Ukrayna - Sağlık Turizmi
Transkript
Ukrayna - Sağlık Turizmi
K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu K R U T A S Tüm Yönleriyle SAĞLIK TURİZMİ UKRAYNA ÜLKE RAPORU 2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Yazan Prof. Dr. Sezer AKARCALI K R Editör Dr. H. Ömer TONTUŞ U T A S Grafik Tasarım / Dizgi Selcan ÖZENÇ ISBN No: 978-975-590-554-9 2016 Tüm hakları Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü Sağlık Turizmi Daire Başkanlığı’na aittir. Kaynak gösterilmeksizin alıntı yapılamaz. Alıntı yapıldığında kaynak gösterimi: ‘‘Editör/Yazar Adları, Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü, Sağlık Bakanlığı, Basım Yeri, Basım Yılı’’ belirtilmesi şeklinde olmalıdır. 5846 sayılı yasa gereği Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü’nün onayı olmaksızın tamamen veya kısmen çoğaltılamaz. Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:39 Çankaya /ANKARA Tel: +90 (312) 585 28 00 Fax: +90 (312) 585 28 53 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu K R İÇİNDEKİLER U T A S Bölüm 1 Sağlık Turizmi Hakkında Genel Bilgiler 6 Bölüm 2 Ukrayna Hakkında Genel Bilgiler 30 Bölüm 3 Ekonomik Durum 48 Bölüm 4 Ukrayna’da Sağlık 79 Bölüm 5 Genel Değerlendirme ve Türkiye - Ukrayna Sağlık Turizmine Yönelik 133 Strateji Önerileri Kaynakça 184 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu U T A S K R ÖNSÖZ SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu K R Bu çalışmada Türkiye ile Ukrayna arasındaki sağlık turizmi potansiyeli ayrıntılı olarak ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Bu kapsamda, öncelikle Ukrayna’nın nüfus, ekonomi, ticaret ve turizm vb. genel bilgileri paylaşılmıştır. Ardından Ukrayna’nın sağlık durumu ülke sağlık göstergelerine dayanılarak ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Bu bağlamda, ülke sağlık sistemi, temel sağlık göstergeleri, sağlık hizmet sunumu, sağlık hizmetlerinin finansmanı, sağlık sigortası sistemi ve sağlık turizmi açısından önemli görülen çeşitli sağlık göstergeleri paylaşılmıştır. Sağlık turizmi potansiyelinin ortaya koyulabilmesi için Sağlık Bakanlığı tarafından yayınlanan iki ülke arasındaki sağlık turizmi verileri incelenmiş, buradan hareketle tespit ve öneriler yapılmıştır. U T A S Ukrayna’ya ait bazı sağlık göstergelerine erişebilmek için ulusal ve uluslararası kaynaklara müracaat edilmiştir. Raporda, sağlık turizmi ile ilgili değerlendirme ve öneriler ağırlıklı olarak sağlık göstergelerine dayanılarak yapıldığından ulaşılabilen en güncel veriler kullanılmıştır. Bu çalışmanın amacı bir standart veya kriterler dizisi oluşturmak değildir. Bu çalışma; iki ülke arasındaki sağlık turizmi potansiyeline, işbirliği yapılabilecek konulara dikkat çekmeyi ve politika belirleyiciler, karar vericiler ve uygulayıcılar için kolaylaştırıcı unsurları ortaya koymayı hedeflemektedir. Raporun ulusal sağlık turizmi stratejisi hazırlanmasına da öncülük etmesi beklenmektedir. Bu rapor, Prof. Dr. Sezer AKARCALI’nın koordinatörlüğünde Datapoll Dan. Rek. Eğt. Org. Ter. Hiz. San. Ve Tic. Ltd. Şti. tarafından hazırlanmıştır. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu U T A S K R BÖLÜM 1: Sağlık Turizmi Hakkında Genel Bilgiler SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu BÖLÜM I SAĞLIK TURİZMİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER 1. Giriş K R Sağlık turizmi, tıptaki gelişmelere bağlı olarak ortaya çıkmış bir alandır. Bu alan, tıbbın ve turizmin biraraya geldiği bir alandır. Sağlık turizminin ilk örnekleri, gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelerde yaşayan ve maddi durumu yeterli olan hastaların gelişmiş ülkelere tedavi amacıyla gitmesi şeklinde ortaya çıkmıştır. Son yıllarda başta Türkiye olmak üzere bazı ülkeler, küresel politikaların da etkisiyle sağlık alanında önemli değişim ve dönüşümler yaşamışlardır. Bu dönüşümün temelinde küresel ticaretin önündeki engellerin kaldırılması ve sağlık hizmet maliyetlerinin artan yükselişi vardır. Özellikle küresel piyasalarla bütünleşme ve maliyetlerin azaltılması düşüncesi rekabeti artırmıştır. Rekabet, sağlık alanındaki mal ve hizmetleri de etkilemiştir. Ortaya çıkan bu yeni durum yeni fırsatlar yanında çeşitli zorlukları da beraberinde getirmiştir. Sağlık alanında yaşanan değişim ve dönüşümlerin bir sonucu olarak ortaya çıkan yeni fırsatlardan birisi de sağlık turizmi olmuştur. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde; işgücünün ucuz olması, sağlık bakım, tedavi, rehabilitasyon ücretlerinin gelişmiş ülkelere oranla daha düşük olması, bekleme sürelerinin daha kısa olması ve sağlık hizmetleriyle entegre edilmiş turizm hizmetlerinin kendisini dünyaya ispatlamış olması gibi nedenlerle önemli bir pazar olarak değerlendirilmiştir. Türkiye, sahip olduğu benzersiz turizm imkânları ve sağlık hizmetlerinde yapılan büyük yatırımlarıyla sağlık turizmi alanındaki diğer ülkelere rekabet üstünlüğü sağlamıştır. Ancak bu üstünlüğün kalıcı hale gelebilmesi devlet desteği, kurumsal işbirliği, stratejik hareket, dinamik mevzuat, kaliteli hizmet sunan kurumlar ve nitelikli personel ile mümkündür. U T A S 2. Sağlık Turizminin Tanımı ve Kapsamı Sağlık turizmi, genel olarak cerrahi veya özel uzmanlık gerektiren diğer tıbbi müdahaleleri içeren uygulamalara ihtiyaç gösteren hastalara “maliyet etkin” özel tıbbi bakım verilmesi maksadıyla turizm endüstrisi ile işbirliği yapılmasıdır. Sağlık turizmi, hastaların acil sağlık hizmetini ya da seçtikleri bir sağlık hizmetini farklı ülkelerden alması olarak da tanımlanabilir.1 1) Barca M., Akde E., Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve Strateji Önerileri”. İşletme Araştırmaları Dergisi, 5/3:64-92. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Sağlık turizminde ana fikir, günlük rutinden uzaklaşarak rahat ve değişik bir ortamda tedavi görmek veya sağlığı destekleyici hizmetler almaktır. Bir taraftan doğayla bütünleşmenin keyfini yaşarken diğer taraftan daha sağlıklı hizmetlerinden yararlanılmasını sağlamaktadır. Bunu ruhsal, duygusal ve bedeni açıdan bir yenilenme olarak da ele almak mümkündür. K R Dünyadaki küreselleşme süreci, ülke sağlık sistemlerinde yaşanan problemler (örneğin uzun bekleme listeleri ve yükselen maliyetler, hizmetlerde kalite problemleri), tüketicilerin bilinçlenmesi gibi dinamiklerin bir sonucu olarak hızla büyüyen bir sektör olan sağlık turizmi çok genel anlamda hem tatil hem de tedavi unsurlarını içeren bir kavram olmuştur. U T A S Sağlık turizmi, sağlıklı yaşam (wellness) turizmi, sağlık hizmetleri (health care) turizmi, medikal turizm olmak üzere üç sınıfa ayrılmıştır. Şekil 1: Sağlık Turizmi Sınıflaması Sağlık hizmetleri turizmi kapsamında sunulan hizmetleri, sağlığı geliştirmeye yönelik hizmetler, tedaviye yönelik hizmetler ve rehabilitasyon hizmetleri olarak üç başlık altında incelemek mümkündür. Medikal turizm, sağlık turizminin bir alt koludur. Medikal turizme ait genel bir tanım bulunmamaktadır. Medikal turizm için en uygun tanım, Bookman (2007) tarafından yapılan “hizmetler arası ticaret gerektiren, tıp ve turizm sektörleri arasında bağlantı kuran ekonomik bir faaliyettir” şeklindeki tanımlamadır. Medikal turizm kapsamında, plastik-estetik cerrahi ameliyatları, gittikçe popülaritesi artan göz kusuru düzeltme ameliyatları, açık kalp cerrahisi, her türlü kanser ve diş tedavileri hatta organ nakli ameliyatları gibi çeşitli tıbbi tedaviler yer almaktadır.2 2) Barca M, Akde E, Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve Strateji Önerileri”. İşletme Araştırmaları Dergisi, 5/3:64-92. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu 3. Sağlık Turizmi Ekonomisi Dünya’da 2008 yılında toplam 4,1 trilyon, 2009 yılında ise 5,4 trilyon dolar tutarında sağlık harcaması yapıldığı resmi kaynaklarca tespit edilmiştir. ABD’deki sağlık turizmi harcamalarının 5,5 milyar dolar, Avrupa’da 3,5 milyar Euro civarında olduğu, yaklaşık 120 yıldır sağlık turizmine hizmet veren Macaristan, Çek Cumhuriyeti ve Romanya gibi ülkelerden Çek Cumhuriyetinin bu sektörden kazancının 1 milyar doları aştığı bilinmektedir.3 Bu durum insan sağlığına harcanan paranın dünya çapında arttığını göstermektedir. K R Grafik 1:Dünya Sağlık Turizm Harcamaları (2008-2009) U T A S Ülkeler, gelişmişlik düzeylerine göre farklılık göstermekle birlikte sağlık harcamalarına GSYİH’dan %2 ile %16 arasında değişen oranlarında pay ayırmaktadırlar. OECD ülkeleri her geçen yıl sağlık harcamalarının finansmanı için GSYİH’larından, GSYİH’ları artışı 43 oranında pay ayırmaktadırlar. Bu oran 1990 yılında %6,9 iken 2005 yılında %9 olmuştur. 4 Ülkelerin GSYİH’larında meydana gelen artışlarla beraber toplam sağlık harcamalarında eş zamanlı artışlar görülmüştür. 2000-2008 yılları arasında en yüksek kişi başına sağlık harcaması artışında Amerika ilk sırayı almıştır.5 2008’de Türkiye GSMH’den %6 oranında pay ayırmış olmasına rağmen, % 9 olan OECD ortalamasının altında kalmıştır. Bu durum 2009 yılı için değerlendirildiğinde, Türkiye’de sağlık harcamaları tutarı 2009 yılında 38 milyar USD’ye ulaşmıştır ve GSMH içinde % 6,2’lik bir paya sahiptir. OECD ülkelerinde sağlık harcamalarının ortalama % 73’ü kamu 3) TC Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı Sağlık Turizmi Sektör Raporu (2011). http://docplayer.biz. tr/597150-Saglik-turizmi-sektor-raporu.html, 05.01.2016 4) TC Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı Sağlık Turizmi Sektör Raporu (2011). http://docplayer.biz. tr/597150-Saglik-turizmi-sektor-raporu.html, 05.01.2016. 5) OECD Health Data 2011 How Does United States Compare, http://www.oecd.org/ dataoecd/46/2/38980580.pdf, 05.01.2016 . SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu tarafından karşılanmaktadır.6 Türkiye’de ise bu oran 2000 yılında % 63 iken 2009’da %71’e ulaşmıştır 2010 yılında kişi başına ortalama harcama 755 $, 2013 yılında ise 824 $ olmuştur. 7 Grafik 2:Türkiye’ye Gelen Turistlerin Kişi Başına Ortalama Harcamaları-($) (2001-2014) K R U T A S 4. Dünyada Sağlık Turizmi Küreselleşme sürecinde, ülkeler arasında işbirliğinin artması, seyahat özgürlüklerinin ve imkânlarının artması, ulaşımda maddi manevi kolaylıklar sağlanması dünyada sağlık turizmi kavramının önemini giderek artırmıştır. Sağlık turizmi, 1990’lı yılların ortalarından itibaren ülkeler arasında oluşan ciddi rekabet ortamı ve küreselleşmenin etkisiyle sağlık turizmi başlığı altında, çok rağbet gören alternatif turizm çeşitlerinden biri olarak doğmuştur.8 Bu gelişmelere paralel olarak, ülkelerin potansiyel turistleri çekme gayretleri yoğunlaşmakta, benzer turizm ürünlerini pazarlayan ülkeler arasında kıyasıya bir rekabet gözlenmektedir. Ortaya çıkan rekabet nedeniyle sağlık hizmetlerine ihtiyaç duyan kişiler, sağlık kuruluşlarının kalitesi, eğitimli insan kaynağı ve fiyat avantajlarıyla öne çıkan ülkelere yönelmektedirler. 6) TC Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı Sağlık Turizmi Sektör Raporu (2011). http://docplayer.biz. tr/597150-Saglik-turizmi-sektor-raporu.html, 05.01.2016. 7) http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri. do;jsessionid=JnxJPG7J2lDhvdG76PNs3yZc2t41XGsjggkzG4hvL5 nFDGWkWq32!1664145807?id=10738 e.t:10.12.2015 8) Barca M, Akde E, Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve Strateji Önerileri”. İşletme Araştırmaları Dergisi, 5/3:64-92. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Dünya Turizm Örgütü’nün araştırmasına göre, 2013’de Dünya’da sağlık turizmi sektörünün 100 milyar dolarlık bir büyüklüğe ulaşması beklentisi aşılmıştır. Dünyada uluslararası turizm hareketlerine katılan kişi sayısı 1950 yılında 25,2 milyon kişi, 1995 yılında 528 milyon kişi iken Dünya Turizm Örgütü (UNWTO)’nün verilerine göre 2011 yılında turizm hareketliliği 980 milyonu bulmuştur.9 K R Şekil 2: Dünya Sağlık Turizmi Trafiği U T A S Günümüzde, daha iyi olanaklar ve daha gelişmiş teknoloji kullanılarak tedavi olmak amacıyla başka ülkelere seyahat etmek oldukça yaygınlaşmıştır. Bu durum, sağlık turizmi sektörünün her geçen gün büyümesine yol açmaktadır. Sağlık turizminin dünya çapında gelişmesinde ve hızla yayılmasını etkileyen bazı faktörler bulunmaktadır. Bu faktörlerden başlıcaları şunlardır: a. Yaşlı nüfusun giderek artması, b. Tatil alışkanlığına sahip turist kitlesinin gezerken aynı zamanda kronik hastalıklarına da çare bulma isteği olması, c. Ülkelerindeki sağlık maliyetlerinin yüksek olması, d. İleri teknoloji ve donanım altında tedavi olma isteği, e. Tedavi bekleme sürelerinin uzun olması f. Sağlık sistemlerinin yeterli düzeyde olmaması g. Kaliteli sağlık hizmeti alma isteği, 9) a.g.e SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Kitle turizmi ile gelen yabancı turistin bıraktığı gelir ortalama 750-800 dolar iken, sağlık turizmi amacı ile gelen turistin bıraktığı gelir 8500 dolardır. Sağlık turizminden daha fazla gelir elde etmek; ileri teknolojili modern altyapıya sahip olmayı, sağlık bakım hizmetlerinin kalite standartlarının yüksek olmasını ve ulaşım kolaylığını gerektirmektedir. Sağlık turizmi alanında en çok tercih edilen ülkeler; Hindistan, Küba, Kostarika, Tayland, Singapur, Kolombiya ve Malezya olmasından dolayı sağlık turizminin ana bölgesi Asya’dır. K R Sağlık turizminin genel olarak ülke ekonomileri açısından önemini ana çizgileri ile şöyle sıralamak mümkündür. a) Sağlık turizmi, ekonomiyi geliştiren önemli bir hizmet sektörüdür, b) Sağlık turizmi, milli gelire yüksek oranda katkı sağlayan bir etkinliktir, c) Sağlık turizmi, özel ve kamu sağlık sektörünün gelişmesine ve rekabet gücünün artmasına katkı sağlar. d) Sağlık turizmin istihdama katkısı yüksektir, e) Turizm, ülkenin coğrafi ve kültürel tanıtımı için en etkin araçlardan biridir. U T A S Başka bir ülkede sağlık hizmeti almayı etkileyen en önemli nedenlerin başında maliyet ve bekleme sürelerinin uzunluğu gelmektedir. Sağlık turizmi kapsamında başka ülkeleri tercih eden bazı AB ülkelerinin tedavi hizmetlerinden yaralanmak için beklemeleri gereken süreler tabloda gösterilmiştir.10 Tablo 1: Bazı AB Üyesi Ülkelerde Tedavi Hizmeti Bekleme Süreleri İngiltere Hollanda Danimarka Tedavi Türü Bekleme Zamanı (gün) Bekleyen Hasta (kişi) Bekleme Zamanı (Gün) Bekleyen Hasta (Kişi) Bekleme Zamanı (Gün) Bekleyen Hasta (Kişi) Katarakt 221 128.000 144 32.000 215 27.000 252 60.000 100 - 146 - 43 11.000 41 - 32 - 755 85.000 245 - 214 - 76 44.000 49 - 40 - Koroner Art. Hastalığı Lomber Disk Herni Onarımı TUR 10) Tengilimoğlu, D. (2005). “Sağlık Turizmi: Tedavi Amaçlı Turizm Ve Termal Turizmde Sorunlar Ve Çözüm Önerileri”, Hastane Dergisi, Mayıs- Haziran, No:34, S:90-96. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Tablonun incelenmesinden de görüleceği üzere bazı AB ülkelerinde bekleme süreleri 755 günü, bekleyen hasta sayısı ise 11.000 ile 128.000 kişiye ulaşmaktadır. Genel olarak değerlendirildiğinde turizm sektörü, dünyada en hızlı gelişen ve büyüyen sektörlerdendir. Ekonomik, sosyal, politik ve kültürel açılardan olumlu ve önemli katkıları bulunan bu sektör, dünya ekonomisinde başlı başına bir endüstri haline gelmiştir. Ayrıca, sağlık turizmi, diğer bazı sektörlerin (sigorta, pazarlama, ulaşım, eğitim, danışmanlık, vb.) üzerinde tetikleyici etkisi bulunmaktadır. Diğer bir ifade ile turizm sektörünün katma değeri en yüksek alt sektörü olan sağlık turizmi, ülke ekonomilerine büyük katkı sağlamaktadır. 5.Türkiye’nin Sağlık Turizmi Potansiyeli K R U T A S Gelişmiş ülkelerdeki sağlık hizmetlerinin maliyetinin yüksek olması, görece yaşlı nüfusun fazlalığı, sosyal güvenlik sistemlerinin daha ucuz hizmet arayışları, insanların değişik yerlerde tedavi olma istekleri ile insanların tatil yaparken, dinlenirken tedavi olmayı tercih etmeleri bu kapsamdaki sağlık turizminin gelişmesine neden olmaktadır. Sağlık turizminde hedeflerden biri de, hastaların ve hasta ailelerinin rahatlığını sağlamak için uygun tıbbi seçenekleri sunmaktır. Gelişmiş ülkelerdeki eğitim ve refah seviyesinin yüksek olmasına paralel olarak sağlık hizmetleri sunumu da yüksek maliyetli olmaktadır. Gelişmiş ülkelerde özellikli bazı grupların (yaşlılar, kanser hastaları, çocuklar, engelliler vb.) sağlık giderleri her geçen gün artmaktadır. Bu sorun kamu ve özel finansman kurumlarını farklı arayışlara itmektedir. Bazı gelişmiş ülkelerin sağlık finansman kurumları ve özel sigorta şirketleri kaliteli tıbbi hizmet sunan ve yakında yer alan ülkelerle paket anlaşmalar yaparak sağlık hizmetlerinin maliyetlerini düşürmeye yönelik çabaları sağlık turizmine ivme kazandırmaktadır.11 Sağlık turizmi kapsamında sunulacak sağlık hizmetlerinin değişen taleplere cevap verebilmesi, uluslararası geçerliliği olan standartların varlığını gerektirmektedir. Sağlık turizmi kapsamında sunulacak sağlık hizmetlerinin sahip olması gereken uluslararası standartlardan bazıları şunlardır: Yeterli fiziki altyapı, çevresel etkenler, ulaşım, sağlık hizmetlerinde etik değerlere bağlılık, fiziki ve ekonomik acıdan kolay ulaşılabilir sağlık hizmeti, yeterli tıbbi teknoloji, yeterli bilgi teknolojileri, uluslararası standartlarda ortak tedavi protokolleri, ulaşım ve transfer standartları, sağlık personelinin eğitimi ve kaliteli hizmet sunma standartları ile yurt dışı sağlık sigortalarının sunulan hizmetleri karşılaması için gerekli anlaşmaların yapılmasıdır. 11) Aksu, A. (2001). “Turistin Sağlığı.” Yeni Türkiye Dergisi, 7: 39. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Tüm dünyada sağlık turizmi alanında hızlı bir ilerleme söz konusudur. Bu ilerleme büyük bir pazar oluşturmuş ve şartları uygun olan pek çok ülke bu pazardan pay alabilmek için birbiriyle yarışa girmişlerdir. Bu yarışta sağlık hizmetlerini talep eden hedef kitlenin tercihleri önem kazanmaktadır. O zaman bu tercihleri etkileyen ülkenin veya hizmetin sahip olduğu bazı özellikler önemli hale gelmektedir. Sağlık turizmi kapsamında ülkemizle ilgili araştırma yapan kişilerin öncelikle “Neden Türkiye” sorusunu soracakları ve buna uygun cevaplar bulabilmesi halinde Türkiye’yi tercih edecekleri açıktır. Bu soruya rahatlıkla “Türkiye” cevabı verdirtmek bir vizyon ve strateji gerektirmektedir. Bu soruya Türkiye dedirtebilmek için pek çok alternatifin oluşturulması gerekmektedir. Bu ise ancak bir kamu politikası dâhilinde gerçekleştirilebilir. K R U T A S Türkiye, 1980 sonrası başka alanlarda olduğu gibi turizm sektöründe de önemli atılımlar gerçekleştirmiştir. Günümüzde turizm, Türkiye ekonomisinde en gözde sektörlerden biri haline gelirken, bu gelişmenin sosyal, kültürel ve toplumsal etkileri önemli boyutlara ulaşmıştır. Yine de dünya turizm pastasından % 1,2 gibi çok düşük bir pay alan Türkiye’nin yapması gereken çok şey vardır. Türkiye’ de turizm ve sağlık turizmi alanındaki gelişmeleri anlamak ve sağlıklı bir değerlendirme yapabilmek için milenyuma girmeden önceki 20 yılda Türkiye’de ve Dünya’da bu alanda neler olunduğunun bilinmesi gereklidir. Bu dönemi kısaca özetlemek gerekirse karşımıza çıkan tablo şöyledir. 1997’deki Asya ekonomik krizi ve Asya’daki paraların değerini kaybetmesi sonucunda bu ülkeler, turizme daha fazla önem vermeye başladılar. Bu kapsamda, sağlık turizmini geliştirmek için ciddi reklam kampanyaları başlattılar. Örneğin Tayland, Batılı ülkelere kıyasla çok düşük olan fiyatlarıyla kısa surede plastik cerrahi için bir merkez haline geldi. Tayland, Singapur ve Hindistan gibi sağlık turizmi durakları, Uluslararası akreditasyon kuruluşlarının akreditasyonlarıyla meşru hale geldiler. Diğer Güneydoğu Asya ve Latin Amerika ülkeleri de akreditasyon işbirlikleri sayesinde önemli sağlık turizmi durakları haline gelmeyi başardılar.12 Asya ve Rusya Krizleri Türkiye ekonomisini olumsuz yönde etkilemiştir. 2000’li yıllardan itibaren sağlık ve turizm alanlarına yönelik kamu politikalarının bir sonucu olarak, bu alanlarda önemli iyileşmeler sağlanmıştır. Sağlanan iyileşmeler turist sayılarındaki artışa yansımıştır. Buna bağlı olarak da turizm gelirleri hızla artmıştır. 2003 yılında 16.302.053 olan turist sayısı 2014 yılında 41.415.070 kişiye ulaşmıştır. 12) Aksu, A. (2001). “Turistin Sağlığı.” Yeni Türkiye Dergisi, 7: 39. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu 2003 yılında 13.854.868 $ olan turizm geliri de 34.305.904 $ ulaşmıştır.13 Türkiye’nin yıllara göre turist sayısı ve turizm geliri tabloda verilmiştir. Tablo 2: Turist Sayısı ve Turizm Gelirinin Yıllara Gore Dağılımı (2003-2014) K R Turist Sayısı Turizm Geliri (000 $) Kişi Başı Ortalama Harcama ($) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 16 302 053 20 262 640 24 124 501 23 148 669 27 214 988 30 979 979 32 006 149 33 027 943 36 151 328 36 463 921 39 226 226 13 854 868 17 076 609 20 322 111 18 593 950 20 942 501 25 415 067 25 064 481 24 930 996 28 115 694 29 007 003 32 308 991 850 843 842 803 770 820 783 755 778 795 824 2014 41 415 070 34 305 904 U T A S 850 Yukarıdaki grafikten ülkemizi sağlık hizmeti almak üzere tercih eden kişilerin sayısının 2003’ten 2015’e büyük bir artış gösterdiği anlaşılmaktadır. Ülkemiz sağlık turizmi açısından önemli avantajlara sahiptir. Sağlık hizmetlerinin yakalamış olduğu kalite, nitelikli sağlık insan gücü, üst ihtisas alanlarında ulaşılan başarı, ileri teknoloji gerektiren tıbbi cihaz yatırımları, tarih dokusu vb. bunlardan bazılarıdır. 2003 yılında Türkiye’ye gelen yabancı turist sayısı 16.302.053 iken 2014 yılında gelen yabancı turist sayısı 27.778.026 kişi olmuştur. 2003 yılında yabancı turistler, tüm turist sayısının % 62,3’ne karşılık gelirken, 2014 yılında %67’sine karşılık gelmektedir. Yabancı turistlerin Türkiye’de kişi başına ortalama harcaması 2003 yılında 740 $ iken 2014 yılında bu rakam 775 $ olmuştur. Yabancı turistlerin Türkiye’de ortalama kalış süreleri 8 günün üzerindedir.14 Yabancı turist sayısı ile gelirlerinin yıllara göre değişimi tabloda verilmiştir. 13) TÜİK Turizm İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1072, 17.12.2015. 14) TÜİK Turizm İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1072, 17.12.2015. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Tablo 3:Yabancı Turist Gelirlerinin Yıllara Gore Dağılımı (2003-2014) Turist Sayısı 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 16 302 053 20 262 640 24 124 501 23 148 669 27 214 988 30 979 979 32 006 149 33 027 943 36 151 328 36 463 921 39 226 226 41 415 070 Yabancı Turistlerin Turizm Geliri (000 $) 10 141 116 13 061 118 15 725 813 13 918 757 15 936 347 19 612 296 19 063 702 19 110 003 22 222 454 22 410 365 25 322 291 27 778 026 Yabancı Turistin Kişi başı Ortalama Harcaması ($) 740 759 766 722 692 742 697 670 709 715 749 775 Ortalama Geceleme Sayısı 8,5 8,2 7,9 9,4 8,8 8,8 8,9 8,7 9,1 9,0 8,6 8,6 K R U T A S Türkiye’nin turizm gelirleri; paket tur harcamaları, yeme içme, konaklama, ulaştırma, giyecek ve hediyelik eşya ve sağlık harcama türlerinden oluşmaktadır. Turizm gelirleri içerisinde sağlığa yapılan harcama türü artış eğilimindedir. Türkiye’nin harcama türlerine göre turizm gelirleri tabloda gösterilmiştir. Tablo 4:Harcama Türlerine Göre Turizm Geliri, 2002 - 2015 (Bin $) Turizm Geliri Kişisel Harcamalar Sağlık Sağlık Harcamalarının Turizm gelirleri İçindeki Payı % 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 12 420 519 13 854 868 17 076 609 20 322 110 18 593 950 20 942 500 25 415 067 25 064 481 24 930 996 28 115 693 29 007 003 32 308 991 9 909 692 11 078 561 13 038 125 14 994 517 14 950 032 16 886 247 20 108 840 19 472 432 19 207 471 21 803 615 22 220 202 24 835 356 147 844 203 703 283 789 343 181 382 412 441 677 486 342 447 296 433 398 488 443 627 862 772 901 1,1 1,4 1,6 1,6 2,0 2,1 1,9 1,7 1,7 1,7 2,1 2,3 2014 34 305 904 26 002 950 837 796 2,4 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Türkiye’ye gelen turistlerin sağlık amacıyla yaptığı harcamalar 2003 yılında 147.844 $ iken 2014 yılında 2.442.135 $ ulaşmıştır.15 Günümüzde turizm, Türkiye ekonomisinde gözde sektörlerden biri haline gelirken, sağlık turizmi de turizm içerisindeki önemini artırmaktadır. Türkiye’nin sağlık turizmi alanında önemli adımlar atabilmesinin altında sağlık, ulaşım, tanıtım ve ekonomi alanlarında yaşanan dönüşümlerin etkisi büyüktür. Sağlık alanında yaşanan dönüşüm sonucunda Türkiye, sağlık ve turizm alanında dünya ile rekabet edebilecek insan, cihaz, bina ve hizmet koşullarına ulaşmıştır. Türkiye’nin toplam turizm gelirleri içerinde sağlık turizminin payı artmaktadır. 2003 yılında başlatılan Sağlıkta Dönüşüm Programı, sağlık sisteminde reform ile sonuçlanmıştır. Bu reform bir sonucu olarak kamu ve özel sağlık kuruluşlarının sayısı ve nitelikleri artmıştır. Türk sağlık sektörü, yurt içi ve yurt dışı rekabete hazır hale gelmiştir. Özellikle özel sağlık sektöründe 2003-2011 yılları arasında kuruluş sayısı bakımından patlama yaşanmıştır. 2002 yılında 271 olan özel hastane sayısı uygulanan teşviklerin sonucu olarak 2011 yılında 503’e, 2014 yılında ise 556’ya ulaşmıştır. Bu dönemde özel hastanelerin yanı sıra Avrupa standartlarıyla yarışabilecek Sağlık Bakanlığı ve Üniversitelere bağlı kamu sağlık kuruluşları ortaya çıkmıştır. Yıllar itibariyle sağlık kuruluşlarının sayılarındaki değişim grafikte verilmiştir. K R U T A S Grafik 3:Yıllara ve Sektörlere Göre Hastane Sayısı16 15) TÜİK Turizm İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1072, 17.12.2015. 16) T.C Sağlık Bakanlığı (2015). Sağlık İstatistiği Yıllığı 2014. Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü. Ankara. Sentez Matbaacılık ve Yayıncılık SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Türk sağlık sektörü, sağlıkta dönüşüm programı sonucunda sayısal olarak büyürken nitelikli sağlık personeli yönüyle de gelişme kaydetmiştir. Türk sağlık sisteminde toplam 533.911 kişi çalışmaktadır. Toplam hekim sayısı ise 135.616 kişidir. Bunların 75.251’i uzman hekim, 39.045’i pratisyen hekimdir. Hemşire sayısı 142.432, ebe sayış ise 52.838 kişidir.17 Özellikle tıpta uzmanlık alanlarında ve üst ihtisas alanlarında pek çok ülkeyle rekabet edebilecek hekimler yetişmiştir. Türkiye’nin sektörlere göre sağlık insan gücü sayısı tabloda verilmiştir. K R Tablo 5:Sağlık Personelinin Sektörlere ve Unvanlara Göre Dağılımı, 2014 Uzman Hekim Sağlık Bakanlığı Üniversite Özel Sektör 36.886 14.941 22.479 33.060 200 5.766 U T A S Pratisyen Hekim Asistan Hekim 7.930 13.087 - Toplam Hekim 77.876 28.228 28.245 Diş Hekimi 7.640 1.370 13.801 Eczacı 2.102 310 24.732 Hemşire 94.404 22.314 23.035 Ebe 48.103 828 3.846 Diğer Sağlık Personeli 107.327 12.488 29.499 Diğer Personel ve Hizmet Alımı 196.459 12.449 Toplam Personel Sayısı 533.911 77.987 Diğer Toplam 945 75.251 19 39.045 303 21.320 1.267 135.616 185 22.996 55 27.199 2.679 142.432 61 52.838 302 149.616 17.823 2894 229.625 140.981 7.443 760.322 Ulaşım sektöründe yaşanan değişim ve dönüşüm de sağlık turizminin gelişmesinde büyük paya sahiptir. Bu sektörde yaşanan gelişmeler neticesinde, 2002 yılına kadar serbest rekabete kapalı olan ve ulusal havayolu şirketi olan Türk Hava Yolları’nın tekeli altında bulunan turizm sektöründe, 2002-2008 yılları arasında % 25,2 gibi rekor sayılabilecek bir yıllık bileşik büyüme oranına ulaşılmıştır. Türkiye’nin sağlık turizmi açısından altyapısının nispeten uygun olduğu ve öncelik vermesi gereken ülkeler Avrupa’da; Almanya, Fransa, İsviçre, Danimarka, Hollanda, İtalya, İsveç ve İngiltere olmalıdır. Avrupa dışında ise; Japonya, Çin ve ABD’nin olması gerektiği düşünülmektedir. Türkiye’nin sağlık turizmi stratejisinde ve pazar araştırması çalışmalarında bu ülkeler ile başlanması faydalı olacaktır. 17) T.C Sağlık Bakanlığı (2015). Sağlık İstatistiği Yıllığı 2014. Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü. Ankara. Sentez Matbaacılık ve Yayıncılık SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Tablo 6: Sağlık Turizm ve Turistin Sağlığı Kamu ve Özel Sektör Tahmini Gelirleri18 2012 Yılı Hasta Sayısı Hasta Başına Gelir (USD) Sağlık Turizmi Kamu 14.766 9.000 Özel 154.696 12.000 Turistin Sağlığı Kamu 22.491 2.000 Özel 47.972 4.000 239.925 Toplam Toplam Gelir (USD) K R 132.894.000 1.856.352.000 44.982.000 191.888.000 U T A S 2.226.116.000 2012 yılında medikal turizm ve turistin sağlığı kapsamında kamu ve özel sektör tarafından elde edilen tahmini gelirler19 yukarıdaki tabloda verilmiştir. T.C. Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanan ve 6 Temmuz 2013 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 10.Kalkınma Planı’nda 2018 yılı için 750.000 medikal turistin geleceği beklentisiyle 5,6 milyar dolar gelir elde edileceği tahmin edilmiştir. Bu doğrultuda, Türkiye’nin sağlık turizmi gelirinin 2018 yılında yaklaşık 3 kat artacağı, 2023 yılında ise 20 milyar dolar olarak tahmin edilmektedir.20 Sağlık turizmi alanında ortaya çıkan avantajlar, hem kamu yöneticileri hem de özel sektör yöneticileri tarafından fark edilmiş bu yönde önemli adımlar atılmıştır. Bu kapsamda Devlet Planlama Teşkilatı, Sağlık Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Dış Ticaret Müsteşarlığı sağlık turizmi konusunda önemli adımlar atmışlardır. Devlet Planlama Teşkilatı’nın, 2006 yılında yayınladığı Dokuzuncu Kalkınma Planında (2007-2013), sağlık alanında makro düzeyde alınan karar ve bu karar çerçevesinde ‘Sağlık Turizmi’ konusunda alt yapı oluşturulması gerektiğine vurgu yapılmış ve hedefler belirlenmiştir.21 18) Sağlık Bakanlığı (2013), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık. 19) Gelirler, Sağlık Bakanlığı’nın 2011/41 sayılı genelgesinde kamu sağlık kuruluşlarında sağlık turizmi ve turistin sağlığı çerçevesinde sunulması planlanan seçilmiş işlemlerin fiyatlarından yararlanılarak ve kamu ile özel sektördeki gelirler göz önünde bulundurularak Sağlık Bakanlığı tarafından ortalama olarak hesaplanmıştır. 20) TC Sağlık Bakanlığı (2013), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık. 21) DPT (2006). Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Sağlık Bakanlığı, 2010 – 2014 yıllarını kapsayan ilk stratejik planını yapmış ve sağlık turizmi ile turizm sağlığı konularında koyduğu hedefler yol gösterici olmuştur.22 Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan Türkiye Turizm Stratejisi 2023 mastar planı çerçevesinde turizmin çeşitlendirilmesi çerçevesinde, Sağlık Turizmi ve Termal Turizm 2007-2013 Eylem Planı yapılması için hedefler konmuştur.23 K R Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracat Genel Müdürlüğü’nün, 2010 yılında “Sağlık Turizmi” konusunda çalışmalarda bulunan Resmi Kuruluşlar (Bakanlıklar), Sivil Toplum Kuruluşları ve Sektör Temsilcileri ile ilk kez tarafları bir araya getirerek “Sağlık Turizmi” ne destek vereceklerinin ve bu konunun yurtdışında tanıtımı için çalışacaklarının müjdesini vermiştir.24 U T A S 6. Türkiye’nin Termal Turizm Potansiyeli Anadolu’da şifalı sıcak sulardan yararlanarak tedavi olma geleneğinin, M.O. II. Yüzyıl’dan itibaren Batı Anadolu bölgesinde yer alan Allianoi kaplıca bölgesinde başladığını söyleyebiliriz. Türkiye önemli bir jeotermal kuşak üzerinde yer almaktadır. Bu nedenle kaynak zenginliği ve potansiyeli acısından değerlendirildiğinde dünyada ilk yedi ülke arasına girmektedir. Bu zenginliği ifade eden termal suların debi ve sıcaklıkları ile fiziksel ve kimyasal özellikleridir. Türkiye’de sıcaklıkları 20°C 110 °C arasında debileri ise 2 - 500 lt/sn arasında değişebilen 1000’nin üzerinde kaynak bulunmaktadır. İçeriği zengin olan bu kaynaklar, Avrupa’daki termal sularla karşılaştırıldığında daha ustun nitelikler taşımaktadır. Bu kaynaklar ile 200’ün üzerinde termal merkez oluşturulmuştur.25 Türkiye’deki kaynakların büyük bir kısmının doğal çıkışa sahip, kur tedavisi için gerekli olan eriyik maden değeri yüksek, kükürt, radon ve tuz bakımından zengin olması, kur sezonunun uzun olması ve kaynakların bulunduğu bölgelerin iklimsel özelliklerinin uygunluğu gibi faktörler, bu kaynakların Avrupa’daki kaynaklara göre avantajlarını ortaya çıkarmaktadır. 22) T.C Sağlık Bakanlığı (2012), Sağlık Bakanlığı Stratejik Planı 2010-2014 23) TÜSİAD.: “Sağlık Çalışma Grubu”, Türkiye İçin Yeni Bir Fırsat Penceresi: Tıp Turizmi Görüş Belgesi, 2009, (Çevrimiçi) http://www.tusiad.org/FileArchive/2009.06.11TipTurizmiGorusBelgesi.pdf, 15.12.2015 24) www.health-tourism.com/medical-tourism/history/, 21.12.2015. 25) TC Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı Sağlık Turizmi Sektör Raporu (2011). http://docplayer.biz. tr/597150-Saglik-turizmi-sektor-raporu.html, 05.01.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Türkiye’deki termal kaynakların termal sağlık turizmi kapsamındaki toplam yatırım kapasitesi 1.365.000 yatağa tekabül etmektedir. Termal suların debi ve sıcaklıkları itibariyle yapılan bu hesaplamalarda; Afyon 189.356 yatak kapasitesi ile Türkiye’de termal sağlık turizmi acısından en fazla yatak kapasitesine sahip ilidir. Bu ili toplam yatak kapasitesi acısından Aydın 139.276, Denizli 129.287, İzmir 101.067, Kütahya 94.910 ve Sivas 90.504 yatak kapasiteleri ile izlemektedir. Hesaplanan bu rakamlar Türkiye’deki termal sağlık turizmi açısından çok ciddi bir potansiyele sahip olunduğunun acık ve net göstergesidir. Bu kaynakların ülkenin her tarafında (deniz kenarı, ormanlık, dağlık alanlarda) bulunması, termal sağlık turizmini diğer turizm çeşitleri ile entegre olabilecek konuma getirmektedir. Termal sağlık turizminin deniz, av, yat, golf, dağ, kış, kongre turizmleri ile birlikte değerlendirilmesi mümkündür. Birçok Avrupa ülkesindeki kur suresinin yıllık 120 gün civarında olmasına karsın Türkiye’de bu sure 300 gün civarındadır. Kür suresinin anlamlı derecede uzunluğu termal sağlık turizmi acısından önemli bir avantajdır. Türkiye’deki kür suresinin Avrupa’daki kür süresine göre 2,5 kat daha uzun olmasını sağlamakta ve termal sağlık turizminin geliştirilmesi acısından önemli bir avantaj oluşturmaktadır. K R U T A S Suyun en eski ve doğal tedavi aracı olması, doğal tedavi yöntemlerine olan ilgi, termal pazarın 25-75 yaş arası hasta ve sağlıklı insanlardan oluşması pazara olan ilginin artmasına neden olmaktadır. Ayrıca dünya nüfusunun yıllık ortalama % 2 oranında yaşlanması, sağlıklı yaşlı nüfusa sunulan hizmetlerin çeşitliliği ile maliyetlerinin artıyor olması ve artış hızının bu şekilde devam etmesi durumunda, 2050 yılında yaslı nüfusunun 15 yasın altındaki çocuk nüfusunu geride bırakacağı hesaplanmaktadır. Bu durumda insanların sağlıklı yaslanmaları için orta yaslardan itibaren termal sağlık turizmi kapsamındaki hizmetlerden yararlanmaları, sağlıklarını korumaları için bu programlara katılmaları teşvik edilmektedir. 26 Türkiye için termal sağlık turizmi alanı, yeni gelişen bir hizmet alanıdır. Avrupa ülkelerine olan yakınlık termal sağlık turizmi pazarının yakın gelecekte önemli bir yere sahip olacağını göstermektedir. Ayrıca, AB ülkeleri arasına giriş surecinin başlamış olması, AB normlarının hemen bütün sektörlerde kabul edilmesi, sağlık sektöründe yapılan akreditasyon çalışmaları, kaliteli hizmet sunabilecek tesislere ve yetişmiş personele sahip özel hastanelerin artması, sahip olduğumuz iklimsel avantajlar ile doğal-tarihi zenginlikler Türkiye’nin sadece tatil turizmi için ziyaret edilen değil, termal sağlık turizmi amacıyla da ziyaret edilen bir ülke olmasını sağlayacaktır. 26) TC Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı Sağlık Turizmi Sektör Raporu (2011). http://docplayer.biz. tr/597150-Saglik-turizmi-sektor-raporu.html, 05.01.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Dünya’daki değişen turizm anlayışı çerçevesinde kaliteli ve bilimsel hizmet veren termal merkezlerin; konforlu tesislerde, insan sağlığını temel alan, sağlığı koruyan ve geliştiren yaklaşımlarla on plana çıkması ve termal sağlık turizminin, geleceğin en önemli turizm çeşitlendirmeleri arasına girecektir. Termal turizm açısından önemli bir jeo-termal kuşak üzerinde yer alan Türkiye, bu alandaki kaynak zenginliği ve potansiyeli bakımından da dünyada ilk yedi ülke arasına girmektedir. 27 K R Tablo 7: Bazı Ülkelerde Kaplıca Sayıları ve Ortalama Tedavi Ücretleri Ülkeler Kaplıca Sayısı Tedavi Masrafları (Euro) 7 günlük 14 Günlük 21 Günlük 900-1200 1700-2200 2600-3300 450-900 800-2000 1400-2400 U T A S Almanya Macaristan 250-300 120 İtalya 200 - Çek Cumhuriyeti 60 - 7. Sağlık Turizmi Mevzuat ve Teşvik Çalışmaları 950-1500 - - Ülkemizde sağlık turizminin mevzuat alt yapısının oluşturulması adına son yıllarda olumlu adımlar atılmaktadır. Sağlık turizminin mevzuat alt yapısının oluşturulmasında Sağlık Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığının çabaları öne çıkmaktadır. Bu Kurumlarca sağlık turizmi alanıyla ilgili yapılan önemli mevzuat çalışmaları hakkında aşağıda bilgi verilmiştir. a) Sağlık Bakanlığı Sağlık Bakanlığı’nın sağlık turizminin geliştirilmesi amacıyla gerçekleştirdiği yasal düzenlemeler daha çok yönetmelik ve genelge düzeyindedir. Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan 26.09.2013 tarihli “Konaklama Tesisleri Bünyesinde Kurulacak Sağlık Tesisleri” konulu Genelgede; Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan işletme veya yatırım belgesi almış konaklama tesislerinde açılacak sağlık üniteleri başvuruları ve işleyişine ilişkin hususlar yer almaktadır. Genelgede ayrıca, konaklama tesisinin bulunduğu ilde faaliyet gösteren herhangi bir özel sağlık kuruluşuna bağlı olarak, bu özel sağlık kuruluşunun kadro ve kapasitesini kullanarak başvuru yapılabileceği, bir özel sağlık kuruluşunun, en fazla kadrolu hekim sayısı kadar konaklama tesisinde sağlık ünitesi açabileceği, bağımsız olarak açılmak istenen sağlık ünitelerinin planlama kapsamında ve hekim sorumluluğunda kurulup işletilebileceği ve her iki işletme türünde başvuru koşulları ve açılma şartlarına ve denetimine ilişkin hususlara yer verilmiştir. 27) a.g.e SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Sağlık Bakanlığı tarafından “Sağlık Turizmi ve Turist Sağlığı Kapsamında Sunulacak Sağlık Hizmetleri Hakkında Yönerge” hazırlanmış ve 23.07.2013 tarihli ve 25541 sayılı Bakan Onayı ile yürürlüğe girmiştir. Yönerge, 31.5.2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na tabi olmayan; yurtdışında ikamet eden ve Türkiye’de oturma izni almamış, ülkemize belirli bir süre için eğitim amacı dışında yasal yollarla giriş yapmış olan kişilere sunulacak sağlık hizmetlerini kapsamaktadır. Yönerge ile ülkemize yurtdışından gelen uluslararası hastalar ile turistlere, kamu ve özel sağlık kuruluşlarında sunulacak sağlık hizmetlerinin usul ve esaslarının belirlenmesi amaçlanmıştır. K R Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan ve 13/06/2011 tarihinde yürürlüğe giren “Sağlık Turizmi ve Turistin Sağlığı Kapsamında Sunulacak Sağlık Hizmetleri” konulu 2011/41 numaralı Genelgede; “Yurt dışında yaşayanlara ve ülkemizi ziyaret eden turistlere birçok hastanemizde sağlık hizmeti sunma imkânımız bulunduğu ve bu tür sağlık hizmetleri talep edenlere, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve milletler arası ikili anlaşmalar kapsamının dışında farklı prensiplerde sağlık hizmeti sunulmasının uygun ve gerekli görüldüğü ifade edilmiştir.” U T A S Sağlık Bakanlığı 2013-2017 Stratejik Eylem Planında da sağlık turizmi ile ilgili hedeflere ve bu hedeflere ulaştıracak stratejilere yer verilmiştir. Planda sağlık turizminin genel hedefi, Türkiye’nin ekonomik ve sosyal kalkınmasına ve küresel sağlığa katkı aracı olarak sağlık sistemini geliştirmek olarak ifade edilmiştir. Bu hedefe ulaştıracak stratejiler ise şunlardır: a) Sağlık turizmi kapsamında tanıtım yapmak ve cazibe oluşturmak b) Sağlık turizmi kapsamında verilen hizmet sunumunun kalitesini iyileştirmek c) Sağlık turizmi hizmet kapsamını genişletmek d) Sağlık turizmi yönetimini iyileştirmek b)Maliye Bakanlığı Maliye Bakanlığı tarafından 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 89. Maddesinde 15.06.2012 tarihinde yapılan bir değişiklik ile ilgili bakanlığın izni ve denetimine tabi olarak eğitim ve sağlık alanında faaliyet gösteren ve Türkiye’de yerleşmiş olmayan kişilere hizmet veren işletmelerin münhasıran bu faaliyetlerinden elde ettikleri kazancın % 50’si gelir vergisi matrahının tespitinde, gelir vergisi SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu beyannamesinde bildirilecek gelirlerden indirilmesi sağlanmıştır. Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanan ve 31 Aralık 2012 tarih ve 28514 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “Kurumlar Vergisi Genel Tebliği” (Seri No: 7)’de; “Türkiye’den yurtdışı mukimi kişi ve kurumlara verilen hizmetler” bölümünde; “6322 sayılı Kanunla Kurumlar Vergisi Kanununun 10’uncu maddesine eklenen (ğ) bendi ile 15.6.2012 tarihinden itibaren uygulanmak üzere Türkiye’de yerleşmiş olmayan kişilerle, iş yeri, kanuni ve iş merkezi yurt dışında bulunanlara Türkiye’de verilen ve münhasıran yurt dışında yararlanılan mimarlık, mühendislik, tasarım, yazılım, tıbbi raporlama, muhasebe kaydı tutma, çağrı merkezi ve veri saklama hizmeti alanlarında faaliyette bulunan hizmet işletmeleriyle ilgili bakanlığın izni ve denetimine tabi olarak eğitim ve sağlık alanında faaliyet gösteren ve Türkiye’de yerleşmiş olmayan kişilere hizmet veren işletmelerin münhasıran bu faaliyetlerinden elde ettikleri kazancın %50’sinin beyan edilen kurum kazancından indirilebileceği hüküm altına alındığı ifade edilmiştir.” Ayrıca söz konusu tebliğin 10.5.2.1. “İndirimden faydalanabilecek şirketlerin ana sözleşmelerinde yazılı esas faaliyet konusu” bölümünde; Sağlık Bakanlığınca ruhsatlandırılmış olmak şartıyla sağlık turizmi ile uğraşan işletmelerin de indirimden faydalanmasının mümkün olduğu ifade edilmiştir. K R U T A S Maliye Bakanlığı tarafından “Döviz Kazandırıcı Hizmet Ticaretinin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ (Tebliğ No: 2012/4)” ile; i. Rapor giderleri kapsamında, sağlık turizmi şirketleri ve sağlık kuruluşları için %60 oranında ve yıllık toplam en fazla 100.000 ABD doları, işbirliği kuruluşları için %70 oranında ve yıllık toplam en fazla 300.000 ABD doları tutarında karşılanması kabul edilmiştir. ii. Hedef ülke destekleri kapsamında, getirilen hastaların uçuş giderleri %50 oranında ve toplam tedavi masraflarının %20’sini geçmemek üzere hasta başına en fazla 1000 ABD Doları düzeyinde karşılanması kabul edilmiştir. iii. Yurtdışı tanıtım desteği kapsamında, sağlık turizmi şirketleri ve sağlık kuruluşları için %50 oranında ve yıllık toplam en fazla 300.000 ABD Doları, işbirliği kuruluşları için %70 oranında ve yıllık toplam en fazla 500.000 USD tutarında karşılanması kabul edilmiştir. iv. Kongre-konferans katılım desteği kapsamında, sağlık kuruluşları, sağlık turizmi şirketleri ve işbirliği kuruluşları için yurtdışı katılım maliyetleri etkinlik başına %70 oranında ve etkinlik başına en fazla 15.000 ABD Doları karşılanması kabul edilmiştir. v. Arama motoru/arama ağı reklamları kapsamında, %50 oranında ve kuruluş başına yıllık en fazla 100.000 ABD Doları tutarında karşılanması kabul edilmiştir. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu vi. Yurtdışı birimi desteği kapsamında, açılan birimlerin kira giderlerinin 4 yıl süresince karşılanması kabul edilmiştir. Sağlık turizmi şirketleri ve sağlık kuruluşları her bir birim başına %60 oranında ve yıllık en fazla 200.000 ABD Doları, işbirliği kuruluşları her bir birim başına %70 oranında ve yıllık 300.000 ABD Doları tutarında desteklenmesi kabul edilmiştir. vii. Belgelendirme desteği kapsamında, %50 oranında ve en fazla 500.000 ABD Doları tutarında karşılanması kabul edilmiştir. K R c) Ekonomi Bakanlığı Ekonomi Bakanlığı tarafından sağlık turizminin geliştirilmesi kapsamında hazırlanan en önemli belge Onuncu Kalkınma Planıdır. Plan (2014-2018), kapsamında hazırlanan Sağlık Turizminin Geliştirilmesi Programının hedefleri arasında; Bu programla, Türkiye’nin dünyada yükselen pazar konumunda olduğu medikal turizm, termal turizm ve ileri yaş-engelli turizmi alanlarındaki hizmet kalitesinin yükseltilerek rekabet gücünün artırılmasına yer verilmiştir. U T A S a. Termal turizmde 100.000 yatak kapasitesinin oluşturulması, b. Termal turizmde 1.500.000 (600.000 tedavi amaçlı) yabancı termal turiste hizmet sunulması, c. Termal turizmde 3 milyar dolar gelir elde edilmesi, d. Medikal turizmde dünyanın ilk 5 hedef ülke içerisinde olunması, e. 750.000 medikal yabancı hastanın tedavi edilmesi, f. Medikal turizmde 5,6 milyar dolar gelir elde edilmesi, g. İleri yaş turizminde 10 bin yatak kapasitesi oluşturulması, h. İleri yaş turizminde 150.000 yabancı turistin ülkemizi ziyaret etmesi, i. İleri yaş turizminde 750 milyon dolar gelir elde edilmesi hususları yer almaktadır. Bakanlık 2012 yılında yayınladığı “Döviz Kazandırıcı Hizmet Ticaretinin Desteklenmesi Tebliğinde sağlık turizmi sektöründe faaliyet gösteren kurumlara verilen desteklere yer vermiştir. Bu kapsamda verilecek destekler belli başlıklar altında toplanmıştır. Bakanlık tarafından teşvik desteği verileceği ifade edilen başlıklar şöyledir: Pazara giriş desteği, yurt dışı tanıtım desteği, yurt dışı birim desteği, belgelendirme desteği, ticaret heyeti ve alım heyeti desteği ve danışmanlık desteğidir. Pazara giriş desteği kapsamında, sağlık kuruluşları, sağlık turizmi şirketleri veya işbirliği kuruluşlarının sektör, ülke, uluslararası mevzuat veya yatırım konularında SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu satın alacakları veya hazırlatacakları raporlara ilişkin giderler; sağlık turizmi şirketleri ve sağlık kuruluşları için % 60 oranında ve yıllık toplam en fazla 100.000 ABD Doları tutarında, işbirliği kuruluşları için % 70 oranında ve yıllık toplam en fazla 300.000 ABD Doları tutarında karşılanır. Yurt dışı tanıtım desteği kapsamında, yurt dışında düzenlenen fuar, kongre, konferans ve/veya bağımsız tanıtım programı kapsamında yapılan tanıtımlara ilişkin sponsorluk, reklam, tanıtım, danışmanlık, katılım ve organizasyon giderleri; sağlık kuruluşları veya sağlık turizmi şirketleri için % 50 oranında ve yıllık toplam en fazla 300.000 ABD Doları tutarında, işbirliği kuruluşları için %70 oranında ve yıllık toplam en fazla 500.000 ABD Doları tutarında karşılanır. Sağlık kuruluşları, sağlık turizmi şirketleri ve işbirliği kuruluşlarının yurt dışında düzenlenen fuar, kongre veya konferanslara ilişkin katılım maliyetleri; etkinlik başına % 70 oranında ve en fazla 15.000 ABD Doları tutarında karşılanır. Sağlık kuruluşları, sağlık turizmi şirketleri ve işbirliği kuruluşlarının arama motorlarında yapacakları, arama ağı reklamları da dâhil olmak üzere reklam ve tanıtım giderleri; %50 oranında ve sağlık kuruluşu, sağlık turizmi şirketi veya işbirliği kuruluşu başına yıllık en fazla 100.000 ABD Doları tutarında karşılanır. K R U T A S Yurt dışı birim desteği kapsamında, sağlık kuruluşlarının, sağlık turizmi şirketlerinin veya işbirliği kuruluşlarının doğrudan veya yurt dışında faaliyet gösteren şirketleri ya da şubeleri aracılığıyla açtıkları birimlerin kira giderleri 4 (dört) yıl süresince karşılanır. Bu madde kapsamında; sağlık kuruluşları ve sağlık turizmi şirketleri her bir birim başına %60 oranında ve yıllık en fazla 200.000 ABD Doları tutarında, işbirliği kuruluşları her birim başına % 70 oranında ve yıllık 300.000 ABD Doları tutarında desteklenir. Belgelendirme desteği kapsamında, sağlık kuruluşlarının uluslararası teknik mevzuata uyum sağlamak veya yurt dışı pazarlara girmek amacıyla aldıkları belge, sertifika veya akreditasyona ilişkin alım, yenileme ve danışmanlık giderleri; her bir belge, sertifika veya akreditasyon türü için % 50 oranında ve en fazla 50.000 ABD Doları tutarında karşılanır. Ticaret heyeti ve alım heyeti destekleri kapsamında, bir ticaret heyeti veya alım heyeti programı kapsamında; her bir katılımcının ulaşım ve konaklama giderleri ile programa ilişkin reklam, pazarlama, danışmanlık, tanıtım ve organizasyon giderleri % 70 oranında ve program başına en fazla 150.000 ABD Doları tutarında karşılanır. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Danışmanlık desteği kapsamında, sağlık turizmi şirketleri veya sağlık kuruluşlarının Bakanlığın ön onay verdiği konularda satın aldıkları danışmanlık hizmetlerine ilişkin giderler % 50 oranında ve yıllık en fazla 200.000 ABD Doları tutarında karşılanır. d) Kültür ve Turizm Bakanlığı K R 2634 Sayılı Turizm Teşvik Kanunu kapsamında medikal turizm ile birlikte termal turizm, spa&welless turizmi gibi sağlık turizmi çeşitlerini birlikte içerecek “Sağlık Turizm Merkezleri” ilan edilmesi hedeflenmektedir. Medikal turizm potansiyeli açısından ön plana çıkan İstanbul, Antalya, Ankara, Kayseri, İzmir, Gaziantep, Adana illerinde yer alan ve 2634 sayılı kapsamında ilan edilmiş olan Turizm Merkezleri (TM) ve Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri (KTKGB) ve bu iller kapsamında yeni belirlenecek Sağlık Turizm Merkezlerinin öncelikle geliştirilmesi hedeflenmiştir. U T A S Sağlık kuruluşu konaklama tesisleri arasında entegrasyonu arttırmak için 2634 sayılı Kanun kapsamında ilan edilen TM & KTKGB alanlarında hastane ile konaklama tesisini birlikte içeren “Sağlık Kampüsleri” oluşturulabilmesi için 2634 sayılı Turizm Teşvik Kanunun bazı maddeleri 5761 sayılı Kanun ile değiştirilmiştir. 5761 sayılı Kanunun değişik 8. Maddesinde yapılan değişiklikle medikal turizme yönelik sağlık kampüslerine ilişkin ek hüküm koyulması, bu kapsamda Hazine ve orman taşınmazlarının hastane gibi sağlık tesisleri de dâhil olmak üzere sağlık kampüslerine yönelik tahsis edilmesi hedeflenmiştir. Bu değişikliğe paralel olarak Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesi ve Niteliklerine İlişkin Yönetmelikte değişiklik yapılmıştır. Yönetmeliğin 30. Maddesinden sonra gelmek üzere sağlık kampüslerinin niteliklerinin belirlenmesi, ayrıca sağlık kampüslerine ilişkin arazi tahsisi yapılabilmesini imkân verecek bir ekleme yapılmıştır. Türkiye’de medikal turizm konusunda uzmanlaşan seyahat acenteleri bulunmamaktadır ve tıbbi tedavi sonrasını turizm hizmetleri ile birleştiren paket tur sisteminin yaygınlaşmamıştır. Medikal seyahat organizasyonu açısından Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü, Seyahat Acenteleri Daire Başkanlığı’nca medikal turizmi konusunda uzmanlaşmış acenteler ilişkin 1618 sayılı Seyahat Acenteleri ve Seyahat Acenteleri Birliği Kanunu ve Uygulama Yönetmeliği’nde niteliklerin belirlenmesine yönelik değişiklik yapılması; ayrıca tıbbi tedavi sonrası termal turizm, spa&wellness turizmi, eko-turizm, kent turizmi başta olmak üzere farklı turizm türleri ile entegre olarak planlanan kapsamlı ve çeşitli paket tur programlarının oluşturulması hedeflenmiştir. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Medikal turizm konusunda yapılacak tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinin arttırılması amacıyla Kültür ve Turizm Bakanlığı, Tanıtma Genel Müdürlüğü’nce medikal turizm tanıtım ve pazarlamasına yönelik Ar-Ge çalışmalarının yapılması kararlaştırılmıştır. 8. Sağlık Turizminde Türkiye’nin Güçlü ve Zayıf Yönleri K R Medikal Turizm, SPA-Wellness (Sudan Gelen Sağlık), Termal (Kaplıca vs) Turizm ile Yaslı ve Engelli Turizmi alanlarında Türkiye olarak; güçlü ve zayıf yönlerimiz olduğu bilinmektedir. Türkiye’nin üstünlüğe sahip olduğu alanlarda durmadan kendini geliştirmeye önem vermesi, zayıf yönlerini güçlendirmesi gerekmektedir. Sağlık turizminde Türkiye’nin rakip ülkeler nazaran üstünlükleri şöyledir:28 U T A S a) Hastanelerin alt-yapıları ve donanımlarının yüksek kalitesi b) Uzman hekim ve sağlık personelinin eğitim ve mesleki deneyimin yükselmesi c) Diğer ülkelere göre sunduğu fiyat avantajları. d) Özellikle bulunduğu coğrafi konum ve geleneksel turizm çekicilikleri (doğal ve tarihi) ve uzun sure seyahat engeli yaratmayan iklim koşulları e) Yüksek standartlara ulasan turizm tesisleri ve iyi yetişmiş yabancı dil bilen personel. f) Türkiye’nin sağlık turizmi kapsamında kaplıca, mağara, deniz, şifalı bitki ve diğer doğal tedavi yöntemlerinin en iyi uygulanabileceği zengin bir potansiyele sahip olması g) Medikal ve sağlık turizminin diğer turizm türleri ile bütünleşebilmesi ve ortak tur programlarının yapılabilme olanakları. Sağlık turizminde Türkiye’nin rakip ülkeler nazaran güçlü yönleri şöyledir:29 a) Sağlık sistemimizin-sağlık donuşum programında geldiği nokta b) Özel sağlık kuruluşlarımızın batı ülkelerin kuruluşları ile yarışabilir duruma gelmeleri, c) Uluslararası JCI Akredite Kurulusuna akredite olmuş hastane sayısı (39 adet) acısından dünyada 1. sırada olmamız, d) Türkiye’nin, termal kaynaklar bakımından Avrupa ülkeleri içinde 1. sırada yer alması, 28) Dünya’da ve Türkiye’de Sağlık Turizmi -2010 Durum Tespit Raporu ve Çözüm Önerileri (2010). http://www.ozelhastaneler.org.tr/images/Documents/sanal%20k%C3%BCt%C3%BCphane/ D%C3%9CNYA%E2%80%99%20DA%20VE%20T%C3%9CRK%C4%B0YE%E2%80%99%20DE%20 SA%C4%9ELIK%20TUR%C4%B0ZM%C4%B0-2010.pdf, 04.01.2016 29) a.g.e SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu e) Ülkemizin iklimi, coğrafi durumu, kültürü, bulunduğu durum, f) Ülkemiz çevresinde bulunan 600 milyonluk bir topluluğa hitap edecek bir konumda bulunmamız. g) Dünyanın en genç nüfuslu ülkesi olmamız (hizmet verebilecek personel istihdamı acısından sıkıntı olmayacak) h) Yaşlı bakımında son derece iyi olmamız ve geleneğimiz gereği misafirperverliğimiz. K R Sağlık turizminde Türkiye’nin diğer ülkeler nazaran zayıf yönleri şöyledir:30 a) Medikal (tıp) turizm Türkiye için henüz yeni ve bu nedenle henüz tam anlamı ile organize olmaması b) Sağlık turizminde mevzuat eksiklikleri ve yasal boşluklar olması c) Yetişmiş her konuda ara elemana olan ihtiyacımızın olması d) Sağlık kuruluşlarında medikal turizm ile ilgili yetişmiş uzman (doktor, hemşire vs.) sayısının henüz yeterli sayıda bulunmaması e) Konuya ilişkin aracı kuruluşların (aracı turizm işletmeleri) henüz bu alana yeteri kadar girmemiş olması ve bu konuda yurt dışında tanıtım – pazarlama çalışmaları yetersizliği f) Hastanelerimizin web sayfalarındaki yetersizlikler. Bu durum aynı zamanda tanıtım, reklam ve pazarlama alanında da önemli eksiklikler olduğunun da bir göstergesidir g) Sağlık kuruluşlarının genelde büyük kentlerde yoğunlaşması nedeniyle medikal turizmle klasik turizm bölgelerinin entegre olarak sinerji yaratamaması Yurt dışında ülkemizi ve yaptığımız hizmetleri iyi tanımlayamamak ve tanıtamamak h) Sağlık turizmde devlet, STK ve sektör temsilcilerinin işbirliği olmaması i) Türkiye’ye sağlık turizmi için yoğunlukla Almanya ve Hollanda gibi Türk nüfusunun yoğun olduğu Avrupa ülkelerinden talep vardır. Oysa bu ülkelerdeki konuyla ilgili Türk girişimci sayısı yok denecek kadar azdır. İngiltere’de bu hizmeti vermek üzere kurulmuş bir firma vardır (Travel to Cure) ve henüz Türk sağlık kuruluşlarının bu pazara girmek için bir girişimleri de bulunmamaktadır. Bu da ülkedeki medikal turizm olanaklarının batıda etkili pazarlanamamasına yol açmaktadır.31 U T A S 30) Dünya’da ve Türkiye’de Sağlık Turizmi -2010 Durum Tespit Raporu ve Çözüm Önerileri (2010). http://www.ozelhastaneler.org.tr/images/Documents/sanal%20k%C3%BCt%C3%BCphane/ D%C3%9CNYA%E2%80%99%20DA%20VE%20T%C3%9CRK%C4%B0YE%E2%80%99%20DE%20 SA%C4%9ELIK%20TUR%C4%B0ZM%C4%B0-2010.pdf, 04.01.2016 31) A.g.e SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu U T A S K R BÖLÜM 2: Ukrayna Hakkında Genel Bilgiler SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu BÖLÜM II UKRAYNA HAKKINDA GENEL BİLGİLER 1. Temel Bilgiler K R Ukrayna, 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından bağımsız bir ülke konumuna gelmiştir. Başkanlık tipi cumhuriyetle yönetilmektedir. Başkenti Kiev’dir. Ukrayna’nın nüfusu, Haziran 2015 itibariyle 42,9 milyondur. Ülkenin yüz ölçümü 603,5 kilometredir.32 Oysa Ukrayna, yüzölçümü itibarıyla Rusya, Türkiye ve Fransa’dan sonra, Avrupa’nın dördüncü büyük ülkesi durumundadır. Toplam ülke nüfusunun % 68,4’ü kentlerde, geri kalan % 31,6’sı ise kırsal kesimde yaşamaktadır.33 U T A S Şekil 3: Ukrayna Haritası 2004’te yaşanan Turuncu Devrim ülkedeki etnik bölünmeyi öne çıkarmıştır. Ülkedeki en büyük azınlık Ruslardır. Rusları Beyaz Rus, Moldovalı, Tatar, Macar, Romen, Musevi, Polonyalı azınlıklar takip etmektedir. Nüfusun büyük kısmını (yaklaşık % 77’sini) etnik Ukraynalılar oluşturmaktadır. İkinci büyük etnik grup olan Rusların oranı % 17’dir. Türk kökenli bir halk olan Kırım Tatarlarının nüfusu ise 300 bin civarındadır. Kırım Tatarları’nın çoğu, Kırım Yarımadası’nda yaşamaktadırlar. Ayrıca Romanya sınırına yakın bölgelerde Moldovalılar ve Rumenler, Macaristan sınırındaki Transkarpatya bölgesinde Macarlar yaşamaktadırlar.34 32) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. 33) T.C Kiev Büyükelçiliği Ticaret Ataşeliği, http://kiev.be.mfa.gov.tr/, 01.02.2016 34)Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı Ukrayna Ülke Raporu. http://www.oka.org.tr/Documents/Ukrayna_ Ulke_Raporu.pdf, 01.02.2106 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Ukrayna’da ağır sanayinin bulunduğu Güney ve Doğu Ukrayna’da halkın önemli bölümü Rusça konuşmaktadır. Ukrayna kültürünün etkisinin zayıf olduğu bu bölgelerde Rusya yanlısı akımlar güçlüdür. Ukrayna, Çernobil Nükleer Faciası (1986), Euro-2012 şampiyonası ve Turuncu Devrim (2004) gibi olayların dışında, yakın zamanlara kadar dünya kamuoyunun gündemine gelmemişti. Ancak, Ukrayna’da 2013 yılında başlayan olaylar dizisi, Doğu Avrupa’nın coğrafi açıdan en büyüğü olan bu ülkeyi, uluslararası politika gündeminin üst sıralarına yerleştirmiştir. Ukrayna, jeopolitik konumu nedeniyle, Batı ile Rusya’nın güç mücadelesine sahne olduğu bir coğrafyadır. Sovyetler Birliği’nin 1991’de dağılmasıyla bağımsızlığına kavuşan 15 cumhuriyet arasında yer alan ülke, bir türlü siyasi ve ekonomik istikrara kavuşamamıştır. K R U T A S 2. Tarihi Bugünkü Ukrayna topraklarının Asya ve Avrupa arasındaki bir kavşakta bulunması, bölgenin İÖ. I. Bin Yılda Kimmer, İskit ve Sarmat istilalarına yol açtı. Bunu daha sonra sırayla Got, Hun, Bulgar, Avar, Hazar, Macar ve Peçenek istilaları takip etti. Öte yandan Karadeniz kıyılarında çeşitli Yunan kolonileri kuruldu. Karpat Dağlarının kuzeyindeki Slav kabileleri İS. 5. ve 6. Yüz Yıllarda doğuya yönelerek bölgeye yerleşti. İlk Slav yerleşmelerinden biri olan Kiev zamanla güçlü bir merkeze dönüştü. Ukraynalılar, Rus ve Beyaz Ruslar (Belaruslar) ile birlikte, Doğu Slavları’nı oluşturan üç halktan biridir. Doğu Slavları, 8. yüzyılda kurulan ve Karadeniz’den Baltık Denizi’ne kadar uzanan Kiev Prensliği çatısı altında toplandılar ve Ortodoks mezhebine girdiler. Baltık Denizi ile Bizans arasındaki Dinyeper ticaret yolunu denetim altında tutan Vikinglerin yerel halkla kaynaşması siyasal bir birlik yarattı. Bunun sonucunda yüzyılda kurulan ve ilk Rus devleti sayılan Kiev Prensliği 10. ve 11. yüzyıllarda I. Vladimir’in ve onun oğlu I. Yaroslav’ın yönetimi altında en parlak dönemini yaşadı. Vladimir’in 990’da Hıristiyanlığı resmi din olarak benimsemesi bölgede Bizans etkisini artırırken, kilise hiyerarşisinin öncülüğünde özgün bir kültürel yapılanmanın da yolunu açtı. Kiev Prensliği’nin 13. yüzyılda başlayan Moğol akınlarıyla parçalanmasından sonra, bu topraklarda yerel prenslikler kuruldu. Bunlardan Moskova Prensliği, ilerleyen yüzyıllarda güçlenip Rusya İmparatorluğu’na dönüşecekti. Kiev Prensliği’ni Rus milliyetçileri, bir Rus devleti olarak görür. Onlara göre, Ukraynaca dili, daha sonradan köylerde ve Polonyalıların etkisiyle ortaya çıkmıştır. Ukrayna milliyetçilerine göre ise, Kiev Prensliği bir Ukrayna devletidir. Moğol saldırıları yüzünden Kiev, büyük hasar SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu gördü ve siyasi ağırlığını yitirdi. İlerleyen yüzyıllarda Ukrayna bölgesi, önce Litvanya Devleti’nin, ardından da Polonya’nın (o zamanki adıyla Lehistan’ın) egemenliğine girdi. Ukrayna topraklarının büyük bir bölümü 14. yüzyılda Litvanya’nın denetimine girdi. Galiçya Prensliği Polonya Krallığı’na bağlanırken, bölgenin güney kesimi Moğolların denetiminde kaldı. Polonya ve Litvanya’yı tek bir federe devlet haline getiren Lublin Birliği’nin (1569) oluşturulmasından sonra, Litvanya’nın elindeki Ukrayna toprakları fiilen Polonya’nın denetimine girdi. K R Polonya egemenliği döneminde Ukraynalılar, ekonomik ve dini baskılarla karşılaştılar. Ukraynalı köylüler, Polonyalı toprak asilzadelerinin baskılarına maruz kaldı. Polonya’daki Katolik Kilisesi de Ukraynalıları Katolikliğe geçmeye zorladı. Ukraynalıların özellikle zengin kesimi Katolikliği benimsedi. U T A S Polonya yönetimi ve Katolik Kilisesi’ne karşı 16. ve 17. yüzyılda sürekli olarak köylü ayaklanmaları meydana geldi. Bu dönemde, Ukrayna’nın bozkırlarında, Kozak veya Kazak denilen gruplar ortaya çıktı (Ukrayna’daki Kozaklar ya da Kazakların bugün Kazakistan’da yaşayan Kazak Türkleri ile hiçbir ilgisi yoktur). Bugünkü Ukrayna’nın orta ve güneyindeki bozkırlarda, toprak ağalığı düzeninden kaçanların oluşturduğu savaşçı birlikleri olan Kozaklar, Polonya egemenliğine karşı patlak veren köylü isyanlarına etkin destek verdiler. Kozak isyanlarının en büyüğü, 1648’de Bogdan Hmelnitski öncülüğünde gerçekleşti. Hmelnitski, bugünkü Ukrayna topraklarının geniş bir bölümünde Kozakların bağımsızlığını sağladı. Kozak devletinin hüküm sürdüğü bu kısa dönem, Ukraynalıların bağımsız olduğu ender dönemlerden biridir. Polonya yönetimine karşı 1648’de ayaklanan Zaporojye Kazaklarının önderi Bogdan Hmelnitski’nin 1651’de Rusların yardımına başvurması, Rus Çarlığı ile Polonya arasında savaşa yol açtı. Bu savaşın sonunda Dinyeper Irmağı’nın doğusunda kalan topraklar ile Kiev kenti Rusların denetimine girdi ve Kazak Hanlığı da zamanla Rus Çarlığına bağlandı. Polonya’ya karşı tek başına uzun süre ayakta kalamayacağını düşünen Hmelnitski, 1654 yılında, Rusya’nın himayesine girdi. Fakat Kozakların yaşadığı bölgeler daha uzun bir süre Rus Çarlığı, Polonya ve güneyde Osmanlı Devleti’nin himayesindeki Kırım Hanlığı arasında tampon bölge olarak kalmaya devam etti. Kozaklar da bu üç devletten birine karşı diğeri ile ittifak kurdular. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Rusya, 1783’te Kırım’ı ele geçirdikten sonra, Kozakların özerkliğini tamamen kaldırdı. Ukrayna’nın ortası ve doğusu Rusya’nın parçası haline geldi. Batı Ukrayna toprakları ise Polonya, ardından da Avusturya Macaristan İmparatorluğu tarafından yönetildi. Rusya’daki 1917 Ekim Devrimi sırasında Kiev’deki milliyetçiler, Ukrayna Ulusal Cumhuriyeti’ni ilan etti. 1918’de Birinci Dünya Savaşı’ndan yenilgiyle çıkan Avusturya Macaristan İmparatorluğu dağılırken, Batı Ukrayna Ulusal Cumhuriyeti ilan edildi. Bu bağımsızlık da ancak birkaç yıl sürdü ve Batı Ukrayna bir süre sonra Polonya’nın, Orta ve Doğu Ukrayna ise Sovyetler Birliği’nin egemenliğine girdi. K R Komşu devletlerin 1917-1921 arasında Ukrayna’nın denetimini el geçirme girişimleri sonuçsuz kaldı. Böylece Ukrayna 1924’de Sovyetler Birliği’ni oluşturan devletlerden biri oldu. I. ve II. Dünya Savaşları arasındaki dönemde Ukrayna hızlı bir sanayileşme ve tarımda kolektifleşme politikası uygulamaya kondu. Kolektifleşme hareketi köylülerin tepkisiyle karşılaştı ve 1930’ların başındaki kıtlık sırasında yaklaşık beş milyon kişi öldü. U T A S Sovyetler Birliği, önce 1939’da sonra da 1944’te bugünkü Batı Ukrayna topraklarını ele geçirdi. 1954 yılında, dönemin Sovyet lideri Nikita Kruşçev, Kırım Yarımadası’nı, Sovyetler Birliği’nin cumhuriyetlerinden biri olan Rusya’dan, yine Sovyetler Birliği’nin bir diğer cumhuriyeti olan Ukrayna’ya devretti. Böylece bugünkü Ukrayna toprakları, ilk kez aynı devletin bünyesinde bir araya geldi. 1991’de Sovyetler Birliği dağılırken Ukrayna da bağımsızlığını elde etti.35 Öteki SSCB cumhuriyetleri gibi Ukrayna’da 1989’da ulusal taleplerle başlatılan gösterilere sahne oldu. Mart 1990’da yapılan ilk çok partili seçimlerle Komünist Parti’nin ülkenin siyasal yaşamındaki tekeline son verilmiş oldu. Moskova’da sertlik yanlılarının düzenlediği başarısız darbe girişiminin ardından, 24 Ağustos 1991’de bağımsızlık ilan edildi.36 a) Bağımsızlık ve İlk Yıllar Ukrayna’nın bağımsızlığını elde ettiği 1991’den 1994’e kadar, cumhurbaşkanlığı görevini Leonid Kravçuk yürüttü. 1994-2004 arasındaki 10 yıllık dönemde ise devletin başında Leonid Kuçma yer aldı. Kuçma döneminde siyasal istikrar sağlansa da yolsuzluklar ve muhaliflere baskılar tepki çekti. Ukrayna’nın ambargo altındaki Irak’ın Saddam Hüseyin yönetimine askeri malzeme sattığının ortaya çıkması, Kuçma yönetiminin Batı ile ilişkisinin kopmasına neden oldu.37 35) Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı Ukrayna Ülke Raporu, http://www.oka.org.tr/Documents/Ukrayna_ Ulke_Raporu.pdf, 01.02.2106 36) a.ge 37) a.g.e SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu b) Turuncu Devrim ve Sonrası Kuçma’nın kamuoyu desteği, 2004 cumhurbaşkanlığı seçimleri yaklaşırken yüzde 3’lere düşmüştü. Kuçma, bu şartlarda, diğer eski Sovyet devletlerinde devlet başkanlarının yaptığı gibi anayasayı değiştirip üçüncü kez aday olmak yerine, Başbakanı Viktor Yanukoviç’in adaylığını destekledi. Rusya yanlısı doğu ve güney illerinin desteğini alan Yanukoviç’e, Rusya yönetimi açık destek veriyordu.38 K R Batı bölgeleri ise Batı yanlısı aday Viktor Yuşçenko’yu destekliyordu. Seçimlerin ikinci turu sonunda Yanukoviç’in kazandığı açıklandı. Ama seçimlere hile karıştırıldığına ilişkin haberler, Kuçma yönetimine tepkilerle de birleşince, yüzbinlerce kişi, Kiev’in Bağımsızlık Meydanı’nda toplandı. Rusya, Yanukoviç’in başarısını tebrik ederken, Batılı ülkeler, seçim sonuçlarını tanımadıklarını açıkladılar. U T A S Batı Ukraynalıların başlattığı ve Batılı ülkelerin açıktan desteklediği protestolar üzerine seçimlerin ikinci turu tekrar düzenlendi ve bu sefer Yuşçenko’nun kazandığı açıklandı. Yuşçenko, başbakanlık makamına, ‘Turuncu Devrim’ olarak adlandırılan bu sürecin öne çıkan aktörlerinden Yuliya Timoşenko’yu getirdi. Ukrayna’da beş yıl süren ‘turuncu iktidar’ dönemi de siyasi çalkantılara sahne oldu. Yuşçenko ile Timoşenko arasında kişisel sürtüşmeler başladı. 2004’teki anayasa değişiklikleriyle cumhurbaşkanının yetkilerinin azaltılarak parlamentonun yetkilerinin artırılması, parlamentodaki karışıklıkların devletin bütün kurumlarına yansımasına yol açtı. Yuşçenko’nun seçim öncesinde vadettiği yolsuzluklarla ve eski düzenle hesaplaşma konularında somut adım atılmaması, Yuşçenko’yu destekleyen kitlelerde hayal kırıklığına neden oldu. Siyasi istikrarsızlık ve ekonomik krizin birleşmesi, kitleleri siyasetten soğuttu. Ocak 2010’da yapılan cumhurbaşkanı seçimlerinde iktidara Viktor Yanukoviç geldi.39 c) Yanukoviç Dönemi Ve Anlaşmazlığın Krize Dönüşmesi Yanukoviç yönetimi, beklenen ekonomik gelişmeyi gerçekleştiremedi. Ayrıca eski başbakan Timoşenko’nun Rusya ile imzaladığı doğalgaz anlaşmasında devleti zarara uğratma suçlamasıyla önce tutuklanması, ardından da 7 yıl hapis cezasına çarptırılması Yanukoviç’in otoriterlikle suçlanmasına neden oldu. 38) A.g.e 39) Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı Ukrayna Ülke Raporu, http://www.oka.org.tr/Documents/Ukrayna_ Ulke_Raporu.pdf, 01.02.2106 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Kasım 2013’te Avrupa Birliği ile ortaklık ve serbest ticaret anlaşmasını imzalamayı askıya alması, Batı yanlılarını öfkelendirdi. Düzenlenen ilk gösterilere polisin sert müdahalesi, Yanukoviç yönetimine tepki duyan kesimleri sokağa döktü. Olaylarda onlarca kişi hayatını kaybetti. Batı yanlısı ve Ukrayna milliyetçisi grupların eylemlerinin artması üzerine Yanukoviç, önce Kiev’i, sonra da Ukrayna’yı terk ederek Rusya’ya gitti. Ukrayna parlamentosu, yapılan oylama sonucu Yanukoviç’i görevden aldı. Parlamento, eski başbakan Yula Timoşenko’nun da derhal serbest bırakılmasını sağlayacak düzenlemeyi kabul etti. 40 d) Kırım’ın İlhakı ve Doğu Ukrayna Krizi K R U T A S Kiev’de iktidarın böyle ani ve olaylı bir şekilde el değiştirmesi, devrik cumhurbaşkanı Yanukoviç’i destekleyen güney ve doğu bölgelerinde çalkantılara neden oldu. Bu siyasi belirsizlik ortamında Kırım’daki Rusya yanlısı gruplar, Rusya’nın da desteğiyle yarımadada denetimi ele geçirdi. Kırım Özerk Cumhuriyeti Meclisi, 16 Mart 2014’te yapılan, Tatarların boykot ettiği ve uluslararası toplumun tanımadığı referanduma dayanarak, Rusya’ya katılma kararı aldı. Rusya da Kırım’ın, kendi ülkesinin bir parçası olduğunu açıkladı. Rusya’nın Kırım’ı ilhak kararı, uluslararası toplumun çoğunluğu tarafından tanınmıyor. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 27 Mart 2014’te yapılan oylamada Kırım’ın ilhakını yasadışı ilan eden tasarıyı oy çokluğuyla kabul etti. 193 üyeli Genel Kurul’da Türkiye’nin de aralarında bulunduğu 100 ülke tasarıya ‘evet’ dedi. 41 Rusya’nın Kırım’ı ilhakının ardından, Doğu Ukrayna’nın Donetsk ve Lugansk illerinde Rusya yanlısı gruplar önce devlet binalarını, sonra da yerleşim yerlerini ele geçirdi. Eylemler çatışmalara dönüştü. Ayrılıkçı grupların Rusya’dan gelen silahlı gruplar tarafından desteklenmesi, sıcak çatışmaya hazırlıklı olmayan Ukrayna ordusunu zor durumda bıraktı. Donetsk ve Lugansk’taki Rusya yanlısı yönetimler, Nisan ayında düzenledikleri fakat uluslararası toplum tarafından tanınmayan referanduma dayanarak bağımsızlıklarını ilan ettiler, Donetsk Halk Cumhuriyeti ile Lugansk Halk Cumhuriyeti’nin kurulduğunu duyurdular. Bu iki oluşum, kendi arasında Novorossiya (Yeni Rusya) adlı bir üst 40) a.g.e 41) Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı Ukrayna Ülke Raporu, http://www.oka.org.tr/Documents/Ukrayna_ Ulke_Raporu.pdf, 01.02.2106 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu oluşuma gittiğini açıkladı. Ancak Rusya, Kırım’daki politikasından farklı olarak, bu yönetimlerin bağımsızlık kararını tanımadı. 42 Bölünmenin eşiğine gelen Ukrayna bu sırada yeni cumhurbaşkanını belirlemek üzere sandık başına gitti. 25 Mayıs 2014’te düzenlenen seçimleri, Rusya yanlısı kesimlerin çoğunluğu tarafından boykot edilmesine rağmen Poroşenko ilk turda oyların yüzde 55’ini alarak kaznadı ve Ukrayna’nın yeni cumhurbaşkanı oldu. 43 “İlk iş doğudaki savaşa ve kaosa son vermek” diyerek göreve başlayan Poroşenko, bölgedeki operasyonları artırdı. Kriz, Batı ile Rusya’yı da karşı karşıya getirdi. Moskova’yı ayrılıkçı isyana destek vermekle suçlayan ABD ve AB, Rusya’ya yönelik yaptırımları artırdı. K R Çözüm için en ciddi adım 5 Eylül 2014’te atıldı. Belarus’un başkenti Minsk’te bir araya gelen taraflar ateşkes anlaşmasına vardı. Silahlı çatışmalar sonucu yaklaşık dört bin kişinin öldüğü bölgede Donetsk ve Lugansk il merkezleri, halen ayrılıkçı grupların denetiminde bulunmaktadır.44 U T A S e) Seçimler Ve Yeni Yönetim Ukrayna’da 26 Ekim 2014’te düzenlenen erken parlamento seçimleri de öncekilerden farklı olarak Rusya yanlıları ile Batı yanlıları arasındaki rekabete değil, Batı yanlısı partilerin kendi aralarındaki rekabete sahne oldu. Başbakan Arseniy Yatsenyuk’un Ulusal Cephe partisi, oyların yüzde 22,14’ünü alarak ilk sırada yer alırken, Cumhurbaşkanı Poroşenko’nun girişimiyle kurulan blok, oyların yüzde 21,8’ini aldı. Ancak dar bölge çoğunluk sistemi nedeniyle Poroşenko Bloku daha fazla milletvekili çıkardı. Ukrayna’nın doğusunda Rus yanlısı ayrılıkçılarca tek taraflı olarak ilan edilen ‘Donetsk ve Lugansk Halk Cumhuriyetleri’ de 2 Kasım 2014’te cumhurbaşkanı ve parlamento seçimleri düzenledi. Uluslararası toplumdan bu seçimleri tanıyan tek ülke Rusya oldu. Ukrayna yönetimiyse, tavrını sertleştireceği mesajını verdi. Bu bölgenin eski Sovyet coğrafyasındaki Dağlık Karabağ gibi bir donmuş çatışma bölgesine dönebileceği değerlendirmesi yapılıyor.45 42) Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı Ukrayna Ülke Raporu, http://www.oka.org.tr/Documents/Ukrayna_ Ulke_Raporu.pdf, 01.02.2106 43) Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı Ukrayna Ülke Raporu, http://www.oka.org.tr/Documents/Ukrayna_ Ulke_Raporu.pdf, 01.02.2106 44) Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı Ukrayna Ülke Raporu, http://www.oka.org.tr/Documents/Ukrayna_ Ulke_Raporu.pdf, 01.02.2106 45) a.g.e SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu 3. Coğrafi Konum Ukrayna eski Sovyetler Birliği’ni oluşturan 15 cumhuriyet içinde Rusya Federasyonu ve Kazakistan’ın ardından yüzölçümü en büyük üçüncü ülkedir. Kuzeyde Beyaz Rusya, doğu ve kuzeydoğuda Rusya Federasyonu, kuzeybatıda Polonya, batıda Slovak Cumhuriyeti ve güneybatıda Macaristan, Romanya ve Moldova ile sınır komşusudur. Güneyinde Karadeniz ve Azak Denizi bulunmaktadır.46 K R 4. Demografik Özellikler Ukrayna’nın nüfusu, 2015 yılı verilerine göre 44,8 milyondur.47 2016 yılında nüfusun % -0,53 azalarak 42,5 milyona düşeceği tahmin edilmektedir. Erkek nüfus toplam nüfusun % 46’sını oluştururken kadın nüfus toplam nüfusun %54’ünü oluşturmaktadır.48 U T A S Ülkenin yüz ölçümü 603,5 kilometredir.49 Ukrayna nüfusunun yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir. Grafik 4: Nüfusunun Yıllara Göre Değişimi 1990’lı yılların başında 51 milyonun üstünde olan Ukrayna nüfusu 1995-2015 yılı sonuna kadar uzun dönemli bir azalış göstererek 45 milyon seviyesine gerilemiştir.50 Ukrayna nüfusunun seçilmiş bazı ülke nüfusları ile karşılaştırılması grafikte verilmiştir. 46) Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK), 2012 Ukrayna Ülke Bülteni, https://www.deik.org.tr/Contents/ FileAction/2593, 01.02.2016 . 47) World Population Review https://populationpyramid.net/ukraine/2015/, 01.02.2016 48) World Bank http://www.worldometers.info/world-population/population-by-country/, 02.02.2016 http://countrymeters.info/en/Ukraine, 01.02.2016 49) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. 50) CIA World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/up.html, 01.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 5: Ukrayna Nüfusunun Seçilmiş Ülkelerle Karşılaştırılması (2010-2013) K R U T A S Ukrayna’nın nüfusunun % 70,8’i 15-64 yaş grubundaki kişilerden oluşmaktadır. 15 yaş altı nüfus % 13,7 iken 65 yaş üstü nüfus ise % 15,5 seviyesindedir. Nüfusun yaş gruplarına oranı grafikte verilmiştir. Grafik 6: Nüfusun Yaş Gruplarına Dağılımı (%) Ukrayna’nın 2015 nüfusunun bölgeler dağılımı incelendiğinde Donetsk 4,2 milyonla en büyük şehir olduğu görülmektedir. Bunu sırasıyla Dnipropetrovsk 3,2 milyon, 2,8 milyon Kyiv, Lviv 2,5 milyon, Odesa 2,3, Luhansk 2,2 milyon nüfusla takip etmektedir.51 51) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Tablo 8: Ukrayna Nüfusunun Bölge ve Şehirlere Dağılımı K R U T A S Ukrayna nüfusun yıllık bazda değişim hızı % -0,66’dır. Ölüm oranının doğum oranına yüksekliği ve yurtdışına göçler nedeniyle Ukrayna nüfusu, sürekli azalma eğiliminde. Ülke nüfusu bağımsızlıktan günümüze kadar 5 milyonun üzerinde düşüş göstermiştir.52 Ukrayna’nın doğum oranı 9,60 (1000 kişide) iken ölüm oranı 15,47’dir. Ekonomik sıkıntılar ülkenin sosyal hayatını engellediği gidi sağlık göstergelerini de etkilemektedir. 52) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Sağlık sorunları ve hastalıklar gibi nedenlerle ülke nüfus kaybetmektedir. 2050’ye yönelik projeksiyonlarda ülke nüfusunun 25 milyona kadar düşeceği tahmin edilmektedir. 1995 yılından bu tarafa ülkenin verdiği göç aldığı göçten fazladır.53 Ukrayna’nın temel demografik göstergeleri grafikte verilmiştir. Tablo 9: Temel Demografik Göstergeler K R U T A S 1930’larda başlayan sanayileşme sonucunda, kırsal alanlardan köylere yoğun göçler yaşandı. Etnik Ukraynalılar, 1930’lara kadar esasen köylerde yaşıyorlardı. Kent merkezlerinde Ruslar, Polonyalılar ve Yahudiler çoğunluğu oluşturmaktaydı. Yine 30’lu ve 40’lı yıllarda Polonyalıların Polonya’ya gönderilmesi ve Yahudi nüfusun hem Nazilerin soykırımı hem de İsrail’e göçler sonucunda azalması üzerine yerlerine Ukraynalılar yerleşmişlerdir. Günümüzde, etnik Ukraynalıların da büyük bölümü kentlerde yaşamaktadır. Ülke genelinde şehirleşme % 69 düzeyindedir.54 Bazı ülkeler ile Ukrayna’nın şehirleşme düzeyleri grafikte verilmiştir. 53) a.g.e. 54) CIA Fact Book, CIA World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/ geos/up.html, 01.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 7: Bölgelerin Şehirleşme Düzeyleri (%) K R U T A S Ukrayna’da nüfusu 1 milyondan fazla olan beş şehir, sırasıyla başkent Kiev, doğudaki Harkov, güneydeki Odessa ve doğudaki Dnepropetrovsk ile Donetsk’tir. Başkent Kiev, ülkenin en büyük şehridir. Donetsk ve Dnepropetrovsk kentleri, Ukrayna’nın sanayi merkezleridir. Batı Ukrayna’daki Lvov de yine ülkenin başlıca şehirleri arasında yer almaktadır. Ukrayna’da ağır sanayinin bulunduğu Güney ve Doğu Ukrayna’da halkın önemli bölümü Rusça konuşmaktadır. Buralarda Ukrayna kültürünün etkisi zayıftır. Ukrayna milliyetçiliğine soğuk duran bu bölgelerde, Rusya yanlısı akımlar güçlü. Nitekim Şubat 2014’te Kiev’de hükümete Batı yanlısı ve milliyetçi partilerin gelmesi, bu bölgelerde tepkiye neden oldu ve silahlı çatışmalara zemin hazırladı. Orta ve Batı Ukrayna bölgeleri, Ukraynaca konuşulan ve Batı yanlısı akımların güçlü olduğu yerler. Ülkenin en batısındaki Galiçya’da, “Rusya’nın düşmanı, bizim dostumuzdur.” şeklinde bir anlayış hakimdir.55 5. Siyasi ve İdari Yapı Ukrayna’nın tarihi, Kiev Ruslarının 9. yüzyılda kurdukları kent devletine kadar uzanmaktadır. Ukrayna, 24 Ağustos 1991 tarihinde bağımsızlığını kazanmıştır ve 24 bölge, bir otonom bölge (Kırım) ve bölge statüsündeki iki kentten (Kiev ve Sivastopol) oluşmaktadır. Başkenti Kiev’dir. Ülke, Yarı Başkanlık tipi Cumhuriyet rejimi ile yönetilmektedir. Cumhurbaşkanlığı, Bakanlar Kurulu ve Parlamento, ülke yönetiminde söz sahibi olan üç temel organdır. 55) CIA World Factbook, CIA World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-worldfactbook/geos/up.html, 01.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Cumhurbaşkanlığı, Bakanlar Kurulu ve Parlamento (Verhovna Rada) ülke yönetiminde söz sahibi olan üç temel organdır. Ukrayna Anayasası 28 Haziran 1996 tarihinde kabul edilmiştir. Parlamento 450 üyeye sahiptir. Parlamento seçimleri 4 yılda bir, Cumhurbaşkanlığı seçimleri 5 yılda bir yapılır. Başbakan, Cumhurbaşkanı tarafından atanmakta, bu atama Parlamento tarafından onaylanmaktadır. K R Ukrayna, yasama, yürütme ve yargı işlevlerinin birbirinden bağımsızlığına (güçler ayrılığı) dayanan, demokratik yarı başkanlık sistemiyle yönetilir. Yarı başkanlık sistemi çerçevesinde halk tarafından beş yıllık bir dönem için seçilen Ukrayna Cumhurbaşkanı, Başbakan’ı atar, ancak yapılan atamanın parlamento tarafından onaylanması gereklidir. Cumhurbaşkanı, Başbakan’ın görüşleri doğrultusunda kabinenin merkezi devlet kuruluşlarının başkanlarının ve bölgesel yöneticilerin de atamasını yapar. U T A S Ukrayna’nın yasama organı, 450 sandalyeli “Verkhovna Rada” adı verilen parlamentodur. Ukrayna’da tek kademeli parlamento sistemi vardır. Ülkede son parlamento seçimleri 30 Eylül 2007 tarihinde yapılmıştır. Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla 1991 yılında bağımsızlığını kazanan Ukrayna, bağımsızlığın kazanılmasının ardından yeni bir anayasa hazırlanması amacıyla bir komisyon oluşturmuş, çok partili sisteme geçmiş ve ülkede yaşayan azınlıkların haklarının korunması için gerekli mevzuatı hazırlamıştır. 28 Haziran 1996’da yürürlüğe giren yeni anayasa ile Ukrayna’da temel insan haklarını ve özgürlüklerini koruma altına alan, çoğulcu bir siyasi sistem hayata geçirilmiştir. 31 Ekim 2004 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimleri ülkenin siyasi tarihinde çok önemli sonuçlar doğurmuştur. Seçimlerde en güçlü adaylar olan Viktor Yanukoviç ile Viktor Yuşenko seçilmek için yeterli oyu alamayınca ikinci tur seçimler yapılmış ve Ukrayna Seçim Komisyonu sonuçları Yanukoviç yüzde 49.42, Yuşenko yüzde 46.69 olarak açıklamıştır. Bu sonuçların açıklanmasından sonra Kiev’de ve özellikle Yuşenko’ya desteğin kuvvetli olduğu bölgelerde protesto gösterileri yapılırken, uluslararası çevrelerden de konuyla ilgili olarak değişik tepkiler gelmiştir. Rusya, SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Belarus, Kazakistan ve Özbekistan, Yanukoviç’e tebrik mesajı gönderip Cumhurbaşkanı seçilmesini kutlarken, Gürcistan Yuşenko’ya destek vermiştir. ABD ve Avrupa Birliği seçim sonuçlarını tanımayacağını açıklamıştır. K R U T A S Devlet Başkanı Leonid Kuçma, sadece ikinci turun değil tüm seçimlerin tekrarlanması fikrini öne sürmüş ve Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin’den de destek alınca Anayasa Mahkemesi, seçimlerin tekrarına karar vermiştir. 26 Aralık 2004 tarihinde yapılan seçimlerde Yuşenko oyların yüzde 51.99’unu, Yanukoviç ise yüzde 44.19’unu almıştır. Yanukoviç’in temyiz başvurusu reddedilmiş ve 10 Ocak 2005 tarihinde Ukrayna Seçim Komisyonu resmi olarak Viktor Yuşenko’nun Cumhurbaşkanlığını kazandığını açıklamıştır. Yuşenko, 23 Ocak 2005 tarihinde yemin ederek Cumhurbaşkanlığı görevine başlamıştır. Yuşenko tarafından Başbakan olarak atanan Yulia Timoşenko Eylül 2005 tarihine kadar görevde kalmış, 22 Eylül 2005 tarihinde Başbakanlığa Yuri Yekhanurov getirilmiştir. 26 Mart 2006 tarihinde gerçekleştirilen parlamento seçimlerinin ardından Ağustos 2006’da kurulan koalisyon hükümetinde Viktor Yanukoviç Başbakanlık görevine getirilmiştir. Daha sonraki aylarda ülkede siyasi kriz ortaya çıkmış ve Devlet Başkanı V. Yuşenko 2 Nisan 2007 tarihinde parlamento feshetmiştir. 30 Eylül 2007 tarihinde yapılan erken genel seçimlerde yüzde 30 oranında oy alan Yuliya Timoşenko Bloğu lideri Yuliya Timoşenko hükümeti kurmakla görevlendirilmiştir. Timoşenko’nun SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu kabinesi 18 Aralık 2007 tarihinde, 450 üyeli parlamentoda 226 milletvekilinin oyunu alarak göreve başlamıştır. İlk turu 18 Ocak 2010 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Viktor Yanukoviç yüzde 35,3, Yuliya Timoşenko yüzde 25, Sergey Tigipko ise yüzde 13 oy oranına ulaşmıştır. Bütün adayların oyu yüzde 50’nin altında kaldığı için 7 Şubat 2010 tarihinde seçimlerin ikinci turu yapılmış ve en yüksek oyu alan iki aday olan Yanukoviç ve Timoşenko bu turda yarışmışlardır. Çoğunluk oyları alan V. Yanukoviç (yüzde 48,95) Devlet Başkanı seçilmiştir. K R 11 Mart 2010 tarihinde Parlamento yeni hükümete güvenoyu vermiş ve Nikolay Azarov Başbakanlık koltuğuna oturmuştur. Devlet Başkanlığı seçimlerinin ilk turunda beklentilerin çok üzerinde oy alan Sergey Tigipko ise Başbakan yardımcısı olarak kabineye girmiştir.56 U T A S 6. Türkiye ile İlişkiler Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra 24 Ağustos 1991’de Ukrayna Parlamentosu bağımsızlık kararı almış ve 1 Aralık 1991’de Ukrayna’nın bağımsızlığı halkın %90’ı tarafından teyit edilmiştir. 56) Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK), 2012 Ukrayna Ülke Bülteni, https://www.deik.org.tr/Contents/ FileAction/2593, 01.02.2016 . SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Türkiye ile Ukrayna arasında 3 Şubat 1992’de “Diplomatik İlişkilerin Tesisi Hakkında Protokol” imzalanmıştır. Türkiye Bölge istikrarı bakımından Ukrayna ile ilişkilerini önemsemekte ve her alanda ilerlemeye gayret etmektedir. Ukrayna’nın stratejik konumu, mevcut ekonomik-ticari imkânlarının yanı sıra Avrupa doğalgazının %40’ını karşılayan doğalgaz boru hattının Ukrayna’dan geçmesi Ukrayna’nın önemini artırmaktadır. K R Nisan 2004’te ortak işbirliğine yönelik kurumsal çerçeveyi belirleyen “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Ukrayna Bakanlar Kurulu Arasında Geliştirilmiş İşbirliği Ortak Eylem Planı” imzalanmıştır. Bu eylem planı, bölgede barış ve güvenliğin yanı sıra, ikili ilişkilerin ekonomik boyutunun güçlendirilmesini, Avrupa-Atlantik bütünleşmesi, bilim ve teknoloji, beşeri ilişkilerin geliştirilmesi, enerji, çevre ve denizcilik konularında işbirliğini hedeflemektedir. U T A S 2007’de dönemin Ukrayna Başbakanı Yanukoviç Türkiye’yi ziyaret etmiş ve bu ziyaret sırasında iki ülke arasında “Savunma Sanayi İşbirliği Anlaşması ve “Ukrayna’nın Karadeniz Uyum Harekâtı’na Katılımına İlişkin Protokol” imzalanmıştır. Karşılıklı ziyaretler ve KEİ Dışişleri Bakanları Toplantısı, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı Bakanlar Konseyi, AB ve Karadeniz Bölgesi Ülkeleri Dışişleri Bakanları Toplantısı gibi birçok uluslararası platform aracılığıyla her alanda olumlu ilişkiler devam etmiştir. Ukrayna 2004 yılında yaşanan Turuncu Devrim ve ardından gelen Batı yanlısı yönetimin beklentileri karşılayamaması nedeniyle bir siyasi kriz yaşamış, bu krizin etkileri 2009 yılında yaşanan küresel ekonomik kriz ile daha da derinleşmiştir. Tüm bunlar yönetim değişikliğine yönelik zeminin güçlenmesini sağlamıştır. İki ülke genel olarak Birleşmiş Milletler (BM), Avrupa Konseyi (AK) ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) gibi uluslararası örgütlerde birbirlerini desteklemektedir. Askeri ilişkiler ikili düzeyin yanı sıra, NATO-Ukrayna Komisyonu, BLACKSEAFOR ve Karadeniz Uyum Harekâtı çerçevesinde sürdürülmektedir. İki ülke arasında önem arz eden bir diğer konu ise Kırım Tatarları’dır. Ülkemizde Kırım Tatar asıllı çok sayıda vatandaş bulunmaktadır. Bu nedenle Kırım’a özel bir ilgi gösterilmektedir. Bu ikili ilişkilerimizde Ukrayna tarafından da kabul gören yöndür. Temel politikamız, Kırım Tatarlarının diğer Ukrayna vatandaşlarıyla birlikte, Ukrayna’nın bütünlüğü içinde ve Ukrayna’nın sadık vatandaşları olarak yaşamaları yönündedir. Kırım Tatarları ile ilişkilerimizin merkezi makamların bilgisi dâhilinde yürütülmesine özen gösterilmektedir.57 57) TC. Dışişleri Bakanlığı, www.mfa.gov.tr, 02.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu K R U T A S SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu U T A S K R BÖLÜM 3: Ekonomik Durum SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu BÖLÜM III EKONOMİK DURUM 1. Genel Bilgiler K R Zamanında Sovyetler Birliği’nin, Rusya’nın ardından ikinci büyük cumhuriyeti, tahıl ambarı ve ağır sanayi merkezi olan Ukrayna, 24 Ağustos 1991’de kazandığı bağımsızlığının ardından ne siyasi, ne ekonomik istikrarı bir türlü yakalayamadı. Bağımsızlığını kazandığı 1991 yılında, Ukrayna 50 milyonu aşkın nüfusu, 603 bin 700 kilometrekarelik verimli toprakları, büyük kömür ve demir yatakları, birçok fabrika ve işletmesiyle geleceği parlak bir ülke olarak görülüyordu. U T A S Eski Slav dilinde adı “sınır ülkesi” anlamına gelen, eskiden Rutenya da (Rus ülkesi anlamında) Ukrayna, tarihi boyunca Osmanlı, Lehistan ve Rusya arasında çekişmelere sahne oldu, bu devletlerin baskısı altında yaşadı. Lehistan ve Osmanlı’nın zayıflaması, 18’inci yüzyılın sonunda Lehistan’ın parçalanması sonucu Rusya, Ukrayna’nın büyük bölümüne sahip oldu. Birinci Dünya Savaşı’nda 1917 yılında Rus Çarlığı’nın yıkılması sonrası 1919 yılında Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. Bu cumhuriyet, 1922 yılında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ne katıldı. İkinci Dünya Savaşı Ukrayna için bir yıkım oldu. Alman ordularının 1941 yılında girdikleri Ukrayna’da, işgal döneminde 5,8 milyon Ukraynalı hayatını kaybetti. 8 Aralık 1991 tarihinde Rusya, Ukrayna ve Beyaz Rusya, Sovyetler Birliği’ni ortadan kaldırmaya karar verdiler. Üç devlet Bağımsız Devletler Topluluğu’nu ilan ettiler. 1990’lı yılları büyük ekonomik krizle geçiren Ukrayna, 2000’li yıllarda tam toparlanacakken, 2004 yılından bu yana Turuncu Devrim olarak da adlandırılan tam bir siyasi kaos yaşıyor. Ülke ekonomisi son 5 yıldır giderek kötüleşmektedir. 2008 yılında 180,1 milyar dolar olan cari fiyatlarla GSYİH, 2013 yılında 177,8 milyar dolara gerilemiştir. Genel devlet SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu brüt borç stoku 2008-2013 döneminde 37 milyar dolardan 73 milyar dolara, net borç stoku ise 33 milyar dolardan 69 milyar dolara çıkmıştır. Toplam yatırım miktarı 20082013 döneminde 50,3 milyar dolardan 26,9 milyar dolara, aynı dönemde, gayri safi ulusal tasarruf miktarı da 37,6 milyar dolardan 10,6 milyar dolara inmiştir. Ukrayna, nüfusta bakımından Avrupa’da Rusya, Almanya, Türkiye, İngiltere, Fransa ve İtalya’nın ardından 7’inci, yüzölçümü bakımından Rusya ve Türkiye’nin ardından 3’üncü büyük ülkedir. 1990’lık yıllarda 50 milyonun üzerinde olan nüfus, 2013 yılında 45,4 milyona, 2015 yılında ise 42,9 milyona kadar indi. Ukrayna nüfusu, İspanya’nın da altında kaldı ve Avrupa’da sekizinciliğe geriledi. Ukrayna nüfusunun % 77,8’inin Ukraynalı, % 17,3’ünün Rus’lardan oluştuğu tahmin edilmektedir. Azınlık olarak ülkede önemli sayıda Belarus, Moldovalı, Kırım Tatarı, Bulgar da yaşamaktadır. 58 K R U T A S Ukrayna’da 22 Şubat 2014’de, Rusya yanlısı Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç’in Meclis tarafından devrilmesi öncesinde ve sonrasında yaşanan siyasi karışıklık, Ukrayna’yı resme bölünmenin eşiğine getirmiştir. Rus yanlılarının bağımsızlık ilan ettiği 3 il 84 bin 600 kilometrekare büyüklüğünde, 10,2 milyon nüfuslu Ukrayna’nın doğusunda yer alan Harkov, Donetsk ve Lugansk illerinde de Ruslar bağımsızlık ilan etmişlerdir.59 Henüz diğer devletler tanımasa da Ukrayna’nın 1953 yılından bu yana bir parçası olan Kırım yarımadasında, Kırım Parlamentosu, 6 Mart 2014 tarihinde Rusya’ya katılma kararı aldı. Kırım, 16 Mart 2014 tarihinde düzenlenen Kırım Tatarları’nın boykot ettiği referandumda, oy kullananların yüzde 96,8 oyuyla bağımsızlığını ilan etti ve daha sonra Rusya’ya katılma kararı aldı. Rusya’nın bağımsızlığı tanıması ve Rusya’ya katılmasını kabul etmesi üzerine, Ukrayna topraklarından 27 bin kilometrekare büyüklüğünde bir alan koparılmış oldu. Ülke nüfusu da yaklaşık olarak 2,4 milyon kişi azalmıştır. 60 2. Genel Ekonomik Durumu Ukrayna, diğer eski Sovyet Bloğu ülkelerinde olduğu gibi ağır sanayiye dayalı ve teknolojik bakımdan yetersiz bir ekonomik miras devralmıştır. Ülke ekonomisinin yeniden yapılandırılmasında ve reformlarda gecikmeler olmuştur. Sektörlerde çeşitlenme aşamalı olarak gerçekleşmiş, Rusya ve Asya pazarlarındaki güçlü talebe bağlı olarak metaller ve kimyasallar sektörlerinde oluşan üretim artışları sayesinde 58) World Bank http://www.worldometers.info/world-population/population-by-country/, 02.02.2016 59) EBSO Ukrayna Ülke Raporu (2013), http://www.ebso.org.tr/tr/dosyalar/yayinlar/ulke-raporlari, 20.01.2016 60) EBSO Ukrayna Ülke Raporu (2013), http://www.ebso.org.tr/tr/dosyalar/yayinlar/ulke-raporlari, 20.01.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu ekonomide düzelme 2000’li yıllarla beraber başlamıştır. Ekonomisi çelik gibi emtia fiyatlarına ve dış finansmana bağımlı olan Ukrayna ekonomisi küresel ekonomik ve mali krizden en çok etkilenen ülkelerden olmuştur. Krizin etkileri siyasi istikrarsızlık ve krize yönelik tedbirlerin yetersiz kalması nedeni ile öngörülenden daha şiddetli olmuştur. Resmi verilere göre GSYİH, 2010 yılında bir önceki yıla göre %35 oranında gerilemiş,61 2014 yılında 132 milyar $ olmuştur.62 Ukrayna GSYİH’nın yıllar içinde değişimi grafikte verilmiştir. K R Grafik 8: GSYİH’nın Yıllara Göre Değişimi (US$) U T A S Ayrıca özel tüketim harcamaları da ülkede reel ücretlerin düşüşü, işsizliğin artması, kredi hacminin daralması ve ülkenin para birimi olan Grivna’nın değer kaybetmesi sonucunda daralmaktadır. Özelleştirme ve yabancı sermaye diğer eski komünist ülkelere göre yavaş gelişmiştir. 1990’larda üretimdeki düşüşler ve neticesinde yaşanan ekonomik küçülme ve beraberindeki hiper enflasyon süreci, nüfusun büyük bölümünün yaşam standardını düşürmüştür. Yoksulluk yaygın olmakla birlikte başta Kiev ve diğer büyük kentlerde yaşayan nüfusun küçük bir bölümü refah artışı sağlamış, “yeni zengin” bir kesim oluşmuştur. Söz konusu kesim ve fakirler arasındaki gelir farkı giderek açılmaktadır.63 Ukrayna geniş ve verimli toprakları, zengin maden ve kömür kaynakları, SSCB’den miras kalan güçlü sanayisi, akademik ve araştırma kadroları, iyi eğitilmiş işgücü ile oldukça yüksek bir ekonomik potansiyele sahiptir. Fakat devlet kontrolünde olan bu sektörler büyük değişimler ve ihracat pazarlarının çökmesiyle ekonomi gerilemiştir. 61) World Bank http://www.worldometers.info/world-population/population-by-country/, 02.02.2016 62) Trading Economics, http://www.tradingeconomics.com/ukraine/indicators, 02.02.2016 63) EBSO Ukrayna Ülke Raporu (2013), http://www.ebso.org.tr/tr/dosyalar/yayinlar/ulke-raporlari, 20.01.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu 2001 yılından 2002 yılına GSMH sabit fiyatlarla % 4,1 oranında artmıştır. 2003 yılında Ukrayna ekonomisi, dış pazarlardaki olumlu gelişmeler, halkın reel gelirindeki artış ve yatırım ortamının iyileşme süreci dolayısıyla beklenenin üzerinde bir performans sergilemiş ve GSMH büyümesi % 8,5 olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılında Ukrayna ekonomisi iç talebin artması ile genel olarak dünya ekonomilerinde yaşanan iyileşme nedeniyle yüksek performansını artırarak devam ettirmiş ve % 12 ile tarihinin en yüksek büyüme oranına ulaşmıştır. Küresel ekonomik kriz ve iç siyasi karışıklıklar nedeniyle Ukrayna 2009 yılında % -15 küçülme oranı ile dip yapmıştır.64 Ancak takip eden yıllarda kendini toparlayarak yeniden % 5 seviyesinin üzerine ulaşmıştır. GSYİH’daki artış hızı grafikte verilmiştir. K R U T A S Grafik 9: GSYHİ Artış Hızı (%) Rusya’yla yaşanan doğalgaz krizi nedeniyle ekonomik anlamda sorunlar yaşayan Ukrayna’da, Yanukoviç hükümetinin Rusya ile bu konuda anlaşması ve devlet kontrolündeki gaz şirketi Naftogaz’ın Rusya’dan yapılan doğalgaz ithalatında ödeme sıkıntılarını atlatmış olması bu konuda endişeleri gidermiştir. Krizle eşzamanlı olarak dış ticaret hacminde çok büyük daralma gerçekleşmiştir. Krizin etkileri siyasi istikrarsızlık ve krize yönelik tedbirlerin yetersiz kalması nedeni ile öngörülenden daha şiddetli olmuştur. Küresel krizin etkisiyle 2008 yılında büyüme oranında ciddi düşüş yaşamış, 2009 yılında ise % -15 oranında bir küçülme yaşamıştır. 2011 yılında büyüme oranı %5,2 olarak gerçekleştirilmiştir. 2012 yılına gelindiğinde ise; sanayi 64) EBSO Ukrayna Ülke Raporu (2013), http://www.ebso.org.tr/tr/dosyalar/yayinlar/ulke-raporlari, 20.01.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu üretimindeki düşüşün de etkisiyle büyüme oranı % 0,2’ye65, 2014 yılında ise % -6,8’e düşmüştür. 2011 yılında % 5,2 oranında bir büyümeye ulaşmışken bu oran 2014 yılında %-6,866, 2015 yılında ise %-7,2 olmuştur.67 Dışsal göstergelerin ılımlı seyrine rağmen EIU öngörülerine göre Ukrayna’nın %1,8 oranında büyümesi beklenmektedir. Ülkenin 2014-17 döneminde de yıllık olarak %3 -5 dolayında bir büyüme yaşayacağı öngörülmektedir. Ukrayna’nın büyüme oranın yıllara göre değişimi grafikte gösterilmiştir. K R Grafik 10: Büyüme Oranı (%) U T A S a) GSYİH’nın Bölgelere ve Sektörlere Dağılım 2013 yılından itibaren BDT ülkeleri ve Çin olmak üzere dış talep oranlarında artış beklenmektedir. En önemli ticari ortaklardan AB’deki büyümenin de bu dönemde durağan olmaya devam etmesi ve çelik fiyatlarındaki düşüşün de sürmesi öngörülmektedir. Ukrayna Haziran 2014’te göreve başlayan cumhurbaşkanı Petro Poroşenko aynı ay içinde Avrupa Birliği ile ortaklık ve serbest ticaret anlaşması imzalamıştır. Böylelikle yakın bir gelecekte Ukrayna’nın ekonomik olarak Rusya’dan uzaklaşıp AB ekonomisine entegre olacağı değerlendirmesi yapılmaktadır. Bu olumlu gelişmelere bağlı olarak GSYİH’da artış beklenmektedir. Ukrayna GSYİH’na bölgelerin ve şehirlerin katkıları grafikte verilmiştir. 65) CIA World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/up.html, e.t.:28.01.2016 66) The World Bank, http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG, 30.01.2016 67) Trading Economics, http://www.tradingeconomics.com/ukraine/indicators, 02.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Tablo 10: Ukrayna GSYİH’da Bölgelerin Payları K R U T A S Ukrayna’nın temel sanayi dalları demir-çelik, enerji, savunma, makine imalat, kimya ve hafif sanayidir. Ukrayna, eski Sovyet devletleri içinde en sanayileşmiş olanlarındandı. Ülkenin özellikle doğu ve güney bölgeleri, ağır sanayinin yoğunlaştığı yerlerdir. Ukrayna ekonomisinin belkemiğini oluşturan metalürji ve kimya sektörünün dışında, uçak ve diğer motorlu taşıt üretimi gelişmiştir. Avrupa piyasalarında son yıllardaki durgunluk, Ukrayna metalürji sektörünü son derece olumsuz etkilemiştir. Ukrayna’nın tarım alanında üretim potansiyeli çok yüksektir. Topraklarının yaklaşık %70’i ekilebilir arazidir. Avrupa’nın tahıl ambarı olarak bilinen Ukrayna’da özellikle buğday, ayçiçeği, şeker pancarı ve sebze üretimi yapılmaktadır. Tarımın büyük ölçüde özel işletmelerce yapılmasına karşılık, toprakların mülkiyeti devlete aittir. Ukrayna’da savunma sanayi oldukça gelişmiştir ve nüfusun 1/5’i bu sektörde istihdam edilmektedir.68 2011 yılında 68) CIA World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/up.html, e.t.:28.01.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu GSYİH’nın sektörel dağılımına bakıldığında hizmet sektörü %57 ile birinci sırada sanayi sektörü ise %33,6 oranı ile ikinci sırada gelmektedir. 2012 yılında hizmet sektörünün oranı % 68,4, sanayi sektörünün oranı ise % 26 olarak gerçekleşmiştir.69 GSYİH’nın sektörel dağılımı grafiklerde verilmiştir. Grafik 11:Ukrayna GSYİH’nın Sektörel Dağılımı K R Tarım 11,8 % U T A S Hizmetler 63 % b) Kişi Başı Milli Gelir Sanayi 25,5 % 2005 yılından itibaren ekonomideki büyümeye paralel kişi başı milli gelirde istikrarlı bir artış gözlemlense de krizin etkisiyle 2006 yılı verilerine geri dönüş olmuştur. Ukrayna 2012 yılında 7,616 USD’lik kişi başı milli gelir ile tüketim açısından 3. grup ülkeler arasında yer almıştır.kişi başına düşen milli gelir 2014 yılına gelindiğinde 3000 doların biraz üzerine gerilemiştir.70 Ukrayna’nın kişi başına düşen milli gelirinin yıllara göre değişimi ve satın alma paritesine göre ülkelerle karşılaştırılması grafiklerde verilmiştir. Grafik 12: Kişi Başına Düşen Milli Gelir 2006-2014 69) a.g.e 70) a.g.e SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 13: Satın Alma Paritesine Göre Kişi Başına Düşen Milli Gelir - 2012 (US$) K R U T A S c) Enflasyon Küresel krizin etkisiyle 2008 yılında patlama yapan enflasyon oranı 2009 yılından itibaren düşmeye başlamıştır. 2011 yılında % 9,3 olan enflasyon oranı, 2012 yılında % 6 civarında olmuştur. 71 2015 yılı enflasyonu % 43,3 olarak gerçekleşmiştir.72 Enflasyon oranın yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir. Grafik 14: Enflasyon Oranın Yıllara Göre Değişimi 71)netrnational Monetary Fund. https://www.imf.org/external/country/ukr/, 02.02.2016. 72)Trading Economics, http://www.tradingeconomics.com/ukraine/indicators, 02.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu d) Para Biriminin Gücü 2005-2008 yılları arasında sabit bir seyir izleyen döviz kuru küresel kriz sebebiyle hükümetin yaptığı müdahalelere rağmen 7.80 seviyesine kadar çıkış göstermiştir.73 USD’nin Grivna karşısındaki gücünün yıllara göre değişimi grafikte gösterilmiştir. K R Grafik 15: USD’nin Grivna Karşısındaki Gücü U T A S e) Dış Ticaret Politikası Ukrayna, 16 Mayıs 2008 tarihinde Dünya Ticaret Örgütü’ne (DTÖ) üye olmuştur. Ukrayna’nın AB ile imzaladığı Ortaklık Anlaşması çerçevesinde AB ile Serbest Ticaret Anlaşması imzalanmasına yönelik görüşmeler devam etmektedir. Mevzuat değişiklikleri, bazı lisans zorlukları, ürün kotaları, gümrük vergilerinin yüksekliği ve ithalatta alınan KDV Ukrayna’ya yapılan ihracatı olumsuz etkilemektedir. Bununla birlikte 2005 yılında yürürlüğe giren “Gümrük Tarifesinde Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun’a göre Ukrayna’da üretilmeyen bazı tekstil ürünleri, ayakkabı, gıda, bazı ev aletleri, televizyon ekranları ile cep telefonlarının gümrük vergilerinde %50-100’ü aşan oranlarda indirim gerçekleştirilmiştir. 2008 yılında DTÖ üyeliği sonrasında Ukrayna’nın tarım ürünlerindeki ortalama gümrük vergisi oranı %13,8’den %11,16’ya düşmüştür. Aynı oran sanayi ürünlerinde ortalama %4,4’ten %4,85’e çekilmiştir. Petrol ürünlerinde ithal vergisi oranları geçmişte yüksek iken, 2005 yılında yaşanan yakıt darboğazı sonucunda benzin ve dizel yakıt türlerindeki vergiler kaldırılmıştır.74 73) Inetrnational Monetary Fund. https://www.imf.org/external/country/ukr/, 02.02.2016. 74) Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, http://www.oka.org.tr/Documents/Ukrayna_Ulke_Raporu.pdf, 01.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu 2009 yılına kadar istikrarlı bir şekilde artan Ukrayna’nın dış ticareti, küresel kriz nedeniyle 2009 yılında büyük daralma yaşamıştır. 2009 yılında bir önceki yıla göre ülkenin ihracatı % 41, ithalatı % 47 oranında küçülmüştür. Tahminlere göre Ukrayna’nın ancak 2015 yılında 2008 yılı rakamlarına ulaşacağı beklenmektedir. Ukrayna dış ticaret rakamlarını oluşturan veriler incelendiğinde 2009 yılında 40 milyar dolara yaklaşan ihracat rakamları 2010 yılında 51 milyar doları aşarken ithalatında 2009’daki 45 milyar dolar değeri 2010 yılında 60 milyar doları geçmiştir. K R f) Dış Ticaret İşlemleri 2012 yılı itibariyle Ukrayna’nın toplam dış ticaret hacminin 153,3 milyar dolara ulaştığı görülmektedir. Buna göre Ukrayna’nın ihracatı 2012 yılında 68,7 milyar dolar, 2013 yılında 59,19 milyar dolar, 2014 yılında ise 50,77 milyar dolara gerilemiştir. İthalatı ise 2012 yılında 84,6 milyar dolar, 2013 yılında 81,16 milyar dolar, 2014 yılında ise 58,2 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.75 Ukrayna dış ticaret açığı veren bir ülkedir. Ukrayna’nın dış ticaret dengesini Rusya ve eski Sovyet Cumhuriyetleri’nden ithal ettiği yakıt ve enerji kaynakları belirlemektedir.76 Ukrayna’nın 2011 yılı dış ticaret dengesi tabloda verilmiştir. U T A S Tablo 11: Dış Ticaret Göstergeleri (Milyon USD) : Yıllar 2006 2007 2008 2009 2010 2011* 2012* İhracat 38,4 49,3 67,0 39,7 51,4 73,9 77,1 İthalat 45,0 60,6 85,4 45,4 60,7 59,9 60,5 Hacim 93,4 109,9 152,4 86,1 112,1 133,8 137,6 Denge - 6,6 - 11,3 - 17,6 - 5,7 - 9,3 -14,0 -16,6 * Tahmini 2009 yılına kadar istikrarlı bir şekilde artan Ukrayna’nın dış ticareti, küresel kriz nedeniyle 2009 yılında büyük daralma yaşamıştır. 2009 yılında bir önceki yıla göre ülkenin ihracatı %41, ithalatı %47 oranında küçülmüştür. Tahminlere göre Ukrayna’nın ancak 2015 yılında 2008 yılı rakamlarına ulaşacağı beklenmektedir.77 75) CIA World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/up.html, e.t.:28.01.2016 76) Trading Economics, http://www.tradingeconomics.com/ukraine/indicators, 02.02.2016 77) Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı Ukrayna Ülke Raporu. http://www.oka.org.tr/Documents/Ukrayna_ Ulke_Raporu.pdf, 01.02.2106 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Ukrayna BDT ülkeleri dışındaki ticaretinde dış ticaret fazlası vermektedir. Ülkenin başlıca ihracat kaynağı demir ve çeliktir. Bu nedenle ülke ihracatı çelik fiyatlarındaki değişimlere bağlı olarak etkilenmektedir. Ukrayna’nın başlıca ihraç ürünleri; demir-çelik ve bunlardan mamul eşya, kömür, metal cevherleri, kimyasal maddeler, gübre ve gübre hammaddeleri, şeker, ayçiçeği ve ham ayçiçeği yağı, et ve demir dışı metaller. 78 Başlıca ithalat ürünleri ise; petrol, petrol türevleri ve doğalgaz, elektrikli olmayan makine ve cihazlar, motorlu kara taşıtları, tarım makineleri ve cihazlar, ses ve görüntü cihazları, ev ve mutfak eşyası gibi elektrikli dayanıklı tüketim mallarıdır. K R Ukrayna’nın dış ticareti ülke grupları çerçevesinde incelendiğinde, ithalatında en fazla payın % 43 ile BDT ülkelerine ait olduğu görülmektedir. BDT ülkelerini sırasıyla % 37 ile Avrupa, %14 ile Asya ve %3 ile Amerika izlemektedir. Ukrayna’nın en fazla ithalat yaptığı ülkelere bakıldığında ise; aynı ihracat gibi ilk sırayı 27,4 milyon dolar ile Rusya Federasyonu’nun aldığı onu 7,9 milyon dolar ile Çin’in takip ettiği ve Almanya’nın 6,8 milyon dolar ile üçüncü sırada yer aldığı görülmektedir. Türkiye ise; Ukrayna’nın en fazla ithalat yaptığı 7.ülkedir. Bu sıralama ülkemizin Ukrayna’nın en önemli tedarikçileri arasında olduğunun en açık göstergesidir. 79 U T A S Tablo 12: Ukrayna İthalatında Başlıca Ülkeler (1.000 $) ÜLKE İSMİ 2012 2011 RUSYA FEDERASYONU ÇİN HALK CUMHURİYETİ ALMANYA BEYAZ RUSYA POLONYA ABD İTALYA TÜRKİYE FRANSA 27.418.296 7.899.639 6.807.143 5.068.567 3.567.096 2.905.214 2.234.550 1.829.206 1.664.414 29.132.019 6.267.973 6.865.659 4.211.751 3.183.347 2.591.169 2.005.760 1.729.760 1.501.459 2010 22.198.006 4.700.394 4.603.082 2.567.589 2.788.810 1.766.758 1.390.272 1.260.423 1.106.658 Ukrayna’nın ihracat yaptığı başlıca ülkeler; Rusya Federasyonu, Türkiye, Mısır, İsviçre ve Virgin Adalarıdır. İhracatın yaklaşık % 25’ini Rusya Federasyonu’na gerçekleştiren Ukrayna adı geçen ülkeye, 2012 yılında 17,4 milyon dolar ihracat gerçekleştirmiştir. Ülke grupları çerçevesinde ihracatta ise, ilk sırayı % 33 ile yine BDT ülkeleri almakta, bunu sırasıyla %31 ile Avrupa, % 21 ile Asya ve % 6 ile Amerika izlemektedir. Ukrayna’nın 2006 yılındaki ihracatı 38,4 milyon Dolar’dan 2012 yılında 68,7 milyon dolara yükselmiştir. İthalatı ise; 2009 yılı krizi dışında son 7 yılda sürekli artarak 2006 yılında 45 milyon 78) Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı Ukrayna Ülke Raporu. http://www.oka.org.tr/Documents/Ukrayna_ Ulke_Raporu.pdf, 01.02.2106. 79) EBSO Ukrayna Ülke Raporu (2013), http://www.ebso.org.tr/tr/dosyalar/yayinlar/ulke-raporlari, 20.01.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu dolar iken, 2012 yılında 84,6 milyon Dolar’a kadar yükselmiştir. Ukrayna’nın İhraç Ettiği Başlıca Ürünler arasında; ilk 3 sırayı İşlenmiş veya Yarı İşlenmiş Demir Çelik, Ayçiçeği, Aspir, Pamuk, Tohumu Yağları ve Mısır yer almaktadır. Ukrayna’nın dış ticaretine ülkeler bazında bakıldığında, Rusya Federasyonu’nun diğer ülkelere göre oldukça önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. Bu durumun nedeni, önemli bir doğal gaz ve petrol ithalatçısı olması, bu ithalatın da önemli bir kısmının Rusya’dan yapılmasıdır. 2009 yılında Rusya’dan yapılan 13,2 milyar dolarlık ithalatın 7 milyar dolarlık kısmını ham petrol ve doğal gaz ithalatı oluşturmaktadır. Bu değerlere 2012 yılı için bakıldığında Rusya’dan yapılan ithalat 27 milyar doları bulurken ham petrol ve doğal gaz ithalatı 17 milyar dolara yaklaşmıştır.80 U T A S K R Tablo 13: Ukrayna’nın Dış Ticaretinde Başlıca Ülkeler (1,000 Dolar)81 ÜLKE İSMİ 2012 2011 2010 RUSYA FEDERASYONU 17.631.749 19.820.025 TÜRKİYE 4.394.199 4.812.060 MISIR 2.898.299 1.335.651 POLONYA 2.576.195 2.794.085 İTALYA 2.480.017 3.039.541 2.412.348 KAZAKİSTAN 2.459.251 1.858.252 1.300.505 HİNDİSTAN 2.290.932 2.265.303 1.426.117 BEYAZ RUSYA 2.251.118 1.922.514 1.899.198 13.431.881 3.832.744 1.327.994 1.787.225 g) Çalışma ve İş Gücü 2015 yılı itibariyle Ukrayna’nın nüfusu 42,9 milyondur. Nüfusun %73’ü Ukraynalı, %22’si Rus, %5’i ise Beyaz Ruslardan oluşmaktadır.82 Ukrayna en fazla işgücüne sahip ülkelerden birdir.83 Ukrayna işgücü sayısının diğer ülkelerle karşılaştırılması grafikte verilmiştir. 80) EBSO Ukrayna Ülke Raporu (2013), http://www.ebso.org.tr/tr/dosyalar/yayinlar/ulke-raporlari, 20.01.2016. 81) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. 82) World Bank http://www.worldometers.info/world-population/population-by-country/, 02.02.2016 83) CIA World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/up.html, e.t.:28.01.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 16: İşgücü Sayısı (Milyon –Kişi) K R U T A S Ukrayna, 11,100 USD’lık çalışan başına düşen GSYİH ile orta alt grup içerisinde yer alan bir ülkedir. Satın alma paritesine göre çalışan başına düşen GSYİH miktarı kişi başına milli gelirin neredeyse iki katına karşılık gelmektedir. Seçilmiş ülkelerde çalışan başına düşen GSYİH grafikte verilmiştir. Grafik 17: Satın alma Paritesine Göre Çalışan başına düşen GSYİH (bin USD) Ukrayna’da krizin de etkisi ile 2010 yılı sonu itibariyle işsizlik % 8,1 olan işsizlik seviyesi 2011 yılında % 7,9, 2012 yılında % 7,5, 2013 2013 yılında %7,2, 2014 yılında 9,3 olarak gerçekleşmiştir. 2015 yılında işsizlik oranı %9,4 olarak açıklanmıştır. 2015 verilerine göre Ukrayna’da işsiz sayısı 491 bin kişidir.84 Resmi verilere göre, Ukrayna dünyada işsizliğin en fazla olduğu 107’nci ülkedir.85 Ukrayna’da işsizlik oranının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir. 84) Trading Economics, http://www.tradingeconomics.com/ukraine/indicators, 02.02.2016 85) CIA World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/up.html, e.t.:28.01.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 18: İşsizlik Oranının Yıllara Göre Değişimi (%) K R U T A S 2000 yılında büyük gelişmeler kaydeden Ukrayna ekonomisinde, halkın fakirlik problemi önemli bir sorun olarak yerini korumaktadır. Ülke genelinde yoksulluk sınırının altındaki nüfus 2010 yılı itibariyle %24,1’dir. 2014 yılı itibariyle ülke genelinde işgücü sayısının 19,92 Milyon olduğu tahmin edilmektedir. İyi eğitimli ve kaliteli iş gücü ülkenin değişen yapısı çerçevesinde gerekli işgücüne cevap verememektedir. İşsizliğin özellikle genç nüfus içerisinde daha yüksek olduğu gözlemlenmektedir.86 Batı Avrupa ülkeleri “işe gelmeme” sorunundan yakınırken, ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü) raporlarına göre Doğu Avrupa ülkelerinde “ hasta olanın dahi işe gelmesi” durumu yaşanmaktadır. Çalışanlar işimi kaybederim korkusuyla hasta dahi olsalar işlerini aksatmıyordu. Üstelik bu çaba devletin verdiği aylık 15-20 dolarlık düşük maaş için değil, başvurulardan alınacak “bahşiş veya rüşvet” uğrunaydı. Bu facia sadece Moldovya, Kırgızistan, Ermenistan gibi yoksul ülkelerde değil, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Polonya, Litvanya, Ukrayna gibi görece daha iyi ve Avrupa’ya yakın ülkelerde de yaşanmaktaydı.87 Ukrayna’da işsiz nüfusun sayısındaki değişim grafikte verilmiştir. 86) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. 87) Kılıç, B. (2003) Kapitalistleşen AVRUPA Bölgesi Eski Sosyalist Ülkelerinin Sağlık Düzeyi Göstergeleri. TOPLUM Ve Hekim. Mayıs-Haziran 2003. Cilt 18. Sayı 3, ss: 217-231 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 19: İşsiz Nüfusun Yıllara Göre Değişimi K R U T A S Ukrayna’da işgücünün sektörel dağılımında bakıldığında 2011 yılı itibariyle ülkede çalışanların %65,7’sinin hizmet sektöründe, % 18,5’nin ise sanayi sektöründe çalıştığı görülmektedir. Tarım sektöründe çalışanların oranı ise %15,8’dir. Ukrayna işgücünün sektörel dağılımı grafikte verilmiştir. Grafik 20: İşgücünün Sektörel Dağılımı, 2011 h) Ortalama Ücret ve Haftalık Azami Çalışma Süresi 2010 yılı itibariyle Ukrayna’da ortalama ücret 2.246 Grivnya’dır (yaklaşık 283 ABD Doları). 2010 yılında ülkedeki reel ücret artışı bir önceki yıla %19,4 seviyesinde gerçekleşmiştir.88 Satın alma gücü paritesine göre 12 aylık bir çalışanın aylık ücreti 5,230 88) CIA World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/up.html, e.t.:28.01.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu USD seviyesindedir. Ülkede 2014 yılı verilerine göre 15.801 çalışan bulunmaktadır. İşgücüne katılım oranı 2014 yılı verilerine göre % 62,5’tir.89 Ukrayna’da yıllık bazda brüt asgari ücretin bazı ülkelerle karşılaştırılması grafikte verilmiştir. Grafik 21: Yıllık Brüt Asgari Ücret (Satın alma paritesine göre $) K R U T A S Ukrayna’da haftalık azami çalışma süresi birçok ülkede olduğu gibi 40 saattir. Ukrayna’da haftalık azami çalışma süresinin bazı ülkelerle karşılaştırılması grafikte verilmiştir. Grafik 22: Haftalık Azami çalışma Süresi (saat) 89) Trading Economics, http://www.tradingeconomics.com/ukraine/indicators, 02.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu i) Sosyo Ekonomik Gruplar Resmi verilere göre Ukrayna ekonomisinde 1988’den bu yana en zengin olarak adlandırılan %20’lik grup, toplam gelirden aldığı payını %33’den %37’e çıkarmıştır. 2004 ve 2007 arasında gelir dağılımında önemli bir değişiklik olmadığı gözlemlenmektedir.90 Sosyo-ekonomik grupların toplam gelirden aldıkları pay grafikte gösterilmiştir. K R Grafik 23: Sosyo-ekonomik Grupların Toplam Gelirden Aldıkları Pay U T A S j) Harcanabilir Gelir 2004-2008 arasında kişi başı harcanabilir gelirde 2,400 USD seviyeleri görülmesine karşın, küresel krizin de etkisiyle harcanabilir gelirde düşüş sürmektedir.91 Kişi başı harcanabilir gelirin yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir. 90) The World Bank http://www.worldometers.info/world-population/population-by-country/, 02.02.2016 http://countrymeters.info/en/Ukraine, 01.02.2016 91) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 24: Satın Alma Paritesine Göre Kişi başı Harcanabilir Gelir ($) K R U T A S 2009 istatistiklerine göre, tüketiciler harcanabilir gelirlerinin %53’ünü gıdaya ayırırken, sağlık sektörü harcamaları sadece % 2’nin altında kalmaktadır.92 Kişi başı harcanabilir gelirin dağılımı grafikte gösterilmiştir. Grafik 25: Kişi başına Harcanabilir Gelirin Dağılımı Kiev, Dinipropetrovsk, Donetsk ve Odessa’da perakende harcama hacminin % 66’si yaratılmaktadır.93 Bu şehir ve bölgelerde yaşayan kişilerin yaptığı sağlık harcamalarının da diğer bölgelerden daha yüksek olduğu tahmin edilmektedir. Dolayısıyla bu bölgeler sağlık hizmetleri açısında da cazibe merkezi oluşturmaktadır. 92) a.g.e. 93) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 26: Şehirlerin Harcama Hacimleri K R U T A S k) Yabancı Sermaye Doğrudan yabancı sermaye çekilmesi konusu Ukrayna’nın öncelikli politikaları arasında olmasına rağmen, ülkenin yüzölçümü ve nüfusu göz önüne alındığında bugüne kadar gerçekleşen toplam yabancı yatırımın düşük seviyelerde kaldığı ve gerçek potansiyeli yansıtmadığı görülmektedir. SSCB’nin yıkılmasından sonraki 10 yılda Ukrayna, Orta ve Doğu Avrupa’ya giren yabancı yatırımın sadece yüzde 3’ünü çekebilmiştir. Ukrayna’da yabancı yatırım istatistikleri 1994 yılından itibaren takip edilmektedir. O dönemde Orta Avrupa’da ortalama olarak bir ülkeye giren yabancı yatırım o ülkenin GSYİH’sinin yüzde 4’ü civarındayken, Ukrayna’da bu oran yüzde 1,5 – 2 civarında seyretmiştir. Ukrayna’ya doğrudan yabancı yatırım girişi, 2002 yılında % 34,7, 2003 yılında % 29,4, 2004 yılında ise % 22,9 oranında artmış ve toplam yabancı yatırım stoku 6,8 milyar dolar seviyesine yükselmiştir. Toplam stok ilerleyen yıllarda da artmaya devam etmiş ve 2006 yılında 16,9 milyar dolara, 2007 yılında 21,6 milyar dolara, 2008 yılında ise 29,5 milyar dolara ulaşmıştır. Sonraki yıllarda da yabancı yatırım hacmindeki artış sürmüş ve 2009 yılında 35,6 milyar dolar olan SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu yabancı yatırım stoku 2010 yılında 40 milyar dolar olarak istatistiklere geçmiştir. 2011 yılının başında 44,8 milyar dolar olan bu rakam 01 Ocak 2012 tarihi için 49,4 milyar dolar olarak açıklanmıştır. Ukrayna’nın yabancı yatırım hacminin yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir. Grafik 27: Yabancı yatırım Miktarı (Milyar USD) K R U T A S Yabancı yatırımcılar arasında ilk sırası 12.645 Milyar dolarla Güney Kıbrıs Rum Yönetimi almaktadır. Güney Kıbrıs Rum Yönetimi menşeli bu yatırımların aslında off-shore hesaplar yoluyla yapıldığı da bilinen bir gerçektir. Ukrayna ekonomisindeki diğer önemli yabancı yatırımcı ülkeler sırasıyla Almanya (7,3 milyar), Hollanda (4,8 milyar), Avusturya (3, milyar), İngiltere (2,5 milyar) ve Rusya (3,5 miyar) olup, özelikle Rusya ekonominin stratejik sektörlerinde söz sahibi olma amacı gütmektedir.94 Ukrayna’da ekonomik ve ticari faaliyette bulunan yabancı yatırımcılar, Ukrayna kanunlarında ve Ukrayna’nın uluslararası anlaşmalarında aksi belirtilmedikçe, Ukraynalı kişilerin sahip olduğu hak ve sorumluluklara sahiptir. Ukrayna’da yabancı sermaye yatırımları millileştirmeye tabi değildir. Yabancı sermayeli şirket, Ukrayna mevzuatınca getirilen sınırlamalar dışına çıkmamak koşuluyla, şirket statüsünde belirtilen amaçlara uygun olarak tüm faaliyetlerde bulunabilir.95 Ukrayna’daki yabancı sermaye yatırımların sektörel dağılımında en büyük pay 530 milyon dolar ile gıda sanayi ve 457 milyon dolar ile dahili ticaret gelmektedir.96 94) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. 95) Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK), 2012 Ukrayna Ülke Bülteni, https://www.deik.org.tr/Contents/ FileAction/2593, 01.02.2016 . 96) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Ukrayna kanunları uyarınca kurulan ve kuruluş sermayesinde yabancı yatırım payı en az % 10 olan hukuki şekillerdeki şirket ve yabancı yatırımlar “yabancı sermaye yatıırmı” olarak sayılmaktadır. Yabancı yatırımcılar, aksi belirtilmedikçe Ukraynalı kişilerin sahip olduğu hak ve sorumluluklara sahiptir. 3. Türkiye İle Ticaret K R 2012 yılında Türkiye-Ukrayna arasındaki dış ticaret hacmi 6,2 milyar dolar olarak gerçekleşerek bir önceki yılda ulaşılan 6,5 milyar doların gerisinde kalmıştır. Bu dönemde Türkiye’nin Ukrayna’ya ihracatı bir önceki yıla artış göstererek 1,83 milyar dolar olmuş ithalat ise bu dönemde düşüş göstererek 4,3 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 2012 yılında Türkiye’nin verdiği dış ticaret açığı ise önceki yıla göre %16’lık bir düşüş göstererek 2,5 milyar dolar olmuştur. U T A S 2011 yılında ise Türkiye-Ukrayna arasındaki ticaret hacmi 6,5 milyar dolar seviyesini aşarken ithalat bu dönemde 4,8 milyar dolar, ihracat 1,7 milyar dolar olmuştur. İthalatın ihracatı karşılama oranı %35 seviyelerindedir. 2008 yılında 8,2 milyar dolar düzeyine ulaşan Türkiye-Ukrayna ticaret hacmi, 2011 yılında dünya genelinde yaşanan mali krizin etkisi ile 2009 yılında bir önceki yılın aynı dönemine göre yarı yarıya düşmüş ve 4,1 milyar dolar olmuştur. 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından bağımsızlığını ilan eden Ukrayna’yı ilk tanıyan ülkeler arasında yer alan Türkiye, ekonomik açıdan bu ülkeye verdiği önemi ve önceliği bağımsızlıktan itibaren yoğun şekilde devam eden özel sektör temaslarıyla açıkça göstermiştir. Ukrayna ile olan ticaretimizde, dış ticaret dengesi sürekli ülkemiz aleyhinde gerçekleşmektedir. Bunun temel nedeni ülkemizin Ukrayna’dan ağırlıklı olarak hammadde ithal etmesidir. 2000 yılında ihracatımızda 21’inci sırada yer alan Ukrayna, 2007 yılında 17’inci sıraya yerleşmesine rağmen. 2009 yılında ise tekrar 26ıncı sıraya gerilemiş, 2011 yılında 20’inci sıraya yükselmiştir. İthalatımızda ise 2000 yılında 16’ıncı sırada iken 2007 yılında 10, 2009 yılında ise aynı konumu korumayı başarmış, SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu 2011 yılında 12’inci sıraya gerilemiştir.97 Türkiye Ukrayna dış ticaretine ilişkin veriler tabloda gösterilmiştir. Tablo 14: Türkiye – Ukrayna Arasındaki Karşılıklı Ticaret Verileri (1.000 $)98 Yıl İhracat İhracat Değişim İthalat İthalat Değişim Hacim Denge 2009 1.033.449 -52,80% 3.156.659 -48,30% 4.190.108 -2.123.211 2010 1.260.423 22,00% 3.832.744 21,40% 5.093.167 -2.572.321 2011 1.729.760 37,20% 4.812.060 25,60% 6.541.820 -3.082.300 2012 1.829.195 5,70% 4.394.200 -8,70% 6.223.395 -2.565.005 2013 1.997.723 9,20% 4.092.303 -6,90% 6.090.026 -2.094.580 U T A S K R Ukrayna başlangıçta Türkiye’den ağırlıklı olarak motorlu kara taşıtları ve diğer taşıtları alırken daha sonra plastik ve plastikten eşyalar, kazan makine ve cihazlar, demir çelik eşya almaya başlamıştır. Türkiye ise Ukrayna’dan demir çelik olmak üzere mineral yakıtlar ve yağları, gübreler, ağaç ve ağaç mamülleri ithal etmektedir. Ukrayna’nın Türkiye’den İthal Ettiği ürünler ve Türkiye’ye ihraç ettiği ürünler garfikte verilmiştir. Grafik 28: Ukrayna’nın Türkiye’den İthal Ettiği ürünler ve İhraç Ettiği Ürünler 97) Türkiye İstatistik Kurumu (2013). Dış Ticaret İstatistikleri-2013. Türkiye İstatistik Kurumu, Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası. 98) a.g.e. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Türkiye ile Ukrayna Arasında İmzalanan Yürürlükteki Anlaşma ve Protokoller Antlaşmanın Adı Ticari İlişkilerin Geliştirilmesine Dair Protokol İş Konseyi Kurulmasına Dair Anlaşma K R Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması Teknik, Bilimsel ve Ekonomik İşbirliği Protokolü (Tarım Bakanlıkları arasında) Enerji İşbirliği Anlaşması Turizm Alanında İşbirliği Anlaşması Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anlaşması Karma Ekonomik Komisyonu I. Dönem Toplantısı Protokolü U T A S TSE ve Ukrayna Devlet Standardizasyon Metroloji ve Belgelendirme Komitesi Arasında İşbirliği Anlaşması Veterinerlik Alanında İşbirliği Anlaşması Ticari Deniz Taşımacılığı Anlaşması Hava Taşımacılığına İlişkin Protokol Hava Taşımacılığı Anlaşması Gümrük İşbirliği ve Karşılıklı İdari Yardıma İlişkin Anlaşma Gümrük Müsteşarlığı ile Ukrayna Devlet Gümrük Komitesi arasında Protokol Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması 20 milyon Dolar’lık Türk Eximbank Kredi Anlaşması Türkiye-Ukrayna Ortak Bildirisi (Cumhurbaşkanları arasında) Ticari ve Ekonomik İşbirliği Komisyonu II. Dönem Toplantısı Protokolü Ticari ve Ekonomik İşbirliği Komisyonu III. Dönem Toplantısı Protokolü Ticari ve Ekonomik İşbirliği Komisyonu IV. Dönem Toplantısı Protokolü Ticari ve Ekonomik İşbirliği Komisyonu V. Dönem Toplantısı Protokolü Ticari ve Ekonomik İşbirliği Komisyonu VI. Dönem Toplantısı Protokolü Ticari ve Ekonomik İşbirliği Komisyonu VII. Dönem Toplantısı Protokolü Ticari ve Ekonomik İşbirliği Komisyonu VIII. Dönem Toplantısı Protokolü Ticari ve Ekonomik İşbirliği Komisyonu IX. Dönem Toplantısı Protokolü Tren-Feri Hattı Anlaşması Bitki Koruma ve Bitki Karantina Alanında İşbirliği Anlaşması Balıkçılık Sektöründe İşbirliğine Dair Anlaşma Vatandaşların Karşılıklı Seyahatlerine İlişkin Usullere Dair Anlaşma Ticari ve Ekonomik İşbirliği Komisyonu VI. Dönem Toplantısı Protokolü SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu 4. Pazar İle İlgili Bilgiler Ukrayna iş dünyası kişisel ilişkiler üzerine kurulmuştur. Hukuki altyapının henüz tam olarak yerleştirilemediği bir ekonomide, iş ilişkilerinin kalitesi ve derinliği pazara girişin anahtarı olarak görülmektedir. K R Yerel bir ortakla çalışmak pazara girişte önem arz etmektedir. Pazarda hali hazırda Türk firmaları faaliyette bulunmaktadır. Gerekli ilişkileri kurmuş ve pazarı tanıyan Türk firmalarıyla çalışılması pazara girişte kullanılabilecek etkili bir yöntemdir. Ülke çapında dağıtım yapan firmalar yalnız Kiev de değil Dnipropetrovsk, Donetsk, Lviv, Odessa, Zaporizhzhya ve Kharviv şehirlerinde de bulunmaktadır. U T A S Sağlık sektöründe faaliyet gösteren Türk firmalarının Ukrayna pazarına daha ciddi şekilde yönelmeleri, ofis ya da sağlık kuruluşu açarak veya Ukraynalı firmalarla ortak yatırıma giderek bunu gerçekleştirmeleri her iki ülke çıkarları açısından önemlidir. 5. İki Ülke Arasında Ticarette Yaşanan Sorunlar Türkiye ile Ukrayna arasındaki ticari ve ekonomik ilişkilerde yaşanan sorunların temelinde de çoğunlukla Ukrayna’nın planlı ekonomiden pazar ekonomisine geçiş sürecinde yaşamakta olduğu sıkıntılar ve dolayısıyla da ülkedeki yatırım ortamının küresel ekonominin değişen şartlarına ve ihtiyaçlarına karşılık verememesi yatmaktadır. Çeşitli uluslararası ekonomik araştırma kuruluşlarınca yapılan çalışmalarda Ukrayna “iş yapmanın kolaylığı” açısından oldukça gerilerde yer almaktadır. Ukrayna eski SSCB coğrafyasında iş yapma koşullarının en zor olduğu ülkelerden birisi olduğu unutulmamalıdır. Bunun başlıca nedeni ise ülkedeki siyasi istikrarsızlık ve iktisadi faaliyetin yasal altyapısının zayıflığıdır. Türk firmalarının Ukrayna ile ticarette karşılaştıkları en önemli sorunlardan biri standardizasyon konusudur. “Türk Standartları Enstitüsü (TSE) ve Ukrayna Devlet Standardizasyon, Metroloji ve Belgelendirme Kuruluşu Arasında İşbirliği Anlaşması” ile “Türk Standartları Enstitüsü ve Ukrayna Devlet Standardizasyon, Metroloji ve Belgelendirme Kuruluşu Arasında Belgelendirme Çalışması Sonuçlarının Karşılıklı Tanınması Alanında İşbirliği Anlaşması” imzalanmıştır. Bu anlaşmaların hükümleri uyarınca, uzman heyetlerin karşılıklı olarak gönderilmesi ve her iki tarafın belgelendirme kuruluşlarının ve deney laboratuvarlarının karşılıklı olarak akredite edilmesi gerekmektedir. Ancak bu konuda ortak bir standardizasyon belirlenemediğinden keyfi uygulamalara sıklıkla karşılaşılmaktadır. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu İkinci önemli sorun Ukrayna devletinin ihracatçılara KDV iadesi yapması hususunda yaşanmaktadır. KDV alacaklarının tahsili oldukça güç bir süreç olup, bu konuda da keyfi bir takım uygulamalar bulunmaktadır. Yaşanmakta olan zorluklar, firmalar tarafından KDV alacakları bankalar veya aracı kuruluşlara belli bir iskonto karşılığında devredilmesine neden olmaktadır. K R Üçüncü önemli sorun Ukrayna’da vergi ve dış ticaret mevzuatında çok sık değişiklik yapılması, firmalarımızın ticari işlemlerinde belirsizlik yaratmakta ve finansman açısından sıkıntı yaşamasına neden olmaktadır. Dördüncü önemli sorun, Ukrayna’da özellikle gıda sanayii sektöründe faaliyette bulunan küçük ve orta ölçekli imalatçı firmalarımız, yerel yönetimler ile Sağlık Bakanlığı’nın alışılmışın dışında sıklıkla yaptıkları denetimler nedeniyle zaman zaman çalışmalarını durdurma noktasına gelmesidir. U T A S Beşinci önemli sorun, Türk firmalarının ihtiyaç duydukları personeli Türkiye’den veya diğer bir ülkeden getirmek istemesi durumunda, vize, ikamet ve çalışma izni konularında bürokratik güçlükler çıkarılmadır. Altıncı önemli sorun, fuarlar ve diğer temaslar esnasında ihracatçı Türk firmalarının resmi çalışma talep ve isteklerine rağmen Ukrayna’daki firmaların resmi yolu tercih etmemesidir.99 6. İşbirliği İmkânları Ukrayna’nın büyük bir pazar olarak önemi göz önüne alındığında, Türk firmalarının bu ülke ile sadece ticari ilişkilerini sürdürmesi yerine ekonomik ilişkilere de ağırlık vererek Ukrayna’da yatırıma yönelmeleri, ikili ilişkilerimizin geleceği açısından çok önemlidir. Ukrayna, makine imalatı ve bilimsel araştırma konusunda ciddi bir potansiyele sahiptir. Know-how, gelişmiş teknolojik ekipman ve bilgi teknolojileri konusunda ülkede gelişmiş bir altyapı söz konusudur. Bu alanda işbirliği yapılması faydalı olacaktır.100 İki ülke arasındaki teknik ve bilimsel işbirliğinin geliştirilmesi, uzun dönemde ticari ve ekonomik ilişkilerimize çok büyük katkıda bulunacaktır. 99) EBSO Ukrayna Ülke Raporu (2013), http://www.ebso.org.tr/tr/dosyalar/yayinlar/ulke-raporlari, 20.01.2016. 100) Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK), 2012 Ukrayna Ülke Bülteni, https://www.deik.org.tr/ Contents/FileAction/2593, 01.02.2016. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Ukrayna kayıt dışı ekonominin en fazla gözlendiği ülkeler arasında gelmektedir. Bu nedenle de firmalarımız kayıt dışılığa sürüklenmek istenmektedir. Bunun ilk ayağı gümrüklerde başlamaktadır. Oldukça caydırıcı yollar bu amaçla resmi görevlilerce kullanılmaktadır. Firmalarımızın bu konuda da sabırlı olmaları uzun vadede kendi faydalarına olacak bir husustur. Zira bir kez bu yola girildiğinde o an işin çözüldüğü yanılgısına girilmesi bir süre sonra geçmişe yönelik evrakların ortaya çıkarılması ile yerini karamsarlığa bırakmaktadır. Ukrayna tarafından kayıt dışılıkla mücadele adına, ilk mücadele edilen firmalar da bu konuda faaliyet gösteren yabancı firmalar olmaktadır. Bu nedenle, kayıt dışı faaliyetler ilk etapta karlı gibi görünse de kısa bir süre sonra firmalarımıza büyük zararlar verebilmektedir. Bir takım firmaların bu nedenle tüm varlıklarını kaybettikleri de bilinmektedir. K R U T A S 7. Turizm Ukrayna’nın doğal ormanlar, mineral sular, tedavi çamuru, akarsular, göller ve deniz kıyısının bulunduğu bütün bölgeleri, turizm için değişik imkanlar sunmaktadır. Zaporojye, Donetsk, Nikolayev, Odesa, Herson ve Kırım Özerk Cumhuriyeti’nin denize yakın alanlarından oluşan güney bölgesi; Poltava Bölgesini kapsayan kırsal bölge turizm imkanları bakımından en zengin bölgelerdir. Söz konusu bölgeler turizm, dinlenme tesisleri ve sağlık hizmetleri alanlarında yatırım yapmak isteyenler için dikkatle incelenmesi gereken bölgelerdir. 2003 yılı itibariyle ülkenin doğusunda kimi “sanatoryum” olarak adlandırılan ve sağlık turizmine yönelik olarak çalışan tesisler faaliyete geçmiştir. Ukrayna’ya uluslararası turizm kapsamında 2013 yılında gelen turist sayısı bir önceki yıla göre % 7,20 oranında artarak 24,6 milyon kişi olmuştur. Ukrayna’dan giden başka ülkelere giden turist sayısı ise bir önceki yıla göre %10,86 artışla 23,7 milyon kişi olmuştur. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Ukrayna’nın içinde bulunduğu siyasi ve ekonomik krizlere rağmen 2008 ve 2009 yılı dışında giden turist sayısı hep artmıştır. Bu artış 2010 yılında % 12,4, 2011 yılında % 15, 2012 yılında % 8,4 ve 2013 yılında % 10,8 olmuştur.101 Ukrayna’ya gelen turist sayılarının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir. Grafik 29: Gelen- Giden Turist Sayısı (milyon) K R U T A S Geçmişte Ukrayna ekonomisine büyük katkı sağlayan turizm sektörü, bir taraftan Ukrayna’daki siyasi kriz, diğer taraftan ülkenin turizm merkezi Kırım’ı Rusya’ya katılması nedeniyle etkilenmiştir. Ancak Ukrayna’nın turizm gelirleri de 1990’lı yıllardan itibaren sürekli artış göstermiştir. 1995’de 210 milyon dolar olan turizm geliri, 2003 yılında 953 milyon dolara, 2010 yılında 4,1 milyar dolara, 2013 yılında ise 6,3 milyar dolara ulaşmıştır. Turizm gelirleri 2003 yılında bir önceki yıla göre % 20, 2010 yılında % 10,2, 2013 yılında ise %13,8 artış göstermiştir. Ukrayna’nın uluslararası turizm gelirleri 2013 yılı verilerine göre 5,9 milyar dolar olmuştur. Toplam ihracatın içinde uluslararası turizm gelirlerinin payı % 7,3 olmuştur.102 Ukrayna’nın turizm gelirlerinin yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir. 101) World Development Indicators (WDI), http://knoema.com/atlas/Ukraine/Number-of-departures, 01.02.2016 102) World Development Indicators (WDI), http://knoema.com/atlas/Ukraine/Tourism-expenditures, 01.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 30: Turizm Gelirlerinin Değişimi ( Milyar $) U T A S K R Ukrayna turizm sektöründe hizmet sunan otel sayısı ve yatak kapasitesi sürekli artmaktadır. 1995 yılında 1,396 otele ve 62.360 yatağa sahip olan Ukrayna 2010 yılında 1731 otele ve 79.833 yatak kapasitesine ulaşmıştır.103 Ukrayna’nın sahip olduğu turistik otel sayısının yıllara göre değişimi grafikte gösterilmiştir. Grafik 31: Turistik Otel Sayısı 103) http://www.ukrstat.gov.ua, 02.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 32: Turistik Otellerin Yatak Kapasitesi K R U T A S 2014 yılında Türkiye’den Ukrayna’ya giden turist sayısı 116.302 kişidir. Bunların 10.642’si iş amaçlı, 67.898’i özel nedenlerle, 4.885’i organize turizm faaliyetleri, 32.660’ı da kültürel, sportif faaliyetler kapsamında Ukrayna’yı ziyaret etmişlerdir. Ülkemize gelen Ukraynalıların toplam sayısı 2008 yılında 731 bin ve 2009 yılında ise küresel krizin etkisiyle 575 bin kişi olarak gerçekleşmiştir. 2014 yılında 450.549 Ukraynalı turist ülkemizi ziyaret etmiştir. Bunların 411 bini özel nedenlerle Türkiye’yi ziyaret etmişlerdir.104 Ukrayna Devlet İstatistik Servisi verilerine göre, 2011 yılında Türkiye’yi ziyaret eden Ukrayna vatandaşlarının sayısı 605 bin olmuştur.105 Türkiye’ye daha fazla Ukraynalı turist çekebilmek için ülkemizin Ukrayna’da tanıtımı amacıyla daha etkili reklam ve tanıtım çalışmalarının yapılmasına ihtiyaç olduğu değerlendirilmektedir. 8. Yakın Gelecekten Beklentiler Uluslararası Para Fonu (IMF) verilerine göre, ülke ekonomisi son 5 yıldır giderek kötüleşiyor. 2008 yılında 180,1 milyar dolar olan cari fiyatlarla GSYİH,2009 yılında 117,2 milyar dolara kadar inmiş, 2013 yılında 177,8 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Satın alma gücü paritesiyle gayri safi yurtiçi hasıla (ise SGP-GSYİH) bu dönemde 335,4 milyar dolardan 336,8 milyar dolara ancak çıkabilmiştir. 106 104) http://www.ukrstat.gov.ua, 02.02.2016 105) Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, 2012 Ukrayna Ülke Bülteni 106) EBSO Ukrayna Ülke Raporu (2013), http://www.ebso.org.tr/tr/dosyalar/yayinlar/ulke-raporlari, 20.01.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu 2008 yılında 46,2 milyon olan nüfus 2013 yılında 45,4 milyona inmiştir. Ülkenin dünya ekonomisinden aldığı pay 2008-2013 döneminde yüzde 0,48’den yüzde 0,39’a gerilemiştir.107 2008 yılında 3 bin 899 dolar olan kişi başına düşen milli gelir, 2013 yılında 20 dolar artışla 3 bin 919 dolara çıkmıştır. 108 Genel devlet gelirleri 2013 yılında milli gelirin yüzde 43,7’sini, genel devlet toplam harcamaları da yüzde 48,2’sini bulmuştur. Bu da devletin ekonominin neredeyse yarısını kontrol ettiğini ve özel sektöre çok alan bırakmadığını göstermektedir. Genel devlet brüt borç stoku 2008-2013 döneminde 37 milyar dolardan 73 milyar dolara, net borç stoku ise 33 milyar dolardan 69 milyar dolara çıkmış durumda. Brüt borç stokunun milli gelire oranı yüzde 20,5’den yüzde 41’e, net borç stokunun milli gelire oranı ise yüzde 18,3’den yüzde 38,8’e yükselmiş. Ülkenin cari işlemler dengesi açığı 12,8 milyar dolardan 16,3 milyar dolara, milli gelire oranı ise yüzde 7,1’den yüzde 9,2’ye çıkmış bulunuyor. Ukrayna’da işsizlik oranı da 2008-2013 döneminde yüzde 6,4’den yüzde 7,4’e çıkmış durumdadır. Bu rakamlardan da anlaşılmakta olduğu üzere küresel kriz Ukrayna’yı derinden etkilemiştir. 109 K R U T A S Ukrayna’nın sıkıntıları bunlarla bitmiyor. Ülkede tasarruf ve yatırım oranı olağanüstü azalma göstermiştir. Örneğin toplam yatırımların milli gelire oranı 2008-2013 döneminde yüzde 27,9’dan yüzde 15,1’e, gayri safi ulusal tasarruf oranı aynı dönemde yüzde 20,9’dan yüzde 6’ya indi. Yüzde 6 tasarruf ile bir ülkenin ekonomisini düzeltmesi mümkün görülmemektedir. Toplam yatırım miktarı 2008-2013 döneminde 50,3 milyar dolardan 26,9 milyar dolara, aynı dönemde, gayri safi ulusal tasarruf miktarı da 37,6 milyar dolardan 10,6 milyar dolara inmiştir. Toplam ulusal tasarruf 10,6 milyar dolara kadar inmiş Ukrayna boyutlarındaki bir ülkenin, ekonomisinin sağlıklı olmasından bahsedilemez. 110 Ülkede 2008 yılında yüzde 22,3 olan tüketici fiyatları enflasyonu, 2009 yılında yüzde 12,3’e, 2010 yılında yüzde 9,1’e, 2011 yılında yüzde 4,6’ya inmiştir. 2012 yılında yüzde 0,2 negatif enflasyon yaşayan Ukrayna’da ekonomi deflasyon belirtileri göstermektedir. Nitekim 2013 tüketici enflasyonu da yüzde 0,5 gibi çok düşük bir oranda gerçekleşmiştir.111 107) EBSO Ukrayna Ülke Raporu (2013), http://www.ebso.org.tr/tr/dosyalar/yayinlar/ulke-raporlari, 20.01.2016 108) a.g.e 109) a.g.e 110) a.g.e 111) a.g.e SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu K R U T A S BÖLÜM 4: Ukrayna’da Sağlık SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu BÖLÜM IV UKRAYNA’DA SAĞLIK 1. Genel Durum K R 1991’de SSCB’den bağımsızlığına kavuşan Ukrayna da ekonomik açıdan zor döneme girmiş ve ülkenin içinde bulunduğu durum sağlık sistemini olumsuz olarak etkilemiştir. Ukrayna’da sağlık sisteminin büyük bir kısmı kamu sektörüne ait olup, finansmanı bütçeden sağlık için ayrılan kaynakla karşılanmakta, fakat bu miktar yetersiz kalmaktadır. Toplam sağlık harcamalarının %70 kadarı kamu, %30 kadarı da özel kaynaklıdır. Bu görünümüyle Ukrayna yetersiz bir Kapsayıcı / Bütüncü / Tekçil sağlık sistemine sahiptir. Ukrayna’da büyük bir orana sahip olan yaşlı nüfus en önemli sorunu teşkil etmektedir. Ukrayna, büyük bir yaşlı nüfusa sahip ülkelerden biridir. Bu yüzden, ülkede sağlık sisteminde ve sosyal hizmetler sisteminde yaşanacak bir reform sürecinde demografik değişiklikler mutlaka göz önüne alınmak zorundadır. Yaşlanan bir nüfusun ülkenin sosyoekonomik durumuna doğrudan etkisi olacağı açıktır. 1939 yılında 60 yaş ve üzeri nüfusun toplam nüfus içindeki oranı sadece %6,2 idi. 2000 yılında, bu rakam %20,5’e ulaştı. 2025 yılında oranın %25’e çıkacağı sanılmaktadır. U T A S Halk, sağlık hizmetlerinden ücret ödemeden faydalanabilmekte, tomografi, röntgen, protez türü işlemler doğrudan kişisel ödeme şeklinde ücret karşılığında yapılmaktadır. Sağlık hizmetleri bakımından devlet önemli görevler üslenmiştir ve bu hizmetler Halk Sağlığı Bakanlığı ile Çalışma Ve Sosyal Politika Bakanlığı tarafından yerine getirilmektedir. Halk Sağlığı Bakanlığı sağlık hizmetlerinin ülke düzeyinde eşit dağılımı konusundaki çalışmalardan birinci derecede sorumludur. Birincil sağlık hizmetleri, hastahanelere bağlı poliklinikler, bağımsız poliklinikler, yardım noktaları ve ağız ve diş sağlığı polikliniklerden oluşan toplam 6.500 civarındaki sağlık birim tarafından verilmektedir. Aile hekimliği sistemi geliştirilmeye çalışılmaktadır. Ülkede sağlık sigortası sistemi henüz oluşturulamamıştır. 2002 yılında sigorta sistemi Kiev pilot bölgesinde uygulamaya koyulmuş, daha sonra yaygınlaştırmaya devam edilmiştir. Uygulamadaki aksaklıklar ve insanların ödeme gücünün iyi olmamasından dolayı sistem iyi çalışamamaktadır. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Ukrayna sosyalist bir düzenden geldiği için iyi bir sağlık kuruluşu dağılımına sahiptir. Ancak sağlık kuruluşlarında modern tıbbi cihaz, araç gereç ve nitelikli sağlık personeli eksikliği had safadadır. Sağlık hizmetleri ağırlıklı olarak kentsel alanlarda yoğunlaşmıştır. Ukrayna Hükümeti tıbbi hizmetlerin ve sosyal hizmetlerin geliştirilmesi için köklü reform çalışmaları planlamaktadır. Bu kapsamda; sosyal hizmetler, sağlık sigortası, savaş gazilerinin, özürlülerin, iş kazası geçirenlerin ve yaşlı nüfusun sosyal korunma altına alınmasına yönelik reform çalışmaları hazırlanmıştır. Ancak bunların hayata geçirilmesi konusunda ciddi zorluklarla karşılaşılmaktadır. Ukrayna’da sağlık hizmetleri büyük ölüde kamu tarafından sunulmaktadır. Sağlık sistemi içerisinde özel sağlık sektörünün payı çok sınırlı düzeydedir. K R U T A S 2. Mevcut Durum Ukrayna Hükümeti sağlık hizmetini denetleyen ve tüm vatandaşların sağlık hizmetlerine eşit erişimini sağlama hak ve sorumluluğuna sahiptir. Ukrayna sağlık sisteminin neredeyse tamamı kamu kaynakları tarafından finanse edilmektedir.112 Ukrayna’nın GSYİH’dan sağlığa ayırdığı pay sürekli düşmektedir. Toplam sağlık harcamalar içerisinde kamu sağlık harcamalarının payı düşerken özel sektör sağlık harcamaları, cepten harcamalar hızlı artış göstermektedir. Özel sektör sağlık harcamaları, toplam sağlık harcamalarının %43,8’ine ulaşmıştır. Ukrayna, 1990-2000 yılları arasında 4 milyon kişinin ağır ekonomik ve sosyal koşullar altında hayatını kaybetmesiyle nüfusu %4,4 azalmış bir ülkedir.113 2014 sonrasında üç şehrin Rusya’ya iltihakı neticesinde 2,5 milyon nüfus kaybı daha yaşayan Ukrayna’da halen nüfus 45 milyonunu altına düşmüştür. Genç işsizlik oranının %21,3’e ulaşması işsizliğe bağlı gençler arasında suç işleme oranı artmış bu kişiler alkol-uyuşturucu kullanımına itilmiştir. Yaşanan küresel ekenomikkriz ve siyasi krizlerin de etkisiyle Ukrayna’nın kişi başı GSYİH’sı 3.200 dolar düzeyine düşmüştür. 1991 ve 1999 yılları arasında ulusal gelir %60 azalmıştır. Bu oran, AB ortalamasının beşte biri düzeyindedir. Ukrayna halkının %27’si yoksulluk sınırının altında bir gelirle yaşamaya çalışmaktadır. 112) Healthcare in Ukraine, http://europe-cities.com/destinations/ukraine/health/, 02.02.2016 113) Cornia GA, (2001) “Globalization and Health:Results and options” Bulletin of the World Health Organization, 79:834-841 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Sağlık sistemine yönelik reformların ardından zaten yoksul olan halkın devlet kaynaklı sağlık hizmetlerine erişim imkânı azalmıştır. Kullanıcı katkı payı uygulamasından sonra nitelikli sağlık hizmeti, pek çok Ukraynalı için erişimi imkânsız hale gelmiştir. Ukrayna’da 100.000 kişiye 229 doktor düşmektedir. Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölgesi için bu rakam ortalama 343,4’tür. K R Ukrayna’da bulaşıcı ve paraziter hastalıklar, solunum sistemi hastalıkları ve kardiyovasküler hastalıklar başlıca ölüm nedenleri arasında gösterilmektedir. Bu hastalıklar ülkede en sık görülen hastalıklardandır. Buna bağlı olarak da hastanelere yapılan başvuru yüzdesinde bu hastalıklar önemli bir orandadır. Ukrayna için belli başlı sağlık riskleri; HIV/AIDS, sigara kullanımı, alkol kullanımı, giderek artan obezite oranlarıdır. U T A S 1994 yılına değin Ukrayna HIV virüsünün ender görüldüğü ülkelerden biri iken 1995 yılından itibaren AIDS belirgin bir şekilde artmaya başlamış ve bir salgın hastalık görünümüne kavuşmuştur.114 Ukrayna, HIV/AIDS yeni vaka sayısından Avrupa’daki en yüksek rakamlara sahiptir.115 Ukrayna’da 15-49 yaş arası nüfusta HIV görülme yaygınlığı 2014 yılında %1,2 olarak gerçekleşmiştir. HIV/AIDS görülme sıklığı kadınlarda erkeklerin iki katına ulaşmıştır.116 Ayrıca 15-24 yaş grubunda HIV oranı en yüksek Avrupa ülkesi Ukrayna’dır.117 Bu durum gelecekle ilgili çok ciddi bir tehlikeyi göstermektedir. Genel nüfusta HIV yaygınlığı 1990’lardan itibaren artış göstermiş 2005 yılından itibaren yatay seyir izlemeye başlamıştır.118 119 Ukrayna’da HIV/AIDS’li olarak yaşayan kişi sayısı 2013 yılında 350.000 kişiye ulaşmış, HIV/AIDS nedeniyle ölenlerin sayısı ise 24.000 kişi olmuştur. Ukrayna’da yaşayan 15 yaş üstü nüfusta sigara kullanım yaygınlığı erkeklerde %36, 114) Barnett T., Whiteside A., Khodakevich L. et al. (2000) “The HIV/AIDS epidemic in Ukraine: Its potential social and economic impact” Soc. Sci. Med. Vol:51, pp:13871403 115) http://www.stat.gov.az/source/healthcare/indexen.php, 24.12.2015 116) http://en.actualitix.com/country/ukr/statistics-health-ukraine.php, 30.01.2016 117) UNICEF (2000) “Ulusların Gelişimi-2000”, NewYork, sf:5. 118) World Development Indicators (WDI), http://knoema.com/atlas/Ukraine/HIV-Prevalence, 01.02.2016 119) http://en.actualitix.com/country/ukr/statistics-health-ukraine.php, 30.01.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu kadınlarda ise %33,5’tir. Ukrayna sigaradan kaynaklı ölümlerde Avrupa ülkeleri arasında birinci sıradadır. 120 Aynı yaş grubunda 2008-2010 yılları arasında ortalama alkol tüketimi 20,3 litredir. 15 yaş üstü kadınlarda alkol tüketimi 11,2 litre iken erkeklerde 30 litredir. Bu oran DSÖ Avrupa Bölgesi ortalaması olan 10,9 litrenin iki katından fazladır. 121 K R Ukrayna’da yaşayan kişilerde obezite oranı ise 2012 yılı için erkeklerde %17,1, kadınlarda122 ise %22,6 olmuştur.123 Ukrayna’da tüberküloz vakaları 1990 yılından 2005 yılına itibaren artmıştır. Daha sonrasında günümüze kadar düşü eğilimini sürdürmüştür. Tüberküloz vakalarının görülme oranı 2014 yılı verilerine göre yüz bin kişide 94 olarak gerçekleşmiştir. 124 U T A S Ukrayna’da frengi görülme oranı 100.000 kişide 114’tür. Bu oran Dünya Sağlık Örgütü bölgesi içinde en yüksek orandır. 125 Ukrayna’nın intihar oranları 1989-94 arasında ciddi oranda artmıştır. 3. Genel Sağlık Göstergeleri Ukrayna’da hekim ve sağlık personeli sayıları ve oranları hem DSÖ AB bölgesi içinde hem de BDT içinde yeterli düzeydedir. DSÖ verilerine göre Ukrayna’nın sahip olduğu hekim sayısı (diş hekimleri hariç) 2009 yılında 144.714 kişidir. Diş hekimleri dahil edildiğinde hekim sayısı 225 bine ulaşmaktadır.126127 2014 yılı itibariyle toplam hekim sayısı (diş hekimleri dahil) 186 bine düşmüştür. Ukrayna’nın toplam hekim sayının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir. 120) http://who.int/tobacco/economics/aze.pdf?ua=1, 30.12.2015 121) World Helath Organization Management of substance abuse, http://www.who.int/substance_abuse/ publications/global_alcohol_report/profiles/ukr.pdf?ua=1, 01.02.2016 122) World Bank Gender Statistic ,http://knoema.com/atlas/Ukraine/Adult-obesity-prevalencefemale,30.01.2016 123) World Bank Gender Statistic, http://knoema.com/atlas/Ukraine/Adult-obesity-prevalence-male, 30.01.2016 124) a.g.e 125) a.g.e 126) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. 127) WHO, http://apps.who.int/gho/data/node.country.country-UKR, 30.01.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 33: Toplam Hekim Sayısı (1.000) K R U T A S Ukrayna’da hekimeler 6 yıllık tıp eğitiminden sonra, tüm tıp doktorları 1 yıl süreyle intörnlük eğitimi alırlar. Buna ek olarak, polikliniklerde görev alan hekimler üç aylık bir ileri eğitim sürecine tabi tutulmaktadırlar. Her beş yılda bir tüm dallardaki hekimler üç aylık bir eğitim almaktadırlar. Tıp sektöründe çalışanlar kamuya ve özel sektöre ait lise ve yüksek öğretim kurumlarında eğitim görürler. Sürekli gelişim göstermesi gereken mesleki bilgilerini lisansüstü eğitimler, yerel esaslı özel okullar ve bazı önemli klinikler vasıtasıyla artırmaktadırlar. Ukrayna ’ da tıp eğitimi veren 22 üniversite ve akademi vardır. Bunlar arasında en önemli olanları şunlardır: a) Danylo Halytsky Lviv Devlet Tıp Üniversitesi, b) Dniopropetrovsk Devlet Tıp Akademisi, c) Ulusal Tıp Üniversitesi, d) İvano-Frankivsk Devlet Tıp Akademisi, e) Sumy Devlet Üniversitesi Tıp Fakültesi, f) Kiev Lisansüstü Eğitim Tıp Akademisi. Ukrayna’da 10.000 kişiye düşen hekim sayısı 2009 yılında 48,3 kişi iken 2014 yılında bu oran 43,5 olmuştur.128 Ukrayna bu oran ile Sovyetler Birliğinin ortalamasını (40) ve 128) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Dünya Sağlık Teşkilatı Avrupa Bölgesi oranın (34) ise üzerindedir. Hekim sayısı AB bölgesinin üzerinde olmasına rağmen dengeli dağılımı sağlanamamıştır. Hekimlerin büyük bölümü şehir merkezlerinde çalışmakta olup kırsal kesimlerde hekime ulaşmak çok zordur. 2011 yılından itibaren bu oranda tedrici bir azalma gözlenmektedir.129 Ukrayna’da on bin kişiye düşen hekim oranının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir. K R Grafik 34: Hekim Sayısının Yıllara Göre Değişimi (10.000 kişi başına) U T A S Ukrayna’da hekim olmayan sağlık çalışanlarının sayısı 2000’li yıllarda 607 bin iken 2008 yılında 465 bin kişiye, 2014 yılında ise 379 bin kişiye düşmüştür.130 Bu düşüşün küresel ekonomik kriz ve siyasi çalkantıdan kaynaklandığı tahmin edilmektedir. Ukrayna’nın sağlık personeli sayısı da hekim sayısında olduğu gibi AB bölgesinin üzerindedir. Ancak sağlık personelinin ülkeye dengeli dağılımı sağlanamamıştır. Hekim olmayan sağlık çalışanlarının sayılarının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir. 129) a.g.e 130) http://www.ukrstat.gov.ua , 01.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 35: Sağlık Personeli Sayılarının Yıllara Göre Dağılımı (bin) K R U T A S Ukrayna’da 2008 yılında 10.000 kişiye düşen sağlık personeli oranı 101,1 iken 2014 yılında 88,6 olmuştur.131 Sağlık personeli sayısının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir. Grafik 36: Sağlık Personeli Sayısının yıllara Göre Değişimi Ukrayna’da hemşireler ve Kızılhaç hemşireleri lise düzeyinde üç yıllık bir eğitimden sonra diploma alırlar. Niteliklerini 1-4 haftalık özel kurslarda ve ayda bir ders olmak 131) http://www.ukrstat.gov.ua , 01.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu üzere okullarda geliştirirler. Genç Kızılhaç hemşireleri, sosyal hizmet uzmanları ve diğer çalışanlar çeşitli eğitim ve öğretim aşamalarından geçerler. Sosyal hizmet uzmanları kronik hasta bakımı gibi konularda kısa süreli eğitim programlarına tabi tutulurlar. Ayrıca hastaların özel durumları, psikolojileri ve yasal hakları üzerine de haftalık eğitimler alırlar . K R Ukrayna’nın sahip olduğu sağlık personeli oranı eski Sovyetler Birliğini oluşturan BDT ülkeleri ortalamalarının üzerindedir.132 BDT ülkeleri ile Ukrayna’nın hekim ve sağlık personeli sayılarının karşılaştırılması tabloda verilmiştir.133 Tablo 15: Ukrayna ile BDT Ülkelerinin Hekim ve Sağlık Personeli Sayılarının Yıllara Göre Karşılaştırılması (10.000 kişi başına) U T A S Hekim Sağlık Personeli 2010 2011 2012 2013 2014 2010 2011 2012 Azerbaycan 37 37 35 35 35 71 67 63 Belarus 54 54 51 52 39 127 129 129 Ermenistan 41 42 41 43 42 57 57 58 Kırgızistan 24 24 24 24 24 54 54 57 Kazakistan 38 39 38 38 39 86 87 97 Moldova 36 36 36 36 36 77 77 77 Özbekistan … 27 26 26 … … … … Rusya 50 50 51 49 49 107 106 107 Tacikistan 19 20 21 20 20 43 46 47 Türkmenistan … 28 … … … … 69 … Ukrayna 49 49 49 48 48 102 102 101 Ukrayna’da 2014 yılı itibariyle 1800 hastane vardır. Ülkedeki hastane sayısı 2008’den bu yana azalmaktadır. 1990’larda 3,900 olan hastane sayısı 2004 yılına kadar 3 binin üzerinde olmaya devam etmiştir. 2008 yılında 2900’e düşen hastane sayısı 2014 yılında ise 1800’e düşmüştür.134 Sonraki yıllarda hastane sayısı yeniden belirli oranda artmıştır. Ülke genelindeki hastane sayısının yıllara göre dağılımı grafikte verilmiştir. 132) Ibrahimov F, Ibrahimova A, Kehler J, Richardson E. Azerbaijan: Health system review. Health Systems in Transition, 2010, 12(3):1–117. http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0004/118156/ E94132.pdf, 26.12.2015. 133) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006 134) http://www.ukrstat.gov.ua , 01.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 37: Hastane Sayılarının Yıllara Göre Değişimi K R U T A S Ukrayna, 2014 yılı itibariyle 1800 hastaneye ve 336 bin hastane yatağına sahiptir. 2008 yılında 437 bin olan hastane yatağı sayısı 2014 yılında 336 bine düşmüştür.135 Toplam hastane yataklarının yıllara göre sayısı grafikte verilmiştir. Grafik 38: Toplam Hastane Yataklarının Yıllara Göre Dağılımı (bin) Ukrayna’da 2014 yılı itibariyle on bin kişiye düşen hastane yatağı oranı 78,5’tir. Bu oran 2008 yılında 95,1 iken 2014 yılında 78,5 olmuştur.136 Aynı dönemde Türkiye’de on bin kişiye düşen yatak sayısı 25 olmuştur ve bu oran ile Dünya’da 72. Sırada yer alabilmiştir. Ukrayna’da on bin kişiye düşen hastane yatağı oranının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir. 135) http://www.ukrstat.gov.ua , 01.02.2016 136) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 39: Hastane Yatağı Oranının Yıllara Göre Değişimi (1980-2010) K R Ukrayna, hastane yataklarının nüfusa dağılım oranı bakımından BDT ülkeleri ortalamalarının yaklaşık olarak iki katı üstündedir.137 BDT ülkelerinde on bin kişiye düşen hastane yataklarının nüfusa dağılımının yıllara göre karşılaştırılması tabloda verilmiştir. U T A S Tablo 16: Ukrayna ile BDT Ülkelerinin Hastane Yataklarının Karşılaştırılması Hastane Yatağı Sayısı 2013 2014 2010 2011 2012 2013 2014 Azerbaycan 62 61 76 51 47 47 47 Belarus 129 130 111 115 113 113 39,4 Ermenistan 62 61 37 37 37 40 42 Kırgızistan 57 58 51 51 50 49 48 Kazakistan 100 99 76 72 71 67 63 Moldova 77 75 62 62 62 62 58 Rusya 106 106 97 94 94 93 91 Tacikistan 48 50 51 50 49 48 47 Ukrayna 97 97 94 94 91 89 88 Ukrayna’da ayakta sağlık hizmeti veren sağlık kuruluşu sayısı 2014 yılı itibariyle 9800’dür. 2008 yılında 8.800 olan ayakta sağlık hizmeti sunan kuruluş sayısı 2014 yılına gelindiğinde ciddi bir artış göstermiştir. Ayakta sağlık hizmeti sunana sağlık kuruluşu sayısının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir. 137) http://www.stat.gov.az/source/healthcare/indexen.php, 30,01.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 40: Ayakta Sağlık Hizmeti Sunan Kuruluşların Yıllara Göre Değişimi (bin) K R U T A S Ayakta sağlık hizmeti veren sağlık kuruluşlarının kapasitelerine bakıldığında 2014 yılı itibariyle 10.000 kişiye düşen tesis oranı 213,4’tür. Bu oran 2008 yılında 214,8 iken 2013 yılında 229,3’e çıkmıştır.138 Ayakta sağlık hizmeti sunan sağlık kuruluşu oranın yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir. Tablo 17: Ayakta Sağlık Hizmeti Sunan Sağlık Kuruluşu Oranın Yıllara Göre Değişimi 138) http://www.ukrstat.gov.ua/ 02.02.2016. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Ukrayna sağlık sistemi içerisinde tıbbi tedavi sağlayan sanatoryumlar ve pansiyonlar bulunmaktadır. 1990 yılında 505 adet olan sanatoryum ve pansiyon sayısı 2014 yılı itibariyle 320’ye düşmüştür. Bu kuruluşların yatak sayısı 1990’larda 154 bin iken 2014 yılında 79 bin olmuştur.139 Tıbbi tedavi sağlayan sanatoryum ve pansiyonların sayısı ve yatak kapasitesinin yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir. K R Grafik 41: Sanatoryum ve Pansiyon Sayısı ve Yatak Kapasitesinin (yatak sayısı bin) U T A S Ukrayna sağlık sisteminde tıbbi tedavi sağlayan dispanserler de bulunmaktadır. 1990 yılında 556 adet olan dispanser sayısı 2014 yılı itibariyle 118 olmuştur. Dispanserlerin yatak sayısı 1990’larda 55 bin iken 2014 yılında 17 bine düşmüştür.140 Dispanserlerin sayısı ve yatak kapasitesinin yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir. Grafik 42: Dispanserlerin Sayısı ve Yatak Kapasitesi (yatak sayısı bin) 139) http://www.ukrstat.gov.ua/, 02.02.2016 140) http://www.ukrstat.gov.ua/, 02.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Ukrayna sağlık sisteminde sağlık hizmeti verilen dinlenme tesisleri ve sağlık kampları da bulunmaktadır. 1990 yılında 332 adet dinlenme tesisi bulunmaktayken bu sağlık tesislerinin sayısı 2014 yılı itibariyle 90 olmuştur. 1990 yılında 15.687 sağlık kampı bulunmaktayken bu sayı 2014 yılında 13.977’ye düşmüştür. Sağlık hizmeti verilen dinlenme tesislerinin yatak sayısı 1990’larda 115 bin iken 2014 yılında 17 bine düşmüştür. Sağlık kamplarının yatak sayısı 1990’da 467 bin iken 2014 yılında 126 bine düşmüştür.141 Sağlık hizmeti verilen dinlenme tesislerinin ve sağlık kamplarının sayıları ve yatak sayılarının yıllara göre değişimi tabloda verilmiştir. 1990 1991 332 342 115 116 2213 2236 302 318 15687 10521 467 394 1992 1993 321 308 106 95 2135 2003 298 294 … 7242 … 632 1994 1995 303 294 90 83 1968 1862 268 263 K R 6249 5884 266 256 1996 1997 286 289 80 76 1777 1754 240 236 5615 5601 242 237 1998 1999 292 303 77 71 1913 1961 234 235 6904 7644 241 236 2000 2001 266 273 63 61 2010 2015 238 236 7615 8578 227 221 2002 2003 290 292 63 62 1982 2005 236 236 10890 14961 231 228 2004 2005 302 321 62 65 2033 2016 231 233 19443 18366 256 236 2006 2007 301 302 63 64 1976 1934 232 224 18238 18363 231 226 2008 2009 302 296 64 62 1916 1907 221 216 18672 17379 218 198 2010 2011 290 280 60 59 1920 1947 217 216 17342 17703 196 194 2012 2013 286 271 60 57 1925 1916 208 202 17744 18549 188 191 2014 90 17 1400 157 13977 126 Tablo 18: Dinlenme Tesisleri ve Sağlık kamplarının Sayısı ve Yatak Kapasitesi (yatak sayısı bin) Rekreasyon Merkezleri U T A S Dinlenme Evi Sayı Yatak Sayısı(bin) 141) http://www.ukrstat.gov.ua/, 02.02.2016. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sayı Sağlık Kampları Yatak Sayısı(bin) Sayı Yatak Sayısı(bin) K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu 4. Sağlık Harcamaları Göstergeleri Dünya’nın özellikle önde gelen ekonomilerinde sağlığa ayrılan paylara bakıldığında, ABD’nin gayrisafi yurtiçi hasılasından (GSYİH) sağlığa ayırdığı payın 2,5 trilyon dolara yakın olması, Japonya’nın yarım trilyon dolara yaklaşması, Avrupa’da büyük ekonomilerinin sağlığa 200 ila 387 milyar dolar arasında kaynak ayırmaları sağlık hizmetleri pazarının büyüklüğü hakkında fikir vermektedir. Gelişmiş devletlerin GSYİH’dan sağlığa ayırdıkları kamu ve özel payları birbiri ile karşılaştırıldığında, bazen birbirine yakın bazen özel ağırlıklı, bazen ise kamu ağırlıklı harcamalar oldukları görülmektedir. Genel olarak özel kaynaklı gayrisafi yurtiçi hâsıla payı azımsanmayacak düzeylere ulaşmıştır. Cepten harcamalar Dünya’da çoğu devlette aylık maaşların üzerindedir. K R U T A S Eski sosyalist ülkelerin ekonomik açıdan da giderek yoksullaşmaktadır. UNDP verilerine göre 1990-2000 arasında en büyük oranda küçülme bu ülkelerde meydana gelmiştir. Son 10 yılda Rusya Federasyonu, Kırgızistan, Azerbaycan, Türkmenistan, Ukrayna ortalama % 4-8 arasında küçülmüştür.142 Ukrayna ekonomisi 2009 yılında % -15, 2014 yılında ise %-6,8 oranında küçülmüştür.143 Ekonomik küçülme işsizlik, evsizlik, açlık, yoksulluk, salgın hastalık ve sağlık hizmetlerine erişememe gibi ciddi riskleri beraberinde getirmiştir. Gelir dağılımdaki eşitsizlik sonucu yoksulluk oranları artmakta, çoğu ülkede toplumun yarısı yoksullardan oluşur hale gelmektedir.144 Ukrayna’da 2015 yılının ilk altı ayında 400 binden fazla düşük gelirli aciz kişiye nakdi yardım sağlanmıştır. Bu kapsamda, kişi başına aylık ortalama 43,58 UAH ödeme yapılmıştır.145 2014 verilerine göre Ukrayna nüfusunun % 8’inden daha fazlası yoksulluk sınırının altında yaşamakta ve % 9,3 işsizlik oranına sahiptir.146 Ukrayna ulusal yoksulluk oranı grafikte gösterilmiştir. 142) UNDP (2002) “Human Development Report 2002 Deeping Democracy In A Fragmented World”, Oxford University Press, New York. 143) CIA World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/up.html, e.t.:28.01.2016 144) Kılıç, B. (2003) Kapitalistleşen AVRUPA Bölgesi Eski Sosyalist Ülkelerinin Sağlık Düzeyi Göstergeleri. Toplum Ve Hekim. Mayıs-Haziran 2003. Cilt 18. Sayı 3, ss: 217-231. 145) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. 146) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 43: Ulusal Yoksulluk Oranının Nüfustaki Oranı (%) K R U T A S 2009 yılı verilerine göre Ukrayna nüfusunun % 0,05’den fazlası günlük 1.25 doların altında bir gelirle yaşamını sürdürmektedir.147 Günlük 1.25 USD altında kalan yoksul nüfusun oranı grafikte verilmiştir. Grafik 44: Günlük 1.25 USD Altında Kalan Yoksul Nüfusun Oranı (%) 147) a.g.e. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu 2014 yılında çeşitli nedenlerle Ukrayna genelinde 542.506 kişi göç etmiştir. 2013 yılına göre göç edenlerin sayısı 22.592 kişi azalmıştır.148 Ukrayna’da göç eden nüfusun bölgelere göre dağılımı tabloda gösterilmiştir. Tablo 19: Günlük 1.25 USD Altında Kalan Yoksul Nüfusun Oranı (%) K R U T A S 148) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Ukrayna’nın sağlığa GSYİH’dan ayırdığı pay 2005 yılında % 6,4 iken, 2009 yılında % 7,8’e 2014 yılında ise % 7,8 olmuştur. 149 2013 yılı payı ile 2014 yılı payı arasında yaklaşık %2’lik bir kayıp söz konusudur. Ukrayna, GSYİH’dan sağlığa ayırdığı pay açısından dünyada 188 ülke arasında 59. sırada bulunmaktadır.150 Ukrayna’nın GSYİH içinde sağlığa ayrılan payda ve sağlık harcamalarında bir artış söz konusudur. Ancak yine de diğer Avrupa ülkelerine göre sağlığa ayrılan pay düşük seviyededir. 1990’lı yılların ortasında yükselen bu oran 2000li yıllarda yine düşmeye başlamıştır. Ukrayna GSYİH’dan sağlığa ayrılan payın yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir. K R Grafik 45: GSYİH’dan Sağlığa Ayrılan Payın Yıllara Göre Değişimi U T A S Çek Cumhuriyeti ve Slovakya hariç eski sosyalist ülkelerdeki en çarpıcı gelişmelerden biri sağlık harcamaları içindeki kamu payının son yıllarda giderek azalmasıdır. Eski Sovyetler Birliği ülkelerin sağlık harcamaları 1960-73 arasında büyük oranda kamu kaynaklarına dayanmaktaydı. Örneğin SSCB’de bu oran %96’dır. SSCB hariç Doğu Avrupa ülkeleri ortalaması %89’dur. Ukrayna ve Baltık Cumhuriyetlerinde toplam sağlık harcamalarında kamu sağlık harcamalarının payı %96’dan %70’lere gerilemiş, Orta Asya’daki Cumhuriyetlerde ise % 40’lara kadar inmiştir. Ukrayna’nın toplam sağlık harcamaları içerisinde kamu sağlık harcamalarının oranı 1996 yılında % 68,25 iken, 2000’de bu oran % 51,81’e düşmüş, 2013 yılı itibariyle 149) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016.. 150) http://en.actualitix.com/country/ukr/ukraine-health-expenditure.php, 30.01.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu bu oran % 54,45 olmuştur.151 Toplam sağlık harcamaları içerisinde kamu sağlık harcamaları oranının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir. Grafik 46: Toplam Sağlık Harcamaları İçinde Kamu Sağlık Harcamalarının Payı (%) K R U T A S Ukrayna’nın ortalama kişi başına kamu sağlık harcaması 2002 yılında 31 dolar iken 2014 yılında 170 dolara çıkmıştır. Kişi başına düşen kamu sağlık harcaması miktarı eski sosyalist ülkelerin sağlık sistemlerinin bugün bile Avrupa’nın en ucuz sistemlerinden birisi olduğunu göstermektedir. Bu rakam en çok para harcayan ülkelerin çok altında kalmaktadır.152 Ortalama kişi başı sağlık harcaması miktarı grafikte verilmiştir. Grafik 47: Kişi Başına Kamu Sağlık Harcaması (USD) 151) http://en.actualitix.com/country/ukr/ukraine-health-expenditure-public.php, 30.01.2016 152) WHO, http://apps.who.int/gho/data/node.country.country-UKR, 01.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu GSYİH’dan sağlığa ayrılan pay son 30 yılda % 4-5’den ancak % 7 -8’lere kadar çıkmıştır. Doğal olarak bu durum ülkelerin sağlık düzeyi göstergelerine de yansımaktadır. Ukrayna’da toplam sağlık harcamaları içerindeki kamu payı azalırken cepten harcama oranları da beklendiği üzere artmaktadır. 1995 yılında cepten yapılan sağlık harcamaları oranı % 92,16 iken bu oran 2007 yılında % 90,82’ye düşmüştür. 2013 yılı itibariyle bu oran % 93,99 seviyesindedir. Cepten yapılan sağlık harcamalarının oranındaki yıllara göre değişim grafikte gösterilmiştir. K R Grafik 48: Cepten Sağlık Harcamalarının Yıllara Göre Değişimi (%) U T A S Ukrayna toplam sağlık harcamaları içerisinde kamu sağlık harcamalarının azalması, cepten yapılan harcamaların yükseliş eğiliminde olması ile uyumlu olarak kişi başına sağlık harcaması miktarı da artmaktadır. 2004 yılında 401 dolar olan kişi başına sağlık harcaması 2013 yılında 687 dolar seviyesine ulaşmıştır.153 Kişi başına sağlık harcamalarının yıllar içindeki değişimi grafikte verilmiştir. Grafik 49: Kişi Başı Sağlık Harcaması (US $) 153) WHO, http://apps.who.int/gho/data/node.country.country-UKR, 02.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Ukrayna’nın toplam sağlık harcamaları içerisindeki özel sektör sağlık harcamalarının payında önemli oranda bir değişiklik gözlenmemektedir. 2000 yılında %50,5 olan oran 2005 yılında 43,8 olmuştur.154 Toplam sağlık harcamaları içerisinde özel sektör sağlık harcamalarının yıllara göre değişimi grafikte gösterilmiştir. Grafik 50: Toplam Sağlık Harcamaları İçerisinde Özel Sektör Sağlık K R Harcamaları Oranı (%) U T A S Kamu sağlık harcamalarının GSYİH’daki oranı yıllar içerisinde dalgalı bir seyir izlemiştir. GSYİH’daki kamu sağlık harcamalarının payı 2005 yılında 3,8 iken 2010 yılında 4,4 seviyesine ulaşmıştır. 2012 yılına gelindiğinde bu oran % 4,2 olmuştur.155 Ukrayna kamu sağlık harcamalarını GSYİH içerisindeki payının yıllara göre değişimi grafikte gösterilmiştir. Grafik 51: Kamu Sağlık Harcamalarının GSYİH’daki Oranı (%) 154) WHO, http://apps.who.int/gho/data/node.country.country-UKR, 02.02.2016 155) http://www.tradingeconomics.com/ukraine/indicators, 02.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu 5. Hastalık Göstergeleri Ukrayna’da en yaygın olarak görülen hastalıklar; bulaşıcı ve paraziter hastalıklar, dolaşım sistemi hastalıkları, solunum sistemi hastalıkları, sinir sistemi hastalıkları, duyu organları hastalıkları, kemik ve eklemler ile ilgili hastalıklar ve kanserlerdir. K R Nörolojik ve psikiyatrik hastalıklar nedeniyle sağlık kuruluşlarına başvuranlar ile bu hastalıklara bağlı ölümler önemli oranlara ulaşmış durumdadır. Ruhsal sorunlarda 1991-2014 yılları arasında büyük bir artış gözlemlenmiş, ancak bu da bağımsızlığını kazanan ülkeler ortalamasına inmiştir. 2014 yılında psikolojik ve davranış bozukluğu nedeniyle ilk defa kayıt altına alınan nüfus 30,9 milyona ulaşmıştır. Psikolojik ve davranış bozuklu nedneiyle kayıt altına alınanların genel nüfus içindeki oranı (yüz binkişide) 72’dir.156 U T A S Ukrayna’da, diğer birçok ülkede olduğu gibi ölüm nedenlerinin en başında kardiyovasküler hastalıklar, ikinci sırada kanser gibi hastalıklara neden olan kötü huylu tümörler gelmektedir. Ukrayna’da görülen ölüm nedenlerinin yaşlara dağılımı tabloda verilmiştir. Tablo 20: Başlıca Ölüm Nedenleri Ölüm Nedeni 0-64 yaş (%) (%) 65 yaş + (%) Kardiyovasküler Hastalıklar 34,8 74,3 Kötü huylu tümörler 18,5 9,7 Kazalar, yaralanma zehirlenme 23,0 2,3 Solunum yolu hastalıkları 5,0 5,0 Bulaşıcı ve parazitik hastalıklar 4,0 0,3 Sindirim sistemi hastalıkları 5,3 1,4 Diğerleri 9,5 7,1 Ukrayna genelinde 2010 yılında ilk defa kayıt altına alınan tüberküloz vaka sayısı 31.295 iken, 2014 yılında vaka sayısı 25.543 olmuştur. Ukrayna’da genel nüfusta tüberküloz hastalığı görülme sıklığı 2008 yılında 78 iken (yüz kişi başına) 2014 yılında 59,6’ya 156) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu gerilemiştir.157 Genel nüfusta tüberküloz görülme sıklığı ve tüberküloz vakalarının bölgelere dağılımı grafiklerde verilmiştir. Grafik 52: Tüberküloz Görülme Sıklığı (100.00 bin kişide) K R U T A S Grafik 53: Tüberküloz Vaka Sayısının Bölgelere Dağılımı 157) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016.. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Ukrayna’da tıbbi kurumlara tarafından kaydedilen toplam kanser vakası sayısı 954 bine ulaşmıştır.158 2013 yılına kadar yükselişini sürdüren kanser vaka sayısı 2014 yılında düşüşe geçmiştir. Grafik 54: Kayıtlı Toplam Kanser Vaka Sayısı K R U T A S 2008 yılında 934 bin olan kanser vaka sayısı 2013 yılında 1 milyonu biraz aşmıştır. 2014 yılında 1 milyonun altına gerilemiştir. Genel nüfusta kanser vakalarının görülme sıklığı 2008 yılında 332 iken (yüz bin kişi başı başına) 2014 yılında 314’e düşmüştür. 159 Grafik 55: Genel Nüfusta Kanser Vakalarının Görülme Sıklığı (yüz bin kişide) 158) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. 159) a.g.e. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu 1994 yılına değin Ukrayna HIV virüsünün ender görüldüğü ülkelerden biridir. 1995 yılından itibaren ise AIDS belirgin bir şekilde artmaya başlamış ve bir salgın hastalık görünümüne kavuşmuştur. Ukrayna, yeni vaka sayısından Avrupa’daki en yüksek rakamlara sahiptir.160 Ukrayna’da HIV/AIDS’li olarak yaşayan kişi sayısı 2013 yılında 350.000 kişi olmuştur. Aynı yıl HIV/AIDS nedeniyle ölenlerin sayısı ise 24.000 olmuştur. Ukrayna’da yetişkin nüfusta HIV/AIDS yaygınlığı 2013 verilerine göre % 1,10’dur.161 Yetişkin nüfusta HIV/AIDS yaygınlığının yıllara göre değişimi grafikte gösterilmiştir. K R Grafik 56: Yetişkin Nüfusta HIV/AIDS Yaygınlığı (%) U T A S 15-49 yaş aralığındaki yetişkinlerde HIV/AIDS görülme yaygınlığı % 0,80’dir. 15-24 yaş arası kadınlarda HIV/AIDS görülme yaygınlığı %0,40 iken aynı yaş grubundaki erkeklerde bu oran % 0,10’dur.162 15-24 yaşa arası kadın nüfusta HIV/AIDS yaygınlığının yıllara göre değişimi grafikte gösterilmiştir. 160) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. 161) http://en.actualitix.com/country/ukr/statistics-health-ukraine.php, 30.01.2016 162) http://en.actualitix.com/country/ukr/statistics-health-ukraine.php, 30.01.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 57: 15-24 Yaş Kadınlarda HIV Yaygınlığı K R Grafik 58:15-24 Yaş Erkeklerde HIV Yaygınlığı U T A S Ukrayna’da zührevi hastalıklar diğer bir sağlık riski olarak değerlendirilebilir. Zührevi hastalıklar kapsamında sifilis vakasının görülme sıklığı 2008 yılında 25,1 (yüz bin kişide) iken 2014 yılında 8,6’ya gerilemiştir. Belsoğukluğu hastalığının görülme sıklığı 2008 yılında 27,2 iken (yüz bin kişide), 2014 yılında 14,4 olmuştur. Ancak bu oranlar Avrupa bölgesi için yüksek bir orandır. Zührevi hastalıkların görülme sıklıkları grafikte verilmiştir. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 59: Sifilis ve Belsoğukluğu Hastalıklarının Görülme Sıklığı ( 100.000 kişide) K R U T A S 6. Ölüm Göstergeleri Ukrayna’nın kaba ölüm oranı (1000 kişi başına) 2013 yılı itibariyle 14,60 düzeyindedir. 2000’lerin başında 15 civarında olan ölüm oranı düşüş eğilimindedir. Ukrayna’nın anne ölüm oranı (100.000 canlı doğumda) 2011’den itibaren 32’dir.163 Ukrayna kaba ölüm oranının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir. Grafik 60: Ölüm Oranı (1,000 kişi başına) 163) http://en.actualitix.com/country/ukr/ukraine-maternal-mortality-ratio.php, 30.01.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Ukrayna’da hastalığa bağlı ölümlerin büyük bölümü bulaşıcı hastalıklar, doğum sırası hastalıklar ve yetersiz beslenmeden kaynaklanmaktadır. Bulaşıcı hastalıklar, annelik dönemi koşullar, doğum sırası koşullar ve yetersiz beslenme nedeniyle 2011 yılında 753 bin ölüm gerçekleşmiştir. Bulaşıcı hastalıklar, annelik dönemi koşulları ve doğum sırası koşullar ile yetersiz beslenmeye bağlı nedenlerle gerçekleşen ölümler tüm ölümlerin % 44’ünü oluşturmaktadır.164 Sayılan nedenlere bağlı ölümlerin yüzdeleri grafikte gösterilmiştir. K R Grafik 61: Hastalıklara Bağlı Ölüm Sayılarının Yıllara Göre Dağılımı (2011) U T A S Bulaşıcı olmayan hastalıklara bağlı ölüm sayısı ise aynı dönemde 648 bin olarak gerçekleşmiştir. Ukrayna’da 2011 yılında bulaşıcı olmayan hastalıklar kapsamında en fazla ölüm kardiyovasküler hastalıklar (492.000), kanser hastalıkları (81.403), deri hastalıkları (33.434), solunum sistemi hastalıkları (16.897), nöropsikiyatrik hastalıklar (14.962) nedeniyle görülmüştür.165 En çok ölüm nedeni olarak gösterilen bulaşıcı olmayan hastalıklara grafikte gösterilmiştir. 164) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. 165) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 62: En Fazla Ölüme Neden Olan Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar K R U T A S Ukrayna nüfusunun 21 milyonu erkeklerden, 24 milyonu ise kadınlardan oluşmaktadır. 2011 yılında bulaşıcı olmayan hastalıklar nedeniyle ölenlerin 387,855’i erkek, 365.329’u kadındır.166 Bulaşıcı olmayan hastalıklara bağlı ölümlerin cinsiyete dağılımı grafikte verilmiştir. Grafik 63: Bulaşıcı Olmayan Hastalıklara Bağlı Ölümlerin Cinsiyete Dağılımı Erkeklerde en fazla ölüme neden olan hastalıklar kardiyovaküler hastalıklar (215,298) ve yaralanmalardır (37,558). Kadınlarda en fazla ölüme neden olan bulaşıcı olmayan hastalıklar ise kardiyovasküler hastalıklar (277.055) ve kötü huylu kanserlerdir (36.004).167 Kadın ve erkeklerde en fazla ölüme neden olan hastalıklar grafikte gösterilmiştir. 166) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. 167) a.g.e. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 64: Kadın ve Erkeklerde En Fazla Ölüme Neden Olan Hastalıklar K R U T A S Bulaşıcı hastalıklara bağlı ölümlerin yaş gruplarına göre dağılımı grafiklerde verilmiştir. Grafik 65: 15-34 Yaş Kadınlarda Bulaşıcı Hastalıklara Bağlı ölümler (İlgili yaş grubunun %’si) SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 66:35-59 Yaş Kadınlarda Bulaşıcı Hastalıklara Bağlı Ölümler (İlgili yaş grubunun %’si) K R U T A S Grafik 67: 35-59 Yaş Erkeklerde Bulaşıcı Hastalıklara Bağlı Ölümler (İlgili yaş grubunun %’si) Grafik 68: 15-34 Yaş Kadınlarda yaralanmaya bağlı ölümler (ilgili yaş grubunun %) SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 69: 15-34 Yaş Erkeklerde yaralanmaya bağlı ölümler (ilgili yaş grubunun %) K R U T A S Grafik 70: 35-59 Yaş Kadınlarda yaralanmaya bağlı ölümler (ilgili yaş grubunun %) Grafik 71: 15-34 Yaş Kadınlarda Bulaşıcı Olmayan Hastalıklara Bağlı Ölümler (ilgili yaş grubunun %) SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 72: 15-34 Yaş Erkeklerde Bulaşıcı Olmayan Hastalıklara Bağlı Ölümler (ilgili yaş grubunun %) K R U T A S Grafik 73: 35-59 Yaş Kadınlarda Bulaşıcı Olmayan Hastalıklara Bağlı Ölümler (ilgili yaş grubunun %) Grafik 74: 35-59 Yaş Erkeklerde Bulaşıcı Olmayan Hastalıklara Bağlı Ölümler (ilgili yaş grubunun %) SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Ukrayna’da kardiyovaküler hastalıklar en fazla ölüme nedeni olarak gösterilmektedir. Kardivasküler hastalıklar sonucu meydana gelen 492,353 ölümün 338,107’si iskemik kalp hastalıklarından kaynaklanmıştır.168 En fazla ölüme neden olan kardivasküler hastalık çeşitleri grafikte verilmiştir. Grafik 75:En Fazla Ölüme Neden Olan KVC Hastalıkları K R U T A S Ukrayna’da fazla ölüme neden olan kanser çeşidi trakea, bronş ve akciğer kanserleridir. Bunu kolon ve mide kanseri izlemektedir. En fazla ölüme neden olan kanser çeşitleri grafikte verilmiştir. Grafik 76: En Fazla Ölüme Neden Olan Kanser Türleri 168) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Erkeklerde en fazla ölüme neden olan kanser çeşitleri trakea, bronş, akciğer kanseri ve kolon kanseriyken, kadınlarda en fazla ölüme neden olan kaser çeşitleri mesane kanseri ve kolon kanseridir.169 Kadın ve erkeklerde en fazla ölüme neden olan kanser çeşitleri grafikte verilmiştir. Grafik 77: Erkekler ve Kadınlarda En Fazla Ölüme Neden Olan Kanser Türleri K R U T A S En çok ölüme neden olan nöropsikiyatrik hastalıkların başında 2,205 kişiyle alkol bozukluğu, 1,168 kişiyle Alzeimer gelmektedir.170 En fazla ölüme neden olan nöropsikiyatrik hastalıklar garfikte verilmiştir. Grafik 78: En Fazla Ölüme Neden Olan Nöropsikiyatrik Hastalıklar 169) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. 170) a.g.e. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Ukrayna’da solunum sistemi hastalıkları nedeniyle 2011 yılında 16,897 ölüm yaşanmıştır. Solunum sistemi hastalıkları sonucu meydana gelen 16,897 ölümün 12,805’i KOAH’tan, 1,903’ü astımdan kaynaklanmıştır.171 En fazla ölüme neden olan solunum sistemi hastalık çeşitleri grafikte verilmiştir. Grafik 79:En Fazla Ölüme Neden Olan Solunum Sistemi Hastalıkları K R U T A S Ukrayna’da sindirim sistemi hastalıkları nedeniyle 2011 yılında 33,434 ölüm yaşanmıştır. Sindirim sistemi hastalıkları sonucu meydana gelen 33,434 ölümün 23,723’ü karaciğerin sirozundan, 11,652’si peptik ülser hastalığından kaynaklanmıştır.172 En fazla ölüme neden olan sindirim sistemi hastalık çeşitleri grafikte verilmiştir. Grafik 80:En Fazla Ölüme Neden Olan Sindirim Sistemi Hastalıkları 171) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. 172) a.g.e SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu 7. Ana Çocuk Sağlığı Göstergeleri Son 30 yıllık dönem içinde eski sosyalist ülkelerdeki Bebek Ölüm Hızı (BÖH) bir düşme eğiliminde olmakla beraber BÖH Rusya Federasyonu, Ukrayna, Bulgaristan, Gürcistan, Romanya, Letonya, Estonya, Belarus ve Moldovya gibi ülkelerde binde 10’un altındadır. Ukrayna’nın da içinde olduğu bu ülkelerde BÖH’da Avrupa ülkelerine kıyasla yeterli bir düşüş gerçekleşmediği dikkati çekmektedir. Ukrayna’nın BÖH 2000’lerin başında % 10 seviyesinden 2013 yılında 5,5 seviyesine gelmiştir.173 Benek ölüm oranı, bağımsızlığını kazanan ülkeler arasında en düşük değerlerden birine sahiptir. Bebek ölüm oranının yıllara göre değişimi grafikte gösterilmiştir. K R U T A S Grafik 81: Bebek Ölüm Hızı (1,000 canlı doğum başına) Grafik 82: Anne Ölüm Oranı (100.000 kişide) 173) WHO, http://apps.who.int/gho/data/node.country.country-UKR, 02.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Ukrayna’nın anne ölüm oranı 2010 yılında büyük bir artış göstererek 110’a ulaşmışken 2013 yılı itibariyle 2004 seviyesi olan 110’a gerilemiştir.174 Anne ölüm oranının yıllara göre değişimi grafikte gösterilmiştir. Çocuk sağlığı açısından beslenme göstergeleri küresel düzeyde önemli hale gelmiş ve takip edilir olmuştur. Artık tüm dünyada çocuk ölümlerinin temel nedeni olarak malnutrisyon (yetersiz beslenme) kabul edilmekte, diğer nedenler bunun üzerine eklenmiş kabul edilmektedir. Kronik beslenme yetersizliği göstergesi olan “bodur”luk (yaşa göre boy kısalığı) oranı 5 yaş altı çocuklarda Arnavutluk’ta %32, Kırgızistan’da %25, Azerbaycan’da %20, Ukrayna’da % 15’tir.175 K R Çocuk sağlığı açısından beslenme göstergeleri son derece önemlidir. Artık tüm dünyada çocuk ölümlerinin temel nedeni olarak malnutrisyon kabul edilmekte, diğer nedenler bunun üzerine eklenmiş kabul edilmektedir. Kronik beslenme yetersizliği göstergesi olan “bodur”luk (yaşa göre boy kısalığı) oranı 5 yaş altı çocuklarda Arnavutluk’ta %32, Kırgızistan’da %25, Azerbaycan’da %20, Ukrayna’da % 15’tir. Hırvatistan, Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve Romanya hariç eski sosyalist ülkelerin çocuklarının %10’undan fazlasında akut veya kronik beslenme bozukluklarına rastlanmaktadır.176 U T A S Ukaryana’da hastalığa bağlı ölümlerin büyük bölümü bulaşıcı hastalıklar, doğum sırası hastalıklar ve yetersiz beslenmeden kaynaklanmaktadır. Bulaşıcı hastalıklar, annelik dönemi koşullar, doğum sırası koşullar ve yetersiz beslenme nedeniyle 2011 yılında 753 bin ölüm gerçekleşmiştir. Bulaşıcı hastalıklar, annelik dönemi koşulları ve doğum sırası koşullar ile yetersiz beslenmeye bağlı nedenlerle gerçekleşen ölümler tüm ölümlerin % 44’ünü oluşturmaktadır.177 Sayılan nedenlere bağlı ölümlerin yüzdeleri grafikte gösterilmiştir. 174) WHO, http://apps.who.int/gho/data/node.country.country-UKR, 02.02.2016 175) Kılıç, B. (2003) Kapitalistleşen AVRUPA Bölgesi Eski Sosyalist Ülkelerinin Sağlık Düzeyi Göstergeleri. TOPLUM Ve Hekim. Mayıs-Haziran 2003. Cilt 18. Sayı 3, ss: 217-231. 176) Kılıç, B. (2003) Kapitalistleşen AVRUPA Bölgesi Eski Sosyalist Ülkelerinin Sağlık Düzeyi Göstergeleri. Toplum Ve Hekim. Mayıs-Haziran 2003. Cilt 18. Sayı 3, ss: 217-231. 177) World Health Organization Organisation Mondiale de la Santé Department of Measurement and Health Information April 2011, http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/112738/1/9789240692671_eng. pdf, 02.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 83: Yetersiz Beslenmeye Bağlı Ölümler (2011) K R U T A S 8. Sağlık Sistemi Ukrayna’da sağlık hizmetlerinin sunulmasında ana sorumluluk devlete aittir. Sağlık hizmetlerinin planlanması, finansmanı ve geliştirilmesi işleri Halk Sağlığı Bakanlığı ve Çalışma ve Sosyal Politika Bakanlığı tarafından yürütülmektedir. Halk Sağlığı Bakanlığı, Ukrayna sağlık hizmetlerini yürüten merkezi organdır. Kamu sağlığı, hijyen, salgın hastalıklarla ilgili önlemlerin alınması, tıp hizmet ve tesislerinin oluşturulması, kalite denetimi, üretim gibi konulardan sorumludur.178 Ukrayna sağlık sisteminin idari yapısı grafikte verilmiştir. 178) Sargutan, A. E. “ 84 Ülke ve Türkiye’nin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri” ss:1567-1593. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Şekil 4: Sağlık Hizmetlerinin Yürütülmesinden Sorumlu Bakanlıkların Yapısı Başbakan ve Bakanlar Kurulu Halk Sağlığı Bakanlığı Çalışma ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Yetişkin Nüfus İçin Tıbbi Bakım Bölümü Yaşlılar İçin Sosyal Hizmetler Bölümü Bulaşıcı ve Salgın Hastalıklar Bölümü Yasal Kontroller Bölümü K R U T A S Bilim ve Uluslararası İlişkiler Bölümü Personel ve Eğitim Enstitüleri Bölümü Görevlendirme Bölümü Hem Halk Sağlığı Bakanlığı’nın hem de Çalışma Ve Sosyal Politika Bakanlığı’nın “oblast” denilen bölge idarelerinde, belediyelerde ve il idarelerinde de paralel olarak yapılandırılmış birimleri vardır. İki bakanlık arasındaki tüm koordinasyon işlemlerine, tüm düzeylerde, Başbakan ve Bakanlar Kurulu da eşlik eder. Bölgesel idareler, belediyeler ve il idarelerinde de koordinasyon, en büyük idari amir yada ihtiyaca göre özel olarak kurulmuş hizmet sağlama komisyonları tarafından gerçekleştirilir. Ukrayna’da sağlık sistemi idari olarak devletçi bir yapılanmaya sahiptir. Ülkedeki sağlık hizmetlerinin yürütülmesinden birinci derecede Halk Sağlığı Bakanlığı ikinci derecede Çalışma Ve Sosyal Politika Bakanlığı sorumludur.179 179) Lekhan, V, Rudiy, V, Nolte, E. (2007). Health Care Sysytem in Transition Ukraine. http://www.euro. who.int/__data/assets/pdf_file/0010/96418/E84927.pdf, 02.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Şekil 5: Ukrayna Sağlık Sisteminin İdari Yapısı K R U T A S SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Ukrayna’da kamu sağlık hizmetleri finansmanın hemen hemen tek kaynağı devlet bütçesidir. Devlet sağlık harcamalarının tamamına yakınını karşılamakta, ancak bu çok yetersiz kalmaktadır. Hastalar bir kısım sağlık hizmetini (tomografi, yüksek uzmanlık isteyen konsültasyonlar, protez, röntgen gibi) ücretini doğrudan ödeyerek satın almaktadır. Bu da sağlık hizmetlerinin finansmanında zorluklarla karşılaşılmasına sebep olmaktadır. Ukrayna’da Toplam sağlık harcamalarının %70 kadarı kamu, %30 kadarı da özel kaynaklıdır. Bu görünümüyle Ukrayna yetersiz bir Kapsayıcı / Bütüncü / Tekçil sağlık sistemleri içerisinde yer almaktadır. K R Ukrayna’nın, ilk kapsamlı ulusal halk sağlığı stratejisi 2002-2011 yıllarını kapsayacak şekilde hazırlanmıştır. Program 2002 yılında Bakanlar Kurulu tarafından ınaylanarak yürülüğe girmiştir. Program DSÖ’nün ortaya koyduğu temel ilkelerein izlerini taşımaktadır. U T A S Programın temel hedefleri şunlardır:180 a) Ulusal sağlık politikalarının geliştirilmesi ve iyileştirilmesi b) Sağlıkta adalet ve hakkaniyetin sağlanması c) Yaşam koşulları ve yaşam kalitesinin iyileştirilmesi d) Kadınlar, çocuklar ve gençler, çalışan nüfus ve yaşlıların sağlığının iyileştirilmesi e) Engelli insanlar için daha iyi fırsatlar sağlanması f) Sosyal insidansını azaltılması g) Önemli hastalıklar, yaralanmalar ve zehirlenmelerin azaltılması h) Sağlıklı yaşam tarzları teşvik edilmesi i) Çevre koruma politikalarının uygulanması j) Sağlık sisteminde finansman ve kaynak yönetiminin iyileştirilmesi k) Sağlık profesyonellerinin eğitim ve öğretimin geliştirilmesi l) Gelişen ulusal sağlık bilgi sistemleri m) Sağlık için araştırmaları desteklemek n) Sağlıkta etik kaygılar güçlendirilmesi o) Sağlık profesyonelleri için sosyal koruma iyileştirilmesi p) Sağlık için uluslararası işbirliği ve ortaklıklar geliştirilmesi. 180) Lekhan, V, Rudiy, V, Nolte, E. (2007). Health Care Sysytem in Transition Ukraine. http://www.euro. who.int/data/assets/pdf_file/0010/96418/E84927.pdf, 02.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Ukrayna sağlık sisteminin reformu kapsamında 1992-2004 yılları arasında yapılan önemli yasal düzenlemeler ve çalışmalar tabloda verilmiştir.181 Tablo 21: 1992-2004 Yılları Arasında Yapılan Önemli Yasal Düzenlemeler Ve Çalışmalar Yıl Yapılan Faaliyet K R Sağlık Hizmetlerinin Temel İlkeleri Kanun yayımlanmıştır. 1992 1994 Pratisyen Hekimlerin Uzmanlığıa geçiş Programlarının Sağlık Bakanlığı Tarafından Onaylanmasına yönelik düzenleme yapılmıştır. Genel Nüfusun Sağlık ve Epidemiyoljik Refahının sağlanmasına yönelik kanun yayımlanmıştır. U T A S Kan ve Kan Bileşenlerinin Bağışı, Ukrayna Narkotik, Narkotik Kaçakçılığının Psikotrop Maddelerin Önlenmesine yönelik kanun yayımlanmıştır. 1995 Aile Hekimliği, Pratisyen Hekimlik Tıbbi Pozisyonlarının belirlenmesi 2001-2005 dönemini kapsayacak Ulusal Alile Planlaması Programının Hazırlanması Ukrayna Anayasının kabülü Ukrayna Tıp Kanunun yayımlanması Ukrayna Sigorta Kanunu yayımlanması 1996 Kamu Sağlığı Kuruluşlarında sunulan hizmetlerin ücretlerinin belirlenmesi 1997-2003 dönemini kapsayan Tıp Sektörünün gelişimine yönelik kapsamlı Hükümet Kararının yayımlanması. Ulusal Çocuk Programının kabulü Yüksek Tıbbi Öğretim Kurumunun kurulması 1997 Yerel bölgesel düzeyde hastane yatak sayısın standartları Hükümet Kararı ile kabul edildi. 181) Lekhan, V, Rudiy, V, Nolte, E. (2007). Health Care Sysytem in Transition Ukraine. http://www.euro. who.int/__data/assets/pdf_file/0010/96418/E84927.pdf, 02.02.2016. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Zorunlu Devlet sigorta Mevzuatı Yasasının oluşturulmasına yönelik ön koşullar belirlendi. AIDS’in Önlenmesi ve Genel Nüfusun Korunmasınana yönelik kanun yayımlandı. Gıda Ürünleri ve Hammadelerin Güvenliği kanunun yayımlanması. 1998 K R Cinsel Yollarla Bulaşan Hastalıkların Önelnemsine yönelik kapsamlı bir progra hazırlandı. Sağlık Bakanlığı tarafından tıbbi teknoloji için geçici standartların belirlenmesi. Anayasa hükümleri kapsamında kamu sağlık tesislerinde işlemlerin ücretsiz yapılması benimsendi. U T A S Organ Nakli ve Transplantasyonu kanunun yayımlanması. 1999 1999-2003 dönemini kapsayacak olan Genetik İzleme Programının (Diyabet, Hipertansiyon) kabul edilmesi. Mal Alım İhaleleri, Devlet Fonları, Operasyon ve Hizmetlerine yönelik kanunun yayımlanması. Mental Bakım Kanunun yayımlanması. 2000 Sağlık Hizmetlerinin Lisanslandırılması, Tıbbi Uygulamalarının Ekonomik Etkinliğinin Lisanslandırılması Devlet Komitesinin kurulması kanunun yayımlanması. Nüfusun Bulaşıcı Hastalıklara Karşı korunması kanunun yayımlanması. Devlet Sosyal Standartlarının ve Devlet Sosyal Garantileri listesinin belirlenmesi. Aile Hekimliği Tanıtım Programının onaylanması. Ukrayna’da sağlığın geliştirilmesi karranamesinin onaylanması 2002-2005 yıllarını kapsayacak Tüberküloz Kontrol Programının Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kabul edilmesi. 2001 Birinci basamak sağlık hizmetlerinde aile hekimliğine kademeli geçişin ilkelerinin ve planın Sağlık Bakanlığı tarafından onaylanması. Zorunlu Devlet Sosyal Sigorta yasasının ilk taslağının yayımlanması. Halk Sağlığı ağırlıklı Bütçe Kanunun geçirilmesi. Ulusal Temel İlaç ve Tıbbi Cihaz Listesinin Bakanlar Kurulu tarafından onaylanması. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Zorunlu Devlet Sosyal Sigorta yasasının ikinci taslağının yayımlanması. 2002-2011 dönemini kapsayacak Sektörler Arası Devlet Halk Sağlığı Programının kabul edilmesi, Ulusal Bilimler Akademisi ve Tıbbi Pedagojik Bilimler Enstitüsünün Bakanlar Kurulu tarafından onaylanması. (38 Devlet Kurumu, 28 Bakanlık) 2002 K R 2002-2005 dönemini kapsayacak Genel Nüfusa Yönelik Sağlık Hizmetlerinin İyileştirilmesini içeren programın Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile onaylanması Ukrayna Vatandaşlarına Ücretsiz Sağlık Hizmeti Sunulmasına Programının onaylanması. U T A S Kamu sağlık tesislerinde sunulacak hizmetlerin listesinin belirlenmesi. Parlemanto kararı ile ülkedeki radikal değişikliklerin yapılmaya başlanması. 2003 Devlet Fonları, Operasyonlar, Tedarik ve Hizmetleri Dzüenleyen 2000 kanunun değiştirilmesi. Zorunlu Devlet Sosyal Sigorta yasasının üçüncü taslağının yayımlanması ve reddedilmesi. Ukrayna’da özel sektör sağlık hizmetleri gelişmemiştir. Özel sektöre ait birkaç hastane dışında sağlık kuruluşlarının tamamı kamu sektörüne aittir. Özel sektör en çok diş hekimliği ve eczacılık alanlarında faaliyet göstermektedir. Ukrayna’da 60 yaş üzerindeki nüfusun çok yüksek olduğu görülmektedir. Ayrıca ülke nüfusu, ölüm oranının doğum oranının iki katı kadar olmasından dolayı azalmaktadır. Bu yüzden, uzun dönemli yataklı tedavi hizmetleri, geriatri ve sosyal hizmetler Ukrayna’da daha fazla önem kazanmaktadır. Ayrıca yaşlı nüfusun oranı giderek artarken nüfusun azalmasının, ileride kurulabilecek olan sigorta sistemleri için önemli bir sorun teşkil edeceği düşünülmektedir. Sağlık hizmetlerinin dağılımında eşitsizlikler yaşanmaktadır. Kentsel alanlarda sağlık hizmetleri yoğun ve yeterli iken, kırsal alanlarda birçok eksiklik kendini göstermektedir. Ukrayna eski bir Sovyetler Sosyalist Cumhuriyetler Birliği ülkesi olduğu için, sosyalist politikadan kaynaklanan sağlık yapılanmasının etkisi görülmektedir. Sağlık hizmetlerinin verilmesi için gerekli bina ve ekipman ülke düzeyinde iyi bir şekilde yayılmış, fakat eskiyen bina ve ekipman ile personelin ülke içindeki dağılımında var olan dengesizlikler sebebiyle de, sağlık hizmetlerinin verilmesinde sorunlarla karşılaşılmaktadır. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Sağlık hizmetlerinin yerel düzeyde parça parça gibi görünmesine rağmen, il idarelerinde çalışan doktorlar, sosyal hizmetler bölümlerinin sağladığı evde bakım hizmetlerinin organize edilmesinde önemli rol oynarlar. Hükümet dışı dini ve hayırsever kuruluşlar Parkinson, Alzheimer, Şeker Hastalığı ve Felç gibi sağlık alanlarında hizmet sunarlar. Bu kuruluşlar, uzun süreli bakım için yerel düzeyde ek finansman kaynakları sağlarlar. Ayrıca Kızılhaç uzun dönem bakım gerektiren hastaları olan ailelere eğitim ve öğretim hizmeti sunmaktadır. Hükümet dışı dini kuruluşlar ayrıca yalnız yaşayan yaşlılar ve özürlüler için evde bakım hizmetleri de sunmaktadırlar.182 K R U T A S Teoride devlet, kendi hasta vatandaşlarına ücretsiz sağlık hizmeti sunmaktadır. Ancak sağlık hizmet sunumunda ve hizmetlere erişimde ülkenin pek çok bölgesinde sorunlar yaşanmaktadır. Bunun yanında hekim ve sağlık çalışanlarının ücretleri çok düşük olduğundan sık sık ek ücret talepleri olmaktadır. Bu durum zaten düşük gelirli olan vatandaşlarını sağlık hizmetine erişimini daha da zorlaştırmaktadır. Ukrayna sağlık sisteminde ilk temas noktası aile hekimleridir. Her vatandaşın kayıtlı olduğu bir aile hekimi bulunmaktadır. Aile hekimleri ve sağlık merkezlerindeki pratisyen hekimler tarafından verilen sağlık hizmetleri için bir ücret talep edilmez. Başka bir hekime müracaat edildiğinde ek ücret ödenmek zorunda kalınmaktadır. Sağlık merkezlerindeki pratisyen hekimler koruyucu bakım ve sağlık hizmetleri, akut ve kronik hastalıkların tedavisi ve bunlara ilişkin ilaçların verilmesi hizmetlerini sunmaktadırlar. Akut bir hastalığın tedavisi için hasta bir mahalle doktoruna başvurabilir ya da bir ilk yardım ekibini kendisini ziyaret etmesi için çağırabilir. Eğer gerekli görülürse hasta bir hastahaneye sevk edilir. Tüm bu hizmetler ücretsizdir . Birincil sağlık hizmetlerinde ilaçların temini için hastaların kendi bütçelerinden ödeme yapması gerekmektedir. Ancak sosyal koruma (güvenlik) programlarına dahil olanlar ve savaş gazileri bu kapsam dışındadırlar. Ayrıca şeker, verem gibi uzun süreli tedavi gerektiren hastalıklar için bir liste hazırlanmış olup, bu hastalıklara ilişkin ilaçlar ücretsiz olarak verilmektedir. Ukrayna’da sağlık merkezlerinin fiziki ve tıbbi araç gereç durumu son derece yetersizdir. Sağlık merkezlerindeki hizmetlerden yararlanmak dahi zaman zaman oldukça maliyetli olabilmektedir. 182)Sargutan, A. E. “84 Ülke ve Türkiye’nin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri” ss:1567-1593, SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Uzmanlık eğitimi daha yüksek bir seviyede olan hekimler “danışman hekim, kıdemli hekim” olarak adlandırılmaktadır. Danışman hekimlere gidebilmek, pratisyen hekimin böyle bir ihtiyaç tespitine ve yönlendirmesine bağlıdır. Danışman hekim sayısının yetersiz olması nedeniyle danışman hekim görmek için uzun bekleme listeleri söz konusudur. Danışmanlar hekimlerin üst düzey tıbbi beceriye sahip oldukları kabul edildiğinden diğer hekimlerden daha fazla ücret ödenmektedir.183 K R 9. Hizmet Sunum Sistemi Sağlık hizmetlerinin sunumu genel ve uzmanlaşmış sağlık hizmeti sunan şu tip tesisler tarafından sağlanmaktadır: U T A S a) Tedavi kurumları Bunlar, il ve ilçe merkezlerinde, kasaba merkezlerinde bulunan hastaneler, gazileri için hastaneler ve ilk yardım hastaneleridir. b) İhtisas hastaneleri Bunların içinde araştırma kuruluşlarındaki psikiyatri, nöropsikiyatri, psikoterapi ve geriatri klinikleri bulunmaktadır. c) Dispanserler Bunlar arasında onkoloji, kardiyoloji, veremle mücadele, endokrinoloji ve nöropsikiyatri dispanserleri sayılabilir. d) Acil servisler ve poliklinikler Kadın doğum merkezleri, köy acil servis merkezleri, kasaba, ilçe ve il merkezi poliklinikleri, ağız ve diş sağlığı poliklinikleri ve fizyoterapi poliklinikleri bunlar arasındadır. e) İlk yardım ve acil servis istasyonları f) Huzurevleri, sanatoryumlar, profilaktik merkezler, kaplıcalar Ukrayna’da sosyal hizmetler ve sosyal yardımlar da Halk Sağlı bakanlığı tarafından sunulmaktadır. Sosyal yardımlar aşağıdaki kuruluşlar tarafından sağlanmaktadır. 183) Healthcare in Ukraine, http://europe-cities.com/destinations/ukraine/health/, 02.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu a) Yaşlılar ve özürlüler için evler Yaşlılar ve özürlüler için bakım evleri, geriatrik bakım evleri, hapishaneden tahliye olan yaşlı ve özürlü kişiler için özel kapsamlı evler. b) Ruhsal olarak hasta olanlar için evler, K R c) Tarım işçileri için pansiyonlar, d) Emekliler ve yalnız özürlü vatandaşlar için bölgesel sosyal hizmet merkezleri Özel bakım birimleri, sosyal ve gündelik yaşam rehabilitasyon birimleri, medikososyal rehabilitasyon birimleri, geçici veya sürekli konaklama birimleri, düşük gelirli özürlüler için malzeme ve bakım yardımı birimler, evde sosyal bakım birimleri ve yalnız yaşayan emekliler için özel konaklama evleri. U T A S a) Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri Ukrayna’da birinci basamak sağlık hizmetleri 6.429 birim tarafından sunulmaktadır. Bunların 2.702 tanesi hastahanelere bağlı poliklinikler, 2.738 tanesi bağımsız poliklinikler, 176’sı yardım noktası ve 310 tanesi de ağız ve diş sağlığı polikliniğidir. Hastaların %80’inin tedavilerinin başlangıç ve bitiş noktası birinci basamak sağlık hizmeti sunan tesislerdir.184 Birinci basamak sağlık hizmeti sunan tesislerin yeni biçimleri de vardır. Bunlar arasında günlük bakım sunan hastahaneler ve evde bakım birimleri bulunur. Bunlar, sağlık kurumlarının verimliliğini artırmaktadır. Günlük bakım hizmeti sunan hastahanelerin sayısı üç yıl içinde iki katına çıkmıştır. 1999 yılı verilerine göre 1.1 milyon kişi günlük bakım hastahanelerinde, 1.25 milyon kişi de evde bakım birimlerince tedavi görmüştür.185 b) Aile Hekimliği Ukrayna Hükümeti, hekimlerin rollerini güçlendirerek birinci basamak sağlık 184) Sargutan, A. E. “84 Ülke ve Türkiye’nin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri” ss:1567-1593, 185) Sargutan, A. E. “84 Ülke ve Türkiye’nin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri” ss:1567-1593, SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu hizmetlerinin ana sağlayıcısı konumuna getirmek ve böylece sağlık hizmetlerinin maliyetini düşürmek istemektedir. Sağlık hizmetlerinin sunumunda üzerinde en önemle durulan noktalardan biri de aile hekimliği kavramının uygulamaya konulmasıdır. Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından aile hekimliği sistemi alternatif bir koruyucu hekimlik modeli olarak sunuldu. Ukrayna 1996 yılında zorunlu sağlık sigortası uygulamasını başlattı. Aile hekimliği sistemi pilot uygulamaları da buna paralel olarak 1996-1997 yıllarında başlamış ve 2001 yılından itibaren de sistem tümüyle uygulanmaya başlamıştır. K R Böylece aile hekimi sağlık hizmetlerinin sunumunda bir başlangıç noktası olarak işlev görecek ve hastaların gerektiği takdirde bir uzmana ya da bir hastahaneye sevk edilmesinde anahtar rolü üstlenecektir. Bu hizmet yerel idare ve topluluk düzeyinde organize edilecektir. Şimdilik her mahallenin kendi doktoru vardır. Bu doktor kendi bölgesinde yaşayanların ilk başvuru noktasıdır. Ancak bu mahalle doktorlarının o kadar kötü bir ünü vardır ki, hastaları çoğu bir uzmana başvurmaya çalışır ya da doğrudan hastahaneye gider. Artan bir oranda uzmanlar genel pratisyen olarak hizmet vermeye başlamışlar ve uzmanlık özelliklerini çok az kullanmaktadırlar. Bunun en iyi göstergesi de, tüm sağlık bütçesinin %20’si ayakta tedavi hizmetlerine harcanırken, sadece %5’lik kısmının birincil sağlık hizmetlerine harcanmasıdır. Aradaki fark uzmanlar tarafından sağlanan ayakta tedaviden kaynaklanmaktadır.186 U T A S Reformlar başladığında diğer Doğu Avrupa ülkelerinde olduğu gibi hükümet birinci basamak sağlık hizmetlerini aile hekimliği sistemini baz alarak organize etti. Bu sistemde doktorların ve diğer sağlık çalışanlarının ücretleri oldukça düşük ve çalışma koşulları oldukça kötüdür. Aynı zamanda araç-gereç eksiği had safhadadır, maaşlar düzensiz ödenmektedir. Ukrayna aile hekimliği sisteminde doktor ve hemşirelerde ortalama haftalık çalışma süresi 60 saattir. Aile hekimliği sisteminde yaşlarından bağımsız biçimde bütün aile bireylerine hizmet verebilmektedir. Ülkede uygulanmakta olan aile hekimliği sisteminde bazı sorunlar yaşanmakta ve bunlar da meslek örgütleri tarafından sık sık dile getirilmektedir. c) Evde Bakım Hizmetleri Evde bakım hizmetleri 19 bölgesel sosyal hizmet merkezi ve yerel sosyal hizmet birimleri tarafından yürütülmektedir. Bunların yanı sıra alternatif ulusal hizmet 186) Sargutan, A. E. “84 Ülke ve Türkiye’nin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri” ss:1567-1593 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu birimleri ve gönüllü kuruluşlar da bu hizmeti sunmaktadır. 2000 yılı rakamlarına göre, tek başına yaşayan, çalışmayan ve evde bakıma muhtaç olan kişi sayısı 266.000’dir. Yukarıda sayılan birimler bunların 215.000’ine (%77) hizmet götürebilirken, özellikle de kırsal alandaki 55.000 kişiye komşuları ya da gönüllü kişiler bakmaktadır. d) Diş Hekimliği Hizmetleri K R Ukrayna’da ağız diş sağlığı hizmetleri pahalıdır. Ukrayna’da tüm diş hekimiliği hizmetleri şahsidir. Diş hekimleri Ukrayna’nın büyük şehirlerinde bulunabilir. Nüfusun büyük bölümünün geliri ağız diş sağlığı hizmetlerinden yararlanmak için yeterli olmadığından bu hizmetlere başvurmazlar.187 U T A S Diş hekimliği, en hızlı olarak özel sektöre kayan hizmet alanıdır. Devlet tarafından çalıştırılan ağız diş sağlığı kliniklerin çoğu özel sektöre devredilmiş ve buralarda sadece emeklilere, özürlülere, Çernobil mağdurlarına ve çocuklara ücretsiz tedavi ve hizmet sağlanmaya başlanmıştır. Özel sektör kliniklerinin ve hekimlerinin potansiyeli sürekli olarak artmaktadır. 2000 yılının sonu itibarıyla özel sektör diş kliniklerinin toplam sayısı 310’dan 495’e ulaşmış ve bunlar büyük şehirlerde yoğunlaşmıştır. Özel diş hizmeti sunan kliniklerin sayısı 2000 yılında %15 artmıştır ve Ukraynalıların çoğu daha yüksek kalitede ve daha ağrısız bir hizmet için özel sektörden yararlanmaktadır.188 e) Acil Bakım Acil bakım hizmetleri devlet sağlık sigortası olmayanlar da dahil olmak üzere herkes için ücretsizdir. Ancak uygulamada durum farklıdır. Bu hizmetleri veren hekimler ve sağlık personeli ücret isteyebilmektedir.189 f) Hastane Hizmetleri Ukrayna’da yataklı tedavi hizmeti veren kuruluşları şu şekilde sınıflandırılabilir: a) Uzun süreli hastalıklar için hastaneler ve bakım birimleri, b) Düşkünler evleri, c) Köy hastanelerine bağlı yataklı sosyal bakım tesisleri, d) Uzun süreli bakım hizmeti veren dini kuruluş hastaneleri, 187) Healthcare in Ukraine, http://europe-cities.com/destinations/ukraine/health/, 02.02.2016 188) Sargutan, A. E. “84 Ülke ve Türkiye’nin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri” ss:1567-1593 189) Healthcare in Ukraine, http://europe-cities.com/destinations/ukraine/health/, 02.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu e) Yaşlılar ve yatalak hastalar için pansiyonlar, f) Geriatrik bakım evleri, g) Ruh sağlığı bakım evleri, h) Sosyal hizmet merkezlerinde ve pansiyonlarda yaşayan kimsesiz özürlüler için geçici veya kalıcı yataklı tedavi birimleri, i) Medikososyal hizmetleri de içeren uzmanlaşmış bakım evleri K R i. Hastaneler Ukrayna’da 661 şehir hastahanesi, 114 çocuk hastahanesi (kentsel alanda), 131 ihtisas hastahanesi, 27 bölge hastahanesi, 488 semt hastahanesi, 12.943 mahalle hastahanesi (yataklı tedavi merkezleri), 86 psikiyatri, alkol ve uyuşturucu ile mücadele hastahanesi, 390 dispanser ve 87 doğum kliniğinden oluşan bir ağ bulunmaktadır. Bu kuruluşların 551.350 yatak kapasitesi vardır .190 U T A S Yatak sayısı 1996 yılında 10.000 kişiye 130’dan 108,9’a düşmüştür. 1996 yılından beri de bu sayı sağlık hizmetlerinin finansmanının azalmasına bağlı olarak sürekli düşmektedir. Bunun ana sebepleri arasında hem ekonomik kriz, hem de yataklı tedavi hizmetlerinin daha rasyonel kullanılmasına yönelik tedbirler sayılabilir Hükümet, nüfusa göre hastane finansmanını hedeflemektedir. Hastahaneler tarafından sunulması gereksiz olan tedavi hizmetlerinin azaltılması ve hastahanede kalış sürelerinin düşürülmesi için kliniklere daha fazla ağırlık verilmesi planlanmaktadır. Sağlık hizmetlerini sunan tesisler arasında artırılacak koordinasyonun, test yapma ve sonuçlarını verme konusunda daha hızlı hizmet sunulmasını sağlayacağı umulmaktadır. Ukrayna’da ağrılı hastalıklar için hizmet veren uzmanlaşmış hastahaneler de mevcuttur. Mayıs 2002 itibarıyla bu hastahanelerin toplam sayısı 7’dir. Bunlardan 5 tanesi yetişkinlere yönelik hizmet verirken, 2 tanesi de çocuklara yöneliktir. Ayrıca yetişkinlere yönelik olarak açılması planlanan 2 hastahane daha vardır . ii. Özel Sektör Ukrayna’da faaliyet gösteren çok az sayıda özel sektör hastahanesi vardır ve bunları hepsi büyük şehirlerde bulunmaktadır. Bu hastahanelerin sundukları hizmetlerden, hizmet bedelini ödeyebilecek olan çok küçük bir kesim 190) Sargutan, A. E. “84 Ülke ve Türkiye’nin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri” ss:1567-1593 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu yararlanmaktadır. Özel sektöre ait hastahanelerin Ukrayna sağlık sistemi içindeki payı yok denecek kadar azdır ve Ukrayna’daki sağlık hizmetlerinin içinde sadece %0,2’lik bir paya sahiptir. iii.Gönüllüler K R Ukrayna’da özürlülere, yalnız yaşayan yaşlı kimselere yardımda bulunmak konusunda köklü bir gelenek vardır. Son yıllarda bu tip etkinlikler, toplumun her kesiminde büyüyerek bir gönüllü hareketi şekline dönüşmüştür. Ülkenin farklı kesimlerinde gönüllülerin bu tip etkinlikleri yerine getirebilmesi için eğitim alabildikleri merkezler bulunmaktadır. Gönüllüler sosyal hizmet sektöründe, tıbbi hijyen merkezlerinde ve Kızılhaç birimlerinde görevler alabilmektedir. U T A S iv. Eczacılık Ukrayna’da eczahaneler özel sektöre devredilmiştir. İlaçlar, bazı durumlar ve gruplar haricinde parayla satılmaktadır. Ülkenin ilaç gereksinimi kısmen yurt içi üretimle, kısmen de ithalatla karşılanmaktadır. İlaç ithalatı piyasa ihtiyacının %58’lik kısmını karşılarken, iç üretim %42 düzeyindedir. Ukrayna’da ilaç tüketimi ile ilgili ilginç bir nokta da, ilaç tüketim oranlarının yaz aylarında artıyor olmasıdır. Buna neden olarak, bahar ve yaz aylarında bireysel gelirlerde bir artışın olması ve bunun ilaç piyasasına da yansıması gösterilmektedir.Büyük şehirlerde birçok eczane 24 saat açık olup, ilaçlara erişim her zaman vardır.191 v. Özel Klinikler Bağımsız ofis temelli doktorlar ve uzmanlar tarafından sağlanan Ukrayna’da birkaç özel klinik bulunmaktadır. Bu klinikler daha çok özel sigortalara hizmet vermektedirler. Devlete bağlı klinik ve hastanelerden daha konforlu olduğundan küçük bir azınlık tarafından tercih edilmektedirler. Kendilerine ait bekleme listeleri bulunmaktadır.192 191) Healthcare in Ukraine, http://europe-cities.com/destinations/ukraine/health/, 02.02.2016. 192) Healthcare in Ukraine, http://europe-cities.com/destinations/ukraine/health/, 02.02.2016. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu 10. Sağlık Hizmetlerinin Yoğunlaştığı Merkezler Ukrayna’da sağlık hizmetleri nüfus yoğun olduğu belli başlı şehirlerde toplanmaktadır. Bunların başında Kiev, Kharkiv, Odesa, Dnipropetrovs’k gelmektedir. Ukrayna’da nüfus yoğunluğu fazla olan şehirler tabloda gösterilmiştir. K R Tablo 22: Nüfusu 1 Milyonun Üzerinde Olan Şehirler ve Nüfusları U T A S 11. Sağlık Hizmetlerinin Finansmanı Ukrayna sağlık sisteminin büyük kısmı kamu sektörüne ait olup, finansmanı devlet bütçesinden karşılanmaktadır. Ukrayna sağlık sistemi yaygın sağlık tesis ağına sahiptir. Bu düzeyde bir kamu harcaması, sağlık hizmetlerinin ihtiyaçlarının sadece bir kısmını karşılayabilmektedir. Ukrayna ulusal sağlık hizmeti, modern yöntemleri ve yüksek düzeyde bir tıbbi yardım oluşturacak biçimde yeniden yapılanma süreci içindedir . 1996 yılında yeniden düzenlenen Anayasaya göre, her Ukrayna vatandaşı devlete ait kurumlardan her türlü sağlık bakım ve tıbbi yardım hizmetlerinden ücretsiz olarak yararlanma hakkına sahiptir. Ancak, bütçeden ayrılan pay ile sağlık giderlerinin gerçek değeri arasındaki fark yüzünden bazı hizmetler ücretlendirilmektedir. Bunlar arasında ilaçların yanı sıra diş sağlığı, laboratuar tanı analizleri, yüksek uzmanlık gerektiren konsültasyonlar, tomografi, röntgen ve protezler sayılabilir. Ücretsiz veya indirimli ilaç uygulaması kapsamına belirli gruplar girmektedir (şeker hastaları, verem hastaları, SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu AIDS hastaları vb., ayrıca tüm kategori ve yaştaki özürlüler, düşük gelirliler). Özürlü savaş gazilerine belirli eczahanelerden ücretsiz ilaç alma hakkı tanınmıştır . 2001 yılı bütçe rakamlarına bakıldığında, Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’nın %4,3’lük bir kısmının toplam sağlık harcaması giderlerini oluşturduğu ve bunun da kişi başına 176 $’lık bir sağlık harcaması anlamına geldiği görülmektedir. Toplam sağlık harcamalarının %67,8’i kamuya aitken, %32,2’lik bir kısmı özel sektöre aittir. Devlet bütçesi içinden yapılan sağlık harcaması %7,6’lık bir orana sahiptir ve bu da kişi başına 120$’lık bir harcamadır. Kamuya ait sağlık harcamalarının %99,3’lük kaynağını devlet bütçesi oluştururken, sadece %0,7’lik bir dış kaynak kullanılmıştır. Özel sektörün yaptığı harcamaların finansman kaynağının tamamını ise hastaların doğrudan yaptıkları ödemeler oluşturmaktadır. Ukrayna sağlık harcamalarına halen dünya ortalaması altında pay ayırmaktadır. Kişi başına sağlık harcamalarında 191 ülke arasında 111. sıradadır. K R U T A S Ukrayna’da sağlık sistemi eski rejimin getirdiği politikanın devamı niteliğinde olup, ulusal bütçeden karşılanmaktadır. Ulusal sağlık sigorta sisteminin uygulanması konusunda tartışmalar 1996 yılından beri sağlık sistemi sunucuları, sigorta şirketleri ve devlet yetkilileri arasında sürüp gitmektedir. Birçok kanun taslağı hazırlanıp Parlamento’ya sunulmuş ancak hiçbiri yürürlüğe girmemiştir. 2001 yılı içinde bazı ilerlemeler kaydedilmiş, 7 Haziran 2001 tarihinde zorunlu sağlık sigortası ile ilgili ilk yasa kabul edilmiştir. Kiev şehri ve Kiev bölgesi zorunlu sağlık sigortası uygulaması için pilot bölge olarak seçilmiştir. Uygulama 2002 yılında başlamıştır. 12. Sağlık Sisteminin Başlıca Sorunları Ukrayna 1990 sonrasında SSCB’den ayrılışı, idari rejim değişimi ve yeni yönetimin yapılanması sırasında büyük idari, sosyal ve ekonomik sıkıntı geçirmiştir. Günümüzde de etkileri süren bu sıkıntılar sağlık sistemini de olumsuz olarak etkilemiştir. Ukrayna sağlık sisteminin başlıca sorunları şu şekilde özetlenebilir: a) Sağlık harcamalarına devlet bütçesinden ayrılan payın ihtiyacı karşılayamaması, b) Sağlık tesislerinin genellikle kentsel alanlarda yoğunlaşması, kırsal alanlarda doktor ve diğer sağlık personeli ile sağlık tesislerinin yetersiz olması, c) Hastanede yatış süresinin yüksek olması, d) Henüz bir sağlık sigorta sisteminin oluşturulamaması, SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu e) Sağlık sigorta sisteminin oluşturulması halinde, zaten ekonomik gücü zayıf olan ülke halkına ek mali külfetin binecek olması, f) Özel sektörün istenilen düzeye gelemeyişi, g) Ölüm oranının doğum oranının iki katı olması, nüfusun giderek azalması ve yaşlı nüfusun genel nüfus içinde yüksek olması, h) Vaka sayısı düşük olsa da AIDS vakalarındaki artış hızının tüm Avrupa’da en yüksek oranlara sahip olmasıdır. BÖLÜM 5: K R Genel Değerlendirme ve Türkiye - Ukrayna Sağlık Turizmine Yönelik Strateji Önerileri U T A S BÖLÜM IV GENEL DEĞERLENDİRME VE TÜRKİYE – UKRAYNA SAĞLIK TURİZMİNE YÖNELİK STRATEJİ ÖNERİLERİ 1. Genel Değerlendirme Son yıllarda, sağlık turizm tüm dünyada rağbet gören bir pazar halini almıştır. Dünya ülkeleri, bu pazardan pay alabilmek için büyük bir rekabet içine girmişlerdir. Türkiye, sağlık alanında hem nitelikli insan gücüne hem de sağlık altyapısı ve teknolojisine sahip olması nedeniyle rekabetçi ülkeler arasındadır. Türkiye’nin sağlık turizmi alanında sahip olduğu üstünlüklerinden (rekabet gücü, düşük maliyet, nitelikli insan gücü, gelişmiş tesis alt yapısı vb.) Ukaryna yeterli düzede yararlanamamıştır. Bu tespiti, 2012-2014 Türkiye Sağlık Turizmi Raporları teyit etmektedir. Bu raporlardan çıkan en önemli sonuç, Türkiye- Ukrayna arasında sağlık turizmi alanında geliştirilebilecek bir potansiyel işbirliği bulunduğudur. Bu noktada iki ülke arasında geliştirilebilecek potansiyel işbirliğinin içeriği ve yönteminin nasıl olması gerektiği önem kazanmaktadır. İşte bu öneme binaen Türkiye ile Ukrayna arasındaki sağlık turizmin mevcut durumu, sorunlar ve geliştirilmesine yönelik strateji önerileri bu bölümde ele alınmıştır. Türkiye’ye sağlık turizmi amacıyla gelen hastaları geldikleri ülke veya bölgeye göre SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu sınıflandırmak strateji geliştirmek bakımından yararlı olacaktır. Türkiye’ye İngiltere ve Amerika gibi gelişmiş ülkelerden de uluslararası hasta gelmek, Libya, Irak gibi gelişmemiş fakir ülkelerden de hasta gelmektedir. Her hastaya aynı hizmetin sunulması hem maliyet hem de memnuniyet açısından beklenen sonuçları vermeyebilecektir. Ülkemize sağlık turisti gönderen ülkelerin gelişmiş ülkeler, gelişmemiş ülkeler, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ve Ortadoğu ülkeleri ana başlıkları altında sınıflandırılmasının yaralı olacağı düşünülmektedir. Bu nedenle gelişmiş ülkelerden gelen hastalar ile gelişmemiş ülkelerden gelen hastaların beklentilerinin farklı olacağı kabul edilmeli ve buna uygun stratejiler belirlenmelidir. Benzer şekilde Müslüman ülkeler ile diğer dinlere mensup ülkelerden gelen kişilerin talep ve beklentileri de farklılaşmaktadır. Gelişmiş ülkelerden (Amerika, Avrupa) gelen hastalar, ülkemizi sağlık hizmetlerinin kendi ülkelerinde pahalı ve hasta bekleme sürelerinin uzun olması nedeniyle tercih etmektedirler. Gelişmemiş ülkelerden (Sudan, Somali, Afganistan, Libya, Pakistan, Irak ve Asya ülkeleri vb.) gelenler kendi ülkelerinde sağlık hizmetlerinin yetersizliği ve personel azlığı nedeniyle ülkemizi tercih etmektedirler. K R U T A S Ukrayna, hem yüksek gelirli hasta profiline, hem de düşük ve orta düzey gelire sahip hasta profiline sahiptir. Bu ülkeye yönelik sağlık turizmi ve termal turizm çalışmalarının geliştirilmesinde; bu ülkedeki tedavi ve bakım hizmetlerinin yetersizliği, uzmanlaşmış personel eksikliği, yüksek teknolojili tıbbi cihazların bulunmaması veya yetersiz olması, sağlık hizmetlerine ulaşım zorunluluğu, maliyetler gibi nedenlerle Türkiye’yi tercih ettikleri dikkate alınmalıdır. Günümüzde Türkiye sağlık turizminin önünde değerlendirmeye açık büyük bir BDT pazarı bulunmaktadır. Bu pazarın parlayan yıldızları Rusya, Azerbaycan, Türkmenistan, Kazakistan, Ukrayna gibi ülkelerdir. Dikkatleri çeken bu pazarın, şu anki büyüklüğünün 1 milyar doların üzerinde olduğu tahmin edilmektedir. Bu potansiyelin %72’sini Rusya, kalan %28’ini ise diğer BDT ülkeleri oluşturmaktadır. Türkiye açısından BDT pazarını cazip kılan iki önemli nedenden birisi bu pazardaki büyüme beklentisidir. Bu beklentinin altında, sözü geçen ülkelerin yakaladıkları büyüme oranları yatmaktadır. İkincisi ise bu ülkelerdeki sağlık sisteminin işleyişinden ve sağlık hizmetlerinin sunumundaki yetersizliktir. Rusya, Kazakistan, Azerbaycan ve Ukrayna ile sağlık turizmi alanında işbirliğinin geliştirilmesi, Türkiye’nin sağlık turizmi gelirlerini önemli oranda etkileyebilecek potansiyeldedir. Türkiye’nin sağlık turizminden elde ettiği gelir 2,5 milyar dolar düzeyindedir. Sağlık Bakanlığı’nın hedeflerine göre bu rakamın 2017 yılında 8 milyar dolara, 2023 yılında ise 20 milyar dolara ulaşması hedeflenmektedir. Yurtdışından SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Türkiye’ye gelen hasta sayısında ise özellikle 2019 yılından itibaren hızlı bir yükseliş beklenmektedir. Buna göre, yabancı hasta sayısının 2019’da 1 milyona ulaşacağı tahmin edilmektedir.193 Bu tahminlerin gerçekleşmesi ancak bazı ciddi ve kurumsal çalışmaları gerektirmektedir. Atılacak bu adımalar Türkiye’nin rekabet gücünü artıracaktır. Hızla gelişen sağlık turizmi alanında Türkiye’nin rekabet ettiği ülkelere nazaran bazı üstünlükleri bulunmaktadır. Bunlardan bazıları şöyledir: K R a) Türkiye rekabet ettiği diğer ülkelere nazaran kültür turizmi, inanç turizmi, deniz turizmi, doğa turizmi, sağlık-kaplıca turizmini aynı anda kullanabilecek özelliklere sahiptir. Aynı zamanda hizmet sektöründe sahip olduğu rekabet üstünlüğü bulunmaktadır. Ancak bunları kullanma konusunda dağınıklık söz konusudur. b) Türkiye’nin, sağlık turizmi alanında rekabet edebilecek güçte olmasının bir sebebi de, Türkiye’nin sağlık turizmi hizmetini sunan ilk ülkeler arasında yer alması ve bu konuda deneyim kazanmış olmasıdır. c) Türkiye’ye rekabet üstünlüğü sağlayan diğer bir faktör ise sağlık hizmet fiyatlarının, diğer ülkelere göre görece ucuz olmasıdır. U T A S Türkiye’nin sağlık turizminde başlangıç aşamasında olduğu, ancak sahip olduğu bazı üstünlükler nedeniyle hızla ilerlediği kabul edilmelidir. Sektörde büyük bir pazar payı elde etmek ve lider olabilmek Türkiye için hayal değildir. Ancak liderlik, uzun dönemli ve kararlı stratejiler gerektirmektedir. Bunun için Türkiye’nin kurumsal alt yapı eksikliklerini gidermesi, sorun oluşturabileceği düşünülen zayıf yönlerinin telafi edilmesi, teşvik araçlarının daha etkili kullanımının sağlanması, nitelikli insan gücü istihdamının önündeki engellerin aşılması ve rekabet gücünü artırmaya yardım edecek güçlü yanlarının da geliştirmesi gerekmektedir. Ayrıca şartların gerektirdiği esnekliğe sahip, tüm sektör paydaşlarının bulunacağı bir sağlık turizmi yönetimi kurulmalıdır. Türkiye’nin sağlık turizmi konusundaki performansına bakıldığında karşımıza çıkan resim şöyledir: a) Türk sağlık sistemi son 10 yıl içerisinde büyük bir gelişme kaydetmiş olmasına rağmen uluslararası rekabet için hazır değildir. b) Türkiye’de kişi başına düşen sağlık harcamaları, hekim sayısı ve diğer sağlık personeli sayısı ABD ve AB Ülkeleri’nden hatta BDT ülkelerinden daha düşüktür. c) Uluslararası hasta kabulüne yardımcı olacak bir ulusal sağlık akreditasyon sistemi bulunmamaktadır. 193) TÜRSAB, ‘2014 Sağlık Turizmi Raporu’, http://www.tursab.org.tr/dosya/12186/ saglikturizmiraporu_12186_5485299.pdf , et.:10.09.2015 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu d) Sağlık turizmi hizmeti sunana özel hastanelerde yaşanmakta olan sorunların ülke imajın etkileyecek boyuta ulaşmasını izleyen bir mekanizma bulunmamaktadır. e) Türkiye’ye gelen yabancı hastalar ağırlıklı olarak özel sağlık kuruluşlarını tercih etmektedirler. f) Başta Almanya olmak üzere bütün branşlarda en çok hasta AB ülkelerinden gelmektedir. Bunu Rusya ve Orta Doğu ülkeleri takip etmektedir. g) Yabancı hastalar Türkiye’de en fazla İstanbul, Kayseri, Adana, Gaziantep, Ankara, Antalya ve İzmir’i tercih etmektedirler. h) Türkiye’nin sağlık turizmi alanındaki rakipleri Dubai, Ürdün gibi Orta Doğu ülkeleri, Macaristan gibi bazı Doğu Avrupa ülkeleri ile Güney Kore ve Hindistan K R başta olmak üzere Güneydoğu Asya ülkeleridir. U T A S Yukarıda betimlenen Türkiye resmi, diğer ülkelerle yapılacak işbirliği çalışmaları açısından da önemli görüldüğünden burada yer verilmiştir. Bu resim, Türkiye ile Ukrayna arasındaki sağlık turizmi imkânlarının geliştirilmesi için hazırlanacak ulusal strateji belirleme çalışmalarında da yol gösterici olacaktır. Bu rapor ve içeriği iki ülke arasındaki sağlık turizmi potansiyelinin geliştirilmesi ve yeni işbirliği alanlarının oluşturulması bakımından karar vericilere, araştırmacılara ve uygulayıcılara, yol gösterecektir. Hazırlanan bu raporda, iki ülke arasındaki değerlendirme, sağlık turizmi hizmet alanları dikkate alınarak yapılmıştır. Sağlık turizmi hizmet alanları aşağıda gösterilen 4 alt başlıkta toplanmıştır. Ülke değerlendirmesine ilişkin veriler ve görüşler de bu başlıklar altında verilmiştir. Bunlar; a) Sağlığı geliştirmeye yönelik hizmetler, b) Tedavi hizmetleri c) Rehabilitasyon hizmetleridir. d) Yaşlı bakım hizmetleri Türkiye ile Ukrayna arasındaki sağlık turizminin mevcut durumu, gelişme potansiyeli ve yeni alanlara ilişkin görüş ve öneriler sağlık turizmi hizmet alanları altında SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu değerlendirilmiştir. Raporun genel değerlendirme başlığı altında kullanılan metodoloji kısaca şöyledir. Değerlendirmelerde öncelikle Türkiye’ye ilişkin genel bilgiler verilmiş, daha sonra varsa ülke bilgileri paylaşılmıştır. Genel sağlık turizmi ve ülke verilerine dayanılarak grafikler ve tablolar oluşturulmuştur. Grafik ve tablolarla görselleştirilen veriler hakkında yorumlamalar yapılarak önerilere yer verilmiştir. K R U T A S a) Sağlığı Geliştirmeye Yönelik Hizmetler Türkiye’nin dış politika hedeflerinin gerçekleştirilmesinde Ukrayna ile işbirliği önem taşımaktadır. AB müzakere süreci ve Rusya ile yaşanan uluslararası kriz nedeniyle Türkiye’nin Ukrayna ile her alanda işbirliğinin artırılması ulusal ve dış politik çıkarlar açısından gerekli bir strateji olarak değerlendirilmektedir. Rusya Federasyonunu Türkiye’ye karşı uygulamakta olduğu ambargonun etkilerinin azaltılması bakımından Ukrayna ile özellikle ticaret ve turizm alanında işbirliğinin geliştirilmesi hayati önem taşımaktadır. Bu beklentiyi güçlendiren en önemli faktör, iki ülke arasında sağlık konusunda var olan anlaşmadır. “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti İle Ukrayna Bakanlar Kurulu Arasında Sağlık Ve Tıp Alanında İşbirliğine Dair Anlaşma” 21 Mayıs 1998 tarihinde Kiev’de imzalanmıştır. Anlaşma’da süre kaydı olmayıp, birer yıllık sürelerle uzatılmaktadır.194 Ancak bu anlaşmada sağlık turizmine atıfta bulunan herhangi bir madde bulunmamaktadır. Anlaşma içeriğine sağlık turizmi işbirliğinin geliştirilmesine yönelik maddelerin teklif edilmesi işbirliğinin geliştirilmesi açısından yararlı olacaktır. Bunun için de Sağlık Bakanlığı öncelikle iki ülke arasındaki bu 194) TC Sağlık Bakanlığı (2002). Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı’nın Sağlık ve Tıp Alanında İşbirliğine İlişkin Devletlerarası Anlaşmaları, Sağlık Bakanlığı Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı, Ankara, s:61 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu anlaşma içeriğinin sağlık turizmini de içerecek şekilde değiştirilmesini sağlamalıdır. İlgili kurumlarla koordineli bir şekilde bu eksikliğin giderilmesi sağlığın geliştirilmesi çalışmalarında öncelikli konu olarak kabul edilmelidir. Sağlık turizmi kapsamında Türkiye’yi sağlığın geliştirilmesi hizmetleri için tercih edenler, daha çok orta ve üst düzey gelir grubunda olan insanlardır. Genel olarak bu gruptaki insanlar sağlıklı veya herhangi bir sağlık sorunu yaşayan bütün yaş grubundaki insanlar olabilmektedir. Bu gruptaki insanların iyi bir temel sağlık hizmeti alma ve hastane hizmetlerinden yararlanma beklentisi vardır. Ukrayna vatandaşlarından orta ve üst gelir grubunda olanlara yönelik sağlık turizmi fırsatlarından biri sağlığın geliştirilmesi hizmetleridir. K R U T A S Ukrayna’nın nüfusu 1 milyonun üzerinde olan ve sosyo-ekonomik düzeyi yüksek şehir ve bölgelerde bu hizmetlerden yararlanabilecek önemli bir nüfus kitlesi olduğu düşünülmektedir. Sağlığın geliştirilmesi kapsamında Kiev, Dnipropetrovsk, Lviv, Odessa, Zaporizhzhya ve Kharviv şehirlerinde yaşayan ortanın üstü ve üst gelir grubundaki kişilerin potansiyel sağlık turizmi hastası olarak kabul edilmesinin yararlı olacağı değerlendirilmektedir. 2014 yılında Türkiye’ye toplam 496.324 uluslararası hasta gelmiştir. Ancak Ukrayna’dan gelen hasta sayısı ilk 10 ülke arasında girmeyecek kadar düşüktür.195 Uluslararası hasta sayısı ile ülkeler grafikte verilmiştir. Grafik 84: Uluslararası Hasta Sayıları ve Ülkeler 195) TC Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu 2014 yılında Ukrayna’dan Türkiye’ye gelen uluslararası hastalanın 3599’u turistin sağlığı kapsamında sağlık hizmetlerinden yararlanmışlardır.196 2013 yılında 3248 olan sayı 2014 yılında artarak 3599’a ulaşmıştır. Sağlık Bakanlığı 2013 ve 2014 sağlık turizmi verilerinde Ukrayna’dan sağlık turizmi amacıyla gelen hasta sayısı gösterilmemiştir. Bu durum da göstermektedir Ukrayna’dan Türkiye’ye sağlık turizmi amacıyla önemli miktarda bir hasta gelmemektedir. Turistin sağlığı kapsamında gelen hastaların yıllara göre sayısı grafikte verilmiştir. K R Grafik 85: Turistin Sağlığı Kapsamında Gelen Hasta Sayıları U T A S Türkiye ile Rusya arasından yaşanmakta olan kriz nedeniyle Rusya’dan gelen turist ve sağlık turizmi hasta sayının kısa vadede düşmesi beklenmektedir. Ortaya çıkan bu sorunun etkisinin Ukrayna’ya yönelik özel politikalarla azaltılması mümkün olabilecektir. Bu kapsamda Ekonomi Bakanlığı tarafından sağlanan pazara giriş desteği, yurt dışı tanıtım desteği, yurt dışı birim desteği, belgelendirme desteği, ticaret heyeti ve alım heyeti desteği ve danışmanlık teşvik desteklerinin Ukrayna lehine yeniden gözde geçirilmesinin hem turizm hem de dış politika çıkarları açısından yararlı olacağı değerlendirilmektedir. Sağlık turizmi hasta sayısının artırılmasına yönelik stratejilerin geliştirilmesi kapsamında Ukrayna’nın %20 indirim uygulanan ülke kategorisinden çıkartılması kısa vadede yararlı olacaktır. 2015 Rus uçağının Türkiye tarafından düşürülmesi sonrasında yaşanan gerilimin turizme etkisinin azaltılması böyle bir adımın atılmasının yararlı olacağı değerlendirilmektedir. Sağlık turizmi, turistin sağlığı, termal turizm vb. başlıklarında çeşitlendirmelere gidilerek her başlıkta sayının artırılması önem taşımaktadır. Özellikle büyük şehirlerde yaşayanların gelir seviyesinin milli gelirin üzerinde olduğu husus dikkatlerden kaçmamalıdır. 2004-2008 arasında kişi başı harcanabilir gelirde 2,400 196) TC Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu USD seviyeleri görülmesine karşın, küresel krizin de etkisiyle harcanabilir gelirde düşüş sürmektedir.197 2009 istatistiklerine göre, tüketiciler harcanabilir gelirlerinin %53’ünü gıdaya ayırırken, sağlık sektörü harcamaları sadece % 2’nin altında kalmaktadır.198 Buradan hareketle Ukrayna’ya yönelik temel stratejinin sağlığın geliştirilmesi kapsamında verilen sağlık turizmi hizmetleri olmayacağını söylemek mümkündür. Diğer bir deyişle Ukrayna vatandaşlarının harcanabilir gelirlerinin sadece % 2’sini sağlığa ayırabildiği bir ortamda sağlıklarının geliştirilmesi amacıyla bir başka ülkeye giderek para harcamalarını beklemek gerçekçi değildir. Ancak Ukrayna vatandaşlarının farklılaşan gelir seviyeleri ve bunlara yönelik alternatif hizmetler üzerinde çalışmak gerekmektedir. K R b) Termal Turizm Türkiye’ye 2012 yılında 24.462, 2013 yılında 38.003, 2014 yılında ise 39.453 termal turist gelmiştir.199 Türkiye’yi ziyaret eden termal turist sayılarının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir. U T A S Grafik 86: Türkiye’ye Gelen Termal Turist Sayıları Bu rakamlar da göstermektedir ki Türkiye termal turizmde sahip olduğu tesis ve termal özellikler bakımından önemli bir ülkedir. Toplamda bu yıllar arasında gelen termal turist sayısı 100 bini aşmıştır. Ancak veriler üzerinde yapılan incelemede Ukrayna’dan termal turizm amacıyla gelen kayda değer bir hasta sayısının olmadığı görülmüştür. Yaşlı nüfus oranı her geçen gün artan Ukrayna ile Türkiye arasındaki sağlık turizminin geliştirilmesinde termal turizme ayrı bir önem verilerek hasta sayısı artırılmalıdır. Ukrayna’dan Türkiye’ye termal turizm amacıyla 2014 yılında gelen 13 kişi dermatoloji uzmanlık alanında hizmet almışlardır.200 197) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. 198) a.g.e. 199) TC Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık. 200) TC Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Türkiye’yi termal turizm amacıyla tercih edenlerin çoğunluğu 55 yaş ve altındakilerden oluşmaktadır.201 Türkiye’nin termal turizm hizmetlerinin geliştirilmesinde bu yaş grubunun fiziksel, psikolojik, sosyal, kültürel özellikleri ve tercihleri üzerinde durulmalıdır. Ayrıca ülkemizi tercih edip yaş belirtmemiş büyük bir grup görülmektedir. Bu konunu üzerinde durulması, bilgilerin toplanmasında bir özensizliğin olup olmadığının mutlaka ortaya koyulması yararlı olacaktır. Türkiye’yi ziyaret eden termal turistlerin yaş aralıklarının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir. K R Grafik 87: Türkiye’ye Gelen Termal Turistlerin Yaş Aralıkları (2012-2014) U T A S Ukrayna nüfusunun % 15’i 65 yaş ve daha üstü yaş grubundaki kişilerden oluşmaktadır. Ukrayna sağlık sistemi için bu yaş grubuna ait sağlık sorunları gerek hizmet sunumu ve gerekse finansman bakımından önemli bir sorun olarak görülmektedir. Ukrayna açısından bu sorunun hafifletilmesi, Türkiye açısından ise sağlık turizmi gelirlerinin artırılması amacıyla iyi bir stratejiye ihtiyaç bulunmaktadır. Hazırlanacak stratejinin farklı yaş ve sosyoekonomik gelir gruplarına hitap etmesi gerekmektedir. Ukrayna’nın 65 yaş ve üstü nüfusunun genel nüfus içindeki oranı grafikte verilmiştir.202 201) TC Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık. 202) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 88: 65 ve Üstü Nüfusu (Toplam nüfus içinde % ) K R U T A S c) Tedavi Hizmetleri Türkiye Ukrayna arasındaki sağlık turizmi stratejisinin tedavi hizmetleri ve rehabilitasyon hizmetleri üzerine kurulmalıdır. Sağlık turizmi stratejisinin neden tedavi ve rehabilitasyon hizmetleri üzerine kurulması gerektiğine ilişkin gerekçelere aşağıda yer verilmiştir. İlk olarak, Türk sağlık sisteminin ulaştığı nokta buna imkân vermektedir. Türkiye’deki sağlık kuruluşlarının sayısı ve fiziki yapısı, sahip olunan nitelikli personel sayısı, sunulan düşük tedavi maliyetleri bu stratejinin gerekliliğini desteklemektedir. Ukrayna sağlık sistemi (sağlık hizmet sunumu ve sağlık finansmanı) tesis sayısı, yatak sayısı, sahip olunan ileri teknolojili tıbbi cihaz ve ileri derecede uzmanlaşmış personel yönünden ciddi sorunlarla karşı karşıyadır. Ukrayna sahip olduğu sağlık tesisi sayısı ve sağlık personeli sayısı Türkiye’den daha fazla olmasına rağmen kaliteli sağlık hizmeti sunamamaktadır. Ülkenin içinde bulunduğu siyasi ve ekonomik durum çözüme yönelik radikal kararların alınmasına uygun değildir. Ukrayna’da yaşanmakta olan siyasi ve ekonomik krizler nedeniyle sağlık alanından yaşanmakta olan sorunların alınan tedbirlere rağmen kısa vadede çözümlenebileceği beklenmemektedir. Ukrayna’nın sağlık alanında yaşadığı bu ciddi sorunun, Türkiye için akıllı stratejilerle bir fırsata dönüştürülebilmesi mümkündür. Sahip olduğu tesis, insan gücü, düşük SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu maliyet ve sosyal imkânlar nedeniyle Ukrayna ile Türkiye arasındaki sağlık turizminin geliştirilmesi stratejisinin tedaviye yönelik hizmetler üzerine olmasının gerektiği değerlendirilmektedir. Türkiye son 15 yıldır uygulamış olduğu Sağlıkta Dönüşüm Programı sayesinde sağlık sektöründe önemli ilerlemeler kaydetmiştir. Bu sayede; kamu ve özel sağlık yatırımları artmış, hastaneler ve diğer sağlık kuruluşlarının modernizasyonu sağlanmış, sağlığın finansmanı sürdürülebilir ilkelere göre yeniden belirlenmiş, sağlık hizmet sunumunda yer alan kuruluşlar tek çatı altında toplanmış ve ileri teknolojili tıbbi cihazların ortalaması OECD ülkelerinin birçoğunun üstüne çıkmıştır. Özellikle ileri düzeyde uzmanlaşmış personel sayılarındaki artış bu alandaki rakiplerine karşı Türkiye’nin elini güçlendirmiştir. Özellikle özel sağlık kuruluşları bakımından uluslararası akreditasyona sahip olan hastane sayısı birçok ülkeden daha fazladır. Gerek kamu ve gerekse özel sektör yatırımlarının daha verimli kullanılması amacıyla sağlık turizmi kriterlerinin benimsenmesi gerekmektedir. Bu kuruluşların sağlık turizmi kapsamında sunulan tedavi hizmetlerini vermesi sahip olduğu yüksek katma değer nedeniyle teşvik edilmelidir. Bu gruptaki hizmetlerden yararlanmak üzere gelenler, kendi ülkelerinde bu hizmetlerin yetersizliği, uzun bekleme süreleri ve personel azlığı nedeniyle Türkiye’yi tercih etmektedir. Bu gruptaki insanların tedavi olma önceliği tercihte belirleyicidir. Bu gruptaki kişiler için en başarılı özel ve kamu sağlık kuruluşları tercih edilmeli. Özellikle ileri teknolojiye sahip ve ileri uzmanlığa sahip personelin bulunduğu kuruluşlar bu grup hizmetlerde öne çıkartılmalıdır. Örneğin bu grup hizmetlerde sorunları (hizmet kalitesi, tıbbi yanlış uygulamalar, hizmetin ücretlendirilmesi vb.) en aza indirmek için uluslararası akreditasyona sahip kuruluşlara öncelik verilmelidir. Bu kapsamda, başta İstanbul olmak üzere Antalya, İzmir, Adana, Muğla, Aydın, Kayseri, Bursa, Gaziantep gibi iller bu amaçla değerlendirilebilecek illerin başında gelmektedir. K R U T A S İkinci olarak, Türkiye’nin sahip olduğu coğrafi konum seyahat açısından bazı avantajlar sağlamaktadır. Asya ve Avrupa’nın en ücra bölgesinden Türkiye’ye uçak yolculuğu en fazla 6 saat ile sürmektedir. Dolayısıyla Asya, Avrupa ülkelerinden özel olarak Ukrayna’dan gelecek sağlık turizmi hastalarının tedavisinin başarısının, uçak yolculuğunun uzunluğu ile riske girmesi pek olası görünmemektedir. Sağlık turizminin geliştirilmesinde ulaşım sorunun özel havayolu ağı üzerinde çözülmesi öncelenmelidir. Üçüncü olarak, Türkiye’yi tedaviye yönelik sağlık hizmetlerden yararlanmak üzere tercih edenler, ülkelerinde orta ve üst düzey gelir grubunda olan kişilerden oluşmaktadır. Genel olarak bu gruptaki insanlar seyahat edebilecek kadar sağlıklı, orta ve üzeri yaş grubunda olan insanlardır. Resmi verilere göre Ukrayna ekonomisinde 1988’den bu yana en zengin olarak adlandırılan %20’lik 5. kesimin, toplam gelirden aldığı pay %33’den %37’e SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu çıkarmıştır. 4. Kesim olarak adlandırılan diğer % 20’lik kesim toplam gelirden %13,5 pay almaktadır. Bu iki kesim sağlık turizmi kapsamında verilen tedavi hizmetlerinde öncelikli ve birincil hedef grubu olarak kabul edilmelidir. Özel ve kamu sağlık kuruluşları Ukrayna’nın toplam gelirinden % 37 pay olan % 20’lik en zengin kesim ile %13,5 pay alan zengin kesimi Türkiye’ye çekecek stratejiler belirlemelidir. Bu kesim için Türkiye’nin rakibi olan ülkeler; Fransa, Almanya, İspanya, Belçika, Hırvatistan, Çekoslovakya’dır. Rakip ülkelerin avantaj ve dezavantajları ayrıntılı olarak belirlenmeli, bu grubun tercihlerini etkileyen unsurlar ortaya koyulmalı ve durumu Türkiye’nin lehine döndürecek çözümler üretilmelidir. Bu gruptaki insanların sağlık hizmeti tercihlerinde belirleyici olan ileri derecede uzmanlık isteyen müdahale ve ileri teknolojiye duyulan ihtiyaçtır. Kamu ve özel sektör yöneticilerinin tercih ve ihtiyaçlarına uygun özel programlar hazırlama yoluna gidilmesi yararlı olabilecektir. Bu ülkelere karşı; düşük maliyet, tesis, teknoloji, insan gücü, sosyal ve kültürel imkânlar gibi üstünlükler daha etkin şekilde kullanılmalıdır. K R U T A S Ukrayna’nın toplam gelirinden % 37 pay olan % 20’lik en zengin kesimi ile % 13,5 pay alan % 20’lik zengin kesimi haricinde toplam gelirden %22,5 pay olan orta ve üstü % 20’lik 3. kesim sağlık turizmi çalışmalarında ayrı bir kategoride değerlendirilmelidir. Özellikle termal turizm ve rehabilitasyon hizmetleri açısından bu kesimin ciddi bir potansiyel oluşturabileceği değerlendirilmektedir. Dördüncü olarak Türkiye tedavi hizmetlerinde birçok Avrupa ülkesini geride bırakan bir kalite düzeyine ulaşmıştır. Bu durum Ukrayna’da yürütülecek Türkiye sağlık turizmi hizmetlerinin pazarlanması ve tanıtılması faaliyetlerinde öne çıkartılmalıdır. Hem kalite unsuru hem de düşük maliyet unsurunun birlikte olduğu bir ülke algısı oluşturulmalıdır. Sağlık turizmi kapsamında en çok hasta gönderen ülkelerin hasta tercihlerine bakıldığında Türkiye’nin daha çok tedavi hizmetleri için tercih edildiği görülmektedir. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Beşinci olarak Ukrayna’nın hastalık göstergeleri Türkiye’nin rekabet gücü yüksek olan tedavi hizmetlerinin öne çıkmasını desteklemektedir. Ukrayna’da hastalıklara bağlı ölümlerin bulaşıcı ve bulaşıcı olmayan olmak üzere ikiye ayrıldığı bilinmektedir. Bulaşıcı ve paraziter hastalıklar nedeniyle yaşanan ölüm sayısı 753.184’dür.203 Ukrayna’da hastalıklara bağlı ölümlerin ilk nedeni paraziter ve bulaşıcı hastalıklardır. Bulaşıcı ve paraziter hastalıklar içinde en fazla ölüme neden olanlar enfeksiyöz hastalıklar, K R HIV/AIDS ve tüberkülozdur. Ukrayna’da hastalıklara bağlı ölümlerin dağılımı grafikte verilmiştir. Grafik 89: Hastalıklara Bağlı Ölüm Sayıları (2011) U T A S Ukrayna’da en çok görülen hastalıklar ile bu hastalıklara bağlı ölüm oranları incelendiğinde Türkiye’nin sahip olduğu tesis, tedavi ve tıbbi teknoloji imkânlarından Ukrayna vatandaşlarının yeterince yararlanamadıkları düşünülmektedir. Bulaşıcı ve paraziter hastalıklar nedeniyle ölenlerin sayıları grafikte verilmiştir.204 203) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. 204) a.g.e. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 90: Bulaşıcı ve Paraziter Hastalıklar nedeniyle Ölenlerin Sayısı(2011) K R U T A S Türkiye’nin bir strateji olarak tedavi hizmetleri ve rehabiltasyon hizmetlerine yoğunlaşması gerektiği yukarıda ifade edilmişti. Tedavi hizmetleri kapsamında yoğunlaşılacak hastalıkların başında bulaşıcı olmayan hastalıklar gelmektedir. Ukrayna’da bulaşıcı olmayan hastalıklar nedeniyle yaşanan ölümlerin sayısı 648.904’dür. Bulaşıcı olmayan hastalıklar içerisinde en çok ölüme neden olan hastalık kardiyovasküler (KVC) hastalıklardır. KVC nedeniyle yaşanan ölüm sayısı 492.353 kişi olmuştur. Ukrayna koroner kalp hastalılarına bağlı ölüm sayısında Dünya’da ikinci sırada gelmektedir. Koroner kalp hastalıklarının 100.000 kişide görülme oranı 384,1’dir. Bunların % 30’dan fazlası 0-64 yaş arasındaki kişilerden oluşurken %70’i 65 yaş ve üstü kişilerden oluşmuştur. Bunu kötü huylu tümörler (81.403) izlemektedir. Kötü huylu tümörler nedeniyle ölenlerin %18,5’i 0-64 yaş aralığında, % 9,7’si ise 65 yaş ve üstü yaş grubundaki kişilerden oluşmuştur. Bunları sindirim sistemi hastalıklarına bağlı ölümler (33.434) takip etmektedir. Bu hastalık nedeniyle ölenlerin % 5,3’ü 0-64 yaş grubundayken, % 1,4’ü 65 yaş ve üstü kişilerden oluşmuştur. 2014 yılında 14.962 kişi de nöro psikiyatrik hastalıklar nedeniyle ölmüştür. Ukrayna, nöropsikiyatrik hastalıklar kapsamında değerlendirilen alkole bağlı nedenlerle gerçekleşen ölümler nedeniyle Dünya’da 5. sırada gelmektedir.205 206 205) World Health Rankings, http://www.worldlifeexpectancy.com/country-health-profile/ukraine, 01.02.2016 206) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Ukrayna’da kadın ve erkeklerde en çok ölüme neden olan hastalık KVC hastalıklarıdır. Sağlık turizminin geliştirilmesi kapsamında KVC hastalığı için kadın ve erkekleri kapsayacak şekilde planlama yapılmalıdır. Ukrayna’da bulaşıcı olmayan hastalıklar nedeniyle yaşanan ölümlerin sayısı 648.904’dür. Bulaşıcı olmayan hastalıklar nedeniyle ölenlerin sayıları grafikte verilmiştir.207 K R Grafik 91: Bulaşıcı Olmayan Hastalıklardan Ölenlerin Sayısı (2011) U T A S Bulaşıcı hastalıkların etkili bir koruyucu hekimlik, ileri teknoloji ve yeterli uzmanlık düzeyi ile azaltılabileceği bilinmektedir. En çok görülen hastalıklar ile bu hastalıklara bağlı ölüm oranları incelendiğinde Türkiye’nin sahip olduğu tesis, tedavi ve tıbbi teknoloji imkânlarından Ukrayna vatandaşlarının yeterince yararlanamadıkları düşünülmektedir. Bu amaçla, Türkiye bu ülkeye yönelik olarak bu hastalıkla ilgili özel sağlık turizmi paketi hazırlamasında yarar görülmektedir. Altıncı olarak Ukrayna’da kanser hasta sayısı ve kanser nedeniyle ölenlerin sayısı tedavi hizmetlerinin öne çıkmasını gerektirmektedir. Çernobil nükleer kazasını yaşamış bir ülke olarak Ukrayna için kanser önemli bir sağlık sorunudur. 208 Ülkede en sık görülen kanser çeşitleri; akciğer kanseri, meme kanseridir, kolon kanseri, prostat kanseri ve mide kanseridir.209 207) WHO, http://apps.who.int/gho/data/node.country.country-UKR, 30.01.2016. 208) Çernobil 20. Yılı Sağlık Raporu Özeti, www.greenpeace.org/turkey/Global/.../report/.../ernobil-sa-l-kraporu.pdf, e.t: 08.09.2015 209) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Ukrayna’da akciğer kanserinin 100.000 kişi de görülme oranı 21,35’tir. Bu oran ile Dünya’da 55. sırada bulunmaktadır. Meme kanserinin 100.000 kişide görülme sıklığı 21,24 kolon kanserinin 17,08, prostat kanserinin 13,19, mide kanserinin 13,07’dir. Kadınlar açısından servik kanserinin 100.000 kişide görülme oranı 6,39, Over kanserinin 5,51, rahim kanseri 4,98’dir. Rahim kanseri oranı ile Ukrayna Dünya’da 14. sıradadır. 210 Kanser çeşitlerinin genel nüfusta görülme sıklığı grafikte verilmiştir. K R Grafik 92: Kanser Çeşitlerinin Genel Nüfusta Görülme Sıklığı (100,000 kişide) U T A S Türkiye Ukrayna vatandaşlarının sağlık turizmi kapsamında kanser hastalıklarının tedavisine özel bir önem vermelidir. 2014 yılında kanserler nedeniyle 81,403 kişi ölmüştür. Kanser ve kansere bağlı ölüm oranları kanser tedavi ve bakım hizmetlerine büyük ihtiyaç duyulduğuna işaret etmektedir. Ancak, kanser vakaları uzun süreli tedavi ve bakım protokolleri gerektirmektedir. Erkeklerde en sık görülen kanser türleri trekea ve akciğer kanseri, kolon kanseri ve mide kanserleridir. Kadınlarda en sık görülen kanser türleri ise; mesane kanseri, kolon kanseri, mide kanseri, meme kanseri, rahim kanseri ve serviks kanserleridir. Bu hastalıkların yurt dışında ya da uzakta gerçekleştirilmesi bir zorluk olarak karşımıza çıkmaktadır. 210 ) World Health Rankings, http://www.worldlifeexpectancy.com/country-health-profile/ukraine, 01.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Ancak özellikle Trabzon, Samsun, Erzurum, Malatya, Kayseri gibi pilot illerde bu amaca uygun olarak oluşturulacak sağlık yapılanması, çok iyi organize edilecek bir ulaşım ve konaklama ile bu sorunun aşılabileceği düşünülmektedir. Bu düşünceye kanıt olarak da Bulgaristan örneği gösterilebilir. Örneğin Bulgaristan’dan 4.169 hasta onkolojik tedavi amacıyla gelmiştir. Bu amaçla Ukrayna’da bulunan Sağlık Bakanlığı, Üniversite ve özel hastaneler ile tedavinin iki ülke arasında yapılabilmesine imkân verecek bir işbirliğine gidilmesi mümkündür. K R d) Hasta Tercihleri Uluslararası hastaların Türkiye’yi tercih etme nedenleri, sağlık kuruluşu tercihlerini etkileyen faktörler ve il tercihleri bu bölümde değerlendirilmektedir. Bu kapsamda ilk olarak uluslararası hastaların Türkiye’yi neden tercih ettikleri konusu üzerinde durulacaktır. U T A S Sağlık turizmi veya termal turizmin geliştirilebilmesi için hedef ülke vatandaşlarının tercihlerini etkileyen unsurların bilinmesi önem taşımaktadır. Hakkında çalışma yapılan ülke vatandaşlarının sağlık kültürü ve turizm kültürü hakkında yeterli düzeyde bilgi sahibi olunması yapılacak çalışmaların başarısını artıracaktır. Bu doğrultuda Ukrayna vatandaşlarının Türkiye’yi tercih etme nedenleri, sağlık alışkanlıkları, tatil alışkanlıkları, tüketim alışkanlıkları bilinmelidir. Yabancı hastaların Türkiye’yi tercihlerinde nelerin etkili olduğu konusunu bilimsel yöntemlerle ortaya koyan kapsamlı bir araştırma bulunmamaktadır.211 Bu nedenle uluslararası hastaların Türkiye’yi tercihlerini etkileyen nedenler konusunda bazı tahminlerle yetinilmektedir. Yabancı ülkelerden Türkiye’ye sağlık turizmi kapsamında gelmek isteyenlerin tercihlerini aşağıdaki faktörlerin etkilediği düşünülmektedir. a) Ülke ve sağlık kuruluşu hakkında kişinin kendi araştırması b) Daha önce gelen bir hasta veya tanıdığının tavsiyesi c) Aracı sağlık ve ya seyahat acentesinin yönlendirmesi d) Sigorta şirketinin yönlendirmesi e) Sağlık kuruluşunun veya hekimin yönlendirmesi f) Ülkenin izlediği dış politika g) Zorunluluk (acil sağlık hizmeti ihtiyacı) h) Talep edilen sağlık hizmetinin maliyeti i) Talep edilen sağlık hizmetinin bekleme sürelerinin kısalığı veya uzunluğu 211) Binler A. (2015). Türkiye’nin Medikal Turizm Açısından Değerlendirilmesi ve Politika Önerileri. Uzmanlık Tezi. Kalkınma Bakanlığı Sosyal Sektörler Ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, yayın No: 2839, Ankara. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu j) Türk hekim ve sağlık personeline duyulan güven, k) Talep edilen tıbbi işlemlerin kendi ülkelerinde yapılmıyor veya kapsam dışı olması, İkinci olarak uluslararası hastaların kamu veya özel sağlık kuruluşu tercihleri üzerinde durulacaktır. Sağlık turizm alanında yabancı hastaların hangi yolları kullanarak sağlık kuruluşlarının seçtiklerine yönelik hastalara doğrudan sorularak cevap alınan bir çalışmaya rastlanılmamıştır.212 Bu nedenle uluslararası hasta tercihlerinin doğrudan hastalara sorularak belirlemesine imkân verecek bir araştırmaya ihtiyaç bulunmaktadır. Uluslararası hastaların sağlık kuruluşu tercihlerini etkilediği tahmin edilen bazı faktörler şunlardır: K R a) Daha önce gelen bir hasta veya tanıdığının tavsiyesi b) Aracı sağlık acentesinin yönlendirmesi c) Seyahat acentesinin yönlendirmesi d) Sigorta şirketinin yönlendirmesi e) Sağlık kuruluşunun yönlendirmesi f) Hekim yönlendirmesi g) Zorunluluk (acil sağlık hizmeti ihtiyacı) h) Talep edilen sağlık hizmetinin maliyeti i) Talep edilen sağlık hizmetinin bekleme sürelerinin kısalığı veya uzunluğu j) Türk hekim ve sağlık personeline duyulan güven, U T A S Türkiye’de sağlık turizmi kapsamındaki hareketliliğin artmasında hizmet kalitesi ve standartları yüksek olan özel hastaneler önemli bir rol oynamaktadır. Türkiye’de tedavi görmeyi tercih eden sağlık turistleri, çeşitli illerde bulunan 165 hastanede sağlık hizmeti almayı tercih etmişlerdir. Bu hastanelerin, 72’si devlet hastanesi, 14’ü eğitim ve araştırma hastanesi, 10’u üniversite hastanesi ve 69’u ise özel hastanedir.213 Barca ve arkadaşları (2013) tarafından yapılan araştırmaya göre Türkiye’de sağlık hizmeti alan turistlerin sayısı 2008’de 74.093, 2009’da 91.961, 2010’da 109.678, 2011’de 156.176 kişi olmuştur. 2011 yılı için sağlık hizmeti alan turistlerin 41.847’si (%23) kamu hastanelerinde tedavi görürken, 114.329’u (%73) özel hastaneleri tercih etmiştir.214 Türkiye’ye uluslararası hasta kapsamında gelen kişiler, sağlık kuruluşu tercihlerinde özel hastaneleri seçmektedirler. 2012 yılında Türkiye’ye gelen uluslararası hastaların 212) Binler A. (2015). Türkiye’nin Medikal Turizm Açısından Değerlendirilmesi Ve Politika Önerileri. Uzmanlık Tezi. Kalkınma Bakanlığı Sosyal Sektörler Ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, yayın No: 2839, Ankara. 213) Barca M., Akde E., Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve Strateji Önerileri”. İşletme Araştırmaları Dergisi, 5/3:64-92. 214) A.g.e. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu % 83,2’si özel hastaneleri tercih ederken %16’8’si kamu sağlık kuruluşlarını tercih etmiştir. 2014 yılında ise uluslararası hastaların %59’u özel hastaneleri tercih ederken % 37’si devlet hastanelerini tercih etmiştir.215 Sağlık Bakanlığına bağlı olan eğitim ve araştırma hastaneleri de buna dahil edilirse bu oran %44’e yükselmektedir.216 Uluslararası hastaların özel hastaneleri tercih etmelerinin bir rastlantı olmadığını gösteren pek çok kanıt bulunmaktadır. Bunların başında özel hastanelerin gerek sağlık turizmi ve gerekse turistin sağlığı konusunda uluslararası hastaların beklentilerine uygun yapılanmaya gitmeleri gelmektedir. Bunun dışında sahip olunan fiziki imkânlar, tıbbi teknoloji ve nitelikli sağlık insan gücü kaynağının da etkili olduğu söylenebilir. Ayrıca bu kuruluşların gerek yurt içinde ve gerekse yurt dışında çeşitli ülkelerde yürütmüş oldukları tanıtım ve pazarlama çalışmalarının da en etkili nedenlerden olduğunu kabul etmek gerekmektedir. Uluslararası hastaların kamu-özel sağlık kuruluşu tercihleri grafikte verilmiştir. K R U T A S Grafik 93: Uluslararası Hastaların Kamu ve Özel Sağlık Kuruluşu Tercihleri, 2014 Genel olarak ülkemize gelen uluslararası hasta sayıları ve sağlık kuruluşu tercihlerine ilişkin açıklamalar yukarıda verilmişti. Acaba uluslararası hastaların sağlık kuruluşu tercihleriyle sağlık turizmi kapsamında gelen hastaların sağlık kuruluşu tercihleri faklı mıdır? Bu soruya cevap verebilmek için 2012-2014 yılı sağlık turizmi verilerine bakmak gerekmektedir. 2012 yılında sağlık turizmi kapsamında gelen hastaların 215) Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Ankara. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü, Anıl matbaacılık. 216) A.g.e SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu 43.904’ü (%16,8) kamu sağlık kuruluşlarını, 218.095 (%83) hasta ise özel hastaneleri tercih etmiştir.217 2013 yılında kamu hastanelerini tercih edeneler 55.031 kişi (%25), özel hastaneleri tercih edenler ise 163,107 kişi (%75) olmuştur.218 Ukrayna ile Türkiye arasındaki sağlık turizmi potansiyelinin geliştirilmesi stratejisinin de yukarıda açıklanan nedenlerle özel sağlık kuruluşları üzerine bina edilmesi gerektiği değerlendirilmektedir. Ancak özellikle rehabilitasyon, kanser hastalıkları ve nöropsikiyatik hastalıkların tedavisinde Sağlık Bakanlığı ve Üniversitelere ait kamu sağlık kuruluşları daha etkin kullanılmalıdır. 2014 yılında Sağlık Bakanlığına bağlı devlet hastaneleri ile eğitim ve araştırma hastanelerinden hizmet alan uluslararası hasta oranı %10’lar düzeyinden %37’ye ulaşmıştır. 219 Sağlık turizmi ve turistin sağlığı kapsamında sağlık hizmeti alan hastaların sağlık kuruluşu tercihlerinde ilk tercih özel hastanelerdir. Ancak, Ukrayna’dan 2012-2014 yılları arasında sağlık turizmi ve turistin sağlığı kapsamında sağlık hizmetlerinden yararlanan kayda değer sayıda hasta olmadığından ülkeye has yorum yapılamamıştır. K R U T A S Gerek sağlık turizmi ve gerekse turistin sağlığı kapsamında Ukrayna’dan gelen hastalara ait veri bulunmasa da diğer ülkelerden gelen hastaların tercihlerine bakıldığında, ezici çoğunluğunun özel hastaneleri tercih ettikleri görülmektedir. Ukrayna’ya yönelik oluşturulacak stratejide özel sektörün yakalamış olduğu başarı üzerinden hareket edilmesi tercih edilmelidir. Özel hastaneler tarafından yakalanan başarı, yapılan yatırımların daha iyi değerlendirilmesi, esnek yapıları, fiyatların kamuya göre daha kolay belirlenebilmesi ve oluşturulan marka değeri bakımından daha yararlı görülmektedir. Ancak bu ülke için Sağlık Bakanlığına bağlı hastanelerin de belirli bir program dahilinde kullanılması mümkündür. Türkiye’yi sağlık ve tedavi amacıyla tercih eden ciddi bir hasta profili oluşmuştur. Bu kesimin Türkiye’nin sağlık hizmetlerine güvendiği 217) TC Sağlık Bakanlığı (2012), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu. Ankara, Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü, Anıl matbaacılık. 218) Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Ankara. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü, Anıl matbaacılık. 219) A.g.e SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu varsayılırsa önemli bir tanıtım kitlesi oluşturulmuştur. Bu kitlenin çeşitli iletişim kanalları aracılığıyla sağlık turizminin geliştirilmesinde ve hedef ülkelerdeki tanıtım faaliyetlerinde kullanılması akıllıca olacaktır. Ayrıca, Ukrayna için Sağlık Bakanlığına bağlı hastanelerin ve Üniversite hastanelerinin daha etkili kullanılabilmesine imkân verecek bir çalışmaya ihtiyaç bulunmaktadır. K R Sağlık turizmi kapsamında Türkiye’yi tercih eden uluslararası hastaların tıp uzmanlık alanları konusundaki tercihlerinin daha gerçek bilgiler verdiği düşünülmektedir. Sağlık turizmi hastalarının en başından itibaren ülke, sağlık kuruluşu ve hekim karşılaştırmaları yaptıkları bilinmektedir. 2014 yılında sağlık turizmi kapsamında en çok tercih edilen branş 21.082 hasta ile iç hastalıkları (KVC kapsar) olmuştur. Bunu 19.208 hastayla göz hastalıkları izlemiştir.220 Bunu sırasıyla ortopedi, kadın hastalıkları, kulak burun boğaz, kardiyoloji, deri ve zührevi hastalıklar, üroloji ve genel cerrahi branşları izlemektedir. U T A S Sağlık turizmi kapsamında ülkemize gelen uluslararası hastaların en çok tercih ettikleri tıp uzmanlık branşları grafikte verilmiştir. Grafik 94: Sağlık Turizmi Kapsamında En Çok Tercih Edilen Tıp Branşlar (2014) 220) TC Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu 2012 yılı itibariyle toplamda 156.176221 turist Türkiye’de sağlık hizmetlerinden yararlanmışlardır. Bu kişilerin % 62’si tedavi dışındaki amaçlarla ülkeye yaptıkları seyahat esnasında (tatil esnasında) geçirdikleri rahatsızlıklar sonucu tedavi görürken % 38’i ise tedavi amacıyla Türkiye’ye seyahat eden turistlerden oluşmaktadır. Tıpta uzmanlık alanındaki tercihleri yapanlar %38’lik kesimdir. K R 2013-2014 yıllarında sağlık turizmi kapsamında en çok tercih edilen branşlar incelendiğinde de sonuçlar değişmemektedir. En çok tercih edilen branş iç hastalıkları (KVC kapsar) göz hastalıkları olmuştur.222 2013-2014 yıllarında sağlık turizmi kapsamında en çok müracaat edilen tıpta uzmanlık branşlarının karşılaştırılması grafikte verilmiştir. U T A S Grafik 95: Sağlık Turizmi Kapsamında En Çok Müracaat Edilen Uzmanlık Dalları (2013-2014) Sağlık turizmi kapsamında tercih edilen tıp branşları ülkeler bazında incelendiğinde ise; Bulgaristan’dan gelen hastaların daha çok özel hastanelerin onkoloji branşını tercih etikleri görülmektedir. İran ve Azerbaycan’dan gelen hastalar ise daha çok kardiyoloji bölümlerini tercih etmektedirler. Almanya’dan, Azerbaycan’dan ve Irak’tan göz hastalıkları uzmanlık alanında tedavi görmek amacıyla gelen hastaların büyük çoğunluğu da özel hastaneleri tercih etmektedirler. Ukrayna’da en sık görülen hastalıklar ve en fazla ölüme neden olan hastalık verileri incelendiğinde bu alanda daha fazla işbirliği potansiyeli olduğu görülmektedir. Ukrayna ile sağlık turizmi kapsamında işbirliği yapılabilecek ve öncelik verilmesi gerektiği düşünülen bazı hastalıklar bulunmaktadır. 221) Bu rakam 2012 yılında 261.999’a , 2013 yılında 300.000’e ulaşmıştır. 222)TC Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Enfeksiyöz ve paraziter hastalıklar, tüberküloz, HIV/AIDS, kardiyovasküler hastalıklar, kanserler, nöropsikiyatrik hastalıklar, sindirim sistemi hastalıkları ve solunum sistemi hastalıkları bunların başında gelmektedir. Ukrayna’dan 2012-2014 yılları arasında sağlık turizmi kapsamında sağlık hizmetlerinden yararlanan kayda değer sayıda hasta olmadığından tercih edilen tıp baranşları hakkında görüş belirtmek mümkün olamamıştır. K R Ukrayna ile Türkiye arasındaki sağlık turizminin geliştirilmesine yönelik çalışmaların özel sektör odaklı olması gerektiği yukarıda açıklanmıştı. Ancak kamu sektörünün –özellikle Sağlık Bakanlığı hastanelerinin- bu alandaki payının mutlaka artırılması gerekmektedir. Bunun için, 21 Mayıs 1998 tarihinde Kiev’de imzalanmış olan “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti İle Ukrayna Bakanlar Kurulu Arasında Sağlık ee Tıp Alanında İşbirliğine Dair Anlaşma” içeriğinin sağlık turizmini de içine alacak şekilde yenilenmesi gündeme alınmalıdır. U T A S Özellikle kamu hastanelerinde Ukrayna’nın da içinde olduğu ülkelere uygulanmakta olan indirim oranı %20 olarak belirlenmiştir. Bu oranın Ukrayna lehine artırılmasının yararlı olacağı düşünülmektedir. Özel sağlık kuruluşları bakımından bu oranın 5-10 puan artırılması, kamu sağlık kuruluşları bakımından ise 20-30 puan artırılmasının güncel koşullar bakımından yararlı olacağı değerlendirilmektedir. Ayrıca, Ukrayna vatandaşlarının kamu sağlık kuruluşlarından hizmet almalarını teşvik edecek çeşitlilik sağlanmalıdır. Kısa vadede üniversite hastanelerinin içinde bulunduğu sorunların çözülmesi beklenmediğinden bu yönde hedef koyulmaması isabetli olacaktır. Ancak üniversitelerin teşvik edilmeleri içinde bulundukları mali dar boğazın aşılmasında yardımcı olabilecektir. Turistin sağlığı kapsamında Türkiye’ye gelen hastaların tıp uzmanlıkları tercihleri ile sağlık turizmi kapsamında Türkiye’ye gelen uluslararası hastaların tıp uzmanlıkları tercihleri farklılık göstermektedir. Turistin sağlığı hizmetleri kapsamında 2014 yılında en çok tercih edilen tıp branşı 123.312 kişiyle acil hizmetlerdir.223 Bunu sırasıyla iç hastalıkları, ortopedi ve tavmatoloji, göz hastalıkları, çocuk sağlığı ve hastalıkları, kadın doğum ve hastalıkları izlemektedir. Turistin sağlığı kapsamında sunulan hizmetlerde tercihleri belirleyen “acil” durumudur. Bu nedenle gerçek tercih nedenleri hakkında fikir vermeyebileceği dikkatlerden kaçmamalıdır. 223) TC Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Ukrayna’dan 2012-2014 yılları arasında turistin sağlığı kapsamında sağlık hizmetlerinden yararlanan kayda değer sayıda hasta olmadığından tıp branşları tercihleri hakkında görüş belirtilememiştir. Hem sağlık turizmi hem de turistin sağlığı kategorilerinde hastanelerin bulunduğu iller büyük önem arz etmektedir. Bazı iller konumları, tarihi, kültürel ve turistik özellikleri ve sosyo-politik önemleri açısından sağlık turizminden daha çok pay almaktadırlar. Bu iller tanınmışlıkları ölçüsünde uluslararası hastalar tarafından daha fazla pay almaktadırlar. En Uluslararası hastaların en çok tercih ettiği il Antalya’dır. Bunu İstanbul, Ankara ve Kocaeli izlemektedir.224 Uluslararası hastaların en fazla tercih ettikleri iller ve hasta sayıları grafikte verilmiştir. K R U T A S Grafik 96: Uluslararası Hastaların Geldikleri İlk 10 İl ve Hasta Sayıları, 2012 Ukrayna’dan 2012-2014 yılları arasında turistin sağlığı ve sağlık turizmi kapsamında sağlık hizmetlerinden yararlanan kayda değer sayıda hasta olmadığından tercih edilen iller konusunda görüş belirtilememiştir. Ancak, Ukrayna için hangi illerin hangi amaçla tercih edilebileceğinin, tercih nedenlerinin ayrıntılı olarak ortaya koyulması yararlı olacaktır. e) Rehabilitasyon Hizmetleri Tıptaki gelişmeler, yaşam standardının yükselmesi, doğumdan beklenen yaşam süresinin uzaması, cerrahi müdahale alanındaki gelişme ve yenilikler, ilaç sektöründeki gelişmeler ve hekimliğin diğer branşlarında yaşanan hızlı değişmeler hastalık profilini değiştirmiştir. Yaşanan bu gelişmeler rehabilitasyonun kapsamına giren hastalıkları değiştirmiştir. Başlangıçta sadece fiziksel sakatlıklarla ilgilenen rehabilitasyon disiplini, zaman içinde engelli bireyler, ruh sağlığı bozulmuş bireyler, çocuklar, aile, yaşlı ve kadınlar vb. grupları da ilgi alanına almıştır. 224) TC Sağlık Bakanlığı (2012), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu, Sağlığını Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Yaşamdan beklenen yaşam sürelerinin artması, hastalıklarla daha etkin mücadele edilebilmesi, yeni ilaçların bulunması, yüksek teknolojili tıbbi cihazların sağlık alanında etkin kullanımı, değişen sağlık ve yaşam beklentileri sağlığın yeniden tanımlanmasını gerektirmiştir. DSÖ bu gelişmelere paralele olarak sağlığı Dünya Sağlık Örgütü sağlık kavramını şu şekilde tanımlar; “Sağlık, yalnızca hastalıklı olmama durumu değil, aynı zamanda zihinsel, fiziksel ve toplumsal konum olarak iyi olma durumu” olarak tanımlamıştır. Ancak gelinen nokta itibariyle artık sağlığın tanımı “bedensel, ruhsal, sosyal ve ekonomik yönden tam bir iyilik hali olarak” görülmektedir.225 K R DSÖ’nün kapsamlı tanımıyla birlikte 1900’lerin başında daha çok askeri amaçlı kullanılan rehabilitasyon hizmetleri önem kazanmıştır. Rehabilitasyon kavramının kapsamı sürekli olarak genişlemektedir. Fiziksel rehabilitasyon ile başlayan genişleme, sosyal rehabilitasyon, psiko-sosyal rehabilitasyon, mesleki rehabilitasyon vb. sürmektedir.226 U T A S Sağlık turizmi kapsamında sunulmakta olan rehabilitasyon hizmetlerinin dünyada olduğu gibi tıbbi odaklı olmaktan çıkartılarak, psikolojik ve sosyal boyutuyla yeniden tasarlanması gerekmektedir. Yeniden tasarlanacak rehabilitasyon hizmetleri, sosyal rehabilitasyon, psiko-sosyal rehabilitasyon ve eğitsel rehabilitasyon programlarını kullanarak hedef kitlesini genişletmiş olacaktır. Bu kitlenin ihtiyaç ve taleplerine göre oluşturulacak programlar sayesinde özellikle gelişmiş ülke vatandaşlarına yönelik olmak üzere daha yüksek katma değerli hizmetler sunmak ve bu kişilerin yaşam kalitesini yükseltmek mümkün olacaktır. Bu özgün tasarım sayesinde de özellikle yaşlı nüfusu artan AB ülkeleri, ruh sağlığı sorunlarının yaygın olduğu BDT ülkeleri ile İslam ülkeleri açısından benzersiz bir rekabet alanının oluşturulması mümkün olabilecektir.227 Türkiye sağlık turizmi stratejisinin belirlenmesinde de bu benzersiz stratejinin benimsenmesinin yararlı olacağı değerlendirilmektedir. Hedef ülkelerin ihtiyaçlarına göre psiko-sosyal rehabilitasyon ve sosyal rehabilitasyon sunabilecek kuruluşların oluşturulması rakip ülkelere üstünlük sağlayacak bir strateji olabilecek özelliktedir. Sosyal rehabilitasyon ve psiko-sosyal rehabilitasyon programları kullanılarak sosyal sağlığın sağlanması, geliştirilmesi ve böylece yaşam kalitesinin arttırılması temel amacı ile sağlık turizmi bir noktada buluşturulmalıdır. 225) Demirel, S (2011).“Sağlık Hizmetlerinin Sosyal Boyutu Geliştiriliyor”, http://suleymandemirel.com. tr/, 30.12.2015 226) Demirel, S (2001). Türkiye’de Rehabilitasyon Hizmetlerinin Yeniden Yapılandırılmasında Sosyal Rehabilitasyonun Önemi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. 227) a.g.e. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Rehabilitasyon hizmetleri başlığı altında yaşlılara ve engellilere yönelik sağlık hizmetleri, sosyal rehabilitasyon ve psiko-sosyal rehabilitasyon hizmetleri ile sosyal hizmetler sağlık turizmi altında tasarlanmalıdır. Özellikle yaşlı ve engellilerin turizm potansiyeli, sağlık turizmi yatırımcıları için büyük bir fırsattır. Bu grubun tatil tercihi daha çok sıcak ülkeler ve sağlık turizmi hizmetlerine yöneldiği dikkatlerden kaçırılmamalıdır. Aşağıdaki hizmetler sağlık turizmi kapsamında düşünülmelidir. K R a. İleri yaş turizmi (gezi turları, meşguliyet terapileri) b. Yaşlı bakımı hizmetleri (bakım evlerinde veya rehabilitasyon hizmetleri) c. Klinik otelde rehabilitasyon hizmetleri d. Engelliler için özel bakım ve gezi turları U T A S Yukarıda yapılan açıklamalardan hareketle sağlık turizmi amaç ve hedefleriyle bütünleştirilmiş sosyal rehabilitasyon ve psiko-sosyal rehabilitasyon programlarının öncelikli hedef kitlesi, Ukrayna için; gelir düzeyi yüksek zenginler, orta ve üst gelir seviyesinde olan yaşlılar, çalışanlar, nöropsikiyatrik hastalar, kanser hastaları ve alkol-madde bağımlıları228 olarak belirlenmelidir. Bu grupların her biri için ayrı ayrı olmak üzere konunu az sayıdaki uzmanı tarafından titizlikle psiko-sosyal ve sosyal rehabilitasyon programları hazırlanmalı, hazırlanan psikososyal rehabilitasyon ve sosyal rehabilitasyon programların tanıtımları yurt içinde ve yurt dışında yapılmalıdır. Bu hizmetlerin sunulması için; klinik oteller, rekreasyon (eğlen-dinlen) alanları, tatil köyleri, huzurevleri, bakım evleri ve ihtiyaç duyulabilecek diğer tesisler oluşturulmalıdır. f) Yaşlı Bakım Hizmetleri Uzayan insan ömrü ile sağlık harcamalarındaki hızlı artış, sosyal güvenlik sistemlerini ve sağlığın finansmanını tüm dünyada zorlaştırmaktadır. Bu olgu, sağlık boyutu itibariyle sağlık turizmi pazarının ortaya çıkmasına ve gelişmesine neden olmuştur. Türkiye’nin nitelikli insan gücü ile ilgili yetersizliği, tıbbi uygulamalarda ve yaşlı bakımına yönelik uygulamalarındaki yetkinliği sorgulanmalı, sağlık kuruluşlarının ulusal ve uluslararası akreditasyonuna önem vermelidir. Ancak bunun için öncelikle sağlık turizmi akreditasyon standartlarının oluşturulması çalışmalarına başlanmalı ve kendi kalite standartlarını dünyaya duyurmalıdır. Günümüzün güçlü ekonomilerinin 2030 yılında ortalama nüfuslarının 1/5’inin 65 yaş üzerinde olması beklenmektedir. 2050 yılında ise bu oranın 1/3 seviyesine çıkacağı 228) Zihinsel engellilere sektöründe çalışan psikiyatrist sayısı yetersizdir. Yüz bin nüfusa 10,1 uzman hekim düşmektedir. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu tahmin edilmektedir.229 Ukrayna’nın 65 yaş üstü nüfusunun genel nüfusa oranı % 15 seviyesini aşmıştır.230 Önümüzdeki yıllarda bu yükseliş devam edeceği beklenmektedir. Grafik 97: 15-64 Yaş Toplam Nüfus Sayısı K R U T A S Dünya üzerinde son yıllarda sağlık turizmine yatırım yapan devletlerin, çoğunlukla 65 yaş üzeri bir kişiye karşılık en az 15-64 yaş arası 10 çalışan birey olan devletler olduğu ifade edilmektedir. Bir yandan yaşlı nüfusun artmasına bağlı olarak çalışma çağı nüfusunun azalması sosyal güvenlik sistemleri için tehdit oluştururken, diğer yandan artan sağlık harcamaları için tüm devletler çözüm aramaktadır. Bu soruna çözüm bulmak için en yoğun çaba harcayan Avrupa Birliği ülkelerinde sağlıklı yaşlanma ve 2020 yılı için 15-64 yaş grubunda %75’lik istihdam önerileri tartışılmaktadır. Ukrayna’da 15 yaş ve üstü çalışma çağındaki nüfusun 2012 yılında %54,5’i istihdam edilebilmiştir. 15-24 yaş grubundakilerin aynı yıl için toplam istihdamı % 34’tür.231 Ukrayna, AB’nin 15-64 yaş grubu için önerdiği % 75’lik istihdam oranın oldukça altında kalmıştır. 15 yaş ve üstü nüfusun istihdam oranı grafikte verilmiştir. 229) Yereli, A.B. (2012). Türk Devletlerinin Yeni Hamle Sahası: Sağlık Turizmi, Internatıonal Conference On Eurasıan Economıes, Sessıon 4c: Turizm. 230) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. 231) State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/oz.htm, 01.02.2016. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 98: 15+ Nüfusta İstihdam Oranı (%) K R U T A S Ukrayna’nın 15-64 yaş arası nüfusu düşüş eğilimindedir. 2005 yılında 32,7 milyon olan 15-64 yaş nüfusu 2014 yılında 31,8 milyona gerilemiştir. 15-64 yaş nüfusun yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir. Grafik 99:15-64 Yaş Toplam Nüfus Sayısı Sağlığın geliştirilmesi, tedavi hizmetleri, rehabilitasyon hizmetleri, yaşlı bakım hizmetleri gibi alanlarda iki ülke arasında önemli avantajlar bulunmaktadır. Ukrayna açısından, diğer ülkelere oranla düşük fiyat, stratejik dış politik ilişkiler, coğrafi konum gibi bir dizi avantaj bulunmaktadır. Ukrayna’nın büyük şehirlerinde yaşayan, ortanın üstü ve yüksek sosyo-ekonomik gelir düzeyine sahip kişiler bu hizmet alanının hedefini oluşturmalıdır. Bu grupta yer alan kimselere verilecek rehabilitasyon hizmetleri, sosyal hizmetler, psikolojik hizmetler ve inanç turizmi ile desteklenmelidir. Ayrıca, Ortodoks SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu ve Katolik Hristiyan nüfus için Türkiye’nin eşiz üstünlüğü bu hizmet kapsamında değerlendirilmelidir. Yapılan bir araştırma sonuçlarına göre yaşlı nüfus grubunda olanların Türkiye’yi tercih etmelerinde kendi ülkelerinde teşhis, tedavi ve bakımın yetersiz olması gösterilmiştir.232 Avrupa ülkelerinin birçoğunda 65 yaş üstü nüfusun genel nüfus içindeki oranı %15’in üzerindedir. Bu kitlenin bakım masrafları ülkelerin ekonomilerini çok zorlamaktadır. Artık bu grubun bakımları için düşük maliyetlere sahip, özellikle iklimi iyi olan, güneşli ve turizm imkânları gelişmiş bölgeler aranmaktadır. Türkiye, Avrupa kıtasına coğrafi yakınlığı, iklimi, kaliteli ve ekonomik sağlık hizmeti sunumuyla potansiyel bir ülkedir. Yaşlı ve engelli turizminde rekabet edebilmek ve daha fazla sağlık turizmi geliri elde edebilmek için hazırlıklar şimdiden başlanmalıdır. Bunun için yüksek teknolojiye, teknik alt yapıya ve çok sayıda hekime ve sağlık personeli de ihtiyaç yoktur. Daha ziyade eğitilmiş ve kalifiye ara personele ve uygun yatırımlara ihtiyaç vardır. Bu hizmet alanında Ukrayna ile birlikte hareket etmenin yolları aranmalıdır. K R U T A S Grafik 100: 65 ve Üstü Nüfusu (Toplam nüfus içinde % ) 2. Türkiye –Ukrayna Sağlık Turizmine Yönelik Strateji Önerileri Dünya genelinde sağlık harcamaları her yıl artmaktadır. Özellikle de gelişmiş ülkelerde bu artış artarak sürmektedir. Gelişmiş ülkeler artan sağlık harcamalarının azaltılmasına yönelik çözümler aramaktadırlar. Nüfusun yaşlanmasıyla birlikte kronik hastalıkların görülme oranının artmasına rağmen, sağlık kuruluşlarının alt yapı 232) Barca M., Akde E., Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve Strateji Önerileri”. İşletme Araştırmaları Dergisi, 5/3:64-92. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu çalışmaları, bu alandaki yatırımları ve bütçeler aynı ölçüde artmamaktadır. Bütün bunların sonucunda hastaların bekleme süreleri artmaktadır. Başta hükumetler olmak üzere uluslararası sigortalar da bu duruma çözüm aramaktadırlar. İlk başvurulan yol sağlık harcamalarının azaltılması amacıyla sigorta kapsamlarının daraltılması ve ödeneklerin kısılması olmaktadır. Bunun dışında ülkeler, en pratik yol olarak sağlık hizmetini ülke dışından satın almayı, yani sorunu sağlık turizmi ile çözmeyi denemektedirler. Bu amaçla, Avrupa ülkeleri içinde hastaların serbest dolaşımı çalışmaları başlatılmış olup, bu uygulama Ekim 2013’de tüm Avrupa ülkelerinde yürürlüğe girmiştir. Bu gün sadece Avrupa ülkelerini kapsayan bu çalışma gelecek yıllarda gerekli şartları yerine getiren (başta Türkiye olmak üzere) diğer ülkeler için de geçerli olacaktır. Belirli kriterleri taşıyan ve komisyondan onay alan her sağlık kuruluşu yurtdışından gelen hastaları tedavi edecek ve hastanın sigortasından tedavi bedelini isteyebilecektir. Bu ve benzeri gelişmeler sağlık turizminin daha ciddi bir biçimde ele alınmasını zorunlu hale getirmektedir. Sağlık turizminin en iddialı ve en rekabet gücü fazla ülkesi olan Türkiye, bu ve benzeri gelişmeleri dikkate alarak mutlaka ulusal sağlık turizmi stratejisini belirlemelidir. Bu gün Avrupa Birliği’nin belirlediği gelecekte başka devletlerin belirleyeceği “Hastaların Serbest Dolaşımına İlişkin Kriterlerin” seçilecek sağlık kuruluşlarında karşılanması için gerekli çalışmayı başlatmalıdır. K R U T A S Bu genel strateji önerisinden sonra Ukrayna ile Türkiye arasında sağlık turizminin geliştirilmesi çalışmalarını kolaylaştırmak üzere aşağıda bazı öneriler yapılmıştır. 1. Türkiye Ukrayna arasındaki sağlık turizmi stratejisinin tedavi hizmetleri ve rehabilitasyon hizmetleri üzerine kurulmasının gerekli olduğu değerlendirilmektedir. İki ülke arasındaki sağlık turizmi stratejisinin neden tedavi hizmetleri ve rehabilitasyon hizmetleri üzerine kurulması gerektiğine ilişkin gerekçeler genel değerlendirme bölümünde ayrıntılı olarak ele alınmıştır. 2. Sağlık turizmi konusunda kamu hastanelerini (Sağlık Bakanlığı ve Üniversite) teşvik edici kararlı bir anlayış bulunmamaktadır. Sağlık turizmi çalışmaları daha çok sağlık yöneticilerinin inisiyatifi ile yürütülmektedir. 1517233 hastanenin hizmet verdiği kamu sağlık sektöründe görev alan sağlık yöneticilerinin hepsinden sağlık turizmi konusunda aynı hassasiyeti beklemek mümkün değildir. Bu durum, kamu sağlık kuruluşlarının sağlık turizmi çabalarından da anlaşılmaktadır. 2014 yılı verilerine göre kamu sağlık kuruluşlarının %9,4’ünün sağlık turizmi konusunda aktif bir çaba içerisinde olduğu görülmektedir. 550 özel hastanenin bulunduğu özel sağlık sektörüne 233) T.C Sağlık Bakanlığı (2015). Sağlık İstatistiği Yıllığı 2014. Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü. Ankara. Sentez Matbaacılık ve Yayıncılık. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu ait hastanelerin sağlık turizmindeki payı ise % 87,3’tür. Sağlık turizmi konusunda kamu sağlık sektöründe bir anlayış değişikliği oluşturulması zorunluluğu ortadadır. Başlangıç olarak seçilmiş illerdeki seçilmiş sağlık kuruluşlarının bu kapsamda değerlendirmeye alınmasında yarar vardır. 3. Ukrayna’ya yönelik sağlık turizmi stratejisi özel sağlık sektörü üzerine bina edilmelidir. Bununla birlikte özellikle kanser ve KVC hastalıklarına yönelik hizmetlerde kamu sağlık sektörünün daha etkili kullanımını sağlayacak bir plan yararlı olacaktır. Özellikle en zengin % 20’lik kesim, zengin %20’lik kesim ve orta ve üstü % 20’lik kesim için bu strateji yararlı görülmektedir. Sayılan bu kesimlere yönelik Ukrayna vatandaşlarının özel hastaneleri tercih etmelerine yönelik yoğun bir tanıtım programı hayata geçirilebilir. K R U T A S 4. Ukrayna’nın 2004-2008 arasında kişi başı harcanabilir geliri 2,400 USD seviyesinde olmasına karşın, küresel krizin de etkisiyle harcanabilir gelirde düşüş sürmektedir. Ancak çalışan başına düşen GSYİ bakımında Ukrayna sağlık turizmi açısından dikkatle incelenmeyi hak etmektedir. Ukrayna, Avrupa Bölgesinde 11,100 USD’lık çalışan başına düşen GSYİH ile orta alt grup içerisinde yer alan bir ülkedir. Satın alma paritesine göre çalışan başına düşen GSYİH miktarı kişi başına milli gelirin neredeyse iki katına karşılık gelmektedir. Bu ülkeye yönelik sağlık turizmi stratejisinde çalışan kesime özel önem verilmelidir. 5. Sağlık turizmi sunana kamu ve özel sağlık sektörü hizmet sunumuna odaklanarak pazarlama ve tanıtımı ihmal etmektedir. Sağlık turizminde başarı büyük ölçüde pazarlama ve tanıtıma bağlıdır. Türkiye’nin Ukrayna’ya yönelik sağlık turizmi pazarlama ve tanıtım stratejisi “reklama değil” “bilgilendirmeye” ve “güvene” dayanmalıdır. Bunun için de daha çok yüz yüze iletişim, online iletişimi, yayınlar, fuar gibi yöntemlerden yararlanılması öncelikli olmalıdır. a) Rakip ülkelerin Türkiye’nin sağlık turizmi imajını olumsuz etkileyen girişimleri yakından takip edilmelidir. Özellikle medyada çıkan haberler yakından izlenmeli, gerekli hallerde düzeltilmelidir. Karşı atak olarak bu yayın kuruluşlarına ülkemizi doğru anlatan reklamlar verilmelidir. Türkiye tercih edilebilir bir medikal turizm hedefi olarak Ukrayna pazarında kendine yer bulmakta zorlanmaktadır. Bunun nedenlerinin araştırılması ve telafisi amacıyla çalışılması gerekmektedir. b) Yurtdışında pazarlama faaliyetlerine ağırlık vermeyi gerektiren sağlık turizmi SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu çok yönlü ve profesyonel bir pazarlama çalışması gerekmektedir. Dünyada kayıtlı uluslararası akreditasyona sahip hastanelerin yaklaşık %10’unu Türkiye’dedir. Gerek AB ülkeleri ve gerekse gelişmiş diğer ülke vatandaşları ile Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinin Türkiye tercihlerinde bu önemli avantaj öne çıkartılmalıdır. Sağlık turizmi sektöründeki bu ve diğer üstünlüklerin tanıtım eksikliğine kurban edilmemesi gerektiği düşünülmektedir. Yaşanmakta olan ulusal ve uluslararası tanıtım eksikliğinin profesyonel iletişim ekipleri tarafından ele alınarak giderilmesi teşvik edilmelidir. Bu amaçla www.goturkey.com internet sitesinde medikal turizme yönelik belirlenecek turizm imkan ve fırsatlarının tanıtılması; hastaları yönlendirecek Türkçe ve İngilizce başta olmak üzere çeşitli dillerde hizmet verecek broşürler hazırlanması gerekmektedir. Tanıtma Genel Müdürlüğü ile Tanıtıma Fonu Temsilciliği tarafından medikal turizm tanıtımına yönelik bütçe ayrılarak tanıtmada koordinasyon sağlanmalıdır. K R U T A S 6. Bilgilendirme ve güvene dayalı tanıtım faaliyetleri kapsamında ülkemizin sağlık turizmi imkânları ve üstünlükleri konusunda ülke elçiliklerinin bilgilendirilmesinde yarar görülmektedir. Bunun için her yıl düzenlenen büyükelçiler toplantısından nasıl yararlanılabileceği ilgili Bakanlık ile istişare edilmelidir. Türkiye’de bulunan yabancı ülke temsilcilerine her yıl bir resepsiyon ile sağlık turizmi bilgilendirme ve değerlendirme toplantıları düzenlenmesinde de yarar görülmektedir. Bu toplantılar için ilgili ülkelerin dillerinde hazırlanmış tanıtım ve bilgilendirme dokümanlar hazırlanmalıdır. 7. Türkiye’de sağlık turizmi alanında tüm kurum ve kuruluşları kapsayacak, birlikte hareketi koordine edecek, rekabet gücünün artırılmasını destekleyecek bir ulusal sağlık turizmi stratejisi oluşturulmalıdır. Ancak bunun için öncelikle hedef ülkelerin ayrıntılı bir şekilde tanımlanması gereklidir. Bu nedenle Bakanlığın tek tek ülke raporları hazırlaması doğru bir çalışma olarak görülmektedir. Ulusal sağlık turizmi stratejinin bulunmaması ve hedef ülkeleri ele alan kapsamlı ülke raporlarının bulunmaması veya yetersizliği, bu alanındaki gelişmeyi yavaşlatan en önemli unsurdur. 8. Türkiye - Ukrayna arasında sağlık turizminin geliştirilmesi amacıyla ilgili Bakanlıklar, kamu kurum ve kuruluşları ile sektörün diğer paydaşlarının katılımıyla “Sağlık Turizmi Ülke Strateji Belgesi” hazırlanmalıdır. Bu belgenin hazırlanabilmesi için şu soruların cevaplanması gerekmektedir. a. Ülkenin ulusal ve yerel düzeyde sağlık ihtiyaçları SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu b. Ülke için gelir grupları, c. Ukrayna açısından, hangi alanlara yoğunlaşmalı veya öncelik vermelidir? d. Ukrayna vatandaşları arasından birinci derecede önemli stratejik müşteriler kimlerdir? e. Öncelikli hastalık grupları nelerdir? f. Sağlık turizmi sektöründeki yurtiçi ve yurtdışı tedarikçilerin pazarlık gücü nedir? g. Sağlık turizminde ülke içinde belirleyici veya etkili olan kurum veya kuruluşlar hangileridir? h.Türkiye uluslararası sağlık turizmi pazarında kendini nerede ve nasıl konumlandırmalıdır? i. Sağlık turizmi sektörüne yönelik “jenerik stratejiler” ne olmalıdır? j. Sigorta, finansman, dış ilişkiler ve sağlık hukuku açısından çıkabilecek zorluklar nelerdir? Bunlara yönelik çözümler nelerdir? k. Ukrayna’da ulusal, bölgesel ve yerel düzeyde kullanılacak hizmet standartları geliştirilmiş midir? l. İki ülkede kullanılabilecek pazarlama, tanıtım ve reklam yöntemleri tanımlanmış mı? Kullanılacak mecra ve yöntemler nelerdir? m.Dikkate alınması gereken bölgesel, yerel, dini ve kültürel hassasiyetler nelerdir? n. Ukrayna’ya yönelik sağlık turizmi stratejisi belirlenirken rakip ülke/ ülkeler analizi yapılmış mıdır? o. Ukrayna vatandaşlarının sağlık turizmi tercihlerini neler etkilemektedir? p. Ukrayna’ya yönelik sağlık turizmi stratejisini etkileyebilecek dış politika konuları ile siyasi ve ekonomik riskler ve tehditler nelerdir? K R U T A S Hazırlanacak ülke stratejisinde, bu hususlar ayrı ayrı ele alınmalı ve bunların her birine ayrı olmak üzere çalışma yapılmalıdır. 9. Ukrayna’ya yönelik sağlık turizmi stratejisinde bu ülkenin sağlık sisteminin organizasyon yapısı ve işleyiş, sağlık hizmetlerinin finansmanı, ulusal sağlık standartlarının vb. bilinmesi başarı açısından kritiktir. Örneğin Ukrayna sağlık ve sosyal güvenlik sistemi yurt dışına hangi hastalıklar için ve nasıl hasta göndermektedir? Kendi imkânlarıyla veya sağlık sigortasını kullanarak yurt dışında sağlık hizmetinden yararlanmak isteyenler için nasıl bir süreç işlemektedir? Dünya’da genel olarak yurt dışında yapılacak tedavi masraflarının devlet tarafından karşılandığı ülkelerde bu hizmetlerden yararlanabilmek belirli kurallara bağlanmıştır. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Ülkeden ülkeye değişen bazı ayrıntılar olmakla birlikte genel kurallara hemen hemen aynıdır. Ukrayna devleti de bazı hastalıkların yurt dışında tedavisinin bedelini ödemekte ve bunu da belirli kurallar dahilinde gerçekleştirmektedir. Bir Ukrayna vatandaşının yurtdışında tedaviye yönlendirilmesi süreci şu şekilde olmaktadır. Birinci aşamada bir başka ülkede sağlık hizmeti almak isteyen hasta kendi ülkesinde bu iş için görevlendirilmiş olan kurum veya kuruluşa başvurmaktadır. Bu aşamada hastanın ülkesinde tedavi edilemeyeceğinin belgelenmesi gerekmektedir. Bu genellikle sağlık kurulu raporu ile yapılmaktadır. Alınan sağlık kurulu raporuna istinaden yurt dışı tedavi imkânından yararlanabilmek genellikle hekimlerden oluşan bir kurulun onayı gerekmektedir. Bu kurulun onayından sonra o ülkedeki devlet tarafından yetkilendirilen ajanslar veya kuruluşlar devreye girmekte ve süreci yönetmektedir. K R U T A S Yurt dışı sağlık hizmeti bedelini kendisi veya sağlık sigortası aracılığıyla karşılayacak olanlar için süreç biraz daha farklı işlemektedir. Yurt dışında bir sağlık kuruluşundan sağlık hizmeti alacak kişi öncelikle açık bilgi kaynaklarından ve varsa tanıdıklarından bilgi toplamaktadır. Topladığı bilgiler doğrultusunda maliyet karşılaştırmaları yapmaktadır. Daha sonra ülke ve sağlık kuruluşu tercihi yapmaktadır. Bundan sonra var ise bir aracı kuruluşa müracaat etmektedir. Aracı kuruluş hastaya ait tüm tıbbi kayıtları tercih edilen ülkeye ve sağlık kuruluşunun istediği formata uygun olarak düzenler. Aracı kuruluşun oluşturduğu dosya bağlantılı olduğu bir doktor veya doktorlar grubu tarafından tıbbi açıdan değerlendirilir. Bu aşamadan sonra yurt dışı tedavisi uygun görülenlere ayrıntılı bilgilendirme yapılır. Bu kapsamda hastaya; masraflar, sağlık tesisi, tedaviyi yürütecek hekim veya ekip vb. konularında ayrıntılı bilgi verilir. Hasta kendisine verilen bu bilgiler sonrasında tedaviyi kabul ettiğini bildirirse bu durum resmi yazılı onam formuyla belgelenir. Daha sonra hasta için “tıbbi tedavi seyahat formu” hazırlanır. Bunun üzerine hastanın vize ve hedef ülke ve sağlık kuruluşuna ulaşımı aracı kuruluş tarafından koordine edilir. Hasta, hedef ülke ve sağlık kuruşundaki irtibat noktasına veya vaka yöneticisine devredilir. Aracı kuruluş, hastasının durumu ve yapılan işlemler konusunda günlük bilgi alarak günlük takibi sürdürür ve gerekiyorsa hastanın yakınlarını bilgilendirir. Tedavisi sağlanan hastanın irtibat noktası tarafından dönüşünün sağlanması da aracı kuruluş tarafından takip edilerek ülkeye dönüşü sağlanır. Son aşamada hastanın görmüş olduğu tedavi ve sonuçlarına ilişkin tıbbi süreç hastanın sigorta şirketine ve aile hekimine bildirilir. 10. Son zamanlarda yaşanan küresel ekonomik kriz, siyasi kriz, Kırım sorunu, Rusya yanlılarının ayrılıkçı istekleri Rusya ile Ukrayna arasındaki gerilimi artırmıştır. Ayrıca AB ile Ukrayna arasında yaşanan mali uzlaşmazlık ile birlikte temel ihracat kalemi olan demir çelik fiyatlarındaki düşüş Ukrayna vatandaşlarının gelir düzeyini doğrudan SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu etkilemektedir. Bu nedenle yurtdışına tedavi amaçlı gidenlerin sayısında azalma görülmektedir. Bu sorunun aşılabilmesi için Ukrayna vatandaşlarına özel fiyatlarla kamu sağlık kuruluşlarının kullanımına dayalı bir strateji geliştirilmesinin yararlı olacağı değerlendirilmektedir. Ayrıca bu ülkenin yurt dışına hasta gönderme sürecinin tam olarak bilinmesi ve sorun oluşturabilecek noktaların çözümlenmesine yönelik adımlar atılmalıdır. Yurt dışına hasta gönderilmesi sürecinde hangi hastalıkların yurt dışına tedavi amacıyla gönderileceğini belirleyen yöneticiler, tanıyı koyan doktorlar, yurt dışı onayını veren komisyon ve bu komisyon raporuna istinaden hastayı yönlendiren ajans önem kazanmaktadır. Burada söz edilen aktörlerin üzerinde etkili olarak hastanın K R tercihinin Türkiye olması sağlanmalıdır. 11. Ukrayna’ya yönelik sağlık turizmi stratejisinin belirlenmesinde yurt dışı tedavi U T A S işlemleri süreci ile bu aşamalarda rol oynayan aktörler önem kazanmaktadır. Birinci aşamada yönlendirme yapan doktor, otorite yetkisi nedeniyle daha fazla güven duyulan en önemli aktördür. Bu aşamada görev alan doktorlara Türk tıbbının ve sağlık kuruluşlarının tanıtılması büyük önem taşımaktadır. Bu kapsamda her yıl belirlenecek sayıda Ukraynalı doktorun, Türkiye’de çeşitli sağlık kuruluşlarını ve klinikleri ziyaret etmeleri sağlanmalıdır. Bu faaliyetler Sağlık Bakanlığı, Turizm Bakanlığı, TİKA, sağlık kuruluşları ve bu alanda faaliyet sunan sivil toplum kuruluşlarının koordinasyonunda gerçekleştirilmelidir. Halen bu tür tanıtım faaliyetlerini kendi imkânlarıyla yapan sağlık kuruluşları teşvik edilmeli ve önleri açılmalıdır. İkinci aşamada karşımıza çıkan acenteler üzerinde önemle durulması gereken aktörlerdir. Bu aktörler işletme mantığıyla oluşturulmuş ticari işletmeler olduğu gözden kaçırılmamalıdır. Ukrayna çapında yurt dışı sağlık hizmetleri konusunda hizmet sunan acenteler yakın temas sağlanmalıdır. Türkiye’den pek çok özel hastane bu acentelerle ikili ilişkilere girerek hasta getirmeye çalışmaktadır. Bu acenteler ve bağlı oldukları üst yapıların yöneticileri, Türkiye’ye belirli programlar kapsamında getirilmelidir. Birlikte kazanmanın yolları araştırılmalı, diğer ülkelere göre avantaj ve dezavantaj olan konular üzerinde durularak rekabet gücü artırılmalıdır. Bu aşamanın aktörü olan acentelerin çalışma şekli şöyledir: Acente, tedaviyi yapan hastaneden tedavi ücreti üzerinden %20 -30 oranında komisyon almaktadır. Alınan bu komisyon hastayı acenteye yönlendiren doktor ile paylaşılmaktadır. Bu süreç bazı acenteler tarafından istismar edilebilmektedir. Bazı acenteler, daha fazla komisyon almak için teşhis ve tedavi ücretlerini hastaya abartarak söylemektedir. Yurt dışında tedavi maliyetinin yüksekliğinden etkilenen hastalar bu kararlarını yeniden gözden geçirmekte ve belki de vazgeçmektedirler. Tedavi maliyetlerinin olması gerektiğinden birkaç kat fazlaya mal olmasına yol açan bu tür uygulamalar ise, uzun vadede pazarın kaybına yol açmaktadır. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Üçüncü aşamanın aktörü olan hastaların tercihlerini etkileyebilecek ve kararlarında Türkiye’yi tercih etmelerini sağlayacak bir tanıtım ve reklam stratejisi izlenmelidir. Birey ve kurumları hedef alacak bu tanıtım ve reklam kampanyalarının açık, net, şeffaf ve güvenilir bilgilerle desteklenmelidir. 12. Yurtdışında tedavi gören Ukrayna’lı hastaların en sık karşılaştığı problem takip gerektiren tedaviler için defalarca o ülkeye gitmek zorunda olmalarıdır. Bu ise maliyeti arttırmaktadır. Türkiye’de tedavi görerek ülkesine dönen hastaların takip için Ukrayna’da bir ya da daha fazla hastane ile işbirliği anlaşması yapılması sorunu hafifletebilir. Ukrayna’nın büyük şehirlerindeki sağlık kuruluşlarının bu amaçla değerlendirilmesi uygun olacaktır. K R U T A S 13. Sosyo-ekonomik bakımdan üst gelir grubunda bulunan Ukrayna vatandaşlarında en sık görülen hastalıkların belirlenmesi amacıyla bir çalışma yapılmalıdır. Bu çalışmadan elde edilecek veriler esas alınarak tedavi, rehabilitasyon ve sağlığın geliştirilmesine yönelik hizmet paketi önerileri hazırlanmalıdır. Çalışmayla, bu gruptaki hastaların ihtiyaç ve tercihleri belirlenebileceği gibi sosyo-ekonomik temelli ve hastalık temelli strateji geliştirmek mümkün olacaktır. 14. Ukrayna’nın nüfusu bir milyonun üzerinde olan şehirlerinde (Kiev, Harkov, Odessa ve Dnepropetrovsk, Donetsk) artan harcanabilir gelir ve büyüme, sağlık yatırımları için olduğu kadar sağlık turizmi için de önemlidir. Yapılacak planlamalarda bu bölgeler ve yaşayan insanlar sağlık turizmi açısından öncelikle değerlendirilmelidir. Hem bilgilendirme ve tanıtım açısından, hem de kongre ve fuar organizasyonları açısından bu kentlere öncelik verilmelidir. Bu ve benzeri kentlerde yaşayanların eğitim seviyeleri, gelir durumları ve ulaşım imkânları dikkate alınarak internet üzerinden ulaşılabilecek şeffaf karşılaştırmalı maliyet tabloları hazırlanmalıdır. Bilgiye erişimde yaşanan sıkıntılar ve iletişim sıkıntısı konusunda başka bir ülkeye tedavi amacıyla giden bir hastanın özel durum ve talepleri Sağlık Bakanlığı bünyesinde oluşturulan 7 gün 24 saat hizmet veren “Uluslararası Hasta Birimi” tarafından karşılanmalıdır. Çağrı merkezinin, belirli bir strateji kapsamında geliştirilmesi ve her sağlık turizmi konusunda bir referans merkez haline getirilmesi yararlı olabilecektir. 15. Türkiye, Ukrayna sosyal yardım ve sosyal güvenlik fonlarını her yönüyle incelemelidir. Hasta akışını kolaylaştıracak tedbirler almalı, tedavi ve bakım maliyetlerinin şeffaflığını sağlamalıdır. Ayrıca; tedavi, bakım veya rehabilitasyon sürecinde ortaya çıkabilecek mali, hukuki ve uluslararası sorunlar için izlenecek SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu prosedürleri açıkça ortaya koymalıdır. Özellikle yurt dışı hastaların korkulu rüyası olan faturalandırma, hasta güvenliği ve tıbbi komplikasyonlara karşı hukuki süreçler tüm ayrıntısıyla ortaya koyulmalıdır. 16. Ukrayna vatandaşı turistlerin herhangi bir nedenle Türkiye’ye gelmeleri durumunda, mobil telefon servis sağlayıcıları tarafından sağlık turizmi konusunda bilgilendirme mesajları gönderilmelidir. Bu mesajların içerikleri iki ülke arasındaki tarihi ve kültürel ilişkiye vurgu yapmalıdır. Türkiye’nin sağlık turizmi konusundaki üstünlükleri kısa mesajla bilgi olarak iletilmelidir. K R 17. Ukrayna vatandaşlarının öncelikle sağlık turizmi kapsamında tercih ettikleri ülkelerin potansiyeli, üstünlükleri ve zayıflıkları ile diğer tercih nedenlerini ortaya koyacak araştırmaların yapılması için bu ülkelerdeki akademisyenlere araştırma teşviki sağlanmalıdır. Ukrayna vatandaşlarının özellikle AB ülkeleri tercihleri ile bu tercihlerini etkileyen faktörlerin neler olduğu bilimsel bir çalışma ile ele alınmalıdır. Elde edilecek verilere dayanarak bu ülkeye yönelik çalışma yapılması isabetli olacaktır. U T A S 18. Türkiye’nin Ukrayna sağlık turizm pazarındaki payını arttırabilmesi için her paydaşın konumu, görev ve sorumlulukları ile rolünün açıkça belirtildiği basit ama verimli bir iş modeli oluşturulmalıdır. Diğer bir ifadeyle, stratejik ortaklığa dayalı sağlık turizmi hedefleri belirlenmelidir. Ukrayna pazarının sunduğu fırsatları olabildiğince etkili bir şekilde değerlendirebilmek için Türkiye sağlık turizm alanının önde gelen paydaşları şunlardır: a) Sağlık Kurum ve Kuruluşları b) Seyahat Acenteleri c) Turizm Sektörü d) Aracı ve Danışman Firmalar e) Ulaşım Sektörü f) İletişim ve Bilişim Sektörü g) İnşaat Sektörü (yeni yatırımlar) Sağlık turizmi alanındaki resmi paydaşlar şunlardır: a) Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı b) Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı c) Sağlık Bakanlığı d) Kültür ve Turizm Bakanlığı e) Dışişleri Bakanlığı f) Ulaştırma Bakanlığı g) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Sağlık turizmi alanındaki diğer paydaşlar ise şunlardır: a) Sağlık profesyonelleri (doktorlar) b) Yardımcı sağlık personelleri (hemşire, sağlık memuru, teknisyen vb.) c) Finans kuruluşları d) Yatırımcılar e) Diğer hizmet sunucuları (memur, tercüman, hasta bakıcı K R Sağlık turizmi alanında hizmet sunucular şunlardır: a) Özel Hastaneler b) Kamu Hastaneleri c) Üniversite Hastaneleri d) Sağlık Endüstrisi e) Turizm Sektörü f) Medikal Sektör (tıbbi donanım, teçhizat) U T A S Sağlık turizmi hizmet sunucuları olan Sağlık Bakanlığı, Üniversite hastaneleri ile özel hastaneler ve turistik hizmet operatörleri arasında etkili bir koordinasyon ve ortaklık sağlanmalıdır. Bu ortaklığın en önemli hedefi – agresif kampanyalar, ürün farklılaştırması, doğru konumlandırma ve medya ilgisinin arttırılması ile – Türkiye’nin Ukrayna sağlık turizm pazarındaki imajını daha güçlü ve görünür hale getirmek olmalıdır. Bu stratejik ortaklık çerçevesinde, her oyuncuya düşen belli görevler olacaktır. Hükümet, bir yandan çeşitli bağlantıları ve bakanlıkları vasıtasıyla Türk pazarını daha erişilebilir kılıp yaratıcı ve yenilikçi turizm hizmetlerinin gelişimine odaklanırken, diğer yandan da gerekli altyapıyı iyileştirmeli ve gerekli düzenlemelere uyumluluğu sağlayarak hastaların güvenliğini teminat altına almalıdır. Ayrıca ülkemize gelecek hastaların mali sürprizlerle karşılamalarına engel olacak açıklıkta ve şeffaflıkta bir sistem hayata geçirilmelidir. Bu resimde turistik hizmet sağlayıcılarına düşen ise müşteri hizmetlerinin bir öncelik haline getirilmesiyle hem hastanın hem de ailesinin verilen hizmetten memnuniyetini olabildiğince yüksek bir seviyeye taşımak olacaktır. 19. Türk tıbbının seviyesi Ukrayna halkı için ortalamanın üstünde kabul edilmektedir. Hastalar tıp seviyesinin en ileri olduğunu kabul ettikleri bazı Avrupa ülkeleriden sonra Türkiye’yi tercih etmektedirler. Bu noktada Türk sağlık sistemi hakkında oldukça etkili bir reklam ve imaj çalışması yürütülmelidir. Ayrıca, rakip ülkelerin oluşturmaya çalıştığı negatif Türkiye algısı propagandasıyla da etkili mücadele edilmelidir. 20. Sağlık turizminin motoru konumundaki özel sağlık sektörü, sağlık turizminin gerektirdiği entegre yaklaşımı (sağlık kuruluşları, turizm kuruluşları, pazarlama SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu kuruluşları, lojistik ve ulaşım kuruluşları vs.) hayata geçirme konusunda zorluklar yaşamaktadır. Bu sorunun aşılabilmesi için entegre yaklaşım konusunda işbirliğinin artırılması gerekmektedir. Büyük bir potansiyele sahip olan Azerbaycan’dan ülkemize sağlık turizmi amacıyla gelen hasta sayısının koordineli bir şekilde artırılması ve sağlık turizmi hizmetlerinin çeşitlendirilmesi bu işbirliği sayesinde mümkün olabilecektir. K R 21. Sağlık turizmine odaklanan özel hastanelerin operasyonlarını hasta odaklı olarak sürdürmeleri teşvik edilmelidir. Hastanelerin, verdikleri sağlık hizmetlerinin kalitesini arttırması ve medikal çalışanlarını eğiterek hastane yönetim operasyonlarını daha efektif ve kolay yönetilebilir bir hale getirmeleri bir zorunluluk olmakla beraber, tek başına yeterli olmayacaktır. Tüm hastane ve tedavi süreçlerinin yabancı hastalara odaklı bir şekilde yeniden düzenlenmesi ve yabancı hasta iletişim programlarının devamlı geliştirilerek hasta güvenliğinin garanti altına alması vazgeçilemez bir zorunluluktur. U T A S 22. Sağlık turizmi alanında yürütülen çalışmaların çeşitli teşvik araçlarıyla desteklenmesi, var olan teşvik sistemlerinin geliştirilmesi ülkemizin bu alanda liderliğe ulaşmasını sağlayacaktır. Bu alanda uygulanabileceği düşünülen ve tartışılması beklenen bazı uygulamalar şunlardır: a. Sağlık turizmi faaliyetlerine KDV muafiyeti, b. THY’nin tedavi amaçlı gelen hasta ve refakatçilerine bilet indirimi, c. Ülke sağlık turizmi potansiyelinin öğrenilmesi amacıyla yapılacak araştırmalara destek verilmesi, d. Yurtdışında ofis açma desteğinin genişletilmesi, e. Tanıtım ve reklam desteğinin genişletilmesi, 23. Bazı ülkeler hedef ülkelerin dillerinde tanıtım siteleri açmaktalar. Örneğin Almanya gibi bazı ülkeler hasta çekmek için, isteyenlerin online olarak hastalıklara ve sağlık kuruluşlarına göre tedavi maliyetlerini sorgulayabilecekleri web siteler açılmaktadır.234 Bu konuda da internet üzerinde yapmış olduğumuz araştırmaya göre içerikleri oldukça sınırlı da olsa Türkiye merkezli sitelere rastlanmıştır. 24. Sağlık Bakanlığı’nın Ukrayna’da, Türkiye’nin sağlık turizmi potansiyelini anlatmak amacıyla tanıtım ve reklam kampanyası yürütmesi önemsenmektedir. Bu kampanya ile öncelikle sağlık turizminin garantörünün Devlet olduğu gösterilmeli ve güven artırıcı mesajı verilmelidir. Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülecek kampanyada verilecek 234) http://www.berliner-reisen.net/index.php?la=ru&product_id=50 , e.t: 09.01.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu doğru bilgilerle acentelerin ve özel hastanelerin hastalara yüksek fiyat vermesi gibi güven zedeleyici uygulamaların azaltılması mümkün olabilecektir. 25. Ulusal ölçekte sağlık turizmi alanındaki hareketliliği kayıt altına alacak ve denetleyecek kapsamlı bir veri sistemi kurulmalı veya var olan sistem geliştirilmelidir. Bu sistem, sağlık turizmi kapsamında çalışma yürüten kamu ve özel sağlık kuruluşları ile ilgili sivil toplum kuruluşlarına ve akademisyenlere açık olmalıdır. Bu veri tabanından örneğin Ukrayna’dan gelen hastaların talepleri, tercihler, yaşadıkları sorunlara ilişkin bilgilere ulaşılabilmelidir. Böylece hizmetin geliştirilmesi ve sorunların tekrarlanmaması sağlanabilecektir. Kurulacak sistem ile uluslararası hasta kabul eden hastanelerde özel yazılımlar ile hasta takibi yapılmalı, tedavi ücretleri ve faturalandırmanın makul ve abartısız olması sağlanmalıdır. K R U T A S 26. Sağlık turizmi kapsamındaki faaliyetleri düzenleyen mevzuatın dinamik olması sağlanmalıdır. İlgili mevzuat ihtiyaçlara göre kısa zamanda değiştirilebilir olmalıdır. Bu mümkün değilse bu faaliyet alanındaki her ayrıntı Yönetmeliklerle düzenlenmemelidir. Gerek mevzuat değişiklikleri ve gerekse yapılan bürokratik denetimler nedeniyle sektör kuruluşları (kamu ve özel) değişimlere uyum için zaman ve kaynak harcamaya mecbur kalmaktadırlar. Bu nedenle sağlık turizmi gibi uzun vadeli stratejik yaklaşımlar gerektiren hususlara yeterince odaklanılamamaktadır. 27. Sağlık turizminin rutinden uzaklaştırılması fikri ülkemizde tartışılmalıdır. Bu kapsamda, sağlığın geliştirilmesi, tedavi hizmeti ve rehabilitasyon kapsamında ülkemizi tercih eden Ukrayna vatandaşlarına sosyal, kültürel ve tarihi programlarla desteklenmiş tıbbi hizmetler sunulmalıdır. Sağlık hizmetleri, turistik tesisler ile entegre edilmeli ve cazip hale getirilmelidir. Özellikle; tarihi, kültürel, çevresel, inanç ziyaretleri, mutfak ve yemek kültürü, eğlence yanında psiko-sosyal sağlık hizmetleri de sunulmalıdır. Sunulabilecek psiko-sosyal hizmetlerin içerik, kapsam ve yöntemleri ayrıca konunun uzmanları tarafından belirlenmelidir. 28. Ülkemizde düzenlenen Uluslararası Sağlık Turizmi Kongresine özellikle Ukrayna’da sağlık politika belirleyicilerinin, sağlık ve tıp kuruluşlarının yöneticilerinin, yerel karar vericilerin, sağlık yatırımcılarının, etkili doktorların, akademisyenlerin, yurt dışı hasta komisyonun üyeleri ve ajansların yöneticilerinin, kamuoyu önderlerinin ülkemize masrafları ülkemizce karşılanmak suretiyle davet edilerek katılımları sağlanmalıdır. Ukrayna’da öne çıkan siyasi baskı grupları ve liderleri ile yapılacak görüşmelerin de yararlı olabileceği düşünülmektedir. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu 29. Sağlık turizmi açısından Türkiye’nin rakiplerine göre en önemli üstünlüğü olan rekabetçi fiyat uygulamaları daha etkin şekilde tanıtılmalıdır. Türkiye ortalama olarak tıbbi maliyetlerde %40-60’a varan tasarruflar sağlamaktadır.235 Türkiye’nin rekabet gücünü gösterebilmek için seçilmiş işlemlerde fiyatlar, bekleme süreleri, komplikasyon oranları, bu işlem için yapılacak ekstra cepten harcamalar rakip ülkeleri de içine alacak şekilde örneklendirilmelidir. Bu bilgiler her türlü iletişim kanalı kullanılarak hedef kitlelere ulaştırılmalıdır. K R Tablo 23: Bazı Tıbbi İşlemlerin Ülkelere Göre Maliyetleri Tıbbi İşlem Ortalama Fiyat (ABD $) Türkiye ABD Almanya Hindistan Meksika İspanya Tayland By-pass 8.50021.000 - - 7.500-10.500 39.00042.000 39.00043.000 22.50024.500 Kalça Protezi 10.00023.000 30.000 27.000 7.000-9.500 39.000 16.30018.900 12.00017.000 Kalp Kapakçığı 12.75023.000 - - 9.500-14.000 39.000 43.00047.500 18.50022.000 Diz Nakli 9.00023.000 26.000 23.000 7.000-14.000 21.000 16.00018.500 10.50016.500 Omurga Füzyonu 7.00023.000 - 29.000 7.500-11.500 25.000 25.00032.500 9.70012.500 U T A S Örneklerle açıklamak gerekirse Amerika, Türkiye, İrlanda, Tayland, Singapur, Hindistan, İsrail ve İsviçre arasında yapılan fiyat karşılaştırmalarında operasyon türlerine göre bir ayrım yapıldığında, bypass ameliyatları kategorisinde 8,50021.000 $ ile en uygun fiyatlı operasyonlar Türkiye’de yapılmaktadır. Omurga füzyonu operasyonlarında Türkiye 7.000 $ ile Tayvan’ın ardından en cazip ülke konumundadır. Yine kemik iliği transplantasyonunda Türkiye 40.000- 70.000 $ olan fiyat aralığıyla Hindistan ile ilk sırayı paylaşmaktadır. Kalça protezi ameliyatlarında da 10.000 $ ile Tayvan’dan sonra en iyi fiyatı sunmaktadır. Yağ aldırma operasyonlarında ise 3.333$ ile Singapur’dan sonraki en iyi fiyatı sunmaktadır.236 237 Yüz gerdirme operasyonlarında 235) TÜRSAB, ‘2014 Sağlık Turizmi Raporu’, http://www.tursab.org.tr/dosya/12186/ saglikturizmiraporu_12186_5485299.pdf, e.t: 10.01.2016 236) Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, Sağlık Turizmi İş Konseyi (SAİK), Turkey: Your Partner in Healthcare 2011, İstanbul 237) Özsarı H., Karatana Ö. (2013). “Sağlık Turizmi Açısından Türkiye’nin Durumu”. J Kartal Tr; 24(2) s:136-144 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Hindistan 4800$ fiyat sunarken Türkiye bu rakamdan daha düşük olan 4000$ fiyat sunmaktadır. Bu kategoride ABD 15,000$, Meksika 8,000$, Tayland ise 5,000$ maliyet bildirmektedir. Türkiye sadece zorunlu tıbbi operasyonlar için değil, saç ekimi ve estetik için de gözde bir ülkedir.238 Saç ekimi Türkiye’de ortalama 5 bin TL iken bu rakam Avrupa’da 10 bin Euro, ABD’de 30 bin dolar seviyesindedir.239 Diş implantlarında ise ABD 5,000$, Meksika 990$, Tayland 1,700$ fiyat sunarken Türkiye 750$ fiyat sunmaktadır.240 K R 30. Sağlık turizmini ülkeler için önemli kılan bazı nedenler bulunmaktadır. Bunların başında sağlık turizminin ülke ekonomisine kazandırdığı gelir gelmektedir. Türkiye’ye gelen turistlerin sağlık amacıyla yaptığı toplam harcamalar 2003 yılında 147.844$ iken 2014 yılında 2,4 milyon $’a ulaşmıştır. Sağlık turizmi amacıyla gerçekleşen seyahatlerde yapılan ortalama harcama 8500$’dır. Ortalama turist harcaması ise sadece 850$ düzeyindedir. Kişi başına ortalama sağlık turizmi harcaması ile toplam turizm gelirleri içinde sağlık turizmi gelirlerinin payı ülkelerin sağlık turizmine neden daha fazla önem vermeleri gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır. U T A S Ukrayna’nın içinde bulunduğu siyasi ve ekonomik krizlere rağmen 2008 ve 2009 yılı dışında giden turist sayısı hep artmıştır. Bu artış 2010 yılında % 12,4, 2011 yılında % 15, 2012 yılında % 8,4 ve 2013 yılında % 10,8 olmuştur.241 1995’de 210 milyon dolar olan turizm geliri, 2003 yılında 953 milyon dolara, 2010 yılında 4,1 milyar dolara, 2013 yılında ise 6,3 milyar dolara ulaşmıştır. Turizm gelirleri 2003 yılında bir önceki yıla göre % 20, 2010 yılında % 10,2, 2013 yılında ise %13,8 artış göstermiştir. Ukrayna’ya uluslararası turizm kapsamında 2013 yılında gelen turist sayısı bir önceki yıla göre % 7,20 oranında artarak 24,6 milyon kişi olmuştur. Ukrayna’dan giden başka ülkelere giden turist sayısı ise bir önceki yıla göre %10,86 artışla 23,7 milyon kişi olmuştur. Ukrayna’nın uluslararası turizm gelirleri 2013 yılı verilerine göre 5,9 milyar dolar olmuştur. Toplam ihracatın içinde uluslararası turizm gelirlerinin payı % 7,3 olmuştur.242 238) Dünya’da ve Türkiye’de Sağlık Turizmi 2010 Durum Tespit Raporu ve Çözüm Önerileri http://www. saglik.org.tr/tr/articles/dunyada-ve-turkiye-de-saglik-turizmi-2010-59.html, 30.01.2016 239) TÜRSAB, ‘2014 Sağlık Turizmi Raporu’, http://www.tursab.org.tr/dosya/12186/ saglikturizmiraporu_12186_5485299.pdf , et.:10.01.2016 240) Dünya’da ve Türkiye’de Sağlık Turizmi 2010 Durum Tespit Raporu ve Çözüm Önerileri http://www. saglik.org.tr/tr/articles/dunyada-ve-turkiye-de-saglik-turizmi-2010-59.html, 30.01.2016 241) World Development Indicators (WDI), http://knoema.com/atlas/Ukraine/Number-of-departures, 01.02.2016 242) World Development Indicators (WDI), http://knoema.com/atlas/Ukraine/Tourism-expenditures, 01.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Türkiye’ye 2014 yılında ziyarete eden yaklaşık 42 milyon turist, toplam 27,7 milyon $ turizm geliri bırakmışlardır.243 Türkiye’yi ziyaret eden turistlerin kişi başı ortalama harcamalarının yıllara göre dağılımı grafikte verilmiştir. Grafik 101: Turistlerin Kişi Başı Ortalama Harcamaları ($) K R U T A S Türkiye 2014 yılında turizm faaliyetlerinde toplam 27,7 milyon $ gelir elde etmiştir. Toplam turizm geliri içinde sağlık gelirleri 837.796$ olmuştur. Toplam turizm gelirleri içerisinde sağlığa yapılan harcamalar 2002 yılında %1,1 iken, 2014 yılında bu oran %2,4 seviyesine ulaşmıştır.244 Sağlığa yapılan harcamaların değişimi grafikte verilmiştir. Grafik 102: Sağlık Harcamalarının Turizm gelirleri İçindeki Payı (2002-2014) Sağlık turizmini ülkeler için önemli kılan ikinci neden ise geceleme süresidir. Türk turizm sektöründe ortalama geceleme süresi 2014 yılı itibariyle 8,6 gecedir. Sağlık turizminde ortalama geceleme süresi ise 3 ile 26 gün arasında değişmektedir.245 Geceleme süresi hem sağlık kuruluşlarının doluluğunu hem de kişi başı harcamayı etkilemektedir. Sağlık turizmi kapsamında Türkiye’de sunulan seçilmiş bazı tıbbi 243) TÜİK Turizm İstatsitkleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1072, 17.01.2016 244) TÜİK Turizm İstatsitkleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1072, 17.01.2016 245) TÜİK Turizm İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1072, 17.01.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu tedavilerde ortalama geceleme süreleri tabloda verilmiştir.246 Tablo 24: Seçilmiş Bazı Tıbbi Tedavilerde Ortalama Geceleme Süreleri Branş Göz Plastik Cerrahi Uygulanan Tedavi Ortalama Kalış Süresi Katarakt 4 gün Lasik 3 gün Burun Estetiği 8 gün Karın Estetiği 15 gün Yağ Aldırma 9 gün Göğüs Kanseri Tedavisi 26 gün Rahim Ağzı Kanseri Tedavisi 26 gün Tek Kron 7 gün Tek İmplantasyon 7 gün Kök Kanal Tedavisi 7 gün K R U T A S Onkoloji Diş Sağlık turizmini ülkeler için önemli kılan üçüncü husus ise bu turizm çeşidinin mevsimsel bir özellik taşımamasıdır. Sağlık turizminin mevsimsel bir özellik taşımaması nedeniyle kitle turizminde olduğu gibi Akdeniz ve Ege Bölgesi ile de sınırlı kalmamakta ve konaklama tesislerinde yaşanan mevsimsellik konusunda da kısmi rahatlamalara neden olmaktadır. Ayrıca sağlık turizmi, çeşitli turist kitlelerine, farklı yaş gruplarına hitap ederek farklı ihtiyaçları karşıladığı için ülke turist profilini genişletmektedir. Ülkenin belirli bölgelerinin veya illerinin termal turizm, belirli bölgelerinin veya illerinin tıbbi tedavi ve bakım, bazı bölge ve illerinin de yaşlı ve engellilere yönelik rehabilitasyon amacıyla kullanılmasına imkan vermektedir. 31. Sağlık turizmi verileri bilindiği üzere hastanelerden toplanmaktadır. Diş tedavisi ise daha çok hastanelerin dışındaki muayenehaneler ve polikliniklerde verilen hizmetler kapsamındadır. Bu nedenle toplanan verilerde diş tedavisi verilerinin çok düşük çıkması beklenebilir. Gelen yabancıların sağlık dışında başka amaçlarla gelmiş 246) Topuz N. (2012). Türkiye Sağlık Turizmi Stratejisi 2023. Uzmanlık Tezi. Kültür Ve Turizm Bakanlığı Yatırım Ve İşletmeler Genel Müdürlüğü. Ankara SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu olsalar bile ülkemizde kaldıkları süre yeterli olduğu takdirde rahatça diş tedavi hizmeti alabilmeleri mümkündür. Genel olarak diş tedavi hizmetleri kişilerin sağlık sigortası kapsamı dışındadır. Bu hizmetin bedeli Türkiye’de diğer ülkelere göre oldukça düşüktür. Bu nedenlerle koruyucu ağız ve diş sağlığı ile diş tedavisi hizmetlerine yönelik özel bir çalışma yapılması anlamlı olacaktır. Ukrayna’da da ağız ve diş sağlığı hizmetleri sigorta kapsamı dışındadır. Bu nedenle özellikle tedavi ve estetik amaçlı ağız diş sağlığı hizmetlerine önem verilmelidir. K R 32. Ukrayna genel nüfusunu tehdit eden bazı sağlık riskleri söz konusudur. Ukrayna için belli başlı sağlık riskleri; HIV/AIDS, sigara, alkol kullanımı, giderek artan obezite oranlarıdır. U T A S Ukrayna’da 15-49 yaş arası nüfusta HIV görülme yaygınlığı 2014 yılında %1,2 olarak gerçekleşmiştir. Genel nüfusta HIV yaygınlığı 1990’lardan itibaren artış göstermiş 2005 yılından itibaren yatay seyir izlemeye başlamıştır.247 Genel Nüfusta HIV yaygınlığı grafikte verilmiştir. Grafik 103: Yetişkin Nüfusta HIV/AIDS Yaygınlığı (%) 1994 yılına değin Ukrayna HIV virüsünün ender görüldüğü ülkelerden biridir. 1995 yılından itibaren ise AIDS belirgin bir şekilde artmaya başlamış ve bir salgın hastalık 247) World Development Indicators (WDI), http://knoema.com/atlas/Ukraine/HIV-Prevalence, 01.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu görünümüne kavuşmuştur. Ukrayna’da HIV yaygınlığındaki artış ani ve düzenli bir artış olarak değerlendirilmektedir. 1994 ve öncesinde son derece düşük olan HIV pozitifliği (yılda 40-50 olgu), 1995 yılında 1489 olguya, 1996 yılında ise 5422 olguya erişmiş ve olguların %66’sının damariçi uyuşturucu kullanıcısı olduğu saptanmıştır.248 Ukrayna, yeni vaka sayısından Avrupa’daki en yüksek rakamlara sahiptir.249 Ukrayna’da HIV/AIDS’li olarak yaşayan kişi sayısı 2013 yılında 350.000 kişi olmuştur. Aynı yıl HIV/AIDS nedeniyle ölenlerin sayısı ise 24.000 olmuştur. Ukrayna’da yetişkin nüfusta HIV/AIDS yaygınlığı 2013 verilerine göre % 1,1’dir.250 K R 15-49 yaş aralığındaki yetişkinlerde HIV/AIDS görülme yaygınlığı % 0,80’dir. 15-24 yaş arası kadınlarda HIV/AIDS görülme yaygınlığı %0,40 iken aynı yaş grubundaki erkeklerde bu oran % 0,10’dur. 251 15-24 yaşa arası kadın nüfusta HIV/AIDS yaygınlığının yıllara göre değişimi grafikte gösterilmiştir. U T A S Grafik 104: 15-24 Yaş Kadınlarda HIV Yaygınlığı Grafik 105: 15-24 Yaş Erkeklerde HIV Yaygınlığı 248) Barnett T., Whiteside A., Khodakevich L. et al. (2000) “The HIV/AIDS epidemic in Ukraine: Its potential social and economic impact” Soc. Sci. Med. Vol:51, pp:13871403. 249) http://www.stat.gov.az/source/healthcare/indexen.php, 24.01.2016 250) http://en.actualitix.com/country/ukr/statistics-health-ukraine.php, 30.01.2016 251) http://en.actualitix.com/country/ukr/statistics-health-ukraine.php, 30.01.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Ayrıca 15-24 yaş çocuklarda da HIVoranı en yüksek Avrupa ülkesi Ukrayna’dır.252 Bu durum gelecekle ilgili çok ciddi bir tehlikeyi göstermektedir. Ukrayna AIDS açısından en ciddi tehdit altında olan ülkedir ve en iyimser tahminlerle günümüzde 60,000180,000 HIV pozitif kişi olduğu sanılmaktadır.253 15 yaş üstü nüfusta sigara kullanım yaygınlığı erkeklerde %36, kadınlarda ise %33,5’tir.254 Kişi başına yıllık sigara tüketimi bağımsızlığını kazanan ülkeler ve AB ülkeleri ortalamalarından daha yüksektir. 1999 yılında akciğer kanserinden ölüm oranı diğer Avrupa ülkelerinin hemen hepsinden yüksektir.255 K R Grafik 106: Yetişkin Kadın Nüfusta Sigara İçme U T A S Grafik 107: Yetişkin Erkek Nüfusta Sigara İçme Yaygınlığı (%) Yaygınlığı(%) 252) UNICEF (2000) “Ulusların Gelişimi-2000”, NewYork, ss:5. 253) WHO (2002) “The European health report, 2002”, WHO Regional Office for Europe, No:97, Copenhagen 254) http://who.int/tobacco/economics/aze.pdf?ua=1, 30.12.2015 255) Kılıç, B. (2003) Kapitalistleşen AVRUPA Bölgesi Eski Sosyalist Ülkelerinin Sağlık Düzeyi Göstergeleri. Toplum Ve Hekim. Mayıs-Haziran 2003. Cilt 18. Sayı 3, ss: 217-231 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu 15 yaş üstü nüfusta alkol tüketimi 2008-2010 yılları arasında 20,3’tür. 15 yaş üstü kadınlarda alkol tüketimi 11,2 litre iken erkeklerde 30 litredir. Ukrayna’nın 15 yaş üstü nüfusta alkol tüketimi, DSÖ Avrupa Bölgesi ortalaması olan 10,9 litrenin iki katından fazladır. Ukrayna’nın genel nüfusta dönemsel alkol tüketim yaygınlığı 22,6’dır. Bu oran erkeklerde % 35,2, kadınlarda 12,1’dir. 256 Ukrayna’da en çok ölüme neden olan nöropsikiyatrik hastalıkların başında 2,205 kişiyle alkol bozukluğu gelmektedir. En fazla ölüme neden olan nöropsikiyatrik hastalıklar garfikte verilmiştir. K R Grafik 108: Alkol Bozukluğuna Bağlı Ölüm Sayısı ve Yüzdesi U T A S Alkol bağımlılığı ise aynı ülke ortalamalarınınaltındadır. Ukrayna’da kayıtlı uyuşturucu kullananların büyük bir kısmı birden fazla uyuşturucu kullanmaktadır. Bunlardan %20’si düzenli olarak marihuana kullanmaktadır. Buna ek olarak ev yapımı morfin türevlerinin de kullanımı oldukça yaygındır. Kokain %1’lik oranla en az kullanılan uyuşturucudur. Ukrayna uyuşturucu kullananlarla AIDS arasındaki ilişkiyi ilk kayıt altına alan ülkelerden biridir. Obezite oranı ise 2012 yılı için erkeklerde %17,1, kadınlarda257 ise %22,6 olmuştur.258 Günlük kalori tüketimi (1997 yılında 2.797 (kCal) bağımsızlığını kazanan ülkeler ortalamalarının altındadır. Et, balık, yumurta, taze sebze ve meyve tüketimi 1994-1997 yılları arasında düşmüş, bunun da çeşitli sağlık sorunlarına yol açtığı gözlemlenmiştir. 15 yaş üzerindeki erkeklerin %14,1’i ve kadınların %19,4’ü obezite sınırındadır.259 kadın ve erkek nüfusta obezite yaygınlığı grafikte verilmiştir. 256) World Helath Organization Management of substance abuse, http://www.who.int/substance_abuse/ publications/global_alcohol_report/profiles/ukr.pdf?ua=1, 01.02.2016 257) World Bank Gender Statistic ,http://knoema.com/atlas/Ukraine/Adult-obesity-prevalence-female, 02.02.2016 258) World Bank Gender Statistic, http://knoema.com/atlas/Ukraine/Adult-obesity-prevalencemale,02.02.2016 259) Kılıç, B. (2003) Kapitalistleşen Avrupa Bölgesi Eski Sosyalist Ülkelerinin Sağlık Düzeyi Göstergeleri. Toplum Ve Hekim. Mayıs-Haziran 2003. Cilt 18. Sayı 3, ss: 217-231 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Grafik 109:Kadın ve Erkek Nüfusta Obezite Yaygınlığı (2012) Erkeklerde Obezite Yaygınlığı (%) Kadınlarda Obezite Yaygınlığı (%) K R U T A S Ukrayna’da tüberküloz vakaları 1990 yılından 2005 yılına itibaren artmıştır. Daha sonrasında günümüze kadar düşü eğilimini sürdürmüştür. Tüberküloz vakalarının görülme oranı 2014 yılı verilerine göre yüz bin kişide 94 olarak gerçekleşmiştir. Tüberküloz vakalarının görülme oranı grafikte görülmüştür. Grafik 110:Tüberküloz Görülme Oranı (100,000 kişide) Ülkedeki bir diğer önemli sağlık sorunu da çevre kirliliğinden kaynaklanan rahatsızlıklardır. Hızlı sanayileşmenin ve kötü teknolojilerin getirdiği yoğun hava SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu kirliliği, Ukrayna’daki insanların üçte birinin bu etki altında yaşamasına neden olmaktadır. Su kaynakları da, fabrika atıkları ve yetersiz kanalizasyon altyapısı nedeniyle, atık suların içme sularına karışması yüzünden tehdit altındadır. Örneğin 30 milyon kişinin içme suyunun sağlandığı Dinyeper nehri havzasının sadece %25’i hijyen standartlarını karşılayabilmektedir.260 K R Hammadde ve enerji üretiminde oldukça gelişmiş olan ülkede atık maddelerin birikmesi de önemli bir sorundur. Yer üstünde birikmiş durumda olan 20 milyar ton atığın yaklaşık %2’si (400 milyon ton) zehirli atıktır.261 Ukrayna’da halk sağlığını tehdit eden en önemli unsurlardan biri de radyoaktivitedir. Ülke en yüksek radon 222 ışımasına sahip ülkeler arasındadır. Çernobil nükleer santralinde meydana gelen kaza sonucu Ukrayna’da çok geniş bir alan, sezyum 137 ve stronsiyum 90 kirliliğine maruz kalmıştır. Bundan da en çok etkilenenler 1 yaş altı çocuklar olmuştur.262 U T A S Yukarıda belirtilen sağlık risklerinin sağlık turizmine konu olup olmayacağı ayrı bir çalışmayla ele alınmalıdır. Herhangi bir fırsat görülür ise bu sorunlara yönelik hizmetler de sağlık turizmi kapsamına alınarak, planlama yapılmalıdır. Özellikle alkol bağımlılığı, nöropsikiyatrik hastalıklar bütün yönleriyle ele alınmalıdır. 3. SONUÇ Sağlık turizmi, hastanın bireysel tercihine dayalı bir hizmet sektörü olup doğası gereği her zaman istikrar ve güven ortamını arar. Bir ülkede kaliteli ve ulaşılabilir sağlık hizmeti yanında güven ortamı da var ise orada sağlık turizmi rahatlıkla gelişmektedir. Sağlık turizmine yönelik stratejilerin belirlenmesinde bireysel tercihler, istikrar ve güven temel yapı taşları olarak kabul edilmeli ve ülke stratejisi bunun üzerine bina edilmelidir. Türkiye, sağlık turizminde son 10 yılda önemli gelişmeler kaydetmiştir. Bununla birlikte yüksek bir rekabet potansiyeline sahip olan Türkiye’de sağlık turizmine bütüncül bir bakış açışı, fiziki alt yapı ve mevzuat eksikliği bulunmaktadır. Türkiye, sağlık turizminde önemli oyunculardan biri olma potansiyeline sahiptir. Ancak bu potansiyelin ortaya çıkartılması ve geliştirilmesi gerekmektedir. Türkiye’nin sağlık 260) Kılıç, B. (2003) Kapitalistleşen AVRUPA Bölgesi Eski Sosyalist Ülkelerinin Sağlık Düzeyi Göstergeleri. Toplum Ve Hekim. Mayıs-Haziran 2003. Cilt 18. Sayı 3, ss: 217-231 261) Kılıç, B. (2003) Kapitalistleşen AVRUPA Bölgesi Eski Sosyalist Ülkelerinin Sağlık Düzeyi Göstergeleri. Toplum Ve Hekim. Mayıs-Haziran 2003. Cilt 18. Sayı 3, ss: 217-231 262) Kılıç, B. (2003) Kapitalistleşen AVRUPA Bölgesi Eski Sosyalist Ülkelerinin Sağlık Düzeyi Göstergeleri. Toplum Ve Hekim. Mayıs-Haziran 2003. Cilt 18. Sayı 3, ss: 217-231 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu turizmi alanındaki potansiyelinin geliştirilebilmesi için alınması gereken bazı önlem ve uygulamalar bulunmaktadır. Türk turizmi sektörünün dünya sağlık turizmi pazarından daha fazla pay alabilmesi ve diğer ülkelerle rekabet edebilmesi için alınması gereken temel önlemeler şunlardır: a) Sağlık turizmi mevzuatı beklentilere uygun olarak yenilenmelidir. Mevzuat, dağınıklıktan kurtarılmalı, sektörün paydaşlarının görüşlerini yansıtmalı ve dinamik olmalıdır. b) Türkiye, sağlık turizmini Devletten Devlete yapılan ikili anlaşmaların sınırlayıcılığından kurtarmalıdır. Diğer ülkelerle ticari ilişkiler kapsamında özel sektör ile sivil toplum örgütleri arasında anlaşma ve protokol imzalanmasına imkân vererek sektörü güçlendirmelidir. Böylece sağlık turizminin gelişmesinde sadece Devletlerarasındaki ilişki ile yetinilmemiş ve şirketler veya sivil toplum kuruluşları arasında kurulacak ticari ilişkiler ile Pazar teşvik edilmiş olacaktır. K R U T A S c) Kamu ve özel sektör kuruluşlarının sağlık turizminin geliştirilmesine yönelik çabaları teşvik edilmeli ve ödüllendirilmelidir. d) Yurt dışı tanıtım ve pazarlamanın güçlendirilmesi amacıyla; tur operatörlerinin, uzman acentelerin ve sağlık kuruluşlarının bu konuya özendirilmesi gerekmektedir. e) Sağlık turizminde satış ve pazarlamanın yolu, yurt dışındaki turizm ve sağlık ile ilgili fuarlardan geçtiği gerçeğinden hareketle bu fuarlara daha etkin bir şekilde katılım sağlanmalıdır. f) Sağlık turizmi için öncelikli ve daha az öncelikli hedef ülkeler belirlenmelidir. Belirlenen öncelikli ülkelerden başlamak üzere, bu ülkelerinin sağlık ve sigorta sistemleri, tanı ve tedavi fiyatları, teknolojileri araştırılmalı ve ülke stratejileri buna uygun olarak belirlenmelidir. g) Özel sağlık kuruluşlarının rekabet güçlerinin ve hizmet kalitelerinin artırılması, yaşanan sorunların (nitelikli personel, dil, faturalandırma, tıbbi tedavi vb.) en hızlı şekilde çözülmesine imkân verecek bir mekanizma oluşturulmalıdır. h) Sağlık turizmi alanında çalışmakta olan sağlık kuruluşlarının yıllık performanslarını (hasta sayısı, memnuniyet, tıbbi hata, fatura itirazı vb. konuları kapsayan) gösteren ulusal bir referans liste oluşturulmalıdır. Bu kuruluşların ulusal ve uluslararası standardizasyonu sağlanmalıdır. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu U T A S K R KAYNAKÇA SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu 1. Aksu, A. (2001). “Turistin Sağlığı”. Yeni Türkiye Dergisi, Mayıs Haziran, 7: 39. 2. Ataç, Mustafa: “Turizm Sağlığından Sağlık Turizmine”, Hastane Dergisi, No:34, MayısHaziran, 2005, S:12. 3. Avcıkurt C. ve Azim Çeken, H. (1998). Dünyada ve Türkiye’de Sağlık Turizmi ve Geliştirilmesi, Basımevi, No:47, İstanbul, 1998. 4. Barca M., Akde E., Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve Strateji Önerileri”. İşletme Araştırmaları Dergisi, 5/3:64-92. K R 5. Bakar, İsmail: Turizm Sözlüğü, Turizm Geliştirme Eğitim Vakfı Yayını, İstanbul,1996. 6. Barnett T., Whiteside A., Khodakevich L. et al. (2000) “The HIV/AIDS epidemic in Ukraine: Its potential social and economic impact” Soc. Sci. Med. Vol:51, pp:13871403 7. Binler A. (2015). Türkiye’nin Medikal Turizm Açısından Değerlendirilmesi Ve Politika Önerileri. Uzmanlık Tezi. Kalkınma Bakanlığı Sosyal Sektörler Ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, yayın No: 2839, Ankara. U T A S 8. Boz, Mustafa: “Turizmin Gelişmesinde Alternatif Turizm Pazarlamasının Önemi”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004. 9. Cornia GA, (2001) “Globalization and Health:Results and options” Bulletin of the World Health Organization, 79:834-841. 10. Çakır, Gül P.(1999). Türkiye’nin Turizm Gelirlerinin Ödemeler Dengesine Katkısının Analizi, Anadolu Üniversitesi Yayınları, No:1119, Eskişehir. 11. Çeliköz, C. Ve Çeliköz, G. “Termal Sular Ve Kaplıca Tedavisi”, 2009. 12. Demirel, S (2001). “Türkiye’de Rehabilitasyon Hizmetlerinin Yeniden Yapılandırılmasında Sosyal Rehabilitasyonun Önemi.” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. 13. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, Sağlık Turizmi İş Konseyi (2011). “Turkey: Your Partner in Healthcare”. İstanbul 14. DPT: Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 1996-2000, Ankara, 1995. 15. DPT: Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 2001-2005, Ankara, 2000. 16. DPT: Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara, 2006. 17. DPT (2006). Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara. 18. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, Sağlık Turizmi İş Konseyi (SAİK), Turkey: Your Partner in Healthcare 2011, İstanbul 19. IMF Dünya Ekonomik Görünüm Raporu, Nisan 2012, Aktaran: Kalkınma Bakanlığı, Dünya Ekonomisindeki Son Gelişmeler, Temmuz 2012 Sayı: 7. 20. Gonzales, A. Ve Brenzel, L. “Health Tourism and Related Services, Caribbean Development and International Trade”, Final Report, 2001. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu 21. Gümüş, F. Ve Özge, B.: “Sağlık Turizminde Yeni Açılımlar: Tıp Turizmi”, III. Balıkesir Ulusal Turizm Kongresi, Kongre Bildiri Kitabı, Balıkesir, 17-19 Nisan 2008. 22. İçöz, Orhan: “Sağlık Turizmi Kapsamında Medikal (Tıbbi) Turizm ve Olanakları”, Journal of Yasar University, C:IV, No:14, 2009, S:13. 23. İçöz, Orhan “Genel Turizm”, Turizmde Temel Kavramlar Ve İlkeler, Ve Diğerleri: Turhan Kitapevi, Ankara, 2007. K R 24. Karasu, Çimen: “Sağlık Turizminde Yeni Bir Konsept: Uzun Yaşam Köyleri”, Türkiye Klinikleri J Med Sci, C:IXXX, 2009. 25. Kılıç, B. (2003). “Kapitalistleşen Avrupa Bölgesi Eski Sosyalist Ülkelerinin Sağlık Düzeyi Göstergeleri.” Toplum ve Hekim. Mayıs-Haziran 2003. Cilt 18. Sayı 3, ss: 217-231. 26. Lunt,N. Smith, R. Exworthy, M. Green,S.T. Horsfall, D. Mannion, R.. “Medical Tourism: Treatments, Markets and Health System Implications: A scoping review” OECD Directorate for Employment, Labour and Social Affairs. U T A S 27. Özsarı H., Karatana Ö. (2013). “Sağlık Turizmi Açısından Türkiye’nin Durumu” J Kartal; 24(2):136-144. 28. Özbek, Toros: “Dünyada ve Türkiye’de Termal Turizmi”, Anatolia Dergisi, Mayıs-Haziran, 1991. 29. Sargutan A. E. (2005). “Sağlık Sektörü Ve Sağlık Sistemlerinin Yapısı”. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergi,8-3 30. Sargutan, A. E. “84 Ülke ve Türkiye’nin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri” ss:1567-1593, 31. Taş, İlkay: “Avrupa Birliği’nde Sağlık Turizmi Kapsamında Sınır Ötesi Hasta Hareketliliği”, Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2010. 32. Tengilimoğlu, Dilaver (2005).: “Sağlık Turizmi: Tedavi Amaçlı Turizm Ve Termal Turizmde Sorunlar Ve Çözüm Önerileri”, Hastane Dergisi, No:34, s:90-96, Mayıs- Haziran, 2005. 33. Ülker, İsmet: “Deniz Termal Uygulamaları: Thalassoterapi” II.Turizm Şurası Bildirileri, T.C. Turizm Bakanlığı, C:I, Ankara, 12-14 Nisan 2002. 34. TC Sağlık Bakanlığı (2002). Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı’nın Sağlık Ve Tıp Alanında İşbirliğine İlişkin Devletlerarası Anlaşmaları, Sağlık Bakanlığı Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı, Ankara 35. T.C Sağlık Bakanlığı (2012), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu, Sağlığını Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık. 36. T.C Sağlık Bakanlığı (2013). Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2013. Sağlığını Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık. 37. T.C Sağlık Bakanlığı (2013), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık. 38. T.C Sağlık Bakanlığı (2015). Sağlık İstatistiği Yıllığı 2014. Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü. Ankara. Sentez Matbaacılık ve Yayıncılık 39. T.C Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu 40. T.C Sağlık Bakanlığı (2012), Sağlık Bakanlığı Stratejik Planı 2010-2014. 41. Türkiye İstatistik Kurumu (2013). Dış Ticaret İstatistikleri-2013. Türkiye İstatistik Kurumu, Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası. 42. Tontuş, H.Ö.(2015).Tüm Yönleriyle Sağlık Turizmi Ülkeler. T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü, Ankara. Anıl Matbaacılık s:74 43. Topuz N. (2012). “Türkiye Sağlık Turizmi Stratejisi 2023”. Uzmanlık Tezi. Kültür Ve Turizm Bakanlığı Yatırım Ve İşletmeler Genel Müdürlüğü. Ankara K R 44. UNDP (2002). Human Development Report 2002 Deeping Democracy In A Fragmented World, Oxford University Press, New York. 45. UNICEF (2000) “Ulusların Gelişimi-2000”, NewYork, ss:5. 46. Yalçın, Pınar: “Türkiye’de Sağlık Turizminde Alt Yapı Oluşturulma Gereği ve Sağlık Kurumlarına Yönelik Bir Araştırma”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2006. U T A S 47. Yazan, N.(2007). “Sağlıkta Uluslararası Açılımlar: Medical Turizmde Hedefler”, Hastane Dergisi, C:VL, 2007,http://www.hastanedergisi.com/46/haberdetay.asp?id=3 48. Yereli, A.B. (2012). Türk Devletlerinin Yeni Hamle Sahası: Sağlık Turizmi, Internatıonal Conference On Eurasıan Economıes, Sessıon 4c: Turizm 49. WHO (2002) “The European health report, 2002”, WHO Regional Office for Europe, No:97, Copenhagen. İnternet Siteleri 1. Bulut, Erol: “Turizmin Türkiye Ekonomisindeki Yeri ve Ekonomik Etkileri”, 2007, (Ç http:// www.ekitapyayın.com.id/025/01.htm, 2. CIA World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ up.html, 3. Çernobil 20. Yılı Sağlık Raporu Özeti, www.greenpeace.org/turkey/Global/.../report/.../ ernobil-sa-l-k-raporu.pdf, 4. Deloitte for Health “Medical tourism: Update and imlications”, 2009, (Çevrimiçi) Solutions: http://www.deloitte.com/assets/Dcom-UnitedStates/Local%20Assets/Documents/ usichsiMedicalTourismi111209iweb.pdf 5. Demirel S. (2010). “Sağlık Hizmetlerine Sosyal Boyut Kazandırılmalı” http:// suleymandemirel.com.tr/default.asp?hid=45, SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu 6. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK), 2012 Ukrayna Ülke Bülteni, https://www.deik.org.tr/ Contents/FileAction/2593, 01.02.2016 . 7. Dünya’da ve Türkiye’de Sağlık Turizmi -2010 Durum Tespit Raporu ve Çözüm Önerileri (2010). http://www.ozelhastaneler.org.tr/images/Documents/ sanal%20k%C3%BCt%C3%BCphane/D%C3%9CNYA%E2%80%99%20DA%20 VE%20T%C3%9CRK%C4%B0YE%E2%80%99%20DE%20SA%C4%9ELIK%20 TUR%C4%B0ZM%C4%B0-2010.pdf, 04.01.2016 K R 8. Eurostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/population/data/database. 9. Healthcare in Ukraine, http://europe-cities.com/destinations/ukraine/health/, 10. Inetrnational Monetary Fund. https://www.imf.org/external/country/ukr/, 11. Global Europe 2050, http://ec.europa.eu/research/social-sciences/pdf/global-europe-2050summary-report_en.pdf U T A S 12. Health at a glance 2011, www.oecd.org/health/healthdata 13. OECD 2010: Health at a Glance, OECD, 2010. WHO Global Health Expenditure Database. 2011. [Last accessed on 2013 Mar 31]. Available from: http://www.oecd.org/els/healthsystems/49084488.pdf. 14. OECD Health Data 2011 How Does United States Compare, http://www.oecd.org/ dataoecd/46/2/38980580.pdf 15. OECD, http://www.oecd.org/dataoecd/46/5/38980477.pdf 16. Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı Ukrayna Ülke Raporu. http://www.oka.org.tr/ Documents/Ukrayna_Ulke_Raporu.pdf, 17. PRB, http://www.prb.org/pdf10/10wpds_eng.pdf 18. Spending on health: A global overview, http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs319/ en/index1.html 19. State Statıstıcs Servıce Of Ukraine (2015). Ukraine İn Figures 2014. Statistical Publication. Edited by Iryna M. Zhuk. Kyıv. pp: 200-2006. https://ukrstat.org/en/operativ/menu/menu_e/ oz.htm, 01.02.2016. 20. TC Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı Sağlık Turizmi Sektör Raporu (2011). http://docplayer. biz.tr/597150-Saglik-turizmi-sektor-raporu.html, 05.01.2016. 21. TC. Dışişleri Bakanlığı, www.mfa.gov.tr, 02.02.2016 22. T.C Kiev Büyükelçiliği Ticaret Ataşeliği, http://kiev.be.mfa.gov.tr/, 01.02.2016 23. TC Ekonomi Bakanlığı, http://www.ekonomi.gov.tr/portal/faces/home/disIliskiler/ ulkeler/ulke-detay/Ukrayna?_afrLoop=1296301871952136&_afrWindowMode=0&_ afrWindowId=3j5a2qaj2_75, 02.02.2016, 24. TÜİK Turizm İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1072, 17.01.2016 25. TÜRSAB, ‘2014 Sağlık Turizmi Raporu’, saglikturizmiraporu_12186_5485299.pdf SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. http://www.tursab.org.tr/dosya/12186/ K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu 26. TÜSİAD.: “Sağlık Çalışma Grubu”, Türkiye İçin Yeni Bir Fırsat Penceresi: Tıp Turizmi Görüş Belgesi, 2009, http://www.tusiad.org/FileArchive/2009.06.11TipTurizmiGorusBelgesi. pdf. 27. Who global health expenditur database, www.who.int/gho/health_financing/out_pocket_ expenditure 28. World Development Indicators. [Last accessed on 2013 Mar 31]. Available from: http:// data.worldbank.org/sites/default/files/wdi-2012-ebook.pdf . K R 29. World Bank Gender Statistic, http://data.worldbank.org/data-catalog/gender-statistics, 30. World Bank, http://data.worldbank.org/indicator/SH.XPD.PCAP/countries. 31. World Bank, http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG, 32. World Bank http://countrymeters.info/en/Ukraine,. U T A S 33. World Bank http://www.worldometers.info/world-population/population-by-country/ 34. World Bank Gender Statistic ,http://knoema.com/atlas/Ukraine/Adult-obesity-prevalencefemale, 02.02.2016 35. World Bank Gender Statistic, http://knoema.com/atlas/Ukraine/Adult-obesity-prevalencemale,02.02.2016. 36. World Development Indicators (WDI), http://knoema.com/atlas/Ukraine/HIVPrevalence, 37. World Helath Organization Management of substance abuse, http://www.who.int/ substance_abuse/publications/global_alcohol_report/profiles/ukr.pdf?ua=1, 38. World Health Organization Organisation Mondiale de la Santé Department of Measurement and Health Information April 2011, http://apps.who.int/iris/ bitstream/10665/112738/1/9789240692671_eng.pdf, 39. World Development Indicators (WDI), http://knoema.com/atlas/Ukraine/HIVPrevalence, 40. World Health Rankings, http://www.worldlifeexpectancy.com/country-health-profile/ ukraine, 41. WHO, http://apps.who.int/gho/data/node.country.country-UKR, 30.01.2016. 42. WHO, http://apps.who.int/gho/data/node.country.country-UKR, 43. World Population 2010 Data Sheet, http://www.prb.org/pdf10/10wpds_eng.pdf. 44. World Population Reviewhttps://populationpyramid.net/ukraine/2015/ 45. World Population to 2300, http://www.un.org/esa/population/publications/longrange2/ WorldPop2300final.pdf 46. Trading Economics, http://www.tradingeconomics.com/ukraine/indicators, 47. http://www.berliner-reisen.net/index.php?la=ru&product_id=50 48. http://data.worldbank.org/data-catalog/gender-statistics, SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu 49. http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0007/161557/e96451.pdf 50. http://en.actualitix.com/country/ukr/statistics-health-ukraine.php, 51. http://en.actualitix.com/country/ukr/ukraine-health-expenditure.php, 52. http://www.healthline.com/health/heart-disease/statistics#2, K R 53. www.health-tourism.com/medical-tourism/history/, 54. http://knoema.com/WBGS2015Oct/world-bank-gender-statistics55. http://www.stat.gov.az/source/healthcare/indexen.php, 56. http://www.stat.gov.az/source/healthcare/indexen.php, 57. http://www.tusiad.org/FileArchive/2009.06.11TipTurizmiGorusBelgesi.pdf, U T A S 58. http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri. do;jsessionid=JnxJPG7J2lDhvdG76PNs3yZc2t41XGsjggkzG4hvL5 nFDGWkWq32!1664145807?id=10738 59. http://www.ukrstat.gov.ua, 60. http://who.int/tobacco/economics/aze.pdf?ua=1, 5.EKLER EK 1: TÜRKİYE CUMHURİYETİ HÜKÜMETİ İLE UKRAYNA BAKANLAR KURULU ARASINDA SAĞLIK VE TIP ALANINDA İŞBİRLİĞİNE DAİR ANLAŞMA Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Ukrayna Bakanlar Kurulu (bundan sonra “Taraflar” olarak anılacaktır), ülkelerinde sağlık ve tıp bilimleri alanında işbirliğini geliştirme niyetiyle ve bu işbirliğinin kendi toplumlarında sağlığın gelişmesine katkıda bulunacağına duydukları inançla, aşağıdaki hususlarda anlaşmaya varmışlardır: Madde 1 Taraflar, bu Anlaşma’nın 5. Maddesi’nde belirtilen İşbirliği Planlarında bahsedilen ve öncelikli olarak tanımlanan konularda, karşılıklı deneyim değişimini teşvik ederek, eşitlik, karşılıklılık ve iki taraflı fayda temeline dayalı olarak, sağlık ve tıp alanında işbirliğini teşvik edeceklerdir. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Madde 2 Taraflar, çabalarını, özellikle aşağıda belirtilenleri gerçekleştirmek için kullanacaklardır: - Ortak ilgi alanındaki sağlık alanlarında bilgi değişimi, - Bu Anlaşma’nın 5. Maddesi’ne göre, İşbirliği Planları’nda belirlenmiş işbirliği alanlarında çalışma ve konsültasyon amaçlı uzman değişimi, K R - Kendi ülkelerindeki kurumlar ve kuruluşlar arasında doğrudan bağlantının sağlanması, - Yeni ekipman, farmasötik ürünler ve tıp ve halk sağlığına dair teknolojik gelişmeler ile ilgili bilgi değişimi, - Karşılıklı uzlaşılabileceği üzere, sağlık ve tıp bilimleri alanında diğer şekillerde işbirliği. U T A S Madde 3 Taraflar, kendi ülkelerinde yapılacak sağlık ve tıp problemleri hakkındaki uluslararası katılımlı kongre ve sempozyumlara dair bilgi değişiminde bulunacaklardır ve Taraflardan birinin isteği üzerine, diğer Taraf, bu tür etkinlikler nedeniyle yayımlanmış materyalleri gönderecektir. Madde 4 Tarafların kendi organları, sağlık alanında yazılı, görsel ve radyo-görsel bilgilendirici materyallerin yanısıra tıbbi literatür ve film listesi değişiminde bulunacaktır. Madde 5 İşbu Anlaşma’nın yürütülmesi için taraflar, T.C. Sağlık Bakanlığı ve Ukrayna Sağlık Bakanlığı’nı görevlendireceklerdir. Bu Anlaşma’nın yürütülmesi için, Bakanlıklar, diğer konularla birlikte maddi hükümlerin de belirlendiği iç yasalarına göre, İşbirliği Planları’nı imzalayacaktır. Madde 6 Anlaşma, belirsiz bir zaman dilimi için imzalanmıştır ve bu Anlaşma’nın yürürlüğe girmesi için gerekli olan, Tarafların kendi ülkelerinde yürürlükte olan usullerine göre, son bildirimin tamamlandığı tarihte yürürlüğe konacaktır. Taraflardan biri, sona erdirme isteğini diplomatik yoldan yazılı nota ile bildirerek, Anlaşma’yı bitirebilir. Anlaşmanın sona ermesi, bildirimden altı (6) ay sonra yürürlüğe konacaktır. İşbu Anlaşma, Kiev’de, 21 Mayıs 1998 tarihinde, Türkçe, Ukraynaca ve İngilizce dillerinde ve bütün metinler eşit geçerlilikte olmak üzere imzalanmıştır. Çevirilerde farklılıklar olması durumunda, İngilizce metin geçerli olacaktır. SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti adına Ukrayna Bakanlar Kurulu Prof. Dr. Ahat ANDİCAN Devlet Bakanı adına Dr. Andrei SERDİUK K R Sağlık Bakanı TÜRKİYE CUMHURİYETİ SAĞLIK BAKANLIĞI İLE UKRAYNA SAĞLIK BAKANLIĞI ARASINDA İLAÇ VE ECZACILIK ALANINDA İŞBİRLİĞİNE İLİŞKİN PROTOKOL U T A S Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı ile Ukrayna Sağlık Bakanlığı (bundan sonra “Taraflar” olarak anılacaktır), 21 Mayıs 1998 tarihinde imzalanan “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Ukrayna Bakanlar Kurulu Arasında Sağlık ve Tıp Alanında İşbirliğine İlişkin Anlaşma”ya dayanarak karşılıklı işbirliğini geliştirmek ve mevcut potansiyelin verimli bir şekilde kullanımını sağlamak amacıyla aşağıdaki hususlarda mutabakata varmışlardır. Madde 1 Taraflar her iki ülkede yürürlükte bulunan yasalara uygun olmak kaydıyla eşitlik ve iki taraflı fayda temeline dayalı olarak farmasötik endüstrisi alanında işbirliğinin geliştirilmesini teşvik edeceklerdir. Madde 2 Taraflar aşağıdaki yöntemlerle işbirliği yapacaklardır: -ulusal otoriteler arasında eğitim amacıyla uzman değişimi. -üretim yerlerinin teftişi ve diğer teknik konularda danışmanlık hizmeti verilmesi. -çeşitli alanlarda yatırım imkânlarının araştırılması ve teşviki. Madde 3 Taraflar, eczacılık ürünlerinin karşılıklı ticareti konusunda ülkelerinde yürürlükte olan kanunlar çerçevesinde ilgili kuruluşlar arasında işbirliğinin gelişmesine katkıda bulunacak ve destek sağlayacaklardır. Madde 4 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır. K Sağlık Turizmi / Ukrayna Raporu Taraflar bu Protokol’ün imzalandığı tarihten itibaren 3 ay içerisinde Protokol’de yer alan hususların ayrıntılandırılması, uygulamaya geçilmesine yönelik öneriler ve uygulama yöntemlerine ilişkin kararların alınması ve çalışmaların belirli bir program dâhilinde başlatılması amacıyla her iki tarafın resmi otoriteleri ve sanayi temsilcilerinden oluşacak bir Komite oluşturacaklardır. Söz konusu Komite kuruluşundan itibaren 6 ay içerisinde çalışmalarına başlayacak ve yılda en az bir kez toplanacaktır. Madde 5 K R İşbu Protokol imza tarihinde yürürlüğe girecektir. Taraflardan biri, Protokol’ü sona erdirme isteğini diğer Tarafa yazılı olarak bildirerek Protokol’ü sonlandırabilir, bu durumda yazılı tebligat yapıldıktan 6 ay sonra işbu Protokol yürürlükten kalkacaktır. İşbu Protokol, Ankara’da, 23 Kasım 2000 tarihinde, Türkçe, Ukraynaca ve İngilizce dillerinde ikişer nüsha halinde ve bütün metinler eşit geçerlilikte olmak üzere imzalanmıştır. Yorum farklılığı durumunda, İngilizce metin geçerli olacaktır. U T A S Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Ukrayna Sağlık Bakanlığı Adına Adına EK 2: UKRAYNA’DA 2016 YILINDA DÜZENLENECEK FUARLAR263 BAŞLANGIÇ BİTİŞ TARİHİ TARİHİ FUAR ADI TÜR KONUSU ŞEHİR ÜLKE INTERBUILDEXPO 2016 M 23.3.2016 26.3.2016 İNŞAAT, İNŞAAT MALZEMELERİ, YAPI KİEV UKRAYNA 20th ELCOM UKRAINE M 19.4.2016 22.4.2016 ELEKTRİK, AYDINLATMA, KABLO ve GÜÇ SİSTEMLERİ KİEV UKRAYNA DESIGN LIVING TENDENCY M 28.9.2016 1.10.2016 EV TEKSTİLİ KİEV UKRAYNA 263) http://www.fuarplus.com/-Bak%C3%BC-/tr/city_list/118/271, 02.02.2016 SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır.