640 679.520 897.222 715.583 742.202 756.442 705.030 799.811 471.053 395.615 358.009 375.911 350.825 277.989 352.300 278.566 354.714 370.395 251.925 212.160 167.943 189.065 169.496 198.959 190.138 127.284 85.803 112.456 86.462 66.584 61.725 74.908 51.638 58.567 42.214 39.061 66.142 31.319 21.941 13.491 12.290 Sayfa 10 / 30 01/09/2013-31/08/2014 TARİHLERİ ARASINDA KAYDA ALINAN TÜRKİYE FINDIK İHRACATI ÜLKELER BAHREYN AFGANİSTAN G.ANTEP SERBEST BÖL. KIRGIZİSTAN RİZE SERBEST BÖLGE SENEGAL YEMEN MOĞOLİSTAN GANA PANAMA ETİYOPYA BURKİNA FASO MYANMAR EKVATOR GİNESİ GABON SOMALI GUATEMALA HOLLANDA ANTİLLERİ ANGOLA TOPLAM MİKTAR (KG) 1.961 1.609 1.450 1.261 1.073 1.020 873 735 653 390 157 126 105 67 45 40 25 13 5 267.643.225 2013-2014 DEĞER ($) 21.693 3.371 10.464 10.239 3.205 10.404 4.808 2.923 2.493 900 345 1.034 1.000 726 530 193 191 45 0 1.981.441.719 Sayfa 11 / 30 İSTANBUL FINDIK VE MAMULLERİ İHRACATÇILARI BİRLİĞİ ÜYESİ 2013 YILINDA EN FAZLA FINDIK İHRACATI YAPAN VE İHRACAT RAKAMLARININ AÇIKLANMASINA ONAY VEREN İLK 20 FİRMA LİSTESİ FIRMA UNVANI Miktar (Kg) Değer (Dolar) Progıda Tarım Ürünleri San. Ve Tic A.Ş. 16.937.844,20 117.384.495,37 Balsu Gıda San. Ve Tıc. A.Ş. 16.909.604,20 110.142.273,05 Progıda Pazarlama A.Ş. 13.369.945,00 78.097.160,59 Stellıferı Fındık Ve Gıda San. A.Ş. 11.141.025,00 68.464.863,40 Çakmaklar Gıda San. Ve Tic.Ltd. Şti. Karın Gıda San. Ve Tıc. A.Ş. (*) 3.263.364,10 26.420.784,15 19.871.026,39 S.E.P.Gıda San. Ve Tıc. A.Ş. (*) 16.260.532,84 İstanbul Fındık Sanayi Ve Ticaret A.Ş. (*) 7.143.089,00 Yılmaz Kardeşler Gıda San. Tic. A.Ş. 1.007.300,40 5.939.044,77 Sarılar Dış Tıc. Ltd. Ştı. 892.000,00 5.172.074,32 Alper Fındık Ve Gıda San. Tıc. Ltd. Ştı. 779.585,00 5.119.456,71 Aydın Kuruyemiş Sanayi Ve Tıc. A.Ş. 805.829,35 4.900.430,21 Destan Dış Tic. Ve Gıda San. Ltd. Şti. 521.131,00 2.858.433,50 (*) 1.174.240,03 Tadım Gıda Mad.San. Ve Tıc. A.Ş. Yavuzlar Fındık San. Ve Tic. A.Ş. 146.890,00 876.640,00 Güçlü Fındık Gıda San. Tıc. A.Ş. 120.000,00 812.407,82 (*) İlgili firma açıklanmasını istemediğini bildirmiştir. Sayfa 12 / 30 2012 YILINDA EN FAZLA FINDIK İHRACATI YAPAN KARADENİZ FINDIK VE MAMULLERİ İHRACATÇILARI BİRLİĞİ ÜYESİ İLK 20 FİRMA Sıra Firma Adı Miktar (Kg) Değer ($) 1- Oltan Gıda Md. İhr. İth. Tic. Ltd. Şti. Trabzon 2- Durak Fındık Sanayi Ve Ticaret A.Ş. Ünye / Ordu 13.818.963 106.614.529 3- Yavuz Gıda Sanayi Ve Ticaret Ltd. Şti. Giresun 4- Özgün Gıda San. Ve Tic. Ltd. Şti. Trabzon Poyraz Poyraz Fındık Entegre San. Ve Tic. 5Ordu A.Ş. 6- Sabırlar Fındık İhr. Ltd.Şti. Trabzon Gürsoy Tarımsal Ürünler Gıda Sanayi Ve 7Ordu Ticaret A.Ş Arslantürk Tarım Ürn. San. Nak. İhr. Ve İth. Araklı / 8Aş. Trabzon Karadere Tarım Ürünleri Gıda San.Ve Espiye / 9Tic.Ltd.Şti. Giresun Çarşamba / 10- Yılmaz Tar. Ürün. San. Ve Tic. A.Ş. Samsun 67.892.200 496.159.195 14.139.560 98.752.264 12.912.870 89.214.220 (*) 87.265.605 9.587.558 60.335.363 8.003.831 56.965.759 8.339.132 52.458.491 5.070.512 31.031.167 (*) 20.801.862 11- Şenocak Gıda Fındık Entgr.Turz Nakl.İnş.San.Tic.Ltd.Şti. Ordu 2.422.765 14.542.004 12- Özenginyurt Fındık Sanayi İhracat İthalat Ltd.Şti. Ordu 2.118.220 13.901.238 13- Demirciler Gıda Sanayi A.Ş. 14(*) 15- Noor Fındık San.Ve Tic.Ltd.Şti. Mehmet Ve Şahap Bozbağ Fındık 16San.Ltd.Şti. Erçal Fındık Otomotiv Sanayi Ve Ticaret 17A.Ş. Yavuzkan Hazel Gıda Sanayi Ve Ticaret 18Ltd.Şti. 19(*) 20- Görele / Giresun (*) Giresun 1.593.270 9.662.024 (*) (*) 1.264.168 7.200.357 Giresun (*) 6.426.436 Kumru / Ordu (*) 5.622.399 (*) 5.083.981 Bulancak / Giresun (*) (*) Dost Fındık Gıda Kuyumculuk İnş. Ünye / Ordu 450.114 Taah.Nakl.Turz.Müh.İç Ve Dış Tic.Ltd.Şti. (*) 3.113.355 (*)İlgili firma açıklanmasını istemediğini bildirmiştir. Sayfa 13 / 30 Giresun, Ordu, Samsun ve Trabzon İlleri Fındık İşleme Sanayinde İhracat Giresun, Ordu, Samsun ve Trabzon İllerinde fındık işleyen fabrikaların % 68’ i ürünlerini ihraç ettiklerini ifade ederken, % 32’ si ürünlerini tamamiyle yurt içi piyasaya arz ettiklerini bildirmiştir. Fındık mamulleri üreten ve ihraç eden işletmelerin ihracat yaptıkları ülkeler Şekil’ de verilmiştir. İşletmelerin % 94’ ü ürünlerini AB ülkelerine (İtalya, Almanya, Avusturya, Belçika, İngiltere, İsveç, Fransa, Hollanda, Romanya, Slovenya, İspanya) ihraç etmektedir, onu sırasıyla Arap ülkeleri (Suudi Arabistan, Tunus, Suriye, Kuveyt, Libya, Lübnan, Ürdün, Dubai, Irak), Bağımsız Devletler Topluluğu ülkeleri (Ukrayna, Rusya), Uzakdoğu ülkeleri (Çin, Japonya), Balkan ülkeleri (Makedonya, Arnavutluk), diğer AB ülkeleri (İsviçre) ve ABD izlemektedir. Giresun, Ordu, Samsun ve Trabzon İlleri Fındık İşleme Sanayinde Topluma ve Çevreye Katkı Fındık işletmelerinin % 16’ sı gerek üretici birlikleri aracılığıyla gerekse organik üretim yapan fındık çiftçileriyle anlaşarak sözleşmeli fındık üretimi yaptırmaktadır. Bununla beraber işletmelerin % 32’ si çiftçilerle sözleşmesi olmadığını ancak her yıl aynı çiftçilerden fındık alımı yaptığını ifade etmiştir. Sözleşmeli üretim gerek çiftçinin emeğinin korunduğu gerekse planlı bir üretim çerçevesinde sanayiye hammaddenin sağlandığı sürdürülebilir bir üretim modeli olarak desteklenmeli ve geliştirilmelidir. Bu tarz üretim, fındık dikim alanlarının daraltılması konusundaki yasal çalışmaları da destekler nitelik taşımaktadır. Depolanabildiğinden daha yüksek miktarda fındık arzının ve bunun getirdiği ürün kayıplarının önüne geçilmesi bu şekilde mümkün olabilir. Ülkemiz için önemli bir ihraç ürünü olan fındığı işleyen tesislerin üreticilerle sözleşme yapmalarının teşvik edilmesi topluma sağlayacağı bu katkı sebebiyle önem taşımaktadır. Fındık işleyen fabrika yöneticilerinin katıldığı anket çalışmasında, fındığı yetiştiren çiftçilere bilgi desteği sağlamak konusunda bir katkıları olup olmadığı sorulmuştur. İşletmelerin % 48’ i fındık aldıkları çiftçilerle birebir yaptıkları görüşmelerde veya Ziraat Odaları aracılığıyla düzenledikleri toplantılarda kendilerine hammadde sağlayan çiftçilere fındık yetiştiriciliği, hasadı, kurutma ve ambalajlama konularında bilgi vermektedir. Fındık işleme sanayine kaliteli fındık girdisini sağlamaları bakımından fındık çiftçisine doğru bilginin ulaştırılması için sanayicilerin bu girişimlerinin doğru bilgi kaynağını onlara sunacak eğitim ve danışmanlık altyapılarına yapılacak yatırımlarla desteklenmesi gereklidir. İşletmelerinde güneş enerjisi gibi bir yenilenebilir enerji kaynağını kullanan işletmelerin oranı % 8 iken çevre konusunda duyarlılık gösteren faaliyetler ve projeler yürüttüğünü bildiren işletmelerin oranı % 20 olmuştur. Bu duyarlılığın artırılması bu konuda işletmelerin proje hazırlama yeteneklerinin geliştirilmesi ile mümkün olabilir. Sayfa 14 / 30 Fındık işleme sanayinde işleme sonrası çıkan kabuklar yakacak olarak kullanılmak üzere yakıt şirketlerine, işlenmesi için ahşap işleme sanayine ve dolgu materyali olarak kullanıldığı yem fabrikalarına satılmaktadır. Fındık zarı yem ve yağ fabrikalarına girdi olarak değerlendirilmekte, plastik atıklar geri dönüşüm firmalarına verilmekte ve diğer evsel atıklar belediye kanalıyla uzaklaştırılmaktadır. Fındık işleme sanayinin bu yönüyle çevreye zarar verecek kirleticilere sahip olmayan bir sanayi olduğu söylenebilir. ÇİKOLATA VE FINDIK Türkiye, dünya fındık üretiminin yaklaşık % 70’ini,dünya fındık ihracatının ise % 70-80’ini tek başına gerçekleştirmektedir. Fındık bu yönleriyle ülkemizin gerek üretim, gerekse ihracat yönünden dünya piyasalarında tek başına hakim olduğu veya olabileceği nadir ürünlerimizdendir. Fındık ülkemize her yıl ortalama 600-700 milyon dolarlık döviz kazandırmaktadır. Bu da tarımsal ihracat gelirlerinin dörtte birini oluşturmaktadır. Fındığın tarımsal ihracat gelirleri içindeki payı da % 25 civarındadır. Türkiye’nin fındık ihracatı ürün grupları bazında ele alındığında ise; Türkiye’nin toplam fındık ihracatı içinde en fazla payı % 75 ile naturel iç fındığın aldığı görülmektedir. Fındık ithalatçısı ülkeler gelişmiş teknolojilerle donatılmış modern işleme tesislerine sahip olduklarından talepleri daha çok naturel iç fındık üzerine olmaktadır. 2000 li yıllara kadar sadece kabuklu ve iç fındık ihraç eden ülkemiz, fındık sanayiinin gelişmesi sonucu işlenmiş fındık ihracatına da ağırlık vermeye başlamıştır. Fındık işleme tesislerinin kurulmasıyla birlikte, ülkemizde ihraç edilen işlenmiş fındık ürünleri oranı % 5 lerden %35-40’lara kadar yükselmiştir. Fındık, bütün dünyada çok geniş bir tüketim alanına sahiptir. Çerez olarak tüketilebildiği gibi, çeşitli işlemlerle(fındık ezmesi, fındık püresi, fındık krokanı, vs. gibi) ve birçok yiyeceğe katılarak da tüketilmektedir. Sayfa 15 / 30 Dünyada fındık yaklaşık %70 oranında çikolata, %15 pasta ve şekerleme, %15 çerez olarak tüketilmektedir. Fındık meyveleri zuruf içerisinde olgunlaşınca kabukları kahverengine döner. Bu fındık meyvesi “taze fındık” olarak adlandırılır. Fındığın kurutulduktan sonraki hiçbir muameleden geçmemiş haline ise “naturel fındık” adı verilir. Fındık tanesinin yerde kalıp bir süre sonra filizlendiği durumda, filizinin bir karış kadar olduğu zaman fındığın meyvesi değişik bir tat alır. Bu fındık içleri toplanır ve yenir. Bu filizlenmiş içlere Of ve Sürmene yöresinde “fitruka” ya da “fitrika” denmektedir. Tüketime sunulan fındık mamullerini şu şekilde gruplandırmak mümkündür. İç Fındık (Standart-1): Kabuklu fındıkların sert meyve kabuğundan çıkarılmış 13-15 mm çapındaki fındıklardır. İç Fındık (Standart-2): Kabuklu fındıkların sert meyve kabuğundan çıkarılmış 11-13 mm çapındaki fındıklardır. İç Fındık (Standart-3): Kabuklu fındıkların sert meyve kabuğundan çıkarılmış 9-11 mm çapındaki fındıklardır. İç fındıkların her üç standardı da işlenmiş ve ileri derecede işlenmiş fındıkların hammaddesini teşkil eder. Beyazlatılmış İç Fındık: İç fındığın zarının attırılarak beyazlatılması ve kısmen beyazlatılmış tanelerinden ayrılmasıyla hazırlanmış mamuldür. Çikolata sanayi ve tuzlu fındık imalatında kullanılmaktadır. Kavrulmuş İç Fındık: İç fındığın kavrulmasıyla hazırlanmış mamuldür. Arzu edilen kavurma dereceleri ile isteğe bağlı olarak hafif, orta veya çok kavrulmuş şekilde, yine isteğe bağlı olarak tamamen zarsız veya kısmen zarlı hazırlanabilir. Çikolata sanayinde ve kuruyemiş olarak tüketilir. Kıyılmış İç Fındık: Naturel veya kavrulmuş iç fındığın tekniğine uygun olarak milimetrik boylarda (2-4 mm, 3-5 mm vs.) parçalar halinde kesilmesi suretiyle hazırlanmış mamuldür. Dondurma, bisküvi, çikolata, pastacılıkta kullanılır. Dilinmiş İç Fındık: İç fındığın tekniğine uygun olarak kesilerek yaprak haline getirilmesi suretiyle hazırlanmış mamuldür. Pastacılıkta kullanılır. Öğütülmüş/Toz Fındık (Fındık Unu): Naturel veya kavrulmuş iç fındığın tekniğine uygun olarak öğütülmesi suretiyle elde edilen mamuldür. Pastacılık, bisküvi, dondurmacılıkta kullanılır. Pirinç fındık: Fındık içinin kalın öğütülmüşüne denir. Fındıklı sos ve tatlılarda kullanılır. Fındık Ezmesi: İç fındığın kavrulup zarlarından kısmen veya tamamen ayrıldıktan sonra, kavrulmuş veya kısmen kavrulmuş iç fındığın tiplerine göre gereken teknoloji uygulanılarak içine muhtelif lezzet ve çeşni verici maddelerle, gerektiğinde Sayfa 16 / 30 katkı maddelerinden bir veya birkaçının katılarak küçük parçacıklar halinde ezilmiş veya tamamen ezilmiş ve homojen hale getirilmiş mamuldür. Doğrudan tüketildiği gibi çikolata sanayinde ve pastacılıkta kullanılır. Fındık Füresi: Kavrulmuş iç fındığın (hafif, orta veya çok kavrulmuş) tekniğine uygun olarak ezilmesi ile elde edilen fındık ezmesi vb. mamullerin yapımında kullanılan kıvamlı bir yarı mamuldür. Dondurma ve çikolatacılıkta kullanılır. Yağda Kavrulmuş-Tuzlanmış Bütün Fındıklar: İç fındığın tuza bulanarak kavrulması veya yemeklik yağlarda kızartılması suretiyle hazırlanması ile elde edilen bir mamuldür. Doğrudan tüketiciye sunulmaktadır. Kavrulmuş Kabuklu Fındık: Kabuklu fındıkların çıtlatılarak kavrulması ile elde edilen bir mamuldür. Tuza bulanarak da kavrulabilir. Doğrudan tüketiciye sunulan bir mamuldür. Fındık Likörü: Kavrulmuş fındık aromasının çeşitli renk ve/veya koku verici diğer alkolde çözünebilen aromalarla tekniğine uygun olarak karıştırılmasıyla yapılır. Ülkemizde ilk denemeleri gerçekleştirilmiştir. Fındık Sosu: Fındık yağından yapılmaktadır. Fındık Yağı: Fındık ham yağı, fındık meyvesinden fiziksel işlemler ve ekstraksiyonla elde edilen, kimyasal işlem görmemiş, oleik esaslı, yani tek çifte bağ yapısında olması sebebi ile vücutta parçalanması ve sindirimi kolay, erime noktası düşük ve bilinen bütün sıvı yağlara göre oksitlenme ve acılaşma süreleri de daha uzundur. Nuga: Fındık füresinin şeker, süttozu, nebati yağ, doğala özdeş aroma (vanilin) ve emülgatör (lesitin) ile karıştırılmasından elde edilen bir üründür. ÇİKOLATA FABRİKALARI Kakao; domates, patates, yer elması, ayçiçeği ve mısır gibi Amerika kıtasının keşfinden sonra dünyaya yayılan bir bitkidir. Maya ve Aztek kültürlerinde elitlerinin kullandığı kakao bitkisisin çekirdeklerinden yapılmış acı bir içecek olarak çikolatanın tarihi MÖ 1900’lere kadar uzanmaktadır. Theobroma Cocoa, Latince adıyla tanrıların yiyeceği, çok uzun yıllar ayrıcalıklı bir bitki ola gelmiştir. Yoksulların hayal edemeyeceği bir içecek olup daha sonra Avrupa elitine sunulmuştur. Kralların, kardinallerin içeceği olmuş, kimi biraz süt, kimi biraz şeker katmıştır. Çikolatanın yaygın tüketimi 19’uncu yüzyılda sanayi devrimine uzanmaktadır. Endüstri devrimi çikolatayı, kakao, kakao yağı, şeker, süt tozu ve başka katkı maddelerinden oluşmuş bir şekerlemeye dönüştürmüştür. Modern sanayi toplumununda çikolata da, çay, kahve ve sigara türünden çok kârlı legal uyarıcılar ve kitlesel keyif ürünleri sınıfına girmektedir. Her sınıf insanın tüketebileceği bu yeni lezzet, modern sanayi toplumlarında eşitliğin ve demokratik tüketimin de sembolü olmaktadır. Kakao üretiminin yüzde 39’unu gerçekleştiren Fildişi Sahillerinde kakao Sayfa 17 / 30 üreticilerinin çikolatanın ne olduğundan haberleri olmamasının nedeni zevksizlik değil, yoksulluktur. Çikolatadaki sanayi devriminin İngiltere ve Amerika’daki önderleri Fry, Cadbury, Rowntree, veya Hershey gibi aile şirketleridir. Çalışanlarına daha temiz ve adil çalışma koşulları sağlamasıyla ünlü Cadbury ailesinin kurduğu bahçe şehir Burnsville, Hershey’in Amerika’da yarattığı Herhsey, Pennsylvania sanayi kentleri, işçilerine bahçeler arasında kurulmuş elektriği, suyu olan konutlar sağlamış, meyhanenin, sendikanın giremediği reformist kapitalizme örnekler oluşturmuştur. Ama görünürdeki bu idealistliğe rağmen ucuz kakaoya duyulan iştah, kakao üretiminin, belirli iklimlerle sınırlı ve emek yoğun oluşu, kakao üretiminde çok uzun yıllar köle emeğinin kullanılmasına, aile tarımının egemen olduğu koşullarda bile kakao üreticilerinin acımasız sömürülmesine neden olmuştur. Uluslararası Kakao Örgütü’nün verdiği bilgiye göre her bir dolarlık çikolata satışından üreticinin eline geçen bunun yüzde 6’sı. Yüzde 4 aracının payı, yüzde 3 şekere harcanıyor, hammaddenin işlenmesine ayrılan pay yüzde 12, geriye kalan yüzde 70 ise imalatçı ve perakendecinin elinde kalıyor. Kakao üretiminin yüzde 75i üç ülkede gerçekleşiyor. Fildişi Sahili üretimin yüzde 39’unu, Gana yüzde 20,4’ünü ve Endonezya yüzde 15,6’sını sağlıyor. Diğer belli başlı üreticiler Nijerya, Kameron, Ekvador ve Togo da toplam üretimin yüzde 19’unu karşılıyor (ICCO, 2010: 32). Üreticilerin yüzde 95’i küçük aile işletmeleridir. 1980’lerden bu yana dünya pazarlarında Kraft, Mars, Nestle, Ferrero ve Hershey gibi çikolata ve şekerleme devlerinin, Cargill ve Archer Daniel Midland gibi küresel tahıl tekellerinin egemen olduğu kakao ticaretinde sadece küçük üreticiler değil dış borç girdabından kurtulamayan üretici ülkeler de kendilerine dikte edilen fiyatları ve koşulları kabul etmek zorunda kalmışlardır. 2000’lerin başlarına kadar kahvede, şekerde, tropikal yağlarda, tütünde olduğu gibi, kakaoda da fiyatlar ciddi bir düşüş yaşamıştır. Gitgide yoksullaşan yoksul üreticiler her yıl düşen fiyatlara rağmen daha çok üretim yaparak hayatta kalmaya çalışmışlar. Erozyon, doğanın tahribi, kimyasal atıklar, biyoçeşitlilik kimsenin umurunda değil. Bu aşamada ne toprağın dinlenmesine, ne sürdürlebilirlik ilkelerine, ne organik tarıma dikkat eden olmamış. Sayfa 18 / 30 Çikolata’nın devleri Kraft, Mars, Nestle ve Hershey çok güçlü de olsalar, kıyasıya bir küresel rekabette, küçük üreticilerin, tarım işçilerinin sorunlarından çok “bottom line” dedikleri kâr marjlarına odaklanmak zorundadır. Rekabet ve temerküz el eledir. 19’uncu yüzyılın büyük markalarından bir tek Hershey kalmıştır. Rowntree, 1969’da Mackintosh’la birleşmiştir, 1988’de de Nestlé grubunun bir parçası olmuştur. Cadbury 1969’da Schweppes’le ortak olmuş, 2007’de ayrılmışlar, 2010’dan beri Kraft’ın bir parçası olmuştur. Kraft’ın Philip Morris’le 1988’de başlayan birlikteliği General Food’un daha sonra Nabisco’nun da Kraft grubuna dahil olmasıyla devam etmiştir. 2003’de Altria’nın bir parçası olmuş, 2008’de Altria’dan ve Philip Morris’den ayrılmıştır. 2010’daki yıllık geliri 49 milyar doların üzerinde 127 bin çalışanı ve portföyünde binlerce markası vardır. Gıda sektörünün devlerinden Nestlé de büyük çikolata grubunda. 6 binin üzerindeki marka, 110 milyarlık yıllık gelir (2010) 281 bin çalışanıyla Nestlé, Mars’ın 2010 gelirleri 30 milyar, çalışanı 70 bin; Hershey’in ise 5.7 milyar dolar geliri, 13 bin 700 çalışanı varmış 2010 yılında. ICCO’ ya göre ABD’deki satışlar kriter alınırsa, çikolata devleri arasında ilk onda Türkiye’den Yıldız Holding de bulunuyor. Türkiye bu konuda oldukça yeni ama çok hızlı ve hırslı atılımlar yapıyor. Yıldız Holding’in bir parçası olan Ülker grubunun yıllık 1.5 milyar dolarlık satışı 11 bin çalışanı olduğu tahmin ediliyor. Ülker’in 2007 yılında İsviçre asıllı Godiva Chocolatier’i 850 milyon dolara Campbell Soup’dan satın alması küresel ekonomi gözlemcileri açısından çarpıcı bir haber olmuştu (Shwiff, 2007). Çikolata ve bisküvide Ülker’in ardından Eti’nin Türkiye pazarının büyük bir oranını kontrol ettiği iddia ediliyor. 2008 itibariyle 1,4 milyar TL büyüklüğe ulaşan pazarın yüzde 50’yi aşkın bölümü Ülker tarafından kontrol edilmekte; onu Nestlé ve Eti izlemektedir. Kraft (Milka), Ferrero, Şölen ve Unilever (Algida) pazarın diğer önemli çikolata devleri arasındadır. Sayfa 19 / 30 Şirket Net Satışlar 2011 (ABD $ milyon) Kraft Foods Inc (ABD) 19,965 Mars Inc (ABD) 16,200 Nestlé SA (İsviçre) 12,808 Ferrero Group (Italya) 9,612 Hershey Foods Corp (ABD) 6,112 Chocoladefabriken Lindt & Sprüngli AG 2,796 (İsviçre) August Storck KG (Almanya) 2,205 Yıldız Holding (Türkiye) 2,095 Meiji Co (Japonya) 1,791 Arcor Group (Arjantin) 1,716 Şirketler Net Satışlar 2013 (ABD $ milyon) Mars Inc (USA) 17,640 Mondelēz International Inc (USA) 14,862 Nestlé SA (Switzerland) 11,760 Meiji Holdings Co Ltd (Japan) 11,742* Ferrero Group (Italy) 10,900 Hershey Foods Corp (USA) 7,043 Arcor (Argentina) 3,700 Chocoladenfabriken Lindt & Sprüngli AG (Switzerland) 3,149 Ezaki Glico Co Ltd (Japan) 3,018* Yıldız Holding (Turkey) 2,500 Referans: ICCO, Ocak 2014 Sayfa 20 / 30 Türkiye’de çikolata tüketiminde hızlı bir artış gözleniyorsa da belli başlı çikolata tüketicileri arasında Türkiye’nin adı henüz geçmemektedir. Gelişmiş ülkelerde yüzde 2 büyüyen çikolata pazarının Türkiye’de yüzde 10 büyüdüğü iddia ediliyor (Monster, 2008). En büyük çikolata tüketicileri (2009/2010) kişi başına 5,67 kg ile Belçika, ardından İsviçre (5,57 kg.), Almanya (3,85 kg.), İngiltere (3,70 kg), Fransa (3,61kg). Kişi başına düşen tüketimde daha geri sıralarda olsalar da ABD (2,43 kg/kişi) ve Rusya (1,35 kg./kişi) sıralamada önde gelen ülkeler (Anga, 2010). ICCO’nun listesindeki ilk 15 kakao öğütücüsü ülkeler arasında da Hollanda (1’inci), Almanya (2’inci), ABD (3’üncü) ve daha az oranlarda Fransa, İspanya ve İngiltere gibi çikolata ticaretinin kaymağını yiyen Batılı ülkelerle, Fildişi Sahili, Malezya, Gana, Brezilya, Endonezya başlıca kakao üreticisi ülkeler olarak bulunuyor. İlk 15’de Belçika ve İtalya arasında 14’üncü durumda Türkiye’nin bulunması bu sektördeki yeni gelişmeleri yansıtması açısından anlamlıdır (Anga, 2010). Çikolata uzun yıllar yabancı bir lezzet olagelmiş Türkiye’de. Daha çok İstanbul merkezli, küçük imalathaneler ve aile işletmeleri “bayramdan bayrama” yenen çikolataları hazırlıyormuş bu ilk yıllarda. Bunların belki de en bilineni 1924’te Todori Değirmencioğlu tarafından kurulan Elit Çikolata, “Elite Çikolata, Meyveli Şeker ve Karamela Fabrikası” adıyla İstanbul’da faaliyete başlamıştır. Türkiye’de çikolata üretiminde adı geçen firmalara baktığımızda, çoğunun Anadolu’dan kaynaklanan, helvacılıktan, şekercilikten veya ticaretten bir şekilde çikolata sektörüne kayan, küçük işletmeler şeklinde ortaya çıktıklarını görüyoruz. 1956’da kurulan Kent Gıda’nın gerisinde 1927’lere Diyarbakır’dan Mardin’e şekerlemeden helvaya uzanan bir tarih yatıyor. Gaziantep’ten çıkan Şölen, Eskişehir’den doğan Eti ve Erden Gıda, Kırım muhaciri Ülker’ler, Samsun asıllı Melodi Çikolata (Uras, 2009), Konya asıllı Ender Çikolata bunların erken örnekleridir. Daha yakın yıllarda Eskişehir, Gaziantep ve Karaman gibi merkezlerin bisküvi, çikolata ve şekerlemede ihraç merkezleri olma çabası içinde olduklarını gözlüyoruz. Son bir yıl içinde yüzde 65 yükselerek, 32 yılın en yüksek seviyesine ulaşan kakao fiyatı, çikolatanın değil ama çikolata üreticisinin keyfini kaçırdı. Türkiye’de geçen yıl gerçekleştirdiği yüzde 15’lik büyümeyle 1.5 milyar TL’lik hacme ulaşan sektör, hammadde fiyatındaki artışı tüketiciye yansıtamamaktan şikayetçi. Yıllık 6 milyon tonluk tüketim hacmi ve 75 milyar dolarlık cirosu ile dünyadaki en büyük gıda pazarlarından biri olan çikolatada Türkiye, en hızlı büyüyen ülke konumunu geçen yıl da korudu. Çikolata pazarının geçen yıl gelişmiş ülkelerde ortalama yüzde 2 olan büyüme oranı, Türkiye’de yüzde 10-15’lere kadar çıktı. Yeni markalarla hareketli günler yaşayan çikolata pazarı, geçen yıl Türkiye’de 1 milyar 565 milyon TL’lik büyüklüğe ulaşırken, bu yıl da yine yüzde 15 büyümeyle 1 milyar 800 milyon TL’lik ciro hedefliyor. Ancak son bir yıl içinde yüzde 65 düzeyinde artarak 32 yılın en yüksek seviyesine ulaşan kakao fiyatı nedeniyle sektör, sıkıntılı günler yaşıyor. Hammadde fiyatındaki artışı tüketiciye yansıtamayan ve maliyet artışını tasarrufla dengelemeye çalışan sektör, fiyat artışları devam ederse darboğaza sürüklenmekten korkuyor. Sayfa 21 / 30 Pazardaki hızlı büyümeye karşın Türkiye’de kişi başına çikolatalı mamuller tüketimi, gelişmiş ülkelerle karşılaştırıldığında hala çok düşük. AB ülkeleri ve dünyada 10-15 kilograma kadar çıkan kişi başına tüketim miktarı Türkiye’de 2 kilogram düzeyinde. Ancak Türkiye’nin genç bir nüfusa sahip olması ve düşük olan tüketimin artmasıyla birlikte, talepte gelecek yıllarda düzenli artışların olması bekleniyor. Türkiye’de çikolata sektörü, çok genç bir sektör olmasına rağmen dünyanın pek çok ülkesine çikolata ihraç ediyor. Son yıllarda ihracat rakamlarını düzenli olarak artıran sektörün, geçen yıl 328 milyon dolar olan ihracatını bu yıl 400 milyon dolara çıkarması bekleniyor. Türkiye, dünyada pek çok ülkeye çikolata ihraç ediyor. En fazla ihracat yapılan ülkeler Irak, Cezayir, Kırgızistan, Libya ve Tacikistan. Şekerli ve çikolatalı mamullerin büyük bir kısmını Avrupa Birliği ülkelerinden; özellikle Polonya ve İtalya’dan ithal eden Türkiye’nin ithalatının yüzde 82’sini çikolatalı mamuller oluşturuyor. Türkiye’nin çikolata üretiminin artması sektörün dünyadaki etkiliğinin de artmasını sağlıyor. Geçen yıl 270 bin ton çikolata üreten sektörün, bu yıl bu rakamı 320 bin tona çıkarması bekleniyor. Yıllık 6 milyon ton olan dünya tüketiminde Türkiye’nin payı ise 140 bin ton olarak telaffuz ediliyor. Şekerleme sektörüyle birlikte çikolata sektöründe bin 313 firma faaliyet gösterirken, sektör 78 bin kişiye istihdam sağlıyor. Türkiye’de segmente göre pazar paylarının, tablet çikolata da yüzde 32, çikolata kaplı gofrette yüzde 25, çikolata barda yüzde 33, hediyeliklerde yüzde 10 olduğu belirtiliyor. Rakamlar çikolata ve şekerleme sektörü 2 kilogram; Türkiye’de kişi başına düşen çikolata tüketimi 328 milyon dolar; sektörün 2009 yılı ihracatı 400 milyon dolar; sektörün beklenen 2010 yılı ihracatı 1.8 milyar; sektörün beklenen 2010 yılı cirosu Dünya şekerli ve çikolatalı mamuller sektöründe çokuluslu firmaların büyük hakimiyeti bulunmaktadır. Dünya üretiminin yaklaşık % 45’inin ilk altı firma tarafından gerçekleştirildiği tahmin edilmektedir. Dünyadaki önemli pazarların neredeyse tamamında çokuluslu firmaların birlikte yer aldıkları görülmektedir. Son yıllarda dünya şekerli ve çikolatalı mamuller sektöründe çokuluslu şirketlerin ürün ambalajlarını küçülterek fiyatları koruma çabaları içinde oldukları göze çarpmaktadır. 2009 yılı dünya şekerli ve çikolatalı mamuller perakende satışları toplamının, bir önceki yıla göre % 4 oranında artarak 160 milyar dolar olarak gerçekleştiği tahmin edilmektedir. Toplam satışların değer olarak % 55’ini çikolatalı mamuller, % 31’ini şekerli mamuller, % 14’ünü ise cikletler oluşturmaktadır. 2009 yılında yaşanan ekonomik krize rağmen, özellikle Latin Amerika ve Asya Pasifik ülke pazarlarında çikolatalı mamul ve cikletin pazar paylarını şekerli ve çikolatalı mamuller aleyhine artırdıkları görülmektedir. Sayfa 22 / 30 Çizelge:6. Dünya Şekerli ve Çikolatalı Mamuller Dış Ticareti (milyon $) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Şekerli İhracat 6.173 Mamuller İthalat 6.338 6.545 7.430 8.402 7.969 8.552 6.592 7.442 8.114 7.581 8.253 Çikolatalı İhracat 12.592 14.134 16.934 19.338 18.107 19.948 Mamuller İthalat 12.428 13.678 16.377 18.762 17.377 19.193 Kaynak: ITC Trademap veritabanı, http://www.trademap.org Şekerli ve çikolatalı mamullerin perakende satışları ülkelere göre büyük farklılıklar göstermektedir. Örneğin: Batı Avrupa ülkelerinde şekerli mamul satışları toplam satışların % 26’sını oluştururken, Çin’de bu oran % 63 olarak gerçekleşmektedir. Sektörün dünya üretiminin ve ticaretinin büyük bir kısmı gelişmiş ülkelerce gerçekleştirilmektedir. Kişi başına düşen milli gelirin yüksek olduğu ülkelerde çikolatalı mamullerin satışları daha fazlayken, milli gelirin düşük olduğu ülkelerde çikolatalı mamullere göre daha ucuz olan şekerli mamullerin tüketiminin fazla olduğu görülmektedir. Şekerli ve çikolatalı mamuller dünya ticaretinin büyük bir kısmını gelişmiş ülkelerin kendi aralarında yaptığı ticaret oluşturmaktadır. Gelir seviyesinin yüksek olduğu ülkelerde, kişi başına tüketilen şekerli ve çikolatalı mamuller de yüksek miktarlarda bulunmaktadır. Dünya tüketiminde sürekli artışlar görülmekte ve bu artışların gelecek yıllarda da devam edeceği tahmin edilmektedir. İhracat 2010 yılında 28,5 milyar dolarlık toplam dünya şekerli ve çikolatalı mamuller ihracatının % 30’unu şekerli mamuller, % 70’ini ise çikolatalı mamuller oluşturmuştur. Toplam ihracat 2009 yılında yaşanan küresel kriz sonrasında 2010 yılında % 10 artış göstermiştir. Sayfa 23 / 30 Çizelge 7: Ülkeler İtibariyle 2010 Yılı Dünya Şekerli ve Çikolatalı Mamuller İhracatı (Milyon ABD $) Şekerli Mamuller Ülkeler Çikolatalı Mamuller Ülkeler Almanya 828 Almanya 3.328 Belçika 570 Belçika 2.292 Çin Fransa 1.328 Meksika 502 İtalya 1.290 Kanada 433 Hollanda 1.184 Hollanda 403 ABD İspanya 401 Polonya 897 ABD Kanada 890 511 382 1.035 Türkiye 279 İsviçre İngiltere 225 İngiltere 581 744 Dünya 8.552 Dünya 19.948 Kaynak: ITC Trademap veritabanı, http://www.trademap.org Dünya çikolatalı mamuller ihracatında önemli ülkeler arasında % 16,7’lik pay ve 3,32 milyar dolar ihracat ile Almanya, % 11,5’lik pay ve 2,29 milyar dolar ihracat ile Belçika, % 6,77,’lik pay ve 1,32 milyar dolar ihracat ile Fransa yer almaktadır. Dünya şekerli mamuller ihracatında en önemli ülkeler arasında yaklaşık % 9,7’lik pay ve toplam 828 milyon dolarlık ihracat ile Almanya, % 6,7’lik pay ve 570 milyon dolar ihracat ile Belçika ve % 5,9’luk pay ve 511 milyon dolarlık ihracat ile Çin ön sıralarda yer almaktadır. Türkiye 2010 yılında gerçekleştirdiği 279 milyon dolarlık şekerli mamul ihracatıyla dünya sıralamasında 9. olmuştur. İthalat Dünya ithalatı incelendiğinde, önemli ihracatçı ülkelerin pek çoğunun aynı zamanda önemli ithalatçı ülkeler olduğu görülmektedir. 8,25 milyar dolar olan 2010 yılı toplam dünya şekerli mamuller ithalatının % 16’sını gerçekleştiren ABD en büyük ithalatçı ülkedir. Türkiye’den ABD’ye 2009 yılında 21,6 milyon dolarlık şekerli mamul ihraç edilmiştir. Dünya ithalatında ABD’den sonra diğer önemli ülkeler % 7,1 ile Almanya ve % 5,9 ile İngiltere olmuştur. Sayfa 24 / 30 Çizelge 8: Ülkeler İtibariyle 2010 Yılı Dünya Şekerli ve Çikolatalı Mamuller İthalatı (Milyon ABD $) Şekerli Ülkeler Çikolatalı Ülkeler Mamuller Mamuller ABD 1.359 ABD 1.741 Almanya 582 Fransa 1.656 İngiltere 494 Almanya 1.551 Fransa 356 İngiltere 1.530 Kanada 315 Kanada 757 Belçika 240 Hollanda 748 Hollanda 234 Rusya Fed. 614 Rusya Fed. 199 İspanya 568 İsveç 179 Belçika 530 Çin 176 İtalya 521 Dünya 8.253 Dünya 19.193 Kaynak: ITC Trademap veritabanı, http://www.trademap.org Dünya toplam çikolatalı mamuller ithalatında % 9,1 ile ABD ilk sırada yer almaktadır. Bu ülkeyi % 8,6 ile Fransa ve yaklaşık % 8’lik payları ile Almanya ve İngiltere izlemektedir. Belirtilen dört ülkenin toplam ithalatı, dünya çikolatalı mamuller ithalatının yaklaşık % 34’ünü oluşturmaktadır. Dünyanın önde gelen çikolata ve şekerleme sektörü yayını Candy Industry dergisi tarafından hazırlanan Küresel Top 100 listesine Türkiye’den de 3 firma girdi. Dünyada çikolata ve şekerleme sektörlerinde faaliyet gösteren şirketleri ciro, çalışan sayısı ve üretim tesisi sayısı bazında değerlendirmeye alan Candy Industry dergisi 2014 yılı Küresel Top 100 listesini açıkladı. Listede Türk şirketlerinden Ülker Şölen ve Elvan yer aldı. ÜLKER Ülkemizde uzun yıllardan bu yana faaliyet gösteren Ülker listede çatı şirketi olan Yıldız holding adıyla 12. sırada yer aldı özellikle büyük yatırımlarla ve küresel kampanyalarla kendini dünyaya kanıtlayan Ülker 2007'de Avrupa devi Godivayı 850 milyon dolara satın alarak büyük bir başarı gerçekleştirdi. Yönetim Kurulu Başkanığını Murat ÜLKER'in yaptığı şirket listede birçok küresel şirketi geride bırakarak 9 fabrika 8200 çalışan ve 2,5 milyar ciro ile yer buldu. Sayfa 25 / 30 ŞÖLEN Kuşkusuz son zamanların en iyi çıkışını yapan Şölen Gaziantep'de faaliyet gösteren sektöründe yeni sayılabilecek bir firma Yönetim Kurulu Başkanlığını İsmail ÇOBAN'ın yaptığı firma yeni logosuyla gelecek vadediyor. Şölen bu başarılı çıkışları sayesinde listede 2010 yılında ki 65. sıradan bu yıl 49. sıraya yükseldi. Firma toplamda 5 fabrika 1650 çalışan ve 360 milyon ciroyla listede önemli yer edindi. ELVAN Yarım asrı geride geride bırakan Elvan listeye 81. sırada girerek önemli bir başarı elde etmiştir. Elvan 8 fabrika 1500 çalışan ve 152 milyon dolar ciro ile listeye merhaba demiştir. 2014 Global Top 100: Candy Industry listesine giren diğer firmalar ise; 1-Mars 2-Mondelez İnternational 3-Nestle 4-Meiji 5-Ferrero . 9-Haribo 10-Lindt . 12-ÜLKER . 49-ŞÖLEN . 62-Ritter Sport . 81.ELVAN Çikolatanın ana hammaddesi olan kakao çekirdekleri, Theobroma Cacao cinsi ağaçların meyvelerinin çekirdekleridir. Ağaçları tropik kuşakta yetişirler. Örneğin Afrika'da Gana ve Fildişi, Güney Amerika'da Brezilya, Venezüella, Asya' da Malezya. Ağaç üzerindeki meyveler kavuna benzer ve her biri 20-22 adet çekirdek içerir. Meyveler kesilerek içinden alınan çekirdekler fermantasyona tabi tutularak aroma ve renkleri geliştirilir. 3-5 gün süren fermantasyonu takiben çekirdekler kurutulur, % 7-8 maksimum nem içerecek şekilde çuvallanıp dünyanın her yerine gönderilmektedir. Çikolata üretimi kakao çekirdeğinden başlar. Çekirdek ilk olarak temizlenip (çöp, taş vb.) fiziki kirlilikten kurtarılır. Daha sonra kavrularak aromaları geliştirilir. Daha sonra kabuklarından ayrılıp öğütülerek kakao kitlesi elde edilir. Kakao kitlesi preslenerek kakao yağı üretilir. Çikolata üretimi için kakao kitlesi, şeker, kakao yağı ve gerekli ise süt tozu mix edilip beşli silindirlerde inceltilip (20-25 mikrometre) konç denilen makinelere verilir. Sayfa 26 / 30 Bu makinelerde son aroma geliştirme ve emülsifier ilavesi yapılır. Çikolata hamuru muhtelif formlarda şekillendirilebilir. Ancak geleneksel olanı ya kalıplama ya da bir çekirdek gıdanın (gofret, nüga, şekerleme vb;) üzerine kaplanması şeklindedir. Çikolataya şekil verilmesinde değişmeyen iki proses ön kristallendirme ve soğutmadır. Son şeklini almış ürün ambalaj makinelerinde ambalajlanarak tüketime sunulur. Çikolata ve/veya kokolin ile yapılmış ürünün son şekli, formu belirleyişi bir karakter taşımaz, muhtelif formlarda olabilir. Örneğin; kalıplanmış (moulded), damla tanecik (chip s), lentil (roller depositing), havalandırılmış (airated), flake, granül, içi boş hacimsel (Hollowgoods), dragee vb. Aynı formlarda kokolin ile mamul yapmak mümkün ise de sektör içi centilmenlik anlaşması ile madlen (yaprak formunda çikolata) ve çikolatin (yarım küre şeklinde çikolata) için kokolin kullanılmamaktadır. Ülkemizde tüketilen çikolata ve çikolatalı ürünler arasında % 80 paya sahip sütlü çikolatanın formülü genel olarak şöyledir: % Yağ %si Şeker 44,5 Süttozu %26 yağlı 22,0 5,7 Kakao Kitlesi 15,0 8,0 Kakao Yağı 18,0 18,0 Lesitin 0,47 Etil Vanilin 0,03 Toplam 100 31,7 Sayfa 27 / 30 ŞEKİL 2: ÇİKOLATA İŞLETME AKIŞ ŞEMASI Dünya Dünya şekerli ve çikolatalı mamuller toplam üretimi yaklaşık 11.2 milyon tondur. Dünya üretiminin önemli bir kısmını gelişmiş ülkelerdeki dev boyutlu üreticiler gerçekleştirmekte olup, toplam dünya üretiminin yaklaşık %45’i 9 firma tarafından gerçekleştirilmektedir. Çikolatanın hammaddesi kakao 2002 yılında dünyada toplam 2.5 milyon ton üretilmiştir. Türkiye’yi diğer ülkelerle karşılaştırdığımızda, 2002 yılında Almanya’da 500.000 ton, Türkiye’de ise yaklaşık 400.000 ton çikolata ve türevleri üretilmiştir. Yaklaşık 6 milyon tonluk tüketim hacmi ve 54 milyar dolarlık cirosu ile çikolata pazarı; dünyadaki en büyük gıda pazarlarından biridir. Nestle; global çikolata pazarında 8 milyar dolarlık cirosuyla sektörün en önemli iki firmasından biri olup, Kit Kat, Crunch, Milky Bar, Smarties, Rolo, After Eight gibi dünya markalarının sahibidir. 200 yıllık bir geçmişe sahip Cadbury Schweppes son 30 yılda, dünya çapında birçok büyük markayı bünyesine katarak dünyanın üçüncü büyük içecek, dördüncü büyük şekerleme-çikolata şirketi durumuna gelmiştir. Gelir seviyesi yüksek ülkelerde, kişi başına tüketilen çikolatalı mamuller de yüksek miktarlarda bulunmaktadır. Kişi başına yıllık çikolata tüketimi İsviçre’de 11.5, İngiltere’de 9.9, Fransa’da 7.5, ABD’de 5.9, Rusya’da 2.4 kilogramdır. Dünya tüketiminde sürekli artışlar görülmekte ve bu artışların gelecek yıllarda da devam edeceği tahmin edilmektedir. AB ülkeleri çikolatanın ana hammaddesi kakaoda da, dünya üretiminin yarısını tüketmektedir. ABD'de nüfusun yüzde 30'dan fazlası, Yunanistan, Arjantin, İngiltere ve Paraguay da yüzde 20 - 30 arası, Rusya, Almanya, Brezilya, Güney Afrika ve İsrail'de yüzde 10 - 20'si obez olarak tanımlanmaktadır. Sağlıklı beslenme tartışmalarının en önemli hedefi fast food tarzı yiyecekler olmakla birlikte çikolata da aynı gerekçe ile tartışma kapsamında olup, kilo aldırdığı iddiası ile eleştiri konusu olmaktadır. Bu nedenle üreticiler tatlandırıcı ile diabetik çikolata üretimine yönelmeye başlamışlardır. Türkiye'de diabetik çikolata üretimi olmayıp, satılanların tamamına yakını ithaldir. Pazarda fazla sayıda firma yoktur. Türkiye’de diabetik çikolata tüketim rakamları bilinmemekle birlikte düşük rakamlarda kaldığı tahmin edilmektedir. Sayfa 28 / 30 Türkiye’de pazarı sınırlayan en önemli faktör şeker hastalarının çokluğu ve gelir düzeyidir. Çikolata tüketimi, mevsimlere göre farklılıklar göstermektedir. Örneğin yaz, birçok sektörün canlandığı, insanların sabırsızlıkla gelmesini beklediği bir mevsim olmasına rağmen, aynı durum çikolata sektörü için geçerli değildir. Çünkü yaz sıcaklarının başlamasıyla birlikte çikolata tüketiminde belirgin bir düşüş yaşanmaktadır. Dünya Ticareti: Çikolatalı mamuller dünya dış ticaretinin büyük bir kısmını gelişmiş ülkelerin kendi aralarında yaptığı ticaret oluşturmaktadır. Gelir seviyesi yüksek ülkelerde, kişi başına tüketilen çikolatalı mamuller de yüksek miktarlarda bulunmaktadır. Kişi başına tüketimin yüksek olduğu ülkelerin dış ticaretinin de yüksek olduğu gözlenmektedir. Türkiye Pazarındaki Bazı Büyük Firmalar: Ülker: Ülker’in küçük bir aile şirketinden global bir firma olma yolundaki evrimi ve 54 yıl sonunda eriştiği nokta etkileyicidir. Her alanda gelişen Ülker, ihracat alanında da büyük gelişmeler göstermiştir. Ülker Grubu, 1997 yılında 150 milyon dolarlık ihracat rakamlarına ulaşmış ve ihracattaki başarısını günümüze kadar sürdürmüştür. Ülker bugün borsaya açılmış, yabancı ortaklıklar kurmuş, 78 ülkeye yılda 4000 TIR’la ürün ihraç eder hale gelmiştir. Ülker bugün Türkiye pazarının %60’ına sahip global bir gruptur. Globalleşme yolunda kurduğu yabancı ortaklıklarla yabancı sermaye ile entegrasyonunu sağlamıştır. Yabancı ortaklar portföyünde Hollanda, Danimarka, İsviçre, İngiltere, Fransa ve Lüksemburg kökenli şirketler bulunmaktadır. Söz konusu yabancı ortaklık oranları yüzde 30 civarındadır ve bu oran bazı şirketlerde yüzde 50'ye kadar çıkmaktadır. Robot kullanımı, hammadde hazırlama otomasyonları, proses kontrollü imalat hatları, otomatik depolama ve yükleme sistemleri uygulamaları yaygınlaştırılmış olup bugün günde 275 ton çikolata ve 400 ton bisküvi üretim kapasitesine ulaşmıştır. Sagra: 1936 yılında dünyanın en zengin fındık bahçelerinin bulunduğu Karadeniz bölgesinin Ordu ilinde bir fındık işleme tesisi olarak kurulan Sagra, 1970’li yılların sonuna doğru üretiminde ağırlığı kademeli olarak fındıktan çikolata ürünlerine kaydırmış ve günümüzde çikolata sektöründe ikinci sırada yerini almıştır. Türkiye’nin ilk kakaolu fındıklı barı “Tadelle” ve ilk krokantlı fındık ezmesi “Sarelle”yi üreten Sagra 1994 yılında Bayındır Holding bünyesine katılmıştır. Eylül 2001’de Sagra’nın satış ve pazarlama şirketi üretimden ayrılarak Birleşim Gıda kurulmuştur. Bugün 80 distribütör sayısı, 400 satış aracı ve 600 satış personeli ile gıda sektöründe Türkiye’nin önemli şirketleri arasında yer almaktadır. Franchising sistemi çerçevesinde 1986 yılından buyana Türkiye çapında 200’e yakın Sagra Special mağazası ile tüketiciye hizmet vermektedir. Türkiye’nin en büyük 500 sanayi kuruluşu arasında yer almaktadır. Sayfa 29 / 30 Kent: Kent Gıda’nın temeli, 1927 yılında Mardin’de tahin üretimine başlaması ile atılmıştır. 1933 yılında artan talebi karşılayabilmek için imalathanenin kapasitesi artırılmış, 1946 yılında üretim çeşitlerini artırmak ve pazarını geliştirmek amacıyla Diyarbakır’da helva ve şekerleme üretim tesisleri kurmuştur. 1956 yılında ise bugünkü Kent Gıda faaliyete geçmiştir. 1960 yılında İstanbul Şişli-Bomonti’de zamanın en modern tesislerini işletmeye sokarak Türkiye pazarına ve dolayısıyla sektörüne de yön veren bir şirket kimliğine bürünmüştür. 1982 yılında İstanbul-Kartal’da çikolata ve kakaolu mamulleri tesisini, 1986 yılında Kocaeli-Çayırova’da şekerleme, sakız ve kakaolu mamuller üretecek tesisleri işletmeye alınmıştır. Kent markası ile 100’ün üzerindeki ülkede tanınan marka haline gelmiştir. Son olarak üretimini Çayırova’daki yeni komplekse taşımıştır. Şölen Çikolata: Şölen Çikolata 1989'da kurulmuştur. Gaziantep'te 2 bin 500 metrekare kapalı alanı ve 150 çalışanı olan bir tesis olarak üretime başlayan şirket çok hızlı büyümüş, 10 yılda Türkiye'nin en büyük sanayi kuruluşları arasına katılmıştır. Bu büyümede Rus pazarının büyük etkisi olmuştur. 20 çeşit çikolata üreten Şölen ihracat ağırlıklı çalışmaktadır. Firma üretiminin yüzde 80'ini ABD, Avrupa Birliği ülkeleri, Orta Asya, Orta Doğu, Uzak Doğu ülkeleri ve Avustralya gibi dünyanın belli başlı piyasalarına ihraç etmekte, yıllık toplam üretim kapasitesi 100 bin ton olup, 65 civarında ülkeye de ihracat yapmaktadır. Ender Çikolata: Temeli 1943 yılında atılan ve Hamdi Kitapçı tarafından kurulan Ender Çikolata, Türkiye’nin ilk gerçek çikolatacısı ünvanına sahip bulunmaktadır. Pelit: 43 yıldır pastacılık sektöründe olan Pelit, 1994'den bu yana çikolata da üretmektedir. Gelişmiş teknolojiyle el değmeden üretim yapan Pelit çikolata fabrikası, günde 55 ton sıvı, 24 ton ambalajlı ürün kapasitesine sahiptir. Pelit Çikolatacılık, Algida dondurmaları için özel çikolata da üretmekte, Algida'nın sıvı, damla, parça ve tablet çikolata ihtiyacını karşılamaktadır. Erden Gıda: Eskişehir’de kurulu bulunan tesislerinde yıllık 8 bin ton civarında üretim gerçekleştiren Erden Gıda A.Ş., 2003 yılında sektörde yüzüncü yılını doldurmuştur. Erden Gıda 1960’lı yıllarda Türk tüketicisine “Kaynana Şekeri” olarak da bilinen Erden Sütlü Şekeri sunmuştur. Yılda 8 bin ton üretim yapan Erden Gıda, iç pazarın yanısıra Ortadoğu, Avrupa, Türki Cumhuriyetleri ve Rusya gibi ülkelere ürünlerini ihraç etmektedir. Sayfa 30 / 30