Türkçe
Transkript
Türkçe
Yay›mlayan YAPI-ENDÜSTR‹ MERKEZ‹ The Building Information Centre, Istanbul Haz›rlayan YEM ARAfiTIRMA BÖLÜMÜ (YEMAR) YEM Araflt›rma Bölüm Yöneticisi B‹RGÜL YAVUZ Grafik Uygulama Sorumlusu KENAN ÖZTÜRK Matbaa Sorumlusu KEMAL KARA Grafik Uygulama ZEHRA ‹LTER RESUL ATABAY 3 4 17 27 38 42 46 48 52 55 57 Bask› Ali R›za Baskan Güzel Sanatlar Matbaas› A.fi. Yenibosna, De¤irmenbahçe Cad. No: 59 Bahçelievler 34530 ‹stanbul Renk Ayr›m› OKYANUS 60 65 68 73 82 Yaz› ve Yönetim Bürosu Cumhuriyet Caddesi 333/1, Harbiye 34367 ‹stanbul Tel : 0212 230 29 19 - 219 39 39 Faks : 0212 248 48 14 - 225 66 23 e-posta : yemar@yem.net Kaynak gösterilerek yaz›lardan al›nt› yap›labilir. 84 86 92 100 105 109 112 117 121 128 133 135 137 139 141 143 146 Bafllarken Türkiye Ekonomisi ‹nflaat Sektörü Konut Yat›r›mlar› Konut D›fl› Bina Yat›r›mlar› Gayrimenkul Sektörü Altyap› Yat›r›mlar› Yurtiçi Müteahhitlik Hizmetleri ve Belgelendirme Yurtd›fl› Müteahhitlik Hizmetleri Teknik Müflavirlik Hizmetleri ‹nflaat Malzemeleri Sanayisi Genel Görünümü Çimento Haz›r Beton Prefabrikasyon Seramik Tu¤la-Kiremit Gazbeton Cam Demir-Çelik Boru Alüminyum Ahflap Plastik Boya Do¤al Tafllar Yal›t›m Çat› Kaplama Malzemeleri Is›tma-So¤utma-Havaland›rma Asansör Ayd›nlatma Mutfak-Banyo Mobilya ‹fl ve ‹nflaat Makineleri BAfiLARKEN Türk Yap› Sektörü Raporu, sektörün 2006 y›l›ndaki durumunu rakamlarla çok ayr›nt›l› olarak veriyor. Ekonomik göstergelerin, istatistiklerin, rakamlar›n çok önemli oldu¤unu hepimiz biliyoruz. Ancak yine biliyoruz ki bütün bunlar nicelikleri verirler. Oysa, niceliklerin yan›s›ra, bir sektörün genel görünümünü belirleyen niteliklere iliflkin veriler de söz konusudur. Ekonomik göstergelere, rakamlara girmeden önce sektörün karfl› karfl›ya oldu¤u sorunlar› baz› saptamalarla dile getirmenin yararl› olaca¤›n› düflünüyoruz. Afla¤›da s›ralanan sorunlar›n gözard› edilmeyerek bir an önce de al›nmas›n›n ve giderilmesinin yat›r›mlar› daha anlaml›, daha verimli k›laca¤›na inan›yoruz. - Ülkenin yerleflme–planlama, flehircilik ve mimarl›k politikas› yoksunlu¤u, - Ülke çap›nda yerleflme ve yap›laflmada bilimsel planlama yoklu¤u; - Kentsel planlama, kentsel tasar›m, mimarl›k, mühendislik eksikli¤i sonucu plans›z, yanl›fl yerleflmeler, yanl›fl yap›laflma, - Kaçak yap›laflma, - Mevcut çürük yap› sto¤u, - ‹fllemeyen yap› denetim sistemi, - Proje ve inflaatta hâlâ siyaset ve ç›kar bask›s› alt›nda tutulan kamu ihale düzeni, - Bozuk müteahhitlik sistemi, - Hesaps›z kitaps›z, plans›z, yanl›fl belediye yat›r›mlar› savurganl›¤›, - Meslek adamlar›n›n ve yard›mc› kadrolar›n yetersiz e¤itimi; olmayan yetkinlik sistemi, - Yabanc› meslek adamlar›na, karfl›l›kl›l›k ilkesi gözetilmeksizin tan›nan Türkiye’de proje yapma haklar›, yetkileri, - Yap› ve malzeme üretiminde kay›td›fl›l›k ve haks›z rekabet hâlâ sürüp gidiyor. Bu temel sorunlar çözülmedikçe sektörün ülke yarar› ve verimlilik aç›s›ndan tam olarak baflar›l› bir flekilde ifllemesi beklenemez. Yat›r›mlar yap›lsa da tümüyle do¤ru, ekonomik ve verimli sonuçlara ulafl›labilmesi tam olarak sa¤lanamaz. Sizleri ekonomik verilerle baflbafla b›rak›rken, haz›rlad›¤›m›z raporun ülkeye ve sektöre yararl› olmas›n› dileriz. Do¤an Hasol Yap›-Endüstri Merkezi Yönetim Kurulu Baflkan› Türkiye Ekonomisi Türkiye’nin gayr› safi milli has›la de¤erleri 2002 y›l›ndan beri art›fltad›r. 2002 y›l›nda GSMH %7,8 oran›ndaki art›flla 180 milyar dolara ulaflm›fl, 2003'te ise %5,9 büyümeyle 239 milyar dolar olarak gerçekleflmifltir. 2004 y›l›nda, sabit fiyatlarla gerçeklefltirdi¤i %9,9'luk büyümeyle GSMH cari fiyatlarla 428 milyar 932 milyon 343 bin 26 YTL de¤erinde gerçekleflmifl, dolar baz›nda ise de¤eri 299 milyar 475 milyon dolar olmufltur. K‹fi‹ BAfiINA M‹LL‹ GEL‹R (1998-2005) ($) $ 5.000 4.500 4.000 3.500 3.000 2.500 2005 YILI 2.000 2005 y›l›nda, sabit fiyatlarla gerçeklefltirdi¤i %7,6'l›k büyümeyle GSMH cari fiyatlarla 486 milyar 401 milyon YTL de¤erinde gerçekleflmifl, dolar baz›nda ise de¤eri 360 milyar 876 milyon dolar olmufltur. 2005 y›l›nda ekonomide yaflanan olgular ana bafll›klarla flunlar olmufltur: • Ekonomik büyüme kesintisiz devam etmifltir. • Yabanc› sermaye yat›r›mlar›nda art›fl yaflanm›flt›r. • ‹malat sanayisinde 2005 y›l›nda a¤›rl›kl› kapasite kullan›m oran› %80,6 düzeyinde olmufltur. ‹malat sanayisindeki geliflme öteki sektörleri tetiklemeye devam etmifltir. • Tekstil sektöründeki gerileme daha da büyümüfltür. • ‹flsizlik oranlar›, yüksek büyümeyle orant›l› art›fl göstermemifl, yeterli derecede istihdam olana¤› yarat›lamam›flt›r. • ‹hracat %16 büyümüfl, 73 milyar dolara ulaflm›fl, ithalat %19’luk büyümeyle 116 milyar dolar olmufltur. 2005 y›l› sonu itibariyle y›ll›k enflasyon oranlar›nda 12 ayl›k ortalamalara göre TÜFE %8,18’e gerilemifl durumdad›r. Kamu sektörü sabit sermaye yat›r›mlar› %25,9 oran›nda artarken, özel sektör sabit sermaye yat›r›mlar› %23,6 oran›nda art›fl göstermifltir. 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 3,255 2,879 2,965 2,123 2,598 3,383 4,172 5,008 Kaynak: TÜ‹K 2005 YILI GSMH DÖNEMSEL BÜYÜME (Sabit Fiyatlarla) (%) 1. dönem 2. dönem 3. dönem 4. dönem 7,5 4,7 8 9,5 Kaynak: TÜ‹K 1. dönem 2005 y›l› ilk döneminde büyüme oran› %7,5 ile 2004'ün ayn› dönemdeki büyüme oran›na göre (%13,9) daha sabit bir büyüme h›z›na kavuflmufltur. Tar›m sektörü bu dönemde %4,3 oran›nda büyüme yaflayarak geçen y›l›n ayn› dönemindeki %2,7'lik büyümeden daha yüksek bir de¤ere ulaflm›flt›r. Ancak iç talepteki canlanman›n göstergesi olan özel nihai tüketim harcamalar›nda %4,1’lik bir büyüme yaflanm›flt›r. Özel sektör sabit sermaye yat›r›mlar›n›n büyüme h›z› %8,8’e düflerken, kamu sektörü 2005 y›l›n›n bafl›nda yat›r›mlar›n› fazlaca art›rm›fl, %30,7 oran›nda büyüme kaydetmifltir. 2. dönem YILLIK GSMH DE⁄ERLER‹ (1995-2005) (milyon $) milyon $ 400.000 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: TÜ‹K 12 AYLIK ORTALAMALARA GÖRE ENFLASYON DE⁄‹fi‹M‹ (1995-2005) (%) % 100 80 Bu dönemde büyüme oran› %4,7 ile bir önceki y›l›n ayn› dönemiyle karfl›laflt›r›ld›¤›nda (%15,7) yine oldukça düflük, ancak daha gerçekçidir. Tar›m sektörü ikinci dönemde %8,2 art›fl göstermifltir. Özel nihai tüketim harcamalar›n›n geliflme h›z› da %3,9 gibi cüzi bir oranda büyümüfltür. Özel sektördeki sabit sermaye yat›r›mlar› %18,4’lük bir büyümeye u¤ram›flt›r. Kamu sektörü sabit sermaye yat›r›mlar› ise %30,2 ile yine büyük oranda art›fltad›r. 3. dönem Büyüme oran› bu dönemde %8 olmufltur. Tar›m yine %7,5 oran›nda art›fltad›r. Özel nihai tüketim harcamalar›n›n büyüme oran› %10,4 olmufltur. Özel ve kamu sektörü sabit sermaye yat›r›mlar› öteki dönemlere oranla çok daha büyük oranda büyümüfl; özel sektörde %29’luk, kamu sektöründe %38,2’lik bir büyüme gerçekleflmifltir. 60 40 4. dönem 20 Son dönemde %9,5'lik bir büyüme oran› yaflanm›fl, tar›mda geçen y›l›n ayn› dönemine göre %0.1’lik bir düflüfl olmufltur. Özel nihai tüketim harcamalar›ndaki art›fl %16,7 oran›ndad›r. Bu da y›l›n sonuna do¤ru tüketimin artt›¤›n› göstermektedir. Özel 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 93,6 80,4 85,7 84,6 64,9 54,9 54,4 45,0 25,3 10,6 8,2 Kaynak: TÜ‹K 4 sektör sabit sermaye yat›r›mlar›nda yaflanan art›fl %41,6 gibi bir düzeye varm›fl, kamu sektörü ise öteki dönemlere göre daha az oranda, ancak yine de yüksek bir art›fl yaflam›flt›r (%17,1). SAB‹T SERMAYE OLUfiUMU BÜYÜME ORANLARI (1996-2005) (%) Y›llar GSMH ‹Ç‹NDE SEKTÖRLER‹N PAYI 2005 y›l›nda GSMH'da yaflanan %7,6 oran›ndaki büyüme, alt sektörlerde de kendini göstermifltir. Tar›m sektöründe %5,6, sanayi sektöründe %6,5, ticaret sektöründe %7,4 ve ulaflt›rma-haberleflme sektöründe %8,8 oranlar›nda büyüme gerçekleflmifltir. ‹nflaat sektöründe gerçekleflen büyüme ise %21,5 gibi rekor bir orand›r. GAYRI SAF‹ YURT‹Ç‹ HASILA (GSY‹H) VE HARCAMALAR YÖNTEM‹YLE SAB‹T SERMAYE YATIRIMI Gayr› safi yurtiçi has›la, inflaat sektöründeki tan›m›na göre, Türkiye'de inflaat sektöründe yer alan yerel üretici birimlerin yurtiçi inflaat faaliyetleri sonucu yaratm›fl olduklar› inflaat hizmetinin üretim de¤eri toplam›ndan, bu hizmetin üretiminde kullan›lan girdiler toplam›n›n düflmesi sonucu elde edilen de¤erdir. Ayn› zamanda bir y›l içinde tüketime ve yat›r›ma yap›lan harcamalar toplam›d›r. Has›lada büyüme sermayenin ve iflgücünün artmas›na de¤il, ayn› zamanda onlar›n verimli bir biçimde kullan›lmas›na, bir baflka deyiflle toplam faktör verimlili¤ine ba¤l›d›r. GSY‹H'nin artmas›nda önemli rol oynayan ve dayan›kl› tüketim mallar›n›n önemli bir k›sm›n› oluflturdu¤u özel nihai tüketim harcamalar›nda 2005 y›l›nda %8,8 oran›nda art›fl gözlenmifltir. Büyüme Oran› (%) 1996 17,6 1997 14,8 1998 -3,9 1999 -15,7 2000 16,9 2001 -31,7 2002 -1,1 2003 10,0 2004 32,4 2005 24 Kaynak: TÜ‹K Sabit sermaye yat›r›mlar› 2005 y›l› içinde %24 oran›nda art›fl göstermifltir. Kamu ve özel sektör bu art›flta eflit oranlarda rol oynam›flt›r. Afla¤›daki çizelgede ise son üç y›ll›k sabit sermaye yat›r›mlar›n›n GSY‹H içindeki pay› yer almaktad›r. SON ÜÇ YILLIK SAB‹T SERMAYE YATIRIMLARININ GSY‹H ‹ÇER‹S‹NDEK‹ PAYI Gayri Safi Sabit Sermaye Yat›r›mlar› (Cari Fiyatlarla, bin YTL) GSY‹H (Cari Fiyatlarla, bin YTL) Sabit Sermayenin GSY‹H'daki Pay› (%) 2003 2004 2005 55.618.335 76.722.408 95.307.113 359.762.926 430.511.477 487.202.362 19,7 23,9 27,6 Kaynak: TÜ‹K 2006 YILI GSY‹H GEL‹fiME HIZI TAHM‹NLER‹ (%) 2006 Dünya 4,3 ABD 3,3 Japonya 2,0 ‹ngiltere 2,2 Euro Bölgesi 1,8 Öteki geliflmifl ekonomiler 3,9 Geliflmekte olan ekonomiler 6,1 Avrupa Birli¤i 2,1 Yeni sanayileflmifl Asya ekonomileri 4,7 Geliflmekte olan Asya ekonomileri 7,2 Orta Do¤u ülkeleri 5,0 Çin 8,2 Hindistan 6,3 Türkiye 5,0 Kaynak: IMF World Economic Outlook, Eylül 2005 GSY‹H içinde harcamalar yöntemiyle sabit sermaye yat›r›mlar›, kamu ve özel olmak üzere iki ana sektör üzerinden incelenmekte ve “inflaat” ile “makine-teçhizat” olmak üzere ikiye ayr›lmaktad›r. ‹nflaat yat›r›mlar› da bina ve bina d›fl› inflaatlardan oluflmaktad›r. Henüz bitmemifl durumda olan inflaatlar›n ilgili y›l içinde fiilen gerçeklefltirilen k›sm› sabit sermaye hesaplar›na dahil edilmektedir. GSMH içinde gayr› safi sabit sermaye oluflumunun pay› genellikle %20-30 aras›nda de¤iflmektedir. 2005 y›l›nda GSMH içinde gayr› safi sabit sermaye oluflumunun pay› %27,6’ya ç›km›flt›r. 1996 y›l›ndan itibaren sabit sermayenin büyüme oranlar› ise afla¤›daki gibidir: Son dört y›ld›r sabit sermayenin GSY‹H içindeki pay› art›fl göstermektedir. Sabit fiyatlarla oran 2002 y›l›nda %19 iken, 2003'te %19,7'ye, 2004’te %23,9’a yükselmifltir. 2005’te de GSY‹H'n›n %27,6’s›n› yat›r›mlar›n oluflturdu¤u görülmektedir. Kamu sektörü sabit sermaye yat›r›mlar›nda, 2005 y›l›nda dört dönemde de istikrarl› ve yüksek oranda bir büyüme kaydedilmifltir. Toplamda kamu sektörü 2005 y›l›nda %25,9 oran›nda büyümüfltür. Kamunun makine teçhizat yat›r›mlar›nda %51,6’l›k çok büyük bir büyüme yaflanm›flt›r. Bina ve bina d›fl› inflaat yat›r›mlar›nda da %16,1’lik bir büyüme olmufltur. Özel sektör sabit sermaye yat›r›mlar›nda da 2005 y›l›nda tüm dönemlerde büyüme görülmüfltür. Özellikle dördüncü dönemdeki %41,6’l›k büyüme, özel sektör yat›r›mlar›n›n 2005 y›l›n›n sonuna do¤ru daha da artt›¤›n› göstermekte, y›l›n genelinde de özel sektörde %23,6’l›k büyüme yaflanmaktad›r. Özel sektörün özellikle inflaat yat›r›mlar›nda yaklafl›k %30’luk art›fl görülmüfltür. Afla¤›da 2003-2005 y›llar› aras› karfl›laflt›rmal› dört dönem sabit sermaye yat›r›mlar› de¤iflim oranlar› görülmektedir. Çizelgeden de görülece¤i gibi 2005 y›l›nda sabit yat›r›mlar sürekli art›fla u¤ram›flt›r. 2003-2005 YILLARI KARfiILAfiTIRMALI DÖRT DÖNEM SAB‹T SERMAYE YATIRIMLARI DE⁄‹fiME HIZI (%) (Bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre) Y›l 1. dönem 2. dönem 3. dönem 4. dönem 2003 11,7 6,3 3,0 2004 57,6 47,4 26,1 19,2 11,2 2005 10,3 20,0 30,6 33,0 Kaynak: TÜ‹K TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 5 DIfi T‹CARET TOPLAM ‹HRACAT (1996-2005) (milyar $) 2005 y›l›nda Türkiye 189 milyar dolarl›k d›fl ticaret hacmiyle son y›llar›n en yüksek d›fl ticaret rakam›na ulaflm›flt›r. ‹hracat geçen y›la göre %16 art›fl göstermifltir; toplam hacmin 116 milyar dolarl›k k›sm› ithalat a¤›rl›kl› olmufltur. 2004 VE 2004 YILLARI DIfi T‹CARET‹ (milyon $) 2004 D›fl D›fl De¤iflim De¤iflim Karfl›lama De¤iflim De¤iflim ‹thalat Ticaret Ticaret (%) (%) Oran› (%) (%) (%) Dengesi Hacmi 63.167 34,7 97.540 41,9 160.707 39,0 -34.373 57,3 64,8 2005 73.122 Y›l ‹hracat 15,8 116.048 19,0 189.170 17,7 -42.926 24,9 60 milyar $ Türkiye'nin d›fl ticaretinde politik ve ekonomik geliflmeler etkili olmaktad›r. 1980'li y›llarda artan ithalat, d›fl ticaret dengelerinin de¤iflmesini beraberinde getirmifltir. 1996 y›l›ndan 2000 y›l›na kadarki befl y›ll›k sürede gerçeklefltirilen d›fl ticaret hacmi 366 milyar dolar düzeyindedir. 2001'den 2005 y›l› sonuna kadarki befl y›l içinde ise d›fl ticaret hacmi bir önceki döneme oranla %71 artarak 627 milyar dolar olarak gerçekleflmifltir. Bu dönemde ihracat önemli ölçüde artmas›na ra¤men, YTL’nin de¤erlenmesi, özellikle Çin menfleli ucuz ürünlerin ithalat›n›n artmas›, ihracattaki dönüflümün getirdi¤i ihracat›n ithalata ba¤›ml›l›¤›n›n artmas› ve petrol fiyatlar›nda yaflanan art›fllar sonucunda d›fl ticaret dengesinde önemli aç›klar oluflmufltur. 80 40 20 0 1996 1997 23,2 26,3 1998 27,0 Kaynak: TÜ‹K Afla¤›daki grafikte 2005 y›l›nda ihracat gerçeklefltirilen ilk on ülke görülmektedir. Bu ülkeler, 2005 y›l›nda toplam ihracat›n %59'unu üstlenmifllerdir. 2004 y›l›nda en fazla ihracat gerçeklefltirilen ülke 8 milyar 745 milyon dolarla bir önceki y›l da oldu¤u gibi Almanya'd›r. ‹ngiltere, ABD ve ‹talya, bu ülkeleri izlemektedir. Bir önceki y›l ‹ngiltere üçüncü s›radayken ikinci s›raya yükselmifltir. Ayr›ca s›ralamada bir önceki y›la göre gerçekleflen en önemli de¤ifliklik listeye dokuzuncu s›radan giren Irak't›r. Bir önceki y›la göre iki buçuk kat›na ç›kan ihracatla Irak, 2004 y›l›nda ihracatta ilk elli ülke aras›nda en fazla ihracat art›fl oran›na sahip olan ülke olmufltur. 63,0 Kaynak: TÜ‹K ‹HRACAT YAPILAN ‹LK ON ÜLKE (milyon $) (2005) SON ON YILLIK DIfi T‹CARET HACM‹ (1996-2005) (milyar $) 2004 Ülkeler milyar $ 160 120 80 40 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 23 26 27 27 28 31 ihracat 44 49 46 41 55 42 ithalat D›fl Tic. Hacmi 67 75 73 68 83 73 2002 36 52 88 2003 2004 2005 47 63 73 69 98 116 116 161 189 Kaynak: TÜ‹K ‹HRACAT Türkiye ihracat de¤erleriyle Cumhuriyet'in kuruldu¤u 1923 y›l›ndan bu yana ihracat›n› bin kat art›rm›fl durumdad›r. 19901995 y›llar› aras›nda ihracatta gerçekleflen büyüme oran› %13,4 olmufl; 1995-1999 aras›nda Uzakdo¤u ve Rusya Federasyonu'nda ortaya ç›kan krizler nedeniyle ihracattaki art›fl oran› %5,7 düzeyinde kalm›flt›r. 2001 y›l›ndan 2005 sonuna kadar gerçeklefltirilen ihracatta ise bir önceki befl y›la oranla %91 art›fl yaflanm›fl ve ihracat hacmi 250 milyar dolar olmufltur. 2003 y›l›nda yaflanan %30'luk büyüme de¤erlerinin ard›ndan 2004 y›l›nda ihracat bir önceki y›la göre %33,6 rekor büyüme oran›yla 63,1 milyar dolar düzeyine ulaflm›flt›r. 2005 y›l›nda ihracat›n büyüme oran› %15,8 olmufltur. ‹hracat›n 2005 y›l›nda bir önceki y›la göre art›fl miktar› yaklafl›k 10 milyar dolar olmufltur. Toplam ihracattaki pay› (%) Toplam ihracattaki pay› (%) 2005 De¤iflim (%) Almanya 8.745 13,8 9.436 12,9 ‹ngiltere 5.544 8,8 5.916 8,1 7 ‹talya 4.648 7,4 5.601 7,7 21 ABD 4.860 7,7 4.877 6,7 - Fransa 3.668 5,8 3.789 5,2 3 ‹spanya 2.620 4,1 3.005 4,1 15 1.821 2,9 2.696 3,7 48 Hollanda 2.138 3,4 2.465 3,4 15 Rusya Fed. 1.859 2,9 2.371 3,2 28 Irak BAE ABD taraf›ndan 1994 y›l›nda 2000'li y›llar için gelifltirilen "Geliflmekte Olan On Büyük Pazar" stratejisinde son y›llarda geliflmekte olan en önemli ülkeler aras›nda Türkiye, Çin'den hemen sonra, ikinci s›rada gelmektedir. Bu ülkelerin ilk onunun 2010 y›l›nda Avrupa ve Japonya'n›n toplam hacmini aflmas› beklenmektedir. 6 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 26,6 27,8 31,3 35,1 47,2 62,8 73,1 8 1.144 1,8 1.665 2,3 46 Öteki Ülkeler 26.119 41,3 31.301 42,8 20 TOPLAM 63.167 100,0 73.122 100,0 16 Kaynak: TÜ‹K Almanya ‹ngiltere ‹talya ABD Fransa ‹spanya Irak Hollanda Rusya Fed. BAE (milyon $) 0 3.000 BAE Rusya Hollanda Fed. Irak 6.000 ‹spanya Fransa ABD 9.000 ‹talya ‹ngiltere Almanya 2005 1.665 2.371 2.465 2.696 3.005 3.789 4.877 5.601 5.916 9.436 2004 1.144 1.859 2.138 1.821 2.620 3.668 4.860 4.648 5.544 8.745 Kaynak: TÜ‹K ‹hracat gerçeklefltirilen ilk elli ülke aras›nda bir önceki y›la göre ihracat› en fazla art›fl gösteren ilk üç ülke Malta (%183), Kenya (%183) ve Pakistan’d›r (%117). Bir önceki y›ldan farkl› olarak ilk on listesinde ‹talya bir, Irak iki basamak yükselmifl, ‹srail listeden ç›km›fl, yerine 10. s›radan Birleflik Arap Emirlikleri gelmifltir. ‹THALAT 1980'li y›llarda artan ithalat, 1990-1995 y›llar› aras›ndaki befl y›ll›k süreçte y›ll›k ortalama olarak %3,5 oran›nda büyümüfl, 1999 y›l›nda %11,4'lük bir gerileme yaflanm›flt›r. 2001-2005 y›llar› aras›nda ithalat hacminde bir önceki befl y›ll›k döneme oranla %60 oran›nda büyük bir art›fl gerçekleflerek, ithalat hacmi 377 milyar dolar düzeyine ulaflm›flt›r. ‹hracattaki %16’l›k büyümeye karfl›l›k ithalatta 2005 y›l›nda %19’luk bir büyüme olmufltur. 2003 y›l›ndaki %33,3'lük art›fltan sonra bu büyüme daha düflük bir düzeydedir. ‹thalat 116 milyar dolar düzeyine ç›km›flt›r. Ara mal gereksinimlerinin ve tüketim mal› taleplerinin artmas› ithalat›n artmas›n› beraberinde getirmektedir. Almanya Rusya Fed. ‹talya Çin Fransa ABD ‹ngiltere ‹spanya Güney Kore ‹ran (milyon $) 0 5.000 10.000 Güney ‹spanya ‹ngiltere ABD Fransa Çin Kore 2005 3.469 3.473 3.537 4.663 5.316 5.871 6.831 2004 1.962 2.573 3.254 4.317 4.745 6.201 4.476 ‹ran ‹talya 7.524 15.000 Rusya Almanya Fed. 12.818 13.573 6.866 9.033 12.516 Kaynak: TÜ‹K Son befl y›l içinde ihracat›n ithalatla karfl›laflt›r›lmas› afla¤›daki gibidir: ‹HRACAT-‹THALAT KARfiILAfiTIRMASI (2001-2005) (milyar $) 120 TOPLAM ‹THALAT (1996-2005) (milyar $) ihracat 100 ithalat 120 milyar $ milyar $ 160 80 40 0 80 60 40 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 43,6 48,6 45,9 40,7 54,5 41,4 50,8 69,3 97,2 116 20 Kaynak: TÜ‹K 0 ‹THALAT YAPILAN ‹LK ON ÜLKE (milyon $) (2005) Ülkeler 2004 Toplam ithalattaki pay› (%) 2005 Toplam De¤iflim ithalattaki pay› (%) (%) Almanya 12.516 12,8 13.573 11,7 8 Rusya Fed. 9.033 9,3 12.818 11,0 42 Italya 6.866 7,0 7.524 6,5 10 Çin 4.476 4,6 6.831 5,9 53 Fransa 6.201 6,4 5.871 5,1 -5 A.B.D. 4.745 4,9 5.316 4,6 12 ‹ngiltere 4.317 4,4 4.663 4,0 8 ‹spanya 3.254 3,3 3.537 3,0 9 Güney Kore 2.573 2,6 3.473 3,0 35 ‹ran 1.962 2,0 3.469 3,0 77 Öteki Ülkeler Toplam Kaynak: TÜ‹K 41.597 42,7 48.973 42,2 18 97.540 100,0 116.048 100,0 19 2001 2002 2003 2004 2005 D›fl ticarete aç›kl›k oran› 2005 y›l›nda yaklafl›k %52 olarak hesaplanm›flt›r. Bu de¤er toplam d›fl ticaret hacminin GSMH'ya bölünmesiyle elde edilmektedir. D›fl ticarete aç›kl›k büyümeye çeflitli yollardan katk›da bulunur. ‹hracat›n ithalat› karfl›lama oran› ise %63,0'd›r.Bu oran›n %60'›n alt›nda olmas› d›fl ticarette s›k›nt› göstergesidir. 2005 y›l›nda ithalat›n fazlal›¤› bu de¤eri düflürmüfltür. KAPAS‹TE KULLANIM ORANLARI Kapasite kullan›m oranlar› firmalar›n üretim kapasitesini konu al›r. Son y›llarda kapasite kullan›m oranlar› da h›zl› ve istikrarl› biçimde art›fl göstermektedir. 2002 y›l›nda %75 dolay›nda olan kapasite kullan›m oranlar› 2003 y›l›nda yaklafl›k %80 dolay›na ulaflm›flt›r. 2004 y›l› sonuna do¤ru da %80 dolay›nda istikrarl› bir düzeyde seyretmifltir. AYLARA GÖRE ‹MALAT SANAY‹S‹ KAPAS‹TE KULLANIM ORANLARI (2004-2005) (%) 95 85 % 2005 y›l›nda en fazla ithalat yap›lan ülke yine Almanya'd›r. Gerçeklefltirilen ithalat, bir önceki y›la göre %8 oran›nda artarak 13 milyar 573 milyon dolar düzeyine ulaflm›flt›r. Almanya'y› Rusya Federasyonu, Çin ve ‹talya izlemektedir. Bir önceki y›la göre ithalat yap›lan ilk elli ülke aras›nda ithalatta en fazla art›fl oran› s›ras›yla Kolombiya (%83), ‹ran (%77) ve Portekiz’de (%68) gerçekleflmifltir. Bir önceki y›l en fazla ithalat gerçeklefltirilen on ülke listesiyle karfl›laflt›r›ld›¤›nda 2005 y›l›nda Çin’in 6. s›radan 3. s›raya yükseldi¤i, ‹sviçre’nin ve Japonya’n›n ilk on ülke aras›ndan ç›kt›¤›, Güney Kore’nin listeye 8. s›radan, ‹ran’›n 10. s›radan girdi¤i görülmektedir. 75 65 O fi M N M H T A E E K A 2004 77,2 73,5 82,1 76,5 84,3 85,3 83,9 81,4 84,3 82,4 83,5 84 2005 76,6 77,1 80,5 79,8 81,3 81,4 80,6 79,8 82,7 82,3 80,9 80,6 Bu çizelgede imalat sanayisinin üretim de¤erlerine göre kapasite kullan›m oranlar› yüzde cinsinden verilmifltir. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 7 ‹MALAT SANAY‹S‹ ÜRET‹M‹ Ülke ekonomisindeki büyümenin öncü göstergesi imalat sanayisidir. 2005 y›l›ndaki toplam sanayi üretiminde %6,5’lik, imalat sanayisinde de %6,1'lik büyüme yaflanm›flt›r. ‹malat sanayisinde art›fl en fazla son dönemde görülmüfltür (%9,5). 2006 YILI GAYRI SAF‹ M‹LL‹ HASILA (GSMH) GSMH BÜYÜME ORANLARI (Sabit Fiyatlarla) (%) 1. Dönem 2. Dönem 6 Ayl›k 2005 7,5 4,7 - 2006 6,4 8,5 7,5 Kaynak: TÜ‹K 2006 y›l› ilk döneminde yaflanan büyüme 2005 y›l›nda yaflanan büyümeye göre düflük kalmaktad›r. Ancak ikinci dönemde ve y›l›n ilk yar›s›nda ekonomik büyüme 2005 y›l›na göre daha fazlad›r. Y›l›n ilk yar›s›nda cari fiyatlarla GSMH 240,2 milyar YTL olarak belirlenmifltir. Dolar cinsinden cari fiyatlarla GSMH ise 169 milyar dolard›r. Ekonomik büyümenin 2006’n›n ilk yar›s›nda da devam etmesi oldukça önemli bir göstergedir. Türkiye ekonomisi, 2001 krizinden itibaren 14 dönemdir kesintisiz olarak büyüme kaydetmifltir. 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda kesintisiz büyüme süresi, 1994 krizinden sonraki 17. dönemine girmifltir. Tar›m sektörünün 6 ayl›k büyüme oran› %1,3’tür. Y›l›n tamam› dikkate al›nd›¤›nda sektörde az bir büyüme olaca¤› tahmin edilmektedir. Sanayi sektörü, ilk alt› ayda bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre %7,7 oran›nda büyümüfltür. ‹lk üç ayl›k dönemde yaflanan büyüme %4,5 iken, ikinci dönemde artarak %10,5 olmufltur. Sanayi sektörünün ikinci dönemde yüksek oranda büyümesi inflaat malzemeleri sanayisini de etkilemektedir. Y›l 1. Dönem 2. Dönem 2005 10,3 20 6 Ayl›k - 2006 30,7 10,9 19,0 2005 VE 2006 YILLARI ‹LK YARIDA ÖZEL N‹HA‹ TÜKET‹M HARCAMALARI % BÜYÜME (sabit fiyatlarla) Y›l 1. Dönem 2. Dönem 2005 4,1 3,9 6 Ayl›k - 2006 8,6 10,1 9,4 Kaynak: TÜ‹K 2006 y›l›ndaki sabit sermaye yat›r›mlar›na bak›ld›¤›nda bir önceki y›la göre art›fl oranlar›n›n dönemler baz›nda tersine döndü¤ü görülmektedir. Kamu yat›r›mlar›n›n pay› ilk dönemde %8,0, ikinci dönemde %11,7’dir. Alt› ayl›k dönemde kamu yat›r›mlar›n›n pay› %10,1 oran›nda olmufltur. Ancak kamu yat›r›mlar› alt› ayl›k dönemde geçen y›l›n ayn› dönemine göre %1 gibi çok düflük bir oranda art›fl göstermifltir. Kamu sektöründe ilk dönemde altyap› inflaatlar› %85,5 büyümüfltür, kamunun bina inflaatlar›nda ilk dönemde %19,1’lik düflüfl görülmüfltür. ‹kinci dönemde ise altyap› inflaatlar› %6,5, bina inflaatlar› da %6,4 düflüfl göstermifltir. Alt› ayl›k dönemde kamu yat›r›mlar›nda bina inflaatlar›nda %6,9 oran›nda düflüfl yaflanm›flt›r. Bina d›fl› inflaatlarda ise %16,6’l›k art›fl görülmüfltür. Kamunun makine teçhizat yat›r›mlar› da %17,9 oran›nda düflmüfltür. Kamu yat›r›mlar›nda %58,6 ile en büyük pay› bina d›fl› inflaatlar alm›flt›r. Alt› ayl›k dönemde sabit sermaye yat›r›mlar›n›n %89,9’unu oluflturan özel sektör yat›r›mlar›nda art›fl ise ilk dönem için %30,4, ikinci dönem için ise %14,8 oran›nda kalm›flt›r. Y›l›n ilk yar›s›nda özel sektör yat›r›mlar›nda %21,5 oran›nda art›fl olmufltur. En yüksek art›fl oran›na sahip özel sektör yat›r›m›, %25,2 ile bina inflaatlar›d›r. Bunlar, özel sektör yat›r›mlar›n›n %26’s›n› oluflturmaktad›r. Özel nihai tüketim harcamalar›nda ise 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda art›fl oran› geçen y›la göre %9,4 olmufltur. Ekonomik istikrar›n bu y›l içinde de sürmesi beklenmektedir. K›sa süreli ve yüksek vadede büyüme için büyüme h›z›n›n %23 olmas› gerekmektedir. Bu sayede kronik enflasyon sorunundan kurtulmak mümkün olabilecektir. Kamu sektöründe yap›lan yat›r›mlar özel sektörü tetiklemektedir. Özel sektörün geliflmesi kamu sektörünün yat›r›mlar›na ba¤l›d›r. Bu ba¤lamda kamu sektörü yat›r›mlar›n›n 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda neredeyse hiç büyümemifl olmas›, kamu bina inflaatlar›n›n azalmas›, ikinci dönemde de altyap› inflaat yat›r›mlar›n›n küçülmesi y›l›n geri kalan›ndaki geliflmeyi sorgular niteliktedir. 2006 y›l›nda gündemin en önemli konusu konut yat›r›mlar›n›n artmas› ve seçim sürecine giriliyor olmas›d›r. DIfi T‹CARET TC Merkez Bankas› Baflkan›’n›n da deyifliyle Türkiye’nin yumuflak karn› olan cari aç›k 2006 y›l›n›n 9 ay›nda geçen y›l›n ilk 9 ay›na göre %60 artm›flt›r. Böylece 25.3 milyara ulaflan rakam›n y›l sonuna kadar 33 milyar dolara yükselmesi beklenmektedir. ‹hracat ve ithalat 2006 y›l›n›n ilk alt› ay›nda birbirini desteklemifl ve yak›n oranlarda art›fl göstermifltir. ‹hracat, ara ve yat›r›m mallar›na talebi art›rmaktad›r. ‹thalat›n büyük bir k›sm›n› da bu ara mallar oluflturmaktad›r. Ticarette ise ilk alt› ayda %7,2 oran›nda büyüme gerçekleflmifltir. Ulaflt›rma ve haberleflmede ise ilk alt› ay için büyüme oran› %3,8’tir. 8 2005 VE 2006 YILLARI ‹LK YARIDA HARCAMALAR YÖNTEM‹YLE SAB‹T SERMAYE YATIRIMLARI % BÜYÜME (sabit fiyatlarla) Kaynak: TÜ‹K 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda GSMH'da gerçekleflen büyüme oran› bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre sabit fiyatlarla %7,5 düzeyindedir. GSMH'da ilk dönemde %6,3 oran›nda büyüme olmufltur; 2005 y›l›nda bu oran %7,5 düzeyindedir. ‹kinci dönemde gerçekleflen büyüme oran› ise 2006’da %8,5 iken, 2005'te bu oran %4,7 olmufltur. Afla¤›da 2005 ve 2006 y›llar› ilk yar›s›nda sabit fiyatlarla GSMH büyüme oranlar› görülmektedir: Y›l GAYRI SAF‹ YURT‹Ç‹ HASILA (GSY‹H) VE HARCAMALAR YÖNTEM‹YLE SAB‹T SERMAYE YATIRIMLARI ‹LK ALTI AYLIK DIfi T‹CARET (2005-2006) (milyon $) D›fl D›fl De¤iflim Karfl›lama De¤iflim De¤iflim De¤iflim ‹hracat ‹thalat Ticaret Ticaret (%) Oran› (%) (%) (%) (%) Hacmi Dengesi Ocak-Haziran 2005 Ocak-Haziran 2006 35.385 39.461 11,5 55.094 90.479 65.196 18,3 104.657 -19.710 15,7 64,2 -25.735 30,6 60,5 milyon $ 2005 VE 2006 YILLARI OCAK-HAZ‹RAN AYLARI DIfi T‹CARET‹ (milyon $) 120.000 2005 VE 2006 YILLARI OCAK-HAZ‹RAN DÖNEM‹ ‹HRACAT YAPILAN ‹LK ON ÜLKE (Milyon $) Almanya ‹talya ‹ngiltere ABD Fransa ‹spanya Rusya Fed. Irak Hollanda Romanya 80.000 40.000 2.000 0 Ocak-Haziran 2005 35.385 55.094 90.479 Ocak-Haziran 2006 39.461 65.196 104.657 ‹HRACAT Türkiye, ekonomideki istikrarl› seyri son y›llarda daha önceki bölümlerde de belirtildi¤i gibi, ihracatta gerçekleflen büyüme de¤erleriyle pekifltirmektedir. Özellikle imalat sanayisinde gerçekleflen büyüme oranlar› ve %80'lik kapasite kullan›m oranlar›n›n yard›m›yla tüm sektör ve sanayi kollar›nda yaflanan büyüme, ihracat›n art›fl›yla kendini göstermektedir. 2006 y›l›n›n ilk alt› ay›nda Türkiye’nin ihracat miktar› bir önceki y›l›n ayn› dönemine oranla %11,5 oran›nda artarak yaklafl›k 39 milyar 461 milyon dolar olarak gerçekleflmifltir. Ocak-Haziran 2006 956 1.161 1.275 Ocak-Haziran 2005 844 1.285 1.298 1.042 Pay (%) OcakHaziran 2006 Pay (%) 1.441 1.921 6.000 ABD ‹ngiltere ‹talya Almanya 2.562 3.143 3.387 4.607 2.366 2.795 2.633 4.563 Fransa’ya ihracat›n %21 oran›nda artm›fl olmas›yla Fransa, ihracat s›ralamas›nda 4. s›raya yükselmifltir. Rusya Federasyonu’na yap›lan ihracat›n %22 oran›nda artmas›yla Rusya da iki s›ra yükselmifltir. ‹THALAT Türkiye'de üretimin artmas›na paralel olarak azalmas› beklenen ithalat oranlar›, her y›l art›fl göstermektedir. ‹thalat miktar› 2006 y›l›n›n ilk alt› ay›nda, bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre %18,3 art›flla 65 milyar 196 milyon dolar düzeyinde gerçekleflmifltir. ‹thalatla ihracat birbirini destekler durumdad›r. 2005 VE 2006 YILLARI OCAK-HAZ‹RAN DÖNEM‹ ‹HRACAT YAPILAN ‹LK ON ÜLKE (milyon $) OcakHaziran 2005 4.000 Rusya Fed. ‹spanya Fransa 1.323 1.726 2.324 Romanya Hollanda Irak ‹hracat ‹thalat D›fl Tic. Hacmi Ülkeler (milyon $) 0 2005 VE 2006 YILLARI OCAK-HAZ‹RAN DÖNEM‹ ‹THALAT YAPILAN ‹LK ON ÜLKE (milyon $) De¤iflim (%) Ülkeler OcakHaziran 2005 Pay (%) OcakHaziran 2006 Pay (%) De¤iflim (%) Almanya 4.563 12,9 4.607 11,7 1 Rusya Fed. 5.837 10,6 7.982 12,2 37 ‹talya 2.633 7,4 3.387 8,6 29 Almanya 6.442 11,7 7.107 10,9 10 ‹ngiltere 2.795 7,9 3.143 8,0 12 Çin 2.966 5,4 4.464 6,8 51 A.B.D. 2.366 6,7 2.562 6,5 8 ‹talya 3.572 6,5 4.064 6,2 14 Fransa 1.921 5,4 2.324 5,9 21 Fransa 2.824 5,1 3.390 5,2 20 ‹spanya 1.441 4,1 1.756 4,5 22 A.B.D. 2.748 5,0 2.709 4,2 -1 Rusya Fed. 1.042 2,9 1.323 3,4 27 ‹ran 1.286 2,3 2.685 4,1 109 Irak 1.298 3,7 1.275 3,2 -2 ‹ngiltere 2.278 4,1 2.514 3,9 10 Hollanda 1.285 3,6 1.161 2,9 -10 ‹sviçre 2.255 4,1 2.090 3,2 -7 Romanya 844 2,4 956 2,4 13 ‹spanya 1.631 3,0 1.920 2,9 18 Öteki Ülkeler TOPLAM 15.197 43 16.967 42,9 12 Öteki Ülkeler 23.255 42,2 26.271 40,4 13 35.385 100 39.461 100 12 TOPLAM 55.094 100,0 65.196 100,0 18 S›ralama Ocak-Haziran 2006 verileri esas al›narak yap›lm›flt›r. Kaynak: DTM S›ralama Ocak-Haziran 2006 verileri esas al›narak yap›lm›flt›r. Kaynak: DTM TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 9 2005 VE 2006 YILLARI OCAK-HAZ‹RAN DÖNEM‹ ‹THALAT YAPILAN ‹LK ON ÜLKE (Milyon $) Rusya Fed. Almanya ‹MALAT SANAY‹S‹ ÜRET‹M‹ Çin ‹talya 2006 y›l› ilk üç ayl›k döneminde sanayi üretimi, bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre %4,5'lik art›fl göstermifltir. ‹malat sanayisinde yaflanan art›fl ise ayn› dönemde %4’tür. ‹kinci üç ayl›k dönemde sanayi üretiminde %9,5 ve imalat sanayisinde ise %10,7 oran›nda art›fl görülmektedir. Fransa ABD ‹ran ‹ngiltere ‹sviçre (milyon $) ‹spanya 0 2.000 4.000 6.000 ‹spanya ‹sviçre ‹ngiltere ‹ran ABD Fransa ‹talya 2,090 2,255 2,685 1,286 2,709 2,748 3,390 2,824 4,064 3,572 Ocak-Haziran 2006 1,920 Ocak-Haziran 2005 1,631 2,514 2,278 8.000 10.000 Almanya Rusya Fed. 4,464 7,107 7,982 2,966 6,442 5,837 Çin Verilere bak›ld›¤›nda 2006 y›l›n›n ilk alt› ay›nda Rusya Federasyonu'ndan yap›lan ithalat oran› büyük oranda artm›fl (%37), Rusya ithalat yap›lan ilkeler s›ralamas›nda birinci s›raya yükselmifltir. Çin ise %51 oran›nda artan ithalatla bir s›ra daha yükselerek, 3. s›raya yerleflmifl, ithalatta kendine önemli bir pazar edinmifltir. 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda ‹ran’dan yap›lan ithalat %109 oran›nda artarak ‹ran’›n ilk on ülke aras›na 5. s›radan girmesini sa¤lam›flt›r. Güney Kore Cumhuriyeti on ülkenin aras›ndan ç›km›flt›r. KAPAS‹TE KULLANIM ORANLARI 2005 y›l› Haziran ay›nda %81,4 olan üretim de¤eri a¤›rl›kl› kapasite kullan›m oran› 2006 y›l›n›n Haziran ay›nda %83,2 düzeyinde gerçekleflmifl, 2005–2006 y›llar›n›n en yüksek rakam›na ulaflm›flt›r. Tam kapasite çal›flamama nedenlerinden en önemlisi yine iç pazarda talep yetersizli¤i olarak tan›mlanmaktad›r. Hammadde yetersizli¤i, mali olanaks›zl›klar, iflçilerle ilgili sorunlar ve enerji yetersizli¤i öteki nedenlerdir. ‹flyerlerinde Haziran ay›nda üretim miktar› %1,5 artm›flt›r. 2006 y›l›n›n ilk alt› ay›n›n kapasite kullan›m oranlar› afla¤›da yer almaktad›r: 2006 ‹LK ALTI AYLIK KAPAS‹TE KULLANIM ORANLARI (%) 2006 Kapasite Kullan›m Oran› (%) Devlet Planlama Teflkilat›'n›n 2006 y›l› tahminlerine göre GSMH, beklenen 298,4 milyar dolar›n çok daha üzerinde, 361 milyar dolar olarak gerçekleflmifltir. Büyüme h›z›nda %5’lik art›fl beklenirken, oran %7,6 olarak gerçekleflmifltir. Kifli bafl› milli gelirde ise tahmin edilen 4.128 dolar yerine 5.008 dolar de¤eri yakalanm›flt›r. Bunlara karfl›l›k, sanayi üretimi beklenen büyümeyi yakalayamam›flt›r. D›fl ticarette ihracat›n 2005 y›l›nda bir önceki y›la göre %14,5 art›flla 71 milyar dolar düzeyinde gerçekleflmesi hedeflenmifl, sonuç hedefin biraz üstünde ç›km›flt›r. ‹thalatta ise hedeflenen büyüme oran›n›n %8,9, de¤erin 104 milyar dolar olmas› öngörülmüfltür. ‹thalatta art›fl oran› beklenenin üstünde olmufltur. D›fl ticaret dengesinin -21,8 milyar dolar olaca¤› tahmin edilirken, ithalattan dolay› -42,9 milyar dolar olmufltur. ‹hracat›n ithalata oran› ise %63 ile, beklenenden az gerçekleflmifltir. TÜRK‹YE EKONOM‹S‹ (2001-2006) 2001 2002 2003 2004 2005 2006* GSMH (Milyar $) 144,0 181,7 239 299,4 360,9 380,6 Kifli Bafl› Milli Gelir ($) 2.105 2.619 3.390 4.112 5.008 5.216 GSMH Büyüme H›z› (%) -9,5 7,8 5,9 9,9 7,6 5,0 Sanayi Büyümesi (%) -7,5 9,4 7,8 9,4 6,5 5,1 Kapasite Kullan›m Oran› (%) 73,6 76,7 80,0 81,7 80,3 75,4 ‹hracat (% art›fl) 12,3 12,0 30,0 33,6 15,8 77,2 ‹thalat (% art›fl) -25,7 22,8 33,3 40,7 19 19 Mart 80,7 ‹hracat (Milyar $) 31,3 35,1 46,9 63,1 73,1 79 Nisan 82,3 ‹thalat (Milyar $) 41,5 50,8 68,7 97,5 116 124,4 May›s 82,6 D›fl Ticaret Dengesi (Milyar $) -10,1 -15,8 -21,9 -34,4 -42,9 -45,4 Haziran 83,2 ‹hracat / ‹thalat (%) 77,0 69,0 68,2 68,7 63 63,5 8,1 Kaynak: DPT / * hedef 100 % 2005 YILI BÜTÇES‹N‹N DE⁄ERLEND‹RMES‹ VE 2006 YILI BÜTÇES‹ fiubat KARfiILAfiTIRMALI AYLIK KAPAS‹TE KULLANIM ORANLARI (2005-2006) (%) 80 2005 2006 O fi M N M H T A E E K A 2005 76,6 77,1 80,5 79,8 81,3 81,4 80,6 79,8 82,7 82,3 80,9 80,7 2006 75,4 77,2 80,7 82,3 82,6 83,2 10 2006 y›l›n›n ilk alt› ayl›k ortalamas›na göre sanayi üretimi bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre %7,7 oran›nda art›fl göstermifltir. ‹malat sanayisindeki üretim miktar› ise ilk alt› ayl›k ortalamaya göre bir önceki y›l›n ayn› dönemine oranla %7,6 oran›nda artm›flt›r. Üretim rakamlar›n›n art›flta olmas› ekonomi için umut vericidir. Ocak Kaynak: TÜ‹K 60 Kapasite kullan›m oranlar› art›k s›n›r düzeyindedir. Bundan sonra bu oranlar›n artmas› ancak yat›r›mlar›n ve makine teçhizat olanaklar›n›n artmas› ve h›zlanmas› ile sa¤lanabilecektir. 2006 y›l› için eriflilmesi beklenen GSMH de¤eri, bir önceki y›la göre %5,5 oran›nda art›flla 380,6 milyar dolard›r. Kifli bafl›na düflen milli gelirde 5.216 dolar ile bir önceki y›la göre %4’lük art›fl beklenmektedir. D›fl ticaret de¤erlerinde ihracatta gerçekleflmesi beklenen büyüme oran› %8,1'dir. Bu oranla 79 milyar dolar de¤erinde ihracat yap›lmas› öngörülmektedir. ‹thalatta ise hedeflenen de¤er bir önceki y›la göre %19 oran›nda art›flla 124,4 milyar dolard›r. D›fl ticaret dengesinin -45,4 milyar dolara yükselece¤i, ihracat›n ithalata oran›n›n ise %63,5 olaca¤› tahmin edilmektedir. SEKTÖREL KAMU SAB‹T SERMAYE YATIRIMLARI 2006 y›l› için DPT'nin program›na göre toplam sabit sermaye yat›r›mlar›nda %8,7 oran›nda art›fl hedeflenmifltir. Cari fiyatlarla toplam sabit sermaye yat›r›mlar›n›n GSMH içindeki pay›n›n %21'e ulaflaca¤› öngörülmektedir. 2006 y›l› için hedeflenen toplam yat›r›m de¤eri 150 milyar 741 milyon YTL'dir. Bunun 26 milyar 449 milyon YTL'lik k›sm› (%18) kamu sektörünün yat›r›mlar›n› kapsamaktad›r. Özel sektör yat›r›mlar› ise 124 milyar 292 milyon YTL de¤erindedir. IX. KALKINMA PLANI (2007-2013) 1996-2005 döneminde y›ll›k ortalama olarak, geliflmifl ülkeler yüzde 2,8, geliflmekte olan ülkeler, geliflmifl ülkelere yönelik ticaretin olumlu etkisiyle, %5,1, dünya has›las› ise %3,8 oran›nda büyümüfltür. 2006-2010 döneminde, dünyada canl›l›¤›n devam etmesi ve y›ll›k ortalama olarak geliflmifl ülkelerin yüzde 2,9, geliflmekte olan ülkelerin yüzde 5,8, dünya ekonomisinin ise yüzde 4,3 oran›nda büyümesi beklenmektedir. Dünya ticareti dünya has›las›na göre daha h›zl› bir geliflme göstermektedir. Hizmetler dahil dünya ticaret hacmi 1996-2005 döneminde y›lda ortalama %6,5 büyümüfltür. Bu geliflmeyi dünya genelinde ticaretin serbestleflmesinin yan›s›ra, petrol d›fl› temel ürünlere olan talebin artmas› ve geliflmekte olan ülkelerin kendi aralar›nda yapt›klar› ticaretin genifllemesi de etkilemifltir. Dünya ticaret hacminin 2006-2010 döneminde y›lda ortalama %6,7 büyümesi beklenmektedir. Afla¤›daki çizelgelerde Türkiye’nin 2007–2013 y›llar›n› kapsayan döneminin Devlet Planlama Teflkilat› taraf›ndan yap›lm›fl plan hedef ve öngörüleri bulunmaktad›r. MAKROEKONOM‹K GÖSTERGELER - 1 2006 2013 2007-2013 Ortalamas› Reel Art›fl Oran› (%) Cari Fiyatlarla (Milyar YTL) GSY‹H ‹çindeki Pay (%) GSY‹H ‹çindeki Pay (%) Tar›m 54,8 9,9 7,8 3,6 Sanayi 142,9 25,9 27,2 7,8 Hizmetler 354,1 64,2 65,0 7,3 GSY‹H 551,8 100,0 100,0 7,0 Sabit Sermaye Yat›r›mlar› 117,2 21,2 24,2 9,1 Kamu 31,0 5,6 6,0 8,1 Özel 86,2 15,6 18,2 9,4 Toplam Yurtiçi Talep 593,4 107,5 103,4 7,2 Mal ve Hizmet ‹hracat› 161,5 29,3 32,4 11,2 Mal ve Hizmet ‹thalat› 203,2 36,8 35,8 11,2 2007 % Pay Milyon YTL (cari fiyatlarla) 2007-2013 % Pay Milyon YTL (2006 fiyatlarla) % Pay 10,2 Tar›m 1.375 7,7 5.040 11,8 17.278 Madencilik 640 3,6 1.141 2,7 5.514 3,3 ‹malat 445 2,5 169 0,4 1.517 0,9 Enerji 2.529 14,2 2.592 6,0 17.750 10,5 Ulaflt›rma-Haberleflme 5.674 31,8 10.984 25,6 44.023 26,0 Turizm 48 0,3 198 0,5 768 0,5 Konut 109 0,6 390 0,9 1.310 0,8 E¤itim 2.494 14,0 9.399 21,9 32.405 19,1 Sa¤l›k 1.268 7,1 3.702 8,6 14.293 8,4 Di¤er 3.242 18,2 9.240 21,6 34.637 20,3 TOPLAM 17.824 100 42.855 100 169.495 100 Kaynak: DPT ‹ST‹HDAM 2005 y›l›nda istihdamda büyüme cüzi oranlardad›r, ekonomideki büyüme oranlar› istihdama yeterince yans›mam›flt›r. 2005 y›l› sonu itibariyle 24 milyon 565 bin iflgücü içinde, istihdam edilenlerin çal›flma ça¤›ndaki nüfus içindeki pay›n› gösteren istihdam oran› düflük kalmaya devam etmifl, 22 milyon 46 kiflilik istihdam yarat›lm›flt›r. ‹stihdam oran› 2005'in sonu itibariyle %43,4’tür. Bir önceki y›l gerçekleflen orana göre istihdam oran›nda %0.3 gerileme yaflanm›flt›r. Kalan 2 milyon 520 bin kifli iflsizdir. Toplam iflgücü (istihdam+iflsiz) içinde iflsizlik oran› 2004 y›l›ndaki gibi %10,3'tür. Bunun en önemli nedenlerinden biri, firmalar›n üretim ve sat›fllar›n› art›rmalar›na karfl›n, mevcut iflgücünden olmas› gerekenden fazla verim beklemeleridir. Bunun yan›s›ra istihdamda yar›dan fazla oranda kay›td›fl›l›k söz konusudur. TOPLAM ‹ST‹HDAM (2005) Y›l 2005 ‹flgücü Say›s› ‹stihdam ‹flsiz Say›s› ‹flsizlik Oran› (%) 24.565.000 22.046.000 2.520.000 10,3 Kaynak: TÜ‹K Kaynak: DPT MAKROEKONOM‹K GÖSTERGELER - 2 2006 2006 Milyon YTL (cari fiyatlarla) Y›ll›k Ortalama % Art›fl 1145,5 2013 GSY‹H, Cari Fiyatlarla, Milyar YTL 551,8 GSY‹H, Cari Fiyatlarla, Milyar $ 380,5 797,4 - Kifli Bafl› GSY‹H ($) 5.215 10.099 9,9 ‹hracat (milyar $) 83,1 210 14,2 ‹thalat (milyar $) 133,3 275 10,9 Do¤rudan Yabanc› Sermaye Girifli ( Milyar $) 17 12 12,1 ‹stihdam Art›fl› (%) 2,3 3,3 2,7 TÜFE art›fl› (y›l sonu, %) 5,0 3,0 - Kent nüfusundaki iflsizlik oran› %12,7’ye düflmüfltür. K›r nüfusu iflsizlik oran› da %6,8’e ç›km›flt›r. Genç nüfustaki iflsizlik oranlar›na bak›ld›¤›nda, Türkiye genelinde 15-24 yafl grubunda nüfusun iflsizlik oran› 2005 y›l›nda %19,9’dan %19,3'e düflmüfltür. Bu oran oldukça yüksek bir orand›r. Kentlerde yaflayan genç nüfusun iflsizlik oran› %24,9'dan %22,8’e düflmüfltür. Kent iflgücünde en yüksek iflsizlik oran› TÜ‹K'in verilerine göre %22,1 ile Orta Do¤u Anadolu bölgesindedir. 2001–2005 döneminde y›ll›k ortalama istihdam art›fl› yüzde 0,4 olmufltur. Bu geliflmede 2001 y›l›nda yaflanan kriz ve tar›m istihdam›ndaki çözülme belirleyici olmufltur. Nitekim, 2001-2005 döneminde tar›m istihdam› y›ll›k ortalama yüzde 3,3 oran›nda azal›rken tar›m d›fl› istihdam yüzde 2,5 oran›nda artm›flt›r. Kaynak: DPT TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 11 20 Afla¤›daki çizelgede 2007-2013 y›llar› aras›nda istihdam öngörüleri yer almaktad›r. 10 ‹ST‹HDAM GÖSTERGELER‹ (%) % ‹fiS‹ZL‹K ORANI (1996-2005) (%) 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 ‹flsizlik Oran› 6.0 6.7 6.8 7.7 6.6 8.7 10.3 10.5 10.3 10.3 2007 2013 ‹stihdam art›fl oran› 2,3 3,3 2,7 Tar›m -2,9 -2,9 -2,9 Tar›m d›fl› 4,4 4,9 4,5 Sanayi 3,6 2,0 2,5 Hizmetler 4,7 5,9 5,2 Tar›m 28,0 18,9 22,7 Tar›m d›fl› 72,0 81,1 77,3 Sanayi 19,7 19,4 19,8 Hizmetler 52,4 61,7 57,5 ‹stihdam oran› 43,6 46,8 45,1 ‹flsizlik oran› 10,4 7,7 9,6 Kaynak: TÜ‹K SON DÖRT YILLIK ‹ST‹HDAM DURUMU (kifli) kifli 30.000 istihdam ‹stihdam›n sektörel da¤›l›m› iflsiz 20.000 21.658 21.147 21.791 22.046 10.000 2.689 2002 0 2.493 2003 2.498 2004 2007-2013 ortalamas› Kaynak: DPT 2.520 2005 Kaynak: TÜ‹K May›s 2006 sonu itibariyle mevcut olan 25 milyon 75 bin kiflilik iflgücünün 2 milyon 215 bini iflsizdir. 2005 sonundaki oranlarla karfl›laflt›r›ld›¤›nda toplam iflgücü miktar›nda 510 bin kiflilik art›fl olmufltur. ‹stihdamda yaflanan art›fl ise 814 bin kiflidir. Dolay›s›yla iflsizlik oran› 2005'in sonuna oranla %10,3'ten %8,8’e gerilemifl durumdad›r. Toplam iflgücüne kat›lma oran› %48,6, istihdam oran› %44,3'tür. 2005 y›l› sonuna göre istihdamda 1 puanl›k art›fl gerçekleflmifltir. 15-24 yafl aras›ndaki genç nüfusta 2006 y›l› May›s ay› sonunda belirlenen iflsizlik oran› %16,4'tür. Bu oran›n genel iflsizlik oran›n›n neredeyse iki kat› olmas› mevcut genç nüfusun içinde bulundu¤u olumsuz durumu gözler önüne sermektedir. Kent ve k›r ayr›m›na göre de¤erlendirme yap›ld›¤›nda kentsel iflsizlik oran›n›n %11 oldu¤u görülmektedir. 2005 sonuna göre bu oranda 1,7 puanl›k azalma yaflanm›flt›r. Genç nüfusta ise iflsizlik oran› kentlerde %19,4’tür. Yani kentlerde yaflayan her befl gençten birinin iflsiz oldu¤u görülmektedir. Türkiye'nin dünya ülkeleri aras›ndaki en büyük avantaj›, e¤itimli ve genç iflgücüdür. Türkiye'de istihdamda yeterince art›fl yaflanmamas›, bu avantaj›n yeterince kullan›lmad›¤›n›n bir göstergesidir. Ayr›ca Türkiye'de mevcut olan bir baflka sorun, kalifiye iflgücünün kendi yeterlili¤inin alt›ndaki ifllerde çal›fl›yor olmas›d›r. Öte yandan, dünyadaki iflsizlik oranlar› da giderek art›fl göstermektedir. Örne¤in, iflsizlik oranlar› Almanya'da %11, ‹spanya'da %12'dir. 2004 YILI KARfiILAfiTIRMALI ‹fiGÜCÜ VER‹ML‹L‹⁄‹ GÖSTERGELER‹ Ülkeler Çal›fl›lan Saat Bafl›na (Dolar) Y›ll›k Ortalama Verimlilik (Bin Dolar) (1) Genel Tar›m Sanayi Hizmetler Verimlilik ‹flgücü Maliyeti (2) Çal›fl›lan Saat ABD 81,9 70,2 103,6 76,8 43,22 21,97 1.985 Japonya 57,8 17,9 67,6 56,5 31,03 21,54 1.864 Belçika 71,4 36,8 77,3 70,6 42,06 30,45 1.722 Almanya 60,6 33,6 63,8 60,2 36,17 32,84 1.674 Polonya 33,6 4,4 37,6 41,3 17,65 2,54 1.901 Genel olarak serbest bölgeler; ülkenin siyasi s›n›rlar› içinde olmakla beraber gümrük bölgesi d›fl›nda say›lan, ülkede geçerli ticari, mali ve iktisadi alanlara iliflkin hukuki ve idari düzenlemelerin uygulanmad›¤› veya k›smen uyguland›¤›, s›nai ve ticari faaliyetler için daha genifl teflviklerin tan›nd›¤› ve fiziki olarak ülkenin öteki k›s›mlar›ndan ayr›lan yerler olarak tan›mlanmaktad›r. Türkiye genelinde toplamda 20 adet serbest bölge faal durumdad›r. Serbest bölgelerin ticaret hacmi 2005 y›l› sonunda bir önceki y›la göre %5,7’lik art›flla 23,4 milyar dolara ulaflm›fl durumdad›r. 2006 y›l› ilk alt› ay›nda ise ticaret hacmi 11,7 milyar dolar düzeyindedir. Serbest bölgelerdeki toplam istihdam say›s› Haziran 2006 sonu itibariyle 37.647 kiflidir. 2006 y›l›nda Maliye Bakanl›¤›, Serbest Bölgeler Yasas› ile antrepolar›n iflleyiflini düzenleyen mevzuatta de¤ifliklik yap›lmas›n› kabul etmifltir. Böylelikle transit ticarete ait k›s›tlamalar hafifletilecek, Türkiye'de özellikle Avrupal› büyük ma¤azac›l›k ve perakende sat›fl zincirlerinin ihtiyaçlar›n› karfl›layabilecek lojistik merkezleri kurulabilecektir. Mevcut düzenlemelerde Türkiye'den transit mallar›n geçiflinde konteyner boflaltmas› ve limanlar aras› aktarmalarda k›s›tlamalar bulunmaktad›r. AÇILAN / KAPANAN fi‹RKET VE T‹CAR‹ UNVANLI ‹fiYERLER‹ 2005 y›l›nda bir önceki y›la göre %15,8 art›flla 47.401 adet flirket ve kooperatif ile %20 art›flla 48.657 adet ticari unvanl› iflyeri kurulmufltur. Kapanan flirket ve kooperatif say›lar› da bir önceki y›la göre %16 artarak 8.886'ya yükselmifltir. Kapanan ticari unvanl› iflyeri say›s› da çok cüzi artarak (%2) 17.556 olmufltur. AÇILAN / KAPANAN fi‹RKET VE T‹CAR‹ UNVANLI ‹fiYERLER‹ (2003-2005) 2003 Romanya 18,2 7,8 24,1 22,1 9,15 0,53 1.992 Aç›lan fiirket ve Kooperatifler Çin 9,4 2,6 20,9 9,8 4,78 0,75 1.958 Kapanan fiirket ve Kooperatifler 5.436 Hindistan 7,3 3,6 11,5 12,7 3,10 0,60 2.347 24,0 8,5 30,6 32,2 11,14 3,46 2.154 Türkiye Kaynak: DPT / IMD World Competitiveness Yearbook 2005 (1) GSY‹H (SAGP)/Çal›flan Say›s› 12 SERBEST BÖLGELER (2) ‹malat Sanayisi 2004 32.259 40.919 De¤iflim (20052004) (%) 47.401 15,8 8.886 16 Aç›lan Ticari Unvanl› ‹flyerleri 33.039 40.540 48.657 20 Kapanan Ticari Unvanl› ‹flyerleri 13.229 1,9 Kaynak: TÜ‹K 7.660 2005 17.221 17.556 2006 y›l›n›n ilk alt› ay›nda ise bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre aç›lan flirket ve kooperatiflerde %16,5 oran›nda, ticari unvanl› iflyerlerinde ise %18,3 oran›nda art›fl yaflanm›flt›r. Bu art›fllarla ilk alt› ayda 29.115 flirket ve kooperatif ve 29.928 ticari unvanl› iflyeri aç›lm›flt›r. Kapanan flirket ve kooperatiflerde görülen %19,3’lük art›flla say› 5.115’e yükselmifltir. Kapanan ticari unvanl› iflyerlerinin say›s› 2006 y›l›nda oldukça fazla olmufltur; yaklafl›k %37 art›flla 12.352 ticari iflyeri kapanm›flt›r. Aç›lan fiirket ve Kooperatifler 25.000 Türkiye ekonomisinde ve inflaat sektöründe son iki y›ld›r önemli geliflmeler olmaktad›r. Ancak yine de, Türkiye'de yap›lmas› gereken yeni yat›r›mlar›n gerçeklefltirilebilmesi için yerel tasarruf ve kaynaklar yeterli bir düzeye ulaflamam›flt›r. Tamamen özkaynaklarla finanse edilemeyecek yat›r›mlar› tamamlayabilmek ve ekonomik geliflmeyi sa¤layabilmek için yabanc› sermaye çekmek gerekmektedir. Do¤rudan sermaye yat›r›mlar›, bu anlamda geliflmekte olan ülkelerde "kalk›nman›n motoru"dur. AÇILAN / KAPANAN fi‹RKET VE T‹CAR‹ UNVANLI ‹fiYERLER‹ (2005-2006 Haziran) Ocak-Haziran Ocak-Haziran 2005 2006 YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI De¤iflim (%) 29.115 Yabanc› sermaye: 16,5 • Uzun vadelidir, • ‹hracata dönüktür, Kapanan fiirket ve Kooperatifler 4.289 5.115 19,3 Aç›lan Ticari Unvanl› ‹flyerleri 25.290 29.928 18,3 Kapanan Ticari Unvanl› ‹flyerleri 9.020 12.352 36,9 • Ulusal ekonomi ile bütünleflir, • Çevre ve sosyal standartlar› yükseltir, Kaynak: TÜ‹K • ‹leri teknoloji getirir, DÜNYADA TÜRK‹YE EKONOM‹S‹ • AR-GE'ye yat›r›m yapar, TÜRK‹YE’N‹N DÜNYA T‹CARET‹NDEK‹ YER‹ (2006 TAHM‹N) (milyar USD) Dünya ‹hracat› 2006 Yabanc› sermayenin ülkelere sa¤lad›¤› yararlar: 13.627 • Teknoloji a盤›n›n azalmas›, ülkeler aras›nda yeni bulufl ve teknolojilerin yay›lmas›, Türkiye’nin D›fl Ticareti ‹hracat 79 ‹thalat 124,4 Türkiye ‹hracat› / Dünya ‹hracat› (binde pay) 7,2 Türkiye ‹thalat› / Dünya ‹thalat›(binde pay) 11,3 Kaynak: DTP ÜLKELERARASI REKABET GÜCÜ SIRALAMASINDA TÜRK‹YE’N‹N YER‹ Kriterler Kapsanan Ülke Say›s› Büyüme Rekabet Gücü (GCI) 2000 2002 2005 59 80 117 40. 69. 66. -Teknoloji - 54. 53. -Kamu Kurumlar› - 63. 61. 87. -Makroekonomik Ortam - 78. 29. 54. 51. -‹flletme Operasyonlar› ve Strateji 28. 56. 38. -Ulusal ‹fl Ortam›n›n Kalitesi 29. 55. 51. ‹fl Ortam› Rekabet Gücü (BCI) • Ülkenin rekabet gücünü ve verimlili¤ini art›r›r. Kaynak: World Economic Forum: Global Competitiveness Reports (2000-2006) 3 Ekim 2005 tarihinde tam üyelik müzakerelerinin bafllamas›yla birlikte Türkiye ile AB aras›ndaki iliflkilerde yeni bir döneme girilmifltir. • Küresel rekabet gücüne katk› sa¤lamas›, • Sermaye ak›fl› sa¤lamas›, • Özel finansman pay›n›n yükselmesi, özellefltirmenin kolaylaflmas›, • ‹stikrars›z ekonomilerde istikrar›n sa¤lanmas›, • ‹stihdam ve büyümeye katk› sa¤lamas›, • Yan sanayilerin oluflmas› olarak s›ralanabilir. Do¤rudan Yabanc› Yat›r›mlar (DYY) geldi¤i ülkeye büyük avantajlar sa¤lamaktad›r. Bu yolla hem yerli sermaye birikimi desteklenirken, hem de üretim, istihdam ve ticaretin geliflmesi sa¤lanmaktad›r. Türkiye'de yabanc› yat›r›m geçmifli üçe ayr›lmaktad›r: 1980 öncesi, 1980-1990 aras› ve 1990 sonras›. 1980 öncesi Türkiye'ye yabanc› yat›r›m› girifli aç›s›ndan verimsiz bir dönem olmufltur. 1980 y›l›nda 24 Ocak kararlar›yla liberalizasyon politikalar› sonucunda yabanc› yat›r›mlar artm›flt›r. 1987 y›l›nda ilk kez bir y›lda 200 milyon dolar düzeyini aflan yat›r›mlar takip eden y›llarda her y›l iki kat›na katlanarak 1990 y›l› sonunda y›lda bir milyar dolara ulaflm›flt›r. 1994 ekonomik krizinin ard›ndan toplam yabanc› yat›r›mlar›n içinde yeni yat›r›m oran› h›zla düflmüfl ve 1995 y›l›ndan günümüze %5-10 oran›n› aflmay› baflaramam›flt›r. Türkiye'nin her y›l çekmesi gereken yabanc› yat›r›m miktar› konusunda çeflitli spekülasyonlar yap›lmakla beraber, bu rakam›n Yabanc› Sermaye Derne¤i taraf›ndan 25-30 milyar dolar düzeyinde olmas› gerekti¤i ifade edilmektedir. 1994 y›l›ndan itibaren bütün dünyada ve özellikle Türkiye'nin rakibi konumundaki Çin, Brezilya, Polonya gibi Do¤u Asya, Latin Amerika ve Do¤u Avrupa ülkelerine yap›lan do¤rudan yabanc› yat›r›m miktarlar›nda art›fl olmufl, ancak Türkiye 1990 y›l›ndaki 1 TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 13 milyar dolarl›k miktar› uzun y›llar yakalayamam›flt›r. Ayn› y›lda Çin'in yakalad›¤› yabanc› yat›r›m miktar› 3,5 milyar dolar, Brezilya, Meksika ve Endonezya'n›n ise 1'er milyar dolar olmufltur. Türkiye pazar› dikkate al›n›rken özellikle Karadeniz ve Türk Cumhuriyetleri gibi çevre pazarlar ile iliflkiler de gözönünde bulundurulmal›d›r. Lojistik aç›s›ndan avantajlar› bulunan Türkiye'de yat›r›m› bulunan yabanc› yat›r›mc›lar, faaliyetlerini Türkiye merkezli olarak yürütmektedir. • Nispeten düflük iflçilik ücretleri, • ‹yi çal›flan iletiflim a¤› ve tafl›mac›l›k sektörü, Türkiye ekonomisi için yabanc› yat›r›mlar›n önemi her f›rsatta dile getirilmektedir. Ancak bu potansiyelin gerçeklefltirilmesinde sorunlarla karfl›lafl›lmakta, bunun sonucunda potansiyel yat›r›m›n yaln›zca otuzda biri ülkeye çekilebilmektedir. At›lan olumlu ad›mlar›n arkas›n›n gelmesi, istikrar program›n›n baflar›ya ulaflmas›; yat›r›m ortam›n›n eksiklerinin giderilip engellerinin kald›r›lmas› ve AB ile mevzuat uyumlar›n›n sa¤lanmas› ile mümkün olacakt›r. • Tüketim dinamikleri, Dünya Ekonomik Forumu'nun (WEF) haz›rlad›¤› Küresel Rekabet Raporu 2006-2007’de Türkiye, küresel rekabet endeksi s›ralamas›nda 4,14’lük puanla 66. s›rada yer almaktad›r. Bir önceki y›l haz›rlanan s›ralamada da Türkiye 66. s›rada yer alm›flt›r. Küresel rekabet endeksinin hesaplanmas›nda dikkate al›nan kriterler aras›nda makroekonomik durum, kamu kurulufllar› ve teknolojik geliflim yer almaktad›r. • Uluslararas› ticaretin gittikçe artarak serbestleflmesi, Afla¤›daki çizelgede Türkiye’nin Dünya Ekonomik Forumu’nun raporuna göre benzer ekonomik duruma sahip ülkelerle karfl›laflt›rmas› görülmektedir: S›ralama* Türkiye ‹spanya Macaristan Polonya ‹srail Küresel Rekabet Endeksi 59 28 80 48 15 Çek Cum. 29 Teknolojik Geliflim 52 20 29 45 8 Kamu Kurulufllar› 62 34 37 80 24 51 Makroekonomik Durum 84 16 55 51 43 41 Ticari Rekabet Endeksi 52 26 42 57 21 19 35 Firma ‹fllemleri ve Stratejiler 44 25 48 47 18 31 ‹ç Pazarda Rekabet Kalitesi 55 27 38 64 21 37 ORTALAMA 59,3 24,4 41,1 57,7 22,0 36,3 * Say›lar ülkenin 104 ülke aras›ndaki rekabet s›ralamas›n› gösterir. Düflük say›lar üstün rekabet gücünü ifade eder. Kaynak: WEF Küresel Rekabet Raporu 2006-2007 Bu çizelgeye göre rakip ülkelerin yan›nda yabanc› yat›r›mlar aç›s›ndan 59,3’lük s›ralama ortalamas›yla Türkiye’nin henüz avantajl› bir konuma gelememifl oldu¤u görülmektedir. Türkiye’yi 57,7 ortalamayla Polonya takip etmektedir. ‹srail ise ortalamaya göre bu ülkeler aras›nda yabanc› yat›r›mlara en aç›k ülkedir. Türkiye'nin Yabanc› Sermaye Aç›s›ndan Avantajlar› Türkiye, yabanc› yat›r›mlar için cazip bir yat›r›m bölgesidir. Bunun nedenleri aras›nda: • Türkiye'nin jeostratejik önemi, Ortado¤u, Karadeniz ülkeleri, Güneydo¤u Avrupa gibi pazarlara yak›nl›¤›, bu özelli¤i ile bölge merkezi olma olas›l›¤›n›n yüksekli¤i, • Genifl iç pazar›, • Anapara ve kâr›n serbest sal›n›m›, • Ticari faaliyetlerin fazlal›¤›, dünya ticaretinde en dinamik 20 ülke aras›nda say›lmas›, 14 • Genç ve e¤itimli iflgücü (genç nüfusun genel nüfusa oran› %28'dir. Üst düzey yöneticilerin geliflmifl ülkelerdeki maliyetleri h›zla artmaktad›r, bu nedenle uluslararas› yat›r›mc›lar iyi e¤itilmifl insan gücüne sahip geliflmekte olan ülkeleri tercih etmektedir. Baflar›l› yönetici bulunabilirli¤i aç›s›ndan Türkiye dünyada 8. s›radad›r.), • Özel sektörün son 20 y›lda ekonomideki pay›n›n artmas›, • Geliflmifl sanayi altyap›s› ve devletin sanayi sektöründeki pay›n›n en alt düzeye düflmesi, • Yurtd›fl› proje hacminin 66 milyar dolar düzeyine ulaflmas›, • AB'ye üyelik müzakerelerinin bafllamas›, • Dünyada yabanc› yat›r›mlar›n yeni pazarlara yönelmesi, • Türkiye'nin bulundu¤u bölgede, bölge ülkelerinin aras›nda ekonomik ve ticari iliflkilerin geliflmesi, • Dünyada organik tar›m ürünlerine talebin artmas› say›labilir. DÜNYADA YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI Birleflmifl Milletler Ticaret ve Kalk›nma Örgütü’nün (UNCTAD) 2006 Dünya Yat›r›m Raporuna göre, dünyada do¤rudan yabanc› yat›r›mlar 2005 y›l›nda bir önceki y›la göre %29 art›flla 916 milyar dolar olarak gerçekleflmifltir. 2000 y›l›nda 1 trilyon 396 milyar dolar olarak gerçekleflen dünya do¤rudan yabanc› yat›r›mlar›, 2001 y›l›nda 826 milyar dolar, 2002 y›l›nda 716 milyar dolar, 2003 y›l›nda 557 milyar dolar, 2004 y›l›nda da 710 milyar dolar olarak gerçekleflmiflti. 2005 y›l›ndaki 916 milyar dolarl›k do¤rudan yabanc› yat›r›m miktar›n›n 716 milyar dolarl›k k›sm› birleflme ve sat›n almalar yoluyla olmufltur. Birleflme ve sat›n almalar›n do¤rudan yabanc› yat›r›mlar içindeki pay› %78 art›fl göstermifltir. Geliflmifl ülkelere yönelen do¤rudan yabanc› yat›r›mlar %37 art›flla 542 milyar dolar olarak gerçekleflirken, geliflmekte olan ülkelere yönelen do¤rudan yabanc› yat›r›m tutar› %21 art›flla 334 milyar dolar olmufltur. Dünyada do¤rudan yabanc› yat›r›m büyüklüklerine bak›ld›¤›nda, toplam aktifler 45 trilyon 564 milyar dolar olurken, toplam istihdam 62 milyon 95 bin kifli olarak gerçekleflmifltir. Yat›r›mlar› çeken ilk 10 ülke s›ralamas›nda ‹ngiltere 164,5 milyar dolar ile ilk s›rada yer alm›flt›r. ‹ngiltere'yi ABD, Çin, Fransa, Hollanda, Hong Kong, Kanada, Almanya, Belçika ve ‹spanya izlemifltir. En çok do¤rudan yabanc› yat›r›m yapan ülkeler s›ralamas›nda Hollanda 119,5 milyar dolarla ilk s›rada gelirken, bu ülkeyi Fransa, ‹ngiltere, Japonya izlemifltir. Do¤rudan yabanc› yat›r›m stoklar›na bak›ld›¤›nda ise ilk s›ray› 1 trilyon 625 milyar dolar ile ABD, ikinci s›ray› 816 milyar dolar ile ‹ngiltere, üçüncü s›ray› 600 milyar dolar ile Fransa alm›flt›r. ‹lk 100 çok uluslu flirketin en çok tercih etti¤i yat›r›m noktalar› endeksine göre, ilk s›ray› ABD alm›flt›r. ABD'yi ‹ngiltere, Hollanda, Almanya ve Fransa izlemifltir. Türkiye ise 32. s›rada yer almaktad›r. Geliflmekte olan ülkelerde do¤rudan yabanc› yat›r›m stoku 1995 y›l›nda 335 milyar dolardan 2005 y›l›nda 1,4 trilyon dolara ulaflarak, dünya stokunun yüzde 13'ünü oluflturmufltur. Geliflmekte olan ülkeler aras›nda yurt d›fl›nda yat›r›m yapan ülke say›s›nda art›fl gözlenmifltir. Bu ülkeler Arjantin, fiili, Hindistan, Türkiye ve Malezya olarak s›ralanm›flt›r. Endüstriyel aç›dan petrol arama, çimento, vb. sektörlerde art›fl gözlenmifltir. Do¤rudan yabanc› yat›r›mlar›n ilk tercihi Güney ve Güney Do¤u Asya’d›r. Bölgeye yüksek oranda “do¤rudan yabanc› yat›r›m girifli” devam edecektir. Çin ve Hindistan, do¤rudan yabanc› yat›r›mlar için yine en öncelikli alanlar olacakt›r. 2008 olimpiyatlar›n›n bölgede do¤rudan yabanc› yat›r›m art›fllar›na olumlu etkisinin olmas› beklenmektedir. Dünya genelinde en çok tercih edilen yat›r›m noktalar›n›n "Büyüyen 7'ler" ad› verilen Çin, Hindistan, Brezilya, Rusya, Endonezya, Meksika ve Türkiye oldu¤u belirtilmifltir. Bu ülkeler içinde özellikle Endonezya, Meksika ve Türkiye'nin h›zla büyüdü¤üne dikkat çekilmekte, yat›r›mc›lar›n Bat› Avrupa'daki yat›r›mlar›n› azaltarak bu ülkelere yönelmesi beklenmektedir. Geliflmifl ülkelerdeki ekonomik büyümenin 2006-2007 döneminde ortalama %3 olarak gerçekleflece¤i tahmin edilirken, DYY girifllerinin de artarak sürece¤i öngörülmektedir. Dünya ticaretinde ise 2006 y›l›nda %8, 2007 y›l›nda ise %7,5 art›fl beklendi¤i ifade edilirken, Euro bölgesindeki ekonomik iyileflmenin de sürece¤i bildirilmifltir. 2006 y›l› beklentilerine iliflkin olarak, do¤rudan yabanc› yat›r›m girifllerinin artarak devam etmesi, bu y›l›n ilk yar›s›nda %39 art›fl gösteren birleflme ve sat›n almalarda kazan›lan yüksek “do¤rudan yabanc› yat›r›m seviyelerinin” korunmas› beklenilmektedir. Do¤rudan yabanc› yat›r›mlar için yeni lider pazarlar, geliflmekte olan pazarlar, Çin ve Hindistan gösterilirken, en çok tercih edilen yat›r›m noktalar› olarak Çin, Hindistan, Brezilya, Rusya, Endonezya, Meksika ve Türkiye s›ralanmaktad›r. AT Kearney Do¤rudan Yabanc› Yat›r›m Güven Endeksinde Türkiye 13. s›rada bulunmaktad›r. Türkiye daha önce ilk 24-25 d›fl›nda yer almaktayd›. 2006 performans ve potansiyel endeksine göre de Türkiye 140 ülke aras›nda 67. s›raya yükselmifltir. 2005 y›l› yabanc› yat›r›mlar›nda en fazla yat›r›m yap›lan ilk 5 sektörün içinde gayrimenkul yat›r›mlar› yer almaktad›r. T.C. Hazine Müsteflarl›¤› Yabanc› Sermaye Genel Müdürlü¤ü verilerine göre 2005 y›l›nda nakit sermaye giriflinin %59’u AB ülkeleri kaynakl› olmufltur. Bu oran bir önceki y›l %81,1 olarak gerçekleflmifltir. DO⁄RUDAN YABANCI SERMAYE G‹R‹fiLER‹N‹N ÜLKE GRUPLARINA GÖRE DA⁄ILIMI* (2004-2005) (Milyon $) Ülke Gruplar› 2004 2005 AB Ülkeleri 1.134 4.991 Di¤er Avrupa Ülkeleri 106 1.662 51 1.884 1.291 8.537 Di¤er Ülkeler GENEL TOPLAM *Bu çizelge (gayrimenkul hariç) kay›tl› yabanc› sermaye girifllerini göstermektedir. Kaynak: T.C.Merkez Bankas› 2004 y›l›n›n tamam› ve 2005 y›l›n›n ilk 8 ay› için do¤rudan yabanc› yat›r›mc›larca taahhüt edilen sermayenin ülkelere göre da¤›l›m› ise afla¤›daki gibidir: YABANCI SERMAYE YATIRIMLARININ ÜLKELERE GÖRE DA⁄ILIMI (2004-2005) TÜRK‹YE'DE YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI Ülke Geliflmekte olan ülkelerde, örne¤in Türkiye'de, yabanc› yat›r›mlar sanayi sektöründen çok hizmetler sektörüne yap›l›r ve fiziki yat›r›mdan çok mevcut flirketlerin sat›n al›m› tercih edilir. Yat›r›mlarda lisans, know-how, teçhizat sat›n al›m› gibi unsurlar öne ç›kar. Yabanc› sermaye, genellikle yat›r›m yapt›¤› ülkede ucuz iflgücü, do¤al kaynaklar ve esnek çevre standartlar› arar. AB Ülkeleri fiirket Say›s›* Toplam Yabanc› (Adet) Sermaye** (Milyon $) 3.063 2,222 % 26 Almanya 920 293 3,4 Hollanda 391 221 2,6 Fransa 156 275 3,2 ‹ngiltere 634 250 3,0 ‹talya 144 31 0.4 Di¤er AB Ülkeleri 818 1.152 13,4 ABD 21 0.1 D‹⁄ER ÜLKELER 10.28 179 4.072 48 TOPLAM 5.088 8.537 100 Ülkemizin istikrarl› bir flekilde büyüyebilmek için ihtiyaç duydu¤u do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›, makroekonomik istikrar›n sa¤lanmas›, özellefltirmelerin h›zlanmas› ve Avrupa Birli¤ine üyelik yolunda ilerlemeler kaydedilmesiyle birlikte artmaya bafllam›fl ve 2005 y›l› itibar›yla 9,7 milyar dolar olarak gerçekleflmifltir. Birleflmifl Milletler Ticaret ve Kalk›nma Örgütü’nün (UNCTAD) raporuna göre, Türkiye bu miktarla dünyada 35'inci s›radan 22'nci s›raya yükselmifltir. * Bask›n yabanc› ortak esas al›narak tespit edilmifltir. Geçici verilerdir. ** Toplam kay›tl› sermaye verileri yerine yaln›zca yabanc› sermaye tutar› al›nm›flt›r. Toplam kay›tl› sermaye, 4875 say›l› Türk Ticaret Kanunu’nun yürürlü¤e girmesinden sonra yabanc› sermayeli olan flirketlerin sermayeleri ve yasaya göre yeni kurulan flirketlerin taahhüt ettikleri sermayedir. Yasaya göre, flirket sermayesinin 1/4'ü ilk üç ay içerisinde, geriye kalan k›sm› ise en geç üç y›lda ödenmektedir. Kaynak: T.C. Hazine Müsteflarl›¤› Yabanc› Sermaye Genel Müdürlü¤ü 2005'te do¤rudan yabanc› yat›r›mlardaki art›fl›n nedenleri olarak, düflük kurumlar vergisi, daha aç›k ve basit vergi sistemi, geliflmekte olan piyasalardaki büyüme, uluslararas› standartlara yaklafl›m, teflvik kapsam›ndaki il say›s›n›n art›r›lmas›, DYY üzerindeki yükün azalt›lmas›, baflar›l› özellefltirme program›, devam eden ekonomik reformlar, flirket karlar›nda, hisse fiyatlar›nda, birleflme ve sat›n almalardaki art›fl gösterilmifltir. 2005 y›l›nda en fazla do¤rudan yabanc› sermaye girifli yapan ilk üç ülke Amerika, ‹ngiliz Virgin Adalar› ve Lübnan’d›r. 4875 say›l› “Do¤rudan Yabanc› Yat›r›mlar Kanunu”nun yürürlü¤e girdi¤i tarihten bu yana ülkemizde faaliyet gösteren 3.095 adet yabanc› sermayeli firman›n 920 adedinde bask›n ortak Alman sermayesi bulunmaktad›r. 12 milyar 407 milyon dolarl›k gerçekleflme ile beraber, 1995 y›l›ndan bu yana toplam 42,2 milyar dolara ulaflm›flt›r. 2005 y›l›nda kurulan do¤rudan yabanc› sermaye girifllerinin sektörlere göre da¤›l›m› arkadaki çizelgede yer almaktad›r: TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 15 YABANCI SERMAYE G‹R‹fiLER‹N‹N SEKTÖRLERE GÖRE DA⁄ILIMI (2005) Sektör S›nai Sektörler Hizmetler Di¤er GENEL TOPLAM 2005* 833 7.699 5 8.537 * Bu çizelge (gayrimenkul hariç) net yabanc› sermaye girifllerini göstermektedir. Kaynak: T.C. Hazine Müsteflarl›¤› / T.C. Merkez Bankas› 2005 y›l›nda yabanc› sermaye ile kurulan toplam firma say›s› 2.879 olmufltur. Bu firmalar›n 2.316’s› yeni firma, 58 adedi flube ve 505 adedi ifltiraktir. Firmalar›n 456 adedi imalat ve 2.423 adedi hizmetler sektöründe çal›flmaktad›r. 2005-2006 YILLARI YABANCI SERMAYE YATIRIMLARINDA YASAL GEL‹fiMELER 2006 y›l›nda Yat›r›m Dan›flma Konseyinin Konsey’in 2006 y›l›nda gerçeklefltirdi¤i toplant›n›n sonuç bildirgesinde: • Rekabetçi Pazar ortam›n› gelifltirmek için özellefltirmeye ve deregülasyona devam edilmesi, • E¤itim ve ö¤retimin gelifltirilmesi ve özel sektörün ve kamunun ihtiyaçlar›n› karfl›layacak düzeye getirilmesi, • Araflt›rma ve gelifltirme, yenilikçilik, teknolojiden yararlanma ve kalite standartlar›n›n kullan›m›n›n yayg›nlaflt›r›lmas›, • Lojistik, ulaflt›rma ve gümrük altyap›s›n›n iyilefltirilmesi, • Enerji sektörünün serbestlefltirilmesine devam edilmesi, • Bilgi ve iletiflim teknolojilerine eriflim ve kullan›m, 100.000 - 200.000$ 733 • Yat›r›mlar›n önündeki idari engellerin azalt›lmas›, lisanslama süreçlerinin, Ar-Ge projelerinin onaylanmas› ifllemlerinin, yat›r›m arazisine eriflim s›k›nt›lar›n›n ve ithalattaki k›s›tlamalar›n ele al›nmas›, 200.000 - 500.000$ 162 • Yarg› sürecinin etkinli¤inin art›r›lmas›, 500.000$ > 122 Sermaye Büyüklü¤ü < 50.000$ TOPLAM Firma Say›s› 1.862 2.879 Kaynak: T.C. Hazine Müsteflarl›¤› • ‹flgücü piyasas›nda, etkinli¤in ve esnekli¤in sa¤lanmas›, • Kurumsal yönetiflimin güçlendirilmesi, • Sosyal güvenlik sistemi reformuna devam edilmesi, 2005 y›l›nda s›naî sektörlerde kay›tl› yabanc› sermaye miktar› 833 milyon dolar düzeyinde gerçekleflmifltir. Bu tutar, toplam kay›tl› yabanc› sermayenin %9,7’sine karfl›l›k gelmektedir. Afla¤›daki grafik, 1996-2005 y›llar› aras›nda Türkiye’de gerçeklefltirilen yabanc› sermaye yat›r›m miktarlar›n› göstermektedir: • Mali piyasalar›n derinli¤inin art›r›lmas›, bu kapsamda finansmana eriflimin art›r›lmas›, sigortac›l›k sektörünü düzenleyici çerçevenin güçlendirilmesi ve menkul k›ymet borsas›n›n yayg›nlaflt›r›lmas›, • Yat›r›m tan›t›m ve iletiflim etkinliklerinin gelifltirilmesi, • Kay›td›fl› ekonominin azalt›lmas›na yönelik çal›flmalara devam edilmesi yönünde kararlar al›nm›flt›r. YABANCI SERMAYE ‹Z‹NLER‹ (1996-2005) (milyon $) 11.000 9.700 10.000 9.000 8.000 7.000 6.000 5.000 3.750 3.500 4.000 2.750 2.767 3.000 1.700 1.600 1.700 1.694 2.000 950 1.000 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: T.C. Hazine Müsteflarl›¤› 2006 YILINDA TÜRK‹YE’DE YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI 2005 y›l›ndaki özellefltirmelerle yat›r›mlar›n 2006 y›l› sonuna kadar hareketli olaca¤› tahmin edilmektedir. 2006 y›l› ilk sekiz ay›nda Türkiye’ye girifl yapan yabanc› yat›r›m de¤eri 12,4 milyar dolar olmufltur. Gayrimenkul yat›r›mlar› bu de¤erin %16’s› oran›ndad›r. 2005 y›l›n›n ilk sekiz ay›yla karfl›laflt›r›ld›¤›nda yabanc› yat›r›mlarda %75 oran›nda art›fl gerçekleflmifltir. 2006 y›l› sonu yat›r›m beklentileri 18-20 milyar dolar dolay›ndad›r. Son dönemde at›lmakta olan olumlu ad›mlar›n arkas›n›n getirilmesi, istikrar program›n›n baflar›yla sürdürülmesi, yat›r›m ortam›n›n eksiklerinin giderilmesi ve AB ile mevzuat uyumunun sa¤lanmas› sonucunda Türkiye istenen yat›r›mlar› çekebilen bir ülke haline gelebilecektir. 16 • Kurumlar vergisi, 2006 y›l› bafl› itibariyle %30’dan %20’ye indirilmifltir. Bu sayede, rakip ülkelerin vergi oranlar›na yaklafl›lm›flt›r. • 25 Ocak 2006 tarihli yasa ile Bölgesel Kalk›nma Ajanslar›n›n kuruluflu sözkonusu olabilecektir. • 21 Haziran 2006 tarihli yasa ile Türkiye Yat›r›m Destek ve Tan›t›m Ajans› kurulmas› çal›flmalar›na bafllanm›flt›r. YATIRIM TEfiV‹K BELGELER‹ Yat›r›mlar›n artmas›, ekonominin toparlanmas› ve büyümesini beraberinde getirecek bir geliflmedir. Son befl y›l›n yat›r›m teflvik belgeleri hakk›nda istatistikler afla¤›daki çizelgede verilmektedir: YATIRIM TEfiV‹K BELGELER‹ (2000-2005) Belge Adedi 2000 2001 2002 2003 2004 2005 251 197 228 225 249 206 Toplam Yat›r›m (Milyon $) 11.459,6 2.546,9 1.429,7 1.747,1 3.882,9 3.484,7 Yabanc› Ortak Pay› (%) Öngörülen ‹stihdam (kifli) 45,6 38,6 40,5 72,4 42,4 17.938 26.737 51,7 Kaynak: T.C. Hazine Müsteflarl›¤› Yabanc› Sermaye Genel Müdürlü¤ü 2005 y›l›nda yat›r›m teflvik belgelerinde %1,9 ve yat›r›m miktar›nda %9 oran›nda azalma yaflanm›flt›r. Bu flekilde yat›r›m teflvik belgelerinin say›s› 206’ya ve yat›r›m de¤eri 3,5 milyar dolara düflmüfltür. Yabanc› ortak pay› ise bir önceki y›la göre %18 oran›nda artarak 2005 y›l›nda %51,7 olmufltur. ‹nflaat Sektörü ‹nflaat sektörü her ülkede, çok çeflitli mal ve hizmet üretimi ile do¤rudan iliflkisi ve yo¤un iflgücü kullan›m›yla ekonomik yap› içinde ayr› bir yere ve öneme sahiptir. Türkiye ekonomisinde d›fla ba¤›ml› olmayan inflaat sektörü, büyük ölçüde yerli sermayeye dayanmaktad›r. Sektör, kendisine ba¤l› 200'den fazla alt sektörün harekete geçmesini sa¤lad›¤›ndan "lokomotif sektör" ve büyük istihdam kayna¤› oldu¤undan "sünger sektör" olarak tan›mlanmaktad›r. Sektör konut, konut d›fl› bina ve altyap› yat›r›mlar›ndan oluflmaktad›r. Konut yat›r›mlar› toplam yat›r›mlar›n %60'›n›, konut d›fl› bina yat›r›mlar› %20'sini ve altyap› yat›r›mlar› %20'sini oluflturmaktad›r. ‹nflaat malzemeleri sanayisi toplam sanayinin %10'luk k›sm›n› oluflturmaktad›r. Sabit sermaye yat›r›mlar›n›n yaklafl›k olarak %50'si inflaat yat›r›mlar›n› kapsamaktad›r. Sektörün hemen hemen bütün üretimi, yat›r›m mal› say›lmaktad›r. ‹nflaat sektörünün GSMH içindeki do¤rudan pay› ortalama %9 iken do¤rudan ve dolayl› etkiledi¤i sektörlerle beraber düflünüldü¤ünde oran %30'lar› bulmaktad›r. ve konut kredileri ile ihale edilen kal›c› deprem konutlar› söz konusu olmufltur. 2001 y›l›ndaki ekonomik kriz inflaat sektörünü de etkilemifl ve bir önceki y›la göre %5,0 oran›nda küçülme yaflamas›na neden olmufltur. 2002 y›l›nda ise sektör, y›l› bir önceki y›la göre %4,9 oran›nda küçülme ile bitirmifltir. 2003 y›l›nda genel ekonomideki büyümeye karfl›n sektörde yine bir önceki y›la göre %9 oran›nda bir küçülme yaflanm›flt›r. 2004 y›l› inflaat sektörü aç›s›ndan önceki y›llara göre flansl› bir y›l olmufltur. 2005 YILINDA ‹NfiAAT SEKTÖRÜ 2005 y›l› inflaat sektörü rekor oranda bir büyüme yaflam›fl, toplamda %21,5 oran›nda büyümüfltür. Bu oranla 2005 y›l›n›n en fazla büyüyen sektörü olmufltur. Siyasal istikrar›n sa¤lanmas› ve enflasyon oran›n›n düflmesi ile yaflanan ekonomik geliflmeler sektöre yans›m›fl ve inflaat sektörü toplamda %4,6 oran›nda büyüme yaflam›flt›r. Cari fiyatlarla sektörün de¤eri 21 milyar 312 milyon YTL'dir. Dönemlere göre tar›m ve inflaat sektörleri ile GSMH de¤iflimi afla¤›daki çizelgede gösterilmektedir: Dünyada ‹nflaat Sektörü ‹nflaat sektörünün dünyadaki toplam büyüklü¤ünün 3,5 trilyon dolar oldu¤u tahmin edilmektedir. Söz konusu rakam dünyan›n GSMH's›n›n %8'ine karfl›l›k gelmektedir. Bu de¤erin yaklafl›k %30'u Avrupa'da üretilmektedir. Dünya s›nai istihdam›n›n da %30'u bu sektörde çal›flmaktad›r. Dünya ekonomisinde inflaat yat›r›mlar›n›n 2004-2012 döneminde y›ll›k olarak ortalama %5 büyümesi beklenmektedir. ‹nflaat sektöründe en h›zl› büyüme gösteren ülkeler Çin ve Hindistan’d›r. AB ülkelerinde inflaat sektörünün cirosu 1 trilyon Euro civar›ndad›r. ‹nflaat sektörü Avrupa GSY‹H’s›n›n %10’undan fazlas›n› oluflturmakta, 12 milyon kifliye ifl yaratmaktad›r. TÜRK‹YE'DE ‹NfiAAT SEKTÖRÜNÜN GEL‹fi‹M‹ 1980'li y›llarda Türkiye'de ciddi devinim göstermifl olan inflaat sektörünün 1988 y›l›ndan sonra büyüme e¤ilimi yavafllam›flt›r. Ayr›ca 1988 y›l›nda liberalizasyon süreci ve artan faizlerle yükselifl gösteren yat›r›m maliyetleri sonucu, inflaat talebi düflmüfl ve maliyetler yükselmifltir. 1990'l› y›llarda 1980'li y›llar›n baflar›s›n› ve h›z›n› yakalayamayan inflaat sektörü, bu dönemde büyüme performans›n›n en düflük oldu¤u sektör olmufltur. 1992 ve 1993 y›llar›nda büyüme göstermesine karfl›n, 1994 ve 1995 y›llar›nda tüm inflaat altbafll›klar›nda gerileme ve sektörde küçülme yaflanm›flt›r. 1998'e kadar art›fl gösteren sektör, 1998 y›l›nda konut yat›r›mlar›n›n azalmas› nedeniyle yine düflük oranda gerilemifltir. 1999 y›l›nda ise inflaat sektörü gerek deprem, gerekse ekonomik kriz nedeniyle %12,7'lik ciddi bir gerileme yaflam›flt›r. 2000 y›l›yla beraber tüm sektörlerde bafllayan büyüme inflaat sektöründe de kendini göstermifl, inflaat sektörü bir önceki y›la göre %5,8 oran›nda büyüme yaflam›flt›r. Bu y›l içinde ayn› zamanda 1999 Kocaeli ve Düzce depremlerinin etkisiyle Zorunlu Deprem Sigortas› ve Yap› Denetim Sistemi uygulamalar› devreye girmifl 2005 YILI ‹NfiAAT SEKTÖRÜ DE⁄‹fi‹M ORANLARI (%) 1. dönem 2. dönem 3. dönem 4. dönem 2005 Y›l› Genel Tar›m 4,3 8,2 7,5 -0,1 5,6 Sanayi 6,6 3,9 5,7 10,1 6,5 ‹nflaat 20,6 25,4 25,6 14,8 21,5 Ticaret 7,0 5,0 7,5 9,9 7,4 Ulaflt›rma ve Haberleflme 6,8 4,7 8,0 15,2 8,8 GSMH 7,5 4,7 8,0 10,2 7,6 Kaynak: TÜ‹K Görüldü¤ü gibi inflaat sektörü 2005 y›l›nda en çok büyüyen sektör olmufltur. 2005 y›l›nda tar›m sektöründe bir önceki y›la göre %5,6, sanayi sektöründe %6,5, ticarette %7,4, ulaflt›rma ve haberleflmede %8,8 büyüme olmufltur. 1995-2005 YILLARI ARASI ‹NfiAAT SEKTÖRÜNÜN DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹ GSMH ‹çinde ‹nflaat Sektörünün Pay› ‹nflaat sektörünün GSMH içindeki son befl y›ll›k geliflimi incelendi¤inde 2001 y›l›nda yaflanan ekonomik krize karfl›n inflaat sektörünün GSMH içindeki pay› küçülmemifl ve %5,2 düzeyinde gerçekleflmifltir. 2003 y›l› GSMH'sindeki pay %4'e gerilemifltir. Sektörün GSMH içindeki pay› 1994 y›l›nda %6,7 iken, 2004 y›l›nda bir önceki y›la göre büyümesine karfl›n %3,8'e düflmüfltür. 2004 y›l›nda ekonomide yaflanan pozitif geliflmelerin inflaat sektörü üzerinde yeterli etkisi görülememifltir. 2005 y›l›na gelindi¤inde inflaat sektörünün %21,5’lik büyümesine karfl›n sektörel pay›n›n %4,2 oldu¤u görülür. Bu pay hâlâ 1990’l› y›llar›n gerisindedir. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 17 Afla¤›daki çizelgede Gayri Safi Milli Has›la'n›n son befl y›ll›k da¤›l›m› görülmektedir. SON BEfi YILLIK DÖNEMDE GSMH ‹Ç‹NDE SEKTÖRLER‹N PAYLARI (%) Y›l Tar›m (%) Sanayi (%) ‹nflaat (%) Hizmetler (%) 2001 13,9 28,9 5,2 52 2002 13,8 29,4 4,6 52,2 2003 12,6 29,9 4 53,5 2004 11,7 29,7 3,8 54,8 2005 11,5 29,4 4,2 54,9 Kaynak: TÜ‹K ‹nflaat sektörü ile GSMH'n›n bir önceki y›la göre kendi içindeki de¤iflim oranlar› karfl›laflt›r›ld›¤›nda iki de¤iflken aras›nda korelasyonun s›f›r oldu¤u görülmektedir. Bu da bize inflaat sektörü ve GSMH'n›n Türkiye koflullar›nda tamamen ba¤›ms›z de¤erler oldu¤unu göstermektedir. Afla¤›daki grafikte inflaat sektörünün ve GSMH'n›n 1995 y›l›nda 1,00 de¤erinde oldu¤u varsay›larak her y›l gerçekleflen de¤iflim oranlar› gösterilmifltir. Bu grafikten GSMH ile inflaat sektörünün birbirinden uzaklaflma e¤ilimi içinde oldu¤u görülmektedir. 2005 y›l›ndaki inflaat sektörü büyümesi sektörü yüksek bir düzeye tafl›m›flt›r. ‹nflaat Sektörünün ve GSMH'n›n Karfl›laflt›rmal› Büyüme Rakamlar› Türkiye'de son on y›lda GSY‹H'da yaflanan yaklafl›k %36,2 oran›ndaki büyümeye karfl›n inflaat sektöründe %2,1'lik daralma yaflanm›flt›r. Y›ll›k ortalama küçülme oran› %0.2’ye düflmüfltür. Bu durum inflaat sektörünün 2005 y›l› sonu itibariyle son 10 y›lda “büyümemifl” bir sektör oldu¤unu göstermektedir. ‹NfiAAT SEKTÖRÜ VE GSMH KARfiILAfiTIRMASI (1995 - 2005) 1,50 1,20 0,90 ‹nflaat Sektörü ‹NfiAAT SEKTÖRÜNÜN SON ON YILLIK DE⁄‹fi‹M‹ (1987 Sabit Fiyatlar› ile) (bin YTL) bin YTL 7000 GSMH 0,60 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: TÜ‹K GSMH’NIN YILLIK BÜYÜME PERFORMANSI VE KÜMÜLAT‹F BÜYÜME ORANLARI (%) 6000 5000 Y›ll›k Büyüme Performans› (%) Y›l 4000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: TÜ‹K GSMH’NIN SON ON YILLIK DE⁄‹fi‹M‹ (1987 Sabit Fiyatlar› ile) (bin YTL) 160000 Y›llar 1996-2000 (5 y›ll›k) Kümülatif Büyüme (%) 11,40 2000 6,1 2001 -9,4 1996-2001 (6 y›ll›k) 0,95 2002 7,8 1996-2002 (7 y›ll›k) 8,80 2003 5,9 1996-2003 (8 y›ll›k) 15,20 2004 9,9 1996-2004 (9 y›ll›k) 26,60 2005 7,6 1996-2005 (10 y›ll›k) 36,18 Kaynak: TÜ‹K bin YTL 140000 ‹NfiAAT SEKTÖRÜNÜN YILLIK BÜYÜME PERFORMANSI VE KÜMÜLAT‹F BÜYÜME ORANLARI (%) 120000 80000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: TÜ‹K ‹NfiAAT SEKTÖRÜ ‹LE GSMH’NIN SON ON YILLIK KARfiILAfiTIRMALI DE⁄‹fi‹M ORANLARI (%) (1987 SAB‹T F‹YATLARI ‹LE) Y›l ‹nflaat Sektörü 1996 5,80 7,1 1997 4,60 8,0 1998 0,30 3,8 1999 -12,50 -6,4 2000 4,90 6,1 2001 -5,80 -9,4 Y›llar 2000 4,9 1996-2000 (5 y›ll›k) 2001 -5,8 1996-2001 (6 y›ll›k) -9,33 2002 -6,3 1996-2002 (7 y›ll›k) -15,08 2003 -9,3 1996-2003 (8 y›ll›k) -23,02 2004 4,6 1996-2004 (9 y›ll›k) -19,44 2005 21,5 1996-2005 (10 y›ll›k) -2,08 Kümülatif Büyüme (%) -3,77 Kaynak: TÜ‹K GSMH 2002 -6,30 7,8 2003 -9,30 5,9 2004 4,60 9,9 2005 21,5 7,6 Kaynak: TÜ‹K 18 Y›ll›k Büyüme Performans› (%) Y›l 100000 ‹nflaat Sektörünün ve Öteki Sektörlerin Karfl›laflt›rmal› Büyüme Rakamlar› Sektörlerin son on y›ll›k büyüme performanslar› karfl›laflt›r›ld›¤›nda 2005 y›l›nda inflaat sektörünün hâlâ bütün öteki sektörlerin gerisinde seyretti¤i görülmektedir. Öteki sektörlerin hepsi son on y›ll›k dönemde kümülatif olarak büyüme kaydetmiflken, inflaat sektörü %2,1 oran›nda gerilemifltir. Y›ll›k küçülme oran› ortalamas› %0.2'dir. ANA SEKTÖRLER ‹T‹BAR‹YLE 10 YILLIK BÜYÜME PERFORMANSI (1996-2005) (%) 1996-2005 Y›ll›k 1996-2005 Ortalama Büyüme (%) Kümülatif Büyüme (%) 1,06 10,60 Sektör Tar›m Sanayi 2,81 28,10 Ticaret 5,37 53,74 Ulaflt›rma-Haberleflme 4,42 44,22 ‹nflaat -0,21 -2,08 GSMH 3,62 36,18 Kaynak: TÜ‹K Son befl y›ll›k kümülatif büyümelerde ise inflaat sektörü art›fltad›r. 2001 y›l›ndan beri inflaat sektörü her y›l yaklafl›k olarak %2 oran›nda büyümüfltür. ANA SEKTÖRLER ‹T‹BAR‹YLE 5 YILLIK BÜYÜME PERFORMANSI (2001-2005) (%) 2006 YILININ ‹LK YARISINDA ‹NfiAAT SEKTÖRÜ GENEL GÖRÜNÜMÜ ‹nflaat sektörü 2006 y›l›n›n ilk döneminde önceki y›llara göre çok daha yüksek bir de¤er tutturarak %26,7’lik bir büyüme oran›na sahip olmufltur. ‹kinci dönemde ise inflaat sektöründe %13,7’lik bir büyüme görülmektedir. Bu de¤erlerle inflaat sektöründe 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda yaflanan büyüme oran› bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre %19,3 olarak belirlenmifltir. ‹nflaat sektörü, bu büyüme oranlar›yla 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda yine tüm sektörler aras›nda birinci s›radad›r. ‹nflaat sektörünün cari fiyatlarla de¤eri ise 12 milyar 164 milyon YTL'dir. DÖNEMLERLE BÜYÜME DE⁄ERLER‹ (%) 2006 Y›l› GSMH ‹nflaat Sektörü Tar›m Sanayi 7,48 37,41 Ticaret 8,99 44,97 Ulaflt›rma-Haberleflme 6,55 32,76 ‹nflaat 1,60 8,01 GSMH 6,98 34,90 Kaynak: TÜ‹K SEKTÖRLERE GÖRE SON ON YILLIK DE⁄‹fi‹MLER (%) Y›l Tar›m Sanayi ‹nflaat Ticaret 1995 2,6 12,1 -4,7 11,6 5,9 Ulaflt›rma ve Haberleflme 1996 5,2 7,1 5,8 8,7 8,4 1997 -2,0 10,4 4,6 11,2 7,2 1998 7,6 1,8 0,3 1,2 6,0 1999 -4,6 -5,0 -12,5 -6,8 -4,0 2000 4,1 -5,6 4,9 11,6 5,1 2001 -6,1 -7,5 -5,8 -9,4 -4,9 2002 7,1 9,4 -6,3 10,7 5,4 2003 -2,5 7,8 -9,3 8,1 8,4 2004 2,0 9,4 4,6 12,8 6,8 2005 5,6 6,5 21,5 7,4 8,8 2. Dönem 8,5 26,7 ‹lk Alt› Ay 7,5 13,7 19,3 Kaynak: TÜ‹K 2001-2005 Y›ll›k 2001-2005 Ortalama Büyüme (%) Kümülatif Büyüme (%) 2,50 12,48 Sektör 1. Dönem 6,4 2005 Y›l› GSMH 1. Dönem 7,5 ‹nflaat Sektörü 2. Dönem 4,7 20,6 25,4 Kaynak: TÜ‹K 2006 y›l›n›n ilk yar›s› genelinde tar›mda %1,3, sanayide %7,7, ticarette %7,2 ve ulaflt›rma-haberleflmede %3,8 oran›nda art›fl yaflanm›flt›r. Afla¤›da bu sektörlerin ilk yar›da bir önceki y›lla karfl›laflt›rmal› seyri görülmektedir: DÖNEMLERE GÖRE SEKTÖRLER‹N KARfiILAfiTIRMALI BÜYÜME ORANLARI (%) Ulaflt›rma ve Haberleflme Tar›m Sanayi Ticaret Ocak-Haziran 2005 0,1 4,6 5,0 13,1 Ocak-Haziran 2006 1,3 7,7 7,2 3,8 Dönem Kaynak: TÜ‹K 2006 YILI ‹LK YARISI GSMH DA⁄ILIMI (%) Tar›m 5,7 % Sanayi 32,6 % Kaynak: TÜ‹K SEKTÖRLERE GÖRE SON ON YILLIK DE⁄‹fi‹M (Sabit Fiyatlar - bin YTL) (1995 - 2005) 50000 Tar›m Sanayi ‹nflaat Ticaret Ulaflt›rma ve Haberleflme bin YTL 40000 Hizmetler 57,2 % 30000 ‹nflaat 4,5 % 20000 Kaynak: TÜ‹K 10000 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: TÜ‹K 2005 y›l›ndaki büyümenin temellerinde konut sektöründeki canlanma yatmaktad›r. Konut kredilerinin, özellikle de 2004 y›l›na göre %300 art›fl›, bireysel tasarruflar› da konut sektörüne kayd›rm›flt›r. Tar›m sektörünün pay› bir önceki y›l›n ayn› dönemindeki %5,8'lik orana oranla fazla de¤ifliklik göstermemifl; inflaat sektörünün pay› %0.5 oran›nda artm›fl; sanayi sektörünün pay› %32,7’den %32,6’ya düflmüfltür. ‹nflaat rakamlar›n›n büyümesine ra¤men kamu yat›r›mlar›ndaki azalma, y›l›n sonu aç›s›ndan merak uyand›rmaktad›r. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 19 GAYRI SAF‹ YURT‹Ç‹ HASILA (GSY‹H) VE HARCAMALAR YÖNTEM‹YLE SAB‹T SERMAYE YATIRIMLARI GAYRI SAF‹ SAB‹T SERMAYE OLUfiUMU / YATIRIMLAR / ÜRET‹M DE⁄ERLER‹ (6 y›ll›k) De¤er (YTL) (cari fiyatlarla) Pay (%) Geliflme H›z› De¤er Pay (%) (%) (bir (GSY‹H (milyon $) (cari (yat›r›mlar önceki y›la içinde) fiyatlarla y›ll›k içinde) (sabit göre) (sabit (sabit ortalamaya göre) fiyatlarla) fiyatlarla) fiyatlarla) 2000 Yat›r›m (makine 27.688.469.311 44.034 27,9 16,5 19,7 teçhizat dahil) KAMU SEKTÖRÜ 7.470.431.316 11.880 26 7 Toplam ‹nflaat 5.465.281.061 8.691 73* 4 Bina ‹nflaat› 2.092.049.265 3.327 28* 2 31,6 Bina d›fl› ‹nflaat 3.373.231.796 5.365 40,8* 3 12,2 ÖZEL SEKTÖR Bina ‹nflaat› 20.218.037.995 32.153 74 21 15,4 8.440.083.705 13.422 35** 7 -11 20,6 -31,7 -22 2001 Yat›r›m (makine 32.321.806.593 26.688 teçhizat dahil) KAMU SEKTÖRÜ 9.998.612.083 8.256 29,6 6 Toplam ‹nflaat 7.559.293.341 6.242 76* 4 Bina ‹nflaat› 2.755.599.827 2.275 28,8* 2 -20 Bina d›fl› ‹nflaat 4.803.693.514 3.966 47* 3 -10,3 22.323.194.510 18.432 70,4 14 -35,1 12.172.194.270 10.051 49,7** 7 -8,7 19 -1,1 8,8 ÖZEL SEKTÖR Bina ‹nflaat› 2002 Yat›r›m (makine 46.043.018.232 30.343 teçhizat dahil) KAMU SEKTÖRÜ 14.784.107.806 10.341 32,5 6 10.834.419.101 7.283 70* 4 Bina ‹nflaat› 4.447.870.270 3.040 31,6* 2 Bina d›fl› ‹nflaat 6.386.548.831 4.244 43,3* 3 0,4 31.258.910.426 20.002 67,5 13 -5,3 13.949.148.832 9.097 44,8** 6 -14,9 19,7 10 Toplam ‹nflaat ÖZEL SEKTÖR Bina ‹nflaat› 55.618.334.617 37.228 teçhizat dahil) KAMU SEKTÖRÜ Toplam ‹nflaat 14.992.122.084 10.035 26,2 5,2 -11,5 11.791.613.196 7.893 77* 4 Bina ‹nflaat› 3.861.580.840 2.585 26,2* 1,4 Bina d›fl› ‹nflaat 7.930.032.356 5.308 50,9* 2,6 4 40.626.212.533 27.193 73,8 14,6 20,3 15.027.667.509 10.059 33** 4,8 -11,4 23,9 32,4 -4,7 ÖZEL SEKTÖR Bina ‹nflaat› 76.722.407.757 53.974 teçhizat dahil) KAMU SEKTÖRÜ 16.058.028.095 11.297 18,8 4,5 12.223.933.095 8.600 72,5* 3,2 Bina ‹nflaat› 3.360.307.428 2.364 20,8* 0,9 -24,4 Bina d›fl› ‹nflaat 8.863.625.667 6.236 51,7* 2,3 -3,2 60.664.379.662 42.677 81,2 19,5 45,5 19.863.033.735 13.974 26,1** 5,1 15,3 19,8 24,2 28,9 Toplam ‹nflaat ÖZEL SEKTÖR Bina ‹nflaat› 2005 Yat›r›m (makine 95.307.112.581 70.645 teçhizat dahil) KAMU SEKTÖRÜ 20.700.374.357 15.344 21,7 4,2 Toplam ‹nflaat 15.492.976.836 11.484 74,8* 3,2 Bina ‹nflaat› 4.208.332.214 3.119 20,3* 0,9 Bina d›fl› ‹nflaat 11.284.644.622 8.365 54,5* 2,3 27,3 74.606.738.224 55.301 78,3 15,3 23,0 28.590.603.912 21.192 38,3** 5,9 43,9 ÖZEL SEKTÖR Bina ‹nflaat› KAMU YATIRIMLARI VE ÖZEL YATIRIMLAR 2005 Y›l› Paylar› Kamu yat›r›mlar›n›n özel sektör yat›r›mlar›n›, özel sektör yat›r›mlar›n›n da kamu sektörünü tetiklemesi, inflaat sektörünün gelece¤i aç›s›ndan hem kamu sektörü, hem de özel sektör yat›r›mlar›n› önemli k›lmaktad›r. Kamu yat›r›mlar› inflaat yat›r›mlar› içinde genellikle %40’l›k bir orana sahiptir. Yaklafl›k 45 milyar YTL'lik inflaat yat›r›mlar›nda kamu yat›r›mlar›n›n pay› 2005 y›l› için 15,5 milyar YTL'lik cari fiyatlarla, 2004 y›l›ndaki %39’luk orandan sonra %35’e düflmüfltür. Özel sektör yat›r›mlar› ise bu y›l büyük oranda ekonominin istikrarl› seyri sonucunda inflaat yat›r›mlar› pay›nda art›fl göstermifl, %65’e ç›km›flt›r. 2005 y›l› yat›r›m anlam›nda hem kamu sektöründe, hem de özel sektörde büyümelerin gerçekleflti¤i bir y›l olmufltur. 2003 ‹nflaat Harcamalar› Toplam› (cari fiyatlarla/YTL) 26.819.280.705 2004 2005 32.086.966.830 44.083.580.748 Kamu Yat›r›m› Pay› (%) 45 39 35 Özel Yat›r›m Pay› (%) 55 61 65 Kaynak: TÜ‹K Geliflme H›z› Kamu yat›r›mlar› (makine-teçhizat dahil) 2005 y›l›nda bir önceki y›la göre %28,9’luk büyük bir büyüme göstermifltir. Özel yat›r›mlardaki büyüme oran› %23’tür. 2005 y›l›nda hem ekonominin seyri iyiye gitmifl, hem de özel sektör ve kamu sektörü yat›r›mlar›n› büyük oranda art›rm›flt›r. KAMU VE ÖZEL SEKTÖR YATIRIMLARINDA B‹NA VE B‹NA DIfiI ‹NfiAATLAR Kamu Sektörü Yat›r›mlar› Bina D›fl› ‹nflaatlar: Bina d›fl› inflaatlar, demiryollar›, karayollar›, köprüler, altgeçit ve tüneller, limanlar, havalimanlar›, boru hatlar›, kara ve su yollar›, barajlar gibi altyap› inflaatlar›n› kapsamaktad›r. 25,2 Eksilme gösteren de¤erler / * Kamu sektörü içinde / ** Özel sektör içinde 20 Türkiye'de gerçeklefltirilen toplam yat›r›m tutarlar›n›n yaklafl›k %60'› inflaat yat›r›mlar›d›r. 2005 y›l›nda bu oran %46,3 olmufltur. -26,7 2004 Yat›r›m (makine 2005 y›l› yat›r›mlar›, harcamalar yöntemiyle cari fiyatlarla 95 milyar 307 milyon YTL'dir. Bu miktar içinde 44 milyar 84 milyon YTL'lik k›s›m inflaat yat›r›mlar›na ayr›lm›flt›r. Dolar cinsinden 2005 y›l› yat›r›mlar› 70 milyar 645 milyon dolara karfl›l›k gelmektedir. ‹nflaat yat›r›mlar›n›n de¤eri ise 32 milyar 676 milyon dolar düzeyindedir. 19,7 2003 Yat›r›m (makine SAB‹T SERMAYE YATIRIMLARI ‹Ç‹NDE ‹NfiAAT YATIRIMLARI Kamu yat›r›mlar›nda bina d›fl› inflaatlara ayr›lan pay 2005 y›l›nda %54,5 olmufltur. Bina d›fl› inflaat yat›r›mlar›, 2005 y›l›nda bir önceki y›la göre %27,3’lük dev bir art›fla u¤ram›fl, 11 milyar 285 milyon YTL de¤erinde gerçekleflmifltir. Bina ‹nflaatlar›: Bina inflaatlar›; konut, e¤itim, sa¤l›k, idare, kültür, ticaret, endüstri ve benzeri amaçl› tüm yap›lar› kapsamaktad›r. GAYRI SAF‹ SAB‹T SERMAYE OLUfiUMU/YATIRIMLAR/ÜRET‹M DE⁄ERLER‹ (2006 ilk yar›) Bina inflaatlar›n›n kamu yat›r›mlar› içindeki pay› 2005 y›l›nda %20,8’den %20,3'e gerilemifltir. Kamu yat›r›mlar›nda bina inflaatlar› 2005 y›l›nda %25,2 oran›nda büyümüfltür. Bu büyümede TOK‹ yat›r›mlar›n›n katk›s› büyüktür. Miktar (cari fiyatlarla YTL) Kamu yat›r›mlar› makine teçhizat pay› 2005 y›l›nda %35,8’lik önemli bir büyüme göstermifltir. Ocak-Haziran 2006 Yat›r›mlar› (makine teçhizat 51.058.808.204 dahil) Özel Sektör Yat›r›mlar› 2005 y›l›nda bina inflaat› harcamalar›n›n özel sektördeki pay› %26,1’den %38,3’e ç›km›flt›r. Bina inflaatlar› 2005 y›l›nda bir önceki y›la göre %43,9’luk önemli bir art›fl göstermifltir. Özel sektörün makine teçhizat yat›r›mlar› 2005’te nispeten daha az büyümüfltür (%12,8). Özel sektör, yat›r›mlar›n› art›rm›fl, ancak makine park›n› ayn› oranda gelifltirmemifltir. 2006 Paylar› Kamu Yat›r›mlar› 2006 y›l›n›n ilk yar›s›, 2005 y›l›n›n ilk yar›s›ndaki %32,6’l›k büyümeye oranla, kamu yat›r›mlar› için durgun bir dönem olmufltur. Makine teçhizat dahil kamu yat›r›mlar›nda bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre %1’lik bir büyüme görülmektedir. Bu rakam›, ilk dönemdeki %34,5’lik büyüme, ikinci dönemdeki %11,3’lük küçülme oluflturmufltur. Cari fiyatlarla kamu sektörü yat›r›mlar›n›n 2006'n›n ilk yar›s› için de¤eri 6 milyar 800 milyon YTL olmufltur. Dolay›s›yla, 2006 y›l›n›n kamu yat›r›mlar›n›n nas›l bir seyir izleyece¤i belli de¤ildir. Y›l›n ilk yar›s›nda kamu yat›r›mlar›n›n %16,7'sini bina inflaatlar›, %68,2’sini altyap› inflaatlar› oluflturmaktad›r. Kamu sektörünün bina inflaat› yat›r›mlar› 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda %9,6 oran›nda bir düflüfl yaflam›flt›r. Altyap› inflaatlar›nda ise 2006 y›l›n›n ilk alt› ay›nda %16,6’l›k bir büyüme görülmektedir. 2006 ve sonras›nda faiz d›fl› fazla oran› hedefinde bir düflüfl olmamakla birlikte bir süre daha kamu maliyesinde s›k› disiplin gereksinimi sürecektir. Dolay›s›yla kamu yat›r›mlar›nda k›sa dönemde yüksek bir reel art›fl beklenmemektedir. Özel Yat›r›mlar 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda %21,5’lik art›flla özel yat›r›mlar›n cari fiyatlarla de¤eri 44 milyar 259 milyon YTL olmufltur. Özel sektör bina inflaatlar›nda 2006 y›l›n›n ilk dönemi için %23,8 oran›nda art›fl görülmektedir. Ancak bina inflaatlar› özel yat›r›mlar›n yaln›zca %26,4’lük pay›na sahiptir. ‹kinci dönemde ise bina inflaatlar› %26,3 oran›nda artm›flt›r. Y›l›n ilk yar›s› dikkate al›nd›¤›nda özel sektör bina inflaatlar›nda %25,2 oran›nda art›fl gerçekleflmifl ve özel sektör bina inflaatlar›n›n cari de¤eri 18 milyar 700 milyon YTL olmufltur. 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda özel sektör makine-teçhizat yat›r›mlar› ise %20,2 oran›nda artarak cari fiyatlarla 25 milyar 558 milyon YTL düzeyinde gerçekleflmifltir. 2006 y›l›n›n özel yat›r›mlar cephesinde giriflimlere sahne olaca¤› öngörülmektedir. Pay De¤iflim Oran› De¤er Pay (milyon $) (yat›r›mlar (GSY‹H (bir önceki (cari içinde – y›l›n ayn› içinde fiyatlarla sabit dönemine göre sabit dönemlik fiyatlarla - sabit ortalamaya fiyatlarla %) fiyatlarla %) %) göre) 35.954 - 31,9 19,0 KAMU SEKTÖRÜ 6.799.525.077 4.788 10,1 3,2 1,0 Toplam Kamu ‹nflaat› 5.773.914.327 4.066 73,8* 2,4 1.137.693.892 801 15,1* 0,5 -9,6 3.265 58,6* 1,9 16,6 44.259.283.127 31.166 89,9 28,7 21,5 Bina ‹nflaat› 18.700.955.329 13.169 26,0** 7,4 25,2 Bina ‹nflaat› Bina d›fl› ‹nflaat 4.636.220.435 ÖZEL SEKTÖR Eksilme gösteren de¤erler / * Kamu sektörü içinde / ** Özel sektör içinde Kaynak: TÜ‹K 2006 y›l›n›n ilk alt› ay›nda inflaat harcamalar› toplam› 24 milyar 475 milyon YTL de¤erindedir. Sabit fiyatlarla inflaat yat›r›mlar›n›n %24'ü kamu sektörü, %76’s› ise özel sektör taraf›ndan üstlenilmektedir. Kamu sektörünün yat›r›mlar içindeki pay› bir önceki y›la göre düflmüfltür. ‹NfiAAT HARCAMALARINDA KAMU SEKTÖRÜNÜN VE ÖZEL SEKTÖRÜN PAYLARI (Ocak-Haziran 2005-2006) ‹nflaat Harcamalar› Toplam› (cari fiyatlarla/YTL) Kamu Yat›r›m› Pay› (%) Ocak-Haziran 2005 Ocak-Haziran 2006 16.799.999.595 24.474.869.656 28 24 72 76 Özel Yat›r›m Pay› (%) Kaynak: TÜ‹K NÜFUS VE KENT NÜFUSU ARTIfi HIZI Nüfus Art›fl H›z› 2005 y›l› için y›l sonu nüfus tahmini de¤eri, bir önceki y›la göre %0.94 art›flla 72 milyon 6 bin kifliye ulaflm›flt›r. Bu art›fl oran› 2004’te %1,37, 2003'te %1,53, 2002'de %1,57 olmufltur. Türkiye'nin y›ll›k nüfus art›fl h›z› ortalamas› %1,5 ile 2 aras›nda de¤iflmektedir. 2005 y›l› verilerine göre nüfusun %62,1’i nüfusu 20 bin ve daha fazla olan yerleflmelerde, bir baflka deyiflle kentlerde yaflamaktad›r. Bu pay, 2004’te %60,3, 2003'te %59,6 ve 2002'de %58,8 oranlar›na sahiptir. Dolay›s›yla gün geçtikçe kentsel nüfus artmakta, hanehalk› büyüklü¤ü yaflam standartlar›n›n artmas›na ba¤l› olarak azalmakta ve konut gereksinimleri artmaktad›r. Her geçen y›l, Türkiye'de nüfus art›fl oran›nda azalma olmaktad›r. Uzun vadede bu oran›n geliflmifl ülkelerin düzeyine gerilemesi beklenmektedir. Bu sayede daha dengeli bir yap› kazanan nüfus, uzun vadede kendini yenileyen bir yap›ya sahip olacakt›r. 2006 y›l› için tahmin edilen nüfus art›fl h›z› %1,33'tür. Türkiye'de bulunan genç nüfus oran›n›n 2025 y›l›na kadar de¤iflmeyece¤i tahmin edilmektedir. 2020 y›l›nda Türkiye'nin, 83 milyon nüfus- TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 21 la OECD-Avrupa ülkeleri aras›nda ilk s›rada yer almas› beklenmektedir. Nüfus art›fl›n›n azalmas›, uzun vadede ekonomik büyümeye katk›da bulunmas›n›, sermaye birikiminin artmas›n›, sosyal güvenlik harcamalar›n›n azalmas›n› ve sunulan yaflam koflullar›n›n standartlar›n›n artmas›n› beraberinde getirecektir. NÜFUS ARTIfi HIZI (1991-2005) (binde) 30 ‰ 20 10 0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 19,4 19,1 18,8 18,5 18,3 18,1 17,9 17,5 17,1 16,6 16,1 15,7 15,3 13,7 9,4 Kaynak: TÜ‹K Kentleflme H›z› 2000 nüfus say›m›na göre Türkiye toplam nüfusu 67.803.927 kiflidir. Bu nüfusun %65'i (44.006.274 kifli) il ve ilçe merkezlerinde, geri kalan 23.797.653 kifli de k›rsal yerleflmelerde yaflamaktad›r. Kentsel nüfus k›rsal nüfusa oranla çok daha büyük bir h›zla artmaktad›r. 1990-2000 y›llar› aras›nda k›rsal nüfusun art›fl› binde 4,2 iken kentsel nüfus art›fl oran› binde 26,8 olmufltur. 20002005 y›llar› aras›nda ise y›l sonu nüfus tahminlerine göre kentsel nüfus binde 16,4 oran›nda artarken, k›rsal nüfusta %14,6 oran›nda art›fl görülmektedir. Kentleflme oran› en yüksek bölge Marmara Bölgesi, en düflük bölge ise Karadeniz bölgesidir. 2005 y›l›nda gerçekleflen kentleflme h›z›, %3,9 oran›ndad›r. Bir önceki y›l %2,7’lik kentleflme h›z›na ulafl›lm›flt›r; kentleflmenin gün geçtikçe artmas›na paralel olarak, her geçen y›l küçülme e¤ilimi görülmektedir. Türkiye'nin kentleflme oranlar› geliflmifl ülkelerle yak›n de¤erlerde olsa da kentleflme h›z›, Türkiye'de bu ülkelere oranla yüksektir. Kentleflme h›z›n›n yüksek olmas›, beraberinde heterojen bir da¤›l›m ve sosyal dengesizlik getirmektedir. Ayr›ca belirli geliflim projeksiyonlar›n›n yap›lmamas› halinde kentlerin mevcut haliyle artan nüfusu karfl›layamamas› söz konusudur. Bunlar›n yan›s›ra kentleflme; ça¤dafll›¤›, pazarlaflmay› ve tüketimi beraberinde getirmektedir. Geliflmekte olan ülkelerde genellikle ülkenin en büyük flehri ikinci büyük flehrin nüfusunun iki kat›ndan fazla bir nüfusa sahiptir. Bu kural Türkiye için de geçerlidir. Türkiye'nin en fazla nüfusa sahip olan flehri ‹stanbul, önce 1950'lerde, sonra 1980'lerde olmak üzere iki önemli göç dalgas›yla Türkiye'nin en büyük 'hinterland'a sahip ve en fazla yat›r›m çeken flehri olmufltur. Ancak çok merkezli bir geliflim sayesinde bu dengesizlik afl›labilecek ve daha homojen bir ekonomi sa¤lanabilecektir. DPT'nin Dokuzuncu Kalk›nma Plan›'nda belirtti¤i tahminler do¤rultusunda 2006 y›l› sonunda nüfusun 73,0 milyon kifli olmas› beklenmektedir. Y›ll›k fiili nüfus art›fl h›z› ise %1,24 olarak tahmin edilmifltir. 2013 y›l› için toplam nüfus 79,0 milyon kifli, nüfus art›fl h›z› da %1,01 olarak öngörülmüfltür. BM Kalk›nma Program› ‹nsani Raporu'nda yer alan verilere göre, 2015 y›l›nda Türkiye nüfusunun 79 milyon olmas› beklenmektedir. Bu nüfusun 56,7 milyonluk k›sm› kentlerde yaflayacakt›r. Türkiye'de halen 5 olan milyonluk flehir say›s› (‹stanbul, Ankara, ‹zmir, Bursa, Adana), 2015 y›l›nda Konya ve Gaziantep'in de nüfuslar›n›n bir milyonu geçmesiyle 7'ye yükselecektir. ‹ST‹HDAM ‹nflaat sektörü yo¤un iflgücü kullan›m› sayesinde her zaman iflgücü aç›s›ndan önemli yere sahip bir sektör olmufltur. Özellikle düz iflçiler aç›s›ndan inflaat sektörü, genifl bir istihdam alan›d›r. ‹nflaat sektörünün istihdama katk›s› yaklafl›k %15 oran›ndad›r. 2004 y›l›nda inflaat sektöründeki istihdamda yaflanan %6,6 oran›ndaki art›fl›n ard›ndan, 2005 y›l›nda da %13,8’lik büyük bir art›fl yaflanm›fl durumdad›r. ‹nflaat sektörünün toplam istihdam içindeki pay› 2005 y›l› sonunda %4,7’den %5,3’e ç›km›flt›r; yani büyük oranda artmam›fl, henüz katk› yaratmaya bafllamam›flt›r. Sektörün çal›flan say›s› y›l ortalamas›nda 2004 y›l›nda 1 milyon 29 bin kifliden 2005 y›l›nda 1 milyon 171 bin kifliye yükselmifltir. Bu istihdam›n 833 bini (%71,1) kentlerde çal›flmaktad›r. K›rsal bölgelerde çal›flan istihdam say›s› ise 338 bindir. 2006 y›l›n›n May›s ay› sonu verilerine göre inflaat sektöründeki istihdam 1 milyon 336 bin kiflidir. ‹nflaat sektörünün toplam istihdamdaki pay› May›s ay› sonu itibariyle %5,8 olmufltur. Bu say›n›n 36 bini kad›nd›r. Kad›nlar›n toplam inflaat istihdam›ndaki pay› %1’dir. SON BEfi YILDA ‹NfiAAT ‹ST‹HDAMI (bin kifli) TÜRK‹YE’DE KENTSEL NÜFUS (1950-2005) Y›l Toplam Nüfus Kentli Nüfusu 1.600 Oran (%) 1.200 20.947.188 3.035.961 14,5 1960 27.754.820 6.125.111 22,4 1970 35.605.176 10.905.624 30,6 1980 44.736.957 17.986.393 40,2 1990 56.473.035 29.003.235 51,4 2000 67.803.927 44.109.336 65,0 2001 68.529.000 2002 69.626.000 41.953.824 60,3 2003 70.712.000 43.033.989 60,9 2004 71.332.000 43.036.058 60,3 2005 72.006.000 44.726.000 62,1 Kaynak: TÜ‹K 22 800 400 0 2001 Y›ll›k 40.881.741 bin kifli 10 Y›ll›k 1950 59,7 2002 2003 2004 2005 Kaynak: TÜ‹K OECD verilerine göre Türkiye istihdam vergilerinin a¤›rl›¤› aç›s›ndan öteki OECD ülkelerine göre en üst s›radad›r. Ortalama iflçilik maliyetinin %42’si istihdam vergilerine ayr›lmaktad›r. AÇILAN VE KAPANAN fi‹RKETLER / ‹fiYERLER‹ Afla¤›daki çizelgede kurulan ve kapanan flirketler, kooperatifler ve ticari unvanl› iflyerlerinin sektörlere göre say›lar› görülmektedir: AÇILAN/KAPANAN fi‹RKET VE T‹CAR‹ UNVANLI ‹fiYERLER‹ ‹nflaat ‹malat Türkiye Toplam› Gayr›menkul Kurulan Kapanan Kurulan Kapanan Kurulan Kapanan Kurulan Kapanan Anonim 3.041 1.065 Kolektif 22 152 563 (%19)* 278 (%26) 301 (%10) 1 (%5) 17 (%11) - 114 (%11) 8 (%5) 395 (%13) 73 (%7) 2 (%9) 3 (%2) Komandit 2 13 1 (%50) 3 (%23) - 3 (%23) - - Limited 42.671 7.258 Kooperatif 1.665 398 8.677 (%20) 1.790 (%25) 5.335 (%13) 985 (%14) 5.131 (%12) 619 (%9) 7 - 940 (%56) 348 (%87) 3 2 düflüklü¤ü, bina inflaat maliyetlerinde TÜFE'nin üzerine ç›k›lmas›na neden olmufltur. 2005 y›l›nda gerçekleflen bina inflaat maliyetleri art›fl› %8,2 ile ÜFE’den yüksek olmufltur. 2006 y›l›n›n ikinci dönemi itibariyle bina inflaat› maliyet endeksinde geçmifl dört dönemin ortalamalar›na göre %12,6 oran›nda art›fl gerçekleflmifltir. Bir önceki y›l için bu oran, %13,5’tir. 2005 y›l›ndan itibaren TÜ‹K'in istatistiklerinde yap›lan de¤ifliklikler nedeniyle Toptan Eflya Fiyat Endeksi yerine Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) (2003=100) hesaplanmaktad›r. 2006 y›l›n›n Temmuz ay›nda on iki ayl›k ortalamalara göre ÜFE oran›, %5,82 ile bina inflaat maliyetinin alt›nda kalmaktad›r. Bu da çok canl› olan inflaat piyasas›n›n kan›t›d›r. Kaynak: TÜ‹K * % de¤erleri toplam›n içindeki de¤eri vermektedir. Bina ‹nflaat Maliyetleri ve Yap› Malzemeleri 2005 y›l›nda toplam 47.401 adet flirket ve kooperatif aç›lm›fl, 8.886 adet de kapanm›flt›r. En fazla imalat sanayisinde anonim ve limited flirket kurulmufltur. Kurulan flirket ve kooperatiflerin %20’si imalat, %14’ü inflaat ve %12’si gayr›menkul alanlar›nda hizmet vermektedir. Kapanan flirket ve kooperatiflerin de %23’ü imalat, %16’s› inflaat, %8’i ise gayr›menkul alan›nda hizmet vermektedir. Bina inflaat maliyetlerinde genel inflaat malzemelerinin girdi pay› %52,3, tesisat malzemelerinin pay› %15,6, iflçiliklerin pay› %30,9 ve makinelerin pay› ise %1,2'dir. Bina inflaat maliyeti endeksinde kullan›lan girdilerin paylar› afla¤›daki grafikte verilmifltir: B‹NA ‹NfiAAT MAL‹YET ENDEKS‹NDE G‹RD‹LER‹N DA⁄ILIMI Tesisat malzemeleri %15,60 B‹NA ‹NfiAAT MAL‹YET‹ Bina inflaat› maliyet endeksinin oluflturulma amac› bina inflaatlar›nda kullan›lan girdi miktar›n› belirlemek ve bu girdi miktarlar›n›n y›llara göre maliyet de¤iflimini göstermektir. 1991 y›l›n› baz almakta olan bu indeks 295 maddeden oluflmaktad›r. % B‹R ÖNCEK‹ YILIN AYNI DÖNEM‹NE GÖRE SON ON YILLIK B‹NA ‹NfiAAT MAL‹YET‹ DE⁄‹fi‹M ORANLARI (%) (1991 Y›l› fiyatlar›yla) ‹flçilik %30,90 Genel ‹nflaat Malzemeler %52,30 150 Makine %1,20 ‹flçilik Kullan›m amaçlar›na göre ise maliyetlerin %71,7'si apartmanlar (4, 5 ve 6 katl›), %14,6's› evler (1 ve 2 katl›) ve %13,7'si öteki inflaatlar için harcanmaktad›r. Makine 100 Malzeme Bina inflaat maliyetlerinin de¤iflim oranlar›n›n yap› malzemelerine göre ayr›flt›r›lm›fl hali afla¤›daki çizelgede görülmektedir: 50 0 1996 1997 1999 2000 2001 85,4 91,3 ‹nflaat Malzemeleri ÜFE (1994 = 100) 71,8 75 64,3 61,6 63,8 55,6 53,1 50 51,4 35,6 25 50,1 29,2 25,6 15,4 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2004’TEN 2005’E ‹NfiAAT MALZEMELER‹ MAL‹YETLER‹ DE⁄‹fi‹M ORANLARI (%) De¤iflim (%) Malzemeler Toplam› B‹NA ‹NfiAAT MAL‹YETLER‹ 81,8 75,9 0 2002 2003 2004 2005 B‹NA ‹NfiAAT MAL‹YETLER‹ ARTIfiI VE ÜFE (2 AYLIK ORTALAMALARA GÖRE) (%) % 100 1998 15,4 11,1 8,2 5,9 2002 2003 2004 2005 7,6 Genel inflaat malzemeleri 7,4 Esas inflaat gereçleri 15,2 Patlay›c› ve yan›c› gereçler 25,5 Ahflap inflaat gereçleri 3,4 Madeni gereçler -1,8 Kaplama gereçleri 10,7 Boya, cila, izolasyon gereçleri 5,7 Cam ve benzeri gereçler 7,0 Öteki inflaat gereçleri 6,5 Kaynak: TÜ‹K Kap› pencere do¤. madeni aksam› 8,9 Piyasan›n genel durumuna göre hareket eden bina inflaat maliyetleri, canl› dönemlerde TÜFE'nin üzerine ç›kmakta, durgunluk dönemlerinde ise TÜFE'nin alt›na inmektedir. Son befl y›lda bina inflaat maliyetleri ile TÜFE, dalgal› bir seyir izlemifltir. 2002 ve 2003 bina inflaat maliyetlerinin enflasyonun alt›nda seyretti¤i görülmektedir. 2004 y›l›nda, gerçekleflen enflasyon oranlar›n›n Tesisat malzemeleri 8,2 S›hhi tesisat malzemeleri 8,3 Kalorifer tesisat› malzemeleri 8,5 Müflterek tesisat malzemeleri 3,0 Elektrik tesisat› malzemeleri 13,4 Kaynak: TÜ‹K TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 23 2005 y›l›nda en fazla art›fl gösteren kol iflçilik alan› olmufltur. En fazla fiyat art›fl› gösteren inflaat malzemesi patlay›c› ve yan›c› gereçler iken, en az fiyat art›fl› gösteren malzeme de ahflap inflaat gereçleri olmufltur. ‹NfiAAT SEKTÖRÜNÜN GENEL DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹ ‹NfiAAT SEKTÖRÜ SWOT ANAL‹Z‹ Güçlü Yönler Zay›f Yönler • Yeterli ve güncel makine teçhizat kapasitesi • Yeterli say›da deneyimli teknik personel • Teknolojik bilgi birikimi • Büyük ölçüde yerli sanayiye dayanma • Fazla sermaye gerektirmemesi • Yurtd›fl›nda ifl yapm›fl olma ve gerekti¤inde yurtd›fl›na aç›labilme olana¤›na sahip olma • Uluslararas› ihalelerde deneyim • Teknolojik üstünlük (a¤›r sanayi yat›r›mlar›, petrokimya tesisleri, enerji santralleri...) • Farkl› inflaat türlerinde faaliyet • Disiplin alt›nda tutulabilen maliyetler • Güçlü ve gerekli makine park› • Güçlü idari ve teknik yönetim • Her y›l artan konut gereksinimi • Daralan ifl hacmi ve yüksek firma say›s› • Yetersiz say›da kalifiye inflaat iflçisi, mesleki yeterlilik sisteminin eksikli¤i • Yurtd›fl› müteahhitlik ifllerinde teflvik eksikli¤i, yurtd›fl›nda iflgücünün kullan›m›nda yaflanan zorluklar • Kamu sektörü ile inflaat sektörü aras›nda yetersiz iliflki ve bürokratik engeller • Düflük inflaat kalitesi, standardizasyon ve akreditasyon eksikli¤i • Kalitesiz inflaatlar sonucu yap›lar›n %75’inde onar›m gereksinimi • Vergi yap›s› • Kamu sektöründe deneyimli ve bilgili eleman say›s›n›n azalmas› • Yabanc› firmalar karfl›s›nda rekabet gücünün zay›fl›¤› • Mevzuat kaynakl› sorunlar • Sektörel istatistiki verilerin azl›¤› • Girdi maliyetlerinin fazlal›¤› • Teknik müflavirlik hizmetlerinden yeterince faydalan›lmamas› • Yap› denetimi sisteminin etkin çal›flt›r›lmamas› F›rsatlar • Ekonomik istikrar›n sa¤lanmas› • Yat›r›mlar›n artmas› • AB fonlar›yla finanse edilecek yat›r›mlar›n yarataca¤› ek ifl olanaklar› • ‹hracat (yurtd›fl›) potansiyeli • AB’ye girifl kapsam›nda bu ülkelerde müteahhitlik hizmeti verme olana¤› • Yap› malzemelerinin kalitesinin artmas› • Kay›td›fl›l›¤›n azalt›lmas› • Niteliksiz firmalar›n piyasadan elenmesi ve nitelikli firmalar›n ifl olanaklar›n› art›rmalar› • Konut, üstyap› ve altyap› ihtiyaçlar›n›n artmas› • Uluslararas› potansiyelin artmas› • Petrol ihraç eden ülkelerde yeni ve büyük ifl olanaklar›n›n geliflmesi • Genç iflgücü • Özellefltirmenin yarataca¤› yeni ifl alanlar› Tehditler • Ekonomideki güvensizlik ortam› • Üretimde kay›td›fl›l›k • Ulusal pazarda yabanc› firmalarla rekabet durumu • Müflavirlik ve proje firmalar›n›n ölçek sorunu • AB kriterlerinin ciro ve ifl deneyimi konusunda yarataca¤› sorunlar (ihalelere kat›lamama tehlikesi) • Yüklenici firmalar›n girdi¤i risklerin öteki ifl alanlar›na göre daha yüksek olmas› • ‹flveren taraf›ndan talep edilen güvenceler • Çözülemeyen sektörel sorunlar • Kamu yat›r›mlar›n›n ve ödeneklerin azalt›lmas› • Deprem riskleri • Kamu ‹hale Kanununda yap›lacak de¤ifliklikler • Uluslararas› ifllerde ve kamu ihalelerinde afl›r› düflük tekliflerin yol açaca¤› haks›z rekabet 2005 y›l›nda bireysel tasarruflar büyük ölçüde gayr›menkule yönelmifltir. Bu durumda bankalarca yo¤un oranda verilen düflük faizli konut kredilerinin talebi tetikleme etkisinin de pay› vard›r. ‹nflaat sektörünün büyük oranda hareketlenmesinin ard›nda konutun pay› vard›r. ‹nflaat sektöründe her ne kadar yo¤un istihdam olanaklar› sa¤lan›yor olsa da iflgücünün büyük k›sm› sektör gereksinimlerini 24 karfl›layacak nitelikten yoksundur. ‹nflaat konusunda e¤itim alm›fl ara elemanlara gereksinim vard›r. Ayr›ca kay›td›fl› istihdam oran› sektörde oldukça yüksektir. Afla¤›daki grafikte son alt› y›l için inflaat sektörü büyüklü¤ü ile kamu sektörü inflaat yat›r›mlar› aras›ndaki iliflki görülmektedir. ‹ki de¤iflken aras› korelasyon bulunmamaktad›r. 7.000 ‹nflaat Sektörü (bin YTL) Kamu ‹nflaat Yat›r›mlar› (bin YTL) bin YTL Yap› malzemelerinin fiyatlar›ndaki art›fl oranlar› da genelde ÜFE’ye paralel bir seyir izlemektedir. 2003 y›l›nda yap› malzemeleri endeksinde ÜFE’den düflük bir art›fl gerçekleflmifltir. 2004 ve 2005 y›llar›nda yap› malzemeleri endeksi ÜFE’nin üzerine ç›km›flt›r. 6.000 5.000 4.000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 ‹nflaat sektörüne giriflte bir e¤itim standard›n›n veya asgari koflullar›n bulunmamas› ve aranmamas› müteahhitlik firmalar›n›n say›s›n›n her geçen gün h›zla artmas›na neden olmaktad›r. Niteliksiz üretimlerle sonuçlanan bu durum, ülke ekonomisine zarar vermektedir. Günümüzde müteahhit say›s›n›n 200 binlere vard›¤› söylenmektedir. Bu rakam›n AB ülkelerindeki toplam firma say›s›n›n üzerinde oldu¤u tahmin edilmektedir. Türkiye'deki y›ll›k konut a盤› yaklafl›k 300 bindir. Bu rakam›n orta vadede 500 bine ç›kmas› beklenmektedir. Mevcut durumdaki yap›lar›n ise %55'i kalite standartlar›n›n d›fl›ndad›r. Önemli bir sorun teflkil eden bu durum inflaat sektörü aç›s›ndan ciddi bir potansiyel de oluflturmaktad›r. Artan inflaat yat›r›mlar› sonucunda, inflaat sektöründe belirli kalemlerde malzeme ve ifl makineleri s›k›nt›s› çekilmektedir. Bu amaçla malzeme ve makine ithalat›na yönelinecektir. Çözüm Önerileri • Bitirilemeyen projeler için öncelik s›ras›na göre kaynak yarat›lmal›d›r. • Altyap› gereksinimlerinin karfl›lanmas› ertelenmemeli; buna ba¤l› olarak özel sektör yat›r›mlar› devreye girmelidir. • Kredili projelerin belli miktar›nda bütçe d›fl› hareket olana¤› sa¤lanmal›d›r. • Kay›td›fl› istihdam kontrol alt›na al›nmal›d›r. • Kamu sektörü ve özel sektör iflbirli¤i kurulmal›; PPP (PublicPrivate Partnership), ÖSK (Özel Sektör Kat›l›m›), Y‹ (Yap-‹fllet) ve Y‹D (Yap-‹fllet-Devret) düzenlemeleri hayata geçirilmelidir. • Rekabet gücünün geliflmesi amac›yla ürün/yap› kalitesi ve fiziki sermaye kapasitesi gelifltirilmelidir. • Sektördeki finansman› rahatlatmak için enerji ve öteki inflaat girdilerinin maliyetleri düflürülmelidir. • Müteahhitlik sektörü düzene sokulmal›d›r. ❏ Yat›r›mlar Aç›s›ndan De¤erlendirmeler 2005 y›l› sonuna bak›ld›¤›nda altyap› yat›r›mlar›ndaki canlanmaya ra¤men hâlâ belirli büyük altyap› yat›r›mlar›nda ilerleme kaydedilmedi¤i görülmektedir. Kaynak yetersizli¤i devam etmektedir. 1990'l› y›llarda kamu inflaat yat›r›mlar›n›n konsolide bütçe içindeki pay› %15 dolay›nda iken, bu pay 2004 ve 2005’te %3,2'ye gerilemifl durumdad›r. 2006 y›l›n›n ilk yar›s› için kamu sektörünün inflaat yat›r›mlar›, yurtiçi has›lan›n %2,4’üne düflmüfltür. 2005'te özel sektör inflaat yat›r›mlar›n›n GSY‹H içindeki pay› %5,9’a ç›km›fl, 2006'n›n ilk yar›s›nda ise bu pay %7,8’e ç›km›flt›r. Bu geliflme, 2006 y›l› içinde inflaat sektörünün büyüme e¤ilimini do¤rulamaktad›r. Özellikle Kurumlar Vergisinin %30’dan %20’ye indirilecek olmas› ve bireysel konut kredilerinin art›fl› özel sektör yat›r›mlar›n› 2006 y›l›n›n sonuna kadar canl› tutacakt›r. 2005 y›l›nda altyap› inflaatlar›n›n GSY‹H içindeki pay› %2,3 düzeyinde gerçekleflmifl, 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda ise bu pay %1,9’a düflmüfltür. Bu da kamu, özellikle bina d›fl› yat›r›mlarda önemli bir geliflme olmayaca¤›n› göstermektedir. 2006 YILI YATIRIM PROGRAMI Sektörler 2005 Tahsis (cari fiyatlarla, bin YTL) Pay (%) 2006 Tahsis (cari fiyatlarla, bin YTL) Tar›m 1.280.977 Madencilik ‹malat Enerji 2.706.433 17,0 Ulaflt›rma 5.144.578 32,4 88.546 0,6 114.100 Turizm Pay (%) Art›fl (%) 7,6 4,3 8,1 1.336.525 506.227 3,2 640.150 3,7 26,5 541.685 3,4 421.145 2,4 -22,3 2.489.125 14,2 -8,0 5.395.253 30,8 4,9 0,7 28,9 Konut 96.064 0,6 105.500 0,6 9,8 E¤itim 2.003.445 12,6 2.446.548 14,0 22,1 Sa¤l›k 1.197.663 7,5 1.242.982 7,1 3,8 Öteki Hizmetler 2.309.859 14,5 1.689.484 9,6 -26,9 TOPLAM 15.785.477 100 17.521.667 100 11,0 Kaynak: DPT Yukar›daki çizelgeden de görülece¤i gibi 2006 y›l› yat›r›m program›nda en fazla pay yine ulaflt›rmaya aittir. Arkas›ndan enerji ve e¤itim gelmektedir. Bir önceki y›la göre turizme, madencili¤e ve e¤itime ayr›lan yat›r›mlarda, otoyolu, havayolu yat›r›mlar›nda %20’den fazla art›fl görülmektedir. ‹malat sanayisine ayr›lan ödenekte %22 oran›nda düflüfl vard›r. 2006 y›l›nda ödenekler bir önceki y›la göre %11 oran›nda art›fl göstermifltir. Devletin inflaat sektörüne yönelik yapmay› hedefledi¤i yat›r›mlar›n da¤›l›m› afla¤›daki gibidir: Proje Adedi Proje Tutar› 2005 Sonu Harcama 2006 Ödene¤i Demiryolu Ulaflt›rmas› 33 19.659.000 2.834.000 1.332.000 Havayolu Ulaflt›rmas› 44 3.867.000 929.000 873.000 Karayolu Ulaflt›rmas› 197 34.925.000 18.801.000 2.627.000 Boru Hatt› 21 4.624.000 3.279.000 480.000 Konut 41 223.000 81.000 105.500 Kaynak: DPT En fazla proje adedi ve ödenek 2006 y›l›nda da yine karayollar› ile devlet ve il yollar› yat›r›mlar›na ayr›lm›flt›r. 2006 y›l› yat›r›m program›nda 2.525 adet proje yer almaktad›r. Bu projelerin toplam tutar› da 200 milyar YTL’dir. Kamu yat›r›m sto¤unun ortalama tamamlanma süresi 2002 y›l›nda 8,5 y›l iken 2006 y›l›nda 5,5 y›la düflmüfltür. SON ALTI YILLIK ‹NfiAAT PROJELER‹ VE YATIRIM TUTARLARI Y›llar Proje Say›s› Proje Tutar› ($) Kalan Yat›r›m Genel ve Katma Bütçe Gerçekleflen Ödenek ($) 2001 5.047 105.205.408 33.776.542 4.149.580 2002 4.414 166.796.827 66.021.004 6.891.836 2003 3.851 187.110.313 80.371.663 7.179.667 2004 3.555 196.112.868 86.765.631 7.530.667 2005 2.627 206.684.319 122.652.945 2006 2.525 161.943.320 9.676.802 17.500.000 Kaynak: Türkiye Müteahhitler Birli¤i (TMB) Özellikle dövize dayal› birim fiyatlar üzerinden ihale edilmifl olan bafllam›fl veya devam etmekte olan boru hatlar›, enerji tesisleri, barajlar, bölünmüfl yol ve otoyollar, metrolar vb. altyap› projeleri, bu projeleri üstlenmifl olan firmalar›n yat›r›mlar›n› sürdüremez hale gelmesini sa¤lam›flt›r. ❏ Yap› Malzemelerinde Fiyat Farklar› Özellikle daha önceki bölümlerde de bahsedilen yap› malzemeleri endeksinin 2004 ve 2005 y›llar›nda ÜFE’nin üzerinde ç›kmas› durumu, maliyet art›fl› olan birçok inflaat kaleminde müteahhit firmalar› s›k›nt›ya düflürmüfltür. Kamu ‹hale Kanunu’na göre, inflaatlarda kullan›lan ana malzemelerde maliyet art›fl› oldu¤unda bu kalemlere fiyat fark› verilmesine karar verilmifltir. Ancak ÜFE oran›n›n düflük olmas›na karfl›n yap› malzemelerinin maliyetlerindeki yüksek oranlardaki art›fllar nedeniyle fiyat farklar› ÜFE oranlar›na göre hesaplanmaktad›r, bu durum da devam eden ifllerde zarara neden olmaktad›r. 2006 y›l› 9. ay›n sonu itibariyle inflaat demirindeki fiyat art›fl› %57, çimentodaki art›fl %10, tu¤la ve kiremitteki art›fl %30, haz›r betondaki fiyat art›fl› da %35-40 olmas›na ra¤men, ÜFE öteki kalemlerden ötürü %7,4 artabilmifltir. ‹nflaat malzemelerindeki fahifl art›fl müteahhitleri de etkilemifltir. Çimento ve beton gibi ana inflaat malzemelerini temin etmekte yaflanan güçlük, kamu yat›r›mlar›n› da sekteye u¤ratmaktad›r. ❏ ‹nflaat Sektörünün Son Y›llardaki Durumu ve 2006 Y›l› ‹çin Beklentiler ‹nflaat sektörü 2005 y›l›yla birlikte ekonomideki büyüme oranlar›n› yakalam›flt›r. ‹nflaat sektörünün canlanmas›, beraberinde pek çok alt sanayiyi de hareketlendirmektedir. Kamu sektörünün yapt›¤› inflaat yat›r›mlar›, özel sektörde de yat›r›mlar›n artmas›n› beraberinde getirmektedir. Bu y›lla beraber inflaat yat›r›mlar› katma de¤ere dönüflmeye bafllam›flt›r. Artan kamu yat›r›mlar› inflaat sektörünün h›zla büyümesini körüklemektedir. 2005 y›l›nda ve 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda gerçeklefltirilen büyüme oranlar›n›n yak›n zamanda inflaat malzemeleri sanayisinde de önemli geliflmeler yaratmas› beklenmektedir. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 25 Türkiye Müteahhitler Birli¤i taraf›ndan yap›lm›fl bir araflt›rmada, AB üyeli¤ine haz›rlanma süreci kapsam›nda müzakere süreci kesintisiz devam ederse, Türkiye’nin y›lda ortalama %5 oran›nda, inflaat ruhsatlar›n›n %7,8 oran›nda, inflaat sektörünün %5,1 oran›nda, istihdam›n da %4,6 oran›nda büyümesi öngörülmektedir. 2006 y›l›n›n ilk yar›s›ndaki büyümeden de anlafl›labilece¤i gibi, konut yat›r›mlar›n›n ekonomik büyümeye katk› sa¤lamaya devam ediyor olmas› olumlu bir geliflmedir. Ancak ikinci dönemde ekonomide yaflanan ufak dengesizlik ve döviz kurlar› ve faiz oranlar›ndaki farkl›laflmalar sektörün büyüme rakam›n› etkilemifltir. Buna göre büyüme rakamlar›n›n 2005 y›l›ndaki kadar büyük olmayaca¤› flimdiden bellidir. ❏ AB Süreci AB sürecinin inflaat sektöründe yat›r›mlar› canland›r›c› ve kalite art›r›c› bir rolü vard›r. AB sürecinin inflaat sektörüne katk›lar› d›fl›nda dezavantajlar› da olabilecektir. Bunlardan bir tanesi yabanc› inflaat flirketlerinin Türkiye’de ifl yapma sürecinde Türk inflaat flirketlerinin pazar pay›na da sahip olmalar› riskidir. Türkiye taraf›ndan haz›rlanan “Kat›l›m Öncesi Ekonomik Program”da 2007 y›l›nda enflasyonun %4 oran›nda olmas›, istihdam›n y›ll›k %2,5 artmas› ve üç y›lda 1,650,000 kifliye ifl yarat›lmas›, kifli bafl›na milli gelirin 25 AB ülkesinin ortalama kifli bafl›na milli gelirinin %33’ü düzeyine yükseltilmesi hedeflenmektedir. 2005-2014 YILLARI ARASINDA TÜRK‹YE’N‹N ORTALAMA BÜYÜME, ENFLASYON VE REEL FA‹Z TAHM‹NLER‹ ‹nflaat Y›ll›k Ortalama Y›ll›k ‹stihdam Ruhsatlar› Enflasyon Ortalama (%) (%) (%) Büyüme (%) AB’li senaryo 8,0 5,0 10,7 10,9 Baz senaryo (›l›ml›) 5,0 7,0 7,8 4,6 ‹stikrars›z senaryo (karamsar) 3,5 15,0 5,4 2,9 Türkiye’nin kat›l›m› ile AB’nin yüzölçümü %20, nüfusu %16, istihdam› %11 artacakt›r. AB üyeli¤i ile Türkiye’de GSMH’n›n ek olarak %0.8 ve tüketiminde %1,4 artmas› beklenmektedir. Refah düzeyi ilk aflamada %1,4 s›çrama kaydedecektir. Kurumsal reformlar›n GSMH’ya katk›s› %8,9 olacakt›r. AB’ye kat›l›mla ilk aflamada Türkiye’nin ithalat›nda %12,2, ihracat›nda ise %8,1 at›fl olmas› öngörülmektedir. ❏ Yasal Düzenlemeler Yap› Malzemeleri Yönetmeli¤i 18.02.2006 tarihinde yay›mlanan de¤ifliklik ile 01.01.2007 tarihine kadar uzat›lm›flt›r. Bu tarihten itibaren üretilen ve sunulan yap› malzemelerinde CE iflareti zorunlulu¤u vard›r. Yap› Güçlendirme Yönetmeli¤i 3 Mart 2006’da Resmi Gazete’de yay›mlanm›flt›r. Buna göre takviye edilen bir bina, 3. derece deprem kufla¤›ndaki bir binaya göre daha sa¤lam olacakt›r. Düzensiz ve simetrik olmayan bina tasar›m›ndan kaç›n›lacakt›r. 26 Konut Yat›r›mlar› 2005 y›l›nda Yap› Ruhsat› verilen binalar›n toplam kullan›m alan›n›n %77’si konut kullan›m alan› olarak hesaplanm›flt›r. Yap› say›lar›na ve toplam yüzölçümlerine göre konut yat›r›mlar› afla¤›daki grafiklerde görülmektedir. YAPI SAYILARINA GÖRE B‹NA YATIRIMLARI (‹nflaat ruhsatlar›na göre) (2001 - 2005) (Adet) 106.664 120.000 100.000 77.430 75.495 80.000 60.000 43.430 50.140 40.000 20.000 0 2001 2002 2003 2004 2005 TOPLAM YÜZÖLÇÜMLER‹NE GÖRE B‹NA YATIRIMLARI (‹nflaat Ruhsat›na Göre) (2001-2005) (Bin m2) 99.432 100.000 80.000 60.000 69.720 57.449 36187 40.000 45.516 20.000 0 2001 2002 2003 2004 2005 Konut sektörü, kent ve ülke ekonomisinde önemli bir etkendir. Ayn› zamanda genel ekonomiyi reel, parasal ve finansal ba¤larla güçlü bir flekilde etkiler. Sektörün reel etkileri, gelir art›fl›, tasarruf ve yat›r›mlar›n düzeyi ile istihdam ve emek mobilitesi düzeyinde gözlenmektedir. Uluslararas› düzeyde yap›lan çal›flmalar, konut sektörüne yat›r›lan 1 dolar›n, çarpan etkisi ile öteki sektörlerde 2 dolarl›k bir geliflme yaratt›¤›n› göstermifltir. Konut sektörünün enflasyon, finansal piyasalar, ödemeler dengesi ve devlet bütçesi üzerinde de etkili olmas› onun ekonomik önemini art›rmaktad›r. Sektör, hanehalk› tasarrufunu art›rmaya ve tüketimini k›smaya yönelten bir etken oldu¤undan, ekonomideki yat›r›m düzeyi üzerinde etki yapmaktad›r. En temel bar›nma arac› olan konut, ekonomide en önemli yat›r›m araçlar›ndan biri say›lmaktad›r. Konut yat›r›mlar› ülke ekonomisinin önemli göstergelerinden biridir. Araflt›rmalar kalk›nma sürecinde konut yat›r›mlar›n›n, ekonomik geliflmenin uzunca bir döneminde öteki yat›r›mlardan daha h›zl› geliflti¤ini göstermektedir. Konut yat›r›mlar› GSY‹H'n›n %2-8'ini ve sabit sermaye yat›r›mlar›n›n %15-30'unu bulmaktad›r. Kentleflme h›z› yüksek olan Türkiye'de konut gereksinimi yüksektir. Konut gereksinimi, "Kiflilerin ödeme güçleri ile bireysel tercihlerinden ba¤›ms›z olarak, en düflük düzeyde bar›nabilmelerini sa¤lamaya yetecek konut say› ve nitelikleri ile, belli bir anda mevcut konut say› ve nitelikleri aras›ndaki fark" olarak tan›mlanmaktad›r. Konut talebi ise, konut gereksiniminden farkl› olarak, konutlara karfl› tüketici tercihlerini içeren ve al›m gücü ile desteklenen iste¤i belirtmektedir. Geliflmekte olan ülkelerin büyük ço¤unlu¤unda konut sektörünün önemi yeterince alg›lanmam›flt›r. Devletler ço¤unlukla konutu bir servet unsuru olarak alg›lamaktad›r. Sektör, kendi kendine yetmeyen ve bütçeden kaynak talep eden bir unsur olarak de¤erlendirilmektedir. Türkiye'de konut gereksinimleri büyük oranda kentlerin ald›¤› afl›r› göçten kaynaklanmaktad›r. Yirminci yüzy›l›n ikinci yar›s›nda sanayileflmenin ve de¤iflen politikalar›n etkisiyle k›rsal nüfusun kentlere göç etmesiyle bafllayan süreç, çarp›k kentleflme ve gecekondulaflma gibi kentsel sorunlar› beraberinde getirmifltir. Önce 1950'lerde, ard›ndan 1980'lerde yaflanan iki büyük göç dalgas› baflta ‹stanbul olmak üzere büyük kentlerde y›¤›lma ve heterojen yap› fleklinde kendini göstermifltir. Türkiye'de 1960'l› y›llardaki kooperatifleflme yoluyla, yasad›fl› yap›laflma sorunuyla mücadele edilmifl, 1980'li y›llarda toplu konut hamlesi ile kentsel dönüflüm ad›mlar›n›n at›lmas› ve kamu eliyle konut üretimi hedeflenmifltir. 1996 y›l›nda ‹stanbul'da düzenlenen Habitat II ile birlikte konut sektöründe nitelik sorunu gündemde yerini alm›flt›r. Hareketlenmeye bafllayan inflaat sektöründe, özellikle konut yat›r›mlar›n›n bu hareketin kayna¤›n› oluflturdu¤u gözlenmektedir. 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda inflaat sektöründe yaflanan %19,3 oran›ndaki büyümenin sürmesi ve böylece konut yat›r›mlar›n›n artmas› beklenmektedir. YAPI RUHSATLARI Yap› ruhsatlar›, inflaata bafllamadan önce inflaat›n imar mevzuat› bak›m›ndan yap›labilirli¤ini gösterir nitelikte izin belgeleridir. Yap› kullanma izinleri, yap›m› bitmifl ve kullan›c›ya sunulabilecek inflaatlar› gösterir. Bu nedenle fiili üretimi, yani inflaat arz›n› ifade eder. Ancak Türkiye'de bafllanan her inflaat bir ruhsata sahip olmad›¤› gibi, yap›m› tamamlanan her bina da yap› kullanma iznine sahip de¤ildir. Özellikle yap› kullanma izin belgeleri bu bak›mdan do¤ru istatistiksel bilgi de¤erini yitirmifltir. Yap› ruhsatlar›nda, y›llara göre belirgin bir gerileme görülmektedir. Yaln›zca ‹stanbul'daki konut gereksinimi 200 bin adettir, mevcut konutlar›n %65'i ruhsats›zd›r. Türkiye'de kentsel birimlerdeki konut sto¤unun %62'sinin ruhsats›z oldu¤u tespit edilmifltir. Yap› ruhsat›na göre konut say›lar›n›n günümüze dek geliflimi incelendi¤inde, konut ruhsatlar› say›s›n›n gün geçtikçe art›fl göstermesi beklenirken, neredeyse azalma gösterdi¤i dikkat çekmektedir. Son on y›ll›k konut yap› ruhsatlar› verileri bu konuda aç›klay›c› olmaktad›r. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 27 SON ON YILLIK KONUT RUHSATLARI (daire) Ortalama Konut Konut Önceki Y›la Göre Toplam Birim Alan› Birim Say›s› Konut Birim Yüzölçümü (m2) (Daire) Art›fl Oran› (%) (bin m2) 454.295 -10,5 58.397 128,5 Y›l 1996 1997 464.117 2,2 60.781 131,0 130,3 1998 432.599 -6,8 56.377 1999 339.446 -21,5 45.517 134,1 2000 315.162 -7,2 45.352 143,9 2001 279.616 -11,3 40.333 144,2 2002 161.431 -42,2 24.314 150,6 2003 202.237 25,2 32.512 160,8 2004 329.774 63,1 51.080 154,9 2005 510.080 54,7 76.878 150,7 da %42 oran›nda art›fl olmufltur. Daire say›s›na göre ise 2005'te bir önceki y›la göre art›fl oran› %46 olmufltur. 2005 y›l› içinde 49.819 adet konut amaçl› bina ile 240.269 adet konut amaçl› daire, yap› kullanma izin belgesi alm›flt›r. Yap› ruhsat› alm›fl yap›lar›n büyük bir k›sm› yap› kullanma izin belgesi edinmeden kullan›ma aç›lmaktad›r. Yap› kullanma izin belgeleri, yeni yap›lan konutlar›n yaklafl›k olarak yaln›zca üçte birinde al›nmakta oldu¤undan bu raporda, geçerli veri olarak kullan›lmamaktad›r. KONUT RUHSATLARININ SEKTÖRLERE GÖRE DA⁄ILIMI Kullan›m Amac›: Ocak-Haziran 2005 218.105 67,7 32.235 147,8 Tek daireli ikamet amaçl› binalar Ocak-Haziran 2006 271.523 24,5 41.643 153,4 ‹ki veya daha fazla daireli ikamet amaçl› binalar Kaynak: TÜ‹K Çizelgede de görülece¤i gibi son on y›ll›k konut daire ruhsatlar›nda dalgal› bir seyir görülmektedir. 2003 y›l›na dek konut ruhsatlar›nda de¤iflik oranlarda düflüfl görülmektedir. Özellikle 1999 ve 2002 y›llar›nda görülen düflüfller dikkat çekicidir. 2003 y›l›nda konut ruhsatlar›nda art›fl bafllam›fl, 2004 y›l›nda verilen konut ruhsat› say›s› art›fl oran› %63,1 olmufl, konut piyasas›nda hareketlenme bafllam›flt›r. 2005 y›l›nda verilen konut ruhsat say›s›, bina baz›nda bir önceki y›la göre %42,2 büyüme gösterirken, daire baz›nda görülen art›fl oran› %54,7 olmufltur. 2006 y›l›n›n ilk alt› ayl›k verileri de¤erlendirildi¤inde bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre konut amaçl› dairelerde ruhsat say›s›nda %24,5’lik bir art›fl oran›na ulafl›lm›flt›r. ‹ki y›ld›r görülen art›fl oranlar›na dayanarak konut ruhsatlar›n›n önümüzdeki y›llarda da büyük oranda art›fl gösterece¤i tahmini yap›labilir. SON ON YILLIK KONUT RUHSATLARI (daire say›s›) (1996-2005) 600.000 510.080 daire say›s› 500.000 400.000 464.117 454.295 432.599 339.446 329.774 315.162 279.616 300.000 202.237 200.000 161.920 100.000 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: TÜ‹K Ortalama konut birim alanlar› karfl›laflt›rmas› ise konut büyüklüklerinin 2003 ve 2004'te artt›¤›n›, ancak konut üretimindeki yüksek oranl› art›fl sonucunda son iki y›lda ortalama büyüklükte küçülme yafland›¤›n› ve 2005 y›l›nda yaklafl›k 151 m2’ye geriledi¤ini gösterir. 2006’n›n ilk alt› ay› için ortalama konut büyüklü¤ü artarak 153,4 m2 olmufltur. 150 m2’nin üstündeki konutlarda KDV oran›n›n birdenbire %18 olmas›n›n bile cayd›r›c› bir eteken olarak ifllemedi¤i görülmektedir. YAPI KULLANMA ‹Z‹N BELGELER‹ 2005 y›l›n›n istatistiklerine göre yap› kullanma izin belgelerinde bir önceki y›la göre bina say›s›na göre konut amaçl› binalar- 28 Tek Daireli ‹kamet Amaçl› Binalar: 2005 y›l›nda yap› ruhsat› alm›fl olan 510.080 adet dairenin 32.448 adedi tek daireli ikamet amaçl› binalard›r. ‹ki veya Daha Fazla Daireli ‹kamet Amaçl› Binalar: 2005 y›l›nda yap› ruhsat› alm›fl olan konut amaçl› dairelerden 477.632 adedi iki veya daha fazla daireli ikamet amaçl› binalard›r. Kamu / Özel / Yap› Kooperatifi: Bina Say›s›: TÜ‹K verilerine göre bina baz›nda 2005 y›l›nda ruhsat alm›fl olan 92.848 adet konut amaçl› binan›n 3.018 adedi kamu sektörü taraf›ndan, 84.663 adedi özel sektör taraf›ndan ve 5.167 adedi ise yap› kooperatiflerince infla edilmektedir. Konut amaçl› bina ruhsatlar›nda kamunun pay› bir önceki y›l %2,3 iken, 2005 y›l›nda bu pay %3,3'e ç›km›flt›r. Özel sektör konut amaçl› bina ruhsatlar› bir önceki y›l %90,2’lik paya sahipken, 2005 y›l›nda %91,2’ye yükselmifltir. Yap› kooperatiflerince gerçeklefltirilen konut amaçl› bina ruhsatlar›n›n pay› ise bir önceki y›la göre 2 puanl›k (%) düflüflle %5,5 olmufltur. Sektörlerin kendi içlerindeki de¤iflimlerine bak›ld›¤›nda kamu alan›nda konut amaçl› bina ruhsatlar›nda 2005'te bir önceki y›la göre yaklafl›k iki kat› oran›nda bir art›fl görülmektedir. Özel sektörün konut amaçl› bina inflaatlar› ise her dönemde oldu¤u gibi yine büyük oranda art›fl göstermifltir. 2005 y›l›nda art›fl %44 oran›nda olmufltur. Yap› kooperatifleri ise bir önceki y›la göre %6 oran›nda artm›flt›r. Dolay›s›yla bütün sektörlerde konut amaçl› bina yap›m›nda bir önceki y›la göre giriflimlerin artt›¤› söylenebilir. Nüfus Grubu: 2005 y›l›nda ruhsat verilen 62.142 adet konut amaçl› binan›n %41’i nüfusu 100 binin üzerindeki yerleflimlerde infla edilmektedir. Binalar›n %35’i, nüfusu 25 binin alt›nda olan yerleflimlerde ve %24’ü de nüfusu 25 binle 100 bin aras›nda de¤iflen yerleflimlerde infla edilmektedir. 2004 y›l›na göre paylar, 100 binden fazla nüfuslu yerleflimlerde 2 puanl›k, 25 binden az nüfuslu yerleflimlerde 1 puanl›k art›fl göstermifl, nüfusu 25 bin ile 100 bin aras›nda de¤iflen yerleflimlerde ise bir önceki y›la göre 3 puanl›k düflüfl yaflanm›flt›r. Yüzölçümü: 2005 y›l›nda ruhsat verilen konut amaçl› binalar›n yüzölçümü toplam› 76 milyon 878 bin m2'dir. Bu yüzölçümünün %84’lük k›sm› (64 milyon 372 bin m2) özel sektörün konut amaçl› binalar›na aittir. Kamunun ald›¤› konut amaçl› bina ruh- KONUT RUHSATLARININ SEKTÖRLERE GÖRE DA⁄ILIMI (1996-2006) (daire) satlar›n›n pay› %9’dur. 2005 y›l›nda al›nan konut amaçl› bina ruhsatlar›n›n %7’si ise yap› kooperatifleri taraf›ndan üstlenilmektedir. 2004 y›l›ndaki paylara göre özel sektörün ve kooperatiflerin pay›nda 2 puanl›k düflüfl, kamunun pay›nda 4 puanl›k art›fl görülmüfltür. Yap› ruhsatlar›n›n y›llara göre sektörel de¤iflimine bak›ld›¤›nda ise kamu sektörünün bir önceki y›la göre konut amaçl› bina ruhsatlar›nda yüzölçümü baz›nda %161 oran›nda bir art›fl oldu¤u görülmektedir. Özel sektördeki art›fl %47 ve yap› kooperatiflerindeki art›fl %24 oran›ndad›r. De¤er: 2005 y›l›nda ruhsat verilen konut amaçl› binalar›n toplam de¤eri 29 milyar 246 milyon YTL olmufltur. Bir önceki y›la göre de¤erde yaflanan art›fl %81 oran›ndad›r. Toplam de¤erin %84’ü, yani 24 milyar 428 milyon YTL'lik k›sm› özel sektör taraf›ndan üstlenilmifltir. Kamunun oran› %9 iken yap› kooperatiflerinin oran› %7 olmufltur. Oranlarda bir önceki y›la göre kamunun pay›nda 3 puanl›k art›fl, kooperatiflerin pay›nda da 2 puanl›k düflüfl görülmektedir. Y›l 1996 1997 10.314 2,2 334.483 72,1 119.320 1998 25.379 5,9 303.034 70,0 104.186 24,1 432.599 1999 10.442 3,1 258.681 76,2 70.323 20,7 339.446 31.208 9,9 222.687 70,7 61.267 19,4 2001 24.959 8,9 214.188 76,6 40.469 14,5 279.616 2002 6.748 4,2 131.149 81,2 23.534 14,6 2003 9.979 4,9 171.912 85,0 20.356 10,1 202.247 Daire say›s›nda 2006’n›n ilk alt› ay›nda verilen konut amaçl› yap› ruhsatlar› bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre %24 oran›nda art›fl göstermifltir. Daire say›s› bak›m›ndan kamunun konut amaçl› bina ruhsatlar›nda bir önceki y›la göre %60 oran›nda düflme görülmüfltür. Yap› sahipli¤ine göre konut amaçl› daire ruhsatlar›n›n sektörlere göre da¤›l›mlar› afla¤›daki çizelgede yer almaktad›r. 161.431 2004 18.158 5,5 284.407 86,2 27.209 8,3 329.774 2005 53.866 10,6 421.428 82,8 33.786 6,6 509.080 Ocak-Haziran 2005 34.617 15,9 171.291 78,5 12.197 5,6 218.105 Ocak-Haziran 2006 13.944 5,1 242.414 89,3 15.165 5,6 271.523 Kaynak: TÜ‹K adet KAMU SEKTÖRÜ KONUT RUHSATLARI (1996-2005) (daire) 55.000 50.000 45.000 40.000 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: TÜ‹K ÖZEL SEKTÖR KONUT RUHSATLARI (1996-2005) (daire) adet 2006’n›n ilk alt› ay›nda verilen konut amaçl› bina ruhsatlar›n›n %94.4’ü özel sektöre, %1,4’ü kamu sektörüne, %4,2’si ise yap› kooperatiflerine verilmifltir. Kamu sektörünün konut amaçl› bina ruhsatlar›nda bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre %65 gibi çok büyük bir düzeyde azalma görülmüfltür. Bu azalmaya bakarak kamu sektörünün 2006 y›l›n›n sonuna kadar önemli oranda konut yat›r›m› yapmayaca¤›n› söylemek mümkündür. Özel sektörün konut amaçl› bina ruhsatlar›nda bir önceki y›la göre %19 oran›nda art›fl gerçekleflmiflken, yap› kooperatiflerinin konut amaçl› bina ruhsatlar›nda bir önceki y›la göre %4’lük azalma olmufltur. 315.162 450.000 400.000 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: TÜ‹K YAPI KOOPERAT‹FLER‹ KONUT RUHSATLARI (1996-2005) (daire) 150.000 100.000 adet 2006 y›l›n›n ilk alt› ay›nda bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre konutlara verilen ruhsatlarda bina baz›nda %14,2 oran›nda art›fl yaflanarak konut ruhsat› say›s› 45.978’e ç›km›flt›r. Ayn› dönemde ruhsat al›nan dairelerde gerçekleflen %24,5 oran›ndaki art›flla daire say›s› 271.523'e yükselmifltir. ‹lk alt› ay için bu yap›lar›n de¤eri ise 18 milyar 323 milyon YTL tutar›ndad›r. De¤erde, bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre %53 oran›nda art›fl olmufltur. 25,7 464.117 2000 Kamu sektörünün bir önceki y›la göre konut amaçl› bina de¤erlerinde gerçeklefltirdi¤i art›fl %174 ile yine oldukça yüksektir. Özel sektörde bir önceki y›la göre de¤er baz›nda %62 ve yap› kooperatiflerinde %38 oran›nda art›fllar gerçeklefltirilmifltir. 2006 Y›l› ‹lk Alt› Ayl›k Dönem Kamu Özel Yap› Kooperatifi Konut Daire Pay Konut Daire Pay Konut Daire Pay TOPLAM (%) (%) (%) Say›s› Say›s› Say›s› 18.239 4,0 332.299 73,1 103.757 22,8 454.295 50.000 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: TÜ‹K TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 29 KONUT YATIRIMLARININ ÜLKE VE ‹NfiAAT YATIRIMLARI ‹Ç‹NDEK‹ PAYI Konut yat›r›mlar›n›n ülke yat›r›mlar› içindeki pay› genelde %1530 aras›nda, GSY‹H içindeki pay› da %2-8 aras›nda de¤iflmektedir. Kamu Sektörü / Özel Sektör / Yap› Kooperatifleri • GSY‹H içinde konut yat›r›mlar›n›n pay› 2004 y›l›nda %1,8 oran›nda olmufl, 2005 y›l›nda bu pay 0,8 puanl›k art›flla %2,6’ya ç›km›flt›r. Yap› kullanma izin belgelerine göre 2005 y›l›nda gerçekleflen konut inflaat birim maliyetleri, tüm sektörlerde bir önceki y›la göre art›fl göstermifltir. • 2005'te sabit sermaye yat›r›mlar›nda konut yat›r›mlar›n›n pay› bir önceki y›l›n %10 oran›na göre 2 puan artarak %12 olmufltur. • Kamu sektörü taraf›ndan yap› kullanma izni al›nan konutlarda 2005 y›l›nda ortalama konut birim maliyeti 382 YTL’ye ç›km›flt›r. Bir daireli ikamet amaçl› binalarda bir önceki y›l gerçekleflen birim maliyet 287 YTL iken, 2005 y›l›nda bu de¤er 407 YTL olmufltur. ‹ki ve daha fazla daireli ikamet amaçl› binalarda 2005 y›l›nda birim maliyet 351 YTL düzeyinden 382 YTL düzeyine yükselmifltir. • ‹nflaat yat›r›mlar› içinde konut yat›r›mlar›n›n pay› ise 2004 y›l›nda %24 iken 2005 y›l›nda 5 puan daha büyüyerek %29’a ulaflm›flt›r. • Konut yat›r›mlar›n›n pay› 2005'te kamu sektörü yat›r›mlar› içinde %2, özel sektörün yat›r›mlar› içinde ise %13 oran›nda paya sahip olmufltur. 2006 y›l›nda DPT'nin program›na göre kamu sektörünün konut yat›r›mlar›nda bir önceki y›la göre %13,8’lik azalma beklenmektedir. Özel sektörün konut yat›r›mlar›nda da %15 oran›nda art›fl olaca¤› tahmin edilmektedir. Toplamda 2006 y›l›nda DPT'nin program›na göre cari fiyatlarla 13.615 milyon YTL’lik konut yat›r›m› yap›lacakt›r, programa göre toplamda %14’lük art›fl gerçekleflecektir. KONUT ‹NfiAAT MAL‹YET‹ TÜ‹K taraf›ndan aç›klanan (arazi hariç) metrekare konut inflaat maliyetlerinin 1995-2005 aras› geliflimi afla¤›daki çizelgede yer almaktad›r (yap› kullanma izin belgelerine göre düzenlenmifltir): METREKARE KONUT ‹NfiAAT MAL‹YET‹ (1996-2006) Y›l Cari (TL) Dolar Art›fl Oran› (%) (dolar baz›nda) 1996 15.880.000 196 1 1997 30.800.000 203 4 1998 53.990.000 208 2 -6 1999 81.442.000 195 2000 116.775.000 186 -5 2001 186.728.000 150 -19 2002 246.354.176 162 8 2003 288.483.560 193 19 2004 328.507.253 231 20 2005 362.686.064 269 16 Ocak-Haziran 2005 371.473.022 276 12 Ocak-Haziran 2006 440.011.246 356 29 Kaynak: TÜ‹K Gerek dolar›n de¤iflimi, gerekse sektörde yaflanan dalgalanmalar nedeniyle metrekare konut inflaat maliyetlerinde dalgal› bir seyir görülmektedir. 2004 y›l›nda konut inflaat maliyetlerinde TL baz›nda %14 oran›nda art›fl gerçekleflmifltir. Dolar baz›nda ise bir önceki y›la göre gerçekleflen art›fl oran› %20'dir. 2005 y›l›nda konut inflaat maliyetlerinde TL baz›nda %10, dolar baz›nda ise %16 oran›nda art›fl görülmüfltür. Bu oranlar›n aras›- 30 n›n aç›lmas›n›n nedeni Türk Liras›'n›n dolar karfl›s›nda de¤er kazanm›fl olmas›d›r. 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda ise konut inflaat birim maliyetlerinde YTL baz›nda %18, dolar baz›nda ise %29 oranlar›nda art›fl görülmektedir. • Özel sektörce al›nan yap› kullanma izinlerine göre 2005 y›l›nda gerçekleflen konut birim inflaat maliyetleri 358 YTL'dir. Bir daireli ikamet amaçl› binalarda 2005 y›l›nda birim maliyet 318 YTL’den, 360 YTL’ye ç›km›fl, iki ve daha fazla daireli ikamet amaçl› binalar›n birim maliyeti ise 324 YTL'den, 358 YTL'ye yükselmifltir. • Yap› kooperatiflerinin konut inflaat birim maliyetleri 2005 y›l›nda 374 YTL olmufltur. 2005 y›l›nda konut inflaat birim maliyeti bir daireli binalarda 324 YTL’den 378 YTL’ye, iki ve daha fazla daireli binalarda 345 YTL’den 374 YTL’ye yükselmifltir. T.C. BAfiBAKANLIK TOPLU KONUT ‹DARES‹ (TOK‹) VE KONUT ÜRET‹M‹ Türkiye’nin yaflad›¤› h›zl› nüfus art›fl› ve h›zl› kentleflme nedeniyle artan konut finansman s›k›nt›s›n›, yayg›n ve büyük oranl› kredi mekanizmalar› yaratarak çözmek amac›yla, 1984 y›l›nda Toplu Konut ve Kamu Ortakl›¤› ‹daresi Baflkanl›¤› kurulmufl ve yürürlü¤e giren 2985 say›l› Toplu Konut Kanunu ile Toplu Konut Fonu oluflturulmufltur. TOK‹'nin as›l görevi, özellikle dargelirlilere yönelik konut üretiminin art›r›larak mevcut konut talebinin planl› bir flekilde karfl›lanmas›n› sa¤lamak olmufltur. Y›ll›k konut üretimi, Toplu Konut Fonu'nun uygulanmaya bafllanmas›yla 1985'ten sonra önemli bir s›çrama yaparak 1988 y›l›nda 200 bini geçmifltir. 1990 y›l›nda Toplu Konut ‹daresi Baflkanl›¤› ile Kamu Ortakl›¤› ‹daresi Baflkanl›¤›, ayr› iki kurum olarak faaliyetlerini sürdürmüfltür. Konut üretimi, 1993'te 270 bin rakam›na ulaflm›flt›r. Ancak ayn› y›l içinde, Toplu Konut Fonu genel bütçe kapsam›na al›nm›fl ve idarenin kaynaklar› azalt›lm›flt›r. 1994'te yaflanan ekonomik krizle beraber konut talebinde yaflanan düflüfl de sermayenin yüksek getirili yat›r›m araçlar›na kaymas›na neden olarak toplu konut üretimindeki düflüflü pekifltirmifltir. Bu ba¤lamda TOK‹, kurulma amac› ve ifllevini büyük ölçüde yitirmifltir. TOK‹, Arsa Ofisi Kanunu ve Toplu Konut Kanunu'nda De¤ifliklik Yap›lmas› ile Arsa Ofisi'nin Kald›r›lmas› Hakk›nda Kanun ile Arsa Ofisi'nin yetkilerini devralm›flt›r. Yeni düzenlemeyle, kamu hizmetlerinin etkin ve verimli bir flekilde yürütülmesi için yetki karmaflas›n›n önlenmesi ile ucuz arsa ve konut üretiminde karar mekanizmas›n›n tek elde toplanmas› amaçlanm›flt›r. Ayr›ca bu flekilde ât›l durumdaki kamu arazilerinin de¤erlendirilmesi mümkün olacakt›r. Köy mimarisinin gelifltirilmesi, gecekondu alanlar›n›n dönüflümü, tarihi doku ve yöresel mimarinin korunup yenilenmesine yönelik do¤rudan uygulamalar yapma yetkileri de TOK‹ taraf›ndan üstlenilmektedir. TOK‹'nin Çal›flmalar› 1. Alt ve Orta Gelir Gruplar›na TOK‹ Arsalar› Üzerinde Konut Üretim Projesi Türkiye’de alt ve orta gelir gruplar›n›n örgütlü ve toplu konut edinimlerini hedefleyen konut kooperatifçili¤i, 1934 y›l›nda bafllam›fl, 1969 y›l›nda yürürlü¤e giren “Kooperatifler Yasas›” ile de yayg›nlaflm›flt›r. 1965 y›l›ndan sonra hem yapsatç› üretim hem de gecekondu üretimi h›z kazanm›flt›r. Bu sunum biçimleri, yüksek yo¤unluklu ve önemli sorunlarla yüklü kentler do¤urmufl, konut sorunu büyümüfltür. 1970'li y›llarda yavafl yavafl toplu konut türü sunum biçimleri ortaya ç›kmaya bafllam›fl, ancak bunlar kurumlaflamam›flt›r ve kooperatifler en önemli konut üreticisi durumuna gelmifltir. 1981 ve özellikle 1984 y›l›ndan itibaren toplu konut yasalar›n›n iflletilmeye bafllamas› ile ülkede konut kooperatiflerinin say›s› h›zla artm›fl, 1984 öncesi dönemde y›lda ortalama 140 kooperatif kurulurken, 1984 sonras› dönemde y›ll›k ortalama 2700’e ulaflm›flt›r. Kooperatiflerin konut üretimindeki önemli rolü 1980’li y›llarda ç›kar›lan toplu konut yasalar› ile güçlendirilmifl ve yasallaflt›r›lm›flt›r. Özellikle, 1984 y›l›nda ç›kar›lan Toplu Konut Kanunu sonras›nda Toplu Konut Fonu’nun iflletilmesi ve Toplu Konut ‹daresi’nin kurulmas›, konut kooperatifçili¤inin ata¤a kalkmas›nda önemli bir dönüm noktas› olmufltur. Toplu Konut Fonu’nun 1984 y›l›nda kurulmas›ndan sonra, ülkede konut kooperatifçili¤inin çekicili¤i artm›fl ve Fonun kredi sa¤lama olanaklar›n›n gündeme gelmesiyle yeni kooperatifler kurulmufltur. Kooperatif uygulamalar›n›n yan›s›ra, 1970’lerde dargelirlilere yönelik konut politikalar›n›n genel konut politikas›ndan ayr› olarak de¤erlendirilmesi gerekti¤i vurgulanm›flt›r. 1980’li y›llar Türkiye'nin yaln›zca kentleflme alan›nda de¤il, toplumsal yaflam›n her alan›nda dönüflüm yaflad›¤› y›llar olmufltur. Refah devletinin dönüflümüyle kentsel yoksulluk aras›ndaki iliflkiyi kuran en önemli ö¤e, tüm gelir gruplar›n›n konut ihtiyac›n›n karfl›lanmas› konusudur. Refah devleti, bar›nma ihtiyac›n› dezavantajl› kitleler aç›s›ndan bir kamusal ödev olarak ele ald›¤› için, dargelir gruplar›na yönelik sosyal konut üretimini 80'li y›llara kadar desteklemifltir. Ayn› süre zarf›nda, bir yandan önceki dönemlerden devreden kentleflme ve konut sorunlar›na, bir yandan da yeni dönemin sorunlar›na çözüm bulmaya çal›fl›lm›flt›r. 1980'den sonraki dönemde kentsel alanlarda yaflanan de¤iflimlerden biri, gecekondulaflman›n de¤iflen niteli¤idir. Gecekondu kesiminin kamunun arsalar› üzerinde kendi emekleri ile ürettikleri tek ya da az gecekondular›n yerini, kullan›mc› d›fl›ndaki gruplarca üretilen çok katl› yap›laflma alm›flt›r. Ayr›ca, kentlerin imarl› kesimlerinde de benzer geliflmeler yaflanm›fl, orta ve üst gelir gruplar›na yönelik konutlar›n üretimindeki pay artm›flt›r. Bunun nedeni Toplu Konut ‹daresi'nin kooperatiflere açt›¤› kredilerdir. Kooperatiflerin üretimden ald›¤› pay›n artmas›, arsa gereksinimini art›rm›fl ve konut üretiminin bu arsalar üzerinde sürdürülmesine neden olmufltur. Ayr›ca konut üretiminin kent d›fl›na tafl›nmas›nda Emlak Bankas› ve Toplu Konut ‹daresi uygulamalar›n›n da etkisi olmufltur. Bu oluflumlar›n sonucu daha büyük kent parçalar›n›n imara aç›lmas›n› gerektiren “toplu konut” türü geliflmeler egemen olmaya bafllam›flt›r. Toplu konut kavram› özellikle son dönem T.C. Hükümetlerinin de programlar›nda yer alan, “kooperatif” kavram›ndan daha sonra gelen en önemli kavram olmufltur. Toplu Konut uygulamalar›n›n imar planlar›nda yer almas› konusu ise, özellikle 1990’lardan itibaren kentlerin bütünsel bir planlama anlay›fl›yla geliflmesini desteklemek ad›na önem kazanm›flt›r. TOK‹’nin kendi arsalar› üzerinde sürdürmekte oldu¤u toplu konut üretimindeki hedef grubu, Türkiye’deki mevcut piyasa koflullar›nda konut sahibi olamayan düflük ve orta gelir grubu ailelerdir. Bu yöntemde konutlar, inflaat aflamas›nda sat›fla sunulmakta, konutlar›n maliyeti inflaat bedelleri üzerinden hesaplanmaktad›r. Bu bedellerle birlikte arsa, adaiçi ve genel altyap›, sosyal donat› yap›lar› ve teknik hizmetlerin maliyetleri de gözönünde bulundurularak, her konutun sat›fl bedeli belirlenmektedir. Hedef grubunun ödeyebilirli¤ine ba¤l› olarak, konut maliyetinin %10 40’l›k bölümü peflinat olarak al›nmakta, geri kalan ödeme miktar› ise 75 ile 240 ay aras›nda de¤iflen vadelere yay›lmaktad›r. Ayl›k geri ödemeler, 6 ayl›k memur maafl› art›fl oran›na, Türkiye ‹statistik Enstitüsünce duyurulan TÜFE ve ÜFE oranlar›ndan en düflük oran kullan›larak endekslenmektedir. TOK‹ bu sat›fl yöntemi ile konut edinimine yönelik piyasadaki öteki finansal yöntemlere göre, sundu¤u düflük peflinat ve ayl›k taksit ile hanehalk› geliri içinde konut edinimi için ayr›lan pay oran› vade boyunca ayn› kalmak koflulu ile, uzun vade olanaklar› dahilinde de¤iflken faiz kullanmak suretiyle, ihtiyaç sahipleri için konut ediniminde piyasadan farkl› bir yöntem sunmaktad›r. Bu yöntemi, ülke çap›nda yayg›nlaflan uygulamas›yla, hemen hemen tüm kentlerdeki gerçek ihtiyaç sahibi kesimlere ulaflt›rmaktad›r. 2. Kentsel Dönüflüm Projesi; Gecekondu Dönüflüm Projesi ve Mevcut (Geleneksel ve Tarihi) Konut Sto¤unun ‹yilefltirilmesi Amaçl› Kentsel Dönüflüm Projesi Türkiye’de 80’li y›llar›n sonuna kadar yaflanan göç hareketlili¤i, özellikle büyük kentlerin nüfusunu “nicelik” aç›s›ndan art›r›rken, beraberinde gecekondu ve kaçak yap›laflma gibi önemli “nitelik” sorunlar›n›n oluflumuna da zemin haz›rlam›flt›r. Söz konusu göç hareketlili¤inin 90’l› y›llarla yavafllamas› ve nüfusun dura¤anlaflmas›, kentlere iliflkin tart›flmalara farkl› bir boyut kazand›rm›fl ve yeni kavramlar› gündeme getirmifltir. Kent planlama, önceki süreçte, ço¤u zaman, kentlere yönelen nüfusu bar›nd›racak yeni alanlar›n imara aç›lmas› biçiminde alg›lan›rken; bugün sürecin, kentlerin eskiyen ve ifllevini kaybeden bölgelerinin yeniden ele al›nmas› biçimine dönüfltü¤ü gözlenmektedir ki, bu süreçte ortaya ç›kan temel kavram “kentsel dönüflüm”dür.1 Kentler, bugün afl›r› nüfus y›¤›lmalar›, ekonomik koflullar, sosyal bilinçsizlik, koflulsuz ve yanl›fl yer seçimi tercihleri, arz-talep e¤ilimleri gibi çeflitli nedenlere ba¤l› bir çöküfl yaflamakta- TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 31 d›r. Dünyada oldu¤u gibi, Türkiye’de de kuvvetle hissedilen bu çöküfl, yaln›zca hâlâ kentleflme sanc›lar› çekmekte olan az geliflmifl ülkelerde de¤il, 19. yüzy›ldan bu yana h›zl› dönüflüm süreçleri yaflayan geliflmifl ülkelerde de görülmektedir.2 bölgeler genellikle kentteki önemli çekim merkezlerinde yer ald›klar›ndan dolay›, sosyo-kültürel ya da ticari merkez gibi farkl› ifllevli projeler ya da prestij projelerinin planlanmas› da söz konusu olabilmektedir. Gecekondu sorunu ilk kez 1960’larda hükümet programlar›nda yer almaya bafllam›flt›r. 1966 tarihli Gecekondu Yasas›’yla gecekondular›n kal›c›l›¤› devlet taraf›ndan kabul edilerek; bunu, devletin gecekondu mahallelerini altyap› ve hizmetler sa¤layarak gelifltirme rolünü kabul etmesi izlemifltir.3 Bu ortak çal›flma ile yerel yönetimlerin gecekondu dönüflüm alanlar› kapsaml› ve bütüncül bir çerçevede ele al›narak tüm hak sahiplerinin de kat›l›m›yla h›zla kentsel alana dahil edilmektedir. Büyük kentlerde artan nüfus ve göç olgusunun da güdümü ile, gecekondu oluflumu h›zla artm›fl ve plans›z kentleflme e¤ilimi egemen olmufltur. Böylece kentlerin görünümü radikal ve kal›c› bir biçimde de¤iflmifltir.4 1970’ler sonras› orta s›n›flar›n kentten uzakta yaflama talebi ve bunun sonucunda ortaya ç›kmaya bafllayan orta s›n›f banliyöleri kent çeperinde yer alan araziler için rekabeti art›rm›fl ve bu araziler, üzerinde yoksullar›n kendi bar›naklar›n› oluflturduklar› yerler olmaktan uzaklaflm›flt›r. Buralarda oluflan arazi rant›n› fark eden ve daha sonra “arazi mafyas›” olarak adland›r›lan baz› gruplar, çeflitli yöntemlerle buralardaki hazine arazilerini kapatarak, kente yeni göçenlere yasal olmayan bir biçimde satmaya bafllam›fllard›r. Böylece yeni göçmenler tapusuz, altyap›s› ve hizmetleri olmayan arazileri para ödeyerek almak zorunda kalm›fllard›r. K›sacas›, gecekondu, yoksulun bar›nak sorununun çözümü olmaktan uzaklaflm›fl, ancak araziye bir miktar para ödeyebilecek ekonomik güçte olan kifliler gecekondu yapabilme olana¤› bulmufllard›r.5 Günümüzde gecekondular›n apartmanlara dönüfltürülmesi süreci, müteahhitlerin tek tek sahibinden arsay› sat›n alarak ya da kat karfl›l›¤› anlaflmas› yoluyla üzerine apartman infla etmesi ya da belediyenin eflgüdümü ve büyük inflaat flirketlerinin arac›l›¤›yla (kamu-özel sektör iflbirli¤i), birçok gecekondu arsas›n› kapsayan bir alan üzerinde “Kentsel Dönüflüm Projesi” oluflturmas› biçimini almaktad›r. Özellikle büyük kentlerde bu proje yard›m›yla enformel konut piyasas›n›n önünü kesmek ve konut kalitesini art›rmak amaçlanmaktad›r. Ayr›ca, kent merkezlerinde h›zl› kentleflme sonucunda “yaflanabilir kent” standartlar›n›n çok alt›nda geliflmifl olan kentlerin, ça¤dafl planlama anlay›fl›yla yeniden yap›land›r›lmas›n› sa¤lamakt›r. 3. Afet Bölgelerinde Uygulanan Toplu Konut Projesi Türkiye, do¤al afet zararlar›n›n azalt›lmas› konusundaki idari, teknik ve mevzuat çal›flmalar›na 1940'l› y›llardan itibaren bafllam›flt›r. Konuyla ilgili mevzuatta 1960’lardan itibaren hükümet programlar›nda afetzedeler için baz› düzenlemelerin yap›lmas› ile ilgili hususlar dikkat çekmektedir. Bu çerçevede, özellikle afet nedeniyle yap›lan ve yap›lacak olan binalar›n afetzedelere yönelik fonlanmas›yla ilgili birçok yönetmelik ve tebli¤ ç›kar›lm›flt›r. TOK‹, faaliyetleri kapsam›na afet uygulamalar›n› da dahil ederek, afetten etkilenen bölgelerde oluflan konut a盤›n› giderebilmek üzere baz› mevzuat düzenlemeleri konusunda yetkilendirilmifltir: • “Do¤al Afetlerle ‹lgili Baz› Kanunlarda De¤ifliklik Yap›lmas›” hakk›nda haz›rlanan yasa tasar›s› (29 May›s 2003 tarihinde 4864 say›l› Kanun - Madde 7,8,9,10), • 15 Ekim 2003 tarih ve 25260 say›l› Resmi Gazete'de yay›mlanan Yönetmelik ile TOK‹ taraf›ndan, afetten etkilenen bölgelerde, afetzedelere kuracaklar› kooperatifler arac›l›¤›yla uygun koflullarda konut ve iflyeri kredisi aç›lmas›na iliflkin düzenlemeler onaylanm›flt›r. Afet bölgelerinde dikkate al›nmas› gereken en önemli konular yerleflme yeri ve inflaat kalitesidir. TOK‹, projeleri yard›m›yla hak sahipleri için yeterli konut uygulamalar›n›n yan›s›ra bölgelerdeki inflaat kalitesinin yükselmesine katk›da bulunmay› amaçlamaktad›r. 4. Sosyal Konut Projelerine Kaynak Oluflturmak Amaçl› Projeler Bu kapsamda, iflgalli alan›n tasfiyesi yap›larak, burada yaflayan hak sahiplerinin her türlü teknik ve sosyal altyap› ve üstyap›s›yla planlanm›fl yeni kentsel alanda konut edinmeleri h›zland›r›lmaktad›r. Efl zamanl› olarak, boflalt›lan alan üzerinde ise kentin ihtiyaç ve geliflimi do¤rultusunda alternatif kullan›mlar›n yap›land›r›lmas›na yönelik yeni olanaklar da yarat›lmaktad›r. K›s›tl› bütçe kaynaklar› nedeniyle TOK‹, özellikle büyük flehirlerde, portföyünde bulunan de¤erli arsalar üzerinde, elindeki imar kurallar›n› de¤ifltirme yetkisini de kullanarak, prestij projeleri ile kaynak yaratma yoluna gitmektedir. Bu projelerin üretilmesi ile elde edilecek gelirin, dargelirli kesimler için konut üretimi amac›yla kullan›lmas› hedeflenmektedir. Bu projelerin de¤erlendirilmesi, TOK‹’nin sosyal nitelikli projelerine kaynak olarak yönlendirilmek üzere maksimum düzeyde proje has›lat› oluflturma esas›na dayanmaktad›r. Bu amaçla öncelikle kent merkezindeki belediye mülkiyetinde bulunan gecekondular›n tasfiyesi yap›lmakta, hak sahiplerinin her türlü teknik ve sosyal altyap› ve üstyap›s›yla planlanm›fl baflka bir belediye mülkiyetindeki yeni kentsel alanda konut edinmeleri h›zland›r›lmaktad›r. Ard›ndan hak sahibi say›s›nca konutun ihalesi yap›larak sat›fllar gerçeklefltirilmektedir. Bu Bu model, arsa piyasas›ndaki üretim sistemi içindeki kamu ve özel sektör eflgüdümü ve paylafl›m›nda bir yapsat kavram› olmakla birlikte, bu kavram konuta de¤il gelir paylafl›m›na dayanmaktad›r. Sa¤lanan gelir, piyasa koflullar›yla konut sahibi olamayan kesimin nitelikli ve mevzuatlara uygun yeni yerleflim alanlar›nda konut sahibi olmalar› için kullan›lmaktad›r. 1 Harita ve Kadastro Mühendisleri Odas› Konya fiubesi Bas›n Bildirisi, 2005 2 ÇAKILCIO⁄LU, Mehmet, Dr. Kent Planc›s›, CEBEC‹, Ömer Faruk, Y. Kent Planc›s›; “Kentin Çöküntü Alanlar›nda Uygulamada Yetersiz Kalan ‹mar Planlar›n›n Yerine Alternatif Planlama Süreçleri”, Haziran 2003 3, 4, 5, 6, 7 Sürdürülebilir Kalk›nma Dünya Zirvesi, Türkiye Ulusal Raporu (Taslak), 2002 32 Bu modelin özellikleri afla¤›daki gibidir: • Model TOK‹’nin portföyünde bulunan de¤erli arsalar üzerinde özel sektör ile iflbirli¤i halinde konut üretimine ve hisse sahibi flirketle sat›fl gelirinin paylafl›lmas›na dayal›d›r. • Proje, ihale kanunlar› çerçevesinde herkese aç›k ihale ile seçilecek bir özel giriflimci veya müteahhit taraf›ndan uygulanmaktad›r (mühendislik, hizmetler, inflaat, pazarlama, sat›fl, vb.) • Modelde tahmini toplam kâr kat›l›mc›lar taraf›ndan teklif edilir. • ‹halede maksimum geliri teklif eden yüklenici seçilir. • Yasal izin ifllemleri gecikmeye u¤ramaz. • Projelerin TOK‹ garantisi alt›nda gerçekleflmesinden dolay› sat›fl ve pazarlama kapasiteleri yüksektir. Pazarlama giderleri %7 ile %20 aras›nda de¤iflmektedir. • Gayr›menkul sat›fllar› inflaat›n en bafl›ndan gerçekleflir, dolay›s›yla bütün sat›fl gelirleri tüm yat›r›m sürecinin en bafl›nda elde edilir. • ‹dare pay›na düflen toplam gelir, sat›fl has›lat›n›n ihalede teklif edilen (beklenen) tutardan fazla olmas› durumunda, ‹dare pay› oran›nda artmaktad›r. Yüklenici, sat›fl performans›na ba¤l› olmaks›z›n, sözleflme koflullar› çerçevesinde ‹dare pay›n› ödemek zorundad›r. Bu projelerle, hem kamunun elindeki de¤erli araziler ekonomik aç›dan kârl› biçimde de¤erlendirilmekte ve kamu lehine kaynak yarat›lmakta, hem de kamu denetiminde, özel sektörle iflbirli¤i halinde daha iyi yerleflimler için yeni alanlar oluflturulmaktad›r. 5. Tar›mköy Uygulamalar›, Göçmen Konutlar› a) Tar›mköy Uygulamalar› Tar›mköy uygulamalar›n›n amac›, k›rdan kente göçün frenlenmesiyle nüfusun co¤rafya üzerindeki dengeli da¤›l›m›n›n sa¤lanmas›, köy mimarisinin geliflmesi, köylülerin yerinde iskân ile sa¤l›kl› ve yaflanabilir konut ve tar›m›n gerektirdi¤i baflka sosyal donat›lara kavuflturulmas›d›r. Uygulamalar kapsam›nda gerekti¤inde da¤›n›k yerleflimler biraraya getirilerek, üretimin teflvik edilmesi ve kentin cazip olanaklar›n›n k›rsal bölgelerde yarat›larak göçün önüne geçilmesi amaçlanmaktad›r. Bu bölgelerde, yeterli gönüllü talebinin ve örgütlenmeye uygun bir yap›n›n olmas› gerekmektedir. Tar›mköyler 1.0001.500 mÇ’lik parseller üzerinde ba¤›ms›z konut ile iflletmeler fleklinde ve sosyal donat›larla birlikte projelendirilmektedir. b) Göçmen Konutlar› Altyap›l› arsa arz›n›n artmas› konut fiyatlar›n› ve kiralar› düflürüp refah› art›r›c› etki yapar. Bu nedenledir ki, altyap› projelerinin baflar›s› ne kadar arsa kazand›rd›¤› ile ölçülmektedir. Arsa maliyetlerinin toplam konut maliyeti içindeki pay›n›n bugün %40-60 aras›nda de¤iflmesi, arsan›n konut maliyetleri ve üretiminde ne kadar önemli bir etmen oldu¤unu göstermektedir. 7. Konut Kredileri a) Kooperatiflere ve Konut Yap›mc›lar›na Sa¤lanan Krediler: Toplu Konut Kanunu kapsam›nda haz›rlanan Uygulama Yönetmeli¤i uyar›nca ç›kar›lan ‹dare tebli¤leri ile Toplu Konut Yap›mc›lar›na (Kooperatiflere, Kooperatif Birliklerine, Sosyal Yard›mlaflma Kurumlar›na, Yap›mc›lara -satmak üzere konut üreten gerçek ve tüzel kifliler- ve Belediyelere), brüt inflaat alan› 150 m2'ye (150 m2 dahil ) kadar konut ve altyap› inflaatlar› için kredi deste¤i sa¤lanmaktad›r. Söz konusu kredi, konut ve altyap› inflaatlar› için, TOK‹’ce belirlenmifl inflaat düzeyine göre, bankalar arac›l›¤› ile kulland›r›lmaktad›r. Kredilere, kullanma ve geri ödeme dönemi boyunca memur maafl art›fl oranlar›na göre belirlenen faiz oran› uygulanmaktad›r. Kooperatif Kredileri Kredi Aç›lan Konut Say›s› 1984-2005 944.347 Tamamlanan Konut Say›s› 936.187 ‹nflaat› Devam Eden Konut Say›s› b) Belediye Kredileri: TOK‹’nin 1992 y›l›nda uygulamas›na geçti¤i bu model çerçevesinde, yerel yönetimler taraf›ndan gelifltirilen konut projelerinin, gerek proje yönetim, teknik hizmetler, inflaat kontrollü¤ü hizmetleri ve gerekse konut kredileri ile desteklenmesi amaçlanmaktad›r. Bu uygulamayla Belediye mülkiyetinde en az 400 konutun s›¤abilece¤i büyüklükte, toplu konut yap›m›na herhangi bir engeli olmayan, ilgili Valilikler taraf›ndan “toplu konut alan›” ilan edilmifl bölgelerde, belediyenin ve TOK‹’nin ortaklafla gelifltirdi¤i ve konut büyüklü¤ü 100 mÇ’yi geçmeyen toplu konut projelerine kredi deste¤i verilmektedir. c) Ferdi Konut Kredileri: 1984-1996 y›llar› aras›nda haz›r konut sat›n almak isteyen ya da kendi arsas› üzerinde konut yapan 93.215 kifliye TOK‹ taraf›ndan ferdi konut kredisi deste¤i verilmifltir. d) fiehit Kredileri: fiubat 2006 tarihi itibariyle bu kredilerden 11.558 kifli yararlanm›flt›r. Özellikle terör olaylar›n›n yayg›n olarak görüldü¤ü y›llarda flehit ailesi kredi ödemeleri artm›flt›r. Göçmen konutlar› ile Bulgaristan’dan Türkiye’ye göçen vatandafllar›n, ortaya ç›kan konut gereksiniminin azalt›lmas› amac› güdülmektedir. 6. Arsa Üretimi Projesi Geliflmekte olan ülkelerde genellikle, giderek artan arsa ve altyap› yetersizli¤i vard›r. Altyap›l› arsa fiyatlar›n›n çok yüksek olmas› afl›r› kent yo¤unlu¤u ve yüksek maliyetlere yol açt›¤›ndan, bu de¤erlere bak›larak arsa arz›n›n ve altyap›n›n yeterlili¤i konusunda bir fikir edinilebilir. 8.165 Kaynak: TOK‹ TOK‹’N‹N KONUT ÜRET‹M‹N‹DEK‹ PAYI (‹nflaat› Tamamlanan ve Devam Eden Konutlar) Y›llar 1984-2002 Toplam Konut Birim Üretimi (Yap› Ruhsat›na Göre) TOK‹ Konut Birim Üretimi* (Yap› Ruhsat›na Göre) TOK‹'nin Konut Üretimindeki Pay› (%) 0,6 7.058.096 43.131 2003 202.237 13.000 6,4 2004 323.927 80.000 24,7 2005 336.549 (9 ay) 40.805 (9 ay) 12,1 Kaynak: TÜ‹K, TOK‹ *Kredilendirilen konutlar dahil edilmemektedir. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 33 Türkiye’de konut sorununu çözmek amac›yla farkl› dönemlerde farkl› uygulamalar söz konusu olmufltur. 1923–1950 y›llar› aras›nda ülkede kentleflme h›z› çok düflüktür, dolay›s›yla “konut konusu” birincil öneme sahip olmam›flt›r; konut üretimi bireysel planda kalm›flt›r. 1950-1965 y›llar› aras›nda, y›ll›k kentleflme h›z› %6’lara ç›km›fl, dolay›s›yla h›zla artan konut talebi karfl›lanamad›¤› için “gecekondulaflma” bafllam›fl, daha sonra benimsenen çeflitli konut politikalar›, özellikle de 2000’li y›llar›n sonuna kadar en önemli çözüm olan “toplu konut” kavram› çeflitli alternatif modellerle gündeme gelmifltir. 2004 y›l›nda ekonominin istikrarl› seyri, bireysel yat›r›mlar›n önünü açm›flt›r. Ekonomide yaflanan düzelme, kendini öncelikli olarak inflaat sektöründeki büyümeyle göstermektedir. Bu büyümeye paralel olarak özellikle inflaat sektörünü tetikleyen en önemli etmen olan konut üretimi, 2004 y›l›ndan itibaren gerek kamu sektöründe, gerekse özel sektörde art›fl göstermektedir. Gayrimenkul yat›r›mlar›, Türkiye için en az riskli ve en güvenilir yat›r›mlardan biri olma özelli¤i tafl›maktad›r. Dolay›s›yla konut, hem talebin karfl›lanmas›nda, hem de yat›r›m arac› olmada önemli bir rol oynamaya bafllam›flt›r. TOK‹ taraf›ndan 2003 y›l›ndan itibaren 350.000 konutluk üretim projeksiyonu yap›lm›fl, 2007 y›l› sonuna kadar 250.000 konuta bafllan›lmas› öngörülmüfltür. Ocak 2006 tarihi itibariyle, son üç y›lda TOK‹ taraf›ndan yap›lan yat›r›m›n maliyeti yaklafl›k 7 milyar YTL’dir. Yaln›zca 2004 ve 2005 y›llar›nda gerçeklefltirilen yat›r›mlar, kamu sektörü taraf›ndan üstlenilen iki y›ll›k cari bina inflaat› yat›r›mlar›n›n yaklafl›k olarak %55’ini oluflturmufltur. TÜRK‹YE’DE HANE HALKI BÜYÜKLÜKLER‹ Afla¤›daki çizelgede Türkiye’nin 1985 nüfus say›m›ndan itibaren say›m yap›lan y›llara ait hanehalk› büyüklükleri ve 20052010 y›llar› aras› hanehalk› büyüklük projeksiyonlar› verilmektedir. TÜRK‹YE’N‹N ORTALAMA HANE HALKI BÜYÜKLÜKLER‹ Y›llar Hanehalk› De¤iflim De¤iflim Büyüklü¤ü (kifli) (kifli) (%) 1985 (‹l ve ‹lçe Merkezleri Ortalamas›) 4,74 1990 (‹l ve ‹lçe Merkezleri Ortalamas›) 4,62 -0,12 2000 (‹l ve ‹lçe Merkezleri Ortalamas›) 4,72 0,10 2,16 2005 Y›l› Hanehalk› Projeksiyonu 4,28 -0,44 -9,32 2006 Y›l› Hanehalk› Projeksiyonu 4,25 -0,03 -0,70 2007 Y›l› Hanehalk› Projeksiyonu 4,23 -0,02 -0,47 2008 Y›l› Hanehalk› Projeksiyonu 4,21 -0,02 -0,47 2009 Y›l› Hanehalk› Projeksiyonu 4,18 -0,03 -0,71 2010 Y›l› Hanehalk› Projeksiyonu 4,16 -0,02 -0,48 -2,53 Kaynak: TÜ‹K Buna göre hanehalk› büyüklükleri 1990 y›l›nda, 1985 y›l›na göre yüzde cinsinden %2,53 oran›nda gerilemifltir. 2000 y›l›ndaki nüfus say›m›nda ise hanehalk› büyüklü¤ünde 1990 y›l›na oranla art›fl gerçekleflmifltir. Ancak projeksiyonlara göre hanehalk› say›s›nda yaflam standartlar›na ba¤l› olarak düflüfl e¤ilimi görülmektedir. 34 Afla¤›daki çizelgede ise TÜ‹K ve DPT’nin 2003 y›l› verilerinden derlenen konut talep projeksiyonlar› çizelgesi yer almaktad›r: TÜRK‹YE’DE KONUT SEKTÖRÜNÜN GEL‹fi‹M TAHM‹NLER‹ Türkiye Y›llar Kentleflme Oran› (%) Konut Sto¤u Üretim De¤eri (milyar dolar Türkiye Ortalama Kentsel Konut Nüfusu Büyüklü¤ü (milyon (m2) kifli) Kifli Kentsel Yap› Ortalama Bafl›na Oda Hanehalk› Sto¤u Hanehalk› Konut Bafl›na (Konut (milyar Büyüklü¤ü Alan› Kifli Say›s› Say›s›) m2) (m2) (m2) 1994 63,7 144 37,8 71,0 0,642 4,20 17 1,090 1999 65,0 220 44,1 92,6 1,102 3,70 25 0,940 9.000 11.900 2003 66,3 297 47,4 97,9 1,327 3,50 28 0,880 13.550 2010 69,0 420 55,2 108,8 1,876 3,20 34 0,790 17.250 2015 75,0 502 63,6 114,5 2,290 3,10 36 0,760 20.500 Kaynak: TÜ‹K/DPT Bu hedeflerden hareketle; • Her y›l 250.000 adedi yenileme ve iyilefltirme için olmak üzere, ortalama 900.000 adet konut yap›lmas› gerekece¤i, • 13 y›l içinde arsa hariç toplam yat›r›m gereksiniminin 205 milyar ABD dolar›, y›ll›k ihtiyac›n ise 20 milyar ABD dolar› dolay›nda olaca¤›, • Toplam yat›r›m gereksiniminin yaklafl›k 300 milyar ABD dolar› olan Türkiye milli gelirinin %7’sini oluflturdu¤u anlafl›lmaktad›r. KONUT SEKTÖRÜNÜN SORUNLARI Türkiye gibi geliflmekte olan bir ülkede hedeflere kamu müdahalesi olmadan, yaln›zca piyasa güçlerinin etkisi ile ulaflmak olanakl› de¤ildir. Konut talebinin boyutlar› ve gelece¤e ait projeksiyonlar göz önüne getirildi¤inde, Türkiye’de konut sorununun çözülmesi için kamuoyunda tart›fl›larak kapsaml› bir strateji üzerinde bir uzlaflma sa¤lanmas› ve konut politikalar›n›n bu stratejiyle tutarl› olmas› yararl› olacakt›r. Konut sektörünün çal›flma biçiminde hangi arac›n ne yönde etki yapt›¤› anlafl›lmadan bir ulusal konut politikas› oluflturmak mümkün de¤ildir. Türkiye’deki konut üretim potansiyelinin daha büyük ölçüde harekete geçirilebilmesi için afla¤›daki sorunlar›n giderilmesi gerekmektedir: • Altyap›l› ve altyap›s›z arsa üretim ve sat›fl› konusu, tüm önemine ve konut sektöründeki rant yarat›c› gerilimi giderici özelli¤ine ra¤men, öncelikli politikalar aras›nda yer almam›flt›r. • Türkiye için uygun, ucuz, esnek teknolojilerin gelifltirilmesi ile ilgili teknolojik araflt›rmalar konusu henüz gündemde de¤ildir. Sektörün sorunlar›n›n do¤ru teflhisi ve gerekli güçlendirici stratejilerin oluflturulmas›, sektör performans›n›n ölçülmesi, sektörün çeflitli politikalardan hangi ölçüde etkilendi¤i, ekonomik ve sosyal amaçlara hangi ölçüde hizmet etti¤i konusunda bilgi toplanmas›n› zorunlu k›lmaktad›r. Yap›lacak teknolojik, ekonomik ve sosyal araflt›rmalar sonucu oluflturulacak kapsaml› bilgi birikimi, konut konusundaki politika analizlerini ve uygulama etkinli¤i kalitesini önemli ölçüde art›racakt›r. • Konut ve kentleflmeye iliflkin yeterli bir envanter çal›flmas› ihtiyac› mevcuttur. • TOK‹’nin gerçeklefltirdi¤i projelerle, 7 adet 100.000’i aflk›n nüfuslu yerleflme kurulmaktad›r. Dolay›s›yla, özellikle orta ve küçük ölçekli yerleflimlerde yeni kent merkezleri ve geliflim alanlar›n›n ortaya ç›kmas› söz konusu olmaktad›r. Bu etmenlerin projelendirme aflamas›nda gözününde bulundurulmas› gerekmektedir. • Gelifltirilen konut projelerinde önemle üzerinde durulmas› gereken bir baflka nokta, projelerde yerel özelliklerin dikkate al›nmas›d›r. ‹hale yöntemine ba¤l› olarak ortaya ç›kan bu etmen, ekonominin istikrara kavuflmas› ile birlikte daha da önem kazanmaya ve ön plana ç›kmaya bafllam›flt›r. Bu amaçla, proje gelifltirme aflamas›nda kurulacak denetim mekanizmalar› ve alan›nda uzman dan›flmanlar ve bilirkifliler kurulu ile projelerin, k›rsal ve kentsel yerleflmelerin yerel dokusunu korumas›n› ve özelliklerini sürdürmesini sa¤lamas› gerekmektedir. Dolay›s›yla uygulanan tip projelerde yerel ölçekte kentsel tasar›m, mimarl›k ve peyzaj uygulamalar› anlam›nda iyilefltirmeler yap›lmas› gerekmektedir. Kurulacak denetim mekanizmalar› ile yerel kararlar al›nabilecek, çevre kalitesi belirli düzeylere ç›kar›larak yerleflimin gelifliminin bu e¤ilimde yönlenmesi sa¤lanabilecektir. • Konut projelerinin gelifltirilme aflamas›nda bölgedeki ulafl›m sistemleri ve donat› gereksinimleri de dikkate al›nmal›d›r. Önümüzdeki dönemlerde ‹stanbul, Ankara, ‹zmir, Adana ve Diyarbak›r gibi büyük kentlerde kurulmas› hedeflenen uydukentlerin kent merkezlerine olan ulafl›m ba¤lant›lar›n›n, gerek merkezi, gerekse yerel yönetimlerle eflgüdümlü olarak çözülmesi gerekmektedir. Geliflmifl ülkelerde uydukentler güçlü rayl› sistemlerle kent merkezine ba¤lanmaktad›r. Son y›llarda Türkiye’de rayl› sistemlerin öneminin kavranm›fl olmas›, kurulmas› planlanan uydukentler için rayl› sistem önerilerini gündeme getirebilir. • Altyap›l› arsa üretimi, özellikle kaynak yaratma aç›s›ndan üzerinde durulmas› gereken üretim yollar›ndan biridir. Ayr›ca bölgelerde saptanacak tasar›m kriterleri, yap›laflmadaki planlama, mimarl›k ve inflaat kalitesinin yükseltilmesine yard›mc› olacakt›r. Bu tip bir konut üretim modeli, hem kaynak aç›s›ndan, hem yap›laflmada sa¤lanacak çeflitlilik ve estetik de¤erler aç›s›ndan tercih edilmelidir. Köyden Kente Göç ve Kaçak Yap›laflma Büyük kentlerin ilk göç almaya bafllad›¤› 1950'li y›llardan beri gündemde olan ve art›k kronikleflen gecekondu ve kaçak yap›laflma sorunu, günümüze kadar ç›kan 10'dan fazla af yasas› sonucunda neredeyse yasallaflm›fl durumdad›r. Gecekondularda oturanlar›n bugün üçte birinin kirac› olduklar› bilinmektedir. Kaçak yap›laflma nedeniyle kentsel dokunun bozulmas›n›n yan›s›ra geliflim olanaklar› daralmakta ve S‹T, orman, tar›m arazileri ve su havzalar› yok edilmektedir. Özellikle büyük flehirler, k›rsal kesimden ald›klar› göçle her geçen y›l biraz daha büyümektedir. Kent nüfusunun gün geçtikçe artmas› ile konut gereksinimi sürekli artmaktad›r. TÜ‹K'in verilerine göre Türkiye'nin üç büyük ilinde saptanan ruhsats›z yap› say›s› 3 milyon 793 bin 830 olarak hesaplanm›flt›r. Kaçak hesab›n›n yaln›zca kaçak bina baz›nda ele al›nmamas›, örne¤in ruhsatl› binalar üzerinde yap›lan ba¤›ms›z bölümle- rin de ruhsats›z kabul edilmesi halinde bu say›n›n 5 milyon 662 bin 433'e ç›kt›¤› belirlenmifltir. Belediyenin ve fiehir Planc›lar› Odas›'n›n yapt›¤› bir araflt›rmaya göre ‹stanbul'da kaçak yap› envanteri en yüksek olan ilçeler baflta Sultanbeyli olmak üzere Avc›lar, Gaziosmanpafla, Beykoz ve Zeytinburnu'dur. Deprem Deprem gibi ciddi bir risk tafl›yan Türkiye için plans›z ve çarp›k kentleflme, kaçak yap›lar ve gecekondu, insan güvenli¤ini tehdit etmektedir. Deprem tehdidi karfl›s›nda riskli bölgelerdeki çürük yap›lar›n bir an önce ortadan kald›r›lmas› gerekmektedir. Ayr›ca, deprem sigortas› alan›nda mevcut 12 milyon 988 bin 665 konuttan yaln›zca 2 milyon 89 bin 570'inin zorunlu deprem sigortas› yapt›rd›¤› görülmektedir. Bu da¤›l›mda bölgeler aras› en fazla deprem sigortas› yapt›rma oran› %26 ile Marmara bölgesindedir. Konut Gereksinimi ve Nitelikli Konut A盤› / Gereksinimi Aflan Konut Yat›r›mlar› Konut yat›r›mlar›n›n büyük bir k›sm› kentlerde yer almaktad›r. Konutla ilgili politikalar›n baflar›s› veya baflar›s›zl›¤› kentsel konut yap›s›nda kolayca gözlenebilir. Türkiye’deki konut sto¤unun analizi, konut sahipleri ve kullananlar›n tercihleri ile olanaklar›n›n ve bugüne kadar uygulanm›fl olan politikalar›n bir göstergesi olarak kabul edilmektedir. Konut gereksiniminin ba¤›ml› oldu¤u de¤iflkenler afla¤›da yer almaktad›r: - Bar›nma Birimi (Konut) Tan›m› - Hanehalk› Büyüklü¤ü - Nüfus ve Nüfus Hareketleri Bunun d›fl›nda do¤al afetler, ifllevdeki dönüflümler gibi nedenler de konut gereksiniminde belirleyici olmaktad›r. Konut a盤› verilerinde, yeterli al›m gücüne sahip gruplar›n konut talebi de¤il, gerçek konut gereksinimi dikkate al›nmal›d›r. Ekonomik istikrars›zl›k, konut üretiminde de önemli bir engel oluflturmaktad›r. Türkiye'de evsiz kimselerin bulunmamas›, konut a盤› olmad›¤› anlam›na gelmemektedir. Yasad›fl› olarak yap›lan niteliksiz ve kaçak konut üretimi, yani yasad›fl› yap›laflma, konut a盤› olarak de¤erlendirilmelidir. 2000 y›l›nda Konut Müsteflarl›¤›’nca haz›rlanan "Türkiye Konut ‹htiyac› Araflt›rmas›"na göre Türkiye'deki toplam konut sto¤u 16 milyon 235 bin 830 konuttur. Bu konutlar›n %83,8'i (13.597.676 konut) kentsel olarak tan›mlanan il ve ilçe merkezlerinde yer almaktad›r. Araflt›rmaya göre edilen bilgiler özet olarak afla¤›da s›ralanm›flt›r: • Araflt›rmaya göre mevcut olan 7,8 milyon binan›n 6,8 milyonu konut niteli¤indedir. Bunun 1,8 milyonu k›smen baflka amaçlarla kullan›lmaktad›r. Buradan, konut olarak yap›lm›fl binalar›n zamanla ticari kullan›ma yönelebildi¤i ve bunun konut talebi hesaplar›nda göz önüne al›nmas› gerekti¤i sonucu ortaya ç›kmaktad›r. • Binalar›n üzerinde bulundu¤u arsalar aç›s›ndan yap›lan inceleme, sto¤un %75’inin 400 m2’den küçük arsalar üzerine in- TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 35 fla edildi¤ini ortaya koymaktad›r. Bina sto¤unda taban alan› 50-150 m2 olan bina miktar› 5,8 milyon adet olup, oran› %60’›n üzerindedir. • Bina say›s› ve ortalama arsa büyüklü¤ünden yararlan›larak yap›lan hesaplamalar 400 m2’den küçük arsalara yap›lan binalar›n kulland›¤› alan›n toplam bina alan›n›n 1/3’ü kadar oldu¤unu göstermektedir. Baflka bir anlat›mla, binalar›n 3/4’ü toplam alan›n 1/3’ünü kullanmaktad›r. Bu durum, altyap› yetersizli¤inin yol açt›¤› arsa konusundaki sorunlar›n aç›k bir yans›mas›d›r. • Kentlerdeki binalar›n %40 kadar› müstakil ev, %60’› apartmand›r. • Kifli bafl›na düflen ortalama konut alan› 24-25 m2 civar›ndad›r. • Kentlerdeki konutlar›n %8,6’s› kooperatiftir, %3,8’i kat karfl›l›¤› müteahhide yapt›r›lm›flt›r, %39,2’si sat›n al›nma yoluyla, %10,1’i miras yoluyla, %37,4’ü altyüklenici vas›tas› ile iflçi ve ustalara yapt›r›lm›flt›r. • Arsa sorunu, 1984-2000 döneminde bina bafl›na düflen konut say›s› analiz edildi¤inde aç›kça görülmektedir. Bu dönemde konut say›s›ndaki art›fl %128 iken bina say›s›ndaki art›fl %60 oran›ndad›r. Bu, binalar›n giderek daha yüksek katl› infla edildi¤ini göstermektedir. Bu oran, ‹stanbul, Bursa, Mersin gibi h›zla geliflen bölgelerde Türkiye ortalamas›n›n iki kat› kadar yüksektir. Bu durum, arsa k›tl›¤›n›n, yüksek binalar oluflmas›na, betonlaflmaya ve do¤al çevrenin bozulmas›na neden oldu¤u fleklinde yorumlanabilir. • Konut yap›l›rken konut kredisi d›fl›nda kullan›lan kaynaklar›n %64,6’s› tasarruf, %12,1’i mevcut bir mal›n sat›lmas›, %10,5’i aile katk›s›, %12,8’i al›nan öteki borçlard›r. Bu yap›, konut al›m› için önemli bir tasarruf potansiyelinin varl›¤›na iflarettir. • 7,8 milyonluk bina sto¤unun 3,0 milyonu tek katl›, 3,2 milyonu ise 2-3 katl›d›r. 1-4 kata kadar olan bina sto¤u toplam sto¤un %90’›ndan fazlad›r. • 1,4 milyon kifli oturdu¤u konuttan memnun de¤ildir. Bunun %20’si, 81-100 m2’lik, %68’i 101-150 m2’lik konut istemektedir. Temel flikâyetin konut darl›¤› oldu¤u anlafl›lmaktad›r. • 1984-2000 döneminde yap›lan 3,5 milyon binan›n 2,5 milyonunun 1-3 katl› oldu¤u izlenmektedir. Bu, kullan›c›lar›n 2-3 katl› yap›lar› tercih etti¤ini göstermektedir. Türkiye’de ço¤unlukla tek katl› olarak bafllayan yap›lar›n zamanla kat ç›k›larak 3 kata kadar esnetildi¤i bilinen bir uygulamad›r. Buradan, sahibinin olanaklar› do¤rultusunda zamanla büyütülebilen esnek konut üretimine uygun teknolojinin önemi ve bu alandaki gereksinim ortaya ç›kmaktad›r. Konut Müsteflarl›¤›'n›n haz›rlad›¤› "Türkiye Konut ‹htiyac› Araflt›rmas›", Türkiye'deki konutlarda yasad›fl› yap›laflma oran›n›n %40 oldu¤unu ifade etmektedir. Kentsel konut sto¤unun yaklafl›k %62'si ruhsatl›d›r. Yap› kullanma izin belgesine sahip konut say›s› ise %33'e düflmektedir. Yasad›fl› olmayan konutlar›n ise neredeyse yar›s› yap› kullanma izin belgesine sahip de¤ildir. • Konut üretimi büyük oranda yasal veya yasad›fl› özel kesim taraf›ndan gerçeklefltirilmektedir. Say›m sonuçlar›, 7,8 milyon binan›n 7,5 milyonunun özel kesim taraf›ndan yap›ld›¤›n› ortaya koymufltur. Dolay›s›yla, kamu konut politikalar›n›n, özel kesim yat›r›mlar› önündeki engellerin kald›r›lmas›na yönelik planlanmas› gerekmektedir. • Binalar›n %90’›nda su bulunmaktad›r. Do¤algaz, s›cak su, asansör ve yang›n merdiveni gibi uygar olanaklara sahip konut oran›, toplam bina say›s›n›n %5’inden azd›r. Binalar›n %90’› soba ile ›s›nmaktad›r. Kalorifer kullanan bina say›s› %10’un alt›ndad›r. • Bina sto¤unun %10’u yenilenme gereksinimindedir. %30 kadar›n›n da onar›ma gereksinimi bulunmaktad›r. Bu oranlar, konutlar›n %40’›n›n oturulabilir kalitede olmad›¤›n› ifade etmektedir. • Yap›lan hesaplama, her y›l yap›lan onar›m ve tadilata ra¤men, konut sto¤unun %0.5’inin yok oldu¤unu göstermektedir. Dolay›s›yla, yenileme amac› ile her y›l yaklafl›k 40.000 bina yap›lmas› gerekmektedir. • Oda say›s› aç›s›ndan yap›lan inceleme, en büyük kent olan ‹stanbul’da 3,4 milyon konutun 3,1 milyonunun 3-4 odal› oldu¤unu göstermektedir. Kullan›c›lar, sosyal yap›dan dolay› 3-4 odadan küçük konutlar› tercih etmemektedir. • 7,8 milyon konutun 2,9 milyon adedinin sahibinin belli olmamas›n›n ise, birden fazla konutu olanlar›, gecekondular› ve 36 birden fazla sahibi olan konutlar› ifade etti¤i düflünülmektedir. • Kifli bafl›na oda say›s› 1,0 olarak hesaplanmaktad›r. • Kentte sahip olunan konutlar›n %84’ünün tapusu vard›r. Bunlardan bir k›sm›n›n önce yasad›fl› yap›l›p, sonradan tapusunun verildi¤i bilinmektedir. Yaln›zca ruhsatl› konutlar dikkate al›nd›¤›nda, il ve ilçe merkezlerinde 2,5 milyon adet konut a盤› oldu¤u ortaya ç›kmaktad›r. TÜ‹K'in verilerine göre 2010 y›l›na kadar kentsel nüfus 11 milyon dolay›nda art›fl gösterecek ve gereksinim duyulacak konut say›s› ise 2,9 milyon olacakt›r. Türkiye'de nüfus art›fl›, göç ve kentleflme gibi de¤iflkenlere ba¤l› olarak y›ll›k 600 bin dolay›nda nitelikli konut a盤› bulunmaktad›r. Avrupa genelinde konut bafl›na iki kifli düflmektedir. Bu say› Türkiye için 5 kiflidir. Her ne kadar bu rakam üzerinde sosyal yap›n›n etkisi olsa da, Avrupa düzeyine ulafl›lmas› için konut say›s›n›n iki buçuk kat›na ç›kmas› gerekmektedir. 2015 y›l› için yap›lan projeksiyonlara göre ise konut gereksiniminin karfl›lanmas› için y›lda ortalama 900 bin konut yap›lmas› gerekmektedir. Bu konutlar›n 250 bini yenileme amaçl›d›r. Baz› kentlerde konut a盤› yaflan›rken baz› kentlerde ise gere¤inden fazla konut inflaat› yap›lmaktad›r. Konut Müsteflarl›¤›'n›n verilerine göre Türkiye genelinde 2,7 milyon "konut fazlas›" bulunmaktad›r. Özellikle yazl›k olarak kullan›lan ikincil konutlar ve inflaat› y›llard›r süren konut projeleri, bu alanda yaflanan strateji eksikli¤ini göstermektedir. Konut sorunu, Türkiye ekonomisini etkileyen önemli bir sorundur. Konut Müsteflarl›¤› taraf›ndan haz›rlanan araflt›rma dahilinde yap›lan, illere göre konut a盤› analizlerine göre: • Ruhsat art›fl›n›n belirli oranda devam etmesi sonucunda, yaln›zca Ardahan, Bitlis, Hakkari, Kars ve Sakarya'da konut a盤› yaflanacakt›r. (1.grup) • Mevcutta konut sunumunun yeterli oldu¤u, ancak 2010 y›l›nda yetersiz hale gelecek konut stoklar› bulunan iller Ad›yaman, A¤r›, Düzce, Erzurum, Gümüflhane, Mardin, Mufl, fianl›urfa, fi›rnak, Van ve Yozgat't›r. Bu illerde ruhsatl› konut üretimine yönelik politikalar gelifltirilecektir. (2.grup) • Mevcutta konut sunumunun fazla oldu¤u, ancak ruhsatl› konut a盤› yaflayan ve 2010 y›l›nda yetersiz hale gelecek konut stoklar› bulunan iller Adana, Afyon, Aksaray, Artvin, Bart›n, Batman, Bayburt, Bingöl, Çank›r›, Diyarbak›r, Erzincan, Gaziantep, Hatay, I¤d›r, Isparta, ‹stanbul, Kahramanmarafl, Karabük, Karaman, K›r›kkale, Kilis, Konya, Kütahya, Malatya, Manisa, Ordu, Osmaniye, Siirt, Sivas, Tokat, Trabzon, Tunceli ve Uflak't›r. Bu illerde dönüflüm ve iyilefltirme politikalar› desteklenerek ruhsatl› konut üretimi gelifltirilecektir. (3.grup) • Mevcutta konut sunumunun fazla oldu¤u, ancak ruhsatl› konut a盤› yaflayan ve 2010 y›l›nda ruhsatl› konut fazlas› olabilecek iller Amasya, Ankara, Bilecik, Burdur, Bursa, Çorum, Denizli, Eskiflehir, Giresun, Mersin, ‹zmir, Kayseri, K›rflehir, Kocaeli, Ni¤de, Rize, Samsun ve Yalova'd›r. Bu illerde iyilefltirme politikalar› gelifltirilecektir. (4.grup) • Mevcutta konut sto¤unun fazla oldu¤u ve olas› her durumda fazla olmas› beklenen iller Antalya, Ayd›n, Bal›kesir, Bolu, Çanakkale, Edirne, Elaz›¤, Kastamonu, K›rklareli, Mu¤la, Nevflehir, Sinop, Tekirda¤ ve Zonguldak't›r. Bu illerde nitelik araflt›rmalar› yap›lacakt›r. Özellikle Antalya, Bolu, Çanakkale, K›rklareli ve Mu¤la haricindeki illerde hiç konut yap›lmasa dahi konut s›k›nt›s› beklenmemektedir. (5.grup) Kira Sorunu Yine Konut Müsteflarl›¤›'n›n 2000 y›l›nda haz›rlam›fl oldu¤u "Türkiye'de Konut Sahipli¤i" araflt›rmas›na göre Türkiye'de tüm hanehalklar›n›n yaklafl›k %31,6's› kirac› olarak ikamet etmektedir. ‹l merkezlerinde bu oran %33,3 düzeyine ç›km›flt›r. ‹lçe ve köy merkezlerinde ise kirac›l›k oranlar› yaklafl›k %27,5 düzeyindedir. Bu büyük oranlar dikkate al›nd›¤›nda kiral›k konut üretiminde devlet taraf›ndan sübvansiyon çal›flmalar› yap›lmas› gerekti¤i görülmektedir. Baz› illerde konut fazlas› bulunmas›na karfl›n konut gereksinimi duyan gruplar için konut üretimi yap›lmamaktad›r. Dolay›s›yla kirac›l›k oran› azalma göstermemektedir. Ayr›ca, yap-sat sunum mekanizmalar› nedeniyle konut sto¤unun üçte biri kiraya verilmektedir. Türkiye’de konut istatistikleri ve say›m› sonuçlar›, de¤iflik kalitede konutlarda oturan kiflilerle ilgili ayd›nlat›c› bilgi sa¤lamaktad›r. Bu istatistiklerde “rayiç kira” olarak adland›r›lan soru, konut kalitesinin ve ikamet edilen konut de¤erinin önemli bir göstergesidir. Bu etmen temel al›narak gerek miktar, gerekse oransal olarak düzenlenen istatistikler afla¤›daki çizelgede özetlenmifltir: TÜRK‹YE’DE KONUT SAYIMI SONUÇLARINA GÖRE HANEHALKI DA⁄ILIMI Rayiç Kira (YTL) Türkiye Kent Hanehalk› Hanehalk› (adet) (adet) Kent Kirac› (adet) Kent Evsahibi (adet) 1-25 5.488 3.246 1.575 1.671 % 42,2* 32,4* 48,7** 51,3** 25-60 5.023 4.421 1.290 3.131 % 38,6* 44,2* 29,9** 70,1* 60+ 2.481 2.354 359 1.900 % 19,2* 23,4* 19,3** 80,7** 13.000 10.031 3.231 6.800 TOPLAM *Toplam›n yüzdesi **Grubun yüzdesi Kaynak: TÜ‹K Çizelgeye dayanarak kirac› ve ev sahipleri için yap›lan karfl›laflt›rmaya göre elde edilen temel bulgu, ev sahiplerinin oturdu¤u evlerin %60 oranda daha pahal›, dolay›s›yla daha kaliteli oldu¤udur. Bu çizelgeden ayr›ca, k›rsal kesimde yap› de¤erlerinin daha düflük oldu¤u, kentsel hanehalk›n›n 3,2 milyonunun düflük kaliteli konutlarda ikamet etti¤i ve bunun kirac›lar kadar, yasad›fl› yerleflmeler ve gecekondular› yans›tan ev sahipleri için de geçerli oldu¤u görülmektedir. Kabul edilebilir standartlardaki konutlarda oturan hanehalk› say›s›, toplam kentlilerin %44,2’si kadar olup, bunun %70’i ev sahipleridir. Yüksek kaliteli evlerde oturanlar›n %80’i ev sahibidir. Kirac› konumunda görünenlerin önemli bir k›sm›n›n lojmanlardakiler oldu¤u göz önüne getirilmelidir. Elde edilen en önemli sonuç, bu koflullar alt›nda toplam 3,2 milyon konutun standard›n›n yükseltilmesi gere¤idir. Bunlardan 1 milyonunun ivedilikle yeniden infla edilmesi, öteki bölümünün ise yenilenmesi gerekmektedir. Ayr›ca, çizelge verilerinin dört y›l önceki kesit analizi olmas› ve bu rakamlar›n artm›fl oldu¤u gözönüne al›n›rsa, bu verilerin asgari s›n›rlar› gösterdi¤i ileri sürülebilir. Konut Üretim Süreci Konut üretimi için bafllang›ç-bitifl süreleri aral›¤› ortalama 700 gündür. Hâttâ konut üretiminde yedi y›l› aflan bitirme süreleriyle bile karfl›lafl›lmaktad›r. Ayr›ca ihaleler, eksik proje ve birim fiyatlar›yla yap›lmaktad›r. Dolay›s›yla konut birim maliyetleri artmaktad›r. Bu alanda düzenlenecek anahtarteslimi kesin fiyatl› ihaleler, yap›m süresini k›saltarak maliyetlerin yükselmesini önleyecektir. 2005-2006 YILINDA KONUT SEKTÖRÜNDE TÜRK‹YE'DEK‹ GEL‹fiMELER • 2005 y›l› Hanehalk› Bütçe Araflt›rmas›’ndan elde edilen sonuçlara göre Türkiye genelinde hane halklar›n›n tüketim amaçl› harcamalar› içinde en yüksek pay› %25,9 oranla konut ve kira harcamalar› alm›flt›r. Bu pay 2004 y›l›nda %27’dir. Bu harcama kaleminin hemen arkas›ndan g›da harcamalar› gelir. Gelire göre %20’lik gruplar halinde ayr›ld›¤›nda, konut harcamalar›n›n %9’unu birinci %20’lik grup, yani en düflük gelirli grup karfl›lamaktad›r. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 37 Konut D›fl› Bina Yat›r›mlar› Konut d›fl› bina yat›r›mlar› kapsam›nda otel vb. binalar, ofis (iflyeri) binalar›, toptan ve perakende ticaret binalar›, trafik ve iletiflim binalar›, sanayi binalar› ve depolar, kamu e¤lence, e¤itim, hastane veya bak›m kurulufllar› binalar› ile, ikamet amaçl› binalar d›fl›ndaki öteki binalar incelenmektedir. Yap›lar "bina" ve "bina d›fl›" olarak ayr›lmaktad›r. Bina kapsam›nda da "konut kullan›m alan›", "konut d›fl› kullan›m alan›" ve "ortak kullan›m alan›" ayr› ayr› hesaplanmaktad›r. Bir önceki y›la göre yap› ruhsat› baz›nda konut d›fl› kullan›m alan› oran›nda düflüfl gerçekleflmifl ve bu oran %28’den %24 düzeyine gerilemifltir. Ortak kullan›m alanlar›n›n pay› ise %10'dan %11’e yükselmifltir. Konut kullan›m alanlar›n›n pay› da 4 puan artm›flt›r. Yap› kullanma izin belgelerine göre ise konut d›fl› kullan›m alanlar›n›n pay›nda %27’den %29’a art›fl gerçekleflmifltir. Ortak kullan›m alanlar›nda ise 1 puanl›k art›fl gözlenmifltir. Konut kullan›m alan› ise 3 puanl›k düflüfl yaflam›flt›r (sa¤da üstte). Konut d›fl› bina yat›r›mlar›n›n yap› kullanma izin belgelerine göre cari fiyatlarla son befl y›ll›k de¤erleri afla¤›da yer almaktad›r: KONUT DIfiI B‹NA ÜRET‹M‹ (Yap› Kullanma ‹zin Belgesine göre) KONUT DIfiI B‹NA YATIRIMLARI (CAR‹ F‹YATLARLA) (YTL) (YAPI KULLANMA ‹Z‹N BELGELER‹NE GÖRE) (2001-2005) KONUT DIfiI B‹NA ÜRET‹M‹ (Yap› Kullanma ‹zin Belgesine göre) (1993-2005) (bin m2) Y›l YTL De¤iflim (%) 2001 239.176.682 151,6 1.263.074.806 30,5 2002 158.977.823 -33,5 Yap› Kooperatifi De¤iflim YTL (%) 176.543.451 14,5 1.754.406.373 38,9 471.314.608 167,0 60,8 1 825 134 616 4,0 152.209.897 -67,7 126.006.113 -50,7 2.347.771.305 28,6 2003 255.645.000 2004 YTL De¤iflim (%) 2005 244.860.248 94,3 3.393.669.704 166.671.725 9,5 44,5 1.378.924.067 727,3 Kaynak: TÜ‹K Çizelgede verilen konut d›fl› bina yat›r›m de¤erlerine bak›ld›¤›nda 2005 y›l›nda bütün yap› sahipliklerinde art›fl oldu¤u görülmektedir. Özellikle yap› kooperatiflerinin yat›r›mlar› yaklafl›k olarak 8 kat artm›flt›r. Afla¤›daki grafiklerde yap›lar›n son iki y›ll›k karfl›laflt›rmal› kullan›m amac›na göre paylar› yer almaktad›r: YAPI RUHSATINA GÖRE (2005) Ortak Kullan›m Alan› (m2) %11 Konut Kullan›m Alan› (m2) %65 Konut D›fl› Kullan›m Alan› (m2) %24 YAPI KULLANMA ‹Z‹N BELGES‹NE GÖRE (2005) Konut Kullan›m Alan› (m2) %63 Ortak Kullan›m Alan› (m2) %8 15.000 11.759 10.000 13.363 12.428 11.437 11.097 10.206 bin m2 Özel Kamu 9.447 9.242 8.593 8.930 8.354 7.468 7.733 5.000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: TÜ‹K Konut D›fl› Bina Yat›r›mlar›n›n Sabit Sermaye Yat›r›mlar› ‹çindeki Pay›: Konut d›fl› bina yat›r›mlar›n›n 2005 y›l›nda al›nan yap› kullanma izin belgelerine göre cari fiyatlarla de¤eri 5 milyar 17 milyon YTL olmufltur. Konut d›fl› bina yat›r›mlar›, konut yat›r›mlar›n›n %40’› kadard›r. Sabit sermaye yat›r›mlar› içinde konut d›fl› bina yat›r›mlar›n›n pay› ise %5,3’e ç›km›flt›r. Konut d›fl› bina yat›r›mlar›nda yüzölçümüne göre bak›ld›¤›nda, 2004 y›l›nda gerçekleflen %0.9 oran›nda hissedilmeyen art›fltan sonra, 2005 y›l›nda büyük bir art›fl gerçekleflmifltir (%73,3). Bu oran, inflaat sektörünün büyük oranda büyüdü¤ünü gösterir. • Kamu sektöründe bir önceki y›la göre sadece sanayi binalar› ve depolar›n yüzölçümünde düflüfl görülmektedir. Kamu sektörü toplam›nda yap›lan konut d›fl› yat›r›mlar›n yüzölçümünde bir önceki y›la göre %79 oran›nda art›fl gözlenmektedir. 2005 y›l›nda kamu sektörünün konut d›fl› bina kullan›m› izin belgeleri yüzölçümlerine göre pay› %5 kalm›flt›r. • Özel sektörde bir önceki y›la göre kamu e¤lence, e¤itim, hastane veya bak›m kurulufllar› binalar›nda düflüfl gerçekleflmifltir. Öteki tüm binalarda art›fl görülmektedir. Özel sektörün konut d›fl› bina kullan›m› izin belgesine göre yüzölçümü bir önceki y›la göre %34 oran›nda art›fltad›r. Özel sektörün toplamdaki pay› 20 puanl›k düflüflle %69 düzeyine inmifltir. • Yap› kooperatiflerinde ise konut d›fl› bina yat›r›mlar›nda al›nan yap› kullanma izin belgeleri sadece otel binalar›nda düflüfl göstermektedir. Yap› kooperatifleri toplam›nda bir önceki y›la göre 7 kat oran›nda art›fl gözlenmektedir. Yap› kooperatiflerinin pay›nda 20 puanl›k art›fl olmufl, %26 düzeyine ç›km›flt›r. Konut D›fl› Kullan›m Alan› (m2) %29 38 2005'te yap› say›lar›na göre konut d›fl› bina kullanma izin belgelerinde bir önceki y›la göre iki kat›na yak›n bir art›fl görülmektedir. En fazla art›fl sanayi binalar› ve depolardad›r. KONUT DIfiI B‹NA ÜRET‹M‹ (Yap› Kullanma ‹zin Belgesine Göre) (2002-2005) (m2) Trafik ve Toptan ve Sanayi Ofis Halka aç›k De¤iflim Otel vb. De¤iflim De¤iflim De¤iflim De¤iflim De¤iflim ‹letiflim Perakende binalar› ve (iflyeri) ikamet (%) (%) (%) (%) (%) (%) Binalar Binalar› Ticaret Binalar› Depolar Binalar› yerleri 2002 110.511 2003 109.622 -0,8 550.063 714.324 2004 138.215 26,1 2005 246.479 78,3 956.669 29,9 656.092 2.503.278 Kamu e¤lence, ‹kamet Amaçl› De¤iflim e¤itim, hastane De¤iflim Binalar Toplam (%) D›fl›ndaki öteki (%) veya bak›m Binalar kurulufllar› binalar› 124.111 3.919.079 893.467 184.680 9.241.858 20.706 -83,3 2.560.808 -34,7 1.082.791 21,2 122.260 7.468.071 3.387.522 32,3 763.642 -29,5 166.558 7.733.201 3,6 206,1 5.565.480 64,3 843.855 10,5 314.991 13.363.128 72,8 -31,4 2.201.468 -12,1 689.495 -3,5 739.860 12,8 1.826.962 -17,0 20.947 889.885 29,1 1 .349.832 82,4 4.088.486 123,8 64.120 1,2 -19,2 Kaynak: TÜ‹K B‹NA SAH‹PL‹⁄‹NE GÖRE KONUT DIfiI B‹NA ÜRET‹M‹ (Yap› Kullanma ‹zin Belgelerine Göre) (m2) (2004-2005) 2004 2 Kamu B‹NALAR (m ) Halka aç›k ikamet 2005 TOPLAM Kamu Özel Yap› Kooperatifi TOPLAM Toplamda De¤iflim (%) 0 138.215 47.235 196.710 2.534 246.479 78,3 Yap› Kooperatifi Özel 21.811 116.404 Otel vb. binalar 17.997 657.008 14.490 689.495 34.986 841.190 13.709 889.885 29,1 Ofis (iflyeri) binalar› 119.141 609.825 10.894 739.860 186.301 614.748 548.783 1.349.832 82,4 54.677 1 532.815 239.470 1.826.962 98.083 2.892.953 1.097.450 4.088.486 123,8 yerleri Toptan ve perakende ticaret binalar› Trafik ve iletiflim binalar› Sanayi binalar› ve depolar 4.162 16.785 0 0 14.748 18.811 30.561 64.120 41.625 3.126.466 219.431 3.387.522 24.623 3.793.360 1.747.497 5.565.480 64,3 105.717 651.317 6.608 763.642 229.271 590.236 24.348 843.855 10,5 3.222 163.128 208 166.558 25.655 288.117 1.219 314.991 89,1 368.352 6.873.748 491.101 7.712.254 660.902 9.236.125 3.466.101 13.363.128 73,3 5 89 6 100 5 69 26 100 Kamu e¤lence, e¤itim, hastane veya bak›m kurulufllar› binalar› ‹kamet amaçl› binalar d›fl›ndaki öteki binalar TOPLAM TOPLAMDAK‹ PAY (%) B‹NA SAH‹PL‹⁄‹NE GÖRE KONUT DIfiI B‹NA ÜRET‹M‹ (Yap› Kullanma ‹zin Belgelerine Göre) (adet) (2004-2005) 2004 B‹NALAR (adet) Halka aç›k ikamet yerleri Otel vb. binalar Ofis (iflyeri) binalar› Toptan ve perakende ticaret binalar› Kamu 2005 Yap› Kooperatifi Özel 5 48 TOPLAM Kamu 0 53 7 89 Özel Yap› Kooperatifi 1 TOPLAM Toplamda De¤iflim (%) 97 83,0 17 444 8 469 27 458 72 557 18,8 44 303 135 482 65 388 55 508 5,4 22 2.238 394 2.654 91 3.487 1.379 4.957 86,8 Trafik ve iletiflim binalar› 2 8 0 10 5 14 4 23 130,0 Sanayi binalar› ve depolar 16 1.221 375 1.612 19 1.567 2.872 4.458 176,6 42 199 4 245 94 253 11 358 46,1 4 160 2 166 22 286 6 314 89,2 152 4.621 918 5.691 330 6.542 4.400 11.272 98,1 3 81 16 100 3 58 39 100 Kamu e¤lence, e¤itim, hastane veya bak›m kurulufllar› binalar› ‹kamet amaçl› binalar d›fl›ndaki öteki binalar TOPLAM TOPLAMDAK‹ PAY (%) Kaynak: TÜ‹K • Kamu sektörü genelinde yap› kullanma izin belgesi al›nan konut d›fl› binalar, say›ca bir önceki y›la göre toplamda iki kat›ndan daha fazla (%117) bir art›fl göstermifltir. Yap› adetlerine göre kamu sektörünün konut d›fl› bina üretimindeki pay›, 2005’te %3'te kalm›flt›r. • Özel sektörde bir önceki y›la göre %42 oran›nda art›fl görülmektedir. Özel sektörün pay› %81’den %58’e düflmüfltür. ofis (iflyeri) binalar›n›n say›s›nda düflüfl görülmektedir. Yap› kooperatifleri 2005 y›l›nda say›ca çok fazla artm›fl, kooperatiflerin pay› %16’dan %39’a ç›km›flt›r. Say›sal olarak yap› adetleri karfl›laflt›rmas›nda, en fazla yap› kullanma izni al›nan binalar toptan ve perakende ticaret binalar› ve sanayi binalar› ile depolar, en az yap› kullanma izni al›nan binalar ise trafik ve iletiflim binalar› ile halka aç›k ikamet yerleridir. • Yap› kooperatiflerinde yap› kullanma izin belgesi al›nan konut d›fl› binalar ise say›ca 12 katl›k bir art›fl göstermifltir. Sadece TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 39 KONUT DIfiI B‹NA ÜRET‹M‹ (Yap› Ruhsatlar›na Göre) YÜZÖLÇÜMLER‹NE GÖRE KONUT DIfiI B‹NA ÜRET‹M‹ (Yap› Ruhsat›na Göre) (m2) 2004 2 B‹NALAR (m ) Halka aç›k ikamet Kamu Özel Yap› Kooperatifi TOPLAM Kamu Özel 130.316 353.323 0 TOPLAM Toplamda De¤iflim (%) 483.639 -14,0 488 484 23 491 562.645 108.284 1.606.401 34.993 1.749.678 151.871 1.964.249 106.732 2.222.852 27,0 155.140 1.354.640 22.569 1.532.349 764.963 1.235.931 53.158 2.054.052 34,0 673.222 3.260.220 424.022 4.357.464 352.923 4.397.159 500.658 5.250.740 20,5 Trafik ve iletiflim binalar› 64.143 63.643 5.196 132.982 102.659 175.943 15.160 293.762 120,9 Sanayi binalar› ve depolar 65.010 6.529.343 730.633 7.324.986 144.993 6.384.391 853.541 7.382.925 0,8 839.809 1.241.383 2.036 2.083.228 1.907.093 1.519.790 40.258 3.467.141 66,4 466.597 420.016 9.515 896.128 466.401 883.230 50.004 1.399.635 56,2 2.422.875 14.964.130 1.252.455 18.639.460 4.021.219 16.914.016 1.619.511 22.554.746 21,0 13 80 7 100 18 75 7 100 yerleri Otel vb. binalar Ofis (iflyeri) binalar› Toptan ve perakende ticaret binalar› 50.670 2005 Yap› Kooperatifi Kamu e¤lence, e¤itim, hastane veya bak›m kurulufllar› binalar› ‹kamet amaçl› binalar d›fl›ndaki öteki binalar TOPLAM TOPLAMDAK‹ PAY (%) YAPI SAYISINA GÖRE KONUT DIfiI B‹NA ÜRET‹M‹ (Yap› Ruhsat›na Göre) 2004 2 B‹NALAR (m ) Halka aç›k ikamet Kamu Özel 2005 Yap› Kooperatifi Kamu 38 186 0 Özel 21 116 3 140 Otel vb. binalar 37 1.004 20 1.061 88 1.236 Ofis (iflyeri) binalar› 81 663 33 777 166 830 68 3.287 579 3.934 301 3.974 yerleri Toptan ve perakende ticaret binalar› Yap› Kooperatifi TOPLAM TOPLAM Toplamda De¤iflim (%) 224 60,0 40 1.364 28,6 29 1.025 31,9 1.138 5.413 37,6 Trafik ve iletiflim binalar› 6 38 2 46 23 50 5 78 69,6 Sanayi binalar› ve depolar 19 2.465 228 2.712 103 2.501 227 2.831 4,4 341 404 6 751 610 587 20 1.217 62,1 Kamu e¤lence, e¤itim, hastane veya bak›m kurulufllar› binalar› ‹kamet amaçl› binalar d›fl›ndaki öteki binalar TOPLAM TOPLAMDAK‹ PAY (%) 52 700 36 788 103 1.429 132 1.664 111,2 625 8.677 907 10.209 1.432 10.793 1.591 13.816 35,3 6 85 9 100 10 78 12 100 Kaynak: TÜ‹K 2005 y›l›nda konut d›fl› binalar için al›nan yap› ruhsatlar›, yüzölçümlerine göre bir önceki y›la oranla %21 oran›nda art›fl göstermifltir. Yap› kullanma belgelerindeki büyük art›fltan sonra ruhsatlardaki art›fl›n daha makul bir düzeyde olmas›, yat›r›mlara yine temkinli yaklafl›ld›¤›n› göstermektedir. Yüzölçümü baz›nda toplamda art›fl görülmesine karfl›n, halka aç›k ikamet yerlerinde %14 azalma görülmektedir. 40 sektörde bir önceki y›la göre toplamda %13 oran›nda art›fl gerçekleflmifltir. Özel sektörün toplamdaki pay› 2 puanl›k düflüflle %78 olmufltur. • Yap› kooperatifleri taraf›ndan halka aç›k ikamet yerlerine 2005 y›l›nda ruhsat al›nmam›flt›r. Toplamda kooperatif ruhsatlar›n›n yüzölçümünde %29 art›fl olmufltur. Kooperatiflerin pay› %7'de kalm›flt›r. • Kamu sektöründe bir önceki y›la göre gerçekleflen art›fl %66 düzeyindedir. Kamu taraf›ndan yap› ruhsat› al›nan toptan ve perakende ticaret binalar› ve ikamet amaçl› binalar d›fl›ndaki öteki binalarda yüzölçümü baz›nda art›fl görülmektedir. 2005 y›l›nda kamu sektörünün, yüzölçümlerine göre toplam konut d›fl› bina üretimindeki pay› %13’ten %18’e ç›km›flt›r. 2005 y›l›nda ruhsat verilen konut d›fl› binalarda yap› say›s›na göre bir önceki y›la oranla %35,3 oran›nda art›fl görülmektedir. • Özel sektörün ald›¤› ruhsatlarda halka aç›k ikamet yerlerinin, ofis (iflyeri) binalar›n›n, sanayi binalar›n›n ve depolar›n yüzölçümünde bir önceki y›la göre azalma görülmektedir. Özel • Özel sektör genelinde gerçekleflen art›fl oran› %24’tür. Özel sektörün pay› ruhsatlarda bir önceki y›la göre %85'ten %78’e düflmüfltür. • Kamu sektörünün yap› ruhsatlar›nda toplamda bir önceki y›la göre iki kattan fazla bir art›fl gerçekleflmifltir. 2005'te kamunun ald›¤› konut d›fl› yap› ruhsatlar› pay› %6’dan %12’ye ç›km›flt›r. • Yap› kooperatiflerinde ise toplamda %75’lik bir art›fl yaflanm›flt›r. Yap› kooperatiflerinde en ciddi art›fl toptan ve perakende ticaret binalar›nda görülmektedir. Yap› kooperatiflerinin toplamdaki pay› %9'dan %12’ye ç›km›flt›r. Afla¤›daki grafikte son on y›ll›k yap› kullanma izin belgelerine göre konut ve konut d›fl› yap›lar›n karfl›laflt›rmal› grafi¤i yer almaktad›r: SON ON YILLIK KONUT VE KONUT DIfiI B‹NA KARfiILAfiTIRMASI (Yap› Kullanma ‹zin Belgelerine Göre) (m2) 50.000.000 Konut m2 40.000.000 Konut d›fl› 30.000.000 20.000.000 10.000.000 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: TÜ‹K 2006 YILININ ‹LK YARISINDA KONUT DIfiI B‹NA ‹NfiAATLARI Yap› Ruhsatlar› 2006 y›l›n›n ilk alt› ay›nda konut d›fl› bina yat›r›mlar›nda bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre yap› say›s› baz›nda %4,3 oran›nda azalm›fl, yüzölçümü baz›nda ise %15,9 oran›nda artm›flt›r. Buna göre ilk alt› ayda ruhsat al›nan konut d›fl› bina say›s› 6.743 adet, yüzölçümü ise 11.708.534 m2 düzeyinde gerçekleflmifltir. Yap› Kullanma ‹zin Belgeleri 2006 y›l›n›n ilk alt› ay›nda yap› kullanma izin belgelerine göre konut d›fl› bina yat›r›mlar›nda bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre yap› say›s› baz›nda %2,3 oran›nda art›fl, yüzölçümü baz›nda ise %11,2 oran›nda azalma görülmektedir. ‹lk alt› ayda yap› kullanma izin belgesi al›nan konut d›fl› bina say›s› 4.679, yüzölçümü ise 5.453.070 m2 düzeyinde olmufltur. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 41 Gayrimenkul Sektörü Türkiye ekonomisi ve inflaat sektörünün geliflimiyle paralel bir seyir izleyen gayrimenkul sektörü, Türkiye'de özellikle son 1015 y›l içinde geliflmeye bafllam›fl bir aland›r. Türkiye'de gün geçtikçe gayrimenkul yat›r›mlar›nda art›fl görülmektedir. Özellikle 2005 y›l›nda, GSMH'daki art›fl, enflasyon ve faiz oranlar›ndaki düflüfllerle gayrimenkulde de büyük oranda hareketlenmeler yaflanm›flt›r. Sektör ithalata dayal› olmayan, iç kaynaklarla beslenen bir sektördür. ULI’nin (Urban Land Institute) bir araflt›rma firmas›yla ortaklafla haz›rlad›¤› “Geliflmekte Olan Avrupa Ülkeleri ve Gayrimenkul Sektörü” adl› rapora göre ‹stanbul, 6,2’lik geliflme puan›yla öteki Avrupa flehirlerini geride b›rakarak gayrimenkul gelifltirmeye en aç›k pazar konumuna sahip olmufltur. En yak›n s›rada 5,9 puanla Moskova bulunmaktad›r. Yüksek ifl potansiyeli nedeniyle kentlerde faaliyet gösteren inflaat firmalar› da ‹stanbul’u tercih etmeye bafllam›flt›r. Özel sektörde 2004 ve 2005 y›l›nda ‹stanbul’da gerçeklefltirilen villa ve lüks konut projelerinde art›fl görülmektedir. Bunun yan›s›ra, kooperatif projeleri de daha h›zl› tamamlanmaya bafllam›flt›r. OECD’ye üye 30 ülke aras›nda yap›lan araflt›rmada ise Türkiye, gayrimenkul fiyatlar›yla dördüncü s›rada yer almaktad›r. Karfl›laflt›rmal› fiyat düzeylerine göre ‹sviçre, Danimarka ve Norveç’in en pahal› ülkeler oldu¤u s›rada en ucuz ülkeler Slovakya, Çek Cumhuriyeti ve Polonya olmufltur. Türkiye, bu aç›dan özellikle Yunanistan ve ‹spanya gibi rakip ülkeler karfl›s›nda yabanc› yat›r›m çekmekte avantajl› konumdad›r. Gayrimenkul sektörünün pazar büyüklü¤ü konusunda net bir tahmin yap›lamamaktad›r. Ancak bu tahminde biri konut kredileri ile ilgili hacim, ötekisi ise al›nan ruhsat say›s› ile ilgili hacim olmak üzere iki kriter kullan›lmaktad›r. Son befl y›lda Gayrimenkul Yat›r›m Ortakl›klar›n›n sat›fllar›nda yaklafl›k bire üç art›fl oran› gerçekleflmifltir. ‹stanbul’da günümüzde yeni yap›lan yüksek katl› yap›lar›n %70’i büro, %15’i otel, %9’u konut ve %6’s› karma kullan›ml›d›r. KONUT P‹YASASI Konut piyasas› alan›nda OECD’nin raporunda 3 oda bir salondan oluflan ba¤›ms›z evlerin baz fiyatlar› karfl›laflt›rmas› yap›lm›flt›r. Buna göre Almanya’da 430 bin Avro, Yunanistan’da 500 bin Avro, ‹ngiltere ve ‹spanya’da 570 bin Avro, Fransa’da 300 bin Avro de¤erindeki bu konutlar›n fiyatlar›, Türkiye’de bulundu¤u yere ve konuma göre 100 bin Avro’dan bafllamaktad›r. Gayrimenkul alan›nda yeni konut siteleri son y›llarda en fazla ilgi çeken yat›r›m araçlar›ndan biri olmaktad›r. Özellikle kent çeperlerinde geliflen bu sitelerin tercih nedenleri aras›nda; güvenlik, kentin karmaflas›ndan uzaklaflarak do¤al yaflamla içiçe olma ve sosyal çevre olanaklar› yer almaktad›r. Genellikle ba¤›ms›z ve bahçeli konutlardan oluflan sitelerin öncelikli hedef kitlesi yüksek gelir sahibi çocuklu ailelerdir. Toplumda bulunan gelir gruplar›n›n her biri, bir üst gelir grubunu izlemektedir. Dolay›s›yla, toplumun büyük k›sm›n› oluflturan orta gelir 42 grubu da üst gelir grubunu izleyerek olanaklar› elverdi¤i ölçüde yeni konut projelerine yönelmektedir. Son y›llarda özellikle geliflmifl ülkelerde kent merkezleri de gayrimenkul alan›nda büyük de¤er kazanm›flt›r. Ayn› geliflim, Türkiye’de de bafllam›fl durumdad›r. Konut almay› planlayanlar›n %44,1’i kent merkezlerini tercih etmektedir. %24,3’ü ise merkez olmasa da yak›n›nda olmas›n› tercih etti¤ini belirtmifltir. Kent merkezinde yer alan ve genellikle çok katl› olan bu projeler, içlerinde bar›nd›rd›klar› hizmet olanaklar› ile, çal›flan kesim taraf›ndan daha çok tercih edilmektedir. Yabanc› yat›r›mlar aç›s›ndan da kent merkezindeki tarihi dokunun tercih edilmeye baflland›¤› söylenebilir. Son 10 y›lda say›s› 20’ye yak›n residence=apartotel türünden konut projesi yap›lm›flt›r. Birimlerin fiyat› 200 bin-2 milyon dolar aras›nda de¤iflmektedir. Türkiye'nin konut a盤›n›n yaklafl›k yar›s› ‹stanbul'dad›r. Özellikle A ve B s›n›f› konut geliflimine bak›ld›¤›nda, konut alanlar›n›n genel olarak kuzeye ve kent çeperlerine do¤ru geliflti¤i söylenebilir. ‹stanbul'da yeni konut projelerinde öne ç›kan bölgeler Avrupa yakas›nda Levent-Etiler-Maslak, Kemerburgaz, Silivri, Had›mköy ve çevresi; Anadolu yakas›nda ise Ömerli, Çekmeköy, Tepeören ve çevresidir. Kent merkezinde ise tarihi doku aç›s›ndan Beyo¤lu ve Cihangir, çoklukla ilgi gören bölgelerdir. Bunun yan›s›ra, flehir merkezinde say›s› giderek artan çok katl› yeni konut projelerine de ilgi artmaktad›r. Ankara'da konut alan› olarak Eskiflehir Yolu, Konya Yolu ve çevresinde, Gölbafl› ve çevresinde, yani ço¤unlukla kentin bat› yönünde geliflim görülmektedir. Eski kent dokusunda ise ilgi gören bölgeler aras›nda Kavakl›dere, Gaziosmanpafla, Çankaya, Ayranc› ve Bahçelievler say›lmaktad›r. ‹zmir'de Maviflehir ve çevresi yeni planlanan konut projelerinin tercih edildi¤i bölgelerdendir. Bunun d›fl›nda Çeflme yolu üzeri, Balçova ve Narl›dere yeni geliflen alanlar aras›nda say›lmaktad›r. Adana'da kentin kuzeyinde yer alan Mersin yolu ve Baraj yolu gayrimenkul alan›nda geliflme gösterecek bölgelerdendir. Yeni Adana, Kabasakal, Karahan bölgeleri de geliflim göstermektedir. Bursa'da ‹zmir yolu, Görükle, Kayapa, Denizli mevkiileri son y›llarda gayrimenkul alan›nda geliflim göstermektedir. Mu¤la ve çevresinde yer alan bütün k›y› kasabalar›, özellikle yabanc› yat›r›mlar aç›s›ndan önemli bir gayrimenkul pazar›d›r. Göcek, Ölüdeniz, Bodrum-Yal›çiftlik ve Milas yöreleri öne ç›kmaktad›r. Kocaeli'nde yeni geliflmekte olan bölgeler ise, Gebze, GölcükKaramürsel aras›ndaki yamaçlard›r. Gaziantep, Kilis yolu ile ‹brahimli yönünde geliflim göstermektedir. Son olarak Denizli, Cankurtaran, ‹zmir yönü, Antalya-Korkuteli yönü, Üçler, Gümüfller, Bereketler mevkileri yönünde geliflmektedir. KONUT F‹NANSMANI Türkiye’de konut finansman›n›n temel kayna¤› kiflisel tasarruflard›r. Konut say›m› sonuçlar›na göre, kredi kullanmayan kitlenin %61,9’u birikimle, %7,2’si önceki evini satarak elde etti¤i fonlarla, %5,7’si satt›¤› öteki tafl›nmazlarla, %1,2’si yurtd›fl›nda yapt›¤› birikimlerle konut edinmifltir. Kiflisel tasarruflar›n toplam›, finansman›n %76’s›na eflde¤erdir. Kalan tutar›n %10,3’ü aile deste¤i, %12,3’ü kiflisel borçlanma yollar›yla ve %1,4’ü öteki yollarla karfl›lanmaktad›r. t›r. En ileri aflama olan üçüncü aflamada ise 1-1,5 milyon kiflinin 15-25 y›ll›¤›na kredi kullanmas› ve bu kredilerin GSMH'ya oran›n›n %10'u bulmas› beklenmektedir. Kentlerde yaflanan y›¤›lma konut fiyatlar›n› art›rmaktad›r. Konut kredilerinde bugüne dek Türkiye’de uygulanan sistemler, konut al›m›nda önemli kolayl›klar sa¤lamam›flt›r. 2005 y›l› içinde ekonominin istikrarl› seyrine paralel olarak konut kredilerinin faizleri düflürülmüfl ve vadeler uzat›lm›flt›r. Bu krediler sayesinde özellikle büyük kentlerdeki konut projelerinin say›s›nda önemli oranda art›fl görülmüfltür. Sisteme göre konutlar›n inflaatlar›n›n "bitmifl" olmas› gerekmektedir. Afla¤›daki çizelgede 2001-2005 y›llar› aras›nda konut kredilerinin GSMH’ya oran› yer almaktad›r: Bin YTL Konut Kredileri GSMH % GSMH 2001 1,31 176,4 0,75 2002 1,35 273,4 0,5 2003 1,58 356,6 0,45 2004 3,52 428,9 0,83 2005 12,02 485 2,48 Özellikle 2006 y›l›n›n ikinci yar›s›ndan sonra yeniden artan krediler, 10-20 y›ll›k vadelerle verilebilmektedir. Ancak oluflacak anlaflmazl›klar› çözümlemek üzere, henüz hukuki bir sistem oluflturulmam›flt›r. Kaynak: GYODER KONUT KRED‹LER‹ (2001-2005) (bin YTL) 14 12,02 12 Konut kredileri bin YTL 10 8 6 3,52 4 2 0 1,31 1,35 1,58 2001 2002 2003 2004 Sisteme göre finans kurulufllar› ipotek karfl›l›¤› uzun vadeli konut kredisi açarlar. Bu kredilerden do¤an alacaklar ipote¤e dayal› menkul k›ymet kurulufllar›na devredilir. Bu kurulufllar›n ç›kard›¤› ipotek yat›r›m fonu veya varl›¤a dayal› menkul k›ymetler piyasaya sunularak sisteme verilir. Son olarak fonlar sayesinde uzun vadeli konut kredileri finanse edilmifl olur. "Konut Finansman› Fonu" ad›yla an›lan bu fon ile sistemin ifllemesi mümkün olabilecektir. 2005 Kaynak: GYODER Mortgage Sistemi (Tutulu Sat›fl Sistemi) ‹pote¤e dayal› uzun vadeli konut finansman› sistemi olarak tan›mlanmakta olan mortgage sistemi, 2003 y›l›ndan beri Türkiye’nin gündemindedir; yasalaflmas› beklenmektedir. Bu model sayesinde, yurt d›fl›ndaki baflar›l› örneklerdeki gibi, uzun vadelerde, ödenebilir taksitlerle ev sahibi olmak, kurumsal bir yap› içinde mümkün olacakt›r. Dünyada ilk mortgage bankas› 1700’lerin sonunda Danimarka, Almanya ve Prusya’da kurulmufltur. ABD’de düzenli mortgage uygulamalar›n›n oluflmas› 1930’lu y›llara dayanmaktad›r. Bugün mortgage piyasas›n›n dünyadaki büyüklü¤ü 5 trilyon dolara var›r. Halen yap›lanma aflamas›nda olan Çin’de 5.000 kifli sistemi kurmak için çal›flmaktad›r. Sistemin Türkiye nüfusunun %60'›n› kapsamas› hedeflenmektedir. Ev sahibi olmak isteyen kifliler, kredi kullanacaklar ve ayl›k gelirlerinin %25-30'unu geçmemesi kofluluyla krediyi uzun vadede geri ödeyeceklerdir. Kredi tutar›, konutun de¤erinin %70'ine kadar ulaflabilmektedir. Sistem sayesinde ikinci aflamada kredi kullananlar›n say›s› 500 bini ve kredilerin GSMH'ya oran› %5'i bulacakt›r. Ayr›ca vadeler 10-15 y›la dek uzat›lacak- ‹pote¤e dayal› konut finansman sistemi konusunda olumlu ve olumsuz görüfller mevcuttur. Bankalar sistem için gerekli haz›rl›klar› k›smen de olsa tamamlam›flt›r. “‹potek bankac›l›¤›” olarak an›lan bankac›l›k ifllemlerinin, 2-3 y›l boyunca adaptasyon sorunlar› yaflayaca¤› tahmin edilmektedir. Ayr›ca Türkiye gibi istikrarl› ekonomiye sahip olmayan bir ülkede enflasyon ve buna ba¤l› olarak reel faiz oranlar› konusunda hâlâ uzun vadeli belirsizlikler söz konusu olabilmektedir. Bunun yan›s›ra Türkiye’de bunun için yeterli kaynak henüz bulunmamaktad›r. Bu ba¤lamda ipote¤e dayal› sistemin baflar›l› olup olmayaca¤› konusunda tereddütler bulunmaktad›r. Modelin inflaat sektöründe büyük canlanma yaratmas› beklenmektedir, yine de sistemin sa¤l›kl› bir flekilde kurulabilmesi için yaklafl›k 10-15 y›ll›k bir süreye ihtiyac› oldu¤u öngörülmektedir. 2006 y›l›nda konut kredisi faizlerindeki afl›r› düflüflten ötürü konut sektörü tarihinin en canl› dönemini yaflam›flt›r. Konut talepleri, dolay›s›yla yat›r›mlar artm›flt›r. Konut fiyatlar› cazip olmas›na ra¤men, inflaat maliyetleri art›nca da k›sa süreli bir kriz ortam› oluflmufltur. Kamu politikalar› konut sektörü üzerinde çok etkili oldu¤undan, ipotek pazar›n›n geliflimi de kamu politikalar› etkisinde oluflacakt›r. Zaman içinde gelir art›fl›, yat›r›m art›fl›, faizlerin düflmesi ve ipote¤e sa¤lanan avantajlar, ipotekli borç miktar›n›n yükselmesini sa¤layacakt›r. Mortgage sistemi henüz uygulamaya geçmemesine ra¤men, sadece konut finansman›na yönelik faaliyet gösteren mortgage bankalar›n›n kurulmas› gündeme gelmifltir. Alman Eurohypo AG ve Aareal Bank AG Türkiye’de kurulum için BDDK’dan izin alm›flt›r. Sistemin devreye girmesiyle ilk evrede General Electric, BNP Paribas, Uni Credito, Banca Intesa, Dexia, DZ, Bank of New York gibi bankalar faaliyete geçecektir. RAKAMLARLA TÜRK‹YE’DE GAYR‹MENKUL SEKTÖRÜ Afla¤›da Türkiye’de gayrimenkul sektöründe belirli konular rakamlarla yer almaktad›r; 1- Türkiye'deki konutlar›n %15'i depreme karfl› sigortal›d›r. 2- Orman niteli¤ini yitirmifl arazilerden sat›fla konu olabilecek saha miktar› 473 bin 419 hektard›r. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 43 3- Bu arazilerin üzerinde bulunan bina say›s› 500 bin adettir. 7- Türkiye'de 45 bin yabanc›n›n mülkü vard›r. 30- 2006 y›l›n›n May›s ay› itibariyle konut kredilerinin toplam› 18 milyar YTL olmufltur. Konut kredilerinin milli gelire oran› da %3,5 kadard›r. Bu de¤er Latin Amerika ülkelerinde %4-12, Ortado¤u ülkelerinde %1-22, Do¤u ve Güneydo¤u Asya ülkelerinde %2-59, ABD’de %53 ve AB ülkelerinde ortalama %39 oran›ndad›r. Türkiye gibi ekonomik kriz atlatan ve yüksek enflasyon yaflayan Arjantin’de 4 y›lda 10 milyar dolarl›k ipotek piyasas› oluflmufltur. 8- Türkiye’den emlak alan yabanc›lar aras›nda 24 farkl› ülke vatandafl› vard›r. Bunlar aras›nda ilk s›ray› ‹ngilizler almaktad›r. 31- 2005 y›l›nda yaklafl›k olarak 1,4 milyon adet gayrimenkul sat›fl› olmufltur. Toplam ödenen tutar 33,1 milyar YTL’dir. Bu tutar 2004 y›l›na göre %36,1 oran›nda art›fl göstermifltir. 9- OECD’ye göre Türkiye gayrimenkul ucuzlu¤unda 4. s›radad›r. 32- 2005 y›l›nda Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü¤ü verilerine göre 206.587 konut sat›fl› gerçekleflmifltir. 4- Bu binalarda yaflayanlar›n say›s› 2,5 milyondur. 5- ‹stanbul'da inflaat aflamas›nda olan al›flverifl merkezlerinin toplam kapal› alanlar› yaklafl›k 500 bin m2’dir. 6- 2006 y›l›n›n ilk çeyre¤inde 1.565 yabanc›ya 206 adet gayrimenkul sat›lm›flt›r. 10- ‹stanbul'un 32 ilçesinin 20'sinde gecekondu sorunu vard›r. 11- Avrupa'da 1 konuta 2 kifli, Türkiye'de 5 kifli düflmektedir. 12- Türkiye'de arsalar›n yüzde 60'› devlete aittir. 13- ABD'de ev sahipli¤i oran› %70, ‹ngiltere'de %67, Almanya'da %40, Türkiye'de ise %60’t›r. 14- Türkiye'de kirac›lar›n yafl ortalamas› %90 oran›nda 20-40 yafl aras›d›r. 15- Kirac›lar›n yüzde 80'i enflasyona endeksli kira art›fl› istemektedir. 34- 2005 y›l›nda banka kredili konut sat›fl› 100 bin adet dolay›ndad›r. 35- 2005 y›l›nda ipotek ifllemlerinin toplam› 196 bin adettir. 36- Dolay›s›yla 2005 y›l›ndaki gayrimenkul sat›fl› art›fl›n›n 2/3’ü kredili sat›fllardan kaynaklanmaktad›r. 37- 2006 y›l›n›n Mart ay›nda konut fiyatlar›n›n da geçen y›l›n ayn› dönemine göre %56,9 oran›nda artt›¤› görülür. 16- ‹stanbul'da 2005 y›l› itibariyle toplam 3,43 milyon konut vard›r. Bunlar›n yar›s› ruhsatl› olmayan konutlardan oluflmaktad›r. 38- 2015 y›l›na kadar konut kredilerinin GSMH’›n %15’ine ulaflmas› öngörülmektedir. 17- Türkiye genelinde yaklafl›k 38 bin kooperatif mevcuttur. 39- 2015 y›l›na kadar ‹stanbul’da 2.133.045 konut ihtiyac› olaca¤› öngörülmektedir. Bu art›fl dört kanall› olacakt›r: 18- ‹stanbul'da toplam 12.054 yap› kooperatifi bulunmakta, bunun 9.444'ü faal durumda gözükmekte, 5.000’inde aktif inflaat sürmektedir. a. Hanehalk› say›s›ndaki art›fla ba¤l› konut ihtiyac› 1.18 milyon adet olarak, 19- 2004 y›l› itibariyle ‹stanbul’da yap›laflma için elveriflli 2.025 km2 kamu arazisi bulunmaktad›r. 20- Türkiye'nin önde gelen gayrimenkul flirketleri önümüzdeki 2 y›l içinde ‹stanbul'a yaklafl›k 5 milyar Euro'luk yat›r›m yapmak için haz›r beklemektedir. 21- Türkiye'de kaçak bina yapma cezas› 1-3 y›l aras›ndad›r. 22- Türkiye'de yaklafl›k 19 milyon emlak vergisi yükümlüsü vard›r. 23- Türkiye'de 600 binden fazla kifli kira geliri elde etmektedir. 24- Emlakç› say›s›n›n 50 bin, kay›ts›zlarla birlikte 100 bin oldu¤u belirtilmektedir. 25- Avrupa’daki 27 flehir aras›nda gayrimenkul gelifltirme potansiyeli aç›s›ndan Türkiye 1. s›radad›r. ‹kinci s›rada Moskova, üçüncü s›rada da Milano yer almaktad›r. 26- Türkiye için konut kredilerinde gelinmesi gereken düzey y›lda 25-30 milyar dolard›r. Konut kredileri pazar› GSMH’n›n %5-20’si oran›nda olmal›d›r. 27- 2005'te nüfusun %70'i flehirlerde yaflamaktad›r. 28- Nüfus her y›l 2.5 milyon artmaktad›r, bu art›fla paralel olarak üretilmesi gereken konut say›s› 496 bin 400 adettir. 29- 2005 y›l›nda konut kredileri 12 milyar YTL ile GSMH’n›n %2,48’ine ulaflm›flt›r. Bankac›l›k kesiminin kulland›rd›¤› konut kredilerinde toplamda 7,5 milyar dolarl›k art›fl olmufltur. 44 33- 2005 y›l›nda 146 bin adet gayrimenkul sat›fl› art›fl› olmufltur. b. Yenileme amaçl› konut ihtiyac› 171.500 adet olarak, c. Deprem risk kaynakl› konut ihtiyac› 182.557 adet olarak, d. Kentsel dönüflüm kaynakl› konut ihtiyac› 600 bin olarak öngörülmektedir. T‹CAR‹ GAYR‹MENKUL P‹YASASI Türkiye’de Ocak 2006 itibariyle toplam 103 al›flverifl merkezi, yaklafl›k olarak 1 milyon 940 m2 alanla hizmet vermektedir. Bu merkezlerin %42’si ‹stanbul’da yer almaktad›r. 31 adedi hipermarket, öteki 31 adedi bölgesel merkez, 22’si mahalle merkezi, 9’u outlet, 5’i yaflam tarz› merkezi, 5’i ise temal› – marine tipi merkezdir. Toplamda planlama aflamas›nda veya yap›m halinde 134 adet al›flverifl merkezi daha yer almaktad›r. Önümüzdeki dönemde 45 adet daha al›flverifl merkezi aç›lmas› öngörülmektedir. Halen ‹stanbul’da 30 adet yap›m halinde, 36 adet projelendirilmifl, Anadolu’da ise 21 adet yap›m halinde, 47 adet projelendirilmifl al›flverifl merkezi projesi bulunmaktad›r. Toplamda 51 adet al›flverifl merkezinin yap›m› sürmektedir, 83 adet de haz›rlanm›fl proje bulunmaktad›r. Türkiye bin kifli bafl›na 26,8 m2’lik al›flverifl merkeziyle henüz, Norveç (bin kifli bafl›na 734 m2), ‹ngiltere (bin kifli bafl›na 230 m2), ‹talya (bin kifli bafl›na 121 m2) gibi ülkelerin içinde emekleme aflamas›nda say›lmaktad›r. Al›flverifl merkezleri sektörü 2005 y›l›n› %12’lik büyümeyle kapatm›flt›r. 2006 y›l›nda da %8’lik bir büyüme öngörülmektedir. Büro piyasas›nda ise, ‹stanbul’da büro sto¤u 2005 y›l› sonu itibariyle 1 milyon 676 bin m2’dir. Sanayi piyasas›nda ise, teknoloji bölgeleri ile organize sanayi bölgelerine olan talebin orta vadede genifllemesi beklenmektedir. ‹lk olarak 1950'li y›llarda ABD'de, üniversitelerle sanayinin üretim ve araflt›rma alanlar›nda iflbirli¤ini hedefleyerek oluflturulan teknoparklar, Türkiye'de 2001 y›l›nda ODTÜ Teknopark ile faaliyete bafllam›flt›r. Hacettepe, Kocaeli, Eskiflehir, ‹zmir, ‹TÜ, YTÜ, Tübitak-MAM, Bilkent ve Gebze Organize Sanayi Bölgesi günümüzde faaliyette olan öteki teknoparklard›r. Bu bölgelerde firmalar için vergi ve hizmet avantajlar› bulunmaktad›r. Ayr›ca bölgedeki sinerjik ortam yard›m›yla yeni geliflmelerin ve araflt›rmalar›n izlenmesi mümkün olabilmektedir. Otel pazar›nda ‹stanbul’da 2006 bafl› itibariyle toplam 80 bin yatak kapasitesi bulunmaktad›r. Önümüzdeki 10 y›l için 60 adet 5 y›ld›zl›, 276 adet 3 y›ld›zl› otele ihtiyaç olacakt›r. DE⁄ERLEME P‹YASASI Gayrimenkul alan›nda son y›llarda önemli oranda geliflme gösteren bir baflka konu de¤erlemedir. De¤erleme, bir gayrimenkulün, birbirinden farkl› üç yöntemle özel ve tüzel kiflilerin kullan›m› için as›l de¤erinin belirlenmesi anlam›n› tafl›maktad›r. Genellikle bankalar ve benzeri tüzel kiflilikler taraf›ndan yayg›n olarak kullan›lmakta olan de¤erleme hizmetleri, Türkiye'de SPK'n›n vermifl oldu¤u lisansa sahip firmalar taraf›ndan yap›lmaktad›r. GAYR‹MENKUL YATIRIM ORTAKLIKLARI (GYO) GYO'lar, gayrimenkule veya gayrimenkule dayal› sermaye piyasas› araçlar›na yat›r›m yapmak amac›yla kurulan portföy yönetim flirketleridir. ‹lk olarak 1960'larda ABD'de ortaya ç›kan GYO'lar, Türkiye'de 1995 y›l›nda Sermaye Piyasas› Kurulu'nun yasal düzenlemeleri yard›m›yla kurulmaya bafllanm›flt›r. Türkiye'de bulunan GYO'lar›n hisselerinin %49'u halka aç›kt›r. Türkiye'de faaliyet gösteren üç tip GYO bulunmaktad›r: - Belirli bir projeyi gerçeklefltirmek amac›yla süreli, - Belirli alanlarda yat›r›m yapmak amac›yla süreli veya süresiz, - Amaçlar›nda bir s›n›rlama olmaks›z›n süreli veya süresiz. Yeni ipote¤e dayal› konut finansman modeliyle GYO'lar›n sistemde oynayacaklar› rol önem kazanm›flt›r. Bu sistem yard›m›yla inflaat kalitesi de yükselecektir. GYO'lar da artan konut talebini karfl›lamada önemli bir halka olacak ve güçlü finansman yap›lar›yla güven sa¤layacaklard›r. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 45 Altyap› Yat›r›mlar› Altyap› yat›r›mlar›, gerek üretimi, gerekse tüm yat›r›mlar› tetikledi¤i için ekonominin dinamosu say›lmaktad›r. Ekonomiye canl›l›k getirir, üretim ve verimlilik art›fl› sa¤larlar. Türkiye'de temeli at›lm›fl altyap› projelerinin ço¤unun ödenek yetersizli¤inden dolay› zamanla maliyetlerinin artmas› söz konusudur. Bunun yan›s›ra teknolojinin eskimesi yüzünden yat›r›mlar›n etkinli¤i kaybolmaktad›r. Türkiye'de kamu sabit sermaye yat›r›mlar› altyap› a¤›rl›kl›d›r. Bunun nedeni, yat›r›m miktar›n›n yüksek seyredememesi ve bafllam›fl altyap› yat›r›mlar›n›n öncelikli olmas›d›r. Altyap› yat›r›mlar›, 1980 sonras› imalat sanayi yat›r›mlar›n›n özel sektöre kayd›r›lmas› sonucu kamu yat›r›mlar›nda ortaya ç›kan düzensizlikler nedeniyle son y›llarda art›fl göstermifltir. Türkiye'nin ulafl›m sistemi planl› olmaktan çok, Osmanl› Devleti'nden teslim al›nm›fl ve Cumhuriyet döneminde de stratejik ve ifllevsel kararlarla flekillenmifl durumdad›r. Ulafl›m Cumhuriyet'in ilk dönemlerinde demiryolu ve denizyolu a¤›rl›kl› iken, 1950'lerdeki politik yaklafl›mlarla karayolu yat›r›mlar› art›r›lm›flt›r. Havayollar› ulafl›m›nda ise özellikle 1980'li y›llardan sonra patlamalar yaflanm›flt›r. 1993 sonras›nda altyap› yat›r›mlar›nda bir önceki y›la göre büyük oranda düflüfller yaflanm›fl; bu düflüfller 1996 y›l›ndaki %33'lük art›flla büyüme yönünde e¤ilim göstermeye bafllam›flt›r. Bu dönemde ulaflt›rma ve enerji yat›r›mlar›na a¤›rl›k verilmifl; ancak 1999 y›l›ndaki bütçe k›s›nt›lar› nedeniyle altyap› yat›r›mlar› yine bir önceki y›la göre gerileme göstermifltir. 2000 y›l›ndaki %7'lik art›fltan sonra yat›r›mlarda yine bir düflüfl e¤ilimi baflgöstermifl ve ekonomik krizin de etkisiyle yat›r›mlar 2001 y›l›nda bir önceki y›la göre %28 oran›nda azalm›flt›r. Bu oran 1994'ten sonra karfl›lafl›lan en büyük düflüfl oran›d›r. 2002 y›l›nda, 1994 yat›r›mlar› de¤erine ulaflmak mümkün olabilmifltir, ancak arada sekiz y›ll›k bir yat›r›m kayb› söz konusudur. 2003 y›l›nda kamu yat›r›mlar›nda tek büyüme gösteren kol altyap› olmufltur. 2004 y›l› kamu yat›r›mlar› aç›s›ndan da, altyap› yat›r›mlar› aç›s›ndan da verimsiz bir y›l olmufltur. Altyap› yat›r›mlar›nda %3,2 oran›nda küçülme yaflanm›flt›r. 2005 y›l›nda altyap› yat›r›mlar› %16,1 oran›nda büyümüfl, kamu harcamalar› içinde altyap› yat›r›mlar›na ayr›lan pay %47,7 olmufltur. 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda kamu yat›r›mlar›nda bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre yaflanan %1’lik cüzi art›fl, altyap› yat›r›mlar›nda daha fazla olmufltur. Altyap› yat›r›mlar›nda %16,6 oran›nda büyüme olmufltur. Altyap› yat›r›mlar›n›n son on y›ll›k geliflimi afla¤›daki çizelgede yer almaktad›r: SON ON YILLIK ALTYAPI YATIRIMLARI (1996-2005) Milyon $ Y›l De¤iflim (%) De¤iflim (%) ($ baz›nda) (sabit fiyatlarla) 1996 4.470 33,4 - 1997 5.700 27,5 - 1998 6.140 7,7 6,3 1999 5.005 -18,5 -15,0 2000 5.365 7,2 12,2 2001 3.857 -28,1 -10,3 2002 4.210 9,2 0,4 2003 5.308 26,0 4,0 2004 6.236 17,5 -3,2 2005 9.137 46,5 16,1 2005 Ocak-Haziran 2.499 50,5 26,1 2006 Ocak-Haziran 3.754 50,2 16,6 Kaynak: TÜ‹K SON ON YILLIK ALTYAPI YATIRIMLARI (1996-2005) (milyon $) 10.000 9.000 8.000 milyon $ Altyap› inflaatlar›, GSMH'n›n içinde "bina d›fl› inflaatlar" olarak adland›r›lmakta ve demiryollar›, karayollar›, köprüler, altgeçit ve tüneller, limanlar, havaalanlar›, boru hatlar›, kanal ve suyollar›, barajlar, elektrik nakil hatlar›, telefon ve telgraf nakil hatlar› inflaatlar›ndan oluflmaktad›r. 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: TÜ‹K ULAfiTIRMA Yat›r›mlar›n geliflimi ulaflt›rma olanaklar›n›n geliflimine ba¤l›d›r. Türkiye'de en zay›f ulaflt›rma sistemleri demiryolu ile denizyoludur. Demiryolu, yüksek yük tafl›ma kapasitesi ve ekonomikli¤i ile öncelikle tercih edilmesi gereken ulafl›m sistemidir. Denizyolu da malzeme ve yük tafl›mac›l›¤›nda yo¤un olarak kullan›lmal›d›r. Geliflmifl ülkelerde temel ulafl›m a¤lar› deniz, nehir ve demiryolu tafl›mac›l›¤›d›r. Denizyolu malzeme tafl›nmas›nda da kullan›labilmeli, temel tafl›ma sistemi demiryolu üzerine kurulu olmal›d›r. Demiryollar› Türkiye'deki demiryolu a¤lar›n›n toplam uzunlu¤u 10.984 km'dir. Bu a¤lar›n 8.697 km'si anahat, 2.287 km'si tali hatt›r. Mevcut demiryolu a¤›n›n 2.305 km’si elektrikli ve 2.665 km’si sinyallidir. Tali hatlarda ise elektrikli hat uzunlu¤u 385 km'dir. Türkiye genelinde yer alan istasyon say›s› 901'dir. Demiryolu yo¤unlu¤u aç›s›ndan Türkiye, AB üyesi ülkelerle karfl›laflt›r›ld›¤›nda en az yo¤unlu¤a sahip ülkedir. Ana flehirler 46 aras›ndaki hatlarda tafl›mac›l›k eskimifl bir altyap› üzerinde sürdürülmektedir. Demiryolu altyap›s›n›n en önemli sorunu, büyük nüfuslu flehirler aras›ndaki demiryolu hatlar›n›n yüksek h›z ve kaliteli servise uygun olmamas›d›r. Kilometre bafl›na toplam trafik birimi göz önüne al›nd›¤›nda Türkiye AB ortalamas› olan 3,2’nin çok alt›ndad›r. Karayollar› Türkiye'de yük tafl›mac›l›¤›n›n %90'› ve yolcu tafl›mac›l›¤›n›n %95'i karayolu ile yap›lmaktad›r. 2005 y›l› bafl› itibariyle 63.473 km uzunlu¤undaki yollar›n 1.659 km'si otoyol, 31.446 km'si devlet yolu ve 30.368 km'si il yoludur. Köy yollar›n›n toplam uzunlu¤u ise 291.585 km'dir. Bölünmüfl yollar›n toplam uzunlu¤u 7.339 km'dir. 2000'li y›llar›n bafl›nda bafllat›lan bölünmüfl yol çal›flmalar› halen devam etmektedir. 2005-2006 YILLARINDA ALTYAPI YATIRIMLARI AÇISINDAN TÜRK‹YE'DEK‹ GEL‹fiMELER / ÖNGÖRÜLER / PLANLANANLAR • Önümüzdeki dönemde Ankara merkez olmak üzere ‹stanbulAnkara-Sivas, Ankara-Afyonkarahisar-‹zmir, Ankara-Konya koridorlar›ndan oluflan çekirdek a¤ üzerinde h›zl› tren ile yolcu tafl›mac›l›¤›na bafllanmas›, bu a¤ üzerinde infla edilecek hatlar›n yap›m ve iflletiminde kamu-özel sektör iflbirli¤i modellerinden yararlan›lmas› hedeflenmektedir. • Karayolu araçlar›n›n yollar› ve çevreyi tahrip etmesini önlemek amac›yla Avrupa’da yayg›nlaflan, karayolu araçlar›n› trenle tafl›ma sistemi olan Ro-La Tafl›mac›l›¤›na geçilmesi hedeflenmektedir. Proje ilk etapta ‹stanbul-Avusturya aras›nda düzenlenecektir. 2005 y›l›nda T.C. Karayollar› Genel Müdürlü¤ü'nde karayolu ulafl›m›na 18 milyar 800 milyon YTL harcama yap›lm›flt›r. Toplamda 197 projeye 34 milyar 925 milyon YTL’lik yat›r›m söz konusudur. 2006 y›l›nda 2 milyar 627 milyon YTL’lik yat›r›m yap›lmas› öngörülmektedir. 2005 y›l› bafl› itibar›yla köy yollar› hariç 62 bin km uzunlu¤undaki devlet ve il yolunun yaklafl›k 4.000 km’si stabilize ve toprak haldedir. VIII. Plan döneminde 170 km otoyol ve ba¤lant› yolunun yap›m› tamamlanm›fl, ‹stanbul Büyükflehir Belediyesine devredilen 117 km’lik yol ile birlikte toplam otoyol a¤› 1.944 km’ye 28 ulaflm›flt›r. Devlet ve il yollar›nda 2003 y›l› sonras›nda h›z kazanan bölünmüfl yol yap›mlar› ile toplam bölünmüfl yol uzunlu¤u 5.576 km. art›flla 2005 y›l›nda 9.441 km olmufltur. A¤›r tafl›t trafi¤ine uygun bitümlü s›cak kar›fl›m kaplamal› (BSK) devlet ve il yolu uzunlu¤u 7.080 km’dir. Yeni bölünmüfl yollar›n büyük ço¤unlu¤u sathi kaplamal› olarak infla edilmifltir. Denizyollar› Deniz yolu yük tafl›malar›n›n pay› 2005 y›l›nda yüzde 2,8 düzeyine gerilemifltir. Türkiye'nin 8.300 km'lik k›y› fleridinde 149 adet liman bulunmaktad›r. Türk deniz filosu dünya s›ralamas›nda 24. s›radad›r. Önümüzdeki dönemde baflta ‹zmir Yöresi, Marmara ve Akdeniz Bölgesi olmak üzere liman kapasitelerinin art›r›lmas›, bu kapsamda Akdeniz Bölgesinin Do¤u Akdeniz’in önemli bir lojistik merkezi olmas› hedeflenmektedir. Havayollar› Türkiye genelinde 2006 y›l› bafl› itibar›yla, trafi¤e aç›k 37 havaalan› bulunmaktad›r. Toplamda 55,5 milyon yolcu tafl›nmaktad›r. ENERJ‹ Türkiye’de enerji üretimi her y›l %8-10 oran›nda artmaktad›r. Talebi karfl›lamak için enerji projelerine y›lda 3-4 milyar dolar ayr›lmal›d›r. Türkiye’de hidroelektrik potansiyelinin %30’u kullan›lmaktad›r. Ancak halen ikili protokollere ba¤lanm›fl 17 adet hidrolik proje bulunmaktad›r. Bu projeler gerçeklefltirilirse y›lda 13.409 gwh enerji üretilebilecektir. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 47 Yurtiçi Müteahhitlik Hizmetleri ve Belgelendirme Türk inflaat sektörü, Cumhuriyet'in ilan› ile geliflmeye bafllayan bir sektördür. 1950 y›l›na kadar süren dönemi, Türk firmalar›n›n deneyim ve bilgi edinme süreci olarak nitelendirmek mümkündür. Türk müteahhitlik sektörünün as›l geliflimi 1950'li y›llarda bafllam›flt›r. Daha önce yabanc› firmalarca yap›lmakta olan yol, köprü, baraj, santral, havaalan› ve fabrika inflaatlar› gibi teknoloji gerektiren büyük bay›nd›rl›k projelerini Türk firmalar› üstlenmeye bafllam›flt›r. 1960'l› y›llarda çimento yat›r›mlar› yayg›nlaflm›fl, Seydiflehir Alüminyum Tesisleri kurulmufl, bunlara paralel olarak Devlet Su ‹flleri yat›r›mlar› bafllam›flt›r. 1970'li y›llarda ‹skenderun Demir Çelik Tesisleri'nin yap›m› tümüyle Türk firmalar› taraf›ndan gerçeklefltirilmifltir. Bu dönemde Türk müteahhit firmalar› büyük boyutlu ifl deneyimi kazanm›fl, teknik ve mali büyümeyle birlikte kurumsallaflmaya yönelmifltir. Son y›llarda Türk müteahhitleri yurtd›fl›na aç›lm›flt›r. Bu sayede, Türk yap› sektörü inflaat ve yurtiçi müteahhitlik hizmetlerinde organizasyon, planlama ve yönetim anlam›nda uluslararas› standartlarda daha ciddi projelere imza atar hale gelmifllerdir. YURT‹Ç‹ MÜTEAHH‹TL‹K H‹ZMETLER‹NDEK‹ SORUNLAR Müteahhitlik Kriterleri Müteahhitlik hizmetleri verebilmek için herhangi bir mesleki kriter bulunmamaktad›r. Mevcut yasalara göre Maliye, Ticaret ve Sanayi Odalar›'na kay›t yapt›ran herkes müteahhitlik hizmeti verebilmektedir. Türkiye'de Bay›nd›rl›k ve ‹skan Bakanl›¤›'ndan karne alan 91.400 müteahhitlik firmas› bulunmaktad›r. Bu firmalar›n yaklafl›k 70.000'i faaliyettedir. Karnesiz çal›flan firmalarla bu say› 200.000'i bulmaktad›r. Türkiye'deki müteahhitlik firmalar›n›n say›s›n›n, AB ülkelerindeki toplam müteahhitlik firmalar› say›s›ndan fazla oldu¤u tahmin edilmektedir. Türkiye'de yaln›zca kamu sektörüne ifl yapan müteahhitlere karne verilmektedir. Özel sektörde ifl yapan müteahhitlere ulafl›lamamaktad›r. Bunun önüne geçilmesi amac›yla müteahhitlik firmalar› için belirli koflullar getirilmeli ve bilgi, deneyim, ekipman, makine park›, sermaye ve organizasyon kapasitesi gibi kriterlerin de¤erlendirmeye kat›l›m›yla müteahhit karnelerinde belirli bir denetim ve s›n›fland›rmalar oluflturulmal›d›r. Türkiye'de faaliyet gösteren 130 müteahhitlik firmas›, ülke inflaat yat›r›mlar›n›n yaklafl›k %70'ini üstlenmektedir. Bu firmalar, ayn› zamanda Türkiye’nin yurtd›fl› müteahhitlik hizmetlerinin de %90'›n› gerçeklefltirmektedir. Almanya, Fransa, ‹ngiltere gibi geliflmifl ülkelerde faaliyet gösteren müteahhitlik firmalar›n›n say›s› 5-10 aras›ndad›r. Bu firmalar aras›nda birleflmeler de görülmektedir. 48 Kamu ‹hale Yasas› Kamu ‹hale Yasas›, AB mevzuatlar› do¤rultusunda tekrar de¤iflecektir. Yeni tasar›ya göre ihale ilan süreleri k›salacak, Kamu ‹hale Kurulu’nun yap›s› ve görev sürelerinde de de¤iflikli¤e gidilecektir. Ayr›ca, kamu ihale sistemi içinde h›zl› hareket etme f›rsat› bulamayan kamu iflletmeleri için de, sektörler yasa tasla¤› ad› alt›nda farkl› bir ihale sistemi oluflturulacakt›r. Baflbakanl›¤a gönderilen tasar› ile enerji, su, telekom, posta ve ulaflt›rma alanlar›ndaki flirketlerin yap›m ve al›m ihalelerinin rahatlat›lmas› öngörülmektedir. Öte yandan, AB de kamuoyunda yo¤un tart›flmalara neden olan tasla¤› incelemek üzere K‹K’ten talep etmifltir. Taslak, AB ‹lerleme Raporu’nda getirilen baz› düzenlemelerle sistemin zay›flat›ld›¤›, yabanc› istekliler aleyhine ayr›mc› hükümler bulundu¤u, yeterlilik prosedürlerinin karmafl›k ve pahal› oldu¤u gibi savlarla elefltiri konusu olmufltur. Arsa Sorunu Arsa, yeniden üretilemeyen, dolay›s›yla ço¤almak yerine zamanla tükenen bir yap› bileflenidir. H›zl› nüfus art›fl›n›n do¤urdu¤u en büyük sorun, kentlerde yo¤unlu¤un ciddi boyutlarda artmas›d›r. Özellikle büyük kentlerde arsa üretimi art›k mümkün olmamaktad›r. Ayr›ca köyden kente göç edenlere yeterli arsa sunumu yap›lamamas›, yasad›fl› yap›laflman›n en önemli nedenlerindendir. Arsa pay› inflaat maliyeti içinde yaklafl›k %20 oran›na sahip olmal›d›r. Ancak, Türkiye'de bu oran %35-40 aras›ndad›r. Geçen y›llarda TOK‹ taraf›ndan altyap›l› arsa üretimi için çal›flmalar bafllat›lm›fl; ancak yeterince verimli sonuçlara ulafl›lamam›flt›r. Kentleflme h›z› ile arsa arz› aras›ndaki iliflkinin iyi tan›mlanmas› ve bu ba¤lamda strateji gelifltirilmesi gerekmektedir. ‹flçilik ‹flçilik maliyetleri, Türkiye'de konut maliyetlerinin %15-20'sini oluflturmaktad›r. Geliflmifl ülkelerde bu pay %25-30 düzeyindedir. Dolay›s›yla, iflçilik Türkiye'de ucuzdur. E¤itim Yap› sektöründe nitelikli eleman sorunu yaflanmaktad›r. Özellikle ara eleman yetifltirme konusunda sektörel e¤itim kurumlar›, bölümleri ya da sertifikasyon programlar› oluflturulmas› gerekmektedir. ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i ‹fl sa¤l›¤› ve güvenli¤i bilinci de nitelikli iflgücünün en önemli unsuru say›lmaktad›r. Örne¤in inflaat sektöründe yaflanan ifl kazalar›, tüm ifl kazalar›n›n %10’unu oluflturmaktad›r ve bu kazalar›n %32’si ölümle sonuçlanmaktad›r. Teminat ‹halelerde teminat miktar›n›n az tutulmas›, umulan yarar› sa¤layamamaktad›r. Teminat, geliflmifl ülkelerde oldu¤u gibi ihale bedelinin %10'u dolay›nda olmal›d›r. Müteahhitlikte Mali Sorunlar Serbest Rekabette Yaflanan Eksiklikler Müteahhitlik hizmetlerinden elde edilen vergi ve harç oranlar› yüksektir. Gelir Vergisi kanunu 42. maddesi kapsam›nda yer alan, y›llara yayg›n inflaat ve onar›m ifllerine ait hakedifl bedelleri ve avanslar›ndan %5 oran›nda stopaj suretiyle vergi kesintisi yap›lmaktad›r. Gelir Vergisi oran› y›llar boyunca indirildi¤i halde stopaj oran› sabit kalm›flt›r. Bu da ciddi bir vergi yükü do¤urmaktad›r. Baz› büyük ölçekli projelerin serbest rekabete aç›lmadan ihale edilmesi söz konusu olabilmektedir. Bunun yan›s›ra, hakedifl ödemelerinde yaflanan gecikmeler, müteahhitlerin kredi kullanmas›na neden olmaktad›r. ‹nflaatlardan al›nan "at›k su bedeli" uygulamas›, firmalar›n maliyetlerini art›rmaktad›r. Ayr›ca yüksek SSK primleri, müteahhitlik firmalar›n› s›k›nt›ya sokmaktad›r. Kay›ts›z Müteahhitler / Altyükleniciler Kamu sektöründe ifl yapan müteahhitlere ulafl›labilirken özel sektörde ifl yapan müteahhitlere, yap-satç›lara ve altyüklenicilere ait hiç kay›t bulunmamaktad›r. Sektör genelinde kay›td›fl› çal›flan ve kalitesiz inflaatlar›n kayna¤› olan onbinlerce müteahhitlik firmas› bulunmaktad›r. Altyüklenici olarak faaliyet gösteren firmalar›n say›s› ise bilinmemektedir. Müteahhitlik yapan firmalar altyüklenicilik hizmeti de vermektedir. Ancak altyüklenicilik, daha çok uzmanlaflma gerektirmektedir. Ayn› sorun tesisatç›lar aras›nda da bulunmaktad›r. Aralar›nda hem taahhüt ifli yapan, hem de malzeme satan firmalar bulunmaktad›r. ‹nflaat ve ticaret iflleri birarada yürütülmekte, uzmanlaflma söz konusu olmamaktad›r. Bürokratik Prosedürler ‹nflaat sektöründe gerçeklefltirilen ifl alma süreçlerinde bürokratik prosedürlerin uzunlu¤u ve çoklu¤u, firmalar için zaman ve para kayb›na neden olabilmektedir. Strateji / Planlama Eksikli¤i ‹nflaat sektöründe gerek kamu, gerekse özel sektörde genel bir vizyon, strateji ve planlama eksikli¤i bulunmaktad›r. Önümüzdeki y›llarda kentlerin alaca¤› göç ve nüfus art›fl› hesaba kat›ld›¤›nda en k›sa zamanda uzun vadeli vizyonlar›n belirlenmesi gereklili¤i gözler önüne serilmektedir. BELGELEND‹RME Son iki y›lda Avrupa Birli¤i standartlar›na uyum çerçevesinde inflaat sektörünün hemen hemen bütün alt sanayi kollar›nda üretim ve uygulama standartlar›nda de¤ifliklikler olmufltur. Bu de¤iflikliklerle Türkiye'nin inflaat üretimi ve hizmet kalitesinin artmas› hedeflenmektedir. Bu ba¤lamda TSE, ISO, EN ve CE gibi standartlar uygulanmaktad›r. Standartlara uygunluk, belirli denetim ve belgelendirme kurulufllar› taraf›ndan üstlenilmektedir. Bu kurulufllar›n kontrolü ise Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) taraf›ndan yap›lmaktad›r. STANDARTLAR ISO: INTERNATIONAL ORGANIZATION FOR STANDARDIZATION Uzmanlaflma Eksikli¤i Müteahhitlik ve benzeri alanlarda Türkiye'de tek bir konu üzerine uzmanlaflma konusunda sorunlar yaflanmaktad›r. Bir müteahhit ayn› zamanda altyüklenicilik ya da tesisatç›l›k yapabilmektedir. Yeni dünya düzeninin gereklerinden biri olan uzmanlaflma, yap› sektöründe faaliyet gösteren müteahhitlik firmalar›nda da uygulanmal›d›r. Art›k dünyada giriflimci, yat›r›mc›, finansman için yeni modeller kullanan, iflverenle üst düzey iliflkiler kurabilen müteahhit modeli geçerlidir. Türkiye'de de bu modelin yayg›nlaflmas› gerekmektedir. Müteahhit firmalar, Yap-‹fllet-Devret (Y‹D) ve Yap-‹fllet (Y‹) gibi yeni finansman modelleriyle hazine garantili kredi temini yoluna geçmifltir. Bu modeller, yat›r›mlar›n devlet bütçesine yüklenilmeden gerçeklefltirilmesini sa¤layacakt›r. Devlet, bu sistemle yat›r›m borçlar›n› üstlenmek yerine proje finansman› sa¤lamakta, finansman k›smen yat›r›m yapan yerli ve yabanc› yat›r›mc› taraf›ndan üstlenilmektedir. Denetimsizlik 1947 y›l›nda kurulan ISO, ‹sviçre'deki merkeziyle 156 ülkenin ulusal standart enstitüleri a¤›n› kurmufltur. ISO'nun as›l görevi, standardizasyon çal›flmalar›yla özel sektörle kamu sektörü aras›nda bir köprü oluflturarak müflteriler, kamu sektörü, ticari taraflar ve geliflmekte olan ülkelere yarar sa¤lamakt›r. Teknik komiteler taraf›ndan belirlenen uluslararas› standartlar›n yard›m›yla üreticiler ve kullan›c›lar aras›nda ortak bir dil ve çerçeve yaratmak amaçlanmaktad›r. ISO'nun iki uluslararas› orta¤› bulunmaktad›r: IEC (International Electrotechnical Commission) ve ITU (International Telecommunication Union). ISO kuruldu¤u günden bu yana, 15 binden fazla standart yay›mlam›flt›r. ISO 9000 ve ISO 14000, dünya çap›nda "markas›z iflletim sistemi standartlar›" ad› alt›nda en fazla kullan›lan standartlardand›r. ISO 9000 belgesi, öteki ad›yla 'kalite yönetimi', firman›n ürün ve hizmetlerinin uluslararas› standartlara ulaflt›¤› anlam›na gelmektedir. ISO 14000 belgesi ise, firman›n çevre yönetimini baflar›l› bir flekilde gerçeklefltirdi¤ini ifade etmektedir. ISO 9001:2000 Gerek ürün aç›s›ndan, gerekse inflaat›n bafllang›c›ndan sonuna kadarki süreçte AB standartlar›na uygun denetim yap›lmamaktad›r. Bunun sonucunda, haks›z rekabet ve kalitesiz yap›lar ortaya ç›kmaktad›r. ISO 9001 standard›n›n 2000 y›l›nda revize edilmifl halidir. Firman›n ürünlerinin gerekli kalite koflullar›n› sa¤l›yor olmas› ve sistemin verimli kullan›m› üzerinden kullan›c› memnuniyetinin sa¤lanmas› konular› üzerinde çal›flmaktad›r. Kaliteli Eleman ISO 9000: 2005 Türkiye'nin geliflmifllik düzeyinin teknik ve teknolojik aç›dan art›fl göstermesine karfl›n, sektörde kaliteli ve deneyimli orta ve üst düzey eleman s›k›nt›s› çekilmektedir. ISO 9000 standard›, 2005 y›l›nda revize edilmifltir. Bu belgeyle firman›n kalite yönetimi, ürün kalitesi, kullan›c› memnuniyeti ve benzeri kalite unsurlar› belgelenmektedir. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 49 ISO 14000 • S›valar ve Yap›m Kurallar› Gönüllü olarak uygulanan ISO 14000 standartlar› ailesi ise daha önce de belirtildi¤i gibi çevre yönetimi konusunda geçerlidir. Bu yönetim modeli, do¤al kaynak kullan›m›n›n azalmas›, do¤aya verilen zararlar›n en az düzeye indirilmesi için gelifltirilmifltir. • Su Ar›tma Tesisleri ve Sular›n Klorlanmas› ve Kapiler Su Emme TSE: TÜRK STANDARDLARI ENST‹TÜSÜ • Tafllar ve Deney Metotlar› • Terimler ve Tarifler • Tu¤lalar • Yal›t›m Malzemeleri Yal›t›m Yap›m Kurallar› ve Deney Metotlar› 1960 y›l›nda kurulan Türk Standardlar› Enstitüsü, her türlü madde ve mamuller ile usul ve hizmet standartlar›n› oluflturmay› amaçlamaktad›r. Görevleri aras›nda standartlar›n oluflturulmas›, incelenmesi, yay›mlanmas›, uluslararas› standartlar›n de¤erlendirilmesi, konu hakk›nda görüfl bildirilmesi, gerekli laboratuvarlar›n kurulmas› ve e¤itimlerin verilmesi yer almaktad›r. TSE belgeli ürünler Türk Standardlar› Enstitüsü'nün garantisi alt›ndad›r. • Yap› Malzemelerinin, Elemanlar›n›n ve Bileflenlerinin Yanmaya Dayan›kl›l›k S›n›flar› ve Deney Metotlar› Yap› malzemeleri alan›nda TSE'nin standartlar›, kendi içinde alt bafll›klara ayr›lan 39 adet üst bafll›kta incelenmektedir: • Yol Üst Yap›lar›nda Kullan›lan Malzemeler • Yap›lar›n Hesap, Yap›m, Çizim ve Tanzim Kurallar› • Yatay ve Düfley Derzler, Deney Metotlar›, Özellikler, Nitelikler ve S›n›fland›rma ‹lkeleri • Yeralt› Sular› Drenaj Metotlar›, Akiferler, Log, ‹nfiltrasyon Galerileri • Zeminlerin S›n›fland›r›lmas› ve Deneyleri • Agregalar, Numune Alma ve Deney Metotlar› • Akustik TSEK • Alç›lar ve alç›dan Yap›lan Malzemeler Bu ibare, ürünün TSE standard›n›n henüz uygulamada olmamakla birlikte uluslararas› standartlara ya da kabul edilen teknik özelliklere uygun oldu¤unu ifade etmektedir. Bu ürünler Türk Standardlar› Enstitüsü'nün garantisi alt›ndad›r. • Balast • Beton ve Beton Elemanlar›n›n Numune Alma ve Deney Metotlar› • Beton Çelik Çubuklar› Telleri ve Has›rlar› EN (EUROPEAN NORM) • Beton Kar›fl›m Hesaplar›, Yap›m, Döküm ve Bak›m Kurallar› Bu k›saltma, Avrupa Birli¤i standartlar› aras›nda uyum sa¤lamaktad›r. Bir ürünün ya da hizmetin Avrupa Birli¤i standartlar›na uygun oldu¤unu göstermektedir. • Beton Kar›flt›rma Donan›m› • Beton Katk› Maddeleri • Bina Boyut Toleranslar›, Ölçme Miktarlar› EN 729 • Borular, Yap›m, Yer Alt›na Yerlefltirilmesi ve Korozyondan Korunma Kurallar› Kayna¤›, üretimin bir arac› olarak kullanan imalatç›lar için uygun kalite koflullar›n›n tan›t›lmas› amac›yla haz›rlanm›flt›r. Kaynak ve kaynakla ilgili ifllemlerden etkilenebilecek bitirilmifl yap›n›n kalitesi ile ilgilidir. • Cam Bloklar • Çimento Kireç ve Betondan Yap›lan Malzemeler • Çimentolar, Puzolanlar Numune alma ve Deney Metotlar› TS-EN-ISO 9000:2000 KAL‹TE YÖNET‹M S‹STEM‹ • Emniyet Tedbirleri • Kap›lar, Pencereler ve Elemanlar› Bu standart, 9000, 9001, 9004 ve 19011 olmak üzere dört temel standarttan oluflmaktad›r. Uluslararas› ölçekte en büyük öneme sahip standart olan TS-EN-ISO 9000, etkin bir yönetim ve iflletme sisteminin kurulufl ve iflleyiflini konu almaktad›r. Bu standartla firma kalitesi, güvence ve garanti alt›na al›n›r, iç ve d›fl pazarlarda rekabet gücü, verimlilik ve müflteri memnuniyeti artar, maliyetler düfler. • Kaz›klar ve Kaz›k Temellerin Hesap ve Yap›m Kurallar› TS-EN-ISO 14000:2000 ÇEVRE YÖNET‹M S‹STEM‹ • Kireçler, Numune Alma ve Deney Metotlar› • Levhalar ve Kullan›lmas› Kurallar› Bu standart serisi ile hedeflenen, firman›n çevre kaynaklar›n›n kullan›m› ve do¤ayla uyumlulu¤unun onaylanmas›d›r. Bu standard›n uygulanmas›, gönüllülük esas›na dayanmaktad›r. Standart yard›m›yla temiz bir çevrenin yan›s›ra uluslararas› rekabet artar, maliyetler düfler. • Plastik ve Lastik Dilatasyon, Elastik Derz Örtme Malzemeleri, Bina ‹nflaat› Derz Malzemeleri ve Deney Metotlar› OHSAS 18001 ‹fi SA⁄LI⁄I VE GÜVENL‹⁄‹ STANDARDI • Seramik, Organik Kaplama ve Dökme Demir Tesisat Malzemeleri, Deney Metotlar›, Ba¤lant› Boyutlar› Bu standart, dünyan›n önde gelen standart enstitüleri taraf›ndan haz›rlanm›flt›r. Firmalarda, iflçi sa¤l›¤› ve güvenli¤inin ve • Harçlar ve Deney Metotlar› • ‹skeleler • Kanaletler ve Montaj Elemanlar› • Kanalizasyon Tesisat› Elemanlar› • Kiremitler • Kumlar ve Kum Eflde¤erleri 50 performans›n›n gelifltirilmesi amac›yla kullan›lmaktad›r. Bu sayede firmalar›n verimi artar, iflgücü kayb›n›n ve benzeri kay›plar›n önüne geçilir, çal›flanlar›n rahat ve güvenli bir ortamda çal›flmas› sa¤lan›r. CE (COMMUNITY EUROPE) Bu iflaret, ürünlerin amac›na uygun kullan›lmas› halinde can ve mal güvenli¤ine ve do¤aya zarar vermedi¤ini belirtmektedir. Avrupa Birli¤i'nde dolafl›m› süren ürünlerde bu iflaretin tafl›nmas› zorunludur. Üretici firma taraf›ndan ürünün üzerine, ambalaja ya da ilgili belgelere ilifltirilmektedir. Ürünün bu iflareti tafl›mas›, ürünle ilgili tüm teknik düzenlemelerin tafl›nd›¤›n› göstermektedir. Türkiye'de CE iflaretine uyumdan, ilgili bakanl›klar sorumludur. ‹nflaat malzemeleri alan›nda Bay›nd›rl›k ve ‹skan Bakanl›¤›, CE iflaretleme konusundaki sorumluluklar› bünyesinde bar›nd›rmaktad›r. Bu standart Türkiye'nin, AB standartlar›nda yap› malzemesi üretimi aç›s›ndan büyük önem tafl›maktad›r. CE iflaretinin, yap› sektörünün kalite standartlar›n› art›r›c› etkisi bulunmaktad›r. Ayr›ca Türk yap› malzemelerinin bu sayede Avrupa'da dolafl›m› mümkün olabilmektedir. Türkiye’de 2007 y›l› bafl›nda yürürlü¤e girecektir. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 51 Yurtd›fl› Müteahhitlik Hizmetleri Yurtd›fl› müteahhitlik hizmetleri, yurtd›fl›nda sürdürülen inflaat, mühendislik, proje, tesisat, montaj, iflletme, bak›m ve onar›m, müflavirlik ve kontrolörlük gibi faaliyetlerin tümünü kapsamaktad›r. Yurtd›fl› müteahhitlik sözleflmeleri, yaflanan ekonomik krizler ertesinde yurtiçi faaliyetlerdeki düflüfller sonucu art›fl göstermifltir. Yurtd›fl› müteahhitlik hizmetleri ülke ekonomisine en çok döviz kazand›r›c› sektörlerden biridir. D›fl müteahhitlik hizmetleri sektöründe son 35 y›ll›k dönemde Türk müteahhitleri toplam 75 milyar dolar tutar›nda yaklafl›k 3.300 adet proje gerçeklefltirmifltir. Yurtd›fl› müteahhitlik hizmetlerinde Türk firmalar› güçlerini hizmet kalitesi, fiyat ve müflteri memnuniyeti ile dört k›tada kan›tlam›fl durumdad›r. Ayr›ca her y›l dünyan›n en büyük 225 uluslararas› inflaat firmas› listesinde 20 Türk firmas› yer almaktad›r. Türk yurtd›fl› müteahhitlik pazar› bugün dünya pazar›ndaki ifllerin %2-3'ünü oluflturmakta, Türkiye, ABD ve Çin’den sonra dünyada 3. s›rada bulunmaktad›r. • Yurtd›fl› müteahhitlik hizmetlerinin Türkiye'ye yap›lan döviz girdisinin yan›s›ra ödemeler dengesi, istihdam, teknoloji transferi, makine park› ile, firmalardaki hizmet, yap› malzemesi, kapasite ve üretim kaliteleri konular›nda olumlu etkileri bulunmaktad›r. Türk inflaat malzemeleri kalite ve miktar aç›s›ndan dünya standartlar›n› yakalam›fl durumdad›r. • Yurtiçi ve yurtd›fl›nda gerçekleflen projelerde yerli ve yabanc› konsorsiyumlar faaliyet göstermektedir. Sektördeki faaliyetlerde büyük ölçekli projeler için hükümet iflbirlikleri gerekti¤inden, uluslararas› iliflkiler de güçlenmektedir. TÜRK YURTDIfiI MÜTEAHH‹TL‹K SEKTÖRÜNÜN TAR‹HÇES‹ 1970'li y›llar›n bafl›nda petrol krizi nedeniyle iyice daralan iç piyasaya alternatif olarak ilk kez Libya'ya yurtd›fl› müteahhitlik hizmet ihrac›na bafllayan Türk firmalar›, ard›ndan Irak, Ürdün, Suudi Arabistan, Kuveyt, Birleflik Arap Emirlikleri, Yemen ve ‹ran gibi Ortado¤u ve Kuzey Afrika ülkelerinde çeflitli ifllere imza atm›fllard›r. Bu dönemlerde yaflanan petrol krizleri ve petrol fiyatlar›n›n artmas›, petrol üreticisi Ortado¤u ve Kuzey Afrika ülkelerinde altyap› ve konut alanlar› baflta olmak üzere çeflitli yat›r›m ve imar faaliyetlerine bafllanmas› sonucunu beraberinde getirmifltir. Bu dönemde en çok hizmet verilen alanlar s›ras›yla konut, limanlar ve yol-köprü-tünel inflaatlar›d›r. 1980-1989 1980'li y›llar, ülke ekonomisinin tüm alanlar›nda oldu¤u gibi inflaat alan›nda da önemli at›l›mlara sahne olmufltur. Bu on y›ll›k dönemde ifllerin %73'lük k›sm› Libya'da gerçekleflmifltir. Arkas›ndan Suudi Arabistan ve Irak gelmektedir. Ortado¤u pazar›nda Türk müteahhitlerinin ald›klar› pay 1980-1982 y›llar› aras›nda en üst düzeye ulaflm›flt›r. Bu pazarda faaliyet gösteren Türk müteahhitlik firmalar›n›n say›s› ise 1981-1988 y›llar› aras›nda 113'ten 310'a ç›km›flt›r. Ancak 1982 sonras› yaflanan geliflmeler do¤rultusunda üstlenilen yeni ifl say›lar›nda azalma görülmüfltür. 52 Türkiye-SSCB do¤algaz anlaflmas› sonucunda do¤algaz bedelinin bir bölümünün Türk müteahhitleri taraf›ndan sa¤lanacak inflaat hizmetleri ile ödenecek olmas› Türk müteahhit firmalar› için çok önemli bir f›rsat olmufltur. Bu anlaflma sonucunda SSCB ile, SSCB'nin da¤›lmas›n›n ard›ndan Rusya Federasyonu ile BDT ülkeleri 1980'lerin ikinci yar›s›nda yurtd›fl› müteahhitlik hizmetleri alan›nda ön plana ç›km›flt›r. Bu dönemde en fazla art›fl konut ve kentsel altyap› projelerinde yaflanm›fl; yol-köprü-tünel inflaatlar› bu s›ray› izlemifltir. Bu on y›ll›k dönemde üstlenilen projelerin toplam bedeli 12,3 milyar dolar olmufltur. 1990-1999 1990 y›l› sonras›nda; Ortado¤u ve Kuzey Afrika'da yaflanan ekonomik s›k›nt›lar, politik belirsizlikler ve Körfez Krizi nedenleriyle Ortado¤u, Kuzey Afrika ve eski SSCB d›fl›nda yeni pazarlara aç›lma giriflimlerinde bulunulmaya bafllanm›flt›r. Do¤u Avrupa ve Asya ülkelerine yönelinmifltir. 1990-1999 y›llar› aras›nda Rusya Federasyonu %36 oranla en fazla müteahhitlik hizmeti verilen ülke konumunda olmufltur. Libya'n›n pay› %12'ye düflmüfltür. Arkas›ndan s›ras›yla Pakistan ve Türkmenistan gelmektedir. Bu dönemde ifllerin üstlenildi¤i ülkelerde çeflitlenme gözlenmifltir. Türk Cumhuriyetleri ile Balkanlar ve Do¤u Avrupa yeni pazarlar olarak ortaya ç›km›flt›r. Çeflitlenen proje türlerinden dolay› konut yat›r›mlar›nda azalma yaflanm›fl; yol-köprü-tünel projeleri ile endüstriyel yap›lar bunu izlemifltir. 1990-1998 y›llar› aras›nda sektör, y›lda yaklafl›k 3 milyar dolarl›k yeni ifl alma potansiyeli bar›nd›rm›flt›r. 1991-1996 y›llar› aras›nda Körfez Krizi'nin etkisiyle Ortado¤u'da sektörde ciddi maddi kay›plar söz konusu olmufltur. Ayr›ca 1998 y›l›nda Rusya Federasyonu'nda yaflanan ve eski SSCB ülkelerini de etkileyen ekonomik kriz ve Türkiye'de yaflanan ekonomik kriz sektörde pazar daralmas›yla sonuçlanm›flt›r. Dolay›s›yla Türk müteahhitlik firmalar›, yeni pazar aray›fllar›na girerek Malezya, Tayland, Filipinler, Meksika, Sudan, Gana ve Etiyopya gibi ülkelerde faaliyet göstermeye bafllam›flt›r. 1990-1998 y›llar› aras› dönemde üstlenilen projelerin toplam bedeli 19,8 milyar dolar olmufltur. Bunun 7 milyar dolar› Rusya Federasyonu'na ve 5 milyar dolar› ise eski SSCB ülkelerine aittir. 1990'lar sonunda yaflanan pazar daralmas› ve ekonomik krizler sonucunda yeni ifl alma potansiyeli 1 milyar dolara gerilemifl durumdad›r. Bu y›llarda proje üstlenilen ilk üç ülke s›ras›yla Rusya Federasyonu (%19), Türkmenistan (%15) ve Kazakistan (%11) olmufltur. ‹rlanda, Hindistan, Umman, Katar ve Afganistan yeni pazarlar olarak ortaya ç›km›flt›r. Afganistan ve Irak'taki yeniden yap›lanma çal›flmalar› yurtd›fl› inflaat sektörü d›fl›nda Türkiye'deki firmalar taraf›ndan da de¤erlendirilmifltir. 2000 Y›l› Sonras› 2000 y›l› sonras›nda d›fl müteahhitlik pazar› çeflitlenmeye bafllam›fl, belirli proje türlerinde uzmanlafl›lm›flt›r. Özellikle bu dö- nemde endüstriyel yap›lar öncelikli ifl türü olmufltur. Arkas›ndan s›ras›yla yol-köprü-tünel projeleri, petrokimya tesisleri ve idari binalar gelmektedir. Konut üretimi bu dönemde oldukça büyük düflüfl yaflayarak %2 oran›na gerilemifltir. Türk müteahhitlik firmalar› 2004 y›l› için 5 milyar dolarl›k müteahhitlik hizmeti üstlenme hedefini tutturmufltur. Al›nan ihale tutar› 2003 y›l›nda 3 milyar 400 milyon dolar iken 2004 y›l› için bu rakam bir önceki y›la göre %58,8 art›flla 5 milyar 400 milyon dolara ulaflm›flt›r. 2004 y›l›nda gerçekleflen bu d›fl müteahhitlik tutar› uzun y›llard›r gerçekleflen en önemli geliflmelerden biridir. Son befl y›lda Türkiye'nin yurtd›fl› müteahhitlik pazar pay› ve ifl hacmi alt› buçuk kat›na ç›km›fl durumdad›r. Geleneksel pazarlar haricinde Türk müteahhitlik firmalar› Gana, fiili, Etiyopya, Meksika, Malezya, Filipinler, Tayland, Hindistan, Fas gibi ülkelerde ifl yapmaya bafllam›flt›r. 2005-2006 YILI MÜTEAHH‹TL‹K H‹ZMETLER‹ 2005 y›l› sonunda Türk müteahhitlerin ifl yapt›klar› ülke say›s› 63’e toplam uluslararas› ifl hacmi 75 milyar dolara ç›km›flt›r. Proje say›s› ise 3.300 adedi aflm›flt›r. 2005 y›l›nda yurtd›fl›nda al›nan proje tutar› 9,3 milyar dolard›r. 2006 y›l› Ocak-Temmuz döneminde yurtd›fl›ndan 6,7 milyar dolarl›k ifl al›nm›flt›r. Bu dönemde 21 ülkeden 184 proje üstlenilmifltir. 2006 y›l› için 12 milyar, 2007 y›l› için 15 milyar dolarl›k d›fl müteahhitlik hizmeti hedeflenmifltir. Türk müteahhitlerin yurtd›fl›ndaki hizmet art›fl› h›zl› bir seyir izlemektedir. Yurtd›fl›nda al›nan ifl tutar› 2002-2005 y›llar› aras›nda 6 kattan fazla büyüme göstermifltir. Ayr›ca geçmifl y›llarda proje bafl›na ortalama proje bedeli yaklafl›k olarak 10 milyon dolar iken, bu rakam 30 milyon dolar› aflm›flt›r. YURTDIfiI MÜTEAHH‹TL‹K ‹fi BEDEL‹ (2002 - 2005) (milyon $) 9.300 10.000 8.000 5.800 6.000 4.000 3.400 2.500 2.000 0 Geleneksel pazarlardaki faaliyetlerin yan›s›ra, Afrika, Latin Amerika ve Güneydo¤u Asya ülkelerinde yap›lan ifllerin say›lar› artmaktad›r. ‹fl türleri itibariyle de endüstriyel tesisler, yol, köprü, tünel, petrokimya tesisleri, havaalanlar› gibi yüksek düzeyde uzmanlaflma ve teknoloji gerektiren proje türleri ço¤almaktad›r. 2006 y›l›nda al›nan ifllerin yar›s›ndan fazlas› Ortado¤u ülkelerindedir. Afrika ülkelerinde 1,6 milyar dolar, Ba¤›ms›z Devletler Toplulu¤u ülkelerinde de 1,5 milyar dolarl›k ifl al›nm›fl durumdad›r. Türk müteahhitlik hizmetlerinde Suriye, Afganistan, Birleflik Arap Emirlikleri, Katar, Kazakistan, Özbekistan, Polonya ve Cezayir ile iliflkileri güçlendirmek hedeflenmektedir. Yeni d›fl pazarlar sektörün gelece¤i için fazlas›yla önem tafl›maktad›r. Müteahhitlik firmalar› için riskli bölgelerde yürütülen faaliyetler nedeniyle belli bölgelerle s›n›rl› kal›nmamal› ve yeni pazarlara aç›lma sürdürülmelidir. 33 y›ll›k sürede TMB üyelerinin yurtd›fl›nda üstlendikleri ifllerin %37’si BDT ülkelerinde, %24’ü Kuzey Afrika’da, %22’si ise Ortado¤u’dad›r. 2000 - 2005 YILLARI ARASI TMB ÜYES‹ F‹RMALARIN YURTDIfiINDA GERÇEKLEfiT‹RD‹⁄‹ PROJELER‹N ‹fi ADED‹NE GÖRE DA⁄ILIMI Rusya Fed. Romanya Kazakistan BAE Türkmenistan Afganistan ‹rlanda Suudi Arab. Ürdün Katar Libya Azerbaycan M›s›r Gürcistan Irak Cezayir Ukrayna Fas Özbekistan ABD Polonya Umman Di¤er 20,01 11,46 9,55 7,75 5,35 5,34 4,66 4,52 3,51 3,33 3,08 2,96 2,59 2,58 2,25 1,76 1,67 1,61 1,47 1,44 1,33 1,11 2002 2003 2004 2005 DÖNEMLERE GÖRE YURTDIfiI MÜTEAHH‹TL‹K H‹ZMETLER‹ (milyon $) 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 1972-1979 1980-1989 1990-1999 2000-2005 (ifl adedi) 7,46 0 5 10 15 20 25 Di¤er: ‹ran, Bulgaristan, Hindistan, Sudan, Letonya, Tacikistan, Yemen, Tataristan, KKTC, Arnavutluk, Kuveyt, Almanya, Moldova, Bosna-Hersek, K›rg›zistan ❏ Türk müteahhitleri Irak pazar›ndaki paylar›n› her geçen y›l art›rmaktad›r. 2005 y›l›nda 86 Türk firmas› 109 proje ile 1,5 milyar dolarl›k ifl üstlenmifltir. Irak 2005-2007 dönemi için altyap› yat›r›mlar›na 31 milyar dolar ay›rm›flt›r. Savafl sonras› dönemde Türk firmalar›n›n 3,5 milyar dolarl›k ifl üstlendi¤i tahmin edilmektedir. 350 milyon dolarl›k ABD Büyükelçili¤i inflaat›, 259 milyar dolarl›k Süleymaniye Üniversitesi inflaat›, 161 milyar dolarl›k Diwaniya-Nasiriya-Samawa-Irak ekspres yolu, 160 milyon dolarl›k Erbil Uluslararas› Havaalan› inflaat›, 75 milyon dolarl›k US Army Corps North Sector Askeri Kamp inflaat› bunlar aras›nda yer almaktad›r. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 53 ❏ Kazakistan’da yap›lan yat›r›mlar Türk müteahhitleri için ❏ Nitelikli iflgücü eksikli¤i çekilmektedir. Ayr›ca ara eleman önemini korumaya devam etmektedir. Bu ülkede ortalama 400 milyar dolarl›k bir inflaat pazar› söz konusudur. eksiklikleri de sektör aç›s›ndan önemli bir sorun olmaktad›r. Bu amaçla bir "sertifikasyon sistemi" kurulmas› gerekmektedir. ‹flgücü belirli standartlara göre yetifltirilmelidir. Özellikle Avrupa Birli¤i ülkelerindeki meslek standartlar› gözönünde bulundurulmal›d›r. YURTDIfiI MÜTEAHH‹TL‹K H‹ZMETLER‹NDE KARfiILAfiILAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNER‹LER‹ ❏ Yurtd›fl›nda müteahhitlik hizmeti veren firmalar›n en önem- ❏ Vergilendirmede yaflanan haks›z uygulamalar›n faturas› li sorunlar›ndan biri teminat mektubu al›nmas›nda karfl›lafl›lan güçlüklerdir. Türk bankac›l›k sisteminde teminat mektuplar›n›n riski yüksektir. Ayr›ca Türk bankalar›n›n verdikleri teminat mektuplar› yurtd›fl›nda kabul edilmemektedir. Yabanc› bankalardan al›nan teminat mektuplar› için çok daha yüksek komisyonlar vermek gerekmektedir. Bu ba¤lamda ilgili mevzuatta de¤ifliklik yap›lmas›, Türk Eximbank'›n yurtd›fl›nda destek verebilecek flekilde yeniden yap›land›r›lmas› ve bankalar›n teminat mektubu vermesinin teflvik edilmesi gerekmektedir. müteahhit firmalar için a¤›r olabilmektedir. Yurtd›fl› ihalelerdeki %10 stopaj pay› kald›r›lmal›d›r. ❏ Yurtd›fl› müteahhitlik hizmetleri verilen ülkelerde ço¤u kez siyasi ve ticari riskler yüksektir. Bu nedenle firmalar yurtd›fl›nda iflas tehlikeleri bile yaflam›flt›r. Türk firmalar›nda ise ticari ve politik risk sigortas› bulunmamaktad›r. Türk Eximbank taraf›ndan sürdürülmekte olan çal›flmalar›n h›zland›r›larak Hazine iflbirli¤iyle ortak bir portföy oluflturulmas›yla ticari ve siyasi risk sigortas›na ifllerlik kazand›r›lmas› gerekmektedir. ❏ Türk firmalar›, proje kredisi götürememektedir. Türk Eximbank taraf›ndan bu konuda çal›flmalar sürdürülmektedir. Proje baz›nda de¤erlendirme yürürlü¤e girmeli ve Türk Eximbank taraf›ndan proje kredisi sa¤lanmal›d›r. Ayr›ca hizmetlere destek verecek döner bir fon oluflturulmas› yararl› olacakt›r. ❏ Firmalar için yurtd›fl›na aç›lmak, iç pazarda daralan ifller nedeniyle düflük kâr marjlar›na raz› olmak anlam›na gelmektedir. Ayr›ca yurtd›fl›ndaki ifl hacmi, müteahhit kâr› ve dolay›s›yla yurtiçine giren döviz miktar›n›n ayn› oranda artmamas› söz konusudur. ‹nflaat sektöründe beklenen geliflmelerle yurtiçi inflaat yat›r›mlar›n›n artmas› ve firmalar›n yurtd›fl›nda gösterdikleri baflar› ve standartlarda yurtiçinde de hizmet vermesi beklenmektedir. Bu sayede kâr marjlar› sorunu ve öteki sorunlar çözülebilecektir. ❏ Türk firmalar›n›n hepsi finansman aç›s›ndan yeterince güçlü de¤ildir. Bu aç›dan ortak giriflimlere gereksinim duyulmaktad›r. Bu anlamda flirket birleflmelerini özendirici teflvikler art›r›lmal›d›r. Bu sayede kâr/zarar paylafl›m› da kurulabilecek ve karfl›l›kl› fayda sa¤lanabilecektir. ❏ Niteliksiz ifl yapan firmalar›n imaj›, öteki firmalar için zedeleyici olabilmektedir. Örne¤in 14 Avrupa ülkesinin yurtd›fl›nda faaliyet gösteren müteahhitlik firmalar›n›n toplam say›s› 238 iken, bu say› Türk firmalar›nda 346'd›r. Yurtd›fl›nda faaliyet gösterecek firmalar için bir akreditasyon sisteminin kurulmas› gerekmektedir. Sektörün çat› kurulufllar›n›n hizmetlerin izlenmesi ve de¤erlendirilmesinde önemli rol oynamas› yararl› olacakt›r. 54 ❏ ‹nflaat girdilerinde afl›r› miktarda görülen fiyat art›fllar› bazen enflasyonun kat kat üzerindedir. Bu durum inflaatlar›n kalitelerinin düflmesi tehlikesine yol açmaktad›r. Teknik Müflavirlik Hizmetleri Teknik müflavir, uluslararas› kabul görmüfl flekliyle, "do¤al veya infla edilmifl çevre üzerinde teknoloji ile bilgi ve düflünceye dayal› hizmet veren kifli veya kurulufl" fleklinde tan›mlanmaktad›r. Teknik müflavirlik hizmet alanlar› ve kapsam›nda verilen hizmetler afla¤›daki tabloda özetlenmifltir: TürkMMMB ÜYELER‹N‹N H‹ZMET ALANLARINA GÖRE DA⁄ILIMI (%) Proje Öncesi Planlama Hizmetleri %15 Yasal Destek Hizmetleri %7 ‹nflaat Sonras› Hizmetler %5 Proje Deste¤i Da¤›l›m› %27 Türkiye'de müflavirlik hizmetlerinin geliflimi 1950'li y›llardan itibaren h›z kazanm›fl, özellikle Ankara, ‹stanbul, ‹zmir gibi büyük flehirlerde artan talebe paralel olarak, mimari, statik-betonarme, makine ve elektrik-tesisat proje bürolar› say›ca art›fl göstermifltir. Hizmetler ilk zamanlarda, küçük ve orta ölçekli konut, sosyal ve endüstriyel tesislere ait projelerin haz›rlanmas›ndan ibaret iken, sonralar› uluslararas› kaynaklardan finanse edilen büyük enerji ve sanayi tesisleri projeleri geliflme göstermifl, ancak yurtd›fl› finansmanl› bu projeler yabanc› müflavir mühendislik firmalar› taraf›ndan gerçeklefltirilmifltir. Türk müflavir mühendislik firmalar›, 1960'lardan itibaren, bu yabanc› firmalarla ortakl›k kurmak ya da kendi bafl›na kamu kurulufllar›n›n mühendislik projelerini gerçeklefltirmek amac›yla farkl› branfllardan uzman mühendislerin bir araya gelmesiyle kurulmaya bafllam›flt›r. Proje Haz›rlama Hizmetleri %19 ‹nflaat Uygulama Hizmetleri %27 Kaynak: TürkMMMB Firmalar›n bu hizmet alanlar›ndaki deneyim yo¤unluklar› ise afla¤›daki grafikte gösterilmektedir: TürkMMMB ÜYES‹ F‹RMALARIN DENEY‹M YO⁄UNLU⁄U (%) 80 60 % TÜRK‹YE'DE TEKN‹K MÜfiAV‹RL‹K H‹ZMETLER‹ 1980 y›l›na gelindi¤inde, inflaat, makine, elektrik mühendisleri ve mimarlar odalar›na kay›tl› proje bürosu say›s› 2000'in üzerindeyken, farkl› uzmanl›k alanlar›nda mühendislik çal›flmalar›n› yöneten müflavirlik firmalar›n›n say›s›n›n çok az oldu¤u görülmektedir. Uluslararas› kabul görmüfl tan›m›yla ve FIDIC (Müflavir Mühendisler Uluslararas› Federasyonu) standartlar›yla, ba¤›ms›z müflavir mühendislik yapan firmalar›n bir araya geldi¤i çat› kuruluflu olan Türk Müflavir Mühendisler ve Mimarlar Birli¤i (TürkMMMB) 25 Mart 1980 tarihinde Ankara'da kurulmufltur. TürkMMMB üyeleri aras›nda yap›lan araflt›rma Türkiye'deki müflavir mühendislik firmalar›n›n istihdam ettikleri personel say›s› olarak büyüklüklerinin afla¤›daki flekilde oldu¤unu göstermifltir: 40 20 0 Proje Proje ‹nflaat ‹nflaat Yasal Proje Destek Haz›rlama Uygulama Sonras› Destek Öncesi Planlama Hizmetleri Hizmetleri Hizmetleri Hizmetleri Hizmetleri Hizmetleri Kaynak: TürkMMMB TEKN‹K MÜfiAV‹RL‹K F‹RMALARININ PERSONELE GÖRE DA⁄ILIMI (%) 76 ve Üzeri Çal›flan %10 26 - 75 Çal›flan %21 Buna göre, TürkMMMB üyesi firmalar›n en fazla deneyim sahibi olduklar› alanlar›n proje haz›rlama hizmeti ve proje öncesi planlama hizmetleri oldu¤u anlafl›lmaktad›r. TÜRK‹YE'DE MÜHEND‹SL‹K Halen Türkiye’deki mevcut 77 üniversitenin 62'sinde mühendislik ve/veya mimarl›k fakülteleri bulunmaktad›r. Türkiye’deki mühendis ve mimarlar›n üst meslek örgütü olan TMMOB'da 2004 y›l› itibariyle 23 odaya kay›tl› 247.009 üye bulunmaktad›r. Bu mühendis ve mimarlar›n bir bölümü tescilli bürolarda faaliyet göstermekte olup; söz konusu bürolar genelde 1-10 teknik personel istihdam eden, a¤›rl›kl› olarak proje hizmet sektöründe faaliyette bulunan firmalard›r. Bu firmalardan teknik ve idari kapasiteleri belli kriterlere uyan yaklafl›k 200'ü Müflavir Mühendisler Uluslararas› Federasyonu (FIDIC) standartlar›n› uygulayan ve TürkMMMB (Türk Müflavir Mühendisler ve Mimarlar Birli¤i) üyesi firmalard›r. 1 - 25 Çal›flan %69 Kaynak: TürkMMMB TÜRK MÜfiAV‹RL‹K H‹ZMETLER‹N‹N GÜCÜ Projenin baflar›s› ço¤unlukla uygun maliyette, en güçlü, tecrübeli ve güvenilir uzmanl›¤›n sa¤lanmas›na ba¤l›d›r. Bugün Türkiye'de, ba¤›ms›z müflavir mühendislerce, dünyada kullan›lan en yeni teknikler uygulanabilmekte ve ileri teknoloji ürünü yap›lar Türk müflavir mühendis ve mimarlar› taraf›ndan baflar›yla gerçeklefltirilebilmektedir. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 55 TürkMMMB üyesi teknik müflavirlik ve mimarl›k firmalar›nca yap›lan ifllerin uzmanl›k aç›s›ndan sektörel da¤›l›m› ise afla¤›daki gibidir: TürkMMMB ÜYES‹ F‹RMALARIN UZMANLIK ALANLARININ DA⁄ILIMI (%) Bay›nd›rl›k ‹flleri ve Destek Hizmetleri %23 Tar›m %5 Çevre %8 Ticaret ve Sanayi %5 TEKN‹K MÜfiAV‹RL‹K H‹ZMETLER‹NDE SORUNLAR / ÖNER‹LER • Teknik müflavirlik sektörünün temel sorunlar›ndan ilki hizmet sunma olana¤›n›n bulunmas›ndaki güçlüktür. Hizmetler, inflaat sektörüyle paralel bir seyir izlemektedir. Dolay›s›yla 2006 y›l›nda da inflaat sektöründe devam eden büyüme oranlar›n›n müflavirlik sektörüne de yans›yaca¤› tahmin edilmektedir. • ‹fl gelifltirmede baz› sorunlar yaflanmaktad›r. • Teknik müflavirlik bilinci Türkiye'de henüz yeteri kadar yerleflmemifltir. Dolay›s›yla hizmetlerden yeterince yararlan›lmamaktad›r. Oysa bir inflaat projesinde teknik müflavirlik hizmetleri büyük önem tafl›maktad›r. Binalar %36 Altyap› %23 Kaynak: TürkMMMB Grafikte, TürkMMMB üyesi firmalar›n uzmanl›k alanlar› içinde binalar, altyap› ve bay›nd›rl›k iflleri ve destek hizmetlerinin en fazla pay› ald›¤› görülmektedir. Yukar›da verilen sektörlerde TürkMMMB üyesi firmalar›n deneyimleri ise afla¤›daki grafikte verilmifltir. TürkMMMB üyesi firmalar›n en fazla deneyim sahibi oldu¤u uzmanl›k alanlar› binalar, altyap›, bay›nd›rl›k iflleri ve destek hizmetleridir. Türkiye'de özellikle son y›llarda iç pazar›n daralmas› ile daha çok say›da firma yurtd›fl›ndaki ifllere yönelmektedir. TürkMMMB üyesi firmalar aras›nda yap›lan bir araflt›rma firmalar›n %85'inin yurtd›fl› projelerde deneyim sahibi olduklar›n› ve bu firmalar›n toplam 57 ülkede ifl yapm›fl ya da halen yapmakta olduklar›n› göstermifltir. Türk teknik müflavirlik firmalar›n›n en fazla çal›flt›klar› ülkeler afla¤›daki grafikte görülmektedir. TÜRK TEKN‹K MÜfiAV‹RL‹K F‹RMALARININ EN FAZLA ÇALIfiTIKLARI ÜLKELER (adet) 28 25 23 23 20 20 18 14 Kaynak: TürkMMMB 56 5 5 5 5 5 Ürdün K›rg›zistan Afganistan Libya Romanya Azerbaycan Irak Kazakistan Suudi Arab. Rusya Fed. Türkmenistan 0 5 Polonya 6 5 Ukrayna 10 Arnavutluk 11 10 Özbekistan 15 15 Almanya firma say›s› 30 • Teknik müflavirlik alan›nda geçerli olan yasal mevzuat yetersizdir, sorunlar yaratmaktad›r. • Teknik müflavirlik hizmetlerinde ihale yöntemlerinden kaynaklanan ciddi sorunlar bulunmaktad›r. Bu hizmetler dan›flmanl›k hizmetleri kapsam›ndan ç›kar›lm›fl ve ihalenin en düflük teklife verilmesi koflulu getirilmifltir. • Sektörde haks›z rekabet yaflanmaktad›r. • Yetiflmifl iflgücü eksikli¤i, öteki alanlarda oldu¤u gibi bu konuda da ciddi bir sorun oluflturmaktad›r. • Yurtd›fl› pazarlara ulaflmada da baz› sorunlar bulunmaktad›r. Yurtd›fl› pazarlar›na girilmesi ve mevcut pazarlar›n gelifltirilmesi konusunda sa¤lanan katk› art›r›lmal›, idari, yasal ve parasal düzenlemelerle, Türk müflavirlik hizmetlerinin uluslararas› rekabet ve ifl yapma gücü desteklenmelidir. ‹nflaat Malzemeleri Sanayisi Genel Görünümü Türkiye'de g›da ve tekstilden sonra gelen en büyük sanayi olan inflaat malzemeleri sanayisi, ülke sanayisi içinde %10, imalat sanayisi içinde %12-13, nihai üretime ulaflmak için kullan›lan yar› ifllenmifl mal özelli¤indeki ara mal üretimi içinde ise %30 dolay›nda bir paya sahiptir. ‹nflaat malzemeleri ile h›rdavat ürünleri iç tüketiminde son y›llarda belirgin bir art›fl görülmüfltür. Bu art›fl, pazardaki de¤iflim ve geliflmenin bir iflaretidir. Sanayideki bir baflka önemli geliflme, geleneksel da¤›t›m sistemleri d›fl›nda Türkiye'de yap› market (DIY) hipermarket zincirlerinin kurulmas›d›r. ‹NfiAAT MALZEMELER‹ ÜRET‹M‹ (2003-2005) Malzeme 2003 2004 2005 Boya (ton) 452.500 500.000 528.500 Düz cam (ton) 719.572 724.348 820.000 Cam yünü (ton) 29.130 40.792 43.000 Cam mozaik (ton) 7.500 7.500 8.500 23.000 27.000 32.000 Çift cam (ton) Çimento (ton) 35.094.768 38.795.797 41.669.000 Alç› (ton) 1.287.500 1.628.984 Kireç (ton) 1.891.580 2.440.232 2.700.000 Seramik sa¤l›k gereçleri (ton) fiirket Profili ve ‹stihdam Her ürün grubunda 5-6 adet büyük üretim firmas› faaliyet göstermektedir. Bu firmalar pazar›n yaklafl›k %80'ine sahiptir. Sanayi genelinde 100 bin dolay›nda üretici, ihracatç›, ithalatç›, toptanc› ve perakendeci firma ile 20 adet yap› market faaliyet göstermektedir. 1980'li y›llardan sonra önemli döviz kazand›r›c› sanayi kollar›ndan biri olarak öne ç›kan inflaat malzemeleri sanayisi, 1990'l› y›llar›n bafl›nda ekonomiyle paralel olarak iyi bir dönem geçirmifl; bu dönemde üretim ve ihracatta düzenli art›fllar yaflanm›flt›r. 1990'l› y›llar›n ortalar›nda bafllayan yurtiçi ve yurtd›fl›ndaki ekonomik krizlerin yan›s›ra, geliflmeyen iç piyasa koflullar›n›n da etkisiyle inflaat malzemeleri sanayisi talep daralmalar› ile karfl› karfl›ya kalm›flt›r. Bu dönemde daha çok ihracata yönelinmifltir. 1995 ve 1996'da yaflanan canlanmalar›n ard›ndan 1997'de iyi bir seyir gözlenmifl, ancak Asya krizi sonucunda sektördeki fiyat rekabetlerinde art›fl yaflanm›flt›r. 1998 y›l›nda sektör yurtiçinde talep gerilemesiyle, yurtd›fl›nda da çeflitli t›kanmalarla karfl› karfl›ya gelmifltir. 1999 y›l›nda ekonomik kriz ve depremin etkisiyle bafllayan inflaat malzemeleri sektöründeki daralmalar 2001 y›l›ndaki kriz ile sürmüfltür. Bundan sonraki dönemde gerçekleflen ekonomik büyüme, inflaat sektörünü ve inflaat malzemeleri sektörünü olumlu flekilde etkilemifltir. Türkiye'de yap› market pazar›n›n cirosunun 1,5 milyar dolar dolay›nda oldu¤u tahmin edilmektedir. Ekonomik etkenler, kentsel yap› ve Türk toplumunun karakteristik özellikleri nedeniyle 1994 y›l›na kadar Türkiye'de yap› market pazar› geliflememifltir. Türkiye'de tamircilerin evlere kadar gelip makul ücretlerle tamir ve bak›m iflleri yapmalar› ve gerekli ekipman ve malzemelerin yerel h›rdavatç› dükkanlar›ndan ve inflaat malzemesi sat›c›lar›ndan sat›n al›nabilmesi, Türkiye'de yap› market pazar›n›n geliflmesini geciktiren etkenler aras›ndad›r. 1.750.000 142 166 185 Seramik karolar (1000 ton) 2.639 2.943 3.200 Tu¤la (milyon adet) 3500 4.200 4.500 600 670 700 Çimento veya alç› bazl› infl. malz. (bin ton) 2.750 2.652 2.850 ‹fllenmifl do¤al tafllar (bin ton) 3.346 3.933 4.300 Demir veya çelikten çubuklar (bin ton) 9.160 10.202 10.300 Kiremit (milyon adet) Demir veya çelikten profiller (bin ton) 813 975 990 Demir veya çelikten borular (bin ton) 1.569 1.869 1.914 Kaynak: DTM 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda, inflaat malzemeleri maliyet art›fllar› sektöre damgas›n› vurmufltur. Demir ve çimento fiyatlar›nda alt› ay içinde gerçekleflen %40-60 aras›ndaki zam oranlar›, sektörde gerçekleflmesi beklenen yat›r›mlar› durdurmufltur. Ayr›ca petrole gelen zamlar, petrol ürünleri ve PVC fiyatlar›nda %25’e varan zamlar gerçekleflmifltir. DIfi T‹CARET ‹hracat 2005 y›l›nda toplam ihracat›n %93,7’sini imalat sanayisi ürünleri olufltururken, inflaat malzemelerinin toplam ihracattaki pay› %11,7 olarak gerçekleflmifltir. EKONOM‹K FAAL‹YETLERE GÖRE ‹HRACAT DE⁄ERLER‹ (milyon $) 2003 Pay (%) 2004 Pay (%) 2005 Pay (%) Tar›m ve Ormanc›l›k 2.121 4,49 2.542 4,02 3.321 4,53 Madencilik ve Taflocakç›l›¤› 470 0,99 649 1,03 809 1,10 44.378 93,91 59.579 94,32 68.737 93,66 204 0,43 294 0,47 384 0,52 ‹malat Di¤er Kaynak: TÜ‹K ÜRET‹M ‹nflaat malzemelerinin son üç y›ll›k üretim miktarlar› çizelgede görülmektedir. 2005 y›l›nda inflaat malzemeleri sektörü bir önceki y›la göre düflüfl göstermeyerek, makul oranlarda art›fl göstererek y›l› tamamlam›flt›r. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 57 ‹NfiAAT MALZEMELER‹ ‹HRACATI (2003-2005) (bin $) ‹hracat (Bin $) 2003 2004 2005 Alç› 25.583 37.272 43.883 Çimento 341.242 418.407 525.645 Boyalar Plastik ‹nflaat Malz. A¤açtan ‹nflaat Malz. Duvar K⤛tlar› 77.239 99.388 133.537 200.996 326.484 429.083 19.726 30.024 48.329 1.554 1.664 2.049 322.594 484.909 628.423 Mineral Yünler 5.980 7.127 14.534 Asfalt, Alç›, Çimento ve Betondan Eflya 31.073 50.502 73.440 2.847 ‹fllenmifl Tafllar (Mermer,Granit) Tu¤lalar, Karolar 218 1.882 1.703 3.466 4.017 313.630 389.710 404.581 Seramik Sa¤l›k Gereçleri 122.315 161.825 178.789 Düz Cam 70.648 60.827 55.076 Cam Yünü 57.252 80.290 81.068 1.350.456 2.513.855 2.719.927 406.655 756.606 917.673 171.840 333.468 450.877 Kiremitler Seramik Kaplamalar Demir Çelik Çubuk, Profil ve Teller Demir Çelikten Çivi, C›vata, Somun, Vida vb. Demir Çelikten Sa¤l›k Gereçleri Demir Çelikten Boru ve Boru Ba¤lant› Parçalar› Demir Çelikten Radyatörler 55.812 79.777 98.545 140.997 226.041 285.586 Demir Çelikten ‹nflaat Aksam› 38.220 55.215 63.910 Alüminyumdan Sa¤l›k Gereçleri 226.811 291.253 400.097 Alüminyumdan Infl. Malz.ve ‹nflaat Aksam› 22.345 29.218 31.977 Adi Metallerden Kilitler ve Donan›m Eflyas› 91.537 139.104 181.363 194.294 242.674 285.045 Is›tma ve So¤utma Cihazlar› Asansörler 3.130 4.009 5.709 Elektrik Malzemeleri 113.403 159.871 205.183 Kablolar 59.870 96.589 Ayd›nlatma Armatürleri 75.201 Prefabrike Yap›lar 103.179 4.544.885 TOPLAM ‹thalat ‹malat sanayi ürünlerinin ithalattaki pay› 2005 y›l›nda 5%82,5'den %80,7’ye gerilemifltir. Bir önceki y›la göre 2005 y›l›nda imalat sanayi ithalat›nda %16,7 oran›nda art›fl görülmüfltür. ‹nflaat malzemeleri ithalat›n›n toplam ithalat içindeki pay› ise %3,1 olarak gerçekleflmifltir.‹nflaat malzemeleri sanayisinin ihracat pay›, ithalat pay›ndan çok daha yüksektir. EKONOM‹K FAAL‹YETLERE GÖRE ‹THALAT DE⁄ERLER‹ (milyon $) 2003 Pay (%) 2004 Pay (%) 2005 Pay (%) Tar›m ve Ormanc›l›k 2.535 Madencilik ve Taflocakç›l›¤› 3,66 2.757 2,83 2.796 2,40 9020 13,01 10980 11,26 16319 14,00 ‹malat 55.689 80,31 80.447 82,48 94.003 80,66 Di¤er 2.093 3,02 3.347 3,43 3.395 2,91 Kaynak: TÜ‹K ‹NfiAAT MALZEMELER‹ ‹THALATI (2003-2005) (bin $) ‹thalat (bin $) 2003 2004 2005 2.108 3.059 2.608 91.200 Çimento 8.194 17.086 36.226 100.095 129.598 Boyalar 144.816 113.112 7.201.186 8.605.113 ‹ç piyasan›n daralmas›yla d›fl piyasaya a¤›rl›k veren inflaat malzemeleri sektöründe 2002 y›l›ndan itibaren ihracatta yükselifl e¤ilimi görülmektedir. 2004 y›l› için gerçekleflen ihracat miktar› inflaat malzemeleri alan›nda 7,2 milyar dolar tutar›ndad›r. Bu say›ya göre ihracat, bir önceki y›la göre %58 oran›nda art›fl göstermifltir. 2005 y›l›nda ise ihracat 8,6 milyar dolara ç›km›fl ve 2004 y›l›na oranla %19,5’lik bir art›fl sa¤lanm›flt›r. TOPLAM ‹NfiAAT MALZEMELER‹ ‹HRACATI (2003-2005) (milyon $) 201.130 261.001 315.637 130.440 177.121 188.590 A¤açtan ‹nflaat Malz. 16.711 21.443 22.667 Duvar Ka¤›tlar› 2.506 4.083 5.642 ‹fllenmifl Tafllar (Mermer,Granit) 19.970 29.589 64.202 Mineral Yünler 16.252 23.542 24.203 Asfalt, Alç›, Çimento ve Betondan Eflya 10.007 17.365 48.233 Tu¤lalar, Karolar 146 230 752 Kiremitler 273 599 866 Seramik Kaplamalar 11.736 28.444 58.854 Seramik Sa¤l›k Gereçleri 1.767 3.091 3.735 50.953 65.447 100.735 Plastik ‹nflaat Malz. Düz Cam Cam Yünü 44.905 53.905 65.914 Demir Çelik Çubuk, Profil ve Teller 108.852 216.846 275.942 Demir Çelikten Çivi, C›vata, Somun, Vida vb. 133.336 212.163 254.327 4.522 7.774 10.295 368.505 283.776 390.160 Demir Çelikten Sa¤l›k Gereçleri ‹nflaat Malzemeleri ‹hracat› 8.000 Demir Çelikten Boru ve Boru Ba¤lant› Parçalar› 6.000 Demir Çelikten Radyatörler 4.000 Demir Çelikten ‹nflaat Aksam› 2.000 Alüminyumdan Sa¤l›k Gereçleri 9.170 12.485 13.929 Alüminyumdan Infl. Malz.ve ‹nflaat Aksam› 31.441 37.597 44.624 Adi Metallerden Kilitler ve Donan›m Eflyas› 146.367 233.060 271.044 Is›tma ve So¤utma Cihazlar› 410.732 481.756 623.917 10.986 12.990 11.000 335.030 445.295 486.731 22.903 43.762 70.213 61.541 87.573 115.033 6.281 14.183 25.343 2.236.789 2.889.268 3.630.024 0 2003 2004 2005 Sektör ihracat›nda en büyük ihracat de¤erini, yaklafl›k 5 milyar dolarla demir-çelik ürünleri oluflturmaktad›r. Bu alan içinde s›ras›yla en çok ihraç edilen ürünler demir-çelik çubuk, profil ve teller ve demir-çelik borulard›r. ‹kinci büyük kol ise ifllenmifl tafllar (mermer ve granit) olmufltur. Çimento ihracat› ise üçüncü s›rada yer almaktad›r. Arkas›ndan seramik kaplama ihracat› gelmektedir. 58 ‹nflaat malzemeleri 2005 y›l›nda 177 ülkeye ihraç edilmifl olup bafll›ca pazarlar BAE, ABD, BAE, Irak, ‹ngiltere ve Almanya’d›r. Alç› Kaynak: DTM 10.000 2005 y›l›nda bir önceki y›la göre ihracatta en fazla art›fl yaflayan alanlar s›ras›yla; %100’ün üzerinde art›flla mineral yünler, %60 art›flla a¤aç, %51 ile tu¤la ve karolar olmufltur. 2004 y›l› ihracat de¤erlerine göre azalma yaflayan alanlar ise; prefabrik yap›lar, düz cam ve kablolar olmufltur. Asansörler Elektrik Malzemeleri Kablolar Ayd›nlatma Armatürleri Prefabrike Yap›lar L‹STE TOPLAMI Kaynak: DTM 5.671 10.437 10.613 64.756 83.885 97.975 2002 y›l›nda 1,9 milyar dolar olan inflaat malzemeleri ithalat› 2003 y›l›nda 2,2 milyar dolar, 2004 y›l›nda 2,8 milyar dolar, 2005 y›l›nda ise bir önceki y›la oranla %24 art›fl göstererek 3,6 milyar dolar olarak gerçekleflmifltir. Türkiye ekonomisinde 2005 y›l›nda ithalat de¤erleri, ihracat de¤erlerinden %63 fazla olmas›na karfl›n, inflaat malzemelerinde ihracat›n ithalata oran› %230 kadard›r. Sektör ithalat›nda en fazla ithalat, 2005 y›l›nda toplamda demir çelik ürünleri taraf›ndan üstlenilmifltir. Bu grup içinde en çok ithal edilen ürünler demir çelik borulard›r. Is›tma ve so¤utma cihazlar› ise ürün kollar› listesinde 663 milyon dolarla en üst s›rada ithal edilen ürün olarak yer almaktad›r. Arkas›ndan elektrik malzemeleri, boyalar, kilit ve metal donan›m eflyalar› ile plastik inflaat malzemeleri gelmektedir. ‹thalatta bir önceki y›la göre azalma görülen tek inflaat malzemesi alç› olmufltur. ❏ Geleneksel Yat›r›mlar›n D›fl›na Ç›k›lmamas› ‹nflaat malzemeleri sanayisinde, geleneksel yat›r›mlar›n d›fl›na ç›k›lmamaktad›r. Bu nedenle sanayi genelinde geliflim k›s›tl› olmaktad›r. Oysa, yeni geliflen yap› malzemeleri üretiminde, Türkiye'de henüz önemli bir boflluk bulunmaktad›r. ❏ Kapasite Fazlal›¤› Kimi inflaat malzemeleri üretiminde kapasite fazlal›¤› bulunmaktad›r ve yeni yat›r›mlardan önce stoklar›n eritilmesi gerekmektedir. 2005 y›l›nda 128 ülkeden inflaat malzemeleri ithal edilmifltir. Bafll›ca ithalat yap›lan ülkeler Almanya, Çin, ‹talya, Fransa ve ‹spanya’d›r. ‹NfiAAT MALZEMELER‹ SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ ‹nflaat malzemeleri alan›nda özellikle çimento, demir-çelik, seramik ve cam, Türkiye'nin kendisini dünyada kan›tlad›¤› alanlardand›r. Türk inflaat malzemeleri sanayisi, Avrupa ve ABD'den transfer edilen teknolojinin etkisi alt›ndad›r. Malzeme üreticileri, "Belgeleme" bölümünde bahsedilen standartlara göre üretim yapmaktad›r. Türk inflaat malzemeleri, pek çok ülkede tercih edilmektedir. Ayr›ca Türk inflaat malzemeleri sanayisinde ileri teknoloji kullan›lmaktad›r. ‹nflaat malzemelerinin iç tüketiminde de son y›llarda art›fl görülmektedir. 2005 y›l›nda inflaat sektöründe gerçekleflen yüksek büyüme oranlar›, inflaat malzemeleri alan›nda da hareketlilik do¤urmufltur. Pazardaki çeflitlili¤in bir göstergesi olan bu durum, ithalat oranlar›n›n ihracat oranlar›na göre düflük olmas›yla da kendini göstermektedir. Ayr›ca son y›llarda geliflme gösteren yap› marketler, tüketimde de art›fl yaratacak bir geliflmedir. ‹NfiAAT MALZEMELER‹ SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI ❏ Yap› Malzemelerinde Fiyat Farklar› Özellikle daha önceki bölümlerde de bahsedilen yap› malzemeleri endeksinin 2004 ve 2005 y›llar›nda ÜFE’nin üzerinde ç›kmas› durumu, maliyet art›fl› olan birçok inflaat kaleminde müteahhit firmalar› s›k›nt›ya düflürmüfltür. Kamu ‹hale Kanunu’na göre, inflaatlarda kullan›lan ana malzemelerde maliyet art›fl› oldu¤unda bu kalemlere fiyat fark› verilmesine karar verilmifltir. Ancak ÜFE oran›n›n düflük olmas›na karfl›n yap› malzemelerinin maliyetlerindeki yüksek oranlardaki art›fllar nedeniyle fiyat farklar› ÜFE oranlar›na göre hesaplanmaktad›r, bu durum da devam eden ifllerde zarara neden olmaktad›r. 2006 y›l› 9. ay›n sonu itibariyle inflaat demirindeki fiyat art›fl› %57, çimentodaki art›fl %10, tu¤la ve kiremitteki art›fl %30, haz›r betondaki fiyat art›fl› da %35-40 olmas›na ra¤men, ÜFE öteki kalemlerden ötürü %7,4 artabilmifltir. ‹nflaat malzemelerindeki fahifl art›fl müteahhitleri de etkilemifltir. Çimento ve beton gibi ana inflaat malzemelerini temin etmekte yaflanan güçlük, kamu yat›r›mlar›n› da sekteye u¤ratmaktad›r. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 59 Çimento Türkiye'de inflaat sektörünün geliflimi, alt›nda bar›nd›rd›¤› haz›r beton ve çimento gibi alt sanayileri de olumlu flekilde etkilemifltir. Çimento sanayisi, Türkiye'ye dünyaya oranla yaklafl›k 50 y›l geç girmesine karfl›n günümüzde oldukça ilerlemifl konumdad›r. Türk çimento sanayisi, Türkiye'deki sanayileflmenin en önemli temsilcilerinden biridir. Çimento sanayisinde talep, ülkenin ekonomik koflullar›na ba¤l›d›r. Yat›r›m ortam›na da ba¤l› olarak geliflen sanayi, harcama yap›lmayan dönemlerde durgundur. Çimento sanayisi, bir ülkenin ekonomik gelifliminin en önemli göstergelerinden biridir. Bir ülkede meydana gelen ekonomik de¤ifliklikler k›sa süre içinde çimento sanayisine de yans›maktad›r. Çimento bafll›ca silisyum, kalsiyum, alüminyum ve demir oksitlerini ihtiva eden hammaddelerin kar›flt›r›larak piflirilmesi ile elde edilen klinkerin ö¤ütülmesiyle ortaya ç›kan hidrolik ba¤lay›c›lar› tarif eder. fiirket Profili Türkiye’de halen 41 adedi entegre tesis, 17 adedi ö¤ütme - paketleme tesisi olmak üzere 58 tesis çimento üretmektedir. Fabrikalar yurt sath›na uygun bir da¤›l›m göstermektedir. Tesislerin tamam› özel sektöre aittir. Sektörde ayr›ca yabanc› sermaye de bulunmaktad›r. Türkiye'de ilk çimento üretimi, 1912 y›l›nda Dar›ca ve Eskiflehir'de bafllat›lm›flt›r. Özellikle 1950'den sonra Türkiye Çimento Sanayisi T.A.fi.'nin (Ç‹SAN) kurulmas›yla üretim artmakla beraber 1970'lere dek talebin yeterli derecede karfl›lanamamas› nedeniyle çimento ithalat› devam etmifltir. 1978-1983 y›llar› aras›nda dünyada patlayan inflaat krizi, Türkiye'nin büyük oranda ihracat yapmas›n› sa¤lam›flt›r. Sanayi, günümüzde tamamen özelleflmifl durumdad›r. Yabanc› sermaye, 22 adet tesisle çimento pazar›n›n yaklafl›k %30'una sahip durumdad›r. Sektör AB uyum süreci içerisinde AB standartlar› ile bütünleflme sa¤lam›flt›r. Türkiye Çimento Müstahsilleri Birli¤i kanal›yla CEMBUREAU komisyonlar›nda çal›flmalar aktif olarak sürdürülmektedir. ‹stihdam Türk Çimento Sektörü 2005 y›l›nda 13 bin kiflinin üzerinde istihdam yaratm›flt›r. 2005 y›l› sonu itibari ile sanayide faaliyet gösteren kifli say›s› 9.125’e yükselmifltir. Müteahhit eleman say›s› ise 4.542’dir. Bölgelere göre de¤erlendirildi¤inde en fazla Marmara bölgesinde çimento sanayisine yönelik istihdam yarat›ld›¤› görülmektedir. Arkas›ndan ‹ç Anadolu ve Ege bölgeleri gelmektedir. DÜNYADA Ç‹MENTO SANAY‹S‹ 2005 y›l›nda dünya çimento üretimindeki %6’l›k art›fl oran›, bir önceki y›l›n %9’luk art›fl oran›n› izlemifltir. Y›ll›k çimento üretimi 2.27 milyar tona ulaflm›flt›r. Çimento üretimindeki en önemli bölge olan Asya, %6’l›k büyüme göstermifltir. Çin’in iki y›ll›k 60 %15 art›fl oran›n›n üstüne bu y›l da %9 oran›ndaki art›fl oran›, Hindistan’›n %9 büyüme oran› ve 143 milyon ton üretim kapasitesi, Asya çimento üretim art›fl›nda önemli katk› sa¤lam›flt›r. Bütün olarak Avrupa’da (eski BDT hariç) çimento üretim art›fl oran› ise %3,3’lük bir art›fl göstermifl ve 2005 y›l› dünya çimento üretiminin %13,5’lik dilimini oluflturmufltur. ABD ise %6’l›k bir art›fl göstererek, 127 milyon ton gibi rekor bir tüketim miktar›na ulaflm›flt›r. Bu tüketim a¤›rl›kl› olarak konut d›fl› ve kamusal yap›lara aittir. ABD, çimento üretiminin %42’sini, tüketiminin ise %50’sini oluflturmufltur. Ç‹MENTO BÖLGESEL ÜRET‹M DA⁄ILIMI (%) Di¤er Avrupa %0 AB %11 BDT %3 ABD %5 Di¤er Cembureau %3 Afrika %4 Oyanusya %1 Di¤er Amerika %6 Asya %67 Kaynak: CEMBUREAU Dünya çimento talebi 2006 y›l›nda %4,1 oran›nda art›fl göstererek 2,1 milyar tona ulaflm›flt›r. Bu da 144 milyar dolarl›k bir de¤er oluflturmaktad›r. Çin bu talebin %37’sini tek bafl›na oluflturarak dünya pazar›ndaki önemini göstermifltir. ÜRET‹M Türkiye çimento sektörü, 2002 y›l›ndan sonra toparlanarak günümüzde dünyan›n en büyük ikinci ihracatç›s› konumuna gelmifl durumdad›r. 2002 y›l›nda çimento üretimi 32,6 milyon ton, klinker üretimi ise 29 milyon 499 bin ton olmufltur. 2003 y›l›nda çimento üretiminde %8'lik art›flla çimento üretimi 35,1 milyon tona yükselmifltir. Klinker üretiminde de %3,1 oran›nda art›fl yaflanm›fl, toplam üretim 65,5 milyon ton olmufltur. Çimento üretiminde 2004 y›l›nda 38 milyon tonluk üretimden sonra 2005 y›l›nda %10,29 art›flla, 41,7 milyon tonluk üretim gerçekleflmifltir. Klinker üretimindeki art›fl da devam etmifl ve 2004 y›l›nda 32,8 milyon ton olan üretim %10,96 artarak 36,4 milyon tona ulaflm›flt›r. Yandaki grafikte görülece¤i üzere sektör, üretim ve iç sat›flta 2001 y›l›ndan bugüne devaml› geliflen bir e¤ilime sahiptir. Ç‹MENTO ÜRET‹M‹ (1996-2006) (milyon ton) kadar 83,2 milyon tona ulaflacakt›r. Bu da en iyimser tahminle o y›lki ihtiyac›n 30,9 milyon ton üzerinde olacakt›r. De¤iflim (%) 1996 35,2 6 1997 36,0 2 1998 36,6 2 70.000.000 1999 34,2 -7 60.000.000 2000 36,2 6 2001 30,1 -17 2002 32,6 8 40.000.000 2003 35,1 8 30.000.000 2004 38,0 8 2005 41,7 10 20.000.000 2005 Ocak-Nisan 11,0 -74 10.000.000 2006 Ocak-Nisan 12,7 15 1997-2005 YILLARI Ç‹MENTO KAPAS‹TE RAKAMLARI (ton) 1997 Son on y›ll›k çimento üretimi (milyon ton) 40 1998 Çimento Klinkler Çimento Klinkler Klinkler Çimento Çimento Çimento Klinkler Çimento Klinkler Çimento Klinkler Ç‹MENTO ÜRET‹M‹ (1996 - 2006) (milyon ton) 45 Çimento Klinkler 0 Klinkler 50.000.000 Çimento Klinkler Üretim (milyon ton) Y›llar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: DPT 35 YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M 30 25 20 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 35,2 36,0 36,6 34,2 36,2 30,1 32,6 35,1 38,0 41,7 Kaynak: TÜ‹K 2001 y›l›ndan itibaren çimento üretiminde do¤rusal bir art›fl görülmektedir. Çimento üretimindeki bu e¤ilim devam ederse, 2008 y›l›nda üretimin 50 milyon tona ulaflmas› olas›d›r. Ç‹MENTO ÜRET‹M E⁄‹L‹M‹ (2008’e kadar) 60.000 50.000 40.000 30.000 2001 - 2005 üretim 20.000 Do¤rusal üretim e¤risi 10.000 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 ‹leriki y›llarda sadece konut üretimi ile bu art›fl miktar›na ulaflamayacak olan sektördeki büyümenin 2006 y›l›nda, çimentonun bafll›ca kullan›m alan› olan altyap› yat›r›mlar›n›n istenilen düzeye gelmesi halinde %6-8 aral›¤›nda olmas› beklenmektedir. Çimento tüketimi ekonomik duruma, nüfus hareketlerine ve yat›r›mlara göre de¤ifliklik göstermektedir. 1998 y›l›na kadar tüketimde art›fl olmufl, 2002 y›l›na kadar her y›l bir önceki y›la göre tüketimde düflüfl yaflanm›flt›r. Sonraki y›llarda %10’u geçmeyen art›fl oranlar› gözlenmifltir. Ekonomik istikrar›n sa¤lanmas›, faiz ve döviz gelirlerinin düflmesi, ipote¤e dayal› konut sat›fl›n›n gündeme gelmesi nedeniyle son bir y›l içinde, konut inflaatlar›ndaki canlanmaya paralel olarak, çimento yurtiçi talebinde büyük art›fl olmufltur. 2005 y›l›nda çimento tüketimindeki art›fl %14,3 de¤erine ulaflarak ve toplam 35,1 milyon tonluk sat›fl rakam› ile 1998 y›l›ndaki 33,6 milyon tonluk rekor sat›fl›n da üstüne ç›km›flt›r. 2006 y›l›n›n ilk çeyre¤inde ise bir önceki y›l›n ilk çeyre¤ine oranla %19,3’lük bir art›fl gözlenmifltir. 2007– 2013 y›llar› aras›nda çimento iç tüketiminin ortalama olarak yaklafl›k %5,5 oran›nda artaca¤› tahmin edilmektedir. 2005 y›l›nda sektörde yaflanan bir baflka hareketlilik de çimento fabrikalar›n›n sat›fl› olmufltur. Toplam 8 entegre ve 1 ö¤ütme tesisi sat›lm›flt›r. Ulafl›lan bu miktar hem sektördeki aktörlerin, hem de d›flar›dan gelenlerin sektöre olan güvenlerini göstermeleri aç›s›ndan önemlidir. Ç‹MENTO TÜKET‹M‹ (milyon ton) (1996-2006) Y›llar Tüketim (milyon ton) De¤iflim (%) Teflvikler 1996 32,1 6,6 Hazine Müsteflarl›¤› verilerine göre, 2005 y›l›nda befl yeni komple yat›r›m için teflvik belgesi al›n›rken, 626,6 milyon YTL’lik yat›r›m ve 846 kiflilik istihdam taahhüdünde bulunulmufltur. Bir fabrika da 4 milyon YTL’lik yenileme yat›r›m› taahhüdü karfl›l›¤›nda yat›r›m teflvik belgesi alm›flt›r. 1997 32,6 1,6 1998 33,6 3,1 1999 31,5 -6,3 KAPAS‹TE Türkiye’de halen 42 milyon ton klinker ve 52,5 milyon ton çimento kapasitesi mevcuttur. Son dönemde inflaat sektöründeki büyüme çimento yat›r›mlar›n›n da artmas›na neden olmufltur. Ö¤ütme tesisleri de göz önüne al›nd›¤›nda kapasite, halihaz›rda verilmifl teflviklerle ve bafllanm›fl yat›r›mlarla 2010 y›l›na 2000 31,5 0,5 2001 25,1 -20,3 2002 26,8 6,8 2003 28,1 4,9 2004 30,7 9,0 2005 35,1 14,3 2005 Ocak-Nisan 8,8 13,8 2006 Ocak-Nisan 10,5 19,3 Kaynak: TÇMB TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 61 ‹zleyen grafiklerde son 10 y›ll›k GSMH de¤iflimi (milyon dolar) ve çimento tüketimi (milyon ton) grafikleri karfl›laflt›rmal› olarak görülmektedir. Bu iki de¤iflken aras›nda, %52 oran›nda korelasyon bulunmaktad›r. Ç‹MENTO ‹HRACATI (milyon ton) (1996-2005) 10 8 6 Ç‹MENTO TÜKET‹M‹ (1996 - 2006) (milyon ton) 4 40 2 1996 35 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: TÇMB 30 25 20 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 30,1 32,1 32,6 33,6 31,5 31,5 25,1 26,8 28,1 2005 2006 30,7 35,1 Kaynak: TÇMB Toplam ihracatta (çimento ve klinker) 2001 y›l›ndan itibaren Avrupa’da 1. s›rada bulunan Türk çimento sektörü, 2005 y›l›nda gerçeklefltirmifl oldu¤u ihracat miktar› ile dünyada ilk 3 ülke aras›nda yer alm›flt›r. SON ON YILLIK GSMH DE⁄‹fi‹M‹ (milyon dolar) (1996 - 2005) 400.000 GSMH 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 Çimento ihracat›, 1970'lerden 1982 y›l›na dek düzenli bir seyir izlemifl; daha sonra Ortado¤u ve Kuzey Afrika pazarlar›n›n geliflimi ve ‹ran-Irak Savafl› ile durulmufl, 1989'da yeniden canlanm›fl ve 1998'e dek yine artarak devam etmifltir. 1999 y›l›ndan sonra ise iç talepteki durgunluk ihracat pazar›n› hareketlendirmeye yaram›flt›r. Günümüze dek süren bu hareketlilik, 2003 y›l›ndaki çimento ve klinker ihracat toplam› olan 10,4 milyon tonla kendini göstermifltir. Bu ihracatta %71'lik oran› çimento oluflturmaktad›r. Klinkerde üretim art›fl›na karfl›n ihracat düflüflü, çimento sanayisinin geliflmekte oldu¤unu göstermektedir. 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 182,82 192,43 206,55 185,26 201,43 148,21 180,89 239,23 299,47 360,87 Kaynak: TÜ‹K ‹HRACAT Türkiye'nin çimento sanayisinde 200 milyon dolarl›k bir ihracat potansiyeli bulunmaktad›r. Sanayi genelinde her y›l toplamda 10 milyon tonluk çimento ve klinker ihracat› yap›lmakta ve bu pozisyon uzun y›llar korunacak gibi görünmektedir. Mevcut klinker üretimi ile yurtiçi gereksinim rahatl›kla karfl›lanmakta ve önemli oranda ihracat gerçeklefltirilmektedir. 2004 y›l›nda 8,2 milyon ton olarak gerçekleflen çimento ihracat›, 2005 y›l›nda %5,7 azalarak 7,7 milyon tona gerilemifltir. Bu düflüfl ihraç amac›yla üretilmeyen çimentonun iç pazardaki tüketiminin artmas› nedeniyle yaflanm›flt›r. Klinker ihracat›nda ise %12,97’lik bir art›fl gerçekleflmifltir. Klinkerde 2004 y›l›nda 2,5 milyon ton olan ihracat, 2005 y›l›nda 2,8 milyon tona yükselmifltir. Irak, çimento ihracat›ndaki en önemli pazar konumunu 2005 y›l›nda da art›rarak devam ettirmifltir. 2005 y›l›nda Irak’a yaklafl›k 2,8 milyon ton çimento ihracat› gerçeklefltirilmifltir. Bu miktar toplam ihracat›n yaklafl›k %35,6’s›na denktir. Ancak, Irak pazar›n›n orta ve uzun vadede istikrarl› bir pazar özelli¤i tafl›mayaca¤› aç›kt›r. ‹hracattaki öteki önemli pazarlar 2004 y›l›nda oldu¤u gibi ‹talya, ABD ve Portekiz olarak s›ralanabilir. Afla¤›daki tabloda çimento ihracat› gerçeklefltirilen bafll›ca ülkeler yer almaktad›r: 2005 YILI Ç‹MENTO ‹HRACATININ ÜLKELERE GÖRE DA⁄ILIMI (%) Ç‹MENTO ‹HRACATI (klinker hariç) (milyon ton) (1996-2006) Y›llar 1996 62 ‹hracat (milyon ton) 3,7 De¤iflim (%) 23 ‹hracat/Üretim (%) Suriye %4 Nijerya%2 ‹spanya %4 Irak %36 11 1997 4,6 24 1998 3,3 -28 13 9 1999 3,4 3 10 2000 4,5 32 12 2001 5,2 16 17 2002 6,0 15 18 2003 7,4 23 21 2004 8,2 11 22 2005 7,7 -6 18 2005 Ocak-Nisan 2,3 -15 21 2006 Ocak-Nisan 2,1 -9 17 Di¤er %6 Arnavutluk %4 Fransa %4 ‹srail %4 K.K.T.C. %5 Portekiz %9 ‹talya %12 ABD %10 Kaynak: TÇMB 2005 YILI KL‹NKER ‹HRACATININ ÜLKELERE GÖRE DA⁄ILIMI (%) Di¤er %14 ‹spanya %39 ‹srail %3 Fildifli %8 Yabanc› Sermayenin ‹lgisi Türkiye'deki çimento sanayisi içinde bulundu¤u olumlu koflullar sayesinde yabanc› yat›r›mlar› çekmektedir. Avrupa firmalar›, Avrupa'da kurulacak yeni fabrikalar›n kurulufl maliyetlerinin yüksekli¤i nedeniyle, Türkiye'de altyap› yat›r›mlar› ve konut sektöründeki a盤›n çimento talebini canl› tutaca¤›n› varsayarak, Türkiye'de çimento sanayisine yat›r›m yapmaktad›r. Türkiye'nin Avrupa Pazarlar›na Yak›nl›¤› Türkiye'nin çimento sanayisindeki önemli avantajlardan biri, Avrupa pazarlar›na rakiplerinden daha yak›n bir noktada yer almas›d›r. Ancak, Ukrayna, Tayland, Malezya, Çin, Endonezya gibi ülkelerin potansiyellerini zorlayacaklar› düflünülmektedir. ‹talya %36 Kaynak: TÇMB At›klar›n Alternatif Yak›t Olarak Kullan›lmas› 2005 y›l›nda çimento ihracat›n›n %45,6’s› Asya ülkelerine, %40,2’si Avrupa ülkelerine, %9,7’si ABD’ye ve %4,5’i Afrika ülkelerine gerçeklefltirilmifltir. Klinker ihracat›n›n yaklafl›k %80,9’u Avrupa ülkelerine yap›lm›flt›r. 2005 y›l›nda yine en önemli ihracat yap›lan ülke Irak olmufltur. ‹hracat›n %36’l›k k›sm› bu ülkeye yap›lm›flt›r. ‹talya, ABD ve Portekiz ise öteki önemli pazarlar aras›nda yer almaktad›r. ‹hracatta, tafl›madaki yüksek maliyetler nedeniyle yak›n pazarlar daha avantajl› konumdad›r. Klinker ihracat›nda ise 2005 y›l›nda ‹talya ve ‹spanya toplam ihracat›n %75’ini oluflturmaktad›r. Çevresel at›klar›n yak›t olarak kullan›lmas› sayesinde çimento sanayisi, ekoloji, enerji ve ekonomi alanlar›nda katma de¤ere sahiptir. Bunun d›fl›nda, 1997 y›l›nda imzaya aç›lan, dünyadaki sera gaz› emisyonlar›n›n 1990 y›l› düzeyinin %5 alt›na çekilmesini öngören ve 2005'te yürürlü¤e giren Kyoto Protokolü'nün uygulanmas›yla birlikte, Avrupa'da klinker üretimine çeflitli kriter ve maliyetler eklenmifltir. Dolay›s›yla, henüz Kyoto Protokolü'nü imzalamayan Türkiye'de üretimi yap›lan çimento için Avrupa önemli bir pazar oluflturmaktad›r. Ç‹MENTO SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI / BEKLENT‹LER‹ Kapasite Fazlal›¤› ‹THALAT Çimento ve klinker alan›nda Türkiye'de ithalat oran› yok denecek kadar az olmaktad›r. ‹lk ithalat faaliyeti, Marmara, Ege ve ‹ç Anadolu bölgelerinde üretim a盤› do¤mas› nedeniyle 1986 y›l›nda gerçekleflmifltir. 1989 y›l›ndan itibaren tüm bölgeler kendine yeterli konuma gelmifltir ve ithalat yap›lmamaktad›r. Yap›lan az orandaki ithalat ise bölgesel bazda üretim a盤›n›n karfl›lanmas›na yöneliktir. 2005 YILI KL‹NKER ‹THALATI (ton) Ülkeler ‹thalat (ton) Yunanistan 25.070 Bulgaristan 159.920 M›s›r TOPLAM 62.305 247.295 Kaynak: TÜ‹K Ç‹MENTO SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ Teknoloji / Donan›m Çimento sanayisi, teknolojik aç›dan pek çok öteki sanayiden ileri durumdad›r. Kullan›lan donan›mlar moderndir. Ürün kalitesi, ileri teknoloji sayesinde dünya standartlar›na uygun üretim yap›lmaktad›r. Makine, teçhizat ve yedek parçalar yurtiçinde üretilebilmektedir. Ayr›ca hammadde zenginli¤i, sanayisinin önemli güçlerinden biridir. Özellefltirme ile sanayide yaflanan canl›l›¤›n yan›s›ra, 2005 y›l›nda el de¤ifltiren fabrikalar, sanayideki rekabeti körüklemifltir. Günümüzde Türkiye çimento sanayisinde görülen en büyük yap›sal sorun, kapasite fazlal›¤›d›r. Ek yat›r›mlarla, ihracata yönelik kapasite art›rman›n veya yeni fabrika kurman›n çimento piyasas›ndaki dengeleri bozabilmesi söz konusu olmaktad›r. Fazla kapasite, özellikle teflvik oranlar› daha yüksek olan sahil kesiminde fabrikas› olmayan firmalarca ihracat yoluyla eritilememektedir. Yap›lan tahminlere göre Türkiye genelindeki mevcut kapasiteler, önümüzdeki 10 y›l boyunca tüm ülkeye yetecek durumdad›r. Türkiye'de çimento tüketiminin ulaflabilece¤i en yüksek de¤er, y›lda 45 milyon tondur (kifli bafl›na 650 kg/y›l). 2006 y›l›ndaki üretim kapasitesinin 68 milyon ton olmas› halinde, 23 milyon tonluk çimento fazlas› söz konusu olacakt›r. Girdi Maliyetleri / AB Normlar›na Uyum / ‹hraç Limanlar› Yetersizli¤i Tübitak'›n haz›rlad›¤› Vizyon 2023 Raporu'na göre sanayinin en önemli sorunlar› yüksek enerji maliyetleri, çevre ve benzeri konularda AB normlar› ile uyum sa¤lanamamas› ve ihraç limanlar›n›n yetersizli¤idir. Her ne kadar sanayide yerli girdiler kullan›lsa da, elektrik, enerji ve ambalajlamada kullan›lan kraft ka¤›d› maliyetleri, üretimde büyük oranda s›k›nt› yaratmaktad›r. Elektrik fiyatlar› ile kömür, do¤algaz gibi ürünlerin üretim maliyetleri içindeki pay› %23,5 düzeyindedir. Elektrik fiyatlar›nda Türkiye, Avrupa'da elektri¤i en pahal› kullanan üç ülkeden biridir. Sanayide yüksek teknolojinin kullan›m› yayg›n olsa da, henüz üretimde AB normlar›n›n tamam› sa¤lanabilmifl de¤ildir. Bu bak›mdan gerek ürün kalitesinde, gerekse dünya pazar›nda rekabette sorunlarla karfl›lafl›lmaktad›r. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 63 Nakliye ve kredi maliyetleri de sanayi genelinde sorun yaratmaktad›r. ‹hraç limanlar› yetersizdir. Özellikle Güneydo¤u Anadolu bölgesinin limanlara uzakl›¤›, yüksek navlun bedellerine ve ihracatç›n›n düflük kâr elde etmesine neden olmaktad›r. Kay›td›fl› Ekonomi ve Haks›z Rekabet Bir baflka önemli sorun, Türkiye'de her sanayi kolunda oldu¤u gibi çimento sanayisinde de geçerli olan kay›t d›fl› ekonomidir. Baz› firmalar›n kay›t d›fl›l›kla yaratt›¤› haks›z rekabet, sanayiyi olumsuz yönde etkilemektedir. Bu nedenle, ürün kalitesinin düflmesi ve yurtd›fl› pazarlarda ürünlerin imaj›n›n zedelenmesi söz konusu olmaktad›r. Elle Beton Dökümü Türkiye Çimento Müstahsilleri Birli¤i'nin belirtti¤i önemli sorunlardan biri, çok katl› betonarme binalar›n asgari beton dayan›m standartlar›n› tutturamamas› nedeniyle elle beton dökümünün acilen yasaklanmas› gerekti¤idir. Bu amaçla çeflitli bilinçlendirme projeleri yürürlü¤e sokulmufltur. Hammadde Madenleri ile ‹lgili Ruhsatland›rma Sanayide kullan›lan hammadde madenleri ile ilgili ruhsat al›nmas› konusunda çeflitli sorunlarla karfl›lafl›lmaktad›r. Özellikle kentlerin geliflimiyle birlikte baz› madenler kent s›n›rlar› içinde kalmakta ve ruhsat al›namamaktad›r. E¤itimsiz ‹flgücü Sanayi genelinde nitelikli ve ara eleman s›k›nt›s› çekilmektedir. Bu amaçla Türkiye Çimento Müstahsilleri ‹flçi Sendikas›, iflgücünün e¤itimi amaçl› çeflitli etkinlik ve projeler yürütmektedir. Gümrük ‹hracat›n art›r›lmas› için, gümrükte karfl›lafl›lan bürokratik engellerin ortadan kald›r›lmas› gerekmektedir. Yak›t Çimento üretim maliyetinin önemli bir k›sm›n› oluflturan yak›t konusunda, petrokok ithalat›nda getirilen s›n›rlama ile önemli oranda sorunlar yaflanmaktad›r. Petrokok, çimento sanayisinde, istikrarl› kalitesi, yüksek ›s›l de¤eri ve düflük maliyeti sayesinde en çok tercih edilen yak›tt›r. Çevre sorunlar› yaratmaz. Üretim maliyetleri içindeki pay› %30 düzeyindedir. Bu k›s›tlama yerli kömür kullan›m›n› art›rmak yerine, daha pahal› olan ithal kömür kullan›m›n› art›rarak üretim maliyetlerini yükseltecektir. Uygun maliyetli petrokokun kullan›m› ile Türkiye'nin dünyadaki rekabet flans› artacakt›r. Rakip Avrupa ülkelerinde de yüksek oranda petrokok kullan›lmaktad›r. Bu sorunlar›n çözümünde gösterilecek çabalar sonucunda çimento sanayisinin daha iyi bir döneme girmesi beklenmektedir. Ayr›ca yo¤un ihtiyaç duyulan kalifiye elemanlar›n sa¤lanmas› da sanayinin geliflimi ve vizyon sahibi giriflimlerin yap›lmas› aç›s›ndan önem tafl›maktad›r. Çimento sanayisi, içinde bulundu¤u büyüme sürecinin sonu ve olgunluk sürecinin bafllang›c› sinyallerini vermektedir. Bir araflt›rma firmas›n›n sanayiyle ilgili haz›rlad›¤› raporda, 2015 y›l›na kadar sanayinin ürün ç›kt›s›n›n %70 oran›nda artaca¤› tahmin edilmektedir. 64 Haz›r Beton Haz›r beton, bilgisayar ortam›nda istenilen oranlarda bir araya getirilen çimento, do¤al veya yapay agrega, su ve betonun niteli¤ine göre belirlenen kimyasal katk› maddelerinin kar›flt›r›lmas›yla üretilen ve tüketiciye "taze beton" olarak sunulan beton olarak tan›mlanmaktad›r. Haz›r betonun klasik betondan fark› bilgisayar kontrolüyle modern tesislerde haz›rlan›yor olmas›d›r. Kolay flekil verilebilir ve nihai mukavemetinin tamam›n› yaklafl›k 28 günde kazan›r. Haz›r beton sanayisinde üretilenler asmolen, beton direk, travers, prekast yap› elemanlar›, haz›r s›va gibi ürünlerdir. Haz›r beton, yüksek katl› binalardan barajlara, prefabrikasyondan metro inflaatlar›na kadar genifl kullan›m alan›na sahiptir. ÜLKELER‹N HAZIR BETON ÜRET‹M‹ VER‹LER‹ (2003-2005) Çimentonun Haz›r Betona Dönüflümü (%) 2003 2004 2005 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Kifli Bafl› Haz›r Beton Üretimi (m3) Ülke Çimento Tüketimi (milyon ton) ABD 1,06 1,13 1,16 113,83 117,00 124,00 74,0 75,0 Almanya 0,57 0,54 0,49 29,93 28,84 26,93 49,5 44,5 75,0 45,1 Avusturya 1,22 1,22 1,34 4,54 Belçika 1,03 1,08 1,04 Çek Cumhuriyeti 0,59 0,62 0,73 4,62 5,32 55,0 53,0 53,0 5,46 5,74 5,80 53,7 53,7 51,9 4,05 4,28 4,17 0,0 0,0 Danimarka 0,41 0,43 0,46 1,52 1,60 1,66 36,0 35,0 36,0 Finlandiya 0,44 0,46 0,48 1,60 1,68 1,69 52,0 52,0 52,0 Fransa 0,58 0,63 0,65 20,68 21,94 22,52 47,3 50,0 51,1 Hollanda 0,51 0,48 0,53 5,00 44,0 48,0 ‹ngiltere 0,42 0,42 0,42 12,82 13,05 13,71 54,0 60,0 60,0 ‹rlanda 1,88 2,07 2,44 3,40 90,0 80,0 ‹spanya 1,96 1,93 2,01 46,22 48,01 51,51 50,0 ‹srail 1,43 1,39 1,24 3,87 ‹stihdam ‹sveç 0,27 0,28 0,3 Yaklafl›k 1,5 milyar dolar ciroya sahip olan haz›r beton sanayisi, Türkiye genelinde 10 binden fazla istihdam olana¤› sa¤lamaktad›r. Birlik üyesi firmalarda, 1998 y›l›ndan itibaren 2004 y›l›na kadar tesislerde çal›flan personel say›s›nda bir azalma görülmektedir. 2004'te Türkiye Haz›r Beton Birli¤i üyelerine ba¤l› istihdam say›s› bir önceki y›la göre %3,4 oran›nda artarak 7.049 kifliye yükselmifl, 2005 y›l›nda ise %8,5 artarak 7.650 olmufltur. ‹sviçre 1,27 1,33 1,49 ‹talya 1,27 1,27 1,32 Norveç 0,51 0,58 0,66 1,28 Polonya 0,23 0,27 0,29 11,07 Portekiz 0,91 1,11 1,13 9,25 27,0 28,0 32,0 Rusya 0,28 0,3 0,28 40,00 44,00 45,00 50,0 50,0 35,0 Slovakya 0,38 0,44 0,49 1,80 44,0 40,0 Türkiye 0,4 0,52 0,64 28,11 30,67 35,08 30,4 Geliflmifl ülkelerde bütün betonarme inflaatlar haz›r beton kullan›larak yap›lmaktad›r. Özellikle son y›llarda teknolojik aç›dan geliflmifl, malzeme standartlar›na uygun, h›zl› ve ekonomik çözümler getiren haz›r beton sistemleri tercih edilmektedir. DÜNYADA HAZIR BETON Yüzy›l bafl›nda ilk olarak Almanya'da ortaya ç›kan haz›r beton, k›sa sürede ABD'de üretilmeye bafllanm›flt›r. Ancak dünyada as›l geliflme 20. yüzy›l›n ortalar›nda artan kentleflme ve inflaat projeleriyle yaflanm›flt›r. 1967 y›l›nda Almanya'da kurulan ERMCO Avrupa Haz›r Beton Birli¤i'nin (European Ready-Mixed Concrete Organisation) verilerine göre günümüzde Avrupa genelinde haz›r beton sanayisinde 5.800'den fazla küçük ve orta büyüklükte iflletme hizmet vermektedir. ERMCO'ya, aralar›nda Türkiye'nin de bulundu¤u 24 ülke üyedir. ERMCO üyeleri ülkelerin üretimi 350 milyon m3 haz›r betondur ve sanayinin cirosu 15 milyar avrodan fazlad›r. Yarat›lan istihdam 80 binin üstündedir. Ayr›ca sanayideki 5.800 KOB‹'nin iflletme verimi 12 binden fazlad›r. 3,50 5,25 44,0 4,71 50,0 47,0 3,66 3,80 70,0 69,0 70,0 1,62 1,73 1,89 58,0 60,0 54,0 3,96 4,19 1,76 70,3 69,5 65,0 43,48 45,77 46,05 51,1 48,7 48,8 66,0 64,7 65,0 12,00 11,68 26,0 27,0 29,0 1,53 9,11 1,80 1,76 8,71 2,18 42,0 34,0 38,2 Kaynak: ERMCO K‹fi‹ BAfiI HAZIR BETON ÜRET‹M‹ (2003 - 2005) (m3) fiirket Profili Sanayi genelinde 2005 y›l› verilerine göre 277 firma, toplamda 568 tesiste faaliyet göstermektedir. Bu firmalardan 71'si (267 adet tesisle) Türkiye Haz›r Beton Birli¤i üyesidir. THBB üyesi firmalar toplam haz›r beton üretiminin %60'ini üstlenmektedir. 4,90 ‹rlanda ‹spanya ‹sviçre Avusturya ‹talya ‹srail ABD Portekiz Belçika 2005 Çek Cumh. 2004 Norveç 2003 Fransa Türkiye Hollanda Slovakya Almanya Finlandiya Danimarka ‹ngiltere ‹sveç Polonya Rusya 0 Kaynak: ERMCO 0,5 1 1,5 2 2,5 TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 3 65 ÜRET‹M VE KAPAS‹TE 100 y›ld›r dünyada kullan›lmakta olan haz›r betonla Türkiye ilk kez, 1970'li y›llar›n sonlar›na do¤ru, baz› inflaat flirketlerinin kendi inflaatlar›nda kullanmak üzere haz›r beton üretmesiyle tan›flm›flt›r. 1980'li y›llar›n ikinci yar›s›nda haz›r beton alan›nda endüstriyel üretime geçilmifltir. Sanayi, dünya geneliyle karfl›laflt›r›ld›¤›nda geç kalm›fl gibi görünse de özellikle son 10-15 y›l içinde önemli mesafeler kat etmifltir. Örne¤in 1992-1998 y›llar› aras›nda sanayide dört misli büyüme gerçekleflmifltir. Tesis bafl›na haz›r beton üretimi saatte 80-120 m3 aras›nda de¤iflmektedir. Tesis bafl›na kurulu üretim kapasitesi 225.000 m3 dolay›ndad›r. Haz›r beton sektörünün Türkiye'deki üretim kapasitesi 80-90 milyon m3'tür. 2005 y›l›nda, bir önceki y›la göre %46,5 oran›nda art›flla toplamda 46,3 milyon m3 haz›r beton üretimi gerçeklefltirilmifltir. 2005 y›l› üretim de¤eri 2000 y›l› üretiminin 2 kat›na ulaflm›flt›r. Son befl y›l›n haz›r beton üretimi çizelgesi afla¤›da yer almaktad›r: YILLARA GÖRE F‹RMA, TES‹S VE ÜRET‹M VER‹LER‹ (2000-2005) Türkiye Geneli Birlik Üyeleri Birlik D›fl› Firma Say›s› 67 118 185 2000 Tesis Say›s› 247 121 368 Üretim (bin m3) 20.987 6.050 27.036 Firma Say›s› 69 136 205 2001 Tesis Say›s› 253 148 401 16.562 6.000 22.562 Üretim (bin m3) Firma Say›s› 2002 Tesis Say›s› Üretim (bin m3) 71 157 228 262 178 440 17.458 8.010 25.468 71 167 238 247 182 429 18.093 8.736 26.829 65 182 247 Firma Say›s› 2003 Tesis Say›s› Üretim (bin m ) 3 Firma Say›s› 2004 Tesis Say›s› Üretim (bin m3) 238 235 473 21.016 10.575 31.591 Firma Say›s› 2005 Tesis Say›s› Üretim (bin m3) 71 206 277 267 301 568 26.800 19.500 46.300 Kaynak: THBB 3 HAZIR BETON ÜRET‹M‹ (m ) (2000 - 2005) 40.000.000 m3 Sektörün 2006 y›l›nda %30-40 oran›nda büyümesi beklenmektedir. Bununla beraber haz›r beton üretiminde kullan›lan hammaddelerin bu y›l içindeki fiyat art›fllar›, haz›r beton sat›fllar›n› olumsuz yönde etkileyebilir. Beton Katk›lar› Beton katk›lar›n›n üretimi, haz›r beton sanayisiyle paralel olmaktad›r. Beton katk›lar›n›n tüketiminde ise, haz›r beton sanayisi iç piyasa talebinin %76's›n› tüketmektedir. Geri kalan pay flantiye üretimlerine, prefabrik yap›lara ve blok elemanlara aittir. Baz› teknolojik hammaddelerin üretimi mümkün olmad›¤› için ithalat yap›lamamaktad›r. Bu tür hammaddeler de toplam üretimin %5'ini geçmemektedir. Beton üretiminde kullan›lan kum, çak›l, k›rma tafl gibi malzemelere verilen genel ad olan agrega, beton üretimi girdilerinin %75'ini oluflturmaktad›r. Agrega sanayisi, y›ll›k minimum 200 milyon ton gibi yüksek bir üretim kapasitesine, 50.000'in üzerinde do¤rudan istihdam sa¤lama potansiyeline sahiptir. Türkiye'de kifli bafl›na y›ll›k üç ton olan agrega gereksinimi, ilerleyen y›llarda 7-10 tona yükselecektir. Türkiye, agrega aç›s›ndan zengin bir ülkedir. 1 m3 betonda 300 kg/m3 çimento ve ortalama 1,8 ton agrega kullan›lmaktad›r. Türkiye'de y›ll›k 137 milyon ton agrega üretim kapasitesi bulunmaktad›r. YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M Üretim düzeyi yüksek olmakla beraber, haz›r beton tüketimi Türkiye'de henüz fazla geliflmemifltir. Geliflmekte olan ülkelerle karfl›laflt›r›ld›¤›nda Türkiye'nin ulaflmas› gereken y›ll›k üretim miktar› 50 milyon m3'tür. Haz›r beton tüketimini kentleflme, sanayileflme ve bunlara ba¤l› altyap› yat›r›mlar›n›n artmas› tetiklemektedir. Türkiye'de üretilen çimentonun haz›r betonda kullan›lma oran› %25,7'dir. Bu oran Avrupa ülkeleri genelinde %47 dolay›ndad›r. 2005 y›l› haz›r beton tüketimi yaklafl›k 26,6 milyon m3 düzeyinde gerçekleflmifltir. Tüketim, bir önceki y›la göre az miktarda gerilemifl durumdad›r. 50.000.000 30.000.000 DIfi T‹CARET 20.000.000 10.000.000 Kifli bafl› haz›r beton üretimi 2005 y›l›nda Türkiye'de 0,64 m3 olmufltur. Bu miktar›n, geliflmifl ülkelerdeki kifli bafl›na 1 m3'lük haz›r beton tüketimi göz önünde bulunduruldu¤unda henüz yeterli olmad›¤› görülmektedir. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: THBB B‹RL‹K ÜYES‹ F‹RMALARIN SON ALTI YILLIK ÜRET‹M‹ (bin m3) (2000 - 2005) Haz›r betonun üretildi¤i andan itibaren iki saat içinde tüketilmesi gerekmektedir. Bu nedenle haz›r betonun d›fl ticareti yap›lamamaktad›r. HAZIR BETON SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ 30.000 Yerli Hammadde / Artan Gereksinim 20.000 10.000 0 2000 Kaynak: THBB 66 2001 2002 2003 2004 2005 Haz›r beton sanayisinin milli gelire olan katk›s› 1 milyar dolar› bulmaktad›r. Haz›r betona olan gereksinim dünyada ve Türkiye'de gün geçtikçe artmaktad›r. Türkiye'de haz›r beton sanayisi, hammadde olarak iç kaynaklar› kullanmaktad›r. Bu, sanayinin gelece¤i aç›s›ndan önemli bir avantajd›r. Teknoloji / Donan›m HAZIR BETON SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI / BEKLENT‹LER‹ Sanayinin en güçlü oldu¤u yönlerden biri son teknolojinin kullan›m›d›r. Üretim modern yöntemlerle ve yüksek nitelikli hammaddelerle yap›lmaktad›r. Sanayinin donan›m› da yüksek standartlardad›r. Düflük Kamu Yat›r›mlar› Nitelikli ‹flgücü Türkiye haz›r beton sanayisinin bir baflka gücü deneyimli ve kalifiye iflgücünün bu alanda çal›fl›yor olmas›d›r. Geliflim Potansiyeli Türkiye’de son 8 y›lda kullan›lan betonlar›n dayan›m s›n›flar›na göre kullan›m oranlar› görülmektedir. Burada görüldü¤ü üzere, 1998 ve 2005 y›llar› aras›nda yüksek dayan›m s›n›flar›ndaki betonlar›n kullan›m oranlar› artm›flt›r. 2005 y›l›nda bir önceki y›la göre C20 ve üstü betonlar›n kullan›m› %2 artarak %86,4’ten, %88,4’e yükselmifltir. Ayr›ca, C20 dayan›m s›n›f›n›n alt›ndaki beton kullan›m›n›n azald›¤› ve özellikle C25 s›n›f›ndaki beton kullan›m›n›n artt›¤› da görülmektedir. C20 dayan›m s›n›f›ndaki betonlar›n deprem dayan›m› aç›s›ndan yeterli olmad›¤› ve daha üst dayan›m s›n›flar›ndaki betonlar›n kullan›lmas› gerekti¤i bilinmektedir. Bu anlamda THBB’nin e¤itsel etkinliklerinin, yüksek dayan›m s›n›flar›ndaki betonlar›n kullan›m oran›n›n artmas›nda önemli katk›s› olmufltur. SON BEfi YILLIK BETON SINIFLARI KULLANIM ORANLARI DA⁄ILIMI (%) (2001-2005) C14 Y›l 2001 C16-18 C20 C25 C25+ 21,3 47,9 18,0 5,8 7,0 2002 5,9 21,1 46,9 19,2 6,9 2003 4,6 14,7 39,6 25,4 15,7 2004 3,3 10,3 40,6 30,7 15,1 2005 3,2 8,4 31,2 42,1 15,1 SON BEfi YILLIK BETON SINIFLARI KULLANIM ORANLARI DA⁄ILIM GRAF‹⁄‹ (%) (2001 - 2005) 60,0 C 14 C 16-18 C 20 C 25 C 25+ 50,0 Düflük kamu yat›r›mlar› haz›r beton sanayisi için ciddi bir sorun oluflturmaktad›r. Haz›r beton sanayisinde geliflmelerin yaflanmas› için yat›r›mlar›n artmas› gerekmektedir. Kamu yat›r›mlar›nda bu y›l içinde yaflanmas› beklenen geliflmeler bu alanda da kendini gösterecektir. Kay›t d›fl›l›k / Haks›z Rekabet Türkiye'de haz›r beton alan›nda denetimsiz ve kay›t d›fl› üretim ve sat›fl yap›lmas› söz konusudur. Dolay›s›yla hem haks›z rekabet yaflanmaktad›r; hem de düflük standartlar ortaya ç›kmaktad›r. Maliyetler Haz›r beton sanayisinin girdi maliyetlerinde sürekli yaflanan art›fllar sektöre de darbe vurmaktad›r. Bu maliyetler aras›nda hammadde/çimento, agrega, katk›, su, elektrik, yak›t, sabit maliyetler gibi girdiler say›labilir. Kalitesiz Üretim Beton üretimi ve uygulamalar›nda Türkiye'de uyulmas› zorunlu olan standart, TS EN 206 standard›d›r. Ancak Türkiye'deki haz›r beton üreticilerinin büyük bir k›sm› üretimde bu standartlara uymamaktad›r. TSE belgesiz firmalar›n tespit edilerek kalitesiz inflaat risklerinin önlenmesi amac›yla acilen önlem al›nmas› gereklidir. Ayr›ca deprem riski nedeniyle C30-35 s›n›fl› betonun kullan›lmas› gerekmektedir. Akreditasyon Sorunlar› Öteki sanayileri oldu¤u gibi haz›r beton sanayisini de yak›ndan ilgilendiren baflka bir konu, haz›r beton üretiminde akreditasyon sorunlar›n›n çözümüdür. Avrupa Birli¤i Teknik Mevzuat Uyumu'nun tamamlanmas› amac›yla Türk Akreditasyon Kurulu'nun kurulmas› gerekmektedir. Elle Beton Üretimi Elle üretilen betonun standartlar› tutturamamas› deprem riskleri de gözönüne al›nd›¤›nda ciddi bir sorun oluflturmaktad›r. Elle üretimin tafl›y›c› sistemlerde kullan›lmas›n›n yasaklanmas› gerekir. Dengesiz Teflvikler Dengesiz teflvikler nedeniyle Türkiye genelinde haks›z rekabet ortaya ç›kmaktad›r. Örne¤in Do¤u ve Güneydo¤u Anadolu'da yeterli kapasiteye ulafl›lamazken, Bat› bölgelerinde zaten geliflmifl olan sanayiye teflvikler verilmektedir. 40,0 30,0 20,0 Nitelikli ve Ara Eleman Eksikli¤i 10,0 Haz›r betonun iflgücü her ne kadar deneyimli olsa da ara eleman ve nitelikli iflçi s›k›nt›lar› çekilmektedir. Betonun flantiyede kal›ba gere¤ince yerlefltirilmesi ve döküm sonras› bak›m› büyük önem tafl›maktad›r. Bu konudaki riskleri önlemek için inflaatlarda e¤itimsiz iflçi ve inflaat kalfas› çal›flt›r›lmamal›d›r. Bu amaçla çeflitli kurulufllar›n ve THBB'nin e¤itim programlar› bulunmaktad›r. 0,0 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: THBB Yabanc› Sermayenin ‹lgisi Yabanc› sermaye, haz›r beton sektöründeki geliflmelere paralel olarak sektörde yerini alm›fl durumdad›r. Bu yat›r›mlar, sektörün gelifliminde büyük rol oynamaktad›r. KGS (Kalite Güvence Sistemi) THBB taraf›ndan 1996 y›l›nda bafllat›lan KGS (Kalite Güvence Sistemi) uygulamas› ile belirli beton standartlar›n›n yakalanmas› hedeflenmifltir. 2007 bafl›nda ç›kacak olan Yap› Malzemeleri Yönetmeli¤i ile standartlar›n yakalanmas› amac›yla, kurulufllar›n "G" belgesi ile üretim yapmalar› sa¤lanacakt›r. Bilinçsiz Agrega Üretimi Türkiye'de agrega üretimi bilinçsiz yap›lmaktad›r. Standartlara uygunluk koflulu, agrega üretiminde de sa¤lanmal›d›r. Ayr›ca agrega kaynaklar› bilinçsiz üretim nedeniyle daralmaktad›r. Agrega rezervlerinin envanteri de yetersizdir. Transmikser Avrupa kentlerinde transmikser araçlar›na öncelik tan›n›rken, Türkiye'de baz› büyük kentlerde bu araçlar›n trafi¤e ç›kma saatlerinde k›s›tlamalar getirilmifltir. Bu nedenle maliyetler artmakta, okul, hastane gibi ivedilik gerektiren inflaatlar bile uzun sürmektedir. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 67 Prefabrikasyon PREFABR‹KE BETON SANAY‹S‹ Prefabrikasyon sistemi, yap›lar›n modüler elemanlara ayr›larak beton ve demirle fabrikalarda veya flantiyelerde kurulan tesislerde, endüstriyel koflullar alt›nda, yüksek kalite standartlar›nda üretilmesi ve bunlar›n yap›m yerine tafl›narak monte edilmesi yöntemidir. Türkiye'de prefabrikasyon teknolojisi, inflaat süresini k›saltmas›, ekonomik olmas›, iklim koflullar›ndan etkilenmemesi gibi özelliklerinin yan›s›ra h›zl› nakit ak›fl› gerektirmesi nedeniyle daha çok sanayi yap›lar›nda ve altyap› imalatlar›nda kullan›lmaktad›r. Dolay›s›yla sanayinin üretimi, altyap› ve sanayi yat›r›mlar›na ba¤l›d›r. Prefabrike elemanlar, yap› karkaslar›, köprü ve viyadüklerin betonarme iskeletini oluflturmak için kullan›l›rlar. Tafl›ma güçleri yüksektir ve narindirler. Türkiye'de beton prefabrike elemanlar ilk olarak 1970'li y›llarda kullan›lmaya bafllanm›flt›r. Sektörde 1990-1997 y›llar› aras›nda yaflanan sürekli büyüme sonras›nda 2002 y›l›na dek süren bir daralma görülmüfltür. 2002'den sonra inflaat sektörüne paralel olarak prefabrikasyon alan›nda da büyüme süreci bafllam›flt›r. Sanayinin son on y›ll›k ortalama büyüme h›z› %4'tür. ‹stihdam 2005 y›l›nda Türkiye Prefabrik Birli¤i üyesi firmalar›n yaratt›¤› istihdam bir önceki y›la göre %16 art›fl göstererek 3.888 kifliye ulaflm›flt›r. Ortalama tesisi bafl›na düflen kifli say›s› 2005'te 117 olmufltur. Bu say› bir önceki y›l 101'dir. TPB üyeleri olan firmalar›n iflgücü profillerine bak›ld›¤›nda iflgücünün 2005 y›l› için %64'ünün iflçi ve idari personel, %26's›n›n tafleron personel ve %10'unun teknik personelden olufltu¤u görülmektedir. TPB üyelerinde birim istihdam bafl›na düflen üretim 2005 y›l›nda 256,83 m3/iflçi olmufltur. lam prefabrike beton üretimi 1 milyon 186 bin m3 olmufltur. 2004 y›l›na gelindi¤inde toplam üretimde bir önceki y›la oranla %3,1 oran›nda gerileme yaflanm›flt›r. 2005 y›l›nda ise toplam üretimdeki art›fl %26 olarak gerçekleflmifltir. 2005 y›l›ndaki en yüksek art›fl oran› %75 ile çevre düzeninde kullan›lan prefabrike beton yap›lar›nda gözlenmifltir. 2001 y›l›nda gerçekleflen prefabrike beton üretiminde yaflanan düflüflten sonra, 2005 y›l›nda gerçekleflen üretim ile 2000 y›l› üretim de¤erinin üstüne ç›k›lm›flt›r. PREFABR‹KE BETON YAPI ELEMANLARI ÜRET‹M‹ (1995-2005) (m3) Y›l Üstyap› 68 SBD Toplam 995.497 639.918 497.001 182.160 2.314.576 1996 688.611 356.069 318.707 73.093 1.436.480 1997 888.228 377.960 469.810 66.109 1.802.107 1998 729.529 357.738 524.903 78.250 1.690.420 1999 508.290 296.832 307.980 65.289 1.178.391 2000 399.057 408.294 434.013 110.927 1.352.291 2001 242.018 304.222 344.368 44.974 935.582 2002 340.930 271.661 496.704 46.152 1.155.447 2003 361.457 334.045 469.995 20.290 1.185.787 2004 524.542 315.554 272.934 30.608 1.143.638 2005 586.534 336.014 480.743 36.850 1.440.141 2.500.000 SBD Çevre Düzeni 2.000.000 Altyap› Üstyap› 1.500.000 1.000.000 500.000 fiirket Profili 2005 y›l›nda 95 kay›tl› firma bulunmaktad›r. 2004 y›l›nda 107 firma bulunmaktayd›. Türkiye Prefabrik Birli¤i'ne üye firma say›s› ise %30 payla 25 olmufltur. Bu firmalar›n tesis say›lar› 33'tür. 2.000.000 DÜNYADA PREFABR‹KE BETON SANAY‹S‹ 1.500.000 Avrupa Birli¤i'nde, beton prefabrikasyonun ülkenin toplam çimento tüketimindeki paylar› karfl›laflt›rmas›nda en yüksek pay, kifli bafl› tüketimde oldu¤u gibi %41 ile Hollanda'ya aittir. S›ralamada ikinci ülke olan Danimarka'da üretilen çimentonun %40'› prefabrike beton üretiminde kullan›lmaktad›r. Çevre Düzeni 1995 0 AB ülkelerinde prefabrikasyon üretimi, tüm inflaat üretiminin %20-25'i kadard›r. Kifli bafl›na prefabrike beton tüketim de¤erlerinde de Hollanda 920 kg ile birinci s›rada yer almaktad›r. Arkas›ndan 740 kg ile Almanya, 520'fler kg ile ‹talya ve Fransa ve 430 kg ile Danimarka gelmektedir. Altyap› 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 TOPLAM PREFABR‹KE BETON YAPI ELEMANLARI ÜRET‹M‹ (m3) (1996 - 2005) 1.000.000 500.000 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak:TPB Türkiye Prefabrik Birli¤i Üyelerinin Üretimi ÜRET‹M Faaliyet gösteren firmalardan %40'› TPB üyesidir ve bu firmalar Türkiye genelindeki toplam prefabrike beton yap› elemanlar› üretiminin %87'sini üstlenmektedir. Sanayinin toplam üretim kapasitesi 4 milyon m3'tür. Prefabrike beton sanayisinin GSMH içindeki pay› %2'dir. 2003 y›l›ndaki top- Üyelerin toplam üretim kapasitesi 1 milyon 875 bin m3'tür. Üyelerin üretimlerine bak›ld›¤›nda üstyap› ve santrifüj betonarme direklerde bir önceki y›la göre art›fl gerçekleflirken, altyap› ve çevre düzeni elemanlar› üretimi azalm›flt›r. 2004 y›l› için TPB üyesi firmalar›n ortalama tesis bafl›na üretimi 24.354 m3'tür. Afla¤›daki grafik TPB üyelerinin son befl y›ll›k üretim rakamlar›n› kapsamaktad›r: TPB ÜYES‹ F‹RMALARIN PREFABR‹KE BETON ELEMANLARI ÜRET‹M‹ (m3) (2001 - 2005) 3 Afla¤›daki çizelgede ise 2005 y›l› içinde Türkiye prefabrike beton yap› malzemeleri üretiminin müflteri olan sektörlere göre da¤›l›m› görülmektedir: 2005 YILI PREFABR‹KE BETON YAPI ELEMANLARI TÜRK‹YE ÜRET‹M‹ (SEKTÖRE GÖRE) (m3) Kamu Sektörü Ürün Kategorisi m Miktar (m ) 3 Özel Sektör TOPLAM % Miktar (m ) % Miktar (m3) % 1 583.423 41 596.645 42 23 1.100.000 Üstyap› 1.000.000 Altyap› 150.535 10 177.368 12 327.903 Çevre Düzeni 286.793 20 193.950 13 480.743 33 1.000 0 35.850 2 36.850 30 449.550 31 990.591 69 1.440.141 100 900.000 11.222 3 SBD 800.000 TOPLAM 700.000 Kaynak: TPB 600.000 500.000 2001 2002 2003 2004 2005 YILI PREFABR‹KE BETON YAPI ELEMANLARI TPB ÜYELER‹ ÜRET‹M‹ (SEKTÖRE GÖRE) (m3) 2005 Kaynak: TPB Dernek üyesi firmalar›n üstyap› elemanlar› üretimi bir önceki y›la göre %50 oran›nda artm›flt›r. Santrifüj betonarme direk üretimindeki art›fl %51 oran›ndad›r. Bir önceki y›la göre altyap› elemanlar›nda %24 oran›nda, çevre düzeni elemanlar›nda ise %38 oran›nda azalma olmufltur. Kamu Sektörü Ürün Kategorisi Miktar (m3) Özel Sektör TOPLAM % Miktar (m3) % Miktar (m3) % 0 416.240 42 419.087 42 Üstyap› 2.847 Altyap› 109.903 11 116.527 12 226.430 23 194.218 19 122.595 12 316.813 32 1.000 0 35.230 4 36.230 4 307.968 31 690.592 69 998.560 100 Çevre Düzeni SBD TOPLAM Türkiye Prefabrik Birli¤i Üyesi Olmayan Firmalar›n Üretimi Kaynak: TPB Toplam firmalar›n %60'› (35 firma) birlik üyesi de¤ildir. Üye olmayan firmalar›n 2005 y›l›nda toplam üretim miktar› 441 bin m3 olmufltur. Toplam üretimdeki art›fl oran› %30 olarak gerçekleflmifltir. Üstyap› elemanlar›nda %12, altyap› elemanlar›nda %7, çevre düzeni elemanlar›nda ise %11,5’lik bir üretim art›fl› gerçekleflmifltir. 2005 y›l› prefabrike beton yap› elemanlar› üretiminin, kamu ve özel sektör talebine göre, Türkiye geneli ve TPB üyeleri taraf›ndan üretimleri görülmektedir. Buna göre TPB üyelerinin ve Türkiye genel üretiminin kamu ve özel sektör taraf›ndan tüketim oranlar› benzer görünmektedir. 2005 YILI PREFABR‹KE BETON YAPI ELEMANLARI ÜRET‹M‹N‹N BÖLGELERE GÖRE DA⁄ILIMI Afla¤›daki çizelgelerde 2003 ve 2005 y›llar› genel karfl›laflt›rmalar› görülmektedir: 1.000.000 2003-2005 KARfiILAfiTIRMALI PREFABR‹KE BETON YAPI ELEMANLARI ÜRET‹M‹ (m3) 800.000 TPB Üyesi Firmalar TPB Üyesi Olmayan Firmalar 2003 Ürün Kategorisi Üstyap› TPB Üyeleri Miktar (m3) 271.342 TOPLAM ÜRET‹M Üye Olmayanlar Miktar (m3) % 23 90.115 70 % Miktar (m3) % 361.457 30 Altyap› 203.215 17 130.830 12 334.045 29 Çevre Düzeni 339.602 28 130.393 11 469.995 39 20.290 20 - - 20.290 20 834.449 70 351.338 30 1.185.787 100 Miktar (m3) % Miktar (m3) % Üstyap› 407.607 35 116.935 10 524.542 45 Altyap› 155.358 14 160.196 14 315.554 28 210.122 18 62.812 60 272.934 24 30.608 30 - - 30.608 30 803.695 70 339.943 30 1.148.638 100 % Miktar (m3) SBD TOPLAM 2004 Ürün Kategorisi Çevre Düzeni SBD TOPLAM 2005 Ürün Kategorisi TPB Üyeleri Üye Olmayanlar TPB Üyeleri Miktar (m3) 200.000 0 Marmara Ege ve Bat› ‹ç Akdeniz Anadolu Üye Olmayanlar % TOPLAM ÜRET‹M % Miktar (m3) % 419.087 29 175.581 12 586.534 41 Altyap› 226.430 16 101.473 7 336.014 23 Çevre Düzeni 316.813 22 163.930 11 480.743 33 SBD 36.230 3 620 - 36.850 3 998.560 69 441.581 31 1.440.141 100 TOPLAM 400.000 TOPLAM ÜRET‹M Miktar (m3) Üstyap› Kaynak: TPB 600.000 Do¤u ve Do¤u Karadeniz GENEL Güneydo¤u Akdeniz Anadolu TOPLAM 540.952 149.494 165.806 105.913 4.400 31.995 998.560 111.086 63.000 90.781 125.960 44.930 6.124 441.581 Kaynak: TPB 2005 y›l›nda yap›lan prefabrike beton üretiminin bölgelere göre da¤›l›m› yukar›da görülmektedir. Do¤u Akdeniz ile Do¤u ve Güneydo¤u Anadolu bölgelerindeki üretimlerde TPB üyesi olmayan firmalar›n üretimi a¤›rl›ktad›r. Bunun d›fl›ndaki bölgelerde ise TPB üyesi firmalar›n üretimleri öncü durumdad›r. YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M Prefabrikasyon elemanlar› Türkiye'de en fazla endüstri yap›s› inflaatlar›nda kullan›lmaktad›r. Endüstriyel yap›larda %80 üzerinde pay almaktad›r. Prefabrike beton sanayisi toplam yap› sto¤u içinde yaklafl›k %5 orana sahiptir. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 69 Yurtiçi talebin artmas› için prefabrike beton yap› elemanlar›n›n farkl› alanlarda kullan›m›n›n yayg›nlaflmas› gerekmektedir. Son y›llarda baz› prefabrike beton yap› malzemesi üreticisi firmalar›n konut alan›ndaki çal›flmalar›n›n sürdü¤ü görülmektedir. Türkiye'nin konut gereksinimi düflünüldü¤ünde prefabrike beton yap› elemanlar›n›n konut alan›nda kullan›m›n›n artmas› sanayi aç›s›ndan büyük bir geliflme olacakt›r. Devletin de konut alan›nda prefabrike elemanlar›n kullan›m›n›n artmas› amac›yla baz› sübvansiyonlar› uygulamaya koymas› beklenmektedir. DIfi T‹CARET Sektörde d›fl ticaret olanaklar› k›s›tl›d›r. Tüm prefabrike yap› elemanlar› de¤erlendirildi¤inde son üç y›ll›k d›fl ticaret verileri afla¤›daki gibidir: PREFABR‹KE BETON ‹HRACAT VE ‹THALATI (2003-2005) (bin $) Prefabrike Yap›lar ‹hracat (bin $) ‹thalat (bin $) 2003 103.179 6.281 2004 144.816 14.183 2005 113.112 25.343 PREFABR‹KE BETON ‹HRACAT VE ‹THALATI (2003 - 2005) (bin $) 200.000 bin $ PREFABR‹KE BETON ‹HRACATI 144.816 K›s›tl› Kullan›m Prefabrikasyonun geliflmifl Avrupa ülkelerinde kullan›m› %4050'ler dolay›ndad›r. Türkiye'de ise prefabrik yap›lar›n kullan›m› endüstriyel alanda %75 düzeyindedir. Ancak bu durum, farkl› yap› elemanlar› arz›n› k›s›tlamaktad›r. Dolay›s›yla talepte herhangi bir geliflme olmamaktad›r. Konut alan›nda ise prefabrik yap› elemanlar›n›n kullan›m oran› %5-7 aras›ndad›r. Konut al›c›s›n›n h›zl› yap›m› sa¤layacak finansman gücü bulunmamas› ve kredi olanaklar›n›n k›s›tl› olmas›, konuta yönelik prefabrike yap› elemanlar› üretimini k›s›tlamaktad›r. Deprem gibi ciddi bir riskin bulundu¤u ülkelerde prefabrike beton yap› elemanlar›, pek çok aç›dan oldukça avantajl› konumdad›r. Talebin artmas› amac›yla Türkiye'de gerek farkl› ifllevli yap›larda, gerekse konutlarda prefabrike beton yap› elemanlar›n›n kullan›m›n›n yayg›nlaflt›r›lmas› gerekmektedir. Prefabrike Yap›n›n ‹maj› Kaynak: DTM 150.000 PREFABR‹KE BETON SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI PREFABR‹KE BETON ‹THALATI Prefabrikasyon, deprem sonras› geçici konutlar›n›n da ayn› flekilde adland›r›lmas›ndan dolay› Türkiye'de yanl›fl tan›nmaktad›r. Sanayide tan›t›m ve pazarlama yetersizdir. Tan›t›ma önem verilmeli ve kamuoyunun bilinçlendirilmesi sa¤lanmal›d›r. 113.112 103.179 Haks›z Rekabet ve Kay›td›fl›l›k 100.000 50.000 25.343 14.183 6.281 0 2003 2004 2005 Verilere göre genel anlamda prefabrike yap› malzemelerinin ihracat›nda gerileme ve ithalat›nda yükselifl görülmektedir. Firmalar aras›nda yaflanan haks›z rekabetler de sanayideki bir baflka sorundur. Küçük firmalar, kaliteli üretim yapan firmalar karfl›s›nda rekabet yaratmaktad›r. Denetim sistemlerinin eksikli¤i nedeniyle bu haks›z rekabet ve kay›td›fl›l›kta art›fllar gerçekleflmektedir. Bu sorun yeni ç›kacak Yap› Yönetmeli¤i ile çözülecektir. Nitelikli ‹flgücü Gereksinimi PREFABR‹KE BETON SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ Prefabrike Yap› Elemanlar›n›n Avantajlar› Prefabrike yap› elemanlar›n›n: PREFABR‹KE ÇEL‹K SANAY‹S‹ • Yap›m süresinin k›sal›¤› Dünyada yap›sal çeli¤in inflaat sektöründe kullan›m oran› %60'› bulmaktad›r. Avrupa'da ‹ngiltere, yap›sal çeli¤i endüstriyel alanda ve çok katl› yap›larda en çok kullanan ülkedir. Köprülerde ise en çok yap›sal çelik kullanan ülke ‹sveç'tir. Çin, dünyada yap›sal çelik alan›nda en büyük üreticidir. • Mevsimlerin olumsuz koflullar›ndan etkilenmemesi gibi avantajlar› vard›r. Standartlara Uygun Üretim Geliflen Prefabrikasyon Sanayisi Türkiye'de 14 milyon tonun üzerinde yap›lan çelik üretiminin yaklafl›k 400 bin tonu yap›sal çelik alan›nda kullan›lmaktad›r. Çelik üretiminde Türkiye dünya s›ralamas›nda 16. s›radad›r. 1992 y›l›nda kurulan Türk Yap›sal Çelik Derne¤i (TUCSA) üyesi 75 yap›sal çelik üreticisi firma bulunmaktad›r. Bu firmalar›n üretimi sektörü üretiminin %75'ini oluflturmaktad›r. Çelik sanayisi Türkiye'de tamamen özel sektöre geçmifl durumdad›r. Deprem sonras› önemli ç›k›fl yaflayan yap›sal çelikte 1998 y›l›ndan beri büyüme görülmektedir. Çelik üretiminin %30-40'l›k dilimi yurtd›fl›nda gerçeklefltirilen projelerle üretilmektedir. Konutlara yönelik talebin artmas›, firma say›s›nda da art›fla neden olmaktad›r. Sanayinin 7-10 milyon m2 inflaat alan› üretebilecek kapasitesi bulunmaktad›r. 22 Nisan 2005 tarihinde TPB taraf›ndan "Ba¤›ms›z Kalite Denetim ve Güvence Sistemi Yönetmeli¤i"nin revizyonu yap›lm›flt›r. Sistemin idari yap›s› ve iflleyifli bu yönetmelikle tan›mlanm›flt›r. Buna göre birlik taraf›ndan oluflturulan Denetim Kurulu'nun kararlar›na dayanarak kurulufllara, bir y›l geçerlilik süresi bulunan sisteme uygun tasar›m ve üretim yapabilirlik belgesi verilecektir. 70 Sanayide nitelikli iflgücü gereksinimi bulunmaktad›r. Soruna firma baz›nda çözüm bulunmaya çal›fl›lmaktad›r. Sanayi genelinde büyük oranda ithalat yap›lmaktad›r. Ancak, yap›sal çelikte önümüzdeki y›llarda yurtiçindeki yat›r›mlar›n artmas› beklenmektedir. Sektör henüz Türkiye'de yeterli geliflmeyi göstermemekle beraber 2007 için TUCSA taraf›ndan yap›lan tahminlere göre çeli¤in kullan›m projeksiyonu yaklafl›k 1 milyon 25 bin ton olacakt›r. 2012 y›l› için projeksiyon ise 1 milyon 770 bin tondur. TUCSA'n›n y›ll›k çelik kullan›m› art›fl beklentisi yaklafl›k %10'dur. ke evlerin ihracat de¤erleri yer almaktad›r. Buna göre prefabrike yap›lar›n ihracat›nda %240’l›k bir art›fl gerçekleflmifl, prefabrike tafl›nabilir ahflap ev ihracat›nda ise %9’luk bir azalma yaflanm›flt›r. PREFABR‹KE AHfiAP ‹HRACATI DE⁄ERLER‹ (2004-2005) ($) Prefabrike Ahflap Yap›lar ($) Prefabrike Tafl›nabilir Ahflap Evler ($) 2004 88.811 450.236 2005 304.267 409.020 PREFABR‹KE ÇEL‹K SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ PREFABR‹KE AHfiAP ‹HRACATI (2004-2004) ($) Prefabrike Çelik Kullan›m›n›n Avantajlar› Prefabrike çelik yap› malzemesinin avantajlar› afla¤›da s›ralanm›flt›r: 450.236 500.000 400.000 409.020 304.267 300.000 • Çelik hafif bir yap› malzemesidir. • Çelik tafl›y›c›l› yap›lar esnek ve yüksek dayan›ml›d›r. 200.000 • Uzun ömürlü oldu¤undan dolay› ekonomiktir. Bina tafl›y›c› yap›s›n›n ömrü 50-100 y›ld›r. • Montaj kolayl›klar›na sahiptir. Ayr›ca onar›mda h›zl›, kolay ve güvenilir yöntemler kullan›lmaktad›r. 88.811 100.000 0 2004 2005 Kaynak: TÜ‹K • Yüzde yüz geri dönüflümlüdür. ‹thalat • Malzeme çeflitlili¤i fazlad›r ve hammadde temini kolayd›r. 2005 y›l›nda ahflap prefabrike yap› ithalat›nda %30 oranlar›nda azalma görülmektedir. Prefabrike tafl›nabilir ahflap ev ithalat›nda ise %67’lik azalma söz konusudur. Üretim Standartlar› Çelik üretim kalitesinin yakalanmas› amac›yla TUCSA'n›n uygulamaya koydu¤u TUCSAmark Yap›sal Çelik Yeterlilik Belgesi, firmalar›n yapaca¤› ifllerin boyutlar›n› belgelemektedir. PREFABR‹KE ÇEL‹K SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI PREFABR‹KE AHfiAP ‹THALAT DE⁄ERLER‹ (2004-2005) ($) Prefabrike Ahflap Yap›lar ($) Prefabrike Tafl›nabilir Ahflap Evler ($) 2004 903.268 357.217 2005 629.772 114.890 Konutlarda Kullan›m K›s›tl›l›¤› Türkiye'de toplam inflaatlar›n yaln›zca %5'inde yap›sal çelik kullan›lmaktad›r. Bu oran baz› baflka ülkelerle karfl›laflt›r›ld›¤›nda düflük kalmaktad›r. Konutlardaki çelik kullan›m oran› ise %0.5'e kadar inmektedir. ‹ngiltere'de bu oran %54, ‹skandinav ülkelerinde %40, Fransa ve Almanya gibi yayg›n betonarme kullan›m› olan ülkelerde ise en az %30'dur. Endüstri yap›lar›nda ise bu oran %90'a kadar ç›karken, Türkiye'de %30'dur. Konutlarda tamamen çelik kullan›lmasa bile çelik-beton kompozit tafl›y›c› sistemlerle binan›n güçlendirilmesi yerinde olacakt›r. PREFABR‹KE AHfiAP ‹THALATI (2004-2005) ($) 1.000.000 903.268 800.000 629.772 600.000 400.000 357.217 114.890 200.000 0 2004 2005 Kaynak: TÜ‹K PREFABR‹KE AHfiAP SANAY‹S‹ Ahflap, özellikle Türkiye'yle hemen hemen ayn› fay özellikleri tafl›yan ABD California'daki yap›lar›n büyük bir ço¤unlu¤unda kullan›lmaktad›r. Prefabrike ahflap üretiminde Türkiye'de son y›llarda canlanma görülmektedir. DIfi T‹CARET ‹hracat Ahflap prefabrike yap›larda 2003'te %41 oranlar›nda gerileme yaflanm›fl, 2004 y›l›nda fazla de¤ifliklik olmam›flt›r. Afla¤›daki çizelgede 2004-2005 y›llar› ahflap prefabrike yap› ve prefabri- TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 71 PREFABR‹KE AHfiAP SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ Kolay Kullan›m ve Depreme Dayan›kl›l›k Prefabrike ahflap oldukça hafif bir yap›m sistemidir. Nakliye maliyeti bu sayede düflüktür. Ayr›ca uzun sürelidir ve bu bak›mdan oldukça ekonomiktir. Deprem konusunda yap›larda kullan›labilecek güvenilir bir malzemedir. Dayan›kl›l›¤› yüksektir. Ayr›ca sa¤l›kl›d›r ve do¤aya zarar vermez. PREFABR‹KE AHfiAP SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI Kullan›m K›s›tl›l›¤› Türkiye'de henüz prefabrike ahflap üretimi geliflmemifl durumdad›r. Ayr›ca, baz› yönetmelikler tafl›y›c› sistemde ahflap kullan›m›na s›n›rlamalar getirmektedir. Konut pazar›nda kullan›m› her ne kadar deprem sonras›nda artm›fl olsa da yeterli düzeye ulaflamam›flt›r. Sanayinin malzeme ve sistem tan›t›m›na gereksinimi bulunmaktad›r. 72 Seramik SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ SANAY‹S‹ Seramik, anorganik endüstriyel hammaddelerin belirli oranda kar›flt›r›l›p flekillendirildikten sonra piflirilerek sertleflmesi suretiyle elde edilen malzemedir. Seramik kaplama malzemeleri, seramik sanayisinde en önemli üretim alt bafll›klar›ndand›r. Bu bafll›k alt›nda seramikten döfleme veya kaplama karolar›, fayanslar, kald›r›m tafllar› ve mozaik küpler incelenmektedir. fiirket Profili ve ‹stihdam Seramik kaplama malzemeleri üretimi, ilk olarak 1956'da Çanakkale'deki fabrikalar›n kurulmas›yla bafllam›flt›r. Bugün Türk seramik kaplama malzemeleri sanayisinde toplam 28 firma faaliyet göstermektedir. Özellikle 1990'lardan sonra yap›lan yat›r›mlarla geliflen sanayide önde gelen befl firma, dünyan›n en büyük üreticileri aras›nda yer almakta ve Türkiye üretiminin %80'ini üstlenmektedir. Kaplama malzemeleri alt sektöründe 28 firma bulunmaktad›r. Toplam kurulu kapasitenin % 80’inden fazlas› befl büyük firmaya aittir. 1980 sonras› kurulu kapasite 11 kat›na ç›km›flt›r 2003 y›l› itibariyle üretim miktar› 2,6 milyon tondur. Yurtiçi talebin yaklafl›k %99’u yerli üretimle karfl›lanmaktad›r. Karo üretimi yapan firmalar›n tümü ISO 9001 belgelidir. Firmalar ayn› zamanda, ihracat yapt›klar› ülkelerin standartlar›na iliflkin belgelere de sahiptir. Sanayinin toplam istihdam› 20 bin kifli olmakla beraber yan sektörler de dikkate al›nd›¤›nda say› 200 bine ulaflmaktad›r. Seramik kaplama sanayisinin istihdam› ise yaklafl›k 10 bin kiflidir. Güney Marmara ve Ege bölgelerinde bulunan seramik kaplama malzemesi tesislerinin toplam kapasitesi 250 milyon m2 dolay›ndad›r. Piyasaya yeni firmalar›n girmesi ve var olan firmalar›n kapasite art›r›m› sonucunda üretim kapasitesi sürekli olarak artmaktad›r. Fabrikalar Bilecik, Kütahya, Eskiflehir, Çanakkale, ‹zmir, Uflak, Manisa gibi Bat› Anadolu Bölgesi illerinde ve hammadde yataklar›na yak›n yerlerde kurulmufltur. DÜNYADA SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ SANAY‹S‹ Dünya seramik kaplama malzemeleri sanayisinde en büyük üreticiler Çin, ‹talya, ‹spanya, Brezilya, Hindistan, Endonezya ve Türkiye'dir. Dünya toplam üretimi giderek artmaktad›r. Dünyadaki en büyük üretici Çin’dir. Son y›llara kadar üretimiyle yerel talebi karfl›layabilen Çin, ihracata dönük olarak yapt›¤› yat›r›mlar tamamlad›ktan sonra, dünya ihracat›nda 3. s›raya yükselmifltir. ‹talya, ‹spanya, Çin, Brezilya ve Türkiye s›ras›yla dünyan›n en önemli ihracatç›lar› durumundad›r. 2004 y›l›nda dünya seramik kaplama malzemeleri sektörü gerek üretimde gerekse tüketimde art›fl kaydetmifltir. 2003 y›l›nda 6.150 milyon mÇ olan dünya üretimi % 6,7’lik art›fl ile 6.560 milyon mÇ’ye, 5.724 milyon m2 olan tüketim ise % 7,4 oran›nda art›fl ile 6.150 milyon m2 ’ye ulaflm›flt›r. Tüketimin üretime oran› % 94 düzeyini korumufltur. Dünyan›n bütün bölgelerinde söz konusu üretim ve tüketim art›fllar› yaflan›rken, en belirgin olarak göze çarpan Asya ülkeleri olmufltur. Dünyadaki toplam üretim art›fl› 410 milyon m2 iken, art›fl miktar›n›n 260 milyon mÇ’lik k›sm› Asya’da yaflanm›flt›r. Tüketimde ise toplam 426 milyon m2’lik art›fl›n 250 milyon m2’si Asya Ülkeleri’nde gerçekleflmifltir. Dünya seramik kaplama malzemeleri üretiminin %52’si Asya, %30’u Avrupa ve %14’ü Kuzey, Orta ve Güney Amerika’da gerçeklefltirilmektedir. Tüketimin da¤›l›m› ise %51 Asya, %26 Avrupa ve %18 Kuzey, Orta ve Güney Amerika olarak tespit edilmifltir. 2004 DÜNYA SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ ÜRET‹M‹N‹N DA⁄ILIMI (milyon m2) (2000-2004) Ülkeler 2000 2001 2002 2003 2004 1.807 1.810 1.868 2.000 2.200 33,5 ‹spanya 621 638 651 624 635 9,7 ‹talya 632 638 606 603 589 9 Brezilya 453 473 508 534 566 8,6 4,1 Çin Hindistan Pay (%) - - 215 240 270 200 220 230 260 260 4 Türkiye 175 150 162 189 216 3,3 Meksika 138 167 159 171 177 2,7 Tayland 56 63 100 115 135 2 71 78 95 120 123 1,9 Endonezya ‹ran Vietnam 55 95 105 110 110 1,7 Polonya 35 46 49 66 108 1,6 Rusya Fed. 30 49 62 82 104 1,6 M›s›r 50 65 83 83 83 1,3 Malezya 58 67 72 72 73 1,1 Portekiz 64 66 69 70 71 1,1 ABD 60 55 60 61 64 1 BAE 40 40 48 57 60 0,9 Almanya 62 57 54 58 59 0,9 Tayvan 68 47 40 46 52 0,8 Güney Kore 48 50 56 56 49 0,7 Japonya 54 53 51 46 45 0,7 Fransa 49 44 41 40 41 0,6 Öteki Ülkeler Toplam Üretim 396 421 388 447 470 7,2 5.320 5.500 5.770 6.150 6.560 100 Kaynak: Ceramic World Review 2004 y›l› verilerine göre; toplam dünya üretimi ve tüketiminin yaklafl›k üçte biri Çin’de gerçeklefltirilmekte olup, gerek üretimde gerekse tüketimde Çin birinci s›rada yer almaktad›r. 2003 y›l›nda 206 milyon m2 olan Çin seramik kaplama malzemeleri ihracat› %31 oran›nda artarak 2004 y›l›nda 270 milyon m2’ye yükselmifltir. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 73 DÜNYA SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ TÜKET‹M‹N‹N DA⁄ILIMI (milyon m2) (2000-2004) Ülkeler 2000 2001 2002 Çin 2003 2004 Pay (%) 1.400 1.500 1.600 1.700 1.850 Brezilya 395 417 456 421 449 7,3 ‹spanya 290 312 327 332 361 5,9 212 211 245 265 292 4,7 4,4 ABD Hindistan 30,1 lama malzemeleri ithalatç›s› konumunda olan ABD’nin ithalat› toplam dünya tüketiminin %3,8’ini, toplam dünya ithalat›n›n ise %14,2’sini oluflturmaktad›r. Toplam dünya seramik karo ve fayans ithalat› s›ralamas›nda ABD’yi %6,7 pay ile Fransa ve %6,1 pay ile Almanya izlemektedir. 2004 YILI DÜNYA SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ ‹HRACATININ DA⁄ILIMI (milyon m2) 450 - - 210 235 270 ‹talya 200 192 183 187 192 3,1 Meksika 100 129 141 146 151 2,5 350 Endonezya 164 168 110 130 140 2,3 300 Almanya 184 164 144 147 136 2,2 250 200 Fransa 122 125 124 125 130 2,1 Rusya 40 60 79 105 130 2,1 Türkiye 114 94 90 103 123 2 Tayland 54 60 65 105 115 1,9 Vietnam 55 95 98 103 103 1,7 ‹ran 65 72 85 87 90 1,5 Güney Kore 49 59 83 97 90 1,5 400 150 100 50 0 ‹talya ‹spanya Brezilya Türkiye Endonezya BAE Meksika Öteki Ülkeler Kaynak: Ceramic World Review Polonya 67 71 62 75 85 1,4 Suudi Arabistan 40 60 74 74 75 1,2 M›s›r 43 50 66 66 70 1,1 ‹ngiltere 53 62 56 61 70 1,1 Portekiz 68 60 61 56 54 0,9 ‹talya Japonya 57 56 54 49 47 0,8 Avustralya 28 29 36 38 46 Yunanistan 35 40 42 43 44 DÜNYA SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ ‹HRACATININ ÜLKELERE GÖRE DA⁄ILIMI (milyon m2) (2000-2004) Ülkeler 2000 2001 2002 2003 2004 436 441 438 418 413 ‹spanya 312 339 357 336 341 0,7 Çin 24 53 125 207 270 0,7 Brezilya 57 60 74 103 126 52 57 74 84 94 60 60 Malezya 48 51 45 45 44 0,7 Türkiye Tayvan 77 55 43 48 42 0,7 Endonezya 20 30 50 BAE 28 27 29 34 40 0,7 BAE 20 22 39 35 35 Güney Africa Cum. 24 24 28 35 40 0,7 Meksika 33 37 33 29 30 Öteki Ülkeler Toplam Tüketim 625 798 790 811 871 14,2 Malezya 15 23 29 29 29 4.735 5.142 5.426 5.724 6.150 100 Portekiz 19 21 22 25 29 Almanya 20 21 22 22 23 Tayland 12 12 13 22 22 Fransa 24 22 21 19 21 2 5 6 13 17 16 17 17 18 15 Kaynak: Ceramic World Review Polonya D›fl Ticaret Çek Cum. ‹talya ve ‹spanya dünyan›n en önemli seramik kaplama malzemeleri ihracatç›s› konumunda olan ülkelerdir. Dünyadaki toplam seramik kaplama malzemeleri tüketiminin %6,7’si ‹talya’n›n gerçeklefltirdi¤i ihracat ile, % 5,5’i ise ‹spanya’n›n ihracat› ile karfl›lanmaktad›r. Toplam ‹hracat Dünyada en büyük üretici olan Çin, son y›llarda gösterdi¤i performans ile ihracatta ‹talya ve ‹spanya’dan sonra 3’üncü s›raya yükselmifltir. Toplam dünya seramik kaplama malzemeleri tüketiminin %4,4’ü Çin taraf›ndan gerçeklefltirilen ihracat ile karfl›lanmaktad›r. Dünya seramik kaplama malzemeleri ihracat›nda Çin’in ard›ndan Brezilya dördüncü, Türkiye ise beflinci s›rada yer almaktad›r. Brezilya seramik kaplama malzemeleri üretiminin % 22’sini, Türkiye ise % 30’unu ihraç etmektedir. Bafll›ca 15 ihracatç›n›n toplam ihracat›, toplam dünya seramik kaplama malzemeleri tüketiminin %24,8’ini oluflturmaktad›r. ‹talya ve ‹spanya’n›n ihracatlar›, toplam dünya ihracat›n›n %46’s›n›, toplam dünya tüketiminin ise % 12,2’sini oluflturmaktad›r. Bafll›ca 20 ithalatç› ülkenin toplam ithalat›, toplam dünya tüketiminin %14,8’ini yans›t›rken, dünyan›n en büyük seramik kap- 74 Çin Öteki Ülkeler 99 100 90 92 107 1.160 1.259 1.410 1.510 1.630 Kaynak: Ceramic World Review Dünyan›n bafll›ca seramik kaplama malzemeleri ithalatç›s› olan ülkeler aras›nda Türkiye’nin bafll›ca ihraç pazarlar› olan ABD ve Avrupa Ülkeleri a¤›rl›kl› olarak yer almaktad›r. ÜRET‹M Türkiye 210 milyon m2'yi aflan üretimi ile dünyan›n 7., Avrupa'n›n ise 3. büyük seramik kaplama malzemeleri üreticisidir. Sektörde sekiz adet büyük, sekiz adet orta ve sekiz adet de küçük ölçekli firma faaliyet göstermektedir. 2001 y›l›nda, yaflanan krizin etkisiyle sektör üretimi bir önceki y›la göre % 11,5 oran›nda azalarak 150,5 milyon m2 olarak gerçekleflmifltir. Ancak, 2002 y›l›nda üretim yeniden art›fl e¤ilimini yakalam›fl ve % 8’lik art›flla 162,5 milyon m2’ye, 2003 y›l›nda % 16’l›k art›flla 188,5 milyon mÇ’ye, 2004 y›l›nda % 14,6’l›k art›flla 216 milyon m2’ye ve 2005 y›l›nda % 6,5 art›flla 230 milyon m2’ye ulaflm›flt›r. 2005-2006 YILI SERAM‹K KAPLAMA MALZEMES‹ ÜRET‹M‹ (m2) DÜNYA SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ ‹THALATININ ÜLKELERE GÖRE DA⁄ILIMI (milyon m2) (2000-2004) Ülkeler 2000 ABD 2001 2002 2003 Y›llar 2004 Pay (%) 155 160 189 207 231 14,2 97 104 104 104 109 6,7 Almanya 143 127 113 111 100 6,1 ‹ngiltere 44 54 48 52 61 3,7 S. Arabistan 34 48 61 55 50 3,1 Güney Kore 10 22 32 42 42 2,6 Yunanistan 35 33 33 33 39 2,4 Avustralya 25 24 28 25 37 2,3 Rusya Fed. 10 21 22 27 30 1,8 Kanada 21 24 27 23 28 1,7 ‹srail 25 31 26 24 24 1,5 Belçika-Lüksemburg Fransa 26 25 24 25 22 1,3 ‹talya 13 14 16 13 22 1,3 Hollanda 21 19 19 18 18 1,1 Romanya 4 8 9 11 18 1,1 Macaristan 11 13 14 13 17 1 Avusturya 17 16 15 16 16 1 Polonya Öteki Ülkeler Toplam ‹thalat 27 26 23 23 16 1 443 491 607 688 751 46,1 1.160 1.259 1.410 1.510 1.630 100 Kaynak: Ceramic World Review SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ ÜRET‹M‹ (bin m2) (2000-2005) Üretim (m2) De¤iflim (%) 2005 (ilk 6 ay) 36.453.906 2006 (ilk 6 ay) 41.472.185 14 Kaynak: TÜ‹K SERAM‹K KAPLAMA MALZEMES‹ ÜRET‹M‹ (2005-2006 ‹LK 6 AY) (m2) 44.000.000 42.000.000 40.000.000 38.000.000 36.000.000 34.000.000 32.000.000 2005 (ilk 6 ay) 2005 (son 6 ay) 2006 (ilk 6 ay) Kaynak: SERFED Kapasite Seramik kaplama malzemeleri sektöründe bugün bafll›ca 24 fabrika bulunmaktad›r. Bu fabrikalar›n bölgelere göre da¤›l›m›na göre, seramik sektörü kapasitesinin %40’› Bilecik-Eskiflehir, %20’si ‹zmir-Ayd›n, %15’i Kütahya-Uflak, %25’i Çanakkale bölgesinde bulunmaktad›r. Türk seramik üreticilerinin kapasite de¤erleri, öteki ülke firmalar›n›n çok üzerindedir. ‹talya ve ‹spanya’da seramik kaplama malzemesi üretimi yapan firmalar›n ortalama kapasitesi 2-3 milyon m2 iken, Türkiye’de 10 milyon m2 düzeyindedir. 2004 y›l›nda Türk seramik kaplamalar› sektörü kapasitesi, 2003 y›l›na göre %5,2 oran›nda art›fl kaydederek 271,6 milyon m2’ye, 2005 y›l›nda ise bir önceki y›la göre %7,8 oran›nda artarak 292,8 milyon m2’ye ulaflm›flt›r. 250.000 200.000 SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ ÜRET‹M KAPAS‹TES‹ (bin m2) (2000-2005) 150.000 300.000 100.000 50.000 200.000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: SERFED 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: SERFED TÜRK SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ SEKTÖRÜ PROF‹L‹ (2000-2005) De¤iflim 2000 2001 2002 2003 2004 2005 (05-04 %) Firma Say›s› 24 - Kapasite(1000 m2) 226.650 234.700 255.100 258.500 275.000 292.800 6 Üretim (1000 m2) 175.000 150.500 162.500 188.500 216.000 230.000 6 Yurtiçi Sat›fl (1000 $) 112.000 93.000 89.000 102.350 120.000 135.000 13 ‹hracat (Miktar) 52.500 57.065 72.367 -4 ‹hracat (1000 $) 194.700 196.547 246.265 311.839 387.538 405.786 ‹hraç Fiyat› ($/m2) 23 3,71 24 3,44 24 3,40 ‹thalat (Miktar) 1.486 1.198 1.118 ‹thalat (De¤er) 13.436 9.358 9.383 24 24 83.877 93.845 90.207 5 3,72 4,13 4,47 1.103 3.590 5.333 49 11.736 28.423 58.854 107 Kapasite art›fllar› daha çok, mevcut üreticilerin sürdürdükleri tevsii yat›r›mlar›d›r. Yap›lan yat›r›mlar, modernizasyon ve ihracata yönelik olarak gerçeklefltirilmektedir. Sektör yapm›fl oldu¤u yat›r›mlarla, 1990 y›l›nda 61 milyon m2 olan üretim kapasitesini %380 art›rarak 2005 y›l›nda 293 milyon m2’ye ç›karm›flt›r. Sektörün 1994-1999 y›llar› aras›ndaki ortalama kapasite kullan›m oran› (KKO) %90’d›r. 1999 A¤ustos depremi sonras› inflaat sektöründe yaflanan durgunluk nedeniyle kapasite kullan›m oran› 2000 y›l›nda %77’ye düflmüfltür. 2005 y›l›nda KKO %78,6 olarak gerçekleflmifltir. 2006 y›l›nda inflaat› devam eden konutlar›n devreye girmesiyle birlikte sektördeki büyümenin katlanarak artmas› beklenmektedir. 8 Kaynak: DTM, Seramik Federasyonu, DPT 2006 y›l›n›n ilk alt› ayl›k seramik kaplama üretim verilerine bak›ld›¤›nda, önceki y›l›n ayn› dönemine göre %14 oran›nda art›fl gerçekleflmifltir. Bu art›flla ilk alt› ayl›k üretim 96,6 milyon m2 düzeyine ulaflm›flt›r. 2006 y›l› sonuna kadar üretim oranlar›n›n daha da artmas› beklenmektedir. SERAM‹K SANAY‹S‹NDEK‹ HAMMADDELER Sanayide en çok kullan›lan hammaddeler kil, feldspat, bor gibi endüstriyel hammaddelerdir. Son on y›lda seramik sanayisindeki kapasite ve üretim art›fl›na paralel olarak, seramik hammaddeleri sanayisi de geliflim göstermektedir. Türkiye, dünya bor rezervlerinin %72'sine sahiptir. Bor hammaddesinin görünür ve olas› rezervlerinin toplam› 3 milyar tondur. Türkiye ABD'den sonra dünyada 2. büyük bor minerali üreticisidir. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 75 Seramik sanayisinde kullan›lan öteki önemli hammaddelerden biri olan feldspatta Türkiye, 130 milyon tonluk rezervle dünya toplam rezervlerinin %10'unu üstlenmektedir. Üretiminin %40’›ndan fazlas›n› ihraç eden Türkiye, bugün dünya seramik kaplama malzemeleri ihracat›nda ‹talya, ‹spanya, Çin ve Brezilya’dan sonra beflinci s›rada yer almaktad›r. Seramik hammadde sanayisinde feldspat, kaolin ve kil ihracat› yap›lmaktad›r. Bafll›ca ihracat pazarlar› ‹spanya ve ‹talya'd›r. Toplam seramik ürünleri ihracat› içinde seramik kaplama malzemeleri ihracat› 405,8 milyon dolarla ilk s›rada yer al›rken, toplam sektör ihracat› içinde %59,4’lük paya sahiptir. Bu ürün grubunu, 179,6 milyon dolar ve %26,2’lik payla seramik sa¤l›k gereçleri izlemektedir. Söz konusu ürünlerin seramik sektör ihracat›ndaki toplam pay› ise %85,6’d›r. Refrakter (Atefle Dayan›kl›) Malzemeler Refrakter malzemeler alt sektöründe 14 üretici firma bulunmaktad›r. Üretimi yap›lan bafll›ca ürünler, bazik ve alümina silikat esasl›, flekilli ve flekilsiz refrakter malzemelerdir. Tüketimde yaklafl›k %70 pay alan ürünler flekilli ve flekilsiz bazik refrakterlerdir. Refrakter malzemeler yüksek s›cakl›klarda her türlü erimifl metal, cüruf, asit vb. afl›nd›r›c› maddelere dayan›kl›, mekanik darbe ve sürtünme etkilerine karfl› fiziksel ve kimyasal özelli¤ini kaybetmeyen, yüksek ergime s›cakl›¤›na sahip malzemelerdir. Bu özellikleri nedeniyle, sanayide yüksek s›cakl›¤›n gerekli oldu¤u bütün ifllemlerde, ifllemin yap›ld›¤› ünitelerin koruma ve yal›t›m›n› sa¤lama amac›yla yayg›n olarak kullan›lmaktad›r. Yerli üretim, tüketimin yaklafl›k %75'ini karfl›lamakta, bir miktar da ihraç edilmektedir. Refrakter malzemeler %80 oran›nda demir çelik sanayisinde kullan›lmakta ve çelik üretimi refrakter malzeme talebinin düzeyini belirlemektedir. Refrakter malzemelerin y›ll›k üretim kapasitesi 550 bin ton dolay›ndad›r. Kapasite kullan›m oranlar›, %43 düzeyindedir. SERAM‹K SEKTÖRÜ ‹HRACATI (milyon $) (2002-2006) 2002 2003 2004 2005 2006 De¤iflim (Ocak% Nisan) Refrakter Malzemeler 18,6 23,4 31,3 38,2 22 11,8 11,6 -2 Seramik Kaplama Malzemeleri 248,4 313,6 390 405,8 4 135,8 120,4 -11 95,5 122,5 162 179,6 11 60,1 56,8 -5 44,3 57,3 59,9 5 21,7 3,1 -86 503,8 640,6 683,5 7 229,4 206,8 -10 Seramik Sa¤l›k Gereçleri Di¤er 31,4 TOPLAM 393,9 Kaynak: DTM Türkiye’de seramik talebinin tamam›na yak›n bölümü yurt içi üretimle karfl›lanmaktad›r. Yüksek gelir gruplar›n›n talepleri do¤rultusunda özellikle ‹spanya ve ‹talya’dan lüks tüketime yönelik ithalat yap›lmaktad›r. Ancak, son y›llarda Çin’den yap›lan ucuz ve kalitesiz ürün ihracat›nda da art›fl gözlenmektedir. Sektörün, 2006 y›l› Ocak-Nisan dönemi ihracat› bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre de¤erde %10 oran›nda azalarak 206,8 milyon dolar olarak gerçekleflmifltir. Sektörünün son y›llarda gösterdi¤i geliflime paralel olarak seramik kaplama malzemeleri ihracat› da 2004 y›l› sonuna kadar art›fl e¤ilimi göstermifltir. TÜ‹K verilerine göre; 1990 y›l›nda 8,2 milyon m2 olan Türkiye’nin seramik kaplama malzemeleri toplam ihracat› 11 kattan fazla artarak, 2005 y›l›nda 89 milyon m2 ‘ye ulaflm›flt›r. 2005 y›l› seramik kaplama malzemeleri ihracat›n›n de¤eri 405,8 milyon $ düzeyinde gerçekleflmifl ve 2006 y›l› Ocak-Nisan dönemi ihracat› bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre de¤erde %11,4’lük azal›flla 120,4 milyon dolar olarak gerçekleflmifltir. Seramik sa¤l›k gereçleri ihracat› ise %5,2’lik azal›flla 56,8 milyon dolar olarak gerçekleflmifltir. Türkiye’nin 1985 y›l›nda 16 milyon m2 civar›nda olan yurt içi tüketim miktar› 8 kattan fazla büyüyerek 2005 y›l›nda 135 milyon m2’ye ulaflm›flt›r. 2005 y›l› itibariyle, sektör ihracat›n›n gerçekleflti¤i ülke gruplar› aras›nda AB ülkeleri 350 milyon dolarla birinci s›ray› almaktad›r. Sektör ihracat›nda AB ülkelerinin pay› % 51,3’dür. TÜRK‹YE’N‹N SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ YURT‹Ç‹ TÜKET‹M‹ (milyon m2) (1995-2005) Seramik sektörü toplam ihracat›n›n %60’n› kapsayan seramik kaplama malzemelerinde en önemli ihraç pazar›n› AB ülkeleri oluflturmaktad›r. 2005 y›l› içinde en fazla ihracat gerçeklefltirilen ülkeler s›ras›yla ABD, ‹ngiltere, Almanya, ‹srail, Kanada, Fransa ve Yunanistan olmufltur. YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M Seramik karo ve fayans öteki kaplama malzemelerine göre daha sa¤l›kl›, kullan›fll›, dayan›kl› ve dekoratif olmas› nedeniyle yayg›n kullan›m alanlar›na sahiptir. Türkiye dünya genelinde seramik kaplama malzemeleri tüketimi aç›s›ndan 12. s›radad›r. Y›llar Tüketim De¤iflim (%) 1995 75 1996 77 9 3 1997 111 44 1998 101 -9 1999 100 -1 2000 112 12 2001 93 -17 1995 26 2002 89 -4 1996 2003 102 15 2004 120 2005 135 SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ ‹HRACATI (1995-2005) (milyon m2)/milyon $) ‹hracat (milyon m2) De¤iflim (%) ‹hracat (milyon$) 36 38 159 23 1997 40 11 167 5 18 1998 42 5 178 7 13 1999 51 21 200 12 2000 53 4 195 -3 2001 57 8 197 1 2002 72 26 246 25 2003 84 17 314 28 2004 94 12 390 24 2005 89 -5 405 4 Kaynak: DPT ‹HRACAT Seramik sektör ihracat› 2005 y›l›nda bir önceki y›la göre %7’lik art›flla 683,5 milyon dolarl›k tutara ulaflm›flt›r. Y›l Kaynak: DTM 76 De¤iflim 2005 (Ocak% Nisan) De¤iflim (%) 129 2006 Y›l› YILLARA GÖRE SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ ‹HRACATI (1995-2005) (milyon m2 / milyon $) 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 ‹hracat (milyon m2)) 2006 y›l›n›n ilk alt› ay›n›n bir önceki y›l›n ayn› dönemine oranla anlaml› bir de¤iflikli¤e u¤ramad›¤› afla¤›daki tabloda görülmektedir. Toplam seramik ihracat›nda ise miktar olarak %8’lik bir azalma olmufltur. ‹hracat (milyon $) 2005-2006 YILLARI 6 AYLIK SERAM‹K MALZEMELER‹ ‹HRACATI 2005 Ürünler 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: SERFED TÜRK‹YE SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹ ‹HRACATININ ÜLKELERE GÖRE DA⁄ILIMI (2004-2005) 2004 Ülke 2005 Miktar De¤er Miktar (milyon m2) (milyon $) (milyon m2) De¤iflim (%) De¤er Miktar (milyon $) (milyon m2) De¤er (milyon $) Miktar (ton) 2006 De¤er (1000 $) Miktar (ton) De¤iflim (%) De¤er (1000 $) Miktar (ton) De¤er (1000 $) Seramik Karo ve Fayanslar 653.471 202.760 623.525 201.081 -4,6 -0,8 Seramik Sa¤l›k Gereçleri 61.379 94.453 62.748 96.518 2,2 2,2 Porselen Sofra ve Mutfak Eflyas› 7.980 17.895 9.000 18.718 12,8 4,6 Seramik Sofra ve Mutfak Eflyas› 3.081 6.477 2.245 5.233 -27,1 -19,2 A.B.D. 11,5 45 10,4 48,3 -9,1 7,4 Refrakterler (*) 81.974 29.529 75.296 29.072 -8,1 -1,6 ‹ngiltere 13,9 59 10,9 46,2 -21,9 -21,7 Seramik Süs Eflyas› 726 1.064 621 1.127 -14,4 5,9 Almanya 8,6 42,8 7,8 43,4 -9,7 1,4 47.201 3.712 30.644 4.166 -35,1 12,3 16.392 2.606 2.996 2.209 -81,7 -15,2 872.205 358.496 807.075 358.125 -7,5 -0,1 ‹srail 10 34 10 37,4 -0,3 9,8 ‹nflaat Tu¤las› ve Kiremit Kanada 8,5 29,4 8,5 33,8 -0,1 14,8 Di¤erleri Fransa 6,2 26,2 6 25,9 -4,5 -1,2 Yunanistan 5,1 20,9 4,8 19,8 -6 -5,1 SERAM‹K SEKTÖRÜ TOPLAMI Azerbaycan 1,8 6,7 2,5 10,3 42,9 54,2 Rusya 1,6 9,6 1,5 10,2 -1,6 5,9 K.K.T.C. 1,4 5,1 2,1 9,9 53,4 93 Gürcistan 1,8 6,1 2,5 8,8 36,1 43,6 Hollanda 1,9 8,8 1,7 8,5 -9,7 -3,3 Ukrayna 2,3 7,8 2,1 8,1 -7,8 3,5 Belçika 1,3 6,5 1,4 7,4 2,4 13,8 Almanya ‹talya 1,6 6,1 1,9 7,4 21,3 21 ‹ngiltere Bulgaristan 1,5 5,9 1,7 7,4 16 24,9 Kaynak: OA‹B 2005-2006 YILLARI 6 AYLIK SERAM‹K MALZEMELER‹N‹N ÜLKELERE GÖRE ‹HRACATI 2005 Ülke Miktar (ton) 2006 De¤iflim (%) De¤er (1000 $) Miktar (ton) De¤er (1000 $) Miktar (ton) De¤er (1000 $) 50.790.562 21.631.048 53.658.335 73.819.394 24.272.721 67.352.381 23.420.365 5,6 8,3 22.321.225 -8,8 A.B.D 83.579.763 23.240.070 -8 67.540.780 21.119.744 -19,2 -9,1 Finlandiya 1,3 7,8 1,2 7,3 -7,8 -7,3 Fransa 45.281.107 14.426.683 52.226.906 16.898.436 15,3 17,1 S.Arabistan 3,7 12,5 1,9 7 -49 -43,8 ‹srail 81.771.632 18.473.878 68.540.202 16.522.759 -16,2 -10,6 Romanya 1,1 4,7 1,5 6,3 30,2 34,3 Kanada 59.446.026 15.115.601 54.874.996 15.087.161 -7,7 -0,2 Irak 0,2 1,1 0,9 5,8 270,5 439,4 Yunanistan 32.413.838 9.196.010 39.896.169 11.133.104 23,1 21,1 ‹sveç 1,1 5,7 1,1 5,7 0,4 0 Azerbeycan 15.792.332 5.190.300 19.687.128 5.677.599 24,7 9,4 B.A.E. 0,7 3 1,1 4,9 53,5 64,9 Hollanda 13.746.051 5.101.830 13.780.497 5.058.001 0,3 -0,9 Danimarka 0,7 3,6 0,8 4,1 8,4 14,4 K.K.T.C. 14.856.974 4.658.345 15.372.317 5.027.393 3,5 7,9 Avustralya 1 4,6 0,7 3,6 -27,8 -20,9 Gürcistan 15.731.984 3.973.379 17.556.548 4.474.852 11,6 12,6 ‹rlanda 0,5 3 0,5 2,9 -3,6 -1,9 Rusya Fed. 13.189.619 5.344.395 10.962.850 4.405.361 -16,9 -17,6 Polonya 1 3,9 0,6 2,8 -41,6 -27,7 Finlandiya 7.417.806 3.644.279 9.994.196 4.395.520 34,7 20,6 Norveç 0,5 2,2 0,5 2,6 16,7 18,3 Bulgaristan 12.182.939 3.302.785 15.004.774 4.293.054 23,2 30 Macaristan 0,4 2,1 0,3 1,5 -33,5 -30,5 Romanya 10.950.232 3.074.811 12.937.318 3.744.200 18,1 21,8 Kazakistan 0,2 1,5 0,2 1,3 4,4 -13,1 Belçika 11.283.423 4.169.110 9.818.404 3.592.305 -13 -13,8 Avusturya 0,2 1,3 0,2 1,3 -0,4 0 ‹talya 14.040.743 4.162.847 11.823.193 3.447.350 -15,8 -17,2 Öteki Ülkeler 2,5 12,9 2,7 15 7,5 16,3 ‹sveç 5.978.584 2.477.045 7.585.103 3.114.568 26,9 25,7 Toplam 94,3 390 90 405 -4,5 3,8 Ukrayna 18.244.199 4.523.197 10.950.327 3.083.945 -40 -31,8 -10,6 Kaynak: DTM DÜNYANIN EN FAZLA SKM ‹THALATI GERÇEKLEfiT‹REN ‹LK 4 ÜLKES‹NDE TÜRK‹YE’N‹N TOPLAM SEKTÖR ‹THALATINDAN ALDI⁄I PAYLAR (2004) Ülke Toplam SKM Toplam SKM ‹thalat›n Türkiye’den Yap›lan Türkiye’den ‹thalat›n Tüketimi Tüketim ‹çindeki ‹thalat›n Toplam ‹thalat Toplam ‹thalat ‹thalat› 2 2 (milyon m ) (milyon m ) Pay› (%) ‹çindeki S›ralamas› ‹çindeki pay› (%) ‹ngiltere 70 61 87 22,8 3 Almanya 136 100 74 8,6 4 Fransa 130 109 84 5,7 4 ABD 292 231,2 79 5 6 Suudi Arabistan 14.741.973 3.304.543 10.793.397 2.952.642 -26,8 Di¤er 58.212.042 23.477.441 53.169.277 21.311.830 -8,7 -9,2 TOPLAM 653.471.223 202.760.316 623.525.097 201.081.415 -4,6 -0,8 Kaynak: OA‹B 2006 y›l›n›n ilk alt› ay›nda de¤er baz›nda en fazla ihracat Almanya’ya gerçeklefltirilmifltir. Miktar baz›nda ise ABD ve ‹ngiltere en büyük seramik kaplama malzemesi ihracat›n›n gerçeklefltirildi¤i pazarlar olmufltur. ‹hracat miktarlar›nda ve de¤erinde ilk on ülke aras›nda en fazla art›fl Ukrayna'da gerçeklefltirilmifltir. ‹ngiltere ise ilk on ülke Kaynak: Ceramic World Review TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 77 aras›nda miktarda ve de¤erde en fazla küçülme oranlar›na sahip pazar olmufltur. Sanayi, yurtd›fl› yat›r›mlara ve dünya çap›nda söz sahibi üretici firmalar ile kurumsal iflbirli¤ine yönelmeye bafllam›flt›r. ‹talya'n›n y›lda 400 milyon m2, ‹spanya'n›n ise y›lda 250 milyon m2 ihracat yapt›¤› düflünülürse, sanayinin ihracata neden daha fazla a¤›rl›k vermesi gerekti¤i anlafl›lacakt›r. Bugün dünyada yaklafl›k 1 milyar m2'lik seramik ihracat potansiyeli bulunmaktad›r. ‹talya ve ‹spanya, ihracat pazar›n›n %64'ünü ellerinde bulundurmaktad›r. TÜRK‹YE SERAM‹K KAPLAMA MALZEMELER‹N‹N ÜLKELERE GÖRE ‹THALATI (2004-2005) 2004 Ülke Miktar (milyon m2) Çin 2005 De¤er Miktar (milyon $) (milyon m2) De¤iflim (%) De¤er Miktar (milyon $) (milyon m2) De¤er (milyon $) 2.300 14.453 3.835 39.255 66,8 171,6 275 4.181 495 8.207 79,6 96,3 ‹talya 175 4.034 221 5.129 26,3 27,1 ‹rlanda 390 2.663 481 3.184 23,4 19,6 ‹spanya Almanya 39 491 162 1.480 319,7 201,8 Portekiz 227 1.480 86 812 -62 -45,1 B.A.E. 0,1 4,6 4 167,9 - - ‹THALAT Hong Kong 0,1 1,3 9 132,4 - - Seramik kaplama malzemeleri sektöründe ithalat, Çin’den yap›lan kalitesiz ürün ithalat› ile özellikle 2004 y›l›nda %140 oran›nda artarak 28,4 milyon $ düzeyine, 2005 y›l›nda ise %107 artarak 58.9 milyon $ düzeyine ç›km›flt›r. Söz konusu dönemdeki ithalat›n %67’si Çin’den yap›lm›flt›r. Avusturya 0 0 0,8 101,6 - - Fransa 5 71,7 9,3 79,4 85,5 10,6 Öteki Ülkeler Toplam 119 1.065 28 305 -76,3 -71,3 3.530 28.444 5.333 58.854 51 107 Kaynak: DTM SERAM‹K SA⁄LIK GEREÇLER‹ SANAY‹S‹ SERAM‹K SEKTÖRÜ ‹THALATI (milyon $) (2002-2005) De¤iflim 2005 2002 2003 2004 2005 (Ocak% Nisan) 2006 De¤iflim (Ocak% Nisan) Refrakter Malzemeler 59,4 53,9 66,3 74,3 12 19,9 28,4 43 Seramik Kaplama Malzemeleri 9,4 11,7 28,4 58,9 107 14,8 26 76 Seramik Sa¤l›k Gereçleri Di¤er TOPLAM 1 1,8 3,1 3,7 19 1,3 1,9 46 30,8 45,2 55,3 97 75 19,9 41 106 100,6 112,6 153,1 233,9 53 55,9 97,3 74 Kaynak: SERFED Sektörün, 2006 y›l› Ocak-Nisan dönemi ithalat› bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre de¤erde %73,9 oran›nda artarak 97,3 milyon dolar olarak gerçekleflmifltir. Söz konusu dönemde; ilk s›ray› 33 milyon dolar ile sofra ve mutfak eflyas›, ikinci s›ray› 28.4 milyon dolarla refrakter malzemeler, üçüncü s›ray› ise 26 milyon dolar ithalatla seramik kaplama malzemeleri almaktad›r. Lavabo, klozet, eviye, dufl teknesi, pisuvar, rezervuar gibi ürünler seramik sa¤l›k gereçlerini oluflturmaktad›r. fiirket Profili ve ‹stihdam Seramik sa¤l›k gereçleri ilk olarak 1958 y›l›nda Eczac›bafl› Vitra tesislerinde üretilmeye bafllanm›flt›r. Ayn› y›llarda kurulma çal›flmalar›na bafllanan Yar›mca Porselen Sanayi (Sümerbank ve Emlak Bankas› taraf›ndan kurulan Porselen ve Çini Fabrikalar› Ltd. fiti.) 1960 ‹htilali nedeniyle gecikmeli olarak 1967 y›l›nda üretime geçmifltir. Türkiye seramik sanayisi, günümüzde oldukça geliflmifl ve her aç›dan yeterli konumda olan bir sanayi koludur. Türkiye, dünyan›n en büyük seramik sa¤l›k gereçleri üreticisi ülkelerinden biridir. Seramik sa¤l›k gereçleri sanayisinde 9 büyük, 35 küçük olmak üzere 44 firma faaliyet göstermektedir. Bu firmalar›n 11 adedi Seramik Sa¤l›k Gereçleri Üreticileri Derne¤i (SERSA) üyesidir. 11 büyük firman›n üretim kapasitesi toplam kapasitenin %63'ünü temsil etmektedir. Dünyan›n en büyük üretim kapasitesine sahip Eczac›bafl›, dünyan›n tek çat› alt›nda entegre üretim yapan en büyük fabrikas›d›r. Türkiye, Avrupa’n›n en az seramik kaplama malzemeleri ithal eden ülkesi konumundad›r. ‹nflaat sektörünün seramik kaplama malzemeleri talebinin yaklafl›k olarak %99’u yurt içi üretim ile karfl›lanmaktad›r. Seramik sa¤l›k gereçleri sanayisindeki toplam istihdam yaklafl›k 4.000 kiflidir. Türkiye’nin seramik kaplama malzemeleri ithalat›nda Çin’den sonra en büyük pay› AB ülkeleri almaktad›r. Dünya seramik sa¤l›k gereçleri üretimi y›lda yaklafl›k 200 milyon adettir. Avrupa (Do¤u Avrupa ülkeleri hariç) yaklafl›k 50 milyon adetlik üretimi ile Çin'den sonra dünyadaki en büyük üretici bölgedir. DÜNYADA SERAM‹K SA⁄LIK GEREÇLER‹ SANAY‹S‹ Otuzdan fazla üreticinin bulundu¤u ‹talya d›fl›nda, dünya genelinde, çeflitli ülkelerde fabrikalar› bulunan az say›da büyük üretici faaliyet göstermektedir. Türkiye, Avrupa ihracat›nda 2. s›rada, dünya ihracat›nda ise 5. s›rada yer almaktad›r. Sektörün kapasite art›fl› büyük oranlarda gerçekleflmektedir. Avrupa’da en önemli üreticiler ‹talya, ‹spanya, Türkiye, Fransa, ‹ngiltere ve Almanya’d›r. Son senelere kadar üretimi tümüyle iç tüketime yönelik olan Çin, ihracata yönelik olarak yapt›¤› yat›r›mlar›n tamamlanmas› 78 SERAM‹K SA⁄LIK GEREÇLER‹ KAPAS‹TELER‹ (1995-2005) (bin ton) sonucunda, 2004 y›l› dünya ihracat›nda 1. s›rada yer alm›flt›r. Almanya Avrupa'daki en büyük tüketici ve ithalatç›d›r. Almanya'y› Fransa, ‹spanya ve Belçika izlemektedir. Kapasite (bin ton) Y›l AB ülkeleri, özellikle ‹talya ve ‹spanya üst kalite ürünler üretiminde bafl› çekerken, Asya ülkeleri özellikle Çin'in yapm›fl oldu¤u büyük hamle sonucu, miktar olarak en fazla üretimi gerçeklefltirmektedirler. Çin'deki üretim art›fl›n›n bafll›ca nedeni, ABD'nin ve dünyan›n en büyük üreticisi olan ABD'deki bir firma ile Çinli üreticiler aras›nda gerçekleflen ortak yat›r›mlard›r. ÜRET‹M Dünya üretiminde 5. ve Avrupa üretiminde 2. s›rada yer alan Türkiye, Avrupa'n›n en büyük seramik sa¤l›k gereçleri üretim kapasitesine sahiptir. De¤iflim (%) Kapasite Kullan›m Oranlar› (%) 1995 146 13 53 1996 154 5 56 1997 167 8 61 1998 172 3 59 1999 177 3 60 2000 185 5 62 2001 192 4 57 2002 195 2 64 2003 205 5 67 2004 237 16 68 2005 227 -4 75 Kaynak: SERFED SERAM‹K SA⁄LIK GEREÇLER‹ ÜRET‹M‹ (1995-2005) (bin ton) Üretim (bin ton) De¤iflim (%) 1995 78 10 1996 87 12 1997 101,5 17 1998 102 0 1999 106 4 2000 114 8 2001 109 -4 2002 124 14 2003 138 11 2004 161 17 2005 170 6 Y›llar Seramik sa¤l›k gereçlerinde 2005 y›l›nda stok miktar› 3,1 milyon adet olmufltur. YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M Seramik sa¤l›k gereçleri tüketimi aç›s›ndan Avrupa'da 8. s›rada yer alan Türkiye'de, yurtiçi talebin %99'u yerli üretimle karfl›lanmaktad›r. 2004 y›l›nda yurtiçi seramik sa¤l›k gereçleri 3,5 milyon adetken, 2005 y›l›nda 7,5 milyon adede yükselmifltir. Afla¤›daki çizelgede seramik sa¤l›k gereçlerinin yurtiçi sat›fllar› yer almaktad›r. 2005 y›l›nda yurtiçi tüketimde %114’lük bir art›fl söz konusudur. SERAM‹K SA⁄LIK GEREÇLER‹ TÜKET‹M‹ (2003-2005) (milyon adet) Kaynak: SERFED Seramik sa¤l›k gereçleri alan›nda SERFED'in verileri, 11'i kay›tl› olan toplam 26 firman›n bilgilerine göre düzenlenmifltir. Dolay›s›yla sanayinin tamam› temsil edilememektedir. Son on y›ll›k seramik sa¤l›k gereçleri üretimi, yaln›zca 2001 y›l›nda ekonomik krizin etkisiyle gerileme yaflam›flt›r. Bunun d›fl›nda on y›l boyunca sanayide üretim sürekli artma e¤iliminde olmufltur. 2005 y›l›nda da bir önceki y›la göre %6 art›flla yaklafl›k 170 bin tonluk üretim gerçeklefltirilmifltir. KAPAS‹TE Seramik sa¤l›k gereçlerinin üretim kapasiteleri 2004 y›l›na kadar, üretimde oldu¤u gibi her geçen y›l art›fl e¤ilimi göstermifltir. On y›lda kapasite, bir buçuk kat›ndan fazla artm›flt›r. Ancak 2005 y›l› kapasite miktar› %4 oran›nda düflmüfltür.Kapasite kullan›m oran› ise %75 olarak gerçekleflmifltir. De¤iflim (%) Y›llar Tüketim (milyon adet) 2003 2,7 2004 3,5 0,30 2005 7,5 1,14 Kaynak: SERFED ‹HRACAT Seramik sa¤l›k gereçleri ihracat›nda Avrupa 1.si olan Türkiye'de, kapasite sürekli artmas›na karfl›n yurtiçi tüketim ayn› oranda art›fl göstermemektedir. Bu nedenle ihracata yönelinmifltir. Sanayide, üretimin yaklafl›k %67'si ihraç edilmektedir. Vitrifiye sanayisinde ihracat›n üretime oran›, birçok öteki sanayiye göre yüksektir. Seramik sa¤l›k gereçleri ihracat› günümüze dek sürekli art›fl göstermifltir ve göstermeye devam etmektedir. SERAM‹K SA⁄LIK GEREÇLER‹ ‹HRACAT M‹KTARLARI (bin ton) (1996-2005) Y›llar ‹hracat (bin ton) De¤iflim (%) 1996 38 19 1997 47 24 1998 46 -2 1999 49 7 2000 53 8 2001 61 15 2002 76 25 2003 92 21 2004 112 22 2005 120 7 Kaynak: DTM TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 79 SERAM‹K SA⁄LIK GEREÇLER‹ ‹HRACAT M‹KTARLARI (bin ton) SERAM‹K SA⁄LIK GEREÇLER‹ ‹THALAT DE⁄ERLER‹ (milyon $) 4 milyon $ bin ton 120 80 40 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: DTM Kaynak: DTM Son on y›ll›k seramik sa¤l›k gereçleri ihracat›nda yine art›fl e¤ilimi görülmektedir; son dört y›ld›r on y›l›n en yüksek art›fl oranlar› yaflanmaktad›r. Çizelgede de görülebilece¤i gibi 1999 y›l›ndan itibaren sa¤l›k gereçleri ihracat› artmaya devam etmektedir. 2002-2004 y›llar›nda gerçekleflen y›ll›k %20’nin üstündeki art›fl oranlar›ndan sonra, 2005 y›l›nda %7 gibi düflük bir art›fl oran› söz konusudur. Seramik sa¤l›k gereçleri ithalat›n›n dalgal› bir seyir izledi¤i grafikte görülmektedir. 1998 y›l›nda %48 oran›nda büyüyen ithalatta, 1999 y›l›nda %65 gibi yüksek bir oranda küçülme görülmektedir. 2000'de ithalatta de¤ifliklik olmam›flt›r. Son olarak 2001'de küçülen ithalat, 2002'den itibaren büyüme e¤ilimi göstermektedir. 2006 Y›l› 2006 y›l›n›n ilk alt› ayl›k verilerine göre seramik sa¤l›k gereçleri ihracat miktar› 62,7 bin tona yükselmifltir. 2005 y›l›n›n ayn› dönemi ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda miktar ve de¤er olarak %2.2’lik bir art›fl söz konusudur. 2005-2006 YILLARI OCAK-HAZ‹RAN DÖNEM‹ SERAM‹K SA⁄LIK GEREÇLER‹ ‹HRACATI 2005 Seramik Sa¤l›k Gereçleri 2006 De¤iflim (%) Miktar (ton) De¤er (bin $) Miktar (ton) De¤er (bin $) Miktar (ton) De¤er (bin $) 61.379 94.453 62.748 96.518 2,2 2,2 Kaynak: OA‹B ‹THALAT Seramik sa¤l›k gereçleri alan›nda Türkiye'nin ithalat oran› oldukça düflüktür. Y›llara göre seramik sa¤l›k gereçleri ithalat de¤erleri afla¤›da yer almaktad›r: SERAM‹K SA⁄LIK GEREÇLER‹ ‹THALATI (milyon $) (1996-2005) Y›llar ‹thalat (milyon $) De¤iflim (%) 1996 2,5 108 1997 2,3 -12 1998 3,4 48 1999 1,2 -65 2000 1,2 - 2001 0,9 -25,0 2002 1,1 22,2 2003 1,8 63,6 2004 3,2 77,8 2005 3,7 16 Grafikte de görüldü¤ü gibi genellikle düflük de¤erlerde gerçekleflen seramik sa¤l›k gereçleri ithalat›, 2004 y›l›nda iki kat›na yak›n bir büyüme göstererek 3,2 milyon dolar düzeyine ç›km›flt›r. 2005 y›l›nda ise %16’l›k art›flla 3,7 milyon dolarl›k bir ithalat gerçekleflmifltir. Seramik sa¤l›k gereçleri ithalat›n›n en fazla yap›ld›¤› ülke %35'le Almanya'd›r. Almanya'y› %15 ile ‹talya, %11 ile Fransa, %9 ile Avusturya, %9 ile ‹ngiltere, %5 ile Çin, %4 ile ‹spanya, %3 ile Hindistan ve %2 ile Macaristan izlemektedir. SERAM‹K SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ Türk seramik sanayisi, üretim ve d›fl ticarette dünya çap›nda önemli bir yere sahiptir. Katma de¤eri yüksektir, yüksek döviz girdisi sa¤lar, zengin hammadde kaynaklar› bar›nd›r›r, maliyetleri nispeten düflüktür. Türkiye'de artan konut talebi, beraberinde seramik sanayisini de gelifltirmektedir. Bugün Türk seramik sektörünü zirveye tafl›yan en önemli etkenlerden biri, firmalar›n teknolojiye sürekli yat›r›m yapmalar› ve yeniliklere kolay uyum gösteren yap›lar›d›r. Türk seramik kaplama malzemeleri sektörü, toplam kapasitesinin %60’›n›n 1990 y›l›ndan sonra kurulmufl olmas› ve 1990 y›l›ndan önce faaliyete geçen firmalar›n son 10 y›l içinde teknoloji yat›r›mlar›n› yenilemifl olmas› nedeniyle, teknolojik aç›dan rakiplerine göre üstün bir konumdad›r. ‹leri Teknoloji / Donan›m Seramik üretiminde teknolojiye yap›lan yat›r›mlar sayesinde üretim kapasitesi sürekli olarak artmaktad›r. Ayr›ca yap›lan üretimler dünya standartlar›ndad›r. Yine de seramik flekillendirme ve piflirimindeki son teknolojilere geçifl haz›rl›klar› yap›lmaktad›r. Yerli Hammadde Sanayide %95 oran›nda yerli hammadde kullan›lmaktad›r. D›fla ba¤›ml›l›k yok denecek kadar azd›r. Araflt›rma-Gelifltirme ve Tasar›m Sanayide dünya firmalar›yla rekabet etmeyi sa¤layacak en önemli yönler olan tasar›m ve araflt›rma günden güne geliflmektedir. 80 Yüksek ‹hracat Oranlar› Bor ve Boraks Madenlerinin Sat›fl Fiyat› Seramik ihracat› toplam ihracat›n %6'dan fazlas›n› oluflturmaktad›r. Türkiye'nin Avrupa'ya yak›nl›¤› ve düflük iflçilik ücretleri sayesinde ihracat olanaklar› yüksektir. Ayr›ca dünya üretiminde Türkiye, seramik alan›nda ön s›ralarda yer almaktad›r. Bor madeninin sat›fl fiyat› dünya piyasas›n›n alt›ndad›r. ‹hraç edilen borun de¤eri mermer ihracat›n›n alt›nda kalmaktad›r. Boraks madeni ise seramikte kullan›lan hammaddelerden biri olarak oldukça maliyetlidir. Zengin Bor Rezervleri Makine ve Teçhizat Sanayi Seramik kaplama malzemelerinin en önemli hammaddesi olan borun dünya rezervlerinin %72'sinin Türkiye'de yer almas›, seramik üretimi aç›s›ndan Türkiye'nin ne kadar avantajl› bir konumda yer ald›¤›n›n göstergesidir. Türkiye'de seramik makine ve teçhizat sanayisi yeterince geliflmemifltir. Nitelikli ‹flgücü Seramik sanayisinde nitelikli iflgücü kullan›lmaktad›r. SERAM‹K SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI / BEKLENT‹LER‹ Markalaflma Seramik sanayisinin Türkiye ve dünya ölçe¤indeki en önemli sorunlar›ndan biri markalaflma konusunda yaflanmaktad›r. Türk firmalar›n›n gerek yurtiçinde, gerekse yurtd›fl›nda marka yaratmas› ve tasar›mda kendilerini kan›tlamas› gerekmektedir. Tasar›m faaliyetleri her ne kadar geliflmekte olsa da yeterli düzeye ulaflamam›flt›r. Enerji Maliyetleri ve Haks›z Rekabet Seramik üreticilerinin yak›nd›klar› önemli sorunlardan biri enerjidir. Enerjinin yo¤un olarak kullan›ld›¤› sanayide firmalar›n %30'luk bölümü LPG ile çal›flmaktad›r ve bu nedenle enerji maliyetleri artmaktad›r. Sanayide haks›z rekabet ortaya ç›kmaktad›r. 2004 y›l› içinde bu sorun yüzünden kapanan firmalar olmufltur. Bunun yan›s›ra 2005'in Haziran ay› sonunda do¤algaza zam yap›lm›flt›r. Bu nedenle uluslararas› pazarlarda rekabet flans› azalmaktad›r. Kullan›lan enerji, AB ülkelerinden daha maliyetlidir. Türkiye'de elektrik enerjisinin fiyat› Avro cinsinden 6,66 cent/kw saat iken bu rakam ‹talya'da 6,27, Almanya'da 5,13, ‹spanya'da 5,03, ‹ngiltere'de 4,97, Hollanda'da 4,84, Belçika'da 4,75 ve Fransa'da ise 4,52'dir. Dolay›s›yla elektrik enerjisi bak›m›ndan ‹spanya'dan %32,4 oran›nda daha pahal› elektrik kullan›lmaktad›r. Do¤algaz fiyatlar›nda ise Haziran 2005'te yap›lan zamla Türkiye'deki do¤algaz fiyatlar› Avro cinsinden 1,87 cent/kw saate yükselmifltir. Bu rakamla do¤algaz, en yak›n rakip üretici ‹spanya'dan %20 oran›nda daha pahal› hale gelmifltir. Nakliye Sorunu Nakliye, seramik sanayisinin bir baflka sorunudur. ‹hracat a¤›rl›kl› çal›fl›lan sanayide geliflmeyen demiryolu ve denizyolu tafl›mac›l›klar› nedeniyle h›zl› ve zaman›nda teslimat zorlaflmaktad›r. TCDD'nin yeni uygulamas› ile 250 tonun alt›ndaki yük tafl›malar›nda %50-100 aras› fiyat fark› getirilmifltir. Bu nedenle seramikte zaten k›s›tl› olan demiryolu olanaklar› tamamen ortadan kalkmaktad›r. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 81 Tu¤la-Kiremit Piflmifl kilden ve çimentodan gereçler sanayisinin bir alt kolu olan Tu¤la ve Kiremit sektöründe; hammaddesi kil olan ve yayg›n olarak inflaat sektöründe kullan›lan malzemeler üretilmektedir. Tu¤la, hiçbir yabanc› katk› maddesi bulundurmayan ilk do¤al yap› malzemesidir. Üretim alan›na, çeflitli yap› tu¤lalar› ve kiremitler girmektedir. Tu¤la kiremit sanayisinde teknoloji, kurutma sistemine (do¤al/yapay), üretim yöntemine (emek yo¤un/teknoloji yo¤un), otomasyona (otomatik/yar› otomatik), hammadde iflleme ve flekillendirmeye (vakumlu/vakumsuz) ve piflirme flekline (hoffman/tünel) göre s›n›fland›r›lmaktad›r. Tu¤la sanayisi, inflaat pazar›nda %80 pazar pay›na sahiptir. Kil esasl› geleneksel kiremit ise çat› pazar›nda %75 pazar pay›na sahiptir. Emek-yo¤un bir üretimi olan tu¤la ve kiremitte, ço¤unlukla mevsimlik üretim yap›lmaktad›r. Y›ll›k kullan›lan hammadde miktar› 30 milyon ton, kömür miktar› 1,7 milyon ton, elektrik miktar› 300 milyon kilowatt saattir. Tu¤la ve kiremit üretiminde kullan›lan kapasite oran› yaklafl›k %80'tir. Kapasite kullan›m oranlar›nda ekonomik kriz ertesi art›fl bafllam›flt›r ve hâlâ sürmektedir. Afla¤›daki çizelgede ve grafikte kapasite kullan›m oranlar›n› görmek mümkündür: fiirket Profili Tekirda¤, Turgutlu, Salihli, Burdur, Afyon, Çorum, Boyabat, Erbaa, Yozgat, Osmanc›k, Avanos gibi il ve ilçeler Türkiye’deki önemli ana üretim bölgeleridir. Bu üretim bölgelerinde baflka sanayi dallar›n›n a¤›rl›¤› yoksa yan sanayilerin oluflumu, nakliye rejimi, ticari hayat, tu¤la ve kiremit dünyas›na ba¤›ml› kalmaktad›r. Dolay›s›yla bu kentlerin geliflimi, tu¤la-kiremit sektörüne ba¤l›d›r. Türkiye’de tu¤la ve kiremit ana ürünleri baz›nda çal›flan 425 adet tu¤la ve kiremit tesisi vard›r. Bu tesislerden 51 tanesinde kiremit (8 tanesinde hem tu¤la, hem kiremit), geri kalan 374 adet tesiste çeflitli standartta tu¤la üretilmektedir. TU⁄LA-K‹REM‹T KAPAS‹TE KULLANIM ORANLARI (1999-2005) (%) Ürünler Tu¤la 90 70 60 65 75 80 80 Kiremit 87 83 78 73 75 70 74 Kaynak: TUKDER Üretimin yo¤unlaflt›¤› bölgeler ‹ç Anadolu ve Ege bölgesidir. Bu iki bölgedeki üretimin toplam üretim içindeki pay› %58’dir. ‹stihdam Türkiye’deki tu¤la ve kiremit sektöründe kullan›lan teknolojinin kendini yenileyememesinden insan eme¤i yo¤un olarak kullan›lmaktad›r. Bu nedenle sektör bünyesinde çok yo¤un iflçi çal›flt›rmaktad›r. Üretim do¤al koflullara ba¤l› oldu¤u için, çal›flma mevsimliktir. Özellikle do¤a koflullar›n›n uygun oldu¤u mevsimlerde tam kapasite çal›fl›lmakta, so¤uk ve ya¤›fll› mevsimlerde üretim azalmakta veya yap›lamamaktad›r. Çal›fl›lan gün say›s› bölgeye, mevsime, o y›lki iklim koflullar›na göre de¤ifliklikler göstermektedir. ÜRET‹M‹N BÖLGELERE GÖRE DA⁄ILIMI % Karadeniz % 13 Akdeniz %6 Do¤u Anadolu %7 Marmara %9 Güneydo¤u Anadolu % 7 Ege % 26 ‹ç Anadolu % 32 Tu¤la ve kiremit üretimi sayesinde ülkede 40-50 bin kifli do¤rudan istihdam edilmektedir. Yan sanayilerle birlikte bu rakam 100 bini bulmaktad›r. Kaynak: TUKDER ÜRET‹M VE KAPAS‹TE ‹HRACAT ‹nflaat sektörüyle do¤rudan ba¤lant›l› olan tu¤la-kiremit üretimi, ekonomik de¤iflimlerden de hemen etkilenmektedir. Ekonomik krizlerde üretim ya azalt›lmakta, ya da tamamen durdurulmaktad›r. 2003 y›l›ndan itibaren tu¤la-kiremit ihracat›nda art›fl yaflanmaktad›r. 2003 y›l›ndaki %81’lik ve 2004 y›l›ndaki %278’lik büyük art›fl oranlar›n›, 2005 y›l›ndaki %34’lük art›fl izlemifltir. 2000 y›l›ndan 2005 y›l›na, tu¤la-kiremit ihracat›ndaki büyüme %800’dür. Tu¤la-kiremit üretiminin ürünlerini tu¤lalar, kiremitler ve d›fl cephe tu¤lalar› olmak üzere üç ana grupta toplamak mümkündür. Bu ana gruplar da yaklafl›k 150-200 alt çeflide ayr›lmaktad›r. Türkiye'nin toplam tu¤la üretim kapasitesi y›ll›k 6 milyar adet (250 milyon m2), toplam kiremit üretim kapasitesi 600 milyon adettir (37,5 milyon m2). A¤›rl›k olarak kapasite yaklafl›k 19 milyon tondur. 82 Y›llar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 YILLARA GÖRE TU⁄LA-K‹REM‹T ‹HRACATI (1999-2005) (bin $) Y›llar ‹hracat (bin $) De¤iflim (%) 1999 1.087 2000 897 18 2001 1.343 53 2002 1.060 -20 2003 1.920 81 2004 5.350 278 2005 7.191 34 Kaynak: TÜ‹K Tu¤la-Kiremit ihracat›nda Amerika önemli bir pazar olma yolundad›r. Son y›llarda kas›rga felaketleri yaflayan Amerika’da kiremit kullan›m›na yeniden bir dönüfl söz konusudur. Düflük maliyetli ve uzun ömürlü oluflu, kiremidin tercih edilmesindeki en önemli etkenlerdir. TU⁄LA VE K‹REM‹T SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ Tu¤la ve kiremit ürünleri pek çok aç›dan avantajlara sahiptir. Bu avantajlar afla¤›da yer almaktad›r: • Yerli hammadde ve sermaye ile üretilmektedir. D›fla ba¤›ml›l›¤› yoktur. • Uzun ömürlü ve dayan›kl›d›r. D›fl etkenlerden kolayca etkilenmez. • Sa¤l›kl› ve do¤al bir malzemedir. Yabanc› katk› maddesi bar›nd›rmaz. • Do¤aya zarar vermez; at›klar ö¤ütülerek üretimde kullan›labilir. • Üretim süreci emek-yo¤undur. Dolay›s›yla yüksek istihdam sa¤lamaktad›r. Denetimsizlik Tu¤la-kiremit üretim standartlar›nda herhangi bir denetim mekanizmas› bulunmamaktad›r. Özellikle AB'ye girifl sürecinde üretim denetimi giderek önem kazanmaktad›r. Standart Eksikli¤i Tu¤la-kiremit sanayisinin kulland›¤› hammaddelerin üretiminde standartlar bulunmamaktad›r. Ayr›ca hammadde iflleyen, haz›rlayan özel firmalar yoktur. Üretimde daha çok toz kömür, az miktarda LPG ve do¤algaz kullan›lmaktad›r. Tesislerin kulland›¤› düflük kalitede kükürtlü kömürler, çevre kirlili¤ine neden olmaktad›r. AR-GE Eksikli¤i Sanayiye destek veren yan sanayilerden kal›p, makine, imalat ve sarf malzemesi üreticileri genellikle fabrika say›s› fazla olan yerlerde yerleflmektedir. Bu üreticiler aras›nda AR-GE çal›flmalar› eksiktir. Alternatif Ürün Rekabeti Geleneksel kiremit ürünleri, son y›llarda çimento esasl› renkli tu¤lalar ve hafif, dayan›kl›, uzun ömürlü, çatlama, k›r›lma göstermeyen metal esasl› kiremitler ile rekabet halindedir. Buna karfl›n çat› kaplama alan›nda pazar›n yar›s› geleneksel kiremitlere aittir. Geleneksel esasl› tu¤la ve kiremitlerde 300 km'den sonra nakliye aç›s›ndan maliyetler artmaktad›r. Hafif ürünler bu nedenle daha fazla tercih edilmektedir. Teflvik Dengesizli¤i Farkl› bölgelerde farkl› teflvikler nedeniyle fabrikalar eflit koflullarda üretim yapamamaktad›r. Bu da beraberinde haks›z rekabeti getirmektedir. • En ekonomik yap› malzemesidir. • Kolay bulunabilmektedir. TU⁄LA VE K‹REM‹T SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI Teknolojik Yetersizlik Tu¤la ve kiremit üretiminde henüz modern yöntemlerin kullan›m› yayg›nlaflmam›flt›r. Avrupa'da hoffman f›r›n kullan›m› kalmam›fl durumdad›r. Tünel f›r›nlar her geçen gün gelifltirilmifltir. Otomasyon artm›fl, yak›t olarak do¤algaz tercih edilmeye bafllanm›flt›r. Sevk›yat, paketlenmifl ürünler fleklinde yap›lmaktad›r. Bu ba¤lamda Türkiye'de de ileri teknolojili yüksek standartta üretime geçilmesi gerekmektedir. ‹hracatta Karfl›lafl›lan Sorunlar Özellikle sanayi genelinde maliyetlerin yüksekli¤i, ihracatta sorunlar yaratmaktad›r. Bu amaçla sektörün temsilcileri, Türk Cumhuriyetleri ve Do¤u Avrupa'da tesis kurma çabas›ndad›r. Arz Fazlas› Sanayi genelinde faaliyet gösteren çok say›da fabrika bulunmas›ndan kaynaklanan arz fazlas›, yo¤un rekabete yol açmaktad›r. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 83 Gazbeton Türkiye’de ilk gazbeton, 1950’li y›llarda Almanya’dan ithal edilerek kullan›lm›flt›r. ‹lk gazbeton fabrikas› ise 1965 y›l›nda ‹stanbul’da üretime bafllam›flt›r. Sanayi, ekonomiye yaklafl›k 100 milyon dolarl›k katma de¤er sa¤lamaktad›r. Bu alanda, bir Sivil Toplum Kuruluflu olarak 1990 y›l›nda kurulan Türkiye Gazbeton Üreticileri Birli¤i (TGÜB) faaliyet göstermektedir. Birlik, Avrupa Gazbeton Üreticileri Birli¤i’ne (EAACA) üyedir. fiirket Profili AVRUPA'DA 2005 YILI GAZBETON TÜKET‹M M‹KTARLARI (m3) 4.000.000 3.500.000 3.000.000 2.500.000 2.000.000 1.500.000 1.000.000 ‹sviçre Estonya Slovenya Finlandiya Avusturya Belçika Danimarka Macaristan Bulgaristan Fransa Hollanda ÜRET‹M ve KAPAS‹TE Türkiye, günümüzde dünyan›n en büyük gazbeton üreticileri aras›nda yer almaktad›r. Gazbeton sanayisi, Balkanlar ve Orta Asya pazar›nda 1., Avrupa pazar›nda ise Almanya’dan sonra 2. s›rada yer almaktad›r. ‹çerisinde tu¤la ve bimsbeton blok gibi malzemelerin de bulundu¤u y›¤ma duvar malzemeleri alan›nda gazbeton ürünlerinin pazar pay› sürekli olarak artmaktad›r. TGÜB üyesi gazbeton üreticilerinin üretim tesislerinin y›ll›k toplam kapasitesi 2.23 milyon m3’tür. En fazla üretim kapasitesi 800 bin m3’le Marmara bölgesindedir. Bu bölgeyi 550 bin m3’le ‹ç Anadolu bölgesi izlemektedir. 2005 y›l› toplam üretim miktar› 1,9 milyon m3 olarak gerçekleflmifltir. Afla¤›da üretim kapasitesinin bölgelere göre da¤›l›m› görülmektedir. BÖLGELERE GÖRE GAZBETON ÜRET‹M‹ KAPAS‹TE DA⁄ILIMI (%) Akdeniz Bölgesi 9% Güneydo¤u Anadolu Bölgesi 14 % Ege Bölgesi 15 % Marmara Bölgesi 35 % ‹stihdam Türkiye’deki gazbeton üretim tesislerinde yaklafl›k 1.000 kifli istihdam edilmektedir. Slovakya Kaynak: TGÜB Bugün Türkiye’de alt› kurulufla ait toplam 8 adet gazbeton üretim tesisi bulunmaktad›r. Bu kurulufllardan üçü Türkiye Gazbeton Üreticileri Birli¤i üyesidir ve bunlar›n tesisleri Tekirda¤, ‹stanbul, ‹zmir, Antalya ve K›r›kkale’de üretim yapmaktad›r. Türkiye Gazbeton Üreticileri Birli¤i’ne üye olmayan üreticiler ise, Gaziantep, Kocaeli ve Mardin’de faaliyetlerini sürdürmektedir. Türkiye 0 Çek Cum. 500.000 ‹ngiltere Gazbeton, dünyada ve özellikle Avrupa’da koflulsuz olarak üstünlü¤ünü kan›tlam›fl ve kabul görmüfl bir malzemedir. Bu aç›dan gazbeton sektörü, teknolojik aç›dan uluslararas› düzeyde deneyim ve bilgi birikimine sahiptir. Bu donan›m do¤al olarak yap›mc› ve tüketiciye güven vermektedir. Her geçen y›l artmakta olan gazbeton sat›fllar› beraberinde yat›r›m, istihdam ve ekonomik fayda da getirmektedir. Binalarda gazbeton kullan›lmas› sonucunda sa¤lanan yüksek ›s› yal›t›m›, enerji tasarrufu olarak Türkiye’ye geri dönmektedir. Ayr›ca gazbetonun hafif bir duvar malzemesi olmas› nedeniyle sa¤lad›¤› deprem güvenli¤i özellikle ülke koflullar›nda çok önem kazanm›flt›r. Afla¤›da Avrupa’daki 2005 y›l› gazbeton tüketim miktarlar› görülmektedir. Türkiye, Avrupa s›ralamas›nda tüketimde 4. s›rada yer almaktad›r. Polonya, 3,8 milyon m3’lük tüketimle bafl› çekmekte, ard›ndan Almanya ve ‹ngiltere gelmektedir. Polonya Gazbeton duvarlar özel tutkal› ile örülmesinden ve bloklar›n büyük boyutlu olmas›ndan dolay› plaka fleklini alarak levha özelli¤i tafl›maktad›r. Duvar bloklar›, asmolen bloklar, yal›t›m plaklar›, kap› ve pencere lentolar›, döfleme ve çat› plaklar›, donat›l› yatay ve düfley duvar elemanlar›, gazbeton ürün yelpazesini oluflturur. Bu ürünlerin, y›¤ma yap›larda bloklarla ya da donat›l› düfley duvar elemanlar›yla tafl›y›c› duvarlar›, plaklarla kat döflemelerini oluflturmak, betonarme iskeletli binalarda cephe ve bölme duvarlar›n›, betonarme ve çelik tafl›y›c› sistemli sanayi yap›lar›nda cephe duvarlar›n›, diyafram etkisi yapabilen çat› döflemelerini düzenlemek gibi çok çeflitli kullan›m olana¤› bulunmaktad›r. DÜNYADA GAZBETON SANAY‹S‹ Almanya Gazbeton, beton veya geleneksel kâgir malzemelere oranla hafif, buna ek olarak içindeki hava kabarc›klar› nedeniyle yüksek ›s› yal›t›m özelli¤ine sahip bir malzemedir. Bir tür hafif beton olarak da bilinmektedir. Yap›s›ndaki hava kabarc›klar› nedeniyle bu malzemeye gazbeton ad› verilmifltir. ‹ç Anadolu Bölgesi 27 % Kaynak: TGÜB TÜKET‹M Afla¤›daki grafikte Türkiye’de son befl y›ll›k gazbeton pazar de¤erleri yer almaktad›r: 84 SON BEfi YILLIK GAZBETON PAZAR HACM‹ (m3) (2001-2005) 2.000.000 1.800.000 1.600.000 1.400.000 1.200.000 1.000.000 800.000 600.000 400.000 200.000 0 Avrupa’da en ça¤dafl ve en çevre dostu yap› malzemesi seçilen gazbeton, Türkiye’de de çevreye sayg› tavr›n› sergilemektedir. Önde gelen gazbeton üreticisi firmalar›n ÇEVKO’ya üyelikleri bunun önemli bir göstergesidir. Gazbeton ürünlerinin genel avantajlar› afla¤›da s›ralanmaktad›r. • Üretim ileri teknoloji metotlar›yla modern tesislerde yap›lmaktad›r. 2001 2002 2003 2004 2005 • Yüksek ›s› yal›t›m›, kolay ifllenebilirlik, hafiflik, iflgücü verimlili¤i ve emniyet aç›s›ndan en çok tercih edilen yap› malzemelerinden biridir. Kaynak: TGÜB • Çevreye uyumludur. 2001’de bir önceki y›la göre gazbeton pazar hacmi %38 oran›nda azalmayla 820 bin m3’e gerilemifltir. Daha sonra istikrarl› oranlarda artan pazar hacmi, 2004’te bir önceki y›la göre %40,4 oran›nda artarak 1 milyon 417 bin m3’e yükselmifltir. 2005 y›l›nda Türkiye genelinde gözlenen inflaat yat›r›mlar›n›n art›fl›yla pazar hacmi %32 artm›fl 1 milyon 870 bin m3‘e ulaflm›flt›r. Gazbeton malzemesinin yayg›n olarak kullan›ld›¤› ülkelerde kifli bafl›na kullan›lan gazbeton miktar› Polonya’da 0,11 m3, ‹ngiltere’de 0,06 m3, Almanya’da ise 0,05 m3’tür. Türkiye’de bu oran kifli bafl›na 0,02 m3’tür. Türkiye için kifli bafl›na ulafl›lmas› hedeflenen gazbeton kullan›m miktar› 0,04 m3’tür. Bu oran da y›ll›k yaklafl›k 3 milyon m3 tüketim anlam›na gelmektedir. 2005 y›l›nda gazbetona talep, beklentilerin üzerinde gerçekleflmifltir. 10 y›l içinde gazbeton sanayisinin, kalitesiz ve ucuz kâgir duvar malzemelerinin pazardan çekilmesiyle daha da büyüyece¤i beklenmektedir. ‹HRACAT Türkiye’de gazbeton üreten firmalar 1990’l› y›llardan itibaren yükselen üretim ve ihracat grafikleri çizmektedir. Türkiye organizasyonlar›n›n tamamlanmas›n›n ard›ndan firmalar, Ortado¤u ve Akdeniz ülkelerinde lider konuma geçmifllerdir. Günümüzde Türkiye, özellikle Avrupa, Balkanlar, Orta Asya, Ortado¤u ve Akdeniz’de büyük bir ihracatç› konumundad›r. A¤›rl›kl› olarak Bulgaristan, Irak, Yunanistan, Ukrayna, Rusya ve Dubai baflta olmak üzere onbeflin üzerinde ülkeye ihracat yap›lm›flt›r. Gazbeton ürünlerin 2005 y›l› ihracat› 460 bin m3 dolay›ndad›r. ‹THALAT Gazbeton, Avrupa standartlar›nda a¤›rl›kl› olarak yerli hammaddelerle ve uygun maliyetlerde üretilmektedir. Ana girdiler % 90’›n üzerinde yerli hammaddelerden meydana gelmektedir. Bu nedenle sanayide ithalat çok düflük düzeydedir. GAZBETON SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ AB ile olan iliflkiler, uyum çal›flmalar›, inflaat sektöründe yeni düzenlemeler yoluyla kalite ve standartlar geliflmifltir. Uyumlaflt›r›lm›fl AB standartlar›n›n TS olarak benimsenmesi ve uygulamaya al›nmas› bu yolda önemli bir ad›md›r. Temmuz 2006’da yürürlü¤e giren TS EN 771-4 Gazbeton Kagir Birimler standard› ve TS 453 Ön Yap›ml› Donat›l› Gazbeton Yap› Elemanlar› (Revizyon) standard› ile gazbeton sektörünün standartlar› en güncel haliyle kullan›mdad›r. Bununla birlikte AB Yap› Malzemeleri Direktifinin öngördü¤ü CE sertifikas› sektörün önde gelen üreticileri taraf›ndan baflar›yla al›nm›fl ve CE iflareti uygulamas› bafllam›flt›r. • Enerji tasarrufu sa¤lar; çevre kirlili¤i yaratmaz. • A1 S›n›f› Yanmaz bir yap› malzemesidir. Yüksek yang›n güvenli¤i performans›na sahiptir. • Hafif bir malzemedir. Yat›r›m maliyeti azd›r. GAZBETON SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI Avrupa Birli¤i’nde inflaat sektöründeki faaliyetlerin kamu sa¤l›¤›, güvenli¤i ve çevre üzerinde etkilerine yönelik çeflitli düzenlemeler mevcuttur. AB ülkeleri, yap›y› bir sistem olarak kabul ederek, sistemi oluflturan bütün unsurlar›n tek tek ele al›n›p incelenmesini ve en uygun çözümlerin uygulanmas›n› flart koflmaktad›r. Örne¤in; yap›larda kullan›lan enerjinin tasarrufu yan›nda, “Binalarda Enerji Verimlili¤i” konusu ön plana ç›kmaktad›r. AB sürecinde gazbeton sektörü aç›s›ndan afl›lmas› gereken pek çok sorun bulunmaktad›r. Bunlar›n en önemlileri e¤itim ve kalifiye çal›flan eksikli¤idir. Bunun yan›nda, sektörde faaliyet gösteren bilinçli kurum ve STK’lar›n gayretli çal›flmalar›na karfl›n, Türkiye’de yap› malzemelerinin kalite ve standart gereklerini karfl›lamas› zorunlulu¤u hâlâ gözard› edilebilmekte ve yap›lan denetimler yetersiz kalmaktad›r. Yap›larda standartlara uygun olmayan yap› malzemesi kullan›m› azalarak da olsa devam etmekte ve sektörde haks›z rekabete yol açmaktad›r. Kalitesiz Yap› Malzemesi Kullan›m› Sanayinin temel sorunu, yap›lar›n büyük bölümünde standartlara uygun olmayan yap› malzemesi kullan›lmas›d›r. Özellikle ›s›l nitelikleri daha düflük olan baz› kâgir duvar malzemeleri pazarda yer alarak nitelikli malzemelerin, uygun çözümlerin, enerji tasarrufunun önünü t›kamaktad›r. K›s›tl› Kullan›m / Haks›z Rekabet Baz› kâgir malzeme üretiminde kay›t d›fl›l›k haks›z rekabet yaratmaktad›r. Yüksek Enerji Maliyetleri Enerji maliyetlerinin yüksekli¤i, sanayide faaliyet gösteren üretici firmalar aç›s›ndan bir dezavantaj oluflturmaktad›r. Yüksek D›fl Ticaret Maliyetleri Gazbeton hafif bir malzemedir. Ancak büyük yer kaplamaktad›r. Böylece gemilerin tonaj bak›m›ndan tam kapasitesi dolmamakta ve d›fl ticarette maliyet oranlar› yükselmektedir. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 85 Cam Dünyada cam üretiminde sanayileflme, 19. yüzy›l ortalar›nda bafllam›flt›r. Özellikle 1. Dünya Savafl› sonras›nda büyük geliflim gösteren cam sanayisi, günümüzde çok farkl› çeflitleri bünyesinde bar›nd›rmaktad›r. Cam sanayisine düzcamlar, güvenlik camlar›, yal›t›m camlar›, cam lifi, cam yünü gibi inflaat sanayisi ürünleri dahildir. Cam elyaf›, CTP (Cam Elyaf Takviyeli Plastikler) ürünlerinin hammaddesi olarak kullan›lmaktad›r. DÜNYA DÜZCAM ‹HRACATI (milyon $) (2004) Ülkeler Cam sanayisi, ekonomik büyümeye ve özel sektör yat›r›mlar›na oldukça duyarl›d›r. En büyük müflterileri otomotiv, yiyecek ve içece¤in yan›s›ra inflaat sektörüdür. Bu sektörlerin her biri, ekonomik büyümeyle yüksek pozitif korelasyona sahiptir. fiirket Profili ve ‹stihdam 483 Almanya 440 ABD 427 Çin 292 Japonya 289 Fransa 266 Güney Kore 165 Tayland 143 Endonezya 142 Lüksemburg 104 Hollanda Düzcam alan›nda Türkiye'deki bütün faaliyet fiiflecam Toplulu¤u'na ait Trakya ve Çay›rova Fabrikalar› taraf›ndan üstlenilmektedir. 1935 y›l›nda kurulan fiiflecam Fabrikalar›, 1960'lardan itibaren dünya pazarlar›na girmifl ve 1980'lerde önemli büyümeler gerçeklefltirmifltir. Topluluk bünyesinde, 6's› ‹MKB'de ifllem görmekte olan 15 firma bulunmakta, 15.000 kifli çal›flmaktad›r. ‹nsan gücünün %22'ini yurtd›fl›nda çal›flanlar oluflturmaktad›r. Sanayide, küçük ve orta ölçekli baflka firmalar da faaliyettedir. Sanayide çal›flan istihdam›n, yap›lan yat›r›mlarla 2007 y›l›na kadar 16.188 kifliye ç›kmas› beklenmektedir. DÜNYADA CAM SANAY‹S‹ Düzcam, sektör büyüklü¤ü ve girdi verdi¤i ifl kollar› aç›s›ndan ülke ekonomileri için önem arz etmeye devam etmifl, girdi verdi¤i sektörlerin yan›s›ra yeni kullan›m alanlar› bulmufl ve tüketimi h›zla artm›flt›r. Dünya düzcam talebi son y›llarda ortalama %3-4 civar›nda büyümektedir. Büyüme geliflmekte olan ülkelerde ve Türkiye’de ise %5-10 aras›nda gerçekleflmifltir. Bu talebin yaklafl›k %70’ini Avrupa, Kuzey Amerika ve Çin oluflturmaktad›r. Üretim yine a¤›rl›kl› bu bölgelerde olup, düzcam üretiminin yar›s› Asya-Pasifik bölgesinde gerçekleflmektedir. Özellikle Çin düzcam sanayisinde gerek kapasite gerekse tüketim aç›s›ndan en fazla art›fl›n yafland›¤› ülkedir. Dünya düzcam pazar›nda tüketim art›fl›nda, geliflmekte olan ülkelerdeki potansiyel önemli bir rol oynarken öteki taraftan da geliflmifl ülkelerde nitelikli ürünlerin tüketiminin artmas› düzcam pazar›n› canl› tutmaktad›r. Dünyadaki cam üretimi y›ll›k yaklafl›k 110 milyon ton ve 83 milyar dolar düzeyindedir. Düzcam›n bu üretimdeki pay› %29'dur. Cam elyaf› ürünleri ise %2'lik paya sahiptir. Düzcam üretimi, Asya, AB ülkeleri ve ABD taraf›ndan neredeyse eflit oranda üstlenilmifl durumdad›r. Sanayideki en büyük büyüme oranlar› %6-10 aras›nda, geliflmekte olan ülkelerde yaflanmaktad›r. Dünya tüketimi a¤›rl›kl› olarak ABD, Japonya ve Avrupa ülkelerinde yo¤unlaflmaktad›r. Dünya düzcam gereksiniminin y›lda %4,8 oran›nda artarak 2008 y›l›na kadar 4,8 milyar m2'ye ulaflmas› beklenmektedir. Üretimin ise y›ll›k %5,2 oran›nda art›flla 2008'de 48,3 milyon 86 ‹hracat (milyon $) Belçika Türkiye Dünya Toplam› 101 39 4.039 Kaynak: Trademap ITC tona ç›kaca¤› tahmin edilmektedir. Bu miktar›n 34 milyon tonunun yüksek kalite düzcam olmas› beklenmektedir. 2003 y›l›nda cam tüketiminin azalmas› ve arz fazlas›n›n oluflmas›, cam fiyatlar›n›n azalmas›na neden olmufltur. Dünya cam sanayisini etkileyen bu olay ertesinde 2004 y›l›nda sanayinin toparlanmas› ile küresel cam pazar›nda iyileflme görülmüfltür. 2004 y›l›n›n Mart ay›nda AB'de cam fiyatlar›nda yaflanan bask›, dünya cam fiyatlar›n›n afla¤› çekilmesine neden olmufltur. Ancak öteki aylarda cam fiyatlar› güçlü bir seyir izleyerek May›s 2004'te son befl y›l›n en yüksek düzeyine ulaflm›flt›r. Avrupa'daki üretimler karfl›laflt›rmas›nda 2004 y›l› verilerine göre en fazla üretim 4,1 milyon tonla Almanya'dad›r. S›ras›yla Fransa, ‹talya, ‹spanya ve ‹ngiltere bu listede Almanya'dan sonra yer almaktad›r. Dünya cam üreticisi firmalar›n 2004 y›l›nda yapt›klar› üretim miktarlar› s›ralanm›fl ve Türkiye'de fiiflecam, 1 milyar 30 milyon dolar de¤erindeki cam sat›fllar›yla 15. s›rada yer alm›flt›r. ‹lk s›ralardaki firmalar›n kökeni s›ras›yla Fransa, Japonya, ‹ngiltere ve ABD'dir. Dünya ihracat›ndaki ilk on ülke ABD, Almanya, Japonya, Belçika, Fransa, ‹talya, ‹ngiltere, Hollanda, Kanada ve Meksika'd›r. Son y›llarda Çin de dünya ihracat›nda önemli bir yere sahip olmak üzere ihracat›n› art›rm›flt›r. Dünya cam ithalat›ndaki on ülke ise s›ras›yla ABD, Almanya, Fransa, Kanada, Meksika, ‹ngiltere, ‹talya, Japonya, Çin ve Hollanda'd›r. ÜRET‹M Dünya düzcam üretiminin %1,8'ini üstlenen Türkiye, Avrupa cam üretimi s›ralamas›nda 2004 y›l›nda 6. s›radad›r. Düzcamda 5., cam elyaf›nda 5., sodada 4. ve krom bilefliklerinde ise 2. s›rada yer almaktad›r. Toplam cam üretimi 2003 y›l›nda 1,8 milyon ton iken 2004 y›l›nda bu rakam %9,2 oran›nda artarak 2 milyon tona yüksel- mifltir. 2005 y›l›nda ise %10’luk art›fl ile 2,2 milyon ton cam üretimi gerçekleflmifltir. Afla¤›da toplam cam üretim miktarlar› görülmektedir: SON BEfi YILLIK DÜZCAM ÜRET‹M‹ (bin ton) 900 YILLIK CAM ÜRET‹M‹ (2003-2005) (bin ton) Y›llar Üretim (bin ton) De¤iflim (%) 2003 1.837 2004 2.007 9 2005 2.200 10 bin ton 800 700 600 500 400 Kaynak: fi‹fiECAM 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: fi‹fiECAM Çiftcam YILLIK CAM ÜRET‹M‹ (2003-2005) (bin ton) 2.300 2.200 2.200 Avrupa'da enerji tasarrufu sa¤layan ve kaplamal› camlarla oluflturulan çiftcam kullan›m› zorunlu hale gelmektedir. Bunun paralelinde Türkiye'de de performans› yüksek çiftcam ve kaplamal› cam üretimi yap›lmaktad›r. 2.100 Cam Elyaf› 2.007 2.000 Takviye malzemesi olarak kompozit malzemelerin üretiminde kullan›lan cam elyaf›, y›lda ortalama %3 düzeyinde büyüme göstermektedir. 1.900 1.837 1.800 Cam Yünü Mineral yünlerden biri olan cam yünü, izolasyon malzemesi olarak kullan›lmaktad›r. 1.700 1.600 2003 2004 2005 Kaynak: fi‹fiECAM Türkiye cam sanayisinde dünya üretiminde cam elyaf›nda %3'lük, sodada %3'lük ve krom bilefliklerinde %15'lik üretim yap›lmaktad›r. Avrupa'da ise Türkiye cam elyaf› üretiminin %5'ini, soda üretiminin %3'ünü ve krom bileflikleri üretiminin ise %20'sini karfl›lamaktad›r. Düzcam Dünyan›n düzcam üretiminin %1,8'ini Türkiye üstlenmektedir. Avrupa'da düzcam üretiminin %8'i Türkiye taraf›ndan yap›lmaktad›r. Düzcam üretimi son befl y›lda dalgal› bir seyir izlemifl, en büyük art›fl oran›n› 2000 ve 2003 y›llar›nda gerçeklefltirmifltir. 2004 y›l›ndaki düzcam üretimi ise bir önceki y›la göre %4,7 oran›nda azalma göstererek 724 bin ton olarak gerçekleflmifltir. 2005 y›l› düzcam üretimi %13 art›fl göstererek 820 bin ton de¤erine ulaflm›flt›r. Sektör, üretim potansiyeli olarak dünyada %3 ile ilk dokuz, Avrupa’da ise %8 ile ilk beflte bulunmaktad›r. DÜZCAM ÜRET‹M‹ (bin ton) (2000-2005) Son y›llarda dünyada fazlas›yla ilgi gören cam mozaik sanayisi, Türkiye'de de cam alan›nda önemli bir yere sahip olmaya bafllam›flt›r. Cam ve seramik firmalar›, cam mozaik üretimi yapmaktad›r. Güvenlik Camlar› Cam›n gücünün ve ›s›l gerilimlere karfl› direncinin art›r›lmas› yoluyla üretilen güvenlik camlar›, k›r›ld›¤› zaman zar büyüklü¤ünde parçalara ayr›larak yaralanma riskini azalt›r. Uygulanan ›s›l ifllemler sonucunda cam›n rengi gibi fiziksel özelliklerinde de¤ifliklik olmamaktad›r. Kimyasallar Cam sanayisinde kullan›lan kimyasallar›n üretimi 2004 y›l›nda 1,034 milyon, 2005 y›l›nda ise 1,068 milyon tona yükselmifltir. YILLIK K‹MYASAL ÜRET‹M‹ (bin ton) (2004-2005) Y›llar Üretim (bin ton) 2004 1.034 2005 1.068 Kaynak: fi‹fiECAM De¤iflim (%) Y›llar Üretim (bin ton) 2000 688 25 2001 601 -13 2002 631 5 2003 760 20 2004 724 -5 2005 819 13 Kaynak: fi‹fiECAM Cam Mozaik Öteki Cam Ürünleri ve Hammaddeleri Cam üretiminde kullan›lan temel hammaddeler kuartz, dolomit ve sodad›r. Bu hammaddelerin her biri Türkiye'den ç›kar›lmaktad›r. Türkiye dünyan›n soda gereksiniminin %1,7'sini ve AB'nin soda gereksiniminin %10'unu karfl›lamaktad›r. Toplam üretim maliyetlerinin %20'sini soda oluflturmaktad›r. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 87 Türkiye, Bat› Avrupa toplam cam ambalaj üretiminde %3'lük paya sahiptir. Cam ambalaj üretiminde Türkiye'de önemli bir potansiyel bulunmaktad›r. KARfiILAfiTIRMALI CAM ‹HRACATI (2003-2005) (bin $) 350.000 300.000 YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M 2003 Cam sanayisi, üretim koflullar›ndan ötürü sürekli tam kapasite çal›flmak durumundad›r. Bu da beraberinde talebin üzerinde üretimi getirmektedir. ‹nflaat sektörüne yönelik cam talebinin yar›dan fazlas›n› yenileme pazar› oluflturmaktad›r. AB kriterlerine göre cam geri dönüflüm oranlar› en az %60 olmal›d›r. Bu oran Türkiye'de henüz %30 düzeyindedir. Her ne kadar üretimde geri dönüflümün yüksek maliyet gereksinimi olsa da, kâr paylar› uzun vadede fazla etkilenmeyecektir. Düzcam tüketiminde sürekli art›fl e¤ilimi görülmektedir. ‹HRACAT 2005 y›l›nda toplam cam ihracat› bir önceki y›la göre %2 oran›nda art›flla 630 milyon dolara yükselmifltir. 2005 200.000 150.000 100.000 50.000 0 Cam Ev Eflyas› Kifli Bafl› Tüketim Kifli bafl› cam tüketimi Bat› Avrupa'da 21 kg'd›r. Türkiye'deki kifli bafl› cam tüketimi bu rakam›n yar›s› dolaylar›ndad›r, ancak geliflme potansiyeline sahiptir. 2004 250.000 Düzcam Cam Ambalaj Cam Lifleri Emniyet Camlar› Kaynak: DTM Cam sanayisinde ihracat›n kapsam› 126 ülkedir. Avrupa ülkelerinde Türkiye'de üretilen cam ürünlerin pazar pay› %3-20 aras›ndad›r. Dünya genelinde ise bu pay %2-15 aras›nda de¤iflmektedir. ‹hracat yap›lan ülkelerin bafl›nda Almanya, ‹talya ve ‹ngiltere gelmektedir. Cam ihracat›n›n yüksek olmas›, iç pazarda yaflanacak bir istikrars›zl›¤›n sanayiyi fazla etkilemeyece¤i güvencesini vermektedir. CAM ‹HRACATININ ÜLKELERE GÖRE DA⁄ILIMI (2004-2005) 2004 ÜLKE CAM ‹HRACAT DE⁄ERLER‹ (milyon $) (1998-2005) Cam ‹hracat› (milyon $) Y›l 1998 De¤iflim (%) 349,1 1999 330,9 -0,06 2000 379,8 0,13 2001 410,7 0,08 2002 442,6 0,07 2003 520,3 0,15 2004 614,6 0,15 2005 630,3 0,02 Kaynak: DTM Di¤erleri 2005 Miktar (ton) De¤er (bin $) Miktar (ton) De¤er (bin $) Almanya 31.058 34.091 29.713 34.468 ‹talya 46.240 35.384 31.494 29.501 ‹ngiltere 16.753 20.444 16.127 19.914 Fransa 10.313 13.881 7.823 12.048 A.B.D. 9.991 10.247 10.244 11.807 ‹spanya 13.669 11.099 11.836 11.490 Rusya Fed. 17.518 13.332 10.526 11.416 ‹ran 11.684 10.473 8.607 11.240 ‹srail 17.315 7.582 15.777 7.533 Yunanistan 18.227 9.931 8.390 6.882 Di¤er 112.851 97.114 102.308 107.881 Toplam 305.619 263.578 252.844 264.180 Kaynak: DTM CAM ‹HRACAT DE⁄ERLER‹ (milyon $) (1998-2005) ÜLKELERE GÖRE CAM ‹HRACATI (%) 700 Fransa % 5 600 ‹ngiltere % 8 500 ‹talya % 11 ABD % 4 ‹spanya % 4 Rusya Fed. % 4 ‹ran ‹slam Cum. % 4 400 300 200 100 0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 ‹srail % 3 Almanya % 13 Kaynak: DTM Yunanistan % 3 Di¤er % 41 Kaynak: DTM 88 Düzcam ‹THALAT Son y›llarda sürekli art›fl gösteren düzcam ihracat›, 2005 verilerine göre 30 milyon dolara gerilemifltir. -rtan kapasiteye ba¤l› olarak önümüzdeki y›llarda ihracat›n art›r›lmas› hedeflenmektedir. 2005 y›l›nda cam sanayisinde 440 milyon dolarl›k ithalat gerçeklefltirilmifltir. Cam sanayisinde ihracat›n ithalat› karfl›lama oran› bu rakamlara göre 2005 y›l› için %143 olmufltur. ‹thalatta bir önceki y›la göre de¤erde %29'luk bir art›fl gerçekleflmifltir. Sanayide üretimin yetersiz kald›¤› ürünlerde daha çok ithalata yönelme söz konusu olmaktad›r. ‹thalatta Rusya, Ukrayna ve ‹ran'›n cam sanayisi ürünlerinde söz konusu olan düflük fiyatlar›, d›fl ticaret piyasas›nda Türkiye için s›k›nt› yaratmaktad›r. DÜZCAM ‹HRACATI (2003-2005) (bin $) Y›l De¤iflim (%) Düzcam ‹hracat› 2003 53.324 2004 38.665 -27% 2005 29.185 -25% Kaynak: fi‹fiECAM Düzcamdaki yüksek pazar paylar› da¤›l›m›na göre Bulgaristan pazar›n›n %20'si, Yunanistan pazar›n›n %20'si ve Tunus, Cezayir ve Fas'› kapsayan Kuzey Afrika ülkeleri pazar›n›n %10'u Türkiye'nin cam ihracat› taraf›ndan karfl›lanmaktad›r. Afla¤›da 1998-2005 y›llar› aras›nda yap›lan cam ithalat›na iliflkin de¤erler verilmektedir. Buna göre ithalatta 1999 ve 2001 y›l›nda yaflanan krizler haricinde genel bir art›fl e¤ilimi söz konusudur. Son iki y›ld›r cam sanayisi ithalat›nda ortalaman›n üzerinde büyüme oranlar› görülmektedir. 2004 y›l›nda gerçekleflen %35'lik art›fl, son on y›lda eriflilen en yüksek art›fl oran›d›r. TOPLAM CAM ‹THALATI (milyon $) (1998-2005) KARfiILAfiTIRMALI CAM ÜRÜNLER‹ ‹HRACAT DE⁄ERLER‹ (bin $) (2003-2005) Cam ev eflyas› Düzcam 278.334 2005 38.665 196 13 1999 165 -16 2000 169 2 2001 131 -22 2002 168 28 2003 235 40 2004 340 45 -3 2005 440 29 312.433 304.076 53.324 1998 De¤iflim (2005/2004) (%) 29.185 -25 Cam Ambalaj 23.417 23.909 17.864 -25 Cam Lifleri 57.253 80.290 81.068 1 Emniyet Camlar› 60.596 76.479 91.711 20 Di¤erleri 40.916 70.997 106.444 50 TOPLAM 513.840 602.773 630.348 5 Kaynak: DTM TOPLAM CAM ‹THALATI (1998-2005) (milyon $) 500 400 milyon $ 2004 2003 Ürünler De¤iflim (%) ‹thalat (milyon $) Y›l ‹hracat miktarlar›na göre bir önceki y›la oranla 2005 y›l›nda cam lifleri, emniyet camlar› ve öteki camlar›n ihracat› dolar baz›nda artm›fl, di¤erleri ise azalm›flt›r. Toplamda ise ihracat›n dolar baz›ndaki de¤eri artm›flt›r. Kaynak: DTM 300 200 100 350.000 0 300.000 2003 250.000 2004 2005 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: DTM 200.000 KARfiILAfiTIRMALI CAM ‹HRACAT-‹THALAT DE⁄ERLER‹ (milyon $) (2000-2005) 150.000 100.000 50.000 0 ‹hracat ‹thalat 2000 379 169 2001 410 131 2002 442 168 2003 520 235 2004 614 340 2005 630 440 Y›l Cam Ev Eflyas› Düzcam Cam Ambalaj Cam Lifleri Emniyet Camlar› Di¤erleri Kaynak: DTM 2006 Y›l› 2006 y›l›n›n ilk alt› ay›nda Orta Anadolu ‹hracatç›lar› Birli¤i'nin verilerine göre 264 bin tonluk ve 270 milyon dolarl›k cam ihracat› gerçeklefltirilmifltir. 2005 y›l›n›n ayn› dönemine göre ihracat miktar›nda art›fl görülmektedir. ‹hracatta en önemli pazarlar ‹talya, Almanya, Yunanistan, ‹spanya, Bulgaristan'd›r. Ayr›ca Irak, düzcam üreticisine sahip olmad›¤›ndan dolay› yeniden yap›lanma döneminde Türkiye ihracat› için önemli bir pazar olma özelli¤i tafl›maktad›r. Kaynak: DTM CAM ‹HRACAT-‹THALAT (milyon $) (2000-2005) 700 600 500 400 300 200 100 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: DTM TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 89 Düzcam D›fl Sanayilerde Üretim Düzcam ithalat›nda 2005 y›l›nda bir önceki y›la göre dolar baz›nda %60’a yak›n oranda art›fl gerçekleflmifltir. Sanayinin olas› bir iç istikrars›zl›k sonucunda d›fl sat›fllara yönelmesi Türkiye'nin Bulgaristan ve Rusya gibi ülkelerde yapt›¤› yat›r›mlara ba¤l› olarak Türkiye'nin bu bölgelerde lider üretici konumuna gelmesini sa¤layacakt›r. D›fl Ticaret Müsteflarl›¤›'n›n verilerine göre karfl›laflt›rmal› cam ithalat› rakamlar› afla¤›da verilmektedir. 2005 y›l›nda, dolar baz›nda ithalat de¤erleri ele al›n›rsa, bir önceki y›la oranla emniyet camlar› hariç öteki ürünlerin ithalat› artm›flt›r. CAM SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI Enerji Maliyetleri KARfiILAfiTIRMALI CAM ÜRÜNLER‹ ‹THALAT DE⁄ERLER‹ (2003-2005) (bin $) 2004 2005 De¤iflim (2005/2004) (%) Ürün 2003 Cam Lifi, Cam Yünü 44.906 53.905 65.210 21 Düz Cam 39.469 53.139 84.093 58 Emniyet Camlar› 30.102 51.133 44.927 -12 Cam Ev Eflyas› 21.366 34.638 49.451 43 Cam Ambalaj 26.617 35.335 51.314 45 Di¤erleri 65.502 TOPLAM 227.962 104.620 104.620 332.770 - 399.615 Ucuz Cam 20 Kaynak: DTM KARfiILAfiTIRMALI CAM ÜRÜNLER‹ ‹THALAT DE⁄ERLER‹ (2003-2005) (bin $) 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0 2003 Cam Lifi, Cam Yünü Düzcam 2004 Emniyet Camlar› 2005 Cam Ev Eflyas› Daha önce de bahsedildi¤i gibi cam sanayisinde de en büyük ve ciddi sorunlardan biri enerji maliyetleridir. LPG ile çal›flan tesislerde enerji maliyetleri yüzünden haks›z rekabet sorunlar› yaflanmaktad›r. ‹statistiklere göre fuel-oil ve do¤algaz, tesis maliyetlerinin %20'sini oluflturmaktad›r. Öncelikle do¤algazl› sisteme dönüflüm çal›flmalar› yap›lmal› ve enerji maliyetleri aç›s›ndan çeflitli teflvikler verilmelidir. Cam sanayisinde dünya çap›nda yo¤un rekabet bulunmaktad›r. Özellikle son y›llarda Rusya, Ukrayna ve ‹ran'dan ithal edilen ucuz cam, Türk firmalar› için ciddi bir tehdit oluflturmaktad›r. Rekabet Yo¤unlu¤u Cam Ambalaj Di¤erleri Kaynak: DTM CAM SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ Cam sanayisi ana ürün gruplar›nda teknoloji kolay elde edildi¤inden, rekabet oldukça yo¤undur. Düzcamda uluslararas› rekabet koflullar› sonucunda üreticiler, yeni üretimlere yönelmektedir. Firmalar, kesintisiz üretim ve yüksek kapasite ile çal›flma zorunlulu¤undan dolay› ürün çeflitlili¤i, teknoloji gelifltirme, kapasite art›fl›, modernizasyon ve yenileme yat›r›mlar› yapmak durumundad›r. Artan rekabetle beraber, ülke içinde sübvansiyonlar ve ülke d›fl›nda da de¤iflik korumac›l›k yöntemleri gelifltirilmektedir. Yüksek Standartlar Türkiye'de cam sanayisi, oldukça ilerlemifl ve dünya genelinde önem kazanm›fl sanayilerden biridir. Sanayide uluslararas› standartlarda üretim yap›lmaktad›r. Yeni Ürün ve Uygulamalar Yeni ürün ve uygulamalar için ayr›lan AR-GE maliyetleri yüksektir. Avrupa'n›n pek çok yerinde kullan›m› zorunlu olan çiftcam ve kaplamal› camlar enerji tasarrufu sa¤lamaktad›r. Yerli Hammadde Cam sanayisi, hammaddenin neredeyse tamam›n› yurtiçi kaynaklardan temin etmektedir. Sanayinin d›fla ba¤›ml›l›¤› yoktur. Ana hammadde olan soda konusunda Türkiye'nin AB kadar d›fla ba¤›ml› olmamas› ve iflgücü maliyetlerinin nispeten düflük olmas›, cam sanayisinin uluslararas› düzeyde rekabetini kolaylaflt›rmaktad›r. 90 Fiyat Bask›s› ve Çin Cam Sanayisi Kesintisiz ve Yüksek Kapasite ile Çal›flma Zorunlulu¤u Cam sanayisinin kesintisiz üretim zorunlulu¤u, sat›fllar›n da kesintisiz yap›lmas›n› gerektirmektedir. Bu nedenle eldeki arz fazlas›n›n ortadan kald›r›lmas› amac›yla zaman zaman indirimli sat›fllara yönelinmektedir. 1997 y›l›nda yaflanan Uzakdo¤u ve Rusya krizleri, iç ve d›fl pazarlarda fiyat bask›s› oluflturmufltur. Bu ülkelerden yap›lan ithalat sonucunda, Türkiye cam sanayisinde iç ve d›fl sat›fllarda belirlenen hedefler yakalanamam›flt›r. Cam sanayisinde kullan›lan üretim teknolojisi, üretimin kesintisiz yap›lmas› zorunlulu¤unu beraberinde getirmektedir. Bu nedenle kalite gelifltirme, ürün çeflitlendirme ve enerji tasarrufuna yönelinmifltir. Yeni yat›r›mlarla kapasite art›r›m› da yap›lmaktad›r. Çin, öteki sanayilerde oldu¤u gibi cam sanayisinde de dünya çap›nda bir tehdit unsuru olmaya bafllam›flt›r. Çin'de uygulanan düflük enerji fiyatlar›, sübvansiyonlar, ucuz iflgücü ve benzeri uygulamalar, dünya çap›nda haks›z rekabet yaratmakta ve dengeleri de¤ifltirmektedir. Do¤algaz Kullan›m› Dünyada Cam Sanayisi Soda sanayisi, yüksek fuel-oil maliyetinden kurtulmak amac›yla 2005 yaz› itibariyle do¤algaza geçmifltir. Bu sayede yüksek enerji maliyetleri azalm›flt›r. Dünya cam üreticileri Do¤u Avrupa, Ortado¤u, Kuzey Afrika ve Güneydo¤u Asya'ya kaymakta ve bu bölgelerde flirket sat›n alma ya da flirket evlili¤i yollar›na gitmektedirler. 1995 y›l›nda yap›lan Gümrük Birli¤i anlaflmas›ndan sonra cam ürünlerinden s›f›r gümrük vergisi al›nm›flt›r. Üçüncü dünya ülkelerine ise Ortak Gümrük Vergisi uygulanmaktad›r. Bu kapsamda yerel cam sanayisi için en büyük tehdit unsuru üçüncü dünya ülkeleridir. ‹flgücü Ücretleri ‹flgücü ücretleri, Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Romanya gibi ülkelere oranla oldukça yüksektir. Oysa bu ekonomilerde 3-30 kat daha ucuza iflçi istihdam edilebilmektedir. Dolay›s›yla maliyetler artmakta ve rekabet gücü zay›flamaktad›r. Nitelikli Cam Üretimi Düzcam sanayisinde nitelikli camlar, gün geçtikçe önem kazanmakta ve kullan›m› yayg›nlaflmaktad›r. Türkiye'de bu tür camlar›n tüketim miktarlar› henüz yeterli düzeye ulaflmam›flt›r. Ayn› zamanda bu sorun, cam sanayisi için önemli bir potansiyel oluflturmaktad›r. Cam Nakliyat› Avrupa'ya cam nakliyat›, deniz ve demiryollar›ndaki yetersizlikler nedeniyle karayoluyla yap›lmaktad›r. Bu da maliyetleri art›rmaktad›r. Bu nedenle, talebin oldu¤u yerde yat›r›m yapma e¤ilimi güç kazanmaktad›r. Hammadde Rezervleri Hammadde rezervlerinde kalite sorunlar› yaflanmaktad›r. Ayr›ca rezervler -her ne kadar Türkiye için henüz geçerli olmasa da- gün geçtikçe azalmaktad›r. Talep Esnekli¤i Cam›n talep esnekli¤i yüksek oldu¤undan dolay›, kriz dönemlerinde cam tüketimi azalmaktad›r. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 91 Demir-Çelik Demir-çelik sanayisi, demir cevherinin ar›t›larak demir ve çelik üretimiyle ve bunlar›n flekillendirilmesiyle çubuk, levha, sac, profil, boru ve tel ürünlerinin elde edilmesi ve koruyucu maddelerle kaplanmas› ifllerini kapsamaktad›r. Yayg›n kullan›m alan› olmakla beraber, demir-çelik ürünleri özellikle inflaat sektöründeki önemli parametrelerden biridir. Türk ekonomisinin geliflmesinde de ayn› do¤rultuda büyük rolü bulunan sektörün modern anlamda temelleri 1930’lu y›llarda at›lm›flt›r. Özellikle altyap› sorunlar›n›n henüz çözümlenmedi¤i geliflmekte olan ülkelerde demir-çelik sektörü ayr› bir öneme sahiptir. 1938 y›l›nda Türkiye’nin ilk entegre demir-çelik tesisi olan Karabük Demir-çelik Fabrikalar›n›n Sümerbank’a ba¤l› olarak temeli at›lm›flt›r. 1939 y›l›nda 150.000 ton çelik üretimi gerçeklefltiren flirket uzun dönem ilk olma özelli¤ini muhafaza etmifltir. KARDEM‹R’in geliflmekte olan Türkiye’nin demir-çelik ihtiyac›na cevap verememesi nedeniyle ve yass› ürün talebini karfl›lamak için, ikinci entegre tesis olan Ere¤li Demir-çelik Fabrikalar› (ERDEM‹R) 1965 y›l›nda 470.000 ton kapasite ile üretime bafllam›flt›r. 1977 y›l›nda, uzun ürün ve yar› mamul talebini karfl›layabilmek amac›yla, Türkiye’nin üçüncü entegre tesisi, ‹skenderun Demir-çelik Fabrikalar› (‹SDEM‹R) iflletmeye aç›lm›flt›r. Öte yandan 1960’l› y›llar›n bafl›nda demir-çelik özel sektörün de ilgisini çekmifl ve ilk elektrikli ark ocakl› tesis ‹zmir’de faaliyete geçmifltir. Bunu izleyen 4 ark ocakl› kuruluflun iflletmeye aç›lmas› ile 1980 y›l›nda Türk demir-çelik endüstrisi, y›ll›k 4.2 milyon ton ham çelik üretim kapasitesine ulaflm›flt›r. 24 Ocak Kararlar› ile kalk›nma stratejisini de¤ifltiren ve ihracata dayal› kalk›nma modelini benimseyen Türkiye’de 1980’li y›llar ekonomik liberalleflme sektörün geliflimi aç›s›ndan önemli bir dönem olmufl ve yeni elektrik ark ocakl› tesisler kurulmufltur. Özellikle inflaat sektöründe ve çeflitli imalat sanayilerinde canlanma ve altyap› yat›r›mlar›n›n h›z kazanmas› uzun ürün talebinde art›fl› beraberinde getirmifltir. 1996 y›l›nda Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu¤u (AKÇT) ile imzalanan Serbest Ticaret Anlaflmas› sonucunda, gümrük vergilerinin karfl›l›kl› olarak kald›r›lmas›, Türkiye ile AB aras›ndaki çelik ticaretinin geliflmesine katk›da bulunmufltur. Demir-çelik ürünleri yass› ürün, uzun ürün ve vas›fl› ürün olmak üzere üçe ayr›lmaktad›r. Bu ürünlerin üretim süreçleri ve üretim teknolojileri birbirinden farkl›d›r. Geliflmifl ülkelerde üretimin %70'ini yass›, %30'unu uzun ürünler oluflturmaktad›r. Vas›fl› ürünler geliflmifl ülkelerde az oranda üretilmektedir. Türkiye'deki demir-çelik sanayisi, dünyadaki sisteme oranla daha farkl› yap›lanm›fl durumdad›r. Uzun ürün üretimi Türkiye'de daha yo¤undur. Yass› ürünler daha çok modern sanayi dallar› taraf›ndan tercih edilmektedir. Dayan›kl› tüketim mallar› ve yat›r›m mallar› endüstrilerinin ana girdisi konumundad›r. 92 Uzun ürünlerin üretimi Türkiye'de iç tüketimin iki kat› kadard›r. ‹nflaat sektöründe büyük ölçüde uzun ürünler kullan›lmaktad›r. Vas›fl› ürünler ise dövme ve makine imalat sanayisinde kullan›lmaktad›r. Bu ürünlerde gereksinim duyulan bütün güvenilir ölçüm ve deneyler yap›lm›flt›r. Geliflmekte olan ülkelerde özellikle yüksek vas›fl› demir-çelik tüketiminin h›zla artt›¤› görülmektedir. Entegre çelik üreticileri küçük flirketlere bölünerek belirli alanlarda uzmanlaflmaktad›r. Sektördeki bütün kurulufllar özelleflmifltir. fiirket Profili 2005 sonu itibariyle demir-çelik üretiminde üç adet entegre tesis (‹SDEM‹R, ERDEM‹R ve KARDEM‹R) ve 16 adet elektrikli ark ocakl› tesis faaliyet göstermektedir. Tesislerin 7 adedi Marmara bölgesinde (Kocaeli, Bursa, ‹stanbul, Tekirda¤), 5 adedi Ege bölgesinde (‹zmir), 3 adedi Karadeniz bölgesinde (Ere¤li, Samsun, Karabük), 3 adedi Akdeniz bölgesinde (‹skenderun) ve biri ‹ç Anadolu bölgesinde yer almaktad›r. ‹stihdam 2005 y›l› verilerine göre demir-çelik sanayisinde yaklafl›k 30.000 kifli istihdam edilmektedir. DÜNYA DEM‹R-ÇEL‹K SANAY‹S‹ Dünya demir-çelik sanayisi, dünya ekonomik konjonktüründen kolayca etkilenmektedir. 20. yüzy›l›n ilk yar›s›nda dünya savafllar›yla yeni siyasi ak›mlar demir-çelik sanayisinde de büyük dalgalanmalara yol açm›flt›r. Bu dönemde ortalama üretim art›fl› y›ll›k %3,4 düzeyinde kalm›flt›r. 20. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda geliflen teknolojiyle birlikte dünya ham çelik üretimi de 1970'li y›llarda 710 milyon tona ulaflm›flt›r. 1973 petrol krizi sonras› demir-çelik sanayisi de darbe alm›flt›r. 1980'lerde çelik tüketiminde art›fl görülmesiyle beraber arz art›r›lm›flt›r. 1990'lardaki siyasi ve ekonomik geliflmeler sonucunda ise uluslararas› rekabet önem kazanm›flt›r. Geliflmekte olan ülkelerde demir-çelik üretimi artmaktad›r. Geliflmifl ülkelerde ise azalarak özel sektöre kaymaktad›r. Dünyada 80 adet büyük çelik üreticisi firma bulunmaktad›r. Bunlar›n ilk onu dünya üretiminin %28'ini gerçeklefltirmektedir. Hammadde kaynaklar›na olan yo¤un talep nedeniyle çelik fiyatlar›nda küresel anlamda art›fl görülmektedir. Bu ba¤lamda, küçük çelik üreticileri ayakta kalmakta zorlanmaktad›r. Büyük flirketler ise daha öngörülebilir politikalar üretmeye yönelmifl durumdad›r. 2000'li y›llar›n en büyük demir-çelik üreticisi ülke, öteki alanlarda da oldu¤u gibi Çin'dir. Çin'in 2005 y›l› çelik üretimi 350 milyon ton olmufltur. Arkas›ndan Japonya, ABD, Rusya ve Güney Kore gelmektedir. DÜNYA DEM‹R-ÇEL‹K ÜRET‹M‹ (milyon ton) (1992-2006*) Dünya üretimindeki art›fl› Çin sürüklemektedir. Üretimin %30’u Çin taraf›ndan gerçeklefltirilmektedir. Bu payla birlikte Asya'n›n toplam üretimdeki pay› %41'dir. Üretimin %17’si ise AB ülkelerinde yap›lmaktad›r. Y›llar Milyon ton 1992 720 1993 728 1 1994 725 - 1995 752 4 1996 750 - Ülkeler 1997 799 7 Çin 1998 777 -3 Japonya 9,9 1999 788 1 Asya (Çin Hariç) 10,8 2000 848 8 AB (15) 14,6 2001 852 - AB (Yeni 10) 2 2002 902 6 Di¤er Avrupa 2,9 De¤iflim (%) DÜNYA DEM‹R-ÇEL‹K ÜRET‹M‹ (2005) % 30,9 2003 965 7 BDT 10 2004 1057 10 NAFTA 11,2 Di¤er 7,7 2005 1129 7 2006* 1200 6 Kaynak: IISI Kaynak: IISI * tahmini de¤er DÜNYA DEM‹R-ÇEL‹K ÜRET‹M‹N‹N BÖLGESEL DA⁄ILIMI (%) (2005) 2005 y›l› dünya toplam ham çelik üretimi bir önceki y›la göre %7 oran›nda art›flla 1 milyar 129 milyon ton olmufltur. Befl y›ll›k dönemler karfl›laflt›r›ld›¤›nda dünyadaki çelik üretiminin geçirdi¤i en yüksek büyüme oran› 2000 - 2005 y›llar› aras›nda %5,7 ile yaflanm›flt›r. AB (Yeni 10) %2 Di¤er Avrupa %3 AB (15) % 15 BDT % 10 Nafta % 11 Asya (Çin Hariç) % 9 Di¤er % 8 DÜNYA DEM‹R-ÇEL‹K ÜRET‹M‹ (1992-2006) (milyon ton) Japonya % 10 1300 Çin % 30 1200 1100 ÜLKELERE GÖRE DEM‹R-ÇEL‹K ÜRET‹M‹N‹N DA⁄ILIMI (2003-2005) 1000 900 Çin 800 Japonya 700 ABD 600 Rusya 19 92 19 93 19 94 19 95 19 96 19 97 19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06 500 Güney Kore Almanya Kaynak: IISI Ukrayna 2003 2004 2005 Brezilya 2005 YILI HAM ÇEL‹K ÜRET‹M‹ (milyon ton) Hindistan Ürün 2003 2004 2005 De¤iflim (2005-2004) (%) Çin 222,4 272,5 349,4 28 Japonya 110,5 112,7 112,5 00 ABD 93,7 98,9 94,9 -4 Rusya 61,5 65,6 66,1 1 ‹talya Fransa Türkiye Tayvan Güney Kore 46,3 47,5 47,8 1 ‹spanya Almanya 44,8 46,4 44,5 -4 Meksika Ukrayna 36,9 38,7 38,6 - Hindistan 31,8 32,6 38,1 17 -4 Brezilya 31,1 32,9 31,6 26,8 28,4 29,3 3 Türkiye 18,3 20,5 21,0 2 Fransa 19,8 20,8 19,5 -6 Tayvan 18,8 19,5 18,6 -5 ‹spanya 16,5 17,7 17,8 1 Meksika 15,2 16,7 16,2 -3 ‹talya Kaynak: IISI 0,0 50,0 100,0 150,0 200,0 250,0 300,0 350,0 400,0 Kaynak: IISI ÜRET‹M Türkiye'de yass›, uzun ve vas›fl› ürün üretimleri yap›lmaktad›r. Paslanmaz çelik üretimine henüz bafllanmam›flt›r. Ham çelik üretimi, Türkiye'de son y›llarda sürekli art›fl göstermektedir. Son on y›ll›k çelik üretiminde Türkiye'nin genel bir art›fl e¤iliminde oldu¤u görülmektedir. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 93 SON ON YILLIK ÇEL‹K ÜRET‹M‹ (bin ton) (1996-2005) Üretim (bin ton) Y›l DEM‹R TÜRLER‹NE GÖRE YILLIK ÜRET‹M GRAF‹⁄‹ (bin ton) (1996-2005) 25.000 Uzun Ürün De¤iflim (%) 1996 13.382 5 1997 14.275 6,7 1998 14.148 -0,9 1999 14.309 1,1 10.000 5.000 2000 14.324 0,1 2001 14.982 4,6 2002 16.467 9,9 2003 18.299 11,1 2004 20.478 11,9 2005 20.900 2,4 Yass› Ürün Vas›fl› Ürün 20.000 15.000 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: DÇÜD 2006 Y›l› bin ton 2006 y›l›n›n ilk 6 ayl›k döneminde ham çelik üretimi, %10,9 oran›nda artarak, 11,3 milyon ton civar›nda gerçekleflmifltir. Üretimin 8.1 milyon tonu (%71.4) elektrik ark ocakl› (EAO) kurulufllarda, 3,2 milyon tonu (%28.6) entegre tesislerde yap›lm›flt›r. Söz konusu üretim rakam› ile Türkiye, dünya ham çelik üretim s›ralamas›nda, 11. s›radaki yerini korumufltur. SON ON YILLIK ÇEL‹K ÜRET‹M‹ (1996-2005) (bin ton) 25.000 20.000 15.000 10.000 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: DÇÜD 2004 y›l›nda, 20,5 milyon ton olan Türkiye ham çelik üretimi, 2005 y›l›nda, % 2,4 oran›nda art›flla, 20,9 milyon tona yükselmifltir. Üretimin 14,8 milyon tonluk bölümü (%70.8) elektrik ark ocaklar›nda (EAO), 6,1 milyon tonluk bölümü ise (%29,2) entegre tesislerde gerçeklefltirilmifltir. Söz konusu üretim rakam› ile Türkiye, 1,1 milyar tonluk dünya üretimini gerçeklefltiren 61 ülke aras›nda 11., AB ülkeleri aras›nda ise 3. s›raya yükselmifltir. Sektör, 2005 y›l›nda daralan uluslararas› piyasalardaki kay›plar›n›, iç piyasaya yönelerek telafi etmifltir. ‹hracata dayal› bir üretim gerçeklefltiren sektör, ihracat›n % 10 civar›nda geriledi¤i bir ortamda, iç piyasadaki canl›l›k sayesinde, ham çelik üretimini artt›rabilme baflar›s›n› göstermifltir. 2006 y›l›n›n ilk yar›s›nda gerçekleflen inflaat malzemelerindeki fiyat art›fl› demir-çelik sektöründe de yaflanm›flt›r. ‹nflaat sektörünü olumsuz etkileyen bu durum karfl›s›nda iç piyasada, demirçelik ithalat›na yönelme konusunda geliflmeler yaflanm›flt›r. 2005-2006 YILLARI ‹LK ALTI AY DEM‹R ÜRET‹M GRAF‹⁄‹ (bin ton) 12.000 2005-6 ay 2006-6 ay 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 Uzun Yass› Vas›fl› Kaynak: DÇÜD KAPAS‹TE DEM‹R TÜRLER‹NE GÖRE ÜRET‹M (1995-2005) (bin ton) Y›l 94 Uzun Ürün De¤iflim (%) Yass› Ürün De¤iflim (%) Vas›fl› Ürün De¤iflim (%) 1995 10.328 1996 10.580 2 2.458 2.042 20 344 375 1997 11.164 6 2.711 10 400 16 1998 11.226 1 2.545 -6 377 -6 1999 11.455 2 2.611 3 243 -36 2000 11.597 1 2.388 -9 340 40 2001 11.718 1 2.962 24 301 -11 2002 13.251 13 2.888 -2 329 9 2003 14.859 12 3.088 7 352 7 2004 17.000 14 3.000 -3 363 3 2005 17.500 3 3.100 3 377 4 -8 2005 y›l›nda Türkiye’nin toplam ham çelik üretiminin yaklafl›k %71’i ark ocakl› tesisler, %29'u ise entegre tesisler taraf›ndan gerçeklefltirilmifltir. 2005 y›l›nda 24.7 milyon tonluk ham çelik kapasitesinin, 18.4 milyon tonu (%75) elektrik ark ocakl› kurulufllara, 6.3 milyon tonu (%25) entegre tesislere aittir. Ürün gruplar›na göre ise, kapasitenin 21,2 milyon tonu (%86) uzun ürünlere, 3 milyon tonu (%12) yass› ürünlere ve 492.000 tonu (%2) vas›fl› çelik ürünlerine aittir. YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M Türkiye'de tüketimde de uzun-yass› ürün dengesizli¤i sürmektedir. Üretimde uzun ürünlerin pay› %80, yass› ürünlerin pay› %20 iken, tüketimde paylar›n %50-%50 olmas› bu dengesizli¤in bafll›ca nedenidir. YILLARA GÖRE SEKTÖR BÜYÜKLÜKLER‹ (milyon dolar) Y›l ‹ç Talep De¤iflim (%) Üretim De¤iflim (%) Üretim/‹ç Talep (%) 2002 5,78 6,262 2003 6,936 20 6,846 9 0,99 1,08 2004 9,185 32 8,049 18 0,88 2005 9,784 7 8,269 3 0,85 Kaynak: TÜ‹K Yukar›daki çizelgede demir-çelik sanayisinin 1998-2005 aras› iç talep miktarlar› yer almaktad›r. Buna göre iç talepte art›fl e¤ilimi görülmektedir. 2005 y›l›nda iç talepte bir önceki y›la göre %6,5 oran›nda art›fl gerçekleflmifl ve demir-çelik talebi 10 milyon dolar düzeyine yaklaflm›flt›r. Üretimin iç talebi karfl›lama oran› ise y›llara göre azalma e¤ilimi içindedir. Paslanmaz çelikte ise y›ll›k ortalama tüketim miktar› 100-150 bin ton aras›nda de¤iflmektedir. Türkiye'nin kifli bafl› paslanmaz çelik tüketimi 1,5 kg'd›r. Bu de¤er dünyada 6,4-7 kg aras›nda de¤iflmektedir. ‹HRACAT Türkiye ihracat›nda demir-çelik sanayisi ürünleri 3. s›rada gelmektedir. Türkiye, 130'dan fazla ülkeye demir-çelik ürünü ihracat› gerçeklefltirmektedir. Türkiye uzun ürün ve kütük ihracat› yapmakta, uzun ürün ihracat›ndan elde edilen gelir yass› ürün ithalat›na harcanmaktad›r. Türkiye'deki demir-çelik sanayisinde uzun ürün üretiminin fazla olmas› ve iç piyasadaki tüketimin yeterli olmamas› durumu, bu stoklar›n ihracat yoluyla eritilmesi sonucunu do¤urmaktad›r. ‹nflaat sektöründeki büyüme, 2005 y›l›nda, Türkiye uzun ürün tüketimine, %29 oran›nda art›fl olarak yans›m›flt›r. Toplam demir-çelik ürünleri tüketimine bak›ld›¤›nda, 2005 y›l›nda % 21 civar›nda bir art›fl›n söz konusu oldu¤u ve sektörün genel ekonomiye oranla çok daha iyi bir performans sergiledi¤i görülmektedir. DEM‹R-ÇEL‹K ÜRÜN ‹HRACATI (bin ton / milyon $) (2000-2005) Y›l 2006 y›l›n›n ilk 5 ay›nda nihai mamul tüketimi toplamda %21,6 oran›nda art›flla, 8,4 milyon ton, uzun ürünlerdeki tüketim %36,4 oran›nda art›flla, 4,1 milyon ton olarak gerçekleflmifltir. Özellikle uzun ürünlerdeki yüksek oranl› tüketim art›fl›, 2005 y›l›nda inflaat sektöründe yaflanan canlanman›n, 2006 y›l›nda da devam etmekte oldu¤unu göstermektedir. YILLARA GÖRE K‹fi‹ BAfiI DEM‹R-ÇEL‹K TÜKET‹M‹ 9.676 39 2.030 1.560 2002 10.105 4 2.200 8 2003 10.450 3 2.900 32 2004 12.200 17 5.250 81 2005 11.000 -10 4.840 -8 30 DEM‹R-ÇEL‹K ÜRÜN ‹HRACATI (bin ton) (2000-2005) bin ton 10.000 5.000 Kifli Bafl›na Tüketim (kg/kifli) De¤iflim (%) 2001 141 - 2002 182 29,1 2003 208 14,3 2004 230 10,6 2005 271 17,8 Kaynak: TÜ‹K 2001-2005 y›llar› aras›nda elde edilen verilere göre kifli bafl›na düflen demir-çelik tüketiminin do¤rusal olarak artt›¤› görülmektedir. Ve bu befl y›ll›k seyir devam ederse 2010 y›l›nda ulafl›lmas› beklenen kifli bafl› demir-çelik tüketim de¤eri yaklafl›k 400 kg/kifli olarak görünmektedir. 2001-2005 YILLARI VER‹LER‹NE GÖRE 2010 YILINA KADARK‹ MUHTEMEL K‹fi‹ BAfiI DEM‹R-ÇEL‹K TÜKET‹M SEYR‹ (kg / kifli) kg/kifli say›s› 6.975 2001 15.000 Kifli bafl›na düflen y›ll›k demir-çelik tüketim de¤eri, geliflmifl ülkelerde 350-400 kg aras›nda de¤iflmektedir. Türkiye’de ise bu de¤er flimdilik 300 kg/kifli düzeyinin alt›ndad›r. 2001 y›l›ndaki 141kg/kifli de¤erine oranla 2005 y›l› de¤erinde %92’lik bir art›fl söz konusudur. 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 2000 Kaynak: TÜ‹K Kifli Bafl›na Demir-Çelik Tüketimi Y›l ‹hracat (bin ton) De¤iflim (%) ‹hracat (milyon $) De¤iflim (%) y=30,8x+114 Kifli bafl› tüketim kg/kifli Kifli bafl› tüketim ileri dönük do¤rusal seyri R2=0,9876 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: DÇÜD En çok ihraç edilen ürünler 2005 y›l›nda %37 oran›nda çubuk, %13 oran›nda boru ve %11 oran›nda kütük olmufltur. ‹nflaat aksam› ve filmaflin de bunlar› izlemektedir. 2004-2005 YILLARI DEM‹R-ÇEL‹K ‹HRACATINDA ‹LK BEfi ÜRÜN GRUBU ($) Ürün Grubu 2004 ‹hracat› ($) 2005 ‹hracat› ($) De¤iflim (%) Demir-çelik Çubuk 2.337.352.019 2.411.010.649 3 Demir-çelik Boru 725.985.971 875.067.374 21 Demir-çelik Kütük -45 1.388.060.956 767.627.614 Demir-çelik ‹nflaat Aksam› 318.893.495 451.356.118 42 Demir-çelik Filmaflin 588.618.704 430.489.820 -27 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 95 2004-2005 YILLARI DEM‹R-ÇEL‹K ‹HRACATINDA ‹LK BEfi ÜRÜN GRUBU ($) 3.000.000.000 2.500.000.000 2.000.000.000 1.500.000.000 1.000.000.000 500.000.000 0 2004 ‹hracat› ($) 2005 ‹hracat› ($) Ürün gruplar› incelendi¤inde, demir-çelik kütükte 2005 y›l›nda miktar aç›s›ndan %42 de¤er kayb› söz konusudur. Yass› ve uzun ürünlerde ise önemli bir de¤ifliklik olmam›flt›r. ‹HRACATIN DEM‹R-ÇEL‹K ÜRÜN TÜRLER‹NE GÖRE DA⁄ILIMI (ton) Ürün De¤iflim 2000 2001 2002 2003 2004 2005 (%) Gruplar› Kütük, Blum 1.226.128 2.227.567 3.053.653 3.148.190 3.770.521 2.168.957 -42 Demir Çelik Demir Çelik Demir Çelik Demir Çelik Demir Çelik ‹nflaat ‹nflaat Çubuk Boru Kütük Aksam› Filmaflin Yass› ürün 979.489 1.039.038 1.108.868 7 Uzun ürün 4.880.229 5.947.530 5.762.444 6.141.998 7.183.700 7.526.351 5 Kaynak: ‹MM‹B Vas›fl› çelik 2005 y›l›ndaki demir-çelik ürün ihracat›, 2004 y›l›na göre, miktar baz›nda, %9,8, de¤er baz›nda, %7,9 oran›nda azalarak, 11 milyon ton ve 4,8 milyar dolar olarak gerçekleflmifltir. 2005 y›l›nda, düflük maliyetlerle üretim yapan Çin’in net ihracatç› konumuna geçmesi, Türkiye’nin, Çin menfleli ürünlerin etkisi alt›nda kalan ABD, AB ve Uzak Do¤u’ya yönelik çelik ihracat›n›n s›ras›yla, %43, %29 ve %44 oranlar›nda düflüfl göstermesi sonucunu do¤urmufltur. Buna karfl›l›k, Kuzey Afrika, Orta Do¤u ve Körfez ülkelerine yönelik ihracatta art›fl kaydedilmifltir. TOPLAM Bölge 2001 2000 2002 2003 AB 2.114.567 2.740.395 2.023.412 2.624.515 3.105.721 2.149.829 BDT 2.927 883.950 1.212.777 2.152 5.166 19.897 -31 36.491 83 Uzak Do¤u ve Güney Asya 1.215.538 1.528.884 2.375.435 1.785.014 1.042.142 533.078 -49 Orta Do¤u ve Körfez 1.561.007 2.553.512 2.729.878 3.633.394 3.899.422 4.424.278 13 Kuzey Afrika 458.560 803.397 19 Di¤er 891.777 1.164.162 1.104.825 Genel Toplam 1.392 699.431 656.168 1.027.660 1.066.142 1.271.865 675.166 1.121.556 1.181.334 Kuzey Afrika % 12 ABD % 9 AB (10) % 1 Kütük, Blum 7.000.000 Yass› Ürün 202.291 198.574 -2 -10 Uzun Ürün Vas›fl› Çelik 6.000.000 5.000.000 4.000.000 3.000.000 2.000.000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: DÇÜD 2006 Y›l› 2005 ile 2006 y›llar›n›n ihracat verileri karfl›laflt›r›ld›¤›nda, miktar baz›nda %2,7’lik bir art›fl gözlenmektedir. ‹ki y›l verileri aras›ndaki en önemli fark ise bölgesel olarak ABD, Avrupa ve BDT’ye olan ihracat›n oldukça artmas›, buna karfl›l›k Uzak Do¤u ve Güney Asya, Orta Do¤u ve Körfez Ülkeleri ve Kuzey Afrika’ya yap›lan ihracatlar›n ise oldukça azalmas›d›r. 2005-2006 YILLARININ ‹LK 5 AYLIK VER‹LER‹NE GÖRE BÖLGESEL ‹HRACAT (ton) Bölge Di¤er % 11 BDT % 0 180.631 ‹HRACAT TÜRLER‹ GRAF‹⁄‹ (ton) (2000-2005) 8.000.000 -13 2005 YILI ‹HRACATININ BÖLGESEL DA⁄ILIMI (%) Uzak D. ve G. Asya % 5 168.062 5 6.975.175 9.675.692 10.104.647 10.450.346 12.130.215 10.536.807 Ort. D. ve Kö. Ülk. % 42 126.433 6.975.162 9.675.547 10.104.624 10.450.308 12.195.550 11.002.750 0 De¤iflim 2005 2004 (%) 1.875.335 939.932 -50 730.799 113.762 1.374.017 1.120.465 1.000.000 DEM‹R-ÇEL‹K ‹HRACATININ BÖLGELERE GÖRE DA⁄ILIMI (ton) (2000-2005) ABD 755.043 2005-5 ay 2006-5 ay 2006 2005-2006 De¤iflimi (%) Paylar› (%) ABD 459.003 913.722 99 AB 2.151.110 2.808.196 333 57 BDT 6.179 16.768 171,4 0,34 Uzak Do¤u ve Güney Asya 18,67 192.652 40.667 -78,9 0,83 Orta Do¤u ve Körfez 1.898.691 1.411.134 -25,7 28,83 Kuzey Afrika 633.646 526.970 -16,8 10,77 Di¤er 498.415 581.239 16,6 11,88 Genel Toplam 4.764.141 4.894.598 2,7 100,00 AB (15) % 20 2006 YILI ‹LK 5 AY ‹HRACATININ BÖLGELERE GÖRE DA⁄ILIMI (%) Kaynak: DÇÜD 2005 y›l›nda Türkiye, 11 milyon tonluk demir-çelik ihracat› gerçeklefltirmifltir. Bu rakam, 2004'deki 12,2 milyon ton de¤eri ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda %10’luk bir azalma söz konusudur. Sektör uluslararas› piyasalarda büyük ölçüde Çin’den kaynaklanan etkenlerle oluflan arz fazlal›¤› ve fiyat düflüfllerinden olumsuz yönde etkilenmifltir. Türkiye’nin ihracat›ndaki düflüfl, Çin’in net ihracatç› olarak ortaya ç›kmas› sonras›nda, uzun ürün ihracat›n›, rekabet etme flans› vermeyen düflük fiyatlarla Türkiye’nin geleneksel pazarlar›na yönlendirmesi ve bu piyasalarda oluflan arz fazlal›¤› nedeniyle, fiyatlar›n maliyetlerin alt›na gerilemesinden kaynaklanm›flt›r. 96 Uzak D. ve G. Asya % 1 BDT % 0 Ort. D. ve Kö. Ülk. % 22 Kuzey Afrika %8 AB (25) % 23 Di¤er %9 AB (10) %1 ABD % 15 AB (15) % 21 Kaynak: DÇÜD Önemli pazarlardan Amerika Birleflik Devletleri’nde, 2005 y›l›ndaki fazla stoklar›n› eriterek 2006 y›l›nda al›mlara yönelmesi neticesinde, çelik ithalat› yüksek düzeylerde seyretmektedir. Bu durumdan, Türkiye çelik üreticileri de yararlanmakta olup, ilk alt› ayl›k dönemde özellikle inflaat demiri ve yass› mamullerde ABD’ye yap›lan ihracatta, % 100’e yak›n oranlarda art›fllar yaflanm›flt›r. AB ekonomisinde yaflanan olumlu geliflmelere paralel olarak, 2006 y›l›nda AB’ye yap›lan demir-çelik ihracat›nda da oldukça olumlu geliflmeler yaflanm›flt›r. Bununla birlikte, 2006 y›l›nda, sektör için önemli bir pazar durumunda bulunan Ortado¤u pazar›nda yaflanan düflüfl düflündürücüdür. Bu düflüflte, Türk ihraç ürünleri fiyatlar›n›n öteki ülke fiyatlar›na göre yüksekli¤i de rol oynamaktad›r. 2005-2006 YILLARI ‹LK BEfi AY ‹HRACAT DE⁄ERLER‹ 2005-5 ay Ürün Miktar (ton) Gruplar› Kütük, Blum 981.648 Slab 17 2006 -5 ay * (06/05) De¤iflimi Miktar De¤er (ton) (bin $) De¤er (bin $) Miktar (ton) De¤er (bin $) 369.494 561.311 200.642 -42,8 -45,7 26 37 46 117,6 76,9 35,8 Yass› ürün 388.570 287.939 746.755 390.929 92,2 Uzun ürün 3.299.830 1.427.205 3.526.328 1.440.407 6,9 0,9 Vas›fl› çelik 94.076 99.885 60.167 73.235 -36,0 -26,7 4.764.141 2.184.549 4.894.598 2.105.259 2,7 -3,6 TOPLAM Kaynak: DÇÜD Türkiye’nin ihraç ürünlerinden kütük ihracat›, dünyadaki e¤ilimlere ve yurt içi piyasan›n nihai ürüne olan talebinin yüksek seyretmesine de ba¤l› olarak düflüfl göstermektedir; 2006 y›l›n›n sonuna kadar da bu düflüflün devam etmesi öngörülmektedir. ‹THALAT 2005 y›l›nda demir-çelik ürün ithalat›, 2004 y›l›na göre miktar baz›nda %18,9, de¤er baz›nda %26,4 oran›nda artarak, 9,5 milyon ton ve 5,8 milyar dolar olarak gerçekleflmifltir. Demirçelik ithalat› a¤›rl›kl› bir flekilde BDT ülkeleri ile AB ülkelerinden yap›lmaktad›r. DE⁄ER BAZINDA DEM‹R-ÇEL‹K ‹THALATI ($) (2000-2005) 7.000.000 6.000.000 De¤er baz›nda ithalat 5.000.000 4.000.000 3.000.000 2.000.000 1.000.000 0 2000 Miktar (ton) 6.223.370 De¤iflim % 2001 4.227.358 -32 2002 5.493.512 30 2003 6.819.621 24 2004 7.994.438 17 2005 9.503.719 19 De¤er ($) De¤iflim (%) 1.931.543 2004 2005 Türkiye’nin yass› ürün a盤›n›n kapat›lmas› için, 2005 y›l›nda 3,4 milyar dolar tutar›nda 6,1 milyon ton yass› ürün ithalat›n›n yap›ld›¤› dikkate al›nd›¤›nda, sektörün devlet yard›mlar›ndan yararlanarak, modernizasyon ve yass› ürüne dönüflüm yat›r›mlar›n› tamamlamas›n›n önemi görülmektedir. Yass› ürün üretimine yönelik projelerin tamamlanmaya bafllamas›yla beraber, 2008 y›l›ndan itibaren, Türkiye’nin yass›-uzun ürün üretim-tüketim de¤erleri belirli bir süre içinde daha dengeli bir yap›ya kavuflacakt›r. ‹THALATIN DEM‹R-ÇEL‹K ÜRÜN TÜRLER‹NE GÖRE DA⁄ILIMI (ton) (2000-2005) Kütük, Blum Slab De¤iflim (%) (05-04) 967.837 573.960 644.169 779.575 580.094 898.067 55 2000 2002 2003 2004 2005 463.231 280.174 832.919 945.449 974.654 3 Yass› ürün 3.686.642 2.722.447 3.840.937 4.292.916 5.195.347 6.180.393 19 1.692.529 41 Uzun ürün 306.358 228.164 368.938 451.250 627.543 692.950 10 2.659.855 57 Vas›fl› çelik 310.995 239.556 359.294 462.961 646.005 757.655 17 4.578.535 72 TOPLAM 6.223.370 4.227.358 5.493.512 6.819.621 7.994.438 9.503.719 19 5.789.180 26 Miktar baz›nda ithalat Kaynak: DTM ‹THALATIN DEM‹R-ÇEL‹K ÜRÜN TÜRLER‹NE GÖRE DA⁄ILIMI (bin $) Kütük, Blum 160.390 96.338 De¤iflim (%) (05-04) 117.220 189.993 222.728 324.906 46 Slab 208.078 83.865 58.914 202.729 406.026 440.967 9 Yass› ürün 1.114.976 692.845 1.036.005 1.552.529 2.740.362 3.425.547 25 25 Ürün Gruplar› 9.000.000 8.000.000 7.000.000 951.538 2001 -38 1.203.378 M‹KTAR BAZINDA DEM‹R-ÇEL‹K ‹THALATI (ton) (2000-2005) 10.000.000 2003 Demir-çelik üretimindeki uzun ve yass› ürün dengesizli¤i nedeniyle en fazla ithalat› gerçekleflen ürün, yass› ürünler olmaktad›r. Demir-çelik sanayisi, ark ocaklar›nda hurda olarak kulland›¤› hurdan›n %65'ini ithalat yoluyla temin etmektedir. Hammadde olarak kullan›lan demir cevherinin ise %60'› ithal edilmektedir. Yass› mamul üretiminde de eksiklikler bulunmaktad›r. Bu aç›klar, ithalat yoluyla kapat›lmaktad›r. Ürün Gruplar› Y›llar 2002 ‹thalat›n son alt› y›lda tüketim içindeki pay› art›fl göstermifltir. ‹thalat rakamlar›, ihracat rakamlar›n› geçmifl durumdad›r. Bunun nedenleri aras›nda hammadde yetersizli¤i, yass› çelik ve vas›fl› çelikte arz eksikli¤i ve düflük üretim rakamlar› say›lmaktad›r. DEM‹R-ÇEL‹K ‹THALATI (ton) (2000-2005) 2000 2001 Kaynak: DÇÜD 2000 2001 2002 2003 2004 2005 6.000.000 Uzun ürün 116.579 90.374 5.000.000 Vas›fl› çelik 331.520 239.956 349.048 519.943 832.458 1.126.847 35 4.000.000 TOPLAM 1.931.543 1.203.378 1.692.529 2.659.855 4.578.535 5.789.180 26 3.000.000 131.342 194.661 376.961 470.913 Kaynak: DTM 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: DÇÜD TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 97 2005-2006 ‹LK BEfi AYLIK ‹THALAT GÖSTERGELER‹ ÜRÜN TÜRLER‹NE GÖRE DEM‹R-ÇEL‹K ‹THALATI (ton) (2000-2005) 7.000.000 ton Kütük, Blum Slab Yass› Ürün Uzun Ürün Vas›fl› Çelik 2005-5 ay Ürün 6.000.000 Gruplar› 5.000.000 Kütük, Blum 304.956 4.000.000 Slab 407.409 Yass› ürün 2.386.764 Uzun ürün 278.658 3.000.000 Ton 1000 $ 2006-5 ay * De¤iflimi % (06/05) Ton 1000 $ Miktar De¤er 119.989 555.151 196.866 82,0 64,1 213.668 272.931 90.682 -33,0 -57,6 1.475.491 3.052.980 1.498.310 27,9 1,5 201.165 276.270 174.936 -0,9 -13,0 2.000.000 Vas›fl› çelik 294.280 457.315 335.221 491.227 13,9 7,4 1.000.000 TOPLAM 3.672.067 2.467.628 4.492.553 2.452.021 22,3 -0,6 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: TÜ‹K * Geçici rakamlar Kaynak: DTM Dünyan›n belli bafll› hurda ithalatç›lar› aras›nda yer alan Türkiye'de ark ocaklar›n›n gereksinim duydu¤u hurda, özellikle Ukrayna, Rusya Federasyonu, Romanya ve AB ülkelerinden ithal edilmektedir. Vas›fl› ürünler ise genellikle AB ülkeleri ve Rusya Federasyonu'ndan ithal edilmektedir. Son y›llarda BDT ülkeleri yar› mamullerde önemli bir ithalat pazar› olmaktad›r. Paslanmaz çelik ithalat›nda ise ilk s›rada %84'lük payla AB ülkeleri yer almaktad›r. Afla¤›daki çizelgede 2005'te miktar baz›nda ithalat yap›lan ülkeler yer almaktad›r: DEM‹R ÇEL‹K SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ Sektörün üretim kapasitesinin pazardaki talebe uyumlu hale getirilmesini, iflletmelerin modernize edilmesini, bu çerçevede sektördeki uzun-yass› mamul dönüflümünün tamamlanmas›n› ve yass› mamul üretiminin art›r›lmas›n› öngören yeniden yap›land›rma program› henüz AB Komisyonu taraf›ndan onaylanmam›fl olmas›na ra¤men, sektör kendi kendini yap›land›rmaya bafllam›flt›r. Ulusal yeniden yap›land›rma plan› sayesinde sektör, modernizasyon ve yass›ya dönüfltürme yat›r›mlar›nda devlet yard›mlar›ndan yararlanabilecektir. Yerli Hammadde 2005 YILI DEM‹R-ÇEL‹K ‹THALATININ M‹KTAR BAZINDA BÖLGELERE GÖRE DA⁄ILIMI(TON) Bölgeler 2005 ABD 25.366 AB 2.392.238 BDT 4.807.088 Demir-çelik üretiminde hammadde olarak EAO'lu tesislerde demir-çelik hurdas›, entegre tesislerde ise demir cevheri ve kömür kullan›lmaktad›r. Hurdan›n %75'i, cevherin ise %60'› yerli hammaddedir. Dolay›s›yla demir-çelik sanayisindeki d›fla ba¤›ml›l›k oran› düflüktür. Uzak Do¤u ve Güney Asya 185.047 Yass› Çelik Üretimi Kuzey Afrika 34.507 ‹SDEM‹R'in 2007 y›l›nda 3,2 milyon ton ve 2009 y›l›nda da 5,5 milyon tonluk yass› ve uzun ürün üretim kapasitelerine ulaflmas› beklenmektedir. KARDEM‹R'de ise 2007 y›l› itibariyle yass› ürün (slab) üretimine bafllanmas› hedeflenmektedir. Yass› çelik üretiminde bu flekilde kamunun a¤›rl›¤› artacakt›r. Di¤er 1.892.262 Genel Toplam 9.336.508 2005 YILI DEM‹R-ÇEL‹K ‹HRACATININ BÖLGELERE GÖRE DA⁄ILIMI (%) Uzak D. ve G. Asya % 1,98 Kuzey Afrika %0.37 Yeni Yat›r›m ve Giriflimler Di¤erleri % 20,27 ABD %0.27 BDT % 51,49 AB (10) % 3,69 AB (15) % 21,93 Kaynak: DÇÜD 2006 Y›l› Befl ayl›k dönemdeki demir-çelik ürün ithalat›, geçen y›l›n ayn› dönemine göre, %22,3 oran›nda art›flla, 4,5 milyon ton civar›nda gerçekleflmifltir. ‹thalat art›fl› en çok 555.000 ton ve %82 ile kütük yar› ürünlerinde olmufltur. Bu dönemde ihracat›n ithalat› karfl›lama oran›, geçen y›la göre, 3 puan düflüflle, %86 düzeyinde gerilemifltir. 98 Küresel düzeyde sürdürülen konsolidasyon çal›flmalar›yla dünya çap›ndaki büyük üretici firmalar›n birlefltirilmesi, sektörde ve piyasada istikrar sa¤lanmas›, hammadde tedarik s›k›nt›lar›n›n giderilmesi ve hammadde fiyatlar›ndaki dalgalanmalar›n kontrol alt›na al›nmas›, ürün gelifltirme, çevre ve AR-GE alanlar›nda yat›r›mlar›n yap›lmas› hedeflenmektedir. Ayr›ca dünyan›n büyük üreticileri, Türk çelik pazar›na yönelmeye bafllam›flt›r. Türkiye'nin, stratejik konumu nedeniyle bir ihracat üssü gibi kullan›lmas› söz konusudur. DEM‹R-ÇEL‹K SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI / BEKLENT‹LER‹ Sanayinin dünya genelinde fazla kapasite, yetersiz talep ve teknolojik modernizasyon gereksinimi sorunlar› bulunmaktad›r. Anti-Damping Vergileri ABD, çelik sanayisinde Brezilya, Rusya ve Japonya'dan ithal çeli¤e anti-damping vergisi uygulamay› sürdürmektedir. Baz› ülkeler, kendi çelik üreticilerini korumak amac›yla damping, koruma ve sübvansiyon ad› alt›nda Türk demir-çelik ürünlerine vergi uygulayabilmektedir. Özellikle ABD'nin uygulad›¤› vergiler, gerçeklefltirilen yüksek oranda ihracat›n gerilemesine yol açm›flt›r. Türkiye'nin rakiplerinden Rusya ve Ukrayna, bütün uluslararas› bask›lara karfl›n ton bafl›na ihracat vergisi uygulamas›n› sürdürmektedir. Bu ülkeler bu sayede yerli sanayinin geliflimine katk›da bulunmaktad›r. Ancak Türkiye'de yüksek miktarda hurda ve enerji tüketimi gözönünde bulundurularak sanayide herhangi bir teflvik veya giriflimin planlanmamas›, uluslararas› piyasalardaki gücü ve rekabeti olumsuz yönde etkilemektedir. Üretimdeki Dengesizlik Yass› ürünler, dayan›kl› tüketim mallar› ve yat›r›m mallar› endüstrisinin ana girdilerini oluflturmaktad›r. Ülkelerde geliflme oran› artt›kça yass› ürün gereksinimi de artar. Yass› çelik üretiminin toplam çelik üretimindeki pay› geliflmifl ülkelerde %54, geliflmekte olan ülkelerde %46 ve AB ülkelerinde %53'tür. Türkiye'de ise yass› ürün üretimi talebi karfl›layamazken, uzun ürünlerde arz fazlal›¤› söz konusudur. Kalitesiz Hammadde Kullan›m› Sanayide ucuz ve kalitesiz kütükler, inflaat demirleri için hammadde olarak kullan›lmakta ve belirli standartlar›n alt›nda üretim yap›lmaktad›r. Benzer sorunlar yass› çelik üretiminde de yaflanmaktad›r. Bu sayede hem haks›z rekabet söz konusu olmakta, hem de kullan›mda pek çok risk bulunmaktad›r. BDT ülkelerinden yap›lan ucuz fiyatl› ama kalitesiz yass› çelik ihracat› da üretimin niteli¤ini kötü etkilemektedir. Yetersiz Paslanmaz Çelik Üretimi Paslanmaz çelik gereksinimi her geçen gün artmaktad›r. Buna karfl›n henüz demir-çelik sanayisinde paslanmaz çelik üreticisi tesis bulunmamaktad›r. Üretimde gerekli olan krom madenleri alan›nda Türkiye'nin dünya 7.si olmas›, bu alanda hammadde sorununun yaflanmayaca¤›n›n iflaretidir. Düflük Tüketim Türkiye, demir-çelik alan›nda yeterli tüketim düzeyine henüz ulaflamam›flt›r. Bu dengesizlik nedeniyle uzun ürün üretimindeki fazlal›k ihracatla, yass› ürün üretimindeki eksik ise ithalatla giderilmeye çal›fl›lmaktad›r. ‹SDEM‹R'in yass› ürün üretimi amaçl› dönüflümünün tamamlanmas› ve KARDEM‹R'in yass› ürün (slab) üretimine bafllamas›yla üretimdeki dengesizlik sorununun çözülmesi hedeflenmektedir. Ayr›ca bu alanda özel sektörün de yak›n zamanda yass› çelik üretiminde giriflimlerde bulunaca¤› bilinmektedir. Hurda Arz S›k›nt›s› Küresel anlamda hurda piyasas›nda arz s›k›nt›s› yaflanmaktad›r. Rusya ve Ukrayna, en fazla hurda ihracat› yapan ülkeler olarak hurda ihracat›na vergi uygulamaktad›r. Bu uygulama sonucunda dünyadaki hammadde rezerv ve kullan›m› s›k›nt›ya girecektir. Türkiye'de de olas› bir hammadde krizine haz›rl›kl› olabilmek için yurtiçi cevher rezervlerinin gelifltirilmesi, hurda üretiminin artt›r›lmas› ve hurda yerine kullan›labilecek girdilerin üretimi gereklidir. Ayr›ca Çin, gerçeklefltirdi¤i yüksek oranl› taleple dünya genelinde çelik s›k›nt›s› yaratmaktad›r. Çin hammaddenin yan›s›ra gemilerini de piyasadan çekmifltir. Bu da navlun fiyatlar›n› art›rmaktad›r. Yüksek Girdi Maliyetleri ve Çevre Katk› Pay› Özellikle elektrik olmak üzere ton bafl›na 25 dolar olan yüksek üretim girdi maliyetleri, sanayinin gelece¤i aç›s›ndan önemli bir sorun oluflturmaktad›r. Ulusal ve uluslararas› rekabet koflullar›n›n sa¤lanmas› için maliyetlerin geliflmifl ülkeler düzeyine getirilmesi gerekmektedir. Ayr›ca "Çevre Kanun Tasar›s›"ndaki hükümlere göre, hurda ithalat› s›ras›nda belli bir miktar›n çevre katk› pay› olarak ödenmesi söz konusudur. Bu uygulamayla hurda ithalat›nda ithalat fiyat› (CIF) üzerinden binde 5 oran›nda fon al›nmas› öngörülmektedir. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 99 Boru ÜLKELER‹N YILLARA GÖRE DEM‹R-ÇEL‹K BORU ‹HRACATI (milyon $) (2000-2004) Boru sanayisi, inflaat sektöründe önemli ve vazgeçilmez bir alt kolu oluflturmaktad›r. Dolay›s›yla inflaat sektörüyle yak›n iliflki içindedir. Boru sanayisinde demir-çelik baflta olmak üzere plastik, alüminyum, bak›r, beton gibi malzemelerle üretim yap›lmaktad›r. fiirket Profili Türkiye'de 1955 y›l›nda ilk çelik boru üretimi yap›lmaya bafllanm›flt›r. En h›zl› büyüme Ortado¤u pazarlar›yla bafllayan 19781985 aras› dönemde yaflanm›flt›r. Yak›n gelecekte, artan sanayileflme ve altyap› yat›r›mlar›n›n artmas›yla ba¤lant›l› olarak Asya ve Pasifik bölgelerinde, özellikle geliflmekte olan ülkelerde plastik boru tüketiminin artmas› beklenmektedir. ABD, Japonya ve Bat› Avrupa'da talebin art›fl h›z›n›n düflece¤i öngörülmektedir. Baflta Çin olmak üzere aralar›nda Hindistan, Rusya ve Türkiye'nin bulundu¤u baz› ülkelerde plastik boru üretiminde 2007 y›l›na kadar büyük oranda art›fllar olmas› ve bu ülkelerin dünya boru pazar›nda öne ç›kmas› beklenmektedir. 2007'ye kadar yap›lan tahminlerde, pazar büyüklü¤ünün 2004'e kadar y›lda %4'ten fazla oranda artaca¤› öngörülmektedir. Avrupa'da kifli bafl›na düflen çelik boru tüketimi 31 kilogram düzeyindedir. 100 ABD 1.847,96 1.863,35 762,60 Fransa 2.961,41 2003 2004 3.372,47 3.738,62 5.034,00 3.169,41 4.650,32 2.918,28 2.966,84 3.695,54 1.803,01 1.830,20 2.431,33 887,54 974,32 1.344,45 2.327,56 1.496,27 1.634,22 1.678,87 1.709,98 1.953,80 ‹ngiltere 795,18 988,02 1.167,48 1.251,10 1.392,63 Kanada 837,66 763,28 791,19 785,97 1.240,77 Kore 704,71 682,01 691,66 781,95 Avusturya 610,16 626,57 600,36 758,99 1.080,48 1.179,94 ‹spanya 617,23 617,72 646,08 749,48 1.057,28 Hollanda 386,43 381,20 453,98 644,24 916,60 Kaynak: ITC International Trade Center 2005 YILI DEM‹R BORU ‹HRACATININ M‹KTAR VE DE⁄ER BAZINDA ÜLKELERE GÖRE DA⁄ILIMI 400,0 350,0 Miktar (bin ton) 300,0 De¤er (milyon $) 250,0 200,0 150,0 100,0 ÜLKELER‹N YILLARA GÖRE DEM‹R-ÇEL‹K BORU ‹THALATI (milyon $) (2000-2004) Ülke 2000 ABD Almanya Çin 2001 2002 3.487,60 3.660,12 3.293,07 1.628,37 1.735,40 618,03 799,49 Fransa 1.082,84 1.053,00 Kanada ‹ngiltere 2003 2004 3.197,73 5.093,66 1.626,10 1.963,55 2.607,34 1.206,91 1.173,68 1.874,85 1.157,33 1.360,43 1.798,92 1.309,12 1.238,74 1.128,67 1.345,61 1.759,05 805,45 1.099,49 983,64 1.103,72 1.443,33 779,74 1.118,28 1.407,28 ‹talya 758,61 ‹spanya 476,04 531,78 547,38 804,61 969,09 Norveç 317,10 343,46 439,80 527,09 962,42 Hollanda 483,72 514,41 535,14 646,35 914,29 Belçika 536,23 546,28 546,76 619,52 907,75 Rusya Fed. 595,53 623,09 505,21 676,66 892,41 Kaynak: ITC 755,16 Di¤er ‹talya Belçika ‹srail Cezayir Irak 0,0 Almanya 50,0 Yunanistan Özellikle ucuzluk, uzun ömür, esneklik ve dayan›kl›l›k özelliklerinden dolay› plastik borular dünyada son y›llarda daha çok tercih edilmeye bafllanm›flt›r. En büyük plastik boru pazarlar› Kuzey Amerika'da, Bat› Avrupa'da ve Asya'da yer almaktad›r. Dünyada plastik boru üretimi genellikle talebin oldu¤u yerde yo¤unlaflmaktad›r. Dolay›s›yla en fazla talebin yine bu bölgelerde oldu¤u söylenebilir. 2.135,23 ‹spanya Özellikle Bat› ülkelerinde kentleflmenin ve altyap› çal›flmalar›n›n tamamlanmas›na paralel olarak çelik boru üretimi olgunluk dönemine girmifltir. Dünyada arz fazlal›¤› yaflanan çelik boruda, toplam üretim miktar› 65 milyon ton dolaylar›ndad›r. Japonya, dünya demir-çelik boru üretiminde 1. s›rada yer almaktad›r. Arkas›ndan Çin gelmektedir. Avrupa'da ise çelik boru alan›nda 2004 y›l›nda en çok üretim 3,3 milyon tonla ‹talya'da gerçeklefltirilmifltir. Bu ülkeleri Almanya, Fransa, ‹spanya ve ‹ngiltere izlemektedir. 2.373,67 2.524,39 2.708,86 Japonya ‹ngiltere DÜNYADA BORU SANAY‹S‹ ‹talya ABD Boru sanayisinde üretim düzeyindeki istihdam›n 10 bin kifli dolay›nda oldu¤u tahmin edilmektedir. Da¤›t›m ve ticaret de eklenince toplam istihdam 17-18 bin kifliye yükselmektedir. 2002 2000 2.763,01 3.292,41 Çin Türkiye boru sanayisinde plastik boru alan›nda 150, bak›r boru alan›nda 4, demir-çelik boru alan›nda 35 firma faaliyet göstermektedir. Bu 35 firman›n yaln›zca 25 adedi sürekli faaliyet göstermektedir. En önemli boru üretimi demir-çelik alan›nda yap›lmakta iken, son y›llarda e¤ilim plastik borulara yönelmifl durumdad›r. 2001 Ülke Almanya ÜLKELER‹N YILLARA GÖRE PLAST‹K BORU ‹HRACATI (milyon $) (2000-2004) Ülke Almanya 2000 1.237,91 2001 2002 2003 2004 1.249,51 1.440,05 1.679,16 2.150,23 904,46 1.032,73 1.114,98 ABD 934,10 872,12 ‹talya 413,25 424,32 491,67 592,30 720,74 495,70 443,18 442,51 551,69 640,95 271,13 261,72 274,82 327,45 398,78 349,50 ‹ngiltere ‹sviçre Fransa 237,13 215,82 239,79 311,37 Kanada 304,22 290,28 273,55 289,25 333,93 ‹spanya 194,31 199,30 232,90 262,05 322,84 Japonya 223,10 188,22 203,50 234,24 320,94 Çek Cum. 155,75 169,74 185,98 243,94 320,31 Hollanda 179,37 197,08 245,07 294,38 302,13 ÜLKELER‹N YILLARA GÖRE PLAST‹K BORU ‹THALATI (milyon $) (2000-2004) 2001 2002 2003 Almanya 601,8 608,3 658,6 824,1 970,6 ABD 709,3 686,3 694,6 770,4 886,8 Meksika 549,6 541,3 576,3 644,0 724,1 Fransa 357,9 344,7 398,4 540,5 652,6 393,8 ‹talya Yurtiçi çelik boru tüketimi inflaat sektörüyle do¤rudan ba¤lant›l›d›r. Talep bütün dünyada oldu¤u gibi, Türkiye'de de ekonominin genel durumuyla, altyap› yat›r›mlar›yla ve nüfus art›fl›yla birebir iliflkilidir. Kifli bafl›na düflen demir-çelik boru tüketimi Türkiye'de yaklafl›k 17 kilogramd›r. Bu de¤erle Türkiye, geliflmifl ülkelerin neredeyse yar›s› kadar boru tüketimi yapmaktad›r. Plastik boru alan›nda ise tüketim özellikle 1990'l› y›llarda art›fl göstermifltir. Özellikle Marmara, Ege, Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde korozyona dayan›kl›l›¤› nedeniyle plastik borular tercih edilmektedir. ‹HRACAT Kaynak: ITC Ülke YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M 2000 2004 228,1 227,5 258,6 337,8 Kanada 288,4 271,9 297,5 349,0 381,4 ‹ngiltere 209,6 209,8 230,7 280,0 367,3 ‹spanya 170,2 173,5 211,5 263,5 331,6 Belçika 218,9 207,6 205,9 254,6 312,4 Çek Cum. 167,0 173,9 196,6 251,4 297,8 260,5 Çin 101,7 121,9 146,9 183,9 ‹sviçre 158,6 154,4 162,9 205,9 259,0 Hollanda 151,6 134,9 146,2 189,3 250,4 Avusturya 163,6 172,0 161,5 200,3 247,2 Kaynak: ITC DEM‹R ÇEL‹K BORU Türkiye’nin dikiflli ve dikiflsiz olmak üzere toplam demir- çelik boru üretim kapasitesi 3 milyon ton civar›ndad›r. Dikiflli boru üretim teknolojisi çok geliflen sektör bugün kendi teknolojisini üretebilecek durumdad›r. Gerek imalat kapasitesi, gerek ürün kalitesi bak›m›ndan önemli ölçüde ihraç potansiyeline sahip olan demir-çelik borular›n 2005 y›l› ihracat›nda de¤er baz›nda art›fl kaydedilmifltir ve bir önceki y›la göre %20 oran›nda art›flla 1,20 milyon ton karfl›l›¤› 867,7 milyon dolar olarak gerçekleflmifltir. 2005 y›l› sektör ihracat›nda 185,6 milyon dolarla ABD birinci (%53,8 art›fl), 86,4 milyon dolarla ‹ngiltere ikinci (%9,6 düflüfl), 55,8 milyon dolarla ‹spanya üçüncü (%7,3 art›fl) s›rada yer almaktad›r. Bu ülkeleri, 46,9 milyon dolar ve %6,1 düflüflle Almanya, 45,7 milyon dolar ve %122,5 art›flla Irak izlemifltir. Öteki önemli ülkeler ise ‹srail, Cezayir, Belçika, Yunanistan ve ‹talya’d›r. Bir önceki y›la göre en yüksek art›fl oran› ihracat de¤erinde ve miktar›nda ‹srail'de görülmektedir. ÜRET‹M YILLARA GÖRE ‹HRACAT DE⁄ERLER‹ (milyon $) (2002-2005) Türkiye çelik boru üretiminde Avrupa'da 5. büyük üretici konumundad›r. Y›llar 2005 y›l›nda DPT'nin tahmini verilerine göre demir-çelik boru üretiminin 1,91 milyon ton oldu¤u tahmin edilmektedir. Bu üretimin 1,9 milyon tonu dikiflli borulara, 14 bin tonu ise dikiflsiz borulara aittir. Türkiye genelinde dikiflli ve dikiflsiz olmak üzere toplam demirçelik boru üretim kapasitesi yaklafl›k 3 milyon ton civar›ndad›r. Dolay›s›yla 2004 y›l› için demir-çelik boru üretiminde kapasite kullan›m oran› %47 olmufltur. Plastik boru sektörü 370 bin tonluk üretim kapasitesine sahiptir. Ancak sektör kapasitesinin % 75’ini kullanarak y›lda ortalama 280 bin ton plastik üretimi yapmaktad›r. Üretimin % 90’› iç piyasada tüketilmektedir. 2005 y›l›nda plastik inflaat malzemeleri ihracat› 429 milyon $ olmufltur. Plastik inflaat malzemeleri bafll›ca Rusya Fed., Irak, Romanya, Kazakistan ve Azerbaycan’a ihraç edilmifltir. Asbest boru alan›nda Türkiye üretimi yaklafl›k 85 bin ton dolay›ndad›r. Ancak kapasitenin yaklafl›k %18'i kullan›lmaktad›r. Demir-Çelik Boru ‹hracat› (milyon $) De¤iflim (%) 2002 320 2003 383 20 2004 726 90 2005 868 20 DEM‹R-ÇEL‹K BORU ‹HRACATI (milyon $) (2002-2005) 1.000 800 600 400 200 0 2002 2003 2004 2005 Kaynak: ‹MM‹B TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 101 2005 y›l›nda ihracat›n gerçeklefltirildi¤i ilk on ülkenin 2004 verileri ile birlikte miktar ve dolar de¤erleri afla¤›daki gibidir. 600 ÜLKELERE GÖRE 2004-2005 YILLARI DEM‹R-ÇEL‹K BORU ‹HRACATI 400 DEM‹R-ÇEL‹K BORU ‹HRACATI (milyon $) (Ocak-Temmuz 2003-2006) 500 2004 Ülkeler 300 2005 Miktar (bin ton) De¤er (milyon $) Miktar (bin ton) De¤er (milyon $) 200 ABD 209,8 128,7 279,8 184,6 100 ‹ngiltere 179,5 96,9 145,9 86,9 0 ‹spanya 87,5 53,1 76,6 53,7 Almanya 71,6 50,7 65,2 48,6 Irak 23,1 21,6 62,7 45,0 Cezayir 67,9 61,2 48,0 44,1 ‹srail 17,7 10,2 46,0 43,3 Belçika 90,1 55,3 62,7 40,4 Yunanistan 47,0 29,4 46,2 31,4 ‹talya 58,9 34,1 37,8 28,3 Di¤er 257,3 184,8 345,2 268,6 2004 Di¤er ‹talya Yunanistan Belçika ‹srail Cezayir Irak Almanya ‹spanya 2005 ‹ngiltere 2005 2006 ALÜM‹NYUM BORU ÜLKELERE GÖRE DEM‹R BORU ‹HRACAT M‹KTARLARI (bin ton) (2004-2005) ABD 2004 Bu ürün grubunda ABD, Türkiye’den 66,7 milyon dolarl›k al›m gerçeklefltirerek, geçen y›l›n ayn› dönemine göre %44,1 oran›nda azalm›flt›r. ‹ran, 50,2 milyon dolarl›k (%237,5 düflüfl) al›m› ile ikinci, ‹ngiltere 49 milyon dolarl›k (%0.3 art›fl) al›m› ile üçüncü s›rada yer alm›flt›r. Kaynak: DTM 400 350 300 250 200 150 100 50 0 2003 Kaynak: ‹MM‹B Alüminyum boru alan›nda 2005 y›l›nda yaklafl›k 7 milyon dolar de¤erinde ihracat gerçeklefltirilmifltir. 2005 y›l›nda alüminyum boru ihracat› bir önceki y›la göre de¤erde tam iki kat›na ç›karken, miktarda %118 oran›nda artm›flt›r. ‹hracat en fazla ‹ngiltere, ‹spanya ve ‹talya'ya gerçeklefltirilmifltir. Bir önceki y›la oranla hem miktarda, hem de de¤erde en fazla ihracat›n artt›¤› ülke yeniden yap›lanma süreciyle inflaat sektörü için önemli bir f›rsat oluflturan Irak olmufltur. Irak d›fl›nda Rusya Federasyonu'na yap›lan ihracatta da büyük oranda art›fl görülmektedir. YILLARA GÖRE ALÜM‹NYUM BORU ‹HRACATI (milyon $) (2002-2005) Kaynak: DTM ‹malat kapasitesi ve ürün kalitesi bak›m›ndan demir-çelik boru alan›nda önemli bir ihracat potansiyeli bulunmaktad›r. Ayr›ca üretim kapasitesi, iç talebe göre oldukça yüksektir. Y›llar 2006 Y›l› Demir-çelik ürünleri aras›nda önemli kalemleri aras›nda olan Demir-çelik Boru ihracat› 2006 y›l›n›n alt› ay›nda, geçen y›l›n ayn› dönemine göre, miktarda %4,9 artarken, de¤erde de %6,9 azalm›flt›r. Bu sektörde Ocak-Haziran döneminde, 700,4 bin ton karfl›l›¤› 471,6 milyon dolar ihracat gerçeklefltirilmifltir. Alüminyum Boru ‹hracat› (milyon $) De¤iflim (%) 2002 1,68 2003 2,82 68 2004 5,65 100 2005 6,98 24 Kaynak: DTM ALÜM‹NYUM BORU ‹HRACATI (milyon $) (2002-2005) 8,00 7,00 6,00 YILLARA GÖRE DEM‹R-ÇEL‹K BORU ‹HRACATI (milyon $) (Ocak-Temmuz 2003-2006) OcakTemmuz De¤iflim (%) 3,00 2,00 2003 230 2004 348 51 2005 561 61 2006 558 -1 Kaynak: ‹MM‹B 102 Demir-Çelik Boru ‹hracat› (milyon $) 5,00 4,00 1,00 0,00 Kaynak: DTM 2002 2003 2004 2005 ÜLKELERE GÖRE YILLIK ALUM‹NYUM BORU ‹HRACATI 2004 Ülkeler ‹THALAT 2005 Miktar (bin ton) De¤er (milyon $) Miktar (bin ton) De¤er (milyon $) ‹talya 129,4 525 377,5 1340,9 175 515,2 167,5 613,6 DEM‹R ÇEL‹K BORU Almanya 75,8 439,1 95,4 608,6 Romanya 137,2 485,6 181,8 567,9 2005 y›l›nda 305 milyon dolar de¤erinde demir-çelik boru ithalat› yap›lm›flt›r. ‹thalatta bir önceki y›la göre %38 oran›nda art›fl olmufltur. ‹ngiltere 78,5 560,2 96,5 513,5 ‹thalat›n yap›ld›¤› ilk befl ülke ve paylar› afla¤›da görülmektedir: Polonya 50,1 183,2 92,1 327,7 ‹spanya 148,7 543,6 123,9 325,8 8,6 87,6 56,2 271,5 Rusya Fed Kazakistan ‹st.Deri S.Böl. 7,3 27,4 46,3 207,3 Bulgaristan 17,7 78,3 58,1 181,2 Di¤er 633 2209,4 515,6 2021,4 DEM‹R-ÇEL‹K BORU ‹THALATI (milyon $) (2003-2005) Y›llar Kaynak: DTM Demir-Çelik Boru ‹thalat› (milyon $) De¤iflim (%) 2003 317 2004 220 -31 2005 305 39 Kaynak: DTM ÜLKELERE GÖRE ALÜM‹NYUM BORU ‹HRACATI (bin ton) (2004-2005) DEM‹R-ÇEL‹K BORU ‹THALATI (milyon $) (2003-2005) 350 2004 2005 300 250 200 Di¤er Bulgaristan ‹st. Dery. Serb. B. Kazakistan ‹spanya Polonya ‹ngiltere Romanya Almanya Rusya Fed. 150 ‹talya 700 600 500 400 300 200 100 0 100 50 0 2003 2004 2005 Kaynak: DTM Kaynak: DTM 2006 Y›l› ALÜM‹NYUM BORU 2006 y›l›n›n Ocak-Temmuz verilerine göre alüminyum boru ihracat›nda yine art›fl görülmektedir. Bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre dolar baz›nda %80 oran›nda art›fl gerçekleflmifltir. 2005 y›l›nda alüminyum tüpler ve borular›n ithalat›nda bir önceki y›la göre miktarda %14 oran›nda gerileme görülerek alüminyum tüpler ve borular›n ithalat› 2.620 ton düzeyine gerilemifltir. ‹thalat de¤erinde yaflanan %10 oran›ndaki azalmayla, de¤er 12 milyon 257 bin dolar olmufltur. ALÜM‹NYUM BORU ‹HRACATI (milyon $) (Ocak-Temmuz 2003-2006) ALÜM‹NYUM BORU ‹THALATI (ton) (2002-2005) OcakTemmuz Alüminyum Boru ‹hracat› (milyon $) De¤iflim (%) Y›llar Alüminyum Boru ‹thalat› (miktar) De¤iflim (%) 2003 1,38 2002 2.692 2004 2,82 104 2003 3.048 13 2005 4,34 54 2004 2.620 -14 2006 7,8 80 2005 2.200 -16 Kaynak: DTM ALÜM‹NYUM BORU ‹HRACATI (milyon $) (Ocak-Temmuz 2003-2006) ALÜM‹NYUM BORU ‹THALATI (ton) (2002-2005) 10 3.500 8 3.000 2.500 6 2.000 4 1.500 2 0 1.000 500 2003 Kaynak: DTM 2004 2005 2006 0 2002 2003 2004 2005 Kaynak: DTM TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 103 BORU SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ Üretimde Dünya Standartlar› Özellikle demir-çelik boru alan›nda Türkiye, dünyada önemli bir konumda yer almaktad›r. Üretim teknolojisi ve standartlar› ile uluslararas› rekabet koflullar›n› yerine getirmektedir. Sanayi kendi teknolojisini kendisi üretebilecek konumdad›r. Plastikte Geliflim Potansiyeli Plastik boru alan›nda önemli bir geliflme potansiyeli bulunmaktad›r. Uzun ömürlü, sa¤l›kl› ve ekonomik olan plastik boru üretimi, Türkiye'de gün geçtikçe artmaktad›r. Befl y›l içinde Türkiye'nin dünya plastik boru pazar›nda önemli bir konuma gelmesi beklenmektedir. BORU SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI ‹nflaat Sektörünün Durumu ‹nflaat sektöründe özellikle geliflmifl ülkelerde nüfus art›fl h›z›n›n düflmesine ba¤l› olarak yaflanan durulma, boru sanayisinin gelece¤i için dünya çap›nda bir yavafllamay› beraberinde getirmektedir. Gümrük Tarifeleri Üçüncü dünya ülkelerinden ithalata uygulanan gümrük tarifeleri nedeniyle, yap›lan boru ihracat› zarar görmektedir. Düflük Kapasite Kullan›m Oranlar› Boru sanayisinde kapasite kullan›m oranlar› %60'lar›n üzerine ç›kamamaktad›r. Ayr›ca yurtiçi talep yetersizdir. Denetim Yetersizli¤i ve Haks›z Rekabet Denetim yetersizli¤i yüzünden kay›td›fl› üretim ve haks›z rekabet gibi sorunlar bulunmaktad›r. Yetersiz Tüketim Plastik boru tüketimi hâlâ geliflmemifl ülkeler düzeyindedir. Öteki malzemelerle üretilen borular, uzun vadede ekonomiklikten uzakt›r. Yüksek Enerji Maliyetleri Yüksek enerji maliyetleri, üretim maliyetlerinin yaklafl›k %10'luk k›sm›n› oluflturmaktad›r. Dolay›s›yla uluslararas› rekabet zorlaflmaktad›r. Tüketici Bilinçsizli¤i Boru sanayisinde malzemeler konusunda tüketiciler henüz yeterince bilinçli seçim yapmamaktad›r. Yat›r›m Planlamas› Eksikli¤i Sanayide uzun y›llard›r düflük üretim maliyetleri ile sanayiye girifl yap›labildi¤i için, yat›r›mlar yap›l›rken gereken fizibilite etütleri ve araflt›rmalar ihmal edilmektedir. Bunun sonucunda üretimde niteliksizlik sorunlar› yaflanmaktad›r. 104 Dövizin De¤er Kayb› Hammadde fiyatlar› artarken dövizin de¤er kaybetmesi, firmalarda sürekli fiyat de¤iflikliklerine neden olmaktad›r. Hammaddede yerli üretimin yetersiz kalmas›, üreticileri hammadde ithalat›na yöneltmektedir. Alüminyum Dünyada demir-çelikten sonra en çok üretilen metal olan alüminyum, inflaat sektöründe, özellikle çat› ve cephe kaplama, kap› ve pencere, merdiven, iskele ve sera yap›mlar›nda yo¤un olarak kullan›lmaktad›r. Bunun d›fl›nda otomotiv, uçak ve vagon yap›m›, elektrik, ambalaj ve metalurji alanlar›nda da kullan›m› bulmaktad›r. Dünyada hâlâ genç bir metal olarak kabul edilen alüminyumun korozyon dayan›kl›l›¤› yüksek, ömrü uzundur. Alüminyum, inflaat sektöründe %25 oran›nda kullan›lmaktad›r. Alüminyum sanayisi, birincil ve ikincil olmak üzere ikiye ayr›lmaktad›r. ‹kincil alüminyum, hurdadan elde edilmektedir. Üretim yöntemlerine göre de alüminyum ürünleri; yar› ürünler (ara mallar), ekstrüzyon ürünleri (alüminyum profiller, çubuklar, lamalar, filmaflinler), yass› ürünler, döküm ürünleri ve iletkenler olarak grupland›r›lmaktad›r. Alüminyumun yeniden de¤erlendirilmesi sonucu elde edilen ikincil alüminyuma olan talep, yüksek enerji maliyetleri ve çevreci yaklafl›mlara paralel olarak artmaktad›r. ‹kincil alüminyum, birincil alüminyumda harcanan enerjinin yaln›zca %5'i kadar›n› tüketmektedir. Bu nedenle, maliyetleri düflüktür. Alüminyum dünyada bileflik (oksit) halinde bulunur. En önemli hammaddesi boksittir. Dört ton boksitten bir ton alüminyum elde edilmektedir. Boksit rezervleri dikkate al›nd›¤›nda Türkiye'nin dünyan›n boksit rezervinin %1'ini bar›nd›rd›¤› bilinmektedir. Cevherlerin %95'i (422 milyon ton) Toroslar kufla¤›nda yer almaktad›r. fiirket Profili ve ‹stihdam 1967'de birincil ham alüminyumun üretildi¤i tek tesis olan Eti Alüminyum A.fi.'nin Seydiflehir Alüminyum Tesisleri ile Türkiye'de alüminyum üretimine bafllanm›flt›r. Fabrika, 1970'li y›llar›n sonuna dek de¤iflik ünitelerin eklenmesiyle geliflim göstermifltir. 1980'li y›llarda enerji krizleri nedeniyle kapasitede dalgalanmalar yaflayan fabrikada 1985'te %100 kapasite geri kazan›lm›flt›r. Firma, 2005 y›l›nda özellefltirilmifltir. Öteki özel sektör alüminyum üreticisi kurulufllar, yar› veya uç ürün (ifllenmifl alüminyum) üretimi yapmaktad›r. Alüminyum sanayisinde de¤iflik alanlarda faaliyet gösteren 500'ü aflk›n firma bulunmaktad›r ve toplam istihdam 18.000 kiflidir. DÜNYADA ALÜM‹NYUM SANAY‹S‹ Alüminyum ilk olarak 1808 y›l›nda ‹ngiltere'de ortaya ç›km›flt›r, ancak verimli kullan›lmaya bafllanmas› 1895 y›l›n› bulmufltur. Dünyadaki üretim de¤erlerine göre 2005 y›l›nda birincil alüminyum üretimi 23,5 milyon ton olmufltur. Dünya alüminyum üretiminin %37'si Avrupa'da, %23'ü Kuzey Amerika’da, %13'ü Asya'da, %10'u Okyanusya'da ve %7'si Afrika'da yap›lmaktad›r. AB ülkeleri ekolojik nedenlerle birincil alüminyum üretiminden çekilmeye bafllam›flt›r. Daha çok Norveç, Brezilya ve Venezüella’dan birincil alüminyum gereksinimleri giderilmektedir. Dünyadaki alüminyum tüketimi en fazla %26 payla ulafl›m alan›nda yap›lmaktad›r. Arkas›ndan ambalaj (%22), inflaat (%22), makine (%8), elektrik (%8) ve öteki alan- lar gelmektedir. Tüketimde bafl› çeken ülke ABD olmas›na karfl›n, son y›llarda Çin, ABD'yi zorlamaktad›r. Çin'in arkas›ndan Japonya ve Almanya gelmektedir. Tüketimde bölgelere göre s›n›flama yap›ld›¤›nda s›ras›yla Kuzey Amerika, Bat› Avrupa ve Do¤u Asya en fazla alüminyum tüketen bölgelerdir. Kifli bafl› tüketim de¤erleri ise ABD'de 30 kg, ‹talya'da 28 kg, Fransa'da 23 kg ve Yunanistan'da 15 kg düzeyindedir. DÜNYA ALÜM‹NYUM ÜRET‹M‹N‹N BÖLGESEL DA⁄ILIMI (2000-2006) (bin ton) Y›l Afrika Kuzey Güney Asya Amerika Amerika Bat› Avrupa Do¤u-Orta Okyanusya Toplam Avrupa 2000 1,178 6,041 2,167 2,221 3,801 3,689 2,094 21,191 2001 1,369 5,222 1,991 2,234 3,885 3,728 2,122 20,551 2002 1,372 5,413 2,23 2,261 3,928 3,825 2,17 21,199 2003 1,428 5,495 2,275 2,475 4,068 3,996 2,198 21,935 2004 1,711 5,11 2,356 2,735 4,295 4,139 2,246 22,592 2005 1,753 5,382 2,391 3,139 4,352 4,194 2,252 23,463 2005 (Ocak-Haziran) 853 2,616 1,17 1,468 2,176 2,078 1,111 11,472 2006 (Ocak-Haziran) 921 2,66 1,233 1,701 2,075 2,099 1,111 11,8 Kaynak: INTERNATIONAL ALUMINIUM INSTITUTE (IAI) DÜNYA B‹R‹NC‹L ALÜM‹NYUM ÜRET‹M ARTIfi GRAF‹⁄‹ (bin ton) (2000-2005) 24 23.5 23 22.5 22 21.5 21 20.5 20 19.5 19 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: IAI Birincil alüminyum ürünlerinin dünya çap›ndaki üretimi 2001 y›l›ndan itibaren do¤rusal bir art›fl göstermektedir.2002 y›l›nda 21,2 milyon ton de¤erine ulaflan dünya üretimi sonraki y›llarda yaklafl›k %3’lük art›fl oran› ile sürmüfltür. Birincil Alüminyum ürünleri üretiminin k›talara göre da¤›l›m›nda ise %37 ile Avrupa ve %23 ile Kuzey Amerika bafl› çekmektedir. B‹R‹NC‹L ALÜM‹NYUM ÜRET‹M‹N‹N KITALARA GÖRE DA⁄ILIMI (%) Do¤u-Orta Avrupa % 18 Bat› Avrupa % 19 Okyanusya % 10 Afrika %7 Kuzey Amerika % 23 Asya % 13 Güney Amerika % 10 Kaynak: IAI TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 105 ÜRET‹M VE KAPAS‹TE YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M Alüminyum sanayisinde faaliyet gösteren firmalar›n toplam üretim kapasiteleri 600-700.000 ton/y›l olarak tahmin edilmektedir. Konya Seydiflehir Tesisleri'nin tek bafl›na üretim kapasitesinin ise yaklafl›k y›ll›k 60 bin ton oldu¤u belirtilmektedir. Tesislerin özellefltirilmesinin ard›ndan, kapasitenin k›sa zamanda eklenen donan›m ve ünitelerle art›r›lmas› ve Türkiye birincil alüminyum sanayisinin dünyada önemli bir yere gelmesi hedeflenmektedir. Alüminyum, günümüzde demir-çelikten sonra en çok tüketilen metaldir. 2003 y›l›nda Türkiye'de 334 bin ton birincil alüminyum tüketimi olmufl, 2004 y›l›nda bu say› 383 bin tona ç›km›fl, 2005 y›l›nda ise 410 bin tonluk bir de¤ere ulaflm›flt›r. Türkiye'de alüminyum tüketiminde geliflmifl ülkeler düzeyine varmas› beklenen bir art›fl söz konusudur. TÜRK‹YE ALÜM‹NYUM ÜRET‹M‹ (ton) (2002-2005) TÜRK‹YE ALÜM‹NYUM TÜKET‹M‹ (ton) (2002-2005) Üretim Birincil Alüminyum ‹kincil Alüminyum Ekstrüzyon Yass› Alüminyum 2002 2003 62.501 63.140 55.000 60.000 2004 2005 De¤iflim 05-04 (%) 64.002 60.000 -6 65.000 3 100.000 140.000 170.000 190.000 83.300 97.000 ‹letken 21.118 29.895 Döküm 73.000 90.000 63.000 114.000 128.400 33.232 30.000 2002 2005 De¤iflim 05-04 (%) 9 ‹kincil Alüminyum 53.896 66.799 64.380 69.000 7 12 Ekstrüzyon 64.338 89.946 108.576 128.200 18 13 Yass› Alüminyum 75.823 82.584 103.402 110.400 -10 ‹letken 16.920 16.999 19.680 35.400 44.781 54.505 56.990 5 7.000 8.750 22.500 30.000 33 1.220 3.570 112.000 128.000 14 Döküm 7.000 8.750 22.500 30.000 33 Do¤rama Cephe 2.250 4.600 12.500 22.750 82 Kaynak: TALSAD Cephe 11.470 18.600 21.720 7 -5 89 Kaynak: TALSAD Alüminyum üretiminde ekstrüzyon %28, döküm %20 pay almaktad›r. Ekstrüzyon alt sanayisi, yap› sektöründe en fazla kullan›lan alüminyum koludur. Türkiye'de ekstrüzyon sanayisinde alüminyum profiller (lama, boru, çubuk ve köflebentler) ve karmafl›k flekilli alüminyum profiller (mimari ve endüstriyel profiller) üretimi yap›lmaktad›r. Y›ll›k üretim miktar› 200 bin tona yaklaflm›flt›r. Sanayi genelinde 50'den fazla firma ve 65 adet irili ufakl› ekstrüzyon presi faaliyet göstermektedir. Var olan kapasitenin yar›ya yak›n› at›l durumdad›r. 2005 YILI ALÜM‹NYUM ÜRET‹M‹N‹N ÜRÜN ÇEfi‹TLER‹NE GÖRE DA⁄ILIMI (%) Do¤rama %5 Cephe %3 Birincil Alüminyum %9 ‹letken %5 Yass› Alüminyum % 20 2004 Birincil Alüminyum 253.269 333.970 382.873 416.500 Do¤rama Döküm % 20 2003 TÜRK‹YE ALÜM‹NYUM ÜRET‹M VE TÜKET‹M‹ (ton) (2005) 450.000 400.000 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 n um um um yo ny üz iny iny mi str ü üm üm l l l k E ›A il A il A ss nc inc Ya ‹ki Bir 2005 Üretim 2005 Tüketim n tke ‹le m kü Dö a am ¤r Do e ph Ce Kaynak: TALSAD ‹kincil Alüminyum % 10 Ekstrüzyon % 28 Kaynak: TALSAD Türkiye'de birincil alüminyum sanayisi tam kapasiteyle çal›flmakta ve ülke talebinin %70'ini karfl›lamaktad›r. Seydiflehir Alüminyum Tesisleri gereksinimin %17'sini karfl›lamaktad›r. 2005 y›l›nda Türkiye'deki alüminyum sanayisinde ekonomiye paralel olarak iyileflme görülmektedir. Kifli Bafl› Tüketim Kifli bafl› alüminyum tüketimi 2004 y›l›nda Türkiye'de 5,0 kg'a yükselmifltir. 2005 y›l›ndaki art›flla bu say›n›n üstüne ç›k›lm›flt›r. Bu rakamlar yine de AB ülkelerindeki 22 kg/kifli ve OECD ülkelerindeki 33 kg/kifli de¤erleriyle karfl›laflt›r›ld›¤›nda oldukça düflüktür. Alüminyumun Kullan›ld›¤› Alanlar Alüminyumun son befl y›lda cephe kaplama amaçl› tüketiminde art›fl görülmektedir. Ayr›ca baz› mühendislik uygulamalar›nda çeli¤e alternatif olarak alüminyum tercih edilmektedir. Özellikle köprü inflaatlar›nda kullan›lan alüminyum sayesinde yük tafl›ma kapasiteleri artmakta, ölü yük a¤›rl›¤› azalmakta ve yüksek korozyon mukavemeti gözlenmektedir. Cephe kaplama alan›nda ise son y›llarda alüminyum yass› ürünlerin tüketiminde art›fl görülmektedir. ‹thal edilen ürünlerin toplam tüketimdeki pay›nda gittikçe azalma yaflanmaktad›r. Alüminyum pencere ve kap› firmalar›nda da her geçen y›l art›fl gerçekleflmektedir. Tüketimin bu alanda yenileme faaliyetlerine ve teknolojik geliflmelere ba¤l› olarak artt›¤› gözlenmektedir. 106 ALÜM‹NYUM ‹HRACATININ ÜLKELERE GÖRE DA⁄ILIMI (2004-2005) ‹HRACAT Alüminyum sanayisinde iç pazardaki küçülmeyi telafi etmek için firmalar özellikle profil ve yass› ürünlerde ihracata a¤›rl›k vermektedirler. Ayr›ca Avrupa'daki tüketim pazar›n›n artmas› ihracattaki art›fl›n nedenlerinden biridir. Yurtd›fl›ndaki üretim teknolojilerini izlemenin bir yolu da ihracatt›r. Türkiye'de alüminyum sanayisi hammadde aç›s›ndan d›fla ba¤›ml› konumdad›r. Ayr›ca iç piyasada inflaat sektöründe beklenen canlanma oldukça yavafl geliflmekte ve bu da firmalar›n ihracata yönelmelerine neden olmaktad›r. Bunun yan›s›ra Türkiye alüminyum sanayisi ürünlerinin dünya piyasalar›nda rekabet edebilecek kadar kaliteli üretilmekte oluflu da ihracat› etkilemektedir. ALÜM‹NYUM SEKTÖRÜ ‹HRACATI (ton) (2002-2005) 2004 Miktar (kg) 2005 De¤er (dolar) Miktar (kg) De¤iflim (%) De¤er (dolar) Miktar (kg) De¤er (dolar) 379 Rusya Fed. 34.092 388.899 161.196 1.861.608 373 Fransa 844.741 1.304.065 789.305 1.502.686 -7 15 Ege Ser.Böl. 438.987 642.889 876.890 1.390.977 100 116 Irak 283.116 816.145 392.933 1.084.666 39 33 Suriye 126.829 655.509 143.038 909.236 13 39 Romanya 87.285 414.184 139.518 867.783 60 110 Almanya 188.942 650.560 247.698 847.562 31 30 Türkmenistan 149.147 795.662 115.287 779.923 -23 -2 Japonya 464.570 618.264 510.850 746.113 10 21 53.100 241.350 121.573 698.989 129 190 1.614.210 5.492.520 2.394.063 5.336.713 48 -3 Genel Toplam 4.285.019 12.020.046 5.892.351 16.026.256 38 33 Kazakistan Di¤erleri Kaynak: DTM 2002 Birincil Alüminyum ‹kincil Alüminyum Ekstrüzyon ‹letken Yass› ürünler Folyo Tüpler, borular 3.745 2003 4.429 10.582 8.036 38.040 52.796 2005 De¤iflim (05-04) (%) 8.077 10.500 30 9.955 11.000 10 65.335 76.000 16 2004 400 412 839 450 -46 44.263 52.227 57.253 72.000 26 13.511 16.946 19.740 22.000 11 438 664 1.440 1.800 25 ‹nflaat Aksam› 8.195 12.415 13.485 14.000 4 Di¤er 11.393 19.974 21.531 21.000 -2 130.567 167.899 197.655 228.750 16 Toplam Kaynak: TALSAD 2006 y›l› alüminyum ürün ihracat›nda art›fl söz konusudur. Ekstrüzyon ve yass› ürünlerin ihracat miktarlar› göz önüne al›nd›¤›nda ihracatta önde olduklar› görünmektedir. Alüminyum iletken ihracat› d›fl›nda öteki ürünlerin ihracat›nda art›fl görülmüfltür. ALÜM‹NYUM ‹HRACATI (TON) (2002-2005) 250.000 ‹THALAT Alüminyum sanayisinde Seydiflehir Tesisleri haricinde kalan gereksinim ithalatla karfl›lanmaktad›r. Hammadde gereksiniminin %75'lik k›sm› ithal edilmek durumunda kalmaktad›r. Türkiye'nin en fazla ithal etti¤i ürün, bu ba¤lamda öncelikle birincil alüminyum olmaktad›r. Son y›llarda yass› alüminyum ithalat›nda da art›fl gerçekleflmektedir. ‹thal edilen yass› ürünlerin %95'i, yerli üretimle karfl›lanamayan yass› ürün gereksinimidir. ALÜM‹NYUM SEKTÖRÜ ‹THALATI (ton) (2002-2005) 2003 2005 Ürün Türleri 2002 Birincil Alüminyum 194.513 275.259 326.948 367.000 11.335 15.000 De¤iflim (05-04) (%) 12 ‹kincil Alüminyum 9.478 Ekstrüzyon 2.378 2.742 3.911 4.200 7 ‹letken 3.632 4.448 6.786 8.000 18 16 Yass› ürünler 14.835 2004 32 36.786 37.811 46.655 54.000 Folyo 17.757 17.224 20.009 21.000 5 Tüpler, borular 2.692 3.048 2.620 2.200 -16 ‹nflaat Aksam› 1.933 5.341 2.579 2500 -3 Di¤er 3.779 2.510 2.767 3.500 26 Kaynak: DTM 200.000 Alüminyum ithalat› y›ll›k yaklafl›k 480.000 adettir. Bu miktar›n %77'i birincil alüminyum, %11 ise yass› ürünlerdir. 150.000 100.000 50.000 0 ALÜM‹NYUM ‹THALATININ ÜRÜN ÇEfi‹TLER‹NE GÖRE DA⁄ILIMI (%) 2002 2003 2004 2005 Kaynak: TALSAD Rusya Federasyonu, Fransa ve Irak, toplam alüminyum ihracat›n›n yaklafl›k %30’unu oluflturmaktad›r. Suriye, Almanya, Türkmenistan, Japonya ve Kazakistan öteki önemli alüminyum ihracat› yap›lan ülkelerdir. Ekstrüzyon %1 ‹letken %2 Yass› Ürünler % 11 Folyo %4 ‹kincil Alüminyum %3 ‹nflaat Aksam› Alüminyum %1 Di¤er Eflya %1 Birincil Alüminyum % 77 Kaynak: DTM TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 107 ALÜM‹NYUM SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ ‹kincil Alüminyum Kaynaklar›n›n Yetersizli¤i ve Kontrolsüz Hurda Ç›k›fl› Pek çok üretimde yo¤un olarak kullan›lan alüminyum, hem geri kazan›m› olan, hem korozyona dirençli, hem de uzun ömürlü bir malzemedir. ‹kincil alüminyumun hammaddesi hurdad›r. Ancak Türkiye'de hurda kaynaklar› yetersizdir. Ayr›ca Türkiye'deki alüminyum hurdalar› katma de¤er yarat›lmaks›z›n ihraç edilmektedir. Bu ba¤lamda hurda ihracat›yla ilgili cayd›r›c› önlemler al›nmas› gerekmektedir. Alüminyum Üretim Firmalar› Hammadde Sorunu Türkiye alüminyum sanayisinde faaliyet gösteren firmalar›n ISO'nun "Birinci 500 Firma" s›ralamas›nda yerlerini almas›, alüminyum sanayisinin ülke ekonomisine olan büyük etkisini ve firmalar›n uluslararas› pazardaki paylar›n› göstermektedir. Hammadde aç›s›ndan d›fla ba¤›ml›l›k, alüminyum sanayisinde yaflanan öteki büyük sorunlardand›r. Alüminyum üretimi için gereken hammaddenin %75-90'› ithal edilmektedir. ‹thalat miktar›n›n yüksekli¤i, hammadde gümrük vergi oranlar›n›n da orant›l› olarak yükselmesine neden olmaktad›r. Alüminyum Malzemesinin Avantajlar› Rezervler Alüminyumun en önemli hammaddesi olan boksit rezervleri aç›s›ndan Türkiye, dünya çap›nda zengin kaynaklara sahiptir. Türkiye'de birincil alüminyum üretimini 70 y›l süreyle karfl›layabilecek alüminyum cevheri rezervi oldu¤u tespit edilmifltir. Avrupa ülkelerinin çevre ve iflçilik maliyetleri gibi nedenlerle alüminyum iflleme sanayisinden uzaklaflmas›, Türkiye için önemli bir potansiyel tafl›maktad›r. Yüksek enerji maliyetleri sanayideki bir baflka sorundur. Türkiye'nin yeni enerji yat›r›mlar›yla ortaya ç›karabilece¤i enerjiyi en h›zl› tüketebilecek sanayi, alüminyum sanayisidir. Dünyada en pahal› elektrik sat›n alan alüminyum kuruluflu Seydiflehir Alüminyum Tesisleri'dir. Enerji giderleri toplam maliyetin %20-45'ini oluflturmaktad›r. ‹hracata yönelik çal›flan firmalar, yüksek enerji maliyetleri nedeniyle zor koflullarda ihracat yapmaktad›r. Ayr›ca iflçilik maliyetleri de yüksektir. Yeni Yat›r›mlar Firma Büyüklükleri Seydiflehir Tesisleri'nin özellefltirilmesi sonras› tesise eklenecek yeni üniteler ve yap›lacak yat›r›mlar, arz›n artmas›n› sa¤layacakt›r. Dolay›s›yla d›fla ba¤›ml›l›¤›n azalmas› beklenmektedir. Türkiye'de alüminyum sanayisinin önemli sorunlar›ndan biri firmalar›n küçüklü¤üdür. Küresel ölçekte rekabet amac›yla firmalar aras›nda birleflmelere gereksinim duyulmaktad›r. ALÜM‹NYUM SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI / BEKLENT‹LER‹ Ara Eleman S›k›nt›s› Ekolojik Sorunlar Ara eleman s›k›nt›s›, öteki sanayilerde oldu¤u gibi alüminyumda da kendini göstermektedir. Üretim Potansiyeli Alüminyum sanayisinin yaratt›¤› en ciddi sorun, çevre kirlili¤idir. Sürdürülebilirlikten uzak üretim yöntemleri nedeniyle Avrupa, art›k birincil alüminyum üretiminden çekilmeye bafllam›flt›r. Birincil alüminyum gereksinimleri, genellikle birincil alüminyum üretimi yapan geliflmekte olan ülkelerden ithalat yoluyla temin edilmektedir. Evsel at›klar aras›nda metal, cam, ka¤›t, plastik gibi yeniden de¤erlendirilebilir at›klar›n miktar› y›ll›k 2-2,5 milyon ton kadard›r. Türkiye'de y›lda 800.000-1.000.000 ton at›k geri dönüfltürülebilmektedir. Ancak bu at›klar›n büyük k›sm› çöple kar›flt›r›ld›¤› için yeniden de¤erlendirilememektedir. Kapasite Art›r›m Gereksinimi Her y›l artan alüminyum gereksinimine ba¤l› olarak Seydiflehir Alüminyum Tesisleri'nde kapasite art›r›m› yap›lmas› gerekmektedir. Alüminyum gereksinimi, son 30 y›lda 17 kattan fazla art›fl göstermifltir. Kapasite art›r›m› ile alüminyum üretiminin iki kat›na ç›kmas› hedeflenmektedir. Bu sayede üretimde ton bafl›na 2.000 kw saat tasarruf sa¤lanacakt›r. Artan ‹thalat Oranlar› Alüminyum sanayisinde iç talebin var olan kapasiteyle karfl›lanamamas›, ithalat oranlar›n› yükseltmektedir. Tesislerde daha önce bahsedilen yat›r›mlar›n yap›lmas›yla bu ba¤›ml›l›k oran›n›n düflürülmesi hedeflenmektedir. 108 Yüksek Enerji ve ‹flçilik Maliyetleri Üretim Standartlar› TALSAD alüminyum sanayisinin Avrupa standartlar›na uyumlu hale getirilmesi üzerine çal›flmalar yapmaktad›r. Uluslararas› düzeyde tan›nmas› sa¤lanacak bir deney laboratuvar› kurulacakt›r. Özellikle ekstrüzyon firmalar›n›n ço¤unlu¤u, eski teknolojiyle, düflük kalitede, kalifiye olmayan personelle kay›t d›fl› yollarla üretim yapmaktad›r. Rezervler Alüminyum rezervleri aç›s›ndan Türkiye, özellikle Akdeniz bölgesi, dünya çap›nda oldukça zengin kaynaklara sahip olmakla beraber, bu alanda yat›r›m yap›lmamaktad›r. Ahflap Türkiye'de ahflap malzemeler, özellikle depremden sonra yeniden yo¤un olarak kullan›lmaya bafllanm›flt›r. Uluslararas› standartlara ulaflan sanayi, organik oldu¤undan sa¤l›kl›d›r. Ahflap yap› sistemleri üç ana bafll›k alt›nda incelenmektedir: Kütük sistem, çerçeve sistem ve panel sistem. Ahflap yap› sistemleri kullan›m› Türkiye'de henüz geliflmifl ülkelerdeki kadar yayg›nlaflmam›flt›r. fiirket Profili Ulusal Ahflap Birli¤i'nin ahflap üretimi yapan 129 adet üyesi bulunmaktad›r. Yaklafl›k 8.000 adet a¤aç iflleyen tesisin 7.900'ü kesim yapmaktad›r. Kalanlardan 21'i kontrplak ve 31'i sunta fabrikas›d›r. DÜNYADA AHfiAP SANAY‹S‹ Dünya ahflap sanayisi üretiminde öne ç›kan iki ülke ABD ve Çin'dir. Özellikle inflaat sektöründe kullan›lan ahflap panel üretiminde dünya üretiminin %20'sini Çin ve %19'unu ABD üstlenmektedir. Kanada, Almanya ve Endonezya bu ülkeleri izlemektedir. Kütük ve benzeri a¤aç ürünleri üretiminde ise ABD ilk s›radad›r. Arkas›ndan yine Kanada gelmektedir. Dünyan›n a¤aç endüstrisi tüketiminin yaklafl›k üçte biri ABD taraf›ndan yap›lmaktad›r. Ahflap panel tüketiminde ABD, %26 ile ilk s›radad›r. Çin (%21), Almanya (%5) ve Japonya (%5), ABD'den sonra gelmektedir. Öteki ürünlerde tüketimde yine ABD ilk s›radad›r. HAM ORMAN ÜRÜNLER‹ ÜRET‹M‹ (1996-2005) (bin m3) 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 Endüstriyel Odun Toplam› 1996 1997 ÜRET‹M 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Son on y›ll›k endüstriyel odun üretimine bak›ld›¤›nda, 7-8 milyon metre küplük de¤er aral›¤› içinde bir seyir gözlemlenmektedir. Bu da endüstriyel ahflap sektörü için gerekli hammaddenin belli bir de¤erde kalmas› sonucu, sorunlar yarataca¤›n›n göstergesidir. ENDÜSTR‹YEL ODUNUN ÜRÜN C‹NSLER‹NE GÖRE ÜRET‹M‹ (%) Lif Yonga % 23 Tomruk % 41 Dünyada yap›lan ahflap ihracat› ve ithalat› 2-2,5 milyon dolar düzeyindedir. Özellikle geliflmifl ülkelerde ahflap inflaat malzemelerine olan talep son y›llarda h›zla artmaktad›r. Bu e¤ilimin Türkiye'ye de gelece¤i tahmin edilmektedir. 1998 Kaynak: ORMAN GENEL MÜDÜRLÜ⁄Ü Tel Dire¤i %0 S›r›k %0 Maden Dire¤i %8 Sanayi Odunu % 10 Ka¤›tl›k Odun % 18 Kaynak: ORMAN GENEL MÜDÜRLÜ⁄Ü YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M Ahflap üretiminin verimli ormanl›k alanlara ba¤l› olmas› ve Türkiye’nin sahip oldu¤u ormanl›k alan›n s›n›rl›l›¤›, ahflap üretimi konusunda önemli bir sorun olarak ç›kmaktad›r. Dünyadaki ormanl›k alanlar›n bütün sahalar içindeki oran› %42,6 iken, Türkiye’de bu oran %26,6’d›r. Bu ormanl›k alanlar içindeki verimli ormanl›k alanlar›n Türkiye için oran› ise %50’dir. Ahflap, pazarda PVC'den sonra %25'lik payla ikinci s›rada yer almaktad›r. Tüketim özellikle birinci s›n›f villa inflaatlar› ile üçüncü s›n›f olarak tabir edilen gecekondularda yo¤un olarak görülmektedir. Toplu konut tipi inflaatlarda ahflap kullan›m› gerek strüktürde, gerekse kap› ve pencerede yok denecek kadar azd›r. Ancak Türkiye'nin deprem kufla¤›nda yer almas› ve olas› deprem riskleri göz önünde bulunduruldu¤unda, Türkiye'de önümüzdeki y›llarda ahflap tüketiminin daha da artmas› beklenmektedir. Dünya genelinde kifli bafl›na düflen ormanl›k alan 0.65 hektar iken, Türkiye için 0,15 hektard›r. ‹HRACAT Türkiye'de son y›llarda ahflap üretiminde azalma yaflanmaktad›r. Kapasite kullan›m oranlar› da gün geçtikçe düflmektedir. Son y›llarda gösterdi¤i art›fla karfl›n ahflap inflaat malzemeleri sanayisinde ihracat düzeyi henüz yetersizdir. 2004 y›l›nda ahflap inflaat malzemeleri ihracat›, 2003 y›l›na oranla %52 art›fl göstermifltir. 2005 y›l›ndaki art›fl ise %60’a varmaktad›r. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 109 AHfiAP ‹NfiAAT MALZEMELER‹ ‹HRACATI (2003-2005) (bin $) De¤iflim (%) De¤er Y›llar AHfiAP ‹NfiAAT MALZEMELER‹ ‹THALATI (bin $) (2003-2005) Y›llar 19.726 2003 16.711 2004 30.024 52 2004 21.443 28 2005 48.329 61 2005 22.667 6 Kaynak: DTM 2006 y›l›n›n ilk alt› ay›nda a¤aç ve ahflap ürünleri ihracat›nda bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre de¤erde %15,1 gibi bir art›fl gözlenmifltir. 2005-2006 YILLARI OCAK-HAZ‹RAN AHfiAP ÜRÜNLER‹ ‹HRACAT DE⁄ERLER‹ 2006 2005 De¤iflim (%) Miktar (kg) De¤er ($) Miktar (kg) A¤aç ve Ahflap Eflya Sektörü 186.912.177 123.366.161 207.014.569 142.270.682 15,3 Mobilya Sektörü 63.603.193 153.156.510 69.562.048 171.327.478 11,9 Orman Ürünleri Sektörü 16.300.988 24.639.877 15.310.531 27.453.276 11,4 Di¤er A¤aç Mamulleri Sektörü 100.385.321 617.264.103 147.437.740 751.356.798 21,7 557.291.357 1.201.653.665 632.328.324 1.382.859.614 15,1 De¤er ($) De¤er ($) Kaynak: OA‹B ÜLKELER BAZINDA ‹HRACAT DE⁄ERLER‹ (kg/$) (2005-2006 Ocak-Haziran) ‹ran 2005 Miktar (kg) 2006 De¤er ($) Miktar (kg) 52.693.334 25.000.041 37.460.611 De¤iflim (%) De¤er ($) Miktar (kg) De¤er ($) 21.728.766 -28,9 -13,1 75.000 10.682.679 - - 10.135.807 19.493.126 10.574.884 1,4 4,3 11.108.264 16.287.795 8.964.915 -24,4 -19,3 4.595.173 23.163.449 8.347.025 141,6 81,6 5.315.719 20.434.714 7.518.925 31,7 41,4 2.781.844 4.898.616 3.799.648 6.261.379 36,6 27,8 7.866.731 3.969.387 13.017.162 6.238.862 65,5 57,2 8.210.301 5.217.605 102,9 40,1 8.423.515 5.210.789 39,9 38,1 Bermuda 0 0 KKTC 19.224.388 Irak 21.537.184 Gürcistan 9.587.220 Ürdün 15.515.431 Rusya Fed. Azerbaycan Yunanistan 4.046.854 3.725.331 Bulgaristan 6.021.236 3.774.564 Di¤erleri 47.637.955 50.843.258 56.649.247 51.524.855 18,9 1,3 TOPLAM 186.912.177 10,8 15,3 123.366.161 207.014.569 142.270.682 Kaynak: OA‹B ‹THALAT Ahflap inflaat malzemelerinin ithalat›nda 2005 y›l›nda %6 art›fl gerçekleflmifltir. 110 AHfiAP SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ Ahflab›n Avantajlar› Ahflap, ürün olarak sa¤l›kl›, kullan›fll›, do¤al, kolay ifllenebilir, estetik özelliklere sahiptir. Çevreyle uyumludur, az enerji harcar; yang›na karfl› direnci yüksektir. Gerekli ifllemler sonras›nda malzeme, uzun ömürlü ve yüksek ›s› ve ses yal›t›m niteli¤ine sahip hale gelmektedir. Geliflen Kullan›m Alan› Ahflap yap› sistemleri özellikle deprem sonras›nda Türkiye'de kullan›m alan›n› geniflletmifltir. Esnekli¤i sayesinde dünyada yaln›zca konutlarda de¤il, büyük ölçekli yap›larda da kullan›m› yayg›nlaflm›flt›r. Nitelikli ‹flgücü A¤aç ve ahflap eflya ihracat›n›n ülkelere göre da¤›l›m›nda ise 2006 y›l› ihracat›nda genel bir art›fl söz konusudur. ‹ran ve Irak’a yap›lan ihracat azalm›fl, öteki ülkelere yap›lan ihracatlar ise artm›flt›r. En yüksek ihracat art›fl oran› Gürcistan ihracat›nda gerçekleflmifltir (%80). A¤aç ve Ahflap Eflya De¤iflim (%) 2003 Kaynak: DTM Genel Toplam De¤er Ahflap sanayisinin iflgücü, nitelikli elemanlardan oluflmaktad›r. AHfiAP SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI Malzeme Konusunda Bilinçsizlik Ahflap sanayisi, Türkiye'de tüketici bilinçsizli¤i nedeniyle henüz geliflmemifltir. Bu konuda çeflitli bilinçlendirme programlar›yla ahflab›n inflaat malzemesi olarak yayg›n kullan›m›n›n sa¤lanmas› gerekmektedir. Veri Eksikli¤i Ahflap sanayisiyle ilgili yap›lmas› planlanan çal›flmalar›n büyük bir k›sm› gerçeklefltirilememektedir. Sanayinin gelece¤i için at›lmas› gereken en önemli ad›m flu aflamada ahflap konusunda Türkiye için bir envanter ve durum saptamas› yap›lmas›d›r. Nakliye Maliyetleri Ahflap ürünlerde nakliyat maliyetleri yüksektir. Sanayinin geliflimi bu nedenle yeterince yüksek oranda olmamaktad›r. Eksik Ön Koruma ve Üretim Standartlar› Ön koruma, ahflab›n böceklenme ve çürüme zararlar›na kadar korunmas› amac›yla kimyasal maddelerin emdirilmesi ifllemi olarak tan›mlanmaktad›r. Bu ifllem tek seferliktir ve ahflap kullan›lmaya bafllanmadan önce yap›lmaktad›r. Bu ifllemle ahflab›n ömrü on kata kadar uzamaktad›r. Ancak bu ifllem, Türkiye'de henüz yeterli düzeyde uygulanmamaktad›r. Bu nedenle kötü kalitede ahflap malzeme tüketilmekte ve dolay›s›yla ahflap malzeme, haketmedi¤i bir de¤erlendirmeye tabi tutulmaktad›r. Ayr›ca, ahflap kap› ve pencere üretimindeki ölçülerde herhangi bir standardizasyon bulunmamaktad›r. Bu nedenle ahflap alan›nda endüstrileflme hayata geçirilememektedir. Ayr›ca ciddi yat›r›mlar da yap›lamamaktad›r. Cam ve Metal Ba¤lant› Elemanlar› ile Entegrasyon Sorunlar› Ahflap do¤ramalar›n çiftcam gibi farkl› cam ö¤eleriyle entegrasyonu tam olarak sa¤lanamam›flt›r. Fiyatland›rma da bu elemanlardan ba¤›ms›z olarak yap›lmaktad›r. Bu durum standardizasyonu engellemektedir. Standart Boyut Eksikli¤i Türkiye'deki pencerelerde standart boyutlar bulunmad›¤›ndan ötürü, üreticiler her kullan›mda farkl› ölçü almaktad›r. Dolay›s›yla seri üretim yap›lamamaktad›r. Haks›z Rekabet ve Kay›t d›fl›l›k Sanayide haks›z rekabet ve kay›t d›fl›l›kla mücadele edilmektedir. Genellikle ahflap atölyeleri küçük ölçekli olup birço¤u kay›tl› de¤ildir. Kalitesiz Hammadde Düflük maliyet amac›yla kalitesiz hammadde kullan›lmas›, sanayide niteliksizleflmeye neden olmaktad›r. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 111 Plastik Plastik sanayisi, Türkiye'nin en geliflmifl sanayilerinden biri olarak kriz döneminde bile büyüme göstermifl ve bu e¤ilimi sürdürmüfltür. Plastik ürünlerin inflaat sektöründe kullan›m alanlar› pencerekap› profili, boru, çat› kaplama malzemesi, dekoratif tavan kaplama malzemesi, banyo-mutfak eviyesi, elektrik aksam›, elyaf, hortum, levha, kablo-priz ara parças›, plastik lambri, sifon ve yer karosudur. fiirket Profili ve ‹stihdam Plastik sektöründe %98’i küçük ve orta ölçekli olmak üzere, 6.000 civar›nda firma faaliyet göstermektedir. Bu firmalar›n % 63’ü plastik mamul üreticisi olup, bunu % 16 ile makine ve ekipman ve % 12 ile hammadde ve yard›mc› madde üreticileri izlemektedir. Sektörde halen 200 binden fazla kifli çal›flmakta olup, her y›l 20.000 yeni kifliye istihdam sa¤lanmaktad›r. Plastik sektöründe 2005 y›l› itibariyle 113 firman›n yabanc› sermaye ortakl›¤› mevcut olup, bu firmalar›n toplam sermayelerinin yaklafl›k % 71’i yabanc› sermayedir. Yabanc› sermayenin ülke da¤›l›m›nda Almanya % 21,2 ile birinci s›ray› al›rken, ‹talya % 8,8 ile ikinci, ‹ngiltere % 7,1 ile üçüncü s›ray› almaktad›r. DÜNYADA PLAST‹K SANAY‹S‹ Plastik sanayisi, dünyada h›zla geliflmekte olan bir aland›r. Üretimin büyük k›sm› küçük ve orta ölçekli firmalar taraf›ndan yap›lmaktad›r. Plastik üretiminin 185 milyon tonu geçti¤i tahmin edilmektedir. 2004 y›l› plastik üretimi verileri PE (polietilen), PP (polipropilen), PS (polistren), PVC (polivinil klorür) ve PET (polietilen tereftalat) olarak s›n›fland›r›lm›flt›r. Toplam plastik üretimi 2004 y›l›nda Avrupa'da 32,5 milyon ton dolay›nda gerçekleflmifltir. Bu üretimin %37'sini PE ürünleri oluflturmaktad›r. ÜRET‹M Son 20 y›ld›r hiç küçülme yaflamayan Türk plastik sanayisinin dünya plastik üretimi içindeki pay› %1,6 düzeyindedir. Plastik iflleme kapasiteleri karfl›laflt›r›ld›¤›nda Türkiye, Avrupa'da ‹spanya'dan sonra 6. s›radad›r. Avrupa'daki sentetik elyaf üretimi s›ralamas›na göre Türkiye 2., pencere profili üretimi s›ralamas›nda da 3. s›rada yer almaktad›r. Plastik sanayisinin geçmifli 1960'lara uzanmaktad›r. Petrokimya sanayisi, 1987-1990 y›llar› aras›nda en verimli dönemini yaflam›fl, 1991 y›l›ndan itibaren krize sürüklenmifltir. 2002 y›l›ndan itibaren sanayi kendini toplamaya bafllam›flt›r. Plastik sanayisinde yaflanan y›ll›k büyüme ortalamas› yaklafl›k %10'dur. Kapasite kullan›m oranlar› ise %55-65 aras›nda de¤iflmektedir. Dönemsel kapasite fazlal›klar› söz konusu olabilmektedir. Plastik sanayisinde faaliyet gösteren firmalar›n üretim kapasiteleri, boyutlar›na ba¤l› olarak farkl›l›k göstermektedir. Plastik sanayisinde ifllenmemifl (ham) ve ifllenmifl plastik üretimi yap›lmaktad›r. ‹fllenmemifl plastik ürünleri, ifllenmifl plastik sanayisinde kullan›lmakta olan hammaddeyi tan›mlamaktad›r. Son befl y›lda Türkiye'de iç piyasaya arz edilen ifllenmemifl (ham) plastik miktar› y›lda ortalama %9,1 oran›nda art›fl göstermektedir. Sanayinin toplam üretim de¤eri yaklafl›k 11,8 milyar dolard›r. Yerli üretim, 2005'te ifllenmemifl plastik arz›n›n yaklafl›k %80'ini ithalat karfl›lamaktad›r. Son alt› y›ll›k ifllenmemifl ve ifllenmifl plastik üretim miktarlar› afla¤›daki çizelgede yer almaktad›r. Görüldü¤ü gibi ifllenmemifl plastik üretiminde son befl y›lda dalgal› bir seyir izlenmektedir. Sanayide 2004 y›l› %15,2'lik, 2005 y›l› ise %7,2 büyümeyle verimli geçmifltir. Plastik iflleme sanayisinde ise 2005 y›l›nda %4,4’lük düflüfl olmufltur. PLAST‹K ‹fiLEME SANAY‹S‹ ÜRET‹M‹ (bin ton) (2000-2005) Dünya plastik üretiminde Kuzey Amerika, Bat› Avrupa ve Japonya öncü konumundad›r. Tüketim de ayn› flekilde bu bölgelerde yer alan ülkelerde yüksek oranlara sahiptir. Dünya plastik tüketim miktar›n›n 2010 y›l›nda 250 milyon tona ulaflmas› beklenmektedir. Y›llar Dünyada kifli bafl›na kullan›lan plastik miktar› ortalama 28 kilogramd›r. Geliflmifl ülkelere bak›ld›¤›nda kifli bafl›na tüketimin 130 kilograma yükseldi¤i görülmektedir. Plastik kullan›m›nda dünya ortalamas›n›n 2010'da 37 kilogram olmas› beklenmektedir. Dünya ihracat›ndaki bafll›ca ihracatç› ülkeler Almanya, ABD, ‹talya, Japonya, Belçika, ‹ngiltere, Fransa, Hollanda, Kanada ve Güney Kore'dir. 42 milyar dolarl›k ithalatta ise ABD, Almanya, Fransa, Çin, ‹ngiltere, Meksika, Kanada, Hong Kong, ‹talya, Belçika, ‹spanya, Hollanda, Güney Kore ve Japonya bafl› çekmektedir. Son y›llarda dünya ticaretinde çevre ile ilgili pek çok yeni düzenleme ve serbest ticarette yeni e¤ilimler ortaya ç›kmaktad›r. De¤iflim (%) ‹fllenmifl De¤iflim (%) 2000 799 2001 696 -12,9 1.993 1.635 2002 736 5,7 1.987 21,5 2003 683 -7,2 2.797 40,8 2004 787 15,2 2.989 6,9 2005 844 7,2 2.856 -4,4 -18,0 Kaynak: TÜ‹K PLAST‹K ÜRET‹M‹ (bin ton) (2000-2005) bin ton 3.200 ‹fllenmemifl 2.400 ‹fllenmifl 1.600 800 0 2000 Kaynak: TÜ‹K 112 ‹fllenmemifl 2001 2002 2003 2004 2005 PVC Kap› Pencere Profili YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M PVC malzemesi, dünyada 1920'li y›llarda sentezlenmifl, ‹kinci Dünya Savafl›'ndan sonra ise malzemenin kullan›m› yayg›nlaflm›flt›r. Türkiye'de ise 1980'li y›llarda bafllayan PVC üretiminde etkin olan iller ‹stanbul, ‹zmir, Konya, Kayseri, Ankara ve Gaziantep olarak s›ralanmaktad›r. Türkiye'de plastik ürünleri daha önce de belirtildi¤i gibi pek çok alanda kullan›lmakta ve sanayilere önemli bir girdi oluflturmaktad›r. Sektörler baz›nda plastik kullan›m› afla¤›daki grafikte görülmektedir: Sanayinin y›ll›k üretim kapasitesi 370 bin ton dolay›ndad›r. Sanayideki kapasite kullan›m oranlar› son y›llarda düflük seyretmekteyken, 2004 y›l›nda %70 gibi yüksek bir de¤ere ulaflm›flt›r. SEKTÖRLER BAZINDA PLAST‹K KULLANIMI (2005) Ambalaj % 40 Di¤erleri % 28 2004 y›l›ndaki %37’lik art›fltan sonra, 2005 y›l›nda yap›lan PVC pencere profili üretimi %20’lik düflüflle 208 bin tona gerilemifltir. Türkiye, 2004 y›l›nda bir önceki y›l›n en büyük üreticisi olan Almanya'y› geçerek Avrupa'n›n en fazla PVC pencere profili üreten ülkesi olmufltur. Afla¤›da son dört y›l›n PVC pencere profili üretim miktarlar› yer almaktad›r: Elektrik % 10 Yap› Malzemeleri % 22 Kaynak: PAGEV PVC PENCERE PROF‹L‹ ÜRET‹M‹ (bin ton) (2002-2005) De¤er Y›llar Plastik ürünlerin en fazla kullan›ld›¤› alan ambalaj sektörüdür. ‹nflaat malzemeleri sanayisinde de plastik kullan›m› yo¤undur. Türkiye'de plastik tüketiminin a¤›rl›¤›n› komodite plastikler (PE, PP, PVC, PS) oluflturur. De¤iflim (%) 2002 120 - 2003 190 58 2004 260 37 2005 208 -20 Kaynak: DTM PVC PENCERE PROF‹L ÜRET‹M‹ (bin ton) (2002-2005) Önümüzdeki y›llarda plastik tüketimindeki art›fl›n ekonomik büyümeyle paralel olarak y›lda en az %15 düzeyine ulaflmas› beklenmektedir. Bu art›flla 2010 y›l›nda Türkiye'nin toplam plastik tüketim miktar› 6,5 milyon ton olacakt›r. Bu tüketim miktar›, plastik iflleme kapasitesini de 6,9 milyon tona ç›karacak ve Türkiye bu sayede Avrupa ve Asya'n›n üçüncü büyük plastik iflleme kapasitesine sahip ülke konumuna gelecektir. 300 bin ton PVC Kap›-Pencere Profili 200 Türkiye'de PVC pencere tüketimi son y›llarda s›kl›kla tercih edilmektedir. Plastik profil sanayisindeki y›ll›k yurtiçi talep miktar› PÜKAD'›n verilerine göre yaklafl›k 200 bin tondur. 100 0 2002 2003 2004 2005 Kaynak: DTM Var olan büyüme h›z›n›n korunmas› halinde 2010 y›l›nda Türkiye, Avrupa ve Avrasya'n›n üçüncü büyük plastik ifllenen ülkesi konumuna ulaflacakt›r. PVC Esasl› Cephe Kaplama Malzemeleri Cephe kaplama alan›nda s›kl›kla kullan›m›na bafllan›lan PVC esasl› cephe kaplama malzemeleri, özellikle büro ve konut yap›lar›nda tercih edilmektedir. Yal› bask›s› uygulamalar›nda yap›lan "siding"in, Türkiye'deki üretim ve kullan›m› h›zla art›fl göstermektedir. ‹HRACAT Teknolojinin geliflen kullan›m›yla beraber Türkiye'de dünya pazarlar›nda rekabet eden firma say›s› artmaktad›r. Son y›llarda yaflanan daralmalar nedeniyle d›fl pazarlara büyük oranda sat›fl yap›lmaya bafllanm›flt›r. Yine son y›llarda talep gören ürünlere çeflitli plastik iflleme makineleri ve teknolojileri ile hammadde kar›fl›m ve katk›lar› da kat›lm›fl durumdad›r. 2005 y›l›nda Türkiye'nin gerçeklefltirdi¤i 1,8 milyon dolar de¤erindeki ifllenmifl ve ifllenmemifl plastik mamul ihracat›n›n miktar› 837 bin tondur. Bu miktar›n 240 bin tonu ifllenmemifl plasti¤e, kalan 597 bin tonu ise ifllenmifl plastik ürünlerine aittir. ‹hracat›n üretim içindeki pay› ise ifllenmemifl plastiklerde %28, ifllenmifl plastiklerde de %21 olarak belirlenmifltir. Hammadde Plastik sanayisinde kullan›lan hammaddelerin %90'› termoplastiklerdir. Bu malzemenin %35'i yerli üretimle karfl›lanmakta, geri kalan› ithal edilmektedir. PETK‹M taraf›ndan her y›l 150 bin ton dolay›nda hammadde üretimi yap›lmaktad›r. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 113 PLAST‹K ‹HRACATI (bin ton/milyon $) (2001-2005) Y›llar ‹hracat (bin ton) De¤iflim (%) ‹hracat (milyon fi) PLAST‹K VE MAMULLER‹ ‹HRACATI (kg/$) (2004-2005) 2004 De¤iflim (%) 646,5 2005 Miktar (kg) Tutar ($) Miktar (kg) RUSYA FED. 53.319.673,89 113.597.345,58 58.428.289,57 UKRAYNA 43.939.432,55 86.914.505,30 55.668.884,22 122.151.249,96 ROMANYA 42.076.428,12 79.699.637,86 63.485.662,51 120.120.695,60 Tutar (bin $) 140.401.314,18 2001 321 2002 380 18 722,8 12 ALMANYA 25.533.465,08 79.052.511,69 38.265.416,24 101.212.440,40 2003 542 43 995,2 38 ‹NG‹LTERE 35.252.445,94 81.893.365,94 35.724.303,97 89.290.780,12 2004 564 4 1.405,80 41 BULGAR‹STAN 34.890.501,64 68.020.068,75 39.981.639,82 86.696.363,91 2005 837 48 1.771,50 26 IRAK 24.686.579,55 50.264.332,62 37.656.220,20 78.835.207,77 ‹TALYA 47.030.853,38 68.425.519,26 35.175.185,48 62.831.836,66 KAZAK‹STAN 18.428.967,23 40.056.287,68 24.439.717,43 58.564.634,79 27.548.987,12 46.719.993,72 29.796.784,48 55.460.962,77 Kaynak: DTM ISRAIL M‹KTAR VE DE⁄ER OLARAK PLAST‹K ‹HRACATI (bin ton / milyon $) (2001-2005) D‹⁄ER 357.705.677,29 698.770.749,34 TOPLAM 2000 ‹hracat Miktar› (bin ton) ‹hracat De¤eri (milyon dolar) 710.413.011,79 1.413.414.317,74 400.106.675,78 855.937.720,39 818.728.779,70 1.771.503.206,55 Kaynak: ‹MM‹B 1500 Plastik sanayisinde toplamda 172 ülkeye ihracat gerçeklefltirilmektedir. Bu ülkelerin %34'ü AB ülkesi, %13,6's› öteki Avrupa ülkeleri ve %29'u Asya ülkeleridir. 1000 500 0 2002 2001 2003 2004 2005 Kaynak: DTM ‹fiLENME DURUMUNA GÖRE PLAST‹K ‹HRACATI (bin ton) (2001-2005) Y›llar ‹fllenmemifl De¤iflim (%) ‹fllenmifl De¤iflim (%) 2001 80 2002 95 19 285 18 2003 147 55 395 39 2004 147 - 417 6 2005 240 63 597 43 ‹THALAT Türkiye'de plastik sanayisinde toplam ifllenmemifl plastik arz›n›n %69'u ithalatla karfl›lanmaktad›r. ‹thalat›n toplam tüketim içindeki pay› ise ifllenmemifl plastiklerde %79, ifllenmifl plastiklerde %8 oran›ndad›r. 241 Kaynak: DTM ‹fiLENME DURUMUNA GÖRE PLAST‹K ‹HRACATI (bin ton) (2001-2005) 1000 ‹fllenmifl 2005 y›l›nda ihracat yap›lan bafll›ca ülkeler Rusya Federasyonu, Ukrayna, Romanya, Almanya, ‹ngiltere ve Bulgaristan olmufltur. Bu ülkelere yap›lan ihracat, 570 milyon dolar›n üzerindedir. Fransa, ABD, ‹srail, Hollanda, ‹talya, ‹spanya, Kazakistan, Suriye, Yunanistan, Belçika, Azerbaycan, Polonya ve Suudi Arabistan da öteki önemli plastik ihracat› pazarlar›ndand›r. ‹fllenmemifl 2005 y›l›nda ifllenmemifl ve ifllenmifl plastik mamul ithalat› 5,8 milyon dolar düzeyinde (3,4 milyon ton) gerçekleflmifltir. ‹thalatta ifllenmifl plastik mamullerinin ithalat› bir önceki y›la göre %37 oran›nda art›fl göstermifl ve 325 bin ton düzeyine ulaflm›flt›r. Grafikte ve çizelgede görüldü¤ü gibi 2005 y›l›nda toplam plastik ithalat›nda gerçekleflen art›fl oran› miktarda %3, de¤erde %37’dir. 800 600 400 200 0 2001 2002 2003 2004 PLAST‹K ‹THALATI (bin ton/milyon $) (2000-2005) 2005 Kaynak: DTM Yukar›daki çizelgede plastik sanayisi ürünlerinin ülkeler baz›nda karfl›laflt›rmal› ihracat de¤erleri yer almaktad›r: Y›llar Plastik ‹thalat› (bin ton) Plastik ‹thalat› (milyon fi) De¤iflim (%) 2000 1.186 2001 1.508 27 1.482 -21 2002 2.434 61 2.064 39 2003 2.605 7 2.837 37 2004 3.360 29 4.226 49 2005 3.448 3 5.800 37 Kaynak: DTM 114 De¤iflim (%) 1.872 ÜLKELERE GÖRE PLAST‹K HAMMADDE ‹THALATI (bin ton) (2005) M‹KTAR VE DE⁄ER OLARAK ‹THALAT (bin ton / milyon $) (2000-2005) Öteki 75 Ülke % 51 7.000 ‹thalat Miktar› (bin ton) 6.000 ‹thalat De¤eri (milyon dolar) ‹talya %3 5.000 Almanya %9 4.000 3.000 2.000 Hollanda %3 1.000 0 2001 2000 2002 2003 2004 2005 ‹ran % 4 ‹spanya %3 Belçika %7 G.Kore %3 Çin %1 Romanya %5 Fransa %5 S.Arabistan %6 Kaynak: DTM Kaynak: DTM ‹fiLENME DURUMUNA GÖRE PLAST‹K ‹THALATI (bin ton) (2000-2005) Y›llar De¤iflim (%) ‹fllenmemifl 2000 ‹fllenmifl 1.199 Plastik sanayisi genelinde ihracat›n ithalat› karfl›lama oran› 2005 y›l›nda ton baz›nda %24 ve dolar baz›nda %31 olarak gerçekleflmifltir. De¤iflim (%) PLAST‹K SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ 167 2001 1.019 -15 162 -3 2002 1.346 32 173 7 2003 2.261 68 256 48 2004 2.349 4 237 -7 2005 3123 33 325 37 Yüksek ‹hracat De¤erleri Henüz doyuma ulaflmam›fl pazar› ile potansiyeli yüksek bir sanayi kolu olan plastikte, komponent, yedek parça, ambalaj paylar› da dikkate al›narak de¤erlendirilen ihracat de¤erleri oldukça yüksektir. Bu gibi avantajlarla plastikte yak›n zamanda önemli bir bölgesel oyuncu olunaca¤› öngörülmektedir. Kaynak: DTM ‹fiLENME DURUMUNA GÖRE PLAST‹K ‹THALATI (bin ton) (2000-2005) 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 ‹fllenmemifl ‹leri Donan›m Sanayide belirli bir know-how düzeyine eriflilmifl, teknik ve ticari yetkinlik kazan›lm›flt›r. ‹fllenmifl Esnek Üretim 2001 2000 2002 2003 2004 2005 Ekonomik kriz ve benzeri de¤ifliklikler sanayiyi do¤rudan etkilememektedir. Ayr›ca sanayi, de¤iflen standartlara kolayca uyum sa¤layabilmek, üretim ve teslimatta esneklik gibi avantajlara sahiptir. Kaynak: DTM Nitelikli ‹flgücü Afla¤›daki çizelgede en fazla plastik hammadde ithalat› yap›lan 10 ülke yer almaktad›r: PLAST‹K HAMMADDE ‹THALATI YAPILAN ‹LK 10 ÜLKE (bin ton) (2005) Ülkeler ‹thalat (bin ton) Almanya 277 Belçika 229 S. Arabistan 194 Fransa 163 Romanya 144 Çin 21 G. Kore 96 ‹spanya 94 ‹ran 117 Hollanda 96 ‹talya 10 Ülke Toplam› 83 1.514 Öteki 75 Ülke 1.609 Toplam 3.123 Sanayide çal›flan genç, dinamik ve nitelikli iflgücü sanayinin sahip oldu¤u en önemli avantajlardan biridir. Plastik Profilde Is› Yal›t›m› ve Enerji Tasarrufu Plastik profiller sayesinde büyük oranda ›s› yal›t›m› sa¤lanarak enerjiden tasarruf edilmektedir. PVC pencere 2005'ten itibaren yeni ÜFE sepetine al›nm›flt›r. Bu sayede temel gereksinimlerden biri say›lmaktad›r. PLAST‹K SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI Hammaddede D›fla Ba¤›ml›l›k Türkiye'deki plastik sanayisinin en büyük sorunu hammadde alan›nda d›fla ba¤›ml›l›kt›r. Daha önce yeterli yat›r›m›n yap›lmam›fl olmas› nedeniyle bugün yerli hammadde, sanayi girdisinin yaln›zca %25'ini karfl›layabilmektedir. Bunun engellenmesi için devlet taraf›ndan, ithal edilen hammaddeye fon konulma karar› al›nm›flt›r. Bu uygulamayla hammadde fiyatlar›, dolay›s›yla maliyet artm›flt›r. Yerli plastik sanayisi bu kararlarla zarar görmektedir. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 115 Çevre Kirlili¤i Küçük Ölçekli Firmalar Plastik üretimi, çevreye büyük zararlar vermektedir. Avrupa'da bu nedenle özellikle PVC üretimi gerilemektedir ve gereksinimler ithalat yoluyla karfl›lanmaktad›r. Gerekli geri dönüflüm miktarlar› sa¤lanamad›¤› takdirde çevre kirlili¤i oranlar› gün geçtikçe artacakt›r. Plastik sanayisinde faaliyet gösteren çok say›da küçük ölçekli firma bulunmaktad›r. Faaliyet gösteren firmalar›n %95'i KOB‹'dir. Bu nedenle plastik sanayisinde kredi ve teflviklerden dengeli biçimde yararlan›lamamaktad›r. Mesleki E¤itim Yetersizli¤i ve Ara Eleman A盤› Plastik Hammadde Maliyeti ve Fiyatlar› CIPAD (Uluslararas› Plastik Dernekler Birli¤i Konseyi) taraf›ndan üretim maliyetleri konusunda Haziran 2005'te ekonomik bir anket çal›flmas› yap›lm›flt›r. Bu ankete göre Türkiye'nin bitmifl ürün maliyetinde hammadde girdisi %10'dan fazlad›r ve bu oran Çin haricinde bütün öteki ülkelerden fazlad›r. Üretimin bitmifl ürün maliyetindeki oran› da yine %10'un üzerindedir. Hammadde ve üretim girdilerine de enflasyon oranlar›n›n üzerinde zam yap›lmaktad›r. Sanayide ara eleman a盤› yaflanmaktad›r. E¤itim olanaklar› azd›r. Oysa, ileri teknoloji gerektiren PVC üretimi ve montaj› konusunda e¤itim zorunludur. Bu amaçla pek çok meslek lisesinde plastik üretimi ve pencere üzerine bölümler aç›lm›flt›r. Ancak henüz yeterli düzeye ulafl›lamam›flt›r. Ayr›ca PÜKAD (Plastik Profil Üreticileri Kalite Birli¤i Derne¤i) ve PAGEV (Plastik Araflt›rma, Gelifltirme ve E¤itim Vakf›) bünyesinde çeflitli e¤itim programlar› düzenlenmektedir. Yetersiz Yabanc› Yat›r›mlar ‹thalat Fiyatlar› ‹thalatta uygulanan %3 oran›ndaki fon, plastik sanayisinde büyük oranda maliyetleri art›rmaktad›r. Ayr›ca yine ithalatta referans fiyat uygulamas› sanayi genelinde s›k›nt› yaratmaktad›r. Bu uygulamalar›n ya kald›r›lmas›, ya da hafifletilmesi gerekmektedir. Sanayi, kurumsal ve yasal altyap› eksikli¤inden, strateji ve vizyon belirsizli¤inden, endüstriyel tasar›m ve uluslararas› standartlara yeteri kadar uyum sa¤lanamam›fl olmas›ndan ve üretim girdi fiyatlar›n›n yüksekli¤inden dolay› yeterli yabanc› yat›r›m çekememektedir. ‹hracattaki Yetersizlik Ambalaj ve Ambalaj At›klar›n›n Kontrolü Yönetmeli¤i ‹fllenen plastiklerin %40'› ambalaj sanayisinde kullan›lmaktad›r. AB'ye uyum kapsam›nda 1 Ocak 2005'te yürürlü¤e sokulan "Ambalaj ve Ambalaj At›klar›n›n Kontrolü Yönetmeli¤i" ile henüz Türkiye'de altyap›s› oluflturulmadan bafllat›lan geri dönüflüm çal›flmalar›, sanayiciler için a¤›r yapt›r›mlar içermektedir. Kap›-pencere sanayisinde 350 bin ton dolay›ndaki kapasitenin 140-150 bin tonluk bölümü de¤erlendirilmektedir. De¤erlendirilemeyen kapasite ihracata yönelmek durumunda kalm›flt›r. Bu nedenle ihracatta art›fl sa¤lanmas› gerekmektedir. Sanayide yap›lan ihracat hiçbir zaman üretimin %30-40'lar›na varamam›flt›r. Hurda veya Geri Dönüfltürülmüfl Plastik Malzeme ‹thalat›nda K›s›tlama Düflük Kapasite Kullan›m Oranlar› AB'de hurda ve geri dönüfltürülmüfl plastik malzeme dolafl›m› serbest iken, "Çevrenin Korunmas› Yönünden Kontrol Alt›nda Tutulan Yak›t ve At›klara ‹liflkin Tebli¤"in kararlar›na göre Türkiye'de bu malzemelerin ithalat› yasakt›r. Ancak geri dönüfltürülmüfl malzemeden ürün ithalat›nda herhangi bir k›s›tlama bulunmamaktad›r. Türk firmalar›n›n uluslararas› rekabet gücü bu flekilde zarar görmektedir. Bu ba¤lamda üretim art›¤› (fire) plastik ithalat›n›n serbest b›rak›lmas› gerekmektedir. Plastik sanayisi, tam kapasite çal›flmamaktad›r. Kapasite kullan›m oranlar› %55-65 aras›nda de¤iflmektedir. Çal›flma ‹zin ‹fllemleri Motor gücü kapasitesi 100 HP'den az olan plastik firmalar›n›n ruhsat al›m›na k›s›tlamalar getirilmifltir. Öteki sanayilerde bu s›n›r›n 50 HP olmas›, özellikle plastik sanayisi için rekabeti zedeleyici sonuçlar do¤urmaktad›r. Çal›flma izninin al›m›ndaki bürokratik engellerin kald›r›lmas› gerekmektedir. Kalitesiz Üretim ve Kay›td›fl›l›k Üretimin her firmada standartlara uygun olarak gerçeklefltirilmemesi, haks›z rekabet ve kay›td›fl›l›¤a yol açmaktad›r. Ayn› zamanda bu ürünler nedeniyle yurtd›fl› pazarlarda Türk firmalar› itibar kaybetmektedir. Denetimin bu ba¤lamda güçlendirilmesi gerekmektedir. 116 Boya Boya sektörünün kimya sanayisinin içindeki pay› %4.3’tür.Sektör, inflaat boyalar›ndan, sanayi boyalar›ndan, tinerlerden ve öteki boyalardan oluflur. fiirket Profili ve ‹stihdam Türk boya sanayisinde yaklafl›k olarak 350 firma faaliyet göstermektedir. TÜ‹K kay›tlar›na göre boya sanayisinde 50 ve daha fazla say›da kifli çal›flt›ran toplam 4.700 kiflilik istihdam› olan 30 iflyeri bulunmaktad›r. Sektörde faaliyet gösteren kurulufllar›n tamam› özel sektöre ait firmalardan oluflmaktad›r. Türkiye’de bulunan boya üretim tesisleri üretim teknolojisi ve ürün kalitesi aç›s›ndan önemli farkl›l›klar göstermektedir. Yüksek teknoloji kullanarak Avrupa standartlar›nda üretim yapan firmalar›n yan›s›ra ilkel koflullarda üretim yapan firmalar da mevcuttur. 2004 y›l›nda bir önceki y›la göre üretimde %11,1'lik art›flla üretim yaklafl›k 500 bin tona yükselmifltir. 2005 y›l›nda ise 530 bin tonluk üretim ile 2004’e göre %6’l›k bir büyüme elde edilmifltir. Genel anlamda sanayide üretim ve tüketim dengeli bir seyir izlemektedir. TOPLAM BOYA ÜRET‹M‹ (ton) (1999-2005) 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 DÜNYADA BOYA SANAY‹S‹ Kaynak: DPT 2005 y›l›nda dünya boya sanayisi genel anlamda büyümesini sürdürmüfltür. Dünya boya pazar› yaklafl›k 60 milyar dolarl›k büyüklü¤e eriflmifltir. Bu büyüme içinde Do¤u Avrupa gibi geliflmekte olan pazarlarda dünya ortalamas›n›n üzerinde bir sektörel büyüme gerçekleflti¤i görülmektedir. Bu gerçekleflmenin co¤rafi merkezi içinde Ukrayna, Rusya ve Balkan Ülkeleri gelmektedir. 2005 y›l›nda yap›lan üretimin %50'si dekoratif boyalardan (inflaat boyalar›) oluflmaktad›r. ‹kinci en çok üretilen boya çeflidi ahflap boyalar›d›r. Otomotiv, gemi ve metal boyalar› gibi ürünler de öteki boya üretim alanlar›n› oluflturmaktad›r. Sanayide %30 oran›nda yerli hammadde kullan›lmaktad›r. 2005 y›l›nda dünya boya piyasas›nda yaklafl›k 26 milyon ton boya üretilmifltir. Bu üretim 10 binden fazla firma taraf›ndan oluflturulmaktad›r. Ancak pazar›n %40’›na, 10 adet firma egemendir ve bu 10 firmadan 4’ü uluslararas› firmalard›r. Dünyadaki boya talebinin, 2007 y›l›nda 28,8 milyon tona ulaflaca¤› tahmin edilmektedir. Dünyan›n en h›zl› büyüyen boya pazar› olan Çin’de önümüzdeki üç y›lda boya talebinin %6,4 artmas› beklenmektedir. Do¤u Avrupa ülkeleri öteki büyüyen pazarlard›r. Bunun somut örne¤i Polonya’d›r. Bu ülkede boya ve vernik sektörü 1992 y›l›ndan bu yana %7 oran›nda büyüme göstermifltir. KARfiILAfiTIRMALI BOYA ÜRÜNLER‹ ÜRET‹M‹ (1999-2005) (ton) 1999 Dekoratif Boyalar Toplam› Ahflap Boyalar› Metal Boya ve Vernikleri Toplam› Otomotiv Boyalar› Toplam› 2000 2001 De¤iflim % (05-04) 2002 2003 2004 2005 210.000 230.000 175.000 215.000 235.000 260.000 280.000 8 55.000 64.000 50.000 59.000 59.000 65.000 67.000 3 24.000 26.000 22.000 23.000 25.000 27.000 29.000 7 20.500 21.800 14.600 18.000 23.500 27.000 15 12.100 ÜRET‹M Öteki Boyalar Toplam› 50.500 54.000 42.000 50.000 52.500 55.000 56.000 2 Türk boya sanayisi toplam üretim miktar› bak›m›ndan Avrupa’n›n 6. büyük üreticisidir. Y›ll›k 650 bin ton üretim kapasitesine sahip olan sektör, talebe ba¤l› olarak y›lda ortalama 400470 bin ton üretim gerçeklefltirmektedir. Boya sektöründe kurulu kapasitenin %58’ini dekoratif boyalar oluflturmaktad›r. Bu kapasitenin % 55’ini su bazl› boyalar, %45’ini de solvent bazl›lar oluflturmaktad›r. Boya sanayi toplam kapasitesinin %14’ünü ahflap boyalar›, %6’s›n› otomotiv boyalar›, %5’ini metal boya ve vernikler, %12’sini tinerler ve % 62’sini ise inflaat boyalar› oluflturmaktad›r. Çözücüler Toplam› 32.000 27.000 32.000 36.000 38.000 40.000 40.000 - Murekkepler Toplam› 21.000 22.000 19.000 - Boya sanayisinde 1980-1990 döneminde ortalama %9 oran›nda, 1990-1998 döneminde ise ortalama %11 büyüme olmufltur. 1999'da %15 oran›nda bir küçülme yaflanm›fl, arkas›ndan 2001 y›l› sanayi için ciddi bir çöküfl y›l› olmufltur. 2002 ve 2003'te toparlanan ve büyüme oranlar› yakalayan sanayide 2003 y›l› üretim miktar› 450 bin ton olarak gerçekleflmifltir. Ard›ndan 23.000 25.000 29.500 29.500 Kaynak: BOSAD DEKORATIF BOYALAR TOPLAMI (ton) (1999-2005) 300.000 250.000 260.000 210.000 200.000 280.000 235.000 230.000 215.000 175.000 150.000 100.000 50.000 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: DTM TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 117 Y›ll›k boya üretiminin yaklafl›k %75'i büyük / orta ölçekli firmalar taraf›ndan üstlenilmektedir. Vernik ve tiner a¤›rl›kl› olmak üzere üretimin %25'i ise küçük ölçekli üreticiler taraf›ndan gerçeklefltirilmektedir. 2002-2005 YILLARI ARASI BOYA ‹HRACATI YAPILAN ÜLKELER‹N DA⁄ILIMI (bin $) 2003 2004 2005 De¤iflim 02-05 (%) 11.283 13.544 16.922 21.246 88 9.917 10.460 12.160 17.164 73 Romanya 6.435 7.267 9.948 11.358 77 Ukrayna 4.832 6.753 8.254 9.553 98 Bulgaristan 2.562 3.514 5.786 8.942 249 Türkiye'nin y›ll›k boya üretim kapasitesi 750 bin ton dolay›ndad›r. Ancak bu kapasitenin yaln›zca %60'› kullan›lmaktad›r. Oysa Türkiye'nin var olan üretim potansiyeli, Türkiye'yi Avrupa’da ikincili¤e tafl›yabilecek güçtedir. Gürcistan 4.186 6.291 7.325 8.907 113 0 1.286 3.962 8.726 YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M Ülkeler 2002 Boyalar su bazl› ve solvent bazl› olarak üretilmektedir. Talebe ba¤l› olarak su bazl› boya üretim e¤ilimleri art›fl göstermektedir. Su bazl› boyalar özellikle çevre aç›s›ndan tercih edilmektedir. Su bazl› boyalar›n kullan›m oran› 1980'lerde %50'ler düzeyindeyken günümüzde %75'e yükselmifl durumdad›r. Rusya Fed. Azerbaycan Nahç›van Boya sanayisinde üretim %20 oran›nda büyüme gösterirken tüketimdeki büyüme art›fl› %5 oran›nda gerçekleflmektedir. Bu durum, firmalar aras› rekabeti güçlendirmektedir. Türkiye'de üretimin %80'den fazlas› yurtiçi tüketimde kullan›lmaktad›r. Türkiye'de kifli bafl› boya tüketimi yaklafl›k 6 kilogramd›r. Geliflmifl ülkelerdeki kifli bafl› tüketim bu rakam›n yaklafl›k befl kat›na karfl›l›k gelmektedir. ‹HRACAT Genellikle iç pazara yönelik çal›flan boya sanayisi, son y›llarda ihracata yönelmifl durumdad›r. Y›llara göre boya ihracat›n›n boya üretimi içindeki oran›n›n grafi¤i afla¤›da görülmektedir: Irak ‹ran 3.721 6.025 8.442 8.600 131 Çin Halk Cum. 3.142 4.063 6.790 8.452 169 Kazakistan 2.949 3.845 4.787 7.891 168 KKTC 3.260 3.568 4.523 7.803 139 ‹srail 4.874 6.424 7.434 6.334 30 ‹talya 2.794 3.308 3.225 5.893 111 Suudi Arabistan 3.892 3.687 4.995 5.728 47 Suriye 2.871 3.739 5.455 5.571 94 M›s›r 2.510 2.529 3.303 5.527 120 Cezayir 2.452 2.167 3.648 5.096 108 Tayvan 809 1.017 1.961 4.484 454 Türkmenistan 2.492 3.214 4.606 4.250 71 Güney Kore Cum. 1.390 1.155 1.441 3.367 142 ‹ngiltere 1.486 1.195 1.451 2.671 80 Yunanistan 873 1.213 1.389 2.007 130 BAE 1.173 1.430 1.571 1.756 50 Makedonya 527 1.023 1.456 1.566 197 Kaynak: DTM BOYA ‹HRACATI YAPILAN ‹LK 10 ÜLKE (bin $) (2005) BOYA ‹HRACATI / BOYA ÜRET‹M‹ (%) (1999-2005) 36 40 32 35 30 25 25 20 27 Rusya Fed. Azerb. Nahç›van 28 Romanya 20 Ukrayna 17 Bulgaristan 15 Gürcistan 10 Irak 5 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 ‹ran 2005 Çin Kaynak: DTM Kazakistan Son y›llarda boya ihracat›n›n üretime olan oran›nda art›fl görülmektedir. 2004 y›l›nda boya alan›nda bir önceki y›la göre %28 oran›nda art›fl gerçekleflmifl ve boya ihracat› 160 bin tona yükselmifltir. 2005 y›l›nda ise 191 bin tonluk ihracat hacmine ulafl›lm›flt›r. Boya ihracat›n›n büyük k›sm›n› Asya ve Balkan ülkelerine yap›lan ihracat oluflturmaktad›r. 2002 y›l› ile 2005 y›l› boya ihracat de¤erleri karfl›laflt›r›ld›¤›nda bütün ülkelere yap›lan ihracat de¤eri yaklafl›k %100 artm›flt›r. 0 5.000 10.000 15.000 20.000 25.000 Kaynak: DTM Boya sanayisinde 2005 y›l›n›n ihracat pazarlar›ndan en önemlisi Rusya Federasyonu olmufltur. Rusya'y› Azerbaycan ve Nahç›van, Romanya, Ukrayna, ‹srail ve Gürcistan izlemektedir. Son y›llarda d›fl talebe göre üretim yap›lmakta oldu¤undan ihracatta art›fl gerçekleflmektedir. Hedef pazarlar öncelikli olarak Balkanlar, Orta Asya, Do¤u Avrupa ve Ortado¤u ülkeleridir. ‹THALAT Türkiye'nin boya alan›nda dünya ithalat›ndaki pay› %3'tür. Boya sanayisinde mamul aç›s›ndan ihracat ve ithalat dengesi kurulmufltur. ‹thalat daha çok, gemi boyalar› gibi Türkiye'de üretimi yap›lmayan ürünler için uygulanmaktad›r. 118 Son 10 y›ll›k boya ithalat de¤erleri ve da¤›l›m grafi¤i afla¤›da verilmifltir: SON ON YILLIK BOYA ‹THALATI (1996-2005) (bin $) De¤iflim (%) ‹thalat (bin $) Y›l 1996 647.400 1997 703.574 14,4 8,7 1998 669.482 -4,8 1999 585.175 -12,6 2000 613.762 4,9 2001 491.948 -19,8 2002 670.831 36,4 2003 839.991 25,2 2004 1.013.572 20,7 2005 1.117.843 10 Kaynak: DTM ‹hracat ve ithalat de¤erlerine bak›ld›¤›nda ithalat›n ihracattan çok daha yüksek oranlarda gerçekleflti¤i görülmektedir. Ancak ihracat son y›llarda grafikte de görüldü¤ü gibi art›fl göstermektedir. BOYA ‹HRACATI - ‹THALATI (milyon $) (1999-2005) 1.200,0 1.117,8 ‹thalat (milyon fi) ‹hracat (milyon fi) 1.013,6 1.000,0 840,0 800,0 600,0 670,8 585,2 613,8 491,9 400,0 Boya sanayisinin hammadde ve mamul maddeler genelinde %60 oran›nda ithalata ba¤›ml›l›¤› söz konusudur. Özellikle su bazl› boyalar›n hammaddesinin yar›dan fazlas› ithalat yoluyla temin edilmektedir. Toplam boya ve boya hammaddeleri ithalat›n›n ise %70'i boyay›c› maddelerden (pigmentler) oluflmaktad›r. SON ON YILLIK BOYA ‹THALAT DE⁄ERLER‹ (1996-2005) (bin $) 1.200.000 800.000 400.000 0 ‹thalat ço¤unlukla AB ülkeleri ile ABD'den yap›lmaktad›r. 2005 y›l›nda en fazla boya ürünü ithal edilen ülke Almanya olmufltur. 200,0 0,0 85,2 1999 89,5 2000 92,5 2001 113,1 135 2002 2003 177,7 2004 233,5 2005 Kaynak: DTM ‹nflaat boyalar›nda da ihracat, ithalat›n hemen hemen yar›s› kadard›r. Son y›llarda ithalatta yaflanan büyük oranlarda art›fl, henüz ihracata ayn› oranda yans›mam›flt›r. Ancak ihracatta da art›fl e¤ilimi görülmektedir. YAPI K‹MYASALLARI 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: DTM Son on y›ll›k boya ithalat› verilerine bak›ld›¤›nda genel olarak art›fl e¤ilimi görülmektedir. Ancak 1998, 1999 ve 2001 y›llar›nda ithalatta gerileme yaflanm›flt›r. ‹thalatta 2002 y›l›ndan beri art›fl gerçekleflmektedir. Son on y›lda gerçekleflen en yüksek art›fl oran› 2002'de %36,4 olmufltur. 2003'teki %25,2'lik, 2004'teki %20,7'lik art›fllardan sonra 2005 y›l›nda %10’luk bir boya ithalat art›fl› gözlenmifltir. BOYA ‹THALATI YAPILAN ‹LK 10 ÜLKE (2005) (bin $) ‹nflaat sektörünün önemli bir yan sanayisi olan yap› kimyasallar›, beton ve harç katk›lar›, mimari ifllere dönük toz ürünlerin de içinde bulundu¤u çimento esasl› su izolasyonu, ›s› yal›t›m› yap›flt›r›c›lar›, fayans seramik yap›flt›r›c›lar›, tamir harçlar› ve zemin kaplamalar› gibi alt konular› kapsamaktad›r. Yap› kimyasallar› aras›nda en çok öne ç›kan beton ve harç katk› maddeleri, betonun farkl› koflullar alt›nda tafl›nmas›, ifllenmesi ve korunmas›ndaki güçlükleri aflabilmek ve yap›daki mukavemet ve durabilite olanaklar›n› art›rmak amaçlar›yla kullan›lmaktad›r. Yap› kimyasallar› sanayisinde faaliyet gösteren 20 dolay›nda firma bulunmakta ve yaklafl›k 1.500 kifliye istihdam sa¤lanmaktad›r. ‹nflaat sektöründe ekonomik kriz sonras› yaflanan durgunluk ve gerileme dönemi, yap› kimyasallar› sanayisini de olumsuz etkilemifltir. 2005 y›l›nda bu sektörde inflaat sektöründe yaflanan büyüme oranlar›na paralel olarak canlanma yaflanm›flt›r. Yap› kimyasallar› büyüme h›z›, inflaat sektörünün h›z›na oranla daha yüksektir. Almanya ‹talya Fransa Çin ‹ngiltere Yap› kimyasallar› sanayisinin pazar büyüklü¤ü yaklafl›k 300400 milyon avro aras›ndad›r. Var olan potansiyelin kullan›lmaya bafllanmas›yla beraber, pazar büyüklü¤ünün 1 milyar avro düzeyine ulaflmas› beklenmektedir. Belçika ‹spanya Hindistan Hollanda ABD 0 50.000 100.000 150.000 200.000 250.000 300.000 Yap› kimyasallar› alan›nda özellikle Türk Cumhuriyetleri, Rusya Federasyonu, Balkan ve Kuzey Afrika ülkeleri d›fl ticarette önemli pazarlar olma yolundad›r. Kaynak: DTM TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 119 BOYA SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ Geliflim Potansiyeli Birçok öteki sanayiyle ortak faaliyet gösteren boya sanayisi, belirli standartlar› yakalam›fl olman›n yan›s›ra hâlâ büyümeye aç›k bir sanayidir. 55 y›ll›k geçmifliyle, Avrupa'da ikinci olacak güce ve potansiyele sahiptir. Ekonomiyle do¤rudan ba¤lant›l› olan boya sanayisinde, genel anlamda ekonominin seyri bozulmad›¤› sürece büyüme yaflanaca¤› öngörülmektedir. 2010 y›l›na kadar boya sanayisinde y›ll›k %10 oran›nda büyüme olaca¤› tahmin edilmektedir. Yabanc› Ortakl›klar Türkiye'de bulunan önemli miktardaki konut a盤›, k›sa vadede boya talebini yükseltecek bir etkendir. Bu potansiyeli fark eden yabanc› sermayenin sanayiye olan ilgisi, son befl-alt› y›ld›r artmaktad›r. Türkiye'nin belli bafll› boya firmalar›, özellikle Avrupa menfleli büyük boya firmalar›yla ortakl›k kurmaktad›r. Bu durum sonucunda üretim kalitesi art›fl göstermekte, sanayi, teknoloji ve sermaye aç›s›ndan geliflmektedir. ‹nflaat boyalar› piyasas›n›n yar›ya yak›n›, yabanc› ortakl› firmalar›n elinde bulunmaktad›r. Yüksek Standartlar Boya sanayisine fazlas›yla teflvik verilmekle beraber teflviklerin büyük k›sm› dekoratif boya alan›nda yap›lmaktad›r. Teflvik verilirken öncelikle yüksek teknolojili yeni ürünler tercih edilmelidir. Düflük Kapasite Kullan›m Oranlar› Sanayideki kapasite kullan›m oranlar› %60 düzeyindedir. Yetersiz ‹ç Tüketim Boya sanayisinde ihracat rakamlar› de¤erlendirildi¤inde iç tüketim oldukça yetersiz kalmaktad›r. Ayr›ca ihracat hacmi düflüktür. Standart Sorunlar› Var olan baz› boya ürünlerinde belirli TSE standartlar›n›n bulunmamas›, üretim farklar› do¤urmaktad›r. Ayr›ca TSE ve kalite belgesi olmayan ürünlerde denetim yap›lamamaktad›r. Solvent ‹thalat› ‹thalat›n, yasad›fl› kullan›m amaçlar› nedeniyle izne tabi olmas›, boya üretimindeki en önemli hammaddelerden biri olan solvent ithalat›nda büyük sorunlara neden olmaktad›r. Boya sanayisinde ileri teknoloji standartlar›nda üretim yap›lmakta olup, 2005 y›l› içinde nanoteknolojinin kullan›m›yla beraber yeni bir dönem aç›lm›flt›r. Ifl›kta kendini temizleyen d›fl cephe boyas›, UV kürlendirmeli çizilmez vernik, yanmaya dirençli boya ve mat, kendini temizleyen iç cephe boyas› üretimleri yap›lmaya bafllanm›flt›r. Peflin KDV Uygulamas› Yeni Yat›r›mlar Çevre ülkelerdeki boya üretimlerinin artmas›yla beraber, ihracat pazar›nda daralma görülmektedir. Dolay›s›yla boya alan›nda yurtd›fl›na yap›lacak yat›r›mlar önem kazanmaktad›r. Kay›tl› boya üreticisi bütün firmalar, AB'ye uyum kapsam›nda üretim standartlar›n› yükseltmifl ve yat›r›mlar yapm›flt›r. Ayr›ca BOSAD, TSE ve ilgili öteki kurulufllar, boya standartlar› ile ilgili bir çal›flma yürütmektedir. BOYA SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI ‹thal Hammadde Boya sanayisine yönelik bütün dünyada hammadde fiyatlar›n›n yüksekli¤i, üreticileri olumsuz olarak etkilemektedir. Bunun yan›nda enerji ve petrol fiyatlar›ndaki art›fl ve ulafl›m giderleri sektörde maliyet art›fllar›na yol açmaktad›r. Boya sanayisi için en önemli sorunlardan biri de, hammaddede d›fla ba¤›ml›l›kt›r. Özellikle talebin giderek artmakta oldu¤u su bazl› boyalar›n üretiminde hammaddenin büyük bir k›sm› ithal edilmektedir. Kay›t D›fl›l›k Boya sanayisinde kay›t d›fl› faaliyetlerde h›zla büyüme görülmektedir. Bu da haks›z rekabeti beraberinde getirmektedir. Bu nedenle boya sanayisinde büyük ölçüde mali kay›plar yaflanmaktad›r. 120 Teflviklerde Dengesizlik Yine ithalatta ithal edilen mamule peflin KDV uygulamas› yap›lmaktad›r. Bu nedenle ithalatta maddi anlamda s›k›nt›lar yaflanmaktad›r. Daralan ‹hracat Do¤al Tafllar Do¤al tafl sanayisi mermer, granit gibi asal tafllar ile kireçtafl›, traverten, serpantin, diyabaz, kaya¤an tafl› gibi do¤al tafllardan oluflmaktad›r. Kullan›m alan› oldukça yayg›n ve çeflitli olan do¤al tafllar›n, dünya tüketimi ve ticareti, y›ldan y›la h›zla artmaktad›r. Bu nedenle do¤al tafl sektörü, dünyan›n en h›zl› geliflen sektörlerinin bafl›nda gelmektedir. Dünya do¤al tafl pazar› incelendi¤inde; her üretilen ürün türüne ve kalitesine talep oldu¤u görülebilmektedir. fiirket Profili ve ‹stihdam Sektörde yaklafl›k 1.000 adet mermer oca¤›, küçük ve orta ölçekli 1.500 fabrika ve 7.500 atölyede yaklafl›k 250.000 kifli istihdam edilmektedir. Ocaklar›n %90’› Anadolu’nun bat›s›nda, Ege ve Marmara Bölgesinde yo¤unlaflm›flt›r. Mevcut ocaklar›n %27’si Bal›kesir, %24’ü Afyon, %12’si Bilecik, %8’i Denizli, %6’s› Mu¤la ve %4’ü de Eskiflehir illerinde yer almaktad›r. Bu bölgelerdeki üretim bütün üretimin %65‘ini oluflturmaktad›r. Üretilen do¤al tafllar›n yaklafl›k %80’i ifllenerek katma de¤eri yüksek ürünlere dönüfltürülmektedir. DÜNYADA DO⁄AL TAfi SANAY‹S‹ Dünya genelinde do¤al tafllar›n yap› ve dekorasyon malzemesi olarak kullan›lmaya bafllanmas› dünya do¤al tafl üretiminin artmas›na neden olmufltur. Özellikle son on y›lda görülen art›fl, kazan›m ve iflleme teknolojisindeki geliflmelere paralellik göstermektedir. Giderek daha mükemmel hale getirilen iflleme teknikleri ile tafl, kolay ve ekonomik olarak istenen flekilde ifllenmekte ve yeni kullan›m alanlar› bulmaktad›r. Do¤al tafltan malzemelerin mimar ve tasar›mc›lar taraf›ndan daha fazla tercih edilmesi dünyadaki tüketici say›s›n›n artmas›na neden olmufltur. Önemli ölçüde düflen piyasa fiyatlar›, ekolojik ve estetik görünümlü malzemelere olan ilginin artmas› da tüketimin artmas›na yard›mc› olmufltur. Uzmanlar gelecek y›llarda bu geliflmenin sürece¤i tahmininde bulunmaktad›rlar. Dünya do¤al tafl rezervleri incelendi¤inde Alp-Himalaya kufla¤› içinde kalan Portekiz, ‹spanya, ‹talya, Yunanistan, Türkiye, ‹ran, Pakistan gibi ülkelerde karbonatl› kayaç (mermer, kireçtafl›, traverten ve oniks) rezervlerinin fazla oldu¤u görülmektedir. ‹spanya, Norveç, Finlandiya, Ukrayna, Rusya, Pakistan, Hindistan, Çin, Brezilya ve Güney Afrika’da ise iflletilebilir magmatik kayaç (sert tafl) rezervlerinin yo¤unlaflt›¤› dikkati çekmektedir. Dünyan›n 2004 y›l› do¤al tafl üretimi yaklafl›k 82 milyon ton düzeyinde olmufltur. Do¤al tafl pazar›nda y›lda ortalama %8,5 oran›nda büyüme olmaktad›r. Dünya do¤al tafl üretiminin %44'ü Asya'da, %42'si ise Avrupa'da yap›lmaktad›r. Üretimdeki ilk befl ülke, toplam dünya üretiminin %40'tan fazlas›n› gerçeklefltirmektedir. En fazla üretim %23 payla Çin'de ve %11 payla Hindistan'da yap›lm›flt›r. Üçüncü s›rada yine %11'le ‹talya yer almaktad›r. Öteki önemli do¤al tafl üreticisi ülkeler Türkiye, ‹spanya, ‹ran ve Brezilya'd›r. Do¤al tafl üretiminde ilk on ülke afla¤›da görülmektedir: DÜNYA DO⁄ALTAfi ÜRET‹M‹NDE ‹LK 10 ÜLKE (%) Yunanistan %2 Di¤erleri % 20 Çin % 23 ABD %3 Portekiz %3 Hindistan % 11 Brezilya %4 ‹ran %7 ‹spanya %8 ‹talya % 11 Türkiye %8 Kaynak: TÜMMER Dünyada granit üretiminde önde gelen ülkeler ise Çin, Hindistan, ‹spanya, Brezilya ve Norveç'tir. Dünya do¤al tafl tüketiminde yine Çin %13'lük oranla bafl› çekmektedir. Çin'i %9 oranla ABD izlemektedir. ‹talya, Hindistan, ‹spanya ve Almanya öteki önemli tüketici ülkelerdendir. Do¤al tafllar dünyada %36,5 oran›nda taban döflemelerinde kullan›lmaktad›r. Öteki kullan›m alanlar› aras›nda d›fl ve iç duvar kaplamalar›, basamaklar ve özel ifller bulunmaktad›r. D›fl Ticaret Kaliteli ürünlerdeki uluslararas› rekabet, üretimdeki öncü ülkeler olan ‹talya, ‹spanya, Portekiz ve Yunanistan d›fl›nda son iki y›ld›r önemli geliflmeler gösteren Türkiye, Hindistan ve Çin aras›nda da yaflanm›flt›r. Dünya do¤al tafl üretimindeki arz fazlal›DÜNYA DO⁄ALTAfi ‹HRACATI-‹THALATI (ton) (2004) Tan›m ‹hracat Ham Kaya¤an Tafl› ‹thalat 98.102 84.903 Ham Mermer-Traverten 426.500 531.367 Blok Mermer-Traverten 518.502 406.295 Ham Ekosin-‹nflaata Elveriflli Kireçli Tafllar - - Ham Granit 642.769 1.273.862 Blok Granit 318.557 294.831 Ham Gre 33.341 22.895 Blok Gre 63.896 58.271 ‹nflaata Elveriflli Öteki Ham Tafllar 182.563 81.924 2.284.230 2.754.348 TOPLAM ‹fiLENMEM‹fi Karolar, Küpler Yontulmufl Mermer, Traverten ‹fllenmifl Öteki Kalkerli Tafllar Basitçe Kesilmifl Granit Basitçe Kesilmifl ‹nflaata Elveriflli Öteki Tafllar Mermer, Traverten,Su Mermerleri,kesilmifl,parlat›lm›fl - - 717.170 579.240 69.834 63.286 1.990.030 750.252 114.150 115.569 1.428.969 1.497.628 Öteki Kalkerli Tafllar, kesilmifl, parlat›lm›fl 197.440 389.498 Granit, kesilmifl, parlat›lm›fl 1.410.511 2.725.477 Öteki Tafllar 376.393 478.628 ‹fllenmifl Kaya¤an Tafl› Mamulleri 622.167 675.550 TOPLAM ‹fiLENM‹fi 6.926.664 7.275.128 GENEL TOPLAM 9.210.894 10.029.476 Kaynak: ITC TRADE MAP TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 121 ¤› fiyatlar›n düflmesine neden olmufltur. Çin’de maliyet faktörü gözetilmeden gerçeklefltirilen üretim art›fl› bütün dünyay› etkilemifltir. Dünya do¤al tafl ihracat›nda miktar baz›nda yap›lan s›ralamada yine Çin ilk s›rada yer almaktad›r. Çin'in y›ll›k do¤al tafl ihracat miktar› 11 milyon tondur. Miktar baz›nda öteki önemli ihracatç› ülkeler ‹talya, Hindistan, ‹spanya ve Türkiye'dir. De¤er baz›nda s›ralama yap›ld›¤›nda ‹talya, 1,9 milyar dolarl›k ihracatla birinci s›radad›r. Öteki ülkeler Çin, ‹spanya, Hindistan ve Türkiye'dir. Do¤al tafl ithalat›nda miktar baz›nda 3,4 milyon tonla en büyük ithalatç› ülke Çin'dir. ABD, ‹talya, Almanya, Güney Kore ve Japonya, miktar baz›nda öteki önemli dünya ithalatç›lar›ndand›r. ‹thalatta de¤er s›ralamas›nda ise 2,1 milyar dolar de¤eriyle ABD ilk s›rada yer almaktad›r. Japonya, Çin, Almanya ve ‹talya, ABD'yi izlemektedir. Dünya do¤al tafl üretiminin 2025 y›l›na kadar y›ll›k ortalama %6,8 oran›nda art›flla 300 milyon tona ulaflmas› beklenmektedir. Tüketim ise 3 milyar 250 milyon m2'ye eriflecektir. TÜRK‹YE DO⁄AL TAfi SEKTÖRÜ ÜRET‹M Dünyadaki 15 milyar m3 mermer rezervlerinin %33’ünün Türkiye’de oldu¤u tahmin edilmektedir. Toplam rezervi 13,9 milyar ton (yaklafl›k 5,1 milyar m3) olan Türkiye’nin, 1,6 milyar ton civar›ndaki görünür rezervi, dünya tüketimini 80 y›l karfl›layabilecek düzeydedir. Yüksek rezerv kapasitesine oranla üretim verimlili¤i düflüktür. Dünya do¤al tafl üretimi verilerine göre Türkiye, 4. s›rada yer almaktad›r ve dünya üretiminin %9'u Türkiye taraf›ndan gerçeklefltirilmektedir. Türkiye do¤al tafl üretimi 1985 y›l›ndan itibaren oldukça h›zl› say›labilecek bir art›fl göstermifltir. 3213 say›l› yasa ile mermerin Maden Kanunu kapsam›na al›nmas› ve modern iflletme yöntemleri sayesinde Türkiye, dünya do¤al tafl üretiminde ilk 7’ye girmeyi baflarm›flt›r. 1986 y›l›nda 600 bin ton olan do¤al tafl üretimi 2005 y›l›nda 9 milyon tona ulaflm›flt›r. Üretimin %50'si mermer, %45'i traverten ve geri kalan %5'lik k›sm› öteki do¤al tafllard›r. TÜRK‹YE’N‹N DO⁄AL TAfi ÜRET‹M‹ (milyon ton) (1986-2005) 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 TÜKET‹M Türkiye'de kifli bafl›na tüketilen do¤al tafl miktar› 0,12 m2'dir. Bu rakamla Türkiye, dünya kifli bafl› do¤al tafl tüketim s›ralamas›nda 13. s›rada yer almaktad›r. ‹HRACAT ‹hracatta Türkiye'nin pay› her geçen gün art›fl göstermektedir. Dünya s›ralamas›nda Türkiye, do¤al tafl ihracatç›s› ülkeler aras›nda 5. s›rada yer almaktad›r. Son y›llarda do¤al tafl alan›nda ihracatta yeni ocaklar›n aç›lmas› ve kapasitenin artmas›na paralel olarak büyük oranda geliflme görülmektedir. ‹hracattaki art›fl›n yan›nda, art›fl ivmesi de her geçen y›l büyümektedir. TÜRK‹YE DO⁄AL TAfi ‹HRACATI (milyon $) (1996-2005) Y›llar ‹hracat (milyon $) De¤iflim (%) 1996 82,5 1997 101,4 1998 114 12 1999 137,2 20 2000 189 38 2001 223,5 18 2002 302,9 36 2003 430,7 42 2004 629,1 46 2005 805,6 28 23 Kaynak: DTM Buna göre Türkiye'nin gerçeklefltirdi¤i ihracat, sürekli katlanan bir art›fl e¤ilimi göstermektedir. Ekonomik krizin yafland›¤› 2001 y›l›nda bile ihracat de¤erlerinde art›fl gerçekleflmifltir. 2000 y›l›na göre ihracat, 2005 y›l›nda dört kat›ndan fazla oranda art›fl göstermifltir. Bir önceki y›la göre 2005'te ihracat de¤erinde %28 oran›nda art›fl gerçekleflmifl ve do¤al tafl ihracat› 806 milyon dolar düzeyine eriflmifltir. 1986 1996 2000 2003 2004 2005 Kaynak: TÜMMER Türkiye do¤al tafllar›, zengin renk ve desen çeflitlili¤i, farkl› dokular› ve kalitesiyle dünya pazarlar›nda gözde bir durumdad›r. Bu rezervin büyük bir bölümü Afyon, Bal›kesir, Mu¤la, Eskiflehir, Denizli, Tokat, Çanakkale, Konya, Bilecik, K›rflehir ve Elaz›¤ illerinde bulunmaktad›r. 122 Türkiye’de mermer üretimi son y›llarda büyük bir art›fl göstermifltir. Genifl kullan›m alan›na sahip ve ithal girdiye dayanmayan nadir sektörlerden birisi olan do¤al tafl sektörünün rezervleri ve çeflitleri yönünden Türkiye, bugün dünya üretiminin %70’ini gerçeklefltiren ilk 7 ülke aras›nda yer almaktad›r. Türkiye, son y›llarda uygulanmaya bafllanan modern ocak üretim yöntemleri ve iflletme tesislerinde uygulanan teknikler sayesinde dünya do¤al tafl üretiminde etkili bir konuma sahip olmaya bafllam›flt›r. Türkiye’de üretilen mermer çeflitleri aras›nda; Afyon Beyaz›, Bilecik Pembesi, Marmara Beyaz›, M. Kemalpafla Beyaz›, Karacabey Siyah›, Elaz›¤ Viflnesi, Denizli Traverteni ve Trakya Graniti örnek verilebilir. Do¤al tafl ihracat›n›n ürünlere göre da¤›l›m› tabloda görünmektedir. TÜRK‹YE DO⁄AL TAfi ‹HRACATI (1000 $) (2003-2005) Tan›m 2003 2004 2 117,6 Ham Kaya¤an Tafl› DO⁄AL TAfi ‹THALATI (milyon $) (2001-2005) De¤iflim (%) 2005 (05-04) 96,4 -18 ‹thalat (milyon $) Y›llar De¤iflim (%) 2001 24,15 2002 25,00 4 2003 30,70 23 Ham Mermer-Traverten 66,557 93,647 118.939 1270 kat Blok Mermer-Traverten 31.874 24.589 28.126 14 742 9.342 13.310 42 2004 47,05 53 -17 2005 84,40 79 Ham Ekosin-‹nflaata Elveriflli Kireçli Tafllar Ham Granit 665 549 457 Blok Granit 5.759 7.342 7.781 6 ‹nflaata Elveriflli Öteki Ham Tafllar 2.814 3.652 4.364 19 108.479 140.318 173.100 23 TOPLAM ‹fiLENMEM‹fi DO⁄AL TAfiLAR DO⁄AL TAfi ‹THALATI (milyon $) (2001-2005) Karolar, Küpler 4.889 5.248 5.769 10 100 Yontulmufl Mermer, Traverten 52.289 72.820 87.569 20 80 ‹fllenmifl Öteki Kalkerli Tafllar 29 35 177 406 60 Basitçe Kesilmifl Granit 1.482 2.146 2.082 -3 Basitçe Kesilmifl ‹nflaata Elveriflli Öteki Tafllar 3.305 6.030 3.882 -36 252.284 385.969 516.911 34 40 Mermer, Traverten, Su Mermerleri, kesilmifl, parlat›lm›fl Öteki Kalkerli Tafllar, kesilmifl, parlat›lm›fl 175 395 735 Granit, kesilmifl, parlat›lm›fl 5.436 8.028 7.783 -3 Öteki Tafllar 2,621 4,18 4.999 1196 kat 46 56 80 43 ‹fllenmifl Kaya¤an Tafl› Mamulleri 86 TOPLAM ‹fiLENM‹fi DO⁄AL TAfiLAR 322.555 484.947 629.987 30 GENEL TOPLAM 431.034 625.225 803.087 28 20 0 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: TÜ‹K ‹thalatta son iki y›ld›r ciddi oranlarda art›fl görülmektedir. 2005 y›l›nda do¤al tafl ithalat de¤erinde bir önceki y›la göre %80 oran›nda art›fl görülmüfltür. Gerçeklefltirilen ithalat miktar› 85 milyon dolar düzeyindedir. Kaynak: DTM TÜRLERE GÖRE DO⁄AL TAfi ‹THALATI (2003-2005) ‹hracat›n de¤erce %75-80’i ifllenmifl tafllardan oluflmaktad›r. Ürün baz›nda bir önceki y›la göre 2005'te ihracat› azalma gösteren ifllenmemifl ürünler ham kaya¤an tafl› ve ham granittir. ‹fllenmifl tafl ihracat›nda ise basitçe kesilmifl, kesilmifl, parlat›lm›fl granit ve inflaata elveriflli tafllarda ihracat de¤erinde bir düflüfl görünmektedir. DO⁄AL TAfi ‹HRACATININ ÜLKELERE GÖRE DA⁄ILIMI ($) (2003-2005) Ülke 2003 2004 2005 De¤iflim (%) Pay (%) Ürün Blok mermer 2003 Miktar De¤er (ton) (bin $) 2004 Miktar De¤er (ton) (bin $) 2005 Miktar De¤er (ton) (bin $) 7.764 5.296 1.527 3.273 923 -38 -40 ‹fllenmifl mermer 59.684 8.568 106.963 15.906 132.133 18.958 24 19 Blok granit 4.869 4.921 13.935 8.872 62 80 22.565 112.711 52.310 66 132 2.124 7.136 3.343 12 57 84.406 38 79 9.970 A.B.D. 142.783.481 226.140.276 320.370.070 42 40.02 ‹fllenmifl 43.337 granit Çin Halk Cum. 45.215.366 57.999.377 81.995.774 41 10.24 Di¤erleri 5.780 ‹ngiltere 15.079.267 35.983.742 43.782.269 22 5.47 TOPLAM 126.535 ‹spanya 22.469.574 30.924.010 40.199.315 30 5.02 Suudi Arabistan 16.958.500 16.768.498 22.429.489 34 2.80 ‹srail 19.311.534 19.047.973 20.884.487 10 2.61 Yunanistan 11.187.908 14.234.989 17.577.134 23 2.20 Kanada 4.823.784 9.594.812 16.781.086 75 2.10 ‹talya 12.611.173 14.322.815 15.271.161 7 1.91 8.456.545 11.912.135 14.267.229 20 1.78 Hollanda Kaynak:TÜ‹K Do¤al tafl ihracat›nda de¤er baz›nda yap›lan s›ralamaya göre 2005 y›l›nda en fazla do¤al tafl ihracat› gerçeklefltirilen ülke 320 milyon dolarla ABD olmufltur. Arkas›ndan Çin ve ‹ngiltere gelmektedir. Bir önceki y›la oranla ihracat art›fl oran› en yüksek olan ülkeler yine ABD ve Çin olmufltur. ‹THALAT Son befl y›lda gerçeklefltirilen toplam do¤al tafl ithalat›, 211 milyon dolar düzeyindedir. Bu befl y›ll›k dönemde gerçeklefltirilen ithalatta, yaklafl›k %75 oran›yla granit bafl› çekmektedir. Arkas›ndan mermer ve öteki tafllar gelmektedir. 2.057 De¤iflim % (05-04) (05-04) (miktarda) (de¤erde) 8.628 13.360 67.950 1.845 6.388 30.699 195.225 47.043 269.188 Kaynak: DTM 2005 y›l› ithalat›n›n %65’ini granit ürün ithalat› oluflturmaktad›r. ‹thalat›n %23’ü mermerden, geri kalan› da öteki do¤al tafllardan oluflmaktad›r. MERMER Türkiye’de mermer, ço¤unlukla inflaat sektöründe kullan›ld›¤› için, inflaat sektöründeki canlanmaya paralel olarak mermer tüketim miktar› da art›fl göstermektedir. Do¤al tafl sektörü, Türkiye’nin dünya pazarlar›nda rekabet gücünü art›racak ve uluslararas› ticaretten daha fazla pay almas›n› sa¤layacak stratejik bir endüstri dal›d›r. Sektörün ihracat potansiyeli yat›r›mlara paralel olarak h›zla geliflmektedir. Özellikle ifllenmifl mermer ihracat› sürekli art›fl içindedir. Mermer, do¤al tafl ve teknolojileri ihracat›, toplam maden ihracat›n›n %53'ünü tek bafl›na gerçeklefltirmektedir. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 123 MERMER TÜRLER‹N‹N ‹HRACATI ($) (2004-2005) fiirket Profili ve ‹stihdam Mermer iflletmecili¤inde 116's› kamu ve 447'si özel olmak üzere 563 iflletme faaliyet göstermektedir. En çok iflletmenin yer ald›¤› Afyon'un yan›s›ra Denizli, Mu¤la, Bilecik, Marmara Adas›, Bursa, Elaz›¤, Diyarbak›r, Amasya, Burdur, Antalya, ‹stanbul, Ankara ve ‹zmir'de mermer iflletmecili¤i yo¤un olarak yap›lmaktad›r. ‹flletmelere ek olarak irili ufakl› 17 bin mermer atölyesi oldu¤u tahmin edilmektedir. Mermer Türkiye’de yaklafl›k 5000 civar›nda ocaktan ç›kar›lmakta, mermer iflleyen 750-1000 aras›nda fabrika bulunmaktad›r. Mermer ocaklar›n›n %90'› Ege ve Marmara bölgelerinde yo¤unlaflm›flt›r. Bu iflletmelerde yaklafl›k 100 bin kifli istihdam edilmektedir. 2005 ($) De¤iflim (%) Pay (%) 194.473.959 267.368.225 37,48 72,59 Mermer Ham Blok 69.218.493 84.061.365 21,44 22,82 Mermer Ham Plakalar 13.100.449 16.893.121 28,95 4,59 Kaynak: TÜ‹K Ham blok mermerde 2005 y›l›nda ihracat›n yar›dan fazlas›, bir önceki y›l oldu¤u gibi Suriye ve Çin'e yap›lm›flt›r. Çin'e yap›lan ihracat miktar›nda bir önceki y›la göre %25 oran›nda art›fl gerçekleflmifltir. Suriye'nin ihracat miktar›nda ise bir önceki y›la göre %3,2 oran›nda art›fl olmufltur. 2005 y›l›nda ihracat miktar›nda en fazla art›fl gösteren ülkeler Hong Kong ve M›s›r olmufltur. MERMER HAM BLOK ‹HRACATI (kg / $) (2004-2005) MERMER OCAKLARININ ‹LLERE GÖRE DA⁄ILIMI (%) ‹ller 2004 ($) ‹fllenmifl Mermer 2004 Ülke Mermer Ocaklar› Oran› (%) Bal›kesir 27 Afyon 23,6 Bilecik 11,14 Denizli 7,58 Bursa 6,92 Mu¤la 6,4 Eskiflehir 4,03 Uflak 2,37 K›rklareli 1,9 K›rflehir 1,18 Kaynak: M‹GEM Çin Halk Cum. 244.492.468 32.567.165 Suriye De¤iflim (%) Miktar (kg) Tutar ($) Miktar (kg) Tutar ($) 34,85 305.495.684 43.917.692 24,95 392.566.304 9.819.031 405.146.045 12.676.549 3,2 29,1 Yunanistan 106.110.826 7.124.617 86.529.155 6.737.515 -18,45 -5,43 Tayvan 30.985.347 3.094.852 23.572.752 3.118.929 -23,92 0,78 ‹talya 13.690.205 2.060.278 15.511.875 2.618.352 13,31 27,09 Urdun 98.483.550 2.227.673 86.595.360 2.157.502 -12,07 -3,15 Hindistan 8.850.773 1.530.163 10.767.287 2.002.002 21,65 30,84 ‹spanya 14.678.039 2.071.285 12.617.821 1.951.564 -14,04 -5,78 M›s›r 24.577.400 1.068.345 35.232.676 1.558.253 43,35 45,86 47,56 Hong Kong 5.221.248 892.074 7.629.013 1.316.305 46,11 Di¤er 71.374.518 6.763.010 56.694.219 6.006.703 -20,57 -11,18 3,44 21,44 TOPLAM 1.011.030.678 69.218.493 1.045.791.886 84.061.365 ÜRET‹M Kaynak: ‹MM‹B Mermer üretimi son y›llarda sürekli art›fl göstermektedir. Üretimin büyük k›sm› özel sektör taraf›ndan gerçeklefltirilmektedir. Üretimde a¤›rl›kl› olan iller ve bölgeler Marmara Adas›, Afyon, Denizli, Mu¤la, Bilecik, Diyarbak›r, Elaz›¤ ve Bursa olarak s›ralanmaktad›r. ‹fllenmifl mermer ihracat›nda 2005 y›l›nda en önemli pazarlar ABD, ‹spanya, Suudi Arabistan, ‹ngiltere ve ‹srail olmufltur. En fazla ihracat %30 payla ABD'ye gerçeklefltirilmifltir. ‹lk on ülke aras›nda bir önceki y›la göre ihracatta en fazla art›fl ise Irak’ta görülmektedir. ABD'ye yap›lan ihracat da iki kat›na yak›n oranda artm›flt›r. Bir önceki y›la göre ifllenmifl mermer ihracat miktar›nda gerileme yaflayan tek ülke ‹srail’dir. Dikkat çeken bir baflka nokta, ham blok mermer ihracat› gerçeklefltirilen en büyük pazarlar›n, ifllenmifl mermerin önemli pazarlar› aras›nda yer almamas›d›r. 2005 y›l› ham mermer üretimi %31 art›fl göstererek 1,58 milyon metre küp de¤erine ulaflm›flt›r. Ton cinsinden Türkiye'nin y›ll›k ham blok mermer üretimi yaklafl›k 2 milyon tondur. MERMER ÜRET‹M‹ (m3) (2003-2005) 2003 Mermer 2004 2005 1.300.637 1.207.584 1.578.730 De¤iflim (%) (05-04) ‹fiLENM‹fi MERMER ‹HRACATI (kg / $) (2004-2005) 31 2004 Kaynak: TÜ‹K ‹HRACAT Türkiye do¤al tafl ihracat›n›n %96'l›k k›sm›n› mermer ve traverten ihracat› oluflturmaktad›r. Ham plaka ve blok mermer ihracat› her geçen y›l sürekli art›fl göstermektedir. 2005 y›l›ndaki toplam mermer ihracat› yaklafl›k 370 milyon dolard›r. ‹hracat bir önceki y›la oranla %20 artm›flt›r. ‹hracatta ifllenmifl mermerin pay› %72,6’d›r.%22,8 ile mermer ham blok ve %4,6 ile mermer ham plakalar ihracatta pay› olan öteki mermer türleridir. Ülke Miktar (kg) A.B.D. 70.299.427 ‹spanya 58.248.151 2005 Miktar (kg) Tutar ($) 49.609.718 116.744.674 81.483.909 66,07 64,25 18.501.580 69.481.789 23.730.659 19,29 28,26 Suudi Arabistan 74.125.112 14.107.588 86.274.564 19.343.562 16,39 37,11 ‹ngiltere 15.197.847 12.398.962 22.311.950 17.249.186 46,81 39,12 ‹srail 49.719.736 14.376.815 48.931.217 15.729.750 -1,59 9,41 Hollanda 12.381.063 6.355.317 15.345.465 8.234.911 23,94 29,58 Kanada Tutar ($) Miktar (kg) De¤iflim (%) Tutar ($) 4.512.205 3.491.177 10.955.481 8.075.510 142,8 131,31 Irak 20.626.599 3.366.412 35.299.653 6.873.198 71,14 104,17 Rusya Fed. 9.257.408 4.549.892 10.543.642 5.579.076 13,89 22,62 B.A.E. 6.263.566 2.428.035 11.048.299 4.469.949 76,39 84,1 Di¤er 164.105.249 65.288.462 170.547.305 76.598.515 3,93 17,32 TOPLAM 484.736.365 194.473.959 597.484.040 267.368.225 23,26 37,48 Kaynak: ‹MM‹B 124 2005 Tutar ($) Miktar (kg) TRAVERTEN TRAVERTEN ‹HRACATI ($) (2000-2005) Traverten rezervleri Türkiye'de Marmara, Ege, ‹ç Anadolu ve Karadeniz bölgelerinde yo¤unlaflmaktad›r. Türkiye genelindeki traverten rezervi yaklafl›k 1 milyar m3'tür. Yaklafl›k 1,5 milyon m3 düzeyinde olan oniks rezervleri ise yaln›zca Karadeniz ve Ege bölgelerinde yer almaktad›r. TRAVERTEN ÜRET‹M‹ (m ) (2003-2005) Traverten 2004 2005 198.730 601.068 696.545 350.000.000 300.000.000 250.000.000 200.000.000 150.000.000 100.000.000 3 2003 400.000.000 De¤iflim (%) (05-04) 16 50.000.000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: TU‹K TRAVERTEN ÜRET‹M‹ (m3) (2003-2005) 800.000 TRAVERTEN TÜRLER‹ ‹HRACATI ($) (2000-2005) 600.000 Plakalar 3.399.164 19 2.575.670 70 71.215.717 2002 3.950.410 16 4.806.551 87 115.185.184 62 2003 7.033.642 78 5.703.652 19 167.027.856 45 2004 5.314.250 -24 8.814.882 55 264.855.403 59 2005 8.597.787 62 8.612.574 -2 339.658.942 28 2000 2.852.291 400.000 2001 200.000 0 2003 2004 2005 De¤iflim % ‹fllenmifl Ürünler De¤iflim % Y›llar Ham Blok 1.517.249 De¤iflim % 57.285.113 24 Kaynak: M‹GEM TRAVERTEN TÜRLER‹ ‹HRACATI ($) (2000-2005) ‹HRACAT 400.000.000 Son alt› y›lda 1 milyar dolar düzeyinde traverten ihracat› yap›lm›flt›r. Bu ihracat›n %93,6's› ifllenmifl tafllardan oluflmaktad›r. Traverten ihracat› sürekli art›fl göstermektedir. 2005 y›l›nda traverten ihracat› bir önceki y›la göre %28 oran›nda artarak 357 milyon dolar düzeyinde gerçekleflmifltir. Bu ihracat›n %95’i ifllenmifl ürünlerden oluflmaktad›r. Traverten plaka ihracat› de¤er baz›nda bir önceki y›la göre azalm›fl durumdad›r. Ham blok traverten ihracat›nda en önemli pazarlar Çin, ‹spanya, Kanada, ‹talya ve Yunanistan’d›r. Plaka travertende ‹talya, Tayvan ve Rusya önemli pazarlardand›r. ‹fllenmifl traverten ihracat›nda da en önemli pazarlar ABD, ‹ngiltere, ‹spanya, Kanada ve Güney Afrika Cumhuriyeti'dir. ‹fllenmifl Ürünler ‹hracat ($) 2000 61.654.653 De¤iflim (%) 2001 77.190.551 25 2002 123.942.145 61 2003 179.765.150 45 2004 278.984.535 55 2005 356.869.303 28 Ham Blok 300.000.000 250.000.000 200.000.000 150.000.000 100.000.000 50.000.000 0 TRAVERTEN ‹HRACATI ($) (2000-2005) Y›llar Plakalar 350.000.000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: TU‹K GRAN‹T Granit, mermerden sonra ikinci önemli do¤al taflt›r. Genellikle bina d›fl cephelerinde ve kald›r›mlarda kullan›lmaktad›r. Granitin, k›rma tafl (m›c›r) ve blok tafl olmak üzere iki çeflit üretimi yap›lmaktad›r. Blok tafl granitler, yap›lar›n temel bloklar›nda, sütun ve basamak tafllar›nda ya da kald›r›m tafl› olarak kullan›lmaktad›r. Granit k›r›klar› ise üretim tesislerinde ve kompoze tafl yap›m›nda tercih edilmektedir. DÜNYADA GRAN‹T SANAY‹S‹ Alp-Himalaya kufla¤› içinde kalan Çin, Hindistan, ‹spanya, Brezilya ve Norveç, granitin yo¤un olarak üretildi¤i ülkelerdendir. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 125 ÜRET‹M, YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M Önemli granit rezervleri Ordu, Rize, Trabzon, Bal›kesir, K›rklareli, K›rflehir, Bolu, ‹zmit, Çanakkale ve ‹zmir'de yer almaktad›r. Granit tüketiminde y›ll›k ortalama art›fl oran› %35-40't›r. Granit karo üretimi y›ll›k 10 milyon m2 dolaylar›ndad›r. Granit karo üretiminin %2,5'i d›fl cephede kullan›lmaktad›r. GRAN‹T ÜRET‹M‹ (ton) (2003-2005) Granit 2003 2004 2005 106.169 125.030 160.930 De¤iflim (%) (05-04) 29 ‹HRACAT Son alt› y›l›n toplam granit ihracat› 81 milyon dolar düzeyinde gerçekleflmifltir. Yap›lan ihracat›n %58’i ifllenmifl tafllard›r. 2005 y›l›nda granit ihracat› de¤erde bir önceki y›la göre %1 oran›nda düflmüfl, 17,7 milyon dolar düzeyinde kalm›flt›r. Bu de¤erde en önemli pay› %53 ile ifllenmifl ürünler oluflturmaktad›r. Arkas›ndan %44 ile ham plakalar gelmektedir. Bir önceki y›la göre 2005'te ham blok granit ihracat›nda azalma görülmektedir. TOPLAM GRAN‹T ‹HRACATI ($) (2000-2005) 8.875.170 2001 6.356.494 -28 2002 16.120.515 154 2003 13.342.139 -17 2004 17.962.309 35 2005 17.713.577 -1 Plakalar De¤iflim % 3.183.072 ‹fllenmifl Ürünler De¤iflim % 2000 25.346 2001 352.884 1292 1.084.252 -66 4.919.358 -13 2002 335.831 -5 5.887.403 443 9.897.281 101 2003 665.472 98 5.759.167 -2 6.917.500 -30 5.666.752 2004 549.750 -17 7.341.979 27 10.070.580 46 2005 466.506 -15 7.780.573 6 9.464.493 -6 TÜRLERE GÖRE GRAN‹T ‹HRACATI ($) (2000-2005) 126 ‹fllenmifl Ürünler Plakalar Kireçtafl›ndan do¤al parke tafl› ve öteki amaçl› yap› tafllar› üretilmektedir. Parke tafl› olarak küçük miktarlarda kireç tafl› ihraç edilmektedir. K›rsal kesim taraf›ndan inflaatlarda kullan›lan kireçtafllar› da hemen hemen her bölgede üretilerek temel, duvar, bahçe gibi alanlarda kullan›lmaktad›r. Türkiye'nin her bölgesinde iflletilebilir kireçtafllar› rezervi bulunmaktad›r. Yaklafl›k olarak 3 milyar m3'lük kireçtafl› rezervi bulunmaktad›r. Kaya¤an tafl›n›n (arduvaz) ihraç potansiyeli yüksektir. Dayan›ml›d›r, çat› kaplamalar›nda kullan›lmaktad›r. Arduvaz tozlar› dolgu ve çimentoya katk› malzemesi olarak, ›s› yal›t›ml› uygulamalarda ve agrega olarak üretilmektedir. ‹nce yap› malzemesi olarak da kullan›m alanlar› bulunmaktad›r. At›klar› ise endüstrinin baz› alanlar›nda katk› ve dolgu malzemesi olarak, ayr›ca mineral yünü elde etmede kullan›lmaktad›r. Yurtd›fl›ndan yo¤un talep gören tafl, yeterince üretilememekte ve talepleri karfl›layamamaktad›r. Kaynak: TU‹K 20.000.000 18.000.000 16.000.000 14.000.000 12.000.000 10.000.000 8.000.000 6.000.000 4.000.000 2.000.000 0 YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M ‹ç Anadolu bölgesinde yo¤un olarak kullan›lan andezit parke tafl›, döfleme tafl›, kaplama tafl›, kald›r›m, bordür, merdiven basamaklar›, istinat duvarlar›, kent mobilyalar› olarak ve rustik tarz›yla tarihi dokuyu an›msatt›¤›ndan dolay› tarihi yap›larda kullan›lmaktad›r. Y›ll›k tahmini üretim miktar› 500.000 m2'dir. Belediyelerin kullan›m›n›n üretimde art›fl sa¤lamas› beklenmektedir. GRAN‹T TÜRLER‹ ‹HRACATI ($) (2000-2005) De¤iflim % Üretim ‹ç Anadolu ve Bat› Anadolu bölgelerinde yo¤unlaflm›flt›r. Bazalt parke tafl›, andezit, Çan tafl› (desenli yap› tafl›), kaya¤an tafl› gibi baz› yap› tafllar› hem yurtiçinde, hem de yurtd›fl›nda önemli say›lmaktad›r. Yaln›zca yurtiçinden de¤il, yurtd›fl›ndan da önemli oranda talepler olmas›na karfl›n, üretim anlam›nda bu talepler karfl›lanamamaktad›r. Belediyeler taraf›ndan kent yaya yollar›nda andezit ve bazalt kullan›mlar› son on y›ld›r art›fl göstermektedir. Bazalt, özellikle yaya yollar›n›n döflenmesinde ve dekoratif amaçl› kullan›lmaktad›r. Pahal› oldu¤undan dolay› yurtiçi tüketimi azd›r. Daha çok ihracat› yap›lmaktad›r. Kaynak: TU‹K Y›llar Ham Blok Öteki do¤al tafllar, yap› temel ve duvarlar›nda, d›fl kaplamalarda, bahçe duvarlar›nda, park ve bahçe düzenlemelerinde ve restorasyonda kullan›lmaktad›r. Kumtafl› üretimi küçük ölçekte olup a¤›rl›kl› olarak iç piyasaya yöneliktir. De¤iflim (%) ‹hracat ($) 2000 D‹⁄ER DO⁄AL TAfiLAR ÜRET‹M Kaynak: M‹GEM Y›llar Granit ham blok alan›nda en önemli pazarlar s›ras›yla ‹talya, Yunanistan, Almanya, Belçika ve ‹rlanda’d›r. ‹fllenmifl granitte en önemli ihracat pazarlar› Rusya Federasyonu, Hollanda, ABD ve Kazakistan'd›r. Ham Blok Diyabaz, Türkiye'de az rastlan›r nitelikte bir taflt›r. Büyük ve de¤erli an›tlarda, yap›tlarda kullan›l›r. Serpantin de Türkiye'de ender bulunan bir do¤al taflt›r. Daha çok d›fl cephelerde kullan›lmaktad›r. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Beton a¤›rl›kl› seçenekler son y›llarda yerini do¤al yap› tafllar›na b›rakmaktad›r. Minare, cami inflaatlar› ve turizm yörelerindeki yat›r›mlarda do¤al tafllar tercih edilmektedir. ‹HRACAT 2005 y›l›nda öteki do¤al tafllar›n toplam›nda de¤er baz›nda ihracatta %38 oran›nda art›fl gerçekleflmifltir. Ürün baz›nda en fazla art›fl oran›, ifllenmifl kalkerli tafllar›n ihracat›nda gerçekleflmifltir. Ham kaya¤an tafl›n›n ihracat›nda düflüfl olmufltur. D‹⁄ER TAfiLARIN ‹HRACATI (bin $) (2003-2005) 2 117,6 96,4 De¤iflim (%) (05-04) -18 Ham Ekosin-‹nflaata Elveriflli Kireçli Tafllar 742 9.342 13.310 42 ‹nflaata Elveriflli Öteki Ham Tafllar 2.814 3.652 4.364 19 TOPLAM ‹fiLENMEM‹fi D‹⁄ER TAfiLAR 3558 13111,6 17770,4 36 29 35 177 406 3.305 6.030 3.882 -36 175 395 735 86 2.621 418 4.999 1096 Türler 2003 2004 2005 Ham Kaya¤an Tafl› ‹fllenmifl Öteki Kalkerli Tafllar Basitçe Kesilmifl ‹nflaata Elveriflli Öteki Tafllar Öteki Kalkerli Tafllar, kesilmifl, parlat›lm›fl Öteki Tafllar 46 56 80 43 TOPLAM ‹fiLENM‹fi ÖTEK‹ TAfiLAR 6176 6934 9873 42 TOPLAM 9.734 20.045,6 27.643,4 Madencilik sanayisi devlete en fazla ödeme yapan sanayidir. Mermer de teflvik aç›s›ndan öncelikli konumdad›r. Üretici firmalarda, bu teflvikler sayesinde fabrika al›mlar› gerçekleflmifltir. DO⁄AL TAfi SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI / BEKLENT‹LER‹ Kurumsallaflma Eksikli¤i Do¤al tafl alan›nda en büyük sorunlardan biri firmalarda kurumsallaflma eksikli¤idir. Dünyada ise yo¤un bir kurumsallaflma ve örgütlenme bulunmaktad›r. Yüksek enerji ve iflçilik maliyetleri, öteki sanayi kollar›nda oldu¤u gibi do¤al tafl sanayisinde de ciddi bir mali sorundur. OECD kaynaklar›na göre Türkiye, 30 üye ülke aras›nda istihdam vergileri bak›m›ndan en üst s›ralarda yer almaktad›r. 38 ‹thal Mamul ‹lgisi Kaynak: ITC ‹fiLENM‹fiL‹KLER‹NE GÖRE D‹⁄ER DO⁄AL TAfiLARIN ‹HRACATI (bin $) (2003-2005) 15.000 Teflvik Fazlal›¤› Yüksek Enerji ve ‹flçilik Maliyetleri ‹fllenmifl Kaya¤an Tafl› Mamulleri 20.000 dünya genelinde kesme ifllenmifl mermer ürünlerinin genel ihracat içindeki pay›n›n önümüzdeki y›llarda artaca¤›n› göstermektedir. Toplam ‹fllenmemifl Öteki Tafllar Toplam ‹fllenmifl Öteki Tafllar Mermer ve öteki do¤al tafl zengini Türkiye'de, ithal mamul ilgisi yüzünden yerli üretimde yurtiçi tüketim oranlar› düflük kalmaktad›r. Ayr›ca Çin'in öteki alanlarda oldu¤u gibi ucuz üretim ve ihracat yapmas›, Çin üretimi do¤al tafllar›n tercih edilmesine neden olmaktad›r. 10.000 Liman Yetersizli¤i ve Yüksek Konteyner Bedelleri 5.000 0 2003 2004 2005 Kaynak: TÜ‹K DO⁄AL TAfi SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ Yerli Hammadde Türkiye, do¤al tafl konusunda dünyan›n en zengin ülkelerindendir. Hammaddenin tamam› yurtiçinden karfl›lanmaktad›r. Ekonomiye sa¤lad›¤› 1,2 milyar dolarl›k katk›yla ülkenin madencilik sektörünün lokomotifi konumundad›r. Dünya ‹hracat›nda Türkiye'nin Konumu Türkiye, ihracatta dünyan›n ilk befl ülkesi aras›nda say›lmaktad›r. Ülke ekonomisinde do¤al tafl sanayisi, önemli bir konuma sahiptir. Toplam maden ihracat›ndan sa¤lanan dövizin %53'ü do¤al tafl ihracat›ndan elde edilmektedir. Toplam ihracat de¤eri, yeni ocaklar›n aç›lmas›yla ve var olan kapasitelerin art›r›lmas›yla art›fl göstermektedir. Yabanc› Yat›r›mlar Son y›llarda Türkiye do¤al tafl sanayisi, büyük oranda yabanc› sermaye yat›r›m› çekmektedir. Ayr›ca do¤al tafl alan›nda teflvik oranlar› yüksektir. Kesme Tesisi Yat›r›m› Türkiye, Hindistan, Çin, Portekiz, Yunanistan, Güney Afrika Cumhuriyeti gibi blok ihracat› yapan ülkelerin h›zl› bir flekilde kesme tesisi yat›r›mlar›na bafllad›klar› görülmektedir. Bu da, Mermer ihracat›nda en önemli sorunlardan biri liman yetersizli¤i ve yükleme-boflaltma ile konteyner için ödenen bedellerin yüksekli¤idir. Tafllar›n a¤›rl›¤› nedeniyle tafl›mac›l›k maliyetleri de ikiye katlanmaktad›r. Deniz nakliyesi ihracatta daha elverifllidir. Nitelikli ve Ara Eleman S›k›nt›s› Mermer ve granit d›fl› do¤al tafllar üzerine neredeyse hiç e¤itim yap›lmamaktad›r. Vas›fl› eleman s›k›nt›s› sanayinin geliflimini sekteye u¤ratmaktad›r. Kay›td›fl›l›k Kay›td›fl› üretim, öteki sanayilerde oldu¤u gibi do¤al tafl sanayisinde de haks›z rekabet yaratmakta ve kalite standartlar›n› düflürmektedir. Yetersiz Ocak Yat›r›mlar› Özellikle mermer alan›nda teflvik say›lar›n›n fazla olmas›na karfl›l›k, ocak say›lar› yetersizdir. Bu yat›r›mlar için de teflvi¤e gereksinim duyulmaktad›r. Bu nedenle üretimde süreklilik sa¤lanamamaktad›r. Geri Kazan›m Yoksunlu¤u Mermerin uyguland›¤› yap›dan geri kazan›mla baflka yerde kullan›lam›yor olmas›, önemli bir dezavantajd›r. Düflük Kapasite Kullan›m› Özellikle granit üretiminde kapasite kullan›m oranlar› düflüktür. Bunun nedenleri aras›nda ocaklar›n küçüklü¤ü, az say›da iflçi ve ekipmanla çal›fl›lmas› ile mevsimlik çal›flma yap›lmas› say›lmaktad›r. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 127 Yal›t›m Enerjinin, ekonomik ve sosyal politikalar›n önemli belirleyicisi olmas›, enerji sektörünü ekonomik kalk›nman›n temel tafllar›ndan biri yapm›flt›r. Sürdürülebilirlik kavram›n›n en etkin oldu¤u alan enerjidir. Dolay›s›yla dünyada ve Türkiye'de enerji kaynaklar›n›n etkin kullanma yöntemlerinin oluflturulmas› gittikçe daha fazla önem kazanmaktad›r. DÜNYADA YALITIM PAZARI Dünyadaki petrol rezervlerinin 42, do¤algaz rezervlerinin ise 62 y›ll›k ömrü kalm›flt›r. 1997 y›l›nda imzaya aç›lan ve dünyadaki sera gaz› emisyonlar›n›n 1990 y›l› düzeyinin %5 alt›na çekilmesini öngören Kyoto Protokolü, 16 fiubat 2005'te yürürlü¤e girmifltir. Tüketilen enerjinin elde edildi¤i kaynaklar, genel olarak iki bafll›k alt›nda toplanabilir. Bunlardan ilki olan kömür; petrol, do¤algaz gibi fosil yak›tlar› ve nükleer enerji kaynaklar›n› içerir. Bu gruptaki enerji kaynaklar› s›n›rl›d›r ve “yenilenemeyen enerji kaynaklar›” olarak adland›r›l›r. Yenilenebilir enerji kaynaklar›ndan oluflan öteki grup ise, günefl, rüzgâr, su ve jeotermal enerji kaynaklar›n› içerir. Dünyada kullan›lan enerjinin büyük k›sm› yenilenemeyen enerji kaynaklar›ndan elde edilmektedir. Dünya genelinde 2003 y›l›nda kullan›lan enerji miktar› 9.741,1 milyon TEP (yak›t karfl›l›¤› ton) düzeyinde olmufltur. Bu enerjinin %38'i petrol, %26's› kömür, %24'ü do¤algaz enerjisi, %6's› nükleer ve %6's› hidrolik enerjidir. Yenilenebilir enerji kaynaklar›nda en fazla kullan›lan enerji türü, hidrolik enerjidir. DÜNYA GENEL‹NDE KULLANILAN ENERJ‹ KAYNAKLARININ YÜZDES‹ (2003) (%) % 26 kömür %6 hidrolik %6 nükleer % 24 do¤algaz % 38 petrol Kaynak: ‹ZODER Yal›t›m ile ilgili çal›flmalar, 20. yüzy›l›n bafl›ndan itibaren bafllam›flt›r. Ancak yal›t›m uygulamalar› aç›s›ndan, 1970’li y›llardaki petrol krizi önemli bir dönüm noktas› oluflturmufltur. Bu tarihten sonra, enerji tasarrufu önlemleri çerçevesinde ›s› yal›t›m› öne ç›km›fl ve bu konuda ciddi ad›mlar at›lm›flt›r. ‹klim de¤iflikli¤i ve küresel ›s›nma tehdidinin son y›llarda birçok bilim adam› taraf›ndan gündeme getirilmesi ile bu e¤ilim hâlâ sürmektedir. 128 19. yüzy›l›n bafl›nda ilk olarak parlak metalik yüzeylerin kullan›ld›¤› reflektif yal›t›m malzemelerinin patenti al›nm›flt›r. 1910'lu y›llarda levha fleklindeki yal›t›m ürünleri ortaya ç›kmaya bafllam›flt›r. Ard›ndan rijit yal›t›m levhalar› üretilmifltir. Elyaf levhalar 1920'lerde yayg›nlaflm›flt›r. Cam elyaf› üretimi ise 1930'larda bafllam›flt›r. Bu y›llarda ilk klima cihazlar› üretimi bafllam›flt›r. ‹kinci Dünya Savafl›'nda ABD'de ›s› yal›t›m› zorunlu hale getirilmifltir. 1940'larda su emmeye karfl› yüksek dirençli ekstrüde polistren ürünü gelifltirilmifltir. Genlefltirilmifl polistren köpü¤ü ise ilk olarak, Almanya taraf›ndan üretilmifltir. Ülkelerin enerji politikalar› aç›s›ndan 1973 y›l› önemli bir tarihtir. Petrol ihraç eden ülkelerin önce petrol arz›n› k›s›tlamalar›, daha sonra da petrol fiyatlar›n› beklenmedik ölçüde art›rmalar› sonucu ortaya ç›kan Petrol Krizi’nin yol açt›¤› ekonomik ç›kmaz, bütün dünya ülkelerini, enerji konusunda yeni aray›fllara zorlam›flt›r. Ülkeler, bir yandan alternatif enerji kaynaklar› aray›fl›na girerken, öte yandan da enerji verimlili¤i konusunda acil önlemler alma yoluna gitmifllerdir. Petrol fiyatlar›n›n, krizi izleyen y›llarda da sürekli art›fl e¤iliminde olmas› enerji verimlili¤i ile ilgili önlemleri, ülkelerin ekonomi politikalar›n›n vazgeçilmez bir parças› haline getirmifltir. Dünya ülkelerinde, su yal›t›m› ile ilgili uygulamalar inflaat›n bir parças› olarak ele al›nm›flt›r. ‹nflaatlarla ilgili standartlar ve bu standartlara uyulmas› konusundaki kararl›l›k su yal›t›m›n› bir sorun olmaktan ç›karm›flt›r. Çevre kirlili¤i ve malzemelerin geri dönüflümü ile ilgili çal›flmalar yeni malzemelerin gelifltirilmesine ön ayak olmaktad›r. Modern yaflam›n bir parças› haline gelen gürültü konusunda da dünyada ciddi çal›flmalar yürütülmektedir. Özellikle geliflmifl ülkeler bu konudaki standart ve yönetmeliklerini geniflleterek, insanlar› gürültünün zararl› etkilerinden korumaya yönelik önlemleri teflvik etmektedirler. Yang›n güvenli¤i de geliflmifl ülkelerin üzerinde önemle durdu¤u bir konudur. Teknolojik geliflmelerle birlikte, kullan›lan elektrikli araçlar›n say›s›n›n artmas› yang›n risklerini de art›rmaktad›r. Geliflmifl ülkelerde, inflaatlarda hafif malzemelerin artan bir flekilde kullan›m› da risk art›r›c› bir faktördür. Bütün bunlar, dünya ülkelerini yang›n yal›t›m› ile ilgili önlemler konusunda harekete geçirmifltir. Is› yal›t›m›, bütün dünyada enerji verimlili¤i kavram›na ba¤l› olarak gelifltirilen politikalar›n en önemli aya¤›n› oluflturmaktad›r. AB’de konut ve yap› sektörünün toplam enerjinin yaklafl›k %40’›n› tüketmesi ve büyük bir tasarruf potansiyeline sahip olmas›, bu sektöre yönelik ilgiyi art›rm›flt›r. Birçok ülke 1970’li y›llardan bafllayarak, yeni bina kodlar› ve standartlar› gelifltirmifltir. Bu standartlar, geliflen yal›t›m teknolojilerine ba¤l› olarak sürekli yenilenmektedir. Özellikle, Avrupa’n›n so¤uk iklim bölgesindeki Finlandiya, ‹sveç ve Norveç gibi ülkeler, 1970’li y›llardan itibaren, inflaatla ilgili yönetmeliklerinde, binalarda enerji verimlili¤i ve buna ba¤l› olarak ›s› yal›t›m› ile ilgili ayr›nt›l› düzenlemelere yer vermifllerdir. ‹sveç’in bu konuda haz›rlad›¤› yönetmelik, bugün birçok Avrupa ülkesi için model oluflturmaktad›r. ‹sveç’te, 2050 y›l›na kadar, binalarda %50 daha az ener- ji talebi sa¤lanacak flekilde ›s› yal›t›m standartlar›nda de¤ifliklik yap›lmas› öngörülmektedir. Türkiye'de üretimi yap›lan yal›t›m malzemelerinin kaliteleri dünya standartlar›ndad›r. Ses yal›t›m› konusunda Dünya Sa¤l›k Örgütü (WHO), rahat bir uyku için odadaki ses düzeyinin 30-35 desibel aras›nda olmas› gerekti¤ini belirtmektedir. 89/106/EEC “Yap› Malzemeleri Direktifi” kapsam›nda yap›lan güvenli ürün tan›m›nda yap› ifllerinde kullan›lacak ürünlerin sa¤lamas› gereken temel gerekliliklerden birisi gürültüden korunmad›r. Örne¤in Hollanda’da, gürültü düzeyi 50 desibelden yüksek olan yerlere inflaat yap›lmas› yasaklanm›flt›r. Türkiye'de üretimi yap›lan yal›t›m ürünleri flöyledir; mineral yünler (camyünü, taflyünü), XPS (ekstrüde polistren köpük), EPS (ekspande polistren köpük), yal›t›m cam›, perlit, elastomerik kauçuk, polietilen, poliüretan, akustik sünger (PU), alç› panel, polimer bitümlü örtü, sürme esasl› su yal›t›m malzemeleri, yap› yang›n yal›t›m› malzemeleri, yang›na dayan›ml› cam ürünleri, endüstriyel yang›n yal›t›m ürünleri, yap› ses yal›t›m malzemeleri, ses yal›t›m cam ürünleri, vb. Yal›t›m sanayisinde son y›llarda özellikle var olan ürünlerde yenilikler yap›lmaktad›r. Yal›t›m malzemeleri yap› teknolojilerine, ülkenin kültürel, mimari ve fiziksel özelliklerine göre de¤ifliklik göstermektedir. Bu nedenle son y›llarda uluslararas› flirket birleflmeleri s›kça gerçekleflmektedir. Yal›t›m sanayisinde üretici firmalar›n yan›s›ra yal›t›ml› sandviç panel, giydirme cephe, yal›t›ml› siding ve d›fl cephe ›s› yal›t›m› (mantolama) gibi yal›t›m sistemi üreticisi firmalar da faaliyet göstermektedir. ABD ve Avrupa’n›n toplam yal›t›m pazar› büyüklü¤ü 415 milyon m3’tür. Camyünü bu pazar›n 285 milyon m3 ile %68'ini oluflturmaktad›r. TÜRK‹YE YALITIM PAZARI Türkiye'de yal›t›m sanayisinde faaliyet gösteren ‹ZODER'e üye 36 üretici ve 98 sat›c› uygulay›c› ithalatç› olmak üzere toplam 134 firma bulunmaktad›r. Yal›t›m alan›ndaki büyüme oran› son y›llarda ortalama %15 düzeyindedir. Türkiye'de yal›t›m alan›nda faaliyet gösteren kurulufllar üç grup halinde ele al›nmaktad›r. ‹lk grup ›s›, su, ses ve yang›n yal›t›m› ürünleri üreticilerini, ikinci grup üretici olmayan bayileri, üçüncü grup ise alt bayiler, uygulamac› veya alt yüklenici firmalar› kapsamaktad›r. Türkiye, 2005 y›l›nda yal›t›m uygulamalar›n›n eksikli¤i nedeniyle dönemin petrol fiyatlar›yla 5 milyar dolarl›k zarara u¤ram›flt›r. 2005 y›l› itibariyle Türkiye'de kullan›lan enerjinin %72'lik k›sm› ithalat yoluyla temin edilmektedir. Ayr›ca toplam üretilen enerjinin üçte biri ›s›tma ve so¤utma için binalarda kullan›lmaktad›r. Türkiye'deki bütün bina stokunda TS 825 standard›nda yal›t›m yap›lmas›, y›lda 1 milyar dolardan fazla enerji tasarrufu anlam›na gelmektedir. Toplam enerji tüketiminin %7075'inin konut ve sanayi alan›nda yap›ld›¤› göz önünde bulundurulursa, öncelikli olarak bu alanlarda yal›t›m yap›lmas› gerekti¤i ortaya ç›kmaktad›r. Konutlarda enerji kayb›n›n %40'› duvarlardan, %30'u pencerelerden, %17'si havaland›rmadan, %7'si çat›dan ve %6's› bina taban›ndan gerçekleflmektedir. Is› Yal›t›m› Türkiye’de ›s› yal›t›m pazar› 2005 y›l›nda bir y›l öncesine kadar % 20 büyüyerek yaklafl›k 5 milyon m3’lük bir büyüklü¤e ulaflabilmifltir. Türkiye’de ›s› yal›t›m sektörü h›zla büyümesine ra¤men, AB ve Amerika ile yap›lan k›yaslamalarla, henüz yal›t›m konusunda çok yol al›nmas› gerekti¤i ortadad›r. Bu ülkelerde kifli bafl›na düflen birim tüketimler 5-15 kat daha fazlad›r. 2005’te sat›lan yaklafl›k 1,4 milyon m3 EPS, 750.000 m3 XPS, 400.000 m3 PU,1,8 milyon m3 camyünü, 650.000 m3 tafl yününden oluflan 5,0 milyon metreküplük yal›t›m malzemesi, yaklafl›k 100 milyon metrekare yal›t›m alan› anlam›na gelmektedir. 2005 y›l› sonu itibariyle yaklafl›k 5 milyon m3’lük ›s› yal›t›m malzemesi sat›fl›yla 420 milyon YTL’lik kazanç sa¤lanm›flt›r. Türkiye’de bulunan bütün binalarda kurallara uygun olarak yal›t›m yap›lmas› durumunda y›ll›k tasarrufun 5 milyar dolar düzeylerinde olaca¤› tahmin edilmektedir. Yal›t›m sektörü, mart ay›ndan itibaren h›z kazanan üretim ve sat›fllar sayesinde, 2006 y›l›n›n ilk çeyre¤inde, geçen y›l›n son çeyre¤ine oranla %20 büyümüfltür. May›s ay›nda yaflanan ekonomik dalgalanmalar sonucu inflaat sektöründe oluflan olumsuz havaya ra¤men, yal›t›m sektörü bu durumdan etkilenmemifltir. TÜRK‹YE’N‹N ENERJ‹ ‹HT‹YACINI KEND‹ KAYNAKLARIYLA KARfiILAMA ORANI (%) (1995-2005) 50 %43 40 %40 %39 %38 %37 %34 30 %27 20 ÜRET‹M Yal›t›m alan›nda kullan›lan ürünlerin büyük bölümü yurtiçinde üretilmektedir. Özellikle bitümlü örtüler, sürme esasl› su yal›t›m malzemeleri, camyünü, genlefltirilmifl polistren ve poliüretan ürünleri, uzun y›llard›r üretilmektedir. Taflyünü ve ekstrüde polistren malzemelerinin üretimi de yap›lmaktad›r. Özellikle elastomerik kauçuk köpü¤ü, polietilen köpük ve benzeri malzeme gereksinimlerinin hemen hemen tümü yerli üretimle karfl›lanabilmektedir. Yal›t›m sanayisinde art›k ›s› yal›t›m levhalar› ile yard›mc› malzemeler paket halinde üretilmekte ve pazara sunulmaktad›r. 10 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2005 Kaynak: ‹ZODER Türkiye’nin enerji ihtiyac›, sanayileflme ve büyüme sürecinde her geçen gün biraz daha artarken, enerji üretimi bu art›fl› karfl›layacak orana ulaflamamaktad›r. 1990 – 2000 y›llar› aras›nda Türkiye’nin enerji tüketimi %57 oran›nda artarken, enerji üretimindeki art›fl %9,4 oran›nda kalm›flt›r. 1990 y›l›nda Türkiye, enerji ihtiyac›n›n %49’unu, 1995 y›l›nda %43’ünü kendi kaynaklar›yla karfl›larken, 2000 y›l›nda bu oran %34’e, 2005 y›l›n- TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 129 da ise %27’ye gerilemifltir. Bu koflullarda yak›n gelecekte Türkiye’nin enerji ihtiyac›n›n ancak yüzde 25’ini kendi kaynaklar›yla karfl›layabilece¤i öne sürülmektedir. TÜRK‹YE'DE ISI YALITIMINDA KULLANILAN MADDELER (%) XPS % 15 Poliüretan %8 Di¤er %1 EPS % 28 TÜRK‹YE’DE SU YALITIM PAZARI (2000-2005) (milyon m2) 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 42 33 24 18 2000 19 15 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: ‹ZODER * Su yal›t›m› ürünleri bitümlü membranlar ve sürme esasl› malzemeleri için uygulama alan›n› ifade eder. Mineral Ürünler % 49 Kaynak: ‹ZODER Üretilen ›s› yal›t›m› olmas› gereken düzeyin çok gerisindedir. 2000 y›l›ndan bu yana yeni ruhsat alan bütün binalar›n mevzuatlara uygun olarak infla edildi¤i kabulü ile yap›lan hesaplamalarda elde edilebilecek enerji tasarrufunun y›ll›k parasal de¤eri afla¤›daki tabloda gösterilmektedir. Bu tablo, ›s› yal›t›m›n›n enerji tasarrufu sa¤lamadaki önemini aç›kça ortaya koymaktad›r: TS 825’‹N SA⁄LADI⁄I ENERJ‹ TASARRUFUNUN EKONOM‹K BÜYÜKLÜ⁄Ü (adet / $) Y›llar Bina Say›lar›1* (kümülatif) Parasal Tasarruf (kümülatif) 2000 (son 6 ay) 49.000 140.000.000 2001 125.000 340.000.000 2002 170.000 470.000.000 2003 220.000 625.000.000 2004 295.000 760.000.000 2005 400.000 1.220.000.000 Toplam pazarda bitümlü örtüler %76’l›k pay ile bafl› çekmektedir. Sürme esasl› ve kristalize su yal›t›m malzemelerinin tüketim miktar›n›n 2005 y›l›nda 30 bin ton oldu¤u tahmin edilmektedir. Sürme esasl› su yal›t›m malzemeleri %17 pazar pay› ile bitümlü örtüleri izlemektedir. Türkiye’de üretilmeyen sentetik örtüler ise konutlar›n yan›s›ra; tünel, yapay gölet ve ar›tma tesisi gibi özel projelerdeki kullan›mlar› ile su yal›t›m pazar›nda %7’lik bir paya sahiptir. Bütün su yal›t›m› sektörü ele al›nd›¤›nda yaklafl›k olarak 36,5 milyon m2 yüzeye uygulama yap›ld›¤› söylenebilir. Türkiye’de su yal›t›m› yap›lmas›na yönelik herhangi düzenleme bulunmamaktad›r. Avrupa’da su yal›t›m uygulamalar›; inflaat ifllerinin vazgeçilmez bir parças› olarak görüldü¤ünden, pazar büyüklükleri Türkiye’nin çok üstündedir. Pazar büyüklükleri incelendi¤inde Almanya’n›n Türkiye’den 5,8 kat, ‹talya’n›n 2,9 kat ve Fransa’n›n ise 2 kat daha fazla bitümlü örtü kulland›¤› ortaya ç›kmaktad›r. Kullan›m miktar› olarak sürme esasl› su yal›t›m malzemeleri incelendi¤inde; AB ülkelerinin Türkiye’den yaklafl›k %40 daha büyük pazarlara sahip oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Sentetik esasl› su yal›t›m örtülerinin ise; Avrupa ülkelerine göre Türkiye’deki pazar pay› sadece, %1-2 kadard›r. Kaynak: ‹ZODER Su Yal›t›m› Su yal›t›m pazar›nda zor detaylarda kullan›lmak üzere tasarlanan, poliüretan esasl› sürme veya püskürtme su yal›t›m membranlar›, her tür iklim koflullar›na uygun polimer bitümlü su yal›t›m örtüleri, farkl› formülasyonlara sahip sentetik esasl› su yal›t›m örtüleri gibi yeni malzemeler bulunmaktad›r. Ayn› zamanda, noktasal yap›flt›rmaya uygun özel haz›rlanm›fl alt yüzeyli polimer bitümlü su yal›t›m örtüleri vb. mevcut ürünlerde kullan›m kolayl›¤›na yönelik yeni ürünler, son geliflmeler olarak göze çarpmaktad›r. 2005 y›l›nda Türkiye'de polimer su yal›t›m örtüsü ve kiremit alt› örtü üretim kapasitesi 59 milyon m2/y›ld›r. Avrupa bitümlü örtü pazar›n›n büyüklü¤ü 700-800 milyon m2’dir. ‹talya 130–140 milyon m2’lik, Almanya 260 milyon m2’lik ve Fransa 100 milyon m2’lik pazar paylar›yla öne ç›kar. * 1Bina say›lar›nda TÜ‹K’in y›ll›k ruhsat say›s› verileri esas al›nm›flt›r. 130 Ses Yal›t›m› AB taraf›ndan haz›rlanan 2002/49 say›l› “Çevresel Gürültünün De¤erlendirilmesi ve Yönetimi” direktifi 01 Temmuz 2005 tarih 25862 say›l› Resmi Gazetede yay›mlanm›flt›r. Direktife uygun çal›flmalar›n tamamlanmas›yla, 1986 y›l›ndan beri yürürlükte olan “Gürültü Kontrol Yönetmeli¤i” kald›r›lm›flt›r. “Çevresel Gürültünün De¤erlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeli¤i”; kiflilerin beden ve ruh sa¤l›¤›n›, huzur ve sükûnunu gürültü ile bozmayacak bir çevrenin gelifltirilmesini hedeflemektedir. Bu amaçla yönetmelikte ilk ad›m olarak; çevresel gürültü kaynaklar› ile gürültüye duyarl› alan ve mekânlar tan›mlanmaktad›r. Gürültüye duyarl› alan ve mekânlara, konut, hastane, okul, motel, pansiyon vb. yap›lar örnek olarak gösterilebilir. Yang›n Yal›t›m› Türkiye’de yap› malzemelerinin yang›n karfl›s›ndaki davran›fllar›, halen Almanya’n›n gelifltirdi¤i s›n›fland›rma sistemi esas al›narak, DIN 4102 standard›na göre test edilmektedir. Yap› elemanlar›n›n yang›na dayan›kl›l›k süreleri de Türkiye’de TS 1263, TS 4065 ve DIN 4102 standard›na göre test edilmektedir. TÜKET‹M Enerji tüketiminin sektörlere göre da¤›l›m›na bak›ld›¤›nda afla¤›daki gibi bir grafik ortaya ç›kmaktad›r: SEKTÖRLERE GÖRE ENERJ‹ TÜKET‹M‹ (%) YANGINA DAYANIKLILIK SÜRES‹ (dakika) F 30 30-59 F 60 60-89 F 90 90-119 F 120 120-179 F 180 >180 Di¤er % 28 Konut % 33 Kaynak: ‹ZODER Sanayi % 39 HAMMADDELER • Is› yal›t›m malzemelerinden XPS, "Ekstrüde Polistren Köpük" ve EPS "Ekspande Polistren Köpük" levhalar›n üretimi için gerekli olan polistren hammaddesinin tamam›na yak›n› ithal edilmektedir. • Mineral esasl› yal›t›m malzemelerinde kullan›lan ba¤lay›c› (bakalit vb.) malzemeleri hem yerli üretimle, hem de ithalat yoluyla temin edilmektedir. • Kauçuk esasl› tesisat yal›t›m malzemelerinin hammaddeleri ithal edilmektedir. Polietilen esasl› tesisat yal›t›m malzemelerinin hammaddeleri hem yerli üretimle, hem de ithalat yoluyla temin edilmektedir. • Cam tülü kaplamalar›n tümü ithal edilirken, alüminyum kaplamalar›n tümü yerli üretimle karfl›lanmaktad›r. • S›val› d›fl cephe ›s› yal›t›m sistemlerinde kullan›lan s›va, yap›flt›r›c›, son kat dekoratif kaplamalar, subasman profili ve köfle profili yerli üretimle, dübel ve alkali dayan›ml› donat› filesi hem yerli üretimle, hem de ithalat yoluyla temin edilmektedir. • Bütün plastik esasl› yal›t›m malzemelerinde kullan›lan yang›n geciktirici katk›lar Türkiye'de üretilemedi¤inden ithal edilmektedir. • Su yal›t›m› olarak örtüler, likit astar koruyucular için bitüm, rafinerilerden temin edilmekte, APP (k›smen yurtiçinden), SBS, emülgatör türü katk›lar ile yüzey kaplama tafllar› ithal edilmektedir. • Ses yal›t›m› için kullan›lan ürünler camyünü, taflyünü, ahflap yünü, polietilen, polirüretan, kauçuk köpü¤ü, melamin köpü¤ü, delikli metal, ahflap ve alç› panolard›r. Bu malzemeler hem yerli üretimle, hem de ithalat yoluyla temin edilmektedir. • Yang›n yal›t›m›nda kullan›lan camyünü, taflyünü, alç› panolar, seramik yünü, perlit, vermikülüt, cam köpü¤ü, kalsiyum silikat ve özel mastikler de hem yerli üretimle, hem de ithalat yoluyla temin edilmektedir. Kaynak: ‹ZODER Enerji tüketimi aç›s›ndan bak›ld›¤›nda konut sektörünün %33 gibi önemli bir pay› oldu¤u görülür. Konutlar ve sanayi yap›lar› baz›nda kullan›lan enerji toplam enerji tüketiminin %70-75’i oran›ndad›r. YALITIM SEKTÖRÜ SON 4 YILLIK RAKAMLARI Is› Yal›t›m› (milyon m3) Su Yal›t›m›* (milyon m2) Sektör Cirosu** (milyon $) 2003 3,6 24 550 2004 4,2 33 700 2005 5,0 42 1.000 2006 (tahmini) 6,1 54 1.200 * Su yal›t›m› ürünleri bitümlü membranlar ve sürme esasl› malzemeleri için uygulama alan›n› ifade eder. ** Sektör cirosu üretimden gelen sat›fllar› ifade eder. Kaynak: ‹ZODER Türkiye'de kifli bafl›na 0,07 m3 oran›nda yal›t›m malzemesi düflmektedir. Avrupa'da kifli bafl›na düflen tüketim 0,4 m3, ABD'de ise 1 m3 düzeyindedir. Türkiye, kifli bafl›na tüketim rakam›yla Almanya'n›n 11 kat (0,8m3/kifli), Fransa’n›n ise 5,7 kat (0,4 m3/kifli) gerisinde kalmaktad›r. Ayr›ca ‹talya, ‹spanya ve Portekiz'in de 2,8 kat (0,2 m3/kifli) gerisinde yer almaktad›r. ‹HRACAT Pek çok hammaddenin ithalatla karfl›lanmas›na karfl›n, Türkiye büyük oranda ihracat gerçeklefltirmektedir. Son dönemde AB'de geçerli olan EN standartlar›n›n kabul edilmesiyle birlikte yal›t›m alan›nda ihracat olanaklar› artm›flt›r. Ancak pek çok ürünün ithalat yoluyla elde edilmesi ve devlet tekelinde üretilen hammaddelerin uluslararas› pazardan pahal›ya sat›lmas›, uluslararas› rekabet flans›n› azaltarak ihracat› zorlaflt›rmaktad›r. ‹THALAT ‹thalat yoluyla karfl›lanan hammaddelerin bafl›nda genlefltirilmifl polistren ve ekstrüde polistren ürünlerinin hammaddeleri say›lmaktad›r. Üretimin tüketimi karfl›lamad›¤› ürünlerde de ithalat yap›lmaktad›r. Az oranda taflyünü, elastomerik kauçuk ve polietilen köpük ithal edilmektedir. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 131 Ayr›ca Gümrük Birli¤i'ne girifl ve kald›r›lan gümrük duvarlar›, Avrupa'daki üreticiler için Türkiye'yi önemli bir pazar haline getirmifltir. ‹thal edilen kimi ürünlerin yerli üretimi bulunmamaktad›r. Bu sayede, bu tip yeni ürünler, yurtiçi üretiminin yap›lmas› için çabalar› harekete geçirmektedir. 2020’de petrol ithalat›n›n 74 milyon tona, 1990 y›l›nda 12 milyar m3 olan do¤algaz ithalat›n›n ise 78.5 milyar m3’e yükselece¤i belirtilmektedir. YALITIM SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ Uluslararas› Standartlar Türkiye'de yal›t›m sanayisi, AB'ye uyum çerçevesinde üretim ve uygulama teknolojisi alan›nda pek çok uluslararas› standard› yakalam›fl durumdad›r. Dolay›s›yla dünya pazar›nda sanayi için rekabet olanaklar› bulunmaktad›r. AB'de 1 Ocak 2006'dan itibaren bütün binalarda ›s› kimlik belgesi "Energiepass" zorunlu hale gelmifltir. Bu uygulamalar›n da en k›sa zamanda tamamlanmas› ile tam anlam›yla standartlar yakalanacakt›r. Çevre Duyarl›l›¤› Türkiye'nin henüz Kyoto Protokolü'ne kat›lmam›fl olmakla beraber ‹klim De¤iflikli¤i Sözleflmesi'ne taraf olmas›yla birlikte çevre kirlili¤i konusunda artan duyarl›l›k, yal›t›m alan›nda geliflimi destekleyecektir. Yal›t›m Bilincinin Artmas› Deprem ve enerji fiyatlar›ndaki yüksek art›fllarla yal›t›m bilinci artmaktad›r. Art›k eski yap›larda da yal›t›m uygulamalar› gündemdedir. Yal›t›m Teknolojisi E¤itimi Kocaeli Üniversitesi'nde Yal›t›m Teknolojisi bölümü aç›lm›flt›r. Bu sayede sanayiye nitelikli iflgücü sa¤lanmas› mümkün olacakt›r. Ayr›ca ‹ZODER bünyesinde e¤itim faaliyetleri düzenlenmektedir. YALITIM SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI Tüketici Bilinçsizli¤i Yal›t›mda Türkiye'nin karfl›laflt›¤› önemli sorunlardan biri tüketici bilinçsizli¤idir. Bu amaçla son iki y›ld›r bilinçlendirme çal›flmalar› düzenlenmektedir. ‹nflaat aflamas›nda ucuz konut üretme amac›yla ihmal edilen öncelikli konulardan birisi yal›t›md›r. Türkiye'de inflaat yat›r›mlar› aras›nda en büyük pay› konut sektörü almaktad›r. Ucuz konut üretimi amac›yla ihmal edilen kollardan en öncelikli olan› da yal›t›m olmaktad›r. Var olan standartlar ve yönetmeliklerde belirtilen zorunlu uygulamalardan kaç›n›lmaktad›r. Düflük Kalitede Üretim / Haks›z Rekabet Standartlara uygun üretimi ve uygulamas› yap›lmayan ürünler nedeniyle, haks›z rekabet ortaya ç›kmaktad›r. Bu ürünlerin ithalat› sanayinin dünyada kötü bir imaja sahip olmas›na neden olmaktad›r. Ayr›ca bu ürünler nedeniyle tüketicinin yeni oluflmaya bafllayan yal›t›m bilinci de zedelenmektedir. 132 Yüksek Maliyetler Yerli üreticinin yüksek maliyet girdileri, ihracata yönelmeyi beraberinde getirmektedir. Yerli hammadde ve enerjide sa¤lanacak uygun koflullarla sanayinin ihracat olanaklar› artacakt›r. KDV oranlar›n›n yüksekli¤i ve SSK primleri de yal›t›m sanayisinde faaliyet gösteren üreticilere s›k›nt› yaratmaktad›r. Küçülen ‹nflaat Sektörü Bütün dünyada geçerli olan yap›sal sorun inflaat sektörünün giderek küçülmesidir. Yeni yap› gereksiniminin azalmas› ile yal›t›m sanayisine olan gereksinimler de azalmaktad›r. Denetim ve Standart Eksiklikleri Yal›t›m alan›nda hâlâ denetim ve standart eksiklikleri bulunmaktad›r. Kay›t d›fl› ürünlerin pazara sunulmas› sonucunda, kalitesiz ve düflük fiyatl› ürünlerle haks›z rekabet yarat›lmaktad›r. Ara ve Nitelikli Eleman Eksiklikleri Her ne kadar e¤itim konusunda geliflmeler sürdürülse de, yetiflmifl teknik ve ara eleman eksiklikleri bulunmaktad›r. Bu nedenle özellikle uygulamada istenilen kalite ve standartlara ulafl›lmas› güçleflmektedir. AR-GE Çal›flmalar› Sanayi genelinde AR-GE çal›flmalar› yeterli oranda teflvik edilmemektedir. AB'yle uyum sürecinde rekabeti zedeleyici en önemli sorunlardan birisi budur. Ayr›ca sanayi genelinde herhangi bir veri envanteri yap›lamamaktad›r. Çat› Kaplama Malzemeleri Atmosfer koflullar›ndan koruma ve yal›t›m olmak üzere iki ifllevi bulunan, ›s› ve enerji aç›s›ndan %50'ye yak›n tasarruf sa¤layan çat› kaplama malzemeleri sanayisinin pazar büyüklü¤ü Türkiye'de 100 milyon m2'nin üzerindedir. Çat› kaplama malzemeleri, hammaddesine ve do¤aya gösterdi¤i dirence göre metal, kil, çimento, bitüm, plastik esasl› ve ötekileri olmak üzere alt› farkl› kategoride incelenmektedir. Kiremit, dünya tarihinde imalat› yap›lan ilk yap› malzemelerindendir. Konut pazar›nda kil esasl› kiremitler pazar›n %7580'ine sahiptir. Türkiye'de tek katl› metal çat› kaplamalar› ilk olarak 1970'li y›llarda ortaya ç›km›flt›r. Sandviç panel kullan›m› ise 1980'lerin ortalar›nda kullan›lmaya bafllanm›flt›r. fiirket Profili Çat› Kaplama Sanayicileri Derne¤i'nin (ÇATIDER) üye say›s› 70 firmad›r. ÜRET‹M VE KAPAS‹TE 2005 y›l›nda çat› kaplama pazar› 90 milyon m2 olarak gerçekleflmifltir. 2003 y›l›ndan 2005 y›l›na pazar art›fllar›na bak›ld›¤›nda kil esasl› kiremit çat› kaplama malzemelerinde %42, bitüm esasl› çat› kaplama malzemelerinde %103, genel toplamda ise %36 art›fl sa¤lanm›flt›r. 2005 y›l› toplam çat› kaplamalar› üretimi kapasitesinin 203.550.000 m2 oldu¤u tahmin edilmektedir. Bu rakam 2005 y›l› toplam üretim kapasitesinin %44’ü kadar›d›r. YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M Çat› kaplama sanayisinin 2006 y›l›nda yine büyüme göstermesi beklenmektedir. Geleneksel çat› kaplama malzemelerinin kullan›m oran› en yüksek olup %40 dolay›ndad›r. 2006 pazar büyüklü¤ünün %13 artaca¤› tahmin edilmektedir. Metal çat› kaplamalar›n›n çat› sektöründeki pay›n›n da giderek artt›¤› tespit edilmifltir. Özellikle sanayi yap›lar›na yönelik metal çat› kaplama malzemelerinin %31 gibi bir orana ulaflt›¤› gözlenmifltir. Metal çat› kaplamalar›n›n sektörden ald›¤› pay ise 25,86’d›r. Metal kaplamalar›n ihracattaki pay› ise %34,6 olup birinci s›rada yer almaktad›r. Demir çelik fiyatlar›nda de¤ifliklik olmad›¤› takdirde 2006 pazar büyüklü¤ünün % 5 artaca¤› tahmin edilmektedir. Bitüm esasl› kaplamalar›n pay›n›n artarak %17,41 ile üçüncü s›rada yer ald›¤› görülmüfltür. 2006 pazar büyüklü¤ünün %10 ve üzerinde artaca¤› tahmin edilmektedir. Çimento esasl› kaplamalar genelde %7,58 art›flla pazardaki konumlar›n› korumufllard›r. Bu kategorideki çimento esasl› kiremitlerde 2006 pazar büyüklü¤ündeki art›fl›n % 11 olmas› beklenmektedir. Asbestli ürünlerin piyasadan çekilmeye bafllamas› nedeniyle, lifli çimento esasl› levhalarda %10 azalma olmufltur. Bu azalma genel art›fl oran›n› %7,58’e küçültmüfltür. Plastik esasl› kaplamalar %4,6 pazar pay› ile beflinci s›rada yer almaktad›rlar. Pazar büyüklükleri 2003 y›l›na göre %26 artm›fl olup 2006 y›l› için ortalama % 5 art›fl beklenmektedir. 2006 y›l› sonunda çat› kaplama malzemeleri sektörünün %8 büyüyece¤i, 96 milyon m2 miktar›na ulaflaca¤› tahmin edilmektedir. E⁄‹ML‹ ÇATILARDA ÇATI KAPLAMA MALZEMELER‹ SEKTÖR BÜYÜKLÜKLER‹ Pazar 2005 Pazar (2003-2005) Pazar (2003-2005) Pazar Tahmini 2006 Pazar (2005-2006) Pazar (2005-2006) (m2/y›l) (m2/y›l) (%) (m2/y›l) (m2/y›l) (%) Metal Esasl› Çat› Kaplama Malzemeleri 27.522.500 4.097.500 17,5 28.865.000 1.342.500 4,9 Kil Esasl› Kiremit Çat› Kaplama Malzemeleri 35.500.000 10.500.000 42,0 40.000.000 4.500.000 12,7 -3,7 Gruplar Çimento Esasl› Çat› Kaplama Malzemeleri 6.750.000 400.000 6,3 6.500.000 —250.000 Bitüm Esasl› Çat› Kaplama Malzemeleri 15.500.000 7.850.000 102,6 17.000.000 1.500.000 9,7 Plastik Esasl› Çat› Kaplama Malzemeleri 4.100.000 850.000 26,2 4.300.000 200.000 4,9 120.000 20.000 20,0 132.000 12.000 10,0 89.492.500 23.717.500 36,0 96.797.000 7.304.500 8,2 Öteki Çat› Kaplama Malzemeleri GENEL TOPLAM 45.000.000 40.000.000 35.000.000 30.000.000 25.000.000 20.000.000 15.000.000 10.000.000 5.000.000 0 ÇATI KAPLAMA MALZEMELER‹N‹N KULLANIM ORANLARI (%) 2005 2006 (tahmin) Bitüm Esasl› Çat› Kaplama Malzemeleri % 17 Metal Esasl› Kil Esasl› Çimento Esasl› Bitüm Esasl› Plastik Esasl› Çat› Kaplama Kiremit Çat› Kaplama Çat› Kaplama Çat› Kaplama Malzemeleri Çat› Kaplama Malzemeleri Malzemeleri Malzemeleri Malzemeleri Kaynak: ÇATIDER Çimento Esasl› Çat› Kaplama Malzemeleri % 8 Plastik Esasl› Çat› Kaplama Malzemeleri % 5 Metal Esasl› Çat› Kaplama Malzemeleri % 31 Kil Esasl› Kiremit Çat› Kaplama Malzemeleri % 39 Kaynak: ÇATIDER TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 133 DIfi T‹CARET ‹thalat ve ihracat iç pazar›n yaklafl›k %3’ü dolay›nda bir büyüklü¤e sahiptir. Bu da Türkiye’deki üretimin ülkenin ihtiyac›n› karfl›lad›¤›n› göstermektedir. ‹hracat›n ithalat› karfl›lamas› Türkiye’de bu anlamda bir döviz kayb›n›n olmad›¤›n› da göstermektedir. ÇATI KAPLAMA SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ Çat› kaplama sanayisi, büyük potansiyel bar›nd›ran bir aland›r. Henüz üretim çeflitlili¤inin çok genifl olmamas›, bu alanda yat›r›m olanaklar›n› art›rmaktad›r. ÇATI KAPLAMA SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI Üretim Standartlar› Çat› kaplama malzemelerinde standartlar›n yaln›zca üretimde de¤il, uygulamada da yakalanmas› için bir bütün olarak çat› uygulama standartlar› da belirlenmelidir. Bu amaçla ÇATIDER, çeflitli e¤itim faaliyetleri sürdürmektedir. Yasal Engeller Çeflitli yasal engeller, sanayinin geliflimi için sorun oluflturmaktad›r. Örne¤in çat› e¤imlerinin %33'le s›n›rland›r›lmas›, çat› altlar›n›n tavanaras› olarak kullan›m›n› engellemektedir. Oysa ça¤dafl çat› kaplama malzemeleriyle çok yüksek e¤imlerde çat› döflenmesi mümkün olabilmektedir. Kay›td›fl›l›k ve Kalitesiz Üretim Sanayide kaliteli üretim yapan firmalar›n yan›s›ra, kay›t d›fl› ve düflük kalitede üretim yapan firmalar da bulunmaktad›r. Bu nedenle, sanayide haks›z rekabet oluflmaktad›r. TSE standartlar›nda üretim ve denetim yap›lmal›d›r. Ara ve Nitelikli Eleman Eksikli¤i Çat› kaplama sanayisinde de öteki sanayilerde oldu¤u gibi e¤itim, kalifiye iflgücü ve ara eleman eksikli¤i sorunlar› bulunmaktad›r. AB fonlar› yard›m›yla ÇATIDER, sanayiye 600 yetiflmifl usta kazand›rmak amac›yla e¤itim çal›flmalar›na bafllam›flt›r. D›fla Ba¤›ml›l›k Bitüm, plastik ve metal esasl› çat› kaplama malzemelerinin üretimi henüz Türkiye'de yayg›nlaflmam›flt›r. Sanayide bu bak›mdan d›fla ba¤›ml›l›k söz konusudur. 134 Is›tma-So¤utma-Havaland›rma ‹nflaat sektörünün gelecek vadeden yan sanayilerinden biri olan ›s›tma so¤utma havaland›rma sanayisi, yabanc› sermayeden büyük oranda pay almaktad›r. Sanayi, klima so¤utma ve havaland›rma olmak üzere iki ana bafll›kta incelenmektedir. Pazarda üretimi öne ç›kan ürünlerden baz›lar› split klima, merkezi klima, araç klimas› ve so¤utmas›, market so¤utucular›, ticari so¤utucular ve so¤uk odalard›r. fiirket Profili Klima havaland›rma alan›nda yaklafl›k 50 ve so¤utma alan›nda yaklafl›k 30 firma üretici konumunda faaliyet göstermektedir. Uygulamac› ve sat›c› firmalarla bu say› 300-800 aras›nda de¤iflmektedir. DÜNYADA ISITMA SO⁄UTMA HAVALANDIRMA SANAY‹S‹ Dünyada yaflanan iklim de¤ifliklikleri ve küresel ›s›nman›n etkisiyle klima sanayisinde dünya ekonomisinin üzerinde bir büyüme gerçekleflmektedir. Bireysel klima pazar› miktarda on y›lda dört kat artm›fl, ancak de¤erde %60 oran›nda gerileme yaflam›flt›r. Klima pazar›nda merkezi ürünler üretimi büyük oranda Avrupa'da ve ABD'de gerçeklefltirilmektedir. Bireysel klima üretiminde ise Uzakdo¤u ülkeleri bafl› çekmektedir. Özellikle Güney Kore, Japonya, Tayland, Çin ve son y›llarda Malezya, dünya üretiminde ön s›ralarda yer almaktad›r. Dünya klima tüketiminde ise Uzakdo¤u ve Güney Avrupa ilk s›ralardad›r. En çok klima ihracat› gerçeklefltiren ülkeler s›ras›yla ABD, Japonya ve Güney Kore'dir. Tayland, Malezya ve Çin de bu gruba dahil edildi¤inde dünya ihracat›n›n %52'sinin Uzakdo¤u ülkeleri taraf›ndan üstlenildi¤i söylenebilir. Japonya'n›n ihracat› her y›l azalmaktad›r. Kore, Çin, Tayland ve Malezya'da ise ihracat sürekli art›fl göstermektedir. Türkiye toplam klima pazar›nda dünyada ilk onun içindedir.Avrupa’da ise alt›nc› s›rada bulunmaktad›r. ÜRET‹M ISITMA-SO⁄UTMA ALETLER‹ ÜRET‹M‹ (adet) (2002-2005) 90 2915 2098 - De¤iflim (%) 05-04 -100 Split Tip Klima (‹ç Ünite) 214282 392360 743478 963725 30 Split Tip Klima (D›fl Ünite) 211387 390143 721823 962671 33 47 28 165 72 -56 Pencere Tipi Ve Portatif Klima Kanall› Split Çat›/Paket (DX) Tip Klima Son y›llarda do¤algaz kullan›m›n›n iyice yayg›nlaflmas› ile do¤algazl› cihazlar›n pazar› büyüme göstermektedir. 2004 2005 40 110 348 405 16 Fan Coil Unit 37195 38110 45662 33153 -27 Klima Santrali Hücreleri 31366 21590 30098 30041 - 258 239 223 267 20 494665 845495 1543895 1990334 29 So¤uk Su Üretici Grup TOPLAM Kaynak: OA‹B TOPLAM ISITMA-SO⁄UTMA-HAVALANDIRMA GEREÇLER‹ ÜRET‹M‹ (adet) (2002-2005) 2.500.000 2.000.000 1.500.000 1.000.000 500.000 0 2002 2003 2004 2005 Kaynak: ‹SK‹D YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M Is›tma so¤utma ve havaland›rma sanayisinde talep yaz mevsiminde %100 düzeyine ç›kmakta, k›fl mevsiminde ise %70-80 aras›nda de¤iflmektedir. Merkezi klima alan›nda yerli üreticiler pazar›n %90'›na hakim durumdad›r. Split klimada yerli üretimle pazar›n %60'› üstlenilmektedir. So¤utma alan›nda ise daha çok ithalat yoluna gidilmektedir. Split klimalarda bir önceki y›la oranla %50 art›fl söz konusudur. ‹SK‹D'in verilerine göre 2005 y›l›nda sanayi genelinde yap›lan üretim miktar› yaklafl›k 2 milyon adettir. Miktar, toplamda bir önceki y›la göre %30 oran›nda art›fl göstermifltir. Ürün baz›nda üretimlerde ise en yüksek art›fl oran› kanall› split üretiminde görülmektedir. Çat›, paket (DX) tipi klimalarda da üretim art›fl› söz konusudur. Pencere tipi ve portatif klimalar›n üretimi durmufl, fancoil unit türü ise azalm›flt›r. 2005 y›l›nda toplam klima üretiminin %96's› split klimalar taraf›ndan üstlenilmifltir. 2003 2002 Üretim (adet) ISITMA-SO⁄UTMA ALETLER‹ TÜKET‹M‹ (adet) (2002-2005) 1622 3144 1261 2529 De¤iflim (%) 05-04 101 Split Tip Klima (‹ç Ünite) 233610 378658 753375 1117613 48 Split Tip Klima (D›fl Ünite) 230795 377191 731246 1112493 52 VRF (‹ç Ünite) 4127 4239 8422 14720 75 VRF (D›fl Ünite) 570 618 1207 2417 100 Kanall› Split 2347 2490 4919 5416 10 Çat›/Paket (DX) Tip Klima 449 409 602 800 33 Fan Coil Unit 45877 48342 57057 71465 25 Klima Santrali Hücreleri 17882 18577 23961 22406 -6 975 882 993 1348 36 538254 834550 1583043 2351207 49 Tüketim (adet) Pencere Tipi Ve Portatif Klima So¤uk Su Üretici Grup TOPLAM 2002 2003 2004 2005 Kaynak: OA‹B TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 135 ISITMA-SO⁄UTMA ALETLER‹ ‹THALATI (adet) (2002-2005) TOPLAM ISITMA-SO⁄UTMA-HAVALANDIRMA GEREÇLER‹ TÜKET‹M‹ (adet) (2002-2005) 2.500.000 2.000.000 Pencere Tipi Ve Portatif Klima 1.500.000 1.000.000 500.000 0 2002 2003 2004 2005 Türkiye’de klima pazar›n›n %10’unu Japon üreticiler üstlenmifltir. Pazar›n geri kalan %35-40’› Çin’de, %50-55’i ise yerli üreticilerdedir. ‹HRACAT Is›tma so¤utma ve havaland›rma alan›nda son y›llarda ihracatta istikrarl› büyüme oranlar› söz konusudur. 2001 sonunda ihracat›n pozitif de¤erlerde seyreden art›fl oranlar›, 2002'den itibaren artarak sürmektedir. 2003 y›l›nda toplam adet olarak %200, 2004 y›l›nda %13 ve 2005 y›l›nda %45 art›fl sa¤lanm›flt›r. 2005 ihracat›n›n ürün verilerine göre split klimalar ihracat›n %98'ini oluflturmaktad›r. ‹hracat de¤erlerinin adet olarak bir önceki y›la göre de¤iflimlerine bak›ld›¤›nda so¤uk su üretici grup, fancoil unit ihracat adet say›lar› azalm›fl, di¤erleri artm›flt›r. 2004 2005 De¤iflim (%) 05-04 258 715 2111 4112 14724 Split Tip Klima (‹ç Ünite) 100653 206317 357570 557879 56 Split Tip Klima (D›fl Ünite) 99501 204604 347155 552584 59 VRF (‹ç Ünite) 4209 4249 9430 17661 87 VRF (D›fl Ünite) 584 622 1295 2450 89 Kanall› Split 2503 2771 5107 6429 26 501 451 622 714 15 Fan Coil Unit 14701 23926 25900 47678 84 Klima Santrali Hücreleri 845 1079 2053 3968 93 So¤uk Su Üretici Grup 777 775 975 1226 26 224989 446905 754219 1205313 60 Çat›/Paket (DX) Tip Klima Kaynak: ‹SK‹D 2003 2002 ‹thalat (adet) TOPLAM Kaynak: TU‹K ISITMA-SO⁄UTMA-HAVALANDIRMA GEREÇLER‹ TOPLAM ‹THALATI (adet) (2002-2005) 1.400.000 1.200.000 1.000.000 800.000 600.000 400.000 200.000 0 2002 2003 2004 2005 Kaynak: ‹SK‹D ISITMA-SO⁄UTMA ALETLER‹ ‹HRACATI (adet) (2002-2005) 2002 2003 2004 2005 0 2071 5078 1121 De¤iflim (%) 05-04 -78 Split Tip Klima (‹ç Ünite) 68932 225445 255098 376186 47 Split Tip Klima (D›fl Ünite) 68315 224853 247668 376005 52 VRF (‹ç Ünite) 0 0 113 536 374 VRF (D›fl Ünite) 0 0 19 85 347 Kanall› Split 30 64 124 534 331 Çat›/Paket (DX) Tip Klima 17 106 341 310 -9 Fan Coil Unit 6239 13121 14457 9194 -36 Klima Santrali Hücreleri 14275 4058 7735 7999 3 60 113 210 144 -31 157868 469831 530843 772114 45 ‹hracat (adet) Pencere Tipi Ve Portatif Klima So¤uk Su Üretici Grup TOPLAM TOPLAM ISITMA-SO⁄UTMA-HAVALANDIRMA GEREÇLER‹ ‹HRACATI (adet) (2002-2005) 1.000.000 Türkiye'de ›s›tma so¤utma havaland›rma sanayisi, üretim, kalite ve test bak›m›ndan Avrupa standartlar›na uygundur. Son y›llarda Türkiye'de ›s›tma so¤utma ve havaland›rma alan›nda yap›lan yat›r›mlar›n say›s› gün geçtikçe artmaktad›r. Bu potansiyelle Türkiye'nin yak›n zamanda Avrupa'n›n üretim merkezi olmas› beklenmektedir. Özellikle yurtiçi talebin doymam›fll›¤›, büyük üretim rakamlar›, teknolojik yeterlilik, uluslararas› güvenlik koflullar›na uygun üretim gibi nedenlerle Türkiye tercih edilmektedir. Özellikle endüstriyel klima alan›nda en fazla yat›r›m turizm sektöründe olmaktad›r ISITMA SO⁄UTMA HAVALANDIRMA SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI 800.000 600.000 Nitelikli Ara Eleman S›k›nt›s› 400.000 Sanayi genelinde nitelikli ara eleman s›k›nt›s› çekilmektedir. Bu kapsamda ‹SK‹D ve ‹SKAV bünyesinde çeflitli e¤itim çal›flmalar› sürdürülmektedir. 200.000 2002 2003 2004 2005 Kaynak: ‹SK‹D ‹THALAT OA‹B'nin verilerine 2005 y›l› ithalat› bir önceki y›la oranla %60 artm›flt›r. ‹thalat›n %95’ini split klimalar oluflturmaktad›r. Bir önceki y›la göre ithalat miktar›nda en büyük oranda art›fl klima santrali hücrelerde görülmüfltür. 136 Yüksek Standartlarda Üretim ve Artan Yat›r›mlar Artan Turizm Yat›r›mlar› Kaynak: TU‹K 0 ISITMA SO⁄UTMA HAVALANDIRMA SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ Kay›td›fl›l›k Kay›td›fl› firmalar›n faaliyetleri nedeniyle sanayi genelinde haks›z rekabet ve kalitesiz üretim sorunlar› ortaya ç›kmaktad›r. Çin Klima Sanayisi Çin'den getirilen kalitesiz ve ucuz ürünlerin sanayi genelinde haks›z rekabet yaratt›¤› vurgulanmaktad›r. Asansör ‹nflaat sektörünün bir yan sanayisi olan asansör sanayisinde son y›llarda Türkiye'de büyük geliflmeler olmaktad›r. ASANSÖR ‹HRACATI (bin $) (2003-2005) Asansör sanayisinde yaklafl›k 2000 firma faaliyet göstermektedir. Firmalar›n yaklafl›k 60'› sanayide önemli rol oynamaktad›r. DÜNYADA ASANSÖR SANAY‹S‹ 2003 y›l› verilerine göre dünyadaki toplam asansör say›s› 7 milyon adettir. Asansör sanayisinin toplam cirosu ise 18 milyar dolar düzeyindedir. Dünya asansör pazar›nda 3 milyon 500 bin adet asansörle Avrupa, en büyük pazar pay›n› elinde tutmaktad›r. ‹kinci s›rada 750 bin adet asansörle Kuzey Amerika yer almaktad›r. Japonya ise 700 bin adet asansörle üçüncü s›radad›r. S›ralamada yer alan öteki ülke ve bölgeler s›ras›yla BDT ülkeleri, Güney Asya ülkeleri, Güney Amerika, Avustralya hariç Okyanusya, Ortado¤u, Afrika ve Avustralya'd›r. Avrupa genelindeki s›ralamada ilk s›rada 700 bin asansörle ‹talya yer almaktad›r. Almanya, ‹spanya, Fransa, ‹ngiltere ve Yunanistan bu ülkeyi izlemektedir. ÜRET‹M Asansörler ilk olarak 1950'li y›llarda temsilci firmalar arac›l›¤›yla Türkiye'de kullan›lmaya bafllanm›flt›r. Türk asansör sanayisi, özellikle 1990'l› y›llarda h›zla geliflim göstermifltir. Bu y›llarda Türkiye'de tesis edilen y›ll›k ortalama asansör say›s› 8.000 dolay›ndad›r. Ekonomik krizler ve deprem gibi etkenlerle asansör sanayisinde de daralmalar yaflanm›flt›r. Y›ll›k ortalama asansör üretimi bu y›llarda 4.000'e düflmüfltür. 2010 y›l›na kadar inflaat sektöründeki geliflmelere paralel olarak asansör sanayisinde y›lda 16.000 adetlik üretim miktar›na ulafl›laca¤› tahmin edilmektedir. YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M Türkiye'de tesis edilmifl olan asansör say›s› yaklafl›k 110.000 dolay›ndad›r. Bu say›yla Türkiye, Avrupa s›ralamas›nda 7. s›rada yer almaktad›r. Asansör say›s›n›n 2010 y›l›nda 200.000'e ç›kmas› beklenmektedir. Asansör sektörünün Türkiye piyasas›nda 450 milyon dolarl›k pazar pay› söz konusudur. ‹HRACAT Türkiye'nin Avrupa pazar›ndaki rekabet gücü gün geçtikçe artmaktad›r. Asansör sanayisinde ihracat olanaklar›, özellikle 1990'l› y›llarda üretimin art›fl göstermesiyle artm›flt›r. Günümüzde asansör ürünleri, Ortado¤u, Balkanlar, Yak›ndo¤u, Orta Asya, Avrupa ve Afrika'da yer alan yaklafl›k 60 ülkeye ihraç edilmektedir. De¤iflim (%) ‹hracat (bin $) Y›llar fiirket Profili ve ‹stihdam 2003 3.130 2004 4.009 28 2005 5.709 42 Kaynak: TÜ‹K ASANSÖR, SK‹PL‹ ASANSÖR/YÜRÜYEN MERD‹VEN AKSAM VE PARÇALARI ‹HRACATI ($) (2005) 5.357.829,00 ‹ran Suudi Arab. 3.434.131,00 Kuveyt 2.465.350,00 ‹srail 1.747.776,00 Almanya 1.664.578,00 Fransa 1.589.991,00 Yunanistan 1.568.515,00 Bulgaristan 1.374.320,00 Polonya 1.179.388,00 Lübnan 1.134.554,00 Ukrayna 1.114.703,00 Rusya 1.081.301,00 BAE 1.073.806,00 Suriye 1.052.702,00 0 1000000 2000000 3000000 4000000 5000000 6000000 Kaynak: TÜ‹K 2005 y›l›nda en önemli ihracat pazar› Ortado¤u olmakla beraber, Türk Cumhuriyetleri ve Avrupa'ya da ihracat yap›lmaktad›r. ‹THALAT Asansör sanayisinde komple asansör ithalat› oldukça azd›r. Aksam ithalat› ise halen sürmektedir. En çok ithalat yap›lan ülkeler AB ülkeleridir. ASANSÖR ‹THALATI (bin $) (2003-2005) Y›llar ‹hracat (bin $) De¤iflim (%) 2003 10.986 2004 12.990 18 2005 21.700 67 Kaynak: TÜ‹K TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 137 ASANSÖR,SK‹PL‹ ASANSÖR/YÜRÜYEN MERD‹VEN AKSAM VE PARÇALARI ‹THALATI ($) (2005) 2.442.396,00 ‹talya 2.094.744,00 ‹spanya Almanya 1.840.170,00 ‹sviçre 1.675.874,00 Yunanistan 1.635.403,00 0 500000 1000000 1500000 2000000 2500000 3000000 Kaynak: TÜ‹K ASANSÖR ‹HRACAT VE ‹THALAT DE⁄ERLER‹ (bin $) (2003-2005) 25.000 ‹hracat ‹thalat 20.000 15.000 10.000 5.000 0 2003 2004 2005 Kaynak: TÜ‹K ASANSÖR SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ CE ‹flareti Zorunlulu¤u 15 A¤ustos 2004 tarihinde kabul edilen Asansör Yönetmeli¤i'ne göre, asansörlere asgari güvenlik standartlar›n› tafl›mas› amac›yla CE iflaretleme zorunlulu¤u getirilmifltir. 18 ayl›k bir geçifl sürecinin ard›ndan yürürlü¤e girecek olan yönetmelikle AB standartlar›na uyum sa¤lanacakt›r. Geliflme Potansiyeli Türk asansör sanayisi, 2010 y›l›na kadar Avrupa'n›n üç büyük gücünden biri olma potansiyeline sahiptir. Özellikle AB standartlar›n›n getirilmesi, talepte art›fl sa¤layacakt›r. ASANSÖR SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI Kay›td›fl›l›k ve Haks›z Rekabet Haks›z rekabet do¤uran düflük standartl› ve kay›td›fl› üretim, asansör sanayisinin en büyük sorunudur. Bu durum kullan›c›lar›n güvenli¤ini tehdit etmektedir. Denetim Eksikli¤i Asansör sanayisinde faaliyet gösteren denetim organlar›n›n ifllevleri yetersiz kalmaktad›r. 138 Ayd›nlatma Dekoratif ve ifllevsel yönüyle öne ç›kan ayd›nlatma, önceleri sokak ayd›nlatmas› olarak kullan›lm›fl, ilerleyen y›llarda mekânlarda kullan›lmaya bafllanm›flt›r. Teknolojinin h›zla geliflmesi ve tasar›mc›lar›n yarat›c›l›klar› ile ayd›nlatma ihtiyac›n›n ötesinde önemli bir dekorasyon ö¤esi olmufltur. Ayd›nlatman›n amac› belli bir ayd›nlatma düzeyini elde etmek de¤il, ideal ve do¤ru görme koflullar›n› sa¤lamak haline gelmifltir. Günümüzde ayd›nlatma firmalar› geliflen tasar›mlarla birlikte sadece lamba ya da ampul üretip satmamakta, her türlü mekâna uygun projeler çizilerek dekoratif çözümler yaratmaktad›r. ÜRET‹M Avrupa ülkeleri ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda Türkiye'deki ayd›nlatma sanayisi, olabilecek hacminin üçte biri büyüklü¤ündedir. Ayd›nlatma pazar›n›n büyüklü¤ü 350 milyon dolar dolay›ndad›r. Bu de¤erin 130 milyon dolarl›k k›sm› ampullerden, 220 milyon dolarl›k k›sm› ise ayd›nlatma armatürlerinden oluflmaktad›r. AYDINLATMA MALZEMELER‹ ÜRET‹M‹ (YTL) (2000-2004) Y›llar fiirket Profili Günümüzde ayd›nlatma sektörü, mekân dekorasyonunda önemli bir ayr›nt›y› oluflturmaktad›r. Her geçen gün zevkler ve tasar›mlar de¤iflmektedir. Bu nedenle dünya piyasas›nda belli bir yer edinmenin yolu öncelikle teknolojinin geliflmesinden geçmektedir. Ülke ve bölge ekonomisi aç›s›ndan ayd›nlatma sektörünün konumu incelendi¤inde, daha çok ithalatç› konumundaki firmalar›n yo¤unlu¤u dikkati çekmektedir. Turizm, sanayi ve inflaat sektörü içinde önemli bir yere sahip olan elektrik, ayd›nlatma sistemleri ve ürünleri ile ilgili yat›r›mlar›n 2006 ve ilerleyen y›llarda daha fazla önem kazanmas› beklenmektedir. Son y›llarda geliflen Türk ayd›nlatma sektörü, bir yandan ulusal pazarda mimarlar›n projelerindeki ayd›nlatma seçeneklerini ço¤altm›fl, öte yandan da ürünlerini yurtd›fl› pazarlara ihraç etmeye bafllam›flt›r. Türkiye’de uluslararas› kalite standartlar›nda üretim yapan firmalar›n say›s› her geçen gün ço¤almaktad›r. 1960'l› y›llar›n sonunda Türkiye'de uluslararas› firmalar enkandesan ve fluoresan ampul üretimine bafllam›flt›r. 1970'lerde farkl› firmalar›n aç›lmas›yla sanayide çeflitlenmenin ilk ad›mlar› at›lm›flt›r. Genellikle yurtd›fl›ndaki ürünlerin benzerinin üretilmesi ile faaliyetlerini sürdüren sanayide, 1970'lerin sonunda yeni firmalar›n aç›lmas›yla geliflim sürmüfltür. 1980'li y›llarda ise ithalatç›lar sanayiye kat›lm›flt›r. Türk ayd›nlatma sanayisinde 50 dolay›nda büyük ölçekli firma faaliyet göstermektedir. Küçük ve orta büyüklükteki firma say›s›n›n ise yaklafl›k 300 oldu¤u tahmin edilmektedir. Ayr›ca pek çok kay›td›fl› firma da faaliyettedir. DÜNYADA AYDINLATMA SANAY‹S‹ Ayd›nlatma sanayisi ve teknolojisi, dünyada h›zla geliflen alanlardan biridir. Ayr›ca mimaride ayd›nlatma çözümleri önem kazanmakta ve ayd›nlatma bilinci geliflim göstermektedir. Dünya ayd›nlatma pazar›n›n büyüklü¤ünün 45 milyar dolar dolay›nda oldu¤u san›lmaktad›r. Bu pazar›n 30 milyar dolarl›k k›sm› ampullerden oluflmaktad›r. Geri kalan 15 milyar dolar ise ayd›nlatma armatürlerine aittir. Avrupa, dünyada ayd›nlatma sanayisinin öncüsü konumunda yer almaktad›r. Üretim teknolojileri alan›nda ABD, Avrupa'y› izlemektedir. De¤iflim (%) Üretim 2000 4.969.199 2001 6.552.975 32 2002 12.918.373 97 2003 19.035.189 47 2004 18.939.798 -1 Kaynak: DTM AYDINLATMA MALZEMELER‹ ÜRET‹M‹ (YTL) (2000-2004) 20.000.000 15.000.000 10.000.000 5.000.000 0 2000 2001 2002 2003 2004 Kaynak: DTM TÜKET‹M Türkiye genelinde kullan›lan elektrik enerjisinin yaklafl›k %5'i ayd›nlatma amaçl› kullan›lmaktad›r. Bu tüketimin büyük k›sm› d›fl ayd›nlatma alan›nda yap›lmaktad›r. ‹HRACAT 1996-2000 y›llar› aras›nda ithalat ihracata oranla daha önde gitmifltir. 2001 y›l›ndaki ekonomik kriz sonras›nda Türkiye ayd›nlatma sektörü ihracata h›zla yönelmifl ve ihracatç› kimli¤i ile ön plana ç›km›flt›r. 2002 ve 2003 y›llar›nda ise ihracatta art›fl e¤ilimi devam etmifltir. Türk ayd›nlatma sanayisi, dünya sanayisinden oldukça k›s›tl› oranda pay almaktad›r. A¤›rl›kl› ihracat dekoratif ürünlerdedir. Uzakdo¤u ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda Türkiye iletiflim, ulafl›m, sevk›yat, hacim ve kalite aç›s›ndan ihracatta avantajl› bir konumda yer almaktad›r. Ayd›nlatma armatürleri ihracat›nda de¤erde bir önceki y›la göre 2005'te %30 oran›nda art›fl görülmektedir. 2005 y›l› için ayd›nlatma armatürleri ihracat› 129,6 milyon dolar düzeyinde gerçekleflmifltir. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 139 AYDINLATMA ARMATÜRLER‹ ‹HRACATI (bin $) (2003-2005) De¤iflim (%) ‹hracat Y›llar Tüketici Bilinçsizli¤i 2003 75.201 2004 100.095 33 2005 129.598 29 Kaynak: DTM Pazar Kültüründe Eksikler Avize ihracat›n›n toplam ayd›nlatma ihracat›ndaki pay› %85,7'dir. ‹hracat›n gerçeklefltirildi¤i ülke say›s› 40'›n üzerindedir. Aralar›nda Avrupa ülkeleri, Türk Cumhuriyetleri, Ortado¤u, Afrika ülkeleri ve ABD bulunmaktad›r. ‹THALAT 2005 y›l›nda gerçeklefltirilen ayd›nlatma armatürleri ithalat› 115 milyon dolar de¤erindedir. Bir önceki y›la göre ithalatta de¤er baz›nda %31 oran›nda art›fl yaflanm›flt›r. Ayd›nlatma alan›nda en fazla ithalat gerçeklefltirilen ülke aç›k farkla Çin'dir. 2005 y›l›nda gerçeklefltirilen ithalat›n %37'si Çin'den,%13’ü Bulgaristan’dan, %10’u ise ‹spanya’dan yap›lm›flt›r. AYDINLATMA ARMATÜRLER‹ ‹THALATI (bin $) (2003-2005) De¤iflim (%) ‹thalat Y›llar 2003 61.541 2004 87.573 42 2005 115.033 31 Kaynak: DTM ‹HRACAT VE ‹THALAT DE⁄ERLER‹ (bin $) (2003-2005) 140.000 ‹hracat ‹thalat 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0 2003 2004 2005 Kaynak: AG‹D AYDINLATMA SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ Ayd›nlatma sanayisi, son on y›lda önemli geliflmeler göstermifltir. Bu alanda henüz büyük anlamda potansiyel bulunmaktad›r. AYDINLATMA SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI Kay›td›fl›l›k Ayd›nlatma alan›nda kalitesiz üretim, sanayi genelindeki önemli sorunlardan biridir. Genellikle kay›td›fl› üreticiler nedeniyle ortaya ç›kan bu sorunun çözümü için s›k› denetim mekanizmalar›n›n ve belirli standartlar›n ortaya konulmas› gerekmektedir. Kalitesiz ithalatta da herhangi bir denetim bulunmamaktad›r. Dolay›s›yla uluslararas› pazarda ayd›nlatma sanayisinin imaj› zedelenmektedir. 140 Üretim teknolojileri ve ayd›nlatma bilinci her ne kadar gün geçtikçe geliflme gösterse de, sertifika alan›nda pek çok üretici Avrupa standartlar›n› yakalayamam›flt›r. Verilen TSE sertifikalar›n›n Avrupa'yla geçerlili¤inin sa¤lanmas› gerekmektedir. Pazar kültüründe eksiklik bulunmaktad›r. Ayd›nlatma alan›nda ciddi bir yan sanayi mevcut de¤ildir. Yüksek Maliyet ‹thal komponentlerin fiyatlar› Avrupa ortalamas›n›n üzerindedir. Bu nedenle maliyetler artmaktad›r. Markalaflma Eksikli¤i Sanayi genelinde herhangi bir tasar›m kültürü, markalaflma ya da e¤itim program› bulunmamaktad›r. Mutfak-Banyo Türkiye'de inflaat sektörünün önemli yan sanayilerinden biri mutfak ve banyo sanayisidir. Büyük oranda geliflmifl olan mutfak-banyo sanayisinde, 2001 kriziyle birlikte bir duraklama dönemi yafland›ktan sonra sanayide toparlanma görülmüfltür. 2005 y›l›nda gerçeklefltirilen mutfaklarda kullan›lan ahflap mobilya üniteleri ihracat›nda da %55’lik ihracat art›fl oran› gerçekleflmifl ve 5,6 milyon dolar de¤erine ulaflm›flt›r. AHfiAP HAZIR MUTFAK ÜN‹TELER‹ ‹HRACATI (kg / $) (2003-2005) fiirket Profili Mutfak-banyo konusunda faaliyet gösteren firma say›s› kesin olarak bilinmemekle beraber Ahflap Mutfak ve Banyo Mobilyas› Sanayici ve ‹thalatç›lar› Derne¤i'nin (MUDER) 21 adet üyesi bulunmaktad›r. Y›llar DÜNYADA MUTFAK-BANYO SANAY‹S‹ Miktar (kg) De¤iflim (%) De¤er ($) De¤iflim (%) 2003 809.152 2004 867.562 7 1.965.150 1.512.375 30 2005 1.238.610 43 3.418.933 74 Kaynak: TÜ‹K Almanya ve ‹talya bu alanda dünyan›n ve Avrupa'n›n önde gelen üretici ülkelerindendir. Dünyada, özellikle Avrupa'da her tüketici, mutfa¤›n› 3-4 kez yenileme gereksinimi duymaktad›r. MUTFAKLARDA KULLANILAN TÜRDEN D‹⁄ER AHfiAP MOB‹LYALARIN ‹HRACATI (kg / $) (2003-2005) De¤iflim (%) De¤iflim (%) ÜRET‹M Y›llar Mobilya sanayisi içinde mutfak-banyo sanayisinin pay› yaklafl›k %25'tir. Mutfak banyo mobilyas› pazar büyüklü¤ü ise yaklafl›k 300-400 milyon dolar aras›ndad›r. Büyük firmalar, bu pazar›n %15-20'sini elinde tutmaktad›r. 2003 1.253.071 2004 1.247.507 - 3.576.142 58 2005 1.716.113 38 5.582.297 56 YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M De¤er ($) 2.263.144 Kaynak: TÜ‹K ‹THALAT Türkiye'de tüketicilerin mutfak yenileme gereksinimi say›lar› 1 kez de kalmaktad›r. Önümüzdeki üç y›l içinde MUDER’in haz›rlam›fl oldu¤u toplam mutfak talep tahminleri afla¤›daki çizelgede gösterilmektedir: 2005 y›l›nda gerçeklefltirilen ahflap haz›r mutfak mobilyas› ithalat de¤eri 12,5 milyon dolard›r. Mutfaklarda kullan›lan ahflap mobilya üniteleri ihracat› ise 8,1 milyon dolar düzeyindedir. AHfiAP HAZIR MUTFAK ÜN‹TELER‹ ‹THALATI (kg / $) (2003-2005) MUTFAK TALEP TAHM‹NLER‹ (adet) (2006-2007) Y›llar Miktar (kg) Mutfak Talebi Y›llar Miktar (kg) 1.166.758 De¤iflim (%) De¤er ($) De¤iflim (%) 2006 430.000 2003 2007 470.000 2004 2.020.563 73 10.720.306 7.794.290 38 2005 1.687.880 -16 12.483.341 16 Kaynak: TÜ‹K MUTFAK TALEP TAHM‹NLER‹ (adet) (2006-2007) MUTFAKLARDA KULLANILAN TÜRDEN D‹⁄ER AHfiAP MOB‹LYALARIN ‹THALATI (kg / $) (2003-2005) 500.000 adet Y›llar 400.000 2006 2007 Miktar (kg) De¤iflim (%) De¤er ($) De¤iflim (%) 2003 601.582 2004 1.414.967 135 6.520.036 3.073.435 112 2005 1.728.735 22 8.106.613 24 Kaynak: TÜ‹K Kaynak: MUDER ‹HRACAT Uluslararas› rekabet koflullar›nda yüksek üretim kapasitesi bulunan firmalar daha avantajl› konumdad›r. 2005 y›l›nda ahflap haz›r mutfak ihracat›, %85 art›flla 3,4 milyon dolar düzeyinde gerçekleflmifltir. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 141 AHfiAP HAZIR MUTFAK ‹HRACAT VE ‹THALATI ($) (2003-2005) 14.000.000 12.000.000 10.000.000 8.000.000 6.000.000 4.000.000 2.000.000 0 ‹hracat Yabanc› Yat›r›mlar AB ile birlikte, sanayide yabanc› yat›r›mlar›n artmas› beklenmektedir. ‹thalat MUTFAK BANYO SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI Eski Standartlar 2003 2004 2005 Kaynak: TÜ‹K MUTFAKLARDA KULLANILAN TÜRDEN D‹⁄ER AHfiAP MOB‹LYALAR ‹HRACAT VE ‹THALATI (kg/$) (2003-2005) 10.000.000 ‹hracat Ahflap mutfak konusunda 1993 y›l›nda kabul edilen TSE 6384 standard› hâlâ geçerli olmakla beraber, art›k günümüz koflullar›na uymamaktad›r. Standartta de¤ifliklikler ve eklemeler yap›lmas›, sanayi genelinde faaliyet gösteren kay›td›fl› firmalar›n kalitesiz üretimleri ve haks›z rekabet koflullar›n› önleyecektir. Nitelikli Eleman Eksikli¤i ‹thalat 8.000.000 Mutfak banyo sanayisinde özellikle tasar›m, sat›fl ve montaj konular›nda e¤itimli elemana gereksinim duyulmaktad›r. Bu amaçla MUDER'in çeflitli e¤itim çal›flmalar› sürmektedir. 6.000.000 4.000.000 2.000.000 D›fla Ba¤›ml›l›k 0 2003 2004 2005 Kaynak: TÜ‹K 2005 y›l›nda plastikten dufllar ve banyo küvetleri ithalat› %59’luk art›flla 6,2 milyon dolara yükselmifltir. ‹hracat de¤erindeki art›fl ise %15 olarak gerçekleflmifl ve 27,3 milyon de¤erine ulaflm›flt›r. PLAST‹KTEN DUfiLAR VE BANYO KÜVETLER‹ ‹THALAT VE ‹HRACATI ($) (2003-2005) 30.000.000 ‹hracat 25.000.000 ‹thalat 27.268.852 23.774.760 20.000.000 13.079.154 15.000.000 10.000.000 5.000.000 6.201.663 1.948.378 0 2003 3.898.583 2004 2005 Kaynak: TÜ‹K MUTFAK BANYO SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ Geliflim Potansiyeli Mobilya sanayisinin %25'i mutfak-banyo sanayisi taraf›ndan üstlenilmektedir. Sanayi genelinde son y›llarda bafllayan geliflme, sektörel aç›dan önemli potansiyellere iflaret etmektedir. ‹nflaat sektöründeki hareketlenmelerle mutfak-banyo alan›nda da önemli oranda büyüme beklenmektedir. Markalaflma Orta büyüklükteki firmalar, markalaflma anlam›nda çaba sarf etmektedir. Bu da kalitenin her geçen gün artmas›n› sa¤lamaktad›r. Tüketicilerin Bilinçlenmesi Bunun yan›s›ra, bilinçlenen kullan›c›lar, sanayiye ivme kazand›rmaktad›r. 142 Özellikle montaj malzemeleri ve aksesuarlar gibi üretimde kullan›lan nitelikli hammaddenin büyük k›sm› ithal edilmektedir. Dolay›s›yla sanayi genelinde d›fla ba¤›ml›l›k göze çarpmaktad›r. Markalaflma Önündeki Engeller Kullan›c›lar için en önemli kriterin fiyat olmas›, markalaflmay› engellemektedir. Mobilya Mobilya sanayisi, Türkiye'nin uluslararas› alanda rekabete girdi¤i sanayilerden biridir. Dünya standartlar›nda ve ileri teknolojiyle üretim yap›lmaktad›r. TÜRK‹YE MOB‹LYA ÜRET‹M‹ (milyar TL) (2002-2005) 400.000 350.000 300.000 fiirket Profili ve ‹stihdam 250.000 Mobilya sanayisinde faaliyet gösteren firmalar›n büyük bir k›sm› küçük ölçekli olmas›na karfl›n son y›llarda orta ve büyük ölçekli firmalarda art›fl yaflanmaktad›r. Sanayi genelinde faaliyet gösteren 30 bin firmada 92 binden fazla kifli istihdam edilmektedir. Bu istihdam›n büyük ço¤unlu¤u ahflap ve metal mobilya firmalar›nda çal›flmaktad›r. 200.000 150.000 100.000 50.000 0 2002 2003 2004 2005 Kaynak: DTM / * tahmini Ofis mobilyalar› üreticisi firma say›s› ise 16-18 bin adettir. Yarat›lan istihdam ise 240 bin dolay›ndad›r. Mobilya üretimi genellikle orman ürünlerinin yo¤un oldu¤u bölgelerde yap›lmaktad›r. Mobilya üretimi özellikle ‹stanbul, Ankara, Bursa (‹negöl), Kayseri, ‹zmir, Adana ve Eskiflehir'de yo¤unlaflm›flt›r. DÜNYADA MOB‹LYA SANAY‹S‹ Dünyada toplam mobilya üretimi de¤eri yaklafl›k 210 milyar dolard›r. Bu üretimin %30'u büyük ölçekli mobilya firmalar› taraf›ndan karfl›lanmaktad›r. Üretimin %25-30'u d›fl ticaretin pay›n› oluflturmaktad›r. Her y›l mobilya ticaretinde d›fla aç›lma oran› artmaktad›r. Mobilya alan›nda dünyada en uzmanlaflm›fl pazar Avrupa'd›r. ‹talya, y›ll›k 20 milyar dolarl›k mobilya ihracat›yla Avrupa mobilya endüstrisinin dörtte birini elinde tutmaktad›r. Almanya, Fransa ve ABD, mobilya üretimi alan›nda öteki önemli ülkelerdir. Son y›llarda öteki sanayilerde oldu¤u gibi mobilya alan›nda da Çin söz sahibi olmaya bafllam›flt›r. Ofis mobilyalar› için ekonominin geliflimi ve istihdam art›fl› önemli olmaktad›r. Türkiye mobilya sanayisinin toplam pazar büyüklü¤ü 6 milyar dolara yükselmifl durumdad›r. Türkiye'nin dünya mobilya pazar›ndaki pay› henüz ‹talya'n›n %1'i kadard›r. Ofis mobilyalar› sanayisi 2004 y›l› toplam cirosu ise OMS‹AD'›n verilerine göre bir milyar dolar düzeyindedir. Dünya pazar›nda Türkiye, ofis mobilyalar› alan›nda dünyada 7., Avrupa'da ise 5. s›rada yer almaktad›r. Sanayinin geneli büyük oranda iç piyasaya dönüktür. Hem bu nedenle, hem de büyük oranda atölye düzeyinde çal›fl›ld›¤› için sanayideki kapasite kullan›m oranlar› %40 dolay›ndad›r. Ayr›ca kapasite kullan›mlar›n›n artmamas›ndaki en önemli etkenlerden bir baflkas› da iç talep yetersizli¤idir. El yap›m› mobilyada Türkiye, dünya s›ralamas›nda 5. s›rada yer almaktad›r. Türkiye mobilya sanayisinin sahip oldu¤u potansiyel, el yap›m› mobilya üretimi ile de¤erlendirilmelidir. Mobilya tüketiminde en büyük pay ABD'ye aittir. Ayr›ca en büyük ithalatç› ülke de ABD'dir. Avrupa, ABD'den sonra gelmektedir. Dünya pazarlar›nda A grubu, B grubu ve C grubu olarak üretilen üç s›n›f mobilya ürünü aras›nda Türkiye B grubu mobilya üreticisi ülkeler aras›nda yer almaktad›r. Ofis mobilyalar›n›n dünyadaki pazar büyüklü¤ü ise 95 milyar dolar dolay›ndad›r. Avrupa'da ‹talya, yine en büyük pazar pay›na sahiptir. Ancak Çin, ofis mobilyalar› alan›nda üst s›ralara do¤ru ilerlemektedir. ‹HRACAT ÜRET‹M ‹ç talepteki azalma, firmalar›n özellikle 2001'den sonra ihracata yönelmeleriyle dengelenmeye çal›fl›lm›flt›r. Dolay›s›yla ihracat son y›llarda art›fltad›r. Sanayinin geliflimi ihracat›n geliflimine ba¤l›d›r. Mobilya arz› ve talebi do¤rudan konut inflaatlar›na ve gelir art›fl›na paralel bir seyir izlemektedir. 2005 y›l›nda, imalat sanayi alt sektörleri itibar›yla üretim art›fl›, en fazla %41,4 ile mobilya imalat›nda olmufltur. Bu art›flta en önemli etken iç talepteki art›fl ve uzun vadeli kredi uygulamalar› olmufltur. Mobilya ihracat› 2005 y›l›nda bir önceki y›la göre %12 oran›nda artarak 956 milyon dolar de¤erine ulaflm›flt›r. Sanayide faaliyet gösteren firmalar›n baz›lar› do¤rudan ihracat yaparken, baz› firmalar ise yurtd›fl› müteahhitlik firmalar› arac›l›¤›yla ihracat yapmaktad›r. TÜRK‹YE MOB‹LYA ÜRET‹M‹ (milyar TL) (2002-2005) Y›llar Üretim 2002 253.400 MOB‹LYA ‹HRACATI (milyon $) (2000-2005) De¤iflim (%) Y›llar ‹hracat 2000 232,5 De¤iflim (%) 2003 251.000 -1 2001 245,7 6 2004 265.000 6 2002 360,4 47 2005 374.710* 41 2003 634,4 76 2004 854,6 35 2005 956,6 12 Kaynak: TÜ‹K TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 143 TÜRK‹YE’N‹N AHfiAP MOB‹LYA PAZARLARI (%) (2005) MOB‹LYA ‹HRACATI (milyon $) (2000-2005) 1.200 ‹ngiltere %5 1.000 800 ABD %5 ‹ran %5 Fransa KKTC Hollanda S.Arabistan %4 %4 %4 %3 Yunanistan %8 600 400 Almanya %8 200 0 2000 2001 2002 2003 2004 Kaynak: TÜ‹K Kaynak: DTM Mobilya ürünlerinin ihracat› grafi¤i afla¤›da görülmektedir. Bu çizelgeye göre 2005 y›l›nda en fazla ihracat art›fl› ahflap mutfak mobilyalar›nda gerçekleflmifltir. Ahflap mutfak mobilyalar›n ihracat› bir önceki y›la göre %66,8 oran›nda art›fl göstermifltir. Metal oturma amaçl› mobilyalarda ise %60 oran›nda art›fl gerçekleflmifltir. 2006 Y›l› OA‹B kay›tlar›na göre ahflap mobilya ihracat›nda 2006 y›l›n›n ilk alt› ay›nda bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre de¤erde %12, miktarda ise %9 oran›nda art›fl gerçeklefltirilmifltir. Bu art›fl oranlar›yla ihracat 70 bin ton / 171 milyon dolar düzeyine ulaflm›flt›r. ÜRÜNLERE GÖRE MOB‹LYA ‹HRACATI (bin $) (2002-2005) AHfiAP MOB‹LYA ‹HRACATI (kg / $) (Ocak-Haziran 2005-2006) Metal Oturma Amaçl› Mobilyalar 2.925 4.341 5.780 9.206 De¤iflim (%) (05-04) 59,3 Metal Ofis Mobilyalar› 19.098 31.369 47.681 56.214 17,9 Ahflap Oturma Amaçl› Mobilyalar 21.508 35.716 42.087 44.343 5,4 Ahflap Ofis Mobilyalar› 11.281 15.938 20.210 24.890 23,2 Ahflap Mobilyalar›n Aksam ve Parçalar› Ahflap Mutfak Mobilyalar› 3.014 3.797 5.397 9.000 66,8 Kaynak: OA‹B Ahflap Yatak Odas› Mobilyalar› 14.976 27.317 34.972 44.723 27,9 2002 Ürün Ad› 2003 2004 2005 Di¤erleri % 44 Irak % 10 2005 Kaynak: TÜ‹K 2005 (Ocak-Haziran) Miktar (kg) 2006 (Ocak-Haziran) De¤er ($) Miktar (kg) De¤iflim (%) De¤er ($) De¤er ($) MOBiLYA SEKTÖRÜ 63.603.193 153.156.510 69.562.048 171.327.478 11,9 Ahflap Mobilyalar 58.065.654 140.405.915 63.715.652 158.655.904 13 5.537.539 12.750.596 5.846.397 12.671.574 -0,6 ‹THALAT ÜRÜNLERE GÖRE MOB‹LYA ‹HRACATI (bin $) (2002-2005) 60.000 50.000 40.000 Mobilya ithalat›, 1996 y›l›nda Türkiye'nin AB ile Gümrük Birli¤i'ne girmesi nedeniyle artm›flt›r. Sanayi genelinde ithalat›n artmas›, yerli üretimin gereksinimleri karfl›layamamas› anlam›na gelmektedir. 2005 y›l›nda ithalatta bir önceki y›la göre %33 oran›nda art›fl olmufl ve ithalat de¤eri 528 milyon dolara ulaflm›flt›r. 30.000 MOB‹LYA ‹THALATI (milyon $) (2000-2005) 20.000 10.000 0 2002 2003 2004 2005 ‹thalat 2000 284,9 De¤iflim (%) Metal Oturma Amaçl› Mobilyalar Metal Ofis Mobilyalar› 2001 172,2 Ahflap Oturma Amaçl› Mobilyalar Ahflap Ofis Mobilyalar› 2002 180,8 5 Ahflap Mutfak Mobilyalar› Ahflap Yatak Odas› Mobilyalar› 2003 250,2 38 2004 397,8 59 2005 528,7 33 Kaynak: TÜ‹K Türkiye, 170 adetten fazla ülkeye mobilya ihracat› gerçeklefltirmektedir. Sanayide 2005 y›l› verilerine göre ihracat›n önemli bir bölümü AB ülkelerine yap›lmaktad›r. Yunanistan ve Almanya, %8 oran›nda ihracat pay›yla son y›llarda ihracatta en önemli pazarlardan olmufllard›r. %10’luk paya sahip Irak ise ihracatta en baflta gelmektedir. Ofis mobilyalar›nda en fazla ihracat yap›lan ülkeler baflta AB ülkeleri olmak üzere, Türk Cumhuriyetleri, Malezya, Rusya Federasyonu, Ortado¤u ülkeleri, Uzakdo¤u ülkeleri ile Kuzey ülkeleridir. -40 MOB‹LYA ‹THALATI (milyon $) (2000-2005) 600 500 400 300 200 100 0 2000 Kaynak: DTM 144 Y›llar 2001 2002 2003 2004 2005 Mobilya sektöründe ithal edilen bafll›ca ürünler ahflap mobilyalar ve yerli üretimle talebin karfl›lanamad›¤› öteki mobilyalar olmufltur. 2005 y›l›nda bir önceki y›la oranla ithalat› en çok artan ürün, metal ofis mobilyalar› olmufltur. 2004 y›l›na oranla ithalat hemen hemen dört kat art›fl göstermifltir. Metal oturma amaçl› mobilyalar ise %100’e yak›n art›fl göstermifltir. En düflük art›fl oran› ise ahflap yatak odalar›nda gözlenmifltir. MOB‹LYA SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI ‹thalatta dünya genelinde oldu¤u gibi Türkiye'de de ‹talya bafl› çekmektedir. Fransa, ‹ngiltere ve Malezya da öteki önemli ithalat pazarlar›d›r. Düflük ‹hracat De¤erleri Ofis mobilyalar›nda ise ithalat›n yo¤unlaflt›¤› pazarlar ‹talya ve Almanya'd›r. ÜRÜNLERE GÖRE MOB‹LYA ‹THALATI (bin $) (2002-2005) 2002 2003 2004 2005 Metal Oturma Amaçl› Mobilyalar 3.562 6.706 10.967 21.518 De¤iflim (%) (05-04) 96,2 Metal Ofis Mobilyalar› 1.817 2.192 2.172 10.495 383,2 Ahflap Oturma Amaçl› Mobilyalar 6.376 7.413 12.936 23.260 79,8 Ahflap Ofis Mobilyalar› 2.580 2.716 3.395 5.714 68,3 Ahflap Mutfak Mobilyalar› 10.216 10.868 17.240 20.590 19,4 Ahflap Yatak Odas› Mobilyalar› 3.779 4.013 13.836 13.914 0,6 Ürün Ad› ÜRÜNLERE GÖRE MOB‹LYA ‹THALATI (bin $) (2002-2005) 25.000 Markalaflma Eksikli¤i Sanayinin genel sorunu, özgün tasar›m yönündeki eksiklikler ve markalaflamamakt›r. Halen yurtd›fl›ndan tasar›m deste¤i al›nmaktad›r. ‹hracat pazarlar›n›n say›s› 100'den fazla olmas›na karfl›n, ihracat de¤erleri bar›nd›rd›¤› potansiyele henüz ulaflamam›flt›r. Bunun nedeni mobilya sanayisinin iç piyasaya göre yap›lanm›fl olmas›d›r. Ayr›ca modern üretim tezgâhlar›n›n kullan›m› henüz tam anlam›yla yayg›nlaflmam›flt›r. Mobilya firmalar› yurtd›fl›nda temsilcilikler açarak ihracat alan›nda birebir iliflkiler kurmaya çal›flmaktad›r. Küçük Ölçekli Firmalar Mobilya sanayisinde, ço¤unlukla küçük ölçekli atölyelerde üretim yap›lmaktad›r. Ancak son y›llarda orta ve büyük ölçekli firmalar da sanayide yerlerini almaktad›r. Hammaddede D›fla Ba¤›ml›l›k Kereste üretimi, miktar ve kalite aç›s›ndan yurtiçi pazar talebini karfl›layamamaktad›r. Sanayideki hammadde eksikli¤i de, %75 oran›nda hammadde ithalat›yla kapat›lmaktad›r. ‹thal girdilerin maliyeti oldukça yüksektir. 20.000 Tan›t›m ve Pazarlama Eksikli¤i 15.000 Mobilya sanayisinde tan›t›m ve pazarlama henüz sektörel aç›dan etkin de¤ildir. Ancak art›k kalite kavram›n›n alg›lanmas› gündeme gelmektedir. 10.000 5.000 0 2002 2003 2004 2005 Metal Oturma Amaçl› Mobilyalar Metal Ofis Mobilyalar› Ahflap Oturma Amaçl› Mobilyalar Ahflap Ofis Mobilyalar› Ahflap Mutfak Mobilyalar› Ahflap Yatak Odas› Mobilyalar› Kaynak: TÜ‹K MOB‹LYA SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ Geliflim Potansiyeli Mobilya sanayisi, Türkiye'nin üçüncü büyük ihracat de¤eri olma potansiyelini bar›nd›rmaktad›r. Özellikle stratejik aç›dan Türkiye, mobilya alan›nda dünyada önemli bir güç oluflturabilecek konumdad›r. ‹yi bir de¤erlendirmeyle mobilya alan›nda bafllang›çta 2 milyar dolara yak›n ihracat›n yakalanabilece¤i belirtilen mobilya sanayisinin, birkaç y›l içinde ola¤and›fl› bir patlamayla 5-6 milyar dolarl›k ihracat potansiyeline eriflece¤i beklenmektedir. El Yap›m› Mobilya El yap›m› mobilya alan›nda Türkiye, dünyada ilk 5 ülke aras›nda olma s›fat›yla yine dünya pazarlar›nda potansiyel bar›nd›rmaktad›r. Türkiye'nin rekabet flans› el iflçili¤inde yatmaktad›r. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 145 ‹fl ve ‹nflaat Makineleri ‹fl ve inflaat makineleri inflaat sektöründeki firmalar için büyük öneme sahiptir. Genel inflaat, tar›m, ormanc›l›k, endüstriyel bütün alanlarda, madencilik, a¤›r imalat, tafl/kum ve mermer iflleri, kat› at›k gibi birçok ifl kolunda kullan›lan ifl makineleri, Türkiye’nin imar› ve geliflmesinde önemli bir rol oynamaktad›r. ‹nflaat sektörünün % 30’unu ifl ve inflaat makineleri sektörü oluflturmaktad›r. Ülkelerin ekonomik ve sosyal alanda kalk›nmas›n› sa¤lamak için yap›lmas› zorunlu olan yol, su, elektrik, baraj, köprü, iletiflim a¤lar›, s›naî ve evsel at›klar için altyap› ve bütün bu altyap› üzerine kurulacak yerleflim alanlar› ve bu alanlar içinde bulunan sosyal hizmet ve sanayi yap›lar›, ekonomik girdi sa¤layacak yeralt› ve yer üstü madenlerinin ifllenmesi, tafl›nmas›, vb. daha birçok ifllerin h›zl› bir flekilde gerçeklefltirilmesi ancak ifl makineleri ile mümkün olmaktad›r. Dolay›s›yla, bir ülkenin ekonomik ve sosyal yönden kalk›nm›fll›¤›, sahip oldu¤u ifl makinelerinin say› ve niteli¤ine bak›larak görülebilir. Sahip olunan ifl makinelerinin say› olarak geliflmifl ülkelerin 1/5’i kadar ve nitelik olarak %60’›ndan fazlas›n›n ömürlerini tamamlam›fl olmas› bu alandaki geri kal›nm›fll›¤›n bir göstergesidir. Dünya ithalat›n›n %17'si ABD taraf›ndan gerçeklefltirilmektedir. ‹kinci s›ray› %6'l›k paylar› ile Fransa, Almanya ve Kanada paylaflmaktad›r. ‹ngiltere'nin pay› ise %5'tir. ÜRET‹M ‹fl ve inflaat ekipmanlar› ve makineleri sektörü Türkiye ekonomisinin yaklafl›k % 2 sini oluflturmaktad›r. Türkiye ifl makineleri sektörü büyüklük ve sat›fl adetleri olarak 2002 y›l›nda Avrupa’da 16. s›rada iken 2005 y›l› itibari ile Avrupa’n›n 6. büyük pazar› konumuna gelmifltir. Ekonomik istikrar›n devam etmesi ile her geçen gün yap›lan yeni yat›r›mlar, üretim ve artan ticaret hacmi sonucu 3 y›l içinde Avrupa’n›n 5. büyük, 10 y›l içinde ise ilk 3 büyük ülke aras›na girilmesi hedeflenmektedir. ‹fi VE ‹NfiAAT MAK‹NELER‹ ÜRET‹M‹ (adet) (2000-2006) ‹fl makineleri alan›na inflaat amac›yla kullan›lan vinçler, dozerler, greyderler, ekskavatörler, küreyiciler, yükleyiciler, kaz›c› yükleyiciler (toprak, maden cevheri tafl›ma, ay›rma, seçme, vb.) ve a¤›r ifl makine ile aksam parçalar› dahil edilmektedir. ‹nflaat sektöründe yayg›n olarak kullan›lan makineler hidrolik haval› deliciler, dozerler, greyderler, ekskavatörler ve kaz›c›yükleyiciler gibi hafriyat makineleridir. Kamyonlar, skreyperler ve yükleyiciler de tafl›ma alan›nda kullan›lmaktad›r. Vinçler ise genifl kullan›m alan›na sahiptir. Özellikle madencilik alan›yla yak›n iliflkiler kuran sanayide, mermercili¤in geliflti¤i yerlerde ifl makineleri alan›n›n da geliflti¤i görülmektedir. fiirket Profili ve ‹stihdam Türkiye ifl ve inflaat ekipmanlar› ve makineleri sektöründe yaklafl›k 550 firma, 100 firmaya yak›n imalatç› bulunmaktad›r. 15’i AB üyesi 50’ye yak›n ülkeye ihracat yap›lmakta, 9.500’ü imalat sanayisinde olmak üzere 14.000 civar› istihdam sa¤lanmaktad›r. 2005 y›l› itibari ile 500 milyon dolar ihracat, 1,6 milyar dolara yak›n yat›r›m, ortalama 3,2 milyar dolara yak›n y›ll›k ciro gerçekleflmektedir. DÜNYADA ‹fi MAK‹NELER‹ Dünya ifl makineleri pazar› büyüklü¤ü (yeni/s›f›r makine sat›fl›) ortalama y›ll›k 65 milyar dolar, toplam pazar ise 110 milyar dolar›n üzerinde oluflmaktad›r. Pazar›n %70'ini Kuzey Amerika (ABD), Japonya ve Avrupa elinde bulundurmaktad›r. Güney Amerika, Ortado¤u ve Uzakdo¤u ülkeleri de pazarda yer sahibi olmaya bafllam›flt›r. Son y›llarda Çin bu alanda da dikkat çekmeye bafllam›flt›r. Makinelerin çal›flma süresi, geliflmifl ülkelerde 5.000 saat veya 1-1,5 y›l aras›nda de¤iflmektedir. Ayr›ca yafl s›n›rlar› yedi y›ld›r. 146 Y›llar Üretim 2000 2.533 De¤iflim (%) 2001 1.109 -56 2002 1.305 18 2003 1.297 -1 2004 2.140 65 2005 3.081 44 2006 5.320 73 Kaynak: ‹MDER ‹fi VE ‹NfiAAT MAK‹NELER‹ ÜRET‹M‹ (adet) (2000-2006) 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Kaynak: ‹MDER Türkiye ifl makineleri üretiminin büyük k›sm›, dünyadaki belli bafll› üreticilerin distribütörleri taraf›ndan paylafl›lm›flt›r. Makinelerin kullan›m süresi ise Türkiye'de ortalama 18.000 saatle, yine geliflmifl ülkelere oranla oldukça uzundur. Ayr›ca Türkiye'de makinelerin yafl s›n›r› 15 y›ld›r. ÇALIfiIR DURUMDAK‹ ‹fi MAK‹NELER‹ TAHM‹N‹ (adet) (2005) Ülke Almanya Adet 400.000 Fransa 300.000 ‹talya 290.000 TÜRK‹YE 26.739 Kaynak: ‹MDER Çok eski bir sanayi olan ifl makineleri sanayisi, depremlerin ve ekonomik kriz döneminin ard›ndan s›k›nt›l› bir dönem geçirmifltir. Ancak 2003 y›l›nda sanayide toparlanma bafllam›flt›r. Üretim a¤›rl›kl› olarak ‹stanbul, ‹zmir, Ankara ve Konya'da yap›lmaktad›r. ‹fi VE ‹NfiAAT MAK‹NELER‹ ‹HRACATI (adet) (1996-2005) YURT‹Ç‹ TALEP VE TÜKET‹M ‹fl makineleri alan›nda geçmiflten bugüne yap›lan sat›fl miktarlar› afla¤›daki çizelgede yer almaktad›r. Befler y›ll›k s›n›flamalardan oluflan tabloda görüldü¤ü gibi son befl y›ldaki ifl ve inflaat makine sat›fllar›nda önemli bir art›fl söz konusudur. Ekonomideki istikrar ve inflaat sektöründeki geliflmelerle birlikte 2002 y›l›ndan itibaren ifl makinelerinin sat›fl oran› artm›flt›r. 1997-2002 dönemindeki art›fl oran›n›n %11 gibi düflük bir miktarda olmas›nda 1998’deki fiubat krizinin, 1999’daki A¤ustos depreminin, 2001’deki Cumhurbaflkanl›¤› krizinin etkisi büyük olmufltur. ‹fi MAK‹NELER‹ SATIfiLARI (adet) (1996-2006) De¤iflim (%) 1996 108 -29 1997 237 119 1998 874 269 1999 323 -63 2000 636 97 2001 635 0 2002 716 13 2003 954 33 2004 1090 14 2005 1300 19 Kaynak: ‹MDER Y›llar Genel ‹fl Makinesi Sat›fllar› (adet) Art›fl (%) 1996 3.722 100 1997 5.483 47 1998 3.238 -41 1999 1.410 -56 2000 4.970 252 2001 1.971 -60 2002 1.768 -10 2003 2.645 50 2004 5.275 99 2005 8.700 65 2006* 10.500 21 ‹fl makinelerinin türlerinin ihracat›n› gösteren tabloya göre inflaat ve madencilikte kullan›lan makine parçalar›n›n 2005 y›l›ndaki art›fl› bir önceki y›la oranla %40 olarak gerçekleflmifl ve 400 bin dolar düzeyini yakalam›flt›r. 2006 y›l›n›n ilk çeyre¤inde de, bir önceki y›l›n ilk çeyre¤ine oranla %23’lük bir art›fl gözlenmifltir. Makine imalat sanayisi, yaklafl›k 40 ülkeye ihracat gerçeklefltirmektedir. ‹hracat›n ülkelere göre da¤›l›m›na bak›ld›¤›nda Almanya, ‹talya ve ‹ngiltere, Fransa ve ABD baflta gelmektedir. BAfiLICA ‹fi MAK‹NELER‹N‹N YILLIK ‹HRACAT DA⁄ILIMI (2004-2005) ($) Kaynak: ‹MDER *Tahmini De¤er DÖNEMSEL ‹fi VE ‹NfiAAT MAK‹NELER‹ SATIfi M‹KTARLARI (adet) Zaman Y›llar Aral›¤› (y›l) 10 1962-1972 ‹fl Makineleri ‹hracat› (adet) Y›llar Sat›lan Makine Y›ll›k Ortalamalar (adet/y›l) Adedi 2.498 249,8 De¤iflim (%) - Mal Grubu Ad› 2004 De¤er ($) 2005 De¤er ($) Reaktörler ve Kazanlar 126.232.135 153.304.562 Türbinler-Turbojetler, Aksam ve Parçalar 163.611.876 231.707.773 Pompalar ve Kompresörler 203.689.107 257.113.299 Motorlar 734.771.473 875.344.321 Vanalar 125.227.478 147.776.038 829.031.117 1.023.951.086 10 1972-1982 5.067 506,7 103 Klimalar ve So¤utma Makineleri 5 1982-1987 5.497 1.099 117 Is›t›c›lar ve F›r›nlar 85.838.663 96.640.881 5 1987-1992 8.428 1.686 53 Hadde ve Döküm Mak., Kal›plar, Aks. ve Parç. 100.595.110 134.606.916 5 1992-1997 15.312 3.062 82 Yük Kald›rma,Tafl›ma ve ‹stifleme Mak.,Aks.,Pç. 72.445.850 88.510.990 ‹nflaat ve Madencilikte Kullan. Mak. Aks. Pç. 284.719.197 399.078.303 Kauçuk, Plastik, Lastik ‹flleme ve ‹mali Mak. 33.114.797 57.477.905 5 1997-2002 17.072 3.414 11 5 2002-2006 28.888 5.778 69 Kaynak: DTM Kaynak: ‹MDER SATILAN ‹fi VE ‹NfiAAT MAK‹NELER‹ ADED‹ 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 ‹fi MAK‹NELER‹N‹N ‹HRACAT DA⁄ILIMLARI ($) (2004-2005) 1.200.000.000 2004 1.000.000.000 2005 800.000.000 600.000.000 400.000.000 1962-1972 1972-1982 1982-1987 1987-1992 1992-1997 1997-2002 2002-2006 200.000.000 Kaynak: ‹MDER 0 ‹HRACAT Türkiye'de üretilen ifl makinelerinin yaklafl›k %40'› dünyaya ihraç edilmektedir. 2005 y›l›nda toplam makine ihracat›nda bir önceki y›la göre adet olarak %19 art›fl gerçekleflmifltir. lar lar ler ör an rça es az Pa pr eK ve m v m Ko ler ksa ve tör ,A lar ak ler pa Re jet m o o P urb r-T nle rbi Tü r› k. ar rç. rç. lar arç Ma ala ›nl Pa Pa na ., P al› F›r ve kin ks. Va ks. ‹m .A ks. ve ,A Ma e . k A v r k a a , a ›la lar me tm n. M eM t›c ¤u ‹flle al›p Is› ulla lem So ,K stik eK stif ak. ve La ikt e‹ l M r , i v k c a l m ti en ma las ma ökü ad afl› ,P Kli eD ,T eM çuk ev tv ma au dd aa K fl ld›r n a Ha ‹ kK Yü lar tor Mo Kaynak: DTM TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 147 ‹fi MAK‹NELER‹ ‹HRACAT DE⁄ERLER‹ ($) (2005-2006 Ocak-Haziran) 2005 De¤er ($) 2006 De¤er ($) Reaktörler ve Kazanlar 32.302.702 24.780.489 Türbinler-Turbojetler, Aksam ve Parçalar 27.075.655 61.884.041 Pompalar ve Kompresörler 54.858.106 70.946.187 Motorlar 208.725.011 210.088.706 Vanalar 36.624.285 34.682.979 Klimalar ve So¤utma Mak. 204.293.781 222.452.169 Is›t›c›lar ve F›r›nlar 20.244.947 22.300.302 Hadde ve Döküm Mak., Kal›plar, Aks. ve Parç. 24.702.651 33.962.314 Yük Kald›rma,Tafl›ma ve ‹stifleme Mak.,Aks.,Pç. 17.707.682 19.420.023 ‹nflaat ve Madencilikte Kullan. Mak. Aks. Pç. 96.589.696 118.893.371 Kauçuk, Plastik, Lastik ‹flleme ve ‹mali Mak. 9.647.864 16.400.275 Mal Grubu Ad› Kaynak: DTM 2006 Y›l› 2006 y›l›n›n ilk çeyrek verilerine göre reaktör ve kazanlar›n ihracat›nda %13’lük bir düflüfl söz konusudur. ‹nflaat ve madencilikte kullan›lan makine parçalar›n›n ihracat de¤erinde ise bir önceki döneme göre %13 art›fl göstermifltir. ‹THALAT ‹fl ve inflaat makineleri ithalat de¤erinde 2005 y›l›nda bir önceki y›la göre %63 oran›nda art›fl gerçekleflmifltir. Toplam ithal edilen makine adedi 6.700 adettir. ‹thalatta en büyük pay› motorlar, inflaat ve madencilik amaçl› makineler, pompa ve kompresörler almaktad›r. ‹thalatta en fazla art›fl %72 art›fl oran› ile inflaat ve madencilik makine aksam ve parçalar› ithalat›nda gerçekleflmifltir. OCAK-HAZ‹RAN DÖNEM‹ VER‹LER‹NE GÖRE MAK‹NA ‹HRACATI DA⁄ILIMI ($) (2005-2006) 250.000.000 ‹fi VE ‹NfiAAT MAK‹NELER‹ ‹THALATININ YILLARA GÖRE DA⁄ILIMI (adet) (1996-2005) 2005 Ocak-Haziran 200.000.000 2006 Ocak-Haziran 150.000.000 ‹thalat (adet) De¤iflim (%) 1996 2617 114 1997 3594 37 1998 2616 -27 Y›llar 100.000.000 50.000.000 0 r lar ler nla ör rça za es Pa Ka pr ve ve om m r K a e l e ks tör rv ,A ak ala ler Re jet mp rbo Po u r-T nle rbi Tü . . › k. rç lar lar lar arç arç Pa Ma na ›r›n eP ina s. P al› s.., Va ak Ak ‹m eF s. v Ak . k v , M e . k v r k a a ,A ›la Ma .M lar me tm t›c flle ¤u llan me al›p Is› ik ‹ Ku So ,K ifle te ‹st ast ak. ve k L i e l M r , i v la m nc tik ma de las ma ökü afl› ,P Ma Kli eD a, T ve çuk ev at au ›rm dd a K d a fl l a H ‹n kK Yü lar tor Mo Kaynak: DTM GENEL MAK‹NE ‹HRACATININ ÜLKELERE GÖRE DA⁄ILIMI ($) (2003-2005) ‹hracat Yap›lan Ülkeler 2003 2004 1533 -41 2000 3503 129 2001 1308 -63 2002 1331 2 2003 2547 91 2004 4100 61 2005 6700 63 Kaynak: ‹MDER 2005 Almanya 611.702.925 769.471.227 878.228.134 ‹ngiltere 212.961.505 274.966.942 417.540.004 ‹talya 206.526.465 279.345.942 335.298.239 Fransa 170.169.875 237.558.865 288.019.326 A.B.D. 143.952.931 178.571.463 220.350.473 ‹st. Deri Ser. Bölge 97.558.403 145.583.429 183.864.041 ‹spanya 116.381.009 176.867.743 181.751.830 Rusya Federasyonu 75.922.998 114.943.700 162.950.124 Irak 49.163.233 136.323.237 161.637.593 Romanya 90.756.232 109.006.174 146.388.437 Polonya 46.983.892 89.046.848 112.527.826 Toplam makine ithalat›nda %5’lik paya sahip olan inflaat ve madencilik makine aksam ve parçalar› ithalat› 1 milyon 250 bin dolar de¤erinde olmufltur. 2006 y›l›n›n ilk çeyre¤inde gerçeklefltirilen ithalatta adet olarak %74’lük art›fl gerçekleflmifltir. Toplam makine ithalat›n›n %13’lük art›fl oran›na göre çok yüksek bir oran yakalanm›flt›r. BAfiLICA ‹fi MAK‹NELER‹N‹N YILLIK ‹THALAT DA⁄ILIMI ($) (2004-2005) Mal Grubu Ad› 2004 De¤er ($) 2005 De¤er ($) Bulgaristan 43.555.195 61.279.501 110.925.105 Reaktörler ve Kazanlar 228.508.558 292.167.047 ‹ran 62.337.975 85.000.619 102.870.606 Türbinler-Turbojetler, Aksam ve Parçalar 367.079.617 453.653.954 Ege Serbest Bölge 29.985.622 52.991.118 81.104.190 Pompalar ve Kompresörler 876.821.511 956.789.838 Yunanistan 55.123.310 73.734.357 79.819.811 Motorlar 2.070.357.239 2.546.449.344 Belçika 49.568.170 63.378.897 78.890.188 Vanalar 388.539.728 418.117.937 Cezayir 52.814.019 63.572.189 77.471.355 Klimalar ve So¤utma Mak. 399.614.326 489.460.586 Ukrayna 36.291.702 52.391.930 72.107.950 Is›t›c›lar ve F›r›nlar 269.196.255 312.501.547 Azerbaycan Nahç. 34.580.677 44.181.798 68.479.750 Hadde ve Döküm Mak., Kal›plar, Aks. ve Parç. 301.532.533 499.439.988 Di¤erleri 806.646.600 1.117.718.245 1.473.542.341 Yük Kald›rma,Tafl›ma ve ‹stifleme Mak.,Aks.,Pç. 348.584.463 416.731.197 TOPLAM 2.992.982.738 4.125.934.224 5.233.767.323 ‹nflaat ve Madencilikte Kullan. Mak. Aks. Pç. 724.137.589 1.243.152.079 Kauçuk, Plastik, Lastik ‹flleme ve ‹mali Mak. 408.298.587 419.703.282 Kaynak: DTM Kaynak: DTM 148 1999 Yüksek Standartlarda Üretim MAK‹NE TÜRLER‹NE GÖRE ‹THALAT ($) (2004-2005) 3.000.000.000 Son on y›ll›k süreçte ifl makineleri sanayisinde, Avrupa ülkeleriyle eflde¤er kalitede, standartta, çeflitte, tasar›mda ve teknolojide üretim yap›lmaktad›r. Sanayide faaliyet gösteren firmalar, makine alan›nda AR-GE yat›r›mlar›na a¤›rl›k vermektedir. Ayr›ca tan›t›m ve pazarlama faaliyetleri ile yurtiçi ve yurtd›fl› pazar paylar›n› büyütme çabas› içindedirler. 2004 2.500.000.000 2005 2.000.000.000 1.500.000.000 1.000.000.000 500.000.000 0 lar lar ler ör an rça es az Pa pr eK ve m v o m ler eK ksa tör rv ,A ak ala ler Re jet mp o o b P ur r-T nle rbi Tü r› ar rç. rç. ak. lar arç ala ›nl Pa Pa na ., P l› M F›r ve kin ks. Va ks. ma .A ks. ve ,A Ma e‹ . k A v r k a a , a ›la ar me n. M eM utm t›c l›pl ‹flle Is› ulla o¤ Ka lem stik eK k., eS stif La e‹ likt Ma rv , i v k c a i l m t en ma las ma ökü ad afl› Kli k, P eD ,T eM ev tv uçu ma dd Ka flaa ld›r n a Ha ‹ kK Yü lar tor Mo Kaynak: DTM ‹fi MAK‹NELER‹ ‹THALAT DE⁄ERLER‹ ($) (2005-2006 Ocak-Haziran) 2005 De¤er ($) 2006 De¤er ($) Reaktörler ve Kazanlar 39.198.498 58.874.921 Türbinler-Turbojetler, Aksam ve Parçalar 136.047.604 51.011.202 Pompalar ve Kompresörler 218.481.709 245.220.115 Motorlar 610.085.652 662.506.613 Vanalar 88.044.874 114.427.514 Klimalar ve So¤utma Mak. 97.745.247 114.473.583 Is›t›c›lar ve F›r›nlar 82.153.563 83.513.648 Hadde ve Döküm Mak., Kal›plar, Aks. ve Parç. 85.947.569 100.209.071 Yük Kald›rma,Tafl›ma ve ‹stifleme Mak.,Aks.,Pç. 72.417.566 127.161.017 ‹nflaat ve Madencilikte Kullan. Mak. Aks. Pç. 149.519.486 260.347.933 Kauçuk, Plastik, Lastik ‹flleme ve ‹mali Mak. 93.613.337 76.208.875 Mal Grubu Ad› Kaynak: DTM ‹fi MAK‹NELER‹ ‹THALAT DE⁄ERLER‹ (2005-2006 Ocak-Haziran) ($) 700.000.000 600.000.000 500.000.000 400.000.000 300.000.000 200.000.000 100.000.000 0 lar lar ler ör an rça es az Pa pr eK ve m v o m ler eK ksa tör rv ,A ak ler ala Re jet mp o o b P ur r-T nle rbi Tü 2005 Ocak-Mart 2006 Ocak-Mart Finansman Olanaklar› ‹fl makineleri üretiminde finansman olanaklar› sanayinin gelece¤i aç›s›ndan oldukça önemlidir. Türk Eximbank taraf›ndan bu amaçla kredi verilmektedir. Her ne kadar kredi koflullar› geliflmifl ülkelerle rekabete girebilecek gibi olmasa da, öteki özel finansman kurulufllar›yla karfl›laflt›r›ld›¤›nda oldukça avantajl›d›r. Yabanc› Yat›r›mlar Giderek yükselen üretim maliyetleri sayesinde Türkiye'nin yabanc› yat›r›mc›lar taraf›ndan tercih edilece¤i tahmin edilmektedir. ‹fi VE ‹NfiAAT MAK‹NELER‹ SANAY‹S‹N‹N SORUNLARI Yüksek Yat›r›m Sermayeleri Üretici kurulufllar›n sermaye yeterlili¤i, makine üretiminde dünya pazarlar›nda rekabet gücüyle yak›ndan iliflkilidir. Teknolojinin geliflmesi ile beraber gittikçe daha pahal› iflleme tezgâhlar›na gereksinim duyulmaktad›r. Dolay›s›yla sanayide ayakta kalabilmek için yüksek yat›r›m sermayeleri gerekmektedir. Üretimin kurulufl bünyesi d›fl›na ç›kar›larak alt yükleniciden temin edilmesi, ilk yat›r›m sermayesini azaltmaktad›r. ERP Yaz›l›mlar› Eksikli¤i Yerli makine üreticileri aras›nda ifl makineleri sanayisinde yo¤un olarak kullan›lan ERP yaz›l›mlar› henüz yayg›nlaflmam›flt›r. KOSGEB taraf›ndan bafllat›lan çal›flmalarla bu konuda geliflmeler sa¤lanacakt›r. Yetersiz Üretim r› ar rç. rç. ak. arç ala ›nl Pa Pa ., P l› M F›r ve kin ks. ks. ma .A ks. ve Ma ,A e‹ . k A r v k a a , a ›la ar me n. M eM utm t›c l›pl ‹flle Is› o¤ ulla Ka lem stik k., eK eS stif La e‹ Ma likt rv , i v a c k l i m t en ma ma las ökü ad afl› Kli k, P eD ,T eM ev tv uçu ma dd Ka flaa ld›r n a Ha ‹ kK Yü lar tor Mo lar na Va Kaynak: DTM ‹fi VE ‹NfiAAT MAK‹NELER‹ SANAY‹S‹N‹N GÜCÜ Geliflim Potansiyeli ‹nflaat sektörü yat›r›mlar›n›n yar›ya yak›n k›sm› birebir ifl makineleriyle ba¤lant›l›d›r. Hidrolik k›r›c›lar, kaz›c› yükleyiciler ve ekskavatörler son on y›lda en h›zl› büyüme e¤ilimini gösteren yerli sanayi ürün gruplar›d›r. Ayr›ca Avrupa'da ifl makinelerinin Türkiye'de üretilenlerden %20 oran›nda daha pahal› olmas› Türkiye'nin sahip oldu¤u önemli avantajlardan biridir. Sanayi genelinde yetersiz yerli üretim nedeniyle ithalat oranlar› ihracata göre oldukça yüksektir. ‹fl makineleri üretiminin ve kapasite kullan›m oranlar›n›n art›r›lmas› gerekmektedir. Yetersiz AR-GE Yat›r›mlar› AR-GE alan›nda sanayide yap›lan yat›r›mlar hâlâ yeterli düzeye ulaflamam›flt›r. Oysa AR-GE yat›r›mlar› sanayinin gelece¤i için hayati önem tafl›maktad›r. Veri Eksikli¤i Makine üretiminde Türkiye'de herhangi bir envanter tutulmamaktad›r. ‹MDER taraf›ndan bu konuda bir çal›flma bafllat›lm›flt›r. TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2006 149 Kaynaklar RAPORLAR / YAYINLAR / GÖRÜfiMELER: > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > 150 AVRUPA Ç‹MENTO B‹RL‹⁄‹ (CEMBUREAU) Etkinlik Raporu 2005 AVRUPA HAZIR BETON B‹RL‹⁄‹ (ERMCO) AYDINLATMA GEREÇLER‹ ‹MALATÇILARI DERNE⁄‹ (AG‹D) B‹RLEfiM‹fi M‹LLETLER Dünya Yat›r›m Raporu 2005 BURSA SANAY‹C‹LER‹ VE ‹fiADAMLARI DERNE⁄‹ (BUS‹AD) BUSINESS MONITOR INTERNATIONAL Turkey Infrastructure Report Q1 2006 Turkey Infrastructure Report Q2 2006 Turkey Economic Outlook Q1 2006 Turkey Economic Outlook Q2 2006 The Turkey Business Forecast Report Q2 2006 BMI Views COLLIERS RESCO GAYR‹MENKUL RAPORU 2005 ÇATI SANAY‹C‹ VE ‹fi ADAMLARI DERNE⁄‹ (ÇATIDER) DEM‹R-ÇEL‹K ÜRET‹C‹LER‹ DERNE⁄‹ (DÇÜD) DEVLET PLANLAMA TEfiK‹LATI (DPT) Dokuzuncu Befl Y›ll›k Çal›flma Plan› Temel Göstergeler ve Ekonomik Geliflmeler Vizyon 2023 Teknoloji Öngörü Projesi ‹nflaat ve Altyap› Paneli DÜNYA EKONOM‹K FORUMU (WEF) Küresel Rekabet Raporu 2005 DÜNYA GAZETES‹ SEKTÖR EKLER‹ DÜNYA ‹NfiAAT DERG‹S‹ DÜNYA PARA FONU (IMF) – WORLD ECONOMIC OUTLOOK EKONOM‹K ÇÖZÜM GAZETES‹ SEKTÖR EKLER‹ F‹NANS YATIRIM SEKTÖR RAPORLARI GARANT‹ YATIRIM SEKTÖR RAPORLARI GAP BÖLGE KALKINMA ‹DARES‹ BAfiKANLI⁄I (GAP) GAYR‹MENKUL YATIRIM ORTAKLIKLARI DERNE⁄‹ (GYODER) Gayrimenkul Sektörü Raporu GLOBAL INSIGHT EKONOM‹K RAPORLARI GÖZLEM GAZETES‹ SEKTÖR EKLER‹ ISI, SES VE SU ‹ZOLASYONCULARI DERNE⁄‹ (‹ZODER) ‹KL‹MLEND‹RME SO⁄UTMA KL‹MA ‹MALATÇILARI DERNE⁄‹ (‹SK‹D) IMD – WORLD COMPETITIVENESS YEARBOOK INTELLINEWS ‹NfiAAT MALZEMES‹ SANAY‹C‹LER‹ DERNE⁄‹ (‹MSAD) ‹STANBUL MADEN VE METALLER ‹HRACATÇI B‹RL‹KLER‹ GENEL SEKRETERL‹⁄‹ (‹MM‹B) ‹STANBUL PROJE YÖNET‹M DERNE⁄‹ (‹PYD) BÜLTENLER‹ ‹STANBUL SANAY‹ ODASI (‹SO) ‹STANBUL T‹CARET ODASI ETÜT VE ARAfiTIRMA fiUBES‹ SEKTÖR RAPORLARI ‹fi MAK‹NELER‹ D‹STR‹BÜTÖRLER‹ VE ‹MALATÇILARI B‹RL‹⁄‹ (‹MDER) ‹ZM‹R T‹CARET ODASI KATKI ÜRET‹C‹LER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ (KÜB) KL‹MA VE SO⁄UTMA REHBER‹ KONUT DERG‹S‹ OECD ECONOMIC SURVEYS OF‹S MOB‹LYALARI SANAY‹ VE ‹fiADAMLARI DERNE⁄‹ (OMS‹AD) ORTA ANADOLU ‹HRACATÇI B‹RL‹KLER‹ (OA‹B) PLASTICS EUROPE PLAST‹K PROF‹L ÜRET‹C‹LER‹ KAL‹TE B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ (PÜKAD) POL‹STREN ÜRET‹C‹LER‹ DERNE⁄‹ (PÜD) T.C. BAfiBAKANLIK TÜRK‹YE ‹STAT‹ST‹K KURUMU (TÜ‹K) T.C. BAfiBAKANLIK DIfi T‹CARET MÜSTEfiARLI⁄I (DTM) T.C. BAfiBAKANLIK DIfi T‹CARET MÜSTEfiARLI⁄I ‹HRACATI GEL‹fiT‹RME ETÜD MERKEZ‹ (‹GEME) T.C. BAfiBAKANLIK HAZ‹NE MÜSTEfiARLI⁄I T.C. BAfiBAKANLIK KONUT MÜSTEfiARLI⁄I T.C. BAfiBAKANLIK TOPLU KONUT ‹DARES‹ BAfiKANLI⁄I (TOK‹) T.C. BAYINDIRLIK VE ‹SKAN BAKANLI⁄I T.C. DIfi‹fiLER‹ BAKANLI⁄I T.C. DIfi EKONOM‹K ‹L‹fiK‹LER KURULU (DE‹K) T.C. MERKEZ BANKASI T.C. SANAY‹ VE T‹CARET BAKANLI⁄I KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKL‹ SANAY‹ GEL‹fiT‹RME VE DESTEKLEME ‹DARES‹ BAfiKANLI⁄I (KOSGEB) THE EUROPEAN CEMENT ASSOCIATION (ERMCO) > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > TMMOB ‹NfiAAT MÜHEND‹SLER‹ ODASI TMMOB K‹MYA MÜHEND‹SLER‹ ODASI TMMOB MADEN MÜHEND‹SLER‹ ODASI TMMOB M‹MARLAR ODASI TMMOB fiEH‹R PLANCILARI ODASI TU⁄LA VE K‹REM‹T ÜRET‹C‹LER‹ DERNE⁄‹ (TUKDER) TÜM MERMER, DO⁄ALTAfi VE MAK‹NE ÜRET‹C‹LER‹ B‹RL‹⁄‹ (TÜMMER) TÜRK MÜfiAV‹R, MÜHEND‹SLER VE M‹MARLAR B‹RL‹⁄‹ (TMMMB) TÜRK PLAST‹K SANAY‹C‹LER‹ ARAfiTIRMA, GEL‹fiT‹RME VE E⁄‹T‹M VAKFI (PAGEV) TÜRK SANAY‹C‹LER‹ VE ‹fiADAMLARI DERNE⁄‹ (TÜS‹AD) TÜRK STANDARTLARI ENST‹TÜSÜ (TSE) TÜRK‹YE ALÜM‹NYUM SANAY‹C‹LER‹ DERNE⁄‹ (TALSAD) TÜRK‹YE CUMHUR‹YET‹ DEVLET DEM‹RYOLLARI (TCDD) TÜRK‹YE Ç‹MENTO MÜSTAHS‹LLER‹ B‹RL‹⁄‹ (TÇMB) TÜRK‹YE GAZBETON ÜRET‹C‹LER‹ B‹RL‹⁄‹ (TGÜB) TÜRK‹YE HAZIR BETON B‹RL‹⁄‹ (THBB) TÜRK‹YE ‹HRACATÇILAR MECL‹S‹ (T‹M) TÜRK‹YE ‹NfiAAT MÜTEAHH‹T ‹fiVEREN SEND‹KASI (T‹MSE) TÜRK‹YE ‹NfiAAT SANAY‹C‹LER‹ ‹fiVEREN SEND‹KASI (‹NTES) TÜRK‹YE ‹fiVEREN SEND‹KALARI KONFEDERASYONU (T‹SK) TÜRK‹YE K‹MYA SANAY‹C‹LER‹ DERNE⁄‹ (TKSD) TÜRK‹YE MÜTEAHH‹TLER B‹RL‹⁄‹ (TMB) TÜRK‹YE ODALAR VE BORSALAR B‹RL‹⁄‹ (TOBB) TÜRK‹YE PREFABR‹K B‹RL‹⁄‹ TÜRK‹YE fi‹fiECAM FABR‹KALARI A.fi. RAPORLARI TÜRK‹YE VAKIFLAR BANKASI SEKTÖR ARAfiTIRMALARI SER‹S‹ ULUSLARARASI DEM‹R VE ÇEL‹K ENST‹TÜSÜ (IISI) ULUSLARARASI PLAST‹K B‹RL‹KLER‹ KONSEY‹ (CIPAD) ULUSLARARASI TROP‹K AHfiAP B‹RL‹⁄‹ (ITTO) ULUSLARARASI STANDARTLAR B‹RL‹⁄‹ (ISO) YAPI -ENDÜSTR‹ MERKEZ‹ ARAfiTIRMA (YEMAR) YABANCI SERMAYE DERNE⁄‹ (YASED) WORLD ECONOMIC FORUM – GLOBAL COMPETITIVENESS REPORTS HABERLER / MAKALELER: > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > Anadolu Ajans› www.belgenet.com www.boyex.com Capital Dergisi Dünya Gazetesi Finansal Forum Global Insight Global Makine ve Ekipmanlar› Dergisi Hürriyet Gazetesi ‹hracat Dünyas› ¬Web Sitesi Milliyet Gazetesi Pagev Plastik Dergisi Platin Dergisi Referans Gazetesi fiantiye Dergisi T.C. Resmi Gazete Teknik Müflavir Dergisi Termodinamik Dergisi Tesisat Dergisi The Economist Ticaret Gazetesi Winworld Dergisi www.aluminium.org www.basemetals.com www.fuartakip.com www.ntvmsnbc.com www.steelworld.com www.turk.net www.turkishceramics.com www.turkishtime.org www.yapi.com.tr YAPI Dergisi Yenipara Dergisi Zaman Gazetesi ‹nflaat Malzemesi Sanayicileri Derne¤i (‹MSAD) Haber Bültenleri