Untitled - haberlesmesistemleri
Transkript
Untitled - haberlesmesistemleri
9.5 Güvenlik sorunlarını giderme 9.5.2 Yaygın sorunları ve çözümleri tanımlama Bilgisayar sorunları, donanımla, yazılımla, bağlantıyla veya bunlar arasındaki herhangi bir birleşimle ilgili olabilir. Bazı bilgisayar sorunlarını diğerlerinden daha sık çözersiniz. Şekil 1'de yaygın güvenlik sorunları ve çözümleriyle ilgili bir grafik bulunmaktadır. Bu çalışma sayfası, müşteriden gelecek bilgileri doğrulamak üzere kullanacağınız iletişim becerilerinizi geliştirmek için tasarlanmıştır. Çalışma Sayfası Müşteriden Bilgi Toplama İş emrine müşteri bilgilerini ve sorun tanımını girin 9.6 Özet Bu bölümde, bilgisayar güvenliği ve bilgisayar ekipmanının, ağların ve verilerin korunmasının neden önemli olduğu ele alındı. Bilgisayar ekipmanınızı ve verilerinizi güvende tutmanıza yardımcı olması için, verilere ve fiziksel güvenliğe yönelik tehditler, yordamlar ve koruyucu bakım teknikleri tanımlandı. Güvenlik, bilgisayarı, ağ cihazlarını ve verileri kaybolma ve fiziksel tehlike durumlarına karşı korur. Aşağıda bu bölümle ilgili hatırlanması gereken bazı önemli noktalar bulunmaktadır: • • • • Güvenlik tehditleri kuruluşun içinden veya dışından gelebilir. Virüsler ve solucanlar, verilerin güvenliğini hedef alan yaygın tehditlerdir. Verilerinizin ve fiziksel ekipmanınızın kaybolmaması için bir güvenlik planı geliştirip uygulayın. İşletim sistemlerinizi ve uygulamalarınızı yamalarla ve hizmet paketleriyle güncel ve güvende tutun. İLETİŞİM BECERİLERİ 10.0 Giriş İletişim becerileri ve sorun giderme işlemi arasındaki ilişki nedir? Bilgisayar teknisyeni olarak, yalnızca bilgisayarları onarmayacak, aynı zamanda insanlarla etkileşim halinde olacaksınız. Aslına bakılırsa sorun giderme işlemleri, bilgisayarın nasıl onarılacağının bilinmesini gerektirdiği gibi müşteriyle iletişim kurmayı da gerektirir. Bu bölümde tıpkı tornavida kullanırken kendinize duyduğunuz güven gibi iyi iletişim becerilerini de güvenle kullanmayı öğreneceksiniz. Bu bölümü tamamladıktan sonra, şunları yapabileceksiniz: • • • • İletişim ve sorun giderme arasındaki ilişkiyi açıklama. İyi iletişim becerilerini ve profesyonel davranışı tanımlama. Bilgisayar teknolojisini kullanarak çalışmanın etik ve yasal yönlerini açıklama. Çağrı merkezi ortamını ve teknisyenin sorumluluklarını tanımlama. 10.1 İletişim ve sorun giderme arasındaki ilişkiyi açıklama Bir şeyin onarılması için tamirci çağırmak zorunda kaldığınız bir anı düşünün. Bu sizin için acil bir durum muydu? Tamircinin sempatik ve duyarlı olması sizi memnun etti mi? Belki de tamircilerle ilgili kötü bir deneyim yaşadınız. Bir sorunu çözmesi için yine aynı kişiyi çağırır mısınız? Gelişmiş iletişim becerileri, teknisyenin sorun giderme becerilerini geliştirir. Bu becerilerin her ikisi de zamanla ve deneyimle gelişir. Donanım, yazılım ve işletim sistemi bilginiz arttıkça, sorunu hızla belirleyip çözüm bulma yeteneğiniz de gelişecektir. Aynı durum, iletişim becerilerinin gelişimi için de geçerlidir. İletişim becerilerini geliştirdikçe, müşterilerle çalışırken daha verimli olacaksınız. Gelişmiş iletişim becerilerine sahip bilgili bir teknisyen iş piyasasında her zaman aranan kişi olmayı başarır. Bilgisayardaki bir sorunu gidermek için, müşteriden sorunla ilgili ayrıntıları öğrenmeniz gerekir. Bilgisayarındaki sorununun giderilmesini isteyen kişilerin çoğu biraz stresli olur. Müşterinizle iyi bir ilişki kurarsanız müşteri biraz olsun kendini rahat hissedebilir. Rahatlayan bir müşteri, sorunun kaynağını belirleyip sorunu gidermeniz için size gereken bilgileri daha rahat sağlayabilir. Bilgisayar sorununu çözerken izlenen ilk adım genellikle doğrudan müşteriyle konuşmaktır. Teknisyen olarak belirli iletişim ve araştırma araçlarından da yararlanmanız gerekir. Bu kaynakların tümü, sorun giderme süreci için bilgi toplamak üzere kullanılabilir. Çalışma Sayfası Teknisyene Yönelik Kaynaklar Bilgisayar sorunlarını gidermek için çevrimiçi kaynakları araştırın 10.2 İyi iletişim becerilerini ve profesyonel davranışı tanımlama Müşteriyle ister telefonda, ister karşılıklı konuşurken iyi iletişim kurmanız ve kendinizi profesyonel şekilde tanıtmanız önemlidir. Profesyonelliğiniz ve gelişmiş iletişim becerileriniz, müşterinizin size duyduğu güveni arttırır. Müşteri, vücut dilinizi anlayabilir. Müşteri telefonda bile olsa, iç çekme seslerinizi duyup onu küçümsediğinizi hissetmeye başlar. Tam tersine müşteri, telefonda onunla konuşurken gülümsediğinizi de anlayabilir. Çoğu çağrı merkezi teknisyeni, yüz ifadelerini izlemek için masasında ayna bulundurur. Başarılı teknisyenler, bir müşteri çağrısından diğerine geçerken tepkilerini ve duygularını kontrol eder. Tüm teknisyenlerin dikkate alması gereken altın kural, her yeni müşteri çağrısının yepyeni bir başlangıç anlamına geldiğidir. Herhangi bir çağrıda yaşadığınız hüsranı asla başka bir çağrıya yansıtmayın. Bu bölümü tamamladıktan sonra, şunları yapabileceksiniz: • • • • • • • Müşterinin bilgisayar sorununu belirleme. Müşteriye karşı profesyonel davranış sergileme. Görüşme sırasında müşterinin sorun üzerine yoğunlaşmasını sağlama. Uygun İnternet görgü kurallarından yararlanma. Zaman ve stres yönetimi tekniklerini uygulama. Hizmet seviyesi anlaşmalarını (SLA'lar) dikkate alma. İş ilkelerine uygun davranma. 10.2 İyi iletişim becerilerini ve profesyonel davranışı tanımlama 10.2.1 Müşterinin bilgisayar sorununu belirleme Teknisyenin öncelikli görevlerinden biri, müşterinin karşılaştığı bilgisayar sorunun türünü belirlemektir. Konuşmanıza başlarken aşağıdaki üç kuralı hatırlayın: • • • Bilginiz Olsun – Müşterinize adıyla hitap edin İlişki Kurun – Müşterinizle birebir iletişim kurmak için kısa ve net bir konuşma yapın Anlamaya Çalışın – Müşterinizle etkili bir şekilde nasıl iletişim kuracağınızı belirleyebilmek için müşterinin bilgisayar konusundaki bilgi düzeyini ölçün. Bunun için etkin dinleme becerileri geliştirmeniz gerekir. Müşterinin tüm hikayesini anlatmasına izin verin. Müşteri sorunu açıklarken, ara sıra "Anlıyorum", "Evet", "Anladım" veya "Tabii" gibi kısa sözcükler veya tümceler söyleyin. Bu sayede müşteriniz orada olduğunuzu ve onu dinlediğinizi anlar. Bu, müşterinin sözünü kesip soru sormakla veya uzun uzadıya bilgi vermekle aynı anlama gelmez. Teknisyen, müşterinin sözünü kesip sorular sormamalı veya uzun uzadıya bilgi vermeye çalışmamalıdır. Bu kabalık ve saygısızlık anlamına gelir ve gerginlik yaratır. Konuşma sırasında çoğu zaman kendinizi diğer kişinin sözünü bitirmesini beklemeden ne söyleyeceğinizi düşünürken bulabilirsiniz. Bunu yaptığınızda karşınızdaki kişiyi gerçek anlamda dinlemiyorsunuzdur. Bunun için, diğer insanlar konuşurken onları dikkatle dinlemeyi deneyin ve sözlerini bitirmelerine izin verin. Müşterinin sorunun tamamını açıklamasını dinledikten sonra anlattıklarına açıklık getirin. Bunu yapmanız, müşterinin onu duyduğunuza ve durumu anladığınıza inanmasını sağlar. Açıklık getirmenin en iyi yollarından biri, "Yanlış anlamadıysam sorununuz..." sözcükleriyle başlayarak müşterinin açıklamasını yeniden yorumlamaktır. Bu, müşteriyi dinlediğinizi ve yaşadığı sorunlarla ilgilendiğinizi ona gösteren oldukça etkili bir araçtır. Sorununu anladığınız yönünde müşteriyi temin ettikten sonra, konuyla ilgili birkaç soru sormak zorunda kalabilirsiniz. Bu soruların alakalı olmasına dikkat edin. Müşterinin sorunu tanımlarken yanıtını vermiş olduğu soruları sormayın. Bu durum müşteriyi rahatsız eder ve onu dinlemediğinizi gösterir. Soracağınız sorular, toplamış olduğunuz bilgilere dayanan hedefe yönelik kapalı uçlu sorular olmalıdır. Kapalı uçlu sorular, belirli bilgilerin alınmasına yönelik olmalıdır. Müşteri, basit bir "evet" veya "hayır" ile ya da "Windows XP Pro" gibi daha somut yanıtlarla karşılık verebilmelidir. Müşteriden topladığınız bilgilerin tümünü kullanarak iş emrini doldurmaya devam edin. 10.2 İyi iletişim becerilerini ve profesyonel davranışı tanımlama 10.2.2 Müşteriye karşı profesyonel davranış sergileme Müşterilerle ilgilenirken, görevinizin her aşamasında profesyonel olmanız gerekir. Müşterilerle konuşurken saygılı ve dikkatli davranmalısınız. Telefondayken, müşteriyi nasıl beklemeye alacağınızı ve çağrıyı sonlandırmadan müşteriyi nasıl aktaracağınızı bildiğinizden emin olun. Çağrıyı nasıl yönlendirdiğiniz önemlidir. Sizin işiniz, sorunu çözebilmek için müşterinin sorun üzerine odaklanıp sorunu ifade etmesine yardımcı olmaktır. Müşteriyle iletişim kurarken olumlu bir tavır takının. Müşteriye neler yapabileceğinizi söyleyin. Yapamayacaklarınız üzerinde durmayın. Sorunu çözmek için e-postayla bilgi gönderme, adım adım izlenen talimatları fakslama veya uzaktan denetim yazılımını kullanma gibi onlara yardımcı olabileceğiniz farklı yollardan söz etme konusunda hazırlıklı olun. Müşteriler onlara yardımcı olma konusunda istekli olup olmadığınızı hemen anlar. Şekil 1'de, müşteriyi beklemeye almadan önce izlenecek sürecin ana hatları belirtilmektedir. Öncelikle, müşterinin konuşmasını bitirmesine izin verin. Daha sonra ona kendisini beklemeye almak zorunda olduğunuzu açıklayın ve bunun için izin isteyin. Müşteri beklemeye alınmayı kabul ettiğinde ona teşekkür edin. Müşterinize yalnızca birkaç dakika hattan ayrılacağınızı söyleyip bu süre zarfında ne yapacağınızı açıklayın. Şekil 2'de arama aktarma sürecinin ana hatları belirtilmektedir. Arama aktarırken de beklemeye alma sırasında uygulanan adımların aynısını izleyin. Müşterinin konuşmasını bitirmesine izin verin ve aramayı aktarmak zorunda olduğunuzu açıklayın. Müşteri aktarılmayı kabul ettiğinde, ona kendisini aktardığınız telefon numarasını söyleyin. Ayrıca yeni teknisyene kendi adınızı, aktardığınız müşterinin adını ve ilgili olay bildirim formunun numarasını söyleyin. Müşterilerle ilgilenirken neleri yapmamanız gerektiğini bilmelisiniz. Müşteriyle iletişim kurarken yapmamanız gereken şeylerin listesini inceleyin: • • • • • • • • • Müşteri sorunlarını küçümsemekten kaçının Jargon, kısaltma ve kısa adlar kullanmaktan kaçının Olumsuz bir tavır takınmaktan veya olumsuz bir ses tonuyla konuşmaktan kaçının Müşterilerle tartışmaktan kaçının veya kendinizi savunmaya çalışmayın Yargılayıcı ve kırıcı olmaktan veya müşteriye isimler takmaktan kaçının Müşterilerle konuşurken müşterilerin konuşmalarını kesmekten veya müşterinin dikkatini dağıtacak şeyler yapmaktan kaçının Müşterileri gereksiz yere ve aniden beklemeye almaktan kaçının Aktarımın amacını açıklamadan ve müşteriden izin almadan aktarım yapmaktan kaçının Diğer teknisyenler hakkında müşteriye olumsuz ifadeler kullanmaktan kaçının Aktivite Sınıf Tartışması Olumsuz şeyleri olumlu şekilde söyleme yöntemlerini gösterin ve tartışın 10.2 İyi iletişim becerilerini ve profesyonel davranışı tanımlama 10.2.3 Görüşme sırasında müşterinin sorun üzerine yoğunlaşmasını sağlama İşinizin bir parçası da, telefon çağrısı sırasında müşteriye odaklanmaktır. Müşterinin soruna odaklanmasını sağladığınızda, çağrıyı kontrolünüz altında tutabilirsiniz. Böylece sorun giderme sırasında hem kendi zamanınızı hem de müşterinin zamanını en verimli şekilde kullanmış olursunuz. Yapılan yorumları kişisel olarak algılamayın ve herhangi bir yoruma veya eleştiriye karşılık vermeyin. Müşteriyle ilgilenirken serinkanlı bir tutum sergilemeye devam ederseniz, soruna çözüm bulmak çağrının odak noktası olur. Şekil 1'de gösterildiği gibi, birçok farklı bilgisayar sorunu olduğu gibi birçok farklı müşteri türü de vardır. Aşağıdaki sorunlu müşteri türleri kapsamlı değildir ve bir müşteri aynı anda bu özelliklerin birkaçına sahip olabilir. Müşterinizin hangi özelliklere sahip olduğunu anlamanız gerekmektedir. Bu özellikleri anlarsanız, çağrıyı uygun biçimde yönetebilirsiniz. Konuşkan Müşteri Konuşkan müşteri, çağrı sırasında sorunla ilgisi olmayan her konuda konuşur. Bu müşteriler genellikle telefon aramasını sosyalleşme fırsatı olarak değerlendirir. Konuşkan bir müşterinin soruna odaklanmasını sağlamak güç olabilir. Kaba Müşteri Kaba bir müşteri, çağrı boyunca şikayet eder ve çoğunlukla ürün, hizmet ve teknisyenle ilgili olumsuz yorumlarda bulunur. Bu tür müşteriler bazen hakaret edebilir, işbirliği yapmaya yanaşmaz ve çok kolay sinirlenir. Kızgın Müşteri Kızgın bir müşteri, çağrı boyunca yüksek sesle konuşur ve genellikle teknisyen konuşurken o da konuşmaya çalışır. Kızgın müşteriler genellikle sorunlarından ötürü huzursuz, bu sorunu gidermesi için birisini aramak zorunda kalmaktan ötürü de mutsuz olurlar. Bilgili Olduğunu Gösteren Müşteri Bilgili olduğunu göstermeye meraklı olan bir müşteri, bilgisayar konusunda kendisiyle eşit derecede bilgi sahibi olan bir teknisyenle konuşmak ister. Bu tür müşteriler genellikle çağrıyı kontrolleri altında tutmaya çalışır ve birinci seviye bir teknisyenle konuşmak istemez. Deneyimsiz Müşteri Deneyimsiz bir müşteri, sorunu tanımlamakta güçlük çeker. Bu müşteriler talimatlarınızı genellikle düzgün biçimde izleyemez ve karşılaştığı hataları ifade edemez. Aktivite Sınıf Tartışması Zorlu müşterilerin nasıl yönetileceğini belirtin ve tartışın 10.2 İyi iletişim becerilerini ve profesyonel davranışı tanımlama 10.2.4 Uygun İnternet görgü kurallarından yararlanma İki veya üç kişinin sorunu tartışmayı bırakıp yalnızca birbirine hakaret ettiği bir blog yazısı okuduğunuz oldu mu? Bunlara "hararetli tartışma" adı verilir ve genellikle blog'larda veya e-posta ileti dizilerinde görülür. Bu kişilerin normal, yüz yüze bir konuşma sırasında bu sözleri birbirlerine söyleyip söylemeyeceğini merak ediyor musunuz? İçinde selamlama bulunmayan veya tamamen büyük harflerle yazılmış bir e-posta aldığınız olmuştur. Böyle bir e-postayı okurken kendinizi nasıl hissedersiniz? Teknisyen olarak, müşterilerle kurduğunuz her türlü iletişimde profesyonel olmalısınız. E-posta ve metin yoluyla kurulan iletişimlerde, İnternet görgü kuralları adı verilen kişisel ve kurumsal görgü kuralları vardır. E-posta ve metin yoluyla kurulan iletişimlere yönelik görgü kurallarının yanı sıra, müşterilerinizle ve iş arkadaşlarınızla kurduğunuz her türlü çevrimiçi etkileşim için geçerli olan genel kurallar vardır. • • • • • • • • Karşınızdakinin bir insan olduğunu unutmayın. Gerçek hayatta izlediğiniz davranış standartlarına bağlı kalın. Sanal evrende bulunduğunuz yeri bilin. Diğer insanların zamanına ve bant genişliğine saygı gösterin. Uzmanlık bilgilerinizi paylaşın. Çevrimiçi "hararetli tartışmalara" katılmayın. Diğer insanların özeline saygı gösterin. Başkalarının hataları konusunda bağışlayıcı olun. Bu liste tüm görgü kurallarını kapsamamaktadır. Aklınıza çevrimiçi iletişimlerle ilgili başka genel kural geliyor mu? 10.2 İyi iletişim becerilerini ve profesyonel davranışı tanımlama 10.2.5 Zaman ve stres yönetimi tekniklerini uygulama Teknisyen olarak meşgul bir insansınızdır. Kendi iyiliğiniz için, uygun zaman ve stres yönetimi tekniklerini kullanmanız önemlidir. Çalışma Alanı Ergonomisi Çalışma alanınızın ergonomisi, işinizi yapmanıza yardımcı olur veya işinizi zorlaştırır. Gününüzün büyük bir kısmını çalışma alanında geçirebileceğinizden, Şekil 1'de gösterildiği gibi masa düzeninizin planlı olduğundan emin olun. Mikrofonlu kulaklık setinizi ve telefonunuzu kolaylıkla erişebileceğiniz ve rahat kullanabileceğiniz bir yere koyun. Sandalyenizin yüksekliği rahat olduğunuz konuma ayarlanmalıdır. Bilgisayar ekranınızı rahat olduğunuz bir açıya ayarlayın, böylece ekranı görmek için başınızı yukarı veya aşağı eğmek zorunda kalmazsınız. Klavye ve farenizin de sizin için rahat bir konumda bulunduğundan emin olun. Yazmak için bileğinizi bükmemeniz gerekir. Mümkünse, gürültü gibi dikkat dağıtıcı unsurların sayısını en aza indirmeye çalışın. Zaman Yönetimi Zaman yönetimi için gerçekleştirdiğiniz eylemlere öncelik vermeniz önemlidir. Şirketinizin iş politikasını dikkatli bir şekilde izlediğinizden emin olun. Şirket politikasında, çözümlemesi daha zor da olsa öncelikle "arıza durumu" çağrılarını tamamlamanız gerektiğini belirtilebilir. "Arıza durumu" çağrısı genellikle sunucunun çalışmadığı ve tüm ofis veya şirketin işlerine devam edebilmek için sorunun çözülmesini beklediği anlamına gelir. Bir müşteriyi geri aramanız gerekirse, bunu mümkün olduğunca belirlenmiş geri arama süresine yakın bir zamanda yapın. Geri aranacak müşterilerin listesini tutun ve bu aramaları yaptıkça her birinin yanına işaret koyun. Böylece hiçbir müşteriyi unutmazsınız. Birçok müşteriyle çalışırken, sevdiğiniz müşterilere daha hızlı veya daha iyi hizmet vermeye çalışmayın. Çağrı tablosunu gözden geçirirken yalnızca kolay müşterileri aramaya çalışmayın. Örnek müşteri çağrı tablosu için Şekil 2'ye bakın. İzniniz olmadığı sürece başka bir teknisyenin çağrılarını almayın. Stres Yönetimi Stres yönetimi için, iki müşteri çağrısı arasında kısa bir süre dinlenerek kendinize gelin. Her çağrı birbirinden bağımsız tutulmalıdır. Bir çağrıda yaşadığınız hüstanı diğerine taşımamalısınız. Stresten kurtulmak için birkaç fiziksel egzersiz yapmanız gerekebilir. Ayağa kalkıp kısa bir yürüyüş yapmalısınız. Birkaç basit esneme hareketi yapın veya stres topuyla oynayın. Mümkünse mola verip dinlenmeye çalışın. Böylece bir sonraki müşteri çağrısını yanıtlamak için hazır olacaksınız. Şekil 3'te rahatlama yöntemleri gösterilmektedir. Aklınıza iş stresini azaltabilecek başka egzersizler geliyor mu? 10.2 İyi iletişim becerilerini ve profesyonel davranışı tanımlama 10.2.6 Hizmet Seviyesi Anlaşmalarını (SLA) dikkate alma Müşterilerle ilgilenirken, müşteriyle imzalanan hizmet seviyesi anlaşmasına (SLA) bağlı kalmak önemlidir. SLA, üzerinde anlaşılan bir hizmet seviyesi sağlamak için bir kuruluş ile hizmet satıcısı arasındaki beklentileri tanımlayan bir sözleşmedir. Servis şirketinin bir çalışanı olarak işiniz, müşterinizle aranızdaki SLA'ya saygı göstermektir. Şekil 1'deki dairelerin içine tıklayarak, bir SLA'da bulunan bazı standart bölümleri inceleyin. SLA, genellikle tüm ilgili tarafların sorumluluk ve yükümlülüklerini içeren yasal bir sözleşmedir. Aşağıda SLA içeriğinin bir kısmı verilmiştir: • • • • • • • • Yanıt süresi garantileri (genellikle çağrı türüne ve hizmet seviyesi anlaşmasına bağlıdır) Destek sağlanacak ekipman ve/veya yazılım Hizmetin verileceği yer Koruyucu bakım Tanılama işlemleri Parça mevcudiyeti (eşdeğer parçalar) Fiyatlar ve kesintiler Hizmetin verilebildiği zaman aralığı (örneğin 7/24; Pazartesi - Cuma, 8:00 - 17:00, vb.) SLA'da istisnalar olabilir. Şirketinizin iş kurallarını ayrıntısına kadar izlediğinizden emin olun. Bazı istisnalar arasında, müşterinin hizmet seviyesini yükseltme veya gözden geçirme amacıyla yönetime yönlendirme olanağı yer alır. Yönetime yönlendirme işlemi, özel durumlarda gerçekleştirilmelidir. Örneğin eski bir müşterinin veya çok büyük bir şirkette bulunan bir müşterinin, servis şirketinizle arasındaki SLA'da belirtilen unsurların dışında kalan bir sorunu olabilir. Bu gibi durumlarda yönetiminiz, müşteri ilişkileriyle ilgili nedenlerden ötürü müşteriye destek vermeyi seçebilir. Aklınıza, bir çağrıyı yönetime yönlendirmenin iyi bir fikir olabileceğini düşündüğünüz başka durumlar geliyor mu? 10.2 İyi iletişim becerilerini ve profesyonel davranışı tanımlama 10.2.7 İş ilkelerine uygun davranma Teknisyen olarak, müşteri çağrılarına yönelik tüm iş politikalarını bilmeniz gerekir. Müşteriye tutamayacağınız bir söz vermek istemezsiniz. Ayrıca çalışanlara yönelik tüm kuralları da iyice anlamanız gerekir. Müşteri Çağrısı Kuralları Aşağıdaki kurallar, bir çağrı merkezinin müşteri çağrılarını işlerken dikkate alması gereken belirli kurallara örnek gösterilebilir: • • • • • • Maksimum çağrı süresi (Örnek: 15 dakika) Aramayı sırada bekletmek için izin verilen maksimum süre (Örnek: üç dakika) Günlük arama sayısı (Örnek: En az 30) Çağrıları diğer teknisyenlere aktarmaya yönelik kurallar (Örnek: Yalnızca mutlaka gerekli olduğunda ve teknisyenin izni alındıktan sonra) Müşteriye verebileceğiniz ve veremeyeceğiniz sözleri belirleyen kurallar (Ayrıntılar için müşterinin SLA'sına bakın) Ne zaman SLA'nın izleneceği ve çağrının ne zaman yönetime yönlendirileceği Çağrı Merkezi Çalışanlarına Yönelik Kurallar Çalışanların genel günlük etkinliklerini kapsayan başka kurallar da vardır: • • • • • • • Genellikle ilk çağrıyı almadan 15 -20 dakika önce iş yerinize varın. Hazırlanmak için zamanınız olsun. İzin verilen mola sayısını ve süresini aşmayın. Sırada çağrı varsa, molaya veya öğle yemeğine çıkmayın. Diğer teknisyenlerle aynı anda molaya veya öğle yemeğine çıkmayın (molaları kendi aranızda paylaşın). Mola vermek veya öğle yemeğine çıkmak için devam eden bir aramayı terk etmeyin. Bırakmanız gerekirse, başka bir teknisyenin yerinize bakacağından emin olun. Yerinize bakabilecek başka bir teknisyen yoksa, müşteriden daha sonra (muhtemelen sabah) onu geri arayıp arayamayacağınızı • • • öğrenin. Belirli müşterilere ayrıcalık göstermeyin. Başka bir teknisyenin çağrılarını izinsiz almayın. Başka bir teknisyenin yetenekleri hakkında olumsuz konuşmayın. Aklınıza çağrı merkezi için geçerli olabilecek başka bir kural geliyor mu? 10.3 Bilgisayar teknolojisini kullanarak çalışmanın etik ve yasal yönlerini açıklama Müşterilerle ve ekipmanları üzerinde çalışırken, dikkate almanız gereken bazı genel etik normlar ve yasal kurallar vardır. Çoğunlukla bu normlar ve kurallar birbiriyle örtüşür. Etik Normlar Her zaman müşterilerinize ve onların mülkiyetlerine saygı göstermelisiniz. Erişilebilir durumda olan herhangi bir bilgi veya veri de mülkiyet kapsamına girer. Bu tür bilgi veya veriler aşağıdakilerden herhangi birini içerir: • • • • E-postalar Telefon listeleri Bilgisayardaki kayıtlar veya veriler Masada bırakılmış dosya, bilgi veya verilerin basılı kopyaları Yönetici hesabı da dahil olmak üzere bir bilgisayar hesabına erişim sağlamadan önce, müşteriden izin almanız gerekir. Sorun giderme sürecinde kullanıcı adları ve parolalar gibi bazı özel bilgiler edinmiş olabilirsiniz. Bu tür özel bilgileri belgelere geçirdiyseniz, söz konusu belgeleri gizli tutmalısınız. Herhangi bir müşteri bilgisinin başkalarına açıklanması etik olmadığı gibi yasadışı da olabilir. Müşteri bilgilerine yönelik yasal ayrıntılar genellikle SLA (Hizmet Seviyesi Anlaşması) kapsamında ele alınır. Müşteriye istenmeyen nitelikle iletiler göndermeyin. Müşterilere toplu istenmeyen postalar veya zincirleme mektuplar göndermeyin. Asla sahte veya isimsiz e-posta göndermeyin. Bu eylemlerin hiçbiri etik değildir ve belli durumlarda yasadışı olarak da değerlendirilebilir. Yasal Kurallar Bilgisayarlarla ilgili olarak yalnızca etik olmamanın yanı sıra kesinlikle yasadışı olan birçok etkinlik vardır. Bunun ayrıntlı bir liste olmadığını aklınızda bulundurun: • Sistem yazılımında veya donanım yapılandırmalarında • • • • • • müşterinin izni olmadan herhangi bir değişiklik yapmayın. Bir müşterinin veya iş arkadaşınızın hesaplarına, özel dosyalarına ya da e-posta iletilerine izinsiz erişim sağlamayın. Telif hakkı ve/veya yazılım sözleşmeleri ya da yürürlükteki devlet yasalarını ihlal ederek dijital içerik (yazılım, müzik, metin, resim ve video gibi) yüklemeyin, kopyalamayın veya paylaşmayın. Bir müşterinin şirketine ait BT kaynaklarını ticari amaçlarla kullanmayın. Müşterinin BT kaynaklarını yetkisiz kullanıcıların kullanımına açmayın. Hassas müşteri bilgilerini gizli tutun. Bir müşterinin şirketine ait kaynakları bilinçli olarak yasadışı eylemler gerçekleştirmek üzere kullanmayın. Müstehcenlik, çocuk pornosu, tehditler, taciz, telif hakkı ihlali, üniversite ticari marka ihlali, hakaret, hırsızlık, kimlik hırsızlığı ve yetkisiz erişim suç teşkil eden veya yasadışı olan kullanımlar kapsamına girer. Ülkenizde yürürlükte olan, telif hakkı ve ticari markalarla ilgili kanunları biliyor musunuz? Aktivite Sınıf Tartışması Gizlilik sorunlarını ele alın 10.4 Çağrı merkezi ortamını ve teknisyenin sorumluluklarını tanımlama Çağrı merkezi ortamı genellikle çok profesyonel ve hareketli bir ortamdır. Çağrı merkezi, müşterilerin aradığı ve çağrılarının bir çağrı tablosuna yerleştirildiği yardım masası sistemidir. Müsait durumdaki teknisyenler müşterilerden gelen çağrıları alır. Teknisyen, müşterinin SLA'sında (Hizmet Seviyesi Anlaşması) belirtilen destek seviyesine uygun destek sağlamalıdır. Bu bölümü tamamladıktan sonra, şunları yapabileceksiniz: • • • Çağrı merkezi ortamını tanımlama. Birinci seviye teknisyenin sorumluluklarını tanımlama. İkinci seviye teknisyenin sorumluluklarını tanımlama. 10.4 Çağrı merkezi ortamını ve teknisyenin sorumluluklarını tanımlama 10.4.1 Çağrı merkezi ortamını tanımlama Çağrı merkezi, bir şirketin içinde bulunur ve o şirketin çalışanlarına veya şirket ürünlerini satın alan müşterilere hizmet sunabilir. Diğer taraftan çağrı merkezi, dış müşterilere hizmet olarak bilgisayar desteği satan bağımsız bir işletme de olabilir. Her iki durumda da çağrı merkezi yoğun ve hareketli bir çalışma ortamı olup genellikle günün 24 saati hizmet verir. Çağrı merkezlerinde çok sayıda bölme bulunur. Şekil 1'de gösterildiği gibi, her bölmede bir sandalye, en az bir bilgisayar, bir telefon ve bir mikrofonlu kulaklık seti bulunur. Bu bölmelerde çalışan teknisyenlerin çeşitli düzeylerde bilgisayar deneyimi olur. Bazıları belirli bilgisayar, yazılım veya işletim sistemi türlerinde uzman olabilir. Çağrı merkezindeki tüm bilgisayarlarda yardım masası yazılımı bulunur. Teknisyenler işlerine yönelik işlevlerinin çoğunu yönetmek için bu yazılımı kullanır. Şekil 2, yardım masası yazılımının çoğu özelliğini kapsayan eksiksiz bir liste olmasa da bu konuda daha ayrıntılı bilgi sağlamaktadır. Çağrı merkezinin çağrı öncelikleriyle ilgili kendi iş politikaları vardır. Şekil 3'te çağrıların nasıl adlandırıldığını, tanımlandığını ve çağrılara nasıl öncelik verildiğini gösteren örnek bir grafik bulunmaktadır. 10.4 Çağrı merkezi ortamını ve teknisyenin sorumluluklarını tanımlama 10.4.2 Birinci seviye teknisyenin sorumluluklarını tanımlama Çağrı merkezlerinde bazen birinci seviye teknisyenler için farklı adlar kullanılır. Bu teknisyenler, birinci seviye analistler, operatörler veya hata çözümleyiciler olarak da bilinebilir. Ünvanına bakılmaksızın, birinci seviye teknisyenlerin sorumlulukları her çağrı merkezinde hemen hemen aynıdır. Birinci seviye teknisyenin öncelikli sorumluluğu, müşteriden ilgili bilgileri toplamaktır. Teknisyenin, tüm bilgileri olay bildirim formuna veya iş emrine girmesi gerekir. Şekil 1'de, birinci seviye bir teknisyenin edinmesi gereken bilgiler gösterilmektedir. Bazı sorunların çözümü kolaydır ve birinci seviye bir teknisyen, iş emrini ikinci seviye bir teknisyene yönlendirmeden gereken işlemleri yapabilir. Çoğunlukla sorunun çözülmesi için ikinci seviye bir teknisyenin deneyimine ihtiyaç duyulur. Bu durumlarda birinci seviye teknisyenin, müşteriden aldığı sorun tanımını kısaca bir veya iki cümle halinde iş emrine girmesi gerekir. Bu işlemin önemi büyüktür, çünkü böylece diğer teknisyenler müşteriye aynı soruları yeniden sormak zorunda kalmadan hızla durumu anlayabilir. Şekil 2'de, müşterilerin bazı yaygın sorunları tanımlama şekli ve teknisyenin bu sorunları nasıl belgelemesi gerektiği gösterilmektedir. 10.4 Çağrı merkezi ortamını ve teknisyenin sorumluluklarını tanımlama 10.4.3 İkinci seviye teknisyenin sorumluluklarını tanımlama Birinci seviye teknisyenler için olduğu gibi, çağrı merkezlerinde ikinci seviye teknisyenler için de farklı adlar kullanılabilir. Bu teknisyenler ürün uzmanları veya teknik destek personeli olarak bilinebilir. İkinci seviye teknisyenin sorumlulukları genellikle tüm çağrı merkezlerinde aynıdır. İkinci seviye teknisyen genellikle birinci seviye teknisyenden daha fazla teknoloji bilgisine sahiptir veya daha uzun süredir şirkette çalışıyordur. Bir sorun on dakika içinde çözülemezse, birinci seviye teknisyen Şekil 1'de gösterildiği gibi, üste yönlendirilecek bir iş emri hazırlar. İkinci seviye teknisyen sorunla ilgili açıklamaları içeren iş emrini alır. Ardından daha başka sorular sormak ve sorunu çözmek için müşteriyi geri arar. Aşağıda, sorunun ne zaman daha deneyimli bir teknisyene yönlendirileceğini belirlerken dikkate alınabilecek ayrıntılı bir liste bulunmaktadır. Bu genel bir listedir; sorun yönlendirme konusunda şirketinizin iş politikasını dikkate almalısınız. • • • • Bilgisayar kasasının açılmasını gerektiren sorunları üste yönlendirin. Uygulama, işletim sistemi ve sürücü yüklemesi gerektiren sorunları üste yönlendirin. CMOS değişikliği gibi, müşterinin belirli adımları izlemesiyle çözülecek zaman alıcı sorunları üste yönlendirin. Arıza durumu çağrılarını üste yönlendirin. Tüm ağ arızalanmıştır ve daha deneyimli bir teknisyen bu sorunu daha hızlı bir şekilde çözebilir. Bilgisayarın açılmasını gerektiren sorunlarda ikinci seviye teknisyene ihtiyaç duyulur. İkinci seviye teknisyenler de sorunu çözmek amacıyla sürücüleri ve yazılımı güncellemek, işletim sistemine erişmek, BIOS'u (Temel Giriş/Çıkış Sistemi) kontrol etmek ve diğer tanılama bilgilerini toplamak üzere müşterinin bilgisayarına bağlanmak için uzaktan tanılama yazılımını kullanabilir. 10.5 Özet Bu bölümde iletişim becerileri ile sorun giderme becerileri arasındaki ilişkiyi öğrendiniz. Başarılı bir teknisyen olmanız için bu iki becerinin bir arada olmasını gerektiğini anladınız. Ayrıca bilgisayar teknolojisi ve müşteri mülkiyetiyle ilgili yasal hususları ve etik kuralları da öğrendiniz. Bu bölümde geçen şu kavramların akılda tutulması gerekir: • • • • • • Başarılı bir teknisyen olmak için müşterilere ve iş arkadaşlarınıza karşı gelişmiş iletişim becerileri göstermeniz gerekir. Bu beceriler en az teknik uzmanlık kadar önemlidir. Müşteri ve iş arkadaşlarınıza karşı her zaman profesyonel bir tavır takınmalısınız. Profesyonel tavır, müşteri güvenini arttırır ve güvenilirliğinizi geliştirir. Bunun yanı sıra, zor müşterilerin bilinen özelliklerini anlayabilmeli ve bu tür bir müşteriyle telefon konuşması yaparken neleri yapıp neleri yapmamanız gerektiğini de öğrenmelisiniz. Telefon konuşması sırasında zor bir müşterinin soruna odaklanmasını sağlamak için kullanabileceğiniz birkaç teknik vardır. Öncelikle sakin olmalı ve uygun bir şekilde konuyla ilgili sorular sormalısınız. Bu teknikler, çağrıyı kontrolünüz altına almanıza yardımcı olur. Müşteriyi beklemeye almanın veya başka bir teknisyene aktarmanın doğru ve yanlış yolları vardır. Her zaman doğru olan yolu izlemeye çalışın. Bunlardan herhangi birinin hatalı bir şekilde yapılması, şirketinizin müşterileriyle olan ilişkilerine ciddi zararlar verebilir. E-posta, metin mesajları, anında mesajlaşma veya blog'lar yoluyla iletişim kurarken dikkate alınması gereken kurallar listesine İnternet görgü kuralları denir. Bu da hatalı davranışların şirketinizin müşterileriyle olan ilişkilerine zarar verebileceği bir alandır. Müşterinizin hizmet seviyesi anlaşmasını (SLA) iyice anlamalı ve bu anlaşmaya sadık kalmalısınız. Sorun SLA kapsamında ele alınan unsurların dışında kalıyorsa, müşteriye yardım etmek için neler yapabileceğinizi ve neler yapamayacağınızı söylemenin olumlu yollarını bulmanız gerekir. Özel durumlarda • • • • iş emrini yönetime yönlendirmeyi seçebilirsiniz. SLA'nın yanı sıra, şirketin iş politikalarını da izlemelisiniz. Şirketinizin aramalara nasıl öncelik verdiği, bir aramanın ne zaman ve nasıl yönetime yönlendirildiği ve ne zaman mola veya öğle yemeği izninizin olduğu gibi konular bu politikalar kapsamında yer alır. Bilgisayar teknisyeninin işi streslidir. İyi bir gün geçiren çok az müşteriye rastlarsınız. Çalışma alanınızı ergonomik anlamda en verimli şekilde düzenleyerek stresinizin bir kısmını hafifletebilirsiniz. Her gün zaman ve stres yönetimi tekniklerini uygulamalısınız. Bilgisayar teknolojisini kullanarak çalışmanın etik ve yasal yönleri bulunmaktadır. Şirketinizin izlediği politikaların ve uygulamaların farkında olmalısınız. Ayrıca ülkenizin ticari marka veya telif hakkı yasalarına da aşina olmanız gerekebilir. Çağrı merkezi çok hareketli bir ortamdır. Birinci seviye teknisyenlerin ve ikinci seviye teknisyenlerin kendilerine özgü belirli görevleri vardır. Bu sorumluluklar çağrı merkezine bağlı olarak küçük farklılıklar gösterebilir. GELİŞMİŞ KİŞİSEL BİLGİSAYARLAR 11.0 Giriş Bir teknisyen olarak kariyeriniz süresince, müşterinin bilgisayarındaki bir bileşenin yükseltilmesi mi, yoksa değiştirilmesi mi gerektiğini belirlemeniz gerekebilir. Bilgisayarlara yönelik yükleme yordamları, sorun giderme teknikleri ve tanılama yönlemleri konusunda gelişmiş becerilere sahip olmanız önemlidir. Bu bölümde donanım ve yazılımda bileşen uyumluluğunun önemi ele alınmaktadır. Ayrıca müşterinin donanım ve yazılımını verimli bir şekilde çalıştırmak için yeterli sistem kaynağına duyulan ihtiyaçtan da söz edilmektedir. Bu bölümü tamamladıktan sonra, şunları yapabileceksiniz: • • • • • • Sahada, tezgahta ve uzaktan destek vererek çalışan teknisyen işleri hakkında genel bilgi verme. Laboratuvar yordamlarının ve araçlarının güvenli kullanımını açıklama. Bilgisayar bileşenlerinin değiştirilmesini gerektiren durumları tanımlama. Kişisel bilgisayar bileşenlerini ve çevresel aygıtları yükseltme ve yapılandırma. Kişisel bilgisayar bileşenleri için yaygın koruyucu bakım tekniklerini tanımlama ve uygulama. Bilgisayar bileşenlerinin ve çevresel aygıtların sorunlarını giderme. 11.1 Sahada, tezgahta ve uzaktan destek vererek çalışan teknisyen işleri hakkında genel bilgi verme Bilgisayarlarla ilgili deneyiminiz ve teknik sertifika edinmeniz, aşağıdaki işlerden herhangi biri için kalifiye olarak değerlendirilmenize yardımcı olabilir: • • • Saha teknisyeni Uzak teknisyen Tezgah teknisyeni Farklı bilgisayar kariyerlerine sahip teknisyenlerin çalıştığı ortamlar da farklı olur. Her kariyer için gerekli olan beceriler birbirine çok benzeyebilir. Farklı becerilerine ne derece ihtiyaç duyulduğu işten işe değişiklik gösterir. Bilgisayar teknisyeni olmak üzere eğitim aldığınızda, aşağıdaki becerilere sahip olmanız beklenir: • • • • • • • Bilgisayarı monte etme ve yükseltme Yükleme gerçekleştirme Yazılımı yükleme, yapılandırma ve en iyi hale getirme Koruyucu bakım uygulama Bilgisayar sorunlarını giderme ve bilgisayarları onarma Müşteriyle net bir şekilde iletişim kurma Müşteri geribildirimlerinin ve soruna çözüm bulunurken izlenen adımların belgelerini tutma Şekil 1'de gösterildiği gibi saha teknisyenleri, çeşitli şartlarda ve iş alanlarında çalışır. Bir şirket için çalışıp yalnızca o şirketin varlıklarını onarabilirsiniz. Diğer yandan, çeşitli şirketler ve müşteriler için yerinde bilgisayar ekipmanı onarımı sağlayan bir şirket için de çalışabilirsiniz. Müşterilerle düzenli olarak irtibat halinde olduğunuz ve çeşitli donanımlar ve yazılımlar üzerinde çalıştığınız için, her iki durumda da mükemmel sorun giderme becerilerine ve müşteri hizmeti becerilerine sahip olmanız gereklidir. Bir uzak teknisyenseniz, Şekil 2'de gösterildiği gibi bir yardım masasında çalışıp bilgisayarlarıyla ilgili sorunlar yaşayan müşterilerden gelen çağrıları veya e-postaları yanıtlayabilirsiniz. Sorunu tanılamak ve onarmak için iş emirleri oluşturup müşterilerle bağlantı kurarsınız. Müşterinin sorularınızı ve talimatlarınızı açıkça anlaması gerektiğinden, gelişmiş iletişim becerilerine sahip olmanızın değeri büyüktür. Bazı yardım masaları, sorunu onarmak üzere doğrudan müşterinin bilgisayarına bağlanmak için yazılım kullanır. Uzak teknisyen olarak, bir kuruluşa bağlı yardım masası teknisyenleri ekibiyle birlikte veya evden çalışabilirsiniz. Tezgah teknisyeni olarak genellikle müşterilerle doğrudan çalışmazsınız. Tezgah teknisyenleri, Şekil 3'te gösterildiği gibi, daha çok merkezi bir depoda veya tesiste bilgisayar garanti hizmetlerini gerçekleştirmek üzere görevlendirilir. Çalışma Sayfası İş Fırsatları Bilgisayarlarla ilgili işleri araştırın 11.2 Laboratuvar yordamlarının ve araçlarının güvenli kullanımını açıklama İşinizde veya laboratuvarda önceliğiniz her zaman güvenlik olmalıdır. Bilgisayar teknisyeni olarak, işyerindeki olası birçok tehlikenin farkında olmalı ve bunları önlemek için gerekli önlemleri almalısınız. Düzenli rutininizin bir parçası olması için laboratuvarda güvenlik tatbikatları yapmayı denemelisiniz. Tüm güvenlik yordamlarını izleyin ve iş için doğru araçları kullanın. Bu politika, kişisel yaralanmaların ve ekipman hasarlarının önlenmesine yardımcı olacaktır. Güvenli bir çalışma ortamı sağlamak için sorun çıktığında değil, sorun çıkmadan önce harekete geçmek daha iyidir. Şekil 1'de, güvenli bir çalışma ortamı sağlamanıza yardımcı olacak güvenlik kuralları listesi verilmektedir. Bu bölümü tamamladıktan sonra, şunları yapabileceksiniz: • • • • Güvenli çalışma ortamını ve yordamlarını gözden geçirme. Araçların adlarını, amaçlarını, özelliklerini ve güvenli, doğru kullanımını gözden geçirme. Potansiyel tehlikeleri tanımlama ve bilgisayar bileşenleri için uygun güvenlik yordamlarını uygulama. Çevresel konuları tanımlama. 11.2 Laboratuvar yordamlarının ve araçlarının güvenli kullanımını açıklama 11.2.1 Güvenli çalışma ortamını ve yordamlarını gözden geçirme Kendinizin ve yakınınızdakilerin zarar görmemesini sağlamak için işyerinde güvenliğine önem verilmesi gerekir. Her durumda daima aşağıdaki temel kuralları dikkate almanız gerekir: • • • • ESD'nin (Elektrostatik Boşalma) ekipmanınıza zarar verme riskini azaltmak için antistatik altlık ve ped kullanın. Tehlikeli veya zehirli malzemeleri güvenli bir dolapta saklayın. Birilerinin takılıp düşmesine neden olabilecek her türlü nesneyi zeminden kaldırın. Çalışma alanlarını düzenli aralıklarla temizleyin. Bilgisayar ekipmanını bir yerden başka bir yere taşırken dikkatli olmalısınız. Çalışma alanınızda bulunan müşterilerin güvenlik kurallarını izlediğinden emin olun. Bu kuralları açıklamanız ve müşterilere kurallara uymanın onları koruyacağına dair güvence vermeniz gerekebilir. Pil, çözücü, bilgisayar ve monitör gibi ürünleri imha ederken her zaman yerel kanunları ve devlet yasalarını dikkate alın. Aksi takdirde para cezasına çarptırılabilirsiniz. Birçok ülkede güvenlik standartlarını uygulayan ve çalışanlar için güvenli çalışma şartları sağlayan kurumlar bulunmaktadır. Ülkenizde iş güvenliği kanunlarını ve standartlarını tanımlayan belgelerden bazıları nelerdir? 11.2 Laboratuvar yordamlarının ve araçlarının güvenli kullanımını açıklama 11.2.2 Araçların adlarını, amaçlarını, özelliklerini ve güvenli, doğru kullanımını gözden geçirme Bilgisayar teknisyeninin güvenli bir şekilde çalışması ve bilgisayar ekipmanına gelebilecek hasarları önleyebilmesi için uygun araçları kullanması gerekir. Teknisyenin, bilgisayar sorunlarını tanılamak ve onarmak için kullanabileceği birçok araç bulunmaktadır: • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Düz tornavida, büyük ve küçük Yıldız tornavida, büyük ve küçük Cımbız veya parça bulucu Kargaburun Yan keski Yonga sökücü Alyan anahtar seti Torx uçlu tornavida Vida somunu tornavidası, büyük ve küçük Üç tırnaklı bileşen tutucu Sayısal multimetre Geri döngü fişi Küçük ayna Küçük toz fırçası Yumuşak, artık bırakmayan bez Kablo bağı Makas Küçük el feneri Elektrik bandı Kurşunkalem veya tükenmez kalem Sıkıştırılmış hava Statik elektrik, bilgisayar teknisyenlerinin çoğu ortamda çalışırken duyduğu en büyük endişelerden biridir. Kullandığınız araçlar ve hatta vücudunuz bile içinde binlerce volt elektrik depolayabilir veya iletebilir. Kendinizi topraklamadan önce halı veya kilim üzerinde yürüyüp bir bilgisayar bileşenine dokunursanız, bileşene ciddi anlamda hasar verebilirsiniz. Antistatik cihazlar, statik elektriğin kontrol edilmesine yardımcı olur. Hassas bileşenlere hasar gelmemesi için antistatik cihazları kullanın. Bir bilgisayar bileşenine dokunmadan önce, topraklanmış bir bilgisayar şasisine veya altlığa dokunarak kendinizi toprakladığınızdan emin olun. Antistatik cihazların bazıları şunlardır: • • • • Antistatik bileklik – Vücudunuzdaki statik elektriği toprağa iletir Antistatik altlık – Bilgisayar çerçevesini topraklar Antistatik torba – Bilgisayara takılmamış olan hassas bileşenleri güvende tutar Temizleme ürünleri – Statik elektrik birikmesine neden olmadan bileşenlerin bakımını yapar DİKKAT: Monitörlerde ve yazıcılarda bulunduğu gibi yüksek voltajlı devrelerle çalışırken antistatik bileklik takmayın. Bu konuda gerekli eğitimi almadıysanız monitörleri açmayın. 11.2 Laboratuvar yordamlarının ve araçlarının güvenli kullanımını açıklama 11.2.3 Potansiyel tehlikeleri tanımlama ve bilgisayar bileşenleri için uygun güvenlik yordamlarını uygulama Dahili bilgisayar bileşenlerinin çoğu düşük voltajlı elektrik kullanır. Ancak bazı bileşenler yüksek voltajla çalışır ve güvenlik önlemlerini dikkate almamanız halinde tehlikeli olabilir. Aşağıdaki tehlikeli, yüksek voltajlı bilgisayar bileşenlerinin bakımı yalnızca yetkili personel tarafından yapılmalıdır: • • • Güç kaynakları Monitörler Lazer yazıcılar Güç Kaynakları Bir güç kaynağının onarım maliyeti bazen yeni bir güç kaynağı fiyatına eşit olabilir. Bu nedenle çoğu bozuk veya kullanılmış güç kaynağı değiştirilir. Yalnızca deneyimli ve yetkili teknisyenler güç kaynaklarına bakım uygulamalıdır. Monitörler Bir monitördeki dahili elektronik parçalar onarılamaz, ancak değiştirilebilir. CRT (Katot Işınlı Tüp) monitörler başta olmak üzere birçok monitör yüksek voltaj kullanarak çalışır. Monitörlerin bakımı yalnızca yetkili bir elektronik teknisyeni tarafından yapılmalıdır. Lazer Yazıcılar Lazer yazıcılar çok pahalı olabilir. Bozuk yazıcıların, bozuk parçaları onarılarak veya değiştirilerek onarılması daha düşük maliyetlidir. Lazer yazıcılar yüksek voltaj kullanır ve bu yazıcıların iç kısmında çok sıcak yüzeyler bulunabilir. Lazer yazıcılara bakım uygularken dikkatli olun. 11.2 Laboratuvar yordamlarının ve araçlarının güvenli kullanımını açıklama 11.2.4 Çevresel konuları tanımlama Tabiat, ince dengeler üzerine kurulmuştur. Bu dengeleri korumak için, bilgisayar bileşenlerinde bulunan tehlikeli malzemelerin belirli yöntemler izlenerek imha edilmesi gerekir. Bilgisayar geri dönüşüm deposu, çöpe atılan bilgisayarların parçalara ayrıldığı bir yerdir. Hala kullanılabilir durumda olan bilgisayar parçaları, başka ekipmanların onarımı için geri dönüşüme tabi tutulabilir. Şekil 1'de bir bilgisayar geri dönüşüm deposu gösterilmektedir. Geri dönüşüm depolarının, her bilgisayar parçasının çöpe atılmasıyla ilgili kanun ve yönetmeliklere uyması gerekir. Parçalar geri dönüşüme tabi tutulmadan önce, gruplara ayrılır. CRT (Katot Işınlı Tüp) monitörlerde, tehlikeli bir element olan kurşundan 1,6 - 2,3 kg (4 - 5 lbs) bulunur. Kurşunun büyük bir kısmı, katot ışınlı tüplerin içinde bulunur. Bilgisayarın içinde bulunan diğer malzemeler de zararlıdır: • • • Cıva Kadmiyum Heksavalent krom Piller, dizüstü bilgisayarlara, dijital fotoğraf makinelerine, video kameralara ve uzaktan kumandalı oyuncaklara güç sağlamak üzere kullanılır. Pillerde aşağıdaki zehirli maddelerin bazıları bulunabilir: • • • • Nikel kadmiyum (Ni-Cd) Nikel metal hidrid (Ni-MH) Lityum iyon (Li-ion) Kurşun (Pb) Bileşenleri Atma Birçok kuruluş, elektronik ekipmanlarda bulunan tehlikeli bileşenlere yönelik çöpe atma yöntemlerini tanımlayan politikalara sahiptir. Bu yöntemler genellikle yeniden kullanım, geri dönüşüm veya değiştirme programlarını içerir. Bilgisayar bileşeni güncelliğini yitirdiğinden veya ek işlevlere ihtiyacınız olduğundan, bilgisayar bileşenini atmanız gerekebilir. Parçaları geri dönüşüme tabi tutmanın yanı sıra, başka kişilere veya kuruluşlara da bağışlayabilirsiniz. Bazı işletmeler, kullanılmış ekipmanları alır ve yeni ekipman maliyetinin bir kısmından düşer. 11.3 Bilgisayar bileşenlerinin değiştirilmesini gerektiren durumları tanımlama Bilgisayar bileşenlerinin değiştirilmesini gerektiren durumlar arasında bozuk parçalara onarım yapma veya işlevsellik adına bileşen yükseltme ihtiyacı yer alır. Bu bölümü tamamladıktan sonra, şunları yapabileceksiniz: • • • • • • • Bir kasa ve güç kaynağı seçme. Bir anakart seçme. CPU ve soğutma sistemi seçme. RAM seçme. Bağdaştırıcı kartlarını seçme. Depolama aygıtlarını ve sabit diskleri seçme. Giriş ve çıkış aygıtlarını seçme. 11.3 Bilgisayar bileşenlerinin değiştirilmesini gerektiren durumları tanımlama 11.3.1 Bir kasa ve güç kaynağı seçme Satın almadan veya yükseltmeden önce müşterinin ihtiyaçlarını belirlemeniz gerekir. Müşterinize bilgisayara hangi aygıtların bağlanacağını ve hangi uygulamaların kullanılacağını sorun. Bilgisayar kasasında güç kaynağı, anakart, bellek ve diğer bileşenler bulunur. Ayrı ayrı yeni bir bilgisayar kasası ve güç kaynağı satın alırken, tüm bileşenlerin yeni kasaya uyacağından ve güç kaynağının tüm bileşenleri çalıştırabilecek kadar güçlü olduğundan emin olun. Çoğu zaman güç kaynağı kasanın içinde gelir. Yine de güç kaynağının kasada bulunacak tüm bileşenleri çalıştıracak gücü sağlayabileceğini doğrulamanız gerekir. 11.3 Bilgisayar bileşenlerinin değiştirilmesini gerektiren durumları tanımlama 11.3.2 Bir anakart seçme Yeni anakartların çoğunlukla eski bileşenlerle uyumsuz olabilecek yeni özellikleri veya standartları vardır. Yeni bir anakart seçerken bu kartın CPU'yu (Merkezi İşlem Birimi), RAM'i (RAstgele Erişimli Bellek), ekran kartını ve diğer bağdaştırıcı kartlarını desteklediğinden emin olun. Anakartta bulunan soket ve yonga kümesi (chipset), CPU ile uyumlu olmalıdır. Anakart ayrıca var olan ısı alıcı/fan takımını da desteklemelidir. Varolan güç kaynağında yeni anakarta oturacak bağlantılar bulunmalıdır. Özellikle genişleme yuvalarının sayısına ve tipine dikkat edin. Bu yuvalar var olan bağdaştırıcı kartlarıyla uyumlu mu? Örneğin yeni anakartta, var olan ekran kartı için AGP (Hızlandırılmış Grafik Bağlantı Noktası) bağlayıcı bulunmayabilir. Anakartta, var olan bağdaştırıcı kartlarının kullanamadığı PCIe (Çevresel Bileşen Arabağlantısı) genişleme yuvaları bulunabilir. Son olarak yeni anakart, var olan bilgisayar kasasıyla fiziksel olarak uyumlu olmalıdır. 11.3 Bilgisayar bileşenlerinin değiştirilmesini gerektiren durumları tanımlama 11.3.3 CPU ve ısı alıcısı/fan takımı seçme Arızalandığında veya güncel uygulamalar için yeterli olmamaya başladığında CPU'yu değiştirin. Örneğin, Şekil 1'de gösterildiği gibi, gelişmiş bir grafik uygulaması satın almış olan bir müşteriniz olabilir. Bu uygulama için güncel CPU'dan daha hızlı bir işlemci gerektiğinden söz konusu uygulamadan tam verim alınamayabilir. Bir CPU satın almadan önce, CPU'nun var olan anakartla uyumlu olduğundan emin olun: • • • Yeni CPU, aynı soket tipini ve yonga kümesini (chipset) kullanmalıdır. BIOS (Temel Giriş/Çıkış Sistemi) yeni CPU'yu desteklemelidir. Yeni CPU için farklı bir ısı alıcı/fan takımı gerekli olabilir. Üreticilerin web siteleri, CPU'lar ile diğer aygıtlar arasındaki uyumluluğu araştırmak üzere kullanabileceğiniz iyi bir kaynaktır. CPU'yu yükseltirken, doğru voltajın kullanıldığından emin olun. Anakartın içinde bir voltaj düzenleyici modül (VRM) bulunmaktadır. CPU'nun voltaj ayarı, anakartta bulunan atlatıcılarla veya anahtarlarla yapılandırılabilir. Şekil 2'de farklı soketleri kullanan iki benzer CPU gösterilmektedir. 11.3 Bilgisayar bileşenlerinin değiştirilmesini gerektiren durumları tanımlama 11.3.4 RAM seçme Uygulama kilitlendiğinde veya bilgisayar sık sık hata iletileri görüntülediğinde RAM'in yenilenmesi gerekebilir. Sorunun RAM'de olup olmadığını belirlemek için, Şekil 1'de gösterildiği gibi eski RAM modülünü değiştirin. Uygulamanın düzgün biçimde çalışıp çalışmadığını görmek için bilgisayarı yeniden başlatın. NOT:Yanıt vermeyen bir uygulamayı kapatmak için aynı anda Ctrl-AltDelete tuşlarına basarak Görev Yöneticisi'ni açın. Açılan pencerede söz konusu uygulamayı seçin. Şekil 2'de gösterildiği gibi, uygulamayı kapatmak için Görevi Sonlandır'a tıklayın. Yeni RAM seçerken, RAM'in güncel anakartla uyumlu olduğundan emin olmalısınız. Ayrıca yeni RAM'in bilgisayarda bulunan RAM ile aynı türde olması gerekir. Yeni RAM'in hızı, var olan RAM'in hızıyla aynı veya ondan daha yüksek olmalıdır. Yeni RAM satın almak için mağazaya giderken orijinal bellek modülünü yanınıza almanız size kolaylık sağlayabilir. 11.3 Bilgisayar bileşenlerinin değiştirilmesini gerektiren durumları tanımlama 11.3.5 Bağdaştırıcı kartlarını seçme Genişleme kartları olarak da adlandırılan bağdaştırıcı kartları bilgisayara fazladan işlev kazandırır. Şekil 1'de, mevcut bağdaştırıcı kartlarından bazıları gösterilmektedir. Bağdaştırıcı kartı satın almadan önce biraz araştırma yapın: • • Boş bir genişleme yuvası var mı? Bağdaştırıcı kartı bu boş yuva ile uyumlu mu? Anakartta uyumlu genişleme yuvaları yoksa, harici aygıtlar kullanılabilir: • • Harici aygıtın USB (Evrensel Seri Veriyolu) veya FireWire modelleri var mı? Bilgisayarda boş USB veya FireWire bağlantı noktası var mı? Bağdaştırıcı kartı yükseltmeyle ilgili aşağıdaki durumu değerlendirin. Bir müşterinin ağa bağlanmak için kablosuz bağlantı kartına ihtiyacı vardır. Yeni kablosuz bağdaştırıcı kartın var olan kablosuz ağla ve bilgisayarla uyumlu olması gerekir. Satın almadan önce kablosuz NIC'leri (Ağ Arayüz Kartı) araştırın. Yeni kablosuz NIC'nin kablosuz ağda kullanılan 802.11 kablosuz bağlantı standardıyla uyumlu olduğundan emin olmalısınız. Bilgisayarda kullanılabilir bir genişleme yuvasının veya açık bir USB bağlantı noktasının olup olmadığını inceleyin. Boş genişleme yuvasına uyacak bir bağdaştırıcı kartı veya USB kablosuz NIC satın alın. En son değerlendirmeniz gereken etmenler fiyatı, garantisi, markası ve kullanılabilirliğidir. 11.3 Bilgisayar bileşenlerinin değiştirilmesini gerektiren durumları tanımlama 11.3.6 Depolama aygıtlarını ve sabit diskleri seçme Müşterinizin veri depolama ihtiyaçlarını karşılamamaya başladığında veya arızalandığında sabit diski değiştirmeniz gerekebilir. Sabit diskin arızalandığını gösteren işaretler şunlardır: • • • Alışık olunmayan seslerin duyulması Hata iletileri vermesi Verilerin veya uygulamaların bozulması Sabit diskiniz bu belirtilerden herhangi birini gösterirse, en kısa sürede diski değiştirmelisiniz. Şekil 1'de PATA (Paralel Gelişmiş Teknoloji Bağlantısı), SATA (Seri Gelişmiş Teknoloji Bağlantısı) ve SCSI (Küçük Bilgisayar Sistemi Arayüzü) bağlayıcıları gösterilmektedir. Seri ATA'nın (SATA) piyasaya sürülmesiyle ATA, Paralel ATA veya PATA olarak yeniden adlandırılmıştır. PATA sabit diskleri 40 pinli / 80 iletkenli kablo veya 40 pinli / 40 iletkenli kablo kullanabilir. SATA SATA sabit diskleri, seri arayüz kullanarak anakarta bağlanır. SATA sabit disklerinin veri aktarım hızı PATA disklerinden daha yüksektir. Veri kablosunun boyutu küçüldükçe, bilgisayar kasasındaki hava akışı da artar. SATA'nın eski modelleri 1,5 Gbps hız sunuyordu. Güncel sürümler ise 3,0 Gbps hız sunabilmektedir. SCSI Küçük bilgisayar sistemleri arayüzü (SCSI) standardı genellikle sabit diskler ve bant sürücüler için kullanılır. Ancak yazıcılar, tarayıcılar, CD-ROM (Kompakt Disk - Salt Okunur Bellek) sürücüleri ve DVD (Sayısal Çokyönlü Disk) sürücüleri de SCSI kullanabilir. Bugün SCSI aygıtları, çoğunlukla yüksek aktarım hızlarına ve güvenilirliğe ihtiyaç duyan sunucularda ve bilgisayarlarda kullanılmaktadır. SCSI, PATA veya SATA'ya göre daha gelişmiş bir arayüz denetleyicisidir. Ağ sunucuları da dahil, üst seviye bilgisayarlar için idealdir. SCSI aygıtları arasında sabit diskler, CD-ROM sürücüleri, bant sürücüleri, tarayıcılar ve çıkarılabilir sürücüler bulunabilir. Şekil 2'de gösterildiği gibi, SCSI aygıtları genellikle papatya zinciri adı verilen bir zincir oluşturarak dizi halinde bağlanır. Sinyallerin kabloların sonundan sekip girişime neden olmaması için papatya zincirinin her iki ucu da sonlandırılmalıdır. Genellikle SCSI veriyolunun bir ucundaki SCSI denetleyicisi, yerleşik sonlandırmaya sahip olur. SCSI kablosunun diğer ucu, zincirdeki son diskte bulunan bir rezistör veya SCSI veriyolunun ucunda bulunan fiziksel sonlandırıcı tarafından sonlandırılır. Çoğu SCSI veriyolu, toplamda yedi aygıt ve bir SCSI denetleyicisi destekleyebilir. Kanallar 0 - 7 arasında numaralandırılır. SCSI'nın bazı modelleri toplamda 15 aygıtı ve bir SCSI denetleyicisini destekler. Bu kanallar da 0 - 15 arasında numaralandırılır. SCSI kanalındaki her aygıtın benzersiz bir SCSI kimliği olmalıdır. Örneğin birincil sürücü 0 ve denetleyici kartı genellikle 7 olur. SCSI kimliği çoğunlukla SCSI sürücüsündeki atlatıcılar kullanılarak belirlenir. SCSI veriyolu başlangıçta 8 bit genişliğindeydi ve 5 MBps'lik aktarım hızında çalışıyordu. Daha sonraki SCSI teknolojileri, 16 bit veriyolunu kullanmış ve 320 – 640 MBps'lik hızlarda işlerlik göstermiştir. Şekil 3'te farklı SCSI tipleri gösterilmektedir. Güncel SCSI teknolojileri, yüksek hız sağlamak amacıyla seri arayüz kullanmaktadır, bu durum gelecekte de böyle olacaktır. 11.3 Bilgisayar bileşenlerinin değiştirilmesini gerektiren durumları tanımlama 11.3.7 Giriş ve çıkış aygıtlarını seçme Bilgisayara bilgi aktaran herhangi bir aygıt giriş aygıtı olabilir: • • • • • • • Fare Klavye Tarayıcı Kamera Süreç denetim sensörü MIDI arayüzü Mikrofon Çıkış aygıtı ise bilgisayardan dışarı bilgi aktarır: • • • • • Monitör Projektör Yazıcı İşlem denetim aygıtları Hoparlör Giriş ve çıkış aygıtlarını seçmek için öncelikle müşterinin ne istediğini anlamalısınız. Daha sonra, İnternet'te olası çözümleri araştırarak donanım ve yazılımı seçmelisiniz. Müşterinin hangi giriş veya çıkış aygıtına ihtiyacı olduğunu belirledikten sonra, bu aygıtı bilgisayara nasıl bağlayacağınızı belirlemelisiniz. Şekil 1'de, yaygın giriş ve çıkış bağlantı noktası simgeleri gösterilmektedir. Teknisyenlerin birçok farklı arayüz tipini iyi biliyor olması gerekir: • • • • • USB (Evrensel Seri Veriyolu) 1.1 – Maksimum 12 Mbps hızda veri aktarır USB 2.0 – Maksimum 480 Mbps hızda veri aktarır IEEE (Elektrik Elektronik Mühendisleri Enstitüsü) 1394 (FireWire) – 100, 200 veya 400 Mbps hızda veri aktarır Paralel (IEEE 1284) – Maksimum 3 MBps hızda veri aktarır Seri (RS-232) – Eski modeller 20 Kbps ile sınırlıyken yeni modeller • 1,5 Mbps'lik aktarım hızlarına ulaşabilir SCSI (Ultra-320 SCSI) – 320 MBps'lik aktarım hızıyla maksimum 15 aygıtı destekler Çalışma Sayfası Yedek Bileşen Seçme Bilgisayar bileşenlerini araştırın 11.4 Kişisel bilgisayar bileşenlerini ve çevresel aygıtları yükseltme ve yapılandırma Çeşitli nedenlerden ötürü bilgisayar sistemlerinin düzenli aralıklarla yükseltilmesi gerekir: • • • Kullanıcı gereksinimleri değişir Yükseltilen yazılım paketleri yeni donanımların kullanılmasını gerektirir Yeni donanım gelişmiş başarım sunar Bilgisayarda yapılan değişiklikler, bileşenleri ve çevresel aygıtları yükseltmenize veya değiştirmenize neden olabilir. Yükseltme işleminin mi, değiştirme işleminin mi daha verimli ve düşük maliyetli olacağını araştırmalısınız. Bu bölümü tamamladıktan sonra, şunları yapabileceksiniz: • • • • • • Anakartı yükseltme ve yapılandırma. CPU ve ısı alıcısı/fan takımını yükseltme ve yapılandırma. RAM’i yükseltme ve yapılandırma. BIOS’u yükseltme ve yapılandırma. Depolama aygıtları ile sabit diskleri yükseltme ve yapılandırma. Giriş ve çıkış aygıtlarını yükseltme ve yapılandırma. 11.4 Kişisel bilgisayar bileşenlerini ve çevresel aygıtları yükseltme ve yapılandırma 11.4.1 Anakartı yükseltme ve yapılandırma Anakartı yükseltmek veya değiştirmek için, CPU (Merkezi İşlem Birimi), ısı alıcı/fan takımı ve RAM (Rastgele Erişimli Bellek) gibi başka birkaç bileşeni de değiştirmek zorunda kalabilirsiniz. Yeni anakartın eski bilgisayar kasasına uyması gerekir. Ayrıca güç kaynağı da, yeni anakart ile uyumlu olmalı ve tüm yeni bilgisayar bileşenlerini destekleyebilmelidir. Yükseltme işlemine CPU'yu ve ısı alıcı/fan takımını yeni anakarta taşıyarak başlayabilirsiniz. Bu bileşenleri kasasının dışına çıkarırsanız üzerlerinde daha rahat çalışabilirsiniz. CPU'ya zarar vermemek için antistatik altlık üzerinde çalışmalı ve bileklik takmalısınız. CPU ve ısı alıcı arasına termal macun sürmeyi unutmayın. Yeni anakart için farklı bir RAM gerekiyorsa, RAM'i bu sırada takın. Sıra eski anakartı çıkarıp yenisiyle değiştirmeye geldiğinde, kasa LED'lerine (Işık Yayan Diyot) ve düğmelere bağlanan kabloları anakarttan çıkarın. Etiketleri aynı olsa da aralarında küçük farklar bulunabilir. Yükseltme işlemine başlamadan önce, her şeyin nereye ve nasıl bağlandığını hatırlayabilmek için günlüğünüze notlar alın. Anakartın kasaya nasıl sabitlendiğini de not edin. Bazı montaj vidaları destek sağlarken bazıları da anakart ile şasi arasında önemli bir topraklama bağlantısı sağlayabilir. Özellikle metalik olmayan vidalar ve ayraçlar konusunda dikkatli olmalısınız. Bu parçalar yalıtkan olabilir. Yalıtkan vidaların ve desteklerin elektriği ileten metal donanımla değiştirilmesi, yıkıcı sonuçlara yol açabilir. Doğru vidaları kullandığınızdan emin olun. Kendiliğinden sökülebilen metal vidaları dişli vidalarla karıştırmayın. Bu vidalar dişli vida deliklerine zarar verir ve kullanımı güvenli olmaz. Dişli vidaların doğru uzunlukta olduğundan ve inç başına aynı sayıda dişe sahip olduğundan emin olun. Diş sayısı doğruysa, vida kolayca takılacaktır. Vidayı kuvvet uygulayarak yerine yerleştirebilirsiniz, ancak bu dişli vida deliğine zarar verir ve anakartı güvenli bir şekilde yerinde tutmaz. Yanlış vidanın kullanılması, metal kalıntılarının ortaya çıkmasına neden olur ve bu kalıntılar da kısa devreye yol açabilir. NOT: Vidanın dişli kısmı aynı uzunluktaysa ve aynı sayıda dişe sahipse, düz tornavida için üretilmiş bir vidayı yıldız tornavida için üretilmiş bir vidayla değiştirmenizde herhangi bir sakınca yoktur. Ardından, güç kaynağı kablolarını bağlamanız gerekir. ATX (Geliştirilmiş Yüksek Teknoloji) güç bağlayıcıları aynı boyutta değilse (daha fazla pini varsa), bağdaştırıcı kullanmanız gerekebilir. Kasa LED'lerine ve düğmelerine giden kabloları bağlayın. Yeni anakart yerine yerleştirilip kabloları bağlandıktan sonra, tüm genişleme kartlarını takıp yerlerine oturtmalısınız. Son kez yaptığınız işi kontrol edin. Gevşek veya fazladan kablo olmadığından emin olun. Klavyeyi, fareyi, monitörü ve güç kaynağını bağlayın. Herhangi bir sorun belirtisi görüyorsanız güç kaynağını derhal kapatmalısınız. Bir genişleme kartı işlevinin anakartta tümleşik olarak bulunan bir işlevle aynı olabileceğini aklınızda bulundurun. Böyle bir durumda, sistem BIOS'undaki (Temel Giriş/Çıkış Sistemi) yerleşik işlevleri devre dışı bırakmanız gerekebilir. Hangi BIOS ayarlarının yapılması gerektiği konusunda bilgi edinmek için anakartınızla birlikte verilen belgelere göz atın. Laboratuvar Çalışması NIC (Ağ Arayüz Kartı) Bir NIC takın ve tümleşik anakart ağ bağdaştırıcısını devre dışı bırakın 11.4 Kişisel bilgisayar bileşenlerini ve çevresel aygıtları yükseltme ve yapılandırma 11.4.2 CPU ve ısı alıcısı/fan takımını yükseltme ve yapılandırma Bilgisayarın görülen gücünü arttırmanın bir yolu da, işleme hızını arttırmaktır. CPU'yu yükselterek bunu yapmanız mümkün. Ancak dikkate almanız gereken bazı gereklilikler vardır: • • • • Yeni CPU, var olan CPU soketine uymalıdır. Yeni CPU, anakart yonga kümesiyle (chipset) uyumlu olmalıdır. Yeni CPU, var olan anakartla ve güç kaynağıyla birlikte çalışabilmelidir. Yeni CPU, var olan RAM ile birlikte çalışabilmelidir. Yeni ve daha hızlı CPU'dan yararlanabilmek için RAM'in yükseltilmesi veya genişletilmesi gerekebilir. Anakartınız eskiyse, uyumlu bir CPU bulamayabilirsiniz. Böyle bir durumda anakartı değiştirmek durumunda kalırsınız. DİKKAT: CPU takarken veya çıkarırken her zaman antistatik altlık üzerinde çalışın ya da bileklik takın. Kullanıncaya kadar CPU'yu antistatik altlığın üzerine koyun. CPU'ları antistatik ambalajda saklayın. CPU'yu değiştirmek için, ZIF (Sıfır Takma Gücü) mandalını kullanarak var olan CPU'yu soketten ayırıp çıkarmalısınız. Farklı soketlerin farklı mekanizmaları vardır, ancak hepsi de düzgün biçimde yerleştirilen CPU'nun yerine sabitlenmesine yardımcı olur. Yeni CPU'yu yerine yerleştirin. CPU'yu soketin içine girmesi için zorlamayın veya kilitleme çubuklarını kapatmak için aşırı kuvvet uygulamayın. Aşırı kuvvet uygulanırsa CPU veya soketi zarar görebilir. Takarken zorlanıyorsanız, CPU'yu düzgün biçimde hizaladığınızdan emin olun. Çoğu CPU'nun pin düzeni yalnızca tek bir yönde takılmasına olanak verir. Aklınızda herhangi bir soru varsa, yeni CPU'yu inceleyin ve fiziksel olarak eskisine benzediğinden emin olun. Yeni CPU için farklı bir ısı alıcı/fan takımı gerekli olabilir. Isı alıcı/fan takımı, CPU'ya oturmalı ve CPU soketiyle uyumlu olmalıdır. Isı alıcı/fan takımı ayrıca daha hızlı olan yeni CPU'nun yaratacağı ısıyı dışarı verebilmelidir. DİKKAT: Yeni CPU ile ısı alıcı/fan takımı arasına termal macun sürmelisiniz. Bazı BIOS (Temel Giriş/Çıkış Sistemi) modelleri sayesinde, CPU ve ısı alıcı/fan takımında sorun olup olmadığını belirlemek için ısı ayarlarını görüntüleyebilirsiniz. Üçüncü taraf yazılım uygulamaları, CPU sıcaklığı bilgilerini kolaylıkla okunabilir biçimde raporlayabilir. Yonganın doğru sıcaklık aralığında çalışıp çalışmadığını belirlemek için anakart veya CPU'nun kullanıcı belgelerine başvurun. Bazı CPU'lar ve kasa fanları, CPU sıcaklığına ve dahili kasa sıcaklığına bağlı olarak otomatik açılıp kapanır. Sıcaklıklar, fan takımında yerleşik bulunan ısı yoklayıcılar veya CPU'daki dahili devreler aracılığıyla ölçülür. 11.4 Kişisel bilgisayar bileşenlerini ve çevresel aygıtları yükseltme ve yapılandırma 11.4.3 RAM’i yükseltme ve yapılandırma Sistemdeki RAM miktarının arttırılması hemen hemen her zaman genel sistem başarımını iyileştirir. RAM'i yükseltmeden veya değiştirmeden önce, yanıtlamanız gereken bazı sorular vardır: • • • • Şu anda anakartın kullandığı RAM tipi nedir? RAM her defasında tek bir modül takılarak mı yerleştiriliyor, yoksa eşleşen yuvalara grup halinde mi yerleştiriliyor? Boş RAM yuvası var mı? Yeni RAM yongası, var olan RAM'in hızıyla, gecikme özelliğiyle, tipiyle ve voltajıyla uyumlu mu? DİKKAT: Sistemin RAM'i üzerinde çalışırken, antistatik altlık kullanın ve bileklik takın. Takıncaya kadar RAM'i antistatik altlığın üzerine koyun. RAM'i antistatik ambalajda saklayın. RAM'i yerinde tutan sabitleme turnaklarını açarak var olan RAM'i çıkarın. Soketten çekin. Şu an kullanılan DIMM'ler (Çift Hat İçi Bellek Modülü) düz biçimde çekilir ve düz biçimde yerleştirilir. Eski SIMM'ler (Tekli Hat İçi Bellek Modülü ) ise yerine sabitlenmesine olanak veren bir açıyla yerleştirildi. Yeni RAM'i yerleştirin ve sabitleme tırnaklarını kullanarak yerine sabitleyin. DİKKAT: Bellek modülünü tamamen sokete yerleştirdiğinizden emin olun. RAM düzgün biçimde hizalanmazsa anakartta ciddi hasara neden olabilir ve ana sistem veriyolunda kısa devreye neden olur. Uyumluysa ve düzgün biçimde takılırsa sistem yeni RAM'i algılar. BIOS (Temel Giriş/Çıkış Sistem) RAM miktarını doğru göstermezse, RAM'in anakartla uyumlu olduğundan ve düzgün biçimde takıldığından emin olun. Laboratuvar Çalışması RAM Takma Bilgisayara ek RAM takın 11.4 Kişisel bilgisayar bileşenlerini ve çevresel aygıtları yükseltme ve yapılandırma 11.4.4 BIOS’u yükseltme ve yapılandırma Anakart üreticileri düzenli aralıklarla BIOS'ları için piyasaya güncelleme sürer. Şekil 1'de de gösterildiği gibi dağıtım notları ürüne yapılan yükseltmeyi, uyumlulukla ilgili geliştirmeleri ve çözülen bilindik hataları tanımlar. Bazı yeni aygıtlar yalnızca güncellenmiş bir BIOS kullanıldığında düzgün çalışır. Eski bilgisayarlarda BIOS bilgileri, ROM (Salt Okunur Bellek) yongalarında bulunurdu. BIOS bilgilerini yükseltmek için ROM yongasının değiştirilmesi gerekirdi ve bu işlemi gerçekleştirmek her zaman mümkün olmazdı. Modern BIOS yongaları EEPROM (Elektrikle Silinebilir Programlanabilir Salt Okunur Bellek) veya flash bellek olur. Bunlar, bilgisayar kasası açılmadan kullanıcı tarafından yükseltilebilir. Bu işleme "BIOS'u yükseltme" denir. Bilgisayarınızdaki geçerli BIOS ayarlarını görüntülemek için, Şekil 2'de gösterildiği gibi BIOS ayarları programına girmelisiniz. Bilgisayar açılış sınaması (POST) gerçekleştirirken BIOS ayarları tuş dizisine basın. Bilgisayara bağlı olarak bu tuş F1, F2 veya Del tuşu olabilir. BIOS ayarları tuşunu veya tuş birleşimini bulmak için ekrandaki metni izleyin ya da anakart kullanım kılavuzuna başvurun. Önyükleme işleminin ilk kısmında, ayarlara veya BIOS kipine girmek için hangi tuşa basılacağını gösteren bir ileti görüntülenir. BIOS'ta bu yordam hakkında bilgi sahibi olmayanların değiştirmemesi gerektiği çeşitli ayarlar bulunur. Emin değilseniz, sorunu derinlemesine araştırmadan hiçbir BIOS ayarını değiştirmemeniz en iyisidir. Yeni bir BIOS indirmek için üreticinin web sitesinden yararlanın ve Şekil 3'te gösterildiği gibi önerilen yükleme yordamlarını izleyin. BIOS yazılımını çevrimiçi yükleme işlemi, yeni bir BIOS dosyası indirme, dosyaları bir diskete kopyalama veya ayıklama ve disketten önyükleme yapma işlemlerini kapsar. Yükleme programı, işlemi tamamlamak için kullanıcıya belirli bilgileri sorar. BIOS'u komut istemi aracılığıyla yükseltmek hala yaygın bir işlem olsa da birçok anakart üreticisi web sitelerinde, kullanıcıların Windows'un içinden BIOS'u yükseltmesine olanak veren yazılımlar sağlar. Yordamlar üreticiden üreticiye farklılık gösterir. DİKKAT: Hatalı biçimde yüklenmiş veya tamamlanmadan durdurulmuş BIOS güncellemesi, bilgisayarın kullanılamaz duruma gelmesine neden olabilir. Laboratuvar Çalışması BIOS Yeni BIOS sürümlerini araştırın 11.4 Kişisel bilgisayar bileşenlerini ve çevresel aygıtları yükseltme ve yapılandırma 11.4.5 Depolama aygıtları ile sabit diskleri yükseltme ve yapılandırma Yüksek erişim hızı ve daha fazla depolama alanı elde etmek için yeni bir bilgisayar satın almak yerine başka bir sabit disk eklemeyi düşünebilirsiniz. Disk eklemek için çeşitli nedenler vardır: • • • • • • İkinci bir işletim sistemi yüklemek Ek depolama alanı sağlamak Daha hızlı bir sabit disk sağlamak Sistem takas dosyasını saklamak Orijinal sabit disk için yedek sağlamak Hata toleransını arttırmak Yeni bir sabit disk eklemeden önce göz önüne alınması gereken birkaç şey vardır. Yeni disk PATA (Paralel Gelişmiş Teknoloji Bağlantısı) ise ve aynı veri kablosunu kullanıyorsa, disklerden biri ana (master) disk, diğeri de bağımlı (slave) disk olarak ayarlanmalıdır. Şekil 1'de, PATA sabit diskinin arkasındaki atlatıcı ayarları gösterilmektedir. Ayrıca yeni bölümler veya sürücü harfi atamaları da iyi planlanmalıdır. BIOS'taki önyükleme sırasının ayarlanması gerekebilir. Şekil 2'de gösterildiği gibi, artıklı bağımsız disk dizisi (RAID) gibi diziler, birden çok sabit diski bağlarken bir yandan da hata toleransını geliştirir. Bazı RAID tipleri için de iki veya daha fazla sabit disk gerekir. Donanım veya yazılım yoluyla RAID'i yükleyebilirsiniz. Donanım yüklemeleri genellikle daha güvenilir olmasına karşın daha pahalıdır. Yazılım yüklemeleri, Windows Server 2003 gibi bir işletim sistemi tarafından oluşturulur ve yönetilir. Laboratuvar Çalışması Sabit Disk Yükseltme ve Yapılandırma İkinci bir sabit disk takın ve yapılandırın 11.4 Kişisel bilgisayar bileşenlerini ve çevresel aygıtları yükseltme ve yapılandırma 11.4.6 Giriş ve çıkış aygıtlarını yükseltme ve yapılandırma Bir giriş veya çıkış aygıtı çalışmamaya başlarsa, aygıtı değiştirmeniz gerekebilir. Bazı müşteriler, başarımı ve üretkenliği arttırmak için giriş veya çıkış aygıtlarını yükseltmek isteyebilir. Şekil 1'de gösterilen ergonomik klavyenin kullanımı daha rahat olabilir. Kullanıcının ek karakterler kullanarak ikinci bir dilde yazma gibi özel görevleri yerine getirebilmesi için bazen yeniden yapılandırma yapması gerekir. Son olarak giriş veya çıkış aygıtının değiştirilmesi veya yeniden yapılandırılması, engelli kullanıcıların ihtiyaçlarına karşılık verebilmeyi kolaylaştırır. Bazen yükseltme işlemini var olan genişleme yuvalarını veya soketleri kullanarak gerçekleştirmek mümkün olmaz. Böyle bir durumda, yükseltme işlemini USB (Evrensel Seri Veriyolu) bağlantısını kullanarak gerçekleştirebilirsiniz. Bilgisayarda fazladan bir USB bağlantısı yoksa, Şekil 2'de gösterildiği gibi bir USB bağdaştırıcı kartı takmalı veya bir USB dağıtıcısı satın almalısınız. Yeni donanımı aldıktan sonra yeni sürücü yüklemek zorunda kalabilirsiniz. Bunun için genellikle yükleme CD'sini kullanabilirsiniz. CD'niz yoksa, üreticinin web sitesinden güncellenmiş sürücüleri edinebilirsiniz. NOT: İmzalı sürücü, Windows donanım kalitesi laboratuvar testini geçmiş ve Microsoft'tan bir sürücü imzası almış olan bir sürücüdür. İmzasız sürücüler, sistemde dengesizliklere, hata iletilerine ve önyükleme sorunlarına neden olabilir. Donanım yüklemesi sırasında imzasız bir sürücü saptanırsa, bu sürücünün yüklemesine devam etmek isteyip istemediğiniz sorulur. 11.5 Kişisel bilgisayar bileşenleri için yaygın koruyucu bakım tekniklerini tanımlama ve uygulama Bilgisayarların düzgün biçimde çalışmaya devam etmesini sağlamak için koruyucu bakım uygulayarak bilgisayarlara bakım yapmanız gerekir. Koruyucu bakım, bileşenlerin kullanım ömrünü uzatabilir, verileri koruyabilir ve bilgisayar başarımını arttırabilir. Bu bölümü tamamladıktan sonra, şunları yapabileceksiniz: • • • Dahili bileşenleri temizleme. Kasayı temizleme. Bilgisayar bileşenlerini inceleme. 11.5 Kişisel bilgisayar bileşenleri için yaygın koruyucu bakım tekniklerini tanımlama ve uygulama 11.5.1 Dahili bileşenleri temizleme Bilgisayarlara yönelik koruyucu bakımın önemli bir bölümü sistemi temiz tutmaktır. Ortamdaki toz miktarı ve kullanıcı alışkanlıkları, bilgisayar bileşenlerinin ne sıklıkta temizlenmesi gerektiğini belirler. Temizlik işleminin büyük bir kısmını toz birikimini önlemek oluşturur. Tozları temizlemek için elektrik süpürgesi kullanmayın. Elektrik süpürgesi statik elektrik oluşturup bileşenlere ve atlatıcılara zarar verebilir ve bu parçaları gevşetebilir. Bunun yerine tozu temizlemek için sıkıştırılmış hava kullanmalısınız. Sıkıştırılmış hava tüpü kullanırsanız, sıvının bilgisayar bileşenlerine sızmaması için tüpü dik tutun. Her zaman sıkıştırılmış hava tüpündeki talimatları ve uyarıları dikkate alın. Düzenli temizlik sayesinde bileşenlerde gevşek vidaların ve bağlayıcıların olup olmadığını inceleme şansı bulursunuz. Bilgisayar kasasının içinde mümkün olduğunca temiz tutmanız gereken birkaç parça vardır: • • • • • • • Isı alıcı/fan takımı RAM (Rastgele Erişimli Bellek) Bağdaştırıcı kartları Anakart Kasa fanı Güç kaynağı Dahili sürücüler DİKKAT: Bir fanı sıkıştırılmış havayla temizlerken, fan kanatlarını yerinde tutun. Bu, çarkın aşırı dönmesini veya fanın yanlış yönde hareket etmesini önler. 11.5 Kişisel bilgisayar bileşenleri için yaygın koruyucu bakım tekniklerini tanımlama ve uygulama 11.5.2 Kasayı temizleme Bilgisayarın dışındaki tozlar veya kirler, soğutma fanlarından ve gevşek bilgisayar kasası kapaklarının arasından içeri sızabilir. Ayrıca Şekil 1'de gösterildiği gibi kirler, eksik genişleme yuvası kapakları aracılığıyla da bilgisayara girebilir. Bilgisayarın içinde toz birikirse, bu hava akışını önleyip soğutma işlemini etkileyebilir. Bilgisayar kasasının dış yüzeyini bir bezle veya toz beziyle temizleyin. Temizlik ürünü kullanırsanız bu ürünü doğrudan kasa üzerine püskürtmeyin. Bunun yerine, temizleme bezinin veya toz bezinin üzerine az bir miktar temizlik ürünü dökün ve kasanın dış yüzeyini silin. Kasayı temizlerken, daha sonra sorunlara yol açabilecek durumların olup olmadığına bakmalı ve bu durumları önlemeye çalışmalısınız: • • • Tozların, kirlerin veya canlı haşerelerin bilgisayara girmesine izin veren eksik genişleme yuvası kapakları Bağdaştırıcı kartlarını yerinde tutan gevşek veya eksik vidalar Kasadan kolaylıkla ayrılabilecek eksik veya dolanmış kablolar 11.5 Kişisel bilgisayar bileşenleri için yaygın koruyucu bakım tekniklerini tanımlama ve uygulama 11.5.3 Bilgisayar bileşenlerini inceleme Bilgisayarı iyi durumda tutmanın en iyi yolu, düzenli bir program yaparak bilgisayarı incelemektir. Temizlik, bu incelemenin yapılması için iyi bir fırsat sağlar. İncelenecek bileşenlerin denetim listesini yapmanız gerekir: • • • • CPU (Merkezi İşlem Birimi) ve soğutma sistemi – CPU'da ve soğutma sisteminde toz birikiminin olup olmadığını inceleyin. Fanın rahat bir şekilde dönebildiğinden emin olun. Şekil 1'de gösterildiği gibi, fan güç kablosunun sıkı biçimde bağlı olup olmadığını kontrol edin. Fanın döndüğünü görmek için fanı çalışır durumdayken kontrol edin. Sokete sıkıca oturduğundan emin olmak için CPU'yu inceleyin. Isı alıcının sıkı bir şekilde bağlı olduğundan emin olun. Hasar görmemesini sağlamak için temizlerken CPU'yu çıkarmayın. RAM (Rastgele Erişimli Bellek) bağlantıları – RAM yongaları, RAM yuvalarına sıkıca oturmalıdır. Şekil 2'de, bazen sabitleme tırnaklarının gevşeyebildiği gösterilmektedir. Gerekirse RAM yongalarını yeniden yerlerine oturtun. Tozları temizlemek için sıkıştırılmış hava kullanın. Depolama aygıtları – Sabit disk, disket sürücüsü, optik sürücü ve bant sürücüsü de dahil olmak üzere tüm depolama sürücülerini inceleyin. Tüm kablolar sıkıca bağlanmış olmalıdır. Şekil 3'te gösterildiği gibi, gevşek, eksik veya hatalı ayarlanmış atlatıcıların olup olmadığını kontrol edin. Diskten tıkırtı, arka arkaya vurma veya gıcırdama sesleri gelmemelidir. Optik sürücü ve bant sürücüsü kafalarının kulak temizleme çubukları ve sıkıştırılmış havayla nasıl temizleneceğini öğrenmek için üreticinin kullanım kılavuzunu okuyun. Disket sürücülerini sürücü temizleme setiyle temizleyin. Bağdaştırıcı kartları – Bağdaştırıcı kartları, genişleme yuvalarına düzgün biçimde oturtulmalıdır. Şekil 4'te gösterildiği gibi, gevşek kartlar kısa devreye yol açabilir. Kartların genişleme yuvasından çıkmamasını sağlamak için bağdaştırıcı kartlarını sabitleme vidasıyla sabitleyin. Bağdaştırıcı kartlarındaki veya genişleme yuvalarındaki tozları ya da kirleri temizlemek için sıkıştırılmış hava kullanın. NOT: Büyük monitör kablosu ekran kartına baskı yaptığından veya sabitleme vidaları sıkılırken dikkatli davranılmadığında ekran kartı bazen yerinden çıkabilir. NOT: Bir genişleme yuvasında ekran kartı kullanılıyorsa, anakarttaki tümleşik ekran kartı büyük bir ihtimalle devre dışı bırakılır. Yanlışlıkla ekran kartına monitör bağlarsanız, bilgisayar çalışmaz. İncelenmesi gereken yaygın bilgisayar parçalarından bazıları şunlardır: • • • • Güç aygıtları – Anahtarlı uzatma kabolarını, aşırı gerilim bastırıcıları (aşırı gerilim koruyucuları) ve UPS (Kesintisiz Güç Kaynağı) cihazlarını inceleyin. Havalandırmanın düzgün olduğundan ve havalandırmayı engelleyen herhangi bir unsurun olmadığından emin olun. Bulunduğunuz bölgede elektrik sorunları veya gök gürültülü sağanak yağışlar oluyorsa, anahtarlı uzatma kablosunu değiştirin. Gevşek vidalar – Gevşek vidalar hemen onarılmaz veya değiştirilmezse, sorunlara yol açabilir. Kasada bulunan gevşek bir vida daha sonra kısa devreye yol açabilir veya çıkarılmasını güçleştiren bir konuma yuvarlanabilir. Klavye ve fare – Klavye ve fareyi temizlemek için sıkıştırılmış hava veya küçük bir elektrik süpürgesi kullanın. Fare mekanikse, topu çıkarın ve kirleri temizleyin. Kablolar – Tüm kablo bağlantılarını inceleyin. Kırılmış veya bükülmüş pinlerin olup olmadığını araştırın. Parmaklarınızla tüm bağlayıcı sabitleme vidalarının sıkı durumda olup olmadığını kontrol edin. Kabloların kıvrılmamış, delinmemiş veya ciddi bir şekilde bükülmemiş olduğundan emin 11.6 Bilgisayar bileşenlerinin ve çevresel aygıtların sorunlarını giderme Sorun giderme süreci, bilgisayar veya çevresel aygıtlarla ilgili sorunları çözmenize yardımcı olur. Bu sorunlar, sürücü güncellemesi gibi basit sorunlar ile CPU takma gibi daha karmaşık sorunlar arasında çeşitlilik gösterebilir. Sorunları tanılayıp gidermenize yardımcı olması için sorun giderme adımlarını kılavuz olarak kullanın. Bu bölümü tamamladıktan sonra, şunları yapabileceksiniz: • • • Sorun giderme sürecini gözden geçirme. Yaygın sorunları ve çözümleri tanımlama. Sorun giderme becerilerini kullanma. 11.6 Bilgisayar bileşenlerinin ve çevresel aygıtların sorunlarını giderme 11.6.1 Sorun giderme sürecini gözden geçirme Bilgisayar teknisyenleri, bilgisayarı onarmak için sorunu çözümleyip hatanın nedenini belirleyebilmelidir. Bu işlem sorun giderme olarak adlandırılır. Sorun giderme sürecindeki ilk adım, müşteriden veri toplamaktır. Şekil 1 ve 2'de, müşteriye sorulacak açık uçlu ve kapalı uçlu sorular listelenmektedir. Müşteriyle konuştuktan sonra, bilinen bariz sorunların olup olmadığını soruşturmanız gerekir. Şekil 3'te bilgisayar donanımıyla ilgili sorunlar listelenmiştir. Bilinen bariz sorunları değerlendirdikten sonra pratik çözümleri deneyin. Şekil 4'te bilgisayar donanımı sorunlarına yönelik birkaç pratik çözüm listelenmiştir. Pratik çözümler sorunu çözmenize yardımcı olmadıysa, bilgisayardan veri toplamanın zamanı gelmiş demektir. Şekil 5'te, bilgisayardan sorunla ilgili bilgi toplamanın farklı yolları gösterilmektedir. Bu noktada sorunu değerlendirmek, olası çözümleri araştırmak ve uygulamak için yeterli bilgiye sahip olacaksınız. Şekil 6'da olası çözümlere yönelik kaynaklar gösterilmektedir. Sorunu çözdükten sonra, müşteriyle bağlantı kurup iş emrini kapatın. Şekil 7'de, bu adımın tamamlanması için gerekli olan görevlerin bir listesi bulunmaktadır. 11.6 Bilgisayar bileşenlerinin ve çevresel aygıtların sorunlarını giderme 11.6.2 Yaygın sorunları ve çözümleri tanımlama Bilgisayar sorunları, donanımla, yazılımla, ağlarla veya bunlar arasındaki herhangi bir birleşimle ilgili olabilir. Bazı bilgisayar sorunlarını diğerlerinden daha sık çözersiniz. Şekil 1'de yaygın donanım sorunları ve çözümleriyle ilgili bir grafik bulunmaktadır. 11.6 Bilgisayar bileşenlerinin ve çevresel aygıtların sorunlarını giderme 11.6.3 Sorun giderme becerilerini kullanma Sorun giderme sürecini anladığınıza göre, artık dinleme ve tanılama becerilerinizi kullanmanızın zamanı gelmiş demektir. Birinci laboratuvar çalışması, PC donanım sorunlarıyla ilgili becerilerinizi geliştirmek üzere tasarlanmıştır. Önyükleme yapmayan bir bilgisayarın sorununu giderecek ve onaracaksınız. İkinci laboratuvar çalışması, PC donanım sorunlarıyla ilgili iletişim ve sorun giderme becerilerinizi geliştirmek üzere tasarlanmıştır. Bu laboratuvar çalışmasında şu adımları gerçekleştireceksiniz: • • • İş emrini kabul etme Sorunu deneyip çözümlemek için müşteriden çeşitli adımları gerçekleştirmesini isteme Sorunu ve çözümünü belgeleme Laboratuvar Çalışması: Önyükleme Sorunu Bilgisayardaki önyükleme sorununu giderin Laboratuvar Çalışması: Uzak Teknisyen Önyükleme Sorunu Bilgisayar önyükleme sorununun nasıl giderileceği konusunda müşteriye yol gösterme 11.7 Özet Bu bölümde, gelişmiş bilgisayar tanılama ve onarım işlemlerini, yükseltmelerin nasıl yapıldığını ve bileşenlerin nasıl seçildiğini öğrendiniz. Bu bölümde ayrıca, sorunları bulup çözmenize ve bulgularınızı müşteriye sunmanıza yardımcı olacak bazı ayrıntılı sorun giderme teknikleri de gösterildi. • • • • • • • • • • Saha teknisyenlerinin, uzak teknisyenlerin ve tezgah teknisyenlerinin görevleri ve gelişmiş sorun giderme becerilerine sahip çalışanları bekleyen iş fırsatları hakkında bilgi edindiniz. Güvenli laboratuvar yordamlarını ve araç kullanımını açıklayıp uygulayabilirsiniz. Başta monitör ve lazer yazıcılarla ilgili olmak üzere, temel elektrik güvenliğini tanımlayabilirsiniz. Çalışan güvenliği standartlarının amacını ve uygulanma şeklini biliyorsunuz. Çeşitli tipte bilgisayar pilleri ve monitör gibi donanım tiplerine yönelik güvenli imha etme yordamlarını biliyorsunuz. Müşterilere koruyucu bakım uygulamalarını kullanarak bilgisayarlarını nasıl koruyacaklarına dair önerilerde bulunabilirsiniz. Bilgisayarın monitör, kasa, yazıcı ve çevresel aygıtlar gibi harici bileşenlerinin nasıl temizleneceğini anlatabilirsiniz. Bilgisayarın anakart, CPU (Merkezi İşlem Birimi), soğutma sistemi, RAM (Rastgele Erişimli Bellek) ve bağdaştırıcı kartları gibi dahili bileşenlerinin nasıl temizleneceğini açıklayabilirsiniz. Ne zaman bilgisayar ve bileşenlerin yükseltilmesi gerektiği ve ne zaman yeni ürünlerin satın alınması gerektiği konusunda müşterilere tavsiyeler verebilirsiniz. İkinci bir sabit disk ekleme ve yapılandırmaya yönelik adımları açıklayabilirsiniz. Kasa, güç kaynağı, CPU, soğutma sistemi, RAM, sabit disk ve bağdaştırıcı kartları gibi çeşitli bilgisayar bileşenlerinin güncellenmesine yönelik adımları tanımlayabilirsiniz. İkinci seviye bir teknisyenin sorunu belirlemesine yardımcı olan açık ve kapalı uçlu soruların kullanımını gösterebilirsiniz. Müşteriden bilgi toplama, bariz sorunları soruşturma, öncelikle pratik çözümleri deneme, sorunları değerlendirme ve sorun çözülünceye kadar farklı çözümler deneme gibi sorun giderme adımlarını tanımlayabilirsiniz. İkinci seviye teknisyenin rolünün ne olduğunu ve birinci seviye teknisyenin sorun giderme çabalarından nasıl yararlanılacağını biliyorsunuz. GELİŞMİŞ İŞLETİM SİSTEMLERİ 12.0 Giriş Bu bölümde, işletim sistemlerinin yüklenmesi, yapılandırılması ve en iyi duruma getirilmesi konuları ayrıntılarıyla ele alınmaktadır. Bugün piyasada Microsoft Windows, Apple Mac OS, UNIX ve Linux dahil olmak üzere çok çeşitli işletim sistemi markası vardır. Teknisyen, işletim sistemini seçerken güncel bilgisayar sistemini değerlendirmelidir. Ayrıca bir işletim sisteminin de birçok sürümü veya dağıtımı vardır. Microsoft Windows sürümlerinden bazıları arasında Windows 2000 Professional, Windows XP Home Edition,Windows XP Professional, Windows Media Center, Windows Vista Home Basic, Windows Vista Business ve Windows Vista Premium bulunmaktadır. Bu işletim sistemlerinin her biri benzer bir arayüz kullanarak aynı özelliklerin birçoğunu sunar. Ancak belirli müşteri ihtiyaçlarını karşılamak için gerekli olan bazı işlevler tümünde bulunmayabilir. Müşterinizin ihtiyaçlarını temel alarak en iyisini bulmak için işletim sistemlerini birbirleriyle karşılaştırabilmelisiniz. Bu bölümü tamamladıktan sonra, şunları yapabileceksiniz: • • • • • Müşteri ihtiyaçlarına uygun işletim sistemini seçme. İşletim sistemini yükleme, yapılandırma ve en iyi duruma getirme. İşletim sistemlerinin nasıl yükseltileceğini tanımlama. İşletim sistemleri için koruyucu bakım yordamları tanımlama. İşletim sistemlerindeki sorunları giderme. 12.1 Müşteri ihtiyaçlarına uygun işletim sistemini seçme Müşteriye danıştıktan sonra değerlendirilmesi gereken çeşitli özelliklere sahip çok sayıda işletim sistemi vardır. Müşteri için işletim sistemi seçerken, işletim sisteminin gerektirdiği minimum ekipman gereksinimlerini karşılayan veya bu gereksinimleri aşan bir donanım seçmeniz gerekir. Bu bölümde, işletim sisteminin işlevlerini tanımlamak için Windows XP Professional kullanılmaktadır. Kariyerinizin bir noktasında, Windows işletim sistemi yüklü bir bilgisayarı yükseltme veya onarma olasılığınız yüksektir. Şekil 1'de, Windows işletim sistemlerinin karşılaştırması gösterilmektedir. Bu bölümü tamamladıktan sonra, şunları yapabileceksiniz: • • İşletim sistemlerini tanımlama. Ağ işletim sistemlerini tanımlama. 12.1 Müşteri ihtiyaçlarına uygun işletim sistemini seçme 12.1.1 İşletim sistemlerini tanımlama İşletim sistemi, kullanıcı ile bilgisayar arasındaki arayüzdür. İşletim sistemi olmasaydı kullanıcı, bilgisayardaki donanımla veya yazılımla etkileşim kuramazdı. İşletim sistemi aşağıdaki işleme ve düzenleme yeteneklerini sağlar: • • • • Donanım ve uygulamalar arasında köprü kurar Verilerin saklanacağı bir dosya sistemi oluşturur Uygulamaları yönetir Kullanıcı komutlarını yorumlar İşletim sistemleri, minimum donanım gereksinimlerine sahiptir. Şekil 1'de birkaç işletim sistemine yönelik minimum donanım gereksinimleri gösterilmektedir. 12.1 Müşteri ihtiyaçlarına uygun işletim sistemini seçme 12.1.2 Ağ işletim sistemlerini tanımlama Ağ işletim sistemi (NOS), ağ iletişiminin olduğu bir ortamda işlevselliği ve yönetilebilirliği arttırmaya yönelik ek işlevleri içeren bir işletim sistemidir. Aşağıdakiler ağ işletim sistemlerine örnek gösterilebilir: • • • • • • Windows 2000 Server Windows 2003 Server UNIX Linux Novell NetWare Mac OS X NOS, istemcilere ağ kaynağı sağlamak üzere tasarlanmıştır: • • • • • • Paylaşılan veritabanları gibi sunucu uygulamaları Merkezi veri deposu LDAP (Basit Dizin Erişimi Protokolü) veya Active Directory gibi ağdaki kullanıcı hesapları ve kaynaklar için merkezi bir depo sağlayan dizin hizmetleri Ağ yazdırma kuyruğu Ağ erişimi ve güvenliği RAID (Artıklı Bağımsız/Ucuz Disk Dizisi) ve yedekler gibi artıklı depolama sistemleri Ağ işletim sistemleri, ağ işlevlerinin gerçekleştirilmesi için tasarlanmış birkaç protokol sağlar. Bu protokoller ağ sunucularındaki kod tarafından denetlenir. Ağ işletim sistemleri tarafından kullanılan protokoller, web'de gezinme, dosya aktarımı, e-posta, ad çözümleme ve otomatik IP (İnternet Protokolü) adresleme gibi hizmetler sağlar. Şekil 1'de daha fazla bilgi gösterilmektedir. Aktivite Ağ Protokolleri Şekil 2'deki ağ protokolü eşleme aktivitesini tamamlayın 12.2 İşletim sistemini yükleme, yapılandırma ve en iyi duruma getirme İşletim sistemlerinin çoğunu yüklemek kolaydır. Bilgisayar başlatıldıktan sonra Windows XP Professional yükleme CD'si, yükleme işlemi boyunca bir dizi soruyla size yol gösterecek olan bir sihirbaz görüntüler. Bu soruların yanıtı verildikten sonra yükleme sihirbazı otomatik olarak yüklemeyi tamamlar. Bu bölümde, Windows XP Professional'ın özel yüklemesini gerçekleştireceksiniz. Bu bölümü tamamladıktan sonra, şunları yapabileceksiniz: • • • • • • • • Varsayılan bir yüklemeyi ve özel bir yüklemeyi karşılaştırma ve aralarındaki farkları bulma. Özel yüklemeyi kullanarak Windows XP Professional’ı yükleme. Diskleri, dizinleri ve dosyaları oluşturma, görüntüleme ve yönetme. İşletim sistemlerinin başarımını en iyi duruma getirmek için kullanılacak yordamları ve yardımcı programları tanımlama. Tarayıcıların başarımını en iyi duruma getirmek için kullanılacak yordamları ve yardımcı programları tanımlama. E-posta yazılımının yükleme, kullanım ve yapılandırmasını tanımlama. Ekran çözünürlüğünü ayarlama ve video sürücüsünü güncelleme. İkinci bir işletim sistemi yüklemeyi tanımlama. 12.2 İşletim sistemini yükleme, yapılandırma ve en iyi duruma getirme 12.2.1 Varsayılan bir yüklemeyi ve özel bir yüklemeyi karşılaştırma ve aralarındaki farkları bulma Evde veya küçük ofis ağında kullanılan çoğu bilgisayar için Windows XP Professional'ın varsayılan yüklemesi yeterlidir. Windows XP Professional'ın özel yüklemesi genellikle daha büyük ağlarda kullanılır. Varsayılan Yükleme Varsayılan yükleme için minimum kullanıcı etkileşimi gerekir. Belirli bilgisayar ve sahip/kullanıcıya yönelik bilgileri sağlamanız istenir. Özel Yükleme Windows XP'de, özel yükleme varsayılan yüklemeye çok benzer. Kurulum sırasında özel bir seçenek sunan yalnızca iki ekran vardır. Şekil 1'de gösterildiği gibi birinci ekran, bölgesel ayarların özelleştirilmesi, ikinci ekran ise ağ ayarlarının özelleştirilmesi için kullanılır. Teknisyen veya teknik deneyime sahip bir kullanıcı genellikle özel yükleme gerçekleştirir. Özel yükleme sırasında, işletim sisteminin tek bir kullanıcının veya bir şirketin ağ yöneticisinin tercihlerini ya da gereksinimlerini karşılayacak şekilde özelleştirilmesini sağlamak için sihirbaz, kullanıcıdan ayrıntılı başarım bilgileri ister. Kurulum sırasında sihirbaz tarafından sorulan soruların yanıtlarını ve önceden belirlenmiş ayarları içeren bir yanıt dosyası kullanarak ağdaki birden fazla bilgisayarda özel Windows XP Professional yüklemesi gerçekleştirebilirsiniz. Teknisyen aşağıdaki özellikleri eklemek için Windows XP Professional yüklemesini otomatikleştirip özelleştirebilir: • • • • Microsoft Office gibi üretkenlik uygulamaları Özel uygulamalar Çoklu dil desteği Microsoft Sistem Yönetimi Sunucusu'nu (SMS) kullanan İşletim Sistemi Dağıtım Özellik Paketi • Donanım aygıt sürücüleri 12.2 İşletim sistemini yükleme, yapılandırma ve en iyi duruma getirme 12.2.2 Özel yüklemeyi kullanarak Windows XP Professional’ı yükleme Evde veya küçük ofis ortamında kullanılan çoğu bilgisayar için Windows XP Professional'ın varsayılan yüklemesi yeterlidir. Windows XP Professional'ın özel yüklemesi, zaman tasarrufu sağlayıp büyük bir ağda bulunan bilgisayarlardaki işletim sistemlerinin tutarlı biçimde yapılandırmasına olanak verebilir. • • • • Yanıt dosyası kullanarak ağ dağıtım noktasından katılımsız yükleme. İşletim sisteminin bir kopyasını kullanıcı müdahalesi olmadan doğrudan sabit diske kopyalayan Sysprep ve disk kopyalama programını kullanarak kopya tabanlı yükleme. Ağın tümünde yüklemeyi indirebilen Uzaktan Yükleme Hizmetleri'ni (RIS) kullanarak uzaktan yükleme. Bu kurulumu doğrudan kullanıcı isteyebilir veya yönetici bilgisayara yönlendirebilir. İşletim sisteminin yüm kuruluşa dağıtılmasını büyük ölçüde basitleştiren, Microsoft Sistem Yönetimi Sunucusu'nu (SMS) kullanan İşletim Sistemi Dağıtım Özellik Paketi. Katılımsız Yükleme unattend.txt yanıt dosyasını kullanan katılımsız yükleme, ağ üzerinde gerçekleştirilebilecek en kolay yükleme yöntemidir. Windows XP Professional CD'sindeki deploy.cab dosyasının içinde bulunan setupmgr.exe adlı bir uygulama kullanılarak yanıt dosyası oluşturulabilir. Şekil 1'de bir yanıt dosyası örneği gösterilmektedir. Tüm sorular yanıtlandıktan sonra unattend.txt dosyası, sunucudaki dağıtım paylaşım klasörüne kopyalanır. Bu noktada aşağıdaki iki işlemden birini gerçekleştirebilirsiniz: • • İstemci makinesinde unattended.bat dosyasını çalıştırın. Bu işlem, sabit diski hazırlar ve ağ üzerinde otomatik olarak sunucudan işletim sistemini yükler. Bilgisayarı başlatan ve sunucudaki dağıtım paylaşımına bağlanan bir önyükleme diski oluşturun. Ağ üzerinde işletim sistemini yüklemek • için toplu iş dosyasını çalıştırın. Kopya Tabanlı Yükleme Kopya tabanlı yüklemeler gerçekleştirirken, bilgisayarlardan birini tamamen çalışır durumda olacak bir şekilde yapılandırarak işleme başlamalısınız. Ardından sistemi kopyalama işlemine hazırlamak üzere Sysprep'i çalıştırın. Üçüncü taraf bir disk kopyalama uygulaması, hazır durumdaki bilgisayarın bir kopyasını hazırlar ve bu kopya CD veya DVD'ye yazdırılabilir. Daha sonra birden çok bilgisayarın yüklemesini tamamlamak için bu kopya, uyumlu HAL'lere (Donanım Ayırma Katmanı) sahip bilgisayarlara kopyalanabilir. Söz konusu kopya kopyalandıktan sonra, bilgisayarı başlatabilirsiniz, ancak bilgisayar adı ve etki alanı üyeliği gibi belli ayarları yapılandırmanız gerekebilir. Uzaktan Yükleme RIS'te (Uzaktan Yükleme Hizmetleri) yükleme işlemi, kopya tabanlı yüklemeye benzer, ancak bu yüklemede sürücü kopyalama yardımcı programı kullanılmaz. Bir RIS ağı paylaşım klasörünü Windows işletim sistemi dosyalarının kaynağı olarak kullanarak yeni bilgisayarlarda Microsoft Windows kurulumu gerçekleştirmek için RSI'yı kullanabilirsiniz. Uzak önyükleme-etkin istemci bilgisayarlara işletim sistemi yükleyebilirsiniz. Ağa bağlı kullanıcı bilgisayarları, Pre-Boot eXecution Environment (PXE) özelliğine sahip bir ağ bağdaştırıcısı veya uzaktan önyükleme diski kullanılarak başlatılabilir. Daha sonra istemci, geçerli kullanıcı hesabı kimlik bilgileriyle oturum açar. RIS, nispeten küçük ağlarda kullanılmak üzere tasarlanmıştır ve geniş alan ağının (WAN) düşük hızlı bağları üzerinde kullanılmamalıdır. Microsoft Sistem Yönetimi Sunucusu (SMS), ağ yöneticisinin ağdaki çok sayıda bilgisayarı yönetmesine olanak verir. SMS, güncellemeleri yönetmek, uzaktan denetim sağlamak ve envanter yönetimi gerçekleştirmek üzere kullanılabilir. İsteğe bağlı bir özellik olan İşletim sistemi dağıtımı, Windows 2003 sunucusunda SMS İşletim Sistemi Dağıtım Özellik Paketi'nin yüklenmesini gerektirir. SMS, LAN veya WAN gibi bir ağda çok sayıda istemci bilgisayarın yüklenmesine olanak verir. Laboratuvar Çalışması Gelişmiş Windows XP Yüklemesi Windows XP'nin özel yüklemesini gerçekleştirin 12.2 İşletim sistemini yükleme, yapılandırma ve en iyi duruma getirme 12.2.3 Diskleri, dizinleri ve dosyaları oluşturma, görüntüleme ve yönetme Diskler ve dizinler, işletim sistemi içinde verilerin saklandığı ve düzenlendiği konumlardır. İşletim sistemi tarafından kullanılan dosya sistemi, bölüm boyutu, küme boyutu ve güvenlik özellikleri gibi depolama işlemini etkileyen diğer etmenleri belirler. Disk Yapısı Disk Yönetimi yardımcı programı, bilgi görüntüler ve Windows'ta bölümleme ve biçimlendirme gibi hizmetleri gerçekleştirir. Şekil 1'de, Windows XP Professional'da kullanılan Disk Yönetimi yardımcı programı gösterilmektedir. Sabit diskte birkaç farklı türde bölüm bulunur: • • • Birincil bölümler Genişletilmiş bölümler Mantıksal sürücüler NOT: Herhangi bir zamanda, yalnızca bir bölümü etkin bölüm olarak atayabilirsiniz. İşletim sistemi, sistemin önyüklemesi için bu etkin bölümü kullanır. Etkin bölüm birincil bölüm olmalıdır. Çoğu durumda, C: sürücüsü etkin bölüm olup önyükleme ve sistem dosyalarını içerir. Bazı kullanıcılar dosyaları düzenlemek veya bilgisayarda çift önyükleme yapabilmek için ek bölümler oluşturur. Disk Yönetimi yardımcı programına şu şekilde erişebilirsiniz: • • Başlat menüsünden Bilgisayarım'a sağ tıklayın ve Yönet > Disk Yönetimi'ni seçin. Başlat menüsünden Ayarlar > Denetim Masası > Yönetimsel Araçlar > Bilgisayar Yönetimi'ni seçin. Önce Depolama'ya, ardından Disk Yönetimi'ne çift tıklayın. Dosya Sistemi Bölümler bir dosya sistemiyle biçimlendirilir. Windows XP’de FAT32 ve NTFS olmak üzere iki dosya sistemi bulunur. Kararlılık ve güvenlik özellikleri açısından NTFS daha iyidir. Örneğin Windows, dosya uzantısını görüntülemez, ancak bu durum güvenlik sorunlarına yol açabilir. Virüs yazan kişiler, yürütülebilir dosyaları yürütülemez dosyaymış gibi sahte bir kimliğe büründürerek dağıtabilir. Bu güvenlik ihlalinin önüne geçmek için her zaman şunları yaparak dosya uzantılarını görüntülemelisiniz: Başlat menüsünden Denetim Masası > Klasör Seçenekleri > Görünüm'ü seçin ve Şekil 2'de gösterildiği gibi "Bilinen dosya türleri için uzantıları gizle" onay kutusunun işaretini kaldırın. NOT: Dosyaların C: sürücüsünün kök dizinine kaydedilmesi, verilerle ilgili düzenleme sorunlarına yol açabilir. C: sürücüsünde oluşturulmuş klasörlere veri depolamak daha uygun bir yöntemdir. Laboratuvar Çalışması Ek Bölümler Windows XP Professional'da ek bir bölüm oluşturun 12.2 İşletim sistemini yükleme, yapılandırma ve en iyi duruma getirme 12.2.4 İşletim sistemlerinin başarımını en iyi duruma getirmek için kullanılacak yordamları ve yardımcı programları tanımlama İşletim sisteminin başarımını en iyi duruma getirmek için kullanılabilecek birkaç yordam ve araç vardır. Tüm işletim sistemlerinde kavramlar aynı olabilir, ancak en iyi duruma getirme yöntemleri ve yordamları farklıdır. Örneğin sanal bellek Windows 98 ve Windows XP işletim sistemlerinde aynı işlevi gerçekleştirdiği halde, sanal bellek ayarlarını bulma ve belirleme yolları farklıdır. Sistem Araçları Bir işletim sisteminin bakımını yapmak ve işletim sistemini en iyi duruma getirmek için, Windows içinde bulunan çeşitli araçlardan faydalanabilirsiniz. Bu araçlardan bazıları arasında, sabit diskte dosya yapısı hatalarının olup olmadığını tarayan disk hatası denetleme aracı ve daha hızlı erişim için dosyaları bir araya getiren sabit disk birleştirme aracı bulunur. Şekil 1'de, sabit disk yönetim araçları gösterilmektedir. Sanal Bellek Sanal bellek, CPU'nun (Merkezi İşlem Birimi) bilgisayarda bulunan bellekten daha fazla miktarda belleği adreslemesine olanak verir. Bu işlem, her uygulamanın aynı miktarda belleği adresleyebilmesi için gerçekleştirir. Sanal bellek, sürekli olarak RAM'in (Rastgele Erişimli Bellek) içinde ve dışında okunan bir takas veya sayfa dosyasıdır. Genellikle bu takas dosyasının boyutunu Windows'un belirmesine izin vermeniz gerekir. Değiştirmeniz gereken tek ayar, takas dosyasının konumudur. Bu değişikliği yapmak için yönetici grubunun üyesi olmanız gerekir. Şekil 2'de sanal bellek ayarları gösterilmektedir. Windows XP'de sanal bellek ayarlarına erişmek için aşağıdaki yollardan birini kullanın: • Başlat > Ayarlar > Denetim Masası > Sistem > Gelişmiş sekmesi > Performans Seçenekleri veya • Başlat > Denetim Masası > Performans ve Bakım > Sistem > Gelişmiş > Performans > Ayarlar > Gelişmiş Disk Birleştiricisi Windows işletim sistemleri, sabit diskteki dosyaları en iyi duruma getirmek için birleştirme yardımcı programı sağlar. Dosyalara erişildikçe ve sabit diske dosya depolandıkça, bu dosyalar diskte bitişik bulundukları konumlarından çıkarak farklı bölgelere yayılır. Bu da işletim sisteminin yavaşlamasına neden olabilir. Sabit diskin, dosyanın tamamını bulmak için sabit disk tablasındaki birkaç alanı araması gerekir. Tek bir dosyada bu işlemin yaratacağı etki en az düzeydedir. Ancak binlerce dosya söz konusu olduğunda bu işlem sabit disteki dosyaların okunması ve sabit diske dosya yazılması işlemlerini yavaşlatacaktır. Bir diski birleştirmek için masaüstünde Bilgisayarım'a çift tıklayın. En iyi duruma getirmek istediğiniz sabit diske sağ tıklayın. Özellikler'i seçin. Araçlar sekmesinde Şimdi Birleştir'e tıklayın. Geçici Dosyalar Neredeyse her program, uygulama veya işletim sistemi kullanmamaya başlayınca genellikle otomatik olarak silinen geçici dosyalar kullanır. Ancak bu geçici dosyaların bazılarının manuel silinmesi gerekir. Geçici dosyalar, başka dosyaların kullanabileceği sabit disk alanını kapladığından, iki veya üç ayda bir gerekli oldukça bu dosyaların kontrol edilip silinmesi iyi bir fikirdir. Geçici dosyalar genellikle aşağıdaki konumlarda bulunur: • • • • • C:\temp C:\tmp C:\windows\temp C:\windows\tmp C:\documents and settings\%USERPROFILE%\local settings\temp Hizmetler Hizmetler, belirli bir amacı gerçekleştirmek veya istek beklemek için arkaplanda çalışan bir uygulama türüdür. Gereksiz güvenlik risklerini azaltmak için yalnızca gerekli hizmetler başlatılmalıdır. Bilgisayarda bulunan hizmetlerden bazılarını görmek için Şekil 3'e bakın. Hizmetleri denetlemek için kullanılabilecek dört farklı ayar veya durum vardır: • • • • Otomatik Elle Devre Dışı Durduruldu DHCP (Dinamik Konak Bilgisayar Yapılandırma Protokolü) veya Otomatik Güncelleştirmeler gibi bir hizmet otomatik şeklinde ayarlanırsa, bilgisayar başlatılırken bu hizmetler de başlatılır. Kesintisiz güç kaynağı (UPS) desteği gibi manuel hizmetlerin çalışması için manuel yapılandırılması gerekir. Bazı hizmetler (örn. yazıda sorun olduğunda yazdırma biriktiricisinin kapatılması) sorun giderme amaçlarıyla durdurulabilir veya devre dışı bırakılabilir. Laboratuvar Çalışması Sanal Bellek Sanal bellek ayarlarını özelleştirin 12.2 İşletim sistemini yükleme, yapılandırma ve en iyi duruma getirme 12.2.5 Tarayıcıların başarımını en iyi duruma getirmek için kullanılacak yordamları ve yardımcı programları tanımlama Web tarayıcıları ve e-posta uygulamaları, genellikle bilgisayarda en çok kullanılan uygulamalardır. Web tarayıcılarının ve e-posta uygulamasının en iyi duruma getirilmesi, bilgisayar başarımını arttırır. Microsoft tarayıcısı olan Internet Explorer'da (IE), ana sayfa ayarlarını ve tarayıcı görünümü ayarlarını değiştirmeye yönelik genel ayarlar bulunmaktadır. Diğer ayarlar da, tarayıcı tarafından kaydedilmiş bilgileri görüntülemenize veya silmenize olanak verir: • • • • • Geçmiş Geçici dosyalar Tanımlama bilgileri Parolalar Web formu bilgileri NOT: Tanımlama bilgileri, kullanıcıya sunulan sayfayı özelleştirmek için kullanıcı bilgilerinin izlenmesi amacıyla web tarayıcısı ile web sunucusu arasında iletilen bilgilerdir. IE'de ilgili ayarlara erişmek için bir IE tarayıcı penceresi açın ve Araçlar > Internet Seçenekleri'ni seçin. İnternet dosyalarını önbelleğe alma veya saklama, önceden ziyaret edilen web sitelerine erişme işlemini hızlandırmak üzere kullanılan bir Web tarayıcısı özelliğidir. IE'de bulunan dosya saklama aracı, ziyaret ettiğiniz sitelerin görüntülerinin veya HTML (Köprü Metni İşaretleme Dili) dosyalarının kopyalarını sabit diske indirir. Web sitesini yeniden ziyaret ettiğinizde, dosyalar yerel disk önbelleğinde (cache) bulunduğundan ve bu dosyaların yeniden indirilmesi gerekmediğinden, site daha hızlı açılır. Web tarayıcısında önbelleğe alınan dosyalar güncelliğini yitirebilir veya çok büyük olabilir. Bu IE ayarları, önbellek (cache) boyutunu ve önbelleğin ne zaman yenilenmesi gerektiğini denetlemenize olanak verir: • • • • Sayfa her ziyaret edildiğinde IE her başlatıldığında Otomatik olarak Hiçbir zaman Önbellek (cache) ayarlarına erişmek için bir IE tarayıcı penceresi açın ve Araçlar > Internet Seçenekleri'ni seçin. Temporary Internet Files alanında Ayarlar'a tıklayın. Diğer IE yapılandırma seçeneklerini keşfetmek için Şekil 1'deki sekmelere tıklayın. Laboratuvar Çalışması Alternatif Tarayıcı (İsteğe Bağlı) Alternatif bir tarayıcı yükleyin 12.2 İşletim sistemini yükleme, yapılandırma ve en iyi duruma getirme 12.2.6 E-posta yazılımının yükleme, kullanım ve yapılandırmasını tanımlama E-posta yazılımı, web tarayıcısının bir parçası olarak veya bağımsız bir uygulama olarak yüklenebilir. Outlook Express, Microsoft Windows işletim sisteminin bileşeni olan bir e-posta aracıdır. Outlook Express'i yapılandırmak için, Şekil 1'de gösterildiği gibi, eposta hesabınız hakkında bilgi sağlamalısınız. E-posta istemci yazılımına e-posta hesapları yüklerken aşağıdaki bilgilere sahip olmanız gerekir: • • • • • • • Görünen ad E-posta adresi Gelen posta sunucusu türü, örn. POP3 (Postane Protokolü 3) veya IMAP (İnternet İleti Erişim Protokolü) Gelen posta sunucusu adı Giden posta sunucusu adı Kullanıcı adı Hesap parolası E-postada kullanılan protokoller şöyledir: • • • Postane Protokolü sürüm 3 (POP3) – TCP/IP (İletim Denetim Protokolü/İnternet Protokolü) üzerinden bir uzak sunucudan e-posta alır. Sunucuda e-postanın bir kopyasını bırakmaz, ancak bazı uygulamalar postanın belirli bir süre saklanacağını kullanıcıların belirtmesine olanak verir. İnternet İleti Erişim Protokolü (IMAP) – Yerel e-posta istemcilerinin sunucudan e-posta almasına olanak verir. Genellikle e-posta, e-posta uygulamasında kişisel bir klasöre taşınana kadar e-postanın bir kopyasını sunucuda bırakır. IMAP, sunucu ve istemci arasındaki e-posta klasörlerini eşitler. Basit Posta Aktarım Protokolü (SMTP) – TCP/IP ağında eposta iletir. Bu biçim, yalnızca ASCII (Bilgi Alışverişi için • Amerikan Standart Kodu) kodlaması kullanan metinlere yönelik e-posta biçimidir. Çok Amaçlı İnternet Posta Uzantıları (MIME) – Resimler ve kelime işlemci belgeleri gibi diğer biçimlerin yanı sıra, eposta biçimini ASCII standardındaki metni de kapsayacak biçimde genişletir. Normalde SMTP ile birlikte kullanılır. E-posta yazılımında ek özellikler de bulunur: • • • E-posta kurallarının otomatik olarak işlenmesi HTML, düz metin veya zengin metin gibi farklı e-posta kodlamaları Haber grupları Aktivite E-Posta Protokolleri Şekil 2'deki e-posta protokolü eşleme aktivitesini tamamlayın 12.2 İşletim sistemini yükleme, yapılandırma ve en iyi duruma getirme 12.2.7 Ekran çözünürlüğünü ayarlama ve video sürücüsünü güncelleme İşletim sistemi yüklendikten sonra, müşterinizin gereksinimlerini karşılayacak ekran çözünürlüğünü ayarlayabilirsiniz. Ekran çözünürlüğü düzgün biçimde ayarlanmazsa, farklı video kartları ve monitörlerden beklenmeyen görüntüleme sonuçları elde edebilirsiniz. Beklenmeyen sonuçlar arasında Windows masaüstünün ekranının tamamını kaplamaması veya çözünürlük çok yüksek bir değere ayarlanırsa ekranın kararması gibi sonuçlar yer alır. LCD (Sıvı Kristal Ekran) ekran kullanılırken çözünürlük özgün kipe veya özgün çözünürlüğe ayarlanmalıdır. Özgün kip, monitörün sahip olduğu piksel sayısıyla aynı olan ekran çözünürlüğü değeridir. Özgün kipten çıkarsanız, monitör en iyi görüntüyü göstermez. Windows XP Professional çalıştıran bir bilgisayardaki ekran çözünürlüğü ayarları için Şekil 1'e bakın. Görüntü Özellikleri denetim masası uygulamasının Ayarlar sekmesinde ekran ayarlarını değiştirebilirsiniz: • • • Ekran çözünürlüğü – Piksel sayısını belirler. Yüksek sayıda piksel, daha iyi bir çözünürlük değeri ve görüntü kalitesi sunar. Yenileme hızı – Ekrandaki görüntünün ne sıklıkta yeniden çizildiğini belirler. Yenileme hızı Hertz (Hz) olarak ifade edilir. Yenileme hızı arttıkça, ekran görüntüsü daha sabit olur. Görüntü renkleri – Ekranda bir defada görülebilen renk sayısını belirler. Renkler, üç temel rengin (kırmızı, yeşil, mavi) yoğunluğu değiştirilerek oluşturulur. Bit sayısı arttıkça, renk sayısı da artar. Aşağıda renk derinliklerinin listesi yer almaktadır: o 256 renk - 8 bit renk o 65.536 renk - 16 bit renk (Yüksek Renk) o 16 milyon renk - 24 bit renk (Gerçek Renk) o 16 milyon renk - 24 bit (32 bit işlemeyi olanaklı kılmak için 8 bit dolgulama özelliğine sahip Gerçek Renk) Bir görüntü sorununu giderirken, sürücünün grafik kartıyla tamamen uyumlu olup olmadığını kontrol edin. Windows düzgün biçimde çalışan varsayılan bir sürücü yükleyebilir, ancak en iyi görüntüleme ve başarım için kullanılabilecek tüm seçenekleri sağlamayabilir. Windows XP Professional'da bulunan video sürücüsü güncelleme yardımcı programı için Şekil 2'ye bakın. En iyi grafik başarımını elde etmek için aşağıdakileri gerçekleştirin: 1. 2. 3. 4. 5. Üreticinin web sitesinden en güncel sürücüyü indirin. Geçerli sürücüyü kaldırın. Antivirüs yazılımını devre dışı bırakın. Yeni sürücüyü yükleyin. Bilgisayarı yeniden başlatın. NOT: Antivirüs yazılımını devre dışı bırakmanız, bilgisayarınızı virüslere karşı korumasız bırakır, bu yüzden söz konusu işlem İnternet'e bağlıyken gerçekleştirilmemelidir. Video sürücüsünü yüklerken veya yeniden yüklerken sorunlarla karşılaşabilirsiniz. Örneğin grafik başarımı adımlarını gerçekleştirdikten sonra, bilgisayarı yeniden başlattığınızda ekranı görüntüleyemezsiniz. Sorunu araştırmak ve ayarları geri yüklemek için bilgisayarı yeniden başlatın. Önyükleme aşamasında F8 tuşuna basın. Size sorulduğunda önyükleme seçeneklerine girin ve 640 x 480 çözünürlüğünü kullanmak için Enable VGA Mode'u (VGA Kipini Etkinleştir) seçin. İşletim sistemi yüklendikten sonra grafik kartının Özellikler bölümünden Sürücüye Geri Dön'ü seçebilirsiniz. Yüklemeye çalıştığınız sürücüyle ilgili olası sorunları belirlemek için biraz araştırma yapmanız gerekir. 12.2 İşletim sistemini yükleme, yapılandırma ve en iyi duruma getirme 12.2.8 İkinci bir işletim sistemi yüklemeyi tanımlama Tek bir bilgisayarda birden çok işletim sistemi bulunabilir. Bazı yazılım uygulamaları, işletim sisteminin en son sürümünü gerektirirken bazım yazılım uygulamalarıysa daha eski bir sürümün kullanılmasını gerektirir. Bilgisayarda birden çok işletim sistemi için çift önyükleme süreci bulunur. boot.ini dosyası, önyükleme sürecinde birden çok işletim sisteminin bulunduğunu belirlediğinde, sizden hangi işletim sistemini yüklemek istediğinizi seçmeniz istenir. Örnek bir boot.ini dosyası için Şekil 1'e bakın. Çift Önyükleme Kurulumu Microsoft Windows'ta bir çift önyükleme sistemi oluşturmak için genellikle birden fazla sabit diskiniz olmalı veya sabit diskinizde birden fazla bölüm bulunmalıdır. En eski işletim sistemini birincil bölüme veya etkin bölüm olarak işaretlenmiş sabit diske yüklemeniz gerekir. Ardından ikinci işletim sistemini ikinci bölüme veya sabit diske yüklemeniz gerekir. Önyükleme dosyaları otomatik olarak etkin bölüme yüklenir. Yükleme sırasında, başlangıçta önyüklenecek işletim sisteminin seçilmesine olanak vermek üzere etkin bölümde boot.ini dosyası oluşturulur. boot.ini dosyası, işletim sistemlerinin sırasını değiştirmek üzere düzenlenebilir. Önyükleme aşamasında işletim sistemi seçiminin belirlenebileceği süreyi belirlemek için yine bu dosyayı düzenleyebilirsiniz. Genellikle işletim sisteminin seçilmesi için beklenen varsayılan süre 30 saniyedir. Kullanıcı belirli bir işletim sistemini seçmek için araya girmediği sürece bu ayar, bilgisayarın önyükleme süresini her zaman 30 saniye geciktirir. Bilgisayarın daha hızlı başlatılabilmesi için boot.ini dosyasında, önyükleme süresi 5 veya 15 saniye olarak değiştirilmelidir. boot.ini dosyasını düzenlemek için Bilgisayarım > Özellikler > Gelişmiş Sekmesi'ne sağ tıklayın. Başlangıç ve Kurtarma alanında Ayarlar'ı seçin. Düzenle'ye tıklayın. 12.3 İşletim sistemlerinin nasıl yükseltileceğini tanımlama İşletim sisteminin en son donanım ve yazılımla uyumlu kalması için düzenli aralıklarla yükseltilmesi gerekir. İşletim sisteminin yeni sürümleri piyasaya sürüldüğünde, daha eski işletim sistemlerine yönelik destek geri çekilir. Piyasaya sürekli olarak yeni donanım ürünleri sunulmaktadır. Yeni tasarlanan ürünlerin düzgün biçimde çalışabilmesi için en güncel işletim sisteminin yüklenmesi gerekir. Yeni işletim sistemi pahalı olabilse de, yeni özellikler sayesinde gelişmiş işlevsellik ve yeni donanımlar için destek elde edersiniz. Windows XP yükseltmesi, bir CD'den veya ağ üzerinden gerçekleştirilebilir. Yeni işletim sisteminin bilgisayarla uyumlu olduğundan emin olmalısınız. Microsoft, var olan sisteminizi yeni Windows işletim sistemlerine yükseltmeden önce uyumsuzluk sorunları için sistemi taramak üzere Yükseltme Danışmanı adında bir yardımcı program sağlar. Yükseltme Danışmanı'nı Microsoft Windows web sitesinden ücretsiz olarak indirebilirsiniz. Yükseltme Danışmanı işlemlerini tamamladığında, sizi olası sorunlar konusunda bilgilendirecek bir rapor oluşturulur. Donanım uyumsuzluğu, yükseltme işleminde oluşan hataların en yaygın nedenidir. Aşağıdaki listede tanımlandığı gibi, tüm eski Windows işletim sistemleri yeni sürümlere yükseltilemeyebilir: • • • Windows 98, Windows 98 SE ve Windows Me, Windows XP Home veya Windows XP Professional'a yükseltilebilir. Windows NT workstation 4.0 Service Pack 6 ve Windows 2000 Professional yalnızca Windows XP Professional'a yükseltilebilir. Windows 3.1 ve Windows 95, Windows XP'ye yükseltilemez. NOT: Yükseltme işlemine başlamadan önce tüm verileri yedeklemeyi unutmayın. 12.4 İşletim sistemleri için koruyucu bakım yordamları tanımlama İşletim sistemine yönelik koruyucu bakım işlemleri arasında, görevlerin zamanlanmış güncellemeleri gerçekleştirmek üzere otomatik hale getirilmesi işlemi yer alır. Ayrıca sistemin güncel ve yeni yazılım ile donanımlarla uyumlu olmasını sağlayan hizmet paketlerinin yüklenmesi de koruyucu bakım işlemleri arasında yer alır. Sürücü veya sistem bozulursa, sistemi bir önceki durumuna geri yüklemek için geri yükleme noktalarını kullanabilirsiniz. Ancak geri yükleme noktaları kayıp verileri kurtaramaz. Bu bölümü tamamladıktan sonra, şunları yapabileceksiniz: • • Otomatik görevleri ve güncellemeleri zamanlama. Geri yükleme noktalarını ayarlama. 12.4 İşletim sistemleri için koruyucu bakım yordamları tanımlama 12.4.1 Otomatik görevleri ve güncellemeleri zamanlama Windows XP'de Zamanlanmış Görevler yardımcı programını kullanarak görevleri otomatik hale getirebilirsiniz. Zamanlanmış Görevler yardımcı programı, seçilen, kullanıcı tanımlı ölçütleri izleyerek bu ölçütler karşılandığında görevleri yürütür. GUI (Grafiksel Kullanıcı Arayüzü) Zamanlanmış Görevleri Zamanlanmış Görevler yardımcı programı kullanılarak otomatik hale getirilen yaygın görevlerden bazıları şunlardır: • • • • Disk temizleme Yedekleme Disk birleştiricisi Başka uygulamalar başlatma Zamanlanmış Görevler sihirbazını açmak için Başlat > Tüm Programlar >Donatılar > Sistem Araçları > Zamanlanmış Görevler'i seçin. Şekil 1'de gösterildiği gibi, Zamanlanmış Görev Ekle'ye çift tıklayın. CLI (Komut Satırı Arayüzü) Zamanlanmış Görevleri Zamanlanmış Görevler yardımcı programı, Windows tabanlı bir GUI yardımcı programıdır. Ayrıca bir komutu, komut dosyasını veya uygulamayı belirli bir tarih ve saatte otomatik olarak çalışacak biçimde zamanlamak üzere komut satırı yardımcı programında at komutunu da kullanabilirsiniz. at komutunu kullanmak için, Yöneticiler grubunun bir üyesi olarak oturum açmış olmanız gerekir. at komutu hakkında daha fazla bilgi edinmek için Başlat > Çalıştır'ı seçin. CLI komut satırına cmd yazın ve Tamam tuşuna basın. Komut istemine at/? yazın. Windows Otomatik Güncelleştirmeleri Windows XP işletim sisteminin güncellemelerini yapılandırmak için aşağıdaki yöntemlerden birini kullanmanız gerekir: • • • • Otomatik (tarih ve saat belirtilmesi gerekir) Güncelleştirmeleri benim için karşıdan yükle; ancak ne zaman yükleneceğini benim seçmeme izin ver Bana bildir, ancak otomatik olarak karşıdan yükleyip kurma Otomatik Güncelleştirmeleri kapat Şekil 2'de gösterilen Otomatik Güncelleştirmeler ekranı, Denetim Masası'nda bulunur. Laboratuvar Çalışması Görev Zamanlama Basit bir görevi zamanlayın ve iptal edin 12.4 İşletim sistemleri için koruyucu bakım yordamları tanımlama 12.4.2 Geri yükleme noktalarını ayarlama Geri yükleme noktaları, işletim sistemini önceden belirlenmiş bir zamandaki haline geri getirir. Bazı durumlarda bir uygulamanın veya donanım sürücüsünün yüklenmesi, sistemin kararsız hale gelmesine veya beklenmedik değişikliklerin ortaya çıkmasına neden olabilir. Normalde uygulamanın veya donanım sürücüsünün kaldırılması sorunu çözer. Uygulamanın veya donanım sürücüsünün kaldırılması sorunu çözmezse bilgisayarı, sistemin düzgün biçimde çalıştığı daha önceki bir haline geri yüklemeyi denemeniz gerekir. Sistem Geri Yükleme yardımcı programını açmak için Başlat > Tüm Programlar >Donatılar > Sistem Araçları > Sistem Geri Yükleme'yi seçin. Windows XP, aşağıdaki senaryolarda geri yükleme noktaları oluşturabilir: • • • Bir yükleme veya yükseltme işlemi gerçekleştirildiğinde Bilgisayar çalışır durumdaysa 24 saatte bir Manuel olarak, herhangi bir zamanda Geri yükleme noktaları, Windows işletim sistemleri tarafından kullanılan sistem ve kayıt defteri ayarları hakkında bilgi içerir. Sistem geri yükleme, kişisel veri dosyalarını yedeklemez veya bozulmuş ya da silinmiş kişisel dosyaları kurtarmaz. Verileri yedeklemek için, bant sürücüsü, CD veya USB (Evrensel Seri Veriyolu) depolama aygıtı gibi özel bir yedekleme sistemi kullanmanız gerekir. 12.5 İşletim sistemlerindeki sorunları giderme Sorun giderme süreci, işletim sistemiyle ilgili sorunları çözmenize yardımcı olur. Bu sorunlar, düzgün çalışmayan bir sürücü kadar basit, kilitlenen bir sistem kadar karmaşık da olabilir. Sorunları tanılayıp gidermenize yardımcı olması için sorun giderme adımlarını kılavuz olarak kullanın. Bu bölümü tamamladıktan sonra, şunları yapabileceksiniz: • • • Sorun giderme sürecini gözden geçirme. Yaygın sorunları ve çözümleri tanımlama. Sorun giderme becerilerini kullanma. 12.5 İşletim sistemlerindeki sorunları giderme 12.5.1 Sorun giderme sürecini gözden geçirme Bilgisayar teknisyenleri, bilgisayarı onarmak için sorunu çözümleyip hatanın nedenini belirleyebilmelidir. Bu işlem sorun giderme olarak adlandırılır. Sorun giderme sürecindeki ilk adım, müşteriden veri toplamaktır. Şekil 1 ve 2'de, müşteriye sorulacak açık uçlu ve kapalı uçlu sorular listelenmektedir. Müşteriyle konuştuktan sonra, bilinen bariz sorunların olup olmadığını soruşturmanız gerekir. Şekil 3'te işletim sistemiyle ilgili sorunlar listelenmiştir. Bilinen bariz sorunları değerlendirdikten sonra pratik çözümleri deneyin. Şekil 4'te işletim sistemi sorunlarına yönelik birkaç pratik çözüm listelenmiştir. Pratik çözümler sorunu çözmenize yardımcı olmadıysa, bilgisayardan veri toplamanın zamanı gelmiş demektir. Şekil 5'te, bilgisayardan sorunla ilgili bilgi toplamanın farklı yolları gösterilmektedir. Bu noktada sorunu değerlendirmek, olası çözümleri araştırmak ve uygulamak için yeterli bilgiye sahip olacaksınız. Şekil 6'da olası çözümlere yönelik kaynaklar gösterilmektedir. Sorunu çözdükten sonra, müşteriyle bağlantı kurup iş emrini kapatırsınız. Şekil 7'de, bu adımın tamamlanması için gerekli olan görevlerin bir listesi bulunmaktadır. 12.5 İşletim sistemlerindeki sorunları giderme 12.5.2 Yaygın sorunları ve çözümleri tanımlama Bilgisayar sorunları, donanımla, yazılımla, ağlarla veya bunlar arasındaki herhangi bir birleşimle ilgili olabilir. Bazı bilgisayar sorunlarını diğerlerinden daha sık çözersiniz. Durdurma hatası, sistemin kilitlenmesine neden bir donanım arızası veya yazılım hatasıdır. Bu hata türü, mavi ekran hatası (BSoD) olarak bilinir ve sistem bir hatadan kurtulamadığında görüntülenir. BSoD genellikle aygıt sürücüsü hatalarından kaynaklanır. Durdurma hatalarını veya BSoD hatalarını incelemek için Olay Günlüğü ve diğer tanılama yardımcı programları kullanılabilir. Bu tür hataları önlemek için donanımın ve yazılım sürücülerinin uyumlu olduğunu doğrulayın. Ayrıca Windows'a yönelik en güncel yamaları ve güncellemeleri yükleyin. Sistem başlangıç sırasında kilitlendiğinde, bilgisayar otomatik olarak yeniden başlatılabilir. Yeniden başlatma işlemi, Windows'ta bulunan otomatik yeniden başlatma işlevi tarafından gerçekleştirilir ve hata iletisinin görülmesini güçleştirir. Otomatik yeniden başlatma işlevi, Gelişmiş Başlangıç Seçenekleri menüsünde devre dışı bırakılabilir. Şekil 1'de yaygın donanım sorunları ve çözümleriyle ilgili bir grafik bulunmaktadır. 12.5 İşletim sistemlerindeki sorunları giderme 12.5.3 Sorun giderme becerilerini kullanma Sorun giderme sürecini anladığınıza göre, artık dinleme ve tanılama becerilerinizi kullanmanızın zamanı gelmiş demektir. Birinci laboratuvar çalışması, işletim sistemiyle ilgili becerilerinizi geliştirmek üzere tasarlanmıştır. Windows Update'i kullanmadan önce ve kullandıktan sonra geri yükleme noktalarını kontrol edeceksiniz. İkinci laboratuvar çalışması, iletişim ve sorun giderme becerilerinizi geliştirmek üzere tasarlanmıştır. Bu laboratuvar çalışmasında şu adımları gerçekleştireceksiniz: • • • İş emrini kabul etme Sorunu deneyip çözümlemek için müşteriden çeşitli adımları gerçekleştirmesini isteme Sorunu ve çözümünü belgeleme Laboratuvar Çalışması İşletim Sistemi Sorunu Bir işletim sistemi sorununu giderin Laboratuvar Çalışması Uzak Teknisyen İşletim Sistemi Sorunu Müşteriye bir işletim sistemi sorununu nasıl düzelteceği konusunda talimat verin 12.6 Özet Bu bölümde işletim sisteminin, müşterinin ihtiyaçları temel alınarak nasıl seçileceği konusu ele alındı. İşletim sistemleri ile ağ işletim sistemleri arasındaki farkları öğrendiniz. Laboratuvar çalışmaları sayesinde Windows XP, bölüm oluşturma, sanal belleği özelleştirme ve görev zamanlama gibi konuları daha yakından incelediniz. Ayrıca işletim sistemlerine yönelik en iyi duruma getirme ipuçlarını ve de bilgisayar sorunlarının ikinci seviye bir teknisyenin bakış açısından nasıl çözüldüğünü gördünüz. Bu bölümde ele alınan aşağıdaki kavramlar, işletim sistemi seçerken ve yüklerken size faydalı olacaktır: • • • • • • • • Müşterinin teknoloji ihtiyaçlarını iyice anladığınızdan emin olun. Yaygın işletim sistemleri arasındaki farkları bilin. Müşteri ihtiyaçlarına uygun teknolojileri dikkatle belirleyin. İşletim sistemi yüklemenin farklı yöntemleri bilin. İşletim sistemlerinin nasıl yükseltildiğini bilin. Koruyucu bakımın, sorunları, ortaya çıkmadan önce nasıl durdurabildiğini anlayın. Müşteri için hangi koruyucu bakım yordamlarının uygun olduğunu bilin. İşletim sistemi sorunlarının nasıl giderildiğini bilin. GELİŞMİŞ DİZÜSTÜ BİLGİSAYARLAR VE TAŞINABİLİR CİHAZLAR 13.0 Giriş Hareketliliğe olan talep arttıkça, dizüstü bilgisayarların ve taşınabilir cihazların popülerliği de artmaya devam edecektir. Kariyerinizin ilerleyişi sırasında sizden bu cihazları nasıl yapılandıracağınızı, onaracağınızı ve bu cihazlara nasıl bakım uygulayacağınızı bilmeniz beklenecektir. Masaüstü bilgisayarlar hakkında edindiğiniz bilgiler, dizüstü bilgisayarlara ve taşınabilir cihazlara bakım uygularken size yardımcı olacaktır. Ancak iki teknoloji arasında önemli farklar vardır. Hareketliliği kolaylaştırmak için dizüstü bilgisayarlar ve taşınabilir cihazlar, masaüstü bilgisayarlara göre daha fazla kablosuz teknoloji kullanır. Tüm dizüstü bilgisayarlar, güç kaynağına bağlı olmadığında pil ile çalışır. Dizüstü bilgisayarı çevresel aygıtlara bağlamak için genellikle yerleştirme istasyonları kullanılır. Bilgisayar teknisyeni olarak, dizüstü bilgisayarın veya taşınabilir cihazın yanı sıra bu yerleştirme istasyonlarını ve aksesuarları da yapılandırmanız, en iyi duruma getirmeniz ve bu cihazlara yönelik sorunları gidermeniz gerekecektir. Çoğu dizüstü bilgisayar bileşeni üretici firmaya özgüdür, bu nedenle bazı üreticiler dizüstü bilgisayar onarımları gerçekleştirebilmeniz için uzman sertifikasyon eğitimini tamamlamanızı gerekli kılacaktır. Dizüstü bilgisayarlara bakım uygulamak oldukça zorlayıcı olabilir. Dizüstü bilgisayarlar üzerinde çalışmak için gerekli olan becerilerde uzmanlaşmanız kariyerinizin ilerleyişinde önemli bir role sahiptir. Bu bölümü tamamladıktan sonra, şunları yapabileceksiniz: • • • • • Dizüstü bilgisayarlar ve taşınabilir cihazlar için kablosuz iletişim yöntemlerini açıklama. Dizüstü bilgisayarlara ve taşınabilir cihazlara yönelik onarımları açıklama. Dizüstü bilgisayar bileşenlerini seçme. Dizüstü bilgisayarlara yönelik koruyucu bakım kurallarını ve yöntemlerini açıklama. Bir dizüstü bilgisayardaki sorunların nasıl giderileceğini açıklama. 13.1 Dizüstü bilgisayarlar ve taşınabilir cihazlar için kablosuz iletişim yöntemlerini tanımlama Kablosuz cihazlar, insanlara diledikleri yerde çalışabilme, öğrenebilme, oyun oynayabilme ve iletişim kurabilme özgürlüğü verir. Kablosuz cihazları kullanan kişilerin ses, video ve veri iletişimleri gönderip alabilmeleri için herhangi bir fiziksel konuma bağlı kalmalarına gerek yoktur. Bunun bir sonucu olarak, birçok ülkede müşterilerine İnternet hizmeti sağlayan kafeler gibi kablosuz bağlantı tesisleri açılmaktadır. Üniversite kampüslerinde, ağa fiziksel bağlantı kurmanın imkanlı olmadığı yerlerde öğrencilerin derslere kaydolmasını, konferansları izlemesini ve ödev teslim etmesini sağlamak için kablosuz ağlar kullanılmaktadır. Daha fazla insan kablosuz cihazları kullandıkça, kablosuz iletişimlere olan eğilim de artmaya devam edecektir. Bu bölümü tamamladıktan sonra, şunları yapabileceksiniz: • • • • • Bluetooth Teknolojisini açıklama. Kızılötesi Teknolojisini açıklama. Hücresel WAN (Geniş Alan Ağı) Teknolojisini açıklama. Wi-Fi Teknolojisini açıklama. Uydu Teknolojisini açıklama. 13.1 Dizüstü bilgisayarlar ve taşınabilir cihazlar için kablosuz iletişim yöntemlerini tanımlama 13.1.1 Bluetooth Teknolojisini tanımlama Bluetooth, cihazların kısa mesafeler içinde iletişim kurmasına olanak veren bir kablosuz teknolojidir. Bir Bluetooth aygıtı, kablosuz kişisel alan ağı (WPAN) oluşturmak üzere yedi adete kadar farklı Bluetooth aygıtına bağlanabilir. Bu teknik özellik, Elektrik Elektronik Mühendisleri Enstitüsü (IEEE) 802.15.1 standardı tarafından açıklanmaktadır. Bluetooth aygıtları ses ve veri işleyebilme yeteneğine sahiptir ve aşağıdaki cihazları bağlamak için uygundur: • • • • • • Dizüstü bilgisayarlar Yazıcılar Fotoğraf makineleri PDA'lar (Personal Digital Assistant - Kişisel Sayısal Yardımcı) Cep telefonları Eller-serbest mikrofonlu kulaklık seti Genel Bluetooth özellikleri için Şekil 1'e bakın. Bluetooth kişisel alan ağının (PAN) mesafesi, PAN'daki cihazların kullandığı güç miktarıyla sınırlıdır. Bluetooth aygıtları, Şekil 2'de de gösterildiği gibi üç sınıfa ayrılır. En yaygın Bluetooth ağı, yaklaşık 10 metrelik (33 fit) aralığa sahip olan Sınıf 2'dir. Endüstriyel, Bilimsel ve Tıbbi (ISM) bantta bulunan 2.4 ile 2.485 GHz arasındaki radyo frekansı aralığında çalışır. Onaylanmış cihazların kullanılması halinde bu bant lisans gerektirmez. Bluetooth standardı, uyarlanır frekans sekmesi (AFH) içerir. AFH, sinyallerin Bluetooth aralığındaki farklı frekansları kullanarak "sekme" yapmasına olanak tanır. Bu durum, birden fazla Bluetooth aygıtı mevcutken oluşabilecek girişim olasılığını azaltır. Ayrıca AFH, cihazın zaten kullanımda olan frekansları öğrenmesine ve sekme için farklı bir frekans altkümesini seçmesine olanak verir. Bluetooth standardına güvenlik önlemleri de eklenmiştir. Bluetooth aygıtının ilk bağlanışında aygıt, kişisel kimlik numarası (PIN) kullanılarak kimlik doğrulamasına tabi tutulur. Bluetooth, hem 128 bit şifrelemeyi, hem de PIN doğrulamasını destekler. 13.1 Dizüstü bilgisayarlar ve taşınabilir cihazlar için kablosuz iletişim yöntemlerini tanımlama 13.1.2 Kızılötesi Teknolojisini tanımlama Kızılötesi (IR) kablosuz teknoloji düşük güce sahip, kısa mesafeli bir kablosuz teknolojidir. IR, Işık Yayan Diyotlar (LED'ler) kullanarak veri iletir ve fotodiyotlar kullanarak veri alır. IR kablosuz ağlar, küresel olarak düzenlenmemiş biçimde çalışır. Ancak Kızılötesi Veri Birliği (IrDA), IR kablosuz iletişime yönelik özellikleri tanımlar. Genel IR özellikleri için Şekil 1'e bakın. Dört çeşit IR ağ vardır: • • • • Görüş alanı – sinyal yalnızca cihazlar arasında açık ve engelsiz bir görüş alanı varsa iletilir. Saçılım – Sinyal tavanlardan ve duvarlardan seker. Yansıtıcı – Sinyal bir optik alıcı-vericiye gönderilir ve alıcı cihaza yeniden yönlendirilir. Geniş bant optik uzak nokta – İletim yüksek kaliteli çoklu ortam gereksinimlerini karşılayabilir. Kızılötesi ağlar, dizüstü bilgisayarları oldukça yakındaki şu cihazlara bağlamak için idealdir: • • • • • • Çoklu ortam projektörü PDA (Personal Digital Assistant - Kişisel Sayısal Yardımcı) Yazıcı Uzaktan kumanda Kablosuz fare Kablosuz klavye IR cihazlarının kurulumu ve yapılandırması oldukça kolaydır. Birçok IR cihazı, dizüstü veya masaüstü bilgisayardaki USB bağlantı noktasına bağlanır. Bilgisayar yeni aygıtı algıladıktan sonra, Windows XP Şekil 2'de gösterildiği gibi uygun sürücüleri yükler. Yükleme işlemi, yerel ağ bağlantısının kurulumuna benzer. IR pratik, kısa mesafeli bir bağlantı çözümüdür, ancak bazı sınırlamaları vardır: • • • • IR ışığı tavanlardan veya duvarlardan geçemez. IR sinyalleri, floresan aydınlatma sistemi gibi güçlü ışık kaynaklarıyla girişime maruz kalabilir ve bu kaynaklar tarafından seyreltilebilir. Dağınık IR cihazları görüş alanı olmaksızın bağlantı kurabilir, ancak veri aktarım hızları daha düşük, mesafeleriyse daha kısadır. IR, bilgisayar iletişimi için kullanıldığında IR mesafeleri 1 m (3 fit) veya 1 m'den az olmalıdır. 13.1 Dizüstü bilgisayarlar ve taşınabilir cihazlar için kablosuz iletişim yöntemlerini tanımlama 13.1.3 Hücresel WAN (Geniş Alan Ağı) Teknolojisini tanımlama Hücresel ağlar başlangıçta yalnızca sesli iletişim için tasarlanmıştı. Hücresel teknoloji gelişmeye devam etmekte ve artık aynı anda ses, video ve veri aktarımının yapılabilmesine olanak vermektedir. Ayrıca dizüstü bilgisayarların ve taşınabilir cihazların uzaktan kullanımına da imkan sağlamaktadır. Bir hücresel WAN bağdaştırıcısı takılı durumdayken, dizüstü bilgisayar kullanıcısı seyahat halindeyken İnternet'e erişebilir. Genel hücresel WAN özellikleri için Şekil 1'e bakın. DSL ve kablo bağlantılarından daha yavaş olsa da, hücresel WAN'lar hala yüksek hızlı bağlantı olarak sınıflandırılacak kadar hızlıdır. Bir dizüstü bilgisayarı hücresel WAN'a bağlamak için, hücresel ağlarla birlikte çalışacak şekilde tasarlanmış bir bağdaştırıcı kullanmanız gerekir. Hücresel bağdaştırıcısının aşağıdakilerin bazılarını veya tümünü desteklemesi gerekir: • • • • • • • Mobil İletişim için Küresel Sistem (GSM) – Dünya çapındaki hücresel ağ Genel Paket Radyo Hizmeti (GPRS) – GSM kullanıcıları için veri hizmeti Dört bant – Cep telefonunun dört GSM frekansının tümünde çalışmasına olanak verir: 850 MHz, 900 MHz, 1800 MHz ve 1900 MHz Kısa Mesaj Servisi (SMS) – Metin mesajları Multimedya Mesaj Servisi (MMS) – Multimedya mesajları GSM Gelişimi için Geliştirilmiş Veri Hızları (EDGE) – Artırılmış veri hızları ve iyileştirilmiş veri güvenilirliği sağlar Eniyileştirilmiş Evrim-Veri (EV-DO) – Daha iyi indirme hızları Bir hücresel WAN'a bağlanmak kolay bir işlemdir. Şekil 2'de gösterildiği gibi hücresel WAN kartları Tak ve Çalıştır (PnP) niteliğindedir. Bu kartlar PC Kartı yuvasına takılır veya dizüstü bilgisayarda yerleşik durumdadır. 13.1 Dizüstü bilgisayarlar ve taşınabilir cihazlar için kablosuz iletişim yöntemlerini tanımlama 13.1.4 Wi-Fi Teknolojisini tanımlama Wi-Fi kablosuz teknolojisi, IEEE (Elektrik Elektronik Mühendisleri Enstitüsü) 802.11 ağ iletişimi standartlarını ve özelliklerini temel alır. 802.11 numarası, IEEE 802.11 belgelerinde belirtilen bir dizi standardı ifade eder. Bu nedenle 802.11 ve Wi-Fi terimleri birbirlerinin yerine kullanılabilir. Şekil 1'de, Wi-Fi özelliklerinin bazıları gösterilmektedir. Şu anda dört ana Wi-Fi, 802.11 standardı bulunmaktadır: • • • • 802.11a 802.11b 802.11g 802.11n (taslak halinde) Teknisyenler WiFi standartlarından söz ederken yalnızca son harflerini kullanır. Örneğin bir teknisyen 802.11b kablosuz yönlendiriciden “b” yönlendirici şeklinde söz edebilir. 802.11g standardı 2003'te piyasa sürülmüştür ve şu anda kullanılan en yaygın Wi-Fi standardıdır. 802.11n standardı 2006'da taslak biçiminde piyasaya sürülmüştür ve resmi bir IEEE standardı olmadan önce küçük bir değişikliğe uğrayabilir. 802.11b, 802.11g ve 802.11n standartları 2.4 GHz frekans bandını kullanır. 2.4 GHz frekans bandı düzenlenmemiş niteliktedir ve yoğun şekilde kullanılır. Büyük trafik miktarı, diğer 2.4 GHz kablosuz cihazların 2.4 GHz aralığındaki kablosuz sinyallerle girişim yapmasına neden olabilir. Bu nedenle 802.11a standardı, 5.0 GHz frekans bandını kullanacak şekilde tasarlanmıştır. Bunun bir sonucu olarak, 802.11a diğer 802.11x standartlarıyla uyumlu değildir. Veri hızı ve aralık bilgileri için Şekil 2'ye bakın. Güvenlik, kablosuz ağlar için önemli bir konudur. Kablosuz yönlendiricinin kapsama alanındaki herhangi birinin potansiyel olarak ağa erişimi vardır. Güvenlik amacıyla şu önlemler alınmalıdır: • • • • Asla kolay anlaşılır, şifrelenmemiş metin kullanarak oturum veya parola bilgileri gönderilmemelidir. Mümkün olduğunda VPN (Sanal Özel Ağ) bağlantısı kullanılmalıdır. Ev ağlarında güvenlik etkin durumda olmalıdır. Wi-Fi Korumalı Erişim (WPA) güvenliği kullanılmalıdır. Wi-Fi ağlarını güvence altına almak için Wi-Fi Korumalı Erişim standartları (WPA, WPA2) kullanılır. WPA, Wi-Fi cihazları arasındaki veri akışını korumak için karmaşık bir şifreleme ve kimlik doğrulama teknolojisi kullanır. WPA, 128 bit şifreleme anahtarı kullanır ve tüm kablosuz cihazlarda etkinleştirilmelidir. WPA, yaygın olarak bilinen güvenlik sorunlarına sahip olan kabloluya eş gizliliğin (WEP) yerine kullanıma sunulmuştur. 13.1 Dizüstü bilgisayarlar ve taşınabilir cihazlar için kablosuz iletişim yöntemlerini tanımlama 13.1.5 Uydu Teknolojisini tanımlama Uydu hizmeti, diğer yüksek hızlı hizmetlerin olmadığı alanlarda yüksek hızlı, geniş bant erişime gerek duyan, kırsal kesimde yaşayan veya uzak kullanıcılar için idealdir. Ancak başlangıç maliyetinin daha fazla olması ve nispeten daha yavaş hızlara sahip olması nedeniyle, yüksek hızlı uydu ağ bağlantılarının yalnızca kablo veya Sayısal Abone Hattı (DSL) bağlantısı mevcut olmadığında kullanılması önerilir. Genel uydu özellikleri için Şekil 1'e bakın. Uydu İnternet bağlantıları iki yönlü veri kanallarını kullanır. Bir kanal yükleme, diğeriyse indirme amacıyla kullanılır. Uydu bağlantısı kullanılarak indirme ve yükleme işlemlerinin ikisi de gerçekleştirilebilir. Bazı durumlarda yükleme için bir telefon hattı ve modem kullanılır. Yükleme hızları 50 Kbps civarındayken, indirme hızları genellikle 500 Kbps aralığındadır. Bu değerler, bağlantıyı DSL'e benzer asimetrik bir bağlantı haline getirir. Uydu bağlantıları kablo veya DSL bağlantılarından daha yavaştır, ancak telefon modem bağlantılarından daha hızlıdır. Uydu ile bağlanmanın bazı avantajları vardır: • • • Kırsal ve uzak alanlarda da kullanılabilen iki yönlü, yüksek hızlı İnternet erişimi Hızlı dosya indirme olanakları Uydu çanağı, TV erişimi için de kullanılabilir Sistemin etkili bir şekilde çalışması için uydu sisteminin düzgün konumlandırılması, kurulması ve yapılandırılması önemlidir. Uydu çanağının yönünü birçok uydunun Dünya yörüngesinde döndüğü ekvator yönüne ayarlasanız bile aradaki engeller ve olumsuz hava koşulları sinyal alımıyla girişim yapabilir. Uydu bağlantısı kurmak için gerekli olan belirli araçlar vardır: • • 610 mm'lik (24 inç) uydu çanağı Yukarı bağ (dünyadan uyduya bağlantı) ve aşağı bağ (uydudan dünyaya bağlantı) için modem • Eşeksenli kablo ve bağlayıcılar Aktivite Kablosuz Teknolojiler Şekil 2'deki kablosuz teknoloji eşleme aktivitesini tamamlayın 13.2 Dizüstü bilgisayarlara ve taşınabilir cihazlara yönelik onarımları tanımlama Bir dizüstü bilgisayar veya taşınabilir cihaz arızalanmaya başlarsa ne yapmam gerekir? Dizüstü bilgisayarın, genellikle Müşteri Tarafından Değiştirilebilir Birimler (CRU'lar) adı verilen, müşteri tarafından değiştirilebilen bazı parçaları vardır. CRU'lar arasında dizüstü bilgisayar pili ve ek RAM gibi bileşenler bulunur. Müşteri tarafından değiştirilmemesi gereken parçalara Sökülebilir Birimler (FRU) denir. FRU'lar arasında dizüstü bilgisayar anakartı, LCD ekran ve klavye gibi bileşenler bulunur. Çoğu durumda cihazın satın alındığı yere, yetkili bir servis merkezine, hatta üreticiye iade edilmesi gerekebilir. Bir onarım merkezi, farklı üreticiler tarafından üretilmiş dizüstü bilgisayarlara bakım hizmeti sağlayabilir veya belirli bir marka üzerinde uzmanlaşarak bakım garantisi ve onarım konusunda yetkili bayi olarak değerlendirilebilir. Aşağıdakiler yerel onarım merkezlerinde gerçekleştirilen yaygın onarım türleridir: • • • • • • • • Donanım ve yazılımların düzgün çalışıp çalışmadığının sınanması Veri aktarımı ve veri kurtarma Sabit disk takma ve yükseltme RAM takma ve yükseltme Klavye ve fan değiştirme Dizüstü bilgisayarın iç temizliği LCD ekran onarımı LCD invertörü ve arkaplan ışığı onarımı Çoğu LCD ekran onarımının bir onarım merkezinde gerçekleştirilmesi gerekir. Bu onarımlar, LCD ekranın, LCD'de bulunan ve LCD'yi aydınlatan arkaplan ışığının ve arkaplan ışığının gerektirdiği yüksek voltajı üreten invertörün değiştirilmesini kapsar. Arkaplan ışığı arızalanırsa, ekran yalnızca belirli bir açıdan bakıldığında görülebilir. Yerel hizmetler mevcut değilse, dizüstü bilgisayarı bir bölgesel onarım merkezine veya üreticiye göndermeniz gerekebilir. Dizüstü bilgisayardaki hasar ciddiyse veya özel yazılım ve araçlar gerektiriyorsa, üretici onarım girişiminde bulunmak yerine dizüstü bilgisayarı değiştirmeye karar verebilir. DİKKAT: Bir dizüstü bilgisayarı veya taşınabilir cihazı onarma girişiminde bulunmadan önce, garantiyi kontrol edip garanti süresi içinde yapılan onarımların yetkili bir servis merkezi tarafından gerçekleştirilmemesinin garantiyi geçersiz kılıp kılmadığına bakın. Dizüstü bilgisayarı kendiniz onarırsanız, her zaman verileri yedeklemeniz ve cihazın güç kaynağıyla olan bağlantısını kesmeniz gerekir. Çalışma Sayfası Onarım Merkezlerini Araştırma Onarım merkezi hizmetlerini araştırın 13.3 Dizüstü bilgisayar bileşenlerini seçme Dizüstü bilgisayar bileşenlerinin birkaç nedenden ötürü değiştirilmesi gerekir. Orijinal parça yıpranmış, hasar görmüş veya arızalı olabilir. Yeni standartları desktekleyen bir kablosuz PC kartı gibi ek işlevselliğe sahip olmak isteyebilirsiniz. Bellek ekleyerek başarımı iyileştirmek isteyebilirsiniz. Bu değişikliklerden herhangi birini uygularken, tüm yeni bileşenlerin var olan bileşenlerle ve işletim sistemiyle fiziksel ve elektriksel olarak uyumlu olduğundan emin olun. Bileşenleri güvenilir bir kaynaktan satın almak ve garanti bilgilerini araştırmak her zaman iyi bir fikirdir. Bileşenler genellikle iki kategoriye ayrılır: perakende ambalajlı veya orijinal cihaz üreticisi (OEM). Perakende ambalajlı bileşenler veya perakende kutu bileşenleri genellikle belgeler, tam kapsamlı garanti, kablolar, montaj donanımı, sürücüler ve yazılım ile birlikte gelir. OEM bileşenleri genellikle ambalajsız satılır. OEM bileşenleri, kullanıcının gerekli olabilecek belgeleri, yazılımı, sürücüleri ve ek donanımları bulmasını gerektirebilir. OEM bileşenleri genellikle daha uygun fiyatlıdır ve benzer perakende ambalajlı bileşenlere göre daha kısa garanti süresine sahiptir. Çok sayıda dizüstü bilgisayara toplu olarak yükseltme yapıldığında ve ek destek gerekmediğinde OEM bileşenlerinin kullanılması önemli oranda tasarruf sağlayabilir. Bu bölümü tamamladıktan sonra, şunları yapabileceksiniz: • • • • Pilleri seçme. Yerleştirme istasyonu veya bağlantı noktası çoğaltıcısı seçme. Depolama aygıtları seçme. Ek RAM (Rastgele Erişimli Bellek) seçme. 13.3 Dizüstü bilgisayar bileşenlerini seçme 13.3.1 Pilleri seçme Yeni bir dizüstü bilgisayar piline ihtiyacınız olduğunu nasıl anlayabilirsiniz? İşaretler her zaman açıkça ortada olmayabilir, ancak bazıları barizdir: • • • • Dizüstü bilgisayar AC güç kaynağından çıkarıldığında hemen kapanıyor Pil akıyor Pil aşırı ısınıyor Şarj edildikten sonra pilin kullanım süresi kısa oluyor Pille ilgili olduğundan şüphelendiğiniz sorunlar yaşıyorsanız, pili dizüstü bilgisayarlarla uyumlu tanınmış ve kaliteli bir pille değiştirin. Yedek pil bulunamazsa, pili test için yetkili bir onarım merkezine götürün. Yedek pil, dizüstü bilgisayar üreticisinin belirlediği özelliklere uygun veya bu özelliklerin üzerinde olmalıdır. Yeni piller, orijinal pille aynı biçim katsayısını kullanmalıdır. Voltajlar, güç dereceleri ve AC adaptörleri de üreticinin belirlediği özelliklere uygun olmalıdır. NOT: Yeni bir pili şarj ederken her zaman üretici tarafından sağlanan talimatlara uyun. İlk şarj sırasında dizüstü bilgisayarı kullanabilirsiniz, ancak AC adaptörünü çıkarmayın. Ni-Cad ve NiMH yeniden şarj edilebilir piller, şarj belleğini kaldırmak için zaman zaman tamamen deşarj edilmelidir. Pil tamamen deşarj edildikten sonra maksimum kapasitesi dolana kadar şarj edilmelidir. DİKKAT: Pillerle ilgili işlemlerde her zaman özenli davranılmalıdır. Piller düzgün biçimde şarj edilmezse, kısa devreye maruz kalırsa veya yanlış kullanılırsa patlayabilir. Pil şarj edicisinin pilinizin kimyasına, boyutuna ve voltajına uygun biçimde tasarlanmış olduğundan emin olun. Piller zehirli atık olarak değerlendirilir ve yerel yasalara uygun biçimde imha edilmelidir. Çalışma Sayfası Dizüstü Bilgisayar Pilleri Dizüstü bilgisayar pillerini araştırın 13.3 Dizüstü bilgisayar bileşenlerini seçme 13.3.2 Yerleştirme istasyonu veya bağlantı noktası çoğaltıcısı seçme Yerleştirme istasyonları ve bağlantı noktası çoğaltıcıları, dizüstü bilgisayarda bulunan bağlantı noktası sayısını arttırır. Bağlantı noktası çoğaltıcısı, bir SCSI (Küçük Bilgisayar Sistem Arayüzü) bağlantı noktası, bir ağ bağlantı noktası, PS/2 bağlantı noktaları, USB bağlantı noktaları ve bir oyun bağlantı noktası içerebilir. Yerleştirme istasyonunda bağlantı noktası çoğaltıcısında bulunan bağlantı noktalarının aynısı bulunur; ancak yerleştirme istasyonu, PCI (Çevresel Bileşen Arabağlantısı) kartlarına, ek sabit disklere, optik sürücülere ve disket sürücülerine bağlanabilme olanağını da sağlar. Yerleştirme istasyonları, dizüstü bilgisayarın bir ofis ağına ve çevresel aygıtlara bağlanmasını kolaylaştırır. Bir yerleştirme istasyonuna bağlı olan dizüstü bilgisayar, masaüstü bilgisayarla aynı özelliklere sahip olur. Şekil 1'de aynı dizüstü bilgisayarı destekleyen birkaç yerleştirme istasyonu ve bağlantı noktası çoğaltıcısı gösterilmektedir. Yerleştirme istasyonları ve bağlantı noktası çoğaltıcıları birkaç bağlantı seçeneği sunar: • • • • • • • • • • • Ethernet (RJ-45) Modem (RJ-11) S-Video, TV out (TV çıkışı) USB 2.0 bağlantı noktası Harici monitör Paralel bağlantı noktası Yüksek hızlı seri bağlantı noktası IEEE (Elektrik Elektronik Mühendisleri Enstitüsü) 1394 bağlantı noktası Stereo kulaklık çıkışı Stereo mikrofon girişi Yerleştirme istasyonu bağlantı noktası Bazı yerleştirme istasyonları, Şekil 2'de gösterildiği gibi dizüstü bilgisayarın alt kısmında bulunan yerleştirme istasyonu bağlantı noktasını kullanarak dizüstü bilgisayara bağlanır. Diğer yerleştirme istasyonları doğrudan dizüstü bilgisayarın USB bağlantı noktasına takılacak şekilde tasarlanmıştır. Çoğu dizüstü bilgisayar kullanımdayken veya kapalı durumdayken yerleştirme istasyonuna bağlanabilir. Yerleştirme işlemi sırasında yeni aygıt ekleme işlemi, yeni eklenen bileşenleri tanıyıp yapılandıran PnP (Tak ve Çalıştır) teknolojisi kullanılarak veya yerleştirilmiş ve yerleştirilmemiş durumlar için ayrı bir donanım profili belirlenerek yapılabilir. Birçok yerleştirme istasyonu ve bağlantı noktası çoğaltıcısı, üretici firmaya özgüdür ve yalnızca belirli dizüstü bilgisayarlarla çalışır. Bir yerleştirme istasyonu ve bağlantı noktası çoğaltıcısı satın almadan önce, dizüstü bilgisayar için uygun marka ve modeli belirlemek üzere dizüstü bilgisayar belgelerini veya üreticinin web sitesini kontrol edin. Çalışma Sayfası Yerleştirme İstasyonu Dizüstü bilgisayar yerleştirme istasyonlarını araştırın 13.3 Dizüstü bilgisayar bileşenlerini seçme 13.3.3 Depolama aygıtları seçme Bir garanti teknik yardım gerektirmedikçe, depolama aygıtları birer CRU'dur (Müşteri Tarafından Değiştirilebilir Birim). Bir dizüstü bilgisayar için depolama aygıtı eklerken, değiştirirken veya yükseltirken kullanabileceğiniz birkaç seçenek vardır: • • • Harici USB sabit disk Firewire sabit disk DVD/CD yazıcı Dizüstü bilgisayarda kullanılan dahili sabit disk depolama aygıtının biçim katsayısı, masaüstü bilgisayardakine göre daha küçüktür. Ancak daha küçük olan sürücü, daha fazla depolama kapasitesine sahip olabilir. Harici bir USB sabit disk, USB bağlantı noktasını kullanarak dizüstü bilgisayara bağlanır. Başka bir harici sürücü türü de, Firewire bağlantı noktasına bağlanan IEEE (Elektrik Elektronik Mühendisleri Enstitüsü) 1394 harici sabit disktir. Harici sabit disk, USB veya Firewire bağlantı noktasına takıldığında dizüstü bilgisayar bu sürücüyü otomatik olarak algılar. DVD/CD RW sürücüsü, CD'deki verileri okuyan ve CD'ye veri yazan, ayrıca DVD'deki verileri okuyan bir optik sürücüdür. Yedek oluşturmak ve veri arşivlemek için kullanışlı bir yöntemdir. Yazılabilir CD ve DVD'lerin en yaygın iki türü, yazılabilir (R) ve yeniden yazılabilir (RW) olanlarıdır. Yeni bir dahili veya harici sabit disk satın almadan önce, uyumluluk gereksinimleri için dizüstü bilgisayar belgelerini veya üreticinin web sitesini kontrol edin. Belgelerde genellikle Sıkça Sorulan Sorular (SSS'ler) bulunur. Bu kısım faydalı olabilir. Ayrıca İnternet'te, bilinen dizüstü bilgisayar bileşen sorunlarını araştırmak da önemlidir. Çalışma Sayfası DVD Sürücüsü Araştırması