Makaleyi İndir - Veteriner Kontrol Enstitüsü Müdürlükleri
Transkript
Makaleyi İndir - Veteriner Kontrol Enstitüsü Müdürlükleri
AVKAE Derg. 2012,2,1-17 Araútrma Makalesi/ Research Article Adana øli Mezbahalarnda Kesilen Küçük Ruminantlarda Karaci÷er Helmint Enfeksiyonlarnn ùiddeti ve Yaylú* Hayrunnisa ÇAYA1 Geliú tarihi/Received:15.12.2011, Kabul Tarihi/Acepted: 23.7.2012 1 Adana Veteriner Kontrol Enstitüsü Müdürlü÷ü. Parazitoloji Laboratuar,Adana,Türkiye Özet Bu çalúma Adana yöresindeki mezbahalarda kesilen küçükbaú hayvanlarda karaci÷er helmintlerinin yaygnl÷nn ve úiddetinin belirlenmesi amacyla yaplmútr. Araútrma, Ocak – Aralk 2001 tarihleri arasnda, Adana merkez ve 7 ilçe mezbahalarndan toplanan 600 koyun, 341 keçi ve 1700 kuzu karaci÷eri üzerinde yaplmútr. Bu çalúmada, koyun karaci÷erlerinde enfeksiyon oran %67.5 olmak üzere 40’nda ( %6.6 ) Fasciola hepatica, 19’da ( %3.1 ) Fasciola gigantica, 72’sinde ( % 12 ) Dicrocelium dendriticum, 218’inde ( %36.3 ) Kist hidatik, 29’unda ise ( %4.8 ) Cysticercus tenuicollis olarak saptanmútr. Kist hidatidlerin fertile yönünden muayenelerinde 218 kistin 113’ü ( %51.8 ) fertil 105’i ( %48.2 ) infertil bulunmuútur. Koyunlarda karaci÷er kelebeklerine Kasm ve Aralk, Cyst hydatid’e her mevsim, Cysticercus tenuicollis’e Haziran, ùubat ve Nisan aylarnda rastland. Koyun karaci÷erlerinde bir türle enfeksiyon %33.6, iki türle %37.3, üç türle %11.1, dört türle %18 orannda bulunmuútur. Keçi karaci÷er helmintleri yönünden enfeksiyon oran %12.9 olup, 3’ünde ( %0.8) Fasciola hepatica’ya, 2 ( %0.5 ) Fasciola gigantica’ya, 11’inde ( %3.2 ), Dicrocelium dendriticum’a 28’inde ( %8.2 ) Kist hidatik’e rastlanmútr. Cysticercus tenuicollis enfeksiyonuna ise rastlanmamútr. Kist hidatik’in fertilite yönünden muayenelerinde 15 ( %53.6 ) fertil, 13 ( % 46.4 ) infertil bulunmuútur. Keçilerde Ocak, ùubat ve Mart aylarnda Fasciola hepatica, Fasciola gigantica tespit edilmiútir. Dicrocelium dendriticum ‘aen fazla Ocak aynda rastlanmútr. Ocak, ùubat, Mart, Temmuz, Kasm aylarnda Cyst hydatid enfeksiyonu görülmüútür. Keçilerin %50’sinin bir tür, %31.8’inin iki tür, %18.1’inin üç türle enfekte oldu÷u belirlenmiútir. Anahtar kelime: Koyun, Keçi, Karaci÷er, Helmint, distamatosis ve kist hidatik Prevalence of of Helminth Infection of the Liver in Small Animals Slaughtered in the Adana Province Abstract In this study, It was aimed to determine the presence and distribution of liver helminths in small ruminants slaughtered at different slaughterhouses in Adana region. For this purpose, 600 sheep, 341 goats and 1700 ewes livers were examined between January - December 2001. Infection rate of sheep livers was 67.5%. The prevalance of Cyst hydatid, Dicrocelium dendriticum, Fasciola hepatica, Cysticercus tenuicollis was 36.3 %,12 %, 6.6%, 4.8 %, 3.1% respectively. When fertility rate of cyst hydatids examined, 113 ( 51.8% ) were found fertile and 105 ( 48.2% ) were found infertile. Distribution of sheep liver helminths according to the months showed difference between helminths species. Fasciola hepatica in November and December, Dicrocelium dendriticum in November and December, Fasciola gigantica in November, Cysticercus tenuicollis in June, February and April, Cyst hydatid in every month was seen. When compared with number of helminth species, infection with one species, two species, three species and four species were found to be 33.6%, 37.3%, 11.1 % , 18% respectively. Infection rate of goat livers was 12.9%. The prevalance of parasites that Cyst hydatid was 28 ( 8.2% ), Fasciola hepatica was 3 ( 0.8 % ), Dicrocelium dendriticum was 11 ( 3.2% ) and Fasciola gigantica was 2 ( 0.5% ), Cysticercus tenuicollis was not detected. When fertility rate of cyst hyatids examined , 15 ( 53.6% ) were found to be fertile and 13 ( 46. % ) were found to be infertile. Also, distribution of goat helminths according to months showed difference between helminths species. Fasciola hepatica, Fasciola gigantica and Dicrocelium dendriticum were frequently detected in January, February and March, Cyst hydatid were frequently detected in January, February, March, July and November. When the infection was compared according to number of helminth species, infection with one species, two species and three species were 50% , 31.8% and 18.1% respectively. Key Words: Sheep, Goat, Liver, Helminth, distamatosis end Cyst hydatid lardan biri de paraziter hastalklardr. Geliúmekte olan ülkelerTürkiye’de krsal bölgelerin geçim kayna÷ tarm ve de distamatosis, ekinokokkosiz gibi paraziter hastalklar, halk hayvanclktr. Hayvancl÷ olumsuz etkileyen büyük sorun- sa÷l÷ açsndan da önemli bir problem oluúturmaktadr. KaGiriú -12- Yazúma adresi/Correspondance:Hayrunissa ÇAYA, Adana Veteriner Kontrol Enstitüsü Müdürlü÷ü, TR-01170 Adana – TÜRKøYE, Eposta: hayrunissa@hotmail.com, * Ayn isimli uzmanlk tezinden özetlenmiútir Çaya H. saplk hayvanlarn kesim sonu muayenelerinde, karaci÷erlerin büyük bir bölümünde paraziter etkenlerden ileri gelen bir takm lezyonlar görülmekte, lezyonlu karaci÷erlerin tam veya ksmi olarak imha edilmeleri nedeniyle de önemli ekonomik kayplarn meydana geldi÷i bilinmektedir. Bütün dünyada insan ve hayvan sa÷l÷n tehdit eden distomatosis, Türkiye’deki zoonozlarn en önemlilerinden biri olmakla birlikte son konak hayvanlarda ciddi bir klinik belirti göstermeyebilir. Ekinokokkosis insan ve hayvan sa÷l÷n dolays ile ekonomiyi etkileyen, parazitozlardan biridir. Bulaúma sadece sindirim yoluyla de÷il, solunum yoluyla da olabilmektedir. Mezbaha çevresine atlan veya akarsu ile daha uzaklara taúnan enfekte organlarn son konak köpekler tarafndan yenilmesi ile hastal÷n yaylmasna yol açmaktadrlar. ønsanlara bulaúma enfekte köpek dúks ile kontamine su ve gdalarn a÷z yolundan alnmas ile olmaktadr (15,18). Türkiye genelinde oldu÷u gibi Çukurova bölgesinde de özel ve belediyeye ait mezbahalarda yakma frnlarnn olmamas ve akarsu kenarlarnda bulunmalar nedeni ile hidatidosis vakalarna çok sk rastlanmaktadr. ønsanlara bulaúma, köpek tüyleri ile olabilece÷i gibi, köpek dúks ile bulaúk sularn, sulama suyu veya ykama suyu amacyla kullanlmas halinde de olabilmektedir. Hastalk etkeni baúta karaci÷er ve akci÷er olmak üzere di÷er doku ve organlarda kistlere neden olmaktadr (18). Hayvanlarn geliúigüzel bakm ve beslenmesi, gizli açlk oluúturmakta ve birçok hastalk etkenine duyarl hale getirmektedir. Sonuç olarak çeúitli parazitlerle devaml enfeksiyona maruz kalmakta, parazitlerin konaklar üzerindeki olumsuz etkilerinin devaml olmasna sebep olmaktadr. Bu çalúma ile güncelli÷ini her zaman koruyan distomatosis, ekinokokkosis ve sistiserkosis’in Adana ili mezbahalarnda kesilen küçük ruminantlarda yaygnl÷ ve durumu ile alnan bilgiler ú÷nda kontrol ve mücadele tedbirlerinin saptanmas amaçlanmútr. MATERYAL VE METOT 1. Materyal Bu çalúmada, Ocak 2001- Aralk 2001 tarihleri arasnda Adana - Merkez ve ilçe mezbahalarna gidilerek random usülü ile alnan 600 koyun, 1700 kuzu ve 341 keçi karaci÷eri muayene edilmiútir. Adana - Merkezde bulunan Birbiçer ve Toros Mezbahalarna haftada bir, Ceyhan, Karataú, Karaisal ve ømamo÷lu Belediye Mezbahalarna ayda bir, Pozant ve Akçatekir mezbahalarna açk bulundu÷u Haziran, Temmuz ve A÷ustos aylarnda kesimin yo÷un oldu÷u günlerde gidilerek alnan karaci÷erlerde helmint türleri araútrlmútr. Birbiçer özel mezbahasnda Do÷u Anadolu ve Güneydo÷u Anadolu menúe’li, Toros özel mezbahasnda, Ceyhan, Pozant ve Akçatekir belediye mezbahalarnda øç Anadolu menúe’li küçükbaú hayvan kesimi yaplmaktadr. Karaisal, Karataú ve ømamo÷lu Belediye Mezbahalarnda ise yörede yetiútirilen hayvanlarn kesimi yaplmaktadr. AVKAE Derg. 2012,2,12-17 2. Metot Laboratuvara getirilen karaci÷erlerin D.dendriticum yönünden ilk önce safra keselerine baklmútr. Enfekte karaci÷erlerdeki kistlerden pastör pipeti yardmyla sv alndktan sonra fertil kist hidatik yönünden incelenmek üzere lam üzerine alnp lamel kapatlarak mikroskop altnda X10 büyütmede incelenmiútir. Protoskoleks görülen kistler fertil, protoskoleks görülmeyenler infertil (steril) olarak de÷erlendirilmiútir. Enfeksiyonun úiddeti, parazitlerin saylarna göre de÷erlendirilmiútir. Makroskobik ve mikroskobik muayenesi yaplan karaci÷erler, 1 cm2 lik enine kesitler alnarak lk su dolu kaplara konulmuú, kesilen karaci÷er parçalar elle sklarak parazitlerin çkmas sa÷lanmútr. Daha sonra enfeksiyon derecesini tespit etmek için 150 mikronluk süzgeçten geçirilip, süzgeç üzerinTürler F. hepatica Enfeksiyon Derecesi Hafif Orta A÷r Ölüm Nede- (Adet ) (Adet) (Adet) ni 1-50 50-150 200 (Adet ) 200’den fazla F. gigantica 1-30 40-70 80-100 100’den D. dendriticum 1- 5.000- 10.000 fazla 15.000’den 5.000 10.000 - fazla 15.000 Tablo 1. Karaci÷er Trematodlarnda Enfeksiyon Derecesinin Tespiti deki parazitler 250 cc lik su dolu kaba alnmútr. 25 cc lik bir kepçe ile su içerisinde iyice homojenize olana kadar karútrlp, sadece bir kepçelik karúm bir cam kavanoza alnmú ve bu cam kavanozdaki parazitler petri kaplarna konulmuútur. Daha sonra parazitler teker teker saylarak, 10 ile çarplmú ve parazit says tespit edilmiútir. Parazitlerin saymnda, kesilmiú olan parazitlerin sadece baú ksmlar saylmútr. Karaci÷er trematodlarnn oluúturdu÷u enfeksiyonun úiddeti literatürlerdeki verilere ve Tablo 1´e göre de÷erlendirilmiútir ( 1, 8, 15, 21 ). Bulgular Muayenesi yaplan 600 adet koyun karaci÷eri, 1700 adet kuzu karaci÷eri ve 341 adet keçi karaci÷eri helmint yönünden incelenerek; koyunlarn 40’nda ( %6.6 ) F. hepatica, 19’unda ( %3.1 ) F. gigantica, 72’sinde ( %12 ) D. dendriticum, 218’inde ( %36.3 ) kist hidatik, 29’unda (% 4.8 ) C. tenuicollis, keçilerde ise 3’ünde ( %0.8 ) F. hepatica, 2’sinde ( %0.5 ) F. gigantica, 11’inde (%3.2 ) D. dendriticum, 28’inde ( %8.2 ) kist hidatik bulunmuútur. Keçilerde C. tenuicollis’e rastlanmamútr (Tablo-2, Tablo-3 ). Çalúmamzn yapld÷ süre içinde o÷lak kesimi yaplmad÷ndan ve kesimi yaplan 1700 kuzu karaci÷erlerinde ise karaci÷er trematodlarna rastlanmad÷ndan tablolarda yer veril- http://www.adanavet.gov.tr/tr/e-dergi.php -13- Çaya H. AVKAE Derg. 2012,2,12-17 memiútir. Bu çalúmada, koyunlarda en fazla Aralk aynda % 25 orannda, Kasm aynda %15.7 orannda, Ekim ve Ocak aylarnda %8 orannda F. hepatica tesbit edilmiútir. Kasm’da % 11.4 orannda F. gigantica, D. dendriticum ise yine srayla Aralk, Kasm, Ekim ve Ocak aylarnda %31.6, %34.2, %14.2 ve %22 orannda tespit edilmiútir. Kist hidatik’e hemen hemen her ayda rastlanmú olup, aylara göre oran %8.3-%25.7 ara snda de÷iúmektedir. C. teniucollis en fazla Nisan aynda görülmüú ve % 23.3 orannda tespit edilmiútir ( Tablo 2). Keçilerde ise en fazla Ocak aynda %4.6 orannda F. hepatica, Mart aynda %3.3 orannda F. gigantica ve Ocak aynda %6.9 orannda D.dendriticum tespit edilmiútir. Kist hidatik yln 6 ay görülmüú olup %2.8-16.6 oranlar arasnda tespit edilmiútir. (Tablo 3 ). Koyunlarda ve keçilerde bir ya da daha fazla helmint türünden ileri gelen enfeksiyon da÷lm (Tablo-4 ); koyunlarn %33.6’snda tek tür, %37.3’ünün iki tür, %11.1’inin üç tür, %18’inin ise dört tür ile enfekte oldu÷u tespit edilmiútir. Yalnz D. dendriticum miks enfeksiyon úeklinde görülmüútür (D. dendriticum + F. hepatica, D. dendriticum + F. hepatica + F. gigantica, D. dendriticum + F. hepatica + F. gigantica +Kist hidatik ). C. teniucollis ise koyunlarda tek tür enfeksiyon olarak görülmüútür. Enfekte Koyun Enfekte keçilerde ise %50’sinin tek tür, %31.8’inin iki tür, %18.1’inin üç tür ile enfekte oldu÷u tespit edilmiútir. D. dendriticum, koyunlarda miks úekilde görülürken sadece bir keçi karaci÷erinde tek olarak görülmüútür ( Tablo 4 ). Tablo 5 ve Tablo 6 karúlaútrld÷nda koyunlarda enfeksiyon oran ve úiddeti keçilere göre daha fazla görülmüútür. Bir koyun karaci÷erinde en az parazit says F. hepatica 7, F. gigantica 3, D. dendriticum 300, en fazla ise F. hepatica 600, F. gigantica 300, D. dendriticum 45.000 adet olarak saylmútr. Bir keçi karaci÷erinde en az F. hepatica 6, F. gigantica 3, D. dendriticum 60, en fazla ise F. hepatica 300, F. gigantica 15, D. dendriticum 7.000 adet olarak saylmútr. Enfeksiyon ùekli Enfekte Keçi n % n % Bir türle 127/378 33.6 22/44 50 øki türle 141/378 37.3 14/44 31.8 Üç türle 42/378 11.1 8/44 18.1 Dört türle 68/378 18 - - Tablo 4.Koyun ve Keçilerde Birden Fazla Helmint Türünden øleri Gelen Enfeksiyonlarn Da÷lm http://www.adanavet.gov.tr/tr/e-dergi.php -14- Çaya H. AVKAE Derg. 2012,2,12-17 keçilerin genellikle genç ve besi hayvan olmasna ba÷lamaktayz. Türler Kurtpnar ( 14 ) ruminantlarda fasciolosisin Enfekte yaygnl÷n Erzurum ve Kars illerinde %10, Koyun Ölüm Says Hafif Orta A÷r Nedeni Toplam A÷r ilinde %3 olarak bildirmiútir. Vuraúener ve ark. ( 32 ) østanbul’da muayene edilen koyun karaci÷erlerinin %21’inde D. dendriticum, % 7 6’snda F. hepatica ve %0.1’inde F. gigantica 15 13 5 40 tespit etmiúlerdir. Handemir ( 13 ) koyun kara141 ( 4.9 F.hepatica ( 10.6 ) ( 9.2 ) ( 3.5 ) ( 28.3 ) ci÷erlerinde %29.6 orannda D. dendriticum ) tespit etmiútir. Beyazt ( 3 ) koyun karaci÷erlerinde %5.9 F. hepatica, %0.1 F. gigantica, % 16 3 19 18.7 D. dendriticum tespit etmiútir. Adana’da 141 F.gigantica ( 11.3 ) ( 2.1 ) ( 13.4 ) Et Balk Kurumunda 1989’da yaplan bir çalúmada Özyer ( 18 ) küçükbaú hayvanlarn imha 9 edilen karaci÷erlerinde %49.4 F. hepatica, % 17 42 4 72 D.dendriticu 19 F. gigantica, %18.5 D. dendriticum tespit 141 ( 6.3 ( 12.05 ) ( 29.7 ) ( 2.8 ) ( 51.06) m etmiútir. Bu çalúmada, koyunlarda F. hepatica ) %6.6, F. gigantica %3.1, D. dendriticum oran Tablo 5. Koyunlarda Karaci÷er Trematodlar Yönünden Enfeksiyon ise %12 olarak bulunmuútur. Araútrma sonucu Derecesi di÷er bölgelerde ve dünyada fasciolosis görülme oranlar ile yaknlk göstermekle birlikte Enfeksiyon Seyrine Göre Da÷lm ( % ) Enfekte Adana’da daha önceden yaplan çalúmadan Türler Keçi Says daha düúük bulunmuútur. Kesi mi yaplan hayHafif Orta A÷r Ölüm TopNedeni lam vanlarn besi hayvan olmas, meralarn islah çalúmalarnn baúlatlmas, serbest veteriner 2 1 3 hekimli÷in artmasyla beraber ilaç bulundurma 16 F.hepatica ve satma yetkisinin verilmesi, yetiútiricilere ( 12.5 ) ( 6.25 ) (18.75) hayvan bakm ve beslenmesi konusunda e÷itimlerin verilmesine a÷rlk verilmesi yannda 2 2 krsal kesimde hayvancl÷a verilen desteklerin 16 F.gigantica ( 12.5 ) (12.5) artmas fasciolosis enfeksiyonlarnn görülme skl÷ üzerinde etkilerinin oldu÷u düúünülmek1 1 9 11 tedir. 16 D.dendriticum Vural ve ark.( 31 ) Erzurum’da kuzular( 6.25 ) ( 6.25 ) ( 56.25 ) (68.75) da yaptklar çalúmada, F. hepatica’nn Kasm Tablo 6. Keçilerde Karaci÷er Trematodlar Yönünden Enfeksiyon Dere- ayndan itibaren görülmeye baúlad÷n, ancak parazit saysnn çok düúük bulundu÷unu belirtcesi miúlerdir. Yine ayn araútrmaclar (30), kuzularda D. dendriticum yaylún %36, F. hepatica yaylún ise Tartúma ve Sonuç Ülkemizin de÷iúik yörelerinde küçükbaú hayvan kara- %45 olarak bildirmiúlerdir. Bu çalúmada araútrma süresi ci÷erlerinde helmint türlerinin varl÷n belirlemek ve bunlar- içinde inceledi÷imiz kuzu karaci÷erlerinin hiçbirinde kelebek dan dolay imha edilen karaci÷erlerin ekonomiye verdi÷i zarar enfeksiyonlarna rastlanmamútr. Keçilerde D. dendriticum’un yaylúnn Elaz÷ yöretespit etmek amacyla birçok araútrma yaplmútr ( 11, 18, 23 ). Türkiye’de yaplan çeúitli araútrmalarda keçilerin %17.5 sinde %47, Bat, øç ve Güney Anadolu bölgelerinde %12-19, - 49.7’sinde D. dendriticum’a, %12 - 18.1’nde F. hepatica’ya Erzurum yöresinde %3 oranlarnda oldu÷u saptanmútr (27 ). rastland÷ buna karúlk F. gigantica’ya ise rastlanmad÷ Gül ve ark. ( 12 ) 59 keçide 51 trematod etkeni tespit etmiúlerbildirilmiútir ( 5, 26 ). Bu çalúmada muayenesi yaplan 341 dir. Bu çalúmada distamatosisli karaci÷erlerin, koyunlarda % keçinin karaci÷erinde %4.6 - 5 oranlar arasnda F. hepatica, 12, keçilerde ise %3.2 orannda oldu÷u tespit edilmiútir. Bu %2.3 - 3.3 oranlar arasnda F. gigantica, %2.5 - 6.9 oranlar farkllklarn nedeni farkl dönemlerde Tarm Bakanl÷ taraarasnda D. dendriticum tespit edilmiútir. Bu oranlar keçiler fndan yaplan mera slah çalúmalar sürecinde yetiútircilere üzerinde yaplan di÷er çalúmalardan elde edilen oranlardan verilen paraziter ilaç destekleri olabilir. düúüktür. Bunun nedenini araútrmamzda materyal alnan Erkut ve Kahyao÷lu ( 9 ) 1965 ylnda Ege bölgesinde Enfeksiyon Seyrine Göre Da÷lm ( % ) http://www.adanavet.gov.tr/tr/e-dergi.php -15- Çaya H. yaptklar çalúmada distomatosis durumunun ya÷úl aylarda daha yo÷un görüldü÷ünü bildirmiúlerdir. De÷er ve Akgül ( 7 ) Van ilinde yaptklar koprolojik çalúmalarda F. hepatica’ya kún %43.6, ilkbaharda %36.9, yazn %32.7, sonbaharda % 54.3, D. dendriticum’a ise srayla %17.4, %27.3, %26.7, % 26.2 oranlarnda rastladklarn ifade etmiúlerdir. Celep ve Ultav ( 6 ) Samsun’da fasciolosis yönünden karaci÷erlerde imha edilme orannn en az A÷ustos aynda ( %14.2 ), en çok Nisan aynda ( %39.8 ) oldu÷unu bildirmiúlerdir. Gargl ve ark. ( 10 ), Mart ve Ekim aylarnda koyunlarda F. hepatica’nn yaygnl÷n %3.99, D. dendriticum’un ise %23.52 orannda bulundu÷unu tespit etmiúlerdir. Bu çalúmada (Tablo 2 ve 3) di÷er çalúmalarda oldu÷u gibi karaci÷er kelebeklerinin yaygnlk oranlarnn türlere, mevsimlere, ya÷ú ve beslenme durumlarna göre farkllk gösterdi÷i belirlenmiútir. Peru’da yaplan bir çalúmada kist hidatik enfeksiyonlarnn s÷r, koyun ve domuzlarda %42-50 arasnda oldu÷u tespit edilmiútir ( 2 ). Tashina ve ark. ( 22 ), Libya’da E. granulosus yaygnl÷n koyunda %20, keçide ise %3.4 olarak bildirmiúlerdir. Türkiye’de yaplan çalúmalarda koyunlarda % 3.0-%5.9, keçilerde %1.6 orannda kist hidatik’e rastlanmútr ( 3, 16 ). Bu çalúmada muayenesi yaplan 600 koyun karaci÷erinin 218’inde ( %36.3 ), 341 keçi karaci÷erinin ise 28’inde ( %8.2 ) kist hidatik tespit edilmiútir. Muayene sonuçlarnda kist hidatik’in daha yaygn oldu÷u tespit edilmiútir. Bu çalúmadaki oranlar Türkiye ve dünyada yaplan di÷er çalúmalarla uygunluk göstermektedir. Ancak kist hidatik’in yaygn oluúunun nedeni mezbaha atklarnn imhasnda gereken titizli÷in gösterilmedi÷i ortaya çkmaktadr. Sarmehmeto÷lu ve ark. (20), C. tenuicollis’in yaygnl÷n koyunlarda %31.8, keçilerde %28.5; Öge ve ark. ( 16 ) ise koyunlarda %26.7, keçilerde %27.9 olmak üzere oldukça yaygn oldu÷unu bildirmiúlerdir. Bu çalúmada C. tenuicollis yaygnl÷ Elaz÷ (%2.7 ) ve Bursa’da (%4.0) yaplan çalúmalara (3, 17) yakn oranlarda (% 4.83) olarak belirlenmiú, keçilerde ise hiç bulunmamútr. Özyer ( 18 ) imha edilen karaci÷erlerin muayenesinde %4.1 ‘inde F. hepatica + F. gigantica’y miks enfeksiyon úeklinde tespit etmiútir. Bu çalúmada koyunlarn %33.6’snn bir türle, %37.3’ünün iki türle, %11.1’inin üç türle, %18’inin dört tür ile enfekte oldu÷u görülmüútür. Keçilerin ise %50’sinin bir türle, % 31.8’inin iki türle, % 18.1’inin üç tür ile enfekte oldu÷u bulunmuútur ( Tablo-4 ). Handemir (13), bir koyun karaci÷erinde D. dendriticum miktarn en düúük 1.540, en yüksek 43.500, F. hepatica miktarn en düúük 16, en yüksek 9.180, F. gigantica miktarn ise en düúük 2 ve en yüksek 7 adet olarak bulmuútur. Özyer ( 18 ) ise bir koyun karaci÷erinde ortalama F. hepatica saysn 36, F. gigantica saysn 41 olarak bulmuútur. Bu çalúmada ise koyun karaci÷erinde F. hepatica miktar en az 7, en fazla 600, F. gigantica miktar en az 3, en fazla 300, D. dendriticum miktar ise en az 300, en fazla 45.000 adet olarak bulunmuútur. Adana mezbahalarnda kesimi yaplan küçükbaú http://www.adanavet.gov.tr/tr/e-dergi.php -16- AVKAE Derg. 2012,2,12-17 hayvanlarn menúe’ileri daha çok Do÷u Anadolu ve Güney Anadolu Bölgeleri oldu÷undan yetiútiricilerin özellikle paraziter mücadele konusunda yeterli bilgi birikimine sahip olmamalar, bölgenin rakm olarak yüksek olmas ve mevsimsel özellikten dolay bahar aylarnda arakonakçlarn bol oldu÷u su havzalarnda otlamaya baúlamalar hem mix enfeksiyon orann hem de enfeksiyona neden olan tremetod saysnn yüksek olmasnda önemli bir etken olarak görülebilir. Dünyada yaplan çalúmalarda fasciolosise koyunlarda %5.3-81.7, keçilerde ise %17.2-38.7 oranlar arasnda rastlanmútr. ( 4, 19 ) Türkiye’de ise yaplan çalúmalarda bu oranlar koyunlarda %0.23-78.7, keçilerde ise %3-62.8 olarak bulunmuútur ( 6, 24, 28, 29 ). Dünyada ve Türkiye’de yaplan çalúmalarda fasciolosisten sorumlu türün koyun ve keçilerde en fazla F. hepatica oldu÷u görülmüútür ( 4, 6, 12, 19, 25 ). Bu çalúmada da koyun ve keçilerde F. hepatica´ nn bulunma orannn F. gigantica´ ya göre daha yüksek oldu÷u görülmüútür. Bu kelebeklerin koyunlardaki oran (%6.6, %3.1), keçilerdeki oranlarndan (% 0.8, % 0.5) oldukça düúük bulunmuútur. Bunun nedeni ise kesimi yaplan hayvanlarn besi hayvan olmasndan dolay besiye almadan önce her türlü iç ve dú paraziter ilaçlamann yaplmú olmasdr. Sonuç olarak; hayvanlarn geliúmesini ve kesim sonunda karaci÷erlerin gda olarak tüketilmesini olumsuz etkileyen distamatosis ve kist hidatik gibi parazitlerle mücadele etmek amacyla kesimlerin ruhsatl mezbahalarda yaplmas sa÷lanmal, mezbahalarda mutlaka imha iúleminin yakma frnlarnda yaplmasna özen gösterilmelidir. Ekinokokkosis için sokak köpekleriyle mücadele edilmeli, köpeklere belli aralklarla paraziter ilaçlar verilmeli, bu hayvanlarn dúklarnn topra÷a derin bir úekilde gömülmesi sa÷lanmal, hayvanlarn dúksyla bulaúabilece÷i düúünülerek yeúil sebzeler bol suda ykanmaldr. Distamatosize karú koyun ve keçilere bölgenin mevsimsel özelliklerine göre paraziter ilaçlar verilmeli, meralar slah edilmeli, koyun ve keçiler arakonak sümüklülerin üreyebilece÷i sulu ortamlarda otlatlmamal, özellikle sabahn erken saatlerinde, otlaklarn çi÷li oldu÷u zamanlarda hayvanlar otlak ve meralara sokulmamaldr. Bunlarn yansra zoonoz hastalklarn ciddiyeti ve sosyo-ekonomik boyutlar hakknda halkmz bilgilendirilmelidir. Kaynaklar 1- Anonim (1984). Laboratuvar için materyal gönderme ve hastalklar kitab. Tarm Orman ve Köyiúleri Bakanl÷ Koruma ve Kontrol Genel Müdürlü÷ü. Güven Matbaas, Ankara. 2- Anonim (2002). Geographical distribution of cestode infection. Eriúim : http://fao. org / DOCREP/ 004/ T0554E/ T0554E04.htm. Eriúim Tarihi : 11/21/2002. 3- Beyazt A. (1993 ). Bursa E.B.K. kombinasnda kesilen koyunlarn karaci÷erlerindeki helmint invazyonlar. Etlik Hay. Hast. Araút. Ens., Ankara, Uzmanlk tezi. 4-Bundy D.A.P., Arambulo P.V., Grey C.L (1983). Fascioliasis in Jamaica; Epidemiologic and economic aspect of a snail-borne parasitic zoonosis. PAHO Bulletein., 17(3): 243258. Çaya H. 5-Cantoray R., Aytekin H., Güçlü F. (1992). Konya yöresindeki keçilerde helmintolojik araútrmalar. Veterinarium., 3(2) : 27-30). 6-Celep A., Ultav R. (1988). Çarúamba ilçesi belediye mezbahasnda Fascioliasis’ten bir ylda imha edilen karaci÷er miktarnn tespitine dair araútrma. Türk. Vet. Hek. Dern. Derg., 55(1) : 26-30. 7-De÷er S., Akgül Y. (1991). Van ili Bardakç Köyünde koyunlarda bulunan endoparazitlerin epidemiyolojisi. Y.Y.Ü. Vet. Fak. Derg., 2(1-2) : 11-12. 8-Demirözü K., Nadas Ü.G., Türkaslan J., Alp, R., Özdemir Ü. (2000). Veteriner hekim el kitab .3.Bask. Pendik Vet. Kont. ve Araút. Enst. Yay. No 13; østanbul. 9-Erkut H.M., Kahyao÷lu T.(1965): Ege Bölgesinde geviú getiren hayvanlarn baz iç parazitlerden meydana gelen hastalklar üzerinde araútrma. Bornova Vet. Arút. Enst. Derg., 6 (11):14-23. 10-Gargl A., Tüzer E., Gülanber A., Toparlak M., Efil ø., Keleú V., Ulutaú M. (1999 ). Trakya’da kesilen koyun ve s÷rlarda karaci÷er trematod enfeksiyonlarnn yaygnl÷. Tr. J. Vet. and Anim. Sci., 23 ( 1999 ) 115-116. 11-Güçlü F., Dik B., Sevinç F., Aydenizöz M. (1996): Konya yöresi koyunlarnda karaci÷er trematodlarnn mevsimsel da÷lmlar. Hayvanclk Araút. Derg., 6 (1-2): 4548. 12-Gül Y., Sonceley Ö.S., Akgül Y., Sancak Y.C. (1990): Van ili belediye mezbahasnda kesilen keçi karaci÷erlerinde trematodlara ba÷l patolojik bulgular. Ank.Ünv. Vet. Fak. Derg., 6 (2): 419-423. 13-Handemir E. (1997). Konya Et ve Balk Kurumu Mezbahasnda kesilen koyunlarda trematod enfeksiyonlar. T. Parazitol. Derg., 21(3) : 311-316. 14-Kurtpnar H. (1957). Erzurum, Kars ve A÷r vilayetleri s÷r, koyun ve keçilerin yaz aylarna mahsus parazitler ve bunlarn do÷urduklar hastalklar. Türk Vet. Hek. Dern. Derg., 27(124-125) : 3320-3325. 15-Oytun H.ù ( 1968 ). Tbbi Parazitoloji. Ankara Üniv. Tp Fak. Yay. Say: 193. 16-Öge H., Kalnbacak F., Gck Y., Yldz K. ( 1998 ). Ankara yöresinde kesilen koyun, keçi ve s÷rlarda baz metasestodlarn ( Hidatid kist, Cysticercus tenuicollis, Cysticercus bovis ) yaylú. Ankara Üniv. Vet. Fak. Derg., 45: 123-130. 17-Özer E., Özcan C., Arslan N., Kalender H., Angn M. (1996). Elaz÷ Et ve Balk Kurumunda atlan koyun karaci÷erlerinde bakteriyel ve paraziter etkenlerle bunlarn oluúturdu÷u ekonomik kayplar. TÜBøTAK, Tr. J. Vet. and Anim. Sci., 20: 191-201. 18-Özyer ø. ( 1990 ). Adana Et ve Balk Kurumu’nda imha edilen ruminant karaci÷erlerinde görülen helmint türleri ve ekonomik önemleri. Etlik Vet. Mikrob. Derg., 6 ( 6 ): 67-78. 19-Sahba G.H., Arfaa F., Farahmandian I., Jalali H. (1972). Animal Fascioliasis in Khuzestan, Shouthwestern Iran Cysticercus tenuicollis’in. J.Parasit., 58 ( 4 ):712-716. 20-Sarmehmeto÷lu H.O., Piúkin F.Ç., Gönenç B., Ayaz E. ( 1993 ). Koyun, keçi, s÷r ve mandalarda yaylú. Ankara Üniv. Vet. Fak. Derg., 40 ( 4 ) : 488-496. 21-Skerman K.D., Hillard J.J. (1966). A Hanbook for Studies of Helminth Parasites of Ruminants. Near East Animal Health Innstitute, Iron Unit United Nations Development Programe/ Special Fund. Executing Agency Food and Agriculture Organization of The United Nations. 22-Tashani O. A., Zhang L. H., Boufana B., Jegi AVKAE Derg. 2012,2,12-17 A., McManus D. P. ( 2002 ). Epidemiology and strain characteristics of Echinococus granulusus in the Benghazi area of eastern Libya. Ann. Trop. Med. Parasitol., 96 (4 ):369-81. 23-Taú Z. (1997). Van Mezbahasnda kesilen hayvanlarda paraziter fauna tespit çalúmalar. Y.Y.Ü. Sa÷lk Bil. Enst., Yüksek lisans tezi. 24-Toparlak M., Gül Y. (1988). Van øli Belediye Mezbahasnda kesilen koyunlarda karaci÷er trematod enfeksiyonlar üzerinde araútrmalar. Ank. Üniv. Vet. Fak. Derg., 35 (2-3): 269 274. 25-Toparlak M., Gül Y. (1988). Van øli Belediye Mezbahasnda kesilen keçilerde karaci÷er trematod enfeksiyonlar. Ankara Üniv. Vet. Fak. Derg., 35(2-3) : 412-417. 26-Toparlak M., Tüzer E. ( 2000). Veteriner Helmintoloji. ø.Ü. Vet. Fak. Przt. A.B.D. 27-Uysal M. (1962). Koyunlarda Helmint ønvazyonlar. Bornova Veteriner Kontrol ve Araútrma Enstitüsü Dergisi, Say : 56, Koyun Hastalklar. 28-Vural A., Onar E., Everett G., Whitten L.K. (1969). Türkiye’de koyunlarn parazitleri: Türkiye’nin batsnda de÷iúik iki iklim bölgesindeki helmint durumunun mukayesesi. PendikVet. Kont. ve Araút. Enst. Derg., 2(2) : 118-139. 29-Vural A. (1970):Trakya Bölgesi koyunlarndaki helmint invazyonlarnn durumunun tespiti ve bunlara karú etkili kombine bir tedavi sisteminin geliútirilmesi.Pendik Vet. Mikr. Enst.Derg.,3(2):3330- Vural A., Do÷ru C., Onar E., Özkoç Ü. (1979). østanbul Bölgesi kuzularnda paraziter fona tespiti ve parazitlerin et verimine olan etkileri. Pendik Vet. Mikrob. Enst. Derg. , 11(1) : 61-79. 31-Vural A., Do÷ru C., Onar E., Özkoç Ü. (1980). Erzurum Bölgesi kuzularnda paraziter fona tespiti ve parazitlerin et verimine olan etkileri. Pendik Vet. Mikrobiyal Derg., 12(1) : 27-44. 32-Vuraúener C., Çetin B., Akkaya H., Gökçe R. (1998). østanbul’da kesilen koyunlarda karaci÷er kelebekleri üzerine bir araútrma. T. Parazitol. Derg., 22(4) : 432-437. http://www.adanavet.gov.tr/tr/e-dergi.php -17-