kanserli çocuklarda cinsel gelişim ve sorunlar
Transkript
kanserli çocuklarda cinsel gelişim ve sorunlar
KANSERLİ ÇOCUKLARDA CİNSEL GELİŞİM VE SORUNLAR Arş. Gör. Zeynep KİSECİK ŞENGÜL Süleyman Demirel Üniversitesi S.B.F. Dışkapı Çocuk Hastanesi (2010-2016) Kemik İliği Transplantasyon Ünitesi İÇERİK Cinsel gelişim Cinsel sorunlar Puberte ile ilgili sorunlar Hayatta kalanların yaşadıkları sorunlar Fertilizasyonu koruma yöntemleri Ülkemizdeki durum AMAÇ • Kanserli çocuklarda cinsel gelişim ve sorunlar hakkında farkındalık oluşturabilme ANAHTAR KELİMELER HEDEFLER • Cinsel gelişim sorunlarını tanımlayabilme • Fertilizasyonu koruma yöntemlerini kavrayabilme • • • • • • Kanser Çocuk Cinsel gelişim Puberte Fertilizasyon Kriyoprezervasyon CİNSEL GELİŞİM Üreme organlarının büyüyüp gelişmesi Cinsel gelişimle ilgili sağlıklı tutum KİŞİLİĞİN BÜTÜN Sorunlarla başedebilme YÖNLERİNİ ETKİLER !!! BİRİNCİ DERECEDEKİ sergileme FİZYOLOJİK GÜDÜLER ARASINDADIR. Olumsuz cinsel dürtüleri denetim altında tutabilme Binbaşıoğlu, C. (1992). Eğitim Psikolojisi. Ankara: Kadıoğlu Matbaası. CİNSEL GELİŞİM EVRELERİ Genital (12 yaş-erişkinlik) Latent (6-12 yaş) Fallik (3-6 yaş) Anal (1-3 yaş) Oral (0-1 yaş) Dilci, T. (2014). Gelişim Psikolojisi. İstanbul: İdeal Kültür& Yayıncılık. KARDİYAK ENDOKRİN PULMONER KANSER Oeffinger, K. C., & Hudson, M. M. (2004). Long‐term Complications Following Childhood and Adolescent Cancer: Foundations for Providing Risk‐based Health Care for Survivors. CA: A Cancer Journal for Clinicians, 54(4), 208-236. Anksiyete Letarji Psikososyal sorunlar Depresyon Post Travmatik S.B. Oeffinger, K. C., & Hudson, M. M. (2004). Long‐term Complications Following Childhood and Adolescent Cancer: Foundations for Providing Risk‐based Health Care for Survivors. CA: A Cancer Journal for Clinicians, 54(4), 208-236. CİNSEL SORUNLAR PUBERTE SORUNLARI İNFERTİLİTE GONADAL HASAR Puberte ERKEKLER 9-14 yaş LH-Testisler-Testesteron FSH-Sertoli H.-Spermatogenez KIZLAR 8-13 yaş LH-Korpus Luteum FSH-Folikül ve östrojen yapımı Şekil 1.Hipotalamus-hipofiz-gonad aksı Gönç, N. (2009). Normal puberte gelişimi ve puberte prekoks. Hacettepe Tıp Dergisi, 40,164-168. Tanner evrelemesi Meme gelişimi Pubik ve aksiller kıllanma Menarş Testis volümünün 4 ml’nin üzerinde olması Uzun aksın 2.5 cm ve üzerinde ölçülmesi Ercan, O. (2008). Adölesanın fiziksel gelişimi. İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri. 13-18. Puberte Prekoks Puberte sorunları Gecikmiş Puberte Wallace, W. H. B., & Kelnar, C. J. H. (2009). Endocrinopathy After Childhood CancerTreatment. Edinburg: Karger Medical and Scientific Publishers. Puberte Prekoks Kızlarda 8 yaştan , erkeklerde 9 yaştan önce puberte bulgularının görülmesi Tümörler Radyoterapi HCG salgılayan tümörler Germinomlar Adrenal tümörler Leydig hücreli testis tümörleri Over tümörleri Santral sinir sistemi tümörleri Santral sinir sistemi Mc Dermott, M.T. (2004). Endokrin Sırları (I. Şirinoğlu, Çev.) (Ed.). Ankara: Nobel Tıp Kitabevleri. Puberte prekoks • Öykü (çocuk ve aile) • Fizik muayene(Meme, pubik ve aksiller kıllanma, vajina, testis, penis) • Laboratuvar değerlendirme (sol el bileği grafisi, FSH, LH, Östadiol, Testesteron) Gönç, N. (2009). Normal puberte gelişimi ve puberte prekoks. Hacettepe Tıp Dergisi, 40,164-168. Gecikmiş Puberte Kızlarda 13 yaş, erkeklerde 14 yaşta puberte bulgusunun olmaması. AMENORE Primer Sekonder 16 yaşında menarş olmama 6 aydan uzun süre mensrüasyon olmama Mc Dermott, M.T. (2004). Endokrin Sırları (I. Şirinoğlu, Çev.) (Ed.). Ankara: Nobel Tıp Kitabevleri. TEDAVİ SONRASI HAYATTA KALANLARIN YAŞADIKLARI SORUNLAR Hayatta kalanların sorunları Cinsel isteksizlik Ereksiyon ve orgazm problemleri Erken menapoz İNFERTİLTE Evlenme oranlarında azalma Bober, S. L., Zhou, E. S., Chen, B., Manley, P. E., Kenney, L. B., & Recklitis, C. J. (2013). Sexual function in childhood cancer survivors: a report from Project REACH. The Journal of Sexual Medicine, 10(8), 2084-2093. 1945-1985 yılları arasında tedavi olan Evren 1109 Örneklem 706 Puberte sonrası tedavi Alkilleyici ajanlar +radyoterapi Alkilleyici ajanlarda 4 yıl erken menapoz 40 yaş altı menapoz (n=29) Menapoza girmeyen (%35) =oral kontraseptif tedavisi Yaş Doz İNFERTİLİTE Cinsiyet Kemoterapi Radyoterapi Long, C. J., Ginsberg, J. P., & Kolon, T. F. (2015). Fertility preservation in children and adolescents with cancer. Urology.1-7. Erkekler Siklofosfamid, İfosfamid, Prokarbazin,Sisplatin Kadınlar Busulfan, Lamustine, Siklofosfamid Gonadal hasar Yüksek risk Orta risk Düşük risk DNA’ya kovalent olarak alkil grubu bağlanması sonucu DNA yapısının bozulması Oosit- sperm Siklofosfamid İfosfamid Melfalan Busulfan Klorambusil Prokarbazin -Diğer kanser ilaçları Sisplatin Adriamisin -Diğer kanser ilaçları -Sitotoksik Antibiyotikler Bleomisin Aktinomisin D Vinkristin 5-Fluorouracil Metotreksat ALKİLLEYİCİ AJANLAR -Sitotoksik Antibiyotikler -Alkaloidler -Antimetabolitler Rodriguez-Wallberg, K. A., & Oktay, K. (2012). Options on fertility preservation in female cancer patients. Cancer Treatment Reviews, 38(5), 354-361. FERTİLİTEYİ KORUMA YÖNTEMLERİ Erkeklerde fertiliteyi koruma Radyasyon koruma kalkanı (kurşun) Kriyoprezervasyon (hücre ve doku dondurma) Sperm kriyoprezervasyonu Testis dokusunun kriyoprezervasyonu Tontaş, E., Ataman, S. (2013). Kanser tedavisi ve üremeye etkileri. Ankara: Kanserle Dans Derneği Yayınları. SIVI NİTROJEN TANKLAR -196 °C Sperm kriyoprezervasyonu TEDAVİDEN ÖNCE HERHANGİ BİR ZAMANDA YAPILABİLİR AİLE İZNİ HASTALIK RAPORU KOLAY VE AZ MASRAFLI BİR YÖNTEM İLK İŞLEM-1500 TL SÜREYİ UZATMA YILLIK-500 TL 10-19 yaş 106/114 Masturbasyon 11- elektroejekülasyon 3 /11 başarı Literatürde 13/29 başarı Testis Dokusunun Kriyoprezervasyonu Sperm hücrelerine rastlanmayan bireylerde testis dokusunun ameliyathanede alınarak sperm hücreleri elde edilerek dondurulup saklanmasıdır. Zaman gerektirir Kanama ve enfeksiyon riski vardır Prepubertel dönemde araştırma aşamasında Kızlarda Fertiliteyi Koruma Radyasyon koruma kalkanı (kurşun) Overleri baskılama (GnRH analogları) Over transpozisyonu (batın bölgesinden yukarıya taşıma) Kriyoprezervasyon Oosit dondurma Over dokusu dondurma- Edinburg kriterleri Tontaş, E., Ataman, S. (2013). Kanser tedavisi ve üremeye etkileri. Ankara: Kanserle Dans Derneği Yayınları. Oosit kriyoprezervasyonu Zaman alıcı bir yöntem Hymenektomi gereklidir Overler hormonlarla uyarılır Olgun oositler transvajinal yolla toplanır Over dokusu kriyoprezervasyonu Zaman gerektirir Kanama- Enfeksiyon riski Genel anestezi Laparoskopi over korteksi medulladan ayrılarak alınır tek seferde binlerce folikül TRANSPLANTASYONDAN SONRA HORMON ÜRETİMİ Edinburg kriterleri 35 yaşın altında olmak Kemoterapi ve radyoterapi almamış olmak 5 yıl yaşama şansına sahip olmak Over yetmezliği riski >%50 Aydınlatılmış onam alınması Dünya genelinde over dokusunun HIV, Sifiliz vekriyoprezervasyonu Hepatit B serolojilerinin ile negatif olması Gebe olmama ve çocuğu 60 canlı doğumolmama bildirilmiştir Wallace, W. H. B., Smith, A. G., Kelsey, T. W., Edgar, A. E., & Anderson, R. A. (2014). Fertility preservation for girls and young women with cancer: population-based validation of criteria for ovarian tissue cryopreservation. The Lancet Oncology, 15(10), 1129-1136. Donnez, J., & Dolmans, M. M. (2015). Ovarian cortex transplantation: 60 reported live births brings the success and worldwide expansion of the technique towards routine clinical practice. Journal of Assisted Reproduction and Genetics, 32(8), 1167-1170. ÜREMEYE YARDIMCI TEDAVİ UYGULAMALARI VE ÜREMEYE YARDIMCI TEDAVİ MERKEZLERİ HAKKINDA YÖNETMELİK Resmi Gazete Tarihi: 30.09.2014 Resmi Gazete Sayısı: 29135 Sonuç ve Öneriler Tedavi sonrası pubertal dönemde ve hayatta kalanlarda sorunlar görülmekte Puberte gelişiminin izlenmesi Çocuk ve ebeveynlerin bilgilendirilmesi Fertilizasyonu korumaya yönelik önlemler alınması Koruyucu sağlık politikalarının geliştirilmesi Kriyoprezervasyon işleminin SGK kapsamına alınması Onkoloji hastaneleri ve tüp bebek merkezleri arasında koordinasyonun sağlanması ÜRETKEN BİR NESİL YETİŞTİREBİLMEK ÜMİDİYLE TEŞEKKÜRLER kisecikzeynep@gmail.com KAYNAKLAR Başaran, İ. E. (1978). Eğitim Psikolojisi: Modern Eğitimin Psikolojik Temelleri. Ankara: Bilim Matbaası. Binbaşıoğlu, C. (1992). Eğitim Psikolojisi. Ankara: Kadıoğlu Matbaası. Bober, S. L., Zhou, E. S., Chen, B., Manley, P. E., Kenney, L. B., & Recklitis, C. J. (2013). Sexual function in childhood cancer survivors: a report from Project REACH. The Journal of Sexual Medicine, 10(8), 2084-2093. Chow, E. J., Stratton, K. L., Leisenring, W. M., Oeffinger, K. C., Sklar, C. A., Donaldson, S. S., ... & Shnorhavorian, M. (2016). Pregnancy after chemotherapy in male and female survivors of childhood cancer treated between 1970 and 1999: a report from the Childhood Cancer Survivor Study cohort. The Lancet Oncology. Critchley, H. O., & Wallace, H. B. (2005). Safety of pregnancy during and after cancer treatment. Journal of the National Cancer Institute Monographs, 34, 64-8. Daudin, M., Rives, N., Walschaerts, M., Drouineaud, V., Szerman, E., Koscinski, I., ... & Brugnon, F. (2015). Sperm cryopreservation in adolescents and young adults with cancer: results of the French national sperm banking network (CECOS). Fertility and Sterility, 103(2), 478-486. Dilci, T. (2014). Gelişim Psikolojisi. İstanbul: İdeal Kültür& Yayıncılık. Donnez, J., & Dolmans, M. M. (2015). Ovarian cortex transplantation: 60 reported live births brings the success and worldwide expansion of the technique towards routine clinical practice. Journal of assisted reproduction and genetics, 32(8), 1167-1170. Ercan, O. (2008). Adölesanın fiziksel gelişimi. İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri. 13-18. Forinder, U., & Posse, E. (2008). A life on hold’: adolescents’experiences of stem cell transplantation in a longterm perspective. Journal of Child Health Care, 12(4), 301–313. Ginsberg, J. P., Li,Y., Carlson, C. A., Gracia, C. R., Hobbie, W. L., Miller, V. A., ... & Kolon, T. F. (2014). Testicular tissue cryopreservation in prepubertal male children: An analysis of parental decision‐making. Pediatric Blood & Cancer, 61(9), 1673-1678. Gönç, N. (2009). Normal puberte gelişimi ve puberte prekoks. Hacettepe Tıp Dergisi, 40,164168. Gurney, J. G., Krull, K. R., Kadan-Lottick, N., Nicholson, H. S., Nathan, P. C., Zebrack, B., ... & Ness, K. K. (2009). Social outcomes in the childhood cancer survivor study cohort. Journal of Clinical Oncology, 27(14), 2390-2395. Kahraman, S. (2007). Pediatrik onkolojide tedaviye bağlı (endokrin) geç yan etkiler. Klinik Gelişim, 20(2), 218-227. Lee, S. H., & Shin, C. H. (2013). Reduced male fertility in childhood cancer survivors. Annals of Pediatric Endocrinology & Metabolism, 18(4), 168-172. Long, C. J., Ginsberg, J. P., & Kolon, T. F. (2015). Fertility preservation in children and adolescents with cancer. Urology.1-7. Mc Dermott, M.T. (2004). Endokrin Sırları (I. Şirinoğlu, Çev.) (Ed.). Ankara: Nobel Tıp Kitabevleri. Morgan, S., Anderson, R. A., Gourley, C., Wallace, W. H., & Spears, N. (2012). How do chemotherapeutic agents damage the ovary? Human Reproduction Update, 18(5), 525-535. Müller, J. (2002). Disturbance of pubertal devolopment after cancer treatment. Best Practice&Research Clinical Endocronology and Metabolism, 16(1), 91-103. Newton, H., Aubard,Y., Rutherford, A., Sharma, V., & Gosden, R. (1996). Low temperature storage and grafting of human ovarian tissue. Hum. Reprod., 11, 1487-1491. Oeffinger, K. C., & Hudson, M. M. (2004). Long‐term Complications Following Childhood and Adolescent Cancer: Foundations for Providing Risk‐based Health Care for Survivors. CA: A Cancer Journal for Clinicians, 54(4), 208-236. Rodriguez-Wallberg, K. A., & Oktay, K. (2012). Options on fertility preservation in female cancer patients. CancerTreatment Reviews, 38(5), 354-361. Sağlık Bakanlığı. (2014). Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezleri Hakkında Yönetmelik. URL: http://saglik.gov.tr/TR/belge/1-10093/uremeye-yardimci-tedavi-uygulamalari-veuremeye-yardimc-.html. Son Erişim Tarihi: 20 Mart 2016. Schmidt, K. T., Andersen, A. N., Greve, T., Ernst, E., Loft, A., & Andersen, C.Y. (2013). Fertility in cancer patients after cryopreservation of one ovary. Reproductive Biomedicine Online, 26(3), 272-279. Shalitin, S., Phillip, M., Stein, J., Goshen,Y., Carmi, D., & Yaniv, I. (2006). Endocrine dysfunction and parameters of the metabolic syndrome after bone marrow transplantation during childhood and adolescence. Bone Marrow Transplantation, 37(12), 1109-1117. Siegel, R. L., Miller, K. D., & Jemal, A. (2016). Cancer statistics, 2016. CA: A Cancer Journal for Clinicians, 66(1), 730. Sklar, C. A., Mertens, A. C., Mitby, P., Whitton, J., Stovall, M., Kasper, C., ... & Robison, L. L. (2006). Premature menopause in survivors of childhood cancer: a report from the childhood cancer survivor study. Journal of the National Cancer Institute, 98(13), 890-896. Tontaş, E., Ataman, S. (2013). Kanser tedavisi ve üremeye etkileri. Ankara: Kanserle Dans Derneği Yayınları. Tournaye, H., Dohle, G. R., & Barratt, C. L. (2014). Fertility preservation in men with cancer. The Lancet, 384(9950), 1295-1301. Wallace, W. H. B., & Kelnar, C. J. H. (2009). Endocrinopathy After Childhood CancerTreatment. Edinburg: Karger Medical and Scientific Publishers. Wallace, W. H. B., Smith, A. G., Kelsey, T. W., Edgar, A. E., & Anderson, R. A. (2014). Fertility preservation for girls and young women with cancer: population-based validation of criteria for ovarian tissue cryopreservation. The Lancet Oncology, 15(10), 1129-1136.