Kamu İşletmeleri Raporu
Transkript
Kamu İşletmeleri Raporu
T.C. BAŞBAKANLIK Hazine Müsteşarlığı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Genel Müdürlüğü 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Ekim 2010 i ii 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 2009 Kamu İşletmeleri Raporu İletişim Bilgileri Rapora yönelik görüş ve önerilerinizi Hazine Müsteşarlığı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Genel Müdürlüğü Yıllık Programlar ve Koordinasyon Dairesine (312) 204 6211 - 6225 - 6190 numaralı telefonlardan veya ypkd@hazine.gov.tr adresinden iletebilirsiniz. iii Müsteşar Sunuşu Kurumsal yönetim ilkelerini kendisi için bir çalışma prensibi olarak gören Hazine Müsteşarlığı, kamu işletmelerinde şeffaflığın artırılması amacıyla, bu işletmelerin mali raporlama süreçlerinin geliştirilmesine katkı sağlamakta ve kamu işletmeleri hakkında düzenli olarak veri ve raporlar yayımlamaktadır. Kamuoyunu aydınlatma görevine yönelik olarak Hazine Müsteşarlığı, ilki 2007 yılında yayımlanan “2006 KİT Hazine Pay Sahipliği Raporu” ile devlet adına pay sahipliği görevini üstlendiği kamu işletmelerinin faaliyetleri, mali durumları, yönetim kadroları, performansları ve bulundukları sektördeki konumları hakkında çeşitli bilgileri kamuoyu ile paylaşmıştır. Daha sonra her yıl yayımlanan raporlar, Özelleştirme İdaresi Başkanlığının, Toplu Konut İdaresi Başkanlığının, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunun sahibi bulunduğu işletme ve iştirakler ile döner sermaye işletmeleri, bütçe dışı fonlar ve uluslararası tanımlar çerçevesinde kamu işletmesi olarak nitelendirilen şirketleri de kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Haziran 2009’da istihsal edilen Kamu İşletmelerinin Faaliyetlerinin İzlenmesi ve Raporlanması Hakkında Tebliğ ile KİT’lerin ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı portföyünde yer alan kamu şirketlerinin yanı sıra, Hazinenin pay sahibi olduğu diğer işletmelerden ve mahalli idare işletmelerinden de düzenli olarak mali ve mali olmayan bilgiler alınmaya başlanmış; bu doğrultuda, bu yıl hazırlanan raporda mahalli idare şirketlerine ilişkin detaylı bilgilere yer verilerek her yıl kapsamı artırılan raporumuzda uluslararası tanım ve standartlara en uygun kapsam ve içeriğe ulaşılmak hedeflenmiştir. Bu kapsam çerçevesinde hazırlanan 2009 yılı Kamu İşletmeleri Raporu; kamu işletmesi tanımına yönelik değerlendirmeleri, Hazine Müsteşarlığının konumunu, kamu işletmelerinin toplu rakamlarını ve bu işletmelere yönelik genel ve kuruluş bazlı analizleri içermekte olup, Müsteşarlığımız pay sahipliğinde yer almayan diğer kamu işletmelerinin bilgileri ise Raporda tanıtım amaçlı olarak sunulmaktadır. 2009/15514 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 2009-2013 dönemini kapsayan Stratejik Planımız doğrultusunda hazırlanan 2009 yılı Kamu İşletmeleri Raporunun tüm paydaşlar için faydalı olmasını diler, bu Raporda emeği geçenlere teşekkür ederim. İbrahim H. ÇANAKCI Müsteşar iv 2009 Kamu İşletmeleri Raporu v İçindekiler MÜSTEŞAR SUNUŞU İV İÇİNDEKİLER Vİ TABLOLAR LİSTESİ İX GRAFİKLER LİSTESİ X KUTULAR LİSTESİ X KISALTMALAR Xİ BÖLÜM 1: GİRİŞ 1 BÖLÜM 2: KAMU İŞLETMELERİ 4 BÖLÜM 3: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ 3.1. Hazine Portföyü ve Sermaye Durumu 3.2. Hazine Müsteşarlığı Görev Tanımı 3.3. Amaç ve Hedeflerimiz 3.4. KİT - Merkezi Yönetim Bütçesi İlişkisi 3.4.1. KİT’lere Yapılan Sermaye Ödemeleri 3.4.1.1. Bütçeden KİT’lere Ödemeler 3.4.1.2. KİT Sermaye Mahsubu 3.4.1.3. Kamu Sermayeli Bankalarda Sermaye Mahsubu 3.4.2. KİT’lere Yapılan Görev Zararı ve Kamu Sermayeli Bankalara Yapılan Gelir Kaybı Ödemeleri 3.4.3. KİT’lerden Bütçeye Ödemeler BÖLÜM 4: 2009 KİT SİSTEMİ PERFORMANSI 4.1. Mali Durum 4.1.1. Gelir Tablosu 4.1.2. Bilanço 4.1.3. Rasyo Analizi 4.1.4. Katma Değer 4.2. İstihdam 4.2.1. Personel Sayıları 4.2.2. İstihdam Giderleri 4.2.3. Ortalama Personel Maliyeti 4.2.4. Personel Profili 4.3. Diğer Göstergeler 4.4. KİT’lerin Temel Sorunları BÖLÜM 5: KİT PERFORMANSLARI 5.1. Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş. 5.2. Elektrik Üretim A.Ş. 5.3. Türkiye Elektrik İletim A.Ş. vi 11 11 11 13 13 14 14 14 15 16 16 18 18 18 19 20 22 23 24 25 25 26 27 27 30 32 36 40 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 5.4. Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. 5.5. Türkiye Kömür İşletmeleri Genel Müdürlüğü 5.6. Türkiye Taşkömürü Kurumu 5.7. Türkiye Petrolleri A.O. 5.8. Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü 5.9. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü 5.10. Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü 5.11. Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü 5.12. Posta ve Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü 5.13. Et ve Balık Kurumu Genel Müdürlüğü 5.14. Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü 5.15. Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü 5.16. Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü 5.17. Devlet Malzeme Ofisi Genel Müdürlüğü 5.18. Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu Genel Müdürlüğü 5.19. Türkiye Elektromekanik Sanayii A.Ş. BÖLÜM 6: ÖZELLEŞTİRME PORTFÖYÜ 6.1. Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş 6.2. Sümer Holding A.Ş. 6.3. Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş. 6.4. Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. 6.5. Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri A.Ş. (TTA) 6.6. Ankara Doğal Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş. BÖLÜM 7: KAMU SERMAYELİ BANKALAR 7.1. Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası A.Ş. 7.2. Türkiye Halk Bankası A.Ş. 7.3. Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. 7.4. Tasfiye Halinde Türkiye Emlak Bankası A.Ş. 7.5. Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. 7.6. Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş. 7.7. İller Bankası 7.8. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası A.Ş. BÖLÜM 8: DİĞER KAMU İŞLETMELERİ 44 48 51 54 58 61 66 70 73 77 81 85 90 95 100 103 106 107 113 116 120 124 127 129 130 135 140 143 146 149 153 156 160 8.1. Türksat Uydu Haberleşme Kablo TV ve İşletme A.Ş. 8.2. Türkiye Radyo Televizyon Kurumu 8.3. Atatürk Orman Çiftliği Müdürlüğü 8.4. Türk Hava Yolları A.O. 8.5. Anadolu Ajansı 8.6. T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı 8.7. Milli Piyango İdaresi 8.8. Spor Toto Teşkilat Başkanlığı 8.9. Bütçe Dışı Fonlar 161 165 169 172 175 178 184 189 191 8.9.1. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu 8.9.2. Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu 8.9.3. Özelleştirme Fonu 8.9.4. Savunma Sanayii Destekleme Fonu 8.9.5. Tanıtma Fonu 192 196 199 202 204 8.10. Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı 8.11. Döner Sermaye İşletmeleri 205 208 vii 8.12. Mahalli İdare İşletmeleri BÖLÜM 9: EKLER EK 1: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ KİT MALİ TABLOLARI Ek - 1 Tablo 1: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Özet Gelir Tablosu (Toplulaştırılmış) Ek - 1 Tablo 2: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Özet Bilanço (Toplulaştırılmış) Ek - 1 Tablo 3: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Mali Rasyolar Ek - 1 Tablo 4: Vergi Dışı Gelirler EK 2: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ KİT İSTİHDAM BİLGİLERİ Ek - 2 Tablo 1: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Personel Sayıları ve Maliyetleri Ek - 2 Tablo 2: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Personel Profili (31/12/2009 itibarıyla) EK 3: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ KİTLERİ DİĞER SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER EK 4: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI VE ÖİB PORTFÖYÜ MALİ TABLOLAR 214 218 219 220 221 222 223 225 226 227 229 231 Ek - 4 Tablo 1: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü Özet Gelir Tablosu 232 Ek - 4 Tablo 2: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü Özet Bilanço 233 Ek - 4 Tablo 3: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü Mali Rasyolar 234 EK 5: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI VE ÖİB PORTFÖYÜ İSTİHDAM BİLGİLERİ 235 Ek - 5 Tablo 1: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü Personel Sayıları ve Maliyetleri 236 Ek - 5 Tablo 2: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü Personel Profili 237 EK 6: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI ve ÖİB PORTFÖYÜ DİĞER SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER EK 7: YILLAR İTİBARIYLA MAHSUP TUTARLARI EK 8: BAĞLI ORTAKLIK ve İŞTİRAKLER EK 9: 2009 YILINDA İSO 500’DE YER ALAN KAMU İŞLETMELERİ EK 10: KULLANILAN MALİ RASYOLARA İLİŞKİN BİLGİLER viii 239 241 243 249 251 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Tablolar Listesi No Tablo Adı Sayfa Tablo 1 Hazine Müsteşarlığı Portföyü Sermaye Durumu 12 Tablo 2 KİT - Bütçe İlişkisi 17 Tablo 3 KİT Özet Gelir Tablosu 19 Tablo 4 KİT Özet Bilanço 20 Tablo 5 KİT Mali Rasyolar 21 Tablo 6 KİT Personel Sayıları 25 Tablo 7 KİT İstihdam Giderleri 25 Tablo 8 KİT İstihdam Giderleri / (Satış + Faaliyet Giderleri) 25 Tablo 9 KİT Ortalama Personel Maliyeti 26 Tablo 10 KİT Diğer Göstergeler 27 Tablo 11 KİT Diğer Göstergeler (GSYH’ye Oran - %) 27 Tablo 12 TPAO Yurt İçi Yatırım Harcamaları Dağılımı 55 Tablo 13 TMO Buğday Alım Fiyatları ve Primleri 86 Tablo 14 TMO Ürün Alım Miktarları 86 Tablo 15 TMO Yurt İçi Satış Bilgileri 87 Tablo 16 T.C. Ziraat Bankasına Yapılan Gelir Kaybı Ödemeleri 131 Tablo 17 Hazine Kaynağına Dönüşen Kredilerden T.C. Ziraat Bankası Tarafından Aktarılan Tutarlar 132 Tablo 18 Halk Bankasına Yapılan Gelir Kaybı Ödemeleri 136 Tablo 19 Hazine Kaynağına Dönüşen Kredilerden Halk Bankası Tarafından Aktarılan Tutar 137 Tablo 20 Vakıfbank Sermaye Durumu 141 Tablo 21 Eximbank’ın İhracat Sektörüne Sağladığı Destek 150 Tablo 22 Eximbank Tarafından Tahsil Edilen Politik Risk Alacakları 152 Tablo 23 TCMB Sermaye Yapısı 157 Tablo 24 TCMB Mevduatının Dağılımı 159 ix Tablo 25 TÜRKSAT Uydularına Yönelik Bilgiler 163 Tablo 26 TMSF Bünyesindeki Bağlı Ortaklık ve İştirakler 194 Tablo 27 2009 Yılında SYDTF’ye Yapılan Bütçe Transferleri 198 Tablo 28 2003-2009 Özelleştirme Fonu Gelir ve Giderleri 200 Tablo 29 TSKGV’nin Pay Sahibi Olduğu Şirketler 207 Tablo 30 Döner Sermaye İşletme Sayıları 210 Tablo 31 Döner Sermaye İşletmeleri Gelir Tablosu 211 Tablo 32 Döner Sermaye İşletmeleri 2009 Sermaye Tutarları 212 Grafikler Listesi No Grafik Adı Sayfa Grafik 1 IMF Kamu Sektörü Şeması 5 Grafik 2 KİT Katma Değer Hesabı 23 Grafik 3 Bor İhracatının Bölgesel Dağılımı 59 Grafik 4 ÇAYKUR Yaş Çay Alım Bilgileri 91 Grafik 5 ÇAYKUR Destekleme Primi 92 Grafik 6 TŞFAŞ Pancar Alım Fiyatları 109 Grafik 7 TŞFAŞ Alınan Pancar ve Üretilen Şeker Bilgileri 110 Grafik 8 AOÇ Hasılatının Yüzde Dağılımı 170 Kutular Listesi x No Kutu Adı Sayfa Kutu 1 Ülkemiz Mevzuatında KİT Nedir? 1 Kutu 2 AB’ye Göre KİT Nedir? 2 Kutu 3 Görev Zararı Nedir? 15 Kutu 4 Gelir Kaybı Nedir? 16 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Kısaltmalar AB Avrupa Birliği PMUM AOÇ Atatürk Orman Çiftliği PTT BKK Bakanlar Kurulu Kararı SÜMER HALI BOTAŞ ÇAYKUR DHMİ DMO DPT EBK EPDK ETİ MADEN EÜAŞ Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü Devlet Hava Meydanları İşletmesi Devlet Malzeme Ofisi Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı Et ve Balık Kurumu Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu ETİ Maden İşletmeleri Elektrik Üretim Anonim Şirketi TCDD TEDAŞ TEİAŞ TTA TEMSAN TETAŞ TİGEM TKİ TMO FDF Faiz Dışı Fazla TPAO IMF Uluslararası Para Fonu TRT Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi Posta ve Telgraf Teşkilatı Sümer Halıcılık ve El Sanatları Sanayii A.Ş. T.C. Devlet Demiryolları İşletmesi Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. Türkiye Elektrik İletim A.Ş. Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri Türkiye Elektromekanik Sanayii A.Ş. Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Toprak Mahsulleri Ofisi Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Türkiye Radyo Televizyon Kurumu xi KBİ KHK KIYEM KİT MKEK OECD ÖİB ÖYK xii Karadeniz Bakır İşletmeleri A.Ş. Kanun Hükmünde Kararname Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü Kamu İktisadi Teşebbüsü Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Özelleştirme Yüksek Kurulu TŞFAŞ TTK TÜDEMSAŞ TÜLOMSAŞ Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. Türkiye Taşkömürü Kurumu Türkiye Demiryolu Makinaları Sanayii A.Ş. Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayii A.Ş. TÜVASAŞ Türkiye Vagon Sanayii A.Ş. YDK Yüksek Denetleme Kurulu YPK Yüksek Planlama Kurulu 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Bölüm 1: Giriş Kamu işletmesi kavramının içeriği ülkeden ülkeye farklılık göstermekle birlikte, genellikle bir kamu idaresinin çoğunluk hissesine sahip olduğu ya da bir kamu idaresi tarafından yönetimi kontrol edilen işletmeler kamu işletmesi olarak adlandırılmaktadır. Bu kapsamda, kamu işletmesi kavramı bir yandan pay sahipliği, diğer yandan yönetimde kontrol kavramı ile ilişkilendirilmektedir. Ülkemiz açısından bakıldığında ise mevzuatımızda uluslararası yaklaşımlara paralel bir “kamu işletmesi” tanımı bulunmamaktadır. Ülkemizdeki kamu işletmelerinin bir kısmı “kamu iktisadi teşebbüsleri” kavramı içerisinde değerlendirilirken, merkezi yönetimin ve yerel idarelerin pay sahipliği fonksiyonunu üstlendiği pek çok işletme ve iştirak ise bu kavram dışında farklı hukuki düzenlemelere tabi tutulmaktadır. Kuruluş kanunları dışında kamu işletmelerinin belli bir kısmını düzenlemeye yönelik ilk geniş kapsamlı kanun olarak nitelendirilebilecek olan 1938 tarihli ve 3460 sayılı “Sermayesinin Tamamı Devlet Tarafından Verilmek Suretiyle Kurulan İktisadi Teşekküllerin Teşkilatiyle İdare ve Murakabeleri Hakkında Kanun” sermayesinin tamamı devlete ait olan işletmeleri “iktisadi devlet teşekkülü” olarak tanımlamışken, 1983 tarihli ve Kutu 1: Ülkemiz Mevzuatında KİT Nedir? 2929 sayılı “İktisadi Devlet Kamu iktisadi teşebbüsleri veya bilinen adıyla Teşekkülleri ve Kamu İktisadi KİT’ler, 233 sayılı KHK’ya tabi ve sermayesinin Kuruluşları Hakkında Kanun”, tamamı devlete ait olan İDT ve KİK’lerin ortak adıdır. bu tanımı genişleterek sermayesinin tamamı devlete İktisadi Devlet Teşekkülleri (İDT): İktisadi alanda ait olan işletmeleri kamu ticari esaslara göre, kâr amacı güderek faaliyet iktisadi teşebbüsleri olarak gösteren teşebbüslerdir (MKEK, EÜAŞ, ÇAYKUR, tanımlamış ve bu teşebbüsleri BOTAŞ, TPAO ve TKİ gibi). Kamu İktisadi Kuruluşları ve İktisadi Devlet Teşekkülleri Kamu İktisadi Kuruluşları (KİK): İktisadi alanda şeklinde ikiye ayırmıştır. tekel niteliğini haiz mal ve hizmetleri kamu yararı Halen yürürlükte olan 1984 gözeterek üreten ve pazarlayan teşebbüslerdir tarihli ve 233 sayılı Kamu (TCDD, KIYEM, PTT ve DHMİ). İktisadi Teşebbüsleri Hakkında Kanun Hükmünde Bu kapsamda, her ne kadar pay sahibi kamu olsa Kararname de aynı kurguyu da; kamu bankaları, özelleştirme portföyündeki kabul etmiştir (Kutu 1). kuruluşlar, mahalli idare işletmeleri, bütçe dışı fonlar, TMSF iştirakleri ve döner sermaye işletmeleri 233 sayılı KHK kapsamında olmayıp, bu KHK’da yer alan KİT tanımına girmemektedirler. 1 Diğer taraftan, Anayasa’nın “Kamu İktisadi Teşebbüslerinin Denetimi” başlıklı 165 inci maddesinde KİT’ler “sermayesinin yarıdan fazlası doğrudan doğruya veya dolaylı olarak devlete ait olan kamu kuruluş ve ortaklıkları” şeklinde tanımlanmaktadır. 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu da; devlete, il özel idarelerine, belediyelere, diğer kamu idarelerine ve kuruluşlarına ait veya bağlı olup, faaliyetleri devamlı bulunan ticarî, sınaî ve ziraî işletmeleri “iktisadî kamu kuruluşları” olarak tanımlayarak mevzuattaki en geniş tanımı yapmaktadır. Üyelik müzakerelerini sürdürdüğümüz Avrupa Birliğinin düzenlemeleri, merkezi veya mahalli idare farkı gözetmeksizin kamu işletmelerini sermaye ve yönetim kontrolü açısından ele almaktadır. AB, üye ülkelerdeki kamu pay sahipleri ile işletmeleri arasındaki idari ve mali ilişkilerin şeffaf bir şekilde yürütülmesini sağlayacak çerçeve bir düzenlemenin ve bu ilişkileri yansıtacak bir raporlama sisteminin gerekliliğini vurgulamaktadır (Kutu 2). Ülkemizde ise tüm kamu işletmeleri üzerinde ilkeler belirleyen bir düzenleme veya birim olmadığı gibi, bu işletmelerin faaliyetlerini konsolide bir şekilde takip eden ve raporlayan bir kurum da bulunmamaktadır1. Hazine Müsteşarlığı ve diğer kamu 1 Kutu 2: AB’ye Göre KİT Nedir? 2006/111 / EC Sayılı Şeffaflık Direktifine Göre ♦ Kayıtlı sermayesinin çoğu kamuya (merkezi veya mahalli) ait olan, veya ♦ Oy hakkının çoğu kamu kontrolünde olan, veya ♦ Yönetim veya denetim biriminin yarısından fazlasının atama hakkı kamu kuruluşlarında olan işletmeler kamu işletmesi (public undertakings) olarak tanımlanmaktadır. Bu tanıma göre; sermayesinin yarısından fazlası Hazineye veya ÖİB’ye ait olan kamu işletmeleri dışında, mahalli idarelere (il özel idarelerine, büyükşehir belediyelerine ve belediyelere) ait şirketler ile sermayesinin çoğu devlete ait olmadığı halde imtiyazlı hisseler veya düzenlemeler yoluyla oy hakkının çoğu kamu kontrolünde olan ya da yönetim veya denetim kontrolü devlette olan işletmeler de kamu işletmesi sayılmaktadır. Bu sorunların aşılmasını teminen, tüm kamu işletmelerin izlenmesi ve raporlanması faydalı olacaktır. 2008/14201 sayılı “Kamu iktisadi teşebbüslerinin ve bağlı ortaklıklarının 2009 yılına ait genel yatırım ve finansman programı” Kararnamesinin “Kurumsal Yönetim” başlıklı 27. maddesi ile Hazine Müsteşarlığı geniş tanımlı bir Kamu İşletmeleri Raporu hazırlamakla görevlendirilerek bu amaca yönelik bir adım atılmıştır. 2 2009 Kamu İşletmeleri Raporu pay sahipleri (ÖİB, TMSF, Mahalli İdareler vb.) sadece kendi portföyünde bulunan işletmeleri izlemekte, ancak bunların büyük çoğunluğu şirketlere yönelik herhangi bir rapor yayımlamamaktadır. Bu raporda Kamu İşletmeleri tanımı ayrıntılı ele alınacak, Hazine Müsteşarlığı portföyündeki işletmelerin genel ve kuruluş bazlı analizleri yapılacak ve diğer kamu işletmeleri tanıtılmaya çalışılacaktır.2 Rapor içindeki veriler, KİT’lerin düzenli olarak Hazine Müsteşarlığına gönderdiği tablo ve bilgilerden, TBMM adına denetim yapan Yüksek Denetleme Kurulunun işletme bazında hazırladığı denetim Raporlarından, işletmelerin faaliyet raporlarından ve internet sayfalarında sundukları bilgilerden oluşmaktadır. 2006 yılından bu yana sürdürülen faaliyetler çerçevesinde KİT’lerin büyük çoğunluğu faaliyet raporlarını kamuoyuyla paylaşmaktadır3. Ayrıca, KİT’lerin internet sitelerinin de içerik açısından belirli bir düzeye getirilmesi sağlanmıştır. Diğer taraftan, bu işletmelere ilişkin Yüksek Denetleme Kurulu denetim raporları mevzuattan dolayı gecikmeli olarak yayımlanabilmektedir. 2 KİT sisteminde yaşanan zorlukların giderilebilmesi için başlatılmış olan yeniden yapılandırma süreci 2010 yılı Hükümet Programında da yerini almış ve 17/10/2009 tarihli ve 27379 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “2010 Yılı Programı”nda KİT’lerde hesap verebilirlik, şeffaflık, karar alma süreçlerinde esneklik ve stratejik yönetim anlayışının esas alınacağı hususu kayıt altına alınmıştır. 3 2008/14201 sayılı BKK kamu işletmelerinin faaliyet raporlarını takip eden yılın Mayıs ayı sonuna kadar hazırlayarak internet sitelerinde yayımlamalarını hükme bağlamıştır. 3 Bölüm 2: Kamu İşletmeleri Ekonomik etkinliğin ve kalkınmanın sağlanması, doğal tekellerin işletilmesi, piyasa başarısızlıklarının önüne geçilmesi, ekonomiyi yönlendirerek gelir dağılımının düzenlenmesi ve özel sektöre öncülük edilmesi gibi çeşitli amaçlarla kurulan kamu işletmeleri, önemli mali politika araçlarından biri olarak varlıklarını sürdürmüşlerdir. Bu işletmelerin mali politikalar içerisinde ifade ettiği anlam ve icra ettikleri fonksiyonlar yıllar itibarıyla değişmiştir. Günümüzde, kamu işletmesi kavramının içeriği ülkeden ülkeye farklılık göstermekle birlikte, genellikle bir kamu idaresinin çoğunluk hissesine sahip olduğu ya da bir kamu idaresi tarafından yönetimi kontrol edilen işletmeler kamu işletmesi olarak adlandırılmaktadır. Bu kapsamda, kamu işletmesi kavramı bir yandan pay sahipliği, diğer yandan yönetimde kontrol kavramı ile ilişkilendirilmektedir. Uluslararası Sınıflandırmalar Çerçevesinde Kamu İşletmesi Kavramı a) Ulusal Hesaplar Sistemi (SNA 93): Birleşmiş Milletler tarafından geliştirilen SNA 93’e göre kamu işletmeleri kamu birimlerinin kontrolü altındaki şirketler olarak tanımlanmaktadır. Anılan sistemde kontrol, genel kurum politikasının atanan yöneticiler vasıtasıyla belirlenebilme yetkisi olarak ifade edilmektedir. Bu çerçevede kamunun, bir şirkette oy hakkı veren hisselerin yarıdan fazlasına sahip olması, hissedarların oy verme yetkisinin yarıdan fazlasını kontrol edebilmesi, özel bir kanun, karar ya da düzenlemeyle şirket politikasını belirleme veya şirket yöneticilerini atayabilme yetkisiyle donatılmış olması kontrol kavramının varlığına işaret etmektedir. Doğrudan bir kamu idaresinin kontrolü altında bulunmamakla birlikte, bir kamu idaresince kontrol edilen işletmelerin kontrol ettiği diğer işletmeler de kamu işletmesi olarak sınıflandırılmaktadır. b) Avrupa Hesaplar Sistemi (ESA 95): AB tarafından geliştirilen ESA 95 kamu işletmelerinin sınıflandırılmasına yönelik olarak SNA 93 ile aynı yaklaşımı benimsemektedir. c) Devlet Mali İstatistikleri Kılavuzu (GFSM 2001): IMF tarafından geliştirilen Devlet Mali İstatistikleri Kılavuzunda da (GFSM 2001) benzer şekilde kamu işletmeleri genel yönetim birimleri tarafından kontrol edilen şirketler olarak tanımlanmaktadır. 4 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Grafik 1: IMF Kamu Sektörü Şeması 4 Kamu Sektörü Genel Yönetim Merkezi Yönetim Kamu İşletmeleri Mali Kamu İşletmeleri Mali Olmayan Kamu İşletmeleri Eyalet Yönetimi Parasal Kamu işletmeleri (Merkez Bankası Dahil) Yerel Yönetim Parasal Olmayan Mali Kamu İşletmeleri Yukarıdaki şemada da gösterildiği üzere IMF, kamu sektörünü genel yönetim ve kamu işletmeleri olarak ikiye ayırmaktadır. Kamu işletmeleri ise mali ve mali olmayan kamu işletmeleri olarak tasnif edilmektedir. d) Avrupa Kamu İşverenleri ve İşletmeleri Merkezi (CEEP): Mali olanaklarının yarıdan fazlası merkezi veya yerel kamu idareleri tarafından sağlanan veya işletme sonuçlarından bu idarelerin sorumlu bulunduğu ve bunlar tarafından denetlenen girişimler CEEP tarafından kamu işletmesi olarak adlandırılmaktadır. Kamu işletmeleri konusunda değinilmesi gereken bir başka husus, söz konusu işletmeler ile genel yönetim birimleri arasındaki ayrımdır. Zira, bazı ülkelerde halihazırda genel yönetimin bir parçası olarak sınıflandırılan kimi kamu birimleri kamu işletmesi özelliği gösterebilmekte, kamu işletmesi olarak yapılandırılan kimi kuruluşlar ise aslında genel yönetim sektörü birimi niteliği taşıyabilmektedir. Diğer taraftan, kamu sektörü - özel sektör ayrımına yönelik uluslararası sınıflama standartları küçük farklılıklar dışında birbirine paralel bir yaklaşım sergilemektedir. Bu yaklaşıma göre; ♦ Genel yönetim birimlerinin kontrolünde bulunan, ♦ Tam bir defter tutma sistemine sahip ve kendi adına borç alıp verebilen, ♦ Ürünlerinin çoğunu ekonomik olarak anlamlı bir fiyattan satan, 4 Kaynak: IMF, Manual on Fiscal Transparency 2007, Sf 11 5 ♦ Piyasa faaliyeti gösteren ve bir şirket gibi yönetilen kuruluşlar genel yönetim sektörünün dışında tutulmakta ve kamu işletmesi olarak değerlendirilmektedir. Genellikle, satış hasılatının işletme giderlerinin yarısından çoğunu karşılaması halinde söz konusu birimin piyasa faaliyeti gösterdiği ve ürünlerini ekonomik açıdan anlamlı fiyattan sattığı kabul edilmektedir. Türkiye Mevzuatına Göre Kamu İşletmeleri Giriş bölümünde de ifade edildiği üzere, ülkemiz mevzuatında uluslararası yaklaşımlara paralel bir “kamu işletmesi” tanımı bulunmamaktadır. 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile genel yönetim sektörü merkezi yönetim (genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri, özel bütçeli idareler, düzenleyici ve denetleyici kurumlar), sosyal güvenlik kurumları ve mahalli idareleri kapsayacak şekilde uluslararası sınıflandırmalara paralel şekilde tanımlanmakla birlikte, ülkemizde kamu işletmelerinin uluslararası sınıflandırmalar çerçevesinde tanımlanmasına yönelik net bir düzenleme bulunmamaktadır. Anayasada doğrudan bir kamu iktisadi teşebbüsü tanımı yapılmamakla birlikte “Kamu İktisadi Teşebbüslerinin Denetimi” başlıklı 165. maddede “Sermayesinin yarısından fazlası doğrudan doğruya veya dolaylı olarak Devlete ait olan kamu kuruluş ve ortaklıklarının Türkiye Büyük Millet Meclisince denetlenmesi esasları kanunla düzenlenir.” denilerek dolaylı bir kamu iktisadi teşebbüsü tanımına yer verilmiştir. Halihazırda kamu iktisadi teşebbüslerine ilişkin temel düzenleme olan 08/06/1984 tarih ve 233 sayılı KHK’da kamu iktisadi teşebbüsleri, “iktisadi devlet teşekkülleri” ve “kamu iktisadi kuruluşları”nın ortak adı olarak tanımlanmış ve söz konusu teşebbüsler Kararname ekinde yer alan cetvelde tek tek belirtilerek kapsam net bir şekilde ortaya konmuştur. Anılan KHK’nın kapsamı Anayasadaki tanımlamadan daha dar olarak belirlenmiş ve kamu iktisadi teşebbüsü kavramı Devletin %100 pay sahipliği dikkate alınarak düzenlenmiştir. Görüldüğü üzere ülkemiz KİT mevzuatında kamu işletmeleri en geniş şekilde Devletin çoğunluk pay sahipliği üzerinden tanımlanmış, “Devlet kontrolü” kavramı üzerinden tanımlanan bir kamu işletmesi yaklaşımı benimsenmemiştir. Dolayısıyla uluslararası tanımlama ve sınıflandırmalara göre kamu işletmesi özelliği gösteren pek çok kuruluş anılan çerçeve mevzuatın dışında kalmış ve farklı hukuki düzenlemelere tabi tutulmuştur. Bu çerçevede, ülkemizde tüm kamu işletmeleri için yeknesak bir düzenlemeler bütününden söz 6 2009 Kamu İşletmeleri Raporu edilememektedir. Bu durum, kamu işletmelerine ait pay sahipliği fonksiyonunun da farklı kamu idareleri tarafından yerine getirilmesine yol açmış ve tüm kamu işletmelerinin koordinasyonunu sağlayan ve verilerini toplayan bir yapıdan yoksun kalınmıştır. Yoğun olarak kuruldukları 1930’lu yıllardan beri devlet ihale mevzuatı, Sayıştay denetimi ve devlet muhasebesi dışında tutulan ve özel hukuk hükümlerine tabi tacir sıfatıyla piyasada rekabet eden şirketler olan kamu iktisadi teşebbüsleri zamanla uygulamada bir nevi genel yönetime tabi idareler haline dönüştürülmüş ve genel yönetim idarelerinin tabi olduğu hemen hemen tüm mevzuata (Harcırah Kanunu, Taşıt Kanunu, Kamu İhale Kanunu vb.) tabi kılınarak rekabet edebilirlikleri azaltılmıştır. Dolayısıyla kamu maliyesi alanında KİT’ler, bütçeleme sürecinden istihdam politikalarına kadar pek çok alanda genel yönetime tabi bir idare gibi muamele görmeye başlamışlardır. Oysa uluslararası gelişmeler, KİT’lerin genel yönetimden ayrışmasını, özerkleşmesini ve ticarileşmesini öngörmektedir. Bu bağlamda, ülkemizde farklı kanunlar uyarınca faaliyet gösteren kamu işletmeleri ve iştirakleri aşağıdaki başlıklar altında sıralanabilir: Merkezi Yönetimle İlgili Olanlar ♦ Sermayesi Hazine Müsteşarlığına ait olan ve 233 sayılı KHK’ya tabi KİT’ler ve bağlı ortaklıkları, ♦ Çoğunluk sermayesi devlete ait olan kamu sermayeli bankalar (Ziraat Bankası, Halk Bankası, Eximbank, Tasfiye Halinde Emlak Bankası ve Kalkınma Bankası), ♦ Sermayesinin tamamı veya bir kısmı Hazine Müsteşarlığına ait olan, ancak 233 sayılı KHK’ya tabi olmayan işletmeler (TÜRKSAT, AOÇ ve TRT gibi), ♦ Özelleştirme kapsam ve programında olan ve pay sahipliğini ÖİB’nin yürüttüğü kuruluşlar (TTA, TEDAŞ, TŞFAŞ gibi), ♦ Çoğunluk sermayesi devlete ait olmamakla birlikte, yönetim biriminin yarısından fazlasının atama hakkı kamu kuruluşlarında olan şirketler (THY, Vakıfbank gibi), ♦ Şirket statüsünde olmayıp yaptığı faaliyet itibarıyla kamu işletmesi niteliğini haiz, özel statülü işletmeler (Milli Piyango İdaresi, Spor Toto Teşkilatı gibi), 7 ♦ Savunma Sanayii Müsteşarlığı iştirakleri, ♦ Toplu Konut İdaresi ve iştirakleri, ♦ Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu iştirakleri, ♦ Döner sermaye işletmeleri, ♦ Türk Silahlı Kuvvetleri Güçlendirme Vakfı iştirakleri, ♦ Bütçe dışı fonlar, ♦ Sosyal Güvenlik Kurumu iştirakleri, ♦ Türk Hava Kurumu iştirakleri. Mahalli İdarelerle İlgili Olanlar: ♦ İl özel idarelerine ait şirketler (ÖZİDAŞ gibi), ♦ Büyükşehir belediyelerine ait şirketler (BELBETON A.Ş. gibi), ♦ Belediyelere ait şirketler (BELTAŞ gibi). Yukarıda da görüldüğü üzere, merkezi yönetimin ve yerel idarelerin pay sahipliği fonksiyonunu üstlendiği pek çok işletme ve iştirak bulunmaktadır. Kamu Sektörü Hesapları Kamu sektörü hesapları, genel yönetim kapsamındaki kamu kurum ve kuruluşları ile kamu işletmelerinin hesaplarından oluşur. Mali saydamlığın ve hesap verilebilirliğin geliştirilmesi kapsamında 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu genel yönetim kapsamındaki idarelerinin (merkezi yönetim, sosyal güvenlik kurumları ve mahalli idareler) hesaplarının düzenli izlenerek raporlanmasını öngörmüş ve sorumlulukları belirli kamu idareleri arasında paylaştırmıştır. Benzer şekilde, kamu hesaplarının diğer ayağı olan kamu işletmelerinin hesaplarının da izlenerek derlenmesi, ilgili yerlere raporlanması ve yayımlanması mali saydamlığın geliştirilmesi bakımından önem arz etmektedir. Hazine Müsteşarlığı kendisine verilen yetkiler çerçevesinde, konsolide kamu sektörü hesaplarını yaparken kendi portföyünde bulunan KİT’ler ile ÖİB 8 2009 Kamu İşletmeleri Raporu portföyünde bulunan Kuruluşların hesaplarını izlemekte ve ilgili yerlere raporlamaktadır.5 Kamu İşletmeleri İşletmeleri Raporunun Kapsamında Yer Alan Kamu Kamu İşletmeleri Raporunun kapsamının belirlenmesinde uluslararası sınıflandırmalar göz önünde bulundurulmaktadır. Bu çerçevede, rapor kapsamında ülkemiz mevzuatı uyarınca kamu iktisadi teşebbüsü olarak nitelendirilen işletmelerle birlikte, özelleştirme programında yer alan kuruluşlara, kamu sermayeli bankalara, farklı mevzuata tabi olmakla birlikte uluslararası sınıflandırmalar uyarınca kamu işletmesi niteliği gösteren TÜRKSAT, TRT, AOÇ vb. kuruluşlara, bütçe dışı fonlara, TSKGV iştiraklerine ve döner sermaye işletmelerine yer verilmektedir. Mahalli idare işletmeleri hakkında ise söz konusu işletmelerin kuruluş ve işleyiş esasları ve bağlı oldukları mevzuata yönelik genel bir bilgi verilmektedir. Kamu İşletmelerinin Faaliyetlerinin İzlenmesi ve Raporlanmasına Dair Tebliğ6 Hazine Müsteşarlığı, kamu sektöründe şeffaflığın ve hesap verilebilirliğin artırılmasını teminen, genel yönetim kapsamı dışında kalan kamu işletmelerinin faaliyetlerini etkin bir şekilde izleyerek mali ve mali olmayan verilerinin toplanmasına, derlenmesine ve raporlanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemektedir. Bu kapsamda izlenecek olan kamu işletmeleri 17/06/2009 tarih ve 27261 sayılı Resmî Gazetede yayımlanan Kamu İşletmelerinin Faaliyetlerinin İzlenmesi ve Raporlanmasına Dair Tebliğ’de belirtilmiştir. Tebliğ’de kamu işletmeleri, sermayesinin yarısından fazlası kamu kurum ve kuruluşlarına ait olan veya faaliyet alanı itibarıyla ticari nitelik taşıyıp Yüksek Denetleme Kurulunca denetlenen işletmeler olarak tanımlanmıştır. Tebliğ’de ayrıca herhangi bir şekilde toplam kamu payı %50 ve altına düşen işletmelerin takip kapsamından çıkarılması, toplam kamu payı %50’nin üzerine çıkan işletmelerin ise kapsama dahil edilmesi öngörülmüştür. Anılan oran hesaplanırken işletmelerde birden fazla kamu kurum veya kuruluşu pay sahibi ise toplam oran dikkate alınmaktadır. 5 Hazine Müsteşarlığı http://www.hazine.gov.tr internet sayfasında periyodik olarak KİT’lere ve özelleştirme programındaki kuruluşlara ait istatistiki veriler yayımlamaktadır. 6 17/06/2009 tarihli ve 27261 sayılı Resmî Gazetede yayımlanmıştır. 9 İzleme kapsamında, kamu işletmelerinden bazı tabloları doldurarak belirli periyotlarla Hazine Müsteşarlığına göndermesi istenilmektedir. Hazine Müsteşarlığı da bu bilgileri konsolide ederek belirli dönemlerde kamuoyuyla paylaşmaktadır. Bu kapsamda kamu işletmelerinden istenen başlıca tablolar şunlardır: Bilanço, gelir tablosu, nakit akış tablosu, kâr dağıtım tablosu, borç alacak tablosu, sermaye bilgileri tablosu, mahsup tablosu, personel tablosu, personel profili tablosu, yönetici profili tablosu, istihdam maliyetleri tablosu, sözleşmeli personel tablosu, ihale yoluyla hizmet alımı tablosu, iştirak bilgileri tablosu, taşıt tablosu ve gayri menkul tablosu. Tebliğ doğrultusunda mahalli idare şirketlerinden de bilgi alınmaya başlanmış ve bu işletmelerden alınan bilgiler toplulaştırılarak bu raporun ilgili bölümlerinde kamuoyuna sunulmuştur. Ayrıca Tebliğ ile Hazine Müsteşarlığınca her yıl Kamu İşletmeleri Raporu yayımlanması öngörülerek ülkemizdeki tüm kamu işletmelerinin detaylı bilgilerinin bir arada bulunduğu bir kaynak oluşturulması hedeflenmiştir. 10 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Bölüm 3: Hazine Müsteşarlığı Portföyü 2009 yılı sonu itibarıyla Hazine Müsteşarlığı portföyünde 19 KİT, 4 Kamu Sermayeli Banka ve 4 diğer kuruluş olmak üzere 27 şirket bulunmaktadır.7 Hazine Müsteşarlığı, 4059 Sayılı Teşkilat Kanunu’nun yüklemiş olduğu “Hazine adına pay sahipliği” görevini Kamu İktisadi Teşebbüsleri Genel Müdürlüğü aracılığı ile yürütmektedir. Ayrıca Hazine Müsteşarlığı, Hazine Kontrolörleri Kurulu vasıtasıyla görev zararı incelemeleri yapmakta, uygulanmakta olan ekonomik programda önemli bir yer tutan KİT’lerin üçer aylık performans incelemelerini gerçekleştirerek raporlamaktadır. 3.1. Hazine Portföyü ve Sermaye Durumu 2009 yılı sonu itibarıyla Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunan şirketlerin listesi ile sermaye durumları Tablo 1’de sunulmaktadır. 31 Aralık 2009 itibarıyla, Hazine Müsteşarlığı Portföyünde bulunan 27 şirketin toplam 48,6 milyar TL olan nominal sermaye tutarının 43,3 milyar TL’si ödenmiştir (Tablo 1). 3.2. Hazine Müsteşarlığı Görev Tanımı Hazine Müsteşarlığının kamu iktisadi teşebbüsleri ile ilgili görev ve yetkileri 4059 sayılı Teşkilat Kanunu’nda şu şekilde belirlenmiştir: ♦ Hazine pay sahipliğinin gerektirdiği her türlü işlemi yapmak, ♦ Hazine ile kamu iktisadi teşebbüsleri ilişkisini kurmak, ♦ Kuruluşların yıllık genel yatırım ve finansman programlarını DPT ile birlikte hazırlamak ve Bakanlar Kurulunun onayına sunmak, uygulamasını izlemek ve yıl içinde ortaya çıkacak gelişmelere göre programda gerekli değişiklikleri yapmak, ♦ Kamu iktisadi teşebbüslerinin faaliyetlerinin mevzuata uygun olarak yürütülmesini takip etmek, 7 Hazine Müsteşarlığı portföyünde ayrıca kamu hesaplarında da yer alan bazı devlet iştirakleri bulunmaktadır. Terekeden Hazineye devredilmiş hisse senetlerini de kapsayan bu iştiraklerdeki paylar tutar olarak göz ardı edilecek kadar düşük seviyelerde oldukları için bu Rapora dahil edilmemiştir. 11 ♦ Kamu iktisadi teşebbüslerinin etkin ve verimli çalışmasını sağlamak veya özelleştirilmelerine hazırlık amacıyla yeniden yapılandırılmalarına yönelik olarak Yüksek Planlama Kurulu, Özelleştirme Yüksek Kurulu ve diğer yetkili organlarca verilen görevlere ilişkin her türlü işlemi yapmak. Tablo 1: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Sermaye Durumu (31/12/2009 - milyon TL) Nominal Sermaye 1.830 594 1.700 131 510 100 5.600 51 400 1.050 17.000 330 35 179 600 1.000 1.460 1.500 4.500 Ödenmiş Sermaye 1.830 590 1.472 50 478 89 5.600 51 368 956 13.016 326 32 103 599 600 1.460 1411 4.253 38.570 33.284 T.C. ZİRAAT BANKASI T.H.T. EMLAK BANKASI T. KALKINMA BANKASI EXIMBANK 2.500 750 160 2.000 2.500 749 160 2.000 KAMU SERMAYELİ BANKALAR TOPLAMI 5.410 5.409 898 3.500 182 0,0005 898 3.500 182 0,0005 4.580 4.580 48.560 43.273 Kamu İşletmeleri BOTAŞ ÇAYKUR DHMİ DMO EBK ETİ MADEN EÜAŞ KIYEM MKEK PTT TCDD TEİAŞ TEMSAN TETAŞ TİGEM TKİ TMO TPAO TTK KİT TOPLAMI TÜRKSAT TÜRK TELEKOM TRT AOÇ DİĞER KURULUŞ TOPLAMI GENEL TOPLAM Kaynak: Hazine Müsteşarlığı ve ilgili kuruluşlar. 12 Hazine Payı (%) 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 99,99 100,00 100,00 100,00 100,00 94,52 100,00 100,00 99,99 99,08 100,00 100,00 31,68 100,00 100,00 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 3.3. Amaç ve Hedeflerimiz Hazine Müsteşarlığının Stratejik Planı 24/07/2008 tarihinde yayımlanmış8 olup, kamu işletmelerine yönelik amaç ve hedefler şu şekilde belirlenmiştir: Stratejik Amaç: Kamu mali varlık ve yükümlülük yönetiminin etkinliğinin artırması. Hedef: Kamu işletmelerinde kurumsal yönetişim ilkelerinin uygulanması ve bu kapsamda kamu işletmelerinin verimliliklerinin artırılması. Stratejik Adımlar: • İlgili kurumlarla işbirliği içerisinde, kamu işletmelerinde kurumsal yönetişim ilkelerinin uygulanmasını sağlayacak yasal düzenlemenin yapılması ve ikincil mevzuatın çıkarılması. • Kamu işletmelerinin kurumsal yönetişim ilkelerine uyum düzeylerini ölçmek ve geliştirmek amacıyla bir endeks oluşturulması. • Kamu işletmeleri için mevcut durum analizi çalışmaları yapılması ve bu işletmelerin yeniden yapılandırılmalarına ilişkin raporlar hazırlanması. • Sektörlerinde ağırlık sahibi kamu işletmelerinin faaliyet gösterdiği piyasaların işleyişine ilişkin önerileri de içeren sektör raporlarının hazırlanması. • Kamu işletmelerini izleme altyapısının elektronik ortama aktarılması. 3.4. KİT - Merkezi Yönetim Bütçesi İlişkisi Kamu iktisadi teşebbüsleri ile merkezi idare arasındaki mali ilişkiler, Hazine Müsteşarlığı bütçesinden KİT’lere yapılan ödemeler ile sermayeye yönelik bazı kaynakların KİT bünyesinde bırakılması ve KİT’lerden bütçeye yapılan ödemelerden oluşmaktadır. 8 http://www.hazine.gov.tr/irj/portal/anonymous/strpln 13 Bunlardan Hazine Müsteşarlığı bütçesinden aktarılan ödemeler ile KİT’lerden bütçeye yapılan ödemeler merkezi yönetim bütçe hesaplarında yer alırken, KİT bünyesinde bırakılan ve KİT’lerin ödenmemiş sermayesine mahsup edilen tutarlar ilgili mevzuat çerçevesinde merkezi yönetim bütçesi ile ilişkilendirilmemektedir. 3.4.1. KİT’lere Yapılan Sermaye Ödemeleri KİT’lerin ödenmiş sermayeleri iki şekilde artırılmaktadır. Bunlar; merkezi yönetim bütçesinden KİT’lere nakit sermaye transferi yapılması ve Hazine - KİT borç alacak ilişkileri çerçevesinde KİT’lerin Hazineye olan borçlarının ödenmemiş sermaye alacaklarına mahsup edilmesi suretiyle gerçekleşmektedir. 3.4.1.1. Bütçeden KİT’lere Ödemeler Her yıl bütçe kanunlarında KİT’lere yapılacak olan sermaye transferi tutarı belirlenmekte ve bu tutar Hazine Müsteşarlığı bütçesinden ödenmektedir. Yapılan sermaye transferlerinin büyük bir bölümü özellikle personel masraflarını karşılayabilmeleri amacıyla TCDD ile TTK’ya aktarılmaktadır. Sermaye transferi yapılan diğer KİT’ler yıllar bazında değişiklik gösterebilmekle birlikte, genellikle TİGEM, MKEK, TEMSAN ve EBK bu listede yer almaktadır. 3.4.1.2. KİT Sermaye Mahsubu Mahsup, Hazine Müsteşarlığının bağlı olduğu bakanın teklifi üzerine KİT’lerin Hazine Müsteşarlığından ve fonlardan olan alacaklarının, KİT’lerin Hazine Müsteşarlığına olan borçlarından düşülmesi olarak tanımlanabilir.9 Mahsubun yasal dayanağı 233 sayılı KHK olup, 36 ncı madde ile, kuruluşların bir önceki yıla ilişkin kârlarından Hazineye isabet eden tutarın, kuruluşların ödenmemiş sermayelerine veya tahakkuk etmiş görev zararları alacaklarına mahsup edilebileceği hususu hükme bağlanmıştır. Mahsupta öncelikli olarak KİT’lerin görev zararı alacakları değerlendirilir. KİT’in Hazine Müsteşarlığına hala borcu kalmışsa bu tutar ödenmiş sermayenin artırılması için kullanılır. 9 Yıllar itibarıyla mahsup tutarları Ek 7’de yer almaktadır. 14 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 3.4.1.3. Kamu Sermayeli Bankalarda Sermaye Mahsubu Her ne kadar KİT statüsünde olmasalar da, Hazine Müsteşarlığı pay sahibi sıfatıyla kamu sermayeli bankaların temettü borçlarını ödenmemiş sermayelerine mahsup edebilmektedir. Mahsup edilecek tutar, kamu sermayeli bankaların Genel Kurullarında belirlenmektedir. Kutu 3: Görev Zararı Nedir? Görev zararı, dar ve geniş anlamda olmak üzere iki şekilde değerlendirilebilir. Dar anlamda görev zararı, KİT’ler tarafından üretilen mal ve hizmetlerin fiyatlarının, Bakanlar Kurulu tarafından maliyetlerin altında belirlenmesi sonucu oluşan maliyet ile fiyat arasındaki fark ve kuruluşun söz konusu mal ve hizmetleri piyasa koşullarında satamamasından dolayı mahrum kaldığı kâr toplamından oluşan tutar ile KİT’e özel görev verilmesi dolayısıyla bir zarar doğarsa bu zararın toplamı olarak tanımlanmaktadır. Geniş anlamda görev zararı ise; dar anlamda görev zararının iktisadi ve mali etkilerini de içermekte ve KİT ürün fiyatlarına müdahale edilmesi ya da KİT’lere görev verilmesi sonucu ortaya çıkan zararlar ile bu zararların finansmanı için katlanılan maliyetler, gerçekleştirilen harcamaların fırsat maliyetleri ve uygulamadan elde edilen toplumsal fayda arasındaki olumsuz fark olarak tanımlanmaktadır. 233 sayılı KHK’nın 35 inci maddesinde görev zararının iki şekilde ortaya çıkabileceği belirtilmektedir. 1) KİT’ler tarafından üretilen mal ve hizmetlerin fiyatlarının Bakanlar Kurulunca belirlenmesi ve belirlenen bu fiyatların, maliyetin altında olması, 2) KİT’lere Bakanlar Kurulu tarafından faaliyet konularıyla ilgili görev verilmesi ve bu görevden dolayı ortaya bir zarar çıkması ya da kârdan mahrum kalınması. Görev zararı ödemesi iki şekilde yapılmaktadır: 1) Bütçe kanunlarında yer alan hükümler uyarınca, KİT’lerin ödenmemiş sermayelerine ve temettü paylarına karşılık mahsup yapılarak ödeme yapılması, 2) Nakden ödeme yapılması. KİT’lere ilişkin görev zararı tutarları ve mekanizmasının http://www.hazine.gov.tr sitesinin “İstatistik” sayfasına bakılabilir. ayrıntıları için 15 3.4.2. KİT’lere Yapılan Görev Zararı ve Kamu Sermayeli Bankalara Yapılan Gelir Kaybı Ödemeleri Bu ödemeler, KİT’lere 233 sayılı KHK, kamu sermayeli bankalara ise 4603 sayılı Kanun uyarınca Bakanlar Kurulu tarafından verilen görevler dolayısıyla anılan mevzuatta belirtilen usullere göre tahakkuk eden görev zararı ve/veya gelir kaybı alacakları çerçevesinde yapılmaktadır. KİT’lere 2006 ve 2007 yıllarında yaklaşık 700’er milyon TL, 2008 yılında 1,25 milyar TL, 2009 yılında ise 2,2 milyar TL’lik görev zararı ödemesi yapılmış olup, bu tutardan en yüksek payı TMO almıştır. Mevcut durumda T. Halk Bankasına, T.C. Ziraat Bankasına ve T.C. Ziraat Bankası kanalıyla Tarım Kredi Kooperatifleri Birliğine gelir kaybı ödemeleri yapılmaktadır. 2008 yılında 623 Kutu 4: Gelir Kaybı Nedir? milyon TL’lik gelir kaybı ödemesi yapılmışken, bu tutar 2009 Her yıl yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararları yılında 983 milyon TL’ye uyarınca, Ziraat Bankası ve Tarım Kredi yükselmiştir. Kooperatiflerince tarımsal üreticilere, Halk Görev zararı ve gelir kaybı ödemeleri ile ilgili olarak her yıl bütçe kanununda düzenlemeler yer almaktadır. 3.4.3. KİT’lerden Ödemeler Bütçeye Bankasınca esnaf ve sanatkarlara düşük faizli kredi kullandırılmaktadır. Bankalar ve Tarım Kredi Kooperatiflerinin kullandırdıkları düşük faizli krediler nedeniyle uğradıkları zarar (bankaların cari faiz oranları ile indirimli faiz oranları arasındaki fark) ise gelir kaybı olarak Hazinece aylık bazda Bankalara ve Tarım Kredi Kooperatiflerine ödenmektedir. KİT’lerden bütçeye yapılan aktarımların en büyük bölümünü vergi ve diğer kanuni yükümlülükler oluşturmaktadır. Söz konusu yükümlülükler, kuruluşların doğrudan mükellef oldukları ödemelerle birlikte üçüncü şahısların ya da kuruluş personelinin mükellef olduğu kanuni yükümlülüklerden ödenmesi hususunda kuruluşların sorumlu oldukları ödemeleri kapsamaktadır. Diğer taraftan, KİT’ler, vergi ve diğer kanuni yükümlülüklerin dışında bütçeye iki şekilde ödeme yapmaktadır. Temettü Ödemeleri: Pay sahibi konumunda olan Hazinenin hakkı olan temettü, ilgili mevzuata göre vergiler ödendikten ve yedekler ayrıldıktan sonra ödenmektedir. 16 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Hasılat Payı Ödemeleri: 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 78 inci maddesi uyarınca gayri safi satış hasılatlarının en çok %15’ine kadar olmak üzere yapılan ödemelerdir. Bu ödemeleri yapacak KİT’ler ve ödeme oranları 30/12/2005 tarihli ve 2005/9916 sayılı ve 29/12/2006 tarihli ve 2006/11442 sayılı Bakanlar Kurulu Kararlarıyla ile belirlenmiş olup, bu KİT’ler TPAO (%10), DHMİ (%14), KIYEM (%10) ve DMO’dur (%10’a kadar). Tablo 2: KİT - Bütçe İlişkisi (milyon TL) Bütçeden KİT’lere Transferler Sermaye Ödemeleri Görev Zararı Transferleri Toplam KİT’lerden Bütçeye Ödemeler Temettü Ödemeleri (Telekom dahil) Hasılat Payı Ödemeleri Toplam KİT - Hazine Mahsup Tutarları Görev Zararlarına Ödenmemiş Sermaye Toplam 2008 2009* 2008 - 2009 Fark % Değişim 2.042 1.234 3.276 2.816 2.647 5.463 774 1.413 2.187 38 115 67 1.927 279 2.206 1.666 281 1.948 -261 2 -258 -14 1 -12 10 1.188 1.198 - -10 -1.188 -1.198 - *2009 yılında mahsup yapılmamıştır. Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 2009 yılında, vergi ve diğer kanuni yükümlülükler hariç, bütçeye 1,9 milyar TL katkı sağlayan KİT’lere, bütçeden 5,5 milyar TL ödenek aktarılmıştır10. 10 Ayrıntılar için, http://www.hazine.gov.tr adresinde istatistik sayfasında KİT Genel Müdürlüğü bölümünde yer alan Tablo 7: Vergi Dışı Normal Gelirler Tablosu’na veya Ek 1’de yer alan Vergi Dışı Gelirler Tablosuna bakınız. 17 Bölüm 4: 2009 KİT Sistemi Performansı Bu bölümde Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunan KİT’lerin toplulaştırılmış verileri sunulacak ve bu veriler belli başlıklar altında analiz edilecektir. 11 4.1. Mali Durum 4.1.1. Gelir Tablosu 2009 yılında, Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunan 19 KİT ve 3 bağlı ortaklığın12 brüt satışları %3,6 artışla 63 milyar TL’ye, faaliyet kârı ise %239 artışla 8,7 milyar TL’ye yükselmiştir. Faaliyet kârındaki artış dönem net kâr/zararına da yansımış ve Hazine portföyündeki KİT’ler yılı 6,2 milyar TL net kârla kapatmıştır. Hasılat kalemleri içinde yer alan görev zararı tahakkuklarında ise 2009 yılında 2008 yılına göre %53,7 artış gerçekleşmiştir. Bunda en önemli etken 2008 yılında 494 milyon TL görev zararı tahakkuk ettiren TMO’nun 2009 yılı görev zararı tahakkuk tutarının yaklaşık 1 milyar TL’ ye ulaşmasıdır. 2008 yılında döviz piyasasında yaşanan dalgalanmalar çerçevesinde döviz kurunda meydana gelen hızlı yükselişe bağlı olarak 1,9 milyar TL’ye ulaşan kur farkları, 2009 yılında %67 azalışla 632 milyon TL olmuştur. Olağandışı gelir ve kârlar 2009 yılında %151 artışla 2,5 milyar TL’ye ulaşırken, olağandışı gider ve zararlar ise %46 artışla 2,9 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Olağandışı gelir ve kâr ile olağandışı gider ve zarar kalemlerinde meydana gelen değişim büyük ölçüde BOTAŞ’tan kaynaklanmaktadır. Kuruluşun 2008 yılında 124 milyon TL olan olağandışı gelir ve kârları 2009 yılında 1,5 milyar TL’ye yükselirken, olağandışı gider ve zararları ise 304 milyon TL’den 982 milyon TL’ye çıkmıştır. 11 Rapor içinde yer alan tablolar son 3 yıllık veriler olup, son 6 yıla ait veriler Raporun sonuna eklenmiştir. İlgili tablolar yalnız halihazırda Hazine Müsteşarlığı portföyünde yer alan teşebbüslerin geçmişe yönelik verilerini içermektedir. Başka bir ifade ile, 2007 öncesinde Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunmakta iken (TTA, TŞFAŞ, Sümer Halı, PETKİM, TDİ ve TEDAŞ gibi), özelleştirme programına alınma, tasfiye, devir gibi nedenlerle Hazine portföyünden çıkan teşebbüsleri kapsamamaktadır. 12 Sözü edilen 19 KİT Tablo 1’de yer alan KİT’ler olup, TCDD’nin bağlı ortaklıkları olan TÜVASAŞ, TÜLOMSAŞ ve TÜDEMSAŞ’ın hesapları ayrı olarak izlenmekte ve Rapordaki tablolarda yer almaktadır. 18 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Tablo 3: KİT Özet Gelir Tablosu (Cari Fiyatlar - milyon TL) Değişim (%) 2007 2008 2009 (1) (2) (3) 45.211 60.812 62.993 34,5 3,6 38.746 48.992 57.382 26,4 17,1 1.453 1.757 1.995 20,9 13,5 699 1.245 1.914 78,2 53,7 1.083 1.411 1.996 30,3 41,5 Satışların Maliyeti 38.602 54.568 49.555 41,4 -9,2 Faaliyet Giderleri 2.862 2.254 2.700 -21,2 19,8 Faaliyet Kâr - Zararı 2.665 2.580 8.741 -3,2 238,8 D. Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Kârlar 4.401 5.723 4.626 30,0 -19,2 D. Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar 2.997 3.846 4.061 28,3 5,6 83 137 245 65,1 78,5 909 2.823 1.191 210,5 -57,8 Faiz Giderleri 734 925 553 26,1 -40,2 Kur Farkları 171 1.897 -66,7 906 1.010 632 1.012,5 2.541 11,5 Olağandışı Gider ve Zararlar 2.236 1.980 2.899 -11,4 Dönem Kâr-Zararı 1.829 664 7.757 -63,7 1.068,0 Dönem Net Kâr-Zararı 1.237 -15 6.199 0,14 -0,00 0,65 Brüt Satışlar Yurt İçi Yurt Dışı Görev Zararları Satış İndirimleri Karşılık Gideri Finansman Giderleri Olağandışı Gelir ve Kârlar Dönem Net Kâr-Zararı / GSYH (%) Kaynak: Hazine Müsteşarlığı (2)/(1) (3)/(2) 151,4 46,4 4.1.2. Bilanço 19 KİT ve 3 bağlı ortaklığın toplam aktif büyüklüğü 2009 yılında %7 artışla 111 milyar TL’ye ulaşmıştır. Bu dönemde bilanço büyüklüğünün GSYH’ye oranı %10,94’ten %11,68’e çıkmıştır (Tablo 4). KİT sisteminin 2009 yılı kârlılığına paralel olarak toplam özkaynak büyüklüğü %21,6 artışla 44 milyar TL’den 53 milyar TL’ye ulaşmıştır. Bununla birlikte, kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar toplamı 60 milyar TL’den 58 milyar TL’ye gerilemiştir. Yabancı kaynak tutarlarındaki azalış büyük ölçüde kısa vadeli mali borçların %42 oranında gerileyerek 5,6 milyar TL’den 3,2 milyar TL’ye düşmesinden kaynaklanmaktadır. Özellikle BOTAŞ’ın kısa vadeli mali borçlarının 2009 yılı kârlılığının sonucu olarak 1,6 milyar TL azalması bu durumun temel sebebini oluşturmuştur. Diğer taraftan, genel olarak değerlendirildiğinde enerji KİT’lerince uygulanan Maliyet Bazlı Fiyatlandırma Mekanizması bu kuruluşların birbirlerine olan 19 borçlarındaki artışları sınırlayıcı etki yapmış ve buna bağlı olarak 2008 yılında 2007 yılına göre yaklaşık 20 milyar TL artış gösteren toplam yabancı kaynaklar 2009 yılında 2 milyar TL azalmıştır. Tablo 4: KİT Özet Bilanço (Cari Fiyatlar - milyon TL) 2007 2008 2009 (1) (2) (3) AKTİF TOPLAMI 82.764 103.993 25,7 7,1 Dönen Varlıklar 44.180 64.045 111.379 68.991 45,0 7,7 4.211 5.760 7.144 36,8 24,0 31.921 46.844 48.211 46,7 2,9 4.088 6.722 9.324 64,4 38,7 38.584 39.948 42.387 3,5 6,1 Ticari ve Diğer Alacaklar 1.472 1.828 1.582 24,2 -13,5 Mali Duran Varlıklar 1.125 1.314 1.338 16,8 1,8 Maddi Duran Varlıklar 33.870 34.316 37.442 1,3 9,1 Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar 30.549 49.714 46.684 62,7 -6,1 4.633 5.571 3.217 20,2 -42,3 18.055 34.594 34.825 91,6 0,7 Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler 2.768 4.425 3.074 59,9 -30,5 Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar 9.389 10.444 11.376 11,2 8,9 Mali Borçlar 6.303 6.951 7.936 10,3 14,2 763 770 44 0,9 -94,3 YABANCI KAYNAKLAR 39.938 60.158 50,6 -3,5 Öz Kaynaklar 42.825 43.835 58.060 53.319 2,4 21,6 Nominal Sermaye 31.611 32.544 39.130 3,0 20,2 Ödenmiş Sermaye 24.580 28.347 33.789 15,3 19,2 9,66 10,94 11,68 13,4 6,8 Hazır Değerler ve Menkul Kıymetler Ticari ve Diğer Alacaklar Stoklar Duran Varlıklar Mali Borçlar Ticari ve Diğer Borçlar Ticari ve Diğer Borçlar AKTİF TOPLAMI / GSYH (%) Değişim (%) (2)/(1) (3)/(2) Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 4.1.3. Rasyo Analizi Cari Oran: Bir işletmenin kısa vadeli borçlarını ödeyebilme gücünü ve net işletme sermayesinin yeterli olup olmadığını ve dönen varlıkların kısa vadeli yabancı kaynaklara oranını gösteren cari oran 2007 yılında 1,45 iken, 2008 yılında 1,29 ve 2009 yılında 1,48 olarak gerçekleşmiştir. Asit Test Oranı: Dönen Varlıklar içindeki Hazır Değerler, Menkul Kıymetler ve Ticari Alacakların kısa vadeli borçlara oranını gösteren asit test oranı 2007 20 2009 Kamu İşletmeleri Raporu yılında 1,05 iken 2008 yılında 0,96’ya gerilemiş, 2009 yılında ise tekrar yükselerek 1,06 seviyesinde gerçekleşmiştir. Stok Dönüş Hızı: Stokların bir yıl içerisinde kaç defa devrettiğini gösteren bu oran, 2007 yılında 2,46 ve 2008 yılında 2,52 olarak gerçekleşmiş, 2009 yılında ise 1,54’e gerilemiştir. Alacak Tahsil Süresi 2007 yılında 227 gün olan alacak tahsil süresi, 2008 yılında 254 gün ve 2009 yılında 249 gün olarak gerçekleşmiştir. Nakit Çevirme Süresi: İşletmelerin kasasından çıkan nakdin net olarak ne kadar sürede geri döndüğünü ölçen bu mali oran 2007 yılında 103 gün, 2008 yılında 98 gün, 2009 yılında ise tekrar 103 gün olmuştur. Finansal Kaldıraç Oranı: Toplam aktiflerin ne kadarlık kısmının yabancı kaynaklardan fonlandığını gösteren bu oran 2007 yıllında 0,48, 2008 yılında 0,58 ve 2009 yılında 0,52 düzeyinde gerçekleşmiştir. Faizleri Karşılama Oranı: Şirketlerin, ödedikleri finansman giderinin kaç katı kazanç sağladığını gösteren faiz karşılama oranı 2007 yılında 3,01 ve 2008 yılında 1,24 iken 2009 yılında dönem kârındaki artış ve finansman giderlerindeki azalış sonucu 7,51’e yükselmiştir. Aktif Getiri Oranı: Şirketlerdeki varlıkların ne ölçüde verimli kullanıldığını gösteren bu oran 2007 yılında %2,57 iken 2008’de %2,46’ya düşmüş ve 2009 yılında %6,64’e yükselmiştir. Özsermaye Getiri Oranı: Ortakların şirkete aktardığı fonların bir birimine düşen kârlılığı ölçen bu oran 2007 yılında %3,14, 2008 yılında -%0,04 ve 2009 yılında %12,76 olmuştur. Faaliyet Rasyoları: 2008 yılında KİT sisteminin kârlılığının azalması sonucunda düşme eğilimine giren söz konusu rasyolar 2009 yılında sistemdeki kârlılığın artmasıyla birlikte yükselme eğilimi göstermiştir. Örneğin, faaliyet kârının satışlara oranı 2007 yılında %6 iken 2008 yılında %4’e düşmüş, 2009 yılında ise %14’e yükselmiştir. 2007 2008 2009 Cari Oran 1,45 1,29 1,48 Asit Test Oranı 1,05 0,96 1,06 Nakit Oranı (Disponibilite Oranı) 0,13 0,10 0,11 Tablo 5: KİT Mali Rasyolar Likidite Rasyoları 21 Stok Dönüş Hızı 2,46 2,52 1,54 226,7 254,2 248,7 103 98 103 Finansal Kaldıraç Oranı 0,48 0,58 0,52 UV Borçlar / Özkaynaklar 0,22 0,24 0,21 Özkaynaklar / Aktifler 0,52 0,42 0,48 Faizleri Karşılama Oranı 3,01 1,24 7,51 Aktif Getiri Oranı (%) 2,57 2,40 6,64 Özsermaye Getiri Oranı (%) 3,14 -0,04 12,76 Brüt Satış Kârı Oranı 0,13 0,08 0,19 Faaliyet Kârı / Satışlar 0,06 0,04 0,14 Vergi Öncesi Kâr / Satışlar 0,04 0,01 0,13 Dönem Net Kârı / Satışlar 0,03 0,00 0,10 11,51 11,79 11,72 Satışlar / Alacaklar 1,59 1,42 1,45 Satışlar / Aktifler 0,53 0,57 0,55 Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Nakit Çevirme Süresi (Gün) Sermaye Yapısı ve Uzun Vadeli Finansman Durumu Yatırım Getiri Oranları Faaliyet Rasyoları Aktif Kullanım Oranları Satışlar / Hazır Kıymetler Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Aktif Kullanım Rasyoları: Aktif kullanım rasyoları 2007-2009 yıllları arasındaki üç yıllık dönemde görece yatay bir seyir izlemiştir. Bu çerçevede, KİT sisteminin yılar itibarıyla toplam satış rakamlarında meydana gelen oransal değişimin, toplam aktif, toplam alacaklar ve hazır kıymet büyüklüklerindeki oransal değişime paralel gerçekleştiği ifade edilebilir. 4.1.4. Katma Değer Dönem kâr/zararından, faiz, karşılık, amortisman ve istihdam giderlerinin ayıklanması ile bulunan katma değer tutarı, halihazırda Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunan KİT’ler için 2008 yılında GSYH’nin %1,3’ü iken 2009 yılında %1,9’una ulaşmıştır. Bu değişimin temel sebebi 2008 yılında 664 milyon TL olan dönem kârının 2009 yılında 7,8 milyar TL’ye yükselmesidir. 22 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Grafik 2: KİT Katma Değer Hesabı (233’e tabi KİT’ler) 18.000 2,0 1,9 1,8 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 16.000 m ilyon T L 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 2003 2004 2005 Cari Fiyatlar 2006 2007 2008 yüz d e G S Y H Grafik: Yaratılan Katma Değer (233) 2009 GSYH'ye Oran (Sağ Eksen) 4.2. İstihdam KİT’lerde personel rejimi 399 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile düzenlenmiştir. Bu kapsamda, KİT’lerde üç farklı statüde personel istihdam edilmektedir.13 Memurlar 657 sayılı Kanun’a tabi ve 399 sayılı KHK’nın I sayılı cetvelinde bulunan, asli ve sürekli hizmetleri gören ve büyük çoğunlukla yönetim kadrosundaki personeldir. Sözleşmeli Personel 399 sayılı KHK’nın II sayılı cetvelinde unvanları belirtilen, yönetim kadrosu dışında yer alan ve işçi sayılmayan diğer personeldir. 13 Hazine Müsteşarlığı ve ÖİB Portföyü Kuruluşların personel sayılarına ve maliyetlerine ilişkin tarihi ve güncel istatistiki veriler http://www.hazine.gov.tr adresinde istatistik sayfasında yer almaktadır. 23 İşçiler 4857 sayılı İş Kanunu çerçevesinde istihdam edilen personeldir. İşçiler üç farklı statüde çalışmaktadır Kapsam İçi İşçi: 4857 sayılı İş Kanunu'na tabi olup, toplu iş sözleşmesi yapma hakkı bulunan personeldir. Kapsam Dışı İşçi: 4857 sayılı İş Kanunu'na tabi olup, toplu iş sözleşmesi kapsamı dışında tutulan personeldir. Geçici İşçi: 4857 sayılı İş Kanunu'na tabi olup azami 6 ay çalışan personeldir. 2007 yılı içinde yayımlanan 5620 sayılı Kanunla 2006 yılında KİT’lerde 6 aydan fazla çalışan Geçici İşçiler daimi işçi kadrolarına alınmıştır. KİT’lerde memur ve sözleşmeli maaşları, ilgili yıl bütçe kanunu, YPK Kararı ve Bakanlar Kurulu Kararları ile belirlenirken, işçi ücretleri Toplu İş Sözleşmeleri ile belirlenmektedir. 4.2.1. Personel Sayıları Kamu iktisadi teşebbüslerinde istihdamın rasyonelleştirilmesi, atıl iş gücünün yerine kalifiye eleman alınarak personel profilinin iyileştirilmesi ve kuruluşların daha rekabet edebilir hale getirilebilmesi için personel azaltımı politikası izlenmektedir. Her yıl yayımlanan Yatırım ve Finansman Kararnameleri ile KİT’ler, belirli istisnalar hariç, bir önceki sene ayrılan personelin %10’u kadar yeni personel alabilmektedirler. Diğer taraftan, Hazine Müsteşarlığı 2008 yılı Kararnamesine eklenen yeni bir hüküm kapsamında faaliyet hacmi artan veya yeni işletme ve tesisleri devreye giren kuruluşlara bir önceki yıl ayrılan personel sayısının %80’i kadar ilave istihdam izni verebilmektedir. Alınacak yeni personelin eğitimli ve nitelikli olmasına özen gösterilerek ortalama personel kalitesinin artırılmasına çalışılmaktadır. Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunan KİT’lerde 2000 yılında ortalama 207 bin kişi istihdam edilmekte iken, bu rakam giderek azalmakta olup, 2009 yılında istihdam edilen kişi sayısı 152 bine inmiştir (detaylı bilgiler EK-2 Tablo 1’de yer almaktadır). Bununla birlikte, 2009 yılında istihdam edilen kişi sayısı bir önceki yıla göre %1,16 artış göstermiştir (Tablo 6). 24 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Tablo 6: KİT Personel Sayıları (Ortalama Kişi) 2007 2008 2009 (1) (2) (3) (2)/(1) (3)/(2) Memur + Sözleşmeli 76.195 75.080 75. 368 -1,46 0,38 İşçi 79.880 75.683 77.150 -5,25 1,93 156.075 150.763 152.518 -3,40 1,16 Toplam Değişim (%) Kaynak: KİT’ler ve Hazine Müsteşarlığı 4.2.2. İstihdam Giderleri 2009 yılında Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunan KİT’lerin toplam istihdam giderleri %6,5 artışla 5,9 milyar TL olarak gerçekleşmiştir (Tablo 7). Tablo 7: KİT İstihdam Giderleri (milyon TL) 2007 2008 2009 Değişim (%) (1) (2) (3) (2)/(1) (3)/(2) Memur + Sözleşmeli 2.055 2.267 2.397 10,3 5,7 İşçi 3.272 3.245 3.472 -0,8 7,0 Toplam 5.327 5.512 5.869 3,5 6,5 Kaynak: KİT’ler ve Hazine Müsteşarlığı 2007 yılında gelir tablosuna yansıtılan toplam KİT satış ve faaliyet giderlerinin %12,9’u istihdam giderinden oluşmakta iken, bu oran 2008’de %9,7’ye düşmüş, 2009’da ise %11,2’ye yükselmiştir (Tablo 8). Tablo 8: KİT İstihdam Giderleri / (Satış + Faaliyet Giderleri) (%) 2007 2008 2009 Memur + Sözleşmeli 5,0 4,0 4,6 İşçi 7,9 5,7 6,6 12,9 9,7 11,2 Toplam Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 4.2.3. Ortalama Personel Maliyeti Kamu iktisadi teşebbüslerinde personel maliyetleri özel sektöre ve diğer kamu kuruluşlarına göre oldukça yüksektir. KİT’lerde 2009 yılında çalışanın işverene maliyeti memur ve sözleşmeli için aylık ortalama 2.650 TL, işçiler için ise aylık ortalama 3.750 TL olarak gerçekleşmiştir (Tablo 9). 25 Tablo 9: KİT Ortalama Personel Maliyeti (TL/Ay) 2007 2008 2009 Değişim (%) (1) (2) (3) (2)/(1) (3)/(2) Memur + Sözleşmeli 2.247 2.516 2.650 11,9 5,3 İşçi 3.413 3.574 3.750 4,7 4,9 Toplam 2.844 3.047 3.207 7,1 5,3 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 4.2.4. Personel Profili İstihdam konusunda uygulanmakta olan “sayının azaltılması ancak niteliğin artırılması” çabalarına rağmen, kamu iktisadi teşebbüslerinde istihdam edilen personelin profili istenilen düzeye henüz ulaşmamıştır. Personel profiline yönelik ayrıntılı istatistiksel veriler Rapor sonunda yer almaktadır (EK 2). KİT’lerden elde edilen verilere göre 31/12/2009 tarihi itibarıyla personel profili aşağıdaki şekilde özetlenebilir: KİT’lerde istihdam edilen personelin, ♦ Ortalama çalışma süresi 15,5 yıl, ♦ %60’ı 40 yaş üstü, ♦ %70’i lise ve altı eğitime sahip, ♦ %9,6’sı kadın, ♦ %1,1’i yabancı dil bilmekte, ♦ Sosyal sorumluluk politikaları ve yasal nedenlerden dolayı toplam personelin 9 %2,8’i özürlü, 9 %1,7’si eski hükümlü, 9 %0,3’ü gazi veya şehit yakını, 9 %0,5’i reşit olana kadar Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu tarafından bakılan kişilerden istihdam edilmektedir (Toplam personelin %6’sı). 26 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 4.3. Diğer Göstergeler KİT’lerin yatırım harcaması 2007 ve 2008 yıllarında sırasıyla GSYH’nin yaklaşık %0,30 ve %0,32’si olarak gerçekleşmekle birlikte 2009 yılında artarak %0,39’una ulaşmıştır (Tablo 10 ve Tablo 11). Tablo 10: KİT Diğer Göstergeler (milyon TL) Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Bütçeden Transferler * 2007 2008 (1) (2) 2.547 1.772 2.223 3.002 1.060 3.578 2009 Değişim (%) (3) (2)/(1) 3.700 4.359 4.827 17,9 -40,2 60,9 (3)/(2) 23,2 311,1 34,8 * Sermaye ve görev zararları Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Faiz dışı fazla tutarı 2007 yılında 1,7 milyar TL iken, 2008 yılında 1,1 milyar TL’ye gerilemiş, 2009 yılında ise kârlılık artışının bir sonucu olarak 4,4 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Tablo 11: KİT Diğer Göstergeler (GSYH'ye Oran - %) 2007 2008 2009 Yatırım Harcaması 0,30 0,32 0,39 Faiz Dışı Fazla 0,21 0,11 0,46 Bütçeden Transferler* 0,26 0,38 0,51 * Sermaye ve görev zararları Kaynak: Hazine Müsteşarlığı ve DPT 4.4. KİT’lerin Temel Sorunları KİT’ler, iktisadi alanda ve çoğu zaman rekabet halinde faaliyet göstermelerine karşın kamu işletmeleri olmalarından kaynaklanan sorumlulukları nedeniyle çeşitli sorunlar yaşamaktadırlar. KİT’lerin rakip özel sektör şirketlerinden farklı olarak temel sorunları özetle şu şekilde sıralanabilir: ♦ 14 Fiyatlama politikası: 233 sayılı KHK gereğince KİT yöneticileri müdebbir bir tüccar gibi davranarak fiyatları serbest bir şekilde belirleme yetkisini haizdirler. Ayrıca, Yıllık Genel Yatırım ve Finansman Programı Kararnamesinde14, Kuruluşların maliyet azaltıcı önlemleri göz önüne 12/10/2009 tarihli ve 2009/15514 sayılı BKK 27 alarak, uygulanan ekonomik programda yer alan ilke ve politikalara paralel olacak şekilde, ürettikleri mal ve hizmetlerin fiyat ve tarifelerini saptamakta serbest oldukları hükme bağlanmıştır. Ancak, söz konusu hükümlerin uygulanmasında zaman zaman sorunlar yaşanabilmektedir. Bu sorunların kısmen aşılabilmesini teminen, 2008 yılında bir YPK Kararı istihsal edilmiş ve enerji KİT’lerinde maliyet bazlı fiyatlama sistemine geçilmiştir.15 ♦ Görev zararları: KİT’ler görev zararı uygulamasında tahakkuk bazında mali bir kayba uğramamakla beraber, nakit bazında alacaklarını zamanında tahsil edememenin mali sıkıntılarını çekmektedir. ♦ Esnek olmayan istihdam politikası: KİT’lerde memur, sözleşmeli, daimi işçi (kapsam içi, kapsam dışı) ve geçici işçi gibi pek çok farklı statüde personel bulunması ve bu personel ücretlerinin farklı mevzuat ve uygulamalarla belirlenmesi etkin ve dinamik bir insan kaynakları yönetimini zorlaştırmaktadır. Dolayısıyla, insan kaynakları yönetiminin en temel unsurları olan personel alımı, işten çıkarmalar, ücret politikaları ve görevde yükselme konularında KİT’ler özel sektördeki rakipleri kadar esnek hareket edememektedir. Ayrıca, pek çok kamu kurumu da istihdam sürecine dahil olmaktadır. ♦ Yatırım: İşletmeler açısından en önemli kararlar olan yatırım konusunda KİT yönetim kurulları serbest değildir. ♦ İhale mevzuatı: Yaptıkları işin özelliği gereği 1938 tarihli ve 3460 sayılı ilk KİT Kanunu’ndan bu yana Devlet ihale mevzuatından muaf olan ve bu muafiyetleri istihsal edilen her KİT kanununda korunan KİT’ler, 2003 yılında çıkarılan 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’na tabi kılınmışlardır. AB mevzuatında sadece belirli sektörlerde (kamu hizmeti niteliği taşıyan) faaliyet gösteren kamu işletmeleri için bu tür bir kısıtlama mevcut iken, tüm KİT’lerin özel sektördeki rakiplerinden farklı olarak Kamu İhale Kanunu’na tabi olması rekabet ortamını özel sektör lehine bozucu bir nitelik taşımaktadır. Bu sorunu gidermek amacıyla, 10/07/2009 tarih ve 27284 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 5917 sayılı Kanun’un 31 inci maddesi ile elektrik üretimi, iletimi, ticareti ve dağıtımı alanında faaliyet gösteren kamu iktisadi teşebbüslerinin, bu faaliyetlerinin yürütülmesine yönelik olarak diğer kamu kurum ve kuruluşlarından yapacakları enerji ve yakıt alımları, ceza ve ihalelerden yasaklama hükümleri hariç, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’ndan muaf tutulmuştur. 15 14/02/2008 tarihli ve 2008/T5 sayılı YPK Kararı ile, BOTAŞ, TKİ, TETAŞ, EÜAŞ ve TEDAŞ’ın maliyet bazlı fiyatlama sistemine geçişi düzenlenmiştir. 28 2009 Kamu İşletmeleri Raporu ♦ Yönetim Kurulları: Mevcut yasal alt yapı kurumsal yönetim ilkelerinin uygulanması için uygun ortamı sağlayamamaktadır. 233 sayılı KHK’ya göre Genel Müdür aynı zamanda yönetim kurulu başkanlığını da yürütmektedir. KHK’da açıkça tanımlanmış üyelik kriterleri bulunmamakta, belirlenen az sayıda kriter de tüm üyelerde aranmamaktadır. ♦ Denetim: KİT’lerin faaliyetlerinin yasalara uygunluğu ve yerindeliği gecikmeli olarak denetlenmekte ve değerlendirilmektedir. Ayrıca, ilgili bakanlık, Devlet Denetleme Kurulu, YDK, Başbakanlık Teftiş Kurulu ve Hazine Kontrolörleri Kurulu gibi çok sayıda kurum teftiş ve denetim yapabilmektedir. Zorunlu tutulmamış olması nedeniyle bağımsız dış denetim yoluna başvuran KİT’lerin sayısı da oldukça sınırlıdır. 29 Bölüm 5: KİT Performansları Bu bölümde, Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunan 19 KİT hakkında genel bilgiler verilerek 2009 yılı performansları özetlenmiştir. Her bir KİT’in 2009 performansı ortaya konurken, faaliyet alanları ve 2009 yılındaki önemli gelişmeler özetlenmiş, seçilmiş bazı göstergeler verilerek ilgili yıla yönelik mali durumları ortaya konulmuştur. Benzer şekilde esas ve ödenmiş sermaye tutarları 31 Aralık 2009 tarihi itibarıyla Hazine hesaplarında yer alan büyüklüğü göstermektedir. Kuruluşlar sektörleri itibarıyla “Enerji ve Maden”, “Ulaştırma ve Haberleşme”, “Tarım” ve “Diğer” olarak sıralanmıştır. Daha ayrıntılı veriler, ilgili kuruluşun internet sitesinden veya faaliyet raporlarından elde edilebilir. 30 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 31 5.1. Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş. Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Boş (YK Başkanı ve Genel Müdür) Hazine Sermaye Payı: %100 ♦ Mehmet KONUK (Üye - Genel Müdür Yardımcısı) Esas Sermaye: 1,83 milyar TL ♦ İbrahim TAN (Üye - Genel Müdür Yardımcısı) Ödenmiş Sermaye: 1,83 milyar TL ♦ Selahattin ÇİMEN (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Osman Zühtü GÖKSEL (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Metin AKDAMAR (Üye - Hazine Temsilcisi) İlgili Bakanlık İnternet adresi Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı http://www.botas.gov.tr Önemli Gelişmeler Doğal gaz kullanımının ülke sathında yaygınlaştırılması ve alım anlaşmalarındaki yükümlülüklerin yerine getirilebilmesi amacıyla iletim hatlarının inşasına hızla devam edilmiştir. 2009 yılı sonu itibarıyla 11.332 km uzunluğunda doğal gaz boru hattı inşa edilmiş, 66 ile doğal gaz arzı sağlanmıştır. Bununla birlikte 2008 yılının son çeyreğinden itibaren etkisini gösteren küresel ekonomik krizin tetiklediği ekonomik durgunluğun etkisiyle 2009 yılı içerisinde tüketilen doğal gaz miktarı bir önceki yıla göre yaklaşık %4,8 düşerek 35,1 milyar m3 düzeyinde gerçekleşmiştir. Ortadoğu ve Hazar Bölgesi doğal gaz rezervlerini Avrupa pazarlarına bağlamayı öngören Nabucco Doğal Gaz Boru Hattı Projesine ilişkin Hükümetlerarası Anlaşma 13/07/2009 tarihinde imzalanmış olup, hattın 2011 yılında inşaatına başlanması, 2014 yılında ise devreye alınması planlanmaktadır. BOTAŞ 2009 yılında yaklaşık 33 milyar metreküp doğal gaz ve LNG ithal etmiştir. Mali Durum BOTAŞ’ın 31/12/2009 itibarıyla vadesi geçmiş alacakları 8,6 milyar TL’yi aşmaktadır. Aynı tarih itibarıyla, BOTAŞ’ın çoğunluğu vergi borcu olmak üzere vadesi geçmiş borçları 8,7 milyar TL’dir. 32 2009 Kamu İşletmeleri Raporu SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Finansman Giderleri Dönem Kâr Zararı Bilanço Dönen Varlıklar Stok Duran Varlıklar Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Nakit Çevirme Süresi (Gün) Özsermaye Getiri Oranı % İstihdam Toplam Personel Sayısı (Ort.) Toplam İstihdam Gideri Diğer Katma Değer Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Kaynak: BOTAŞ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT 2008 2009 % Artış 21.085,0 19.823,1 41,7 1.217,4 500,9 256,0 18.330,6 14.784,9 49,6 3.491,9 169,2 4.257,6 -13,1 -25,4 18,8 186,8 -66,2 1.563,1 14.659,9 234,5 3.642,2 18.302,1 12.516,3 1.138,7 4.647,1 17.536,2 946,6 2.877,3 20.413,6 12.226,5 305,4 7.881,6 19,6 303,6 -21,0 11,5 -2,3 -73,2 69,6 1,17 0,85 176 124 3,52 1,43 1,00 208 178 51,63 22,5 18,7 18,1 43,2 1.365,0 2.832 182,6 2.848 208,3 0,6 14,0 1.128,3 137,5 292,9 4.864,8 75,7 2.439,9 331,2 -44,9 733,1 Kuruluşun EGO’dan olan alacaklarının tahsil edilebilmesi amacıyla 25/05/2007 tarih ve 5669 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu’nda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun TBMM’de kabul edilmiş, söz konusu Kanun’da Ankara Büyükşehir Belediyesine doğal gaz dağıtımına ilişkin yeni bir şirket kurma yetkisi verilmiş ve anılan şirketin 2 yıl içinde asgari %80’inin özelleştirilmesi ve elde edilecek gelirden öncelikle EGO’nun BOTAŞ’a olan doğal gaz alım borcunun karşılanması şartı konulmuştur. Ancak Büyükşehir Belediyesi özelleştirme sürecini Kanun’da öngörülen sürede tamamlayamadığından şirket 02/07/2009 tarih ve 2009/43 sayılı Özelleştirme Yüksek Kurulu kararıyla özelleştirme kapsam ve programına alınmış olup özelleştirmeye ilişkin işlemler 33 Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından yürütülmektedir. özelleştirilmesinin 2010 yılı içinde tamamlanması öngörülmektedir16. Şirketin Kuruluşun 2008 yılında toplam bilanço büyüklüğü 18,3 milyar TL iken, 2009 yılında %11,5 artışla 20,4 milyar TL’ye ulaşmıştır. 2009 yılında Kuruluşun dönen varlıkları 17,5 milyar TL olup, aktifler içindeki payı %86’dır. Duran varlıkları ise 2,8 milyar TL olup varlıklar içindeki payı %14’tür. Kuruluşun kullandığı yüksek tutarlı ticari krediler nedeniyle, kaynaklar içinde kısa vadeli yabancı kaynaklar %59,9, uzun vadeli yabancı kaynaklar %1,5, özkaynaklar ise %38,6 oranında pay almıştır. 2009 yılında doğal gaz ve LNG satışı, ham petrolün taşınması ve verilen liman hizmetleri sonucunda 18,3 milyar TL satış hasılatı elde edilmiştir. Kuruluşun 2009 yılı faaliyet kârı bir önceki seneye göre %187’lik artışla 3,5 milyar TL, dönem kârı ise %1.563’lük artışla 4,3 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Dönem kârında gözlemlenen artışta petrol fiyatlarındaki düşüşün gaz alım maliyetlerine yansıması ve bu durumun satışların maliyetini azaltması, diğer faaliyetlerden olağan gider ve zararlardaki düşüş yanında olağandışı gelir ve kârlardaki artış ile alacakların tahsilatında gözlemlenen iyileşmenin etkisiyle yabancı kaynaklara olan ihtiyacın azalması ve böylece finansman giderlerinde yaşanan düşüşün etkisi büyüktür. Kârdaki artış etkisini faiz dışı fazla ve katma değer kalemlerinde de göstermiş olup 2008 yılına oranla faiz dışı fazla %733’lük artışla 2,4 milyar TL, katma değer ise %331’lik artışla 4,9 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiştir. 4.000 3.500 milyon TL 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 -500 2001 2002 Faiz Dışı Fazla 16 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Dönem Kar / Zararı Başkent Doğalgaz Dağıtım A.Ş.’nin ihalesi 16/08/2010 tarihinde gerçekleştirilmiş olup, ihale tutarı 1,2 milyar ABD doları düzeyindedir. (Kaynak: http://www.oib.gov.tr) 34 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Kuruluşun likidite oranlarında 2008 yılına oranla görece bir iyileşme gözlemlenmekte olup, 2009 yılı cari oranı, 2008 yılına oranla yaklaşık %22,5’lik artışla 1,43 düzeyinde gerçekleşmiştir. Asit test oranı ise 1’dir. Cari yılda, bir önceki yıla göre Kuruluşun alacaklarını tahsil süresi ve dolayısıyla nakit çevirme süresinde kötüleşme söz konusu olup alacakların tahsil süresi 176 günden 208 güne yükselmiştir. 35 5.2. Elektrik Üretim A.Ş. Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Nurettin KULALI (YK Başkanı ve Genel Müdür V.) Hazine Sermaye Payı: %100 ♦ Raşit İŞ (Üye - Genel Müdür Yardımcısı) Esas Sermaye: 5,60 milyar TL ♦ Doç.Dr. Mahmut Faruk AKŞİT (Üye - Bakanlık Temsilcisi) Ödenmiş Sermaye: 5,60 milyar TL ♦ Mustafa HATİPOĞLU (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Boş (Üye - Hazine Temsilcisi) İlgili Bakanlık İnternet adresi Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı http://www.euas.gov.tr EÜAŞ 233 ve 399 sayılı KHK’lar, 2001/2026 sayılı BKK ve 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu çerçevesinde faaliyette bulunmak üzere kurulmuş bir kamu iktisadi teşebbüsüdür. Ana Statüsü, 27/07/2006 tarih ve 26241 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. EÜAŞ, devletin genel ekonomi ve politikasına uygun olarak, verimlilik ve kârlılık ilkelerine göre elektrik üretim faaliyetlerini yürütmektedir. Diğer görevleri arasında; ♦ Elektrik enerjisi satış anlaşmaları yapmak, ♦ İlgili mevzuat gereği devir alınması gereken tesisleri devir almak ve özel sektöre devri yapılmamış üretim tesislerini kendisi ve/veya ortakları vasıtasıyla işletmek, ♦ Faaliyet alanıyla ilgili olarak EPDK’dan lisansları almak ve lisans bedellerini söz konusu Kuruma ödemek ve alacağı lisansların hükümleri uyarınca faaliyet göstermek, ♦ Elektrik üretimi için gereken her türlü etüt ve projeler ile inşaat ve tesisleri yapmak, yaptırmak, üretim tesislerinin yapılması, bakımı ve onarımı, rehabilitasyonu, işletilmesi ve genişletilmesi ile ilgili her türlü mal ve hizmetleri yurt içinden ve/veya yurt dışından tedarik etmek, ♦ Gerektiğinde mevcut ve/veya kurulacak olan termik santrallarda, elektrik üretiminde kullanılacak madenleri ve diğer hammadde kaynaklarını işletmek veya hizmet alımı yoluyla ürettirmek 36 2009 Kamu İşletmeleri Raporu sayılabilir. Önemli Gelişmeler EÜAŞ, sahip olduğu kurulu gücü ve üretimi ile Türkiye elektrik enerjisi sektöründe büyük bir öneme sahiptir. 2009 yılı itibarıyla kuruluş Türkiye elektrik enerjisi üretiminin %46’sını gerçekleştirmiş olup, kurulu güç olarak ise Türkiye toplam kurulu gücünün %54’üne sahiptir. EÜAŞ Kurulu Gücünün Santral Tiplerine Göre Dağılımı (2009 Yılı İtibarıyla) Santral Tipi Hidrolik Linyit & Taş Kömürü Doğal Gaz Sıvı Yakıt EÜAŞ Kurulu Gücü İçerisindeki Payı %48 %32 %17 %3 2009 yılında EÜAŞ tarafından üretilen elektrik enerjisinin %68’i termik; %32’i ise hidrolik santrallerden sağlanmıştır. 2008 yılında EÜAŞ tarafından üretilen elektrik enerjisinin %29’unun hidrolik santrallerinden karşılandığı göz önüne alındığında, 2009 yılı üretiminde hidrolik santrallerden sağlanan üretimin toplam üretim içerisindeki payının arttığı görülmektedir. Bu durumun oluşmasında 2009 yılında 1. kademe barajlara gelen su miktarının 2008 yılına göre %52 artması önemli rol oynamıştır. EÜAŞ 2009 yılı içerisinde yatırım tavan ödeneğinin %40’ını kullanmak suretiyle 277 milyon TL yatırım harcaması yapmıştır. 06/08/1998 tarihinde sözleşmesi imzalanan Afşin-Elbistan B termik santralinin 1., 2. ve 3. ünitelerinin kesin kabulleri, sırasıyla, 5 Haziran, 18 Aralık, ve 31 Temmuz 2009 tarihlerinde yapılmıştır. Ambarlı Fuel-oil Santrali 4. ve 5. Üniteler Doğal Gaza Dönüşüm ve Güç Artırım Projesi kapsamında yıkım ve söküm işleri 31/07/2009 tarihinde tamamlanmıştır. Projenin 2011 yılında tamamlanması planlanmaktadır. Kangal Termik Santrali 1. ve 2. Ünite Kazanlarının Rehabilitasyonu Sözleşmesi kapsamında 1. Ünite Nisan 2009 tarihinde devreye alınmış, 22 Aralık 2009 tarihinde de ünitenin geçici kabulü yapılmıştır. Yeniköy Termik Santrali Buhar Kazanları Rehabilitasyonu Projesi kapsamında 2. Ünitede demontaj-montaj çalışmaları 2009 yılında tamamlanarak ünite devreye alınmıştır. 37 Çöllolar Kömür Sahası İşletme Projesi kapsamında 3 Ağustos 2009 tarihinde kömür üretimine başlanmıştır. EÜAŞ’a ait elektrik üretim tesislerinin özelleştirilmesi faaliyetlerine Mayıs 2009 itibarıyla ÖİB tarafından başlanmıştır. ÖYK’nın 19/10/2009 tarih ve 2009/56 sayılı kararıyla EÜAŞ’a ait 56 adet küçük hidroelektrik santralının özelleştirme programına alınmasına karar verilmiştir. Ancak; Botan, Ceyhan, Dereiçi ve Durucasu HES’lerinin sair nedenlerle kapsam dışında kalmasından sonra özelleştirilecek küçük akarsu HES’lerinin sayısı 52’ye düşmüştür. Mali Durum EÜAŞ’ın toplam bilanço büyüklüğü 2008 yılında 29,2 milyar TL iken 2009 yılında 29,5 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Finansman Giderleri Dönem Kâr Zararı Bilanço Dönen Varlıklar Stok Duran Varlıklar Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Nakit Çevirme Süresi (Gün) Özsermaye Getiri Oranı % İstihdam Toplam Personel Sayısı (Ort.) Toplam İstihdam Gideri Diğer 38 2008 2009 % Artış 9.904,8 7.757,1 166,3 878,5 1.485,1 -576,4 10.584,7 6.214,9 151,9 2.524,7 647,0 1.712,3 6,9 -19,9 -8,6 187,4 -56,4 ---- 14.574,4 545,5 14.578,5 29.152,9 11.596,6 3.300,2 14.256,0 15.469,2 608,1 13.984,4 29.453,6 10.783,5 2.983,3 15.686,7 6,1 11,5 -4,1 1,0 -7,0 -9,6 10,0 1,26 1,05 498 74 -3,94 1,43 1,22 528 -3 10,04 14,1 16,2 6,1 ------- 12.916 500,4 12.376 522,8 -4,2 4,5 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Katma Değer Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Kaynak: EÜAŞ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT 2.316,3 365,5 1.368,8 3.747,6 273,7 2.741,2 61,8 -25,1 100,3 Aktiflerde “ticari ve diğer alacaklar” kalemindeki, pasif kısmında ise “ticari ve diğer borçlar” kalemindeki yüksek artışlar dikkat çekmektedir. Alacak ve borç kalemlerindeki artışların temel sebebi, Enerji KİT’leri arasında meydana gelen kronik tahsilat sorunudur. 2009 yılında brüt satışlar %7 artışla 10,6 Milyar TL’ye ulaşmış, toplam enerji üretimi ise 89,45 milyar KWh olarak gerçekleşmiştir. 2008 yılına kıyasla 2009 yılında elektrik üretiminde yaşanan düşüşe rağmen kuruluşun kârı artmış ve 2008 yılında 576 milyon TL zarar eden EÜAŞ’ın 2009 yılı kârı 1,7 milyar TL olmuştur. Bu durumun oluşmasında satış fiyatlarındaki artış ile maliyetlerdeki azalış rol oynamıştır. Cari oran, 2009 yılında EÜAŞ için 1,43 olarak gerçekleşmiş ve 2008 yılına göre %14,1 oranında gelişim göstermiştir. Aynı paralelde, asit test oranı da 2008 yılına göre gelişim göstererek 1,05’ten 1,22 seviyesine ulaşmıştır. milyon TL EÜAŞ, 2009 yılında 3,7 milyar TL katma değer yaratmış, 2,7 milyar TL faiz dışı fazla vermiştir. Faiz dışı fazla kaleminde 2008 yılına göre %100 oranında artış kaydedilmiştir. 2.600 2.200 1.800 1.400 1.000 600 200 -200 -600 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Faiz Dışı Fazla Dönem Kar / Zararı 39 5.3. Türkiye Elektrik İletim A.Ş. Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Halil ALIŞ (YK Başkanı ve Genel Müdür V.) Hazine Sermaye Payı ♦ Kemal YILDIR (Üye - Genel Müdür Yrd.) Esas Sermaye : 330 milyon TL ♦ Bahri MANCAR (Üye - Bakanlık Temsilcisi) Ödenmiş Sermaye: 326 milyon TL : %100 ♦ Mehmet Kamil ŞANİ (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Feridun BİLGİN (Üye - Hazine Temsilcisi) İlgili Bakanlık İnternet adresi Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı http://www.teias.gov.tr TEİAŞ, 2001/2026 sayılı BKK ve 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu çerçevesinde, Devletin genel enerji politikasına uygun olarak, ülkedeki tüm iletim tesislerini devralmak, elektrik iletimi, yük tevzi ve işletme planlaması hizmetlerini yürütmek üzere 01/10/2001 tarihinde faaliyete geçmiştir. Ana statüsü, YPK’nın 11/06/2001 tarih ve 2001/T-19 sayılı Kararı ile onaylanmış, 29/06/2001 tarih ve 24447 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Kuruluş, 233 sayılı KHK’ya tabi bir iktisadi devlet teşekkülü olarak ve mevcut mevzuat ve ana statüsü hükümleri çerçevesinde, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumundan (EPDK) 13/03/2003 tarihinde aldığı iletim lisansı çerçevesinde, yeni piyasa yapısına uygun olarak faaliyetlerini yürütmektedir. Tek iletim lisansı sahibi olan TEİAŞ’ın ana faaliyet konuları; Türkiye elektrik sistemini yönetmek, Türkiye iletim sistemini işletme ve bakımını yapmak, Türkiye iletim sistemi genişleme ve yenilenme yatırımlarını yapmak, üretim kapasitesi projeksiyonunu hazırlamak, piyasa mali uzlaştırma sistemini çalıştırmak ve uluslararası enterkonneksiyon çalışmalarını yapmaktır. 40 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Önemli Gelişmeler17 2009 yılında Türkiye toplam elektrik enerjisi üretimi 194,1 milyar kWh olarak; yurtiçi toplam elektrik enerjisi talebi ise 193,3 milyar kWh olarak gerçekleşmiştir. 2009 yılında toplam 44.766 MW olan Türkiye kurulu gücünün kaynaklara göre dağılımı incelendiğinde; söz konusu toplamın %32,5’i hidrolikten, %32,5’i doğal gaza dayalı üretim tesislerinden, %18,3’ü linyite dayalı üretim tesislerinden, %5,4’ü çok yakıtlı üretim tesislerinden, %5,3’ü ithal kömür, taş kömürü ve asfaltite dayalı üretim tesislerinden, %3,8’i sıvı yakıtlara dayalı üretim tesislerinden , %1,8’i rüzgar santrallerinden, %0,2’si jeotermal kaynaklardan ve %0,2’si diğer yenilenebilir kaynaklardan oluşmaktadır. 2009 yılında toplam 194,1 milyar kWh olan elektrik üretiminin kuruluşlara göre dağılımı ele alındığında; EÜAŞ’ın payı %46,1, Yap-İşlet santrallerinin payı %22,6, serbest üretim şirketleri ile İşletme Hakkı Devri yöntemi ile üretim yapan tesislerin payı %17,0, Yap-İşlet-Devret santrallerinin payı %7,2 ve otoprodüktörlerin payı %7,2’dir. Diğer taraftan söz konusu üretimin %48,6’sı doğal gazdan, %20’si linyitten, %18,5’i hidrolikten, %8,3’ü ithal kömür, taş kömürü ve asfaltitten, %3,1’i sıvı yakıtlardan, %0,8’i rüzgardan, %0,2’si jeotermalden ve geri kalanı diğer yenilenebilir kaynaklardan oluşmuştur. 2009 yılında Irak ve Suriye’ye elektrik enerjisi ihraç edilmiş ve Nahçıvan, İran (Türkmenistan) ve Gürcistan’dan elektrik enerjisi ithal edilmiştir. 2004 yılında yayımlanan Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğinin (G-DUY) yerini alan Nihai DUY (N-DUY) 14/04/2009 tarihinde yayımlanmış, sanal uygulama dönemini müteakiben 01/12/2009 tarihi itibarıyla mali uygulamasına geçilmiştir. Elektrik Piyasası Kanunu, dengeleme ve uzlaştırma sistemi ile bütünlenen ikili anlaşmalar piyasası modelini öngörmektedir. Bu tür modellerde, elektrik talebinin uzun (yıllık ve aylık) ve kısa (günlük) dönemli ikili anlaşmalar ile karşılanacağı ve elektrik piyasalarında işlem gören hacmin büyük oranda ikili anlaşmalar ile gerçekleşeceği öngörülmüştür. 17 Bu başlık altında yer alan bilgiler, esas olarak Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu tarafından yayımlanan 2009 yılı Faaliyet Raporundan alınmıştır. 41 Mali Durum TEİAŞ’ın maliyetleri, temel olarak elektriğin iletim sistemi üzerinden güvenilir bir şekilde naklini teminen iletim sisteminde yapılan yatırımlar ve iletim sisteminin işletme, bakım ve yan hizmetler ile ilgili maliyetlerdir. Bu maliyetler 4628 sayılı Kanun uyarınca düzenlemeye tabidir. İletim sistem kullanım bedeli ile iletim sistem işletim bedeli EPDK tarafından belirlenen gelir tavanı ile düzenlenmektedir.18 TEİAŞ üretici ve tüketicilere iki ayrı fiyat sistemi uygulamaktadır ve bu fiyatlar iletim kapasite sınırlarını yansıtır biçimde bölgeler arası farklılıklar göstermektedir. Kuruluşun iletim gelirleri esas olarak, iletilen elektriğin miktarı üzerinden değil, müşterilere tahsis edilen ve iletim hatlarına bağlanan üretim/tüketim gücü üzerinden belirlenmektedir. Şirketin 2009 yılı faaliyet döneminde; 8,5 milyar TL net satış hasılatından 8,2 milyar TL hizmet satış maliyeti ile 51,5 milyon TL faaliyet gideri düşüldükten sonra 234 milyon TL işletme faaliyet kârı oluşmuştur. Buna olağan ve olağan dışı gelirler toplamı 126,3 milyon TL ilave edilip, olağan ve olağan dışı giderler toplamı olan 322,3 milyon TL ile 92,5 milyon TL’lik finansman giderleri tenzili sonucunda 54,5 milyon TL dönem zararı oluşmuştur. Diğer taraftan kuruluşun borçları 2008 yılına kıyasla yaklaşık %22 artarak 2,7 milyar TL’ye, alacakları ise yaklaşık %10 artarak 3,5 milyar TL’ye yükselmiştir. Ayrıca 2009 yılı faaliyet döneminde nakdi yatırım harcama tutarı 618,9 milyon TL olmuştur. 18 Gelir tavanları, enerji fiyatı endeksi, önceden belirlenmiş bir verimlilik faktörü ve bir önceki yıl oluşmuş olan gelir açık veya fazlasında göre her yıl ayarlanmaktadır. 42 2009 Kamu İşletmeleri Raporu SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Finansman Giderleri Dönem Kâr Zararı Bilanço Dönen Varlıklar Stok Duran Varlıklar Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Nakit Çevirme Süresi (Gün) Özsermaye Getiri Oranı % İstihdam Toplam Personel Sayısı (ort.) Toplam İstihdam Gideri Diğer Katma Değer Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Kaynak: TEİAŞ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT 2008 2009 % Artış 7.478,0 7.405,1 47,4 20,9 169,1 -78,7 8.504,9 8.213,3 51,5 234,0 92,5 -54,5 13,7 10,9 8,7 1.017,5 -45,3 30,7 5.969,6 69,5 5.865,7 11.835,3 5.112,8 789,8 5.932,7 4.645,9 67,6 6.235,8 10.881,7 3.939,4 1.064,1 5.878,2 -22,2 -2,7 6,3 -8,1 -22,9 34,7 -0,9 1,17 1,14 280 42 -1,32 1,18 1,13 185 28 -0,92 1,0 -1,2 -34,1 -34,8 30,0 8.075 326,3 8.142 343,0 0,8 5,1 775,7 463,6 -170,3 763,2 618,9 -423,7 -1,6 33,5 -148,7 milyon TL 600 400 200 0 -200 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Faiz Dışı Fazla Dönem Kar / Zararı 43 5.4. Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Hacı Duran GÖKKAYA (YK Başkanı ve Genel Müdür) Hazine Sermaye Payı: %100 ♦ Mehmet AYERDEN (Üye - Genel Müdür Yardımcısı) Esas Sermaye: 179 milyon TL ♦ Yaşar ÇAKMAK (Üye - Genel Müdür Yardımcısı) Ödenmiş Sermaye: 103 milyon TL ♦ Hüseyin KARAKAYA (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Nilgün Ş. AÇIKALIN (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Boş (Üye - Hazine Temsilcisi) İlgili Bakanlık İnternet adresi Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı http://www.tetas.gov.tr TETAŞ 2001/2026 sayılı BKK ve 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu çerçevesinde faaliyette bulunmak üzere kurulmuş ve Ana Statüsü, 29/06/2001 tarih ve 24447 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. TETAŞ, devletin genel ekonomi ve politikasına uygun olarak elektrik enerjisinin alımı ve satışına ilişkin ticaret faaliyetlerini sürdürmektedir. Diğer görevleri arasında; ilgili mevzuat kapsamında imzalanmış olan enerji alım ve satış anlaşmalarını mülga TEAŞ'tan ve TEDAŞ'tan devralmak ve yürütmek, 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’nun getirdiği koşullarla sınırlı kalmak üzere, gerektiğinde enerji satış anlaşmaları ve süresi bir yılı aşmayan enerji alım anlaşmaları yapmak ve yürütmek, enterkoneksiyon şartları oluşmuş ülkelerden ve ülkelere, bakanlık politikalarına uygun olarak elektrik ithalat ve ihracatı yapmak, toptan satış tarifesini hazırlamak ve onaylanmış tarifeyi uygulamak, EÜAŞ uhdesinde kalacak hidroelektrik santrallarından enerji almak, yükümlülüklerini yerine getirmek üzere yeterli, sürekli ve düşük maliyetli elektrik enerjisi temini için gerekli tedbirleri almak, teşekkülün taraf olacağı enerji alım ve satış anlaşmalarını değişen sektör şartlarına göre ve yasal düzenlemelere uygun olarak Hazine Müsteşarlığının uygun görüşünü almak kaydıyla tadil etmek yer almaktadır. Önemli Gelişmeler 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’nda değişiklik yapan 5496 sayılı Kanun ile TETAŞ ile perakende satış lisansı sahibi dağıtım şirketleri arasında, süresi beş yılı aşmamak kaydıyla enerji alım-satımına ilişkin geçiş dönemi anlaşmaları 44 2009 Kamu İşletmeleri Raporu imzalanması hükme bağlanmış ve 2006 yılı Haziran ayında söz konusu sözleşmeler imzalanmıştır. Bu sözleşmeler kapsamında EÜAŞ, uhdesinde yer alan büyük hidroelektrik santrallarından üreteceği yıllık yaklaşık 25 milyar KWh elektriği TETAŞ’a satacaktır. TETAŞ ise, alım garantili sözleşmeler çerçevesinde alacağı enerjiyi EÜAŞ’tan alacağı enerji ile paçallayacak ve EPDK’ca da onaylanacak bir fiyattan 20 dağıtım şirketine satacaktır. 15-20 yıl gibi uzun süreleri kapsayan Yap-İşlet (Yİ), Yap-İşlet-Devret (YİD) ve İşletme Hakkı Devri (İHD) sözleşmelerinin rekabet ortamında yapılmamış olması, büyük bölümü yüksek maliyetli doğal gaza dayalı olan Yİ tesisleri üretiminin %85’inin ve YİD tesisleri üretiminin tamamının yapılan sözleşmeler çerçevesinde satın alınması zorunluluğu TETAŞ’ın maliyetlerini artırmaktadır. Diğer taraftan, 5710 sayılı Kanun uyarınca 24/03/2008 tarihinde, Nükleer Santral ihalesine ilişkin yarışma süreci başlatılmış, 24/09/2008 tarihinde alınan teklif ile ilgili değerlendirmeler sonucunda yarışma, Kasım 2009’da iptal edilmiştir19. 2009 yılı içerisinde Kuruluş, altı ayrı kaynaktan, yaklaşık 84 milyar KWh elektrik satın almış olup bu alımların 20 milyar KWh’si EÜAŞ’tan, 60 milyar KWh’lik bölümü Yİ, YİD ve İHD kapsamındaki santrallardan, 3,6 milyar KWh’lik bölümü PMUM’dan; geri kalan kısmı ise ithalat alımları ile otoprodüktörlerden gerçekleşmiştir. Alınan enerjinin TETAŞ’a toplam maliyeti yaklaşık 9,3 Milyar TL olmuştur. TETAŞ 2009 yılında, 5 ayrı müşteri grubuna 83 Milyar KWh elektrik enerjisi satmıştır. 2009 yılı satışlarının yaklaşık %74’ü kamu dağıtım şirketlerine, %18’i özel dağıtım şirketlerine %5,5’i serbest müşterilere, %1,8’i TEİAŞ (PMUM) ’a ve %0,4’ü ise ihracat kapsamında yurtdışına yapılmıştır. Anılan dönemde TETAŞ elektrik enerjisi satışlarından yaklaşık 11,1 Milyar TL hasılat elde etmiştir. 2009 yılı TETAŞ elektrik satış birim fiyatı yaklaşık 13,3 kr/KWh mertebesinde oluşmuştur. 19 Rusya ile imzalanan ve 15/07/2010 tarihinde TBMM Genel Kurulunca uygun görülen Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Rusya Federasyonu Hükümeti Arasında Türkiye Cumhuriyetinde Akkuyu Sahasında Bir Nükleer Güç Santralinin Tesisime ve İşletimine Dair İşbirliğine İlişkin Anlaşma uyarınca, Akkuyu sahasında toplam 4.800 MW gücünde 4 üniteden oluşan bir santral inşa edilecek ve bunlara 15 yıl boyunca alım garantisi verilecektir. 2.400 MW gücündeki ilk 2 ünitenin %70 üretimi, diğer 2 ünitenin ise %30 üretimi TETAŞ tarafından 15 yıl boyunca ortalama 12,35 USD-cent/KWh’den satın alınacaktır. 45 Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği 14 Nisan 2009 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Mali Durum TETAŞ’ın toplam bilanço büyüklüğü 2008 yılında 12,2 milyar TL iken 2009 yılında 12,1 milyar TL seviyesinde gerçekleşmiştir. Aktif büyüklüğünün önemli bir kısmını “Ticari ve Diğer Alacaklar” kalemi oluşturmakta olup, bu kalemde 2008 yılının aksine 2009 yılında önemli bir artış gözlemlenmemiştir. Buna ilaveten, TETAŞ bilançosunun pasif tarafının önemli bir oranını oluşturan “Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar” kalemi de 2009 yılı içerisinde %3,8 mertebesinde gerilemiştir. SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Finansman Giderleri Dönem Kâr Zararı Bilanço Dönen Varlıklar Stok Duran Varlıklar Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Nakit Çevirme Süresi (Gün) Özsermaye Getiri Oranı % İstihdam Toplam Personel Sayısı (ort.) Toplam İstihdam Gideri Diğer Katma Değer Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Kaynak: TETAŞ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT 46 2008 2009 % Artış 9.448,0 10.014,7 19,8 -587,8 1,3 -983,1 11.052,4 9.287,6 22,0 1.742,9 24,6 372,1 17,0 -7,3 11,2 ---1.818,4 ---- 12.183,5 0,0 4,6 12.188,1 12.957,1 35,9 -804,9 12.081,6 0,0 5,5 12.087,1 12.460,5 59,3 -432,8 -0,8 -100,0 20,0 -0,8 -3,8 65,1 46,2 0,94 0,92 452 73 313,68 0,97 0,95 379 -43 -60,13 3,1 3,7 -16,1 ------- 209 7,0 213 7,5 1,9 6,8 -973,4 0,3 -983,0 432,2 1,8 420,1 ---511,9 ---- 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Kuruluş, alacaklarını yeterli ölçüde tahsil edemediğinden özel sektör statüsündeki Yap İşlet, Yap İşlet Devret ve İşleme Hakkı Devri santrallarına olan borçlarını gecikmeli olarak ödeyebilmekte, bu durum zaman zaman faiz ödemek durumunda kalan Kuruluşun finansman maliyetini artırıcı bir etki de yaratmaktadır. TETAŞ’ın brüt satışları 2009 yılında %17 artarak 11,1 milyar TL’ye yükselmiştir. 2008 yılında 588 milyon TL faaliyet zararı açıklayan Kuruluş, 2009 yılında 1.743 milyon TL faaliyet kârı açıklamıştır. 400 milyon TL 200 0 -200 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 -400 -600 -800 -1.000 Faiz Dışı Fazla Dönem Kar / Zararı 47 5.5. Türkiye Kömür İşletmeleri Genel Müdürlüğü Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Hazine Sermaye Payı: %100 Dr. Selahaddin ANAÇ (YK Başkanı ve Genel Müdür) ♦ Boş (Üye - Genel Müdür Yrd.) ♦ Boş (Üye - Genel Müdür Yrd.) ♦ Yusuf Ziya COŞAR (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Mehmet TOMBUL (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Nurşen DEMİRBİLEK (Üye - Hazine Temsilcisi) Esas Sermaye: 1 milyar TL Ödenmiş Sermaye: 600 milyon TL İlgili Bakanlık İnternet adresi Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı http://www.tki.gov.tr Önemli Gelişmeler Kuruluş 2003 yılından bu yana görev zararı kararnameleri çerçevesinde, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarınca tespit ederek Valiliklere bildirilen fakir ailelere, 500 kilodan az olmamak üzere kömür teslimatı yapmaktadır. Bu uygulama gereğince TKİ tarafından gerçekleştirilen harcamalar görev zararı olarak Hazine’ce ödenmektedir. Ancak gerek görev zararı ödeneklerinin bütçe kısıtları ve Hazine nakit programı çerçevesinde belirlenmesi, gerek görev zararı tutarının kesinleştirilmesine ilişkin sürecin uzaması TKİ’yi zaman zaman kısa vadeli yabancı kaynak kullanımına zorlamıştır. Kuruluşun 2009 sonu itibarıyla ticari banka kredi borcu 396 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Mali Durum TKİ’nin aktif büyüklüğü 2008 yılında 1,73 milyar TL iken, 2009 yılında %13,8 artışla 1,97 milyar TL’ye ulaşmıştır. Banka kredileri bir önceki yıla göre %28,4‘lük bir azalışla 396 milyon TL’ye gerilemiştir. Brüt satışlar 2009 yılında %6,6 artışla 2,26 milyar TL olarak gerçekleşmiş, cari yıl dönem kârı ise 424 milyon TL olmuştur. 48 2009 Kamu İşletmeleri Raporu SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Finansman Giderleri Dönem Kâr Zararı Bilanço Dönen Varlıklar Stok Duran Varlıklar Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Nakit Çevirme Süresi (Gün) Özsermaye Getiri Oranı % İstihdam Toplam Personel Sayısı (ort.) Toplam İstihdam Gideri Bütçe İlişkisi Bütçeden Ödemeler (Sermaye / Görev Zararı) Diğer Katma Değer Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Kaynak: TKİ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT 2008 2009 % Artış 2.122,4 1.549,5 249,2 323,8 107,8 196,0 2.261,6 1.552,6 274,8 434,2 65,4 424,0 6,6 0,2 10,3 34,1 -39,3 116,3 823,6 177,4 911,2 1.734,8 927,1 99,3 708,4 1.072,6 233,3 897,8 1.970,5 765,9 132,8 1.071,8 30,2 31,5 -1,5 13,6 -17,4 33,7 51,3 0,89 0,68 106 98 25,23 1,40 1,04 125 118 39,22 57,7 51,3 17,7 20,7 55,5 8.506 390,0 8.832 397,6 3,8 1,9 332 252 -24,0 1.536,0 34,3 301,0 1.625,4 46,3 68,0 5,8 35,1 -77,4 2008 yılında 301 milyon TL faiz dışı fazla veren TKİ, 2009 yılında 68 milyon TL faiz dışı fazla vermiştir. 49 milyon TL 500 400 300 200 100 0 -100 -200 -300 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Faiz Dışı Fazla 50 Dönem Kar / Zararı 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 5.6. Türkiye Taşkömürü Kurumu Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Burhan İNAN (YK Başkanı ve Genel Müdür) Hazine Sermaye Payı: %100 ♦ Çetin ONUR (Üye - Genel Müdür Yrd.) Esas Sermaye: 4,50 milyar TL ♦ Mustafa ŞİMŞEK (Üye - Genel Müdür Yrd.) Ödenmiş Sermaye: 4,25 milyar TL ♦ Mahmut YILMAZ (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Boş (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Mehmet AÇIKEL (Üye - Hazine Temsilcisi) İlgili Bakanlık İnternet adresi Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı http://www.taskomuru.gov.tr Önemli Gelişmeler TTK düşük verimlilik, yüksek üretim maliyetleri ve bunların beraberinde getirdiği sorunlarla karşı karşıyadır. İç talebin mümkün olduğu ölçüde yerli kaynaklardan karşılanması ve arz güvenliğinin kısmen de olsa sağlanabilmesi için, yüksek işçilik maliyetleri nedeniyle mali sıkıntıda bulunan TTK’ya maaş, ücret, ikramiye ve SSK ödemelerinde kullanılmak üzere Hazine Müsteşarlığınca bütçeden kaynak aktarılmaktadır. TTK’nın üretim maliyetlerinin yüksekliği ve bu sorunun mevcut yapı içinde çözülememesi hususu dikkate alındığında, etkin ve verimli işletmecilik koşullarının sağlanması için kurumun öncelikle rödövans üretimini yaygınlaştırmasının gerekli olduğu düşünülmektedir. TTK, halihazırda rödövanslı sahalardan aldığı kömürün ticaretinden kâr elde etmekte birlikte, uygulamanın önümüzdeki yıllarda devam edip etmeyeceği belirsizliğini korumaktadır. 9. Kalkınma Planı 2009 yılı programında TTK’nın yeniden yapılandırılmasına yönelik olarak eylem planı hazırlanması öngörülmüş olup, çalışmalara başlanılmıştır. Söz konusu tedbirden sorumlu kuruluş Hazine Müsteşarlığı olup, işbirliği yapılacak kuruluşlar Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, DPT, TTK ve ilgili diğer kurum ve kuruluşlardır. 51 Mali Durum TTK yapısal sorunlar nedeniyle sürekli zarar eden ve finansman desteğine ihtiyaç duyan bir Kuruluştur. TTK’nın brüt satışları 2009 yılında 2008 yılına oranla %2,6’lık düşüşle 300 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. 2008 yılında 382 milyon TL olan dönem zararı, 2009 yılında %1’lik artışla 386 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Dönem zararındaki artışın önemli kısmı Kozlu Taşkömürü İşletme Müessesesinde gerçekleşmiştir. SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Finansman Giderleri Dönem Kâr Zararı Bilanço Dönen Varlıklar Stok Duran Varlıklar Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Nakit Çevirme Süresi (Gün) Özsermaye Getiri Oranı % İstihdam Toplam Personel Sayısı (ort.) Toplam İstihdam Gideri Bütçe İlişkisi Bütçeden Ödemeler (Sermaye / Görev Zararı) Diğer Katma Değer Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Kaynak: TTK, Hazine Müsteşarlığı ve DPT 52 2008 2009 % Artış 307,6 532,5 103,0 -327,9 0,0 -381,7 299,6 544,4 113,6 -358,5 0,0 -386,1 -2,6 2,2 10,3 -9,3 0,0 -1,2 248,4 44,7 227,8 476,2 67,0 0,5 408,7 264,4 68,2 257,9 522,3 88,7 0,9 432,7 6,5 52,8 13,2 9,7 32,4 90,2 5,9 3,71 2,83 165 147 -111,95 2,98 1,87 73 157 -91,77 -19,6 -33,9 -55,9 6,7 18,0 11.627 455,4 12.866 533,8 10,7 17,2 523 410 -21,6 92,0 31,6 107,5 168,1 34,2 -46,6 82,7 8,2 ---- 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Sürekli zarar eden ve bu nedenle finansman desteğine ihtiyaç duyan kuruma bütçeden sermaye ve görev zararı ödemesi adı altında, 2008 yılında 523 milyon TL, 2009 yılında ise 410 milyon TL kaynak aktarılmıştır. milyon TL 2008 yılında bütçeden yapılan aktarımın bir önceki yıla göre yüksek olmasının ve dönem zararının %9,4 azalış göstermesinin de etkisiyle 2008 yılını, faiz dışı fazla vererek kapatan Kuruluş 2009 yılında faiz dışı açık vermiştir. 200 100 0 -100 -200 -300 -400 -500 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Faiz Dışı Fazla Dönem Kar / Zararı 53 5.7. Türkiye Petrolleri A.O. Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Mehmet UYSAL (YK Başkanı ve Genel Müdür) Hazine Sermaye Payı ♦ Yurdal ÖZTAŞ ( Üye - Genel Müdür Yrd.) Esas Sermaye : 1.500 milyon TL ♦ Boş ( Üye - Genel Müdür Yrd.) Ödenmiş Sermaye: 1.411 milyon TL : %94,53 ♦ Cumali KINACI (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Yusuf YAZAR (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ İsmet SALİHOĞLU (Üye - Hazine Temsilcisi) İlgili Bakanlık İnternet adresi Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı http://www.tpao.gov.tr TPAO petrol sektöründe, 6326 sayılı Petrol Kanunu, 4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu ve 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu çerçevesinde; upstream faaliyetleri (arama, sondaj, kuyu tamamlama ve üretim), doğal gaz depolama, ham petrol ve doğal gaz boru hattı projelerine katılım ve bağlı kuruluşu TPIC kanalıyla petrol ticareti ve taşımacılığı olmak üzere 4 alanda faaliyet göstermektedir. Önemli Gelişmeler Ülkemiz hidrokarbon potansiyelinin araştırılması, keşfi, tespiti ve üretilmesi faaliyetleri kapsamında çalışmalarını sürdüren Kuruluş 2009 yılında yurtiçi ham petrol üretimini bir önceki seneye göre %28 oranında arttırarak günlük 37.000 varil düzeyine çıkarmıştır. Ham petrol ve doğal gaz fiyatlarındaki istikrarsız seyir, Türkiye’nin de içinde bulunduğu net enerji ithalatçısı ülkeler için uzun dönemli arz güvenliği hususunu ön plana çıkarmaktadır. Bu ortamda, TPAO’nun üretim payının artırılması büyük bir önem kazanmıştır. Bu çerçevede arama, üretim, sondaj ve diğer kalemlerden oluşan TPAO yatırım ödeneği, 2009 yılında 522 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. TPAO’nun 2000 yılından 2009 yılına kadar yurtiçi ve yurtdışı kümülatif yatırım gerçekleşmesi ise 4,7 milyar Dolar’a ulaşmıştır. 54 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 2009 yılında yapılan yurt içi yatırım harcamalarının %40,9’u sondaj, %24,9’u arama, %20,3’ü üretim ve %13,9’u diğer faaliyet alanlarına aittir. (Tablo 12) Kuruluş özellikle Karadeniz’in derin sularının altında tespit edilen yapıların muhtemel hidrokarbon potansiyelinin araştırılması, keşfi tespiti ve üretilmesine ilişkin yatırımlarına hız kazandırmış ve son yıllarda büyük bir yatırım hamlesi gerçekleştirmiştir. Bu yatırım hamlesinin sonuçlarına bağlı olarak ilk derin deniz sondajına başlanmasını teminen yurtdışından kiralanan derin deniz sondaj gemisi Karadeniz’de çalışmalarına başlamıştır. TPAO halihazırda ülkemiz toplam ham petrol üretiminin %76’sını, doğal gaz üretiminin ise %38’ini karşılamaktadır. Tablo 12: TPAO - Yurt İçi Yatırım Harcamaları Dağılımı (2007-2009) 2007 Milyon Milyon TL Dolar 2008 Milyon Milyon TL Dolar % 2009 Milyon Milyon TL Dolar % % Arama 135,4 104 29,9 42,8 33,1 10,3 130,3 84,2 24,9 Üretim 39,9 31 8,9 61,4 47,5 15 106,2 68,6 20,3 Sondaj 220,7 170 48,9 167 129,4 40,4 213,9 138,3 40,9 Diğer 56,3 43 12,3 141,3 109,4 34,1 72,9 47,1 13,9 TOPLAM 452 348 100,0 413 319,6 100,0 522,6 338,1 100,0 Kaynak: TPAO Mali Durum TPAO’nun 2008 yılında 2,07 milyar TL olan dönen varlıklar toplamı 2009 yılında %27,5 artışla 2,64 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiş, bu artış cari oranda da ciddi bir artışa neden olmuştur. Dönen varlıklar ve diğer kalemlerdeki bu artışın nedeni ham petrol üretimindeki artıştan dolayı yurtiçi satış gelirlerinin artmasıdır. Brüt satış hacmi ise 2008 yılına göre %15,4 oranında düşerek 1,29 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiş, faaliyet kârı %79,8 ve dönem kârı ise %76,1 oranında düşerek sırasıyla 89,2 milyon TL ve 423,5 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. 55 Kuruluşun 2008 yılında 286 milyon TL olan uzun vadeli yabancı kaynakları 2009 yılında 361 milyon TL’ye yükselmiş olup, bu durum borç ve gider karşılıklarındaki artıştan kaynaklanmaktadır. 2009 yılında ortaklığın aktiflerinin %85’i öz kaynaklarla, %15’i ise yabancı kaynaklarla finanse edilmiş olup, 2009 yılında 2008 yılına kıyasla kaynak kullanımına ilişkin önemli bir değişiklik olmamıştır. SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Finansman Giderleri Dönem Kâr Zararı Bilanço Dönen Varlıklar Stok Duran Varlıklar Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Nakit Çevirme Süresi (Gün) Özsermaye Getiri Oranı % İstihdam Toplam Personel Sayısı (ort.) Toplam İstihdam Gideri Bütçe İlişkisi Bütçeye Ödemeler (Temettü + Hasılat payı) Diğer Katma Değer Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Kaynak: TPAO, Hazine Müsteşarlığı ve DPT 56 2008 2009 % Artış 1.528,2 480,1 477,3 441,2 0,0 1.772,4 1.292,7 436,3 661,5 89,2 0,0 423,5 -15,4 -9,1 38,6 -79,8 29,7 -76,1 2.075,0 249,8 2.479,1 4.554,1 344,1 285,9 3.924,1 2.645,5 322,5 2.392,0 5.037,5 376,5 360,6 4.300,4 27,5 29,1 -3,5 10,6 9,4 26,1 9,6 6,03 5,25 26 181 47,87 7,03 6,03 27 172 9,15 16,5 14,8 5,8 -5,4 -80,9 4.668 259,4 4.577 299,4 -1,9 15,4 355,9 105,9 -70,2 2.101,9 412,5 1.025,6 795,7 522,7 84,7 -62,1 26,7 -91,7 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Kuruluşun cari oranı 2008’de 6,03 iken 2009’da 7,03’e; asit test oranı ise 5,25’den 6,03’e yükselmiştir. Her iki oran da istenen düzeyin de üzerinde gerçekleşmiş olup bu durum kuruluşun kısa vadede herhangi bir nakit sıkıntısı yaşamayacağını göstermektedir. TPAO’nun alacak tahsil süresi, 2008 yılında 26 gün iken 2009 yılında 27 güne çıkmış, 2008 yılında 181 gün olan nakit çevirme süresi ise, cari yılda 172 güne gerilemiştir. 2009 yılında bütçeye 105,9 milyon TL hasılat payı ödemesi yapan Kuruluş, dönem kârındaki düşüşün de etkisiyle 2009 yılında bir önceki yıla göre %62’lik düşüşle 795,7 milyon TL katma değer yaratmış, faiz dışı fazlası ise bir önceki yıla göre %91,7’lik düşüşle 84,7 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca Kuruluşun özsermaye getiri oranı 2009 için %9,15’tir. 1.800 milyon TL 1.400 1.000 600 200 -200 2001 2002 Faiz Dışı Fazla 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Dönem Kar / Zararı 57 5.8. Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Orhan YILMAZ (YK Başkanı ve Genel Müdür) Hazine Sermaye Payı: %100 ♦ Muhsin GANİOĞLU (Üye - Genel Müdür Yardımcısı) Esas Sermaye: 100 milyon TL ♦ Boş (Üye - Genel Müdür Yardımcısı) Ödenmiş Sermaye: 89 milyon TL ♦ Yücel YALÇINOĞLU (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Boş (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ M.Emin ZARARSIZ (Üye - Hazine Temsilcisi) İlgili Bakanlık İnternet adresi Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı http://www.etimaden.gov.tr Önemli Gelişmeler Eti Maden, 2009 yılında 594 bin tonluk üretimle, 1,5 milyon tonluk dünya Bor Oksit (B203) üretiminin %39’unu gerçekleştirmiştir. Kuruluş ayrıca, 507.000 ton B203 ürün satışı ile dünya bor talebinin %36’sını karşılamıştır. Fiili bor üretiminde, bor oksit bazında, yaklaşık olarak Avrupa (Türkiye) %41 pay ile birinci sırada yer alırken, onu Kuzey Amerika (ABD) %29, Güney Amerika (Şili, Arjantin, Peru ve Bolivya) %18 ve Asya (Rusya, Çin ve Hindistan) %12 payla takip etmiştir. Kuruluş için ihracat önemli paya sahip olup, 2009 yılında miktar bazında ihracatın payı %96,4 olmuştur. Kuruluş cari yılda 1,5 milyon ton bor ihraç etmiş olup, ihracat satış gelirleri bir önceki yıla göre %35 artarak 518 milyon ABD Doları’na ulaşmıştır. Kuruluş son dönemde Uzak Doğu ve Rusya’ya olan bor ihracatını önemli bir miktarda artırmıştır. Bor ihracatının bölgesel dağılımı aşağıdaki grafikte gösterilmektedir. 58 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Grafik 3: Bor İhracatının Bölgesel Dağılımı (2009) Avrupa 33% Kuzey&Güney Afrika Amerika 1% 8% Orta Doğu 2% Uzak Doğu 56% Sektör bazında Kuruluşun bor satışları incelendiğinde, satışların %41’i cam, %38’i frit-seramik, %3’ü temizlik-deterjan ve %18’i diğer sektörlere olmuştur. 2840 sayılı Kanun, bor sahalarının kamu tarafından işletilmesi, yönetilmesi ve pazarlanmasını öngörmektedir. Ancak, kurulu kapasitenin dış talebi karşılamasının mümkün olmadığı durumlarda, ülkemizin bor pazarından daha fazla pay alabilmesini teminen, Kuruluş hizmet alımı yoluyla destek almaktadır. Mali Durum 2009 yılında Kuruluşun brüt satışları %4,2 azalarak 695 milyon TL olmuş, dönem kârı ise %7,8 artarak 315,7 milyon TL’ye ulaşmıştır. Kuruluş, Hazineye 2008 yılında 178 milyon TL ve 2009 yılında ise 193 milyon TL temettü ödemesi yapmıştır. Kısa Vadeli Yabancı Kaynak kullanımı, 2008 yılında 69 milyon TL iken, 2009 yılında %43 artışla 98,9 milyon TL’ye çıkmıştır. 2008 yılında, 149,2 milyon TL faiz dışı fazla veren Kuruluş, 2009 yılında 134,9 milyon TL faiz dışı açık vermiştir. 59 milyon TL 340 240 140 40 -60 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 -160 Faiz Dışı Fazla SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Finansman Giderleri Dönem Kâr Zararı Bilanço Dönen Varlıklar Stok Duran Varlıklar Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Nakit Çevirme Süresi (Gün) Özsermaye Getiri Oranı % İstihdam Toplam Personel Sayısı (ort.) Toplam İstihdam Gideri Bütçe İlişkisi Bütçeye Ödemeler (Temettü + Hasılat Payı) Diğer Katma Değer Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Kaynak: ETİ MADEN, Hazine Müsteşarlığı ve DPT 60 Dönem Kar / Zararı 2008 2009 % Artış 725,0 327,5 138,2 259,3 0,0 292,9 694,9 264,2 127,9 302,8 0,0 315,7 -4,2 -19,3 -7,5 16,8 0,0 7,8 525,4 155,0 667,3 1.192,6 69,1 25,2 1.098,3 376,3 146,6 899,0 1.275,3 98,9 36,0 1.140,4 -28,4 -5,4 34,7 6,9 43,1 43,1 3,8 7,60 4,23 47 168 20,25 3,81 1,45 56 228 22,56 -49,9 -65,7 18,9 35,9 11,4 3.414 123,5 3.431 130,5 0,5 5,7 178 193 8,4 522,6 110,9 149,2 535,5 173,0 -134,9 2,5 56,1 ---- 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 5.9. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Süleyman KARAMAN (YK Başkanı ve Genel Müdür) Hazine Sermaye Payı: %100 ♦ Veysi KURT (Üye - Genel Müdür Yardımcısı) Esas Sermaye : 17,0 milyar TL ♦ İsa APAYDIN (Üye - Genel Müdür Yardımcısı) Ödenmiş Sermaye: 10,7 milyar TL ♦ Talat AYDIN (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Şükrü KUTLU (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Ümit Ulvi CANİK (Üye - Hazine Temsilcisi) İlgili Bakanlık İnternet adresi Ulaştırma Bakanlığı http://www.tcdd.gov.tr İlk demiryolu hattı olan 130 km'lik İzmir - Aydın hattının yapımına 1856 yılında başlanmıştır. 1856 - 1922 yılları arasında tüm Osmanlı topraklarında toplam 8.619 km ve 1923 - 1950 arası dönemde ise 3.578 km demiryolu yapılmıştır. 1950 yılından sonra ülkemizde demiryolu taşımacılığı yerine karayolu taşımacılığına ağırlık verilmiştir. Ülkemiz yolcu taşıma paylarına bakıldığında, karayolu yolcu taşıma payı %96, demiryolu yolcu taşıma payı ise yalnızca %2'dir. Demiryollarının, mevcut altyapı ve işletme koşullarının iyileştirilmemesi ve yeni koridorlar açılamaması nedeniyle yolcu taşımacılığındaki payı son 50 yılda %38 oranında gerilemiştir. Ülkemiz ulaşım sistemi içerisinde karayolu-demiryolu yük taşıma paylarına bakıldığında, karayolu yük taşıma payı %94, demiryolu yük taşıma payı ise %4'dür. Demiryollarının yük taşımacılığındaki payı son 50 yılda %60 oranında gerilemiştir. TCDD, ülkemizdeki demiryolu taşımacılığını düzenleyen, işleten ve kontrol eden resmî kurum olup, aynı zamanda sektörde faaliyet gösteren tek şirket olma özelliği taşımaktadır. 1953 yılına kadar katma bütçeli bir devlet idaresi iken, 29 Temmuz 1953 tarihinden itibaren 6186 sayılı Kanunla "Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları 61 İşletmesi" adı altında kamu iktisadi devlet teşekkülü haline getirilmiştir. 233 sayılı KHK ile de "kamu iktisadi kuruluşu (KİK)" olmuştur. TCDD 18 ihtisas Daire Başkanlığı ile Hukuk, Savunma ve Basın Halkla İlişkiler birimlerinden oluşmakta, demiryolu taşımacılığı ile ilgili hizmetler 7 Bölge Müdürlüğünce yürütülmektedir. TCDD bir KİK olarak yapılandırılması sebebiyle bulunduğu sektörde tekel konumundadır. Önemli Gelişmeler Ankara-İstanbul Hızlı Tren Projesi Proje, ilk olarak mevcut hattın yanına ilave bir yol yapımını içeren rehabilitasyon çalışması olarak planlanmış, sonradan mevcut hat korunarak bunun dışında yeni çift hatlı hızlı tren projesine dönüştürülmüştür. Ankara-İstanbul Hızlı Tren güzergâhının tamamlanması ile bu güzergâh üzerinde çalıştırılacak hızlı tren setlerinin temini sonucu Ankara-İstanbul arasının yaklaşık 3 saate inmesi öngörülmektedir. Ankara-Konya Hızlı Tren Projesi Ankara-İstanbul Hızlı Tren Projesinin yanı sıra Ankara-Konya Hızlı Tren Projesi'nin inşaatı devam etmektedir. Projenin tamamlanması ile Polatlı'dan başlayarak Güneye doğru inen 250 Km /saat hıza uygun çift hatlı, elektrikli, sinyalli yeni demiryolu inşa edilmiş olacaktır. Marmaray Projesi Marmaray Projesi ile her iki yakadaki demiryolu hatları İstanbul Boğazı'nın altından geçen bir demiryolu tüneli ile birbirine bağlanacaktır. Boğaz demiryolu tüp tünel geçişi, Yedikule'de yeraltına girmekte, Yenikapı ve Sirkeci yer altı istasyonları ile devam etmekte, Boğaz'ın altından geçerek Üsküdar yer altı istasyonuna bağlanmakta ve Söğütlüçeşme'de yüzeye çıkmaktadır. Marmaray Projesi'nin ikinci etabı olarak adlandırılan Gebze - Haydarpaşa, Sirkeci -Halkalı banliyö hatlarının iyileştirilmesi çalışmaları kapsamında, Asya yakasında 43,4 km, Avrupa yakasında 19,6 km'lik banliyö hatları yüzeysel metroya dönüşecek, 36 istasyon yenilenecek, hat sayısı üçe çıkarılacak, bu hatların birinde TCDD yük ve ana hat yolcu taşımacılığı yapacaktır. Marmaray'ın 62 2009 Kamu İşletmeleri Raporu hizmete girmesiyle birlikte Gebze - Halkalı arasında 2-10 dakikada bir sefer yapılarak her iki yakada bir saatte tek yönde 75.000 yolcu taşınabilecektir. TCDD’nin Yeniden Yapılanma Çalışmaları Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD) Genel Müdürlüğünün yeniden yapılanma çalışmalarının dayanağını, AB Mevzuatına uyum sağlamak üzere hazırlanan 2003 - 2008 yılları demiryolu taşımacılığı eylem planı oluşturmakta olup, söz konusu eylem planı doğrultusunda “Türk Demiryolu Sektörünün Yeniden Yapılandırılması ve Güçlendirilmesi” projesi hazırlanmıştır. Projenin amacı, AB Mevzuatına uygun olarak demiryolu sektörünün yasal ve yapısal çerçevesinin oluşturulmasıdır. Proje kapsamında yer alan Eşleştirme Projesi ülkemiz demiryolu sektörü için AB müktesebatına uyumlu yasal düzenlemelerin yapılmasını içermektedir. Proje ile Demiryolu sektörünü düzenleyen bir “Demiryolu Çerçeve Kanunu” ve “TCDD Kanunu” ve bu kanunları tamamlayıcı nitelikte “Trafik Emniyeti, Karşılıklı İşletilebilirlik ve Lisansların verilmesi” ile “Altyapı Tahsisi ve Altyapı Ücretlendirmesi” Yönetmelik taslakları 2006 sonu itibarıyla hazırlanarak, Ulaştırma Bakanlığına iletilmiştir. Ancak, Ulaştırma Bakanlığı tarafından taslaklar nihai şekline getirilemediği için kanunlaşma sürecine başlanamamıştır. Taslak Kanunlara ek olarak tamamlayıcı nitelikte hazırlanan Taslak Yönetmeliklerle, AB müktesebatında öngörülen gerekli organların (Düzenleyici Organ, Emniyet Otoritesi ve Kaza Araştırma Kurulu) kurulması ve bunların rolü, sorumlulukları belirlenecektir. Diğer yandan, TCDD Kanunu ile TCDD Organizasyonun ana çerçevesi belirlenecektir. Yeniden yapılanma kanun taslaklarının yasalaşmasından sonra TCDD’nin demiryolu taşımacılığındaki tekeli sona erecek, demiryolu yük ve yolcu taşımacılığı pazarı rekabete açılacaktır. Hem kamu hem de özel sektör demiryolu tren işletmecilerinden demiryolu altyapısını kullanmalarına karşılık makul bir ücret alınacaktır. TCDD, altyapı yönetimi ve taşımacılık hizmeti veren demiryolu işletmesi olarak yeniden organize edilecektir. Özelleştirme TCDD Genel Müdürlüğü tarafından işletilen limanlardan İskenderun, İzmir ve Derince Limanlarının özelleştirme işlemleri devam etmektedir. 63 Mali Durum 2008 yılında 1,5 milyar TL olan brüt satış gelirleri 2009 yılında %6,5 oranında artarak 1,6 milyar TL’ye çıkmıştır. Kuruluş yıllar itibarıyla zarar etmekte olduğundan cari giderlerinin finansmanı amacıyla düzenli olarak Hazine Müsteşarlığı bütçesinden kaynak transferi yapılmaktadır. Bu anlamda toplam KİT sistemi içerisinde en çok transfer yapılan kuruluş olma özelliğini taşımaktadır. Kuruluşun en önemli sorunu, gelirleri ile giderlerini karşılayamamasıdır. 2009 Mali Yılı Bütçe Kanunu çerçevesinde personel maaşlarının ve sosyal sigorta primlerinin ödenebilmesini teminen 1,5 milyar TL sermaye olarak, 318 milyon TL görev zararı olarak Hazine Müsteşarlığınca toplam 1,8 milyar TL ödenek aktarılmıştır. 2009 yılında bütçeden yapılmış olan ödemeler 2008 yılına göre yaklaşık 684 milyon TL daha yüksektir. Diğer taraftan yapılan sermaye transferleri kuruluşun yatırım harcamalarını karşılamaya yetmemektedir. Bu sebeple yatırım harcamalarının finansmanı amacıyla uzun vadeli dış finansman kullanımı yoluna başvurulmakta, ancak vadesi geldiğinde bu kredilerin geri ödenmesi hususunda da sıkıntı çekilmektedir. Alacakların tahsil süresi artan ve nakit çevirme süresi azalan kuruluşun özsermaye getiri oranı negatiftir. milyon TL Kuruluşun personel sayısı %2 oranında düşüş göstermekle birlikte hala personel fazlası sorunu yaşamaktadır. Diğer taraftan, kuruluşun nitelikli personel ihtiyacı devam etmektedir. 400 200 0 -200 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 -400 -600 -800 -1.000 Faiz Dışı Fazla 64 Dönem Kar / Zararı 2009 Kamu İşletmeleri Raporu SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Finansman Giderleri Dönem Kâr Zararı Bilanço Dönen Varlıklar Stok Duran Varlıklar Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Nakit Çevirme Süresi (Gün) Özsermaye Getiri Oranı % İstihdam Toplam Personel Sayısı (ort.) Toplam İstihdam Gideri Bütçe İlişkisi Bütçeden Ödemeler (Sermaye / Görev Zararı) Diğer Katma Değer Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Kaynak: TCDD, Hazine Müsteşarlığı ve DPT 2008 2009 % Artış 1.508,0 2.031,8 230,8 -754,6 169,5 -812,2 1.605,7 2.129,7 251,8 -775,9 88,7 -515,9 6,5 4,8 9,1 -2,8 -47,6 36,5 1.317,2 202,2 6.457,5 7.774,7 991,2 1.041,0 5.742,5 1.976,6 204,9 7.532,5 9.509,1 1.504,4 1.060,9 6.943,7 50,1 1,3 16,6 22,3 51,8 1,9 20,9 1,33 0,41 75 181 -15,28 1,31 0,59 177 99 -8,13 -1,1 44,5 134,8 -45,2 46,8 31.029 1.116,7 30.366 1.163,4 -2,1 4,2 1.163 1.847 58,8 717,5 1.057,9 311,2 1.039,2 1.313,2 126,0 44,8 24,1 -59,5 65 5.10. Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Orhan BİRDAL (YK Başkanı ve Genel Müdür) Hazine Sermaye Payı : %100 ♦ Funda Makbule OCAK (Üye - Genel Müdür Yrd) Esas Sermaye : 1,70 milyar TL ♦ Mehmet ATEŞ (Üye - Genel Müdür Yrd) Ödenmiş Sermaye: 1,47 milyar TL ♦ Ahmet ARSLAN (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Doç.Dr. Ender Ethem ATAY (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Sadettin PARMAKSIZ (Üye - Hazine Temsilcisi) İlgili Bakanlık İnternet adresi Ulaştırma Bakanlığı http://www.dhmi.gov.tr Türkiye havaalanlarının işletilmesi ile Türkiye hava sahasındaki hava trafiğinin düzenlenmesi ve kontrolü görevi, Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) Genel Müdürlüğünce yerine getirilmektedir. Türk Sivil Havacılık sektörünün altyapısını oluşturan tesis ve donanımıyla, 1933 yılından bu yana değişik isim ve statülerle hizmetlerini yürütmekte olan Kuruluş, 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve Ana Statüsü çerçevesinde 1984 yılından itibaren faaliyetlerini kamu iktisadi teşebbüsü olarak sürdürmektedir. Kuruluşun Ana Statüsü ile belirlenen amaç ve faaliyet konuları, sivil havacılık faaliyetlerinin gereği olan hava taşımacılığı, havaalanlarının işletilmesi, meydan yer hizmetlerinin yapılması, hava trafik kontrol hizmetlerinin ifası, seyrüsefer sistem ve kolaylıklarının kurulması ve işletilmesi, bu faaliyetler ile ilgili diğer tesis ve sistemlerin kurulması, işletilmesi ve modern havacılık düzeyine çıkarılmasını sağlamaktır. Hava seyrüsefer ve havaalanı işletme hizmetleri çerçevesinde, hizmet verilen uçak ve yolcu trafiklerinde son yıllarda önemli artışlar meydana gelmiştir. Özellikle, uluslararası hava limanlarımızın dış hat uçak ve yolcu trafiklerinde önemli gelişmeler olmuş, İstanbul Atatürk Hava Limanı ile Antalya Hava Limanı, uluslararası trafik artışı nedeniyle, Avrupa’nın da önde gelen hava limanları arasında yer almıştır. 66 2009 Kamu İşletmeleri Raporu DHMİ’nin kamu iktisadi kuruluşu olması sebebiyle seyrüsefer hizmetlerinde pazar payı %100’dür. Diğer hizmetlerde (havaalanları / terminal işletmeciliği gibi) özel sektör firmaları da faaliyet gösterebilmektedir. Önemli Gelişmeler Bölgesel hava alanlarına aktivite kazandırmak, iç hat uçuşlarını cazip hale getirmek amacıyla başlatılan teşvik politikaları çerçevesinde Kasım 2003 tarihinden itibaren DHMİ tarifelerinde yapılan indirimin yanı sıra, bilet fiyatlarındaki özel iletişim vergisi ve eğitime katkı payı kaldırılmıştır. Bu uygulama ile, pazara birçok yeni özel hava yolu taşıyıcısı firma girmiş ve bu sektörde gerçek anlamda bir rekabet ortamı yaratılmıştır. Bölgesel taşımacılık uygulamasının başladığı 2003 yılından itibaren iç ve dış hat yolcu taşımacılığında sürekli artış yaşanmakta olup, artış hızı özellikle dış hatlarda 2009 yılında yaşanan küresel finans krizinin etkisi ile yavaşlamıştır. 2009 yılında; - İç hat yolcu sayısında %11, dış hat yolcu sayısında %0,4 Dış hat yük miktarında %7,6, İç hat uçak trafiğinde %5,3, dış hat uçak trafiğinde ise %2,6 oranında artış gerçekleşirken, iç hat yük miktarında %3,2 düşüş meydana gelmiştir. Ayrıca 2009 yılında; - İki adet uçak alımı gerçekleştirilmiş, Adana, Malatya, Samsun-Çarşamba, Uşak ve Siirt Havaalanları PAT sahaları onarım ve genişletme işleri tamamlanmış, SMART sistemi, Sivas havaalanı yeni iç ve dış hatlar terminal binası, Batman havaalanı terminal binası, Kayseri, Hatay, Erzincan ve Kars havaalanları iç hatlar terminal binası yapım işleri devam etmiş, DHMİ tarafından çeşitli idame ve yenileme yatırımları ile birlikte toplam 345 milyon TL yatırım harcaması yapılmıştır. Mali Durum Kârlı bir Kuruluş olan DHMİ bütçeye önemli miktarlarda hasılat payı ve temettü ödemektedir. 2006 yılı sonuna kadar gayri safi satış hasılatı tutarı üzerinden %10 olarak uygulanan hasılat payı oranı 2007 Ocak ayından geçerli olmak üzere %14’e yükseltilmiştir. Kuruluş 2009 yılında 860 milyon TL temettü, 138 milyon TL hasılat payı ödemiştir. Önceki yıla göre temettü tutarındaki artış, kuruluşun 2009 yılı içinde 2008 kârından doğan temettü tutarıyla birlikte 2009 67 kâr beklentisine ilişkin temettü tutarını da peşin olarak ödemesinden kaynaklanmaktadır. Kuruluşun seyrüsefer gelirleri, terminal gelirleri ve işletme gelirlerinden oluşan brüt satış rakamları 2000 yılından 2009 yılına kadar aralıksız her yıl büyüyerek 229 milyon TL’den 1,4 milyar TL’ye yükselmiştir. 2009 yılında kuruluşun faaliyet kârı 2008 yılına göre %18,5 artarak 626 milyon TL’ye, dönem kârı %6 artarak 757 milyon TL’ye yükselmiştir. Kuruluşun 2008 ve 2009 yıllarında asit test oranı sırasıyla 3,26 ve 1,43 olarak gerçekleşmiştir. Kuruluşun borç, alacak ve stoklarının nakite çevrilmesinde geçen ortalama süreleri karşılaştırmak için kullanılan nakit çevirme süresinin negatif değerler alması, kuruluşun ortalama borçlanma süresinin, ortalama stok ve alacak tahsilatı süresine göre 15 gün uzun olduğunu göstermektedir. Kuruluşun 2009 yılı özsermaye getiri oranı %26,93 olarak gerçekleşirken yarattığı katma değer 1.154 milyon TL olmuştur. milyon TL 900 400 -100 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 -600 Faiz Dışı Fazla 68 Dönem Kar / Zararı 2009 Kamu İşletmeleri Raporu SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Finansman Giderleri Dönem Kâr Zararı Bilanço Dönen Varlıklar Stok Duran Varlıklar Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Nakit Çevirme Süresi (Gün) Özsermaye Getiri Oranı % İstihdam Toplam Personel Sayısı (ort.) Toplam İstihdam Gideri Bütçe İlişkisi Bütçeye Ödemeler (Temettü+Hasılat Payı) Diğer Katma Değer Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Kaynak: DHMİ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT 2008 2009 % Artış 1.193,2 492,7 51,6 528,6 0,0 714,2 1.397,8 561,1 70,6 626,4 0,0 756,9 17,1 13,9 36,7 18,5 0,0 6,0 1.925,4 21,9 2.335,2 4.260,6 568,1 934,8 2.757,7 1.661,6 26,6 2.627,9 4.289,5 745,2 681,1 2.863,2 -13,7 21,6 12,5 0,7 31,2 -27,1 3,8 3,39 3,26 48 -78 21,34 2,23 1,43 37 -15 26,93 -34,2 -56,0 -22,4 81,3 26,2 7.464 237,4 7.569 264,1 1,4 11,3 452,4 997,8 120,5 1.087,5 230,5 249,3 1.153,5 344,7 -599,7 6,1 49,6 ---- 69 5.11. Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Salih ORAKCI (YK Başkanı ve Genel Müdür) Hazine Sermaye Payı: %100 ♦ H. Gani AYGÜN (Üye - Genel Müdür Yrd.) Esas Sermaye: 51,1 milyon TL ♦ Mehmet Acar DOĞAN (Üye - Genel Müdür Yrd.) Ödenmiş Sermaye:51,1 milyon TL ♦ Orhan ÖĞE (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Boş (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Münir KARALOĞLU (Üye - Hazine Temsilcisi) İlgili Bakanlık İnternet adresi Ulaştırma Bakanlığı http://www.kiyiemniyeti.gov.tr Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş.’nin bünyesinde Kıyı Emniyeti ve Gemi Kurtarma İşletmesi olarak yer almakta iken Özelleştirme Yüksek Kurulunun 07/04/1997 tarih ve 97/12 sayılı Kararı ile Denizcilik Müsteşarlığına devredilmiş, bilahare 12/05/1997 tarih, 97/9466 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Kıyı Emniyeti ve Gemi Kurtarma İşletmeleri Genel Müdürlüğü adı altında bir kamu iktisadi kuruluşuna (KİK) dönüştürülmüştür. Kıyı emniyetini arttırma adına verilebilecek her türlü hizmeti vermek üzere hizmet alanının genişlemesiyle ismi Şubat 2007’de Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü olarak değiştirilen Kuruluşun ana statüsünde faaliyetleri, denizlerimizde ve kara sularımızda seyreden Türk ve yabancı bayraklı gemilerin seyir güvenliğine yardımcı olmak, kıyı emniyeti ve gemi kurtarma hizmetleri yapmak ve bunlarla ilgili cihaz ve tesislerini kurmak, işletmek, can, mal ve gemi kurtarmak, yardım, çeki, batık çıkarmak ve bunlarla ilgili römorkaj ve dalgıçlık hizmetlerini yürütmek, güvenli seyre yönelik kurulmuş ve kurulacak olan sahil telsiz istasyonları, Otomatik Tanımlama Sistemi, DGPS ve benzeri sistemlerle ilgili her türlü yatırımı yapmak ve tekel şeklinde işleterek seyir emniyetini artırmak olarak tanımlanmaktadır. KİK statüsünde olan KIYEM tekel konumu dolayısıyla %100’lük bir pazar payına sahiptir. 70 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Önemli Gelişmeler Kuruluş 2009 yılında, 5 adet Türk ve 10 adet Yabancı bayraklı gemi olmak üzere toplam 15 Adet gemiye kurtarma yardım hizmeti, 1.477 adet gemiye refakat hizmeti, 483 gemiye römorkaj ve diğer hizmetleri vermiştir. 2009 yılı içerisinde Bilgi İşlem Ağının Kurulması projesi bitirilmiş, Kurtarma 5 ve 6 isimli 2 adet Römorkör temin edilmiş, VHF Deniz Haberleşme Sistemi, Yeni İnşaat Fener ve Tahlisiye İstasyonları Modernizasyonu, Makine Teçhizat, Yakıt Toplama Gemisi, Seyir Yardımcılarının Uzaktan izlenmesi projeleri kapsamında 23,6 milyon TL olarak belirlenen 2009 yılı revize yatırım ödeneğinin 20,2 milyon TL’si harcanarak, yatırımlarda %85’lik bir gerçekleşme sağlanmıştır. Mali Durum Hasılatı büyük oranda dövize endeksli olan Kuruluşun 2006 yılında 37 milyon TL’ye yükselen dönem kârı 2007 yılında 29 milyon TL’ye düşmüş, 2008 yılında ise %61,2 artarak 46,3 milyon TL’ye yükselmiştir. 2009 yılında brüt satışlardaki yükselmeye paralel olarak dönem kârı da yükselme trendini sürdürmüş ve %60 artarak 73,9 milyon TL’ye ulaşmıştır. Kuruluş satışlarının büyük oranda peşin olarak yapılması, dönen varlıklar içerisinde likit varlıkların payının yüksek olmasını sağlamaktadır. Bu çerçevede, nakit çevirme süresi negatif değerler alan Kuruluşun 2009 asit test oranı 4,50 olmuştur. Özsermaye getiri oranı ise %29,07’den %39,31’e çıkmıştır. KIYEM, 2009 yılında 27,5 milyon TL temettü ve 18,4 milyon TL hasılat payı ödemiştir. 2008 yılında 3,3 milyon TL faiz dışı fazla veren Kuruluş, dönem kârındaki artışa rağmen 2009 yılında ödediği temettü miktarındaki ve duran varlıklarındaki artış nedeniyle 7,3 milyon TL faiz dışı fazla vermiştir. SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Finansman Giderleri Dönem Kâr Zararı 2008 2009 % Artış 145,8 61,6 39,8 29,7 0,0 46,3 186,0 68,9 43,9 54,7 0,0 73,9 27,6 11,8 10,1 84,4 0,0 59,7 71 Bilanço Dönen Varlıklar Stok Duran Varlıklar Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Nakit Çevirme Süresi (Gün) Özsermaye Getiri Oranı % İstihdam Toplam Personel Sayısı (ort.) Toplam İstihdam Gideri Bütçe İlişkisi Bütçeye Ödemeler (Temettü + Hasılat Payı) Diğer Katma Değer Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Kaynak: KIYEM, Hazine Müsteşarlığı ve DPT 64,0 1,9 88,3 152,3 15,3 0,0 137,0 78,3 1,5 101,9 180,1 16,4 0,0 163,7 22,2 -23,4 15,4 18,2 7,0 0,0 19,5 4,18 3,85 5 -2 29,07 4,77 4,50 7 -4 39,31 14,2 17,1 37,5 -107,5 35,2 1.401 79,2 1.390 85,7 -0,8 8,2 28,9 45,9 58,7 131,4 16,3 3,3 166,6 20,2 7,3 26,8 23,4 121,7 90 milyon TL 70 50 30 10 -10 -30 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 -50 Faiz Dışı Fazla 72 Dönem Kar / Zararı 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 5.12. Posta ve Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Osman TURAL (YK Başkanı ve Genel Müdür) Hazine Sermaye Payı: %100 ♦ Yusuf TOPRAK (Üye - Genel Müdür Yardımcısı) Esas Sermaye:1.050 milyon TL ♦ Özay ATBAŞ (Üye - Genel Müdür Yardımcısı) Ödenmiş Sermaye: 956 milyon TL ♦ Erol ÇITAK (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Münir Kaya AMANVERMEZ (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Ahmet Fethi TOPTAŞ (Üye - Hazine Temsilcisi) İlgili Bakanlık İnternet adresi Ulaştırma Bakanlığı http://www.ptt.gov.tr En eski KİT’lerimizden birisi olan PTT’nin tarihi, Tanzimat Fermanı uyarınca posta hizmetlerinin halkın da ihtiyaçlarını karşılayacak duruma gelmesi amacıyla 1840 yılında kurulan Posta Nazırlığı’na kadar gitmektedir. İlk kurulduğu yıllarda yalnızca posta hizmeti verilirken, 1855 yılında Telgraf ve 1910 yılında para havalesi hizmetleri verilmeye başlanmıştır. Cumhuriyetin kuruluş yıllarında 376 sayılı Posta Kanunu ve 406 sayılı Telgraf ve Telefon Kanunu ile kamu haberleşmesine yönelik yasal düzenlemeler hayata geçirilmiştir. Kuruluş önce 13/07/1953 tarih ve 6145 sayılı Kanunla kamu iktisadi teşebbüsü statüsüne kavuşmuş ve 233 sayılı KHK’nın 1984 yılında yayımlanmasıyla kamu iktisadi kuruluşu olarak yapılandırılmıştır. Kuruluş posta ve telefon işletmeciliğinden sorumlu iken, 10/06/1994 tarih ve 4000 sayılı Kanun uyarınca telekomünikasyon hizmetlerinin kuruluş bünyesinden ayrılmasıyla T.C. Posta İşletmesi Genel Müdürlüğü ismini almıştır. Kamu iktisadi kuruluşu olan PTT, kârlı olmayan beldelerde şube açmakta, bu şekilde kamu hizmeti yerine getirmektedir. Kuruluşun ana statüsüyle belirlenen temel amaç ve faaliyet konuları tekel niteliğindeki posta, telgraf hizmetleri ile posta kolilerinin taşınması ve posta havale işlemleri yapmaktır. 73 PTT bir kamu iktisadi kuruluşu olması sebebiyle yurt içi posta iletiminde tekel konumdadır. Ancak kargo şirketlerinin de piyasada rekabet eder hale gelmeleri nedeniyle pazar payı %96 civarına düşmüştür. Önemli Gelişmeler Kuruluş geçmiş senelerde faaliyetlerinden zarar ederken, son yıllarda hizmetlerini çeşitlendirerek önemli ölçüde kâr etmeye başlamıştır. Yurt içinde yaygınlığı belli bir düzeyin altında kalan bankaların kredi kartlarının tahsilatı ile elektrik, su, GSM şirketleri ile kurum ve kuruluşlar adına yapılan emekli yardım ve benzeri ödemeler ve Türk Telekom fatura tahsilatından elde edilen komisyon gelirleri, kuruluş gelirlerinin önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Kuruluş gelirlerinde önemli bir payı olan Türk Telekom fatura tahsilatından alınan komisyon oranının kademeli olarak düşürülmesi için Türk Telekom A.Ş. ile protokol yapılmış olup, yapılan protokol uyarınca alınan komisyon oranı 2008 yılından itibaren sabitlenmiştir. PTT tarafından koli-kargo piyasasına girmek için çalışmalara 2007 yılında başlanmıştır. Hızla gelişmekte olan lojistik sektöründe önemli bir pay elde edebilmek, mevcut alt yapı teknolojilerini ve erişim ağlarını daha etkin kullanabilmek, bu hizmetleri müşterilere kaliteli ve uygun ücret politikalarıyla yansıtabilmek amacıyla, PTT Kargo hizmeti 02/06/2008 tarihinde tüm işyerlerinde faaliyete geçirilmiştir. PTT Kargo hizmeti hayata geçirilirken, posta gönderilerinin sevk ve taşıma işlemlerinin daha süratli bir şekilde yapılabilmesi için, 5.000’in üzerinde araç filosu ile 1.000’in üzerinde posta hattı yeniden organize edilmiş ve 8 adet PTT Kargo İşleme Merkezi kurulmuştur. Kapıdan Kapıya Teslim Hizmeti, Ankara, İstanbul, İzmir, başta olmak üzere 32 il ve 18 ilçede dağıtım sınırları içerisinde ve karşılıklı olarak birbirleri arasında verilmekte iken 02/06/2008 tarihi itibari ile kendi şehir dağıtım sınırları dahilinde olmak üzere tüm illere yaygınlaştırılmıştır. 2009 yıl sonu itibarı ile otomasyona açık işyeri sayısı 1.022 Merkez, 2230 Şube ve 516 Acente olmak üzere toplam 3.768 adede ulaşmıştır. Avrupa Parlamentosu, üye ülkelerde posta hizmeti tekelinin 2013’te tamamen sonlandırılmasına karar vermiş bulunmaktadır. Bu çerçevede posta sektörünün rekabete açılması, aynı zamanda evrensel hizmetin sürdürülmesi hedeflenmektedir. Bu durum, üyelik müzakereleri devam eden ülkemizde posta tekelini sürdüren PTT’nin, mali durumunu korumak için verimliliğini ve rekabet gücünü artırmasını gerektirmektedir. 74 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Mali Durum PTT’nin 2009 yılı brüt satış hasılatı %7,6 artarak 1.3 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Kuruluşun 2009 yılı faaliyet kârı 2008 yılına göre azalma göstererek 49 milyon TL, dönem kârı ise 230 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Finansman Giderleri Dönem Kâr Zararı Bilanço Dönen Varlıklar Stok Duran Varlıklar Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Nakit Çevirme Süresi (Gün) Özsermaye Getiri Oranı % İstihdam Toplam Personel Sayısı (ort.) Toplam İstihdam Gideri Bütçe İlişkisi Bütçeye Ödemeler (Temettü + Hasılat Payı) Diğer Katma Değer Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Kaynak:PTT, Hazine Müsteşarlığı ve DPT 2008 2009 % Artış 1.200,5 848,6 237,0 113,5 0,0 377,3 1.291,6 852,2 384,0 49,2 0,0 230,1 7,6 0,4 62,1 -56,7 0,0 -39,0 1.085,3 15,4 833,2 1.918,6 495,7 5,9 1.417,0 1.661,6 26,6 2.627,9 4.289,5 745,2 681,1 2.863,2 53,1 73,2 215,4 123,6 50,3 11.469,8 102,1 2,19 2,07 2 -45 19,47 2,23 1,43 36 -19 6,54 1,8 -30,8 1.390,6 58,1 -66,4 29.600 834,2 30.088 914,9 1,6 9,7 140 157 12,1 1.236,3 76,1 34,4 1.177,1 119,6 -295,4 -4,8 57,2 ---- Bir hizmet kuruluşu olarak PTT’nin en büyük maliyet unsuru istihdam giderleridir. Kuruluşun 2009 yılı istihdam gideri %9,7’lik bir artış göstererek 915 milyon TL’ye ulaşmıştır. 75 milyon TL PTT’nin hasılatı büyük oranda nakit bazda gerçekleştiğinden ticari alacaklar kalemi tutarı önemli bir büyüklüğe ulaşmamaktadır. Bu itibarla kuruluşun 2008 ve 2009 yıllarında asit test oranı sırasıyla 2,07 ve 1,43 olarak gerçekleşmiştir. Kuruluşun oldukça likit çalıştığı, nakit çevirme süresinin negatif değerler almasından da görülmektedir. 400 300 200 100 0 -100 -200 -300 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Faiz Dışı Fazla 76 Dönem Kar / Zararı 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 5.13. Et ve Balık Kurumu Genel Müdürlüğü Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Bekir ULUBAŞ (YK Başkanı ve Genel Müdür) Hazine Sermaye Payı: %100 ♦ Ahmet UÇAR (Üye - Genel Müdür Yardımcısı) Esas Sermaye: 460 milyon TL ♦ Muhammet KAYA (Üye - Genel Müdür Yardımcısı) Ödenmiş Sermaye: 404 milyon TL ♦ Kerem AKGÜNDÜZ (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Dr. Mustafa İMİR (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Boş (Üye - Hazine Temsilcisi) İlgili Bakanlık İnternet adresi Tarım ve Köyişleri Bakanlığı http://www.ebk.gov.tr Et ve Balık Kurumu 3780 sayılı Milli Koruma Kanununun 6 ncı maddesi uyarınca, 28/08/1952 tarih ve 3/15597 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile onaylanan, K/871 sayılı Koordinasyon Kurulu Kararı üzerine, 01/10/1952 tarihinde “Et ve Balık Kurumu” unvanı ile kurularak 01/01/1953 tarihinde faaliyete geçmiş bir iktisadi devlet teşekkülüdür. İlk et kombinası 1953 yılında Erzurum da hizmete açılmış, bunu 1955 yılında Ankara takip etmiştir. İlerleyen yıllarda açılan 25 et kombinası, 2 tavuk kombinası, 2 et işleme ünitesi, 1 balık mamulleri fabrikası ve 1 soğuk hava deposu ile üretime ve muhafazaya yönelik iş yeri sayısı 35’e ulaşmıştır. 20 Mayıs 1992 tarih ve 92/3088 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile özelleştirme kapsamına alınan kurumun kombinalarının bir kısmı satılmış, bir kısmı kapatılmış, bir kısmı da çeşitli Kurumlara devredilmiştir. Halen 8 kombinası ile faaliyetlerini devam ettirmektedir. EBK, Özelleştirme Yüksek Kurulunun 26 Ağustos 2005 tarih, 2005/104 sayılı Kararı ile özelleştirme kapsam ve programından çıkarılarak Hazine Müsteşarlığı portföyüne devredilmiş ve Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile ilişkilendirilmiştir. Özelleştirme kapsamından çıkarılan Kurumun hazırlanan yeni ana statüsü ile amaç ve faaliyetlerinde önemli değişiklikler yapılmıştır. Ticari esaslara göre faaliyet göstermesi gereken Kuruma, yeni ana statüsü ile “Kurumun yeniden yapılandırılarak hayvancılık sektöründe düzenleyici ve destekleyici bir rol 77 üstlenmesi” ve “Ülke hayvancılığını teşvik ederek istikrarlı bir şekilde geliştirilmesine yardımcı olması” gibi kamu hizmeti ağırlıklı görevler verilmiştir. EBK’nın 2009 yılı pazar payı yaklaşık %1-2 seviyelerindedir. Önemli Gelişmeler 5812 sayılı Kamu İhale Kanunu ile Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu’nda yapılan değişiklik ile EBK istisnai kuruluşlar arasına alınmıştır. Söz konusu değişiklik ile Kuruluş Milli Savunma Bakanlığı ve diğer kamu kurum ve kuruluşların beyaz ve kırmızı et tedarikçisi konumuna gelmiştir. 2006 yılında başlanılan TAR-ET Projesinde, hedeflenen rakamlara ulaşılamamış olup, söz konusu Projede hayvancılık sektörünün ilgisini çekebilecek değişiklikler yapılması planlanmaktadır. Kurumun kombinalarının şehir içerisinde kalması nedeniyle endüstriyel ve sanayi tesislerinin çevre kirliliği ve çevreye verdikleri (koku vs. gibi) zararlardan dolayı söz konusu kombinaların şehir dışına taşınması yönünde günümüz (ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi ve HACCP) şartlarına uygun işletme maliyetini asgariye indirecek teknik donanıma sahip yeni kombina yapımları devam etmektedir. Kurumun ortalama işçi maliyeti hayvancılık sektöründe faaliyet gösteren özel işyerleri ortalamasının çok üstünde olup, bu durum Kuruluşun rekabet gücünü zayıflatmaktadır. Mali Durum Kuruluş devamlı zarar eden kamu iktisadi teşebbüslerindendir. 2009 yılında, Kamu İhale Kanunu’nda yapılan değişikliği müteakip, kamu kurumlarına yapılan et satışlarına bağlı olarak brüt satışlar önceki yıla göre %173,2 artmasına karşın faaliyet zararı 2008 yılına yakın gerçekleşmiştir. Kurumun kısa vadeli borçlarını ödeme gücünü gösteren cari oran, Milli Savunma Bakanlığı ile yapılan protokol neticesinde artan satışlara bağlı olarak, 2008 yılına göre %33 artarak 2009 yılında 1,38 olarak gerçekleşmiştir. Ancak, Kurumun alacaklarını tahsil süresi 2008 yılında 25 gün iken, 2009 yılında ticari alacaklarının artması nedeniyle 38 güne yükselmiştir. 2009 yılında Kuruluşun finansman ihtiyacı Hazine Müsteşarlığından yapılan 73,3 milyon TL sermaye ödemesi ile karşılanmıştır. Finansman ihtiyacının 78 2009 Kamu İşletmeleri Raporu tümüyle sermaye ödemesi yoluyla giderilmesi dolayısıyla uzun vadeli borçların özkaynaklara oranı sıfır düzeyindedir. Kuruluşun kombina yatırımları önceki yıla göre yaklaşık 25 milyon TL artarken sermaye transferinin 36 milyon TL artması neticesinde, faiz dışı fazla rakamı önceki yıla göre artmıştır. SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Finansman Giderleri Dönem Kâr Zararı Bilanço Dönen Varlıklar Stok Duran Varlıklar Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Nakit Çevirme Süresi (Gün) Özsermaye Getiri Oranı % İstihdam Toplam Personel Sayısı (ort.) Toplam İstihdam Gideri Bütçe İlişkisi Bütçeden Ödemeler (Sermaye / Görev Zararı) Diğer Katma Değer Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Kaynak: EBK, Hazine Müsteşarlığı ve DPT 2008 2009 % Artış 80,3 102,9 13,4 -35,9 0,0 -40,2 219,4 232,3 19,4 -32,4 0,2 -28,7 173,2 125,9 45,0 9,9 0,0 28,7 31,0 21,6 45,1 76,2 30,0 0,0 46,2 70,2 23,3 68,1 138,3 51,0 0,0 87,3 126,2 8,1 50,8 81,6 70,0 200,0 89,1 1,03 0,26 25 56 -84,16 1,38 0,83 38 46 -42,94 33,1 221,3 50,7 -17,7 49,0 1.011 36,5 1.014 38,0 0,3 4,1 37,0 73,3 97,9 -1,8 1,7 -3,9 11,9 26,2 20,3 ---1.440,8 ---- 79 milyon TL 30 10 -10 -30 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 -50 -70 Faiz Dışı Fazla 80 Dönem Kar / 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 5.14. Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Mehmet Halis BİLDEN (YK Başkanı ve Genel Müdür) Hazine Sermaye Payı: %100 ♦ Dr. H.İbrahim ÖZBAYAT(Üye - Genel Müdür Yrd.) Esas Sermaye: 500 milyon TL ♦ Mustafa ERDOĞAN (Üye - Genel Müdür Yrd.) Ödenmiş Sermaye: 401 milyon TL ♦ Doç. Dr. Masum BURAK (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Ali ÇAKIR (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Yalçın YÜKSEL (Üye - Hazine Temsilcisi) İlgili Bakanlık İnternet adresi Tarım ve Köyişleri Bakanlığı http://www.tigem.gov.tr 1983 yılında Devlet Üretim Çiftlikleri ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığı bünyesinde bulunan hara ve inekhaneler, Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü adı altında birleştirilmiştir. TİGEM, bitkisel ve hayvansal üretimi artırmak, çeşitlendirmek, ürün kalitesini iyileştirmek amacıyla yetiştirmiş olduğu damızlık hayvan, tohumluk, fidan, fide gibi girdileri yetiştiricilere intikal ettirmek, tarım teknolojisi, girdi kullanımı ve ıslah konularında öncülük ve öğreticilik yapmak amacıyla kurulmuş olan bir iktisadi devlet teşekkülüdür. Kurulduğu ilk yıllarda tohumluk, fidan, fide üretiminde önemli hizmetler görmüş, damızlık üretiminde ise sığırcılık, koyunculuk ve civciv üretiminde elde edilen gelişmeler küçük ve büyükbaş hayvancılığının gelişmesine katkı sağlamıştır. Son yıllarda özel sektör kuruluşları bitkisel üretim ve tavukçulukta TİGEM’in önüne geçerek önemli ilerlemeler kaydetmişlerdir. Ancak, hububat tohumluğu, büyük ve küçükbaş damızlık üretiminde ve dağıtımında TİGEM işlevini ve önemini halen korumaktadır. YPK’nın 24 Aralık 1999 tarih ve 99/T-46 sayılı Kararı ile, TİGEM’in amaç ve faaliyet konularında üretim yapmak üzere iştirakler kurması hususu düzenlenmiştir. 4 Temmuz 2003 tarih 2003/T-13 sayılı YPK Kararı ile de yapısal sorunlardan dolayı verimli çalıştırılamayan 22 adet tarım işletmesinin tasfiye 81 edilerek TİGEM'in amaç ve faaliyet konuları doğrultusunda özel sektöre kiralanması hüküm altına alınmıştır. TİGEM buğday ve arpa tohumluğu piyasasında yaklaşık üçte iki paya sahiptir. Önemli Gelişmeler YPK Kararları doğrultusunda başlatılan kiralama ve iştirak faaliyetlerine devam edilmektedir. 2009 yılı sonu itibarıyla 12 işletme özel sektöre kiralanmış, 2 işletme iştirak suretiyle özel sektöre açılmış, ancak Kuruluşun üretim miktarında önemli bir azalma yaşanmamıştır. Bununla birlikte, 2007 yılında yapılan TBMM KİT Üst Komisyon Toplantısı’nda TİGEM tarafından kiraya verilen işletmelerin ülke ekonomisine olan katkısı ile, kiralamadan kaynaklı sorunların tespit ve çözümüne yönelik bilgi birikimi oluşana kadar kiralama sürecinin durdurulmasına yönelik bir tavsiye kararı alınmıştır. Toplam arazilerinin yaklaşık %8’i sulanabilir durumda olan TİGEM, 2007 yılında ülkemiz genelinde yaşanan kuraklıktan olumsuz yönde etkilenmiş, özellikle Kuruluşun yıllık satış hasılatının yaklaşık %40’ını karşılayan Ceylanpınar Tarım İşletmesinde kuraklığın devam etmesi nedeniyle TİGEM’in 2008 ve 2009 yıllarında önemli miktarda ilave finansman ihtiyacı doğmuştur. Kuruluşun 2006 yılında 185.161 ton olan hububat tohumu üretimi 2007 yılında 131.686 ton, 2008 yılında 96.593 ton seviyesine gerilemiştir. 2009 yılında üretim bir miktar artarak 120.672 tona ulaşmıştır. Ülkemizde buğday üretiminde kullanılması gereken sertifikalı tohumluk miktarı 566.000 ton seviyesinde olmasına rağmen kullanım 150-200 bin ton civarında seyretmektedir. TİGEM’in mevcut hububat tohumu üretim kapasitesi 200 bin ton civarındadır. Kuruluşa ait arazilerin, kamu kurum ve kuruluşlarına tahsis edilmesine yönelik uygulamalar, zaman zaman TİGEM’in arazi ve işletme bütünlüğünün bozulmasına yol açabilmektedir. Mali Durum Kuruluş 2007 yılına kadar başa baş noktasında faaliyet göstermekte ise de 2007 yılında yaşanan kuraklık sonucu satış gelirleri düşmüş, söz konusu kuraklığın etkisi 2008 ve 2009 yıllarında da devam etmiştir. 2009 yılında brüt satışlar 2008 yılı ile yaklaşık aynı seviyede gerçekleşirken, öngörülen satış miktarına ulaşılamaması ve hammadde alım giderlerindeki artışa bağlı olarak, faaliyet ve dönem zararları sırasıyla 66,6 milyon TL ve 88,8 milyon TL olmuştur. 82 2009 Kamu İşletmeleri Raporu SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Finansman Giderleri Dönem Kâr Zararı Bilanço Dönen Varlıklar Stok Duran Varlıklar Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Nakit Çevirme Süresi (Gün) Özsermaye Getiri Oranı % İstihdam Toplam Personel Sayısı (ort.) Toplam İstihdam Gideri Bütçe İlişkisi Bütçeden Ödemeler (Sermaye / Görev Zararı) Diğer Katma Değer Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Kaynak: TİGEM, Hazine Müsteşarlığı ve DPT 2008 2009 % Artış 202,5 169,9 79,0 -46,5 0,5 -80,2 203,0 181,2 88,4 -66,6 2,3 -88,8 0,3 6,7 11,9 -43,1 375,8 -10,8 247,8 176,2 166,4 414,2 47,4 1,5 365,2 263,3 159,5 214,8 478,1 77,9 1,5 398,7 6,3 -9,4 29,1 15,4 64,3 0,3 9,2 5,22 0,56 28 347 -22,61 3,38 0,73 25 315 -23,25 -35,3 31,5 -10,0 -9,1 -2,8 4.096 135,4 3.844 140,8 -6,2 4,0 105,9 129,5 22,1 73,1 12,4 -8,3 75,7 47,0 14,3 3,5 278,3 ---- Yıl içinde meydana gelebilecek gelir gider dengesizliğinin önlenmesi ve finansman maliyetinin karşılanması amacıyla Kuruluşa her yıl Hazine Müsteşarlığı bütçesinden sermaye ödemesi yapılmaktadır. Söz konusu ödemeler dolayısıyla Kuruluş varlıklarının finansmanı içerisinde öz kaynakların payı yıldan yıla artmaktadır. Bu itibarla, öz kaynakların pasif toplamı içindeki payı önceki yıllarda olduğu gibi yaklaşık %90 düzeyinde gerçekleşmiştir. 2008 yılında 0,56 olan asit test oranı 2009 yılında bir miktar düzelme kaydederek 0,73’e ulaşmıştır. 83 2009 yılında bütçe transferindeki artışa bağlı olarak, dönem zararı artmasına karşın Kuruluş 14,3 milyon TL faiz dışı fazla vermiştir. milyon TL 100 50 0 -50 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 -100 Faiz Dışı Fazla 84 Dönem Kar / Zararı 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 5.15. Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Mesut KÖSE (YK Başkanı ve Genel Müdür V.) Hazine Sermaye Payı: %100 ♦ Ayhan KARAYAMA (Üye - Genel Müdür Yrd.) Esas Sermaye: 1.460 milyon TL ♦ Yavuz KOCA (Üye - Genel Müdür Yrd.) Ödenmiş Sermaye: 981 milyon TL ♦ Doç.Dr. Osman KARAMUSTAFA (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Davut HANER (Üye - Hazine Temsilcisi) İlgili Bakanlık İnternet adresi Tarım ve Köyişleri Bakanlığı http://www.tmo.gov.tr 1984 yılında 233 sayılı KHK’nın yayımıyla birlikte bugünkü hukuki statüsüne kavuşmuş olan Toprak Mahsulleri Ofisi, faaliyetlerini 11/12/1984 tarih ve 18602 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Ana Statüsü çerçevesinde yürütmektedir. TMO’nun faaliyet konusu yurtta hububat fiyatlarının üreticiler yönünden normalin altına düşmesini ve tüketiciler aleyhine anormal derecede yükselmesini önlemek, bu ürünlerin piyasasını düzenleyici tedbirler almak ve gerektiğinde BKK ile hububat dışındaki diğer tarım ürünleri ile ilgili verilecek görevi yürütmek, afyon ve uyuşturucu maddelere konulan devlet tekelini işletmek olarak belirtilmiştir. TMO'nun hububat piyasasındaki faaliyetleri 2002 yılından itibaren önemli ölçüde değişmiştir. 2002 yılından önce Bakanlar Kurulunca belirlenen fiyatlar üzerinden hububat destekleme alımı yapan Kuruluş, 2002 yılından itibaren Yönetim Kurulunun belirlediği alım fiyatları ile piyasada regülasyon görevi yürütmeye başlamıştır. 2006 yılında Ana Statüde yapılan değişiklikle, Kuruluşun hububat dışındaki diğer tarım ürünleri ile ilgili olarak Bakanlar Kurulu tarafından görevlendirilebilmesine imkan tanınmıştır. Kuruluş, istihsal edilen 2006/10865 sayılı BKK ile fındık alımı ile görevlendirilmiştir. 85 TMO hububat piyasasında regülasyon görevi gördüğü için pazar payı yıldan yıla değişebilmektedir. 2009 yılı buğday ve arpa alımlarının yaklaşık %18’i TMO tarafından gerçekleştirilmiştir. Önemli Gelişmeler TMO, 2009 yılında buğday müdahale alım fiyatını 500 TL/Ton olarak açıklamıştır. 2005 yılından itibaren hububat üretiminin artırılması amacıyla prim uygulaması başlatılmış olup, buğday primi 2009 yılında 50 TL/Ton olarak açıklanmıştır. Tablo 13: TMO Buğday Alım Fiyatları ve Primleri (TL/Ton) 2006 2007 2008 2009 Fiyat Prim 375 425 500 500 35 45 45 50 Kaynak:TMO 2009 yılında TMO 3,8 milyon ton buğday, 1,3 milyon ton arpa alımı yapmıştır. TMO yurt içi satışlarda kârlılık esasına göre faaliyet göstermektedir. Ancak atıl stokların değerlendirilmesi amacıyla yapılan ihracat ile unlu mamul ihracatçılarına yapılan hububat satışlarından görev zararı oluşmaktadır. Tablo 14: TMO Ürün Alım Miktarları Alım Miktarları (Ton) Buğday Arpa Çavdar Yulaf Mısır Çeltik Hububat Toplamı Haşhaş Fındık Genel Toplam 86 2007 2008 121.984 8.010 2.781 2 46 0 0 0 0 823.346 33.440 501 158.251 831.859 8.776 10.013 92.319 271.224 259.346 1.113.096 2009 3.819.154 1.260.916 48.386 4.127 191.028 13.160 5.336.771 31.838 102.267 5.470.876 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Alım Tutarları (Brüt/Bin TL) Buğday Arpa Çavdar Yulaf Mısır Çeltik Hububat Toplamı Haşhaş Fındık Genel Toplam 2007 2008 48.946 3.715 860 1 13 0 0 0 0 336.687 22.074 416 71.893 340.819 17.732 21.840 462.189 1.162.505 551.814 1.525.164 2009 1.751.821 465.597 17.360 1.528 82.526 9.724 2.328.556 75.092 468.760 2.872.408 Birim Alım Fiyatları (TL/Ton) Buğday Arpa Çavdar Yulaf Mısır Çeltik Hububat Toplamı Haşhaş Fındık Genel Toplam 2007 401 309 283 660 454 2.021 5.006 2.128 2008 464 500 409 830 410 2.181 4.286 1.370 2009 459 369 359 370 432 739 436 2.359 4.584 525 Tablo 15: TMO Yurt İçi Satış Bilgileri (Seçilmiş Ürünler) Miktar (Bin Ton) Buğday Hasılat (milyon TL) Ort. Satış Fiyatı (TL/Ton) Miktar (Bin Ton) Hasılat (milyon TL) Arpa Ort. Satış Fiyatı (TL/Ton) Miktar (Bin Ton) Hasılat (milyon TL) Mısır Ort. Satış Fiyatı (TL/Ton) 2007 1.004.678 378.068 376 384.039 120.248 313 290.109 107.927 372 2008 535.022 281.348 526 2.739 1.244 454 350.864 161.310 460 2009 731.692 277.236 379 12.061 3.945 327 528.900 249.685 472 Kuruluşun programın üstünde alım yapması finansman yükünün artması sonucunu doğurmakta, hububat alımlarının finansmanı dış borç kullanılarak gerçekleştirilmektedir. Hububatta alım miktarı programın üzerine çıktığı zaman 87 oluşan atıl stoklar, ihracat ve/veya un ve unlu mamul ihracatçılarına yapılan hububat satışlarıyla eritilmeye çalışılmaktadır. Mali Durum 2009 yılında alım miktarındaki artışa paralel olarak Kuruluşun satışları da 2008 yılına göre %89 oranında artış göstermiştir. Diğer taraftan, Kuruluşun alım miktarındaki artış ve satılabilir varlıklarının artması, cari oranın bir önceki yıla göre %76 artış ile 3.76 olarak gerçekleşmesi sonucunu yaratmıştır. Kuruluşun alımlarını dış kaynaklar ile finanse etmesi neticesinde, asit test oranı 2008 yılında olduğu üzere 2009 yılında da düşük gerçekleşmiştir. 2009 yılında Kuruluşun alım miktarında önceki yıllara göre önemli düzeyde artış olmasına rağmen, brüt satış miktarındaki artışa bağlı olarak stok miktarı azalmış bulunmaktadır. Bu çerçevede, 2009 yılı FDF rakamının önceki yıla göre önemli ölçüde iyileştiği görülmektedir. SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Finansman Giderleri Dönem Kâr Zararı Bilanço Dönen Varlıklar Stok Duran Varlıklar Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Nakit Çevirme Süresi (Gün) Özsermaye Getiri Oranı % 88 2008 2009 % Artış 1.186,6 820,3 62,1 302,8 324,8 -105,4 2.239,5 1.944,4 66,7 228,3 73,5 160,6 88,7 137,0 7,4 -24,6 -77,4 ---- 6.435,7 3.754,7 838,7 7.274,4 3.004,4 2.446,8 1.823,2 7.249,2 5.415,8 802,7 8.051,9 1.926,4 3.677,7 2.447,8 12,6 44,2 -4,3 10,7 -35,9 50,3 34,3 2,14 0,06 20 1.076 -5,62 3,76 0,10 9 821 6,83 75,7 89,1 -54,6 -23,7 ---- 2009 Kamu İşletmeleri Raporu İstihdam Toplam Personel Sayısı (ort.) Toplam İstihdam Gideri Bütçe İlişkisi Bütçeden Ödemeler (Sermaye / Görev Zararı) Diğer Katma Değer Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Kaynak: TMO, Hazine Müsteşarlığı ve DPT 3.407 106,9 3.444 115,7 1,1 8,2 560 1.917,4 242,4 369,8 15,1 -1.496,7 465,2 24,5 -199,2 25,8 62,6 86,7 milyon TL 1.000 500 0 -500 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 -1.000 -1.500 Faiz Dışı Fazla Dönem Kar / Zararı 89 5.16. Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Ekrem YÜCE (YK Başkanı ve Genel Müdür) Hazine Sermaye Payı: %100 ♦ Yunus KALDIRIM (Üye - Genel Müdür Yrd.) Esas Sermaye: 469 milyon TL ♦ Süleyman PINARBAŞ (Üye - Genel Müdür Yrd.) Ödenmiş Sermaye: 465 milyon TL ♦ Nizamettin EKİNCİ (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Nizamettin KÖSE (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Maksut METE (Üye - Hazine Temsilcisi) İlgili Bakanlık İnternet adresi Tarım ve Köyişleri Bakanlığı http://www.caykur.gov.tr 06/12/1971 tarih ve 1497 Sayılı “Çay Kurumu Kanunu” ile iktisadi devlet teşekkülü olarak Çay Kurumu kurulmuş ve daha önce TEKEL Genel Müdürlüğüne verilmiş olan yaş çay yaprağının işlenmesi, kurutulması, pazarlanması ve bu maksatla yaş çay yaprağının satın alınması hususundaki tekel yetkisi bu Kuruma devredilmiştir. 10/10/1983 tarih ve 112 sayılı KHK ile Kurumun statüsü kamu iktisadi kuruluşu olarak değiştirilmiştir. Kuruluş 4046 sayılı Kanun’la 1994 yılında iktisadi devlet teşekkülüne dönüştürülmüştür. ÇAYKUR'un kuruluş amacı, çay ziraatını geliştirmek, çay kalitesini ıslah etmek ve kuru çay üretip pazarlamaktır. 46 yaş çay işleme fabrikasında yaklaşık 16.500 personel ile faaliyetlerini sürdüren ÇAYKUR, ülkemiz çay sektöründe %60 pazar payına sahiptir. Doğu Karadeniz bölgesinde 758 bin dekar çaylık alanda 200 bin üretici çay tarım ile uğraşmaktadır. Yaş çay alımlarının yaklaşık üçte ikisini Rize'den yapan Kuruluş, Trabzon, Artvin, Giresun ve Ordu illerinde de yaş çay alımı yapmaktadır. ÇAYKUR yaş çay alım ve çay üretim faaliyetlerinin yanı sıra, çay bahçelerinin ıslahı ve kaliteli çay üretiminin temini amacıyla budamaya tabi tutulan çaylıklar nedeniyle üreticilerin uğradığı gelir kaybının tazminine ilişkin uygulamaları Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile birlikte yürütmektedir. Bu çerçevede, her yıl budama tazminatı olarak bütçeden üreticilere ödeme yapılmaktadır. 90 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Önemli Gelişmeler ÇAYKUR, 2009 yılı yaş çay alım fiyatını, önceki yıla göre %7.2 artış ile 790 TL/Ton olarak açıklamış olup, yaş çay alımları bir önceki yıla göre yaklaşık %10 azalışla 593 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Diğer taraftan yaş çay üretiminin desteklenmesi amacıyla 2003 yılında destekleme prim ödemesine başlanmış olup 2009 yılında yaş çay üretimi destekleme primi 115 TL/Ton olarak açıklanmıştır. Grafik 4: ÇAYKUR Yaş Çay Alım Bilgileri 700.000 900 800 600.000 700 600 400.000 500 300.000 400 TL/Ton Ton 500.000 300 200.000 200 100.000 100 0 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Yaş Çay Alımı Fiyatı Kaynak: Çaykur 91 140 140 120 120 100 100 80 80 60 60 40 40 20 20 0 0 2004 2005 2006 2007 Prim Ödemesi (Milyon TL) 2008 Milyon TL TL/Ton Grafik 5: ÇAYKUR Destekleme Primi 2009 Prim Miktarı (TL/Ton) Kaynak: Çaykur ÇAYKUR’un 2009 yılı çay satış miktarı 2008 yılına göre %2 artarak yaklaşık 110 bin ton olarak gerçekleşmiştir. 2009 yılındaki satış hasılatı geçen yıla göre %10 artarak 950 milyon TL olmuştur. Satış hasılat gerçekleşmelerinin yılın geneline yayılması, buna karşın yaş çay alımlarının yılın belli bir döneminde yoğunlaşması nedeniyle Kuruluş zaman zaman finansman sorunları yaşayabilmektedir. ÇAYKUR, Doğu Karadeniz Bölgesinde organik çay üretimi yapmak üzere faaliyetlere başlamış olup, üreticilerin organik tarım konusunda eğitim ve bilgilendirme çalışmalarına devam etmektedir. Bu çerçevede, Kuruluş 2008 yılında Rize’nin Hemşin ilçesinde 100 ton/gün kapasiteli organik çay fabrikasını faaliyete geçirmiştir. Ayrıca Kuruluş yeşil çay üretimine de devam etmektedir. Yaşlanarak verimden düşen çaylıkların uygun bir yenileme programı kapsamında sökülerek yenilenmesi gerekmektedir. Bu çerçevede ÇAYKUR ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, ekonomik ömrünü tamamlayan çaylıkların yenilenmesi için proje başlatmıştır. Mali Durum Kuruluşun brüt satış hasılatı önceki yıla göre %10,2 artışla 950,3 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Yaş çay alım fiyatının yüksek olması ve geçici işçilerin 92 2009 Kamu İşletmeleri Raporu daimi statüye geçirilmelerinin de etkisiyle ÇAYKUR 2009 yılını da 2008 yılında olduğu üzere zararla kapatmıştır. SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Finansman Giderleri Dönem Kâr Zararı Bilanço Dönen Varlıklar Stok Duran Varlıklar Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Nakit Çevirme Süresi (Gün) Özsermaye Getiri Oranı % İstihdam Toplam Personel Sayısı (ort.) Toplam İstihdam Gideri Bütçe İlişkisi Bütçeden Ödemeler (Sermaye / Görev Zararı) Diğer Katma Değer Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Kaynak: ÇAYKUR, Hazine Müsteşarlığı ve DPT 2008 2009 % Artış 862,5 729,4 95,5 29,1 8,6 -8,8 950,3 809,7 109,5 31,1 15,6 -23,2 10,2 11,0 14,6 6,6 81,9 -162,8 709,8 548,4 122,1 831,9 324,1 33,1 474,8 799,9 605,1 119,2 919,1 307,5 35,0 576,6 12,7 10,3 -2,4 10,5 -5,1 5,9 21,4 2,19 0,47 54 250 -1,84 2,60 0,60 67 258 -4,42 18,8 26,1 25,4 3,1 -139,6 9.082 282,2 8.769 303,9 -3,4 7,7 0 125 ---- 294,8 11,0 -147,4 309,5 6,9 65,9 5,0 -37,3 ---- Satışlardaki artışa bağlı olarak, Kuruluşun kısa vadeli borçlarını ödeme gücünü gösteren cari oran 2009 yılında bir önceki yıla göre %19 artarak 2,60 olarak gerçekleşmiştir. 93 Kuruluşun özsermayesinin kârlılığını gösteren özsermaye getiri oranı 2009 yılında kuruluşun zarar etmesi nedeniyle 2008 yılına göre azalarak %-4,4 olarak gerçekleşmiştir. Bayilere uygulanan peşin alım iskontolarındaki azalış, 2009 yılında alacak tahsil süresini bir miktar artırmıştır. Kuruluş 2009 yılını dönem zararı ile kapatmasına karşın, stoklardaki artış ve bütçe transferi nedeniyle FDF’si bir önceki yıla göre yaklaşık 200 milyon TL artış göstererek 59 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. 100 milyon TL 50 0 -50 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 -100 -150 Faiz Dışı Fazla 94 Dönem Kar / Zararı 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 5.17. Devlet Malzeme Ofisi Genel Müdürlüğü Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Gazi KAPLAN (YK Başkanı ve Genel Müdür) Hazine Sermaye Payı: %100 ♦ Murat ŞENAL (Üye - Genel Müdür Yardımcısı) Esas Sermaye: 130,5 milyon TL ♦ Mustafa UYANIK (Üye - Genel Müdür Yardımcısı) Ödenmiş Sermaye: 50 milyon TL ♦ Mehmet KİLCİ (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Boş (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Boş (Üye - Hazine Temsilcisi) İlgili Bakanlık İnternet Adresi Maliye Bakanlığı http://www.dmo.gov.tr Devletin kağıt, karton, kırtasiye, büro makineleri ve benzeri malzeme ihtiyacının tek elden, topluca ve uygun fiyatlara karşılanmasının sağladığı tasarruflar, Devlet Kağıt ve Basım Genel Müdürlüğünün daha bağımsız bir kuruluş şeklinde örgütlendirilmesini gerektirmiş ve 11/03/1954 tarih ve 6400 sayılı "Devlet Malzeme Ofisi Kurulması Hakkında Kanun" ile DMO Maliye Bakanlığına bağlı, tüzel kişiliğe sahip, faaliyetlerinde özerk ve sorumluluğu ile sınırlı, Genel Muhasebe Kanunu ile Devlet İhale Kanunu hükümlerine ve Sayıştay denetimine tabi olmayan 100 milyon TL sermayeli bir iktisadi devlet teşekkülü olarak kurulmuştur. Kamu iktisadi teşebbüsleriyle ilgili olarak 1983 yılında yürürlüğe konulan 2929 sayılı Kanun çerçevesinde, 28/10/1983 tarih ve 18205 mükerrer sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 121 sayılı "Devlet Malzeme Ofisi Kuruluşu Hakkında Kanun Hükmünde Kararname" ile 6400 sayılı kuruluş Kanunu’nun yürürlükten kaldırılması ve 08/06/1984 tarihinde 233 sayılı KHK'nin yürürlüğe girmesi ile KİT'lerin yasal çerçevesi yeniden düzenlenmiştir. 233 sayılı KHK'ye uygun olarak hazırlanan "Devlet Malzeme Ofisi Ana Statüsü" 28/10/1984 tarih ve 18559 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Ancak 2007 yılında, DMO ile ilgili olarak yeni bir Ana Statü hazırlanmış, 04/05/2007 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 95 Kuruluş, Devletin merkezi satın alma birimi olarak basım işletme müdürlüğü, 7 bölge müdürlüğü, 4 irtibat bürosu ile faaliyetlerini yürüten, 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’ye tabi bir iktisadi devlet teşekkülüdür. Kuruluşun faaliyet amacı, ♦ Genel ve özel bütçeli idarelerin, ♦ Belediyelerin, ♦ KİT’lerin, ♦ Özel kanunla kurulmuş tüzel kişiliği haiz banka, ofis, kurum, sandık ve kuruluşlar ile sermayesinin yarısından fazlası bunlara ait ortaklıkların, kamu yararına çalışan derneklerin, ♦ Tüzel kişiliği haiz kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının, ♦ Vakıfların, ♦ Özel kanunlara istinaden kurulmuş tarım satış ve tarım kredi kooperatif birliklerinin kağıt, mukavva, kırtasiye ve büro malzemesi, büro makineleri, motorlu taşıtlar vb. ihtiyaçlarının teminini sağlamaktır. Önemli Gelişmeler 2009 yılında gerçekleştirilen 66.224.836.000 TL’lik toplam kamu alımının 22.962.173.000 TL’si mal alımı, 22.717.606.000 TL’si hizmet alımı ve 20.545.057.000 TL’si ise yapım işidir. 2009 yılında yapılan 22.962.173.000 TL tutarındaki kamu mal alımının 823.994.767 TL’si DMO tarafından istisna kapsamında gerçekleştirilmiştir. Ofis’in, satın alma, üretim, pazarlama ve kalite kontrol olmak üzere genel olarak 4 faaliyet alanı bulunmaktadır. 2009 yılında DMO tarafından toplam 719.185.204 TL alım yapılmış olup, bunların dağılımı şöyledir: Stok Amaçlı Alımlar Katalog Alımlar Protokol Alımlar Müteferrik Alım Toplam 96 2009 52.625.111 313.752.795 258.687.777 94.119.521 719.185.204 Oran % 7,32 43,62 35,96 13,09 100,00 2009 Kamu İşletmeleri Raporu DMO, 2009 yılında 186 firma ile katalog sözleşmesi, 38 firma ile de protokol anlaşması yapmıştır. 2009 yılı satışları bir önceki yıla oranla %1,23 artış göstererek 823.380.617 TL olarak gerçekleşmiştir. Satışların niteliklerine göre dağılımı aşağıdaki gibidir: Stok Satışları Katalog Satışları Taşıt ve İş Makinaları Müteferrik Alım Toplam 2009 89.468.716 352.610.470 275.252.503 106.048.926 719.185.204 Oran % 10,87 42,82 33,43 12,88 100,00 Kalite kontrol faaliyetleri sonucu düzenlenen rapor sayıları aşağıda tablo halinde gösterilmiştir. 2008 Nakil Vasıtaları Büro Mefruşatı Büro Makineleri Laboratuar Müdürlüğü Bölge ve İrtibat Müdürlükleri 2009 895 188 172 913 - 1012 512 212 1501 95 Katalog sözleşmeleri kapsamında veya müteferrik alım yolu ile satışı yapılan ürünlere yönelik muayeneler 2008 yılı ilk yarısı itibarıyla başlatılmıştır. 2008 yılı ilk yarısı için yapılan muayenelerde yaklaşık %34 oranında uygunsuzlukla karşılaşılmıştır. Bu denetimlerin artırılarak devam edilmesi sonucu 2008 yılı ikinci yarısında bu uygunsuzluk oranı %21’e düşmüştür. 2009 yılı katalog kapsamında veya müteferrik alım yolu ile satışı yapılan ürünlere yönelik muayeneler daha da sıklaştırılmış, bunun sonucunda 2009 yılı sonu itibarıyla uygunsuzluk oranı %14’e düşmüştür. 97 Mali Durum 31/12/2008 itibarıyla Kuruluşun 50 milyon TL olan nominal sermayesi; Yüksek Planlama Kurulunun 05/06/2009 tarihli ve 2009/T-16 sayılı Kararıyla, geçmiş yıl kârları hesabında bulunan 32.946.213,63 TL’nin sermayeye eklenmesi suretiyle 82.946.213,63 TL’ye ve Yüksek Planlama Kurulunun 25/11/2009 tarihli ve 2009/T-27 sayılı Kararıyla da mülkiyeti Ofis’e ait olup, çeşitli illerde bulunan taşınmazların başa baş trampası sonucu Kuruluş lehine oluşan 47.635.370,82 TL’nin sermayeye mahsup edilmesi suretiyle 130.581.584,45 TL’ye yükseltilmiştir. Kuruluş 2009 yılında 54 milyon TL temettü, 19 milyon TL hasılat payı ödemiştir. Kuruluşun 2009 yılı faaliyet kârı, önceki yıla göre binde 9 oranında artarak 28,2 milyon TL, dönem kârı ise %38,1 artarak 99,2 milyon TL olmuştur. Kuruluş hasılatı yıllar itibarıyla satışların maliyetine paralel olarak değişim gösterdiğinden kâr marjında önemli bir değişiklik gözlenmemektedir. Kuruluş satışları daha ziyade nakit bazda gerçekleştiğinden, aktifleri büyük oranda hazır değerler ve menkul kıymetler gibi likit varlıklardan oluşmaktadır. 2008 ve 2009 yıllarında cari oran 2 ve 1,85, asit test oranı ise 1,64 ve 1,48 olarak gerçekleşmiştir. 2008 yılında 17,1 milyon TL faiz dışı açık veren Kuruluş 2009 yılında da 55,8 milyon TL faiz dışı açık vermiştir. SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Finansman Giderleri Dönem Kâr Zararı Bilanço Dönen Varlıklar Stok Duran Varlıklar Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar 98 2008 2009 % Artış 813,9 717,6 48,8 28,0 0,0 71,8 824,0 727,7 48,7 28,2 0,0 99,2 1,2 1,4 -0,1 0,9 0,0 38,1 363,4 46,8 72,8 436,1 181,9 10,0 244,2 329,4 52,3 119,5 448,9 178,3 10,5 260,1 -9,3 11,8 64,2 2,9 -2,0 4,8 6,5 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Nakit Çevirme Süresi (Gün) Özsermaye Getiri Oranı % İstihdam Toplam Personel Sayısı (ort.) Toplam İstihdam Gideri Bütçe İlişkisi Bütçeye Ödemeler (Temettü + Hasılat Payı) Diğer Katma Değer Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Kaynak: DMO, Hazine Müsteşarlığı ve DPT 2,00 1,64 6 -29 23,70 1,85 1,48 4 -31 31,41 -7,5 -9,6 -20,7 -6,4 32,6 896 28,7 952 30,5 6,3 6,1 62,1 73,0 17,7 103,8 2,9 -17,1 132,0 2,5 -55,8 27,2 -13,5 -225,5 milyon TL 150 100 50 0 -50 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Faiz Dışı Fazla Dönem Kar / Zararı 99 5.18. Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu Genel Müdürlüğü Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Ünal ÖNSİPAHİOĞLU (YK Başkanı ve Genel Müdür) Hazine Sermaye Payı: %100 ♦ M.Sait DEMİRCİ (Üye - Genel Müdür Yardımcısı) Esas Sermaye: 700 milyon TL ♦ M.Kadri UYANIK (Üye - Genel Müdür Yardımcısı) Ödenmiş Sermaye: 356 milyon TL ♦ Dr.Yük.Müh.Alb. Erdal TORUN (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Tümgi Orhan AKBAŞ (Üye - Bakanlık Temsilcisi ) ♦ Berrin BİNGÖL (Üye - Hazine Temsilcisi) İlgili Bakanlık İnternet Adresi Milli Savunma Bakanlığı http://www.mkek.gov.tr İkinci Dünya Savaşı sonrası oluşan yeni dünya düzenine uyum sağlamak ve Türkiye’nin NATO’ya üyeliğinin söz konusu olması nedeniyle, mevcut kapasiteyi askeri ve sivil alanda daha etkin ve verimli kullanabilmek amacıyla; Askeri Fabrikalar Umum Müdürlüğü, 1950 yılında 5591 sayılı Kanunla sermayesinin tamamı devlet tarafından karşılanan tüzel kişiliğe sahip "Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu" (MKEK) olarak yeniden yapılandırılmıştır. Günümüzde 233 sayılı KHK kapsamında bir iktisadi devlet teşekkülü olarak varlığını sürdürmektedir. Kurumun ana görevi Türk Silahlı Kuvvetlerinin her çeşit silah, mühimmat, roket, harp araç ve gereç ihtiyacını karşılamaktır. Türkiye endüstrisi ve ekonomisindeki gelişmeler paralelinde MKEK’de organizasyon değişiklikleri yapılmıştır. Kurum, faaliyetlerini 10 Fabrika ve 2 İşletme Müdürlüğü ile yürütmektedir. Önemli Gelişmeler Kurumun en önemli sorunu pazar - talep yetersizliğidir. Kurumun iç piyasadaki siparişleri dönemler itibarıyla dalgalanmakta, istikrarlı ve artan yönde bir gelişme göstermemektedir. İhracat imkanlarının kısıtlılığı nedeniyle Kurum dış 100 2009 Kamu İşletmeleri Raporu piyasa talebinden de yeterince faydalanamamaktadır. Sonuç olarak mevcut kapasite etkin olarak kullanılamamakta, ancak stratejik üretim hatlarının da faaliyetleri durdurulmamaktadır. Bu durum dengeli bir mali yapıya ulaşmayı engellemektedir. Kurum 2002 yılına kadar yaşadığı finansman sıkıntısını kısa vadeli olarak ticari bankalardan borçlanarak karşılamaktayken Savunma Sanayii Destekleme Fonu (SSDF) kaynaklarından 2006 yılı öncesinde toplam 140 milyon dolar kredi kullanmıştır. Faiz ödeme yükümlülüğü bulunmayan Kurum, söz konusu krediyi 2007 yılından itibaren ödemeye başlamıştır. Kurumun SSDF’ye olan borcundan başka herhangi bir ticari banka kredi borcu bulunmamaktadır. Mali Durum 2009 yılında Kuruluşun faaliyet kârı %4,5 oranında azalarak 106 milyon TL’ye düşmüştür. Buna karşın Kuruluş 2009 yılını 21 milyon TL kâr ile kapatmıştır. Uzun vadeli borçların büyük bölümünün Savunma Sanayii Müsteşarlığına olan borçlarından oluştuğu ve yabancı para cinsinden alınan bu borçlar için faiz ödenmediği için, faiz giderleri, yüksek yabancı kaynak kullanımına rağmen düşüktür. Diğer taraftan kurdaki olumsuz dalgalanmalar finansman maliyetlerini artırabilmektedir. Finansman ihtiyacının karşılanmasını teminen Hazine Müsteşarlığınca Kuruma, 2009 yılında 50 milyon TL, 2008 yılında 48 milyon TL, 2007 yılında ise 40 milyon TL sermaye transferi yapılmıştır. Kârlılıktaki artışla birlikte, Kurumun 2009 yılında yarattığı katma değer %0,5 oranında azalmış, faiz dışı fazla 51 milyon TL’den 43 milyon TL’ye düşmüştür. SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Finansman Giderleri Dönem Kâr Zararı Bilanço Dönen Varlıklar Stok Duran Varlıklar 2008 2009 % Artış 563,8 331,8 117,1 111,1 46,7 -24,0 573,6 335,8 128,5 106,1 0,2 20,8 1,7 1,2 9,8 -4,5 -99,6 ---- 494,6 242,4 481,4 546,3 259,0 482,5 10,5 6,8 0,2 101 Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Nakit Çevirme Süresi (Gün) Özsermaye Getiri Oranı % İstihdam Toplam Personel Sayısı (ort.) Toplam İstihdam Gideri Bütçe İlişkisi Bütçeden Ödemeler (Sermaye / Görev Zararı) Diğer Katma Değer Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Kaynak: MKEK, Hazine Müsteşarlığı ve DPT 976,0 221,2 284,0 470,8 1.028,8 222,2 265,0 541,6 5,4 0,4 -6,7 15,0 2,24 1,05 38 224 -5,22 2,46 1,21 44 259 4,11 10,0 15,5 15,6 15,4 ---- 5.598 213,3 5.587 234,9 -0,2 10,1 48 50 4,2 267,2 8,8 50,5 265,7 32,5 42,8 -0,5 269,4 -15,3 150 milyon TL 100 50 0 -50 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 -100 -150 -200 Faiz Dışı Fazla 102 Dönem Kar / Zararı 2008 2009 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 5.19. Türkiye Elektromekanik Sanayii A.Ş. Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ A. Fevzi KARAMUSTAFAOĞLU (YK Başkanı ve Genel Müdür) ♦ Halil TOKEL (Üye - Genel Müdür Yardımcısı) Hazine Sermaye Payı: %99,99 ♦ Boş (Üye - Genel Müdür Yardımcısı) Esas Sermaye: 20 milyon TL ♦ Sefer BAKIR (Üye - Bakanlık Temsilcisi) Ödenmiş Sermaye: 10 milyon TL ♦ Şems Gökhan AÇIKKOL (Üye - Bakanlık Temsilcisi) ♦ Boş (Üye – Hazine Temsilcisi) İlgili Bakanlık İnternet Adresi Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı http://www.temsan.gov.tr Türkiye Elektromekanik Sanayii A.Ş (TEMSAN), 12/03/1964 tarih ve 440 sayılı Kanun’un 4 üncü ve 5 inci maddelerine göre 13/11/1975 tarih ve 7/10907 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulmuş, şirket ana statüsünün 16/01/1977 tarih ve 160 sayılı Ticaret Sicili Gazetesi’nde tescil edilmesi ile tüzel kişilik kazanmıştır. Kuruluş, önce 11/04/1983 tarih ve 60 sayılı KHK uyarınca Türkiye Elektrik Kurumunun (TEK) bağlı ortaklığı haline getirilmiş, bu Kurumun 1993 yılında Türkiye Elektrik Üretim - İletim A.Ş (TEAŞ) ve Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ) olarak iki ayrı kamu iktisadi teşebbüsü olarak yeniden yapılandırılması üzerine 18/05/1994 tarih ve 94/T-36 sayılı Yüksek Planlama Kurulu Kararı’yla TEAŞ’ın bağlı ortaklığı statüsüne kavuşmuştur. TEAŞ’ın 05/01/2001 tarih ve 2001/2026 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ), Türkiye Elektrik Üretim A.Ş. (EÜAŞ) ve Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. (TETAŞ) unvanlı üç ayrı iktisadi devlet teşekkülü şeklinde yeniden teşkilatlandırılması sonucunda, 26/10/2001 tarih ve 2001/T-35 sayılı Yüksek Planlama Kurulu Kararı’yla TEMSAN, EÜAŞ’ın bağlı ortaklığına dönüştürülmüştür. Kuruluş, 14/05/2007 tarih ve 2007/12106 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile EÜAŞ’ın bağlı ortaklığı statüsünden çıkarılarak kamu iktisadi teşebbüsü olarak yeniden yapılandırılmıştır. 103 TEMSAN’ın amaç ve faaliyet konuları, elektrik enerjisi üretim ve dağıtımında kullanılan su türbinleri, turbo ve hidro-jeneratörler, güç transformatörleri, şalt teçhizatları (kesici, ayırıcı, pano, metal clad hücreler, kumanda ve röle panoları) ile ilgili yatırımlar, imalat, montaj işleri yaparak, hidroelektrik santrallar kurmak, rehabilitasyonunu yapmak ve işletmeye almak üzere ticari faaliyette bulunmaktır. Kuruluş Türkiye’de anahtar teslimi hidroelektrik santralı imalatı yapan tek kuruluştur. İmalat faaliyetlerini Diyarbakır ve Ankara fabrikalarında sürdürmektedir. Önemli Gelişmeler 2008 yılında 12,9 milyon TL tutarında brüt satışa sahip olan Kuruluşun 2009 yılı brüt satışları 23,7 milyon TL’ye yükselmiştir. 2009 yılı içerisinde 1 milyon TL yatırım bütçesi bulunan Kuruluş, bu bütçenin %44’ü olan 440 bin TL’lik yatırım gerçekleştirmiştir. Kuruluş halihazırda, Muş - Alparslan I, Aydın - Çine, K. Maraş - Kılavuzlu, Balıkesir - Manyas, ve Ordu -Topçam hidroelektrik santrallerinde imalat ve montaj faaliyetlerini sürdürmekte olup, söz konusu santraller 354 MW kurulu güce sahiptir. Mali Durum Kuruluş 2008 yılını 10,2 milyon TL dönem zararı ile kapatmışken, 2009 yılında bu rakam 11,9 milyon TL’ye ulaşmıştır. Zararın büyümesinde etken olan faktörler satışların düşmesi, faaliyet giderlerinden özellikle “Genel Yönetim Giderleri”nde artış yaşanması ve finansman giderlerinin yükselmesi olarak göze çarpmaktadır. Söz konusu zararlardan ötürü, Kuruluş mali sıkıntı yaşamakla birlikte, Kuruluşun mali yapısının güçlendirilmesini teminen 2008 yılında nominal sermayesi 10 milyon TL’den 20 milyon TL’ye yükseltilmiş olup, 2009 yılında Kuruluşa Hazine Müsteşarlığı tarafından 22 milyon TL sermaye aktarımı yapılmıştır. Kuruluş içinde bulunduğu nakit sıkıntısı sebebiyle ticari banka kredisi kullanımına başvurmuş olup 2009 yılı Aralık ayı itibarıyla kredi stoku 21 milyon TL düzeyine ulaşmıştır. 104 2009 Kamu İşletmeleri Raporu SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Finansman Giderleri Dönem Kâr Zararı Bilanço Dönen Varlıklar Stok Duran Varlıklar Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Nakit Çevirme Süresi (Gün) Özsermaye Getiri Oranı % İstihdam Toplam Personel Sayısı (ort.) Toplam İstihdam Gideri Bütçe İlişkisi Bütçeden Ödemeler (Sermaye / Görev Zararı) Diğer Katma Değer Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Kaynak: TEMSAN, Hazine Müsteşarlığı ve DPT 2008 2009 % Artış 12,9 7,8 8,3 -3,1 4,1 -10,2 23,7 18,5 8,9 -3,7 4,4 -11,9 83,8 138,3 7,3 -17,0 7,0 16,9 29,9 21,3 19,0 48,9 40,6 6,3 2,0 43,6 28,2 20,9 64,5 46,9 5,4 12,2 46,0 32,7 9,7 31,9 15,7 -14,0 494,8 0,74 0,07 76 660 -110,93 0,93 0,15 92 477 -167,23 26,2 101,2 20,0 -27,7 -50,8 369 14,7 399 17,4 8,1 18,1 0 22 ---- 9,0 0,5 -11,2 10,3 0,4 7,6 13,9 -12,0 ---- 10 milyon TL 5 0 -5 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 -10 -15 Faiz Dışı Fazla Dönem Kar / Zararı 105 Bölüm 6: Özelleştirme Portföyü 1984 yılında başlatılan kamuya ait yarım kalmış tesislerin tamamlanması veya yerine yeni bir tesis kurulması amacı ile özel sektöre devri uygulamaları 1994 yılında çıkarılan 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanunla birlikte ivme kazanmıştır. Özelleştirilmesi öngörülen KİT’ler ÖYK kararları ile Hazine Müsteşarlığı portföyünden Özelleştirme İdaresi Başkanlığının portföyüne aktarılmakta, bu kuruluşlarda pay sahipliği görevini ÖİB yapmakta ve ilgili bakan/bakanlık ÖİB’nin bağlı olduğu bakan/bakanlık olmaktadır. Burada özelleştirilmelerine yönelik birleşme veya bölünme işlemleri ve gerektiğinde sermaye transferi yapılarak kuruluşların özelleştirme prosedürü tamamlanmaktadır. Portföy değişikliğinde tüm pay sahipliği hakkı ÖİB’ye geçmekle birlikte, Hazine Müsteşarlığı söz konusu kuruluşların mali verilerini kendi portföyündeki KİT’ler de olduğu gibi takip etmekte, yatırım ve finansman programı kapsamında hesaplamalara dahil etmekte ve raporlamaktadır. Özelleştirme İdaresi Başkanlığının portföyünde denizcilik sektöründen tarım sektörüne, ulaştırma sektöründen enerji sektörüne kadar bir çok sektörde faaliyet gösteren kuruluşlar bulunmaktadır. 2009 yılı sonu itibarıyla ÖİB’nin portföyünde kamu payı %50’nin üzerinde olan 6 kuruluş yer almakta olup, bu bölümde, söz konusu kuruluşlar hakkında genel bilgiler verilerek 2009 yılı performansları özetlenmiştir. Bu kuruluşların performansları ortaya konulurken, kuruluşların faaliyet alanları ve önemli gelişmeler özetlenmiş, seçilmiş bazı göstergeler verilerek ilgili yıla yönelik mali durumları ortaya konmuştur. Kuruluşlara yönelik detaylı bilgilere ilgili kuruluşun internet sitesinden veya faaliyet raporlarından ulaşmak mümkündür. 106 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 6.1. Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Mehmet Azmi AKSU (YK Başkanı ve Genel Müdür) ÖİB Sermaye Payı: %100 ♦ Dr. Abbas SUERİ (Genel Müdür Yardımcısı) Esas Sermaye: 2,10 milyar TL ♦ Muammer Yaşar ÖZGÜL (Üye) Ödenmiş Sermaye: 2,04 milyar TL ♦ Veysel TEKELİOĞLU (Üye) ♦ Celalettin OKCU (Üye) ♦ Arif Atilla OSMANÇELEBİOĞLU (Üye) İlgili Bakan İnternet adresi ÖİB’nin Bağlı Olduğu Bakan http://www.turkseker.gov.tr TŞFAŞ 2850 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’na istinaden 6 Temmuz 1935 tarihinde şeker pancarından şeker üretmek ve pazarlamak amacıyla kurulmuştur. O tarihten itibaren yoğun bir şekilde yeni şeker fabrikaları kurularak kuruluş bünyesine katılmış, 233 sayılı KHK’nın yayımı ile birlikte kuruluş kamu iktisadi teşebbüsü niteliğini kazanmıştır. Halen ülkemizde pancardan şeker üreten 33 fabrikanın 25’i TŞFAŞ’ye ait olup, kuruluşun amacı ve faaliyet konuları temel olarak başta her nevi şeker üretmek ve satmak olmak üzere tüm faaliyetlerini kârlılık ve verimlilik ilkesi çerçevesinde, iç ve dış pazar isteklerini karşılayabilecek nicelik ve nitelikte, ticari, ekonomik ve sosyal gereklere uygun biçimde yürütmek ve Şirketin bağlı bulunduğu sanayinin gelişmesi için çalışmalarda bulunmaktır. 2002 yılından önce Bakanlar Kurulunca belirlenen fiyatlar üzerinden şeker pancarı destekleme alımı yapan teşebbüs, 2001 yılında yürürlüğe giren 4634 sayılı Şeker Kanunu ile birlikte yönetim kurulunun belirlediği alım ve satış fiyatlarını uygulamaya başlamıştır. Şeker Kanunu çerçevesinde, destekleme alımı uygulamasına son verilerek, şeker üretiminin yurt içi talebe göre gerçekleştirilmesi amaçlanmış, talep fazlası olarak üretilen şeker pancarının düşük fiyat ile alınması suretiyle, şeker ihracı sonucu oluşan TŞFAŞ görev zararlarının minimum seviyede gerçekleşmesi öngörülmüştür. 107 Şeker Kanunu’nu müteakip 24/04/2003 tarih ve 2003/T-8 sayılı YPK Kararı ile TŞFAŞ’nin mevcut şeker stoklarının azaltılabilmesini teminen doğabilecek zararın TŞFAŞ’ce karşılanması kaydıyla ihracat dahil her türlü tedbirin alınması için şirket yönetim kurulu yetkili kılınmış; bilahare istihsal edilen 2005/8705 sayılı BKK ile, şeker ihracı ve şeker fiyatları tespiti hakkında 91/2518 sayılı ve 93/4196 sayılı BKK ile bünyesinde şeker ihtiva eden ihraca konu mamul üretimi yapan imalatçı-ihracatçılara dünya borsa fiyatları baz alınmak suretiyle şeker satışı yapılması konusundaki 92/3114 sayılı BKK yürürlükten kaldırılmıştır. Dolayısıyla, şeker satışları nedeniyle Kuruluşa görev zararı ödenmesine imkan sağlayan tüm mevzuat yürürlükten kaldırılmış bulunmaktadır. Kuruluş, ÖYK’nın 08/10/2007 tarih ve 2007/57 sayılı Kararı ile özelleştirme programına alınmış; ancak söz konusu ÖYK Kararı hakkında Şeker-İş Sendikası’nın itirazı üzerine Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu tarafından 12/06/2008 tarihinde yürütmeyi durdurma kararı çıkarılmıştır. ÖYK’nın 12/08/2008 tarih, 2008/50 sayılı kararı ile TŞFAŞ yeniden özelleştirme programına alınmış ve coğrafi bazlı portföy grupları halinde özelleştirilmesine karar verilmiştir. Portföy A grubunda yer alan şeker fabrikaları (Kars, Erciş, Ağrı, Muş ve Erzurum) için 24/08/2008 - 27/11/2008 tarihleri arasında çıkılan ihale, teklif gelmemesi nedeniyle 28/11/2008 tarihi itibarıyla iptal edilmiştir. Kuruluşun pazar payı %55-60 seviyesindedir. Önemli Gelişmeler 2009 yılı ürünü %16 polar şeker ihtiva eden, firesi düşülmüş net bir ton A kotası şeker pancarı alım fiyatı bir önceki yıla göre %6 artışla 115 TL olarak belirlenmiş, ortalama alım fiyatı 124,5 TL olarak gerçekleşmiştir. Son dört yılın pancar alım fiyatları aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. 108 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Grafik 6: TŞFAŞ Pancar Alım Fiyatları 140 120 TL/Ton 100 108 89 115 95 80 60 40 20 2006 2007 2008 2009 Yıl Kaynak: TŞFAŞ 2007 yılında yaşanan aşırı kuraklık sonucu, diğer tarımsal ürünlerde olduğu gibi şeker pancarı veriminde de önemli oranlarda düşmeler meydana gelmiş ve ülke genelinde rekolte önceki yıla göre %10 azalışla 12,4 milyon ton civarında gerçekleşmiştir. 2008 yılında ise pancar tarımı açısından verimli bir yıl yaşanmış rekolte 2007 yılına göre %25 artışla 15,5 milyon tona yaklaşmıştır. Söz konusu artış 2009 yılında da devam etmiş, pancar üretimi yaklaşık 17,3 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. TŞFAŞ 2009 yılında 9,5 milyon ton pancar işleyerek 1,37 milyon ton şeker üretimi gerçekleştirmiştir. Son dört yılın pancar alım ve üretilen şeker miktarları aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. Kuruluşun, 2009 yılı toplam satış miktarı 1,12 milyon ton olarak gerçekleşmiş olup, söz konusu tutarın 176.000 tonu imalatçı ihracatçılara yapılan satışlardan oluşmaktadır. TŞFAŞ, sektörde uzun yıllar, toplam talebin üzerinde üretim yapılmasından kaynaklanan stok sorunu ile karşı karşıya kalmıştır. Bu sorun gerek dönemsel olarak görev zararı ve/veya kurum zararı doğuracak uygulamalar yoluyla, ihracat ya da dahilde işleme rejimi sistemine göre yapılan satışlarla, gerekse yurtiçi satışları artırıcı önlemler alınarak çözülmeye çalışılmıştır. 109 Grafik 7: TŞFAŞ Alınan Pancar ve Üretilen Şeker Bilgileri 10.000 9.000 8.000 7.000 Ton 6.000 Alım 5.000 Üretim 4.000 3.000 2.000 1.000 0 2005 2006 2007 2008 2009 Yıl Kaynak: TŞFAŞ Şeker Kanunu ile yurt içi talebi karşılayacak kadar üretim yapılmasına yönelik düzenlemeler yapılmış olmasına rağmen, geçmiş dönemlerden taşınan stok sorunu uzun yıllar devam etmiştir. Ancak 2006-2007 pazarlama yılından itibaren, 2009 yılındaki nispi artışa rağmen, stok miktarının asgari seviyede gerçekleştiği görülmektedir. Türkiye’deki kurulu şeker üretim kapasitesi Türkiye’nin yıllık şeker tüketimi olan 2 milyon tonu fazlasıyla karşılamasına rağmen, yakın zamanda kurulan özel şeker fabrikaları ile üretim kapasitesi yaklaşık 3,2 milyon ton seviyesine çıkmıştır. Bu itibarla, sektörün atıl kapasite sorunu daha da artmıştır. Mali Durum 2009 yılında gerek şeker satışları, gerekse satışların maliyeti açısından önceki yıla göre çok önemli değişiklikler olmadığı görülmekle birlikte, kısa vadeli banka kredi kullanımlarında önemli bir artış olduğu ve stoklardaki artışa bağlı olarak faiz dışı açık rakamında ciddi bir yükseliş olduğu görülmektedir. 110 2009 Kamu İşletmeleri Raporu SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar* Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Finansman Giderleri Dönem Kâr Zararı Bilanço Dönen Varlıklar Stok Duran Varlıklar Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Nakit Çevirme Süresi (Gün) Özsermaye Getiri Oranı % İstihdam Toplam Personel Sayısı (ort.) Toplam İstihdam Gideri Bütçe İlişkisi Bütçeden Ödemeler (Sermaye / Görev Zararı) Diğer Katma Değer Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Kaynak: TŞFAŞ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT 2008 2009 % Artış 1.956,6 1.872,2 135,4 -51,0 5,0 3,2 2.015,6 1.888,7 141,2 -14,7 0,0 -8,8 3,0 0,9 4,3 71,3 -100,0 ---- 2.382,1 1.655,4 695,2 3.077,3 483,4 17,7 2.576,2 2.648,6 2.052,3 671,3 3.319,9 739,3 17,5 2.563,0 11,2 24,0 -3,4 7,9 52,9 -0,9 -0,5 4,93 1,40 41 321 0,12 3,58 0,76 59 308 -0,34 -27,3 -46,2 43,3 -4,0 ---- 15.751 656,4 14.539 677,2 -7,7 3,2 23,0 1,6 -92,7 717,5 42,4 -176,3 622,2 25,6 -417,6 -13,3 -39,5 -136,9 2008 yılında 4,93 olan cari oran, Kuruluşun spot kredi kullanımlarına bağlı olarak 2009 yılında 3,58’e düşmüştür. Kuruluşun asit test oranı da bir önceki yıla göre azalarak 0,76’ya gerilemiştir. 2009 yılında, satışlardaki nispi artış nedeniyle faaliyet zararı bir miktar azalmış, ancak artan stok miktarına bağlı olarak faiz dışı açık önemli miktarda artmıştır. 111 600 milyon TL 400 200 0 -200 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 -400 Faiz Dışı Fazla 112 Dönem Kar / Zararı 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 6.2. Sümer Holding A.Ş. Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Sami ÖLMEZTOPRAK (YK Başkanı) ÖİB Sermaye Payı: %100 ♦ Sezai A. ENSARİ (Genel Müdür ve YK Başkan V.) Esas Sermaye: 2,59 milyar TL ♦ Filiz İpek YIKILMAZ (Üye) Ödenmiş Sermaye: 2,59 milyar TL ♦ Y. Emre KARAOSMANOĞLU (Üye) ♦ M. Fatih LEBLEBİCİ (Üye) ♦ Kemal CİRİT (Üye) ♦ Mustafa ÖZEL (Üye) İlgili Bakan İnternet adresi ÖİB’nin Bağlı Olduğu Bakan http://www.sumerholding.gov.tr Önemli Gelişmeler Özelleştirme İdaresi Başkanlığının 01/06/2009 tarihli ve 448 sayılı Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Olur’u ile, Sümer Halıcılık ve El Sanatları Sanayii ve Ticaret A.Ş. ile Holding birleştirilmiştir. Birleşme kararı 28/07/2009 tarihli Ticaret Sicili Gazetesinde yayımlanarak, Sümer Halıcılık ve El Sanatları Sanayii ve Ticaret A.Ş.’nin tüzel kişiliği sona erdirilmiştir. Sümer Holding A.Ş.’nin 2009 sonu itibarıyla; 3 İşletme, 3 maden sahası, 1 Bölge Müdürlüğü, 2 mağaza, 30 bayi ve 16 İştirakinin özelleştirme işlemleri devam etmektedir. Mali Durum Özelleştirme İdaresi Başkanlığının 01/06/2009 tarihli ve 448 sayılı Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Olur’u ile, 4046 sayılı “Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun”un ilgili hükümleri çerçevesinde, çıkarılacak devir bilançosu üzerinden, tüm hak ve yükümlülükleri ile Holding ile birleştirilerek 28/07/2009 tarihi itibarıyla tüzel kişiliği sona erdirilen Sümer Halıcılık ve El Sanatları Sanayii ve Ticaret A.Ş.’nin 56 milyon TL tutarındaki sermayesinin Holding sermayesine eklenmesi neticesinde, Holding sermayesi 2.543.080.000 TL’den, 2.599.080.000 TL’ye yükseltilmiştir. 113 Kuruluşun brüt satışları 2009 yılında %84,8 artışla 4,3 milyon TL olmuştur. 2008 yılında 26,3 milyon TL zarar eden Holding 2009 yılını da 26,1 milyon TL zararla kapatmıştır. Sümer Holdingin asit test oranı 2009 yılında 0,23’den 1,41’e yükselmiştir. 2008 ve 2009 yıllarında cari oran 0,34 ve 5,57 olarak gerçekleşmiştir. Kuruluş 2009 yılında 6,6 milyon TL faiz dışı açık vermiştir. SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER 2008 (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar 2,3 Satışların Maliyeti 1,6 Faaliyet Giderleri 19,4 Faaliyet Kâr Zararı -18,7 Finansman Giderleri 23,7 Dönem Kâr Zararı -26,3 Bilanço Dönen Varlıklar 10,7 Stok 1,8 Duran Varlıklar 213,4 Aktif Toplamı 224,1 KV Yabancı Kaynaklar 31,3 UV Yabancı Kaynaklar 105,6 Özkaynaklar 87,3 Rasyolar Cari Oran 0,34 Asit Test Oranı 0,23 Alacakların Tahsil Süresi (Gün) 738 Nakit Çevirme Süresi (Gün) 14.209 Özsermaye Getiri Oranı % -13,18 İstihdam Toplam Personel Sayısı (ort.) 407 Toplam İstihdam Gideri 22,8 Diğer Katma Değer 25,9 Yatırım Harcaması 0,2 Faiz Dışı Fazla 39,6 Kaynak: SÜMER HOLDİNG, Hazine Müsteşarlığı ve DPT 114 2009 % Artış 4,3 2,7 19,5 -18,1 0,5 -26,1 84,8 72,7 0,7 3,4 -98,0 0,8 33,8 24,2 215,0 248,8 6,1 102,7 140,0 215,2 1.227,5 0,7 11,0 -80,6 -2,7 60,5 5,57 1,41 400 2.086 -22,94 1.525,8 510,8 -45,8 -85,3 -74,0 485 24,6 26,0 7,9 -2,9 0,2 -6,6 ---1,7 ---- 2009 Kamu İşletmeleri Raporu milyon TL 550 350 150 -50 -250 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 -450 Faiz Dışı Fazla Dönem Kar / Zararı 115 6.3. Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş. Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Yaşar Duran AYTAŞ (YK Başkanı) ÖİB Sermaye payı: %100 ♦ Burhan KÜLÜNK (YK Bşk V. ve Genel Müdür) Esas Sermaye: 220 milyon TL ♦ Hayrettin DEMİRCAN (Üye) Ödenmiş Sermaye: 130 milyon TL ♦ Halil ERGEN (Üye) ♦ Prof Dr. Turkay BERKSOY (Üye) ♦ İsmail İlhan HATİPOĞLU (Üye) ♦ Seyit Ahmet BAŞ (Üye) İlgili Bakan İnternet adresi ÖİB’nin Bağlı Olduğu Bakan http://www.tdi.gov.tr Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş.’nin özünü 1843 yılında kurulan Fevaid-i Osmaniye teşkil eder. Şirket bu tarihten günümüze çeşitli isim ve statüler altında faaliyetlerini sürdürmüş, 233 sayılı KHK ile “Türkiye Denizcilik İşletmeleri” (TDİ) olarak yeniden değişikliğe uğramış ve faaliyetleri arasında yer alan tersanecilik hizmetleri 1985 yılından itibaren Türkiye Gemi Sanayii A.Ş.’ye devredilmiştir. TDİ, Ulaştırma Bakanlığına bağlı olarak faaliyetlerine devam ederken Bakanlar Kurulunun 10/08/1993 tarih ve 93/4693 sayılı Kararı ile özelleştirme programına alınarak Özelleştirme İdaresi Başkanlığına devredilmiş ve 1995 yılında anonim şirket haline gelmiştir. TDİ bünyesinde işletme müdürlüğü olarak yer alan Kıyı Emniyeti ve Gemi Kurtarma Müdürlüğü, 1997 yılında Özelleştirme Yüksek Kurulunun 97/12 sayılı Kararı’yla bila bedel T.C. Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığına devredilmiş, bilahare Bakanlar Kurulunun 12/05/1997 tarih ve 97/9466 sayılı Kararı’yla Kıyı Emniyeti ve Gemi Kurtarma İşletmeleri Genel Müdürlüğü adıyla bir kamu iktisadi kuruluşuna dönüştürülmüştür. Son olarak, 14/5/2002 tarihi itibarıyla Türkiye Gemi Sanayii A.Ş.’nin tüzel kişiliği sona erdirilmiş ve TDİ bünyesine dahil edilmiştir. 116 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Önemli Gelişmeler Türk Boğazlarının; taşıdığı hukuki, siyasi önem ve stratejik konumu ile seyir, mal ve çevre güvenliği açısından Türk Boğazlarında ve İzmir Limanı’nda verilen kılavuzluk ve römorkaj hizmetleri TDİ tarafından yerine getirilmektedir. Bununla birlikte, ülkemizin en önemli giriş-çıkış kapılarından biri olan ve UNESCO tarafından dünya kültür mirasına alınan dünya kenti İstanbul’da bulunan TDİ’ye ait Salıpazarı Kruvaziyer Limanının, hem deniz yoluyla gelen yolcu gemilerine hizmet edecek çağdaş bir liman olması, hem de ülkeye ilk giriş kapısı niteliğindeki bu alanın gümrük hizmetlerinden ayrı olarak ülke tanıtımını ve imajını üst düzeye çıkaracak liman dışında kamuya açık kültür ve turizm gibi fonksiyonlardan oluşturularak, ülkemize ve İstanbul’a kazandırılmasını teminen “işletme hakkının verilmesi” yöntemiyle özelleştirilmesi planlanmaktadır. Ayrıca, TDİ bünyesinde, kılavuzluk ve römorkaj hizmetleri ile İstanbul Liman İşletmesi içinde yer alan Salıpazarı Kruvaziyer Limanında verilen hizmetlerin dışında, Güllük Limanı ve Camialtı Tersanesi’nde de hizmet verilmektedir. Bugüne kadar gerçekleştirilen özelleştirme çalışmaları çerçevesinde, 19972003 yılları arasında TDİ’ye ait 13 adet liman 30 yıl süre ile “işletme hakkının verilmesi” yöntemi ile özelleştirilmiştir. TDİ Denizyolları İşletmesi bünyesinde yer alan son 3 geminin “satış” yöntemiyle 2004 yılında özelleştirilmesi sonrasında, Denizyolları İşletmesinin faaliyeti kalmamıştır. TDİ’nin Şehir Hatları İşletmesi ve Denizyolları İşletmesine ait İstanbul İli ve Marmara Denizindeki bazı hatlarda faaliyet gösterdiği yolcu ve araç taşıma hizmetlerinin 31/05/2005 tarihinde, Haliç Tersanesi’nin (3 yıl TDİ tarafından işletildikten sonra) 31/03/2008 tarihinde İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığına devredilmesi ve Çanakkale İli ve çevresinde yer alan şehir hatları hizmetlerinin de 15/08/2006 tarihinde Çanakkale İl Özel İdaresine devredilmesi neticesinde TDİ Şehir Hatları İşletmesinin faaliyeti kalmamıştır. Kuruluşun en büyük gelir kalemi İstanbul Liman İşletmesi Müdürlüğünün faaliyetleri olup, İşletmenin 2009 yılı faaliyet gelirleri bir önceki yıla göre %22 artarak 122 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Kuruluşun en önemli faaliyeti pilotaj hizmet satışları olup, bu hizmetten 2009 yılı içerisinde toplam 101,5 milyon TL gelir sağlamıştır. 117 Mali Durum TDİ’nin brüt satışları 2009 yılında %14,7 artışla 123,2 milyon TL’den 141,4 milyon TL’ye çıkmıştır. Kuruluşun yarattığı katma değer ise 126,8 milyon TL’dir. SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Finansman Giderleri Dönem Kâr Zararı Bilanço Dönen Varlıklar Stok Duran Varlıklar Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Nakit Çevirme Süresi (Gün) Özsermaye Getiri Oranı % İstihdam Toplam Personel Sayısı (ort.) Toplam İstihdam Gideri Bütçe İlişkisi Bütçeye Ödemeler (Temettü + Hasılat Payı) Bütçeden Ödemeler (Sermaye / Görev Zararı) Diğer Katma Değer Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Kaynak: TDİ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT 2008 2009 % Artış 123,2 93,7 29,8 -6,1 0,3 -1,1 141,4 91,9 29,7 12,3 0,0 20,7 14,8 -1,9 -0,6 ----95,8 ---- 57,5 1,6 111,7 169,2 12,9 20,8 135,5 69,0 2,1 122,0 191,1 12,6 21,6 156,9 20,1 31,5 9,2 12,9 -2,8 3,7 15,8 4,45 4,07 21 13 -0,80 5,49 4,94 16 4 14,17 23,5 21,3 -25,9 -67,0 ---- 1.499 96,1 1.432 88,8 -4,5 -7,6 102,4 0,8 -3,0 126,8 17,4 8,4 23,9 2.052,5 ---- 2008 yılında 1,1 milyon TL dönem zararı olan Kuruluş 2009 yılını 20,7 milyon TL dönem kârı ile kapatmıştır. Dönem kârında yüksek artışın temel nedeni hasılat artışına rağmen satışların maliyetinde yüksek oranlı bir değişiklik olmamasıdır. 118 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 2008 yılında asit test oranı 4,07 olan Şirket 2009 yılında bu oranı %4,94’e yükseltmiştir. 2008 yılında 3 milyon TL faiz dışı açık veren Kuruluş 2009 yılında ise 8,4 milyon TL faiz dışı fazla vermiştir. Dönem kârında yüksek artış olmasına rağmen faiz dışı fazladaki artışın sınırlı kalmasının temel sebebi Kuruluşun yatırımlarında meydana gelen yüksek artıştır. 100 milyon TL 50 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 -50 -100 Faiz Dışı Fazla Dönem Kar / Zararı 119 6.4. Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Haşim KEKLİK (YK Bşk. ve Genel Müdür) ÖİB Sermaye Payı: %100 ♦ Mehmet ÜZER (Üye) Esas Sermaye: 6,21 milyar TL ♦ Nilüfer YÜCEL (Üye) Ödenmiş Sermaye: 6,21 milyar TL ♦ Fatih HASDEMİR (Üye) ♦ Hasan ŞAHİN (Üye) ♦ İsa ALTINTAŞ (Üye) İlgili Bakan İnternet adresi ÖİB’nin Bağlı Olduğu Bakan http://www.tedas.gov.tr TEDAŞ, Bakanlar Kurulunun 12/08/1993 tarih ve 93/4789 tarihli Kararı’yla Türkiye Elektrik Kurumunun (TEK) Türkiye Elektik Üretim İletim A.Ş ve Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. unvanlı iki ayrı iktisadi devlet teşekkülü halinde yeniden teşkilatlandırılmasıyla kurulmuştur. Bu yeni yapılanmada, TEK’in elektrik dağıtım müesseseleri TEDAŞ bünyesinde kalmış ve müesseselerin mevcut faaliyetleri ve ticaret unvanları yeni duruma göre tescil edilmek suretiyle TEDAŞ bünyesinde kalmaya devam etmiştir. Yüksek Planlama Kurulunun 17/03/2004 tarih ve 2004/3 sayılı Kararı ile “Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme Strateji Belgesi” kabul edilmiş olup, söz konusu belge çerçevesinde Özelleştirme Yüksek Kurulunun 02/04/2004 tarih ve 2004/22 sayılı Kararı ile TEDAŞ özelleştirme kapsam ve programına alınmış, ülke genelinde 21 adet dağıtım bölgesi oluşturulmuş ve Kayseri ili dışında kalan 20 bölgede TEDAŞ’ın mevcut 64 müessese ve 8 bağlı ortaklığı yeniden yapılandırılarak, Kuruluş 20 dağıtım şirketi olarak teşkilatlandırılmıştır. Dağıtım şirketlerinin ana faaliyet alanları; şebeke yatırımlarını yapmak, abonelik işlemlerini yürütmek, şebeke işletmeciliği yapmak, enerji satışı yapmak, endeks okumak ve tahsilat yapmaktır. 24/07/2006 tarihinde TEDAŞ ile bağlı elektrik dağıtım şirketleri arasında İşletme Hakkı Devir Sözleşmeleri imzalanmıştır. 120 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 01/09/2006 tarihinde Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu tarafından elektrik dağıtım şirketlerine dağıtım ve perakende satış lisansları verilmiş ve maliyet esaslı tarifeler oluşturulmuştur. 31/12/2007 tarihinde elektrik dağıtım şirketlerinin bilançoları, kamu alacakları ve enerji borçları TEDAŞ’a aktarılmak üzere yeniden düzenlenmiştir ve özelleştirme aşamasında aynı işlemler yapılmaktadır. Önemli Gelişmeler 2009 yılı özelleştirmeler açısından önemli gelişmelerin yaşandığı bir dönem olmuştur. Buna göre Başkent Elektrik Dağıtım A.Ş. 1.225 milyon ABD doları karşılığında, Sakarya Elektrik Dağıtım A.Ş. 600 milyon ABD doları karşılında, Meram Elektrik A.Ş. ise 440 milyon ABD doları karşılığında blok satış yöntemi ile özelleştirilmiştir. Diğer taraftan, 2009 yılı içinde Çoruh Elektrik Dağıtım A.Ş., Osman Gazi Elektrik Dağıtım A.Ş., Yeşilırmak Elektrik Dağıtım A.Ş., Uludağ Elektrik Dağıtım A.Ş., Fırat Elektrik Dağıtım A.Ş., Vangölü Elektrik Dağıtım A.Ş. ve Çamlıbel Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin %100 hissesinin blok satış yöntemi ile özelleştirilmesine yönelik çalışmalar başlatılmış olup, bu şirketlerin yakın dönem içinde özel sektöre devredilmesi öngörülmektedir. Diğer taraftan, daha önce 31/10/2010 olarak belirlenen geçiş dönemi sonu, 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanununda 2008 yılında yapılan değişiklik ile 2 yıl daha uzatılmıştır. Söz konusu tarihe kadar, dağıtım bölgeleri arası maliyet farklılıkları nedeniyle var olan fiyat farklılıklarından kısmen veya tamamen koruyacak şekilde tesis edilen fiyat eşitleme mekanizması ve bu kapsamda çapraz sübvansiyon uygulanmaya devam edilecektir. TEDAŞ, alacaklarını tahsil etmede sıkıntılar yaşamaktadır. Bu bağlamda, belediyeler ile İl Özel İdareleri tarafından tam olarak ödenmeyen genel aydınlatma bedelleri, zaman içinde kuruluş için ciddi bir nakit sorunu oluşturmaya başlamıştır. Ancak, 2008 yılında 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanununda yapılan bir düzenleme ile 2009-2015 döneminde, kamunun genel kullanımına yönelik meydan, bulvar, cadde ve sokakların aydınlatılması ile trafik sinyalizasyonlarına ait tüketim giderlerinin Hazine Müsteşarlığı bütçesinden karşılanması hükme bağlanmıştır. Söz konusu düzenlemenin TEDAŞ’ın tahsilat/tahakkuk sorununu iyileştireceği düşünülmektedir. Enerji alanında faaliyet gösteren bazı kamu kurum ve kuruluşlarının bir kısım borç ve alacaklarının takas, mahsup ve terkin yoluyla tasfiye edilmesine ilişkin olarak hazırlanan Kanun tasarısı taslağı 2009 yılında Başbakanlığa iletilmiştir ve halen TBMM Genel Kurulu gündemindedir. Söz konusu Kanunun 121 yasalaşmasına bağlı olarak, başta TEDAŞ olmak üzere enerji KİT’lerinin birbirlerine olan borç ve alacak tutarlarında bir sadeleşme söz konusu olacaktır. Başta TEDAŞ olmak üzere elektrik tedariği zinciri içinde yer alan enerji KİT’lerinin mali açıdan sağlıklı ve sürdürülebilir bir yapıya kavuşturulması amacıyla, “Enerji KİT’lerinin Uygulayacağı Maliyet Bazlı Fiyatlandırma Mekanizmasının Usul ve Esasları” (MBF) Yüksek Planlama Kurulunun 14.02.2008 tarih ve 2008/T-5 sayılı Kararı ile kabul edilmiş bulunmaktadır. Mali Durum Kuruluşun 2009 yılı sonu itibarıyla 24 milyon adet abonesi bulunmaktadır. Bunların içinde mesken abonelerinin payı %83 ile ilk sırada gelmektedir. Tüketim dağılımı incelendiğinde ise sanayi abonelerinin payı %38, mesken abonelerinin payı %29 ve ticarethane abonelerinin payı %17'dir. Şirketin diğer abone gurupları tarımsal sulama ve aydınlatmadır. Her iki abone gurubunun tüketim miktarları diğer abonelere kıyasla düşüktür. 2009 yılı içinde, Meram Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin 9 aylık değerleri de dahil olmak üzere 129,8 milyar kWh enerji satın alınmış, buna karşılık 106 milyar kWh enerji satılmıştır. Söz konusu farkın nedeni, %17,7’lik kayıp kaçak oranıdır. Alınan enerji karşılığında KDV dahil 18,5 milyar TL ödeme yapılmış, satılan enerji bedeli karşılığında ise KDV dahil 19,5 milyar TL tahakkuk ettirilmiştir. Ancak tahsilat oranı yaklaşık %93 düzeyinde gerçekleşmiştir. Şirketin 2009 yılı zararı 894 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Kuruluş, halihazırda yüksek miktarlara ulaşan yatırım harcamaları gerçekleştirmektedir. 2010 yılına kadar olan geçiş döneminde yıllık yatırım tutarı 550 milyon TL olarak belirlenmiş olmasına rağmen, kuruluş söz konusu tutarın oldukça üzerinde yatırım harcaması yapmaktadır. Nitekim, 2009 yılında yatırım amacıyla 721 milyon TL tutarında harcama yapılmıştır. SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Finansman Giderleri Dönem Kâr Zararı 122 2008 2009 % Artış 20.652,8 19.469,3 2.608,1 -1.424,6 0,1 -1.086,3 19.542,6 18.473,6 2.382,9 -1.313,9 34,4 -894,0 -5,4 -5,1 -8,6 7,8 38.117,8 17,7 2009 Kamu İşletmeleri Raporu milyon TL Bilanço Dönen Varlıklar Stok Duran Varlıklar Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Nakit Çevirme Süresi (Gün) Özsermaye Getiri Oranı % İstihdam Toplam Personel Sayısı (ort.) Toplam İstihdam Gideri Diğer Katma Değer Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Kaynak: TEDAŞ, Hazine Müsteşarlığı ve DPT 1.600 1.200 800 400 0 -400 -800 -1.200 28.278,2 202,3 11.921,4 40.199,5 35.562,6 2.364,8 2.272,1 31.423,0 182,4 10.978,0 42.401,0 38.024,7 2.654,1 1.722,2 11,1 -9,8 -7,9 5,5 6,9 12,2 -24,2 0,80 0,31 185 -65 -33,82 0,83 0,31 210 -78 -46,30 3,9 0,1 13,0 -19,8 -36,9 26.574 1.103,9 21.869 1.007,0 -17,7 -8,8 943,0 1.119,4 -381,5 1.135,6 720,6 -35,1 20,4 -35,6 90,8 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Faiz Dışı Fazla Dönem Kar / Zararı 123 6.5. Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri A.Ş. (TTA) Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Fahri ARIKAN (YK Başkanı ve Genel Müdür) ÖİB Sermaye Payı : %100 ♦ Ayhan SARISU (Üye) Esas Sermaye : 5,00 milyar TL ♦ Şinasi CANDAN (Üye) Ödenmiş Sermaye : 2,56 milyar TL ♦ Abdullah ÇELİK (Üye) İlgili Bakan İnternet adresi ÖİB’nin Bağlı Olduğu Bakan http://www.tta.gov.tr/ Tütün, alkollü içkiler, tuz, barut ve patlayıcı maddelerle ilgili "inhisar" hizmetlerini yürütme görevi 1932 yılında kurulan İnhisarlar Umum Müdürlüğüne verilmiştir. Söz konusu Müdürlük 1941 yılından 1983 yılına kadar faaliyetlerini TEKEL Genel Müdürlüğü olarak yürütmüş, bu tarihte kamu iktisadi kuruluşu haline getirilmiş, 11 Mart 1987 tarihinde Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TEKEL) adını almış, Özelleştirme Yüksek Kurulunun 05/01/2001 tarih ve 2001/06 sayılı Kararı ile özelleştirme kapsam ve programına alınmış ve 03/01/2002 tarih ve 4733 sayılı Kanun ile iktisadi devlet teşekkülü haline getirilmiştir. ÖYK’nın 31/03/2003 tarihli ve 2003/12 sayılı kararı ile özelleştirme işlemlerinin kolaylaştırılmasını teminen TEKEL’in yeniden yapılandırılmasına karar verilmiştir. TEKEL’e ait Alkollü İçkiler Sanayii ve Ticareti A.Ş. ve Alkollü İçkiler Pazarlama ve Dağıtım A.Ş ile 3 tuz işletmesi özelleştirilmiş, kuruluşa ait muhtelif gayri menkuller özelleştirilme/satış/devir gibi usullerle elden çıkarılmıştır. Önemli Gelişmeler TEKEL ve TEKEL’in bağlı ortaklığı Sigara Sanayii İşletmeleri ve Ticareti A.Ş.’ye ait sigara üretim işi ile ilgili varlıkların 4046 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde “satış” ve “mülkiyetin gayri ayni hak (intifa) tesisi” yöntemi ile bir bütün halinde 124 2009 Kamu İşletmeleri Raporu özelleştirilmesi amacıyla ÖİB tarafından, 22/01/2008 tarihinde yapılan nihai pazarlık görüşmeleri neticesinde; ÖYK’nın 22/04/2008 tarih ve 2008/23 sayılı Kararı çerçevesinde, 1.720 milyon ABD Doları peşin bedelle British American Tobacco Tütün Mamulleri Sanayii ve Ticaret A.Ş.’ye satılmasına karar verilmiştir. Satışa ilişkin sözleşme 24/06/2008 tarihinde imzalanarak aynı tarihte devir ve teslim işlemleri tamamlanmıştır. British American Tobacco ile yapılan sözleşme gereğince, Kuruluş’un TEKEL logosunu satış sözleşmesinden itibaren 6 aylık kullanım hakkı sona ermiş olup, 01/12/2008 tarih ve 1090 sayılı Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Onayı ile Kuruluşun yeni logosu “TTA” olarak belirlenmiştir. TTA özelleştirme süreci devam etmekte olan Çamaltı ve Ayvalık Tuz İşletmelerinde tuz üretimi ve satışına devam etmektedir. Bununla birlikte Kuruluş stoklarında bulunan tütünlerin satışı faaliyetlerini sürdürmektedir. Kuruluş daha önceki yıllarda sorun teşkil eden tütün stoklarını 2007-2009 döneminde eritmiştir. 2008 yılında yayımlanan 5752 sayılı Kanun kapsamında tütün alımı yapmış olmakla birlikte, 31/12/2009 tarihi itibarıyla Kuruluşun stoklarında yalnızca 195 ton tütün bulunmaktadır. Devlet tarafından 2001 ve önceki yıllarda yapılan müdahale alımları sonucunda TTA tarafından alınan ve mülkiyeti kamuya ait olan destekleme tütün stoklarının muhafazası sonucunda oluşan destekleme alacağı yaklaşık 1,1 milyar TL tutarındadır. Mali Durum Kuruluşun 2008 yılında özelleştirme işlemleri sonucunda ana faaliyet konusu olan sigara üretimi ve pazarlaması faaliyetlerinden çekilmeye başlaması nedeniyle Kuruluşun brüt satışları bir önceki yıla göre %97,5 oranında azalmıştır. 2004 yılında alkollü içkiler biriminin özelleştirilmesi ve 2008 yılında yapılan sigara üretimi ve pazarlaması konusundaki özelleştirme işleminin ardından, Kuruluş mali büyüklükler açısından eski önemini yitirmiş bulunmaktadır. 125 SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER milyon TL (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Finansman Giderleri Dönem Kâr Zararı Bilanço Dönen Varlıklar Stok Duran Varlıklar Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Nakit Çevirme Süresi (Gün) Özsermaye Getiri Oranı % İstihdam Toplam Personel Sayısı (ort.) Toplam İstihdam Gideri Bütçe İlişkisi Bütçeden Ödemeler (Sermaye / Görev Zararı) Diğer Katma Değer Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Kaynak: TTA, Hazine Müsteşarlığı ve DPT 1.500 1.200 900 600 300 0 -300 -600 -900 -1.200 2001 2002 Faiz Dışı Fazla 126 2003 2004 2005 2008 2009 % Artış 2.863,4 1.699,9 114,5 -314,6 0,0 -1.091,9 72,3 243,7 176,9 -348,5 0,0 -535,0 -97,5 -85,7 54,6 -10,8 0,0 51,0 1.839,2 714,8 520,2 2.359,4 80,8 83,6 2.195,0 1.741,6 634,7 113,1 1.854,7 95,2 86,3 1.673,2 -5,3 -11,2 -78,3 -21,4 17,8 3,3 -23,8 22,76 0,35 1 250 -43,32 18,29 0,13 13 1.021 -27,66 -19,6 -62,7 1.675,4 307,8 36,2 14.662 503,1 12.761 432,4 -13,0 -14,0 0,0 150,0 ---- -566,9 0,0 63,9 -89,4 0,0 122,2 84,2 0,0 91,3 2006 2007 2008 Dönem Kar / Zararı 2009 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 6.6. Ankara Doğal Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş. Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Yavuz Sultan KANSIZ (YK Bşk. ve Genel Müdür) ÖİB Sermaye Payı: %100 ♦ Sibel TOKGÖZ (Üye) Esas Sermaye: 1,0 milyon TL ♦ Ömer ERGENÇ (Üye) Ödenmiş Sermaye: 1,0 milyon TL ♦ Cengiz YAVİLİOĞLU (Üye) ♦ Muammer Yaşar ÖZGÜL (Üye) İlgili Bakan İnternet adresi ÖİB’nin Bağlı Olduğu Bakan http://www.aduas.gov.tr Özelleştirme Yüksek Kurulunun 27/12/2006 tarihli ve 2006/100 sayılı Kararı ile, Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş. (EÜAŞ) Genel Müdürlüğüne bağlı; Tercan, Kuzgun, Mercan, İkizdere, Çıldır, Ataköy, Beyköy Hidroelektrik Santralları ve Engil Gaz Türbinleri Santralı ile Denizli Jeotermal Santralinin özelleştirme program ve kapsamına alınmasına karar verilmiştir. ÖİB’nin 19/04/2007 tarihli ve 415 sayılı Olur’u ile Ankara Doğal Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş.’nin (ADÜAŞ) kurulması ve söz konusu Şirketin ana sözleşmesinin 4046 sayılı Kanun’un 20. maddesinin (A) bendine istinaden düzenlenmesi, ilgili santrallerde çalışan personelinin mevcut kadroları ve özlük haklarıyla birlikte Ankara Doğal Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş.’nin bünyesine aktarılması kararlaştırılmıştır. Maliye Bakanlığının 25/05/2007 tarihli ve 139 sayılı Olur’u ile Şirket yönetim kurulu atanmıştır. Şirket ana sözleşmesi 1 Haziran 2007 günü Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde yayımlanmış ve Şirket tüzel kişilik kazanmıştır. ÖİB Şirkete sermaye olarak 1 milyon TL ödeme yapmıştır. Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun Kararı ile Çıldır HES, Kuzgun HES, Tercan HES, Engil Termik Santralı, Mercan HES, Ataköy HES, İkizdere HES, 127 Beyköy HES ve Denizli HES için, 30/06/2007 tarihinden itibaren 10 yıl süreyle geçerli olmak üzere Şirkete üretim lisansı verilmiştir.20 Önemli Gelişmeler Şirket 01/07/2007 tarihi itibarıyla faaliyete geçmiştir. Halihazırda, şirketin elinde bulunan 9 adet santral 510 milyon ABD Doları bedelle 01/09/2008 tarihinde devredilmiştir. Elinde üretime yönelik herhangi bir varlık kalmayan Şirkete, işletme hakkı devredilen santrallerin denetlenmesi, yeni yatırımların onaylanması ve santrallerin her zaman üretime hazır bir şekilde tutulmasının sağlanmasına yönelik görevler verilmiştir. Bu kapsamda ADÜAŞ’ta bir denetim komisyonu oluşturulmuş ve işletme hakkı devir sözleşmesi kapsamında belirlenen esaslar çerçevesinde ilk denetim çalışması Eylül 2009’da gerçekleştirilmiştir. Yapılan çalışma ile, denetim komisyonunca tüm santraller bir program kapsamında ziyaret edilmiş, teknik ve idari yönden detaylı bir incelemeye tabi tutulmuştur. Denetim çalışması neticesinde hazırlanan rapor ilgili kurumlara gönderilmiştir. Mali Durum 2009 yılında satış geliri bulunmayan Kuruluşun başlıca gelirleri faiz gelirlerinden, başlıca giderleri ise genel yönetim giderlerinden oluşmaktadır ve dönem zararı 0,7 milyon TL’dir. Şirketin 2009 yılı aktif büyüklüğü 102 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Aktif toplamın %49,8’ini dönen varlıklar ve %50,2’sini duran varlıklar oluşturmaktadır. Pasif toplamının %0,5’ini kısa vadeli yabancı kaynaklar, geri kalanını ise öz kaynaklar oluşturmaktadır. 20 ADÜAŞ’a ait Tercan, Kuzgun, Mercan, İkizdere, Çıldır, Beyköy, Ataköy Hidroelektrik Santralleri ile Denizli Jeotermal Santrali’nin “işletme hakkı verilmesi” yöntemi, Engil Gaz Türbinleri Santrali’nin ise “Satış” yöntemi olmak üzere iki yöntem birlikte uygulanmak suretiyle tamamının özelleştirilmesi amacıyla 10 Ekim 2007 tarihinden itibaren verilen ilanlarla ihale açılmıştır. 5 Mart 2008 tarihinde yapılan nihai pazarlık görüşmeleri neticesinde en yüksek teklif, 510 milyon ABD Doları bedelle Zorlu Enerji Elektrik Üretim A.Ş. tarafından verilmiştir. Satış, ÖYK’nın 7 Mayıs 2008 tarihli Kararı ile onaylanmıştır. 128 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Bölüm 7: Kamu Sermayeli Bankalar Bu bölümde, Hazinenin pay sahibi olduğu bankalara yönelik bilgilere yer verilmekte, bu bankaların 2009 yılı faaliyetlerine yönelik değerlendirmeler yapılmaktadır. 2000 yılına kadar 233 sayılı KHK’ya tabi birer şirket olarak faaliyet göstermekte olan kamunun pay sahibi olduğu bankalardan T.C. Ziraat Bankası, T.C. Halk Bankası A.Ş ve T.C. Emlak Bankası A.Ş, bu yılda istihsal edilen 4603 sayılı Kanunla birlikte KİT statüsünden çıkartılmışlardır. Böylece söz konusu bankaların çağdaş bankacılığın ve uluslararası rekabetin gereklerine göre çalışmaları, özelleştirmeye hazırlanmalarını sağlayacak şekilde yeniden yapılandırılmaları amaçlanmıştır. Bu bölümde ayrıca, kendi kanunları doğrultusunda faaliyet gösteren Kalkınma Bankası, Vakıflar Bankası, İhracat ve Kredi Bankası ile İller Bankasına yönelik bilgilere de yer verilmiştir. Tüm bankalarla ilgili daha ayrıntılı veriler, söz konusu bankaların internet sitesinden veya faaliyet raporlarından elde edilebilir. 129 7.1. Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası A.Ş. Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Muharrem KARSLI (YK Başkanı) Hazine Sermaye Payı: %100 ♦ Mehmet MUMCUOĞLU (YK Bşk. Vekili) Esas Sermaye: 2.500 milyon TL ♦ Can Akın ÇAĞLAR (Genel Müdür) Ödenmiş Sermaye: 2.500 milyon TL ♦ Dr. Ümran DEMİRÖRS (Üye) ♦ Halil ÇELİK (Üye) ♦ Burhanettin AKTAŞ (Üye) ♦ Oğuz KAYHAN (Üye) ♦ Hikmet Aydın SİMİT (Üye) İlgili Bakan İnternet adresi Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı http://www.ziraat.com.tr 20 Kasım 1863’de, çiftçilerin oluşturduğu kaynakla, Mithat Paşa öncülüğünde, devlet eliyle ve devlet himayesinde Ziraat Bankasının temelini oluşturan "Memleket Sandıkları" kurulmuştur. İzleyen yıllarda sandıkların işleyişinde gözlenen bozulmalar sonucu 1883'te aynı amaçlar doğrultusunda "Menafi Sandıkları" oluşturulmuştur. 28 Ağustos 1888'de Ziraat Bankası Nizamnamesi yürürlüğe girmiş, o tarihte faaliyette bulunan Menafi Sandıkları da Banka şubelerine dönüştürülmüştür. Ziraat Bankasının ilk kuruluşundaki görevleri; satılması mümkün olan gayrimenkul rehini ve kuvvetli kefalet karşılığında çiftçiye kredi kullandırmak, faiz karşılığında tevdiat kabul etmek, ziraate ilişkin sarraflık ve aracılık işleri yapmak olarak belirlenmiştir. T.C. Ziraat Bankası, 25 Kasım 2000 tarihinde kabul edilen 4603 sayılı Kanunla 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname kapsamından çıkarılarak bir Anonim Şirket haline getirilmiştir. Ayrıca, çeşitli kanun ve kararnamelerle verilmiş görevler nedeniyle doğan ve bütçe ödenekleri ile karşılanamamış olan geçmiş yıllara ilişkin birikmiş görev zararı alacaklarının tasfiye edilmesi ve bankaya bedeli önceden ödenmeden görev verilememesi hususları 4603 sayılı Kanunla hükme bağlanmıştır. 2001 yılından itibaren yoğun olarak yürütülen finansal ve organizasyonel yapılandırma faaliyetlerinin olumlu sonuçları alınmaya devam etmektedir. Banka özel hukuk kapsamında bir mevduat bankası olarak faaliyet 130 2009 Kamu İşletmeleri Raporu göstermekle birlikte halen denetimine de tabidir. Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu’nun 2004 yılından bu yana Banka; tarımsal üretimin geliştirilmesi ve üreticilerin finansman ihtiyaçlarının uygun koşullarda karşılanması, verimlilik ve kalitenin artırılması amacıyla her yıl yürürlüğe giren kararnameler kapsamında, konularına göre cari faiz oranından %25 ile %100 arasında değişen oranlarda indirimli krediler kullandırmakta ve yapılan faiz indirimlerinin maliyeti (gelir kayıpları) Hazinece bütçe ödenekleri ile karşılanmaktadır. 2009 yılında da 2008/14489 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı kapsamında tarımsal üreticilere düşük faizli kredi kullandırılmıştır. Diğer taraftan, 2008/13381 ve 2008/14074 sayılı Bakanlar Kurulu Kararları ile, 2008 yılı ilkbahar döneminde çeşitli illerde meydana gelen kuraklıktan zarar gören çiftçilerin Ziraat Bankasına ve Tarım Kredi Kooperatifleri’ne olan tarımsal kredi borçlarının 1 yıl süre ile ertelenmesi ve bu kapsamda oluşan Banka ve Tarım Kredi Kooperatifleri (TKK) gelir kayıplarının Hazinece ödenmesi hükme bağlanmıştır. Söz konusu kararnameler kapsamında, 2009 yılında Ziraat Bankası ve TKK gelir kayıpları için 475 milyon TL ödenek tahsis edilmiş olup, yıl içinde Ziraat Bankası gelir kayıpları için 415,8 milyon TL ödeme yapılmıştır. Bu tutarın 50,3 milyon TL’si 2008/13381 ve 2008/14074 sayılı Bakanlar Kurulu Kararları kapsamında ödenmiştir. 2004-2009 yıllarında Hazinece yapılan ödemelere ilişkin tablo aşağıda yer almaktadır. Tablo 16: T.C. Ziraat Bankasına Yapılan Gelir Kaybı Ödemeleri (milyon TL) Yıllar Ziraat Bankası TKK TOPLAM 2004 1,0 0,7 1,8 2005 24,9 11,2 36,1 2006 109,2 38,0 147,2 2007 168,9 53,8 222,6 2008 272,4 100,1 372,5 2009 415,8 90,9 506,7 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Öte yandan, 30/04/2001 tarih ve 2001/2312 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı kapsamında Ziraat Bankası ve TKK’ye verilen görevler kapsamında 131 kullandırılmış krediler Hazinece üstlenilerek Ziraat Bankasına 136,9 milyon TL, TKK’ya 53 milyon TL ödeme yapılmıştır. Hazine kaynağına dönüşen söz konusu kredilere ilişkin Banka ve TKK’ce yapılan tahsilatlar, tahsilatın yapıldığı ayı izleyen ayın ilk haftası içinde Hazine Müsteşarlığının ilgili hesabına aktarılmaktadır. Bu kapsamda, Ziraat Bankasınca 2009 yılında 5 milyon TL ödeme yapılmış olup, 2001 yılından bu yana Hazineye yapılan ödemeler aşağıda yer almaktadır. Tablo 17: Hazine Kaynağına Dönüşen Kredilerden TCZB Tarafından Aktarılan Tutarlar (milyon TL) Yıllar Tutar21 2001 26,6 2002 36,1 2003 32,5 2004 26,4 2005 17,0 2006 14,9 2007 6,8 2008 7,1 2009 5,0 TOPLAM 172,4 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Önemli Gelişmeler 20/03/2009 tarih ve 2009/14804 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile, Ziraat Bankası ve Tarım Kredi Kooperatiflerince 2009 yılında kullandırılacak düşük faizli tarımsal kredilere ilişkin olarak yayımlanan 2008/14489 sayılı Bakanlar Kurulu Kararının ekinde değişiklik yapılarak, düşük faizli kredilerin vadesinin işletme kredilerinde 24 ayı, yatırım kredilerinde ise 7 yılı aşmayacak şekilde yeniden düzenlenebileceği hükme bağlanmıştır. Diğer taraftan, Banka küresel krizin tarımsal, ticari ve bireysel müşterilerin üzerindeki olumsuz etkisini azaltmak amacıyla, kredilerde toplam tutarı 2,7 milyar TL’ye ulaşan alacağını yeniden yapılandırmıştır. 21 Tutarların 2008 Kamu İşletmeleri Raporundaki verilerden farklılık göstermesinin sebebi, bu tutarların, Hazine hesaplarına aktarım tarihleri dikkate alınarak yeniden sınıflandırılmasıdır. 132 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Ticari bankacılık alanında sunulan hizmetlerin iyileştirilmesi kapsamında, kredi değerlendirme sürecinin kısaltılması ve müşterilerin kredi değerliliğinin sağlıklı bir şekilde tespit edilmesi amacıyla tasarlanan yeni skoring yöntemi uygulamaya alınmıştır. Türk Eximbank tarafından kullandırılan Sevk Öncesi Reeskont Kredisi uygulamaya alınmıştır. Trakya ve Marmara başta olmak üzere yurdun çeşitli bölgelerinde meydana gelen sel baskınlarından etkilenen müşterilere borçlarını erteleme kolaylığı getirilmiş ve geçici likidite sıkıntısına giren müşterilere vade uzatımı imkanı tanınmıştır. Öte yandan, hayat, hayat dışı ve bireysel emeklilik branşlarında faaliyet gösterecek Ziraat Sigorta A.Ş. ve Ziraat Hayat ve Emeklilik A.Ş. unvanlı iki sigorta şirketinin kuruluşları tamamlanmış ve şirketler, faaliyet alanlarına ilişkin ruhsatları Hazine Müsteşarlığından alarak faaliyete geçmişlerdir. Mali Durum 2009 yıl sonu itibarıyla Ziraat Bankası aktif büyüklüğü bir önceki yıla göre %19 oranında artarak 124,5 milyar TL’ye ulaşmıştır. 2009 yılında sektördeki kredi artışı %6 olarak gerçekleşirken, Banka’nın kredileri %19 oranında artmıştır. Kredilerin toplam aktifler içerisindeki payı aynı kalırken, Banka kredilerinin sektör payı 2009 yılında %9’a yükselmiştir. Toplam krediler içerisinde bireysel krediler %46’lık payla ağırlığını korumakta olup, 2008 yılına göre bireysel kredilerde %26’lık bir artış sağlanmıştır. Tarımsal kredilerde de bir önceki yıla nazaran %20’lik bir artış sağlanmakla birlikte, tarımsal kredilerin toplam krediler içindeki %22’lik payı aynı kalmıştır. Ticari kredilerde 2009 yılında yaşanan artış ise %9 seviyesinde kalmış ve ticari kredilerin 2008 yılında %25 olan toplam krediler içerisindeki payı 2009 yılında %23’e düşmüştür. 2009 yılında Banka’nın takipteki krediler oranı sektör ortalamasının altında seyretmeye devam etmiştir. Bankacılık sektöründe 2008 yıl sonunda %3,7 olan kredilerin takibe dönüşüm oranı, 2009 yıl sonu itibarıyla %5,2’ye yükselmiştir. Buna karşılık, Banka’nın 2008 yılında %1,9 olan takipteki krediler oranı 2009 yılında %2,3 olarak gerçekleşmiştir. Banka net kârı %65 oranında artış göstermiş ve bu doğrultuda Banka’nın aktif ve özkaynak kârlılık oranları artmıştır. 2009 yılı dağıtılabilir net dönem kârı 3 milyar TL olmuş ve bu tutarın 1,9 milyar TL’si Banka bünyesinde bırakılmıştır. Hazine lehine tahakkuk eden net 800 milyon TL temettü tutarından, Mülga T. Emlak Bankası A.Ş.’nin devrinden kaynaklanan ve Murakıp Raporu ile 133 kesinleşen 5,5 milyon TL tutarındaki Banka alacağı mahsup edilmiş, kalan 794,5 milyon TL 2010 yılında Hazineye aktarılmıştır. SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER 2008 2009 % Değişim Finansal Büyüklükler (milyon TL) Toplam Aktifler 104.412 124.529 19 Toplam Krediler 30.836 36.725 19 Toplam Mevduat 83.883 98.529 17 Özkaynaklar 7.361 10.354 41 Net Faaliyet Kârı 2.716 4.417 63 Net Kâr 2.134 3.511 65 Krediler / Aktifler 29,5 29,5 0 Sektördeki Aktif Payı 14,3 14,9 4 Sektördeki Kredi Payı 7,9 9,0 14 Özel Tertip Devlet Tahvilleri / Aktifler 7,1 2,3 -68 Takipteki Krediler / Krediler (brüt) 1,9 2,3 21 Vadesiz Mevduat / Toplam Mevduat 14,4 15,7 9 Mevduatın Krediye Dönüşüm Oranı 36,8 37,3 1 Sektördeki Mevduat Payı 17,8 18,4 3 Faiz Gelirleri İçinde Kredilerin Payı 33,8 39,7 17 Faiz Gelirleri İçinde Menkul Değerlerin Payı 61,3 57,9 -6 Faiz Dışı Gelir / Faiz Dışı Gider 41,1 36,9 -10 2,4 3,1 29 31,7 40,4 27 4,5 5,5 22 20,1 23,2 15 Rasyolar (%) Aktif Kârlılığı Özkaynak Kârlılığı Net Faiz Marjı Sermaye Yeterlilik Oranı Kaynak: T.C. Ziraat Bankası AŞ 134 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 7.2. Türkiye Halk Bankası A.Ş. Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Hasan CEBECİ (YK Başkanı) ÖİB Sermaye Payı: %75 ♦ Mehmet Emin ÖZCAN (YK Bşk. Vekili) Esas Sermaye: 1.250 milyon TL ♦ Hüseyin AYDIN (Genel Müdür) Ödenmiş Sermaye: 1.250 milyon TL ♦ Emin Süha ÇAYKÖYLÜ (Üye) ♦ Dr. Nurzahit KESKİN (Üye) ♦ İbrahim Hakkı TUNCAY (Üye) ♦ Ahmet YARIZ (Üye) İlgili Bakan İnternet adresi Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı http://www.halkbank.com.tr. Türkiye Halk Bankası 1933 tarihli ve 2284 sayılı Halk Bankası ve Halk Sandıkları Kanunu kapsamında kurulmuş ve 1938 yılında faaliyete geçmiştir. 1992 yılında Türkiye Öğretmenler Bankası (TÖBANK), 1993 yılında Sümerbank ve 1998 yılında ise Etibank, Halk Bankasına devredilmiştir. Halk Bankası 4603 sayılı Kanun ile 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname kapsamından ve KİT statüsünden çıkarılarak bir Anonim Şirket haline getirilmiştir. Ayrıca, çeşitli kanun ve kararnamelerle verilmiş görevler nedeniyle doğan ve bütçe ödenekleri ile karşılanamamış olan geçmiş yıllara ilişkin birikmiş görev zararı alacaklarının tasfiye edilmesi ve Banka’ya bedeli önceden ödenmeden görev verilememesi hususları 4603 sayılı Kanunla hükme bağlanmıştır. Banka özel hukuk kapsamında bir mevduat bankası olarak faaliyet göstermekle birlikte halen Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu’nun denetimine de tabidir. 2001 yılında Mülga Türkiye Emlak Bankasının 96 şubesi, 2004 yılının ikinci yarısında ise Pamukbank Halk Bankasına devredilmiştir. Bireysel, ticari ve kurumsal bankacılığın yanı sıra esas olarak KOBİ Bankacılığı faaliyetleri sürdüren Banka, bu kapsamda, esnaf ve sanatkarlara, kendi kaynaklarından kullandırdığı kredilerin yanı sıra, 2002 yılından bu yana her yıl yürürlüğe giren kararnameler çerçevesinde, sübvansiyonlu krediler de 135 kullandırmaktadır. Cari faiz oranı ile düşük faizli kredilere uygulanan faiz oranı arasındaki fark nedeniyle oluşan gelir kaybı, Hazinece aylık bazda Banka’ya ödenmektedir. 2009 yılı düşük faizli kredi uygulamasına ilişkin yayımlanan 29/12/2008 tarihli, 2008/14564 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Esnaf ve Sanatkarlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri kefaleti ile esnaf ve sanatkarlara kullandırılacak sübvansiyonlu kredilere ilişkin faiz indirim oranı %35’ten %50’ye çıkarılmıştır. 2009 yılı içinde Banka cari faiz oranı da kademeli olarak %24’ten %16’ya kadar düşürülmüştür. 2009 yılında Halk Bankasına 308,9 milyon TL gelir kaybı ödemesi yapılmıştır. Tablo 18: Halk Bankasına Yapılan Gelir Kaybı Ödemeleri (milyon TL) Yıllar 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 TOPLAM Tutar 16,3 38,0 79,4 76,8 111,0 175,8 204,4 308,9 1.010,6 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Diğer taraftan, 30/04/2001 tarih ve 2001/2312 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı kapsamında Banka’ya verilmiş görevler nedeniyle kullandırılan krediler Hazinece üstlenilmiş ve Banka’ya 5,7 milyon TL ödeme yapılmıştır. Hazine kaynağına dönüşen kredilere ilişkin Bankaca yapılan tahsilatlar, tahsilatın yapıldığı ayı izleyen ayın ilk haftası içinde Hazine Müsteşarlığı’nın ilgili hesabına aktarılmaktadır. Bu kapsamda, Halk Bankasınca 2009 yılında 81.189 TL ödeme yapılmış olup, 2001 yılından bu yana, Hazineye yapılan ödemeler aşağıda yer almaktadır. 136 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Tablo 19: Hazine Kaynağına Dönüşen Kredilerden Halk Bankası Tarafından Aktarılan Tutarlar (milyon TL) Yıllar Tutar22 2001 5,5 2002 7,3 2003 2,2 2004 1,9 2005 0,9 2006 0,9 2007 0,4 2008 0,4 2009 TOPLAM 0,1 19,6 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Önemli Gelişmeler Türkiye’de yaşanan doğal afetler ile halk hareketleri ve terör gibi durumlardan etkilenen ve bu durumunu ilgili resmi makamlardan belgeleyen KOBİ’ler için Banka 2009 yılında, KOSGEB ile işbirliği içerisinde KOSGEB Acil Destek Kredisi geliştirmiştir. Bu program kapsamında, faizin tamamı müşteri adına KOSGEB tarafından peşin olarak karşılanmaktadır. İstanbul’daki turizm işletmelerinin orta-uzun vadeli finansman ihtiyaçları için Halk Bankası ile T. Kalkınma Bankası arasında 40 milyon TL tutarında kredi anlaşması imzalanmıştır. Diğer taraftan, Banka 2009 yılında Ekonomik İşbirliği Teşkilatı Ticaret ve Kalkınma Bankası (Ecobank) ile 15 milyon Dolar, Dünya Bankası ile 250 milyon Dolar, Avrupa Yatırım Bankası (AYB) ile 300 milyon Euro tutarlı AYB Küçük İşletmeler Global Kredisi’nin ilk kısmı kapsamında 150 milyon Euro tutarlı yeni finansman anlaşmaları imzalamıştır. Mali Durum 2009 yıl sonu itibarıyla Halk Bankası sektördeki aktif payını korumuş ve Banka aktif büyüklüğü bir önceki yıla göre %18,7 oranında artarak yaklaşık 61 milyar TL’ye ulaşmıştır. 22 Tutarların 2008 Kamu İşletmeleri Raporundaki verilerden farklılık göstermesinin sebebi, bu tutarların, Hazine hesaplarına aktarım tarihleri dikkate alınarak yeniden sınıflandırılmasıdır. 137 2009 yılında Banka kredilerindeki artış sektör ortalamasının üzerinde gerçekleşmiş ve Banka’nın sektör kredilerinden aldığı pay %8,1’e ulaşmıştır. Banka kredilerinin toplam aktifler içerisindeki payı ve mevduatın krediye dönüşüm oranı da 2009 yılında artış göstermiştir. SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER Finansal Büyüklükler (milyon TL) Toplam Aktifler Toplam Krediler Toplam Mevduat Özkaynaklar Net Faaliyet Kârı Net Kâr Rasyolar (%) Krediler / Aktifler Sektördeki Aktif Payı Sektördeki Kredi Payı Özel Tertip Devlet Tahvilleri / Aktifler Takipteki Krediler / Krediler (brüt) Vadesiz Mevduat / Toplam Mevduat Mevduatın Krediye Dönüşüm Oranı Sektördeki Mevduat Payı Faiz Gelirleri İçinde Kredilerin Payı Faiz Gelirleri İçinde Menkul Değerlerin Payı Faiz Dışı Gelir / Faiz Dışı Gider Aktif Kârlılığı Özkaynak Kârlılığı Net Faiz Marjı Sermaye Yeterlilik Oranı Kaynak: T. Halk Bankası A.Ş. 2008 2009 % Artış 51.096 60.650 19 25.836 32.458 26 40.271 43.950 9 4.289 5.760 34 1.266 2.017 59 1.018 1.631 60 50,6 53,5 6 7 7,3 4 6,8 8,1 19 11 8,2 -25 4,7 4,9 4 10 13,4 34 64,2 73,9 15 8,8 8,5 -3 55,5 62 12 40,9 35,8 -12 87 90,8 4 2,2 2,9 32 23,5 32,5 38 5,1 6 18 14,5 16 10 2008 yılına göre 2009 yılında Banka’nın kullandırdığı ticari kredi tutarı %55,8 artmış, ancak ticari kredilerin toplam kredilerden aldığı pay %8,6 olarak gerçekleşmiştir. Toplam krediler içinde en yüksek payı alan (%29,6) kurumsal krediler ise bir önceki yıla göre %26,8’lik bir artış göstermiştir. Toplam krediler içinde en yüksek paylardan bir diğerini ise %28,4 ile KOBİ kredileri almış, söz konusu krediler 2008 yılına göre %22,4 artmıştır. Bireysel krediler ise %33,6 artarak toplam kredilerden %23,1 oranında pay almıştır. Sübvansiyonlu esnaf 138 2009 Kamu İşletmeleri Raporu kredileri 2009 yılında %6 oranında artış göstermiş, toplam krediler içerisindeki payı ise %12’den %10,4’e düşmüştür. Banka’nın net kârı, aktif ve özkaynak kârlılık oranları da 2009 yılında bir önceki yıla göre artış göstermiştir. 2008 yılında %14,5 olan Banka’nın sermaye yeterlilik rasyosu ise 2009 yılında %16’ya çıkmış ancak yine de %21 olan sektör ortalamasının altında kalmıştır. 139 7.3. Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Hasan SEZER (YK Başkanı) Kamu Payı: %43 ♦ Ahmet Candan (YK Başkan V.) Hazine Sermaye Payı: %0 ♦ Süleyman KALKAN (Genel Müdür) Esas Sermaye: 2,5 Milyar TL ♦ Halim KANATÇI Ödenmiş Sermaye: 2,5 Milyar TL ♦ İsmail ALPTEKİN ♦ Sabahattin BİRDAL ♦ Ramazan GÜNDÜZ ♦ Selahattin TORAMAN ♦ Serdar TUNÇBİLEK İlgili Bakan İnternet Adresi Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı http://www.vakifbank.com.tr Türkiye Vakıflar Bankası Türk Anonim Ortaklığı, 11 Ocak 1954 tarihinde 6219 sayılı “Türkiye Vakıflar Bankası Türk Anonim Ortaklığı Kanunu” ile özel hukuk hükümlerine tabi olmak üzere T.C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğüne (“Vakıflar Genel Müdürlüğü”) verilen yetki çerçevesinde kurulmuş olup, Banka’nın statüsünde kuruluşundan bu yana bir değişiklik olmamıştır. Banka’nın sermayesinde doğrudan veya dolaylı hakimiyeti söz konusu olan sermaye grubu Vakıflar Genel Müdürlüğüdür. Banka’nın 31/12/2009 itibarıyla ortaklık yapısı ise aşağıdaki gibidir. 140 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Tablo 20: Vakıfbank Sermaye Durumu Ortaklar Nominal Değeri (TL) Pay Oranı (%) 1.075.058.639,56 43,00 402.552.666,42 16,10 387.726.105,89 15,51 Diğer mülhak vakıflar (B Grubu) 3.179.731,29 0,13 Diğer gerçek ve tüzel kişiler (C Grubu) 1.862.041,98 0,07 629.620.814,86 25,19 2.500.000.000,00 100,00 Vakıflar Genel Müdürlüğünün idare ve temsil ettiği mazbut vakıflar (A Grubu) Vakıfbank Memur ve Hizmetlileri Emekli ve Sağlık Yardım Sandığı Vakfı (C Grubu) Mülhak vakıflar (B Grubu) Halka açık (D Grubu) Toplam Kaynak: Vakıfbank Önemli Gelişmeler 2009 yılı içinde Banka kaynaklı kredilerin yanı sıra; Avrupa Yatırım KOBİ Kredileri, Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası Kredisi, Union Switzerland (UBS AG), Dresdner Bank, Credit Suisse, Commerzbank, Bank gibi yabancı banka kaynaklı krediler ile Eximbank kullandırılmıştır. Bankası Bank of Deutche kredileri Banka, büyük kamu ihaleleri ve özelleştirmeler kapsamında baraj, otoyol, demiryolu, enerji ve havaalanı gibi yatırımların proje finansmanına yönelik sendikasyon kredilerine katılmakta olup, 2009 yılı içinde bu kapsamda beş firmanın toplam 1,8 milyar ABD doları tutarında sendikasyon kredisine iştirak edilmiş; Banka tarafından 190 milyon ABD doları tutarında sendikasyon anlaşması yapılmıştır. Banka, KOBİ’lere sağlanan devlet desteği uygulamalarına da aracılık etmiş, KOSGEB işbirliğiyle KOBİ’lere uygun koşullarla kredi kullandırımını 2009 yılında da sürdürmüştür. Bu çerçevede müşterilere KOSGEB Cansuyu KOBİ İhracat Finansman Destek, KOSGEB 100.000 KOBİ Destek, KOSGEB Diyarbakır İli İşletme Sermayesi Destek, GAP KOBİ Makine Teçhizat Yatırım Destek ve KOSGEB Acil Destek kredi paketleri sunulmuştur. Mali Durum Banka’nın toplam aktifleri 2009 yılında %24 oranında artış göstererek 64,8 milyar TL’ye ulaşmıştır. 141 Krediler 2009 yılında %13,3 oranında artarak 34,6 milyar TL’ye ulaşmış ve Banka’nın sektörden aldığı kredi payı yükselmiştir. Banka kredilerinin toplam aktiflerdeki payı %53,4 ile sektör ortalamasının üzerinde gerçekleşmekle birlikte, kredilerin toplam aktifler içindeki payı 2008 yılına göre düşüş göstermiştir. Takipteki kredilerin toplam kredilere oranı ise 1,2 puan artış göstererek %5,8’e yükselmiştir. Diğer taraftan, kredilerdeki artışın mevduattaki artışın gerisinde kalması nedeniyle, mevduatın krediye dönüşüm oranı da 2009 yılında azalarak %77,4 olarak gerçekleşmiştir. 2009 yılında Banka net kârı %66 oranında artarak 1,25 milyar TL’ye ulaşmıştır. Artan net kâr rakamı ile birlikte Banka’nın aktif kârlılık oranı ve özkaynak kârlılık oranı da yükselmiş ve sırasıyla %1,9 ve %16,9 olarak gerçekleşmiştir. SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER Finansal Büyüklükler (milyon TL) Toplam Aktifler Toplam Krediler Toplam Mevduat Özkaynaklar Brüt Kâr Net Kâr Rasyolar (%) Krediler / Aktifler Sektördeki Aktif Payı Sektördeki Kredi Payı Takipteki Krediler / Krediler Vadesiz Mevduat / Toplam Mevduat Mevduatın Krediye Dönüşüm Oranı Sektördeki Mevduat Payı Faiz Gelirleri İçinde Kredilerin Payı Faiz Gelirleri İçinde Menkul Değerlerin Payı Aktif Kârlılığı Özkaynak Kârlılığı Sermaye Yeterlilik Oranı Kaynak: Vakıfbank 142 2008 2009 % Değişim 52.193 30.502 37.120 5.671 925 753 64.798 34.573 44.652 7.381 1.542 1.251 24 13 20 30 67 66 58,4 7,1 8,3 4,6 14,3 82,1 8,2 67,8 26,4 1,4 13,3 14,3 53,4 7,8 8,8 5,8 13,3 77,4 8,7 69,9 26,4 1,9 16,9 15,4 -9 10 6 26 -7 -6 6 3 0 36 27 8 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 7.4. Tasfiye Halinde Türkiye Emlak Bankası A.Ş. Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ M.Zeki SAYIN Hazine Sermaye Payı: %99,99 ♦ Mehmet Emin ÖZCAN Esas Sermaye: 750 milyon TL ♦ Dr. Hüseyin ÇIRPAN Ödenmiş Sermaye: 749 milyon TL ♦ Mehmet ERSOY Tasfiye Kurulu Üyeleri ♦ Beşir BAYMAZ ♦ M.Zeki SAYIN ♦ Mustafa AKMAZ ♦ Duray ŞİMŞEK ♦ Abdullah SOYDAŞ İlgili Bakan İnternet adresi Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı http://www.tasfiyeemlak.com 4603 sayılı yasa kapsamında istihsal edilen 2001/2202 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Türkiye Emlak Bankası A.Ş.’nin bankacılık dışında kalan mal varlıkları ve iştiraklerinin tüm hak ve yükümlülükleriyle Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığına devri düzenlenmiştir. Bilahare, 2001 yılında 4603 sayılı Kanunda yapılan değişiklikle; Banka’nın 2001/2202 sayılı Bakanlar Kurulu Kararında devri öngörülen varlıkları ile kanuni takibe intikal etmiş alacakları ve yuva kredileri hariç, tüm aktiflerinin bankaların yönetim kurullarının kendi aralarında düzenleyecekleri protokol doğrultusunda, protokole konu bütün hak, alacak ve borçlar, alacaklıların rızası veya sair herhangi bir işleme gerek kalmaksızın T.C. Ziraat Bankası A.Ş. veya T. Halk Bankası A.Ş.’ye devredilmesine karar verilmiş, devir işleminin tamamlanmasını takiben Türkiye Emlak Bankası A.Ş.’nin bankacılık yapma ve mevduat kabul etme yetkisi sona ererek tasfiye haline girer denilmek suretiyle de tasfiye süreci yasal olarak başlatılmıştır. 14/09/2001 tarihindeki olağanüstü genel kurul ile Banka’nın yetkili organları belirlenerek tasfiye süreci fiili olarak başlamış olup, halen devam etmektedir. 143 Önemli Gelişmeler Emlak Bankasınca Ziraat Bankasına devredilen aktif-pasif hesaplar sonucunda oluşan menfi farklar, ilgili mevzuat çerçevesinde Ziraat Bankasının talepleri üzerine Hazinece Ziraat Bankasına avans olarak ödenmiş, daha sonra Bankalar Yeminli Murakıplarınca yapılan inceleme-tespitler sonucunda alınan Devlet Bakanlığı Onayları ile, raporlar uyarınca yapılacak ilave işlemler belirlenmiş ve devir işlemleri kesinleştirilmiştir. Diğer taraftan, 4603 sayılı Kanunun ilgili hükmü nedeniyle T.H.T. Emlak Bankası A.Ş. kesinleştirilmiş olan menfi fark hesaplarını Hazineye borçlu olmasını sağlayacak şekilde izlemekte ve Hazineye olan söz konusu borcuna karşılık ödemelerini tasfiye sürecinde nakde dönüştürdüğü aktifleri ile orantılı olarak gerçekleştirmektedir. Banka’nın Hazineye olan borçlarına mahsuben yapılan ödemelerin toplamı 1 milyar TL olup; 31/12/2009 tarihi itibarıyla Banka bilançosunda Hazineye borç olarak görünen tutar yaklaşık 1,78 milyar TL’dir. 5664 sayılı Konut Edindirme Hak Sahiplerine Ödeme Yapılmasına Dair Kanun uyarınca ilgili kurum ve kuruluşlar hak sahiplerine ilişkin listeleri Banka’ya göndermekle; Banka da, konut edindirme yardımı hak sahiplerinin isim, konut edindirme yardımı ve nemalarını içeren listeleri Emlak Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı A.Ş.’ye bildirmekle yükümlüdür. Mali Durum 2009 yılında Banka’nın toplam aktifleri %4 oranında azalarak 2,2 milyar TL olmuştur. Banka aktiflerinin %59’unu oluşturan vadeye kadar elde tutulacak menkul kıymetler, ♦ ♦ Banka’nın 2001/2202 sayılı BKK gereğince TOKİ’ye devrettiği gayrimenkullerin karşılığı olarak TOKİ’den alınan DİBS’ler ve YPK Kararı ile Konut Edindirme Yardımı hesapları karşılığı olarak alınan tahvillerden oluşmaktadır. Kamu kurum ve kuruluşlarına olan borçlar kalemi, 2009 yılında Hazineye aktarılan 100 milyon TL sonrası 1.873 milyon TL’den 1.781 milyon TL’ye düşmüştür. Hazine haricinde, Banka’nın 31/12/2009 itibarıyla sıra cetvelinde toplam 254 alacaklıya 7,1 milyon TL borcu bulunmaktadır. 144 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 2008 yılında 130 milyon TL olan net dönem kârı ise 2009 yılı sonu itibarıyla 2 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Banka, tasfiye halinde olduğundan; anasözleşmesi gereği kârın %5’i kanuni yedek akçe olarak, kalan kısmı ise ihtiyari yedek akçe olarak ayrılmakta, kâr payı dağıtımı yapılmamaktadır. SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER 2008 2009 % Artış 2.319 2.230 -4 692 645 -7 Vadeye Kadar Elde Tutulacak Menk. Kıy. 1.309 1.309 0 Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Borçlar 1.873 1.781 -5 Özkaynaklar 423 425 0 Brüt Kâr 130 2 -98 Net Kâr 130 2 -98 Faiz Gelirleri İçinde Kredilerin Payı 74,3 76,8 3 Faiz Gelirleri İçinde Menkul D. Payı 9,7 10,6 9 Faiz Dışı Gelirler / Faiz Dışı Giderler 942 14 -99 Finansal Büyüklükler (milyon TL) Toplam Aktifler Tasfiye Olunacak Alacaklar Rasyolar (%) Kaynak: T.H.T. Emlak Bankası 145 7.5. Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Abdullah ÇELİK (YK Başkanı ve Genel Müdür) Hazine Sermaye Payı: %99,08 ♦ Ahmet YAMAN Esas Sermaye: 500 milyon TL ♦ Mehmet AYDIN Ödenmiş Sermaye: 160 milyon TL ♦ Hakan TOKAÇ ♦ İrfan TOKGÖZ ♦ Özcan TENGİLİMOĞLU ♦ Şerif ÇELENK İlgili Bakan İnternet adresi Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı http://www.tkb.com.tr Türkiye Kalkınma Bankası özel hukuk hükümlerine tâbi, anonim şirket statüsünde bir kalkınma ve yatırım bankasıdır. 1975 yılında 13 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Devlet Sanayi ve İşçi Yatırım Bankası A.Ş. (DESİYAB) adı altında Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının ilgili kuruluşu olarak kurulmuş, kuruluş işlem ve faaliyetleri 04/11/1983 tarih ve 165 Sayılı KHK ile yeniden düzenlenmiştir. 22/06/1988 tarih ve 329 sayılı KHK ile unvanı Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. olarak değiştirilmiş ve Bankaya sanayii sektörünün yanında diğer sektörlere de finansman desteği sağlama imkanı yaratılmıştır. Yüksek Planlama Kurulu'nun 20/01/1989 tarih ve 89-T-2 Sayılı kararı ile T.C. Turizm Bankası A.Ş.’nin tüm aktif ve pasifleriyle Kalkınma Bankasına devredilmesi ile Banka’nın hizmet alanlarına turizm sektörü de eklenmiştir. 10 Ekim 1999 tarihinde Banka'nın kuruluşuna ilişkin KHK, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından yeniden düzenlenerek 4456 sayılı yasa istihsal edilmiştir. Türkiye Kalkınma Bankası, bireysel kredi kullandırmayan, yatırımların projeye dayalı finansmanı ağırlıklı olmak üzere, finansal kiralama ve iştirak yoluyla finansman desteği sağlayan bir kalkınma ve yatırım bankasıdır. Yüksek Denetleme Kurulu’nun denetimine de tabi olan Banka’nın ödenmiş sermayesinin %99,08'i Hazine Müsteşarlığı'na ait olup, bakiyesi İMKB'de işlem görmektedir. 146 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Önemli Gelişmeler 2009 yılında Banka Hazine Müsteşarlığı garantisiyle, Avrupa Yatırım Bankası (AYB) ile eğitim, sağlık, bilgi teknolojileri ve enerji verimliliği gibi sektörlerde KOBİ’lerin yatırım ve işletme kredisi ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla 100 milyon Euro; yenilenebilir enerji, enerji verimliliği ve çevre yatırımlarında kullanılmak üzere de 150 milyon Euro tutarında kredi anlaşmaları imzalamıştır. 2009 yılı içinde AYB’den toplam 60 milyon Euro kaynak girişi gerçekleştirilerek toplam 49,3 milyon Euro çeşitli firmalara kullandırılmıştır. Yine Hazine Müsteşarlığı garantisiyle, Bankaca Dünya Bankası ve Temiz Teknoloji Fonu’ndan (CTF) yenilenebilir enerji üreten tesislere ve enerji verimliliği yatırımlarına kullandırılmak üzere toplam 180 milyon ABD Doları tutarında kaynak sağlanmıştır. 2008 yılında yapılmış olan sözleşme ile Fransız Kalkınma Ajansı’ndan (AFD) 20 milyon Euro tutarında KOBİ finansmanı sağlanmış olup, bu tutarın tamamı 2009 yılında Doğu, Güney Doğu ve kalkınmada öncelikli yörelerdeki 32 işletmenin finansmanında kullandırılmıştır. İslam Kalkınma Bankası ile KOBİ yatırımlarının finansmanında kullandırılmak üzere 40 milyon ABD doları tutarında kredi anlaşması imzalanmıştır. Mali Durum Banka aktifleri 2009 yılında bir önceki yıl sonuna göre %26 oranında artış göstererek 1,3 milyar TL’ye yükselmiştir. 2009 yılında krediler %36 oranında artarak 802 milyon TL’ye ulaşmış ve 2008 yılında %57,6 olan kredilerin toplam aktifler içindeki payı %62,3’e yükselmiştir. Banka kredilerinin dağılımında enerji kredileri önemli bir yer tutmaktadır. 2009 yıl sonu itibarıyla, kredi portföyünün %35’i enerji sektörüne, %30’u turizm sektörüne, %17’si imalat sektörüne kullandırılan kredilerdir. Banka’nın takipteki kredileri ise 2008 yılında %9,9 seviyesinde iken, 2009 yılında bu oran %10,8 olarak gerçekleşmiştir. Bankaca alınan krediler ise 2009 yılında %72 oranında artarak 635 milyon TL’ye çıkmış ve 2008 yıl sonunda %36 olan alınan kredilerin toplam pasifler içindeki payı 2009 yıl sonu itibarıyla %49’a yükselmiştir. 2009 yılında Banka’nın faiz gelirleri ve giderleri azalmış, Banka net dönem kârı 37 milyon TL’den 26 milyon TL’ye gerilemiş ve bu doğrultuda Banka’nın aktif ve özkaynak kârlılık oranları da 2009 yılında düşüş göstererek sırasıyla %2 ve 147 %5,1 olarak gerçekleşmiştir. Kredilerin artması sonucu faiz gelirleri içindeki kredilerin payı %50,2’den 2009 yılında %54,7’ye yükselmiş; menkul değerlerin faiz gelirleri içindeki payı da 2009 yılında artış göstererek %28,8 olarak gerçekleşmiştir. 2009 yılı kârından Hazineye 2010 yılında 4,3 milyon TL temettü ödemesi yapılmıştır. SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER 2008 2009 % Değişim 1.024 1.287 26 Toplam Krediler 589 802 36 Özkaynaklar 484 499 3 Net Faaliyet Kârı 46 31 -33 Net Kâr 37 26 -30 57,6 62,3 8 4,5 4,8 7 5 5 0 9,9 10,8 9 Faiz Gelirleri İçinde Kredilerin Payı 50,2 54,7 9 Faiz Gelirleri İçinde Menkul D. Payı 20,2 28,8 43 Faiz Dışı Gelirler / Faiz Dışı Giderler 56,1 55,2 -2 Aktif Kârlılığı 3,6 2 -44 Özkaynak Kârlılığı 7,6 5,1 -33 8 4,8 -40 79,2 70,1 -11 Finansal Büyüklükler (milyon TL) Toplam Aktifler Rasyolar (%) Krediler / Aktifler Sektördeki Aktif Payı (*) Sektördeki Kredi Payı (*) Takipteki Krediler / Krediler (brüt) Net Faiz Marjı Sermaye Yeterlilik Oranı Kaynak: T. Kalkınma Bankası A.Ş. (*) Kalkınma ve yatırım bankaları toplam aktif ve toplam kredileri içerisindeki pay alınmıştır. 148 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 7.6. Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş. Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Cavit DAĞDAŞ (YK Başkan Vekili) Hazine Sermaye Payı: %100 ♦ Necati YENİARAS (Genel Müdür V.) Esas Sermaye: 2.000 milyon TL ♦ Oğuz SATICI (Üye) Ödenmiş Sermaye: 2.000 milyon TL ♦ Mehmet BÜYÜKEKŞİ (Üye) ♦ Adnan Ersoy ULUBAŞ (Üye) ♦ A.Doğan ARIKAN (Üye) ♦ Ziya ALTUNYALDIZ (Üye) İlgili Bakan İnternet adresi Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı http://www.eximbank.gov.tr. Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş. (Türk Eximbank), 31 Mart 1987 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 3332 sayılı Kanun’un verdiği yetkiye istinaden 21 Ağustos 1987 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 87/11914 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulmuştur. Banka ihracatçıları, ihracata yönelik üretim yapan imalatçıları ve yurt dışında faaliyet gösteren müteahhit ve girişimcileri kısa, orta ve uzun vadeli nakdi ve gayrinakdi kredi, sigorta ve garanti programları ile desteklemektedir. Ülkemizin resmi ihracat destek kuruluşu olup, kredi, garanti ve sigorta hizmetlerini tek çatı altında vermektedir. 3332 sayılı Kanun ile 4749 sayılı Kanunlar uyarınca Hazine Müsteşarlığı, Eximbank’ın, 3332 sayılı Kanun ve 87/11914 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı uyarınca kendisine verilen görevler çerçevesinde yürüttüğü kredi, garanti ve sigorta faaliyetleri nedeniyle yüklendiği politik risklerden doğan zararlarını karşılamaktadır. Önemli Gelişmeler Banka 2009 yılında 4,8 milyar ABD Doları tutarında nakdi kredi desteği ve 4,5 milyar ABD Doları tutarında sigorta/garanti imkanı sağlayarak ihracata toplam 9,3 milyar ABD Doları seviyesinde bir destek vermiştir. Banka 2008 yılında 149 nakdi ve gayri nakdi destekleri ile Türkiye ihracatının %7’sine destek sağlamış iken, 2009 yılında Türkiye ihracatının %9’una finansman desteği sağlamıştır. Tablo 21: Eximbank’ın İhracat Sektörüne Sağladığı Destek Toplam Kredi/Garanti/Sigorta Desteği (milyon ABD Doları) Toplam İhracat (milyon ABD Doları)* Toplam Destek / Toplam İhracat (%) 2007 2008 2009 8.421 9.360 9.339 107.272 132.027 102.135 %8 %7 %9 Kaynak: Eximbank, TÜİK * 2009 yılı toplam ihracat tutarı geçicidir. Türk Eximbank'ın nominal sermayesi Eylül 2009’da 2 milyar TL'ye yükseltilmiş olup, 2009 yıl sonu itibarıyla Banka sermayesinin tamamı ödenmiştir. Diğer taraftan, 2009/15198 sayılı Türkiye İhracat Kredi Bankası Anonim Şirketi Tarafından Sağlanan Kredi, Garanti ve Sigorta Destekleri Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı 15/07/2009 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Karar ile yabancı ülkelere ve bu ülkelerdeki bankalar ve diğer kuruluşlara sağlayacağı iki yıl ve daha uzun vadeli kredi, garanti ve sigorta desteğinin esaslarının ve finansal hükümlerinin düzenlenmesine; ülkemiz açısından özel önem arz eden ülkelerdeki kuruluşlara tavizli kredi açılmasına; yabancı ülkelere ve bu ülkelerdeki bankalar ve diğer kuruluşlara verdiği tavizli ve/veya tavizsiz krediler ile yaptığı iki yıl ve daha uzun vadeli sigorta işlemlerine ilişkin alacakların yeniden yapılandırılmasına; Banka’nın yürüttüğü kredi, garanti ve sigorta faaliyetleri nedeniyle yüklendiği politik risklerden kaynaklanan zararlar ile kullandırdığı tavizli kredilerden doğan gelir kayıplarının karşılanmasına ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir. Mali Durum 2009 yılında Banka aktifleri yüzde 31,2 oranında artarak 6,5 milyar TL’ye ulaşmış, Banka’nın kalkınma ve yatırım bankaları toplam aktifleri içerisindeki payı ise yüzde 21,5’ten yüzde 23,7’ye yükselmiştir. Bankaca kullandırılan krediler 2009 yılında yüzde 2,3 oranında azalmış ve kredilerin toplam aktifler içindeki payı yüzde 81’den yüzde 60,2’ye düşmüştür. Banka net dönem kârı ise yüzde 7,8 oranında azalarak 342 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. 2009 yılında kalkınma ve yatırım bankacılığı sektöründe aktif kârlılığı ve özkaynak kârlılığı rasyoları sırasıyla yüzde 3,7 ve yüzde 7,8 olarak 150 2009 Kamu İşletmeleri Raporu gerçekleşmiş, Eximbank’ta ise bu rasyolar sırasıyla yüzde 5,3 ve 9,4 olarak sektör ortalamalarının üzerinde gerçekleşmiştir. Banka sermaye yeterliliği rasyosu da yüzde 60,3 olan sektör ortalamasının oldukça üzerinde gerçekleşmiş ve 2009 sonunda yüzde 125,8’e ulaşmıştır. SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER 2008 2009 % Artış Toplam Aktifler 4.943 6.488 31 Toplam Krediler 4.005 3.909 -2 Özkaynaklar 2.939 3.657 24 Brüt Kâr 371 342 -8 Net Kâr 371 342 -8 81 60,2 -26 Sektördeki Aktif Payı (*) 21,5 23,7 10 Sektördeki Kredi Payı (*) 26,7 23,7 -11 1,4 2,6 86 Faiz Gelirleri İçinde Kredilerin Payı 76,1 73,7 -3 Faiz Gelirleri İçinde Menkul D. Payı 9,2 8,4 -9 Faiz Dışı Gelirler / Faiz Dışı Giderler 90,2 87,7 -3 7,5 5,3 -29 12,6 9,4 -25 8,5 6,6 -22 104,9 125,8 20 Finansal Büyüklükler (milyon TL) Rasyolar (%) Krediler / Aktifler Takipteki Krediler / Krediler (brüt) Aktif Kârlılığı Özkaynak Kârlılığı Net Faiz Marjı Sermaye Yeterlilik Oranı Kaynak: T. Eximbank (*) Kalkınma ve yatırım bankaları toplam aktif ve toplam kredileri içerisindeki pay alınmıştır. Hazinece politik risk kapsamında ödenmiş tutarlara ilişkin olarak, ilgili ülkelerden yapılan tahsilatlar 12/07/2006 tarih ve 823 sayılı Devlet Bakanlığı Onayı uyarınca Hazine Müsteşarlığı’na aktarılmaya başlanılmış ve bu kapsamda 2009 yılında ilgili ülkelerden Bankaca 29,9 milyon ABD Doları tutarında tahsilat yapılarak Hazineye aktarılmıştır. 2006 yılından bu yana Hazineye aktarılan tutar ise 2009 yıl sonu itibarıyla 393 milyon ABD Dolarına ulaşmıştır. 151 Tablo 22: Hazinece Politik Risk Kapsamında Üstlenilen Tutarlardan Eximbank Tarafından Tahsil Edilerek Hazineye Aktarılan Tutarlar (milyon ABD Doları) Yıllar Tutar 2006 274,7 2007 50,3 2008 38,1 2009 29,9 TOPLAM Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 152 393,0 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 7.7. İller Bankası Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Hidayet ATASOY (YK Başkanı ve Genel Müdür) Hazine Sermaye Payı: %0 ♦ Şeref KOCABACAK (Üye) Esas Sermaye: 9.000 milyon TL ♦ Salih YILMAZ (Üye) Ödenmiş Sermaye: 4.700 milyon TL ♦ Fahrettin DONAT (Üye) ♦ Feramuz ÜSTÜN (Üye) İlgili Bakanlık: İnternet adresi Bayındırlık ve İskan Bakanlığı http://www.ilbank.gov.tr İller Bankası 11 Haziran 1933 tarih ve 2301 sayılı Kanunla “Belediyeler Bankası” olarak kurulmuş, ancak daha sonra, 13 Haziran 1945 tarih ve 4759 sayılı “İller Bankası Kanunu” ile hem Banka’nın adı hem de görev, yetki ve sorumlulukları değiştirilerek bugünkü halini almıştır. Diğer taraftan Banka, özel hukuk hükümlerine tabi, tüzel kişiliği haiz, mevduat toplama yetkisi bulunmayan bir kalkınma ve yatırım bankası statüsünde olması nedeniyle 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’na tabi bulunmaktadır. 4759 sayılı İller Bankası Kanunu’nun 3 üncü maddesi uyarınca, Bankanın sermayesi Belediye ve Özel İdarelerin yıllık gelirlerinin %5’i nispetindeki paylardan oluşmaktadır. Bu nedenle Bankanın sermayesinde doğrudan veya dolaylı hakimiyeti söz konusu olan sermaye grubu yoktur. Bankanın sermayesi son olarak 01/10/2007 tarih ve 2007/12827 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 9 milyar TL’ye çıkartılmış olup, 31/12/2009 tarihi itibarıyla sermayenin 4,7 milyar TL’si ödenmiştir. Bir yatırım bankası olan Bankanın faaliyet alanı; “İl özel idareleriyle, belediye ve köy idarelerinin ve bu idarelerin kuracakları birliklerle adı geçen idarelere bağlı, tüzel kişiliği haiz olan veya olmayan ve katma bütçeli idare ve kurumların imar işleriyle ilgili konularla uğraşmak” şeklinde belirlenmiştir. Kanun’un 1 inci maddesine göre merkezi Ankara olan İller Bankası; merkezde 21 daire başkanlığı, taşrada 18 bölge müdürlüğünde toplam 3042 personel ile hizmet vermektedir. 153 Önemli Gelişmeler • • • • • • Bankanın, 2009 yılı yatırım ve finansman programı 1,3 milyar TL olarak belirlenmiş olup, planlanan yatırım ve finansman miktarının %85’i oranında gerçekleşme sağlanmıştır. 2009 yılında 5779 sayılı İl Özel İdarelerine ve Belediyelere Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanun’un Geçici 1. maddesi gereğince denkleştirme ödeneğinden Bankaya toplam 46 milyon TL ödenek aktarılmıştır. 2009 yılında yapılan etüt ve proje çalışmaları ile 37 adet içme suyu proje, 12 adet içme suyu arıtma, 405 adet kanalizasyon şebeke, 20 adet atık su-arıtma deşarj, 47 adet deniz deşarjı (katı atık) olmak üzere toplam 521 adet işin etüdü; 30 adet içme suyu proje, 6 adet içme suyu arıtma, 77 adet kanalizasyon şebeke, 22 adet atık su arıtma - deşarj, 4 adet deniz deşarjı (katı atık) olmak üzere toplam 139 adet işin proje çalışmaları tamamlanmıştır. Hazine Müsteşarlığı, İller Bankası ve Dünya Bankası arasında 2006 yılında imzalanan su, atık su ve katı atık projelerinin yapımına yönelik 212,9 milyon Euro tutarındaki krediden 31/12/2009 tarihi itibarıyla kullandırım tutarı 96,4 milyon Euro olmuştur. Bankaca hazırlanarak Hollanda Hükümeti’nin G2G.NL-Çevre 2008 Programına sunulmuş olan “Küçük ve Orta Ölçekli Belediyelerde Atık Su Arıtımı için Uygun Yöntemlerin Geliştirilmesi” konulu proje Mayıs 2009 ayında onaylanan başlangıç raporu ile faaliyete başlamıştır. Belediyelerin Altyapısının Desteklenmesi (BELDES) Projesi nüfusu 10.000’in altında bulunan, şebekeli içme suyu olmayan veya yetersiz olan Belediyelerin içme suyu tesisleri Bankaca projelendirilmekte olup, 2009 yılı sonunda 22 adet belediyenin içme suyu inşaatının yapımı tamamlanmıştır. Mali Durum 2009 yılında Banka aktifleri %15,9 oranında artış göstererek 8 milyar TL’ye ulaşmıştır. Toplam krediler %15,4 oranında artmakla birlikte kredilerin toplam aktifler içerisindeki payı %77 ile aynı seviyede kalmıştır. 2009 yılında 239 milyon TL’si Banka yatırım programında, 843 milyon TL’si belediyelerin kendi yatırım programlarında yer alan ya da program dışı işleri için Banka özkaynaklarından 1,1 milyar TL’lik kredi kullandırılmıştır. 154 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 2009 yılında net kâr %14,2 oranında artarak 302 milyon TL’den 345 milyon TL’ye; Banka özkaynakları %17,8 oranında artarak 5,3 milyar TL’den 6,2 milyar TL’ye ulaşmıştır. SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER 2008 2009 % Artış Toplam Aktifler 6.910 8.009 16 Toplam Krediler 5.351 6.175 15 Özkaynaklar 5.282 6.224 18 Brüt Kâr 413 475 15 Net Kâr 302 345 14 Krediler / Aktifler 77,4 77,1 0 Sektördeki Aktif Payı (*) 31,2 29,6 -5 Sektördeki Kredi Payı (*) 36,4 37,5 3 73 86,6 19 22,2 42,9 93 Aktif Kârlılığı 4,3 4,3 0 Özkaynak Kârlılığı 5,7 5,5 -4 Net Faiz Marjı 7,8 7,3 -6 70,8 66,4 -6 Finansal Büyüklükler (milyon TL) Rasyolar (%) Faiz Gelirleri İçinde Kredilerin Payı Faiz Dışı Gelirler / Faiz Dışı Giderler Sermaye Yeterlilik Oranı Kaynak: İller Bankası (*) Kalkınma ve yatırım bankaları toplam aktif ve toplam kredileri içerisindeki pay alınmıştır. 155 7.8. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası A.Ş. ♦ Durmuş YILMAZ (Başkan) Sermaye Yapısı ♦ M.Vehbi ÇITAK (Üye) Kamu Payı: %54,74 ♦ Doç. Dr. Lokman GÜNDÜZ (Üye) Hazine Sermaye Payı: %54,74 ♦ Prof. Dr. Turalay KENÇ (Üye) Bankaların Sermaye Payı: %25,76 ♦ Prof. Dr. M.İlker PARASIZ (Üye) Tüzel/Gerçek Kişilerin Sermaye Payı: %19,50 ♦ Necati ŞAHİN (Üye) Esas Sermaye: 25.000 TL ♦ Prof. Dr. Necdet ŞENSOY (Üye) Ödenmiş Sermaye: 25.000 TL İlgili Bakanlık İnternet adresi Devlet Bakanlığı ve Başbakan Yardımcılığı http://www.tcmb.gov.tr Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 11 Haziran 1930 tarih ve 1715 sayılı Kanun ile bir anonim şirket olarak kurulmuştur. 1960’lı yıllarda planlı dönemin başlaması ile 1715 sayılı Kanununun dengeli kalkınma için gerekli bir para programının uygulanmasına uygun olmadığı gerekçesiyle yasada değişiklikler yapılarak, 26 Ocak 1970 tarih ve 1211 sayılı Kanun yürürlüğe girmiştir. 1211 sayılı Kanuna göre Banka hisse senetleri (A), (B), (C) ve (D) sınıflarına ayrılmıştır. (A) sınıfı hisse senetlerinin her biri en az 100 hisseliktir. Bu sınıf hisse senetleri münhasıran Hazineye ait olup, Hazine payı sermayenin %51’inden aşağı düşemez. (B) sınıfı hisse senetleri Türkiye’de faaliyette bulunan milli bankalara tahsis edilmiştir. Hisse senetlerinden en çok 15.000 adedi, (C) sınıfı hisse senedi olarak, milli bankalar dışında kalan diğer bankalarla imtiyazlı şirketlere tahsis edilmiştir. (D) sınıfı hisse senetleri Türk ticaret müesseselerine ve Türk vatandaşlığını haiz tüzel ve gerçek kişilere tahsis edilmiştir. (A) sınıfı hisse senetlerinin tümü (%54,72) Hazineye ait olup, Medeni Kanun uyarınca Hazineye intikal eden (D) sınıfında yer alan 53 adet hisse ile birlikte Hazineye ait hisselerin sermaye içindeki payı %54,74’tür. (B) sınıfı hisse senetleri, T.C. Ziraat Bankası A.Ş. (%19,23), T. Garanti Bankası A.Ş. (%2,48), T. İş Bankası A.Ş. (%2,33), T. Halk Bankası A.Ş. (%1,11), Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. (%0,55), Akbank T.A.Ş. (%0,03) ve Türk Ekonomi 156 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Bankası A.Ş.’ye (%0,01) aittir. (C) sınıfı hisse senetlerinin tamamı ise ING Bank’a aittir. Tablo 23: TCMB Sermaye Yapısı Sınıfı A B C D TOPLAM Kaynak: TCMB Adedi 136.800 64.340 54 48.806 250.000 Toplam İçindeki Yüzdesi 54,72 25,74 0,02 19,52 100,00 Nominal Değeri (TL) 13.680 6.434 5 4.881 25.000 Önemli Gelişmeler23 2008 yılının Kasım ayından itibaren politika faiz oranlarında başlatılan indirim süreci, 2009 yılında da devam etmiştir. İktisadi faaliyette Mayıs ayından itibaren kısmi toparlanma işaretleri görülmesine karşın, faiz indirimlerine devam edilmiş, yılın sonlarına doğru faiz indirimleri kademeli olarak yavaşlatılmış ve Aralık ayında politika faizleri sabit tutulmuştur. 2009 yılında politika faiz oranları toplam 850 baz puan indirilmiştir. Böylelikle, 2008 yıl sonu itibarıyla TCMB gecelik borçlanma faiz oranı %15 iken 2009 yıl sonu itibarıyla %6,50 olarak gerçekleşmiştir. Dalgalı döviz kuru politikası uygulamasına 2009 yılında da devam edilmiştir. TCMB, 16 Ekim 2008 tarihinde ara verdiği döviz alım ihalelerine, 4 Ağustos 2009 tarihinde tekrar başlamış olup, 2009 yılında döviz alım-satım ihaleleri yoluyla net 3,4 milyar ABD doları alınmıştır. 23 Kaynak: TCMB 2009 Yılı Faaliyet Raporu 157 Mali Durum Finansal Büyüklükler (milyon TL) Toplam Aktifler Altın Mevcudu Döviz Alacakları Menkul Kıymetler Açık Piyasa İşlemleri - Alacaklar Açık Piyasa İşlemleri - Borçlar Mevduat Net Faiz Geliri * Net Kâr * Kaynak:TCMB 2008 167.298 5.017 107.385 33.654 20.061 29.935 90.436 1.017 1.991 2009 192.158 6.375 106.477 39.692 35.265 47.332 89.360 2.118 2.738 % Değişim 14,9 27,1 -0,8 17,9 75,8 58,1 -1,2 108,3 37,5 * 2009 yılında faiz ve faiz dışı gelirlerin yeniden sınıflandırılması nedeniyle 2008 yılı kâr/zarar tablosu kalemleri yeniden düzenlenmiştir. 2009 yılında Banka’nın toplam aktifleri %14,9 oranında artış göstererek 192 milyar TL’ye ulaşmıştır. Banka’nın yurtdışındaki muhabirleri nezdinde açılan hesapları, IMF nezdinde bulunan kotamızın altın ve yabancı para olarak ödenen kısmını ve efektif mevcudunu içeren döviz alacakları 2009 yılında %0,8 oranında azalarak 106,5 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Döviz alacaklarının Banka’nın toplam aktifleri içerisindeki payı ise 2008 yılında %64 iken, 2009 yılında %55 olarak gerçekleşmiştir. 2001 yılında kamu ve fon bankalarından kesin alımı yapılan ve Ekim 2001’de uzun vadeli menkul kıymetlerle değişimi yapılan DİBS’ler ile ikincil piyasadan repo işlemi ile alınan DİBS’lerden oluşan menkul kıymetler 2009 yılında %18 oranında artmakla birlikte, Banka’nın toplam aktifleri içerisindeki payı hemen hemen aynı seviyede kalmıştır. 2009 yılında Banka mevduatı %1,2 oranında azalmış ve 2008 yıl sonu itibarıyla %54 olan toplam pasifler içerisindeki payı 2009 sonu itibarıyla %46 olarak gerçekleşmiştir. Mevduatın dağılımına ilişkin detaylar aşağıda yer alan Tabloda sunulmaktadır (Tablo 24). 2009 yıl sonu itibarıyla Banka mevduatının %52’sini bankacılık sektörü mevduatı, %23’ünü ise kamu sektörü mevduatı oluşturmaktadır. 158 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Tablo 24: TCMB Mevduatının Dağılımı (milyon TL) Kamu Sektörü Bankacılık Sektörü Muhtelif Uluslararası Kuruluşlar Fonlar TOPLAM Kaynak:TCMB Türk Parası 4.985 26.179 3 7 135 31.309 Yabancı Para 15.486 20.473 19.469 2.622 58.050 Toplam 20.471 46.652 19.472 7 2.757 89.359 Banka net kârı 2009 yılında %37,5 oranında artarak 2,7 milyar TL’ye ulaşmıştır. Banka 2009 yılında, TL mevduat zorunlu karşılıklarına ödenen faiz ve Bankalararası Para Piyasası İşlemleri net zararı nedeniyle TL işlemlerden 778 milyon TL zarar etmiştir. Banka’nın toplam yabancı para işlemleri net kârı ise yaklaşık 3,2 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. 2009 yılı kârından Hazine Müsteşarlığına ise 1,8 milyar TL temettü ödemesi yapılmıştır. 159 Bölüm 8: Diğer Kamu İşletmeleri Birinci Bölümde de ifade edildiği üzere, kamu işletmeleri, kamusal kaynakları kullanarak ekonomik alanda faaliyet gösteren merkezi veya mahalli idarelere ait işletmeleri ifade etmektedir. Dolayısıyla, merkezi veya mahalli idarelerin hakim ortak oldukları şirketler ile yaptıkları işler ticari nitelik taşıyan ancak şirket şeklinde örgütlenmemiş kuruluşlar kamu işletmesi olarak adlandırılabilir. KİT’ler, özelleştirme programındaki kuruluşlar ve kamu sermayeli bankalar dışında kalan ve ülkemizde faaliyet gösteren ve uluslararası tanımlamalar çerçevesinde kamu işletmesi olarak değerlendirilebilecek diğer kurum ve kuruluşlara yönelik bilgilere bu bölümde yer verilmiştir. Bu bölümün temel amacı; ♦ ♦ ♦ ♦ 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu dışında kalan ancak mevzuatımızda KİT olarak da tanımlanmadığı için kamu sektörü içinde de raporlanmayan işletmeleri genel olarak tanıtmak, Özellikle Avrupa Birliği Rekabet Politikası faslı olmak üzere AB müzakere sürecine yönelik hazırlık yapmak, Kamu idareleri ile bu kurum ve kuruluşlar arasındaki mali ilişkilere dikkat çekmek ve Tüm kamu işletmelerine yönelik bir farkındalık yaratmaktır. Bu bölümde yer verilen kurumlara ve şirketlere yönelik daha ayrıntılı verilere internet sitelerinden veya faaliyet raporlarından ulaşılabilir. Bu bölümde yer verilen işletme ve fonlardan Türksat, TRT, AOÇ, TOKİ, Milli Piyango İdaresi, Özelleştirme Fonu, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu, Yüksek Denetleme Kurulunun denetimine tabidir. 160 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 8.1. Türksat Uydu Haberleşme Kablo TV ve İşletme A.Ş. Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Dr. Özkan DALBAY (YK Başkanı ve Genel Müdür) Hazine Sermaye Payı: %100 ♦ M. Habib SOLUK Esas Sermaye: 898 milyon TL ♦ Metin ARSLAN Ödenmiş Sermaye: 898 milyon TL ♦ Özkan POYRAZ ♦ Süleyman KARAMAN İlgili Bakanlık İnternet adresi Ulaştırma Bakanlığı http://www.turksat.com.tr. Türksat A.Ş., 406 sayılı Telgraf ve Telefon Kanunu uyarınca ulusal egemenlik kapsamındaki uydu yörünge pozisyonlarının hakları, yönetimi ve işletme yetkisine sahip olmak ve bununla ilgili yükümlülükleri yerine getirmek, adına kayıtlı ve diğer operatörlere ait uyduları işletmeye vermek ya da verilmesini sağlamak, bu uyduları işletmek, ulusal ve yabancı operatörlere ait uydular üzerinden haberleşme ve iletişim alt yapısını kurmak, işletmek ve ticari faaliyette bulunmak üzere, Türk Ticaret Kanunu ve özel hukuk hükümlerine tabi olarak kurulmuş ve 22 Temmuz 2004 tarihinde faaliyete geçmiştir. 08 Ekim 2005 tarih ve 25960 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Bakanlar Kurulu kararıyla ulusal uydu programı ve insan kaynağı yetiştirme konularında Türksat A.Ş. yetkilendirilmiştir. 21 Nisan 2005 tarih ve 5335 sayılı Kanun ile “Türk Telekom’un, ortak yerleşim alanları ve kablo TV şebekesinin içinden geçtiği ortak altyapı tesisleri hariç olmak üzere, kablo TV hizmet ve altyapısıyla ilgili tüm taşınır ve taşınmazları, her türlü teçhizat, araç, gereç, malzeme, yazılım ve donanımları, her türlü fikrî ve sınaî hakları ile sair hak, alacak ve borçları, her türlü sözleşmeleri ve kredi anlaşmaları ile leh ve aleyhe açılmış ve açılacak olan davaları, icra takipleri ve halen yürütülen veya sonuçlandırılan tüm idarî inceleme ve soruşturmaları, bütün hak, borç, alacak, yetki ve yükümlülükleri ile birlikte Türksat A.Ş.’ye devredilir.” hükmü getirilerek, kablo altyapısı ve bu altyapı üzerinden yürütülen hizmetler Türksat A.Ş.’ye devredilmiştir. Böylece, Türksat A.Ş. uydu operatörlüğü yanında kablo TV operatörlüğü görevini de üstlenmiştir Ülkemizdeki e-Devlet hizmetlerinin kurulması, yaygınlaştırılması ve vatandaşa sunulan hizmetlerde hizmet erişimi ve kalitesinin artırılması amacı ile 20 Nisan 161 2006 tarihli ve 26145 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 2006/10316 sayılı BKK ile kamu hizmetlerinin ortak platformda, tek kapıdan sunumu ve vatandaşın devlet hizmetlerine elektronik ortamdan güvenli ve hızlı bir şekilde erişimini sağlamak amacıyla hazırlanan e-Devlet kapısının kurulması, işletilmesi ve yönetilmesi görevi Ulaştırma Bakanlığı koordinasyonu ile Türksat A.Ş.’ye verilmiştir. Bu çalışmaları desteklemek amacı ile 10 Ağustos 2006 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Başbakanlık Genelgesi gereği proje kapsamında, kamu hizmetlerinin elektronik ortamda, ortak bir platformda ve vatandaş odaklı sunumu için, iş süreçlerinin gözden geçirilmesi, içerik yönetimi, entegrasyon ile ilgili standartlar ve gerekli hukuki düzenlemeler konusundaki çalışmalar, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının etkin katılımıyla Türksat A.Ş. tarafından yapılacaktır. Önemli Gelişmeler 2008 yılı sonundan itibaren Türksat A.Ş., analog Kablo TV yayınının yanı sıra “Teledünya” markasıyla sayısal yayıncılık hizmeti vermektedir. Diğer taraftan Şirket “Uydunet” markasıyla da 2009 yılı ortasından itibaren geniş bant internet erişim hizmeti sunmaya başlamıştır. Hizmet kalitesinde ve çeşitliliğinde yaşanan artış neticesinde 2009 sonu itibarıyla Kablo TV abone sayısı 1,1 milyon olmuş, Teledünya abone sayısı 80 bin olarak gerçekleşmiş ve uydu net abone sayısı 145 bine ulaşmıştır. Türksat A.Ş. Yönetim Kurulunun 14/05/2009 tarihli ve 91 no’lu kararı gereği, uydu ve uzay yol haritası kapsamında 2015 yılında Türksat’ın özgün tasarımı olan haberleşme uydusunun Türkiye’de üretilmesine yönelik ayrıntılı proje planı onaylanmıştır. Ayrıca, Türkiye’nin uydu ve uzay teknolojilerinde kabiliyetlerini geliştirmek ve yetişmiş insan gücünü artırmak amacıyla DKP (Doğrudan Katılım Programı) yukarıda bahsi geçen yönetim kurulu kararıyla T4A-T4B uydu ihalelerine dahil edilmiştir. Doğrudan Katılım Programı, T3A çerçevesinde gerçekleştirilen teknoloji transfer programını (TTTP) daha ileri aşamaya taşıması amacıyla hazırlanmıştır. Kuruluş Bakanlar Kurulu Kararı ile kendisine verilmiş bulunan E-devlet kapısı hizmetlerini sağlama görevini yürütmektedir. Bu çerçevede http://turkiye.gov.tr alan adının tahsisi yapılmış, sistem bağlantısı sağlanmıştır. E-Devlet Kapısı ile Adres Bilgi Sistemi bağlantısı kurulmuş, veri paylaşımı başlatılmıştır. E-Devlet Kapısına e-imza ve mobil e-imza yazılımları tamamlanmıştır. 18/12/2008 tarihinde E-Devlet kapısı 12 pilot hizmetle açılmıştır. 162 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Kuruluşun mevcut uydularına ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda yer almakta olup, Türksat 2012 yılında Türksat 4A uydusunu uzaya fırlatmaya hazırlanmaktadır. Diğer taraftan uydu ve uzay yol haritası hazırlanarak 2014 yılında yerli tasarım olan uydunun Türkiye’de entegrasyonu hedeflenmektedir. Söz konusu uydunun uydu entegrasyon ve test merkezinin TUSAŞ - Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş. (TAI) tesislerinde kurulmasına karar verilmiştir. Tablo 25: TÜRKSAT Uydularına Yönelik Bilgiler Yörünge Hizmet Süresi Trans. Sayısı Toplam Kapasite Turksat 1B 31E 1994-2006 16 792 MHZ Turksat 1C 42E 1996-2008 16 792 MHZ Turksat 2A 42E 2001-2015 32 1092 MHz Turksat 3A 42E 2008-2023+ 24 1296 MHz Uydu Kaynak: TÜRKSAT Mali Durum Türksat’ın 2009 yılı brüt satış hasılatı %58 artarak 244 milyon TL’ye çıkmış, bu çerçevede 2008 yılında faaliyetlerinden 6 milyon zarar eden Türksat, 2009 yılında 27 milyon TL faaliyet kârı elde etmiştir. Buna karşın diğer faaliyetlerin olumsuz etkisi sonucu dönem kârı bir önceki yıla kıyasla %38 azalarak 88 milyon TL olmuştur. Kuruluşun 2008 ve 2009 yıllarında asit test oranı sırasıyla 4,7 ve 5,8 olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca özsermaye getiri oranı bir önceki yıla oranla %41 azalarak %6,06’ya düşmüştür. 163 SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Finansman Giderleri Dönem Kâr Zararı Bilanço Dönen Varlıklar Stok Duran Varlıklar Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Özsermaye Getiri Oranı % İstihdam Toplam Personel Sayısı (ort.) Toplam İstihdam Gideri 2008 2009 % Artış 154 157 3 -6 0 141 244 212 3 27 0 88 58,4 35,0 0,0 --0,0 -37,6 561 13 642 1.203 113 0 1.090 538 13 714 1.252 91 0 1.161 -4,1 0,0 11,2 4,1 -19,5 0,0 6,5 4,96 4,7 10,32 5,9 5,8 6,06 19,0 22,6 -41,3 521 33,1 494 37,4 -5,2 13,0 1.156 ----- 1.141 80 145 -1 ----- Diğer Kablo TV Abone Sayısı (Bin Kişi) Teledünya Abone Sayısı (Bin Kişi) Uydu Net Abone Sayısı (Bin Kişi) Kaynak: TÜRKSAT, Hazine Müsteşarlığı ve DPT 164 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 8.2. Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ İbrahim ŞAHİN (YK Başkanı ve Genel Müdür) Hazine Sermaye payı: %100 ♦ İhsan Cafer ELHAN ♦ Dr. Zeynel KOÇ ♦ Ahmet KOYUNCU Esas Sermaye: 182 milyon TL Ödenmiş Sermaye: 182 milyon TL ♦ Prof. Dr. Coşkun ÇAKIR ♦ Yrd. Doç. Dr. İrfan ÇİFTÇİ ♦ Recep ŞAHİN İlgili Bakanlık İnternet adresi Devlet Bakanı http://www.trt.gov.tr TRT, Radyo yayıncılığı olarak Radyo 1, Radyo 2 (TRT FM), Radyo 3 ve Radyo 4 ile kesintisiz ulusal yayın; Antalya, Erzurum, Trabzon, Çukurova ve GAP Diyarbakır Radyoları ile günde üçer saat bölgesel yayın yapmaktadır. Antalya, Erzurum, Trabzon, Çukurova ve GAP Diyarbakır Radyoları ayrıca her gün birer saat Radyo 4 kanalında “Anadolu Kuşağı” adı altında ulusal yayına katılmaktadır. 6 Mayıs 2009’da açılan yeni kanal “Ankara Radyosu” FM bandından Ankara’ya yayınlarını ulaştırmakta, yine bu tarihte yayına başlayan TRT Nağme 24 saat kesintisiz Türk Sanat Müziği, 1 Temmuz 2009’da yayına başlayan TRT Türkü 24 saat kesintisiz Türk Halk Müziği yayını yapmaktadır. Ayrıca Dış Yayınlar Dairesi Başkanlığınca, kısa dalga üzerinden 19 saat, uydu ve internet üzerinden 24 saat Türkçe yayın yapılırken, kısa dalga, uydu, internet ve FM bandı üzerinden 30 yabancı dilde hizmet sunulmaktadır. TRT Avrupa FM Radyosu, 01 Eylül 2009 tarihinden itibaren canlı programlarla hizmete girerken, Radyo 6 da 1 Nisan 2009’da tarihinden itibaren, Türkiye’nin Sesi Radyosu stüdyolarını kullanarak Kürtçe yayına başlamıştır. Televizyon yayıncılığında ise, ilk yayın Ocak 1968’de Ankara’da başlatılmış, 1970 yılında İzmir, 1971 yılında ise İstanbul Televizyonu faaliyete geçmiştir. İkinci televizyon kanalı 1986 yılında hizmete açılmıştır. 1989 yılında TRT-3 ve GAP Televizyonu yayına girmiş ve TRT’nin kanal sayısı 4’e çıkmıştır. 1990’da ise eğitim ağırlıklı TRT-4 ile Avrupa’da yaşayan Türklere yönelik TRT-INT yayınları başlamıştır. 1993’te Kafkasya ve Orta Asya’ya yönelik programların yer aldığı TRT-AVRASYA kanalı açılmış, daha sonra adı TRT-TÜRK olarak değişmiştir. 1995’te ise TBMM TV yayına girmiştir. 01 Kasım 2008’de Türkiye’nin ilk ve tek yerli çocuk kanalı olma özelliği ile TRT Çocuk yayın 165 hayatına başlamıştır. Halihazırda TRT-1, TRT-2, TRT-3, TRT-4, TRT-TÜRK, TRT AVAZ, TRT ÇOCUK, TRT 6, TRT TURİZM ve BELGESEL ve GAP-TV yayınlarıyla izleyiciye ulaşılmaktadır. Anayasa’nın 133 üncü maddesinde, radyo ve televizyon istasyonlarının ancak Devlet eliyle kurulabileceği ve idarenin tarafsız bir kamu tüzel kişiliği halinde kanunla düzenleneceği öngörülmüştür. Bu madde uyarınca düzenlenen 11/11/1983 tarih ve 2954 sayılı Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu ile TRT’nin ve Radyo Televizyon Üst Kurulunun görev ve yetkileri düzenlenmiştir. 1993 yılında Anayasa’nın 133 üncü maddesi değiştirilerek, radyo ve televizyon istasyonları kurmanın ve işletmenin kanunla düzenlenecek şartlar çerçevesinde serbest olduğu belirtilmiş, devletçe kamu tüzel kişiliği olarak kurulan tek radyo ve televizyon kurumu ile kamu tüzel kişilerinden yardım gören haber ajanslarının özerkliği ve yayınlarının tarafsızlığı hükme bağlanmıştır. Yapılan düzenleme ile TRT anayasal bir kurum olmaktan çıkarılmış, kuruluş kaynağını Anayasa’dan alan bir kurum haline dönüştürülmüştür. Tekel konumu sona eren Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumunun, Devlet radyo ve televizyon yayıncılığından kamu hizmeti yayıncılığına geçmesi söz konusu olmuştur. Kamu hizmeti yayıncılığı kavramı, İngiliz yayın kurumu BBC’nin (British Broadcasting Corporation) kuruluş yıllarına dayanmaktadır. Bu kavram, halk için yapılan, halk tarafından finanse edilen ve halk tarafından kontrol edilen yayıncılık olarak kabul edilmektedir. İdari ve mali özerkliğin ön plana çıktığı uygulama, ülkemizde TRT tarafından toplumun tüm katmanlarının gereksinimini karşılamaya yönelik olarak sürdürülmektedir. TRT’nin gelirleri, 3093 sayılı Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Gelirleri Kanunu’nda ve 2954 sayılı TRT Kanunu’nun 25. ve 36. maddeleri ile belirlenmiştir. Bu gelirler, ilan ve reklam gelirleri, konser, temsil ve benzeri programlara giriş ücreti, radyo, televizyon ve video cihazlarına ilişkin bandrol gelirleri, elektrik enerjisi hasılatından alınan paylar ve film, bant, nota, plak, kitap ve benzeri ürünlerin yapım, yayın ve satışından elde edilecek gelirlerdir. Ülkemizde ticari ve kamu yayıncılığının ayrımını ortaya koyan bir düzenleme bulunmadığı için ticari yayıncılıkta özel sektör ile rekabet eden TRT, bandrol gelirleri ve elektrik payı ile devletten destek alarak yapmış olduğu hizmetleri yasal ve pratik olarak kamu ve ticari olarak ayırmamakta ve bu kapsamda hesaplarını ayrı tutmamaktadır. 166 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Önemli Gelişmeler Balkanlar’dan Orta Asya’ya, Ortadoğu’dan Kafkaslara 27 ülke ve 13 muhtar cumhuriyette yaklaşık 250 milyon nüfuslu bir coğrafyaya hitap eden ve Türkçe, Azerbaycan Türkçesi, Kazakça, Kırgızca, Özbekçe ve Türkmence yayın yapan TRT Avaz, 21/03/2009’da yayın hayatına başlamıştır. TRT Türk, 08/05/2009 tarihinde uluslararası Türkçe haber ve kültür kanalı kimliğiyle yayınlarına başlamış, aynı yıl test yayınlarına başlayan TRT ANADOLU’nun ise TRT ile Yerel ve Bölgesel Televizyonlar Birliği'nin ortaklaşa yayın yapacağı kanal olması öngörülmüştür. 16 Kasım 2009'da yayına başlayan TRT Müzik, Türk Müziği ağırlıklı olmakla birlikte geçmişten günümüze yerli ve yabancı müzik yayınları yapmaktadır. "Tanık Olmaya Hazır mısınız?" sloganıyla 17 Ekim 2009'da yayına başlayan TRT Belgesel Kanalı, Türkiye'yi İngilizce, Almanca, Fransızca, Rusça ve Türkçe ile beş farklı dilde dünyaya tanıtmaktadır. 2009'da ayrıca Radyo 6, TRT Nağme, TRT Ankara Kent Radyosu, TRT Türkü ile TRT Avrupa FM radyoları yayına başlamıştır. Mali Durum 17/10/2009 tarih ve 27379 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile 4/12/1984 tarihli ve 3093 sayılı Radyo ve Televizyon Kurumu Gelirleri Kanunun 4 üncü maddesinde değişiklik yapılmış ve böylece kara taşıtlarından alınan TRT bandrol ücreti araçların fabrika satış bedelleri üzerinden alınmaya başlanmıştır. TRT’nin en önemli gelir kaynağı olan elektrik enerjisi payı 2003 yılında Bakanlar Kurulu Kararı ile %3,5’ten %2’ye indirilmiştir. Elektrik enerji payı geliri 2007 yılında 335 milyon TL iken 2008 yılında 454 milyon TL, 2009 yılında ise 448 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Elektrik enerjisi payını satış hasılatının içinde gösteren TRT, faaliyetlerini kârlı bir şekilde sürdürmekte olup, kurumun vergi öncesi kârı 2007 yılında 150 milyon TL, 2008 yılında 186 milyon TL, 2009 yılında ise 47 milyon TL düzeyinde gerçekleşmiştir. 167 SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Finansman Giderleri Dönem Kâr Zararı Bilanço Dönen Varlıklar Stok Duran Varlıklar Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Nakit Çevirme Süresi (Gün) Özsermaye Getiri Oranı % İstihdam Toplam Personel Sayısı (Ort.) Toplam İstihdam Gideri Kaynak TRT 168 2008 2009 % Artış 752 507 106 135 0 186 780 687 118 -27 0 47 4% 35% -75% 625 40 575 1.201 50 24 1.127 561 40 705 1.266 65 28 1.173 -10% 1% 23% 5% 29% 16% 4% 12,50 8,22 3,97 22 18,01 8,68 4,79 5,84 13 4,06 -31% -42% 47% -44% -77% 6.770 7.198 6% 308 330 7% 11% --- 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 8.3. Atatürk Orman Çiftliği Müdürlüğü Yönetim Sermaye Yapısı Ömer Bülent ARSLAN (Müdür) Hazine Sermaye payı: %100 Esas Sermaye: 500 TL Ödenmiş Sermaye: 500 TL İlgili Bakanlık İnternet adresi Tarım ve Köyişleri Bakanı http://www.aoc.gov.tr 1925 yılında, ıslah için son derece elverişsiz olarak değerlendirilen bir arazide Atatürk’ün kişisel mülkü olarak Ankara ve çevresini yeşillendirmek, modern tarım ve işletmecilik tekniklerini uygulayarak çevre çiftçilerine önderlik ve öğreticilik yapmak amaçları ile kurulan Atatürk Orman Çiftliği, 1937 yılında Atatürk tarafından Hazineye bağışlanmıştır. Daha sonra, sırasıyla 1938 yılında Devlet Ziraat İşletmeleri Kurumuna bağlı olarak, 1950 yılında ise Devlet Üretme Çiftlikleri bünyesinde faaliyetine devam etmiştir. 24/03/1950 tarih ve 5659 sayılı Kuruluş Kanunu ile AOÇ bugünkü statüsü olan Tarım ve Köyişleri Bakanlığının bağlı kuruluşu olarak yapılandırılmıştır. AOÇ Müdürlüğü, halihazırda tarla, bağ ve bahçe ziraati, sığırcılık başta olmak üzere olmak üzere hayvancılık, süt, süt ürünleri, şarap, bal, meyve suyu vb. ürünlerin üretim ve pazarlaması ve hayvanat bahçesi işletmeciliği gibi alanlarda faaliyet göstermektedir. 5659 sayılı Kanun’da sırasıyla umumi ziraat işleri, bağ bahçe kültürleri ve ağaçlandırma işleri, hayvancılık ve hayvanat bahçesi işleri, ziraat sanatları işleri, ticaret, idare ve levazım işleri ve hesap işlerinden sorumlu 6 şeflik ve hukuk işleri servisinden teşekkül etmesi öngörülen kuruluşta, izleyen yıllarda çıkarılan çeşitli Bakanlar Kurulu Kararlarıyla şeflikler müdürlüklere dönüştürülmüştür. Kuruluş bugün 7 teknik müdürlük, 3 idari müdürlük ve hukuk müşavirliği birimi ve yaklaşık 400 personeliyle faaliyetlerini sürdürmektedir. Kuruluş 233 sayılı KHK’nın “İstisnalar” başlıklı 58 inci maddesi ile anılan KHK hükümlerinden muaf tutularak genel KİT sisteminin dışında bırakılmakla birlikte, 5659 ve 3346 sayılı Kanunlar uyarınca YDK ve TBMM’nin denetimine tabiidir. 169 14/01/1982 tarih ve 2580 sayılı Kanunla kuruluş sermayesi 500 milyon lira (500 TL) olarak belirlenmiş ve anılan tutarı bir kat artırmaya Bakanlar Kurulu yetkili kılınmıştır. Söz konusu tutarda bugüne kadar herhangi bir artırıma gidilmemiştir. Kuruluş dönem kârının her yıl %25’lik bölümü yasal yedek olarak ayrılmaktadır. Kuruluş yılda yaklaşık 27 milyon TL düzeyinde satış hasılatı elde etmektedir. Bunun %70’lik bölümünün ziraat sanatları olarak sınıflandırılan pastörize süt, yoğurt, dondurma vb. süt mamulleri satışlarından sağlandığı görülmektedir. Söz konusu ürünlere ilişkin pazar payı %8 ila %10 arasında değişmektedir. Satışların %17’lik bölümü ise mayalandırma sanatları olarak tabir edilen şarap, turşu, sirke, meyve suyu ve bal satışlarından sağlanmaktadır. Söz konusu iki kalemi %7’lik oranla hayvanat bahçesi gelirlerinin takip edildiği hizmet satışları izlemektedir. Tarla ve bağ bahçe ürünleri (buğday arpa, pancar vb.), hayvancılık ürünleri (et, çiğ süt vb.) ile diğer ticari mal ve hizmet satışları ise kuruluş hasılatı içerisinde nispeten daha az bir paya sahip bulunmaktadır. Grafik 8: AOÇ Hasılatının Yüzde Dağılımı Ziraat Sanatları 70% Hizmet Satışı 7% Bitkisel Üretim 4% Hayvancılık Üretimi 1% Mayalandırma Ticari Mallar 1% Sanatları 17% AOÇ satışlarının büyük bölümünü bayiler ve marketler aracılığı ile gerçekleştirmekle birlikte, kuruluşun kirada bulunan işyerlerine fabrikalardan doğrudan satış da gerçekleştirilebilmektedir. Diğer taraftan, kuruluş Ankara’da bulunan 3 adet satış ve tanıtım mağazasından da tüketiciye doğrudan ulaşmaktadır. Bununla birlikte, kuruluş söz konusu faaliyetlerden zarar etmektedir. Bu çerçevede kuruluşun faaliyet zararı 2007 yılında 2,4 milyon TL, 2008 yılında ise 4,2 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Ancak büyük oranda arazi ve bina 170 2009 Kamu İşletmeleri Raporu kira gelirleri sayesinde kuruluş 2007 yılında 8 milyon TL, 2008 yılında ise 7 milyon TL dönem kârı elde etmiştir. SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER 2007 2008 % Artış Brüt Satışlar 25 27 8,0 Faaliyet Kâr Zararı Dönem Kâr Zararı -2 8 -4 7 -100,0 -12,5 Aktif Toplamı 54 66 22,2 394 373 -5,3 Toplam İstihdam Gideri 10 11 10,0 Yatırım Harcaması Kaynak: 2008 Yılı YDK Raporu, AOÇ 0,3 0,7 133,3 (milyon TL) Toplam Personel Sayısı (ort.) 171 8.4. Türk Hava Yolları A.O. Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Hamdi TOPÇU (Başkan) ÖİB Sermaye Payı: %49,12 ♦ Doç. Dr. Temel KOTİL (Genel Müdür ve Üye) Esas Sermaye: 875 milyon TL ♦ Prof. Dr. Cemal ŞANLI (Başkan V.) Ödenmiş Sermaye: 875 milyon TL ♦ Orhan BİRDAL (Üye) ♦ Doç. Dr. Turan EROL (Üye) ♦ Muzaffer AKPINAR (Üye) ♦ Mehmet BÜYÜKEKŞİ (Üye) İlgili Bakan İnternet adresi ÖİB’nin Bağlı Olduğu Bakan http://www.thy.com.tr Türk Hava Yolları A.O. 20/05/1933 tarihinde 2186 sayılı Kanunla “Hava Yolları Devlet İşletmesi” adı altında kurulmuştur. 1935 yılında Bayındırlık Bakanlığına, 1938 yılında ise “Devlet Hava Yolları Umum Müdürlüğü”ne dönüştürülerek Ulaştırma Bakanlığına bağlanmıştır. 1955 yılında Türk Hava Yolları Anonim Ortaklığı Kanunu’nun istihsal edilmesiyle birlikte ana sözleşmesi kabul edilmiş ve Türk Hava Yolları A.O. adı altında faaliyetlerini sürdürmeye başlamıştır. 1983 yılında “Devlet Havacılık ve Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü”nün bağlı ortaklığı haline getirilmiş olan THY, 1984 yılında yürürlüğe giren 233 sayılı KHK ile kamu iktisadi kuruluşu haline getirilmiştir. 1994 yılında istihsal edilen 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun ile birlikte THY iktisadi devlet teşekkülü statüsüne dönüştürülmüş ve özelleştirme kapsam ve programına alınarak ÖİB portföyüne aktarılmıştır. Kuruluşu sırasında 60 milyon lira olan sermayesi 2009 sonu itibarıyla 875 milyon TL’ye ulaşmıştır. Kuruluşun, 2004 yılı Aralık ayı içinde Özelleştirme İdaresi Başkanlığına ait hisselerinin %23’ü halka arz edilerek, THY’deki kamu payı %75,18’e düşmüştür. 172 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Daha sonra, 2006 yılı Mayıs ayındaki halka arz neticesinde kamunun hisse oranı %49,12, halka açıklık oranı ise %50,8824 olmuştur. 31/12/2009 tarihi itibarıyla THY’nin THY Teknik A.Ş. (%100), Güneş Ekspres Havacılık A.Ş. (%50), THY DO&CO İkram Hizmetleri A.Ş. (%50), TGS Yer Hizmetleri A.Ş. (%50), THY Opet Havacılık Yakıtları A.Ş. (%50), P&W T.T. Uçak Bakım Merkezi Ltd. Şti. (%49) ve Bosna Hersek Havayolları (%49) olmak üzere 6 adet iştiraki bulunmaktadır. Önemli Gelişmeler THY’nin ana faaliyet konusu yurt içi ve yurt dışı yolcu ve kargo taşımacılığıdır. THY, 2009 yılında dış hatlarda %53, iç hatlarda %47’lik pazar payına sahiptir. 2008 yılı sonunda 127 olan uçak sayısı 2009 sonu itibarıyla 132’ye ulaşmıştır. THY uçuş ağını dünya çapında genişletmiş, 2009 yılında 119 yurtdışı ve 37 iç hat noktasına sefer düzenlemiştir. 2009 yılında THY 25 milyon yolcu taşımış olup, bunun %47’si iç hat yolcularından oluşmaktadır. 2008 yılında devreye giren Anadolu Jet’in sefer noktaları da 2009 yılında genişlemiştir. 2009 yılında kargo gelirleri 2008 yılına göre %20 artmış ve 304 milyon USD gelir elde edilmiştir. 2008 yılında 22.238 olan toplam koltuk sayısı 2009’da 23.549’a yükselmiştir. Filo ortalama yaşı 6,19 yıldır. THY teknik projelerinin büyük bölümünü çatısı altında toplayan HABOM (Havacılık Bakım Onarım ve Modifikasyon Merkezi) projesi için tüm hazırlıklar tamamlanmıştır. 3.000 personele istihdam sağlaması öngörülen merkezin 2010 yılından itibaren gelir getirmesi beklenmektedir. Mali Durum THY’nin brüt satış hasılatı 2008 yılında önceki yıla göre %26’lık bir artış göstererek 6,1 milyar TL’ye ulaşmıştır. 2009 yılında ise bu rakam %15 artışla 7 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. 24 Türk Hava Yolları A.O.’da kamu payı %50’nin altında olduğundan ülkemiz mevzuatına göre kamu şirketi sayılmamaktadır. Ancak, uluslararası tanımlar çerçevesinde, “yönetim kontrolü” itibariyle bakıldığında Türk Havayolları A.O kamu işletmesi olarak nitelendirilebilir. 173 THY’nin 2008 yılında 1.134 milyon TL olan dönem kârı, 2009 yılında %51 azalışla 559 milyon TL olmuştur. SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Dönem Kâr Zararı Bilanço Dönen Varlıklar Stok Duran Varlıklar Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Nakit Oranı Özsermaye Getiri Oranı % İstihdam Toplam Personel Sayısı (Dönem Sonu) Personel Başına Düşen Yolcu Sayısı Uçak Sayısı Yolcu Uçağı Kargo Uçağı Yolcu Sayısı (Bin Kişi) Dış Hatlar Yolcu Sayısı İç Hatlar Yolcu Sayısı Toplam Yolcu Sayısı Kaynak: THY 2009 yılı Faaliyet Raporu 2008 2009 % Artış 6.123 4.543 993 587 1.134 7.036 5.136 1.176 724 559 14,9 13,1 18,4 23,3 -50,7 2.620 98 5.291 7.911 1.654 3.271 2.987 2.800 149 5.772 8.572 1.949 3.178 3.445 6,9 52,0 9,1 8,4 17,8 -2,8 15,3 1,58 1,52 1,17 46,92 1,44 1,36 1,35 16,1 -8,9 -10,5 15,4 -65,7 11.520 1.962 12.750 1.969 10,7 0,4 123 4 128 4 4,1 0,0 11.534 11.063 22.597 13.410 11.692 25.102 16,3 5,7 11,1 Şirketin 2009 yılı bilanço büyüklüklerine bakıldığında, dönen varlıklarında %7, aktif toplamında %8 ve öz kaynaklarında %15 artış görülmektedir. Kuruluşun özsermaye getiri oranı da 2009 yılında %47’den %16’ya düşmüştür. İşletmelerin likidite gücünü gösteren cari oran ve asit test oranı THY için 2009 yılında 1’in üzerinde gerçekleşmiştir. 174 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 8.5. Anadolu Ajansı Yönetim Kurulu Üyeleri Sermaye Yapısı ♦ Dr. S. Hilmi BENGİ (Başkan) Hazine Sermaye Payı: %47,75 ♦ Tahsin AKTI (Başkan Yardımcısı) Esas Sermaye: 20.000 TL ♦ Salih MELEK (Üye) Ödenmiş Sermaye: 20.000 TL ♦ Dr. Hadi ADANALI (Üye) ♦ Reşat YAZAK (Üye) İlgili Bakan İnternet adresi Devlet Bakanı http://www.aa.com.tr Anadolu Ajansı iç ve dış kamuoyunun en doğru haber ile aydınlatılması ihtiyacından hareketle 6 Nisan 1920‘de Mustafa Kemal ATATÜRK tarafından yayımlanan bir Genelge ile kurulmuştur. Kuruluşla ilgili ilk yasal düzenleme, kuruluşundan iki ay sonra, 7 Haziran 1920’de çıkarılan “Matbuat ve İstihbarat, Neşriyat Müdüriyeti Umumiyesi Teşkiline Dair Kanun” ile yapılmıştır. Kuruluş, Kurtuluş Savaşında milli mücadeleye ilişkin olarak kamuoyunun aydınlatılması hususunda oldukça önemli görevler üstlenmiştir. 1925 yılında kuruluş yapısal değişikliğe uğrayarak 20.000 TL sermayeli ve 44 ortaklı Anonim Şirket statüsüne kavuşmuştur. Söz konusu ortaklardan 41’i ajans çalışanı, diğerleri ise İstanbul Milletvekili Tevfik Kâmil Koperler, Belgrat Ortaelçisi Yusuf Hikmet Bayur ile şirketin kurulmasına öncülük eden, hisse sayısının yarısını almakla birlikte Ajans’ta görev üstlenmeyen Dışişleri Bakanı ve İzmir Milletvekili Tevfik Rüştü Aras’tır. Zaman içerisindeki devirlerle kuruluş hisselerinin 955’i Hazineye geçmiş ve kuruluşta %47,75 oranında kamu payı tesis edilmiştir. Hissedarların vefat etmeleri ve mirasçıların takip etmemeleri sebebiyle Özel hisselerin çoğunun sahipleri ortada değildir. Kuruluş, 576 personeli ve 839 yurt muhabiri ile yurtiçinde 14 bölge müdürlüğü ve 30 büro, yurtdışında ise 20'si temsilcilik olmak üzere 30 merkezde faaliyetlerini sürdürmektedir. Önemli Gelişmeler Genel bülten ve il bültenleri haberlerinin 2009 yılı toplamı 552.502 olup, günlük ortalama haber sayısı 1.513’tür. 2009 yılında bir önceki yıla göre haber 175 sayısında %7,6’lık bir artış olmuştur. 2009 yılında yabancı dilde yayımlanan haber sayısı 11.523’ü İngilizce, 1.505’i Fransızca olmak üzere toplam 13.028 olarak gerçekleşmiştir. Fransızca bülten uygulamasına 1 Temmuz 2009 tarihinde son verilmiştir. Ajans tarafından yaptırılan görüntü yönetim sistemi yazılımı ile MPEG-II ve DVAVI formatlarındaki görüntü dosyalarının sayısal ortamda oluşturulması, işlenmesi, abonelere iletilmesi ve arşivlenmesi mümkün hale gelmiştir. 2009 yılında arşivden kullanılanlarla birlikte yayımlanan fotoğraf sayısı toplam 155.864’dür. Ajans arşivinde bulunan fotoğrafların sayısı 2009 yılı sonu itibarıyla 1 milyonu geçmiştir. Kuruluş tarafından yaptırılan fotoğraf arşivi yazılımı ile Ajans fotoğraf arşiv sisteminde yer alan fotoğraflara internet sayfasından ulaşılabilmektedir. Mali Durum 2009 yılında kuruluş satış hasılatı 74 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Kuruluş faaliyet gelirleri büyük oranda abonelerden tahsil edilen ücretlerden oluşmaktadır. Söz konusu gelirlerin önemli ölçüde dolara endeksli olması sebebiyle kuruluş gelirleri döviz kurundaki değişimlerden önemli ölçüde etkilenmektedir. Kuruluşun önemli gider kalemlerinin başında personel giderleri gelmekte olup, yurt muhabirlerine yapılan ödemeler ve yurtdışı büroların harcamaları da diğer önemli gider kalemlerindendir. 2008 yılını 2,7 milyon TL zarar ile kapatan kuruluş, 2009 yılında 1,1 milyon TL kâr elde etmiştir. 2009 yılı aktif büyüklüğü ise, 2008 yılına göre %27 artarak 10,3 milyon TL’ye yükselmiştir. 176 2009 Kamu İşletmeleri Raporu SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER (milyon TL) Gelir Tablosu Brüt Satışlar Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr Zararı Dönem Kâr Zararı Bilanço Dönen Varlıklar Duran Varlıklar Aktif Toplamı KV Yabancı Kaynaklar UV Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Rasyolar Cari Oran Asit Test Oranı Nakit Oranı Özsermaye Getiri Oranı % İstihdam Toplam Personel Sayısı (yıl sonu) Personel Maliyetleri Diğer Veriler Abone Sayısı Toplam Haber Sayısı (günlük ort.) Özel Bülten Servisi (günlük ort.) İletilen Fotoğraf Sayısı (günlük ort.) 2008 2009 % Artış 63,5 61,6 4,1 -2,3 -2,7 74,1 67,8 4,8 0,5 1,1 16,7 10,1 17,2 ----- 4,3 3,8 8,1 9,0 0,4 -1,2 6,3 4,0 10,3 10,2 0,2 -0,1 45,6 5,3 26,7 12,9 -46,5 -90,5 0,5 0,3 0,04 2,1 0,6 0,3 0,04 -1,7 29,3 -2,0 4,8 --- 568 48,8 640 58,2 12,7 19,2 957 1.451 168 420 921 1.513 178 427 -3,8 4,3 5,9 1,7 177 8.6. T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı Yönetim İnternet adresi ♦ Erdoğan BAYRAKTAR (Başkan) http://www.toki.gov.tr ♦ Ahmet Haluk KARABEL (Başkan Yardımcısı) ♦ Ercan TIRAŞ (Başkan Yardımcısı) ♦ Mehmet Memduh DİZDAR (Başkan Yardımcısı) ♦ Ayşe ÇALKAN (Başkan Yardımcısı) İlgili Bakan Başbakan Hızlı nüfus artışı ve hızlı kentleşme sebebiyle oluşan konut ve kentleşme sorunlarının çözülmesi ve üretimin artırılarak işsizliğin azaltılması amacıyla, 1984 yılında genel idare dışında Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı İdaresi Başkanlığı kurulmuştur. Bu tarihte yürürlüğe giren 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu ile özerk Toplu Konut Fonu oluşturulmuştur. Toplu Konut İdaresi Başkanlığının (TOKİ) işlevi Türkiye'de konut üretim sektörünün teşvik edilerek hızla artan konut talebinin planlı bir şekilde karşılanmasını sağlamak olarak belirlenmiştir. 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu, TOKİ’ye özerk ve esnek hareket etme imkanı sağlamıştır. TOKİ, 2001 yılına kadar, Genel Bütçe dışındaki Toplu Konut Fonu sayesinde, konut uygulamaları için sürekli ve yeterli kaynağa sahip olmuştur. TOKİ, 1990 yılında 412 ve 414 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameler ile Toplu Konut İdaresi Başkanlığı ve Kamu Ortaklığı İdaresi Başkanlığı şeklinde iki ayrı idare olarak örgütlenmiştir. 1993 yılından itibaren Toplu Konut Fonu Genel Bütçe kapsamına alınmıştır. TOKİ, kuruluşundan 2002 yılına kadar yaklaşık 950 bin konuta kredi yoluyla finansman desteği sağlamış, aynı zamanda kendi arsaları üzerinde 43.145 konutun inşaatını da tamamlamıştır. TOKİ’nin temel görevleri 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu ile aşağıdaki şekilde belirlenmiştir: 178 2009 Kamu İşletmeleri Raporu ♦ Devlet garantili ve garantisiz iç ve dış tahviller ile her türlü menkul kıymetler çıkarmak, ♦ Yurt içi ve yurt dışından, Toplu Konut İdaresince kullanma alanlarında yararlanmak üzere kredi almaya karar vermek, ♦ Konutların finansmanı için bankaların iştirakini sağlayacak tedbirleri almak, bu amaçla gerektiğinde bankalara kredi vermek, bu hükmün uygulanmasına ilişkin usulleri tespit etmek, ♦ Konut inşaatı ile ilgili sanayi veya bu alanlarda çalışanları desteklemek, ♦ Kalkınmada öncelikli yörelerdeki konut inşaatı şirketlerine iştirak etmek, ♦ Araştırma, proje, taahhüt işlemlerinin sözleşmeyle yaptırılmasını temin etmek. Ancak, konut ve kentleşme sorunlarının çözümüne yönelik önceliklerde zamanla değişiklikler olmuş ve TOKİ’nin konut ve kentleşme sürecinin tamamında faaliyette bulunmasına ihtiyaç duyulmuştur. Nitekim, Acil Eylem Planı’nda yer verilen konut seferberliği kapsamında konut üretimi ve planlı kentleşme birlikte ele alınmıştır. Bu çerçevede, 06/08/2003 tarih ve 4966 sayılı Kanun’la yapılan değişikliklerle, TOKİ’nin 2985 sayılı Kanun’la tanımlanan görevleri arasına yeni görevler ilave edilmiştir. Bu görevler şunlardır: ♦ Konut sektörüyle ilgili şirketler kurmak veya kurulmuş şirketlere iştirak etmek, ♦ Ferdi ve toplu konut kredisi vermek, ♦ Köy mimarisinin geliştirilmesine, gecekondu alanlarının dönüşümüne, tarihi doku ve yöresel mimarinin korunup yenilenmesine yönelik projeleri kredilendirmek ve gerektiğinde tüm bu kredilerde faiz sübvansiyonu yapmak, ♦ Yurt içi ve yurt dışında doğrudan veya iştirakleri aracılığıyla proje geliştirmek; konut, altyapı ve sosyal donatı uygulamaları yapmak veya yaptırmak, ♦ İdareye kaynak sağlanmasını teminen kâr amaçlı projelerle uygulamalar yapmak veya yaptırmak, ♦ Doğal afet meydana gelen bölgelerde gerek görüldüğü taktirde konut ve sosyal donatıları, altyapıları ile birlikte inşa etmek, teşvik etmek ve desteklemek. 179 Bununla birlikte TOKİ, uygulama yaptığı bölgelerde birim kurabilme ve gerektiğinde bu birimlerde diğer kamu kurumları personelinden geçici görevli istihdam etme yetkisine sahip olmuştur. Bu itibarla Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Makam onayı ile İstanbul, Bingöl, Erzurum, Diyarbakır ve Van'da birim kurma kararı alınmıştır. Ayrıca yine yapılan yasal düzenlemelerle TOKİ, Hazineye ait arazileri bağlı olduğu Bakan ve Maliye Bakanı teklifi ve Başbakan onayıyla bedelsiz olarak devralma yetkisine sahip olmuştur. İştirakler25 03/04/2001 tarih ve 2001/2202 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı uyarınca, Emlak Bankası A.Ş.’nin bankacılık faaliyetleri dışında kalan mal varlıkları ile bu konuda faaliyet gösteren şirketlerdeki hisseleri ve ticari gayrimenkuller ile ihtiyaç fazlası gayrimenkullerinin TOKİ’ye devredilmesi hükme bağlanmış olup, bu konuda uygulanacak esaslara ilişkin protokol 14/12/2001 tarihinde imzalanmıştır. Bu kapsamda, Emlak Bankası’nın bankacılık faaliyetleri dışında faaliyet gösteren üç şirketinin Emlak Bankası’na ait hisseleri de TOKİ tarafından devralınmıştır. TOKİ’nin 7 iştiraki bulunmaktadır: 1. Emlak Konut Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı (Emlak Konut) A.Ş. Türkiye Emlak Bankasının kapatılmasıyla Emlak Konut A.Ş. olarak devralınan Şirket, GYO statüsüne dönüştürülerek Emlak Konut Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı A.Ş. unvanıyla İdare’nin iştiraki haline gelmiştir. Bu süreçte, Konut Edindirme Yardımı (KEY) hesaplarına yönelik mali kaynak olarak 395 milyon TL değerindeki gayrimenkul, şirkete ayni sermaye olarak devredilmiştir. Şirketin başlıca amaç ve faaliyet konuları; yurtiçinde ve dışında her türlü inşaat, inşaatlar için taşeronluk, müteahhitlik ve mühendislik hizmetlerini yürütmek, her türlü yapı ve yapı malzemesi ile ilgili sanayi ve tesislerini kurmak, inşaat malzemelerini alıp satmak ve ticaretini yapmak şeklinde belirlenmiştir. 2009 yılı sonu itibarıyla toplam sermayesi 253,4 milyon TL olan Emlak Konut GYO, özellikle Trakya bölgesinde ve İstanbul, İzmir gibi metropollerde özel sektörle gelir paylaşımlı projeler geliştirmektedir. 25 Bu bölüm 27/07/2010 tarihinde TOKİ’nin resmi internet sayfasından alınmıştır. 180 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 2. Emlak Pazarlama, İnşaat, Proje Yönetimi ve Ticaret A.Ş. Türkiye Emlak Bankasının kapatılmasıyla TOKİ tarafından devralınan şirketin unvanı Emlak Pazarlama, İnşaat, Proje Yönetimi ve Ticaret A.Ş. olarak, faaliyet konusu da proje yönetimi, kontrolörlük-müşavirlik, gayrimenkul pazarlaması, mühendislik, müteahhitlik, işletmecilik, ticari hizmetler olarak değiştirilmiştir. 65 milyon TL tutarında sermayeye sahip Şirket, İstanbul-Bahçeşehir Projesi’nin proje yönetimi, kontrollük, pazarlama ve servis ile konutların yönetimi ve satış öncesi ve sonrası bakım faaliyetlerini yürütmenin yanı sıra Ankara, İzmir ve İstanbul gibi metropollerde önemli konut projelerini de üstlenmektedir. 3. Gayrimenkul Değerleme A.Ş. (GEDAŞ) Türkiye Emlak Bankasından %49 oranındaki hisse payı ile TOKİ’ye devredilen Şirket, her türlü gayrimenkul (arsa, bina, tesis değerleri ve kira değerleri) ve menkul (makina, teçhizat, gemi vb. taşınır hareketli malların değerleri) malların yerinde tetkiki ile değerleme ve ekspertizini gerçekleştirmektedir. Şirket, 1998 yılında Sermaye Piyasası Kurulunun (SPK) lisanslı değerleme ve ekspertiz şirketleri listesine dahil olmuştur. Toplam sermayesi 500 bin TL olan Şirketin unvanı 2008 yılında GEDAŞ Gayrimenkul Değerleme A.Ş. olarak değiştirilmiştir. 4. Toplu Konut - Büyükşehir Belediyesi İnşaat Emlak Mimarlık ve Proje A.Ş. (TOBAŞ) Şirket, 5104 sayılı Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi Kanunu ile projenin müşavirlik ve kontrollük hizmetlerinin yerine getirilmesi amacıyla, Ankara Büyükşehir Belediyesi ile TOKİ tarafından, TOBAŞ Toplu Konut Büyükşehir Belediyesi İnşaat Emlak Mimarlık ve Proje A.Ş. unvanıyla, Mart 2004’te kurulmuştur. Şirket aynı zamanda bölgede yapımı gerçekleştirilecek konutların ada içi ve genel altyapı ile çevre düzenleme inşaat işleri, inşaat aşaması ve inşaat sonrası her türlü danışmanlık hizmetleri ile görevlendirilmiştir. Sermayesi 10 milyon TL olan Şirket’te TOKİ’nin hisse oranı %49,9’dur. 181 5. Vakıf Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı A.Ş. (Vakıf GYO) Vakıf Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı A.Ş., Sermaye Piyasası Kurulunun gayrimenkul yatırım ortaklıklarına ilişkin düzenlemelerinde yazılı amaç ve konularla iştigal etmek üzere gayrimenkule dayalı sermaye piyasası araçlarından oluşan bir portföy oluşturmak suretiyle faaliyet göstermektedir. 5273 sayılı Arsa Ofisi Kanunu ve Toplu Konut Kanunu’nda Değişiklik Yapılması ile Arsa Ofisi Genel Müdürlüğünün Kaldırılması Hakkında Kanun uyarınca, Arsa Ofisinin Şirket’teki payı 2004 yılında TOKİ’ye devredilmiştir. %14’üne TOKİ’nin sahip olduğu Şirket’in toplam sermayesi 19,3 milyon TL’dir. Yüksek getiri-düşük risk hedefine göre çeşitlendirilmiş portföyüyle gayrimenkul pazarında faaliyet gösteren Şirket, gayrimenkul yatırım işlemlerini sürdürürken, küçük yatırımcıları kârlı büyük projelere çekmek için çalışmaktadır. 6. Vakıf İnşaat Restorasyon ve Ticaret A.Ş. Türkiye’nin mimari mirasının restorasyonu için finansman ve uzmanlık sağlamak üzere Haziran 2005’te kurulan Vakıf Restorasyon A.Ş., tarihi değere sahip binaların restorasyonunda bina sahiplerine uzman desteği sağlamaktadır. Bu alanda müşavirlik, projelendirme ve finansman hizmeti veren Vakıf Restorasyon, Ar-Ge çalışmaları da yürütmektedir. TOKİ, Vakıf Restorasyon’un %50 hissesine sahiptir. Şirket’in 2009 sonu itibarıyla toplam sermayesi 10 milyon TL’dir. 7. Boğaziçi Konut Hizmet Yönetim İşletmeciliği ve Tic. A.Ş. TOKİ, 2008 yılında, İstanbul Büyükşehir Belediyesine bağlı bir kuruluş olan KİPTAŞ tarafından kurulan Boğaziçi Konut A.Ş.’nin %1’lik hissesini bedelsiz olarak devralarak hissedarları arasına katılmıştır. Bir yönetim danışmanlığı şirketi olan Boğaziçi Konut, uydu kentlerin ve büyük iş merkezlerinin yönetim işlerini yapmaktadır. Şirket, yönetim danışmanlığı, mali danışmanlık, hukuki danışmanlık, tedarik danışmanlığı ve konut satış-kiralama danışmanlığı alanlarında hizmet vermektedir. Mali Durum TOKİ’nin 2009 yılı faaliyetleri 2008 yılı ile karşılaştırıldığında İdare’nin toplam varlıklarının %12,4 büyüyerek 20 milyar TL’ye ulaştığı görülmektedir. Bunun yanı sıra net gelir bir önceki yıla göre %22 büyüyerek 2 milyar TL’ye, yıllık kârın 182 2009 Kamu İşletmeleri Raporu toplam gelire oranı %38’e ulaşmıştır. Öte yandan İdare’nin toplam borcunun toplam varlıklarına oranı 2008 yılında %24 iken 2009 yılında %26 olmuştur. SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER 2008 2009 % Artış Toplam Varlıklar Özsermaye 17.801 7.368 20.008 9.520 12,4 29,2 Net Gelir % Operasyon Marjı 1.768 2.152 21,7 29,7 39,4 32,5 Yıllık Kâr (Zarar)/Toplam Gelir 30,1 38,1 26,8 Toplam Borç/Toplam Varlıklar 24,2 25,9 7,3 Toplam Borç/Toplam Özsermaye 58,3 54,5 -6,6 2,2 1,9 -12,2 3,0 2,7 -11,3 (milyon TL) Nakit ve Birikimler/Toplam Borç Cari Varlıklar/Cari Borçlar Kaynak: TOKİ 183 8.7. Milli Piyango İdaresi Yönetim Kurulu Üyeleri ♦ Recep BİÇER (YK Başkanı ve Genel Müdür) ♦ İsmail YILDIRIM (Genel Müdür Yrd.) ♦ Muammer ÇOLAK (Genel Müdür Yrd.) ♦ Günaydın ÇALIŞKAN ♦ İsmail KOŞ İnternet adresi http://www.millipiyango.gov.tr/ İlgili Bakan Maliye Bakanı Osmanlı Devleti'nin son yıllarında resmi olmayan ilk piyango "Donanma Cemiyeti" tarafından düzenlenmiştir. Savaş gemisi tedariki amacıyla düzenlenen bu piyangonun ikramiyelerini halkın verdiği hediyeler oluşturmuştur. Bu düzenlemenin ilgi görmesi üzerine, Şark Şimendiferleri ve Ergani Bakır İşletmeleri tahvillerinin satışını özendirmek amacıyla, Cumhuriyetten önce, kazananları kura ile belirlenen ilk resmi piyango uygulaması başlatılmıştır. Cumhuriyetin ilanından sonra, 710 sayılı Kanun’la, 9 Ocak 1926 tarihinden itibaren karşılığı nakit olarak ödenmek üzere piyango tertip ve keşide etme hakkı "Türk Tayyare Cemiyeti"ne verilmiştir. 14 yıl süreyle "Tayyare Piyangosu" adı altında, Türk Hava Gücü’ne katkı sağlamak amacıyla, anılan Cemiyet tarafından düzenlenen çekilişler 05/07/1939 tarih ve 3670 sayılı Kanun’la Milli Piyango İdaresi (MPİ) kurulana kadar devam etmiştir. Milli Piyango Teşkiline Dair 3670 sayılı Kanun, 06/06/1988 tarihinde yürürlüğe giren 320 sayılı KHK ile mülga kılınmış, MPİ'nin kuruluş ve görevleri hakkındaki söz konusu KHK, İdare'ye piyango dışında, Hemen-Kazan ve Sayısal Loto oyunları ile eşya piyangoları tertip edebilme yetkisini de tanımıştır. Bu oyunlardan Hemen-Kazan 1989 yılı Temmuz ayında, Sayısal Loto ise 1996 yılı Kasım ayında oynatılmaya başlatılmıştır. Daha sonra, karşılığı nakit olmayan çekilişlere izin vermek ve izlemek ve talih oyunları işletmelerini denetlemek de MPİ'nin görev ve hizmet alanına dahil edilmiştir. 184 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Kısacası MPİ, kanunlarla belirlenen faaliyetlere kaynak sağlamak, Piyango, Hemen-Kazan, Sayısal Loto ve benzeri oyunları tertip etmek ve çekiliş düzenlemek, talih oyunları ve işletmelerini denetlemek, karşılığı nakit olmayan her türlü piyangonun tertip ve çekilişine izin vermek ve denetlemek üzere kurulmuştur. Milli Piyango İdaresi tarafından sürekli olarak düzenlenen piyango çekilişlerinden sağlanan gelirler, başlangıçta Türk Hava Kuvvetlerine tahsis edilirken, daha sonraları kanunda yapılan çeşitli değişikliklerle Savunma Sanayii Destekleme Fonuna aktarılmaya başlanılmıştır. Ayrıca, daha sonraki tarihlerde çıkarılan özel kanunlar gereği, piyango gayrisafi hasılatının %10’u Tanıtma Fonu’na, aylık hasılatın %1’i Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumuna, net kârın %5’i Olimpiyat Oyunları Hazırlık ve Düzenleme Kuruluna, %95’i de Savunma Sanayii Destekleme Fonuna aktarılmıştır. 01/04/2007 tarihinde yürürlüğe giren Şans Oyunları Hasılatından Alınan Vergi, Fon ve Payların Düzenlenmesi Hakkında Kanuna göre Milli Piyango İdaresi üçer aylık dönemler itibarıyla oluşan kârını Maliye Bakanlığına, çeşitli kurum ve kuruluşlara dağıtılmak üzere aktarmaktadır. MPİ, Maliye Bakanlığına bağlı, her türlü tasarrufa ehil, tüzel kişiliği haiz, özel bütçeli bir kamu kuruluşudur. 320 sayılı KHK ile saklı tutulan hükümler dışında özel hukuk hükümlerine tabi olan İdare, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile Sayıştay denetimine tabi olmamakla birlikte, Yüksek Denetleme Kurulunun ve TBMM’nin denetimine tabidir. Özelleştirme 01/08/2003 tarihli ve 4971 sayılı Kanun ile 320 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’de yapılan düzenlemeler ile şans oyunları lisansının verilebilmesine imkân tanınmıştır. 320 sayılı KHK’nın lisans verilmesine ilişkin esas ve usulleri düzenleyen Ek 2 nci maddesi ile; ♦ Lisansın Bakanlar Kurulu tarafından belirlenecek usul ve esaslar çerçevesinde yeni kurulacak bir iktisadi devlet teşekkülüne veya Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulmuş anonim şirketlere ayrı ayrı veya topluca verilebileceği, 185 ♦ Lisans verilmesine yönelik işlemlerin başlatılmasına ilişkin kararın Özelleştirme Yüksek Kurulunca verileceği, ♦ Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulmuş anonim şirketlere en fazla on yıla kadar süre ile lisans verilebileceği, ♦ Lisansın verilmesine ilişkin değerleme ve ihale işlemlerinin, İdare temsilcisinin başkanlığında biri Maliye Bakanlığı, biri Hazine Müsteşarlığı ve ikisi MPİ temsilcilerinden olmak üzere beş üyeden oluşan komisyon tarafından yürütüleceği, ♦ İhalede 4046 sayılı Kanun’da yer alan pazarlık usulünün uygulanacağı, ♦ İhale sonucunun Özelleştirme Yüksek Kurulu tarafından onaylanacağı, onayı müteakip, ihale üzerinde kalan şirket ile İdare ve MPİ tarafından lisans sözleşmesinin imzalanacağı, ♦ Lisans sahibinin bu izni başkasına devredemeyeceği, ♦ Lisans süresince MPİ'nin lisansa konu edemeyeceği, çekiliş düzenleyemeyeceği, ♦ Lisansın verilmesinden elde edilecek bedelden Özelleştirme Fonundan karşılanan harcamalar düşüldükten sonra kalan tutarın Hazineye aktarılacağı şans oyunlarını tertip hususları hükme bağlanmış ve MPİ lisansın verilmesine ilişkin yapılacak sözleşmelerin kamu yararını ve tüketici haklarını koruyacak şekilde uygulanmasının sağlanması için gereken tedbirleri almaya, şans oyunları faaliyetlerinin ilgili mevzuat ve sözleşme hükümlerine uygun yürütülmesini izlemeye ve denetlemeye, ilgili mevzuat ve sözleşme hükümlerine aykırılık hâlinde idari para cezası uygulamaya ve lisansı iptal etmeye yetkili kılınmıştır. Özelleştirme Yüksek Kurulunun 12/09/2003 tarihli ve 2003/62 sayılı Kararı ile şans oyunlarının lisansının verilmesine yönelik işlemlere başlanmış olup, lisansın verilmesine ilişkin değerleme ve ihale işlemlerini yürütmek üzere 14/10/2003 tarihinde komisyon teşkil edilmiştir. Şans oyunlarının lisans verilmesi suretiyle özelleştirilmesine ilişkin ihale 07/05/2009 tarihinde yapılmış, ancak teklif sahiplerinin açık artırmada tekliflerini ihale komisyonunun öngördüğü tutara yükseltmemeleri sonucunda ihale iptal edilmiştir. 01/04/2007 tarihinde yürürlüğe giren 14/03/2007 tarihli ve 5602 sayılı Şans Oyunları Hasılatından Alınan Vergi, Fon ve Payların Düzenlenmesi Hakkında Kanun ile şans oyunları hasılatından alınacak vergi, fon ve paylar ile kamu payı olarak Hazineye aktarılacak tutarlara ilişkin usul ve esaslar yeniden düzenlenmiştir. Buna göre, ilgili kurum ve kuruluşların bir takvim yılının üçer 186 2009 Kamu İşletmeleri Raporu aylık dönemler itibarıyla elde ettiği kamu payları (hâsılat ile her ne ad altında olursa olsun elde edilen diğer gelirler toplamından; ödenecek ikramiyeler, şans oyunları vergisi, her türlü yatırım ve işletme giderleri düşüldükten sonra kalan tutar) kamu payı olarak Maliye Bakanlığı merkez muhasebe birimi hesabına yatırılarak genel bütçeye gelir kaydedilmekte ve yıllık kamu payı tahmini dikkate alınmak suretiyle Savunma Sanayii Destekleme Fonu, Tanıtma Fonu, Olimpiyat Oyunları Hazırlık ve Düzenleme Kurulu ile Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumuna aktarılmak üzere Bakanlık bütçesine ödenek konulmakta, ayrıca Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumunun yılı bütçesine ödenek ayrılırken bu paylar dikkate alınmaktadır. Mali Durum MPİ’nin brüt satışları 2009 yılında %12,5 artış göstererek 1,65 milyar TL’ye ulaşmış, bu satışlardan yaklaşık 840 milyon TL ikramiye dağıtılmıştır. Brüt satış hasılatının %50’sinden daha fazlasını oluşturan dağıtılan ikramiyeler, 2009 yılında %9,2 artış göstermiştir. Kuruluş faaliyet giderlerinin büyük bir bölümü pazarlama ve satış giderlerinden oluşmaktadır. Hasılattaki artışın maliyetteki artıştan daha yüksek gerçekleşmesi sonucunda, MPİ 2009 yılında faaliyet kârını %26,9 artırarak 420 milyon TL’ye yükseltmiştir. Herhangi bir finansman gideri de bulunmayan MPİ, 2009 yılını 486 milyon TL kârla kapatmıştır. MPİ elde ettiği dönem kârını kamuya kaynak olarak aktarmaktadır. 187 Gelir ve Giderler 2008 2009 % Değişim (milyon TL) Brüt Satışlar 1.471 1.655 12,5 Yurt İçi 1.461 1.641 12,3 10 14 40,0 Yurt Dışı Satış İndirimleri 916 1005 9,7 Ödenen İkramiyeler 769 840 9,2 Diğer İndirimler 147 165 12,2 555 649 16,9 28 27 -3,6 Brüt Satış Kârı 527 622 18,0 Faaliyet Giderleri 197 202 2,5 169 172 1,8 27 30 11,1 331 420 26,9 34 28 -17,6 Net Satışlar Satışların Maliyeti Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Genel Yönetim Giderleri Faaliyet Kâr-Zararı Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Kârlar Faiz Gelirleri 22 18 -18,2 Konusu Kalmayan Karşılıklar 0,602 0,048 -92,0 Diğer Olağan Gelir ve Kârlar 12 10 -16,7 0,153 0,405 164,7 0 0 0 34 41 20,6 1 3 200,0 398 486 22,1 Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar Finansman Giderleri Olağandışı Gelir ve Kârlar Olağandışı Gider ve Zararlar Dönem Kâr-Zararı Kaynak: MPİ 188 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 8.8. Spor Toto Teşkilat Başkanlığı Yönetim ♦ Bekir Yunus UÇAR (Teşkilat Başkanı) ♦ Bülent SARAL (Teşkilat Başkan Yardımcısı) ♦ Muammer DEMİRCAN (Teşkilat Müdürü) İnternet adresi http://www.sportoto.gov.tr İlgili Bakan Devlet Bakanı Türkiye'de Spor Toto’nun kuruluş hazırlıkları 1949 yılında başlamıştır. Futbol Müsabakalarında Müşterek Bahisler Tertibi Hakkındaki 7258 sayılı Kanun 29 Nisan 1959 tarihinde kabul edilmiş ve Spor Toto resmen kurulmuştur.26 7258 sayılı Kanun’un Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğüne vermiş olduğu yetkiye dayanarak gerekli hazırlıklara başlanmıştır. Bu dönemde ülkemizin koşullarına uygun sistem arayışına girilmiş ve en uygun sistemin Alman KOBLENZ Sistemi olduğu görülmüştür. 7258 sayılı Yasa’nın 3 üncü ve 6 ncı maddelerine dayanılarak hazırlanan Futbol Müsabakalarında Müşterek Bahisler Tüzüğü, 9 Şubat 1960 tarihli Bakanlar Kurulunun 4/12702 sayılı Kararı ile yürürlüğe girmiştir. Spor Toto’nun çok geniş topluluklara yayılmasının sağlanması baş bayi ve bayilikler aracılığı ile gerçekleşmiştir. Gerek daha fazla sayıda iştirakçiye ulaşmak ve gerekse baş bayilik hizmetlerinin bir düzen içerisinde yürütülebilmesi amacı ile bankalarla hizmet sözleşmeleri imzalanmıştır. Spor Toto, yurdun farklı yerlerinde spor tesislerinin yapımına hız kazandırmıştır. Spor Toto kurulmadan önce çeşitli illerde tel örgü veya basit duvarla çevrilmiş 52 stat, 8'i seyircili 20 salon, 5 havuz, 2 otel, 10 kayak evi, 6 poligon, 12 lokal bulunurken, 1981 yılından sonra elde edilen gelirlerle bu rakamlar, 10 yıl içinde 20'si inşaat halinde 103 stad, 93 antrenman sahası, 74 çeşitli büyüklükte salon, 34 tenis kortu, 48 açık basketbol ve voleybol sahası, 10 poligon, 13 açık havuz, 1 eskrim salonu, 1 konkurhipik sahası, kapalı manej, 1'i inşaat halinde 3 veledrom, 16 kayak evi ve 2 buz hokeyi sahasına ulaşmıştır. Spor Toto 1959 - 1960 futbol sezonunda, 26 - 27 Mart 1960 tarihlerinde oynanan futbol maçları ile ülkemiz gündemine girmiştir. 26 Bu bölümdeki bilgiler http://www.sportoto.gov.tr adresinden derlenmiştir. 189 Spor Toto Teşkilat Müdürlüğü, 28/02/2007 tarihinde yürürlüğe giren 5583 sayılı "Futbol Müsabakalarında Müşterek Bahisler Tertibi Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun" ile Teşkilat Başkanlığına dönüşmüştür. Mali Durum Spor Toto Teşkilatının 2009 yılında elde ettiği toplam hasılat tutarı 2.8 milyar TL’ye ulaşmıştır. Toplam hasılattan Hazineye vergi yoluyla 544 milyon TL kazandırılmıştır. Spor kulüplerimizin en büyük iki gelir kaynağından biri olan Spor Toto, isim hakkı bedeli ödemek suretiyle futbol kulüplerimize 192 milyon TL aktarmıştır. Öte yandan federasyonlara 136 milyon TL, amatör spor kulüplerine ise 5 milyon TL tutarında maddi destek sağlamıştır. Ayrıca bahis ve şans oyunlarında 1,3 milyar TL ikramiye dağıtılmıştır. 190 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 8.9. Bütçe Dışı Fonlar Ülkemizde faaliyet gösteren bir çok bütçe dışı fon mali şeffaflık ve hesap verilebilirliğin artırılmasını teminen 2000 ve 2001 yıllarında fonların tasfiyesine ilişkin istihsal edilen kanunlar ile kaldırılmıştır. Bu çerçevede sadece aşağıda sayılan 5 tane bütçe dışı fon kalmıştır. Bu fonlar, 5018 sayılı Kanun dışında tutulmakta ve şirket statüsünde faaliyet göstermemektedir. Ancak kendilerine ait gelir ve giderleri olması nedeniyle kamu işletmesi olarak bu Rapora tanıtım amaçlı eklenmiştir. 9.9.1 9.9.2 9.9.3 9.9.4 9.9.5 Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu, Özelleştirme Fonu, Savunma Sanayii Destekleme Fonu, Tanıtma Fonu 191 8.9.1. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu Yönetim Kurulu Üyeleri ♦ Şakir Ercan GÜL (Başkan) ♦ Abdullah DEMİRÖZ (İkinci Başkan) ♦ Rasih Muhammed DANIŞ (Üye) ♦ Ali HIDIROĞLU (Üye) ♦ M.Fatih KARACA (Üye) ♦ Nevzat MAZI ♦ Mukim ÖZTEKİN İnternet adresi http://www.tmsf.org.tr Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF), Bankalar Hakkında 22/07/1983 tarihli 70 sayılı KHK ile bankalardaki tasarruf mevduatını sigorta etmek amacıyla tüzel kişiliği haiz olarak kurulmuştur. Kuruluşunda Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasına verilmiş olan idare ve temsil görevi, 4389 sayılı BKK ile 31/08/2000 tarihinden itibaren Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumuna intikal etmiştir. 26/12/2003 tarihli 5020 sayılı Kanun ile Fon, özerk bir yapıya kavuşturulmuş, karar organının Fon Kurulu olduğu ve genel yönetimin ve temsilin Fon Kurulu Başkanına ait olduğu hükme bağlanmıştır. Fon’un görevleri arasında; ♦ ♦ ♦ ♦ Bankacılık Kanunu ve ilgili diğer mevzuat ile verilen yetkiler çerçevesinde tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunması amacıyla, mevduatın ve katılım fonlarının sigorta edilmesi, Fon bankalarının yönetilmesi, mali bünyelerinin güçlendirilmesi, yeniden yapılandırılması, devri, birleştirilmesi, satışı, tasfiyesi, Fon alacaklarının takip ve tahsili işlemlerinin yürütülmesi ve sonuçlandırılması, Fon varlık ve kaynaklarının idare edilmesi, sayılabilir. TMSF, mevduat sigortacılığı kapsamında, mevduat sigortacılığına ilişkin politikaların belirlenmesi ve gerekli düzenlemelerin yapılması, mevduat 192 2009 Kamu İşletmeleri Raporu sigortacılığından kaynaklanan risklerin ölçülmesi ve yönetilmesi, sektör ve bankaların riskinin izlenmesi ve sigorta primlerinin tahsil edilmesine yönelik faaliyetler yapmaktadır. Çözümleme faaliyetleri kapsamında, Fona devredilme veya faaliyet izni kaldırılma ihtimali beliren bankalar ile ilgili erken uyarı sisteminin optimum maliyet ve zamanlama ilkelerine göre uygulanması ve söz konusu bankalar nedeniyle aktarılan kaynakların geri kazanımına ilişkin işlemler yürütülmektedir. Şirketler ve İştirakler Fonun ana faaliyetleri, mevduat sigortacılığı ve çözümleme faaliyetleri olmakla birlikte, Fon bünyesinde bulunan iştirakler ve bağlı ortaklıklara yönelik faaliyetler de önem arz etmektedir. Fon bünyesinde bulunan iştirakler ve bağlı ortaklıklar, TMSF birimlerinden İştirakler Dairesi Başkanlığı tarafından öncelikli olarak satışa hazırlanmaktadır. Şirketlerin satışa hazır hale getirilmesi, birleştirilmesi, tasfiye / iflas kararlarının alınması, şirket yönetim ve denetimine üye atanması, kontrolü ve faaliyetlerinin takip edilmesi işlemleri de TMSF tarafından yürütülmektedir. Fonun portföyünde 31/12/2009 itibarıyla 22 adet bağlı ortaklık ve 17 adet iştirak bulunmaktadır. Fona intikal etme tarihi ve sahip olunan hisse oranları ile birlikte TMSF portföyünde bulunan iştirakler ve bağlı ortaklıklar Tablo 26’da ayrıntılı bir şekilde yer almaktadır. Hisse oranı %50’nin üzerinde olan şirketler bağlı ortaklık olarak adlandırılmakta olup, söz konusu şirketlerde yönetim ve denetim organları üyelerinin yarısından fazlası TMSF tarafından atanmaktadır. Fon bünyesinde bulunan bağlı ortaklıklar, kayıtlı sermayelerinin çoğu devletin olduğu ve yönetim ve denetim birimlerinin yarısından fazlası kamu tarafından atandığı, dolayısıyla yönetim kontrolü kamuda olduğu için kamu işletmesi olarak görülmektedir. Mali Durum 16/07/2008 tarih ve 5787 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’da TMSF’nin Hazine’ye 31/12/2007 tarihine kadar olan borçlarının silinmesi öngörülmüştür. 23/07/2008 tarihi itibarıyla toplam 93 milyar TL tutarındaki Hazine Alacağı terkin edilmiştir. Bu itibarla 2008 yılında Fon’un faiz giderlerinde büyük oranda azalış olurken, faiz dışı gelirlerden olağanüstü gelirler kaleminde büyük oranda artış olmuştur. 193 SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER 2008 2009 % Artış 90.673 1.749 -98 702 763 9 22.375 1.197 -95 7.307 0 -100 61.683 1.315 -98 8.291 10.419 26 411 411 0 27 30 8 (milyon TL) Faiz Dışı Gelirler Faiz Gelirleri Faiz Dışı Giderler Faiz Giderleri Dönem Net Gelir Gider Farkı Aktif Toplamı Toplam Personel Sayısı (Kişi) Toplam İstihdam Gideri Kaynak: Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu 2009 yılında fon gelirlerinin önemli bir kısmını faiz dışı gelirler oluşturmuştur. Söz konusu gelirler içerisinde en büyük pay 940 milyon TL ile sigorta primi gelirlerine ait olup, anılan kalemi sırasıyla 276 milyon TL ile evalüasyon kârları ve 221 milyon TL ile takipli alacaklardan gelirler takip etmektedir. Tablo 26: TMSF Bünyesindeki Bağlı Ortaklıklar ve İştirakler Bağlı Ortaklıklar ve İştirakler Portföye Alınma Tarihi K Finansal Kiralama A.Ş. 30/10/2001 100,00 Eti Finansal Kiralama A.Ş. 31/12/2001 100,00 Nergis İnşaat ve Ticaret A.Ş. 15/12/2004 100,00 Demir Kart Hizmetleri A.Ş. 25/10/2001 100,00 D Factoring A.Ş. 25/10/2001 100,00 İnteraktif Telekomünikasyon San. Ve Tic. A.Ş. 25/12/2001 100,00 Merkez Yayın Holding A.Ş. 07/09/2007 100,00 Yaz Bilgi Sistemleri A.Ş. 26/05/2003 100,00 The Park Avenue Bank 03/06/2009 25,08 Multinet Satış Pazarlama ve Müşteri Hizmetleri A.Ş. 03/12/2008 96,00 Sakarya İpekyolu Vadisi Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş. 29/09/2006 95,70 Bulgary AD 17/09/2008 95,00 ES-FACTO Factoring Hizmetleri A.Ş. 31/12/2001 95,00 ES-YEM Eskişehir Yem Sanayii A.Ş. 31/12/2001 94,47 Tasfiye Halinde ES-ÇİM Eskişehir Çimento A.Ş. 11/07/2008 89,03 25/12/2001 9,95 06/05/2008 88,70 Atlas Finansal Kiralama A.Ş. 194 TMSF Hisse Oranı (%) 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Jamak Jant ve Makine Sanayii ve Ticaret A.Ş. 11/07/2008 85,66 Tank İnternet Hizmetleri ve Pazarlama Ticaret A.Ş. 13/03/2006 80,00 Yasemin Turizm ve Ticaret A.Ş. 23/06/2008 75,00 Kablonet İletişim Sistemleri A.Ş. 25/12/2001 67,92 As Yapı Endüstrisi A.Ş. 30/10/2001 51,00 A-Tel Pazarlama ve Servis Hizmetleri A.Ş. 18/10/2004 50,00 Bis Enerji Elektrik Üretim A.Ş. 10/03/2009 50,00 Ege Factoring Hizmetleri A.Ş. 30/10/2001 40,88 Gazete ve Matbaacılık A.Ş. 31/12/2001 39,00 İktisat Finansal Kiralama A.Ş. 25/12/2001 25,60 Seçkin Destek Hizmetleri Oto Kiralama A.Ş. 31/12/2001 21,86 Nergis Tekstil Sanayii ve Ticaret A.Ş. 31/12/2001 20,00 Yeşim Tekstil Sanayii ve Ticaret A.Ş. 31/12/2001 20,00 Aks Televizyon Reklamcılık ve Filmcilik San. ve Tic. 18/04/2008 17,07 Bayındır Finansal Kiralama A.Ş. 22/07/2002 15,00 Birleşik Basın Dağıtım A.Ş. 31/12/2001 13,86 Medya Holding A.Ş. 13/02/2006 7,16 İzmir Enternasyonel Otelcilik A.Ş. 31/12/2001 5,00 Bilgin Yayıncılık A.Ş. 31/12/2001 4,05 İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. 25/12/2001 İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. 28/12/2001 Nergis Holding A.Ş. 31/12/2001 1,73 RCT Varlık Yönetim A.Ş. 06/06/2007 0,10 3,14 Kaynak: Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu 195 8.9.2. Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu Fon Kurulu Üyeleri ♦ Hayati YAZICI (Fon Kurulu Başkanı) ♦ Efkan ALA (Üye) ♦ Osman GÜNEŞ (Üye) ♦ Prof. Dr. Nihat TOSUN (Üye) ♦ Aziz YILDIRIM (Üye) ♦ Yusuf BEYAZIT (Üye) İnternet adresi http://www.sydgm.gov.tr Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu 14/06/1986 tarihinde yürürlüğe giren 3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu ile kurulmuştur. Kurulduğu tarihten 09/12/2004 tarihine kadar Fonun idari işleri Başbakanlığa bağlı bir birim olarak faaliyet gösteren Fon Genel Sekreterliği eliyle yürütülmüş; 09/12/2004 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5263 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunla Fon Genel Sekreterliği, Başbakanlığa bağlı bir Genel Müdürlük olarak teşkilatlandırılmıştır. Fonun kuruluşunu teşkil eden 3294 Sayılı Kanun’un amacı; fakr-u zaruret içinde ve muhtaç durumda bulunan vatandaşlar ile her ne suretle olursa olsun Türkiye’ye kabul edilmiş veya gelmiş kişilere yardım etmek, sosyal adaleti pekiştirici tedbirler alarak gelir dağılımının adilane bir şekilde tevzi edilmesini sağlamak ve sosyal yardımlaşma ve dayanışmayı teşvik etmektir. Fonun gelirleri, ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ 196 Kanun ve Kararnamelerle kurulu bulunan veya kurulacak olan fonlardan Bakanlar Kurulu kararıyla %10’a kadar aktarılacak miktarlardan, Gelir ve kurumlar vergisi tahsilat toplamının %2,8’inden, Trafik para cezalarının %50’sinden, RTÜK gelirlerinin %15’inden, Bütçeye konulacak ödeneklerden, Her nevi bağış ve yardımlardan, Diğer gelirlerden 2009 Kamu İşletmeleri Raporu oluşmaktadır. Fonda toplanan kaynak, Fon kurulunda alınan kararlar doğrultusunda ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü eliyle Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarına aktarılmakta ve yardımlar Vakıflar tarafından vatandaşlara ulaştırılmaktadır. Mali Durum 2009 yılında Fonun gelirleri 2,4 milyar TL olarak gerçekleşmiş, giderler ise 2,3 milyar TL olmuştur. 2008 yılında bu rakamlar sırasıyla 2 milyar TL ve 1,8 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER GELİRLER GİDERLER (milyon TL) GELİRLER GİDERLER 2003 827 652 2004 1.261 1.348 2005 1.358 1.305 2006 1.380 1.390 2007 1.598 1.414 2008 2.037 1.797 2009 2.410 2.365 Kaynak: Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü 2009 yılında Fona Genel Bütçe ödeneklerinden 1,7 milyar TL aktarılmış olup bu tutarın 1,7 milyar TL’si gelir ve kurumlar vergisinden ayrılan paylardan, 61 milyon TL’si trafik cezalarından ayrılan paylardan, 78 milyon TL’si ise diğer bütçe transferlerinden oluşmuştur. Diğer Bütçe Transferi kalemi içinde; diğer fonlardan aktarmalar (8,75 milyon TL), faiz gelirleri (1,74 milyon TL) ve geçmiş yıl gelirleri (67,82 milyon TL) yer almaktadır. Fona 2009 yılında ayrıca RTÜK gelirlerinden ayrılan paylar dolayısıyla Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar Bütçesinden 10,1 milyon TL’lik bir aktarım yapılmıştır. Böylece, 2008 yılı gelirlerinden Fona devredilen 567 milyon TL ile birlikte, Fona Merkezi Yönetim bütçesinden aktarılan kaynakların toplamı 2009 yılında 2,4 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. 197 Tablo 27: 2009 Yılında SYDTF’ye Yapılan Bütçe Transferleri (milyon TL) Gelir ve Kurumlar Vergisinden Ayrılan Pay 1.693 Trafik Cezalarından Ayrılan Pay 61 Diğer Bütçe Transferi 78 Toplam Genel Bütçe 1.832 Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Gelirlerinden Yapılan Aktarmalar Toplam M.Y. Bütçesi Kaynak: Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü 198 10 1.842 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 8.9.3. Özelleştirme Fonu Özelleştirme Fonu, 24/11/1994 tarih ve 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamalarının Düzenlenmesine ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’la özelleştirme uygulamalarının yerine getirilebilmesi için gereken maddi kaynakları sağlamak ve anılan Kanun’da belirtilen çeşitli alanların finansmanı amacıyla T.C. Ziraat Bankası nezdinde kurulmuştur. Fonun yönetimi Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından gerçekleştirilmektedir. Fonun gelir kaynakları, özelleştirme uygulamaları sonucu sağlanan gelirler ile idareye devredilen kuruluşlardan temettüler ve özelleştirme uygulamaları çerçevesinde ihraç edilecek menkul kıymetlerin satışından sağlanan gelirler, idareye devredilen kuruluşlara sağlanan finansmandan elde edilen gelirler ve sair gelirlerdir. Söz konusu gelirler, Fon tarafından iş kaybı tazminatı ödenmesi ve çeşitli hizmetlerin sağlanmasında, özelleştirmeye hazırlık çalışmalarında, Özelleştirme İdaresine devredilen kuruluşlarda idari, mali ve hukuki düzenlemelerin gerektirdiği giderlerde, pay sahibi olunan şirketlerin sermaye artırımlarında, özelleştirme uygulamaları için gereken mal ve hizmet alımında, idareye devredilen kuruluşlara borç olarak finansman sağlanmasında, İdarenin bütçesinde, özelleştirilen kuruluşların kalan borçlarının tasfiyesinde ve diğer çeşitli alanlarda kullanılmaktadır. Yıllar itibarıyla özelleştirme Fonunun gelirleri incelendiğinde, gelirlerin çok önemli bir bölümünün özelleştirme uygulamaları sonucu yapılan tahsilatlardan kaynaklandığı görülmektedir. Bu kapsamdaki gelirler büyük oranda 2007 yılında Halkbank’taki %23 oranındaki ÖİB hissesinin halka arzı ve İstanbul Levent’teki Karayolları Genel Müdürlüğü arazisinin satışından kaynaklanmaktadır. 2007 yılında önceki yıllardan farklı olarak işletme ve tesis satışları ile halka arzdan elde edilen özelleştirme gelirleri ön plana çıkmış, blok hisse satışlarından elde edilen gelirler oldukça düşük gerçekleşmiştir. 2008 yılında Türk Telekom’un halka arzı, PETKİM’in blok hisse satışı yoluyla özelleştirilmesi, TEKEL’e ait 6 sigara fabrikasının varlık satışı yoluyla satılması ve ADÜAŞ’a ait 9 adet jeotermal ve doğal gaz santralinin satışı en önemli faaliyetlerdendir. 2009 yılı için özelleştirme uygulamalarından tahsilat önceki yıllara göre düşük seviyede gerçekleşmiştir. Bu dönemde elektrik dağıtım şirketlerinin özelleştirilmesi, bu kapsamdaki gelirlerin önemli bir bölümü oluşturmuştur. 199 Fonun ikinci önemli gelir kalemini ise özelleştirme kapsam ve programındaki kuruluşlardan elde edilen temettü gelirleri oluşturmaktadır. Bu gelirlerde 2006 öncesinde TÜPRAŞ’tan elde edilen temettü gelirleri önemli bir yere sahipken, 2007 ve 2008 yılında temettü gelirlerinin önemli bir bölümü Halk Bankasından elde edilmiştir. 2009 yılında ise Halk Bankası ile THY’nin temettü ödemeleri önemli bir paya sahip olmuştur. Fonun giderleri gelirlerinin oldukça altında olmakla birlikte, 2009 yılında söz konusu giderler içindeki en önemli kalemler faiz giderleri ile idari bütçeye yapılan aktarımlardır. Tablo 28: 2003-2009 Özelleştirme Fonu Gelir ve Giderleri milyon Dolar 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 281 1.309 3.090 8.307 4.949 6.443 1.677 155 949 2.657 7.911 4.163 5.679 1.363 8 631 1.754 7.178 1 1,679 1.353 82 54 28 109 1.307 2.230 0 0 162 265 187 1.831 1.678 0 IMKB'de Satışlar 40 0 466 5 1 Varlık Satışları 18 33 138 353 929 5 6 Bedelli Devirler 7 69 6 79 95 86 4 63 223 343 197 468 432 133 7 25 44 66 243 220 24 Diğer Gelirler 56 112 47 133 75 110 17 Giderler 71 204 266 216 56 67 65 İdari Bütçeye Aktarımlar 5 8 7 10 14 13 11 İlan-Reklam harcamaları 2 7 6 2 7 6 1 Danışmanlık Ödemeleri 3 1 10 29 2 5 10 İstihdama İlişkin Harcamalar 13 54 76 43 21 30 11 Faiz Giderleri 41 117 161 127 8 12 28 7 18 7 5 5 3 4 209 1.105 2.825 8.091 4.893 6.376 1.613 Gelirler Özelleştirme Uygulamalarından Tahsilat Blok Hisse Satışları İşletme ve Tesis Satışları Halka Arz Temettü Gelirleri Faiz Diğer Gelir-Gider Dengesi 0 Kaynak: Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Fonda oluşan nakit fazlası, 4046 sayılı Kanun uyarınca Hazinenin iç ve dış borç ödemelerinde kullanılmak üzere Hazine hesaplarına intikal ettirilmektedir.27 Söz konusu aktarımlar merkezi yönetim bütçesine gelir olarak kaydedilmemekte, 27 15/05/2008 tarih ve 5763 Sayılı Kanun’un Geçici 23 üncü maddesiyle birlikte Özelleştirme Fonunun 2008 - 2012 döneminde oluşacak nakit fazlasının bir bölümünün Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), ulaştırma ve enerji yatırımları için ayrılması hüküm altına alınmıştır. 200 2009 Kamu İşletmeleri Raporu çizgi altı finansman kalemi olarak değerlendirilmektedir. Bu kapsamda, özelleştirme gelirlerinden elde edilen nakit fazlası özellikle merkezi yönetim bütçesinin finansmanında önemli bir paya sahip olmuştur. Özelleştirme Fonunun kullanımına ilişkin denetim, 10/12/003 tarih ve 5018 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde Sayıştay tarafından yerine getirilmektedir. 201 8.9.4. Savunma Sanayii Destekleme Fonu 3238 Sayılı Kanun'un 12 nci maddesi ile, Türk Silahlı Kuvvetlerinin modernizasyonunun sağlanması ve ülkemizde modern savunma sanayiinin kurulması için gerekli kaynağın, genel bütçe dışında devamlı ve istikrarlı bir şekilde temini amacıyla Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdinde ve Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM) emrinde Savunma Sanayii Destekleme Fonu (SSDF) kurulmuştur. Fon’dan yapılan harcamalar, Savunma Sanayii İcra Komitesi kararları doğrultusunda; kredi, sermaye iştiraki ve proje bedellerinden oluşmaktadır. Her ne kadar SSM sorumluluğunda yürütülen projelerin finansmanının esas itibarıyla SSDF’den karşılanması amaçlanmışsa da 3238 sayılı Kanunla, büyük ölçüde finansman gerektiren projeler için yurt dışından devlet destekli kredi temini imkanı da getirilmiştir. Fon kaynakları; ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ 202 Her yıl bütçeye konulacak ödeneklerden, Türk Silahlı Kuvvetlerini güçlendirmek amacıyla kurulmuş bulunan vakıflardan Fona yapılacak transferlerden, 3670 sayılı Millî Piyango Teşkiline Dair Kanun’un 1 inci maddesinde zikredilen gelirlerden, 25/08/1971 gün ve 1473 sayılı Kanun’a göre ayrılan payın tamamı ile mevcut veya ihdas edilecek her nevi müşterek bahislerden elde edilecek safi hasılatın tamamı yahut bu hâsılattan Bakanlar Kurulunca tespit edilecek orana göre hesaplanarak ayrılacak miktardan, Kanunla (vergi kanunları hariç) kurulan fonlardan Bakanlar Kurulunca belirlenecek miktarda yapılacak aktarmalardan, Millî Savunma Bakanlığı bütçesinden modern silah, araç ve gereçler için ayrılan ödeneklerden, 12/03/1982 gün ve 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu’nun 19 uncu maddesine göre oynatılmasına izin verilen talih oyunlarının işletildiği yerlerden elde edilecek gayrisafi hâsılattan Bakanlar Kurulunca tespit edilecek azami %50 oranında alınacak ve Bakanlar Kurulunca Toplu Konut Fonu ile Savunma Sanayii Destekleme Fonuna dağıtımı yapılacak miktardan, Fonun mal varlığından elde edilecek gelirlerden, 1111 sayılı Askerlik Kanunu’nun 10 uncu maddesi gereğince bedelli askerlikten elde edilecek gelirlerden, 2009 Kamu İşletmeleri Raporu ♦ ♦ Bağış ve yardımlardan, Diğer gelirlerden oluşmaktadır. Ayrıca, Genel Bütçeye dahil daire ve kuruluşlarca tahsil edilerek Savunma Sanayii Destekleme Fonuna ödenecek gelirlerden 2380 sayılı Kanun’a göre belediyelere ve il özel idarelerine pay ayrılmamaktadır. Mali Durum 2009 yılı faaliyet raporu verilerine göre SSDF gelirleri 2008 yılında 1,89 milyar TL iken 2009 yılında 981 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Giderler ise 1,67 milyar TL’den 2,24 milyar TL’ye yükselmiştir. 203 8.9.5. Tanıtma Fonu Ülkemizi yurt içinde ve dışında çeşitli yönleriyle tanıtmakla görevli kuruluşların kaynaklarını artırmak, Türk kültür varlığının yayılmasını sağlamak, Devlet arşiv hizmetlerini müessir hale getirmek, milletlerarası kamuoyunu memleketimizin menfaatleri istikametinde yönlendirmeye çalışmak amaçlarına yönelik olarak 10/06/1985 tarihli ve 3230 sayılı Kanun’un 4. maddesine bir bent eklenmesi ile Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdinde Başbakanın emrinde bir “Tanıtma Fonu” kurulmuştur. Tanıtma Fonunun kaynakları: ♦ ♦ ♦ Başbakanlık bütçesine bu maksatla konulacak ödenek, Kanunla kurulan fonlardan Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenecek miktarda yapılacak aktarmalar, Bağış, yardım ve diğer gelirlerdir. Fonun kaynakları arasında başlangıçta, Milli Piyango gayri safi hasılatının %10’u ile her nevi müşterek bahis tertibi sonucu sağlanacak hasılattan ikramiye olarak ayrılacak kısmın dağıtımından önceki toplamı üzerinden kesilecek %5 paylar da yer almakta iken, 14/03/2007 tarih ve 5602 sayılı Kanun’un 11 inci maddesi ile söz konusu kalemler Fonun gelir kaynakları arasından çıkarılmıştır. Tanıtma fonundan harcamalar, kanunun amacına uygun olarak kullanılmak üzere, Başbakanın onayı ile yapılır. Fonda toplanacak paradan %20’si bir yandan bütçeye gelir öte yandan da Başbakanlık bütçesinin ilgili tertibine Maliye Bakanlığınca ödenek kaydolunur. 204 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 8.10. Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı Mütevelli Heyeti Üyeleri ♦ Milli Savunma Bakanı M. Vecdi GÖNÜL (Başkan) ♦ Genelkurmay 2. Başkanı Org. Aslan GÜNER (Üye) ♦ Milli Savunma Bakanlığı Müsteşarı Korg. Ahmet TURMUŞ (Üye) ♦ Milli Savunma Bakanlığı Savunma Sanayii Müsteşarı Murad BAYAR (Üye) İnternet adresi http://www.tskgv.org.tr Silahlı Kuvvetlerimizin güçlendirilmesi ve ihtiyaç duyulan silah, araç ve gereçleri yurt içinde üretecek seviyede bir savunma sanayii kurularak dışa bağımlılığın asgariye indirilmesi amacıyla, 25/06/1987 tarihli ve 3388 sayılı Kanun uyarınca, daha önce muhtelif tarihlerde kurulmuş olan Kara, Deniz ve Hava Kuvvetlerini Güçlendirme Vakıflarının birleştirilmesi ile Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı kurulmuştur. Vakıf, Milli Savunma Bakanı, Genel Kurmay İkinci Başkanı, Milli Savunma Bakanlığı Müsteşarı ve Milli Savunma Bakanlığı Savunma Sanayii Müsteşarı'ndan oluşan Mütevelli Heyeti tarafından yönetilmektedir Vakfın amaçlarına ulaşmak için haiz olduğu yetkilerin arasında ticari işletmeler kurmak, ticari işletmelere ortak olmak ve bu işletmeler nezdinde vakıf temsilcilerini seçmek bulunmaktadır. Bu çerçevede Vakıf doğrudan ve dolaylı olarak toplam 18 şirkete iştirak etmektedir. Bu iştiraklerden Vakıf payı doğrudan %50’nin üzerinde olanlar ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ TAI (TUSAŞ -Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş.), ASELSAN, HAVELSAN, İşbir Elektrik Sanayii A.Ş. ve ASPİLSAN’dır. Özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösteren bu şirketlerde pay sahibi olan Vakfın yönetim kontrolü devlet görevlilerinde olduğundan, bu şirketler kamu işletmesi olarak bu Rapora eklenmiştir. Diğer taraftan Vakıf payı dolaylı olarak %50’nin üzerinde olanlar ♦ Savunma Teknolojileri Mühendislik A.Ş. (STM) 205 ♦ ♦ Elektronik Harp Sistemleri Mühendislik ve Ticaret A.Ş. (EHSİM) ve Mikrodalga Elektronik Sistemleri A.Ş.’dir (MİKES). TAI (TUSAŞ): Türkiye’de uçak, helikopter, insanlı ve insansız hava platformlarının tasarımı, geliştirilmesi, imalatı, entegrasyonu, modernizasyonu ve satış sonrası hizmetleri alanlarında teknoloji merkezi konumunda olan TUSAŞ, 15 Mayıs 1984 tarihinde kurulmuştur. TAI’nin hissedarları Türk Silahlı Kuvvetleri’ni Güçlendirme Vakfı, Savunma Sanayii Müsteşarlığı ve Türk Hava Kurumu’dur. ASELSAN: Elektronik ürünler ve sistemler tasarlayan, geliştiren, üreten ve ürünlerinin satış sonrası servis hizmetlerini karşılayan; yüksek teknolojili ve çeşitli ürün yelpazesine sahip bir elektronik sanayi kuruluşudur. ASELSAN çalışmalarını haberleşme cihazları, savunma sistem teknolojileri, radar, elektronik harp ve istihbarat sistemleri, mikroelektronik güdüm ve elektro-optik alanlarında sürdürmektedir. ASELSAN’ın çoğunluk hissesi TSKGV’ye ait olup, %15’i İMKB’de işlem görmektedir. HAVELSAN: Vakfın %98 katkı payının olduğu HAVELSAN, bir yazılım şirketi olarak, komuta kontrol bilgi sistemleri, e-Devlet uygulamaları, simülasyon ve eğitim sistemleri, hava ve savunma sistemleri ve anayurt güvenliği alanlarında faaliyet göstermektedir. İŞBİR ELEKTRİK SANAYİİ A.Ş.: 1977 yılında Balıkesir’de kurulan İşbir Elektrik San. A.Ş. 1981 yılında Senkron Alternatör ve Dizel Elektrojen Grubu üretimine başlamıştır. Ülkemizin başta dizel elektrojen grupları olmak üzere, senkron alternatörler, statik ve dinamik frekans konvertörleri, askeri ve sivil maksatlı mobil dual setleri, sahil güvenlik botları ve römorkörlerde kullanılan gemi tipi dizel jeneratör setleri ile TCDD tarafından kullanılan vagon jeneratörleri üreten en büyük kuruluşudur. Şirketin %99,8’i Vakfa aittir. ASPİLSAN: 1981 yılında Kayseri halkının bağışlarıyla kurulmuş olup, halen hisselerinin %98’i Vakfa aittir. Başlıca ürün çeşitleri haberleşme, silah, optronik, meditronik cihazları ile uçak / helikopterler için her türlü pil /batarya blokları ve akü sistemleridir. Bunlara ilave olarak askeri ve sivil piyasa ihtiyaçları için şarj cihazları ile laboratuar test sistemlerinin tasarım ve üretimi de yapılmaktadır. Ürün kalitesi ve çeşitliliği bakımından ASPİLSAN A.Ş. bugün Türk Silahlı Kuvvetlerinin pil ve batarya ihtiyaçlarının tamamını karşılayacak durumdadır. 206 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Tablo 29: TSKGV’nin Pay Sahibi Olduğu Şirketler Şirket Adı 1. İŞBİR Elektrik Sanayii A.Ş. 2. HAVELSAN Hava Elektronik Sanayii ve Ticaret A.Ş. 3. ASPİLSAN Askeri Pil Sanayii ve Ticaret A.Ş. 4. ASELSAN Elektronik Sanayii ve Ticaret A.Ş 5. TAI Tusaş Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş. 6. ROKETSAN Roket Sanayii ve Ticaret A.Ş. 7. TAPASAN Hassas Mekanik ve Elektronik San. ve Tic. A.Ş 8. TURKTIPSAN Sağlık Turizm Eğitim ve Ticaret A.Ş. 9. DİTAŞ Deniz İşletmeciliği ve Tankerciliği A.Ş. 10. NETAŞ Nortel Networks Netaş Telekomünikasyon A.Ş. 11. Mercedes-Benz Türk A.Ş. 12. TEI Tusaş Motor Sanayii A.Ş. 13. HEAŞ Havaalanı İşletme ve Havacılık Endüstrileri A.Ş. 14. HTR Havelsan Teknoloji Radar Sanayii ve Ticaret A.Ş. Dolaylı İştirakler 1. MİKES Mikrodalga Elektronik Sistemleri A.Ş. 2. EHSİM Elektronik Harp Sistemleri Mühendislik ve Ticaret A.Ş. 3. STM Savunma Teknolojileri Mühendislik A.Ş. 4. ESDAŞ Elektronik Sistemler Destek Sanayii ve Ticaret A.Ş. TSKGV Payı (%) 99,76 98 98 84,58 54,50 35,47 25 20 20 15 5 3,02 1,18 0,01 82,01 50,43 50,07 48,01 Kaynak: http://www.tskgv.org.tr 207 8.11. Döner Sermaye İşletmeleri Döner sermaye işletmeleri, genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin kamu hizmeti üretiminde ortaya çıkan atıl kapasitelerinin değerlendirilmesi amacıyla kurulmuştur. Bu işletmeler, söz konusu kamu idarelerinin esas faaliyetlerinin bir parçası olarak ortaya çıkmakla birlikte genel idare esaslarına göre üretilmesi mümkün olmayan özel mal ya da hizmetlerin üretiminin gerçekleştirilmesini temin etmek üzere bu idarelere tahsis edilen sermaye ile faaliyet gösteren işletmelerdir. Döner sermaye işletmeleri eliyle merkezi yönetim bütçesine ilişkin sınırlamaların ve prosedürlerin dışında kalınarak daha fazla idari ve mali özerkliğe sahip olunmakta ve yapılacak harcamaların daha hızlı ve kolay olarak gerçekleştirilmesi sağlanmaktadır. Bununla birlikte, döner sermaye işletmelerinden elde edilen gelirlerden personele pay ayrılması suretiyle personelin gelir imkanları artırılmaktadır. Ülkemizde ilk döner sermeye uygulaması, Tarım Bakanlığına bağlı okulların ve zirai müesseselerin iyileştirilmesi ve bunların ürün satış gelirlerinin etkili biçimde değerlendirilmesi amacıyla çıkarılan 1925 yılında 549 sayılı “Ziraat Müesseselerine Sabit Sermaye Vaz’ına Dair Kanun” ile gerçekleştirilmiştir. 1927 yılında yürürlüğe giren 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu’nun 49 uncu maddesi ile ilk kez döner sermaye işletmelerine yönelik genel bir düzenlemeye yer verilmiş, ancak söz konusu madde hükümlerine göre kurulan döner sermaye işletmesi sayısı sınırlı kalmıştır. İzleyen yıllarda, 3046 sayılı Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkında Kanun’un 40 ve geçici 2 nci maddeleri, 2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanunu’nun 58. maddesi ve ilgili kamu idarelerinin teşkilat kanunlarında yer alan çeşitli maddelerle çok sayıda döner sermaye işletmesi kurulmuştur. Farklı tarihlerde, farklı amaçlarla ve farklı hukuki düzenlemelerle faaliyete giren döner sermaye işletmeleri uygulamada standart bir mali ve idari yapıdan uzaklaşmıştır. Örneğin, bazı döner sermeye işletmeleri kurumlar vergisi ya da katma değer vergisi mükellefi iken bazıları istisna tutulmaktadır. Yine bazı döner sermaye işletmeleri kârlarını Hazineye yatırmakla yükümlü iken, bazılarının kârları sermayelerine ya da bir sonraki yılın gelirlerine ilave edilmektedir. Bazı döner sermaye işletmelerinde karar ve yönetim fonksiyonu Yönetim Kurulu tarafından yerine getirilirken, bazılarında bu işlevler Merkez Müdürlüğü veya 208 2009 Kamu İşletmeleri Raporu İşletme Müdürlüğü gibi farklı organlar tarafından yerine getirilmekte; bazılarında ise bu tür organlar bulunmamaktadır. 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun geçici 11 inci maddesi ile döner sermaye işletmelerinin 31/12/2007 tarihi itibarıyla tasfiye edilmesi ve tasfiyeye ilişkin esas ve usullerin Bakanlar Kurulunca çıkarılacak bir yönetmelikle belirlenmesi öngörülmüş ise de 22/12/2005 tarih ve 5436 sayılı Kanun’un 10 uncu maddesi ile söz konusu maddede değişikliğe gidilerek döner sermaye işletmelerinin 31/12/2007 tarihine kadar yeniden yapılandırılacağına hükmolunmuştur. 14/12/2007 tarihli ve 5724 sayılı 2008 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu’nun 28 inci maddesiyle anılan tarih "31/12/2008” olarak değiştirilmiş, 24/07/2008 tarih ve 5793 sayılı Kanun ile de bu tarih 31/10/2010’a uzatılmıştır. Ülkemizde 2009 yılı sonu itibarıyla genel bütçeli kuruluşlara bağlı olarak 1.106, özel bütçeli kuruluşlara bağlı olarak ise 304 olmak üzere toplam 1.410 döner sermaye işletmesi faaliyet göstermektedir. Söz konusu işletmelerin 480’i Milli Eğitim Bakanlığına, 331’i Çevre ve Orman Bakanlığına (Orman Genel Müdürlüğü dahil), 213’ü Sağlık Bakanlığına, 186’sı ise Tarım ve Köyişleri Bakanlığına bağlı olarak faaliyetlerini sürdürmektedir. 209 Tablo 30: Döner Sermaye İşletme Sayıları 2008 2009 45 46 186 186 59 59 5- Sağlık Bakanlığı 213 213 6- Adalet Bakanlığı 2 2 7- Dışişleri Bakanlığı 1 1 8- İçişleri Bakanlığı 1 1 491 480 10- Kültür ve Turizm Bakanlığı 4 4 11- Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı 2 2 12- Bayındırlık ve İskan Bakanlığı 27 27 13- Çevre ve Orman Bakanlığı 84 1 84 1.116 1.106 3 3 54 54 3- Çevre ve Orman Bakanlığı (Orman Genel Müdürlüğü) 247 247 TOPLAM 304 304 1.420 1.410 Genel Bütçeli İdarelere Bağlı Döner Sermaye İşletmeleri 1- Başbakanlık 2- Maliye Bakanlığı 3- Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 4- Milli Savunma Bakanlığı 9- Milli Eğitim Bakanlığı 14- Ulaştırma Bakanlığı TOPLAM 1 Özel Bütçeli İdarelere Bağlı Döner Sermaye İşletmeleri 1- Başbakanlık (Vakıflar Genel Müdürlüğü) 2- Üniversiteler GENEL VE ÖZEL BÜTÇELİ İŞLETME TOPLAMI Kaynak: Muhasebat Genel Müdürlüğü Döner sermaye işletmelerinin, 2009 yılı brüt satışları %11,9 artarak yaklaşık 21,9 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Diğer taraftan, satış maliyetleri %18,2, faaliyet giderleri ise %12,2 oranında artmış ve buna bağlı olarak faaliyet kârı toplamı %22,2 oranında azalarak 1,2 milyar TL düzeyinde kalmıştır. Ek olarak, diğer faaliyetlerden olağan gider ve zararlar 2009 yılında %86,1 oranında artmış olup, döner sermaye işletmeleri toplamda 2008 yılında 616 milyon TL kâr etmişken 2009 yılını 770 milyon TL dönem zararıyla kapatmıştır. 210 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Tablo 31: Döner Sermaye Gelir Tablosu (milyon TL) İşletmeleri Brüt Satışlar 2008 2009 % Artış 19.556 21.884 11,9 414 402 -3,0 19.142 21.482 12,2 Satışların Maliyeti (-) 9.147 10.811 18,2 Brüt Satış Kârı veya Zararı 9.995 10.671 6,8 Faaliyet Giderleri 8.417 9.443 12,2 Faaliyet Kârı veya Zararı 1.579 1.228 -22,2 419 360 -14,1 1.183 2.202 86,1 Olağan Kâr veya Zarar 815 -614 ----- Olağandışı Gelir ve Kârlar 207 240 15,7 Olağandışı Gider ve Zararlar (-) 330 350 6,0 Dönem Kârı veya Zararı 692 -724 ----- 76 46 -39,9 616 -770 ----- Satış İndirimleri (-) Net Satışlar Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Kârlar Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar (-) Dönem Kârı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılıkları (-) Dönem Net Kârı veya Zararı Kaynak: Muhasebat Genel Müdürlüğü Döner sermaye işletmeleri, bağlı bulundukları kurumların bütçelerinden ayrı olarak yıllık işletme bütçelerini hazırlamakta, söz konusu bütçe, bağlı bulunulan kurumun yetkili organlarınca onaylanmakta ve uygulamaya konulmaktadır. Döner sermaye işletmelerinde uygulanacak muhasebe ve bütçeleme esasları, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ve 178 sayılı Maliye Bakanlığının Teşkilat ve Görevler Hakkında Kanun Hükmünde Kararname uyarınca Maliye Bakanlığınca hazırlanan ve 01/05/2007 tarih ve 26509 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Döner Sermayeli İşletmeler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği” ile belirlenmiştir. Söz konusu işletmelerin bütçe, bilanço, gelir tablosu gibi temel mali tablolarının kontrolü ve takibi işlemleri ise Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü tarafından yerine getirilmektedir. Ayrıca, söz konusu birim tarafından genel bütçeli idarelere bağlı döner sermaye işletmelerinin sermayelerinde meydana gelen yıllık değişimler, bir çizelge halinde Hazine Müsteşarlığına iletilmekte, söz konusu işletmelerin sermaye tutarlarının Devlet hesaplarına kaydı Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde Hazine Müsteşarlığı İç Ödemeler Saymanlığınca gerçekleştirilmektedir. Anılan kuruluşların sermaye tutarları 242 no’lu “Döner sermayeli kuruluşlara yatırılan sermayeler” hesabında 211 izlenmekte olup, söz konusu hesapta 2009 yılı sonu itibarıyla yer alan tutarlar aşağıdaki şekildedir: Tablo 32: Döner Sermaye İşletmeleri 2009 Sermaye Tutarları (Bin TL) Başbakanlık Basımevi DSİ Darphane ve Damga Matbaası DSİ Dini Yayınlar DSİ 15.000 98 15.000 Türkiye İstatistik Kurumu DSİ 785 Devlet Personel Başkanlığı DSİ 500 SHÇEK Genel Müdürlüğü DSİ 999 Dış Ticaret Müsteşarlığı DSİ 53 Yargıtay Yayınları DSİ 50 Adli Tıp Kurumu DSİ 20.000 Ana Depo, Tamirhane ve Fabrikalar DSİ 3.925 Gülhane Askeri Tıp Akademisi DSİ 0,202 Askeri Hastaneler DSİ 1.077 Özel Bakım Merkezi DSİ 82 Nüfus ve Vatandaşlık İşleri DSİ 100 Devlet Konukevi DSİ 342 Tasfiye İşleri DSİ 12.366 Milli Eğitim Bakanlığı D.S.İ. 21.108 Yapı İşleri Genel Müdürlüğü DSİ Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlüğü DSİ Sağlık Kurumları DSİ Denizcilik Müsteşarlığı DSİ Teknik Ziraat DSİ İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Merkezi DSİ Yakın ve Ortadoğu Çalışma Merkezi DSİ 1.021 519 4.606.450 9.658 90.747 330 210 Kültür ve Turizm Bakanlığı DSİ (Muhtelif DSİ) 78.909 Çevre ve Orman Bakanlığı DSİ 41.500 Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü DSİ 21.873 Orman Genel Müdürlüğü DSİ Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü DSİ Özel Bütçeli İdarelere Ait Diğer Döner Sermeye İşletmeleri 82.440 553 1.728 TOPLAM 5.027.422 Kaynak: Muhasebat Genel Müdürlüğü, Hazine Müsteşarlığı İç Ödemeler Muhasebe Birimi 212 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Döner sermaye işletmelerinin denetimi bağlı bulundukları kurumların denetim elemanlarınca gerçekleştirilebildiği gibi, Muhasebat Kontrolörleri ve Maliye Müfettişlerince de denetime tabi tutulmaktadır. Ayrıca 21/01/1967 tarih ve 832 sayılı Sayıştay Kanunu’nun 28 inci maddesi uyarınca döner sermaye işletmeleri Sayıştay tarafından denetlenmekte ve gerekli görüldüğü takdirde denetim sonuçları TBMM’ye raporlanmaktadır. 213 8.12. Mahalli İdare İşletmeleri Mahalli idareler, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 3 üncü maddesinde, yetkileri belirli bir coğrafi alan ve hizmetlerle sınırlı olarak kamusal faaliyet gösteren belediyeler, il özel idareleri ile bunlara bağlı veya bunların kurdukları veya üye oldukları birlik ve idareler olarak tanımlanmıştır. Mahalli idarelere kendilerine verilen görev ve hizmet alanlarında şirket kurma yetkisi verilmiştir. 5302 sayılı İl Özel İdareleri Kanunu’nun 52 ve 53 üncü maddelerinde; idarelerin kendisine verilen görev ve hizmet alanlarında, ilgili mevzuatta belirtilen usullere göre sermaye şirketleri kurabileceği ve özel gelir ve gideri bulunan hizmetlerini İçişleri Bakanlığının izniyle bütçe içi işletme kurarak yapabileceği hüküm altına alınmıştır. 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 70 inci maddesinde ise belediyelerin kendilerine verilen görev ve hizmet alanlarında, ilgili mevzuatta belirtilen usûllere göre şirket kurabilecekleri belirtilmiştir. 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun 26 ncı maddesinde de, “Büyükşehir belediyesi kendisine verilen görev ve hizmet alanlarında, ilgili mevzuatta belirtilen usullere göre sermaye şirketleri kurabilir. Genel sekreter ile belediye ve bağlı kuruluşlarında yöneticilik sıfatını haiz personel bu şirketlerin yönetim ve denetim kurullarında görev alabilirler. Büyükşehir belediyesi, kendine ait büfe, otopark ve çay bahçelerini işletebilir; ya da bu yerlerin belediye veya bağlı kuruluşlarının %50’sinden fazlasına ortak olduğu şirketler ile bu şirketlerin %50’sinden fazlasına ortak olduğu şirketlere, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümlerine tabi olmaksızın belediye meclisince belirlenecek süre ve bedelle işletilmesini devredebilir.” hükmü bulunmaktadır. Mahalli idarelerin iştirak ettiği veya kurduğu şirketler28, yönetim kontrolü kamu idarelerinin uhdesinde olduğundan kamu işletmesi olarak tasnif edilmektedir. Mahalli idarelerin faaliyetleri ve mali durumu merkezi yönetim tarafından izlenilmekte olup, söz konusu idarelere ait şirketlerin faaliyetlerinin izlenmesi ve raporlanmasına yönelik olarak “Kamu İşletmelerinin Faaliyetlerinin İzlenmesi ve 28 Bu işletmeler zaman zaman “Belediye İktisadi Teşebbüsleri” (BİT) olarak da adlandırılmaktadır. Ancak, il özel idareleri de şirket sahibi olabileceğinden raporda “Mahalli İdare İşletmeleri” ifadesi benimsenmiştir. 214 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Raporlanmasına Dair Tebliğ” 17 Haziran 2009 tarihli ve 27261 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış, bu çerçevede 07 Aralık 2009 tarih ve 51864 sayılı Kamu İşletmelerinin İzlenmesi Genelgesi’nde raporlanacak tablolar belirtilmiştir. Böylelikle 2008 ve takip eden yıllar için mahalli idarelere ait işletmelerin konsolide verilerine ulaşılabilmesi için hukuki zemin oluşturulması sağlanmıştır. 2009 yılında, mahalli idare işletmelerine ait finansal veriler bir önceki döneme göre büyük bir değişim göstermemiştir. İstanbul Büyükşehir Belediyesi bünyesinde faaliyet gösteren şirketlerden İstanbul Gaz Dağıtım Sanayii ve Ticaret A.Ş. (İGDAŞ) 2.945 milyon ile bu dönemde en büyük aktif hacmine sahip olurken, İstanbul Konut İmar Plan Sanayii ve Ticaret A.Ş (KİPTAŞ) 1.219 milyon TL, İstanbul Asfalt Fabrikaları Sanayii ve Ticaret A.Ş. (İSFALT) ise 619 milyon TL’lik aktif büyüklüğe sahip olmuşlardır. Brüt satışlarda ise İGDAŞ 2.856 milyon TL ile ilk sırayı alırken, ardından 490 milyon TL ile İSFALT ve 425 milyon TL ile İstanbul Deniz Otobüsleri Sanayii ve Ticaret A.Ş. (İDO) gelmektedir. ÖZET BİLANÇO 2008 2009 % Artış 8.323,6 8.284,2 -0,5 Dönen Varlıklar 4.617,9 4.338,4 -6,1 Duran Varlıklar 3.705,7 3.945,9 6,5 Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar 3.030,4 2.621,0 -13,5 Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar 2.133,7 2.329,3 9,2 Öz Kaynaklar 3.159,6 3.334,0 5,5 Nominal Sermaye 3.004,1 3.064,2 2,0 Ödenmiş Sermaye 2.923,3 3.025,7 3,5 8.323,6 8.284,2 0,5 2008 2009 % Artış 6.851,6 7.336,5 7,1 6.748,9 7.189,5 6,5 6,6 13,0 96,7 5.944,6 6.290,9 5,8 752,1 836,7 11,3 Faaliyet Kâr-Zararı 96,2 146,7 52,6 Dönem Kâr-Zararı 137,0 226,5 65,4 Dönem Net Kâr-Zararı 106,6 166,6 56,3 (milyon TL) Aktif Toplamı Pasif Toplamı ÖZET GELİR TABLOSU (milyon TL) Brüt Satışlar Yurt İçi Yurt Dışı Satışların Maliyeti Faaliyet Giderleri 215 Mahalli idare işletmeleri 2009 yılında 31.073 kişiye istihdam sağlamıştır. Bu dönemde, Ankara Büyükşehir Belediyesine bağlı Başkent Ulaşım ve Doğal Gaz Hizmetleri Proje Taahhüt Sanayii ve Ticaret A.Ş. (BUGSAŞ) 4.348 personel sayısıyla en yüksek istihdam oranına sahip olurken, onu İstanbul Büyükşehir Belediyesi bünyesindeki Boğaziçi İnşaat Müşavirlik A.Ş. (BİMTAŞ) 2.596 ve İGDAŞ 2.277 kişiyle takip etmiştir. TOPLU PERSONEL BİLGİLERİ 2008 2009 % Artış 27.782 31.073 11,8 Toplam İstihdam Gideri (milyon TL) 944 1.113 17,9 Ortalama Personel Maliyeti (TL/Ay) 2.831 2.985 5,4 14,1 16,0 28.013 20.980 Kadın (%) 16,8 15,9 Erkek (%) 83,2 84,1 Okur Yazar - İlköğretim Mezunu (%) 34,2 35,9 Lise - Yüksekokul Mezunu (%) 46,4 44,2 Lisans ve Üstü (%) 19,3 19,9 0-30 Yaş (%) 35,1 31,8 30-40 Yaş (%) 37,2 38,3 40-50 Yaş (%) 24,6 26,7 50 ve Üzeri (%) 3,1 3,2 Toplam Personel Sayısı (Ortalama Kişi) İstihdam Giderleri / (MHSM + Dönem Giderleri) (%) Yıl Sonu Personel Sayısı DİĞER ÖZET BİLGİLER -25,1 2008 749 2009 759 % Artış 1,3 17.774 16.052 -9,7 Taşıt Sayısı 1.811 2.037 12,5 Bina ve Arazilerin Toplam Defter Değeri (milyon TL) 3.451 3.809 10,4 Bina ve Arazilerin Toplam Piyasa Değeri (milyon TL) 5.893 6.624 12,4 İhale Yoluyla Hizmet Alımı Harcaması (milyon TL) Hizmet Alımı Kapsamında Çalıştırılan Kişi Sayısı Mahalli idare işletmeleri, doğrudan kamu denetimine tabi olmayıp bağlı oldukları belediyeler ve idareler üzerinden dolaylı olarak denetlenmektedir. İl özel idareleri, büyükşehir belediyeleri ve diğer belediyelerin denetimi ise kamu kurumlarına ilişkin genel denetim yetkisini elinde bulunduran Sayıştay 216 2009 Kamu İşletmeleri Raporu tarafından yürütülmektedir. Ancak, Sayıştay’ın mahalli idare işletmeleri üzerindeki denetim yetkisine ilişkin herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Diğer taraftan, Anayasa’nın 165 inci maddesinde yer alan, “Sermayesinin yarısından fazlası doğrudan doğruya veya dolaylı olarak Devlete ait olan kamu kuruluş ve ortaklıklarının Türkiye Büyük Millet Meclisince denetlenmesi esasları kanunla düzenlenir.” hükmüne istinaden istihsal edilen 3346 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri ile Fonların Türkiye Büyük Millet Meclisince Denetlenmesinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun, mahalli idarelerin sermayedarı olduğu işletmeleri kapsamamaktadır. 5393 sayılı Belediye Kanunu’nda, belediyelerin mali işlemler dışında kalan diğer idarî işlemlerinin, hukuka uygunluk ve idarenin bütünlüğü açısından İçişleri Bakanlığı tarafından denetleneceği hükme bağlanmıştır. Bu çerçevede yürütülen denetimler belediye şirketlerini doğrudan değil, belediyenin üzerinden dolaylı olarak ilgilendirmektedir. Mahalli idareler, çeşitli işletmelere doğrudan veya iştirak edilen diğer işletmeler vasıtasıyla dolaylı olarak ve değişen paylarda iştirak etmektedir. Bu işletmeler çoğunlukla anonim şirket veya limited şirket olarak kurulmakta; ulaştırma ve toplu taşımacılık, doğal gaz dağıtım, inşaat, turizm, peyzaj, danışmanlık gibi alanlarda faaliyet göstermektedir. Mahalli idareler ile işletmeleri arasındaki mali ilişkilerin şeffaf bir şekilde takip edilmesi ve raporlanması, yönetim kurullarının teşkili ve üyelerinin seçim kriterleri dahil kurumsal yönetim ilkelerine uygun faaliyette bulunmaları ve söz konusu işletmelerin daha sağlıklı bir kamu denetimine tabi tutulması, rekabetin tesisi açısından büyük önem taşımaktadır. Ülkemizde belediyelerin kamu kurum ve kuruluşlarından olan alacaklarının diğer kamu kurum ve kuruluşlarına olan borçlarına karşılık olmak üzere takas ve mahsubuna ilişkin uygulamalardan, belediyelerin %50’den fazla hisseyle iştirak ettiği işletmeler de yararlanmaktadır. Borç faizlerinin tekrar hesaplanarak borçların yeniden yapılandırılmasına da imkan tanıyan bu tür uygulamalar, merkezi yönetim mali dengesi üzerinde etkili olmaktadır. Diğer taraftan, 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun çerçevesinde belediyelerin %50’den fazla hisseyle iştirak ettiği işletmelere geri ödeme garantili ve ikrazlı borç imkanı tanınabilmekte, belediyeler vasıtasıyla söz konusu işletmelere yatırım garantisi sağlanabilmektedir. Bu kapsamda, merkezi yönetimin bu idareleri ve şirketlerini izlemesi büyük önem taşımaktadır. 217 Bölüm 9: Ekler EK 1: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ KİT MALİ TABLOLARI Ek - 1 Tablo 1: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Özet Gelir Tablosu Ek - 1 Tablo 2: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Özet Bilanço Ek - 1 Tablo 3: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Mali Rasyolar Ek - 1 Tablo 4: Vergi Dışı Gelirler EK 2: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ KİT İSTİHDAM BİLGİLERİ Ek - 2 Tablo 1: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Personel Sayıları ve Maliyetler Ek - 2 Tablo 2: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Personel Profili EK 3: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ KİTLERİ DİĞER SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER EK 4: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI VE ÖİB PORTFÖYÜ MALİ TABLOLAR Ek - 4 Tablo 1: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü Özet Gelir Tablosu Ek - 4 Tablo 2: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü Özet Bilanço Ek - 4 Tablo 3: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü Mali Rasyolar EK 5: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI VE ÖİB PORTFÖYÜ İSTİHDAM BİLGİLERİ Ek - 5 Tablo 1: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü Personel Sayıları ve Maliyetleri Ek - 5 Tablo 2: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü Personel Profili EK 6: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI ve ÖİB PORTFÖYÜ DİĞER SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER EK 7: YILLAR İTİBARIYLA MAHSUP TUTARLARI EK 8: BAĞLI ORTAKLIK ve İŞTİRAKLER EK 9: 2009 YILINDA İSO 500’DE YER ALAN KAMU İŞLETMELERİ EK 10: KULLANILAN MALİ RASYOLARA İLİŞKİN BİLGİLER 218 2009 Kamu İşletmeleri Raporu EK 1: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ KİT MALİ TABLOLARI 219 Ek - 1 Tablo 1: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Özet Gelir Tablosu (Toplulaştırılmış) (Cari Fiyatlar - milyon TL) 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Brüt Satışlar 27.443 33.084 42.099 45.211 60.812 62.993 Yurt İçi 25.410 30.095 38.030 38.746 48.992 57.382 1.123 1.382 1.552 1.453 1.757 1.995 692 1.364 1.403 699 1.245 1.914 192 218 529 1.083 1.411 1.996 Satışların Maliyeti 23.558 29.362 38.126 38.602 54.568 49.555 Faaliyet Giderleri 1.608 1.755 2.037 2.862 2.254 2.700 Faaliyet Kâr-Zararı 2.085 1.749 1.407 2.665 2.580 8.741 Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Kârlar 3.340 1.108 3.735 4.401 5.723 4.626 Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar 2.040 522 2.235 2.997 3.846 4.061 Karşılık Giderleri 71 264 217 83 137 245 Finansman Giderleri 663 421 991 909 2.823 1.191 Faiz Giderleri 372 272 437 734 925 553 Kur Farkları 288 146 552 171 1.897 632 362 1.151 631 906 1.010 2.541 Olağandışı Gider ve Zararlar 1.422 1.601 1.314 2.236 1.980 2.899 Dönem Kâr-Zararı 1.663 1.463 1.233 1.829 664 7.757 Dönem Net Kâr-Zararı 1.171 990 866 1.237 -15 6.199 0,21 0,15 0,11 0,14 -0,00 0,65 Yurt Dışı Görev Zararları Satış İndirimleri Olağandışı Gelir ve Kârlar Dönem Net Kâr-Zararı / GSYH (%) Kaynak: KİT’ler ve Hazine Müsteşarlığı 220 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Ek - 1 Tablo 2: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Özet Bilanço (Toplulaştırılmış) 2004 2005 2006 2007 2008 2009 52.424 58.547 69.875 82.764 103.993 111.379 22.412 27.577 36.686 44.180 64.045 68.991 1.921 2.619 2.882 4.211 5.760 7.144 15.247 18.390 26.285 31.921 46.844 48.211 2.824 3.505 3.771 4.088 6.722 9.324 30.012 30.971 33.188 38.584 39.948 42.387 Ticari ve Diğer Alacaklar 1.012 1.912 1.737 1.472 1.828 1.582 Mali Duran Varlıklar 1.058 1.186 1.219 1.125 1.314 1.338 27.313 26.978 28.780 33.870 34.316 37.442 16.386 19.115 25.397 30.549 49.714 46.684 Mali Borçlar 2.654 2.242 3.835 4.633 5.571 3.217 Ticari ve Diğer Borçlar 9.143 11.670 15.739 18.055 34.594 34.825 921 990 1.191 2.768 4.425 3.074 5.740 7.052 8.471 9.389 10.444 11.376 5.045 5.548 6.175 6.303 6.951 7.936 59 48 554 763 770 44 30.298 32.381 36.006 42.825 43.835 53.319 Nominal Sermaye 15.120 17.091 21.302 31.611 32.545 39.130 Ödenmiş Sermaye 12.407 14.847 17.254 24.580 28.347 33.789 9,4 9,0 9,2 9,7 10,9 11,7 (Cari Fiyatlar - milyon TL) AKTİF TOPLAMI Dönen Varlıklar Hazır Değerler ve Menkul Kıymetler Ticari ve Diğer Alacaklar Stoklar Duran Varlıklar Maddi Duran Varlıklar Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar Mali Borçlar Ticari ve Diğer Borçlar Öz Kaynaklar AKTİF TOPLAMI / GSYH (%) Kaynak: KİT’ler ve Hazine Müsteşarlığı 221 Ek - 1 Tablo 3: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Mali Rasyolar LİKİDİTE RASYOLARI Cari Oran Asit Test Oranı Nakit Oranı (Disponibilite Oranı) Stok Dönüş Hızı Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Nakit Çevirme Süresi (Gün) SERMAYE YAPISI VE UZUN VADELİ FİNANSMAN DURUMU Finansal Kaldıraç Oranı UV Borçlar / Özkaynaklar Özkaynaklar / Aktifler Faizleri Karşılama Oranı YATIRIM GETİRİ ORANLARI Aktif Getiri Oranı (%) Özsermaye Getiri Oranı (%) FAALİYET RASYOLARI Brüt Satış Kârı Oranı Faaliyet Kârı / Satışlar Vergi Öncesi Kâr / Satışlar Dönem Net Kârı / Satışlar AKTİF KULLANIM ORANLARI Satışlar / Hazır Kıymetler Satışlar / Alacaklar Satışlar / Aktifler Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 222 2004 2005 2006 2007 2008 2009 1,37 0,84 0,08 2,24 157 89 1,44 0,95 0,13 2,32 171 87 1,44 0,99 0,10 2,62 194 88 1,45 1,05 0,13 2,46 227 103 1,29 0,96 0,10 2,52 254 98 1,48 1,06 0,11 1,54 249 103 0,42 0,19 0,58 3,51 0,45 0,22 0,55 4,47 0,48 0,24 0,52 2,24 0,48 0,22 0,52 3,01 0,58 0,24 0,42 1,24 0,52 0,21 0,48 7,51 3,47 4,38 2,31 3,16 2,58 2,53 2,57 3,14 2,40 -0,04 6,64 12,76 0,14 0,08 0,06 0,04 0,11 0,05 0,04 0,03 0,08 0,03 0,03 0,02 0,13 0,06 0,04 0,03 0,08 0,04 0,01 0,00 0,19 0,14 0,13 0,10 20,22 2,30 0,52 13,07 2,11 0,56 16,00 1,86 0,59 11,51 1,59 0,53 11,79 1,42 0,57 11,72 1,45 0,55 Ek - 1 Tablo 4: Vergi Dışı Gelirler (Cari Fiyatlar - milyon TL) GELİRLER 2008 2009 % Artış TEMETTÜ ÖDEMELERİ 1.927 131 1.666 167 -13,5 27,0 1.035 401 -61,2 DMO 45 54 19,7 DHMİ 336 860 155,6 KIYEM 15 28 83,5 TPAO 224 0 -100,0 PTT 140 157 12,1 279 0,9 12,3 ETİMADEN TELEKOM (1) HASILAT PAYI ÖDEMELERİ (2) DMO 17 281 19 DHMİ 116 138 18,9 KIYEM 14 18 32,1 TPAO 132 106 -19,7 1.660 2.092 751 162 26,0 -54,6 -2,3 ----- KAMU SERMAYELİ BANKALAR TEMETTÜ ÖDEMELERİ ZİRAAT BANKASI HALK BANKASI 29 KALKINMA BANKASI 1.653 541 6,9 -70,1 EXIMBANK 0 6,7 0 MERKEZ BANKASI 0 1.335 ----- 233 6 139 5 -40,2 -10,0 HALK BANKASI (3) 0,4 0 -80,4 EXIMBANK (4) 51 34 -33,4 176 100 -43,1 1 1 40,3 4.100 4.180 2,0 KAMU SERMAYELİ BANKALAR DİĞER ÖDEMELER ZİRAAT BANKASI (3) T. EMLAK BANKASI (3) İŞTİRAKLERDEN ELDE EDİLEN GELİRLER30 TOPLAM VERGİ DIŞI GELİRLER AÇIKLAMALAR (1) Nakit Temettü, Alacağın Temliki ve Nakit Aktarımları (2) 5018 sayılı Kanun uyarınca KİT'lerden yapılan tahsilat (3) 4603 ve 2004 sayılı Kanunlar uyarınca yapılan tahsilatlar (4) Politik Risk ödemesi 29 Halk Bankasının özelleştirme kapsam ve programında olması nedeniyle temettü tutarları Özelleştirme İdaresi Başkanlığına ödenmektedir. 30 Hazinenin pay sahibi olduğu şirketlerden elde edilen temettü gelirleridir. 223 224 2009 Kamu İşletmeleri Raporu EK 2: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ KİT İSTİHDAM BİLGİLERİ 225 Ek - 2 Tablo 1: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Personel Sayıları ve Maliyetleri 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 95.205 92.701 89.547 85.900 80.455 76.313 75.755 76.195 75.080 75.368 İşçi 112.066 109.720 102.419 91.006 85.644 83.201 81.285 79.880 75.683 77.150 Toplam 207.271 202.421 191.966 176.906 166.099 159.514 157.040 156.075 150.763 152.518 Personel Sayıları Memur + Sözleşmeli İstihdam Giderleri (milyon TL) Memur + Sözleşmeli 549 811 1.203 1.446 1.582 1.673 1.832 2.055 2.267 2.397 İşçi 1.214 1.651 2.019 2.436 2.467 2.795 2.872 3.272 3.245 3.472 Toplam 1.763 2.463 3.222 3.882 4.049 4.469 4.705 5.327 5.512 5.869 Memur + Sözleşmeli 480 729 1.120 1.403 1.638 1.827 2.015 2.247 2.516 2.650 İşçi 903 1.254 1.643 2.231 2.400 2.800 2.945 3.413 3.574 3.750 Ortalama 709 1.014 1.399 1.829 2.031 2.334 2.497 2.844 3.047 3.207 Memur + Sözleşmeli 11,4 7,9 5,7 6,3 6,3 5,4 4,6 5,0 4,0 4,6 İşçi 25,1 16,0 9,5 10,6 9,8 9,0 7,2 7,9 5,7 6.6 Ortalama 36,5 23,9 15,2 16,8 16,1 14,4 11,7 12,9 9,7 11.2 Personel Maliyeti (TL / Ay) İstihdam Giderleri / (Satış Maliyeti + Faaliyet Giderleri) (%) Kaynak: KİT’ler ve Hazine Müsteşarlığı Açıklama: Tablo, sadece 31/12/2009 tarihi itibarıyla Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunan KİT’lerin geçmişe yönelik verilerini göstermektedir. Dolayısıyla, geçmiş yıllarda portföyde olup daha sonra çıkmış işletmeleri kapsamamaktadır. Tüm istihdam verileri için, http://www.hazine.gov.tr/stat/kit_ist.htm adresinde yer alan “Tablo 8.1: İstihdam Verileri”ne bakılabilir. 226 Ek - 2 Tablo 2: Hazine Müsteşarlığı Portföyü Personel Profili31 (31/12/2009 itibarıyla) Hizmet Süresi 0-5 Yıllık 5-10 Yıllık 10-15 Yıllık 15-20 Yıllık 20-25 Yıllık 25 ve Üzeri GENEL TOPLAM Sayı Yüzde 24.638 18.524 22.426 20.574 35.591 34.300 156.053 15,8% 15,2% 14,4% 13,2% 22,8% 22,0% 100,0% Sayı Yüzde 167 16.250 44.192 68.184 25.769 1.491 156.053 0,1% 10,4% 28,3% 43,7% 16,5% 1,0% 100,0% Sayı Yüzde 928 46.873 32.321 29.431 19.313 25.347 1.752 88 156.053 0,6% 30,0% 20,7% 18,9% 12,4% 16,2% 1,1% 0,1% 100,0% Yaş Grupları 0-20 20-30 30-40 40-50 50-60 60 ve Üzeri GENEL TOPLAM Eğitim Durumu Okur - Yazar İlköğretim Lise Meslek Lisesi Yüksekokul Lisans Yüksek Lisans Doktora GENEL TOPLAM Tüm profil tabloları için kaynak: KİT’ler 31 Bu tablolardaki toplam personel sayısı 2009 yıl sonu itibarıyla kişi sayısıdır. Rapor içi tablolarda ve bir önceki sayfada yer alan personel sayıları ise 2009 yılı için hesaplanan ortalama kişi sayıları olduğundan farklılık göstermektedir. Rakamlardaki büyük farklılığın sebebi ise geçici işçilerdir. 227 Cinsiyet Sayı Yüzde 141.081 14.972 156.053 90,4% 9,6% 100,0% Sayı Yüzde 1.768 72 154.213 156.053 1,1% 0,0% 98,8% 100,0% Çalıştığı Kurum Sayı Yüzde TBMM 70 5 50 203 2 10 340 20,6% 1,5% 14,7% 59,7% 0,6% 2,9% 100,0% Erkek Kadın GENEL TOPLAM Yabancı Dil Bilgisi Tek Yabancı Dil Bilen İki veya Daha Fazla Yabancı Dil Bilen Yabancı Dil Bilmiyor GENEL TOPLAM Kurum Dışı Çalışan Cumhurbaşkanlığı Başbakanlık Bakanlıklar Diğer KİT'ler Diğer Kamu GENEL TOPLAM Yasal Nedenlerle Çalışan Statüsü SHÇEK Şehit / Gazi Yakınları Özürlü Eski hükümlü Diğer GENEL TOPLAM 228 Sayı Yüzde 774 503 4.297 2.578 1.115 9.267 8,4% 5,4% 46,4% 27,8% 12,0% 100,0% 2009 Kamu İşletmeleri Raporu EK 3: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI PORTFÖYÜ KİTLERİ DİĞER SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER 229 Göstergeler / Büyüklükler 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Katma Değer (milyon TL) Dönem Kâr / Zararı Faiz Gideri Karşılık Giderleri + Kur Farkları Cari Yıl Amortisman Gideri İstihdam Giderleri Toplam Katma Değer 1.663 372 359 1.946 4.049 8.389 1.463 272 410 1.870 4.469 8.483 1.233 437 769 1.856 4.705 8.999 1.829 734 254 2.736 5.327 10.879 664 925 2.034 2.886 5.517 12.027 7.757 553 877 2.848 5.958 17.993 1.472 1.889 1.266 2.204 675 1.422 2.718 1.741 2.602 2.547 1.772 2.223 3.002 1.060 3.578 3.700 5.024 4.827 0,5 0,2 0,4 0,5 0,9 2,5 0,3 0,1 0,1 0,4 0,9 1,7 0,3 0,1 0,1 0,3 0,7 1,5 0,2 0,0 0,1 0,3 0,7 1,3 0,1 0,1 0,2 0,3 0,6 1,3 0,8 0,1 0,1 0,3 0,6 1,9 0,69 1,00 0,55 0,39 0,22 0,34 0,26 0,34 0,23 0,34 0,10 0,22 0,32 0,11 0,38 0,39 0,53 0,51 Diğer Göstergeler (milyon TL) Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Bütçeden Transferler * * Sermaye, görev zararları ve yardım Katma Değer (GSYH'ya Oran - %) Dönem Kâr / Zararı Faiz Gideri Karşılıklar (Karşılık Giderleri + Kur Farkları) Cari Yıl Amortisman Gideri İstihdam Giderleri Toplam Katma Değer Diğer Göstergeler (GSYH'ya Oran - %) Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Bütçeden Transferler * * Sermaye, görev zararları ve yardım Açıklama: Tablo, sadece 31/12/2009 tarihi itibarıyla Hazine Müsteşarlığı portföyünde bulunan KİT’lerin geçmişe yönelik verilerini göstermektedir. Dolayısıyla, geçmiş yıllarda portföyde olup daha sonra çıkmış işletmeleri kapsamamaktadır. 230 EK 4: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI VE ÖİB32 PORTFÖYÜ MALİ TABLOLAR 32 2008 yılında tablolardaki ÖİB Portföyü; TEDAŞ, SÜMER HOLDİNG, TTA, SÜMER HALI, TŞFAŞ ve TDİ’den oluşmaktadır. 2009 yılında SÜMER HALI, SÜMER HOLDİNG bünyesinde yer almaktadır. 231 Ek - 4 Tablo 1: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü Özet Gelir Tablosu 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Brüt Satışlar 44.570 50.311 62.280 65.828 86.413 84.770 Yurt İçi 42.311 47.170 57.996 59.204 74.427 78.986 1.321 1.531 1.761 1.609 1.922 2.167 Görev Zararları 692 1.364 1.408 701 1.246 1.914 Satış İndirimleri 3.644 3.738 4.579 3.953 2.780 2.004 Satışların Maliyeti 35.294 41.029 52.790 55.614 77.707 70.256 Faaliyet Giderleri 3.501 3.791 4.485 5.574 5.165 5.451 Faaliyet Kâr-Zararı 2.132 1.752 425 686 761 7.059 Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Kârlar 4.287 2.578 4.252 6.079 7.040 5.894 Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar 2.612 744 2.618 3.448 4.447 4.719 Karşılık Giderleri 190 414 475 450 607 792 Finansman Giderleri 753 441 996 928 2.852 1.226 Faiz Giderleri 439 292 439 753 951 554 Kur Farkları 310 146 554 171 1.900 666 Olağandışı Gelir ve Kârlar 580 1.435 6.066 2.100 2.574 4.409 Olağandışı Gider ve Zararlar 2.444 2.532 5.165 3.557 4.619 5.102 Dönem Kâr-Zararı 1.191 2.049 1.964 931 -1.545 6.314 Dönem Net Kâr-Zararı 310 1.188 1.429 319 -2.228 4.725 Dönem Net Kâr-Zararı / GSYH (%) 0,06 0,18 0,19 0,04 -0,23 0,50 (Cari Fiyatlarla - milyon TL) Yurt Dışı Kaynak: KİT’ler, Kuruluşlar ve Hazine Müsteşarlığı 232 2009 Kamu İşletmeleri Raporu Ek - 4 Tablo 2: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü Özet Bilanço (Cari Fiyatlar - milyon TL) AKTİF TOPLAMI Dönen Varlıklar Hazır Değerler ve Menkul Kıymetler Ticari ve Diğer Alacaklar Stoklar Duran Varlıklar Ticari ve Diğer Alacaklar Mali Duran Varlıklar Maddi Duran Varlıklar Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Mali Borçlar Ticari ve Diğer Borçlar Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar Mali Borçlar Ticari ve Diğer Borçlar Öz Kaynaklar Nominal Sermaye Ödenmiş Sermaye AKTİF TOPLAMI / GSYH (%) 2004 2005 2006 2007 2008 2009 71.632 33.977 2.427 23.197 5.659 37.655 1.479 1.856 33.665 26.198 3.004 17.562 1.750 7.545 5.550 468 37.889 19.546 16.286 12,8 81.460 42.970 3.040 29.790 6.717 38.490 2.035 1.853 33.687 33.321 3.373 23.140 2.426 8.675 5.858 445 39.464 22.218 19.367 12,6 107.679 64.780 3.484 50.084 6.756 42.899 1.845 1.665 35.556 51.156 4.144 39.962 2.129 10.701 7.563 1.066 45.823 31.274 26.823 14,2 125.525 74.215 4.670 57.877 7.071 51.310 1.502 4.329 40.764 62.292 4.696 48.619 3.611 10.346 6.413 1.388 52.887 46.982 36.696 14,7 150.053 96.633 6.586 75.108 9.316 53.420 1.954 4.519 41.428 85.886 5.600 68.832 4.996 13.037 8.533 1.559 51.129 48.672 41.826 15,8 159.394 104.908 7.767 79.478 12.219 54.487 1.674 3.527 44.212 85.562 3.221 71.759 3.682 14.258 9.693 945 59.574 54.876 47.344 16,7 Kaynak: KİT’ler, Kuruluşlar ve Hazine Müsteşarlığı 233 Ek - 4 Tablo 3: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü Mali Rasyolar Likidite Rasyoları Cari Oran Asit Test Oranı Nakit Oranı (Disponibilite Oranı) Alacakların Tahsil Süresi (Gün) Stok Dönüş Hızı Nakit Çevirme Süresi (gün) Sermaye Yapısı ve Uzun Vadeli Finansman Finansal Kaldıraç Oranı UV Borçlar / Özkaynaklar Özkaynaklar / Aktifler Faizleri Karşılama Oranı Yatırım Getiri Oranları Aktif Getiri Oranı (%) Özsermaye Getiri Oranı (%) Faaliyet Rasyoları Brüt Satış Kârı Oranı Faaliyet Kârı / Satışlar Vergi Öncesi Kâr / Satışlar Dönem Net Kârı / Satışlar Aktif Kullanım Oranları Satışlar / Hazır Kıymetler Satışlar / Alacaklar Satışlar / Aktifler Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 234 2004 2005 2006 2007 2008 2009 1,30 0,81 0,07 164 1,64 73 1,29 0,83 0,08 191 1,66 72 1,27 0,71 0,06 206 1,96 73 1,19 0,67 0,07 215 2,01 78 1,13 0,69 0,07 227 2,33 68 1,23 0,72 0,07 234 1,63 66 0,47 0,20 0,53 2,58 0,52 0,22 0,48 5,65 0,57 0,23 0,43 2,97 0,58 0,20 0,42 2,00 0,66 0,25 0,34 0,46 0,63 0,24 0,37 6,15 1,30 0,90 1,95 3,07 2,35 3,35 0,91 0,65 0,04 -4,24 3,69 8,54 0,14 0,05 0,03 0,01 0,12 0,04 0,04 0,03 0,09 0,01 0,03 0,02 0,10 0,01 0,02 0,01 0,07 0,01 -0,02 -0,03 0,15 0,09 0,08 0,06 22,76 2,19 0,57 16,94 1,89 0,57 19,29 1,75 0,54 14,72 1,68 0,49 14,56 1,58 0,56 14,52 1,54 0,52 EK 5: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI VE ÖİB PORTFÖYÜ İSTİHDAM BİLGİLERİ 235 Ek - 5 Tablo 1: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü Personel Sayıları ve Maliyetleri Personel Sayıları 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Memur + Sözleşmeli 106.194 118.222 114.491 108.662 99.289 93.666 91.758 91.369 88.956 86.995 İşçi 166.145 194.320 177.893 160.423 148.799 140.401 134.582 131.647 120.822 116.972 Toplam 272.339 312.542 292.384 269.085 248.088 234.067 226.340 223.016 209.778 204.168 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 614 1.039 1.547 1.844 1.970 2.052 2.245 2.484 2.681 2.781 İşçi 1.777 2.995 3.663 4.454 4.312 4.787 4.846 5.334 5.220 5.192 Toplam 2.391 4.034 5.210 6.298 6.281 6.838 7.091 7.818 7.901 7.974 Personel Maliyeti (TL/Ay) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Memur + Sözleşmeli 482 732 1.126 1.414 1.653 1.825 2.039 2.266 2.512 2.664 İşçi 891 1.284 1.716 2.314 2.415 2.841 3.001 3.376 3.600 3.699 Ortalama 732 1.076 1.485 1.950 2.110 2.435 2.611 2.921 3.139 3.255 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 6,5 18,8 25,3 5,6 16,3 21,9 4,7 11,0 15,7 4,9 11,9 16,8 4,9 10,7 15,6 4,4 10,3 14,8 3,8 8,2 11,9 3,9 8,4 12,4 3,3 6,3 9,6 5.3 9.9 15.2 İstihdam Giderleri (milyon TL) Memur + Sözleşmeli İstihdam Giderleri / (Satış Maliyeti + Faaliyet Giderleri) (%) Memur + Sözleşmeli İşçi Ortalama Kaynak: KİT’ler ve Hazine Müsteşarlığı Açıklama: Tablo, 31/12/2009 tarihi itibarıyla Hazine Müsteşarlığı ve ÖİB portföyünde bulunan KİT’lerin ve Kuruluşların geçmişe yönelik verileridir. Dolayısıyla, geçmiş yıllarda portföyde olup, daha sonra çıkmış işletmeleri kapsamamaktadır. Tüm istihdam verileri için, http://www.hazine.gov.tr/stat/kit_ist.htm adresinde yer alan “Tablo 8.1: İstihdam Verileri”ne bakılabilir. 236 Ek - 5 Tablo 2: Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Portföyü Personel Profili33 Hizmet Süresi 0-5 Yıllık 5-10 Yıllık 10-15 Yıllık 15-20 Yıllık 20-25 Yıllık 25 ve Üzeri GENEL TOPLAM Sayı Yüzde 30.559 28.943 34.028 30.412 43.112 42.388 208.442 14,7% 13,9% 16,3% 14,6% 20,7% 19,9% 100,0% Sayı Yüzde 202 20.070 61.016 92.778 32.558 1.818 208.442 0,1% 9,6% 29,3% 44,5% 15,6% 0,9% 100,0% Sayı Yüzde 1119 66.337 44.557 39.565 24.206 30.608 1.950 103 208.442 0,5% 31,8% 21,4% 19,0% 11,6% 14,7% 0,9% 0,0% 100,0% Yaş Grupları 0-20 20-30 30-40 40-50 50-60 60 ve Üzeri GENEL TOPLAM Eğitim Durumu Okur - Yazar İlköğretim Lise Meslek Lisesi Yüksekokul Lisans Yüksek Lisans Doktora GENEL TOPLAM 33 Bu tablolardaki toplam personel sayısı 2009 yıl sonu itibarıyla kişi sayısıdır. Rapor içi tablolarda ve bir önceki sayfada yer alan personel sayıları ise 2009 yılı için hesaplanan ortalama kişi sayıları olduğundan farklılık göstermektedir. Rakamlardaki büyük farklılığın sebebi ise geçici işçilerdir. (Tüm profil tabloları için kaynak: KİT’ler) 237 Cinsiyet Erkek Kadın GENEL TOPLAM Sayı Yüzde 188.015 20.427 208.442 90,2% 9,8% 100,0% Yabancı Dil Bilgisi Sayı Yüzde 3.154 99 205.189 208.442 1,5% 0,0% 98,5% 100,0% Çalıştığı Kurum Sayı Yüzde TBMM 78 6 91 220 2 32 429 18,2% 1,4% 21,2% 51,3% 0,5% 7,5% 100,0% Tek Yabancı Dil Bilen İki veya Daha Fazla Yabancı Dil Bilen Yabancı Dil Bilmiyor GENEL TOPLAM Kurum Dışı Çalışan Cumhurbaşkanlığı Başbakanlık Bakanlıklar Diğer KİT'ler Diğer Kamu GENEL TOPLAM Yasal Nedenlerle Çalışan Statüsü Sayı Yüzde SHÇEK 1.077 731 6.230 3.631 1.117 8,4% 5,7% 48,7% 28,4% 8,7% 12.786 100,0% Gazi - Şehit Yakını Özürlü Eski Hükümlü Diğer GENEL TOPLAM 238 EK 6: HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI ve ÖİB PORTFÖYÜ DİĞER SEÇİLMİŞ GÖSTERGELER 239 Göstergeler / Büyüklükler Katma Değer (milyon TL) Dönem Kâr / Zararı Faiz Gideri Karşılık Giderleri + Kur Farkları Cari Yıl Amortisman Gideri İstihdam Giderleri Toplam Katma Değer Diğer Göstergeler (milyon TL) Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Bütçeden Transferler * * Sermaye, görev zararları ve yardım Katma Değer (GSYH'ya Oran - %) Dönem Kâr / Zararı Faiz Gideri Karşılıklar (Karşılık Giderleri + Kur Farkları) Cari Yıl Amortisman Gideri İstihdam Giderleri Toplam Katma Değer Diğer Göstergeler (GSYH'ya Oran - %) Yatırım Harcaması Faiz Dışı Fazla Bütçeden Transferler * * Sermaye, görev zararları ve yardım 240 2004 2005 2006 2007 2008 2009 1.191 439 501 2.301 6.117 10.548 2.049 292 560 2.207 6.661 11.768 1.964 439 1.029 2.378 6.907 12.717 931 753 620 3.249 7.610 13.163 -1.545 951 2.508 3.429 7.906 13.249 6.314 554 1.458 3.362 8.182 19.870 1.860 1.952 1.569 2.945 1.652 1.940 3.575 3.567 5.244 3.446 1.136 2.459 4.165 593 5.085 4.464 4.362 5.684 0,2 0,1 0,1 0,4 1,1 1,9 0,3 0,0 0,1 0,3 1,0 1,8 0,3 0,1 0,1 0,3 0,9 1,7 0,1 0,1 0,1 0,4 0,9 1,5 -0,2 0,1 0,3 0,4 0,8 1,4 0,7 0,1 0,2 0,4 0,9 2,1 0,33 0,35 0,28 0,45 0,25 0,30 0,47 0,47 0,69 0,40 0,13 0,29 0,44 0,06 0,54 0,47 0,46 0,60 EK 7: YILLAR İTİBARIYLA MAHSUP TUTARLARI 241 KİT’lerde Yıllar İtibariyle Mahsup Edilen Tutarlar (milyon TL) MAHSUP EDİLEN BORÇLAR DEVİRLİ GARANTİLİ TEMETTÜ KAMU ORTAKLIĞI FONU HASILATTAN PAY DFİF İKRAZ SSK BORCU DİĞER34 TOPLAM MAHSUP EDİLEN ALACAKLAR GÖREV ZARARI 2001 506,2 459,3 276,7 4,4 2002 2003 738,5 775,3 339,9 809,9 829,5 145,6 20,8 1.533,0 43,0 6,4 2.878,1 0,0 830,7 2001 2002 252,9 33,4 2004 2005 2007 2008 2009 1.368,5 2003 402,0 402,0 2004 257,5 1.626,1 2005 510,9 708,3 0,7 3,3 972,3 ÖDENMEMİŞ SERMAYE 1.022,0 2.169,8 830,0 398,8 653,7 TOPLAM Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 1.533,0 2.878,1 830,7 402,0 1.626,1 34 2006 511,9 511,9 2006 402,0 745,1 402,0 452,9 1.198,0 2007 2008 10,5 10,1 511,9 391,5 1188,0 511,9 402,0 1.198,0 0,0 2009 0,0 2008 yılında PTT ve DHMİ'nin geçmiş yıl karları hesaplarında yer alan enflasyon muhasebesi sonucu oluşan aktif pasif farkları kuruluşların ödenmemiş sermayelerine mahsup edilmiştir. 242 EK 8: BAĞLI ORTAKLIK ve İŞTİRAKLER 243 2009 Sonu İtibarıyla Bağlı Ortaklıklar ve İştirakler Listesi KİT Adı Sermaye Payı (%) İştirak Adı Sermaye Payı (%) Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu Mercedes-Benz Türk A.Ş. Tapasan A.Ş. Roketsan Roket Sanayii ve Ticaret A.Ş. ETİ Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü Hidrojen Per. San. Tic. A.Ş. Eti Soda A.Ş. Etimine S.A AB. Etiproducts O.Y. 28,2 26,0 75,01 50,02 Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Kömür İşletmeleri A.Ş. Yeni Çeltek Kömür ve Madencilik A.Ş. 48,0 16,0 Elektrik Üretim Anonim Şirketi Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi Türkiye Elektrik Taahhüt ve Ticaret Anonim Şirketi 244 Bağlı Ortaklık Adı Soma Elektrik Üretim A.Ş. 100 Hamitabat Elektrik Üretim A.Ş. 100 Yeniköy Elektrik Üretim A.Ş. 100 Kemerköy Elektrik Üretim A.Ş. 100 Birecik Barajı ve Hidroelektrik Santrali Tesis ve İşletme A.Ş. NUR-TEK Elektrik Santralleri Tesis İşletmeleri A.Ş. SOYTEK Elektrik Tesis İşletme A.Ş. TGT Elektrik Santrali Tesis İşletme ve Ticaret A.Ş. 2,96 27,0 15,0 30,0 30,0 15,0 0,30 ETİTAŞ - Elektrik Techizatı İmalat Tesisatı A.Ş. ELTEM-TEK Elektrik Tesisleri Mühendislik Hizmetleri ve Ticaret A.Ş. MİTAŞ 0,066 Aktaş Elektrik Ticaret A.Ş. Kayseri ve Civarı Elektrik Ticaret A.Ş 15,0 20,0 48,1 47,0 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 2009 Sonu İtibarıyla Bağlı Ortaklıklar ve İştirakler Listesi KİT Adı Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Bağlı Ortaklık Adı TPIC - Turkish Petroleum İnternational Company Ltd. TPBTC - Turkish Petroleum Baku Tbilisi Ceyhan Ltd. TPSCP - Turkish Petroleum SCP Ltd. TPOC - Turkish Petroleum Overseas Company Sermaye Payı (%) 100 İştirak Adı Kazak-Türk-Munay Ltd. Şti. Sermaye Payı (%) 49,0 100 100 100 Turusgaz Taahhüt Pazarlama ve Ticaret A.Ş. Nabucco International Holding Company 16,67 Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü Çaysan Sanayii A.Ş. 28,3 Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü Vasfi Diren Tarım İşletmesi Müdürlüğü 25,0 Bala Can A.Ş. 20,0 99 Milli Reasürans TAŞ. 0,880 99 TC. Merkez Bankası AO. 0,382 99 İzmir Banliyö TAŞ(İZBAN) EUROTEM - Demiryolu Araçları Sanayii ve Ticaret A.Ş. Eurofima Intercontainer Enterfrigo 50,0 Boru Hatlarıyla Petrol Taşıma Anonim Şirketi Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları BIL - BOTAŞ International Ltd. TÜLOMSAŞ - Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayii A.Ş. TÜDEMSAŞ - Türkiye Demiryolu Makinaları Sanayii A.Ş TÜVASAŞ - Türkiye Vagon Sanayii A.Ş: 100 35,0 15,0 0,001 0,012 245 2009 Sonu İtibarıyla Bağlı Ortaklıklar ve İştirakler Listesi KİT Adı Bağlı Ortaklık Adı Sermaye Payı (%) Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü TÜRKSAT Anonim Şirketi Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi 246 Eurasiasat 100 Akdeniz Elektrik A.Ş. 100 Aras Elektrik A.Ş. 100 Çoruh Elektrik Dağıtım A.Ş. 100 Dicle Elektrik Dağıtım A.Ş. 100 Fırat Elektrik Dağıtım A.Ş. 100 Gediz Elektrik Dağıtım A.Ş. 100 Çamlıbel Elektrik Dağıtım A.Ş. Osmangazi Elektrik Dağıtım A.Ş. 100 100 Toroslar Elektrik Dağıtım A.Ş. 100 Uludağ Elektrik Dağıtım A.Ş. 100 Vangölü Elektrik Dağıtım A.Ş 100 Yeşilırmak Elektrik Dağıtım A.Ş. 100 Boğaziçi Elektrik Dağıtım A.Ş 100 İstanbul Anadolu Yakası Elektrik Dağıtım A.Ş. 100 Göksu Elektrik Dağıtım A.Ş. 100 Trakya Elektrik Dağıtım A.Ş. 100 İştirak Adı Sermaye Payı (%) BCC - Buresu Central de Compansation Bağdat Demiryolu Şirketi 0,007 0,020 Kıbrıs Türk Kıyı Emniyeti ve Gemi Kurtarma Ltd. Şti. 49,0 ICO - International Communication Organization Eutelsat - Hizmet Konsorsiyomu 0,04 0,04 2009 Kamu İşletmeleri Raporu 2009 Sonu İtibarıyla Bağlı Ortaklıklar ve İştirakler Listesi KİT Adı Bağlı Ortaklık Adı SÜMER HOLDİNG Sermaye Payı (%) İştirak Adı Güney Sanayii Tic. İşl. A.Ş. GÜBRETAŞ Gübre Fab. T.A.Ş. T. Petrolleri A.O. Türkiye Şeker Fab. A.Ş. ŞIHSAN Şıhbarak Halı İplik A.Ş. (1)35 Oralgim San. A.Ş. (1) YİFAŞ Yeşilyurt Tekstil San. A.Ş. (1) TÜMAŞ Türk Müh. Müş. Müt. A.Ş. BESLEN Makarna Gıda San. Tic. A.Ş. NITROMAK Mak. Kim. Nobel Kimya San. A.Ş. SUTİ Sümer Tekstil İşletmeleri A.Ş. BEYTAŞ Beydağı Kireç San. Tic. A.Ş. (2)36 Türk-Suudi Yatırım Holding A.Ş. YERTEKS Tekstil San. Tic. A.Ş. (2) DOYASAN Doğu Yağ san. Tic. A.Ş. METAŞ İzmir Metalurji Fab. T.A.Ş. (3)37 Borusan Mannesman Boru San. ve Tic. A.Ş. TAGAŞ Türk Arap Gübre A.Ş. (2). T. Kalkınma Bankası A.Ş. Security Papers Ltd. T. Vakıflar Bankası T.A.O. Sermaye Payı (%) 0,240 0,140 0,001 0,001 45,0 40,0 4,19 49,0 23,8 33,5 40,0 12,1 15,0 10,0 2,97 2,86 1,35 20,0 0,001 10,0 0,000 35 (1) olarak yazılan kuruluşlar tasfiye halinde olan kuruluşlardır. (2) olarak yazılan kuruluşlar faaliyette olmayan kuruluşlardır. 37 (3) olarak yazılan kuruluşlar TMSF tarafından el konulan kuruluşlardır. 36 247 2009 Sonu İtibarıyla Bağlı Ortaklıklar ve İştirakler Listesi KİT Adı Türkiye Denizcilik İşletmeleri Anonim Şirketi TTA Anonim Şirketi 38 Bağlı Ortaklık Adı Marmara Inc. (1)38 100 Kıbrıs Türk Denizcilik Ktd. Şti. 51,0 Kıbrıs Türk Tütün Endüstrisi Ltd. Şti. 51,0 (1) olarak yazılan kuruluşlar tasfiye halinde olan kuruluşlardır. 248 Sermaye Payı (%) İştirak Adı Sermaye Payı (%) MESBAŞ - Mersin Serbest Bölge İşleticisi A.Ş. 21,0 Reytek Tütün San. Ve Tic. A.Ş. 48,0 JTİ Central Asia (Kazakistan Tengesi) Tenge 20,0 EK 9: 2009 YILINDA İSO 500’DE YER ALAN KAMU İŞLETMELERİ 249 TÜRKİYE'NİN 500 BÜYÜK SANAYİ KURULUŞU İÇİNDE KAMU İŞLETMELERİ 2009 Yılı 500 Büyük Firma Sıra No 250 Firma ve Müessese Adı Üretimden Satışlar Net (milyon TL) 2 EÜAŞ - ELEKTRİK ÜRETİM ANONİM ŞİRKETİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 6.547 14 TŞFAŞ - TÜRKİYE ŞEKER FABRİKALARI A.Ş. 2.007 18 TKİ - TÜRKİYE KÖMÜR İŞLETMELERİ KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 1.605 30 TPAO - TÜRKİYE PETROLLERİ ANONİM ORTAKLIĞI 1.009 32 ÇAYKUR - ÇAY İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 950 56 ETİ MADEN İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 695 68 SEAŞ - SOMA ELEKTRİK ÜRETİM VE TİCARET A.Ş. 619 87 MKEK - MAKİNA VE KİMYA ENDÜSTRİSİ KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 508 189 TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU 264 239 ET VE BALIK KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 205 271 TÜDEMSAŞ - TÜRKİYE DEMİRYOLU MAKİNALARI SANAYİ A.Ş.GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 180 343 TÜLOMSAŞ - TÜRKİYE LOKOMOTİF VE MOTOR SANAYİ A.Ş 145 370 TÜVASAŞ - TÜRKİYE VAGON SANAYİ A.Ş.GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 133 420 İSTANBUL HALK EKMEK UN VE UNLU MADDELER GIDA SAN. VE TİC. A.Ş. 118 EK 10: KULLANILAN MALİ RASYOLARA İLİŞKİN BİLGİLER 251 Likidite Rasyoları a. Cari Oran Dönen Varlıklar / K.V. Yabancı Kaynaklar b. Asit-Test Oran (Dönen Varlık. - Stoklar) / K.V. Yabancı Kaynaklar c. Nakit Oranı (Disponibilite Oranı) Hazır Değerler (Kasa + Banka + Serb. Menk. Değer.) / K.V. Yabancı Kaynaklar ç. Stok Devir Hızı Satılan Mal ve Hizmet Maliyeti / Ortalama Stok d. Alacak Tahsilat Süresi Alacaklar / Net Satışlar e. Stok Devir Süresi Stoklar / Satılan Mal ve Hizmet Maliyeti f. Borç Ödeme Süresi Borçlar / Satılan Mal ve Hizmet Maliyeti g. Nakit Çevirme Süresi (d + e - f) / 365 Sermaye Yapısı ve Uzun Vadeli Finansman Durumu a. Finansal Kaldıraç Oranı Yabancı Kaynaklar / Aktif Toplamı b. Özkaynakların Aktif Toplamına Oranı Özkaynaklar / Aktif Toplamı c. Finansman Oranı Özkaynaklar / Yabancı Kaynaklar Toplamı ç. K.V. Yabancı Kaynaklar / Toplam Kaynaklar Oranı K.V. Yabancı Kaynaklar / Pasif Toplamı d. Faizleri Karşılama Oranı (Vergi Öncesi Kâr + Faiz Giderleri) / Faiz Giderleri Yatırım Getiri Oranları a. Aktif Getiri Oranı % Vergi Sonrası Net Kâr + Finansman Giderleri * (1Kurumlar Vergisi) / Net Aktif Toplamı b. Özsermaye Getiri Oranı % Vergi Sonrası Net Kâr / Özkaynaklar Toplamı Faaliyet Rasyoları a. Brüt Satış Kârı Oranı Brüt Satış Kârı / Net Satışlar b. Faaliyet Kârı / Satışlar Faaliyet Kârı / Net Satışlar c. Vergi Öncesi Kâr / Satışlar Vergi Öncesi Kâr / Satışlar ç. Dönem Net Kârı / Satışlar Dönem Net Kârı / Satışlar Aktif Kullanım Oranları a. Satışlar / Hazır Kıymetler Net Satışlar / Hazır Kıymetler b. Satışlar / Alacaklar Net Satışlar / Ticari Alacaklar c. Satışlar / Aktifler Net Satışlar / Aktif Toplamı 252