Untitled
Transkript
Untitled
DİZEL MOTOR JENERATÖR GRUBU MONTAJ, ÇALIŞTIRMA KULLANMA ve BAKIM EL KİTABI ÜRETİCİ FİRMA AKSA JENERATÖR SANAYİ A.Ş. Gülbahar Caddesi 1. Sokak 34212 No: 2 Güneşli / İSTANBUL T: + 90 212 478 66 66 F: + 90 212 657 55 16 e-mail: aksa@aksa.com.tr YETKİLİ SERVİS AKSA SERVİS & YEDEK PARÇA Muratbey Beldesi, Güney Girişi Caddesi No:8 34540 Çatalca / İSTANBUL T: + 90 212 887 11 11 F: + 90 212 887 10 20 e-mail: info@aksaservis.com.tr SAYIN AKSA JENERATÖR KULLANICISI ; Öncelikle, Aksa Jeneratör' ü seçtiğiniz için teşekkür ederiz. Bu Kullanma ve Bakım El kitabı sizlere Aksa Jeneratör sistemini tanıtmak amacıyla hazırlanmış ve geliştirilmiştir. Bu kitap jeneratörün yerleşimi, çalıştırılması ve bakımı hakkında genel bilgiler vermektedir. Ayrıca almış olduğunuz jeneratörle ilgili genel bilgiler, tablolar ve şemalarda verilmiştir. Genel emniyet tedbirlerini almadan jeneratörünüzü asla çalıştırmayınız, bakım ve onarımını yapmayınız. Kitapta verilmiş olan talimatlara uyduğunuz takdirde jeneratörü sorunsuz kullanabileceksiniz. Aksa önceden haber vermeden kullanma kitabında yapacağı değişiklik hakkını saklı tutar. 1. Giriş 2. Emniyet 2.1. Genel 2.2. Yerleşim, Taşıma ve Çekme 2.3. Yangın ve patlama 2.4. Mekanik 2.5. Kimyasal 2.6. Gürültü 2.7. Elektriksel 3. Elektriksel çarpmalara karşı ilk yardım 4. Jeneratör tarifi ve parçaları 4.1. Genel tanım 4.2. Jeneratör ana parçaları 4.3. Dizel motor 4.4. Motor elektrik sistemi 4.5. Soğutma sistemi 4.6. Alternatör 4.7. Şase ve yakıt tankı 4.8. Titreşim izolatörleri 4.9. Susturucu ve egzoz sistemi 4.10.Kontrol sistemi 5. Oda boyutlandırması, yerleştirme, kaldırma 5.1. Genel 5.2. Kabin 5.3. Jeneratörün taşınması 5.4. Jeneratör yerinin seçimi 5.5. Modüler montajlama 5.6. Titreşim izolasyonunun tesisi 5.7. Oda dizaynı kılavuz notları 5.7.1. Oda boyutu toleransı 5.7.2. Ses kesme bariyerleri ve panjurlar 5.7.3. Yanma havası girişi 5.7.4. Egzoz sistemleri 5.7.5. Soğutma ve havalandırma 5.7.6. Kablo sistemleri 5.7.7. Transfer panosu 5.7.8. Jeneratör grupları 6. Yakıt sistemi 6.1. Genel 6.2. Dizel yakıtın özelliği 6.3. Jet A yakıtının kullanılması 6.4. Şase - depo yakıt tankı 6.5. Ara tanksız yakıt sistemi 6.6. Ara tanklı yakıt sistemi 6.7. Günlük servis yakıt tankı 3 4 4 4 4 5 5 5 5 6 7 7 7 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 9 9 9 10 10 10 10 11 11 11 12 12 15 15 15 15 15 15 16 16 6.8. Büyük hacimli depolama tankları 6.9. Boru çapları tanımlaması 6.10. Yakıt geri dönüş hatları 6.11. Elektrikli Yakıt Transfer Pompaları 7. Egzoz Sistemi 7.1. Boyutlandırma 7.2. Rota 7.3. Montaj 7.4. Egzoz sistemi dizaynında ihtiyaçlar 8. Soğutma sistemi 8.1. Genel 8.2. Radyatör soğutmalı gruplar 8.3. Havalandırma 8.4. Uzak radyatörle soğutulmuş sistemler 8.5. Soğutma suyu ve işleme tabii Tutulması 8.6. Motoru ısıtma 8.7. Yanma havası 8.8. Soğutma havası 8.9. Soğutma havası hesabı 9. Yağlama yağı 9.1. Yağ performans özelikleri 9.2. Cummins motorlar için yağ tavsiyesi 10. Elektrikli start sistemleri 10.1. Elektrikli start sistemleri 10.2. Akü sistemleri 10.3. Bakımlı tip aküleri 10.4. Bakımsız tip aküler 10.5. Çalıştırma yardımcıları 10.6. Yangından korunma 11. Jeneratörü çalıştırmadan önce yapılması gereken kontroller 12. Jeneratör kontrol sistemleri 12.1. P2020 kontrol panosu özellikleri 12.2. P72 kontrol panosu özellikleri 13. Jeneratör çalıştıktan sonra yapılacak işlemler 14. Jeneratörün durdurulması 14.1. Manuel jeneratörlerde 14.2. Otomatik jeneratörlerde 15. Kontrol panoları 15.1. P 72 otomatik kontrol panosu 15.2. P 2020 otomatik kontrol panosu 16. Şebeke veya jeneratörün yüke transferi 16.1. OTS panosu ve panonun yeri, yerleşimi 16.2. OTS standartları 16.3. OTS Güç anahtarlama elemanı 17. Alternatör ve Bakımı 17 17 18 18 20 20 20 21 21 22 22 22 22 25 25 26 26 26 26 26 26 26 28 28 28 28 29 29 29 29 30 30 31 33 34 34 34 34 34 35 37 37 37 37 37 18. Elektrik Tesisatı ve kablo 18.1. Genel 18.2. Kablo kesiti seçimi 18.3 Kabloların montajı metotları 18.4. Kablo kanalları 18.5. Koruma 18.6. Yükleme 18.7. Güç faktörü 18.8. Paralel çalışma 18.9. Topraklama 18.9.1. Katı maddeye topraklama 18.9.2. Empedans topraklama 18.9.3. Korumalar 18.9.4. Alçak gerilim çıkışlı tek çalışan jeneratör topraklaması 18.9.5. Alçak gerilim çıkışlı çoklu çalışan jeneratör topraklaması 18.9.6. Yüksek gerilim çıkışlı jeneratör topraklaması 18.9.7. Tipik topraklama düzenekleri 18.9.8. Toprak hata koruması 19. Sağlık ve Emniyet 19.1. Yangından korunma 19.2. Egzoz gazları 19.3. Hareketli parçalar 19.4. Tehlikeli voltaj 19.5. Su 19.6. Soğutma sıvısı ve yakıt 20. Yük karakteristikleri 20.1. Genel 20.2 Yük karakteristikleri 20.3. Motora yol verme 20.4. Olağan dışı yükler 20.4.1. Non lineer yükler 20.4.2. Flüoresan lambalar 20.4.3. Asansörler ve vinçler 20.4.4. Kapasitif yükler 20.5. Dengesiz yükler 20.6. Alternatör bağlantısı 20.7. İzolasyon testi 21. Römorklu jeneratörlerin çekilmesi 22. Jeneratörü depolama 22.1. Dizel motorun depolanması 22.1.1. Uzun dönem depolama 22.1.2. Kısa dönem depolama 22.1.3. Konserve edilmeden bekletilen motorlar için start prosedürü 22.2. Alternatörün depolanması 22.3. Akünün depolanması 23. Genel bakım prosedürü 23.1. Düzenli bakım ve Ömür 24. Periyodik bakım çizelgesi 25. Alternatör arızaları ve giderilmesi 26. Dizel motor arızaları ve giderilmesi 38 38 39 39 39 39 40 40 40 40 40 40 40 41 41 41 41 42 44 44 44 44 44 45 45 45 45 45 45 46 46 46 46 46 47 47 47 47 47 47 47 48 48 49 49 49 49 50 52 53 1.GİRİŞ Aksa Jeneratör ; soğutma suyu ve antifrizi, yakıt, yağlama yağı ve şarjlı akünün sağlanması durumunda, götürüldüğü yerde hemen devreye verilecek şekilde dizayn edilmiştir. Uzun yılların verdiği deneyim ile AKSA, verimli, güvenilir ve kaliteli jeneratörler üretir. Bu Kullanma ve Bakım El Kitabı, kullanıcının jeneratörü kolayca kullanması ve bakımını yapmasına yardım amacıyla hazırlanmıştır, onarım kitabı değildir. Bu kitapta verilen tavsiye ve kurallara uyulması halinde jeneratör uzun süre maksimum performans ve verimde çalışacaktır. Bu nedenle aşağıda yazılı tavsiyelere uyulması uygun olacaktır. 1) Kirli ve tozlu ortamda jeneratörün düzenli çalışmasını sağlamak amacıyla daha sık bakım yapmaya dikkat edilmelidir. 2) Her zaman ayar lar ve onarımlar, bu işi yapmak için yetkili ve eğitimli bir kişi tarafından yapılmalıdır. 3) Her jeneratör, şase üzerine yapıştırılmış etiket üzerinde gösterilen bir model ve seri numarasına sahiptir. Ayrıca bu etiket üzerinde jeneratörün imalat tarihi, gerilimi, akımı, kVA cinsinden gücü, frekansı, güç faktörü ve ağırlığı verilmiştir. Bu etiket bilgiler i yedek parça sipar işi, gar antinin işlemesi veya ser vis sağlanması için gereklidir. 4) Tavsiye edilen yağlama yağı, soğutma suyu ve yakıtın kullanılması. 5) Orijinal motor - jeneratör parçalarının kullanılması 6) Aksa yetkili servislerinin kullanılması 7) Tavsiye edilen emniyet ve montajla ilgili tedbirlerin alınması Şekil 1.1 AKSA Jeneratör Etiketi, Herhangi bir ihtiyaç durumunda Aksa Ser vis ve Yedek Parça şirketini veya yetkili bayisini arayınız 3 2. EMNİYET 2.1Genel Jeneratör doğru kullanılması halinde tamamen güvenli olacak şekilde dizayn edilmiştir. Bununla birlikte güvenlik sorumluluğu jeneratörü kuran, işleten ve bakımını yapan kişilere aittir. Eğer belirtilen güvenlik önlemleri uygulanmış ise kaza ihtimali çok azdır. Herhangi bir teknik operasyon veya işlem yapmadan önce gerekli emniyeti sağlamak operasyon veya işlemi yapan kişiye aittir. Jeneratör yalnızca yetkili ve eğitimli kişiler tarafından çalıştırılabilir. standartlara uygun sızdırmaz siyah borular ile dışarıya atılmalıdır. Sıcak egzoz susturucusu ve egzoz boruları yanabilecek maddelerin teması ve personelin dokunmasına karşı korunmalıdır. Egzoz gazının tehlikesiz olarak dışarı atılmasını sağlayınız. ! Jeneratörü, alternatör ve motor kaldırma halkalarını kullanarak kaldırmayınız. Jeneratörü kaldırmak için şasede bulunan kaldırma noktalarını kullanınız. Kabinli jeneratörlerde kabinin üst kısmında bulunan kaldırma noktaları da kullanılabilir. ! Kaldırma araçları ve destek yapılarının sağlam ve jeneratörü taşıyabilecek kapasitede olduğundan emin olunuz. ! Jeneratör kaldırıldığı zaman, tüm personel jeneratör etrafından uzak tutulmalıdır. ! Römorklu jeneratörü çekerken tüm trafik kurallarına, standartlara ve diğer düzenlemelere dikkat ediniz. Bunların içinde yönetmeliklerde açıkça belirtilen gerekli donanımlar ve hız sınırları da vardır. ! Personelin mobil jeneratör üzerinde seyahat etmesine izin vermeyiniz. Personelin, çekme demiri üzerinde veya mobil jeneratör ile çekici araç arasında durmasına izin vermeyiniz. ! Özel olarak dizayn edilmedikçe jeneratörü tehlikeli olarak sınıflandırılan bir çevrede kurmayınız ve çalıştırmayınız. Uyarılar ! Jeneratöre bakım yapmadan veya jeneratörü çalıştırmadan önce kitaptaki tüm uyarıları okuyunuz ve anlayınız. ! Bu kitaptaki prosedür, talimat ve güvenlik önlemlerine uyulmaması halinde kaza ve yaralanmaların artması muhtemeldir. ! Bilinen emniyetsiz bir durumda jeneratörü asla çalıştırmayınız. ! Eğer jeneratörde emniyetsiz bir durum var ise, tehlike uyarısı koyunuz ve akünün negatif (-) kutbunun bağlantısını keserek bu olumsuz durum düzeltilene kadar jeneratörün çalışmasını engelleyiniz. ! Jeneratöre bakım veya temizlik yapmadan önce akünün negatif (-) kutbunun bağlantısını kesiniz. ! Jeneratör standartlara uygun şekilde kurulmalı ve çalıştırılmalıdır. 2.3 Yangın ve Patlama 2.2 Yerleşim, Taşıma ve Çekme Jeneratörün bir parçası olan yakıt tutuşabilir ve patlayabilir. Bu maddelerin depolanmasında uygun önlemlerin alınması, yangın ve patlama riskini azaltır. BC ve ABC sınıfı yangın söndürücüler el altında bulundurulmalıdır. Personel bunların nasıl kullanıldığını bilmelidir. Kitapta 5. ve 21. Bölüm jeneratörün yerleştirilmesi, taşınması ve çekilmesi konularını kapsamaktadır. Jeneratörü taşımadan, kaldırmadan, yerleştirmeden veya römorklu jeneratörü çekmeden önce bu bölümü okuyunuz. Aşağıdaki emniyet tedbirlerini dikkate alınız. Uyarılar Uyarılar ! Jeneratör odasını uygun şekilde havalandırınız. ! Jeneratörü, jeneratör odası ve zeminini temiz tutunuz. Yakıt, yağ, akü elektroliti veya soğutma suyunun etrafa dökülmesi durumunda, dökülen yeri derhal temizleyiniz. ! Yanıcı sıvıları motorun yakınında bulundurmayınız. ! Yakıtın etrafında alev, kıvılcım, sigara içmek gibi yanmaya sebebiyet verebilecek olaylara izin vermeyiniz. Akü bağlantısını yapmadan veya akü bağlantısını sökmeden önce akü şarj cihazının beslemesini kesiniz. ! Elektriksel bağlantıları, ilgili standartlara uygun şekilde yapınız. Bu standartlara topraklama ve toprak hataları da dahildir. ! Jeneratörler için yapılan yakıt depolama sistemlerinin ilgili kodlara, standar tlara ve diğer gereklere uygun şekilde kurulduğundan emin olunuz. ! Motor egzoz gazları personel için tehlikelidir. Kapalı mahallerde bulunan bütün jeneratör lerin egzoz gazları ilgili 4 ! Ark olayından kaçınmak için topraklanmış iletken nesneleri 2.5 Kimyasal terminaller gibi elektriğe maruz kalan bölgelerden uzak tutunuz. Kıvılcım veya ark, yakıtı tutuşturabilir. ! Motor çalışıyor iken yakıt tankını doldurmaktan kaçınınız. Jeneratörde kullanılan yağlar, yakıtlar, soğutma suları ve akü elektrolitleri endüstriyel tiptir. Uygun kullanılmazlarsa personele zarar verebilirler. ! Yakıt sisteminde yakıt sızıntısı varsa jeneratörü çalıştırmayınız. ! Herhangi bir yangın anında personelin kolay çıkışı için acil çıkış kapısı olmalıdır. Uyarılar 2.4 Mekanik Jeneratör, hareketli parçalardan ! Yakıtı, yağı, soğutma suyunu ve akü elektrolitini deri ile temas ettirmeyiniz ve yutmayınız. Eğer kazayla yutulur ise tıbbi tedavi için derhal yardım isteyiniz. Eğer yakıt yutulmuş ise kusturmayınız. korunmak için muhafazalarıyla Deri ile temas halinde temas bölgesini sabunlu su ile yıkayınız. birlikte dizayn edilmiştir. Buna rağmen jeneratör mahallinde ! Yakıt veya yağ bulaşmış elbise giymeyiniz. ! Aküyü hazırlarken aside dayanıklı bir çalışırken diğer mekanik tehlikelerden personeli ve cihazları korumak için önlem alınmalıdır. önlük, yüz maskesi ve koruyucu gözlük takınız. Deriye veya elbiseye akü elektrolitinin dökülmesi durumunda dökülen Uyarılar ! Emniyet muhafazaları çıkarılmış halde jeneratörü çalıştırmayınız. yeri bol miktarda basınçlı su ile hemen temizleyiniz. Jeneratör çalışıyorken bakım yapmak veya başka bir sebepten dolayı emniyet muhafazasının yanına veya altına ulaşmaya çalışmayınız. 2.6 Gürültü Ses izolasyon kabini ile donatılmamış jeneratörlerin ses şiddeti 105 dBA dan ! El, kol, uzun saçlar, sarkan elbise parçaları ve takıları hareketli parçalardan uzak tutunuz. Dikkat: Bazı hareketli parçalar açık bir şekilde görülmemektedir. fazladır. 85 dBA dan fazla ses şiddetine uzun süreli maruz kalma, işitme için tehlikelidir. ! Jeneratör odası var ise kapısını kapalı ve kilitli tutunuz. Uyarılar ! Jeneratör mahallinde çalışır ken kulaklık takınız. !Sıcak yakıt, sıcak soğutma suyu, sıcak egzoz dumanı, sıcak yüzeyler ve 2.7 Elektriksel Elektrikli cihazların etkili ve emniyetli çalışması, bu cihazların keskin köşelere temastan kaçınınız. !Jeneratör mahallinde çalışırken eldiven, şapka ve koruyucu elbise giyiniz. doğru bir şekilde yerleştirilmesi, kullanılması ve bakımının yapılması ile sağlanır. Soğutma suyu soğuyana kadar radyatör dolum kapağını açmayınız. tamamen açmadan önce yüksek buhar Uyarılar ! Jeneratörün yüke bağlantısı, bu konuda eğitimli ve kalifiye olan yetkili bir elektrikçi tarafından, ilgili elektrik kodlarına ve basıncının azalması için kapağı yavaş yavaş gevşetiniz. standartlarına uygun bir şekilde yapılmalıdır. ! Jeneratörü çalıştırmadan önce (buna mobil jeneratörler de dahil) jeneratörün topraklamasının yapıldığından emin olunuz. 5 ! Jeneratöre yük bağlantısı yapmadan veya jeneratörden yük 3.1 Solunum Yolu Açmak bağlantısını sökmeden önce jeneratörün çalışmasını durdurunuz - Kazazedenin başını geriye doğru eğiniz ve çenesini yukarı kaldırınız. - Kazazedenin ağzına veya boğazına kaçmış olabilecek takma diş, sakız, sigara gibi nesneleri çıkarınız. ve akü negatif (-) terminalinin bağlantısını kesiniz. ! Islak veya sulu bir zeminde duruyor iken yük bağlantısını yapmaya veya yük bağlantısını kesmeye kalkışmayınız. ! Jeneratör üzerindeki iletkenlere, 3.2. Nefes alma Kazazedenin nefes alıp almadığını, görerek, dinleyerek ve bağlantı kablolarına ve elektrikli parçalara vücudunuzun herhangi bir kısmı ile veya izole edilmemiş herhangi bir nesne ile temas etmeyiniz. hissederek kontrol ediniz. ! Yük bağlantısı yapıldıktan sonra veya yük bağlantısı söküldükten sonra alternatör terminal kapağını yerine takınız. Kapak emniyetli 3.3. Kan Dolaşımı bir şekilde yerine takılmadıkça jeneratörü çalıştırmayınız. Kazazedenin boynundan nabzını kontrol ediniz. ! Jeneratörü gücüne ve elektrik karakteristiklerine uygun yüklere ve elektrik sistemlerine bağlayınız. ! Tüm elektrikli ekipmanları temiz ve kuru tutunuz. İzolasyonun 3.4. Eğer Nefes Alamıyor fakat Nabız Varise - Kazazedenin burnunu sıkıca kapatınız. aşındığı, çatladığı ve kırıldığı yerlerdeki elektrik tertibatını - Derin nefes alarak dudaklarınızı yenileyiniz. Aşınmış, paslanmış ve rengi gitmiş olan terminalleri yenileyiniz. Terminalleri temiz ve bağlantıları sıkı tutunuz. kazazedenin dudakları ile birleştiriniz. - Göğüs kafesinin yükseldiğini ! Tüm bağlantıları ve boştaki kabloları izole ediniz. ! Elektrik yangınlarında BC veya ABC sınıfı yangın söndürücüler kullanınız. gözleyerek ağzından yavaşça üfleyiniz. Sonra üflemeyi bırakarak göğüs kafesinin tamamen inmesine izin 3. ELEKTRİK ÇARPMALARINA KARŞI İLK YARDIM Uyarılar ! Elektriğe maruz kalmış kişiye, elektrik kaynağını kapatmadan önce çıplak elle dokunmayınız. ! Eğer mümkünse elektrik kaynağını devre dışı ediniz. veriniz. Kazazedeye dakikada ortalama 10 defa nefes veriniz. - Eğer yardım çağırmak için kazazede yalnız bırakılacaksa, 10 defa nefes vererek kısa zamanda geri dönünüz ve nefes verme işlemine devam ediniz. - Her 10 nefes verme işleminden ! Bu mümkün değil ise elektrik fişini çekiniz veya elektrik kablosunu elektriğe maruz kalan kişiden uzaklaştırınız. ! Eğer bunlar da mümkün değil ise, kuru yalıtkan madde sonra nabzı kontrol ediniz. - Nefes alıp vermeye başladığı anda kazazedeyi iyileşme pozisyonuna getiriniz. üzerinde durunuz ve tercihen kuru tahta gibi yalıtkan bir madde kullanarak, elektriğe maruz kalan kişiyi iletkenden 3.5. Nefes Alamıyor ve Nabız Yok ise uzaklaştırınız. ! Eğer kazazede nefes alıyor ise, kazazedeyi aşağıda tanımlandığı gibi iyileşme pozisyonuna getiriniz. - Tıbbi yardım isteyin veya en yakın sağlık kuruluşunu arayınız. - Kazazedeye iki defa nefes verin ve ! Eğer elektriğe maruz kalan kişi bilincini kaybetmiş ise, ayıltmak için aşağıdaki işlemleri uygulayınız: aşağıdaki gibi kalp masajına başlayın. - Göğüs kafesinin birleşme yerinden 2 parmak yukarıya avuç içini yerleştiriniz. - Diğer elinizi de parmaklarınızı kilitleyerek yerleştiriniz. 6 - Kollarınızı dik tutarak, dakikada değişikliklerin yapılması gerekir. Bazı dizel motorlar 60 15 defa 4-5 cm aşağı doğru Hz için uygun olmayabilir. Aksa jeneratör gruplarında su soğutmalı Cummins tarafından üretilmiş dizel motorlar kullanılmaktadır. bastırınız. - Tıbbi yardım gelene kadar 2 nefes verme ve 15 kalp masajı işlemini tekrar ediniz. Eğer kazazedenin durumunda düzelme görülürse, nabzını 4.2. Jeneratör Ana Parçaları kontrol ederek nefes vermeye devam ediniz. Her 10 nefes verme işleminden sonra nabzını kontrol ediniz. - Nefes alıp vermeye başladığı anda kazazedeyi, iyileşme pozisyonuna getiriniz. 3.6.İyileşme Pozisyonu - Kazazedeyi yan yatırınız. - Solunum yolunun açık olmasını sağlamak için çenesi ileriye doğru bakacak şekilde başını eğik tutunuz. - Kazazedenin öne veya arkaya doğru yuvarlanmamasını sağlayınız. - Nefes alıp vermesini ve nabzını düzenli bir şekilde kontrol ediniz. Eğer ikisinden biri durursa yukarıdaki işlemleri tekrarlayınız. Uyarılar ! Kazazedenin bilinci tekrar yerine gelene kadar, su gibi sıvılar vermeyiniz. Şekil 4.1. Tipik jeneratör grubu 4. JENERATÖR TARİFİ PARÇALARI 1. Şase etiketi 4.1. Genel Tanım Aksa Jeneratör, yüksek kalite ve güven sağlamak amacıyla bir bütün olarak dizayn edilmiştir. Şekil 4.1. de tipik 2. Dizel motor 3. Hava filtresi 4. Akü bir jeneratörün ana parçalarını göstermektedir. Fakat her jeneratör, ana parçalarının konfigürasyonu ve büyüklüğüne 5. Şarj alternatörü, 6. Radyatör, göre bazı farklılıklar gösterir. Bu bölüm jeneratör grubunun parçalarını kısaca tanımlamaktadır. Daha geniş bilgi bu kitabın daha ileri bölümlerinde verilmiştir. 7. Alternatör, 8. Terminal kutusu, 9. Şase, Aksa dizel jeneratör grupları, alternatif akım jeneratörleridir. Şebeke enerjisinin kesildiği durumlarda yedek güç kaynağı (Standby) veya elektriğin olmadığı sahalarda sürekli güç 10. Yakıt tankı 11. Titreşim izolatörü 12. Kontrol panosu VE kaynağı olarak kullanılacak şekilde üretilmiştir. Jeneratörler 50 Hz , 230/220 Volt faz-nötr ve 400/440 Volt faz-faz olarak çalışırlar. 60 Hz için jeneratörde gerekli 7 4.3. Dizel Motor 4.8. Titreşim İzolatörleri Jeneratöre hareket veren dizel motor (2) özellikle Motorun titreşimini azaltarak jeneratörün yerleştirildiği jeneratörler için üretildiğinden ve güvenilir oluşundan dolayı seçilmiştir. Motor 4 zamanlı endüstriyel ağır hizmet zemine titreşimi iletmesini önlemek için titreşim izolatörleri (11) kullanılmıştır. Bu izolatörler motor ve alternatör ayağı ile şase arasına yerleştirilmiştir.İstenirse şase ile zemin arasına da özel izolatörler kullanılabilir. tipidir ve güvenilir bir enerji sağlamak için tüm aksesuarlar üzerinde verilmiştir. Değişebilir kuru tip hava filtresi (3), 4.9. Susturucu ve Egzoz Sistemi mekanik veya elektronik motor hız kontrol governörü bu aksesuarlardan bazılarıdır. 4.4. Motor Elektrik Sistemi Egzoz susturucusu jeneratör ile birlikte montaj için ayrıca verilmiştir. Susturucu ve egzoz sistemi motordan yayılan gürültüyü azaltır ve emniyetli çıkış için egzoz gazını Motor elektrik sistemi, negatif topraklı 24 veya 12 V D.C. yönlendirir. dir. Bu sistem elektrikli marş motoru, akü (4) ve akü şarj alternatöründen (5) oluşmaktadır. 12 V elektrik sistemi 4.10. Kontrol Sistemi için bir, 24 V elektik sistemi için iki adet kurşun asitli bakımsız tip start aküsü verilmektedir. Eğer istenirse diğer Manuel veya otomatik kontrol sistemi ve panosu (12) jeneratörü muhtemel arızalardan korumak, jeneratörün tip aküler de verilebilir. Aküler 10. Bölümde daha geniş çıkışını ve çalışmasını kontrol etmek amacıyla jeneratör olarak açıklanmıştır. şasesi üzerine yerleştirilmiştir. Bu sistemler hakkında 12. bölümde daha detaylı bilgi verilmiştir. 4.5. Soğutma Sistemi Motor soğutma sistemi su soğutmalıdır.Su soğutmalı bir sistem bir radyatör (6), bir fan, bir devir-daim pompası 5.ODA BOYUTLANDIRMASI, YERLESTİRME, KALDIRMA 5.1. Genel Jeneratörün boyutlarının bilinmesinden sonra jeneratörün yerleştirilmesi için planlar hazırlanabilir. Bu bölüm jeneratörün etkin ve emniyetli yerleştirilmesi için gerekli önemli faktörleri içermektedir. ve bir termostat veya termostatlardan meydana gelmektedir. Alternatörde alternatör sargılarını soğutmak için dahili bir fan mevcuttur. 4.6. Alternatör 5.2. Kabin Jeneratör, bir kabin içine konduğunda taşıma ve yerleStirme büyük ölçüde kolaylaşacaktır. Kabin, jeneratörü yetkisiz kisilerin kullanmasına ve harici hava şartlarının etkenlerine karşı korur. Jeneratörün çıkış gerilimi ve gücü IP 21 koruma standardında (tanecik ve damlamaya karşı korumalı) kafes korumalı, kendinden ikazlı, kendinden regülasyonlu, fırçasız alternatör (7) tarafından üretilir. Alternatör üzerine çelik levhadan yapılmış terminal kutusu (8) monte edilmiştir. 4.7. Şase ve Yakıt Tankı 5.3. Jeneratörün Taşınması Jeneratör şasesi, özellikle jeneratörün taşınmasını Motor ve alternatör birbirine akuple edilerek çelik bir şase (9) üzerine monte edilmiltir. şase içinde yakıt tankı mevcuttur(10). Büyük güçteki jeneratör gruplarında yakıt kolaylaştırmak için dizayn edilmiştir. Jeneratörün yanlış kaldırılması parçalarda ciddi hasarlara yol açabilir. Jeneratör, forklift kullanılarak kaldırılabilir, dikkatli bir tankı grup dan ayrıdır. (Yakıt tankı kapasiteleri için Tablo 9.2 bakınız.) şekilde şasesinden itilebilir veya şasesinden çekilebilir.. 8 - Aşındıran veya iletkenlik sağlayan toz, iplik, duman, yağ dumanı, buhar ve motor egzoz dumanı gibi havadan taşınan zararlı maddelere karşı korumalı olmalıdır. - Ağaç veya direk gibi devrilebilecek nesnelerin çarpmasına karşı korumalı olmalıdır. - Jeneratörün soğutulması ve servis ve bakım yapılabilmesi için jeneratör etrafında en az 1 metre ve jeneratör Şekil 5.1. üzerinde en az 2 metre boşluk olmalıdır. - Jeneratörü odaya taşıyabilmek için jeneratörün geçebileceği uygun bir geçit olmalıdır. Jeneratörün vinç ile kaldırılması - Yetkisiz kişilerin jeneratör mahalline girişleri önlenmelidir. - Eğer jeneratörü binanın dışına koymak gerekiyor ise, jeneratör bir kabin veya bir oda içerisine konmalıdır. Uyarılar: ! Jeneratörü motor veya alternatör kaldırma halkalarını kullanarak kaldırmayınız. ! Forklift ile itme esnasında doğrudan şaseyi itmeyiniz ve Ayrıca jeneratörün geçici olarak binanın içinde veya dışında çalıştırılmasında kabin kullanılması faydalıdır. oluşabilecek hasarı önlemek için mutlaka şase ile forklift arasına tahta koyunuz -Dahili topraklama dur umunu kontrol ediniz - Topraklama çubuğunu jeneratöre en yakın noktaya monte edin, yayılma direncini (maks.1k ) ölçün, kontak ! Jeneratörün ağırlığına uygun kaldırma teçhizatı kullanınız. ! Jeneratör taşıma amacıyla kaldırıldığında, personeli jeneratörden uzak tutunuz. ! Kabinli veya kabinsiz jeneratör kaldırılırken şase veya kabin üzerindeki kaldırma halkaları kullanılmalıdır. voltajı 25 Volt, 30 mA kaçak akımdan daha yüksek olmamalı. 5.5. Modüler Montaj Bu terim; jeneratör “ giydirme “ odası olarak ifade edilebilir.Yukarıdaki sistem ile arasındaki fark; bu sistemde 5.4. Jeneratör Yerinin Seçimi Jeneratörün konacağı yerin seçimi yapılırken aşağıdaki faktörler göz önüne alınmalıdır: jeneratör, düz bir beton zemin üzerine monte edilir ve konteynerize edilmiş modül jeneratörün üzerine giydirme yapılır. Bu montaj şeklinde jeneratör çevresinde sınırlı - Mümkün olacak planları düşünme ve başlatma - Toplam alan ve alan içerisindeki sınırlamalar, gürültü sınırlamaları - Mahalle giriş, başlangıçtaki jeneratörün odaya getirilmesi, yerleşim durumu, montaj tasarımları, sonraki yakıt ve alan olacağından bakım olanağı azalır. servis yapabilme durumlarının göz önüne alınması - Zemin durumu, seviyesi ve meyil durumu göz önüne alınmalıdır. Jeneratör sağlam ve düz yatay zemin üzerine monte edilmeli, zemin jeneratörün ıslak ağırlığını taşıyabilmeli - Jeneratör için oda içerisinde cebri havalandırmaya ihtiyaç duyulacağından yeterli soğutma havası ve yanma havası oda içerisine alternatör ün arkasından girecek ve motorun ön tarafından sıcak hava deşarj edilecektir. Jeneratör Temeli ve taban : Not : Özel kaide beton gerekli değildir, jeneratör ıslak ağırlığını taşıyacak düzgün beton zemin yeterlidir. Bu tip çalışma (sismik tanımlama dahil) kaide betonun dizaynı, inşaat veya yapı mühendisi sorumluluğunda yapılacaktır. - Yağmur, kar, sulusepken, sel suyu, direk gün - Jeneratör grubunun meydana getirdiği yapıdan izole etmek 5.6. Titreşim İzolasyonunun Tesisi Kaide betonun temel fonksiyonları: - Jeneratör toplam ağırlığını taşımak ışığı, dondurucu soğuk ve aşırı sıcaklık gibi unsurlara karşı korumalı olmalıdır. 9 vibrasyonu Yapı dizaynı için inşaat mühendisi aşağıdaki detaylara Bağlantılar: ihtiyaç duyacaktır. Jeneratör odası çalışma ısısı (makineden kütleye verilen ısı transferi tanımlanmamış gerilim stresi oluşturabilir) Önerilen kaide beton kütlesinin tüm boyutları Tüm boru sistemleri ve elektriksel bağlantılar jeneratöre esnek bağlantılar ile bağlanmalıdır. Yakıt ve su hattı devreleri, egzoz boruları uzun mesafelere vibrasyonu taşıyabilir. Jeneratör şasesinin tespit noktaları ve montaj 5.7. Oda Dizaynı Kılavuz Notları : Beton Kaide: Beton kaidenin dökülmesi ile jeneratörün kaideye oturtulması arasında betonun sertleşmesini sağlayabilmesi 5.7.1.Oda boyutu toleransı: İdeal olarak jeneratör çevresinde kolay bakım ve dolaşma alanı için yakıt tankı ve panodan minimum 1 metre için en az yedi gün geçmesi gerekecektir.Aşağıdaki formül minimum beton derinliği hesabında kullanılabilir. k mesafe verilmiş olması gerekir. Personel giriş kapısı giriş ve çıkışa, ses kes bariyerlerinin ve diğer aksesuarların girişine uygun, yeterlikte olmalı. t = ------------------dxwxl t = Betonun kalınlığı (m) 5.7.2. Giriş ve çıkış ses kesme bariyerleri ile panjurlar: k = Jeneratörün net kg ağırlığı d = Betonun yoğunluğu (2403 kg/m2) Giriş ve çıkış ses kesme bariyerleri 100 mm lik tahta çerçeveye monte edilmeli. Bariyer önüne monte w = Betonun genişliği (m) l = Kaide betonun uzunluğu (cm) Kaide betonun taşıma gücü beton içerisine konulan çelik edilen panjurlar hava girişinde düşük direnci sağlamak için panjur dizaynına dikkat edilmeli minimum 50% alan sağlanmalıdır. Ses kes bariyerleri ile 1 metrede ses hasır veya takviye metal profiller ile kuvvetlendirilmeli. Ana blok malzemeleri: Çimento Kum seviyesi 85 dB(A) EEC standar t regülasyon için sağlanacaktır. Daha fazla gürültüyü düşürmek için ses kes bariyerlerinin uzunluğunu artırmak gerekir. Panjurların iç kısmında kuş ve küçük canlıların girmesine karşı tel Çakıl kafes olması gerekir. Kafes tellerinin açıklıkları hava akışını engelleyecek aralıkta olmaması gerekir. Ses kesici çıkış bariyeri radyatör davlumbazı flanşına ısı ve yağa karşı dirençli esnek branda bağlantısıyla bağlanır. Vibrasyon izolasyonu: Her bir jeneratör tek modül olarak motor ve alternatör kaplin ile birbirine bağlanır ve grup esnek lastik izolatörlerle şaseye monte edilir. Normal olarak beton kaidenin motorun vibrasyonunu absorbe etmek için kullanılması gerekli değildir. Jeneratör 5.7.3.Yanma Havası Girişi Motor yanma havası mümkün olduğunca temiz ve soğuk olmalıdır. Yanma havası jeneratörün bulunduğu ağırlığını taşıyabilecek düzgün beton zemin gerekir. ortamdan motora monte edilen hava filtresi vasıtasıyla çekilir. Fakat bazen toz, pislik ve sıcaklık gibi koşullardan dolayı Zemin : Jeneratör direkt olarak beton zemine yerleştirilmiş olabilir. Ancak kalıcı montajlamada, jeneratör şasesinin basacağı jeneratör etrafındaki hava uygun olmayabilir. Bu durumlarda bir hava giriş kanalı bağlanabilir. Bu kanal motor üzerindeki hava filtresine temiz havayı dış ortamdan veya başka bir odadan sağlar. bölgede yükseltilmiş beton yapılması servis yapmada kolaylıklar sağlayacaktır. Örneğin karterden yağ boşaltılması yapılır ken şase-depo olmayan gr uplarda k Düzgün olmayan ve zayıf olan beton kaide istenmeyen vibrasyona sebebiyet verebilir. 10 5.7.4. Egzoz Sistemleri Egzoz sistemi çizim planında görüldüğü gibi oda tavanı tarafından taşınması gerekir. Eğer binanın tavanı egzoz sistemi ağırlığını taşıyamayacak durumda ise oda zemininden demir konstrüksiyon ile egzoz sisteminin taşınması gerekir. Egzoz sistemi kaza ile dokunmalara karşı zeminden 2 - 3 metre yukarıda yapılması gerekir. Paslanmaz çelik kompansatör sabit egzoz sistemi ile motor egzoz manifoldu arasına monte edilmesi gerekir. Egzoz sisteminin jeneratör odasındaki bölümünün dayanıklı Şekil 5.3 Zayıf havalandırma tertibatı Odaya hava girişinin ve odadan hava çıkışının kolay taş yünü ile kaplanması ve izolasyon üzeri alüminyum veya galvaniz sac ile kaplanması iyi olacaktır. Dolayısı ile operatör yaralanması ve jeneratör odasında meydana olması için hava giriş ve çıkış pencerelerinin yeterince gelecek ısı yükselmesi azalacaktır. Şekil 7.2 de tipik egzoz boru tesisatı gösterilmiştir. büyüklüğünde olmalıdır. Jeneratörün hava şartlarından etkilenmemesi için giriş ve ç ı k ı ş p e n c e r e l e r i n i n p a n j u r l a r ı o l m a l ı d ı r. 5.7.5. Soğutma ve Havalandırma Motor, alternatör ve egzoz boruları ısı yayarak ortam çalıştırılmadığında panjurlar kapatılabilir. Böylece ilk çalıştırma ve yüke vermeyi kolaylaştıran sıcak sıcaklığının artmasına sebep olurlar. Sıcaklığın artması ise jeneratörün çalışmasını olumsuz yönde etkiler. Bu nedenle motor ve alternatörün soğuk tutulması için hava odada kalır. Otomatik kontrol sistemli bir jeneratör odasında eğer panjurlar hareketli ise bunlar otomatik olarak hareket ettirilebilir. Yani motorun çalışmaya yeterli havalandırmanın sağlanması gerekir. Hava akışının Şekil 5.4 de görüldüğü gibi olması gerekir. Hava alternatör tarafından jeneratör odasına girmeli, motor üzerinden ve radyatör içerisinden geçerek çadır bezinden körük başlamasıyla birlikte panjurların hemen açılması ve motorun durmasıyla da panjurların kapanması sağlanabilir. büyük olması gerekir. Kaba bir hesapla hava giriş ve çıkış pencereleri radyatör alanının en az 1.5 katı tipinde esnek bir branda yardımıyla odadan çıkmalıdır. Eğer sıcak havanın odanın dışına atılması için bir branda kullanılmaz ise fan, sıcak havayı jeneratör odasına yayarak soğutmanın etkinliğini azaltır. Şekil 5.4 Tipik Jeneratör grubu bodrum yerleşim planı 5.7.6. Kablo Sistemleri Büyük güçteki jeneratör transfer siviç panosu jeneratör odasının dışına ve dağıtım panosu odasına monte edilir. Alternatör çıkış terminallerinden çıkacak güç kabloları esnek yapıda H07RN-F tipi kablolarla montaj yapılmalı. Esnek güç kabloları kablo kanalı/ merdiveni vasıtasıyla taşınır. Esnek tek damar güç kabloları herhangi bir panoya veya cihaza girişte demir olmayan metal levha malzemeden geçirilmelidir. Şekil5.2.Saptırma kanalları ile radyatörden atılan havanın yönlendirilmesi Radyatör sıcak hava atış kanalı veya bacasında keskin köşe yapılmasından kaçınılmalıdır. Dışarı atılan havayı döndürmek için yönlendirici şekilde düzenleme yapılmalıdır. 11 5.7.7. Transfer Panosu Küçük güçteki jeneratör transfer panosu jeneratör odasında pozisyon landırılmış olabilir. 630 Ampere kadar transfer sviç panoları duvar tipi dir. Maksimum derinliği 600 mm dir. Zemin tipi panolar 800 Amper den sonradır. Zemin tipi panonun arkasından m i n i mu m 8 0 0 m m a l a n b ı r a k ı l m ı ş o l m a l ı . 5.7.8. Jeneratör Grupları 800kVA gücündeki jeneratörlere kadar yakıt tankı grubun şasesindedir. Ayrı yakıt tankı sağlanması mümkündür ; ancak jeneratör odasında ilaveten bir alanın olması gerekir.Radyatör ile hava çıkış kanalı arasında minimum 300 mm branda bezi monte edilmiş olmalı. Kapılar Jeneratör odası kapıları her zaman dışarı açılmalı, çift kapı kullanılması durumunda jeneratörü hareket ettirmede kolaylık sağlayacaktır. Akustik İşlemsiz Jeneratör Montajı Not: Kolay bir kural olarak giriş havası panjurunun boyutu radyatör alanının 1,5 katı kadar olmalı. Akustik işlemsiz montajlama hava giriş ve çıkış ses bariyer kısımları hariç aynıdır. Jeneratörün radyatör çıkış penceresine olan mesafesi önemlidir. Radyatörden atılan sıcak havanın jeneratör odasına girmemesi için tavsiye edilen jeneratörün pencereye maksimum mesafesi 150 mm’dir. 12 Şekil 5.5. Jeneratör Odası ve Yerleşimi 13 Jeneratör Grubu Cummins Motor Modeli Model S3,8 - G6 Grup Boyutu (m) Stanby Gücü (kVA) BOY AC 55 55 1,86 0,9 1,45 S3,8 - G7 AC 66 66 1,86 0,9 1,45 6BTA5,9 - G5 AC 110 110 2,15 1 6BTAA5,9 - G5 AC 175 175 2,35 1 6CTA8,3 - G2 AC 200 200 6CTAA8,3 - G2 AC 250 QSL9-G5 Radyatör S›cak Hava Ç›k›fl Penceresi Boyutlar› (m) Oda Boyutu (m) Oda Kap› Boyutu Egzoz (m) B EN C YÜK D E K (m2) L M ÇAP P (inch) (m) 3,5 3 2,5 0,8 0,85 0,4 0,8 1,5 2 3 2 3,5 3 2,5 0,75 0,8 0,5 0,7 1,5 2 3 2 1,6 4 3 2,5 0,8 0,8 0,5 0,9 1,5 2 3 2 1,67 4 3 2,5 0,8 0,9 0,45 1 1,5 2,2 3 2 2,32 1,1 1,65 4 3 2,5 1,1 1 0,55 1,5 1,5 2 4 2 250 2,9 1,1 1,81 5 3 3 1,1 1 0,55 1,5 1,5 2 4 2 ACQ 350 350 3 1,15 1,9 5 3,3 3 1,3 1,3 0,55 2,3 1,5 2,5 6 2,5 NT855-G6 AC 350 350 3,23 1,15 2 5 3,3 3,2 1,3 1,3 0,7 2,3 1,5 2,5 6 2,5 NTA855-G4 AC 400 400 3,23 1,15 2 5 3,3 3,2 1,3 1,4 0,7 2,5 1,5 2,5 6 2,5 QSX15-G6 ACQ 500 500 3,56 1,3 2 6 3,5 3,2 1,7 1,7 0,45 3,5 1,7 2,6 6 2,5 QSX15-G8 ACQ 550 550 3,56 1,3 2 6 3,5 3,2 1,7 1,7 0,45 3,5 1,7 2,6 6 2,5 VTA28-G5 AC 703 700 4 1,42 2,18 6,5 4 3,5 1,5 1,5 0,6 3,6 2 2,6 2x6 2,6 VTA28-G6 AC 825 825 4,1 1,42 2,18 6,5 4 3,5 1,6 1,5 0,6 3,6 2 2,6 2x6 2,6 QSK23-G3 ACQ 881 880 4,1 1,7 2,26 6,5 4 4 2 2 0,3 5 2,4 2,7 8 2,7 QST30-G3 ACQ 1030 1030 4,2 1,76 2,35 7 4,5 4 2,3 2,2 0,3 5,5 2,5 3 2x6 3,1 QST30-G4 ACQ 1100 1100 4,4 1,76 2,35 7 4,5 4 2,3 2,2 0,3 5,5 2,5 3 2x6 3,1 KTA50-G3 AC 1410 1410 4,96 2,1 2,42 8 4,5 4 2,5 2,3 0,3 8 2,7 3 2x8 3,1 KTA50-GS8 AC 1675 1675 5,5 2,1 2,55 8 4,5 4 2,6 2,5 0,3 8,5 2,7 3,5 2x8 3,6 ACQ 2250 2250 6,02 2,5 3,22 9 5 5 3 3,3 0,3 12 3,1 4 2x12 4 QSK60-G4 EN YÜK A BOY Hava girifl penceresi toplam alan› Tablo 5.1. Tek grup olarak çalışacak Cummins dizel motorlu açık tip dizel jeneratör boyutları, oda boyutları, hava giriş ve çıkış pencerelerinin boyutları ve egzoz borusu çapı ölçüleri. Boyutlara akustik elemanlar dahil edilmemiştir. 14 Kükür t : Yakıt içerisinde kükür t kalıntı miktarı. Nemli kükürt yanma esnasında sülfürik asit formuna geçer 6. YAKIT SİSTEMİ 6.1. Genel Dizel motora yakıt beslemesi aşağıdaki şekillerde sağlanmış olabilir. 1- Direkt olarak şasesinde bulunan yakıt tankından 2- Jeneratör odası veya muhafazası içerisinde ana yakıt tankından otomatik dolum yapabilen günlük servis tankından 3- Jeneratörün monte edildiği zeminden en az 500 mm yüksekte konumlandırılmış, direkt olarak ana yakıt tankından Motor için en önemli özelliklerden birisi temiz ve su bulunmayan yakıtın kullanılmasıdır. Yakıt içerisindeki pislik yakıt enjeksiyon sisteminde hasarlara sebep olmaktadır. Yakıt içerisindeki su sistem parçalarının paslanmasına neden olmaktadır. Viskozite : Uygun olmayan viskozite güç düşümüne, aşırı duman meydana gelmesine ve detenasyona sebebiyet verecektir. Cummins yakıt sisteminde ASTM 2,0 numara dizel yakıtı kullanılmasını tavsiye eder. 6.3. Jet A Yakıtının Kullanılması Jet A yakıtının setan sayısı minimum 40 ise dizel motorlarda kullanılabilir. Daha düşük özgül ağırlıklı yakıtın BTU su daha düşük olacağından motor çıkış gücüde düşecektir. PT yakıt sistemi kullanılan Cummins motorlarda (NT, V28 ve K serilerinde) Jet A yakıtı kullanılması hoş görülebilir ve sıra tip Bosch pompa kullanılan C ve B serisi motorlarda Jet A hoş görülebilir, Dönel tip Stanadyne pompa kullanılan B serisi motorlarda daha az hoş görülür. Bu durumda müşteriler motor revizyon (süresini) ömründen, yakıt pompası değişimi minimum yaklaşık üçte bire düşeceğini beklemeleri gerekir. Düşük süre ile kullanılan standby jeneratör grupları için uygun olabilir. 6.2. Dizel Yakıtı Özelliği Yakıt Fiziki Özellikleri Tavsiye edilen özellik Viskozite 1,3 ile 5,8 sentistroke 40oC da her bir san. için 1,3 ile 5,8 mm Setan sayısı Kükürt miktarı Su ve tortu Yoğunluk Ash Asit miktarı aşmamalı Kayganlık 6.4. Şase-depo Yakıt Tankı Cummins motorlu jeneratör grupları şase-depo veya ayrı depolu olarak tedarik edilmiş olabilir. Şase-depo jeneratörler de yakıt bağlantıları yapılmış ve çalışmaya hazır vaziyettedirler.Yakıt transferi, el operasyonlu pompalar veya elektrik motorlu ünitelerle manuel veya otomatik yakıt dolumu ile sağlanabilir. 0oC ın üzerinde min 40 0oC ın altında min 45 yüzde 0,5 hacmi aşmamalı yüzde 0,05 hacmi aşmamalı 0,816 ile 0,876 g/cc 15oC da 6.5. Ara Tanksız Yakıt Sistemi Bu en basit düzenleme ile ana yakıt tankından direkt olarak motora yakıt beslemesi yapılmış olacaktır. Bu sistemde enjektörlerden geri dönüş dökülme hattı bu tanka direkt olmaktadır. Bu düzenlemenin sınır lı kur alları aşağıdadır : 1- Büyük hacimli ana yakıt tankından çıkarak motoru yer çekimi ile besleyen hat jeneratörün kaide betonu seviyesinin minimum 600 mm üzerinde olmalıdır. 2- Enjektör geri dönüş dökülme hattının basınç düşmesi motor teknik verilerinde ifade edilen değeri aşmamalıdır. (max. Allovable head on ınjector return line) yüzde 0,02 hacmi aşmamalı her 100 ml de 0,1 MgKOH 3100 gr veya daha yüksek Dizel Yakıtı Özellik Tanımları Ash : Yakıt içerisindeki mineral kalıntısıdır. Yüksek ash miktarı silindirlerde ve enjektör lerde aşırı oksitlenmeye sebep olur Setan sayısı : Düşük setan sayısı motorun zor çalışmasına sebep olur. 15 3- Ana yakıt tankından motora çekilen besleme borusu motora gerekli yakıtın toplam hacmini (tüketilen yakıt ve geri dönen yakıt miktarı) karşılayacak çapta olmalı. 6.7. Günlük Servis Yakıt Tankı Büyük güçteki jeneratör grupları için grup dan ayrı sağlanan günlük servis yakıt tankı kapasitesi 1250 litre olabilir. Ayrıca manuel veya otomatik yakıt transfer sistemi sağlanabilir. Dizel yakıtı çinkoyla reaksiyona girdiğinden yakıt tankları galvanizli demirden yapılmış olmamalıdır. Yakıt tankı havalık borusu monte edilen yakıt sisteminin en yüksek noktasına uzatılmış olmalıdır. Ara tank olarak kullanılacak günlük servis tankına aşırı yakıt transferi olması durumuna karşı aşağıdaki tedbirlerin alınmış olması gerekir. 1- Ana yakıt tankına direkt geri dönüş (taşıntı) boru tesisatı yapılmış olmalı 2- Günlük tankın altında toplama kabı içerisine seviye alarm sistemi düzenlenmiş olmalı. Seviye aşıldığında yakıt transfer pompasının enerjisini kesecek şekilde düzenleme yapılmış olmalı. 3- Toplama kabına taşıntı devresi boru tesisatı yapılmış olmalı. Tank üzerindeki dizel motora besleme hattı bağlantısı jeneratörün zemine oturduğu seviyeden 600 mm yukarıda olmalı ve bu durumda yakıt pozitif basınçla motoru besleyecektir. Yakıt besleme hattındaki basınç, motorun yakıt besleme pompası için müsaade edilen maksimum basınç seviyesinden yüksek olmamalıdır (motor teknik özellik sayfasına bakınız)(maximum inlet restriction at lift pump or inlet connection). Yakıt geri dönüş taşıntı devresi bağlantısı motor un yakıt pompasının emiş kaldırma kapasitesinden daha yüksek olmamalıdır (motor teknik özellik sayfasına bakınız)(maximum allowable head on injector return line). Ara tank ana yakıt tankından daha aşağı seviyeye yerleştirildiği zaman transfer hattı üzerine motorlu vana yerleştirilmiş olmalı.Yakıt tankından motora doğru yapılan tüm boru tesisat bağlantıların sonunda borulara vibrasyonun transferini önlemek için esnek hor tum bağlantısı kullanılmalıdır. Şekil 6.1 Ara Tanksız Yakıt Sistemi 6.6 Ara Tanklı Yakıt Sistemi Jeneratör odasında sınırlama olan yerlerde ana yakıt tankından direkt yakıt beslemesi mümkün olmayabilir, motora direkt yakıt beslemesi yapacak bir ara yakıt tankı, jeneratör odasına veya jeneratör muhafazası içerisine yerleştirilmiş olabilir. Bu tip sistemde ilaveten aşağıdaki opsiyon ekipmanların olması gerekir. 1- Otomatik dubleks transfer pompası ve primer filtre sistemi ile düzenlenmiş, esas pompa arızalandığında yedek pompa start yapacak şekilde düzenlenmiş yakıt transfer sistemi. Transfer pompaları motorun sarf edeceği ve geri dönecek toplam yakıt ihtiyacını karşılayacak şekilde boyutlandırılmış olmalıdır. 2- Eriyebilen tel ile çalışan ve ara tanka yakıt beslemesini kesecek şekilde ve yangın ihbar sistemine sinyal gönderen, ölü ağırlık ile kapanan vana, sistem içerisinde dizayn edilebilir. 3- Jeneratör kabininde meydana gelecek yangın durumunda ara tank dan yakıtı ana tanka boşaltmak için düzenlenmiş eriyen tel ile çalışan boşaltma vanası. Sisteme ilave edilen yukarda verilen ekipmanların bağlantı detayları Şekil 6.2 de gösterilmiştir. Şekil 6.2. Ara tanklı yakıt sistemi 16 - Tankın her tarafından bağlantı ekipmanlarına erişmek mümkün olabilmeli - Sıvı toplama çukurunu boşaltmak için el veya elektrikli pompalama sistemi kur ulu olmalıdır. - Tüm metal aksam yerel standar tlara göre topraklanmış olmalıdır. Yeraltına yerleştirilecek tanklar için yapılacak kazının boyutu kolay montaj yapabilmeye izin verecek yeterlikte olmalıdır. Çukur yeteri kadar geniş olmalı tankın dış kısmı ile hava aralığı en az 1 metre olmalı. Tank destekler üzerinde indirilirken tankın koruyucu kaplaması zarar görmemeli. 6.8. Büyük Hacimli Depolama Tankları Yakıt besleme sisteminin amacı tasarlanmış sistem için uygulamaya yönelik yakıtın yeterli miktarda depolanmasıdır. Dolayısıyla ana yakıt tankları uygun hacimde olmalı. Tankların doldurulması; tanker tarafından kolay giriş yapmasına izin verecek şekilde ve kabine yerleştirilmiş kilitlenebilir yakıt doldurma bağlantısı olacaktır. Bu kabinde aynı zamanda yakıt miktarını gösteren bir gösterge ve aşırı dolma alarmı için seviye sivici ve tankın üzerinde menhol bulunması gerekir. Ara tank kullanıldığı zaman elektrikli yakıt transfer pompası gerekecektir. Bu pompa mümkün olduğu kadar ana yakıt tankı yakınına zemin üzerine yerleştirilmiş olmalı. Pompanın itme gücü çekme gücünden daha fazla olmalıdır. Ana yakıt tankı aşağıdaki olanakları kapsamalıdır ; - Temizleme veya onarım esnasında izolasyon koşulu (çoklu tanklar monte edildiği yerlerde) - Doldurma bağlantısı - Hava çıkışı için boru veya nefeslik - Ara yakıt tankından ana yakıt tankına taşıntı hattı bağlantısı - Gözlem yapma veya manhole kapağı, yaklaşık 18 inch (457 mm) çapında. -Tankın en alt noktasında çamur boşaltma bağlantısı - Seviye göstergesi (tank doldurma noktasına transfer edilen gösterge) - Yakıt besleme bağlantısı çamur boşaltma bağlantısı zıt noktasında - (İhtiyaç olunan yerde) yakıt süzgeci ve vana Yatay olarak yatırılmış ana yakıt tankı için gerekli tank iskeleti veya destekleri düzenlenmiş olmalı. Bu destekler standart yangın korumasına ve termal etkiye karşı izin verecek şekilde yapılandırılmalı. Tankın sonunda boru hatları emniyetli şekilde desteklenmiş olmalı. Zemine monte edilen yakıt tankları için yakıt toplama tepsisi sağlanmış olmalı, ana tankın kurulumu için aşağıda ver ilen ihtiyaçlar göz önüne alınmış olmalı; - Yeteri kadar geniş ve yakıt tankı kapasitesinin %10 daha fazlasını kapsayacak boyutta bir yer yapılmalı - Zemin, sıvı geçirmez ve boşaltmasız çukur şeklinde, bir tarafa dökülme olacak ve eğim verilmiş şekilde yatırılmış olacaktır. - Duvarlar ve zemin su geçirmez astar ile astarlanmış olmalıdır. 6.9. Boru çapları tanımlaması Yakıt pompası girişinin çapı vasıtasıyla minimum boru çapları tanımlanmıştır. Boru iç çapı en az transfer pompası girişi kadar olmalı. Eğer boru sistemi yakıtı uzun mesafeye taşıyacaksa boru çapı ar tırılmış olmalı. Boru tesisatı içerisinde yüksek emme basıncını önlemek için tankın çıkışında yardımcı transfer pompasına ihtiyaç duyulabilir. Her ne olursa olsun aşırı yakıt hattı emme basıncı önlenmiş olmalı. Yüksek emme basıncında boru içerisinde yakıt buharlaşacak ve motora yakıt beslemesi düşmüş olacaktır. Her zaman için boru tesisatı boyutlandırılması yapılırken filtreler, tesisat elemanları ve vanalarda basınç düşmesini hesaba katmak gerekir. yakıt boru tesisatını jeneratör vibrasyonundan izole etmek için esnek bağlantı kullanılmalıdır. Bu vibrasyon izole edilmemiş ise boru tesisatı kopabilir veya yakıt sızıntısı meydana gelebilir. Esnek bağlantı hortumu mümkün olduğu kadar kısa ve motora yakın olmalı. Boru tesisatının geniş alana yayılması durumunda uygun desteklerin monte edilmesi gerekir. Sistemden vibrasyonu izole etmek için boru askıları kullanınız. Sıcak su boruları, elektrik kabloları, egzoz boruları ile yakıt boru tesisatı birlikte çekilmemelidir. Yukarıdaki boru tesisatı çevresi sıcaktır. Her hangi ısı yüklemesi durumunu or tadan kaldırmak için yakıt tesisatının izole edilerek korunması gerekir. Tüm borular monte edilmeden önce temizlik durumu, sızıntı ve genel durumu için kontrol edilmiş olmalı. Yakıt borularından motorun içerisine pisliğin girmesi ve çekilmesini önlemek için ilk start dan önce yakıt tankı ve tüm borular bol yakıtla temizlenerek flaşlama işleminden geçirilmesi gerekir. Sistemden havayı almak için üst noktada küçük vana olmalıdır. 17 6 . 1 1 . E l e k t r i k l i Ya k ı t Tr a n s f e r P o m p a l a r ı Ana yakıt tankından jeneratör grubu günlük tankına yakıt transfer edilmek istendiğinde yakıt pompasına ihtiyaç duyulur. AC pompalar 230 Volt AC besleme elektriği ile çalışırlar. Transfer pompaları genellikle jeneratör ana yakıt tankına yakın yerde montaj yapılır. Yakıt seviye siviçleri ise günlük tank içerisine montajı yapılır. Kontrol röleler i, anahtar lar, lambalar kontrol panosundadır Ana yakıt yankında yakıt yok iken veya çıkış vanası kapalı iken pompa çalıştırılmamalı, çalıştırılır ise pompa hasar görür. Boru tesisatında dönüşler yapılırken dirsek yerine T bağlantı kullanın, kullanılan bu T lerdeki tapaların sökülmesiyle hatlarda flaş ile temizlik yapılması kolaylaşacaktır. Tüm dişli boru ve elemanlarda uygun sızdır mazlık sıvısıyla conta yapılmış olmalıdır. Dikkat : Yakıt hattı boru ve elamanlarını contalamada bant kullanmayınız. Bant parçaları enjektörler veya pompa içer isinde tıkama meydana getirebilir. 6.10. Yakıt Geri Dönüş Hatları Aşırı sıcak yakıt ger i dönüş hatları motorda kullanılmaz, ikisinden birine günlük tanka veya ana yakıt tankına enjektörlerden geri dönen sıcak yakıtın ısısı tank içerisinde dağıtılır. Dikkat : Yakıt geri dönüş hattı direkt olarak motor besleme hatlarına bağlamayınız. Yakıt aşırı ısınacak ve kesilecektir. Yakıt geri dönüş hatları her zaman ana yakıt tankına veya günlük tanka verilmelidir. Bu durum tüm PT yakıt sistemli motorlar için (NT, V28 ve K serileri) geçerlidir. Bununla beraber B serisi, C serisi veya QST30 serisi motorlarda yakıt boşaltma hatları besleme hattında sifonlamaya sebep olacaktır. Yakıt geri dönüş hattı yakıt besleme hattından daha küçük çapta olmamalı. Yakıt soğutucuları : Yakıt tankına dönen yakıt motordan ısı aldığı için Q serisi motorlarda yakıt sistemi hattı üzerine monte edilmek üzere yakıt soğutucusu kullanılabilmektedir. 18 Şekil 6.3. Jeneratör grubu günlük servis tankı ve ana yakıt tankı için tipik bağlantı tesisatı Tablo 6.1. Jeneratör güçlerine göre yakıt boru tavsiyeleri Şekil 6.4. Ana yakıt tankından, şase-depo günlük yakıt tankına tipik boru tesisatı montajı 1. Dolum kabini ile aşırı dolum alarmı veya kıt göstergesi 2. Ana yakıt tankına dolum hattı 3. Havalık 4.Yakıt göstergesi 5. Ana yakıt tankı 6. Boşaltma vanası 7.Yakıt-sıvı toplama tankı 8. Çıkış vanası 9.Günlük yakıt tankına giden besleme hattı 10. Elektrikli yakıt transfer pompası 19 11.Elektrikli yakıt kesme vanası 12.Yakıt-sıvı toplama tankı 13.Günlük yakıt tankı (şase içerisinde) 14.Yakıt seviye kontrol sviçleri 15.Manuel dolum ve havalık 16.Yakıt seviye göstergesi 17.Boşaltma vanası 18.Yakıt sızıntı alarmı (opsiyon) 19.Motor yakıt filtresi 20.Motor yakıt pompası Uyarılar: ! Jeneratörlerin yakıt depolama sistemleri standartlara boru çapını tahmin etmek mümkündür. uygun olmalıdır. ! Yakıtın etrafında alev, kıvılcım, sigara içmek gibi yanmaya Uygun ses kesme olayında tepkisel (reaktif) ve sebebiyet verebilecek olaylara izin vermeyiniz. emmesel (absorptif) susturuculara ihtiyaç duyulur. Emmesel susturucu tepkisel susturucudan sonra ! Yakıt sistemi için galvanizli boru kullanmayınız. yerleştirilmiş olmalı ve onların direnci borunun düz ! Yakıt tanklarını tamamen doldurmayınız. Yüksek ortam sıcaklıklarında yakıtın genleşebilmesi için yakıt tank uzunluğu çapı eşdeğeri ile aynı olarak göz önünde bulundurulur. Toplam susturucu dirençleri ilave edildiği kapasitesinin %6'sı kadar bir boşluk bırakınız. ! Motor durduğunda yakıt borularından motora doğru yerçekiminden dolayı tabii akış olmamalıdır. zaman motorun maksimum müsaade edilen geri basınç değeri aşılmamalı. Olmaz ise susturucu ve boru çapı ar tırılmalı. ! Uygun bir motor çalışması için yakıt sıcaklığı kritik bir faktördür. 71 °C 'nin üstündeki yakıt ısısı, genleşme 7.2. Rota nedeni ile beher hacme düşen ısı muhtevasını Susturucu ve boruların rotası aşağıda verilen faktörlere düşürdüğünden motor çıkış gücü azalır. ! Ana yakıt tankından günlük yakıt tankına bağlantı göre ayarlanmalıdır. - Motorun hareket etmesi için körüklü ünite motor borusu, günlük tank besleme borusundan büyük veya eşit olmalıdır. üzerine bağlanmış olmalıdır. - Eğer susturucu jeneratör odasına monte edilmişse ! Yakıt sistemi hattında su ayırıcı ön filtre kullanılması onun fiziksel boyutu ve ağırlığı zeminden desteğe ihtiyaç enjektör leri ve yakıt pompasını kor uyacaktır. gösterebilir. - Çalışma esnasında boruda meydana gelecek ısısal genleşme için her bir değişen yönlenmede kompensatör monte etmek gerekebilir. - Boru sistemindeki 90o dönmelerde iç yarı çap boru 7. EGZOZ SİSTEMİ 7.1. Boyutlandırma Egzoz sistemi montajında egzoz gazı en yakın ve uygun noktadan atmosfere gönderilecek şekilde dizayn edilmiş olmalıdır. Egzoz boru tesisatı uzunluğu ve yön değiştirme sayısını mümkün olduğu kadar minimum tutulmuş olması uygun olacaktır. çapının 3 katı olmalıdır. Şekil 7.1. - Birinci susturucu mümkün olduğu kadar motora yakın monte edilmiş olmalı Egzoz sisteminin motora etki edecek karşı basıncı hesabında; borunun düz uzunluğu, dirsekler ve susturucularda meydana gelecek dirençler esas alınır. Daha küçük çaplı boru, daha fazla uzunluk ve çok sayıda dirsek durumu egzoz gaz akışı direncini daha çok büyütür. Hesaplama için formül; aşağıda verilen parametrelere göre yapılır. Çoğunlukla Cummins motorlar için egzoz geri basınç sınırı 3 inch Hg ( 76 mm Hg) olmakla beraber son geliştirilen motorlarda 2 inch Hg (50 mm Hg) düşmüş olarak maksimum egzoz gaz akışı ayarlanmaktadır. Egzoz manifoldu flanşının çapını baz alarak ve 6 metrede veya 3x90o dirseklerde boru çapı 1’’ (inch) artırılarak Şekil 7.1. Egzoz boru tesisatında dirsek dönüşü 20 7.3. Montaj 7.4. Egzoz Sistemi Dizaynında İhtiyaçlar ve Özellikler Egzoz boru tesisatı montajı yapılırken yoğunlaşma Ses Seviyesi motorun egzoz manifolduna doğru olmamalıdır. Yatay boru tesisatı motordan uzağa aşağı doğru eğimli olmalıdır. Motor tarafından yaratılan egzoz gürültüsü jeneratörün çalışacağı bölgeye uygun olarak seçimi yapılır. Amaca uygun sustur ucu tipler i aşağıda ver ilmiştir. Yoğunlaşmanın boşaltılması için susturucu üzerinde ve herhangi dikey boru hattı üzerinde diğer boşaltma noktası yapılmış olmalıdır. Boru geçişinin olduğu duvar, çatı gibi yerlerde egzoz borusu kendisinden büyük çapta yüzük - Endüstriyel tip 10 ile 15 dB (A) ses azaltma - Meskun- mahal tip 15 ile 25 dB(A) ses azaltma olarak adlandırılan boru içerisinden geçirilir, iki boru arasına ısı izolasyonu için taş yünü desteği konur. İçerden ve dışarıdan kapatma sacı ile kapatılarak gerekli koruma - Kritik tip 25 ile 35 dB(A) ses azaltma yapılmış olmalıdır. Ayrıca egzoz borusu bitim noktasında boru içerisine kuş girişine karşı tel kafes konulması Egzoz geri basıncını mümkün olduğu kadar düşük tutmak önemlidir. Aşırı egzoz geri basıncı motor performansını uygun olacaktır. düşürür ve egzoz gaz ısısını artırarak sıkıştırma verimine Jeneratör odasında ısının düşürülmesi istenen yerlerde egzoz sistemi mümkün olduğu kadar odanın dışına monte negatif etki ederek motorda hasar oluşmasına neden olabilir. edilmiş olmalı, odanın içerisindeki bölüm izolasyon malzemesi ile kaplanmış olmalı. Bununla beraber özel Geri basınç limiti bir çok Cummins motorda normal olarak 3 inHg (76 mm Hg) fakat en son motorlarda, yerlerde oda içerisindeki susturucu ve boru sistemi motor teknik verilerinde maksimum gaz akışı 2inHg (50 tamamen 50 mm taş yünü ile izole edilmiş ve üzeri alüminyum veya galvanizli sac ile kaplanmış olması gerekir. Borunun bitim noktasında yağmur girmesine karşı koruma yapılması gerekir. mmHg) esas alınmış olabilir. Sistem Direnci Boru Tesisatı Dizaynı Tüm egzoz boru tesisatı iyi şekilde binadan veya muhafazadan desteklenmiş olmalı. Susturucu direkt olarak motorun egzoz manifolduna veya turbo şarjör çıkışına ilave desteksiz olarak monte edilmemeli. Egzoz çıkışı yağmur ve karın girmesi önlenecek şekilde egzoz sistemi dizayn edilmiş olmalı. Egzoz gazından meydana gelecek yoğunlaşma veya motorda toplanan her hangi su buharı belli bir yerde tutular ak ve vana çıkışıyla boşaltma yapılır. Çoklu Egzoz Kaynakları için Or tak Sistemler Kalorifer kazanı, buhar kazanı veya diğer motorlar ile ortak egzoz sistemi tavsiye edilmemiştir. Çalışan motordan ve diğer egzoz kaynaklarından verilen karbon ve basınçlı gaz çalışmayan motorlarda büyük risk ve hasar meydana getirebilir.Çalışmayan motor üzerindeki turbo şarjör diğer kaynaklardan verilen egzoz gazının akış basıncı ile döndürülebilir ve buda turbo şarjörün Şekil 7.2. Tipik egzoz boru tesisatı rulmanının yağsız çalışmasından dolayı hasar görmesine neden olabilir. 21 8. SOĞUTMA SİSTEMİ 8.1. Genel Jeneratör odasının soğutma ve havalandırması çok önemlidir. Soğutma radyatörü fanı tarafından dışarıya atılan hava ve motor tarafından tüketilen havanın odaya yeterli hava akışının sağlanması gerekir. Değişik soğutma sistemleri vardır ve aşağıda verilen sistemlerden biri kullanılmış olabilir. Radyatör İhtiyaçları Radyatör soğutma havası itici fan tarafından jeneratörün arkasından geçerek alınır.Hava girişi grubun arkasına yerleştirilir. Hava giriş menfezi radyatör alanından 1,5 - 2 katı daha büyük yapınız. Radyatör önünden mümkün olan en yakın mesafeden direkt olarak soğutma havası dışarı atılır. Hava çıkış açıklığı mümkün olduğu kadar radyatör alanından büyük olmalıdır. Hava çıkış menfezi ve şekli minimum hava akış direnci sağlayacak şekilde olmalı. - Motora monteli radyatör - Uzağa monteli radyatör - Isı değiştirici ile soğutma Uzağa Montajlı Radyatör (isteğe bağlı) Jeneratör grubuna monte edilmiş soğutma sistemi elemanları için elektrikle çalışan bir fan ve uzağa montajlı radyatör. Radyatörün uzağa konmasıyla jeneratör odasında gürültü seviyesi düşer. Uzağa radyatör montaj yapılmasında donmaya karşı komple sistem korunmuş olmalı. Soğutma sistemini sıvı ile doldurmadan önce tüm tesisatın emniyetli olup olmadığını kontrol ediniz. Bunlar hor tum kelepçeleri, vidalar, tesisat elemanları ve bağlantılardır. Bağlantı boruları ve uzağa montajlı radyatörde esnek bağlantı elemanları kullanınız. 8.2. Radyatör Soğutmalı Gruplar Radyatör çıkış davlumbazı ve brandası olmayan montajlarda, motora montajlı radyatörlerde dış ortama atılan sıcak havanın jeneratör odasına tekrar girmemesi için gerekli düzenleme yapılmalı ve radyatör mümkün olduğu kadar çıkış penceresine yakın olmalı. Tavsiye edilen maksimum mesafe radyatör çıkış penceresinden 150 mm olabilir. Minimum hava çıkış kanalı alanı radyatörün soğutma alanı ile aynı olmalı. Körüklü branda kanal ile radyatöre hava kaçırmayacak şekilde uygun flanşlarla bağlanmalı. Kanal dirseği uygun yarıçap verilmiş şekilde ve radyatöre geri basınç yapmaması için kanal büyütülmüş olmalıdır. Jeneratör odası içerisinde hava giriş ve çıkış menfezleri normal olarak panjur lanmış veya ağ gözü ile kafeslenmiştir. Menfezin boyutunu hesaplarken panjurların durumuna göre serbest alan göz önüne alınmalı Dizel motor tarafından ihtiyaç duyulan büyük miktarda soğutma ve yanma havası için radyatör çıkış boyutunun en az iki katı giriş alanı yapılması tavsiye edilir. Tüm havalandırmalar yağmur girmesine karşı korunmuş olmalıdır. Soğuk çevre ısısında jeneratör odası ılık tutulmalıdır. Hava girişi ve radyatör çıkışı grup kullanılmadığı zamanlarda ayarlanabilen panjurlarla kapatılmış olabilir. Termostatik olarak kontrol edilen motor ceket suyu ısıtıcısı şebeke enerjisine yedek olarak otomatik devreye giren jeneratör gruplarında dizel motora monte edilir. Damperler ve panjurlar, jeneratörü ve yardımcı ekipmanlarını harici ortamdan korur. 8.3. Havalandırma Yanma havasının sağlanması ve motor, alternatör tarafından or tama verilen buhar ve ısıyı or tadan kaldırmak için jeneratör odasının havalandırılması gerekir. M o t o r a m o n t a j l ı r a d ya t ö r l e h av a l a n d ı r m a Bu konfigürasyonda hava jeneratör grubu üzerinden geçirilerek kapının dışına kanal bağlantısı ile radyatör üzerinden atılır. Aşağıda ver ilenler i göz önünde bulundur un; - Özellikle havalandırma havası uzun kanallar, dirençli ızgaralar ve panjurlardan deşarj edildiği zaman, statik basınç (hava akış direnci) sistem devreye verilmeden önce ölçülmüş olmalı ve sistemde aşırı direnç olmamalı. 22 - Radyatör vasıtasıyla meydana getirilen jeneratör odası havalandırması genellikle yeterlidir. Oda hava ısısı yükselmesini karşılamak için gerekli hava ihtiyacı için örnek hesaplamaya bakınız. - Radyatör fanı önemsiz miktarda jeneratör odasında negatif basınca sebep olacaktır. Boyler tipi ısıtma cihazlarının gen- set ile aynı odaya yerleştirilmiş olmaması gerekir.(Böyle bir dur umda ekstra büyük odaya, giriş penceresi ve /veya kanallar, fanlar gerekir) - Daha soğuk iklimler için jeneratör çalışmadığı zaman jeneratör odasını ılık tutmak için hava giriş ve çıkış açıklıklarını kapatmak için otomatik damperler kullanılış olmalıdır. Jeneratör çalıştığı zaman termostatik kontrollü damper kullanılarak radyatör deşarj havası oda içerisine döndürülerek odaya çekilecek soğuk hava miktarı düşürülür. Bu giriş ve çıkış damperleri jeneratör start yapıldığı zaman tamamen açılmalıdır. Sirkülasyon damperi 16 o C da tekrar tamamen kapanmalı. - Jeneratörün meydana getirdiği gürültü, vibrasyon ve hareketin transferini önlemek için radyatöre esnek kanal bağlantısı sağlanmış olmalı. Jeneratör odası havalandırması aşağıdaki formüllerle bulunabilir: 100 o F da havanın yoğunluğu = 0,070 lb/cu ft (1,099 kg/m3). Havanın özgül ısısı = 0,24 Btu /oF (0,017 kW /oC). Farz edilen or tamda havanın ısısı = 38oC (100oF) Örnek Havalandırma Hava Akışı Hesabı : Jeneratör grubu özellikleri sayfasından; grup tan odaya yayılan ısı değeri verilmektedir. (Motor ve alternatör) 4100 BTU/dak (72 kW) , 5 -inch (127mm) ve 10 feet (305 cm) susturucu ve egzoz borusu jeneratör odasına monte edilmiştir. Jeneratör odası içerisinde müsaade edilen sıcaklık yükselmesi 30 oF . 1- Tüm kaynaklardan odaya giren ısıları toplayınız. Tablo 8.1 den her bir foot 5 - inch egzoz borusundan kaybedilen ısı her dakikada 132 BTU dur ve susturucudan 2500 BTU/dak Jeneratörden yayılan ısı ---------------- 4100 Btu/dk Egzoz borusundan 10 x132 ---------- 1320 Btu/dk Susturucudan yayılan ısı -------------- 2500 Btu/dk -----------------Toplam odaya yayılan ısı -------------- 7920 Btu/dk 2- Jeneratör odası için gerekli hava akışı miktarı; toplam ısı girişinin müsaade edilen oda havasının sıcaklık yükselmesine bölünmesiyle orantılıdır. H V (cfm) = -------------------------- + Motor Yanma Havası 0,070x0,24x T 58 x Toplam Isı (Btu/dk) Gerekli hava akışı = ----------------------------------Isı yükselmesi ( oF) veya 58 x 7920 = ------------------- = 15312 cfm 30 H V(m3/dk) = -------------------------- + Motor Yanma Havası 1,099x0,017x T V = Havalandırma havası (cfm) (m3/dk). H = Isı radyasyonu (Btu/dk) (kW). T = Jeneratör odası içerisinde müsaade edilen sıcaklık yükselmesi (oF) (oC) . 23 Boru Çapı INCHES (mm) 1.5 (38) 2 (51) 2.5 (64) 3 (76) 3.5 (98) 4 (102) 5 (127) 6 (152) 8 (203) 10 (254) 12 (305) Susturucudan Yayılan Isı Borudan Yayılan Isı BTU / dk - food (kj/dk - metre) 47 57 70 84 96 108 132 156 200 249 293 BTU / dk - food (kj/dk - metre) 297 490 785 1,100 1,408 1,767 2,500 3,550 5,467 8,500 10,083 (62) (197) (242) (291) (332) (374) (457) (540) (692) (862) (1014) (313) (525) (828) (1.160) (1,485) (1,884) (2,638) (3,745) (5,768) (8,968) (10,638) Tablo 8.1. İzole edilmemiş Egzoz boruları ve susturuculardan Isı kayıpları kW / dk. Motor S3.8-G6 S3.8-G7 6BTA5.9-G5 6BTAA5.9-G5 6CTA8.3G2 6CTAA8.3G2 NT855G6 NTA855G4/G2 NTA855G6/G3 KTA19G4 VTA28G5 QSK23G3 QST30G3 QST30G4 KTA50G3 KTA50G8 KTA50G9 @50 Hz 13.1 15 22 30 35 36 57 65 81 88 114 137 137 152 176 236 N/A @60 Hz 15 17 25 36 40 N/A N/A 72 76 99 133 166 152 N/A 229 N/A 224 Tablo 8.2. Motor ve Alternatörden jeneratör odasına yayılan Isı 24 8.4. Uzak (Remote) Radyatörle Soğutulmuş Sistemler Toprak seviyesinin altında yapılan montajlarda mümkün olan alternatif soğutma metotları kanal sayısının kullanılmasına engel olur. Geleneksel küçük soğutma kulesi veya radyatör sistemi kullanılabilir. Bu sistemde radyatör motordan ayrılmıştır ve fan elektrik motor u tarafından döndürülür. Radyatör ve elektrikli fan dışarıda kullanmak için muhafaza içerisinde veya bina içerisinde açık tip olarak kullanılabilir. Radyatör jeneratör grubu ile aynı seviyede veya 3 metre yüksekliğe kadar seviyede ise radyatörün üzerinde genleşme tankı monte edilmesi gerekir. 8.5. Motor soğutma suyu ve işleme tabi tutulması Genel Motor soğutma sisteminde paslanma ve kavitasyon önemli konudur. Temiz soğutma suyuna anti-pas maddesi ilave edilerek suyun ser tliğini minimize etmek mümkündür. Antifriz eriyiği soğuk havalarda soğutma sıvısının donmasını önleyecek seviyede olması gerekir. Motor soğutma sıvısı Soğutma için su; kloridler, sülfatlar ve asitler gibi paslandırıcılardan arıtılmış ve temiz olmalı. Suyun pH değeri 8,5 ile 10,5 değerleri arasında az alkalik olarak tutulmuş olmalı. Motor soğutma suyu için genellikle içmek için uygun su ile yukarıda tanımlanan işlem görmüş su kullanılmış olmalı. Bu sistemde gerekli ön ikazlar - Sistem içerisinde hava bulunması durumunda kilitlenme olacağından, sistemde hava olmasını önleyiniz. - Donmaya karşı koruyucu kullanınız - Motor üreticisinin tavsiyesine uygun olarak korozyon önleyici kullanınız. Korozyona Karşı Koruma Genel korozyon ve lehim açması, pislenmeden, soğutma sistemini korumak için ilaveten sıvı katkısı (Cummins DCA4 veya eşdeğeri) kullanmak gerekir. DC A4 konsantr asyonu ile antifr izin bir likte kullanılması tavsiye edilmiştir. Antifriz ile DC A4 birbirini etkileyerek daha yüksek korozyon ve kavitasyon koruması sağlar. Isı Değiştirici Sabit soğuk su kaynağının örneğin, rezer v su veya nehir suyu bulunduğu yerlerde motoru soğutmak için ısı değiştir ici motor a monte edilebilir. Isı değiştirici ile genleşme (header tank) tankı jeneratör odasına yerleştirilmiş olmalı, genleşme tankı motorun ve ısı değiştiricinin üzerinde bir seviyeye monte edilmeli. Sirkülasyon pompası sistem içerisinde düşük seviyeye yer leştirilmiş olmalı, genellikle pompalar kaldırma kabiliyetine ve daha büyük itme kapasitesine göre karşılaştırma yapılırlar. I:sı değiştirici boru tesisatında çelik, demir, neopren, alüminyum, bakır veya galvanize çelik malzeme kullanılması tavsiye edilmiştir. Motora olan tüm bağlantılar esnek borularla olmalı, titreşimin transferi önlenmeli. Isı değiştirici ve jeneratörden or tama yayılacak ısı göz önüne alınarak jeneratör odası havalandırma fanı seçimi yapılmalıdır. Soğutucuyu işleme tabi tutmak için prosedür 1 - Karıştırma kabına gerekli miktarda su ve gerekli miktarda DCA koyunuz. Dikkat : Radyatör kapağını açmadan önce soğutma s i s t e m i n i n s o ğ u mu ş o l d u ğ n a e m i n o l u nu z . 2 - Gerekli miktarda antifr izi ilave ediniz. 3 - Radyatör kapağını yer inden alın ve hazırladığınız sıvıyı soğutma sistemine koyunuz. Soğuk havadan korunma Suyun donmasından dolayı motora gelecek hasara karşı korumak için soğutma suyuna antifriz konmuş olmalıdır. 50% antifriz, 50% su karışımı tavsiye edilmiştir. Çünkü DCA4 konsantrasyonu antifrizin miktarına bağlıdır. Soğutma sıvısına antifriz konmamış ise DCA4 ün dozajı daha yüksek konsantrasyona yükseltilmiş olmalıdır. Düşük silisli antifriz tavsiye edilmiştir. 25 8.6. Motoru Isıtma Soğuk havalarda soğutma sıvısının ısısına bakan soğutma sistemine monte edilmiş şebeke elektriği ile çalışan termostatik kontrollü ısıtıcılar kullanılır. Sadece ısıtıcı monte edilmiş soğutma sistemlerinde donmayı önleme veya star t için yeterli olmayacaktır.Antifrizli karışım kullanılmış olmalıdır. Jeneratör odasında tüm cihazlardan kaynaklanan yayılan ısının: motor, alternatör, egzost boruları ve susturucular, toplam kW . Isı yükselmesi jeneratör odası içerisinde müsaade edilen maksimum yükselmedir. (10-15 oC arasında değişebilir ) 9.YAĞLAMA YAĞI Dizel motorların yağlama sistemi motorun en önemli parçalarından birisidir. Doğru yapılan motor bakımı (yağ değişim periyotları, filtre değişim periyotları ve kullanılan yağın tipinde gereken dikkatin gösterilmesi) motorun ömrünü uzatır ve motorun kullanma maliyetini azaltır. 8.7.Yanma Havası Motor yanma ve havalandırma sistemi elemanları aşağıda verilmiştir: - Hava giriş filtresi (tüm motorlar) - Turbo-şarjör (bir çok motorlarda) - Egzoz gaz çıkış dirseği (tüm motorlar) - Egzoz gaz susturucusu (tüm motorlar) Şarj havası ve egzoz gaz sisteminin ana fonksiyonu motora yeterli kalitede ve miktarda temiz yanma havası sağlamak ve yanan gazın atılması ve susturmanın sağlanmasıdır (egzoz bölümüne bakınız). Sıcak havanın tekrar sirkülasyonunu önlemek için jeneratör odasının veya muhafazanın dışına hava çıkış panjurları ve esnek kanal bağlantısı ile direkt olarak atılmalıdır. Yetersiz hava motor parçaları üzerinde karbon tortuları oluşmasına neden olacaktır. 9.1.Yağ Performans Özellikleri The American Petroleum Institute (API), The American Society of Testing and Materials (ASTM) ve Society of Automotive Engineers (SAE) ortaklaşa yağlama yağlarının sınıflandırılması ve performans kategorileri için bir sistem geliştirmiş ve bu sistemi korumuştur. Yağ performans tavsiyelerinde MIL özelliğine göre muadili parantez içinde gösterilmiştir. API kategorilerinin bazıları özetle aşağıda tanımlanmıştır. 9.2. Cummins Dizel Motorlar için Yağlama yağı Tavsiyeleri: Cummins, - 15 oC 'ın üzerindeki ortam sıcaklıklarında çalışacak motorlarda yağlama yağı olarak yüksek kaliteli SAE 15W/40 ağır hizmet tipi motor yağı kullanılmasını tavsiye etmektedir. Cummins, jeneratör motorlarında minimum API yağ kalite seviyesi CH/CI-4 kullanılmasını tavsiye etmektedir. CH veya CI-4 yağlarının mevcut olmadığı yerde CF4 yağı kullanılabilir fakat yağ değişim süresi 250 çalışma saati olacaktır.API CA, CB, CC, CD, CE, CG-4 yağ katagorilerileri tavsiye edilmemiştir. Kullanmayınız. 8.8. Soğutma Havası Havalandırma sistemi tam yük altında jeneratör odası 10 - 15 oC arasında ısı yükselmesine müsaade edilecek şekilde dizayn edilmiş olmalıdır. Jeneratör odası içerisinde meydana gelen ısı 40 oC yi aşar ise aspirasyon havası motora atmosferden direkt kanal ile sağlanmış olmalıdır. 8.9. Soğutma Havası Akışı Hesabı Aşağıda verilen formül ve toplam yayılan ısı (Rejected Heat) değeri kullanılarak jeneratör odası için gerekli soğutma havası akışı hesaplanabilir. Yayılan ısı (kW) x 58 Hava akışı (cfm) = ----------------------------------------Hava yoğunluğu (0,07) x Havanın Tablo 9.1. Tavsiye edilen yağlama yağı SAE viskozite dereceleri özgül ısısı (0,238) x Isı yükselmesi (oF) 26 Model Stanby Gücü (kVA) Motor modeli Tam yükte yak›t sarfiyat› Yak›t tank› kapasitesi Su Kapasitesi Ya¤ Kapasitesi L / sa Litre Litre Litre AC 55 55 S3,8-G6 12,8 160 15 11 AC 66 66 S3,8-G7 14,7 160 19 11 AC 110 110 6BTA 5,9 - G5 25 215 23 16,4 AC 175 175 6 BTAA5,9 - G5 37 215 26 16,4 AC 200 200 6CTA 8,3 - G2 40 360 36 23,8 AC 250 250 6CTAA 8,3 - G2 51,3 360 32 23,8 ACQ 350 350 QSL9 - G5 63 420 36 26,5 AC 350 350 NT855 - G6 69 420 70 38,6 AC 400 400 NTA855 - G4 76 420 70 38,6 ACQ 500 500 QSX15 - G6 95,9 620 94 91 AC 550 550 KTA19 - G4 107 550 92 50 ACQ 550 550 QSX15 - G8 105 620 94 91 AC 703 700 VTA28 - G5 140 920 200 83 AC 825 825 VTA28 - G6 164 920 207 83 ACQ 881 880 QSK23 - G3 161 1000 160 103 ACQ 1030 1030 QST30 - G3 184 1250 190 154 ACQ 1100 1100 QST30 - G4 202 1250 342 154 AC 1410 1410 KTA50 - G3 261 2000 410 177 AC 1675 1675 KTA50 - GS8 309 2000 643 204 ACQ 2250 2250 QSK60 - G4 394 2000 682 280 CUMMINS Jeneratör Grubu Motor imalatç› firmas›n›n tavsiye etti¤i Ya¤ özelli¤i ya¤›n viskozite de¤eri Tablo 9.1’den ortam s›cakl›¤›na göre seçilmelidir. API CH API CI - 4 API CF - 4 Tablo 9.2. Jeneratörlere ait yakıt tankı, su ve yağ kapasiteleri ve tam yükteki yakıt sarfiyatları 27 10. ELEKTRİKLİ START SİSTEMLERİ 10.1. Elektrikli Start Sistemleri Elektrikli start sistemleri genellikle tüm jeneratörler üzerinde kullanılmıştır. Elektrikli start sistemleri bir marş motoru ve volan muhafazasına montaj flanşı ve “Bendiks” tip dişli düzeninden meydana gelir. Daha büyük motorlarda çift starter düzenlemesi kullanılmış olabilir. Elektrikli start sistemleri için güç kaynağı 12 veya 24 V dc. akü grubudur. Start voltajı motor boyutuna göre belirlenmiştir. Daha büyük motorlarda kablo çapını ve start akımını düşürmek için 24 V dc. kullanılır. Starter, jeneratör kontrol modülü tarafından kontrol edilir. ! Akü bağlantısını yaparken en son negatif terminal bağlanmalı, akü bağlantısını sökerken ise önce negatif terminal aküden sökülmelidir. ! Aküye su koyma işlemi ve akü bakımı açık havada yapılmalıdır. ! Aküler jeneratöre mümkün olduğunca yakın konmalıdır. Eğer aküler jeneratörden uzak noktalara konulursa voltaj düşmesine neden olur. Bu da akülerin dizel motoru marş yapabilme kapasitelerini düşürür. Bakımlı tip Aküye İlk Asitli Suyun Doldurulması 1. Akü kapaklarının üzerindeki koruyucu örtüyü çıkarınız. Hava atış kapaklarını sökünüz. 2. 20 °C' de özgül ağırlığı 1,280 olan temiz akümülatör asidi ile plakaların üst noktasının 15 mm yukarısına kadar aküyü doldurunuz. Akü ve asit ısısı 10°C' nin üzerinde olmalıdır. 3. 15 Dakika kadar aküyü bekletiniz. Sonra akü gözlerinde (ceplerinde) kızışma başlayacak ve elektrolitin yüzeyine gaz kabarcıkları yükselecektir. 4. Hava atış kapaklarını yerine takınız. 5. En az 15 dakika bekledikten sonra bir hydrometre ile aküyü kontrol ediniz. 6. Minimum şarj süresi 6 saattir.Şarj akımı ve elektrolit seviyesini 1' er saat arayla kontrol ediniz. 1 saat süreyle değişme görülmez ise şarj olmuştur. 7. Şarjdan 2 saat sonra elektrolit seviyesini kontrol ediniz ve gerekiyorsa plakaların 10 mm üzerinde olacak şekilde saf su ilave ediniz. 10.2. Akü Sistemleri Kullanılan akülerin tipleri ; Aküler kurşun asit ve NiCad olarak iki tip dir. Genellikle fiyatı uygun olduğu için kurşun asitli aküler kullanılır. NiCad. aküler uzun ömür gereken yerlerde kullanılır. Aküler jeneratör sisteminin ana parçalarından biridir ve tüm standby jeneratör arızalarının %90 ı akü yüzündendir. Bu nedenle akülere gereken bakım ve kontrollerin yapılması gerekir.Aksa Jeneratör gruplarının bir çoğunda aküler jener atör şasesine monte edilmiştir. - Akü Şarj Sistemleri - Jeneratör çalışıyorken aküleri şarj etmek için motor üzerinde şarj alternatörü bulunmaktadır. - Jeneratör çalışmıyorken ve şebeke beslemesi mevcut olduğu zaman akü sistemi şebeke beslemesi ile çalışan akü şarj cihazı ile şarj edilir. Akü Bakımı o Akünün üzerini ve terminallerini temiz tutunuz. o Akü terminallerini ve bağlantıları dikkatli bir şekilde vazelinle kaplayınız. o Terminalleri iyi bir şekilde sıkınız (aşırı sıkmayınız). o Elektrolit seviyesini düzenli olarak kontrol ediniz. Elektrolit seviyesi her zaman plakaların 10 mm üzerinde olmalıdır. o Şarj alternatörü kayışında aşınma olup olmadığını ve kayışın gerginliğini düzenli olarak kontrol ediniz. o Akünün şarjsız kalmamasına dikkat ediniz. 10.3. Bakımlı Tip Aküler Uyarılar ! Aküler şarj edilirken etrafına patlayıcı gaz verir. Akülerin etrafında alev, kıvılcım, sigara içmek gibi yanmaya sebebiyet verebilecek olaylara izin vermeyiniz. ! Aküyü hazırlarken aside dayanıklı bir önlük, yüz maskesi ve koruyucu gözlük takınız. Deriye veya elbiseye akü elektrolitinin dökülmesi durumunda, derhal dökülen yeri bol miktarda basınçlı su ile temizleyiniz. ! Akü üzerinde iletken aletleri kullanmadan önce elinizdeki ve bileğinizdeki zincir, yüzük gibi ziynet eşyalarını çıkarınız. 28 Akünün Test Edilmesi 11. JENERATÖRÜ ÇALIŞTIRMADAN o Aküyü test etmeden önce gözle kontrol yapılmalıdır. o Zaman içinde akü kutup başları ve bağlantı noktalarında oksitlenme olur. Oksitlenme, akü kutup başlarını aşındırır YAPILMASI GEREKEN KONTROL VE İŞLEMLER ve şarjı engeller. Bağlantıyı söküp kaynar su ile oksidi ediniz. Herhangi bir yerinde kırık, çatlak, kopuk, sızıntı, gevşeklik olup olmadığına bakınız. Arıza var ise arızayı o Motor ve jeneratörü genel olarak gözle muayene temizleyiniz. Daha sonra bağlantıyı yeniden yaparak gidermeden jeneratörü çalıştırmayınız. vazelin ile kaplayınız. o Gevşek bağlantıya izin vermeyiniz. o Jeneratörün bulunduğu mahalde hava emişini kolayca yapabilmesini sağlayınız. o Radyatör kapağını açarak su seviyesine bakınız. Eksik Hidrometre Testi ise su ilave ediniz. Su seviyesi su doldurma boğazından 30 mm aşağıda olmalıdır. o Bölgenin en soğuk hava şartlarına göre motorun Akü içerisindeki sülfürik asidin özgül ağırlığı ve şarj durumu bir hidrometre kullanılarak ölçülebilir. 1. Damıtılmış su ilave etmeyiniz.Yalnızca saf su kullanınız. soğutma suyunda antifriz bulunmalı. %50 antifriz ve %50 su karışımı her bölgede uygun korumayı sağlayacaktır. 2. Hidrometrenin fıçı kısmını dik tutarak yeterli miktarda elektroliti yukarı doğru çekiniz. Tüp içerisinde serbest yüzme olmalıdır. Okuma göz hizasında yapılmalıdır. Değerlendirme aşağıdaki gibidir; 1,270 ....... 1,280 ÖNCE o Hava filtre göstergesini kontrol ediniz. Gerekiyor ise temizleyiniz veya değiştiriniz. o Radyatör ön pencere panjurlarını açık tutunuz. Radyatör özgül ağırlıklı tam şarjlı 10.4. Bakımsız Tip Aküler Aküler in şarjsız kalmamasına ve elektr iksel bağlantılarının doğru yapıldığına emin olunuz.Bunun dışında bu aküler herhangi bir bakım gerektirmez hava çıkış davlumbazını kontrol ediniz, tıkanık ise açınız ve önünde hava çıkışına mani olan ne varsa uzaklaştırınız o Varsa motor ve alternatör üzerinde bulunan anahtar, takım, üstüpü, kağıt vs. gibi yabancı maddeleri kaldırınız. o Günlük yakıt deposundaki yakıt seviyesine bakınız. Yetersiz ise yakıt ikmali yapınız. o Yağ çubuğu ile motor yağ seviyesine bakınız. Eksik ise 10.5. Çalıştırma Yardımcıları uygun olan yağı ilave ediniz.Yağ maksimum seviye çizgisine yakın olmalıdır. Acil durum jeneratörleri kolay start alması için soğutma suyu sıcaklığı minimum 40 oC üzerinde olması gerekir. Bu nedenle termostatik kontrollü motor blok suyu o Devre kesici çıkış şalterinin devre dışı (OFF) pozisyonda olduğunu kontrol ediniz.(Manuel modellerde) o Acil stop düğmesinin basılı olmadığını kontrol ediniz. ısıtıcısı kullanılır. o Eğer bakımlı tip akü kullanıyorsanız akü kapaklarını açarak gözlerdeki su seviyelerini kontrol ediniz. Eksik olanları saf su, seperatörden 1 cm üstte olacak şekilde 1,220 ....... 1.230 özgül ağırlıklı yarı şarjlı 1,150 ....... 1,220 özgül ağır lıklı deşarj olmuş. 10.6. Yangından Korunma doldurunuz. Gözlere asla çeşme suyu, asitli su veya asit ilave etmeyiniz. o Akü bağlantı kablolarını kontrol ediniz. Gevşek olan akü başlarını mutlaka anahtar ile sıkınız ve kutup başlarını temiz tutunuz Dizel yakıtı toprağın üzerinde uygun muhafaza içerisinde güvenle depolanabilir. Parlama noktası yüksek olduğu halde dizel yakıtı yanabilir ve yangın söndürücü teçhizat tedarik edilmiş olmalı. Yakıt, gaz, yağlama yağı gibi maddeler için köpük veya CO 2 kullanılmış olmalı. Elektrik kabloları ve bara iletkenleri için CO2 veya CTC kullanılmış olmalı. İzole ve küçük yangınlar için kum kullanılabilir. 29 Otomatik kontrol modülü (DSE 5220) üzerinde “EL” 1 2 . J E N E R AT Ö R KO N T RO L S İ S T E M L E R İ Jeneratörün çalışmasını kontrol etmek ve izlemek için elektronik kontrol sistemleri kullanılmaktadır. Jeneratörün ihtiyaçlarına göre standart kontrol sistemlerinden birisi uygulanmaktadır. 250kVA güce kadar P 72 ve 250kVA nın üzerindeki jeneratörlerde P 2020 veya P 732 Model Tam Otomatik Star t ve Kontrol Sistemleri kullanılmaktadır. Kontrol panosu jener atörün çalıştırılmasını, durdurulmasını, çalışma durumunun ve çıkış geriliminin izlenmesini sağlar. Ayrıca düşük yağ basıncı, yüksek motor sıcaklığı ve diğer arızalar durumunda jeneratörü otomatik olarak durdurur. Jeneratör kontrol panosu grup şasesi üzerine monte edilir. butonuna basınız. Modül el pozisyona geçtiğinde (buton arkasındaki LED yanacaktır), START butonuna basılmasıyla başlatma işlemi başlayacaktır. Önce yakıt solenoidi enerji lenir ve sonra marş motoru marşlanır. 3 kez marşlama denemesi yapılır motor çalışmaz ise kontrol modülü star t arızası sinyalini verir. Motor çalıştıktan sonra kontrol modülü alternatör çıkış voltajı ve frekansını kontrol eder ve koruma devreleri ilgili zaman rölesinin süresinin sonunda aktif hale gelir. DSE 5220 kontrol modülü motor ve alternatör parametrelerini kontrol edecek ve şebeke voltajı olduğu müddetçe jeneratör grubunu boşta çalıştıracaktır. El pozisyonda jeneratör boşta çalışırken eğer şebeke voltajı ayarlanan limitler dışına çıkarsa veya Uzak Start yükte çalış sinyali alındığında, modül sistemdeki yükü jeneratöre aktarır. Otomatik Pozisyonu seçilmediği sürece jeneratör yükü beslemeğe devam edecektir. Bu durumda Otomatik pozisyon seçilir ise şebeke voltajı ayarlanan sınırlar içerisine dönerse veya uzak star t yükte çalış sinyali aktif değil ise DSE 5220 kontrol modülü şebeke voltajının 1 dakika süresince kararlı hale gelmesini kontrol ettikten sonra yükü şebekeye aktarır. Jeneratör soğutma süresi boyunca boşta çalışmaya devam eder. 12.1. P 2020 Otomatik Kontrol Panosu özellikleri P2020 otomatik jeneratör kontrol panosu DSE, model 5220 modül ile kontrol edilir. Ayrıca panoda; otomatik akü şarj cihazı, acil durdurma butonu, koruyucu sigortalar vardır. Kontrol modülü, şebeke besleme voltajını izler, şebeke kontrol modülü programında ayarlanan limitlerin dışına çıktığında jeneratörü otomatik olarak çalıştırır ve yükü otomatik olarak jeneratöre transfer eder. Şebeke voltajı normal limitler içerisine geri döndüğünde yük otomatik olarak şebekeye transfer edilir ve jeneratör durdur ulmadan önce dizel motor soğutulur. Gerektiğinde jeneratör manuel olarak çalıştırılır ve durdurulabilir. Modül üzerinden şebeke, jeneratör devrede ve devre dışı durumu, arıza/alarm durumları LED göstergeleri vasıtasıyla izlenebilir. Modül ön paneli üzerinden alarm durumları, zaman ayar ları, çalışma sırasının seçilmesi editörden konfigürasyon yapılabilir. Otomatik Pozisyonda Çalıştırma Çalıştırma öncesi yapılması gereken bakım ve kontrolleri yapınız. o NOT: Dijital giriş konfigüre edilerek modülün ön panel tuş kilidi aktif edilmiş ise LCD ekranda ikonu gösterilecektir. Panel tuşları kilitli olduğu zaman modülün çalışma pozisyonlarını değiştirmek mümkün olmayacaktır. Panel kilidi gösterge ve hafıza tuşlarına etki yapmamaktadır. Otomatik kontrol modülü (DSE 5220) üzerinde El Pozisyonda Çalıştırma Çalıştırma öncesi yapılması gereken bakım ve kontrolleri yapınız. o NOT: Dijital giriş konfigüre edilerek modülün ön “AUTO” butonuna basıldığında otomatik pozisyon aktif hale geçer. Buton arkasındaki LED yanacaktır. panel tuş kilidi aktif edilmiş ise LCD ekranda ikonu gösterilecektir. Panel tuşları kilitli olduğu zaman modülün çalışma pozisyonlarını değiştirmek mümkün olmayacaktır. Panel kilidi gösterge ve hafıza tuşlarına etki yapmamaktadır. 30 Motor çalıştıktan sonra kontrol modülü alternatör çıkış voltajı ve frekansını kontrol eder ve koruma devreleri ilgili zaman rölesinin süresinin sonunda aktif hale gelir. Jeneratör şebeke beslemesi veya uzaktan start girişine bakmaksızın ve otomatik pozisyonu seçilinceye kadar sürekli olarak yük altında çalışacaktır. Otomatik pozisyona geçilir ise ve şebeke beslemesi uygun ise Stop gecikme zamanının sonunda sistem yükü jeneratörden alınır ve şebekeye aktarılır. Jeneratör soğutma süresinin sonuna kadar yüksüz çalışır ve sonra stop eder. DSE 5220 Kontrol modülü otomatik konumda şebeke voltajını ve frekansını kontrol eder ve şebeke voltajı ve frekansı uygun limitlerde olduğu sürece yükün şebeke tarafından beslenmesini sağlar. Modül ön panelinde mimik diyagramda şebeke ikon'unun altındaki yeşil LED yanacaktır. Eğer şebeke besleme voltajı ayarlanan limitlerin dışına çıktığında veya kesilirse ön paneldeki şebeke yeşil LED i sönecektir veya uzak start girişi ile kontrol modülü jeneratörü çalıştırma işlemine başlar ve motor, otomatik olarak marşlanır, 3 kez marşlama denemesi yapılır motor çalışmaz ise kontrol modülü start arızası sinyalini verir. Motor çalıştıktan sonra kontrol modülü alternatör çıkış voltajı ve frekansını kontrol eder ve koruma devreleri ilgili zaman rölesinin süresinin sonunda aktif hale gelir, sonra sistem yükünü jeneratöre aktarır. Şebeke voltajı ayarlanan limitler içine dönerse veya uzak start sinyali aktif değil ise DSE 5220 kontrol modülü şebeke voltajının 1 dakika süresince kararlı hale gelmesini kontrol ettikten sonra yükü şebekeye aktarır. Jeneratör ayarlanan soğutma süresi ( 3 - 5dakika) kadar daha boşta çalıştıktan sonra motor durdurulur ve kontrol kartı “AUTO” konumunda aktif halde beklemeye devam eder. Şekil 12.1. DSE 5220 Otomatik Kontrol Modülü 12.2. P 72 Otomatik Kontrol Panosu özellikleri P 72 otomatik jeneratör kontrol panosu DSE, model 720 modül ile sistem kontrol edilir. Ayrıca panoda; otomatik akü şarj cihazı, acil durdurma butonu, koruyucu sigortalar vardır. Kontrol modülü, şebeke besleme voltajını izler, şebeke voltajı kontrol modülü programında ayarlanan limitlerin dışına çıktığında jeneratörü otomatik olarak çalıştırır ve yükü otomatik olarak jeneratöre transfer eder. Şebeke voltajı normal limitler içerisine geri döndüğünde yük otomatik olarak şebekeye transfer edilir ve jeneratör durdur ulmadan önce dizel motor soğutulur. Gerektiğinde jeneratör manuel olarak çalıştırılır ve durdurulabilir. Modül üzerinden şebeke, jeneratör devrede ve devre dışı durumu, arıza/alarm durumları LED göstergeleri vasıtasıyla izlenebilir. Modül ön paneli üzerinden alarm durumları, zaman ayar ları, çalışma sırasının seçilmesi editörden konfigürasyon yapılabilir. Test Pozisyonda Çalıştırma Çalıştırma öncesi yapılması gereken bakım ve kontrolleri yapınız. o NOT: Dijital giriş konfigüre edilerek modülün ön panel tuş kilidi aktif edilmiş ise LCD ekranda ikonu gösterilecektir. Panel tuşları kilitli olduğu zaman modülün çalışma pozisyonlarını değiştir mek mümkün olmayacaktır.Panel kilidi gösterge ve hafıza tuşlarına etki yapmamaktadır. Modül üzerinde test butonuna basınız. Modül test pozisyona geçtiğinde (buton arkasındaki LED yanacaktır), START butonuna basılmasıyla star t işlemi başlayacaktır. Önce yakıt solenoidi enerjilenir ve sonra marş motoru marşlanır. 3 kez marş denemesi yapılır motor çalışmaz ise kontrol modülü start arızası sinyalini verir ve LCD ekranında motoru durdurma göstergesi flaş yapar. 31 El Pozisyonda Çalıştırma El butonuna basılarak el pozisyona geçilir. Buton arkasındaki LED yanarak pozisyon durumunu gösterir. Star t butonuna basarak işlem sırası başlatılır. Not: Bu pozisyonda star t gecikmesi yoktur. Yakıt yolu üzerindeki bobine yolu açması için enerji gönderilir ve akabinde marş motoruna enerji verilir. Marş süresince yaklaşık 10 sn. motor marşlanır. 3 kez motor marşlama denemesi yapılır, motor çalışmaz ise deneme yapılmaz ve start arızası sembolü modül ekranı üzerinde gösterilir. Motor ateşlendiğinde ve alternatör çıkış voltajından 20 Hz frekans ölçüldüğü zaman modül marş motorunun enerjisini keser. Alarm gecikme zaman rölesi süresi çalışır ve sürenin sonunda alarm girişleri izlenmeye başlar. Şebeke beslemesi arızalanmadıkça veya uzaktan start yükte çalış sinyali gelmedikçe jeneratör yüksüz çalışacaktır. Bu sinyaller geldiğinde jeneratör sürekli yükte çalışacaktır. Otomatik pozisyon seçilirse ve şebeke beslemesi normale döndüğünde veya uzaktan star t yükte çalış sinyali kesildiğinde stop gecikme zaman rölesi çalışır. Yük şebekeye transfer edilir. Jeneratör yüksüz olarak soğutma süresince çalışır sonra stop eder. Stop butonuna basılarak jeneratör durdurulur. Test Pozisyonda Çalıştırma Test butonuna basılarak test pozisyonu seçilir. Buton arkasındaki LED yanarak pozisyon durumunu gösterir. Star t butonuna basarak test çalışması başlatılır. Yakıt yolu üzerindeki bobine enerji verilerek yakıt yolu açılır, yarım saniye sonra marş motoru marşlanır. 3 kez motor marşlama denemesi yapılır, motor çalışmaz ise deneme yapılmaz ve start arızası sembolü modül ekranı üzerinde gösterilir. Motor ateşlendiğinde ve alternatör çıkış voltajından 20 Hz frekans ölçüldüğü zaman modül marş motorunun enerjisini keser. Alarm gecikme zaman rölesi süresi çalışır ve sürenin sonunda alarm girişleri izlenmeye başlar. Yük jeneratöre transfer edilecektir ve otomatik veya stop pozisyonu seçilinceye kadar jeneratör yükte çalışacaktır. 32 Not : Jeneratörün hasar görmemesi için Jeneratörden normal çalışıyor sinyalleri alınana kadar jeneratör yüke verilmeyecektir. Otomatik pozisyonda çalıştırma Bu pozisyona butonuna basılarak geçilir. Buton arkasında LED yanarak pozisyon gösterilir. Şebeke beslemesi voltajı normal limitlerin dışına çıktığında start gecikmesi süresinin sonunda modül ön paneli üzerindeki LED göstergesi sönecektir. Şebeke arızasında veya uzaktan start sinyalinin gelmesi durumunda aşağıdaki işlem sırası başlayacaktır ; - Start gecikme süresi başlar, sürenin sonunda yakıt bobinine enerji gönderilir, yarım saniye sonra marş motoru enerjilenir. - Motora 3 kez marş yaptırılır, motor çalışmaz ise bir daha deneme yapılmaz, start arızası sembolü ekranda gösterilir. - Alternatör çıkış frekansı 20 Hz olduğunda ve motor ateşlediği zaman marşlama durdurulur. Alarm devreleri gecikme zaman rölesi devreye girer ve sürenin sonunda alarmlar izlenir. Yük jeneratöre transfer edilir. Not : Tüm alarm durumları normal çalışma durumunda oluncaya kadar jeneratör grubu yüklenmeyecektir. - Şebeke beslemesi normale döndüğünde (veya uzak start sinyali kaldırıldığında) stop gecikme zaman rölesi devreye girer, zamanın sonunda yük şebekeye transfer edilir. Soğutma zamanı başlar sürenin sonunda motor stop edilir. Jeneratör soğutma süresinde çalışıyorken şebeke tekrar arızalanırsa (veya uzaktan start sinyali gelirse) yük hemen jeneratöre transfer edilir. Korumalar : İkaz alarmları İkaz alarmı meydana geldiğinde motor çalışmaya devam eder. Şarj alternatörü arızası, şarj alternatöründen ikaz sinyali gelmediğinde ekranda sembolü gösterilecektir. Düşük akü voltajı alarmı, modül DC besleme voltajını izler, voltaj limitlerin dışına çıktığında sembolü ekranda gösterilecektir. Yedek alarmlar, meydana geldiğinde , Sembolleri ekranda gösterilecektir Durdurma alarmları Durdurma alarmları meydana geldiğinde jeneratör durdurulur. Modül reset edilerek arıza alarmı kaldırılır göstergelerden izleyiniz. Fazlar arası gerilimin 400 V ve faznötr arasındaki gerilimin 230 V olduğunu kontrol ediniz. Çıkış voltajı fabrikada ayarlanmıştır, voltaj ayarlarını değiştirmeye çalışmayınız. o Mekanik governörlü jeneratörlerde, yüksüz iken frekansın 51-52 Hz' de, elektronik governörlü jeneratörlerde 50 Hz' de olduğunu kontrol ediniz. o Motor blok suyu ısıtıcısı yok ise jeneratörü 3-5 dakika boşta çalıştırarak ısıttıktan sonra yüke veriniz. (Manuel modellerde) o Yüke verme işlemi şöyle yapılmalıdır: o Pano üzerindeki Alternatör Çıkış Şalteri' ni ON konumuna alınız. o Dağıtım panosundaki Yük Şalterlerini (veya sigortalarını) birer birer ON konumuna alınız. Böylece jeneratör ani olarak tam yük ile yüklenmez.Aksi durumda motor zorlanıp durabilir veya alternatör sargı izolasyonlarında bozulma hatta yanma olabilir. o Jeneratörü durdurmadan önce Alternatör Çıkış Şalterini OFF konumuna alınız.(Manuel modellerde) o Herhangi bir arıza durumunda arıza sebebi giderilmeden jeneratör asla çalıştırılmamalıdır. o Motor çalışıyorken yağ-yakıt-su sızıntısı olup olmadığını kontrol ediniz. o Motoru uzun süreli düşük yükte (< %30) veya yüksüz çalıştırmayınız. o Tek fazlı yükleri her faza (U,V,W) eşit olarak dağıtınız. Not: Alarm durumunda reset etmeden önce gerekli düzeltme veya onarımı yaptıktan sonra reset yapınız. Alarm durumu giderilmediği takdirde modül reset olmayacaktır. sembolü gösterilir. Start arızası, meydana geldiğinde Düşük yağ basıncı, motorda yağ basıncı düştüğünde sembolü ekranda gösterilir. Yüksek motor sıcaklığı, motor soğutma suyu sıcaklığı sembolü ekranda gösterilir. aşırı seviyeye çıktığında Aşırı hız / Yüksek frekans, motor devri ayarlanan seviyeyi sembolü (normal devrin %14 ünü) aştığı zaman ekranda gösterilir. Düşük hız / Düşük frekans, Motorun hızı ayarlanan seviyenin altına düştüğünde sembolü ekranda gösterilir. Düşük jeneratör voltajı, meydana geldiğinde sembolü ekranda gösterilir. Düşük jeneratör frekansı, meydana geldiğinde sembolü ekranda gösterilir. Şekil 12.2. DSE 720 kontrol modülü 13.JENERATÖR ÇALIŞTIKTAN SONRA YAPILACAK İŞLEMLER o Jeneratörde olağan dışı bir ses veya titreşim olup olmadığını kontrol ediniz. o Yakıt sisteminde yakıt sızıntısı olup olmadığını kontrol ediniz o Motor sıcaklığı ve yağ basınç durumlarını pano üzerindeki göstergelerden kontrol ediniz.Yağ basıncı, jeneratör çalıştıktan 10 saniye sonra normal değerinde olmalıdır. o Jeneratör çıkış voltajını ve frekansını pano üzerindeki 33 1 4 . J E N E R AT Ö R Ü N D U R D U R U L M A S I 14.1. Manuel Jeneratörlerde Jeneratörü durdurmadan önce çıkış şalterini “OFF” konumuna alarak 3-5 dakika süreyle boşta çalıştırarak motorun soğumasını sağlayınız. Kontrol modülü el pozisyonundan alınarak motoru durdunuz. Jeneratör kontrol modülü özellikleri : o Jeneratörün otomatik veya manuel pozisyonda çalıştırılması ve durdurulması o Jeneratör ve Şebeke arızalarının izlenmesi ve kontrolü o LCD ekrandan sistem parametrelerinin izlenmesi o Modül ayarlarının ön panelden veya PC den programlanması o Uzaktan iletişim için uygun o Basma tuşlarla kontrol pozisyonlarının kolay seçimi OFF - MANUEL - OTOMATİK - TEST Jeneratör Start ve Stop tuşları Sayfa, Aşağı tuşu pozisyonuna 14.2. Otomatik Jeneratörlerde 14.2.1. Manuel Konumda İken o Jeneratörü durdurmadan önce jeneratör sıcaklığının normal seviyede olduğundan emin olunuz. Değilse motorunuzu 2-3 dakika boşta çalıştırınız. butonuna basarak o Kontrol modülü üzerindeki motoru durdurunuz. Göstergeler, LCD ekran üzerinde o Jeneratör Volt (F-N ) o Jeneratör Amper ( L1, L2, L3 ) o Jeneratör Frekans ( Hz ) o Şebeke Volt ( F-F / F- N ) o Motor su sıcaklığı o Motor yağ basıncı o Motor devri o Çalışma saati o Akü voltajı 14.2.2. Otomatik Konumda İken o Şebeke voltajı ayarlanan limitler dışında iken jeneratör otomatik kontrol modülü tarafından çalıştırılır ve yük jeneratör tarafından beslenir. Bu durumda jeneratörü durdur mak için yükü jener atörden ayırınız. Jener atörü yüksüz 2-3 dakika çalıştırdıktan sonra Kontrol modülü üzerindeki motoru durdurunuz butonuna basarak Alarmlar : o Düşük jeneratör voltajı o Aşırı akım/ Aşırı yük o Aşırı hız o Düşük/Yüksek şebeke voltajı o Düşük/ Yüksek şebeke frekansı o Motor düşük yağ basıncı o Yüksek motor sıcaklığı o Düşük akü voltajı o Şarj arızası o Start arızası o Acil stop 15. KONTROL PANOLARI Kontrol, izleme ve koruma panosu jeneratör şasesi üzerine monte edilmiştir. 15.1.P 72 - Otomatik Kontrol Panosu Özellikleri: Kontrol cihazları ve göstergeler ; o DSE 720 AMF Otomatik start ve şebeke kontrol modülü ile sistem kontrolü o Statik akü şarj cihazı o Acil durdurma butonu o Motor, su ısıtıcı kontrolü LED göstergeleri : o Şebeke Hazır o Şebeke Kesicisi Devrede, o Jeneratör Hazır, o Jeneratör Kesicisi Devrede, Şekil 15.1. P 72 Otomatik Şebeke Arıza İzleme ve Kontrol panosu 34 15.2. P 2020 - Otomatik Kontrol Panosu Özellikleri: Kontrol cihazları ve göstergeler ; o DSE 5220 AMF Otomatik start ve şebeke kontrol modülü ile sistem kontrolü o Statik akü şarj cihazı o Acil durdurma butonu o Motor, su ısıtıcı kontrolü 1- Modül LCD ekrandan ilgili alarm durum ikon' u ile beraber ikaz veya alarm ikon 'unu gösterecektir. 2- Modül üzerinden ilgili alarm ikon' unun LED 'i veya LCD ekrandan ikon gösterecektir. Ön Alarmlar, Durdurma Alarmları ve İkaz Alarmları : o Yüksek motor sıcaklığı; Durdurma ve ön alarm o Düşük yağ basıncı; Durdurma ve ön alarm o Yüksek - düşük hız; Durdurma ve ön alarm o Düşük su seviyesi; Durdurma o Start arızası; Durdurma o Stop arızası; İkaz o Şarj arızası; İkaz o Yüksek - düşük jeneratör voltajı; Durdurma ve ön alarm o Yüksek - düşük jeneratör frekansı; Durdurma ve ön alarm o Yüksek - düşük şebeke voltajı o Yüksek - düşük şebeke frekansı o Yüksek - düşük akü voltajı, ikaz o Aşırı akım ; İkaz / Durdurma ve ön alarm o Acil durdurma Şekil 15.2. P2020 Otomatik Şebeke Arıza İzleme ve Kontrol Panosu DSE 5220 Modül Standart Özellikleri; o Jeneratörün otomatik çalıştırılması ve durdurulması o Şebeke gerilim ve frekans arızasının izlenmesi o Şebeke / jeneratör transfer kontrolü o Basma buton ile kolay operasyon Stop - Manuel - Otomatik - Test - Start o Mikro işlemci esaslı dizayn o RS 232 çıkış ile uzaktan iletişim veya RS 485 “ Modbus” çıkışı o Yerel veya uzaktan sistem çalışmasının izlenmesi o Modül ayarlarının ön panelden programlanması o LCD dijital ekrandan izleme o Durdurma alarmlarının hafızada saklanması Hafızaya kayıtlı Alarmların gösterilmesi : Modül hafızasına kayıt edilmiş, geçmişte meydana gelmiş 15 durdurma alarmları operatöre veya mühendise gösterilebilmektedir. Hafızadaki olayları görmek için Log butonuna basınız. LCD ekranda Log sembolü flaş yapacaktır. Ekranda meydana gelen alarm tarih olarak verilecektir. Scroll aşağı tuşuna basarak sonraki alarmlar ekrana gelecektir. LCD ekranda ölçme gösterimleri : o Jeneratör voltajları (F-F / F-N) o Jeneratör akımları (L1, L2 , L3) o Jeneratör frekansı (Hz) o Jeneratör kVA o Jeneratör kW o Jeneratör Cos o Motor çalışma saati o Motor hızı (d/dak) o Motor yağ basıncı (PCI & Bar) o Motor sıcaklığı (oC & oF ) o Akü voltajı (Vdc) o Şebeke voltajı ( F-F / F-N ) Korumalar : Kontrol modülü meydana gelen alarmları birkaç yolla gösterecektir; Şekil 15.3. DSE 5220 Otomatik Şebeke Arıza İzleme ve Kontrol Modülü 35 Tablo 15.1. DSE 5220 ve DSE 720 kontrol modüllerinde kullanılan semboller. 36 16.2. OTS Standartları Avrupa da kullanılan OTS lerde yerel ve uluslararası standartlar; IEC-947-4 AC1, IEC-158-1, VDE0106, BS 4794 Kuzey Amerika da kullanılan OTS için UL standardı geçerlidir. 16.ŞEBEKE veya JENERATÖR ün YÜK e TRANSFERİ 16.1. Otomatik Transfer Panosu ve Panonun yeri ve Yerleşimi Otomatik Transfer Anahtarı (OTS) terimi; şebeke beslemesinin arızalanması durumunda, acil standby jeneratör grubu sistemlerini anahtarlama tertipleri ile ilişkilendirilmesidir. Otomatik transfer anahtarının amacı: - Şebeke beslemesinin arıza durumunun izlenmesi - Yükün şebeke beslenmesinden, yedek jeneratör sistemine kontrol cihazı tarafından transfer edilmesi OTS de güç anahtarlama elemanı ve kontrol elamanı vardır. Kontrol elemanı jeneratör grubu kontrol modülü kapsamında olabilmekte veya daha büyük sistemlerde bina merkezi otomasyon sistemi içerisinde olabilmektedir. OTS genellikle duvar tipi veya zemin tip pano içerisine monte edilmiştir. Mümkün olduğu kadar her bir güç kaynağından yüke olan mesafenin yakın olması kablo kullanımını azaltacaktır. Transfer anahtarı yerleşiminde göz önüne alınacak noktalar şunlardır: o Transfer anahtarı mümkün olduğu kadar dağıtım / yük panosuna yakın yerleştiriniz. o Transfer anahtarı temiz, kuru, havalandırması iyi ve aşırı ısıdan uzak ortamlarda olmalıdır. Ortam ısısı 40°C üzerine çıktığı zaman sigortalar ve şalterler daha çabuk açma yapacaktır. Transfer anahtarı etrafında yeteri kadar çalışma alanı bulunmalıdır. o Jeneratörden çekilen akımların değeri mümkün olduğu kadar üç faza eşit dağıtılmalıdır. Bir fazdan çekilecek akımın değeri nominal akım değerini kesinlikle aşmamalıdır. Jeneratör için kullanılacak kuvvet kablolarının akım taşıma kapasiteleri Tablo 18.1 ve Tablo 18.2'da verilmiştir o Transfer anahtar panosu jeneratörden ayrı ise transfer siviç mümkün olduğunca dağıtım panosu yanına yerleştirilir. Bu durumda jeneratörden, şebeke panosundan ve acil yük panosundan transfer siviç panosuna kuvvet kabloları çekilir. Ayrıca jeneratör kontrol ve start panosundan transfer panosuna 8x2.5 mm 2 kumanda kablosu çekilmelidir. o Transfer anahtar panosu jeneratör üzerine monte edilmiş ise müşteri panosundan şebeke ve yük kablosu olarak iki adet kuvvet kablosu çekilmesi gerekir. Tipik acil güç sistemi tek hat şemasından incelenebilir. 16.3. OTS Güç Anahtarlama Elemanı Transfer anahtarları; üç veya dört kutuplu anahtarlama mekanizmaları ve değiştirici kontaktör parçalarından meydana gelirler. Birçok OTS sistemleri 800 Amperin altında elektriksel kilitli ve isteğe bağlı olarak mekanik kilit sistemli iki kontaktörden meydana gelir. 800 Amperin üzerinde devre kesici şalter elemanı kullanılır. Şekil 16.1. Tipik acil güç sistemi yerleşimi 17. ALTERNATÖR ve BAKIMI Genel Aksa Jeneratör grubuna bağlanan alternatör kendinden ikazlı fırçasız tip dır. Fırça ve bilezik olmadığı için bakım ihtiyacı azalmıştır. Kontrol sisteminde elektronik otomatik voltaj regülatörü vardır. Regülatör koruma ve diğer devreler ile jeneratörün çıkış voltajını izler. Yapı ve elemanlar Stator nüvesi, elektriksel derecesi düşük kayıplı izole edilmiş çelik saç paketinden meydana gelir. Vibrasyon ve yük darbelerine dayanıklı olacak şekilde çelik saçlar basınç altında kaynak yapılarak paket haline getirilmiştir. Yüksek derecede hassas şekilde işlemden geçirilmiş rotor mili, ana rotor sargısını, ikaz rotorunu, döner diyot sistemini ve soğutma fanını üzerinde taşır. 37 Elektrik enerjisinin üretilmesi Jeneratör grubu tarafından üretilen elektriksel güç; prensip olarak ikaz rotoru, ikaz statoru ve otomatik voltaj regülatöründen meydana gelen kapalı devre sistemden alınır. (Bak şekil 17.1) Süreç; Dizel motor çalıştırıldığında alternatörün dahili dönen parçaları döndürülerek sistem çalışır. Ana rotorda kalıcı mıknatıslanma ile (parça1) ana statorda (parça2) az miktarda alternatif voltaj (AC) üretir. Otomatik voltaj regülatöründe (parça3) bulunan doğrultucu devre bu voltajı DC voltaja çevirir ve bu voltajı ikaz statoruna uygular. (parça4) İkaz statoruna uygulanan DC akım ikaz rotorunda (parça5) manyetik alan meydana getirerek AC voltajı indükler. Bu AC voltaj döner diyotlar (parça6) tarafından DC voltaja çevrilir. Ana rotor a gönder ilen bu DC voltaj, kalıcı mıknatıslanmadan daha kuvvetli manyetik mıknatıslanma meydana getirerek ana stator sargılarında daha yüksek voltaj indükler. Bu yüksek voltaj otomatik voltaj regülatörü tarafından ikaz akımı ve voltajı azaltılarak uygun değerde çıkış voltajı (parça7) gücü üretilir. Bu işlem bir saniyeden daha az sürede yapılır. Şekil 17.1. Alternatör çalışması blok şeması 18 - ELEKTRİK TESİSATI VE KABLO 18.1. Genel Elektrik bağlantıları ve bakımı tamamen kalifiye ve tecrübeli elektr ik teknisyenler i tar afından yapılmalıdır. Uyarı Elektrik bağlantılarını ilgili elektrik kodlarına ve standartlara uygun yapınız. Jeneratör montajında kullanılan kablolar ; çok nüveli (damarlı) ve tek nüveli olarak değişirler. Kablolar değişik yollarla döşenerek montajı yapılır. - Yapı yüzeyinde duvarlar, kirişler ve kolonlarda direkt olarak açıkta döşenen kablolar. - Zeminde kablo kanalı içerisinde açık veya kapalı olarak - Metal veya plastik kablo kanalları veya merdivenler ile - Yer altı kanalları ile Kablolar mümkün olduğu kadar kısa mesafede olacak şekilde jeneratör, transfer panosu ve kontrol panosu arasında döşenirler. İletken kesitinin seçimine etki eden faktörler : - Isı - Sürekli, kısa süreli ve devirli yükleme ihtiyacı - Aşırı yüke karşı yeterli güçte korumanın yapıldığı tip - Kablonun tipi - Nominal çalışma voltajı - Akım taşıma kapasitesi - Tanımlanan voltaj düşmesi - Döşeme tipi ve diğer kablolara yakınlığı Tesisin planlama safhasında harmoniklerin üretilmesi ve miktarları önceden tahmin edilmesi mümkün olmadığından Nötr iletkenleri yüksek değerlerde boyutlandırılmalı ve nötr iletkeninin kesiti en az faz iletkeni kesitinde olmalıdır. Kablo seçimi sırasında dikkat edilmesi gereken bir hususta yükle jeneratör arasındaki mesafe ile birlikte demarajlı yüklerin ( elektrik motoru gibi) olup olmadığıdır. Eğer mesafe çok uzun ise demaraj anında gerilim düşümü çok artacağından dolayı yük tarafında voltaj, istenmeyen seviyelere düşebilir. Bunu önlemek için aşağıda verilen formül yardımı ile daha uygun kesitli yük kablosu seçilebilir. 38 e = √3 x I x L x (R.Cos + X.Sin e = gerilim düşümü ( V ) I = Hat akımı ( A ) L = Hattın uzunluğu (m) R = Kablonun direnci (ohm/km ) X = Kablonun reaktansı (ohm/km) ) / 1000 0,6/1 kV, NYY tip Kablo Ak›m Tafl›ma Kapasitesi Kesit mm 2 2,5 4 6 10 16 25 35 50 70 95 120 150 185 240 Bununla beraber kablolar TSE ve VDE standartlarına uygun seçilmelidir. Alternatör terminallerine bağlantı yaparken esnek kablo kullanılması vibrasyon açısından uygun olacaktır. Lastik kılıflı, esnek iletkenlerden oluşan alçak gerilim için, H07 RN-F tipi kullanılması uygun olacaktır. Transfer panosu uzakta ise tesisatın tamamında esnek kablo kullanılması pahalı olacaktır. Esnek kablo kullanımını minimize etmek için ara kablo bağlantı ek kutusu kullanılabilir. Tüm montajlarda; şebeke beslemesi girişi ve jeneratör kontrol panosu giriş terminalleri arasına kontrol panosunda bakım yapılabilmesine izin verecek izolasyon anahtarı monte edilmesi uygun olacaktır. 25°C 40°C Havada Havada Çok Çok Çok Tek H07RN-F damarl› damarl› damarl› damarl› 36 25 22 25 21 46 34 30 33 28 58 44 38 42 36 77 60 53 57 50 100 80 71 76 67 130 105 94 101 88 155 130 114 123 110 185 160 138 155 138 230 200 176 191 170 275 245 212 228 205 315 285 248 267 245 355 325 283 305 271 400 370 322 347 310 465 435 380 .... .... Toprakta Tablo 18.1. PVC izoleli YVV (NYY) 0.6/1 KV VDE normlarına ve TSE'ye uygun kabloların akım kapasitelerine göre kablo kesitleri 18.3. Kablo Montajı Metotları Kablo muhafaza kanalı - Kanallar topraklanmış olmalı - Kanallar kablolar döşenmeden önce montajı yapılmış olmalı - Boş yer sağlanmış olmalı - Kanal sistemi su ve toz girişine karşı contalanmalı 18.2. Kablo kesiti Seçimi Kablolar, onların akım taşıma kapasitelerine göre seçilmiş olmalıdır Tam yük akımından az olmayan akımı taşımalı. Kablonun kesiti seçilirken montajla durumları göz önüne alınmalı. Akım taşıma kapasitesine etki eden faktörler : - İleten malzemesi, bakır veya alüminyum - İzolasyon malzemesi - Kablonun koruma tipi: zırh, kılıf, yatak - Montaj ortam ısısı - Montaj metodu; açık hava, kanal, diğer devrelerin kabloları ile grup yapılmış 18.4. Kablo Kanalları Kablo tesisinde en çok kullanılan metot perfore edilmiş kanalların kullanılmasıdır. Kanallar galvanize yapılmış yada pas önleyici madde kullanılmış olmalı. Kelepçeler veya klipsler galvanize çelik veya pirinç den yapılmış olmalı. Kablolar düz formda yatırılmış olmalı. Kelepçeleme için boş alan olmalı. kanal destekleri arasında yaklaşık 1200 mm aralık bırakılmış olmalı.Tesis edilen destekler ve kanallar yeterli mukavelet ve boyutda olmalı. Gelecekte %20 kablo döşeneceği planlanmış olmalı. 18.5. Koruma Emniyet nedeninden dolayı her bir yük devresinde devre kesici şalter veya izolasyon anahtarı (kontaktör) olması gerekir. Dağıtım sistemi ile jeneratöre bağlanan kablolar aşırı yük veya kısa devre durumunda bağlantıyı otomatik olarak kesecek devre kesici ile korunması gerekir. 39 18.6. Yükleme Elektrik dağıtım panosu planlanırken jeneratöre dengeli yük verilmesini sağlamak oldukça önemlidir. Eğer bir fazdaki yük diğer fazlardaki yüklerden çok ise, bu durum alternatör sargılarının aşırı ısınmasına, fazlar arası çıkış voltajının dengesiz olmasına ve sisteme bağlı olan hassas 3 fazlı cihazların hasar görmesine sebep olur. Hiçbir faz akımı jeneratörün nominal akımını aşmamalıdır. Bu yükleme şar tlarının yerine getirilmesini sağlamak için mevcut dağıtım sistemi tekrar düzenlenebilir. Topraklama hattı Topraklama hattı; Topraklama elektrotuna bağlantı yapmak için uygun kesitte bakır iletkendir. Topraklama iletkeni standartları karşılamalı ve en azından tam yük akımını taşıyabilecek kapasitede olmalıdır. Topraklama hattı iletkeninin topraklama çubuğu /çubukları na bağlantı noktası kaza ile oluşacak tehlikeye karşı korunmuş olmalı, fakat inceleme yapmaya uygun olmalı. Topraklama terminali Topraklama terminali jeneratör devre kesici şalterine yakın yerleştirilir.Topraklama süreklilik iletkeni tüm akım taşımayan metallerle; kabin ve jeneratör şasesi ile teması sağlanmıştır. Müşteri işletme topraklaması terminali ile bağlantı yapılmış olunacaktır. 18.7. Güç Faktörü Yükün güç faktörünün 0.8 ile 1.0 arasında olması durumunda jeneratör, belirtilmiş olan gücü verir ve uygun bir şekilde çalışır.Eğer yükün güç faktörü 0.8'in altında ise jeneratör aşırı olarak yüklenir.Bu ileri güç faktörünün önlenmesi için kondansatörler gibi güç faktörü düzeltme elemanları kullanılabilir. Ancak bu gibi durumlarda jeneratör yüke verildiğinde, güç faktörü düzeltme elemanları devre dışı bırakılmalıdır. Topraklama çubukları Çubukların sayısı topraklama direncine bağlı olarak yeterli topraklama elektrotu düzenlemesi gereklidir. 18.9.2. Empedans ( Direnç veya Reaktans) Topraklama Topraklama hatası sınırlandırma direnci jeneratör nötr noktasının topraklama elektrotuna kalıcı olarak monte edilir. Kullanılmış olan üç fazlı üç kablolu sistemlerde, gücün sürekliliği ile toprak hatası olan yerlerde gerekir. 600 volt ve aşağısı olan sistemler. Topraklanmamış AC jeneratör sistemi ve toprak arasında dahili bağlantı yapılmamıştır. Kullanılmış olan üç fazlı üç kablolu sistemlerde, gücün sürekliliği ile toprak hatası olan yerlerde gerekir. 600 volt ve aşağısı olan sistemler. 18.8. Paralel Çalışma Standart bir jeneratörü diğer jeneratörler ile veya şebeke ile paralel çalıştırmak için ekstra donanımlar bağlanmalıdır. 18.9. Topraklama Jeneratör grubu ve ilişkide olduğu tüm cihazlar, kontrol ve transfer anahtar panoları jeneratör devreye verilmeden önce topraklanmış olmalı.Topraklama sistem voltajı için referans sağlar. - Yüzen voltajlardan sakınma - İzolasyon stresini önler - Bitişik elemanlarda voltajlara dokunmayı önler Değişik topraklama sistemleri vardır. 18.9.3. Korumalar Sınırlanmamış Toprak Kaçağı Nötr toprak hattı üzerine monte edilmiş bir akım trafosu, akım izleme rölesi ile topraklama noktasına herhangi bir akım akmasını izleyerek tüm sistemi korur. Sınırlanmamış (unrestricted) toprak hatası avantajları: - Jeneratör, devre kesici ve sistem üzerinde tüm toprak hataları için koruma sağlar. - İyi seviyede personel koruması sağlar 18.9.1.Katı maddeye topraklama Sistem, bir topraklama elektrotu vasıtasıyla toprağa göre empedanssız olarak direkt bağlantı ile topraklama yapılır. Bu metot 600 volt ve daha düşük voltajlardaki sistemler için topraklama elektrotu ile topraklama yapılır.Topraklama sistemi aşağıdaki şekilde yapılır; Topraklama Elektrotu Topraklama elektrotu; bir veya daha fazla bakır kaplı çelik çubuklar toprak içerisine çakılmıştır. Herhangi bir nokta arasında tehlikeli voltajın meydana gelmesini önlemek için yapılan topraklama düşük direnç değerine sahip olmalıdır. 40 Sınırlanmış Toprak Kaçağı Akım trafoları sistemin tüm fazlarına ve nötre bağlanmıştır. Koruma, toprak noktasına akan akımı izleyen akım izleme rölesi, sadece koruma bölgesinde çalışacaktır. Bölge, jeneratöre ve akım trafolarına göre nötrün pozisyonu sınırlanmış olur.Sınırlanmış toprak kaçağı korumasının avantajları: - Koruma bölgesi dışında meydana gelecek arızalar etki etmez. - Açma problemindeki risk seviyesi düşüktür. - Arıza olayında kablolar ve alternatöre etki edecek hasarı düşürmede koruma rölesi düşük seviyelere ayar edilebilir. - Mümkün olan dokunma voltajının düşürülmesinde, koruma rölesi ani çalışmalar için ayarlanabilir. 18.9.5. Alçak Gerilim Çıkışlı Çoklu Jeneratör Gruplarının Topraklaması Çoklu jeneratör grupları sistemlerinin topraklama düzenlemeleri alternatör üreticisinin tavsiyeleri ve yerel kurallara göre olacaktır. Topraklama İletken topraklaması; metal iletkenlerin toprağa bağlanmasıdır (iletken elektriğinin topraklanmasıdır). Bunun amacı : - Topraklamadan dolayı sistemin voltaj dengesi sağlanır. - İnsan hayatı için tehlike durumu azalır. - Nötr noktası potansiyeli, referans olarak düzensiz değişmez. - Herhangi faz ile toprak arasındaki voltaj sistemin faz voltajını normalde aşmaması gerekir. - Herhangi faz ile toprak arasında arıza akımı korumasının yerine getirilmesine izin verilir. 18.9.7. Tipik Topraklama Düzenlemeleri Yedek jeneratör grubu ile 3 ve 4 kutuplu Otomatik Transfer anahtarı (OTS) topraklaması. Çizimlerde N notu Nötr , E notu Toprak olarak belirtilmiştir. 18.9.6. Yüksek Gerim Çıkışlı Jeneratör Gruplarının Topraklaması Yüksek gerilimli sistemlerin gövdesinde akım arızası durumunda, toprağa kontak yapan fazın birinden toprağa akan akım, alçak gerilim sistemlerine göre daha yüksek seviyede akış olacaktır. Bu akımın seviyesini sınırlamak için yüksek gerilim sistemlerinde fark izleme ve akım trafolarının algılama yapabilmesi için toprak ve nötr arasına çoğu kez uygun değerde direnç yerleştirilir. fiebeke 18.9.4. Alçak Gerilim Çıkışlı Tek çalışan Jeneratör Grubu Topraklaması Alçak gerilim çıkışlı sistemlerde (600 V altında) alışıldığı gibi nötr iletkeni direkt olarak toprağa bağlanır. Bu bağlantı alternatörün nötr noktası ve alternatör gövdesi arasında birleştirme kablosu veya bakır bara ile yapılır. Alternatör gövdesi, yerel kurallara göre yapılan bina ana topraklamasına grup halinde bir araya getirilen iletkenlerin topraklandığı noktaya bağlanır.Pratik olarak nötr ile toprak arasındaki yolun direnci iyi bir toprakta 1 Ω dan düşük ve yüksek dirençli toprakta 5 Ω dan düşük olmalıdır. ( Maksimum 20 Ω ) Nötr ve toprak arasındaki akan akımın algılanması nötr toprak bağlantısıyla izlenebilir. Fazların biri ve toprak arasında gövdede kontak olması durumunda bu iki iletken arasında akım akacaktır. Toprağa direkt olarak kontağın devam etmesi durumunda alternatör sonsuz yükle karşılaşmış olacağından bu durum sargıların yanmasına sebep olacaktır. 3 kutuplu otomatik transfer anahtar› Yük Jeneratör Grubu 3 faz ve toprak Şekil 18.1. 3 Faz 3 Hat Sistem Topraklama bağlantısı fiebeke 3 kutuplu otomatik transfer anahtar› Jeneratör Grubu 3 faz + Nötr ve toprak Yük Şekil 18.2. 3 Faz 4 Hat Sistem Topraklama bağlantısı 3 kutuplu anahtarlama yapılmaktadır. 41 fiebeke 4 kutuplu otomatik transfer anahtar› Jeneratör Grubu fiebeke 4 kutuplu otomatik transfer anahtar› 4 hat ve toprak yük hatt›na 3 faz + Nötr ve toprak Yük Yük Şekil 18.3. 3 Faz 4 hat sistem Topraklama bağlantısı 4 kutuplu anahtarlama yapılmaktadır. Şekil18.4. Sınırlanmış, Toprak hata koruma şeması Etkili topraklama sistemi; elektrik sisteminde çalışma yapan personelin sağlığı ve hayatına tehlike oluşturmadan elektrik enerjisinin hemen deşarjının sağlanmasıdır. İyi topraklama bağlantısı : - Yıldırımın veya kaçak akımın topraklama noktasında düşük elektrik direncine sahip olmalıdır. - Tekrar tekrar yüksek akım taşıma kapasitesine sahip olmalı 18.9.8. Toprak Hata Koruma Şeması Jeneratör sistemleri için toprak hatası koruma şemaları alternatörü korumak için dizayn edilir. Başka türlü ifadeler yoksa toprak hatası koruması makine koruması içindir. Jeneratör grupları için toprak hatası koruması aşağıda iki ana kategoride ifade edilmiştir. Sınırlanmış Sınırlanmış toprak hatası koruması, sadece bir koruma bölgesine tesir eder. Sınırlanmış toprak hatası koruması yük üzerinde değil, jeneratör grubu sistemi koruma bölgesinde toprak hatası olayında açma olayının sağlanması için kullanılmış olmalı. Sınırlanmamış Sınırlanmamış toprak hatası koruması, besleme hattı üzerine bağlanmış tüm yüke tesir eder.Koruma bölgesi jeneratör grubuna bağlanmış yüklerin tamamına etki edecektir. Operatör güvenliği için 30 mA sınırlanmamış koruma kullanılır. Topraklama noktasına 30 mA akım akması durumu algılandığı zaman, koruma çalışır. 42 Jeneratör Grubu Model Stanby Gücü (kVA) Maksimum yük Ak›m› U = 400 Vac Cos ; 0,8 Tek damarl› kablonun ak›m tafl›ma kapasitesi (40oC çevre s›cakl›¤›nda) Tek damarl› kablo kesiti YVV (NYY) Amper Amper mm2 AC 55 55 79 101 25 AC 66 66 95 110 110 159 123 191 35 AC AC 175 175 252 305 150 AC 200 200 288 382 2x70 AC 250 250 360 456 2x95 AC Q 350 350 505 610 2x150 AC 350 350 505 610 2x150 70 AC 400 400 577 684 3x95 AC Q 500 500 722 915 3x150 AC 550 550 793 915 3x150 ACQ 550 550 793 915 3x150 AC 703 700 1011 1220 4x150 AC 825 825 1190 1335 5x120 AC Q 881 880 1270 1525 5x150 ACQ 1030 1030 1486 1830 6x150 ACQ 1100 1100 1589 1830 6x150 AC 1410 1410 2037 2440 8x150 AC 1675 1675 2417 2745 9x150 ACQ 2250 2250 3251 3600 12x150 Tablo 18.2. 40oC çevre sıcaklığında tavsiye edilen jeneratör gücüne göre tek damar tipinde kablo seçim tablosu 43 19. SAĞLIK VE EMNİYET 19.1.Yangından Korunma Yangından korunma sistemlerinin seçimi ve montajı için aşağıdaki maddelerin göz önüne alınması gerekir : - Jeneratör odası depo amaçlı olarak kullanılmamalıdır. - Jeneratör odasında portatif yangın söndürücüler olmalıdır. - Acil durdurma için jeneratör odasının dışında veya muhafazasının dışında yangın olayı durumunda veya diğer tip acil durumda jeneratör grubunu durdurmak mümkün olmalı. - Jeneratör grubunu egzoz sisteminde biriken yakıtı önlemek için en az yılda bir kez yaklaşık tam yük altında çalışma sıcaklığı stabil oluncaya kadar çalıştırın. Genel - Motor çalışıyorken yakıt tanklarına yakıt doldurmayınız - Yakıt tankı veya jeneratör grubu yakınında sigara içilmesi, kıvılcım oluşması, ark cihazı veya diğer ateşleme kaynaklarının bulunmasına veya çalışmasına izin vermeyiniz. - Yakıt hatlarında sızıntı olmaması için yeterli emniyet tedbirleri alınmış olmalıdır. Motora yakıt bağlantıları esnek hatlarla yapılmalı. Bakır kullanmayınız, bakırın sürekli vibrasyona maruz kalması veya tekrar tekrar bükülmeler varsa kırılma meydana gelecektir. - Tüm yakıt beslemeler inde vana kullanınız. - Takılarınızı, giysinizi ve ellerinizi hareketli parçalardan koruyunuz, uzakta tutunuz. 19.4. Tehlikeli Voltaj Elektriksel güç üretilmesi, aktarılması ve dağıtım sistemleri uygun olmayan kablo tesisatı yangın veya elektro şok 'a sebep olabilir. Elektriksel çalışmalarda personelin korunması için kuru tahta platformu veya lastik izoleli paspasın üzerinde durmalı, elbise ve ayakkabılar kuru olmalı, ellerde bulunan metal takılar çıkar tılmış olmalı ve izoleli takımlar kullanılmalı. - Jeneratör odası zeminine kabloları serili bırakmayınız. - Elektrik kabloları ve yakıt veya su boruları için aynı kanalı veya boruyu kullanmayınız. - AC ve DC kablolarını aynı boru içerisinde çekmeyiniz. - Cihaz topraklamasının doğru yapıldığına emin olun. Tüm metalik parçalar anormal durum meydana geldiğinde enerjilenebilir. Bu nedenle uygun bir şekilde topraklanmış olmalı. - Özellikle şebeke yedeği otomatik olarak çalışan jeneratöre bakım ve servis yapılacağı zaman jeneratörün çalışmaması için akü ve akü şarj bağlantılarını devre dışı bırakınız.. Akü kablolarını sökmeden önce akü şarj cihazının AC beslemesini kesiniz. Jeneratör üzerinde çalışma yaparken jeneratörün kaza ile çalışması personel yaralanmasına veya ölüme sebep olur. - Elektriksel kilitlemeleri çözmeyiniz. - Elektriksel bağlantılar, montajlar yeterli, ehliyetli teknisyenler tarafından yapılmalıdır. - Jeneratörü direkt olarak bina elektrik sistemine bağlamayınız. - Yüksek gerilim jeneratör grupları alçak gerilimlilerden farklıdır. Yüksek gerilimli cihazlarla çalışabilmek için özel cihaz ve eğitim gerekir. Bu cihazlar üzerinde yeterli eğitim almış per sonel çalışma ve bakım yapmalıdır. - Enerji bulunan cihaz üzerinde çalışma yapmayınız.Yetkisiz personelin elektrikli cihazlara müdahale etmesine müsaade etmeyiniz. Yüksek voltajlı elektrik cihazlarında güç kaynağından bağlantı kesildikten sonra da kalıcı indüklenmiş voltaj olur, cihaz emniyetli şekilde topraklanmış ve enerjisi boşaltılmış olmalı. 19.2. Egzoz Gazları - İki veya daha fazla motorun egzoz sistemlerini bir arada ortak bağlamayınız. - Motorun egzozunu tuğla, kiremit veya beton blok baca veya benzer yapıların içerisinden deşarj etmeyiniz. Egzoz gazı çarpmaları şiddetli yapısal hasara sebebiyet verebilir. Egzoz manifoldları muhafaza lanmış ve sarıp sarmalanmamış olması gerekir. Egzoz gazlarını bölüm ısıtması için kullanmayınız. - Personel teması tehlikesi veya tutuşabilen malzeme yakınında olması durumunda egzoz borularının izolasyonu gerekir. - Egzoz sistemi için bağımsız destekler olması gerekir. Özellikle turbo şarjlı motorlarda egzoz manifoldu üzerinde zorla yüklenme ve burkulma olmamalıdır. 19.3. Hareketli Parçalar - Dönen fan, kayış üzerindeki muhafazalar, kelepçeler ve desteklerin bağlantıları iyi sıkılmış olmalı 44 19.5. Su Jeneratör çerisinde su veya rutubet mümkün olacak elektriksel şok ve flaşlamayı artırır, bu da cihazın hasar görmesine ve ciddi şekilde personelin yaralanmasına veya ölmesine sebep olur. Jeneratörün içi ve dışı kuru değilse kullanmayınız. artabileceğinden jeneratör gücü genellikle ihtiyaç kapasitesinin ve demaraj talebinin %20 üzerinde karşılayabilmesi gerekir. Jeneratör, daha sonraki ihtiyaç için pay ve jeneratörün çalışacağı mahalde meydana gelecek yüksek çevre sıcaklığı ve yüksekliğe bağlı düşük atmosfer basıncına bağlı olarak güç düşümünü karşılamaya yeterli olmalıdır. 19.6. Soğutma sıvısı ve Yakıt Soğutma sistemi boşken veya motor çalışıyorken su ısıtıcısını çalıştırmayınız. Soğutma sıvısı basınç altında sudan daha yüksek kaynama noktasına sahiptir. - Motor çalışıyorken radyatör, ısı değiştirici eşanjör basınç kapağını açmayınız. Jeneratör gr ubunun soğumasına ve sistem basıncının normal duruma gelesine izin veriniz. Yakıt tankları veya ekipmanlar, yakıt hatlarında bakır veya galvanize edilmiş metal kullanmayınız. Tanklarda ve yakıt hatlarında yakıt içerisindeki kükür tten dolayı sülfürik asit meydana gelecektir. Bakır veya galvanize hatlar veya tanklarda moleküler yapıdan dolayı yakıt ve asit reaksiyona girer. 20.3. Motora Yol Verme Jeneratör gücünü doğru hesaplarken yükün içerisinde bulunan elektrik motorlarının sayısı, değişken yükler, farklı tipteki yol verme metotları ve reziztif (direnç) yüklerin karışım durumu göz önüne alınır. Motorların yol alma etkisi ve yol alma sırası, çalışan yüklerle birleşme durumu belirtilmiş olmalı.Yük profili karşılaştırması yapılarak jeneratörün asgari gücü seçilebilir. Optimum çözümde bulunmada motor ve alternatörün farklı eşleşmesi (uygunsuz birleşme) daha iyi olabilir. Boyutlandırma Muhakkak ki en büyük motor yük üzerinde en büyük etkiye sahip olmayabilir. Etki, yol verme metodu tarafından belirlenir. Değişik yol alma metotları, genel yol verme karakteristikleri ile aşağıda verilmiştir. a) Direkt yol verme : 7 x tya , 0,35 güç faktörü b) Yıldız Üçgen yol verme : 2,5 x tya. , 0,4 g.f. c) Oto trafo yol verme : 4 x tya , 0,4 g.f. d) Elektronik Yumuşak yol verme : 3 x tya, 0,35 gf e) İnverter sürücü ile yol verme : 1,25 x tya, 0,8 gf 20. YÜK KARAKTERİSTİKLERİ VE UYGULAMALAR 20.1. Genel Jeneratör grupları üç ana görev için kullanılırlar : 1- Prime veya Sürekli yükte kullanma 2- Şebeke enerjisiyle birlikte sınırlı güç ihtiyacında kullanma 3- Şebeke enerjisine yedek (Standby) güç kaynağı olarak kullanma tya : Tam yük akımı gf : Güç Faktörü Özellikle dikkat edilecek hususlar: 1- Dizel motor yeterli kilowatt gücü verecek güçte seçilmeli. 2- Alternatör yeterli kVA gücü verecek güçte seçilmeli. 3- Tanımlanan değişik yükler verildiği zaman frekans ve voltaj çökmesi kabul edilebilir sınırlar içerisinde olmalı. Müşteri ve danışmanı birbiriyle kontak kurup yük profili hakkında görüşüp, özellikle en kötü yükleme durumuna göre tüm diğer yükler bağlıyken en ağır etki yapacak yükün yol verilmesi göz önüne alınarak ekonomik çözüm bulunması tavsiye edilmiştir. 20.2. Yük Karakteristikleri Yük karakteristiğinin ayrıntılarına göre değerlendirilmesi gereklidir. Bu yüzden yüklerin karakterleri ve doğası gereği analiz edilmiş, veri tarzında desteklenmiş olmalıdır. Montaj yapılmış cihazlar listelenmiş ve çalışma durumu bilinmelidir. Değişik güç faktörü olan yükler olduğu yerde aktif ve reaktif yükler göz önüne alınmalı ve ayrı tutulmuş olmalıdır. Daha sonra yük analizine ilave edilmiş olmalıdır. Her ikisi aktif ve reaktif güçle üzerinde diversite faktörü uygulanarak daha hassas tahminler yapılmış olabilir. Jeneratörden çalışacak motorların çalışma pozisyonu saptanmış olmalı. Jeneratör kapasitesi demeraj güç talebini karşılayacak yeterlikte olmalıdır. Gelecekte yük artışı ve enerji ihtiyacı 45 Voltaj Çökmesi Jeneratör tarafından mevcut pasif yük taşınıyorken ve herhangi elektrik motoru çalışırsa sistem üzerinde hız değişimi meydana gelecek ve daha fazla akım çekilmesine sebep olacaktır.Yol verilen motor voltaj çökmesine sebep olacaktır. Yükün anahtarlanmasını (transferi) müteakip alternatör terminallerinde meydana gelen voltaj çökmesinin büyüklüğü makinenin subtransient ve transient reaktansının direkt fonksiyonudur. Filtre bankaları : Fitre bankalarının dizaynında yükün çalışma süresi göz önüne alınır ve empedans bilgisi gerekir. o Tek ünite şeklinde konver tır grupları yapılması o Faz değiştirme; Üretilmiş olan harmonikler özel doğrultucu trafoları kullanarak, ikici sargı veya açısı değiştirilir. o Besleme sisteminin empedansının düşürülmesi: Alternatör gücü artırılarak veya özel dizayn edilmiş düşük reaktanslı makine kullanılmasıyla besleme sisteminin empedansı düşürülür. Çökme, V = X' du ( X'du + C) X' du : her birim başına doyurulmamış (unsaturated) transient reaktans 20.4.2. Flüoresan Lambalar Flüoresan lambalar saf kapasitif yükler gibi yüksek transiyentli terminal voltajları üretir.Tesis edilen flüoresan lambaların güç faktörü düzeltici kondansatörleri, fırçasız alternatörün döner diyotlar üzerinde zorlayıcı yüksek trasient meydana getirir. Ana sargı ile paralel endüktif olmayan uygun direnç problemin çözümü için kullanılabilir. Alternatör gücü (kVA veya akım) C : --------------------------------------------------Etki eden yük ( kVA veya akım) Voltaj Çökmesinin Sınırlanması Makine üzerinde meydana gelecek voltaj çökmesini sınırlamanın yolları : 20.4.3. Asansörler ve Vinçler Asansörler ve vinçler frenlendiği zaman, mekanik enerji, elektrik enerjisi formunda güç kaynağına doğru geri besleme yapabilir. Bu enerji diğer çalışan cihazlar tarafından emilebilir, artan miktardaki güç, alternatörü motor gibi davranmasına ve dizel motoru döndürme yönünde etki etmesine sebep olacaktır. Jeneratör hızı artacak ve dizel motor yakıt governörü yakıt beslemesini düşürecektir.Ters gücün tamamı mekanik kayıplar ve alternatör elektrik kayıpları tarafından emilmiş olmalıdır. Bu nedenle alternatöre bağlanan diğer yüklerin tamamı re-jeneratif gücün seviyesine eşit olmalı. Re-jeneratif gücü emmek için rezistif yük bankası sürekli olarak jeneratöre bağlanması gerekebilir. 1. Tesis edilen yükün en büyük parçası olan motorların sayıları içersinde, yüke etki edecek motorların yol verme sıralamasının sınırlanmasıyla mümkün olabilir. 2. En büyük güçteki motorlara ilk önce yol verilmelidir. 3. Düşük transient reaktanslı alternatör kullanılabilir, bu da büyük güçte alternatörün seçilmesi ile olur. 20.4. Olağandışı Yükler 20.4.1. Non-lineer Yükler Güç elektroniği devrelerinde kullanılan tristörler ve triyaklar, besleme kaynağı üzerinde harmonik bozulmasına sebep olan büyük kaynaklardır. Lineer olmayan yük akımları düşük empedanslı şebeke beslemesi üzerinde kabul edilebilir sınırlar içerisinde olabilir fakat monte edilen lineer olmayan yükler içerisinde konvertır kullanılmış ise daha önemli durum olacaktır. Meydana gelen harmonik akımları kullanılan konvertır ın tipine bağlı olacaktır. Harmonik bozulmasını bastırmak için aşağıdaki metotlar kullanılmış olabilir: 20.4.4. Kapasitif Yükler Kapasitif yükler alternatörün aşırı ikazlanmasına sebep olurlar. Kapasitif yüklerin etkisi alternatörün manyetik doyumu vasıtası ile sınırlanmış yüksek terminal voltajı meydana getirir. 46 20.5. Dengesiz Yükler Elektrik dağıtım panosu planlanırken jeneratöre dengeli yük verilmesini sağlamak oldukça önemlidir. Eğer bir fazdaki yük diğer fazlardaki yüklerden çok ise, bu durum alternatör sargılarının aşırı ısınmasına, fazlar arası çıkış voltajının dengesiz olmasına ve sisteme bağlı olan hassas trifaze (3 fazlı) cihazların hasar görmesine sebep olur. Hiçbir faz akımı jeneratörün nominal akımını aşmamalıdır. Bu yükleme şartlarının yerine getirilmesini sağlamak için mevcut dağıtım sistemi tekrar düzenlenebilir. Kontrol edilemeyen, dengesiz yükten kaynaklanacak arıza devre kesici şalter veya elektronik aşırı akım koruyucu cihaz ile önlenebilir. Uyarılar ! Römorklu jeneratörü çekerken tüm trafik kurallarına, standartlara ve diğer düzenlemelere uyulmalıdır. Bunların içinde yönetmeliklerde açıkça belirtilen gerekli donanımlar ve hız sınırları da vardır. ! Personelin mobil jeneratör üzerinde seyahat etmesine izin vermeyiniz. Personelin çekme demiri üzerinde veya mobil jeneratör ile çekici araç arasında durmasına izin vermeyiniz. ! Eğimli ve yumuşak araziden ve çukur, taş gibi engellerden kaçınınız. ! Geriye doğru manevra yaparken mobil jeneratörün arkasındaki ve altındaki zeminin temiz olduğundan emin olunuz. 20.6.Alternatör Bağlantısı Birçok alternatöre farklı çıkış voltajı verebilecek şekilde tekrar bağlantı yapılabilir. Alternatör bağlantısını değiştirerek farklı uç gerilimi elde ederken şalterler, akım trafoları, kablolar ve ölçü aletleri gibi elemanların uygunluğu kontrol edilmelidir. Park etme: Römorklu jeneratörü ağırlığını kaldırabilecek kuru bir zemine park ediniz. Eğer eğimli bir yere park edilecekse, aşağı doğru kaymasını önlemek için yokuşa çapraz olarak park ediniz. 15° yi aşan bir zemine park etmeyiniz. 20.7. İzolasyon Testi Jeneratörü çalıştırmadan önce sargıların izolasyon direncini test ediniz. Bu esnada Otomatik Voltaj Regülatörünün (AVR) bağlantısıyla tüm kontrol amaçlı bağlantılar sökülmelidir. Döner diyotlar da kısa devre edilmeli veya bağlantısı sökülmelidir. 500 V' luk bir Megger veya benzer bir ölçü aleti kullanılabilir. Meggeri çıkış terminali ile toprak (şase) arasına bağlayınız. İzolasyon direnci toprağa göre 1M dan fazla olmalıdır. İzolasyon direncinin 1M dan az olması durumunda alternatör sargıları kurutulmalıdır. 22. JENERATÖRÜ DEPOLAMA Motor ve alternatörün uzun süreli depolanmasının zararlı etkileri olabilir. Bu etkiler jeneratörü uygun bir şekilde hazırlayarak ve depolayarak minimuma indirilebilir. 22.1. Motorun depolanması: Motor için motoru temizleme ve koruyucu sıvıları içeren bir motor kor uma prosedürü uygulanabilir. 22.1.1. Uzun Dönem Depolama Uzun süreli koruma 6 aydan 24 aya kadar bir periyotta geçerlidir. 24 ay depolamadan sonra motor soğutma sistemi uygun solventle veya sıcak hafif mineral yağ ile yıkanmalıdır. Ve aşağıdaki prosedür tekrarlanmalıdır. 21.RÖMORKLU JENERATÖRLERİN ÇEKİLMESİ Çekme için Hazırlık: Çekici aracın ve römorklu jeneratörün üzerindeki tüm bağlantı elemanlarını gevşek somun, eğilmiş metal, çatlak, aşınma, aşırı yırtık, gibi durumlar için kontrol edilmelidir. Tüm lastiklerin durumlarını kontrol ediniz. Tüm flaş lambaları ve far ların çalıştığını kontrol ediniz. Çekme: Römorklu jeneratörü çekerken römorkun ağırlığının manevra ve durma mesafesini etkileyeceğini unutmayınız. 47 - Motorun soğutma suyu 70o C ye ulaşana kadar çalıştırın - Motoru durdurun. - Motor yağını boşaltın. Kör tapaları yerine yerleştirin.Shell 66202 veya uygun bir koruyucu kullanın. Motorun yüksek seviye işaretine kadar doldurun. - Yakıt filtresinin ve yakıt dönüş hattının bağlantısını kesin. - Daubert Chemical NoxRust No:518 veya eşdeğer koruyucu yağ kullanın. - Bir kaba mazot diğerine koruyucu yağ doldurun - Motoru çalıştırın - Motor çalışıyorken yakıt besleme hattını mazot dolu kaptan koruyucu yağ bulunan kaba taşıyın. Koruyucu yağ yakıt dönüş hattından çıkana kadar motoru çalıştırın. - Motoru durdurun.Yakıt filtresinin ve yakıt dönüş hattının bağlantısını yapın. - Karterdeki, yağ filtresindeki koruyucu yağı boşaltın. - Emme ve egzoz manifoldlarını sökün. Emme ve egzoz por tlarına, manifoldunun içine ve silindir kafalarına koruyucu yağı püskürtün. - Turbo-şarjör hava giriş portuna koruyucu yağ püskürtün - Boyalı olmayan yüzeylerin hepsine fırça ile veya püskürterek pas önleyici bileşik sürün - Külbütör kapaklarını sökün, Külbütörlere, supap saplarına, yaylara, supap kılavuzlarına, çapraz kafalara ve külbütör kollarına koruyucu yağ püskürtün. Külbütör kapağını kapatın. - Motora kir ve nem girmesini önlemek için bütün açıklıkları ağır kağıt ile kapatın. - Motora uyarı etiketi yapıştırın. Etiket aşağıdakileri göstermelidir. - Motoru durdurun. - Yakıt filtresinin ve yakıt dönüş hattının bağlantısını kesin - Daubert Chemical NoxRust No:518 veya eşdeğer koruyucu yağ kullanın. - Bir kaba mazot diğerine koruyucu yağ doldurun - Motoru çalıştırın - Motor çalışıyorken yakıt besleme hattını mazot dolu kaptan kor uyucu yağ bulunan kaba taşıyın. - Koruyucu yağ yakıt dönüş hattından çıkana kadar motoru çalıştırın. - Motoru durdurun.Yakıt filtresinin ve yakıt dönüş hattının bağlantısını yapın. - Karterdeki, yağ filtresindeki koruyucu yağı boşaltın. - Kör tapaları takın. - Emme manifolduna motor yağı püskür tün. - Motora uyarı etiketi yapıştırın. Etiket aşağıdakileri göstermelidir. Motorda yağ yoktur. Motoru çalıştırmayınız. - Motoru kuru ve sıcaklığı değişken olmayan bir alanda depolayın. - Motoru her 3 - 4 haftada bir 2 - 3 kez döndürün. Not : Soğutma suyu, antifrizli ve pas önleyicili ise soğutma sisteminin boşaltılmasına gerek yoktur. 22.1.3. Konserve Edilmeden Bekletilen Motorlar için Start Prosedürü - Fan kayışını kontrol edin - Çalıştırma öncesi kontrolleri yapın - Turbo şarjlı motorlarda motoru çalıştırmadan önce turboyu yağlayın. - Marş motorunu kullanmadan motoru 3 - 4 kez döndürün. - Silindir kafası kapaklarını kaldırın. - Tüm yatak yüzeylerinin yeterli miktarda yağlandığından emin olmak için motoru 15 saniye marşlayın ( motorun çalışmasına izin vermeyin). 2 dakika bekledikten sonra motoru 15 saniye daha marşlayın - motoru boşta bir süre çalıştırın, ısıtın ve yüklemeden önce bütün göstergeleri kontrol edin. - Uzun depolamadan sonra ilk çalıştırma gününde motorun her tarafını sızıntı olup olmadığına dair kontrol edin. Motora koruyucu uygulanmıştır. Krank milini döndürmeyin. Soğutma suyu boşaltılmıştır. Koruyucu işlem tarihi Motoru çalıştırmayın. - Motoru kuru ve sıcaklığı değişken olmayan bir alanda depolayın. 22.1.2 Kısa Dönem Depolama Bu prosedür motorun kısa dönem depolanması için uygun metodu anlatır. Kısa dönem depolama 1 aydan 6 aya kadar olan periyodu kapsar. - Motorun soğutma suyu 70oC ye ulaşana kadar çalıştırın. 48 22.2. Alternatörün depolanması Alternatör depolanırken sargılarda nem oluşur. Bu nemi azaltmak için jeneratör kuru yerde saklayınız. Sargıları kuru tutmak için mümkünse havayı ısıtınız. Uzun süre kullanılmamış olan alternatör kullanılmadan önce izolasyon testinden geçirilmelidir (Bölüm 20.7). kontrol et (h) Sigortaların, göstergelerin ve diğer cihazların durumunu kontrol edin (i) Akü şarj cihazının çıkışını kontrol edin (j) Elektrik ve mekanik bağlantıların gevşeklik durumunu kontrol edin, gerekiyorsa sıkın. (k) Jeneratörün voltaj ve frekansının regülasyonunu kontrol edin (l) Şebeke arızası vererek otomatik çalışma durumunu, simülasyonunu mümkünse kontrol et. (m) Jeneratör ve sistemleri, odanın durumu hakkında rapor düzenlenir. 22.3. Akünün depolanması Akü depolanırken 4 haftada bir defa tamamen şarj edilmelidir. 23.GENEL BAKIM PROSEDÜRLERİ 23.1. Düzenli Bakım ve Ömür Şebeke yedeği jeneratör grupları kullanıcıları jeneratörün tamamen ve düzenli bakımını yerine getirirler. Enerji kesintisi olmazken düzenli, önleyici bakımlar yapıldığında jeneratörün emre amadeliği devam eder. Genellikle yedek gruplarda dizel motor, alternatör ve kontrol panosu egzersiz çalışması, tercihen yükte, kısa periyotlarla ve haftalık olarak kontrol edilmeli ve çalıştırılmalı. Tüm alınan bilgiler ve veriler kayıt edilmiş olmalıdır. Kontroller arası süreler jeneratör mahaline göre değişebilir. Örneğin, yüksek seviyede tozlu atmosfer olması durumunda bakım listesi düzenlenmeli. Jeneratör gruplarının düzenli periyodik bakım ve parça değişimleri yapıldığı takdirde kullanım ömrü en az 10 (on) yıl olacaktır. Basit Bakım Çizelgesi Basit bakım çizelgesi normal olarak aşağıdaki servisleri kapsar: (a) Hava filtresi, yakıt filtresi ve yağlama yağı filtresinin durumunu kontrol et, gerekiyorsa değiştir. (b) Soğutma sıvısı seviyesi, sızıntı durumu, antifriz ve DCA 'nın durumunu kontrol et. (c) Yağlama yağı seviyesini ve sızıntı durumunu kontrol et, gerekiyorsa değiştir. (d)Yakıt seviyesini ve sızıntısını kontrol et. (e) Yakıt enjektörlerini gözle kontrol et. (f) Fan kayışı durumunu kontrol et ve gerekiyorsa tansiyonunu düzelt (g) Akünün durumunu ve şarjlı olup olmadığını 49 24. PERİYODİK BAKIM ÇİZELGESİ A. GÜNLÜK KONTROLLER 1. Yağ, su, yakıt devrelerinde sızıntı olup olmadığını kontrol edin 2. Su ısıtıcısının çalışmasını kontrol edin 3. Motor, alternatör, transfer siviç ve kontrol panosunu gözle kontrol edin B. HAFTALIK KONTROLLER Günlük kontrolleri tekrarlayın 1. Motorun yağ seviyesini kontrol edin gerekiyor ise yağ ilave edin 2. Motor su seviyesini kontrol edin gerekiyorsa ilave edin 3. Soğutma sistemi hortum ve bağlantı kelepçelerini kontrol edin 4. Antifriz ve korozyon önleyici katkının seviyesini kontrol edin 5. Fan kayışlarını ve gerginliğini kontrol edin. Eskime varsa değiştiriniz. 6. Radyatör peteklerinin temiz olup olmadığını kontrol ediniz. Hava ve basınçlı su ile temizleyiniz. 7. Taze hava girişinin yeterli olup olmadığını kontrol edin. 8. Ana tank yakıt seviyesini kontrol edin. 9. Günlük tank yakıt seviyesini ve havalığını kontrol edin. 10. Yakıt transfer pompasının çalışmasını kontrol edin. 11. Yakıt / su ayırıcı fitresinin suyunu boşaltın ve temizleyin. 12. Akü şarj durumunu ve kutup başlarının temizliğini kontrol edin. 13. Hava emiş sisteminde sızıntı olup olmadığını kontrol edin. 14. Hava filtresini ve hava emiş deresini kontrol edin gerekiyor ise değiştirin. 15. Egzoz sisteminde sızıntı olup olmadığını kontrol edin. 16. Egzoz direncini kontrol edin. 17. Egzoz sisteminde yoğu şan suyu boşaltınız. 18. Alternatör hava giriş ve çıkış ızgaralarının tıkanık olmadığını kontrol edin. 19. Olağan dışı gürültü veya vibrasyon durumunu kontrol edin. 20. Transfer siviç de olağan dışı ses olmaması gerekir. 21. Jeneratörü ve jeneratör odasını temiz tutun. Gereksiz malzemeyi odadan çıkartın. 22. Devre kesici ve sigortaları kontrol edin. 23. Jeneratörü 15 dakika yükte çalıştırınız. Yağ basınç, su ısı, voltaj ve frekansı kayıt edin. 50 C. 6 AY veya HER 250 ÇALIŞMA Haftalık kontrolleri tekrarlayın 1. Motor yağlama yağını değiştirin. 2. Yağlama yağı filtrelerini değiştirin. 3. Karter havalandırma hattını temizleyin. 4. Yakıt filtresini değiştirin. 5. Yakıt tankında oluşan su ve tortuyu boşaltın. 6. Su filtresini değiştirin. 7. Jeneratördeki toz ve kirleri basınçlı hava (kompresör) ile temizleyin. 8. Çalışma alarmlarını ve emniyet devrelerini kontrol edin. 9. Egzoz devresi; askı, destek ve esnek bağlantıları kontrol edin. 10. Jeneratör montaj cıvatalarını ve vibrasyon takoz bağlantılarının sıkılığını kontrol edin. 11. Transfer siviç; kesiciler, baralar, destekler ve bağlantıları kontrol edin. 12. Kontrol panosu kumanda kablolarının bağlantılarını kontrol edin 13. Fan cıvatalarının ve bağlantı cıvatasının sıkılığını kontrol ediniz. 14. Fan yatağı rulmanlarını gres yağı ile yağlayınız. D. YILDA BİR veya MEVSİMLİK Yarı yılda yapılan bakımları tekrarlayın 1. Yakıtı temizle veya değiştir. 2. Radyatörün harici kısımlarını, petekleri temizle. 3. Su pompasında sızıntı olup olmadığını kontrol et. 4. Motor operasyonlu panjurlar var ise kontrol et, temizle. 5. Fan kanatlarında hasar olup olmadığını kontrol et. 6. Fan kayışı ve gergisini kontrol edin. 7. Governör ün manyetik okuyucusunu kontrol edin ve temizleyin. 8. Motor supapları ve enjektörlerin ayarlarını yapın . 9. Alternatör sargı direncini meger ile ölçün ve kayıt edin. 10. Transfer siviç kesicilerinin kontaklarını kontrol edin gerekiyorsa değiştirin. 11. Jeneratörü tam yükte çalıştırın 12. 600 kVA ve üzeri jeneratörlerde radyatör kapaklarını değiştiriniz. E. 2 YIL veya 2000 ÇALIŞMA SAATİ 1. Vibrasyon damperini kontrol edin. 2. Motor soğutma sıvısını boşaltın, temizleyin ve yenileyniz. 3. Turbo şarj kompresör türbinini ve difüzörünü temizleyin NOT: İlaveten motor operatör el kitabında istenen bakımları yapınız 51 25. Meccalte Alternatör Arızaları ve Giderilmesi ARIZA MUHTEMEL SEBEBİ ARIZAYI GİDERME Alternatörde ikaz ve voltaj yok. Sigorta atık. Kalıcı voltaj yeterli değil. Kalıcı voltaj yok. Sigortayı değiştir, yenile Motor devrini 15 % artır. Elektronik regülatörün + ve terminallerine 12 V akü voltajını 30 direnç üzerinden seri ve doğru polariteye dikkat ederek ikazlama yapılır. Regülatörden ikazlama var, alternatörde voltaj ve ikaz yok. Devre şemasına bakarak bağlantıları kontrol et. Bağlantılarda kopukluk var Alternatör yüksüz iken voltaj düşük Voltaj ayar potansiyo-metresi ayarsız. Regülatör koruması devrede. Sargı arızası Voltajı potansiyo-metreden ayarla. Hızı kontrol et. Sargıları kontrol et Yükte iken alternatör voltajı düşük Voltaj ayar potansiyo-metresi ayarsız. Regülatör koruması devrede Regülatör arızalı Döner diodlar arızalı Voltajı potansiyometreden ayarla. Aşırı akım, güç faktörü 0.8 den küçük, motor devri normalden 4% düşük. Regülatörü değiştir, yenile. Kabloları sök, diodları kontrol et. Yüksüz iken alternatör voltajı yüksek Voltaj ayar potansiyo-metresi ayarsız. Regülatör arızalı. Voltajı potansiyo-metreden ayarla. Regülatörü değiştir, yenile. Yükte iken alternatör voltajı yüksek. Voltaj ayar potansiyo metresi ayarsız Regülator arızalı. Değişken voltaj (anstabil) Motor devri değişken Regülatör ayarsız 52 Voltajı potansiyo-metreden ayarla. Regülatörü değiştir, yenile. Motor devrini sabitle Regülatör, “STAB.” Potansyometresi üzerinden stabiliteyi ayarlayın. 26. DİZEL MOTOR ARIZALARI VE GİDERİLMESİ Motorda vuruntu var o Valf ayarları bozuk. o Enjektör arızalı veya ayarı bozuk. o Yakıt pompasında arıza var. o Kalitesiz yakıt. o Motor ısısı çok yüksek. o Isıtıcı sistemi arızalı. Aşağıda motorda meydana gelebilecek muhtemel motor arızaları ve sebepleri verilmiştir. Marş motoru dizeli çok yavaş döndürüyor o Akü şarjsız. o Akü kablolarının teması zayıf. o Marş motoru arızalı. o Yağlama yağı viskozite derecesi yanlış Karter Basıncı Yüksek o Kar ter havalandırma borusu tıkalı. Yağ basıncı çok düşük o Yağ viskozite derecesi yanlış. o Karterde yeteri kadar yağ yok. o Basınç göstergesi arızalı. o Yağ filtresi kirli. Motor Yeterli Güç Vermiyor o Yakıt borusu tıkalı. o Yakıt filtresi kirli. o Hava filtresi kirli. o Yakıt sisteminde hava var. o Kalitesiz yakıt. o Egzoz borusu tıkalı. o Yakıt ön pompası arızalı. o Guvernör arızalı. o Motor ısısı yüksek. o Motor ısısı düşük. o Enjektör arızalı veya ayarı yanlış. o Yakıt tankı havalandırması tıkalı. Mavi veya beyaz egzoz dumanı o Yağ viskozite derecesi yanlış o Isıtıcı arızalı o Dizel motor soğuk. Dizel motor zor çalışıyor veya çalışmıyor o Marş motoru dizeli döndüremiyor. o Yakıt devresi hava yapmıştır. o Yakıt tankı boştur. o Yakıt borusu tıkalıdır. o Yakıt kontrol solenoidi arızalıdır. o Yakıt filtresi kirlidir. o Isıtıcı çalışmıyor. o Egzoz borusu tıkalıdır. o Yakıt kalitesizdir. o Yakıt tankı havalandırması tıkalıdır. o Yakıt ön pompası arızalıdır. o Enjektörler arızalıdır veya ayarı bozuk. o Yağ sensörü/ sivici veya bağlantısı arızalı o Yağ basıncı çok yüksek o Yağ viskozite derecesi yanlış. o Yağ basınç göstergesi arızalı. Motor Düzensiz Çalışıyor o Yakıt borusu tıkalı. o Yakıt governörü arızalı. o Yakıt filtresi kirli. o Yakıt pompası arızalı. o Hava filtresi kirli o Yakıt sisteminde hava var o Enjektörler arızalı veya ayarı bozuk o Yakıt tankı havalandırması tıkalı o Valf ayarları bozuk Sıkıştırma Basıncı Düşük o Hava filtresi veya hava emiş sistemi tıkalı. o Valf ayarları bozuk. o Segmanlar hasarlı 53 o Motor ısısı çok yüksek o Isıtıcı sistemi arızalı o Yakıt governörü hareketinde direnç var Egzoz Gazı Siyah o Hava filtresi kirli o Motor aşırı yüklü o Yakıt kalitesiz o Egzoz borusu tıkalı o Motor ısısı çok düşük o Valf ayarları bozuk o Enjektör arızalı veya ayarı bozuk Motor ısısı çok yüksek o Egzoz borusu tıkalı. o Soğutma fanı hasarlı. o Radyatör petekleri kirli veya boru içerisi tıkalı. o Soğutma sistemi yetersiz. o Hava filtresi veya borusu tıkalı o Enjektörler arızalı veya ayarı bozuk o Isıtıcı sistemi arızalı o Karterde yağ seviyesi düşük Motor Çalıştıktan Sonra Duruyor o Yakıt sisteminde hava var. o Yakıt filtresi kirli. o Hava filtresi veya emiş sistemi tıkalı.. o Yağ sensörü/sivici veya bağlantısı arızalı Ateş almama ( çalışmama) o Yakıt borusu tıkalı. o Yakıt filtresi kirli. o Yakıt sisteminde hava var. o Yakıt pompası arızalı. o Motor ısısı çok yüksek. o Valf ayarları yanlış. o Enjektör arızalı veya ayarı yanlış. o Isıtıcı arızalı. o Yağ sensörü/sivici veya bağlantısı arızalı. Yakıt tüketimi fazla o Hava filtresi kirli o Yakıt kalitesiz o Egzoz borusu tıkalı o Isıtıcı sistemi arızalı o Valf ayarları yanlış o Motor sıcaklığı çok düşük o Enjektör arızalı veya ayarı yanlış Vibrasyon Problemi Var o Fan hasarlı. o Yakıt governörü hareketinde zorlanıyor. o Enjektör arızalı veya ayarı bozuk. o Motor ısısı çok yüksek. 54 SAYIN AKSA JENERATÖR KULLANICISI; JENERATÖRÜNÜZÜN SÜRESİNDEN ÖNCE GARANTİ DIŞI KALMAMASI, SORUNSUZ ÇALIŞMASI VE UZUN ÖMÜRLÜ OLMASI İÇİN AŞAĞIDAKİ HUSUSLARA DİKKAT EDİNİZ!.. 1.GARANTİ BELGESİ VEYA FATURA İBRAZ EDİLMEDİĞİNDE YAPILAN İŞLEMLER GARANTİ KAPSAMINA ALINMAYACAKTIR. 2. PERİYODİK BAKIM ÇİZELGESİNDE BELİRTİİLEN KONTROLLER VE BAKIMLAR ZAMANINDA VE TAM OLARAK YAPILMALIDIR. PERİYODİK BAKIM YAPILMADIĞI İÇİN DOĞACAK ARIZALAR GARANTİ KAPSAMI DIŞINDADIR. 3. JENERATÖRÜN MONTAJI KULLANMA KILAVUZUNDA BELİRTİLDİĞİ GİBİ YAPILMALIDIR. YAPILMADIĞI TAKTİRDE MEYDANA GELECEK PROBLEMLER GARANTİ KAPSAMINA ALINMAYAC AKTIR. 4. KİRLİ VE SULU MAZOT KULLANILMASI HALİNDE DOĞACAK ARIZALARDAN MÜŞTERİ SORUMLU OLACAKTIR. 5. MOTORUN YAĞ SEÇİMİ KULLANMA KILAVUZUNDA BELİRTİLDİĞİ GİBİ OLMALIDIR. AKSİ DURUMLARDA MEYDANA GELECEK ARIZALAR GARANTİ KAPSAMINA GİRMEZ. 6. AKÜLER KIRILMA, FAZLA ASİT KOYMA, ŞARJSIZ BIRAKIP SERTLEŞTİRME DURUMLARINDA GARANTİ DIŞI KALIR. 7. MANUEL JENERATÖRLERDE MOTOR ÇALIŞTIKTAN HEMEN SONRA MARŞ ANAHTARI BIRAKILMALIDIR. MOTOR ÇALIŞMIYORSA MARŞLAMA İŞLEMİ 3 DEFA 10' AR SANİYEDEN FAZLA YAPILMAMALIDIR. AKSİ DURUMLARDA MARŞ DİŞLİSİ KIRILABİLİR VEYA MARŞ MOTORU YANABİLİR. BU DURUMLAR GARANTİ KAPSAMI DIŞINDADIR. 8. MANUEL JENERATÖRLERDE JENERATÖR YÜK ALTINDA İKEN DİZEL MOTORU ÇALIŞTIRMAYINIZ VE STOP ETMEYİNİZ. ÇALIŞTIRMA VE STOP İŞLEMİ,YÜK AYRILDIKTAN SONRA JENERATÖR BOŞTA İKEN YAPILMALIDIR. AKSİ HALDE SUBAPLARDA SIKIŞMALAR MEYDANA GELEBİLİR. GERİLİM REGÜLATÖRÜ,TRAFO VE DİYOTLARDA ARIZALARA YOL AÇAR. BU DURUMLAR GARANTİ DIŞINDADIR. OTOMATİK JENERATÖRLERDE KULLANILAN ŞEBEKE KONTAKTÖRÜNDE MEYDANA GELECEK AŞIRI AKIM, DÜŞÜK VE YÜKSEK GERİLİMDEN KAYNAKLANAN HASARLARDAN FİRMAMIZ SORUMLU DEĞİLDİR. MÜŞTERİNİN SORUMLULUKLARI 1. AKSA JENERATÖR müşterisi öncelikli olarak, garanti kapsamındaki makinesine, Aksa Jeneratörün yetkili servisleri dışında hiçbir yabancı servise veya kişiye, müdahale izni vermemelidir. Böyle bir müdahale, makinenin Aksa Jeneratör 'ün garantisi kapsamından çıkmasına sebep olur. 2. Satışı yapılan jeneratörlerin garanti süresi, müşteriye kesilen fatura tarihi ile başlar ve iki yıldır. Jeneratör gruplarındaki motorların garanti kapsamındaki çalışma süreleri, orijinal kitapçıklarında belir tilen çalışma saati kadardır. 3. Satın alınan jeneratörlerin devreye alma işlemleri, Aksa Jeneratör Yetkili Servislerince yapılmalıdır. Müşterinin kendisi veya başka bir servise star t işlemi yaptırması, makinenin garanti kapsamı dışına çıkmasına sebep olur. Makinenin çalışma şartlarının kontrol edilerek ( yerleşim, montaj, elektriksel bağlantılar, kablo kesitleri, havalandırma, egzoz çıkışı, yakıt yolu vs.) yapılan devreye alma işlemi, sadece, devreye alma işleminin yapıldığı mekan ve elektriksel bağlantıların yapıldığı nokta için geçerlidir. İlk star t işleminin yapıldığı mekanın değiştirilmek istenmesi halinde, makinenin çevreye bağlı çalışma şartları da değişmiş olacağından, makinenin sağlıklı çalışmasının ve garanti süresinin devamı için, tekrar Aksa Jeneratör yetkili ser vislerince kontrol edilerek işletmeye alınmalıdır. 4. Garanti süresi içerisindeki bütün jeneratörlerimizin, periyodik bakım çizelgesinde belirtilen tüm bakımları, Aksa Jeneratörün yetkili servislerine yaptırılmalıdır. Jeneratöre ait bakım çizelgesi ve bakım kitapçıkları makine ile birlikte müşteriye teslim edilmiştir. Söz konusu bakım kitapçığı ve çizelgesinin kaybolması durumunda müşteri, bu kitapçıkları tekrar temin etmekle yükümlüdür. 5. Müşteri, imalat hatası dışında ki tüm bakım, arıza ve problemlerin giderilmesindeki ücretleri karşılayacaktır. 6. İhmal sonucu oluşan arızalar, yanlış kullanma, uygun olmayan güçte kullanma, yanlış yerleşim ve uygun olmayan ş a r t l a r d a k i d e p o l a m a v b. D u r u m l a r d a n k ay n a k l a n a c a k a r ı z a l a r d a n m ü ş t e r i s o r u m l u d u r. 7. Kamyon üstü teslimlerde, nakliye sorumluluğu, indirme sorumluluğu da dahil olmak üzere (kamyon üstünde tesliminden sonra, devreye alma (start) işlemine kadar) makinenin uygun şartlarda muhafaza edilmesi tamamen müşterinin sorumluluğu altındadır. 8. Satın alınan jeneratör 2 ay içerisinde devreye alınmayacaksa, söz konusu jeneratöre ait depolama koşulları sağlanmak kaydı ile bekletilmelidir. Elinizdeki makinenin depolama koşulları ile ilgili gerekli bilgi ve yardımı, Aksa Jeneratör Yetkili Servislerinden temin edebilirsiniz. Garanti süresi içerisindeki bir makinenin depolama (konserve) işleminin Aksa Jeneratöre yaptırılması zorunludur. 9. Garanti servis hizmeti veren servis elemanının fazla mesai yapması, müşteri tarafından talep edilirse, fazla mesaiden doğacak maliyeti müşteri karşılayacaktır. 10. Makineye ulaşmak için yapılan girişler, bariyerler, duvarlar, parmaklıklar, tabanlar, tavanlar, güverteler, yada bunun gibi yapılar, kiralık vinçler yada benzerleri, oluşturulan rampalar yada benzerleri, çekiciler yada koruyucu yapıların, m a k i n e n i n ko m p l e a l ı n m a s ı n d a ya d a b a ğ l a n m a s ı n d a o l u ş a c a k ü c r e t l e r m ü ş t e r i ye a i t t i r. 11. Müşterinin, ser vis için gelen personelin yetkisini sorma ve araştırma hakkı vardır. Bu aynı zamanda müşterinin görevidir. 12. Müşteri garanti hizmeti alabilmesi için, istenmesi halinde,makinenin garanti belgesini ve star t formunu ser vis yetkililerine göstermekle yükümlüdür. Bu yüzden, söz konusu belgeler, jeneratör odasında, kolay ulaşılabilecek bir yerde muhafaza edilmelidir. 13. Garanti kapsamındaki bir jeneratörün çalışma yerinin değiştirilmesi durumunda, garantinin devam etmesi için, jeneratörün yeni yerindeki montajı yapıldıktan sonra, Aksa Jeneratör yetkili ser vislerinden devreye alma işlemi talep edilmelidir. Yetkisiz kişilerce yapılacak yer değiştirme ve yeniden devreye alma işlemi, makinenin garanti kapsamı dışında kalmasına sebep olacaktır. İkinci defa yapılacak devreye alma işleminin ücretini müşteri karşılayacaktır. 14. Jeneratör odası ölçülerinin normlara uygun olması, yeterli havalandırma ve egzoz çıkışını müşteri, sağlamakla yükümlüdür. 15. Soğutma sistemine, silindir gömlek veya bloğunda karıncalanma, erozyon ve tor tu oluşmaması için eklenmesi gereken kimyasalların eklenmemesi dur umunda, oluşan arızalardan müşteri sor umludur. 16. Satın alınan jeneratör lere garanti süresi içerisinde, orijinal ekipmanları ve projesi haricinde ilave ekipman ve proje yapılamaz. Yapılması planlanan ilave çalışmalar (senkron, ilave kontrol ünitesi, pano, transfer pano vs.) Aksa Jeneratörün onayı olmadan yapılır sa, makine garanti kapsamı dışına çıkar. 17. Garanti kapsamındaki bütün makinelerimizde, aksa jeneratörün orijinal yedek parçaları kullanılmalıdır. O r i j i n a l p a r ç a k u l l a n ı l m a m a s ı d u r u m u n d a d o ğ a c a k a r ı z a l a r d a n m ü ş t e r i s o r u m l u d u r. 18. Jeneratör gücüne uygun seçilen şebeke kontaktörü üzerinden, jeneratör nominal akımından fazla akım çekilmesinden kaynaklanacak arızalardan aksa jeneratör sorumlu d e ğ i l d i r. 19. Çevresel etkilerden dolayı jeneratörde meydana gelecek arızalar garanti kapsamına girmez. Deprem, sel, su baskını ve benzeri gibi doğal afetler. 20. Bütün jeneratörlerimizde, şebeke alt ve üst limitleri, makinemizin ve müşteriye ait işletmenin, sağlıklı çalışabileceği değerler baz alınarak belirlenmiştir. Şebeke voltaj limitlerinin değiştirilmesi müşteri tarafından istenmesi halinde, bu değişiklikten kaynaklanacak arızaların bütün sorumluluğunu, müşterinin üstlendiğine dair rapor yazılarak bu değişiklik yapılabilir.