Untitled

Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları No: 76
Bu kitap KAYSERİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ’nin
bir kültür hizmetidir.
This book is a public service of
KAYSERİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ
Eserin tüm hakları saklıdır.
Yazılar ve görsel malzemeler izin alınmadan kullanılamaz.
No photographs, drawings or documents may be reproduced
Without the written permission of the author.
ISBN: 978-975-8046-76-8
Baskı ve Cilt: Acar Basım ve Cilt San. Tic. A.Ş. / İstanbul
Tel: (212) 422 18 34
Ön Kapak: Filiz Bengi’nin, Kayseri Döner Kümbet bezemelerinden iki yanı aslanlı hayat ağacıyla,
çift başlı kartal motifini kümbet ile birlikte ele aldığı yorumu.
Arka Kapak: Gevher Nesibe Medresesi taç kapısının yanında yer alan geometrik bezemeli
gül bezeğinin Jale Yavuz tarafından değerlendirilmiş şekli.
Bu kitap Aralık 2010 tarihinde 1600 adet basılmıştır.
This book was printed in December in a run of 1600
Y A Z A R L A R
Ahmet AKSOY (Prof.Dr.), Ahmet Ali BAYHAN (Doç. Dr.), Ahmet DEMİR (Dr.),
Ahmet Kâmil FEYZİOĞLU (Prof.Dr.), Ahmet KARATAŞ (Doç. Dr.),
Alim GERÇEL, Atabey KILIÇ (Prof.Dr.), Aydın ÇETİNKAYA, Bahri ATA (Yrd. Doç. Dr.),
Bayram Bilge TOKEL, Bekir ÇOKSEVİM (Prof.Dr.), Betül AYDOĞDU (Arş. Gör.),
Beylü DİKEÇLİĞİL (Prof.Dr.), Burak ASİLİSKENDER (Yrd. Doç. Dr.),
Burcu CEYLAN (Yrd. Doç. Dr.),Celalettin ÇELİK (Doç. Dr.),
Celil ARSLAN (Yrd. Doç. Dr.), Cengiz KARTIN (Okt.), Cenk DEMİR, Cihad ŞAHİNOĞLU,
Ekrem ERDEM (Prof.Dr.), Emir KALKAN, Erdoğan MURA, Erhan ÇAPRAZ,
Erol AKSOY (Okt.), Fikri SALMAN (Yrd. Doç. Dr.), Filiz SÖNMEZ (Arş. Gör.), Gökhan BOLAT (Arş. Gör.),
Gülbadi ALAN (Doç. Dr.), Halil SEVERCAN, Halil TEKİNER, Halit ERKİLETLİOĞLU,
Hamdi BİÇER, Hamit GÖKTÜRK, Hasan ELMAAĞAÇ, Hasan YÜKSEL,
Hülya Güley TANRIVERDİ, Hülya TOKER (Dr.), Hüseyin CÖMERT,
Kadir ÖZDAMARLAR (Yrd. Doç. Dr.), Kayhan ATİK (Yrd. Doç. Dr.), Kemal GÖDE (Prof. Dr.),
Kerim TÜRKMEN (Prof. Dr.), Kutlu EMRE (Prof. Dr.), Mahmut SABAH, Mehmet AYMAN,
Mehmet ÇAYIRDAĞ, Mehmet İNBAŞI (Prof.Dr.), Mehmet KINIK (Okt.), Mehmet SOMUNCU (Doç. Dr.),
Mehmet ŞAHİN (Prof. Dr.), Mehmet TEKELİOĞLU (Prof. Dr.), Mehmet VURAL (Dr.),
Mustafa ATASOY (Doç. Dr.), Mustafa CENGİZ, Mustafa DEMİR, Mustafa DENKTAŞ (Prof. Dr.),
Mustafa IŞIK (Dr.), Mustafa KAYA, Mustafa KESKİN (Prof. Dr.), Neslihan ALTUNCUOĞLU (Okt.),
Nevzat ÖZKAN (Prof. Dr.), Nihat KARAKAYA, Nilay Çorağan KARAKAYA (Doç. Dr.),
Nurkal KUMSUZ, Osman ERAVŞAR (Doç. Dr.), Osman GERÇEK, Ömer ÖZCAN,
Önder ÇAĞIRAN (Doç. Dr.), Özen TOK (Doç. Dr.), Rasim DENİZ (Dr.), Recep TEK, Remzi AYDIN,
Rıza SAVAŞ (Prof.Dr.), S. Burhanettin AKBAŞ, Saim CİRTİL (Yrd. Doç. Dr.), Sefure Deveci ÇETİNKAYA,
Serhat ARDA, Sultan Murat TOPÇU (Arş. Gör.), Şeyda Güngör AÇIKGÖZ (Yrd. Doç. Dr.),
Şükrü KARATEPE (Doç. Dr.), Şükrü ÖZTÜRK, Vacit İMAMOĞLU (Prof.Dr.), Veli ALTINKAYA,
Yıldıray ÖZBEK (Doç. Dr.), Yusuf Turan GÜNAYDIN, Zahide ŞAHİN (Öğr.Gör.)
[770]
290 /
FAT
KAYSERİ ANSİKLOPEDİSİ
Kaynakça: Özkeçeci, Cami ve Mescidleri, s.
62; Eylem Yurdakul, Kayseri Mihrabları, Kayseri 2008, s. 47-48; Çayırdağ, KTA, s. 225; A.
Nazif, Mirat (Palamutoğlu), s. 31-32.
YILDIRAY ÖZBEK
Fatih Camii içi (Y. Özbek)
Arap tavşanı (A. Karataş)
Atmaca (A. Karataş)
pencere ile bunların üzerindeki üç pencere içeriyi aydınlatır. Güney cephesi de
yine aynı şekilde bir düzenlemeye sahiptir. Altta sivri kemer alınlıklı iki dikdörtgen pencere, üstte ise yine sivri kemerli
ve ortada yanlardakinden biraz daha yukarıda tutulmuş üç pencere bulunur. Doğu cephesi sağır tutulmuş olup son onarımlar sırasında bu cephesi tamamen yenilenmiştir. Caminin kuzey cephesi surlara bitişiktir.
Kare planlı harimin üzeri, kasnak olmadan doğrudan beden duvarlarına oturan
bir kubbeyle kapatılmıştır. Kubbeye geçiş
elemanı olarak pandantif kullanılmıştır.
Kubbe üzerinde üzengi seviyesine yakın
yerde sekiz tane yuvarlak kemerli pencere bulunmaktadır. Pencere kemerleri
tuğladan örülmüştür. Kubbenin ağırlığı
yan yüzlere yerleştirilen sivri kemerlerle
hafifletilmiştir.
Kuzey duvarın altında mahfile çıkış kapısı ve küçük bir niş yer almaktadır. Yine
doğu duvarında da dikdörtgen planlı nişler bulunmaktadır. Güney duvarı ortasında dikdörtgen biçimli mihrapla iki yanda
birer pencere yer almaktadır. Mihrap
beden duvarından içe doğru taşırılmıştır.
Mermerden yapılan ve altı sıra mukarnaslı kavsaraya sahip mihrap nişinin etrafını üç silmeden oluşan bir kuşak çevreler. Minber ahşap malzemeden yapılmış olup orijinal değildir.
FAUNA
Fauna, bir yerin hayvan varlığı anlamına
gelen bir terimdir. Kayseri faunası denince, Kayseri’de yaşayan hayvan türlerini
akla gelir. İç Anadolu’nun kurak bozkırında yer alan Kayseri’de ağırlıklı olarak
bitkilerde olduğu gibi İran-Turan biyocoğrafik altbölgesinin türleri görülür. Bunun yanı sıra Erciyes Dağı’nın ağaç sınırı
üzerinde kalan yüksek dağ çayırlıklarında (alpin kuşak) Karfareleri (Microtus
nivalis) ve Toroslar’a özgü (endemik)
Kaya Yediuyuru (Dryomys laniger) gibi
bölge için pek alışık olunmayan türler
görülebilir. Keza Kayseri’nin güneyinde
uzanan Aladağlar’ın özelliği nedeniyle
bunlar gibi yüksek kesimlerde yaşayan
türleri görmek mümkündür.
Hayvanlar, omurgalı ve omurgasızlar diye iki gruba ayrılır. Omurgasızların
Türkiye’deki keza Kayseri’deki tür sayısını vermek zordur. Her geçen gün bilim
dünyasına tanıtılan yeni türlerin yanı sıra
diğer ülkelerden bilinen çok sayıda tür de
Türkiye için ilk kez kaydedilmektedir;
keza bir kısmı Kayseri için listeye eklenmektedir. Özellikle son yıllarda çok sayıda su kenesi (su akarı) ve kınkanatlı böcek (Coleoptera) türü Kayseri listesine
eklenmiştir. İlde yaşayan kelebek türlerinin sayısı 100’den fazla olup; Hesperiidae familyasından Spialia orbifer (Kızıl
Zıpzıp); Lycaenidae’den Lycaena tityrus
(İsli Bakır Kelebeği), Plebeius loewii
(Çokgözlü Gümüşmavi), Polyommatus
thersites (Çokgözlü Menekşe Mavisi),
Alaca Sansar (A. Karataş)
KAYSERİ ANSİKLOPEDİSİ
Arı Kuşu (A. Karataş)
Turanana endymion (Anadolu Turan
Mavisi); Nymphalidae’den Melanargia
larissa (Anadolu Melikesi) ve Melitaea
didyma (Benekli İparhan); Papilionidae’den Zerynthia deyrollei (Step Fisto Kelebeği) örnek verilebilir.
Kayseri’den bilinen akrepler 3 türdür:
Kıraç yerlerdeki iki sarı akrep (Mesobuthus gibbosus ve M. eupeus) ve Aladağlar’daki koyu kahverenkli Euscorpius
mingrelicus.
Omurgalı Hayvanlardan ise Kemikli Balıklar (Osteichthyes), başta Kızılırmak
olmak üzere, il genelinde yer alan çeşitli
baraj gölleri ve derelerde yaşayan Yayın
(Siluris glanis), Turna (Esox lucius), Sazan (Cyprinus carpio) ve Tatlısu Kefali
(Leuciscus cephalus) gibi ticarî öneme
sahip balık türlerinin yanısıra dünyada
sadece İç Anadolu ve Kızılırmak Nehir
sisteminde yaşayan Aphanius danfordi
(Dişli Sazancık) ile Zamantı Çayı’nın Pınarbaşı-Sarız civarındaki kesiminde yaşayan alabalık türü Salmo platycephalus
gibi endemik türleri de saymak mümkündür.
Kurbağalar (Çiftyaşamlılar) grubu (Amphibia)’nın Kayseri’den bilinen tür sayısı
7’dir. Salamandra infraimmaculata (Türk
Lekeli Semenderi) endemik bir kuyruklu
kurbağa yanında Pseudepidalea variabi-
Kılkuyruk (A. Karataş)
lis (Yeşil Kurbağa), Hyla arborea (Ağaç
Kurbağası), Pelophylax ridibundus (Ova
Kurbağası) ve Rana macrocnemis (Uludağ Kurbağası) gibi kuyruksuz kurbağalar sayılabilir. Dünyaya ilk tanıtım yeri,
Erciyes Dağı olduğu için “Erciyes Kurbağası” olarak bilinen R. camerani ise günümüzde R. macrocnemis camerani
olarak kabul edilir.
Kayseri, Sürüngen (Reptilia) türleri açısından da zengindir. Tosbağa (Testudo
graeca), ikisi (Emys orbicularis - Benekli
Kaplumbağa ve Mauremys caspica - Çizgili Kaplumbağa) su kaplumbağası yanında yarısı kertenkele (Lacertilia) yarısı
da yılan (Ophidia) türü olmak üzere,
toplam 35 kadar Pullu Sürüngen (Squamata) türü listede yer alır. Gekkonidae
(Gekolar, Ev Kelerleri)’den Agama stellio (Dikenli Keler); Anguidae’den Pseudopus apodus (Oluklu Kertenkele),
Scincidae’den Ablepharus kitaibeili (İnce
Kertenkele), Lacertidae’den Ophisops
elegans (Tarla Kertenkelesi), Apathya
cappadocica (Kayseri Kertenkelesi), Lacerta trilineata (Büyük Yeşil Kertenkele),
Darevskia valentini (Valentin Kertenkelesi); yılanlardan Colubridae’den Eirenis
modestus (Uysal Yılan), Dolichophis caspius (Hazer Yılanı), Platyceps najadum
(İnce Yılan), Malpolon monspessulanus
(Çukurbaşlı Yılan) ve zehirli yılanların
familyası olan Viperidae (Engerekgiller)’den Montivipera xanthina (Şeritli Engerek, Osmanlı Engereği) belli başlı türlerdir.
Ülkemizde bulunan 465 kadar kuş türünün 300’den fazlası Kayseri’de de görülür. Bunların önemli bir kısmı, Sultansazlığı* Milli Parkı’ndan kaydedilmiştir. Ancak son yıllarda giderek kuruyan
Sultansazlığı’ndaki ekolojik dengenin bozulmasına bağlı olarak tür sayısında
önemli bir azalma görülmektedir. Erciyes Dağı ve Aladağlar, yüksek rakımlı
yerleri seven kuş türleri açısından son
derece zengindir. Kuşlardan pek çoğu
yerli türler olup; yıl boyu görülebilirken;
bir kısmı yaz göçmeni, bir kısmı kış göçmeni veya kısa süre kalan ziyaretçi türlerdir. Yörede görülen belli başlı kuş türleri
FAU
/ 291
[771]
Bataklık Kirazkuşu
(A. Karataş)
Buldog Yarasa (A. Karataş)
Bıyıklı Baştankara (A. Karataş)
Bıyıklı Denizkırlangıcı
(A. Karataş)
Dere Kuşu (A. Karataş)
[772]
292 /
FAU
KAYSERİ ANSİKLOPEDİSİ
Çamur Çulluğu (A. Karataş)
İbibik (A. Karataş)
Kayseri Kertenkelesi
(A. Karataş)
Kaya Yediuyuru (A. Karataş)
Küçük Batağan (A. Karataş)
Mavi Baştankara (A. Karataş)
şunlardır: Podicipediformes (Batağanlar)’ten Tachybaptus ruficollis (Küçük
Batağan), Pelecaniformes (Kürekayaklılar)’ten Phalacrocorax pygmeus (Küçük
Karabatak), Pelecanus onocrotalus (Ak
Pelikan), Ciconiiformes (Balıkçıllar ve
Leylekler)’ten Botaurus stellaris (Balaban), Egretta garzetta (Küçük Ak Balıkçıl), Ciconia nigra (Kara Leylek), Plegadis falcinellus (Çeltikçi), Phoenicopteriformes (Filamingolar)’ten Phoenicopterus roseus (Flamingo), Anseriformes
(Kazsılar)’ten Cygnus olor (Kuğu), Anser
albifrons (Sakarca), Tadorna ferruginea
(Angıt), Anas crecca (Çamurcun), Netta
rufina (Macar Ördeği), Aythya ferina (Elmabaş Patka), Oxyura leucocephala
(Dikkuyruk), Falconiformes (Gündüz
Yırtıcıları)’ten Pernis apivorus (Arı Şahini), Neophron percnopterus (Küçük Akbaba), Circaetus gallicus (Yılan Kartalı),
Circus aeruginosus (Saz Delicesi), C. cyaneus (Gökçe Delice), Buteo rufinus (Kızıl
Şahin), Aquila chrysaetos (Kaya Kartalı),
Pandion haliaetus (Balık Kartalı), Falco
naumanni (Küçük Kerkenez), Galliformes (Tavuksular)’ten Tetraogallus caspius (Urkeklik), Alectoris chukar (Kınalı
Keklik), Gruiformes (Turnamsılar)’ten
Rallus aquaticus (Su Kılavuzu), Fulica
atra (Sakarmeke), Grus grus (Turna),
Charadriiformes (Yağmur Kuşları)’ten
Himantopus himantopus (Uzunbacak),
Charadrius alexandrinus (Akça Cılıbıt),
Vanellus spinosus (Mahmuzlu Kızkuşu),
V. vanellus (Kızkuşu), Calidris minuta
(Küçük Kumkuşu), Philomachus pugnax
(Döğüşkenkuş), Gallinago gallinago (Su
Çulluğu), Limosa limosa (Çamurçulluğu), Tringa totanus (Kızılbacak), T. glareola (Orman Düdükçünü), Actitis hypo-
leucos (Dere Düdükçünü), Arenaria interpres (Taşçeviren), Larus michahellis
(Gümüş Martı), Sterna nilotica (Gülen
Sumru), Chlidonias hybridus (Bıyıklı
Sumru), Pteroclidiformes (Bağırtlaklar)’ten Pterocles orientalis (Bağırtlak), Columbiformes (Güvercinler)’ten Columba
palumbus (Tahtalı), Streptopelia turtur
(Üveyik), Cuculiformes (Guguk Kuşları)’ten Clamator glandarius (Tepeli Guguk), Cuculus canorus (Guguk), Strigiformes (Baykuşlar)’ten Tyto alba (Peçeli
Baykuş), Asio flammeus (Kır Baykuşu),
Caprimulgiformes (Çobanaldatanlar)’ten
Caprimulgus europaeus (Çobanaldatan),
Apodiformes (Ebabiller)’ten Apus apus
(Ebabil), Coraciiformes (Gökkuzgunları)’ten Alcedo atthis (Yalıçapkını), Merops apiaster (Arıkuşu), Coracias garrulus (Gökkuzgun), Upupa epops (İbibik),
Piciformes (Ağaçakakanlar)’ten Jynx
torquilla (Boyunçeviren), Dendrocopos
syriacus (Alaca Ağaçkakan) ve Passeriformes (Ötücü Kuşlar)’ten Melanocorypha calandra (Boğmaklı Toygar), Calandrella brachydactyla (Bozkır Toygarı),
Eremophila alpestris (Kulaklı Toygar),
Riparia riparia (Kum Kırlangıcı), Hirundo daurica (Kızıl Kırlangıç), Anthus spinoletta (Dağ İncirkuşu), Motacilla citreola (Sarıbaşlı Kuyruksallayan), Cinclus
cinclus (Derekuşu), Prunella modularis
(Dağbülbülü), Erithacus rubecula (Kızılgerdan), Luscinia svecica (Mavigerdan),
Irania gutturalis (Taş Bülbülü), Phoenicurus ochruros (Kara Kızılkuyruk), Saxicola torquata (Taşkuşu), Oenanthe isabellina (Boz Kuyrukkakan), Monticola
saxatilis (Taşkızılı), Turdus torquatus
(Boğmaklı Ardıç), Cettia cetti (Kamış
Elmabaş (A. Karataş)
KAYSERİ ANSİKLOPEDİSİ
Bülbülü), Locustella lusciniodies (Bataklık Kamışçını), Acrocephalus arundinaceus (Büyük Kamışçın), Hippolais pallida (Ak Mukallit), Sylvia melanocephala
(Maskeli Ötleğen), S. nisoria (Çizgili Ötleğen), S. curruca (Küçük Akgerdanlı
Ötleğen), Phylloscopus sibilatrix (Orman
Çıvgın), Regulus regulus (Çalıkuşu), Muscicapa striata (Benekli Sinekkapan), Ficedula semitorquata (Alaca Sinekkapan),
Panurus biarmicus (Bıyıklı Baştankara),
Melitaea-didyma (A. Karataş)
Aegithalos caudatus (Uzun Kuyruklu
Baştankara), Parus major (Büyük Baştankara), Sitta krueperi (Anadolu Sıvacısı),
Tichodroma muraria (Duvar Tırmaşıkkuşu), Remiz pendulinus (Çulhakuşu),
Oriolus oriolus (Sarıasma), Lanius collurio (Kızıl Sırtlı Örümcekkuşu), Garrulus
glandarius (Alakarga), Pyrrhocorax pyrrhocorax (Kırmızı Gagalı Dağkargası),
Corvus monedula (Küçük Karga), Sturnus vulgaris (Sığırcık), S. roseus (Ala Sığırcık), Petronia petronia (Kaya Serçesi),
Montifringilla nivalis (Kar Serçesi), Fringilla montifringilla (Dağ İspinozu), Serinus pusillus (Kara İskete), Carduelis chloris (Florya), C. carduelis (Saka), Loxia
curvirostra (Çaprazgaga), Rhodopechys
sanguineus (Alamecek), Emberiza cia
(Kaya Kirazkuşu), E. citrinella (Sarı Kirazkuşu), Miliaria calandra (Tarla Kirazkuşu) sayılabilir.
Memeli Hayvanlar (Mammalia)’dan 55
kadar tür, Kayseri’de bulunur. Bunlardan
bazıları;
Erinaceomorpha
(Kirpiler)’dan Erinaceus concolor (Kirpi), Soricomorpha (Böcekçiller)’den
Crocidura suaveolens (Sivriburunlu
Bahçefaresi), Chiroptera (Yarasalar)’dan
FAU
/ 293
[773]
Kör Fare-yörede “Kössü” (A. Karataş)
Rhinolophus ferrumequinum (Büyük
Nalburunlu Yarasa), Myotis myotis (Büyük Farekulaklı Yarasa), Pipistrellus pipistrellus (Cüce Yarasa), Plecotus kolombatovici (Balkan Uzunkulaklı Yarasası), Miniopterus schreibersii (Uzunkanatlı Yarasa), Tadarida teniotis (Buldog
Yarasa), Lagomorpha (Tavşanlar)’dan
Lepus europaeus (Yabani Tavşan), Rodentia (Kemirgenler)’dan Spermophilus
xanthoprymnus (Anadolu Yersincabı),
Cricetulus migratorius (Cüce Avurtlak),
Mesocricetus brandti (Türk Avurtlağı),
Meriones tristrami (Anadolu Çölfaresi),
Microtus socialis (Küçük Tarlafaresi),
Arvicola terrestris (Susıçanı), Apodemus witherbyi (Ormanfaresi), Nannospalax nehringi (Anadolu Körfaresi), Dryomys nitedula (Hasancık, Ağaç Yediuyuru), Allactaga williamsi (Araptavşanı),
Carnivora (Etoborlar)’dan Canis lupus
(Kurt), Mustela nivalis (Gelincik), Vormela peregusna (Alaca Sansar), Martes
foina (Kaya Sansarı), Felis silvestris (Yaban Kedisi), Artiodactyla (Çifttoynaklılar)’dan Sus scrofa (Yabandomuzu),
Capra aegagrus (Yabankeçisi)’dır.
Kaynakça: Anonymous, KuşBank, 2010, www.
kusbank.org (erişim tarihi: 28.01.2010); Doğa
Derneği, Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları,
C. I ve II, Doğa Derneği, Ankara 2006; Karataş,
A., “Türkiye’nin Önemli Memeli Alanları”, Yeşil
Atlas, S. 7, s. 42-61, 2004; Karataş, A., Karataş,
A. & Sözen, M. (Eds.), Aladağlar’dan Bolkarlar’a “Niğde’nin Biyolojik Çeşitliliği”, Hamle
Matbaası, Niğde 2008, s. xi+345; TRAKUŞ,
Türkiye’nin Anonim Kuşları, 2010, www.trakus.org (erişim tarihi: 28.01.2010). TRAMEM,
Türkiye’nin Anonim Memelileri, 2010, www.
tramem.org (erişim tarihi: 28.01.2010).
AHMET KARATAŞ
Mavi Gerdan (A. Karataş)
Pembe Sığırcık (A. Karataş)
Sarıbaşlı Kuyruksallayan
(A. Karataş)
Suna (A. Karataş)
Türk Avurtlağı (A. Karataş)