BÜYÜK TAARRUZ` DA SUGÖREN KÖYÜ (12 – 30 AĞUSTOS 1922)
Transkript
BÜYÜK TAARRUZ` DA SUGÖREN KÖYÜ (12 – 30 AĞUSTOS 1922)
Yusuf Deniz INAN Ankara; Temmuz 2007 BÜYÜK TAARRUZ’ DA SUGÖREN KÖYÜ (12 – 30 AĞUSTOS 1922) İstanbul - Bursa karayolundan Sugören tabelası yönüne dönünce arabamın camlarını aralarım. Dışardaki deniz kokusuyla karışmış bol oksijenli dağ havasını doyasıya içime çekerim. Anadolu’ nun bozkır kenti Ankara’ da yaşadığım için bu atmosferin değeri bambaşkadır benim için. Harita sırtından geçerken çocukluğumda yürüyerek geçtiğim bu yollarda manzarayı doyasıya izlerim. Bir tarafta Marmara’ nın, diğer tarafta İznik Gölü’ nün tatlı maviliği..Hemen karşımda köyümün asırlık çınar ağaçları içinden görünen ev çatı manzaraları içimi huzurla doldurur. Artık dost ellerindeyimdir. İşte yaşadığımız bu eşsiz coğrafyaya bakarken milli mücadelede burada yaşananları yazmak istedim. Sugören Köyü’ nde İstihkâm Tepe olarak bilinen ve Orhangazi (Pazarköy) ye uzanan arazi Büyük Taarruz’ da taarruz çıkış hattı olarak kullanılmıştır. Daha geçtiğimiz günlerde Duman Tepe’ nin eteğindeki çeşme başında şenlik yapılmıştı. O çeşmenin başından tepeye bakarken aşağıdaki gerçek savaş harekât krokilerinde durduğunuz arazinin bir zamanlar nasıl göründüğünü fark etmenizi istedim. 1919 Yılında Mustafa Kemal’ in Samsun’ a çıkışı ile başlayan Türk Milli Mücadelesi, Büyük Taarruz sonucu kazanılan 30 Ağustos Zaferi ile sonuçlanmıştır. Birinci Dünya Harbi’ nin yarattığı bitkinlikten bir müddet sonra kurtulan Türk Milleti Kuva-yı Milliye hareketi ile kıpırdanmaya başlamış ve bu gelişmeler sonunda TBMM hükümeti kurulmuştur. Büyük Taarruz’ dan önce kazanılan Sakarya Zaferi 30 Ağustos Zaferi’ ne zemin hazırlamıştır. Ancak karşılaşılan siyasi, idari ve iktisadi zorluklar ve askeri hazırlıklar süreyi bir yıl kadar uzamasına neden olmuştur. Taarruz hazırlıkları Sakarya Zaferi’ nden hemen sonra yapılmaya başlanılmış ancak ne zaman yapılacağı gizli tutulmuştu. [ 1] M.Kemal taarruza Haziran 1922’ de karar vermişti. [2] Akşehir’ de yapılan komutanların gizli toplantısında plan, düşmanı kaçırmak değil, tutup boğmaktı. Başbakan Rauf Bey gizli celsede taarruzun başladığı bilgi verecekti. Türk ve Yunan ordularının savaştan önce son durumları aşağıda verilmiştir. Türk Ordusu’ nun miktarları sayıca görünse de savaş malzemeleri çeşitli kaynaklarda sağlandığı için cephanesi az ve teknoloji olarak Yunan Ordusu’ ndan zayıftı. Türk Ordusu Yunan Ordusu Subay 8658 6418 Er 199.283 218205 Tüfek 100.352 90000 Türk Ordusu Yunan Ordusu Uçak 10 50 Kamyon 198 4036 Otomobil 33 1776 1 Hafif 2025 3139 Ağır 389 1280 Top 323 450 Kılıç 5282 1280 Yusuf Deniz INAN Ankara; Temmuz 2007 Yunan ordusunun kendine güveni tamdı. Hatta Afyon bölgesi mevzilerini gezen yabancı uzmanlar ‘Türkler bu mevzileri dört beş ayda ele geçirirlerse bir günde düşürdüklerini iddia edebilirler’ sözleri bu güveni daha da arttırmıştı. 12 Ağustos 1922’ de ileri mevziler Orhangazi – Yalova şosesinden başlayarak Dumanlı Dağ batı yamaçları – Üreğil’ den İznik Gölü’ ne dayanıyor ve İznik Gölü’ nün doğu kıyısından devam ediyordu. 1. Kocaeli Grubu'nun Son Hazırlıkları : Yalova Müfreze Komutanı emrinde 19 ncu Hücum Taburu Bağımsız Yalova Bölüğü ile Esadiye kuzey sırtları - Dumanlı Dağı (897 rakımlı) - Üreğil hattından gösteriş taarruzları yapacaktı. 2 Yusuf Deniz INAN Ankara; Temmuz 2007 Kocaeli Grubunun karşısında Yunanlıların 11 nci Tümeni Söğüt – Bilecik – İlyasça – İznik Gölü hattında üç alay da birinci hatta idi. Bir tabur Köprühisar’ da tümen karargâhı yanında tümen ihtiyatı olarak bulunuyordu. İznik Gölü ile gemlik körfezi arasında Yeniköy – Çengiler – Reşadiye Kumla iskelesi hattında bağımsız 47 nci Alay vardı. Gemlik kuzeyinde keşif emniyet görevlisi ve yerli Rumlardan kurulu bir müfreze vardı. Bu müfreze civar köylerde soygunculuklar yapmaktaydı. İngiltere bu savaşın arkasında Yunanlıların hazırlıklarına katkıda bulunmaktaydı. Hazırlığa katkının da ötesinde, 22 Haziran 1920 Yunan saldırısı, İngiltere ile birlikle yürütülmüştür. Mudanya, Gemlik gibi Marmara Denizi sahil kasabalarının işgali, İngiliz -Yunan kuvvetlerinin ortak hareketiyle gerçekleştirilmiştir. Prof. Dee' nin Gemlik'te Türklerle yaptığı konuşmalardan sonra belirttiği şu satırlar ilginçtir : «Millîciler çekilmişlerdi. Gemlik, Yunan birlikleriyle İşbirliği yapan İngiliz donanması tarafından işgal edilmişti. Halen Yunan zulmünün hüküm sürdüğü bölgedeki Yunan Genel Komutanlığı Tümen Karargâhı binalarını daha Önce biz (İngilizler) kullanıyorduk. Duvarlarda İngilizce yazılmış uyarı yazıları hâlâ okunabilir durumdaydı. (Rum zulmüne uğrayan) Kuzeydeki köylerin kaderini paylaşmayı her gün bekleyen Ömer Bey köyünde, bize söylediler ki, İngiliz deniz güçleri ayrılmadan önce, köydeki bütün silâhları toplamışlardı. Köylüler, eğer bilseydik ki silâhları toplayan İngilizler birkaç hafta sonra çekilecekler ve bizi Yunan işgaline bırakacaklar, böylece biz millî düşmanın karşısında silâhsız olarak onun acımasına kalacağız, bu durumda daha başından dövüşürdük.» Yunan işgaline karşı, Gemlik ileri gelenlerinin tepkisi buydu. Aslında ilçe, birlikte kararlaştırılmış belli bir plan çerçevesinde, İngiliz - Yunan kara ve deniz kuvvetlerinin ortak eylemiyle işgal edilmiştir. Bir Yunan tümeni, ingiliz deniz gücünden yararlanarak, İngiliz toplarının himayesinde İzmit'te karaya çıkmış ve İngiliz Komutanlığının hizmetine girmiştir. İki İngiliz zırhlısının da katıldığı bir İngiliz - Yunan karma deniz kuvveti tarafından desteklenen bir başka Yunan birliği de Tekirdağ'ı ve Edirne dâhil bütün Doğu Trakya'yı işgal etmiştir, Marmara ve Boğazları, Türk milliyetçilerinin tehdidinden koruma yolunda ortak bir İngiliz • Yunan saldırısının söz konusu olduğu açıktır. İngiltere, Türkiye ile savaş durumundadır ve bu savaşı Yunanlılarla birlikte sürdürmektedir. [3] 3 Yusuf Deniz INAN Ankara; Temmuz 2007 2.Kocaeli Grubu'nun Taarruzu ve Muharebeleri : Yalova kesiminin Reşadiye köyü kuzey sırtlarında bulunan Yunan ileri karakollarına, ağır makineli tüfek ile takviyeli bir piyade bölücü, ortalık ağarırken baskın yapmış, Yunanlıların asıl mevzilerine çekilmeye mecbur etmişti. Yunan kuvvetleri mevzilerini takviye ederek topçu ve piyade ateşleri açtılar ve 27 Ağustos sabahına kadar ateşe devam ettiler. İznik kesiminde bölge komutanı, karargâhını Çerkeşli'den Akçapınar' a yanaştırdı ve emrine verilen süvari bölüğü ile bir dağ topunu İznik kasabasına gönderdi. 18 inci Tümen kesiminde, Taşköprü'deki 24 üncü Alay'ın 3 üncü Taburu Belalan'a gönderilerek oradaki bölükle akıncı müfrezesi emrine verildi. Belibağlı'daki akıncı müfrezesi de o bölgedeki 15 inci Alay'ın 3 üncü Taburu emrine girdi. 15 inci Alay'ın 2 nci Taburu grup ihtiyatı olmak üzere Düzmeşe köyüne yanaştı. Bu gün, Yunanlıların İlyasça - Beyce hattına karşı Belenalan ve Belibağlı' dan bir gösteriş taarruzu yapıldı. Yunanlılar birinci hatlarını takviye ederek top ve makineli tüfek ateşleriyle karşı koydular, ateş muharebesi akşama kadar sürdü. Vezirhan' daki 18 inci Hücum Taburu'nun Külüm'be doğrultusuna sürdüğü kuvvetli keşif kollarıyla Yunan birlikleri arasında ateş muharebesi oldu. Ortalık karardıktan sonra bütün birlikler eski yerlerine çekildiler. Tümen emrine verilen Şinayder bataryası bu gün tümene katılarak Balçıkhisar kuzeyinde mevziye yerleştirildi. Genelkurmay Başkanlığınca Bakanlar Kurulu Başkanlığına bu gün (26 Ağustos 1922) genel taarruza başlandığı bildirildi. 3.Kocaeli Grubu'nım Harekâtı : Batı Cephesi Komutanlı'ğı emri ile Kocaeli birlikleri bu günde (27 Ağustos) ciddî bir taarruz yapmamıştı. Yalova, İznik bölgelerinden subay komutalarında ileri sürülen takımlar ve keşif kolları İle 18 inci Tümen bölgesinden topçu desteğinde bir tabur ve Vezirhan'dan bir bölük Yunan mevzilerine kadar sokulmuş, karşılıklı piyade ve topçu ateşleri akşama kadar sürmüştü. Ortalık kararınca birlikler asıl mevzilerine çekildi. Bu gün bir Yunan taburu Orhangazi kasabasının (Pazarköy) 3 km batısına gelerek ordugâha geçti. 4 Yusuf Deniz INAN Ankara; Temmuz 2007 4.Kocaeli Grubu'nun Taarruzu : Yalova, İznik, Balıkesir kesimlerinde Yunan mevzilerine sokulan keşif kollarıyla karşılıklı ateş muharebelerinden başka önemli bir olay olmadı. Batı Cephesi komutanlığı, "11 nci Yunan Tümenini cephede tutmakla beraber dört, beş taburluk bir kuvvetle Orhangazi (Pazarköy) kuzeyinde toplanıp oradaki düşmanı atarak Bursa doğrultusunda düşman gerilerinde faaliyete geçmesini, gece yürüyüşleriyle bu hareketin gayet gizli tutulmasını ve toplanmanın kaç günde yapılacağını" [189] sordu. Aynı gün saat 23.00'de Kocaeli Grup Komutanı Batı Cephesi Komutanının sorusuna, "Orhangazi kesimine gidecek birliklerin (beş tabur, iki batarya) erzak ve cephane taşıma işi yapılamamıştır. 20 Ağustos 1922 ortalık karardıktan sonra hareket ederek üç gece yürüyüş ile Dumanlı dağ bölgesinde toplanacağını" bildirdi. [5] 18 nci Tümene de Grup ihtiyatındaki taburla beraber dört taburun ve iki dağ bataryasının seride toplamasını emretti. 18 nci Tümen komutanı 28/29 Ağustos 1022 gecesi, tümen ihtiyatında bulunan 24 ncü Alay'ın 1 nci Taburu'nu değiştirdi. 15 nci Alay'la hücum taburunu Balçıkhisar bölgesinde topladı. 29 Ağustos günü Kocaeli Grubu'nda hava sisli ve yağmurlu olduğundan esaslı bir 5 Yusuf Deniz INAN Ankara; Temmuz 2007 gözetleme yapılamamıştı. İznik bölgesinden Dırazali ve doğusuna gönderilen keşif kolları Yunanlıların şiddetli ateşiyle karşılaştığından düşmana 500 m. den daha fazla yaklaşamamışlardı. 18 nci Tümen bölgesinde; Belenalan'dan ve Belibağlı'dan llyasça ve güneyinde birer piyade bölüğü, Beyce köyü ve güneyinde tümen süvari bölüğü gönderildi. Yunan mevzilerine 150 m. ye kadar sokulabilen bu birlikler de piyade ve makineli tüfek ateşi ile karşılaşmışlardır ve akşama kadar ateş muharebesi yaparak odalık karardıktan sonra yerlerine dönmüşlerdir. Kocaeli Grup Komutanlığı'nın toplayabileceği kuvvetlerle Orhangazi ve Gemlik arasından Bursa doğrultusuna taarruz teklifi Batı Cephesi Komutanlığı'nca uygun bulunduğundan cephe komutanının ne zaman taarruz edeceği sorusuna grup komutanı 28 Ağustos saat 19.30’da verdiği cevapta, 28/30 Ağustos 1922 gecesi birliklerin yürüyüşe başlayacağını ve 3 Eylül'de taarruz edeceğini bildirdi. 29 Ağustos 1922 gecesi harekete geçilmek İçin saat 11:00'de aşağıdaki emri gönderdi : (özet) Gemlik - Pazarköy hattındaki düşmana taarruz etmek üzere İznik Bölge Komutanı Yarbay Hüsnü komutasında aşağıda açıklanan birliklerden kurulan Mürettep Müfreze bu geceden (29/30 Ağustos 1922) itibaren yürüyüşe başlayacaktır. Bu birlikler, Yalova bölgesindeki 19 uncu Hücum Taburu, Gönüllü Bağımsız Yalova Bölüğü, ... dür. Hareket ortalık kararınca başlayacak ve sıkı bir disiplin sağlanacaktır. [6] Grup komutanı bu emriyle İznik gölünden demir yoluna kadar bütün cepheyi (karşılarında üç alayı ile birinci hatta bulunan 11 nci Yunan Tümeni vardı). Emri alan birlikler 29 Ağustos 1922 akşamı ortalık kararmasıyla bölgelerinden hareket ederek 30 Ağustos günü sabaha karşı saat 03.00 ile 06.30 arasında emirde belirtilen yerlerine varıp istirahata geçtiler. 30 Ağustos 1922’ de Yunan Karargâhı düşmüş Türk Ordusunun ilerlemesi devam ediyordu. Kocaeli Grubu’ nda birlikler eski bölgesinde ateş muharebesine devam ediyordu. Belheriz – Hisardede – Epsede – Hisarcık bölgesinde toplanan beş taburluk mürettep müfreze Orhangazi – Gemlik kesimine gitmek üzere gece yürüyüşünde idi. Diğer cephelerden gelen geri çekilme haberleri düşmanın moralini iyice bozmuştu. Gemlik – Mudanya üzerinden geri çekilme hazırlığına başlamıştı. Artık bu topraklar gerçek sahiplerine geri bırakılıyor, düşman başı önünde geldiği gibi gidiyordu. 6 Yusuf Deniz INAN Ankara; Temmuz 2007 Kaynakça : [1] Kazım ÖZALP; Milli Mücadele I, s. 229 [2] Nutuk, s.442 [3] AVCIOĞLU, Doğan; Milli Kurtuluş Tarihi Birinci Kitap s.168. [4] ATAŞE Arşivi; No. 5/6534. Kls. 2228. Dos. H-ll, Fih, 3-3. [5] ATAŞE Arşivi; No. 5/6534. Kls. 2228. Dos. H-ll, Fih, 3-4. [6] ATAŞE Arşivi; No. 5/6534. Kls. 2226 Dos. H-ll, Fih, 55. 7