EDİRNE SELİMİYE CAMİİ KÜLLİYESİ YÖNETİM PLANI 2011-2015
Transkript
EDİRNE SELİMİYE CAMİİ KÜLLİYESİ YÖNETİM PLANI 2011-2015
T.C. Edirne Belediye Başkanlığı EDİRNE SELİMİYE CAMİİ KÜLLİYESİ YÖNETİM PLANI 2011-2015 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER 2 Kısaltmalar Tanımlar Alan Yönetimi ve Yönetim Planı Hazırlama Ekibi Yönetim Planının Hazırlanması Toplantılar Yönetim Planının Dayandığı Yasal Mevzuat 5 6 8 9 10 14 GİRİŞ 15 1.GENEL BİLGİLER 1.1. Dünya Mirası: Edirne Selimiye Camii Külliyesi 1.2. Yönetim Alanı: Edirne Tarihi Kent Merkezi 1.3. Yönetim Alanının Gerekliliği ve Amaç 17 18 24 27 2.KÜLTÜREL BİLEŞENLER 2.1. Kültürel Önem 2.1.1. Dünya Mirası: Edirne Selimiye Cami Külliyesi 2.1.2. Edirne Selimiye Cami Külliyesi’nin Olağanüstü Evrensel Değerleri 2.1.3.Dünya Mirası Listesine Alınma Kriterleri 28 29 29 30 34 2.2. Yönetim Alanı: Edirne Tarihi Kent Merkezi 2.2.1 Altın Üçgen: Tarihsel Çekirdek ve Çevresi 2.2.2 Tarihi Kent Merkezi ve Ticari Kültürel Akslar 2.2.3. Alt Bölge Analizleri 42 44 52 53 2.3. Bağlantı Noktaları 55 2.3.1. İkinci Bayezid Külliyesi ve Sağlık Müzesi 56 2.3.2. Karaağaç Semti: Eski Tren Garı (T.Ü. Güzel Sanatlar Fakültesi) ve Lozan Anıtı 60 2.3.3. Kırkpınar Yağlı Güreş Festivali ve Er Meydanı Sarayiçi 67 2.4. Hıdırellez Şenlikleri 2.5. Geleneksel El Sanatları: Edirnekâri Sabunu ve Aynalı Süpürge 2.6. Şehzade ve Süleymaniye Külliyeleri-İstanbul 74 77 84 3.KORUMA ve YÖNETİM 92 3.1. Dünya Mirası: Edirne Selimiye Camii Külliyesi 93 3.1.1. Edirne Selimiye Camii Külliyesi’nin Mülkiyeti 93 3.1.2. Edirne Selimiye Camii Külliyesi’nin Yönetimi 94 3.1.3. Edirne Selimiye Camii Külliyesi’nin Bakımı, Onarımı, Bahçe Tanzimi ve Güvenliği 99 3.1.4. Edirne Selimiye Camii Külliyesi’nin Koruma Prosedürünün İzlenmesi 101 2 3.2. Yönetim Alanı: Edirne Tarihi Kent Merkezi 3.2.1. Yönetim Alanında Mülkiyet ve Yönetim 3.2.2. Alandaki Paydaşlar 3.2.3. Yönetim Alanı İle İlgili Mevcut Planlar 3.2.4. Paydaşlar ve Planlar Arası Koordinasyonun Sağlanması: Alan Yönetimi Birimleri 3.2.5. Koruma Uygulamalarında Finansal Kaynaklar 3.2.6. Korumada Eğitsel Kurumlar 3.2.7. Tanıtım ve Bilgilendirme Faaliyetleri 102 102 104 109 110 112 117 119 4. GZFT ANALİZLERİ 4.1.Güçlü Yönler 4.1.1. Kültürel, Yapısal ve İşlevsel Üstünlükler 4.1.2. Kentsel Gelişim ve Anıt Eser 4.1.3. Ziyaretçi Yönetimi 4.1.4. Araştırma, Eğitim ve Bilgi Yönetimi 4.1.5. Korumanın Yönetsel Mekanizması: Alan Yönetimi 4.1.6. Finansal Kaynaklar 121 122 122 123 123 123 124 124 4.2. Zayıf Yönler 4.2.1. Kültürel, Yapısal ve İşlevsel Zayıflıklar 4.2.2.Kentsel Gelişimin Sebep Olduğu Zayıf Noktalar 4.2.3. Ziyaretçi Yönetimi 4.2.4. Araştırma, Eğitim ve Bilgi Yönetimi 4.2.5. Korumanın Yönetsel Mekanizması: Alan Yönetimi 4.2.6. Finansal Kaynaklar 125 125 125 126 126 126 127 4.3. Fırsatlar 4.3.1. Kültürel, Yapısal ve İşlevsel Fırsatlar 4.3.2. Kentsel Gelişim ve Fırsatlar 4.3.3. Ziyaretçi Yönetimi 4.3.4. Araştırma, Eğitim ve Bilgi Yönetimi 4.3.5. Korumanın Yönetsel Mekanizması: Alan Yönetimi 4.3.6. Finansal Kaynaklar 127 127 127 127 128 128 128 4.4. Tehditler 4.4.1. Kültürel, Yapısal ve İşlevsel Tehditler 4.4.2. Kentsel Gelişim ve Tehditler 4.4.3. Ziyaretçi Yönetimi 4.4.4. Araştırma, Eğitim ve Bilgi Yönetimi 4.4.5. Korumanın Yönetsel Mekanizması: Alan Yönetimi 4.4.6. Finansal Kaynaklar 129 129 129 129 129 130 130 3 5. PLANIN AMAÇ VE HEDEFLERİ 131 5.1. Yapısal Korumanın Sürdürülmesine Yönelik Amaçlar 133 5.2. Koruma Alanındaki Kentsel Gelişim Etkilerinin Yönetilmesine Dair Amaçlar133 5.3. Ziyaretçi Yönetimine Dair Amaçlar 134 5.4. Araştırma ve Eğitim İmkânlarına Yönelik Çalışmalar 135 5.5. Bilgi Yönetiminin İşlevselleştirilmesine Dair Amaçlar 136 5.6. Yönetimin Sağlanmasına Dair Amaçlar 137 5.7. Finansal Kaynaklara Dair Amaçlar 138 5.8. Bağlantı Noktalarına Dair Amaçlar 139 6. EYLEM PLANI VE UYGULAMA 6.1. Amaç 1 6.1. Amaç 2 6.2. Amaç 3 6.2. Amaç 4 6.2. Amaç 5 6.2. Amaç 6 6.3. Amaç 7 6.4. Amaç 8 6.4. Amaç 9 6.5. Amaç 10 6.5. Amaç 11 6.6. Amaç 12 6.6. Amaç 13 6.7. Amaç 14 6.7. Amaç 15 6.8. Amaç 16 140 141 143 145 148 149 150 151 153 154 155 156 156 156 157 157 158 KAYNAKÇA 162 4 KISALTMALAR AB : Avrupa Birliği CIVVIH : Uluslararası Tarihi Kentler ve Küçük Yerleşmeler Komitesi ÇEKÜL : Çevre ve Kültür Değerlerini Koruma ve Tanıtma Vakfı EDEN : Avrupalı Seçkin Destinasyonlar EKTVKBK : Edirne Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu EKVKBK : Edirne Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu ETSO : Edirne Ticaret ve Sanayi Odası ETUR : Edirne Turizm ve Endüstri A.Ş. EVBM : Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü GZFT : Güçlü-Zayıf Yönler ve Fırsatlar-Tehditler Analizi ICCROM : Uluslararası Kültürel Değerleri Koruma ve Düzenleme Çalışmaları Merkezi ICOMOS : Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi KAİP : Koruma Amaçlı İmar Planları KTB : Kültür ve Turizm Bakanlığı KTVKK : Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu KUDEB : Koruma, Uygulama ve Denetim Bürosu KVKYK : Kültür Varlıkları Koruma Yüksek Kurulu MOBESE : Mobil Elektronik Sistem Entegrasyonu STK : Sivil Toplum Kuruluşları TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi TCDD : Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları TMMOB : Türk Mimar ve Mühendis Odaları Birliği TOKİ : Toplu Konut İdaresi Başkanlığı TREDAŞ : Trakya Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi TÜ : Trakya Üniversitesi UNESCO : Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu VGM : Vakıflar Genel Müdürlüğü WHS : World Heritage Site (Dünya Miras Siti) 5 TANIMLAR Yönetim Planı kapsamında başvurulan kavramlar Türkiye Cumhuriyeti koruma kanunlarında yer aldığı şekli ile kullanılmışlardır. Uluslararası alanda kabul görmüş koruma terimleri ile de genellikle örtüşen temel kavramlar aşağıda sıralanmaktadır; Anıt Eser (Dünya Miras Siti): Kullanım durumu, konumu, fonksiyonu, ziyaretçi yoğunluğu ile tarihi ve sanatsal özellikleri de dikkate alınarak Bakanlıkça belirlenen taşınmaz kültür varlıklarıdır. 1 Etkileşim Sahası (Koruma Alanı, Buffer Zone, Etkileşim - Geçiş Sahası): Sit bölgeleri ile bütünlük gösteren, yoğunluk ve yerleşme düzeninin sit bölgeleri ile uyum içinde oluşması ve gelişmesi öngörülen, sit alanını bütünleyen, etkileyen ya da ondan etkilenen ve sit alanı ile koruma amaçlı imar planına konu olmayan alanlar arasında geçiş sağlayan alanlardır.2 Yönetim Alanı: Sit alanları, ören yerleri ve etkileşim sahalarının doğal bütünlüğü içerisinde etkin bir şekilde korunması, yaşatılması, değerlendirilmesi, belli bir vizyon ve tema etrafında geliştirilmesi, toplumun kültürel ve eğitsel ihtiyaçlarıyla buluşturulması amacıyla, planlama ve koruma konusunda yetkili merkezî ve yerel idareler ile sivil toplum kuruluşları arasında eşgüdümü sağlamak için oluşturulan ve sınırları ilgili idarelerin görüşleri alınarak Bakanlıkça belirlenen yerlerdir. 3 Yönetim alanı, korunmaya konu olan anıt eser ve bu eserin etkileşim sahasının birleşiminden oluşmaktadır. Bağlantı Noktası: Yönetim alanı sınırlarında yer almamakla birlikte, arkeolojik, coğrafi, kültürel ve tarihi nedenlerle veya aynı vizyon ve tema etrafında yönetim ve gelişiminin sağlanması bakımından bu yer ile irtibatlandırılan kültürel varlıklardır.4 1 27.11.2005 Tarih ve 26006 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan “Alan Yönetimi İle Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri İle Yönetim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik”, Madde:4/7 2 27.11.2005 Tarih ve 26006 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Yönetmelik, Madde:4/6 3 23.07.1983 Tarih ve 18113 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan 21.07.1983 Tarih ve 2863 Sayılı “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu”, Madde:3/a-10 4 21.07.1983 Tarih ve 2863 Sayılı “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu”, Madde:3/a-16 6 Alan Yönetimi: Yönetim alanı ve sitlerde koruma, yaşatma, kullanma koşullarının bağlandığı yönetsel eşgüdüm mekanizmasıdır. Mekanizma korunacak alanda sorumluluk sahibi kurumlar, alanda yaşayanlar ve alandan geçici faydalananlar arasında iletişimin sağlanmasını öngörmektedir. Bu amaçla oluşturulacak kurullar ve yönetim planı disiplinler arası ve geniş katılımlı koruma çalışmalarının yasal, yönetsel ve finansal açılardan organize edilerek sürdürülmesini sağlayacak mekanizmanın temelini oluşturmaktadır. Danışma Kurulu: Alan yönetimine ilişkin yönetim plan taslağının karara bağlanması ve uygulanması konusunda önerilerde bulunmak amacıyla oluşturulan kuruldur.5 Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu: Yönetim planını onaylamak ve uygulanmasını denetlemekle yetkili ve görevli kuruldur.6 Yönetim Planı: Yönetim alanının korunmasını, yaşatılmasını, değerlendirilmesini sağlamak amacıyla, işletme projesini, kazı planı ve çevre düzenleme projesi veya koruma amaçlı imar planını dikkate alarak oluşturulan koruma ve gelişim projesinin, yıllık ve beş yıllık uygulama etaplarını ve bütçesini de gösteren, her beş yılda bir gözden geçirilen planlardır. 7 Edirne Selimiye Camii Külliyesi Yönetim Planı, Edirne Belediyesi’nce hazırlanmıştır. 27.11.2005 Tarih ve 26006 Sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri ile Yönetim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik”in 11. Maddesi gereğince Danışma Kurulu’nun 30 Mart 2012 tarihinde imza altına aldıkları Değerlendirme tutanağı ile Yönetim Planı Tasarısı oluşturulmuş olup 22 Mayıs 2012 tarihinde Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu üyelerine iletilmiştir. Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu’nca Yönetim Planı Tasarısı incelenmiş ve ilgili yönetmeliğin 12. Maddesi uyarınca 26.07.2012 tarihinde gerçekleştirilen toplantıda imzalanan tutanak ile Edirne Selimiye Camii Külliyesi Yönetim Planı Tasarısı onaylanmıştır. 5 27.11.2005 Tarih ve 26006 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Yönetmelik, Madde: 4/12 27.11.2005 Tarih ve 26006 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Yönetmelik, Madde: 4/13 7 21.07.1983 Tarih ve 2863 Sayılı “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu”, Madde:3/a-11 6 7 Alan Yönetimi ve Yönetim Planı Hazırlama Ekibi Alan yönetimi çalışmalarının sürdürülmesi ve 27.11.2005 Tarih ve 26006 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri İle Yönetim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” gereği yönetim planının hazırlanması için belediye bünyesinde bir ekip oluşturulmuştur. Ekip, genel hatları ile Yönetim Alanındaki taraflar (paydaşlar) arasında iletişimi sağlayarak ve her bir tarafın plana yönelik yetki ve sorumluluklarını ortaya koyarak bu planı hazırlamıştır. Alan Başkanı (Şehir Plancısı) : Namık Kemal DÖLENEKEN İdari Koordinatör : Mesude ŞENOL Bilimsel ve Teknik Danışman : Prof Dr. Nevzat İLHAN Teknik Koordinatör- Sanat Tarihçisi : Işılay YILDIRIM Kamu Yönetimi Uzmanı : Yaşagül EKİNCİ Harita Teknikeri : Berk ÇAKIR Bilgisayar Teknikeri : Altay MOCAN Yabancı Dil Destek Birimi : Özlem UÇAR Aylin TEKERGÖLÜ 01.01.2012 tarihinden İtibaren Prof. Dr. Nevzat İLHAN başkanlığında aşağıda ismi bildirilen ekiple Edirne Selimiye Camii Külliyesi Alan Yönetimi çalışmaları sürdürülmektedir. Alan Yönetim Başkanı : Prof Dr. Nevzat İLHAN Mimar : Serap KURU Sanat Tarihçisi : Fatma Tatlı Işılay YILDIRIM Arkeolog : Leyla ATLI AKBUZ Arkeolog : Bahar SARIKAYA ESEN Sekretarya : Sibel KIYAK 8 Yönetim Planının Hazırlanması Edirne Belediyesi, ulusal mevzuat gereği hazırlamakla mükellef olduğu “Yönetim Planı’nı hazırlama ve Alan Yönetimi’ni kurma çalışmalarına 2008 yılında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’nde bulunan Edirne Selimiye Camii Külliyesi’nin asıl listeye alınması için hazırlanan Adaylık Dosyası çalışmaları ile eş zamanlı olarak başlamıştır. Adaylık Dosyası UNESCO’nun Dünya Miras Sözleşmesinin Yerine Getirilmesi için Uygulama Rehberi (The Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention) 2008 versiyonundaki açıklamalar göz önünde bulundurularak oluşturulmaya çalışılmıştır. Edirne Belediyesi’nin yürüttüğü “Alan Yönetimi” oluşturma ve “Alan Yönetim Planının” hazırlanması çalışmalarında başta 23.07.1983 Tarih ve 18113 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 21.07.1983 Tarih ve 2863 Sayılı “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu” ile 27.11.2005 Tarih ve 26006 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri İle Yönetim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” olmak üzere birçok kanun ve yönetmelik takip edilmiştir. Alan Yönetimi oluşturulurken kültürel mirasın korumasının garanti altına alınması için “Dünya Kültürel Miras Sitleri için Yönetim Rehberi (Management Guidelines for World Cultural Heritage Sites)8 başta olmak üzere 1999 yılında revize edilen Burra Tüzüğü9 ve ICOMOS10 tarafından kabul edilen 1964 tarihli Venedik Tüzüğü11, 1987 Tarihli Washington Tüzüğü12 ve 1999 tarihli Uluslararası Kültürel Turizm Tüzüğü13 gibi uluslararası mevzuatlar da takip edilmiştir. 8 Feilden, Bernard M. ve Jokilehto, J. (1993), Management Guidelines for World Cultural Heritage Sites, (Rome: ICCROM) 9 Avustralya ICOMOS’u tarafından kabul edilen ve yerel bir belge olan bu tüzük sonrasında uluslararası koruma çevrelerince kabul görmüş ve sahiplenilmiştir. Ayrıntılı bilgi için bknz: http://australia.icomos.org/publications/charters/ 10 Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu UNESCO’nun teknik kuruluşu olarak çalışan Anıtlar ve Sitler Uluslararası Konseyidir. Ayrıntılı bilgi için bknz: http://www.international.icomos.org/home.htm ICOMOS Türkiye için: http://www.icomos.org.tr/index.php 11 Tarihî yapıların korunması ve restorasyonu hakkında uluslararası bir çerçeve belirleyen antlaşmadır. Ayrıntılı bilgi için bknz: http://www.international.icomos.org/charters/venice_e.htm 12 Tarihi Kentlerin ve Kentsel Alanların Korunması Tüzüğü Ayrıntılı bilgi için bknz: http://www.international.icomos.org/charters/towns_e.htm 13 Miras açısından önem taşıyan yerlerde turizmin yönetilmesi hakkındaki bu tüzük hakkında ayrıntılı bilgi için bknz: http://www.international.icomos.org/charters/tourism_e.pdf 9 TOPLANTILAR Edirne Belediyesi UNESCO Dünya Mirası Alan Yönetim Ekibi olarak, Yönetim Planının hazırlaması ile Dünya Mirası Listesine giriş süreci ve sonrasında yerel halk, sivil toplum örgütleri, üniversiteler, kamu kurum ve kuruluşları ile birçok toplantı düzenlenmiştir. Ekip olarak düzenlenen ve davetli olarak katılım sağlanan toplantılar aşağıda belirtilmektedir: SAYI TARİH 1 06.11.2006 Belediye Meclis Salonu'nda Edirne Selimiye Camii Külliyesi'nin Dünya Mirası Listesine dâhil edilmesi konusunda çalışmaların başlatılması hk. 2 20.11.2006 Belediye Meclis Salonu'nda 26006 Sayılı Yönetmelik gereğince oluşturulacak kurullarda görev yapacak temsilcilerin belirlenmesi hk. 3 04.12.2006 Belediye Meclis Salonu'nda Edirne Selimiye Camii Külliyesi'nin Dünya Mirası Listesine dâhil edilmesi hk. 4 11.01.2007 Belediye Meclis Salonu'nda Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nden gelen uzmanlarla Yönetim alanı sınırlarının belirlenmesi hk. 5 12.12.2007 Belediye Meclis Salonu'nda Uluslararası toplantı ve çalıştayla ilgili katkı ve önerilerin görüşülmesi hk. 6 29.01.2008 Yıldız Teknik Üniversitesi Kentsel sit alanlarında alan yönetimi hk. 7 22.02.2008 Edirne 8 24.04.2009 Edirne Valilik Makamında Edirne Selimiye Camii Külliyesi ve UNESCO Dünya Miras Listesi hk. 9 08.05.2009 Edirne Valilik Makamında Edirne Selimiye Camii Külliyesi ve UNESCO dünya miras listesi hk. (Kültür ve Turizm Bakanlığı temsilcileri de katılmıştır.) 10 04.06.2009 Belediye Meclis Salonu'nda 04.06.2009 tarihine kadar yapılan çalışmalar ve dosyaya konulması gereken bilgi, belge ve dokümanlar hk. 11 23.07.2009 Kültür ve Turizm Bakanlığı’nda Türkiye Alan Yönetim Başkanları toplantısı 12 16.11.2009 ETSO 17.11.2009 YER AÇIKLAMA Kültür ve Turizm Bakanı Ertuğrul GÜNAY'a Edirne Selimiye Camii Külliyesi Yönetim Planı ile ilgili brifing verilmesi ICOMOS – CIVVIH: UNESCO Dünya Mirası Adayı Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi Tanıtımı ve “Akdeniz Dünya Mirası Kentlerinde Yönetim Planı Yaklaşımları” konulu sempozyum 10 SAYI TARİH 13 18.01.2010 14 06.04.2010 Malta - Valetta 11.04.2010 “Şehirlerin Sürdürülebilir Gelişme Politikaları için Referans Model olarak Tarihi Şehir” konulu ICOMOSCIVVIH Bilimsel Sempozyumu 15 Belediye Meclis 25.04.2010 Salonu'nda Türkiye UNESCO Daimi Büyükelçisi Gürcan TÜRKOĞLU’yla adaylık dosyası ve yurtdışında yapılabilecek tanıtım etkinlikleri konusunda fikir alışverişi yapılacak görüşmeye hazırlık toplantısı 16 Fransa - Paris 27.04.2010 UNESCO Daimi Temsilciliği Türkiye UNESCO Daimi Büyükelçisi Gürcan TÜRKOĞLU’yla adaylık dosyası ve yurtdışında yapılabilecek tanıtım etkinlikleri hk. toplantısı 17 04.07.2010 Mimarlar Odası Edirne Temsilciliği Mimarlar Odası Edirne Temsilciliği Üyeleri ile Alan Yönetimi Hk. 18 03.06.010 Edirne Üniversite personeline Dünya Mirası ve Yönetim Planı hakkında bilgilendirme ve danışma toplantısı 19 07.06.2010 Edirne Valilik İl genel meclisi üyelerine Dünya Mirası ve Yönetim Planı hakkında bilgilendirme ve danışma toplantısı (11.00) 20 07.06.2010 Edirne Üniversite personeline Dünya Mirası ve Yönetim Planı hakkında bilgilendirme ve danışma toplantısı (14.00) 21 17.08.2010 Belediye Meclis 18.08.2010 Salonu'nda Taslak Yönetim Planının Danışma Kurulu, Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu ile STK'lar tarafından incelenmesi ve değerlendirilmesi hk. 22 01.09.2010 İstanbul Dünya Mirası Gezginleri Derneği’nin “UNESCO ve Türkiye” konulu toplantısı 23 Belediye Meclis 02.09.2010 Salonu'nda Danışma Kurulu, Eşgüdüm - Denetleme Kurulu ve Türkiye UNESCO Daimi Büyükelçisi Gürcan TÜRKOĞLU katılımı ile Edirne Belediyesi’nce yürütülen Dünya Mirası çalışmaları hk. 24 14.09.2010 Belediye Meclis 15.09.2010 Salonu'nda Prof. Dr. Zeynep AHUNBAY ile Taslak Yönetim Planı değerlendirme çalışmaları hk. 25 15.09.2010 YER Kültür ve Turizm Bakanlığı’nda Edirne Valilik Makamında AÇIKLAMA Edirne Selimiye Camii Külliyesi UNESCO Dünya Mirası Adaylık Dosyasının Bakanlığa iletilmesi Alan Yönetim Ekibi ve Prof. Dr. Zeynep AHUNBAY eşliğinde, Edirne Valisi Sayın Gökhan SÖZER’e alan yönetim çalışmalarında gelinen nokta ve ICOMOS uzmanının Edirne Ziyareti öncesi yürütülen çalışmalarla ilgili brifing verilmesi 11 SAYI TARİH YER AÇIKLAMA 26 04.10.2010 Hafız Ağa Konağı'nda Ratish NANDA ile alan yönetim sınırları değişikliği hk. 07.10.2010 27 16.12.2010 Hafız Ağa Konağı'nda Taslak Yönetim Planı üzerindeki değişikliklerin yapılarak nihai şeklinin verilmesi hk. 28 24.12.2010 Hafız Ağa Konağı'nda Taslak Yönetim Planı üzerindeki değişikliklerin yapılarak nihai şeklinin verilmesi hk. 29 27.01.2011 Hafız Ağa Konağı'nda Yerel Tarih Grubu ile Edirne Selimiye Camii Külliyesi’nin UNESCO Dünya Mirasına Giriş Süreci hk. 30 13.02.2011 Kültür ve Turizm 16.02.2011 Bakanlığı’nda 31 13.05.2011 32 Fransa - Paris 19.06.2011 UNESCO Dünya 29.06.2011 Mirası Komitesinde UNESCO Dünya Mirası Komitesi Toplantısı (Dünya Mirası Listesine dâhil edilme toplantısı) 33 19.10.2011 Hafız Ağa Konağı'nda ICOMOS'un Edirne Selimiye Camii Külliyesi için verdiği raporda yer alan önerilerin değerlendirmesi hk. 34 18.12.2011 ETSO Dünya Mirası Gezginleri Derneği’nin “UNESCO Dünya Mirası Varlığı Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi Çalışmaları” konulu sempozyumu 35 17.01.2012 Rotary Evi'nde Rotary Üyeleri ile UNESCO Dünya Mirası ve yönetim planı ile ilgili eğitim, iletişim ve bilgilendirme toplantısı 36 Edirne Belediyesi Personelleri ile UNESCO Dünya Mirası 19.01.2012 Hafız Ağa Konağı'nda ve yönetim planı ile ilgili eğitim, iletişim ve bilgilendirme toplantısı (hizmet içi eğitim) 37 Vakıflar Bölge Müdürlüğü ile UNESCO Dünya Mirası ve 20.01.2012 Hafız Ağa Konağı'nda yönetim planı ile ilgili eğitim, iletişim ve bilgilendirme toplantısı 38 Trakya Üniversitesi ve EKVKBK ile UNESCO Dünya 10.02.2012 Hafız Ağa Konağı'nda Mirası ve yönetim planı ile ilgili eğitim, iletişim ve bilgilendirme toplantısı Edirne Valilik Makamı Kültür Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü personeli ile ICOMOS’un istediği ek bilgilerin yerine getirilmesi için hazırlanan dosyanın gözden geçirilmesi hk. Edirne Valisi Gökhan SÖZER’e ICOMOS raporu ile ICOMOS tarafından hazırlanan Selimiye Camii Külliyesi’nin Dünya Mirası Listesine giriş deklarasyonu açıklanması hk. 12 SAYI TARİH YER AÇIKLAMA ICOMOS TÜRKİYE DÜNYA MİRAS ALANLARI İZLEME TOPLANTILARI-01: “Göreme Milli Parkı ve Kapadokya Dünya Mirası Alanı” 39 17.02.2012 Nevşehir'de 40 Trakya Üniversitesi Mimarlık Bölümü Öğrencileri ile 22.02.2012 Hafız Ağa Konağı'nda UNESCO Dünya Mirası ve yönetim planı ile ilgili eğitim, iletişim ve bilgilendirme toplantısı 41 Kurulacak olan Edirne Selimiye Camii Külliyesi Tanıtma ve Yaşatma Derneği Kurucu Üyeleri ile UNESCO Dünya 28.02.2012 Hafız Ağa Konağı'nda Mirası ve yönetim planı ile ilgili eğitim, iletişim ve bilgilendirme toplantısı 42 Edirne Kent Konseyi Üyeleri ile UNESCO Dünya Mirası 29.02.2012 Hafız Ağa Konağı'nda ve yönetim planı ile ilgili eğitim, iletişim ve bilgilendirme toplantısı 43 Edirne Selimiye Camii Külliyesi’nin UNESCO Dünya Mirası Listesine Dâhil Edilişinin 1. Yıldönümü 02.03.2012 Hafız Ağa Konağı'nda Etkinliklerinde Düzenlenmesi Planlanan Işık ve Ses Gösterisi hk. 44 21.03.2012 İTÜ 45 Taslak Yönetim Planının ve projelerinin değerlendirilmesi 30.03.2012 Hafız Ağa Konağı'nda hk. (Dan. Kur. ile Eşgüdüm Denetleme Kurulu 2. ortak toplantısı) 46 Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler 05.04.2012 Hafız Ağa Konağı'nda Genel Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Uzmanları ile Taslak Yönetim Planının ve projelerinin değerlendirilmesi hk. 47 17.04.2012 48 18.04.2012 ETSO “STK'ların Yönetim Alanındaki Projeleri ve Önerileri” Konulu Dünya Anıtlar ve Sitler Günü Programı 49 24.04.2012 Hafız Ağa Konağı'nda Trakya Kalkınma Ajansı ile Yönetim Planı Projeleri Hakkında Bilgilendirme Toplantısı 50 10.05.2012 İstanbul İlke Grubu ile UNESCO Dünya Mirası ve yönetim planı hakkında bilgilendirme toplantısı 51 29.06.2012 ETSO UNESCO Dünya Mirası: 1 Yılın Ardından 52 26.07.2012 Hafız Ağa Konağı’nda Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu Üyelerince Yönetim Planının onaylanması hk. Belediye Meclis Salonu'nda ICOMOS TÜRKİYE DÜNYA MİRASI ALANLARI İZLEME TOPLANTILARI-02: “İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı Süreci” toplantısı ICOMOS TÜRKİYE DÜNYA MİRAS ALANLARI İZLEME TOPLANTILARI-03: “Edirne Selimiye Camii Külliyesi Dünya Mirası Alanı” toplantısı 13 Yönetim Planının Dayandığı Yasal Mevzuat 21.07.1983 Tarih ve 2863 Sayılı “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu” 23.07.1983 Tarih ve 18113 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. 16.06.2005 Tarih ve 5366 Sayılı “Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun” 05.07.2005 Tarih ve 25866 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. 03.07.2005 Tarih ve 5393 Sayılı “Belediye Kanunu” 13.07.2005 Tarih ve 25874 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. 20.02.2008 Tarih ve 5737 Sayılı “Vakıflar Kanunu” 27.02.2008 Tarih ve 26800 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. “Camilerin Bakım Onarım Temizlik ve Çevre Tanzimi Hakkında Yönetmelik” 24.05.1985 Tarih ve 18763 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. “Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıklarının Tespit ve Tescili Hakkında Yönetmelik” 10.12.1987 Tarih ve 19660 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. “Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlıklarının Yapı Esasları ve Denetimine Dair Yönetmelik” 11.06.2005 Tarih ve 25842 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. “Taşınmaz Kültür Varlıklarının Onarımına Yardım Sağlanmasına Dair Yönetmelik” 15.07.2005 Tarih ve 25876 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. “Koruma Amaçlı İmar Planları ve Çevre Düzenleme Projelerinin Hazırlanması, Gösterimi, Uygulaması, Denetimi ve Müelliflerine İlişkin Usul ve Esaslara Ait Yönetmelik” 26.07.2005 Tarih ve 25887 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. “Alan Yönetimi İle Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri İle Yönetim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” 27.11.2005 Tarih ve 26006 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. 14 GİRİŞ Edirne Selimiye Camii Külliyesi merkezli Edirne Tarihi Kent Merkezini kapsayan yönetim alanı için hazırlanan bu Yönetim Planı, altı bölümden oluşmuştur. Edirne Selimiye Camii Külliyesi ve yönetim alanı hakkında temel bilgilerin verildiği Giriş bölümünün hemen arkasından gelen ikinci bölümde ana hatları ile Edirne Selimiye Camii Külliyesi’nin ve çevresinde oluşturulan Yönetim Alanının kültürel değerleri ortaya konulmuştur. Üçüncü bölümde ise Yönetim Alanının korunmasındaki mevcut yasal - yönetsel sistem ele alınmıştır. Bu bölüm altında; Yönetim alanında bulunan eserlerin mülkiyet, kullanım ve korunma bilgileri, Yönetim alanını etkileyen mevcut diğer planlar, Korumanın yönetiminden sorumlu kurumlar ve korumanın sağlanması için öngörülen yeni yönetsel mekanizma; Alan Yönetimi kurulları, Finansal kaynaklar, Korumada eğitsel kurumlar, Tanıtım - bilgilendirme çalışmalarında kurumlar ve uygulamalar hakkında bilgiler yer almıştır. Söz konusu bu bölümde işlenen başlıklar yönetim planının hedefleri ve eylem planının oturduğu temellere ışık tutması açısından önemlidir. Yönetim Planının dördüncü bölümünde mevcut durum ile planın amaçları doğrultusunda Yönetim Alanına yönelik SWOT analizleri (GZFT: Güçlü-Zayıf yönler ve Fırsatlar ile Tehditler analizi) yapılmaya çalışılmıştır. Analiz sonrası beşinci bölümde planın hedef ve amaçları ayrıntıları ile ortaya konulmaya çalışılmıştır. “Eylem Planı ve Uygulama” başlığı altında oluşturulan altıncı bölüm ile koruma sürecinin takip edilmesini sağlayacak bir mekanizma oluşturulması hedeflenmiştir. Bu mekanizma ile bütünsellik kazanan Yönetim Planı’nın değişimlerin yönetilmesine fırsat verecek nitelikteki esnek “izleme-yenileme” sistemi üzerine kurgulanması amaçlanmıştır. 15 Fotoğraf 1: Selimiye Camii Fotoğraf 2: Edirne Selimiye Camii Külliyesi, Kuşbakışı Görüntü 16 1. BÖLÜM GENEL BİLGİLER 17 1. GENEL BİLGİLER 1.1. Dünya Mirası: Edirne Selimiye Camii Külliyesi UNESCO Dünya Mirası Listesine kabul edilen Selimiye Camii Külliyesi 2,5 hektarlık bir alanı kapsamaktadır. Selimiye Camii Külliyesi ilk kez, Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun 13.11.1976 Tarih ve 9514 Sayılı kararı ile anıtsal mimarlık örneği olarak tescil edilmiştir. Edirne Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun (EKTVKBK) 25.05.1988 Tarih ve 37 Sayılı kararı ile uygun bulunan 1/1000 ölçekli Koruma Amaçlı İmar Planı kapsamında kentsel sit alanı içinde yer almaktadır. Külliye, EKTVKBK’nun 04.07.2003 Tarih ve 7697 Sayılı kararı ile anıtsal mimarlık örneği olarak tescili devam ettirilmiştir. Söz konusu kentsel sit alanı sınırları ve Koruma Amaçlı İmar Planı, EKTVKBK’nun 05.10.2007 Tarih ve 1632 Sayılı kararı ile revize edilmiştir. UNESCO Dünya Mirası Sit Alanı, Edirne Selimiye Camii Külliyesi’nin fiziki ve işlevsel bütünlüğünü sağlayan Camii, İç (Revaklı) Avlu, Dış Avlu, Medreseler, Arasta, Sıbyan Mektebi, Kütüphane ve Muvakkithane14den oluşan parsel sınırı esas alınarak belirlenmiştir. 14 Osmanlı-Türk medeniyetinde saat ve takvim hesaplamalarının yapıldığı muvakkithanelerde vakti doğru olarak belirlemekle görevli bir veya birkaç memur çalışmakta idi ve onların kullandıkları çeşitli araçlar bulunmakta idi. 18 1. GENEL BİLGİLER Plan 1: Edirne Selimiye Camii Külliyesi Vaziyet Planı 1. Cami 2. Şadırvanlı Avlu 3. Dar’ül Kurra Medresesi (Selimiye Vakıf Müzesi) 4. Dar’ül Hadis Medresesi (Türk İslam Eserleri Müzesi) 5. Arasta (Kapalı Çarşı) 6. Sıbyan Mektebi 7. Muvakkithane 8. Cami Dış Avlu 9. Kütüphane 19 1. GENEL BİLGİLER Sit Alanının sınırını Selimiye Camii’nin dış avlusunu oluşturan “kıble”ye yönelmiş duvarlar belirlemektedir. Plan 2: UNESCO Dünya Mirası Edirne Selimiye Camii Külliyesi, Dünya Mirası Sit Alanı Sınırı 20 1. GENEL BİLGİLER Konumu Adı: Selimiye Camii Külliyesi Ülke: Türkiye Bölgesi: Marmara Bölgesi, Trakya İli: Edirne 41º 41' 46" E 34º 33' 25" Fiziki Konumu (Koordinatlar): Longitude: Latitude: UTM/WGS 84: Zone 35 NORTH Easting:463032,57 Northing:4616058,36 Harita 1: Edirne Kentinin Dünya Üzerindeki Konumu Harita 2: Edirne Kentinin Balkanlar ve Anadolu Arasındaki Konumu 21 1. GENEL BİLGİLER Harita 3: Edirne Kentinin Balkan Ülkelerine Göre Konumu Harita 4: Edirne Kenti Harita 5: Selimiye Camii Külliyesi’nin Kent İçindeki Konumu 22 1. GENEL BİLGİLER Teknik Bilgiler: Caminin İçi: 1.620 m² Külliye Bütünü: 22.194 m² Ortalama Kubbe Çapı: 31,50 m* Yerden kubbenin kilit taşına olan yükseklik: 42,30 m Minarelerin Yüksekliği: 85,67 m ** Çizim 1: Edirne Selimiye Camii Külliyesi *Doğan KUBAN, kubbe çapını kuzey-güney aksında 31,70 m, doğu-batı aksında 31,20 m olarak ölçmüştür. Bknz. Kuban, D. (1997), Sinan’ın Sanatı ve Selimiye, (Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları) **2008 ölçümlerine göre Edirne Selimiye Camii minare yüksekliği alem dahil 85,67 m, külaha kadar olan yükseklik ise 70,56 m’dir. 23 1. GENEL BİLGİLER 1.2. Yönetim Alanı: Edirne Tarihi Kent Merkezi Selimiye Camii Külliyesi yönetim alanı Sınırı 11 Ocak 2006 tarihinde Kültür ve Turizm Bakanlığı temsilcileri ile alan sınırını belirlemek için yapılan toplantı sonrasında Edirne Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 13.12.2007 Tarih ve 1715 Sayılı kararı ile resmiyet kazanmıştır. 13.12.2007 tarihli Yönetim Alanı, Selimiye Camii Külliyesi ile Tampon Bölgenin (Buffer Zone) birleşiminden oluşmaktadır. Bu tarihli yönetim alanı sınırlarının değeri: Külliye Alanı 2,5 ha Tampon Bölge Alanı: 37,50 ha Yönetim Alanı 40 ha iken, Ekim 2010 tarihinde Edirne Selimiye Camii Külliyesi’ni ziyarete gelen ICOMOS raportörü Ratish Nanda’nın önerileri değerlendirilerek Yönetim Alanı Sınırı Kuşçu Doğan Camii ve Ticaret Meslek Lisesi Arkası, Kurtuluş İlkokulu parsellerinde genişletilmiştir. 14.10.2010 Tarih ve 3238 Sayılı Edirne Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu kararıyla genişletilen bölümleri onaylanan Tampon Bölgenin (Buffer Zone) genişleyen kısımlarının değeri: Eski Ticaret Meslek Lisesi Arkası Kurtuluş İlkokulu Çevresi: 4.688 m² Kuşçu Doğan Camii Çevresi: 585 m² İkisinin toplamı: 5.273 m² = 0,5273 ha Miras Varlığı: 2,50 ha Eklemelerle Tampon Bölge Alanı: 380.237 m2 = 38 ha Yönetim Alanı: 40,50 ha’dır. 24 1. GENEL BİLGİLER Harita 6: 13.12.2007 Tarihli 1715 Sayılı EKTVKBK Kararıyla Belirlenen Yönetim Alanı Sınırı 25 1. GENEL BİLGİLER Harita 7: 14.10.2007 Tarihli 3228 Sayılı EKTVKBK Kararı ile Genişletilmiş Yönetim Alanı Sınırı 26 1. GENEL BİLGİLER 1.3. Yönetim Alanının Gerekliliği ve Amaç Sitlerin veya anıt eserlerin çevresinde korumaya yönelik olarak yönetim alanı oluşturulması, UNESCO Dünya Mirası Adayı tüm kültür varlıklarının adaylık başvurusunda aranan ölçütlerin başında gelmektedir. Ayrıca ulusal koruma mevzuatımızın temelini oluşturan 23.07.1983 Tarih ve 18113 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 21.07.1983 Tarih ve 2863 Sayılı “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu” ile alan yönetimi oluşturulması ile ilgili 27.11.2005 Tarih ve 26006 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri ile Yönetim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” de sitlerin çevrelerinde koruma amaçlı yönetim alanı belirlenmesini öngörmektedir. Selimiye Camii Külliyesi Yönetim Alanı; Selimiye Camii Külliyesinin hem somut ve hem de somut olmayan kültürel bileşenleri olan kültürel, duygusal ve toplumsal değerleri ile bir bütün halinde korunmasının sağlanması, Selimiye Camii Külliyesi ile Külliyenin merkezinde yer aldığı Edirne tarihi kentsel sit alanı içinde bulunan muhtelif yüzyıllarda inşa edilmiş diğer camiler, kapalı çarşılar, hanlar ve hamamlar gibi kültür varlıklarının yapıldıkları dönemden günümüze değin devam eden işlevliklerini sürdürülebilmelerinin garanti altına alınması, Külliyenin etrafındaki fiziki gelişim ve değişimlerin kontrol altında tutulması ve bu yolla Külliye çevresinde mimari bütünlüğün sağlanması gibi Selimiye Camii Külliyesini korumak, yaşatmak ve gelecek nesillere aktarmak için gerekli tüm etkenlerin kontrol altında tutulabilmesi hedeflenerek belirlenmiştir 27 2. BÖLÜM KÜLTÜREL BİLEŞENLER 28 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER 2.1. Kültürel Önem 2.1.1 Dünya Mirası: Edirne Selimiye Camii Külliyesi Mimar Sinan; “Kalfalığımı Şehzade Camii'nde yaptım. Ustalığımı da Süleymaniye Camii'nde tamamladım. Amma bütün kudretimi bu Selim Han Camii'nde sarf edip, ustalığımı açık seçik ortaya koydum.15 Öyle büyük bir cami tasarısı hazırladım ki, Edirne içinde dünya halkının beğenisini kazanmayı hak eder”16 sözleri ile övdüğü ünlü yapıtı Selimiye Camii Külliyesi’ni 80’li yaşlarında iken 1569-1575 yılları arasında Sultan II. Selim’in emriyle inşa etmiştir. Tapu kayıtlarına göre, Selimiye Camii, Medrese-i Âliye (Dar’ül Hadis), Dar’ül Kurra Medresesi'nin mülkiyeti mazbut Sultan II. Selim Vakfı'na, Arasta ve Sıbyan Mektebi'nin mülkiyeti ise Vakıflar Umum Müdürlüğü'ne ait olup, yönetimlerinden Vakıflar Genel Müdürlüğü sorumludur. Eser günümüzde Edirne-Merkez Yeni Mahalle olarak adlandırılan alandadır. Cami, yapıldığı dönemde, Evliya Çelebi’nin Kavak Meydanı olarak adlandırdığı, Birinci Murat’ın emri ile yapılan ve Yıldırım Bayezid’in geliştirdiği Eski Saray (Saray-ı Atik) ve Baltacı Muhafızları Kışlası’nın bulunduğu alanda inşa edilmiştir. Söz konusu alan Edirne Kenti’nin merkezinde ve kente hâkim bir tepededir. 15 Çelebi E. (1986). Tam Metin Seyahatnâme, Cilt 3-4, Sad.: Tevfik Temelkuran, Necati Aktaş. (İstanbul: Üçdal Neşriyat), s: 342. 16 Çelebi, M. S. (2003), Yapılar Kitabı (Mimar Sinan'ın Anıları) (Tezkiretü'l-Bünyan ve Tezkiretü'lEbniye), Yay. Haz.: Hayati Develi, (İstanbul: K Kitaplığı: 30, Sanat: 3), s: 81. 29 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER 2.1.2. Edirne Selimiye Camii Külliyesi’nin Olağanüstü Evrensel Değerleri Fotoğraf 3: Eski Gravürlerde Edirne Genel Görüntüsü ve Edirne Selimiye Camii Fotoğraf 4: Selimiye Camii’nde Kadir Gecesi (2007) Kimi kentlerde toplumun en çok değer verdiği anıtlar görünüme egemen olur, kenti taçlandırırlar. Edirne kentinin tacı ise Mimar Sinan'ın başyapıtı Selimiye Camii'dir.17 Edirne Selimiye Camii Külliyesi, Osmanlı İmparatorluğu’nun 15. ve 16. yüzyıllarda Avrupa’ya açılmak için kullandığı üs olan Edirne Kentine katılarak, şehre simgesel bir nitelik kazandırmıştır. Külliye Osmanlı İmparatorluğu’nun, Avrupa’daki gücünün hâlâ devam ettiği 16. yüzyıldaki, politik egemenliğini de vurgulayan “Son Sultan Yapısı”dır.18. İşlevsel özelliğini koruyan ve günün hemen her saatinde ibadet amaçlı olarak kullanılan “Kent Tacı” Selimiye Camii, tarih boyunca, politik gücün dini yapıda somutlaşan gösterisi olarak simgesel bir anlam da taşımıştır. 17 Ahunbay, Z. (1999), Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, 2. Basım, (İstanbul; Yapı Endüstri Merkezi Yayınları), s: 123 18 Tunca, A. (2006), Edirne İçin Notlar ve Edirne’de Tarih, Kültür, İnanç Turu, (İstanbul: İnkılâp Yayınevi), s: 176 30 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Kubbeli yapılar arasında Dünya çapında üne sahip Selimiye Camii’nin 31,50 m’lik kubbesi 42,30 m kenarlı bir kare taban üzerinde sekizgen bir çardakla yükseltilmiştir.19 Söz konusu kubbenin büyüklüğü, ayaklar üzerine oturtulmasındaki zarafet ve eserin tüm heybeti ile birlikte, insani boyutlarda algılanmasını sağlayan yapısal ve estetik özellikleri, caminin bir başyapıt olarak kabul edilmesini sağlamıştır. Fotoğraf 5: Selimiye Camii Kubbesi 19 Kuban, D. (1997), a.g.e., s: 137 31 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Yalnız zamanımızın araştırmacıları değil, eski yazarlar da Selimiye'nin bir başyapıt olduğu konusunda birleşmektedirler.20 Ernst Diez bu cami için şunları söyler: “Selimiye; mekânsal büyüklük, yükseklik, topluluk ve ışık etkisi bakımından yeryüzündeki bütün yapılardan üstündür”.21 Bruno Taut ise, Edirne Kenti üzerinde yükselen bütünsel görkemini dile getirmek için Camiyi “Kent Tacı” (Die Stadt Krone) olarak betimlemiştir.22 Ortaçağ dünyasında; Kent silüetini oluşturma, Kentsel alan kullanımını planlama ve Mimari gelişmişliğin göstergesi Olma işlevlerini, kubbeli yapılar üstlenmekteydi. Bu nedenle kubbe, mimari tasarımlarda en çok kullanılan öğe durumunda idi. Fotoğraf 6: Kubbeli ve Minareli Yapılardan Oluşan Tarihi Edirne Kenti Silüeti 20 T.C. Edirne Vergi Dairesi Başkanlığı, Edirne Tarihi Kültürü, http://vdb.gib.gov.tr/edirnevdb/kultur/selimiye.html (Erişim:02.05.2009) 21 Tunca, A. (2006), a.g.e., s: 176 22 Kuban, D. (1997), a.g.e., s: 127 32 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Ancak Taut’un Selimiye’yi sadece kubbesinin görkemi nedeni ile Kent Tacı olarak adlandırmadığı, Külliye’nin kent üzerinde yükselen bütünsel görünüşünü tarif etmeye çalıştığı da bilinmektedir. Öyle ki, kubbenin rolü Sinan’ın dehasını ve sanatını anlamak için tek ölçüt değildir. Sinan’ın bir kent plancısı olarak mekân seçimlerindeki başarısı ve kentsel alana işlev kazandırmadaki ustalığı Edirne Selimiye Camii Külliyesi’nde görülmektedir. Sinan aynı zamanda kütleye gölgelendirme ile hacim kazandırılması açısından en güçlü Türk mimarıdır. Selimiye dış yapısı olağanüstü bir yaratıcı vizyonla varılan heykelsi bir mimarlıktır.23 Kesit 1: Selimiye Camii Yan Duvarı Kesit 2: Selimiye Camii’nin (Bir Saray Cephesini Andıran) Kıble Duvarı 23 Kuban, D. (1997), a.g.e., s: 13 33 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER 2.1.3. Dünya Mirası Listesine Alınma Kriterleri Bir alanın Dünya Miras Listesi’ne dâhil edilebilmesi için Dünya Miras Komitesi tarafından belirlenen olağanüstü evrensel değerini ölçen 6 kültürel ve 4 doğal kriterden en az birini karşılaması gerekmektedir. Edirne Selimiye Camii Külliyesi, UNESCO Dünya Mirası Listesine I, II, III ve IV nolu kriterler ile sunulmuştur. Ancak I ve IV nolu kriterler ile kabul edilmiştir. Kriter I : İnsan Yaratıcılığının İfadesi Bir Başyapıt Olmak Kriter II : Belli Bir Zaman Diliminde veya Kültürel Mekanda, Mimarinin veya Teknolojinin Anıtsal Sanatların Gelişiminde, Şehirlerin Planlanmasında veya Peyzajların Yaratılmasında, İnsani Değerler Arasındaki Önemli Etkileşimi Göstermesi. Kriter III: Kültürel Bir Gelenek veya Yaşayan ya da Kayıp Bir Uygarlığın Tek veya En Azından İstisnai Tanıklığını Yapması. Kriter IV: İnsanlık Tarihinin bir veya birden fazla anlamlı dönemini temsil eden yapı tipinin ya da mimari veya teknolojik peyzaj topluluğunun değerli bir örneğini sunması Kriter 1: İnsan Yaratıcılığının İfadesi Bir Başyapıt Olmak Mimar Sinan’ın inşa ettiği Selimiye Camii kubbesi, Klasik Osmanlı döneminin zirve eseridir. Selimiye’nin kubbesi, mimarlık ve mühendislik bilimlerinde insanoğlunun ulaştığı yaratıcılığın simgesidir. Selimiye Camii, iç bölümüyle 1.620 m²lik ve külliye bütünlüğü ile 22.194 m²lik bir alanı kaplamaktadır. Kubbenin çapı 31,50 m, yerden kubbenin kilit taşına olan yükseklik 42,30 m ve minarelerin yüksekliği 87,56 m’dir. Fotoğraf 7: Sanayi Öncesi Mimarinin Doruk Noktası Selimiye Camii Kubbesi 34 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Sinan, hem Türk-İslam mimarisinin hem de Batı mimarisinin en büyük sorunsallarından biri olan bütünsel mekân sorunsalını, merkezi mekânda geniş kubbe kullanarak mükemmel şekilde çözmüştür. Bu nedenle de Osmanlı mimarisinin doruk noktasına ulaştığı 16. yüzyıla damgasını vuran mimardır. Dört padişah dönemine tanıklık eden, üçü döneminde mimari faaliyetler yürüten Mimar Sinan’ı yeniçeriliği zamanında, gördüğü ve incelediği eserler ile uzun mimarlığı döneminde yaptığı denemeler en iyi olana götürmüştür. Selimiye Camii ile artık kubbe havada asılı gibidir, geniş kubbenin yükü aşağıya dağılmıştır ve orta mekân merkezileşmiştir. İbadet alanında, cemaatin, tek kubbe altında bütünleşebileceği genişlikte bir merkezi mekân gerçekleştirilmiştir. Fotoğraf 8: Selimiye Camii’nin Merkezi Kubbe Altında Kalan Bütüncül Mekânı Selimiye Camii’nin kubbesi Rönesans örneklerinde olduğu gibi, çift cidarlı değil, tek cidarlıdır. Selimiye Camii’nde kaburgalara, çift cidara gereksinim duyulmadan, yalnızca kemerlere binen tuğlalarla büyük ve ışıklı bir kubbe inşa edilmiştir. Doğan HASOL, Sinan’ın, Osmanlı’da bu tek cidarlı kubbe çözümünü zirveye taşıdığını söylemiştir. 35 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Mimar Sinan, Selimiye'de kullandığı sekizgen çardak sistemi ile duvarları taşıyıcı olmaktan çıkararak bölme duvarlar haline getirmiştir. Böylece, duvar yüzeylerinde istediği gibi pencere sıraları açma imkânı elde etmiş, camide aydınlık ve ferah bir mekân oluşturmuştur. Fotoğraf 9: Kubbenin Fil Ayaklarına Bağlantısını Gösteren Selimiye Camii İç Mekânı (Fotoğraf: Süleyman Uçar-2006) Selimiye Camii’nin kubbesi, sekiz kemerle çok başarılı bir biçimde sekiz fil ayağına nakledilmiştir; ayak sayısının çokluğu sayesinde kemer açıklıkları küçülmüştür. Caminin bütün duvarları yıkılsa dahi, yük sekiz fil ayağıyla taşındığı için kubbe hiç yıkılmadan bir baldaken (çardak) şeklinde ayakta kalabilecek şekilde inşa edilmiştir.24 31 metreden daha geniş olan kubbenin yükü, kemer ve taşıyıcı sistemle zemine iletilmektedir. Bu açılardan eser sanayi öncesi dönemin en üstün mimari özelliklerinin bir tür ifadesidir. 24 Sönmez N. ve Sönmez Z. (1988), “Tarihi Belgelerin Işığında Edirne Selimiye Camii”, Uluslararası Mimar Sinan Sempozyumu, 24-27 Ekim 1988, (Ankara: Atatürk Dil ve Tarih Yüksek Kurumu), s: 79 36 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Kriter 4: İnsanlık Tarihinin Bir veya Birden Fazla Anlamlı Dönemini Temsil Eden Yapı Tipinin ya da Mimarî veya Teknolojik Peyzaj Topluluğunun Değerli Bir Örneğini Sunması Selimiye Camii kubbesi, mekânsal planlanması, mühendislik, mimarlık ve kentsel tasarımı ile insanlık tarihindeki gelişimi temsil eden bir başyapıttır. Caminin mimarisinin oluşmasında, büyük kemerler; büyük kubbe ve sekiz ayak kadar önemlidir. Selimiye’de kemerler, yapının teknik ve mimarî çözümlemesinin temel taşını teşkil etmektedir. Camii’nin kubbesi 8 kemer ile bağlanarak çok mükemmel şekilde 8 fil ayağına oturtulmuştur. Tüm duvarlar yıkılsa dahi merkezi kubbe, fil ayaklarının üzerinde gökyüzünde asılı durabilecek şekilde yerleştirilmiştir.25 Kubbenin baskısını duvarlardan alarak zemine ileten bu deha taşıma sistemi nedeni ile mimarî ve mühendislik teknolojileri bakımından Selimiye Camii özel bir konuma yükselmektedir. Öyle ki Cami, yapı malzemelerinin taş ve tuğladan oluştuğu endüstri öncesi dönemin ustalık eserlerinin en önemli temsilcisidir. Selimiye Camii’nin minareleri, çok ince olmalarına karşın, güneybatı ve kuzeydoğusunda yer alan minarelerinde kullanılmış olan 3’lü merdiven sistemiyle şerefelere çıkılabilmesi ile mimarlık tarihinde önemli bir yere sahiptir. Kentsel planlama açısından Selimiye Külliyesi çok özel bir yere sahiptir. Külliye, sadece inşa edildiği dönemdeki Edirne kenti planlaması gözetilerek değil, kentin sonraki dönemlerdeki muhtemel gelişimi de göz önüne alınarak inşa edilmiştir. Öyle ki Külliye, günümüzde inşa edilse idi, Edirne Kenti’nde yerleştirilebilecek en uygun noktasına yapılmıştır. Kentin diğer yapıları ve ticari, sosyal ve eğitim hayatı ile diyalog içinde olan Külliye sadece ibadet amaçlı olarak inşa edilmemiştir. Eserin bünyesindeki tüm birimler, bu birimlerin inşa şekilleri ve konumları kentin günlük ihtiyaçlarına yönelik pratik işlevler barındırmaktadır. Sıbyan Mektebi, Medreseleri, Kütüphanesi, Muvakkithanesi, Arastası, 25 Sönmez N. ve Sönmez Z. (1988), a.g.e., s: 80 37 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER İç ve dış Avluları, çevredeki hanlar, hamamlar, kapalı çarşılar, diğer eğitim kurumları ve külliyeler ile iletişim içindedir. Diğer bir deyişle Külliye, mimarlık ve mühendislik yönünden sahip olduğu üstün özelliklerinin ötesinde Edirne kentinin sosyal dokusunda birleştirici, tamamlayıcı ve yönlendirici güce sahiptir. Külliye’nin kentsel tasarım açısından örnek gösterilebilecek bir başka özelliği ise inşa edilirken kentin konut planlamasının da analiz edilmiş olmasıdır. Sinan, Külliye’yi kentin öyle bir noktasına yapmıştır ki, şehirdeki konut alanları genişlerken, özelde “Edirne Selimiye Camii Külliyesi”, genelde ise “Eski Kent” merkezde kalmıştır. Çok uzaklardan dört minaresi ile göze çarpan ve kentin sembolü olan Selimiye Camii, kurulduğu yerin seçimiyle, Mimar Sinan’ın aynı zamanda usta bir şehircilik uzmanı olduğunu da göstermektedir. Çizim 2: Gazimihal Köprüsünden Selimiye Camii ve Edirne Kent Silüeti 38 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Çizim 3: Selimiye Camii Külliyesi Fotoğraf 10: Selimiye Camii’nin Kent Silüetindeki Güçlü ve Temel Konumu, Gündüz Görünümü Fotoğraf 11: Selimiye Camii’nin Kent Silüetindeki Güçlü ve Temel Konumu, Gece Görünümü 39 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Fotoğraf 12: Selimiye Külliyesi ve Çevresindeki Yol Aksları Fotoğraf 14: Türk İslam Eserleri Müzesi (Daru’ül Hadis Medresesi) Fotoğraf 16: Sıbyan Mektebi Fotoğraf 13: Külliye Birimlerinin Kuşbakışı Görüntüsü Fotoğraf 15: Selimiye Vakıf Müzesi (Dar’ül Kurra Medresesi) Fotoğraf 17: İç Avlunun Minareden Görüntüsü 40 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Fotoğraf 18: Arasta, Sıbyan Mektebi’nin Kubbesi ve Dış Avlu: Minareden Görüntüsü Fotoğraf 19: Arasta Ana Kapısı Fotoğraf 21: Arastayı Dış Avluya Bağlayan Merdivenler Fotoğraf 20: Arasta Dua Kubbesi Fotoğraf 22: Selimiye Yazma Eserler Kütüphanesi 41 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER 2.2. Yönetim Alanı: Edirne Tarihi Kent Merkezi Edirne Selimiye Camii Külliyesi yönetim alanı 40,50 hektardır ve Edirne Kentinin Osmanlı İmparatorluğu’nun başkenti olduğu (1365-1453) 14. yüzyılın ikinci ve 15. Yüzyılın ilk yarısındaki tarihi merkezinin büyük bir bölümünde yer almaktadır. Bu nedenle alan içinde kendileri de birer anıt eser olan onlarca varlık bulunmaktadır. Selimiye Camii ve etkileşim sahasının birleşiminden oluşan yönetim alanının sınırlarını, kuzeyde Padişah III. Selim döneminde yapılan Harbiye Kışlası, doğuda 14. yy yapısı Atik Ali Paşa Camii, güneydoğuda Halk Eğitim Merkezi (İttihat ve Terakki Cemiyeti Binası) ve Eski Ticaret Meslek Lisesi, güneyde Rüstem Paşa Kervansarayı ve Çilingirler Çarşısı, batıda Ali Paşa Çarşısı, Makedonya Kulesi ve Kentsel Arkeoloji Parkı’nın oluşturduğu bir hat ve kuzeybatıda Üç Şerefeli Camii ve 200 yıllık tarihi sivil mimarlık örneklerinden oluşan Karanfiloğlu Mahallesi’nden geçen hat oluşturmaktadır. Saraçlar Caddesi ile Çilingirler Çarşısının birleştiği nokta ise alanın güneye doğru daralan uç noktasını oluşturmaktadır. Edirne Selimiye Camii Külliyesi yönetim alanı Edirne’nin Tarihi Kent Merkezini kapsamaktadır. Bu alan 15. yüzyıldan günümüze “Kent Merkezi” olarak gelmiştir. Harita 8: 1918 Tarihli Edirne Haritası Üzerinde Dünya Mirası Alanı 42 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Harita 9: Yönetim Alanında Tescilli Yapılar 43 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER 2.2.1 Altın Üçgen: Tarihsel Çekirdek ve Çevresi Edirne Selimiye Camii Külliyesi ile işlevsel bütünlük sağlayan ve her biri dönemine ait mimarî, sosyal, kültürel ve ekonomik standartların tanığı ve sembolü olan Eski Camii ve Üç Şerefeli Camii Yönetim Alanının Merkezini teşkil etmektedir. (Altın Üçgen) Selimiye Külliyesi’nin birimlerinden olan Arasta, cami ve çevresinin kültürel ve ekonomik yaşantısını canlı tutan bir ana unsurdur. Yönetim alanı sınırı, Arasta ile ticari ve kültürel bağları, inşa dönemlerinden günümüze değin devam eden Bedesten, Ali Paşa Çarşısı, Saraçlar Caddesi, Çilingirler Çarşısı, Rüstem Paşa Kervansarayı, Sokullu Mehmet Paşa Hamamı ve Saray Hamamı vb. vakıf kültür varlıklarını kapsayacak şekilde belirlenmiştir. Alan içinde söz konusu vakıf eserleri dışında sivil mimarî örnekleri, tarihi evler ile günümüzde kullanılmayan tarihi çeşmeler, çeşitli idari birimlerin hizmet binası olarak Altın Üçgen İçinde Kalan Anıt Eserler kullandıkları tarihi yapılar ve pasajlar da bulunmaktadır. Altın Üçgen İçinde Kalan Anıt Eserler Üç Şerefeli Camii ve Çevresindeki Han, Belediye Hamam ve Medreseler 5. Kolordu Bedesten Eski Camii Vakıflar Böl. Md. Rüstem Paşa Kervansarayı Selimiye Külliyesi Arasta ve Çevresindeki Han ve Hamamlar Selimiye Camii 16. Yüzyıl Edirne’sinde Altın Üçgeni Tamamlayan Son Köşe Taşı Olarak İnşa Edilmiştir. Harita 10: Genel Bakış:Altın Üçgen İçinde Kalan Anıt Eserlerin Konumu 44 2. KÜLTÜREL Selimiye Camii Külliyesi Çevresindeki Belli BİLEŞENLER Başlı Eserler Fotoğraf 23: Selimiye Camii Külliyesi Fotoğraf 25: Saray Hamamı Fotoğraf 27: Belediye Binası (Günümüzde) Fotoğraf 24: Taş Odalar Fotoğraf 26: Hafız Ağa Konağı * Fotoğraf 28: Belediye Binası (Tarihi Kartpostal) * Mayıs 2010 tarihinden beri Edirne Belediyesi, UNESCO Dünya Mirası Edirne Selimiye Camii Külliyesi Alan Yönetim Ofisi olarak kullanılmaktadır. 45 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Fotoğraf 29: Atik Ali Paşa Camii Fotoğraf 31: Edirne İl Müftülüğü Fotoğraf 33: Osmanlı Mezar Taşları Açık Hava Sergisi Fotoğraf 30: Edirne Belediyesi Sağlık İşleri Müdürlüğü Binası Fotoğraf 32: Zehrimar Mezarlığı Fotoğraf 34: Tarihi Elektrik Trafosu 46 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Eski Cami Çevresindeki Belli Başlı Eserler Fotoğraf 35: Eski Camii Kartpostal Fotoğraf 37: Eski Camii’de Geleneksel Olarak Kılıçla Okunan Cuma Hutbesi Fotoğraf 36: Eski Camii Fotoğraf 38: Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü* Bedesten Fotoğraf 39: Rüstempaşa Kervansarayı Fotoğraf 40: Bedesten *1907 Yılında Eski Camii’nin Vaizler Medresesi olarak inşa edilmiş, 1915’ten beri Vakıflar Müdürlüğü olarak hizmet vermektedir26 26 Osman, R. (1999), Edirne Evkaf-ı İslamiye Tarihi: Camiler ve Mescitler, (Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları), s: 64-65 47 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Üç Şerefeli Cami Çevresindeki Belli Başlı Eserler Fotoğraf 41: Üç Şerefeli Camii Fotoğraf 43: Sokullu Mehmet Paşa Hamamı Fotoğraf 45: Saatli Medrese Fotoğraf 42: Saraçlar Caddesinden Üç Şerefeli Camii - Tarihi Kartpostal Fotoğraf 44: Taş Han Fotoğraf 46: Makedonya Kulesi ve Kentsel Arkeoloji Parkı 48 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Yönetim Alanı İçinde Kalan Diğer Belli Başlı Kültürel Varlıklar Fotoğraf 47: Ali Paşa Çarşısı Fotoğraf 48: Halk Eğitim Merkezi (İttihat ve Terakki Cemiyeti Binası) Fotoğraf 49: Ticaret Lisesi Çeşmesi Fotoğraf 50: Bahaî Evi 49 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Günümüzde Konut veya İşyeri Olarak Kullanılan Tarihi Yapılardan Örnekler Fotoğraf 51: 50 L-1B pafta 71 Ada 27 Parsel, Maarif Cad. Fotoğraf 53: 50 L-1B Pafta 253 Ada 14 Parsel, Çamaşırcılar Sok. Fotoğraf 52: 50 L-1C 416 Ada 5 Parsel, Saraçlar Cad. Fotoğraf 54: 50L-1C 76 Ada 57 Parsel, Saraçlar Caddesi 50 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Günümüzde Konut veya İşyeri Olarak Kullanılan Tarihi Yapılardan Örnekler Fotoğraf 55: 50 l-1C 416 Ada 5 Parsel, Çilingirler Cad. Fotoğraf 56: Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü Fotoğraf 57: Yetimler Çarşısı Sokak Fotoğraf 58: 50L-1B 256 Ada 7-8 Parsel 51 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER 2.2.2. Tarihi Kent Merkezi ve Ticari Kültürel Akslar Yönetim alanı içinde üç çekim bölgesi bulunmaktadır. Bu çekim bölgelerinden ilki ticari faaliyetlerin yoğun olduğu Saraçlar Caddesi’dir. İkinci çekim noktası; kentin güneydoğu, kuzeydoğu ve batı yönlerinden gelen araç yollarının birleştiği Eski Camii önüdür. Üçüncüsü ise Üç Şerefeli Cami ve Taş Han’ın ortasında kalan noktadır. 1 3 2 Fotoğraf 59: Yönetim Alanı İçindeki Çekim Noktaları Her bir çekim bölgesi Yönetim alanı içindeki gerek kültürel ve gerekse ticari faaliyetlerin yoğunlaştığı hatları birbirine bağlamaktadır. 3 Fotoğraf 60: Yönetim Alanı İçindeki 3 Nolu Çekim Noktası 52 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER 2.2.3 Alt Bölge Analizleri Dünya Mirası Sit Alanı ile Koruma Bölgesinin birleşiminden oluşan yönetim alanı yaklaşık 40,50 hektardır ve kendi içinde gösterdiği ticari, konutsal, kültürel yoğunluğa göre dokuz farklı alt bölgeye ayrılmıştır. Birinci alt bölge Edirne Selimiye Camii Külliyesi’nden oluşmakta iken, ikinci alt bölge Külliye’nin güneybatı cephesinde kalan ve mülkiyeti Edirne Belediyesi’nde bulunan, “Kent Parkı” niteliğindeki yeşil alanı kapsamaktadır. Üçüncü ve dördüncü Bölgeler caminin güneydoğu yönünde Zehrimar Mezarlığı, Ticaret Lisesi ve Halk Eğitim Merkezi binalarını kapsamaktadır. Söz konusu bu varlıkların kendileri de üzerine kurulu oldukları parsellerde kültürel varlık olarak tescillidir. Geniş bir bölümünü Harbiye Kışlası’nın kapladığı Beşinci Bölgeye komşu altıncı bölge Yönetim Alanı’nın, 10,76 hektarını oluşturmaktadır. Altıncı bölgede ana hatları itibari ile mesken olarak kullanılan sivil mimarlık örnekleri yoğun olarak bulundurmaktadır. 6. Bölge içinde toplam 34 tescilli sivil mimarlık örneği bulunmaktadır. Sivil mimarlık eserleri dışında 6 anıtsal ve içinde Edirne Belediyesi merkez yönetim binası ile Belediye Sağlık işleri binasının da bulunduğu kimi kamu binaları bu alt bölge içinde kalmaktadır. Yedi, sekiz ve dokuzuncu bölgeler Edirne’nin ticari faaliyetlerinin yoğun olarak yürütüldüğü alanlardan oluşmaktadır. Söz konusu alt bölgelerde Makedonya Kulesi Kentsel Arkeolojik Parkı, Ali Paşa Çarşısı, Saraçlar Caddesi ve Çilingirler Çarşısı gibi, günümüzde işyeri olarak kullanılan onlarca sivil mimarlık örneği ile Bedesten, Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü Binası ve 5. Kolordu Komutanlığı Binaları bulunmaktadır. 53 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Harita 11: Yönetim Alanı Alt Bölgeleri 54 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER 2.3. Bağlantı Noktaları Bağlantı Noktası: Yönetim alanı sınırlarında yer almamakla birlikte, arkeolojik, coğrafi, kültürel ve tarihi nedenlerle veya aynı vizyon ve tema etrafında yönetim ve gelişiminin sağlanması bakımından bu yer ile irtibatlandırılan kültürel varlıklardır. 27 Selimiye Camii Külliyesi çok yakın ilişki içinde olduğu Edirne Kenti’nin tarihi merkezi ile Külliye çevresinde oluşturulan “Koruma Alanı” (Etkileme Geçiş Bölgesi – Buffer Zone) sayesinde Yönetim Planı içinde irtibatlandırılmıştır. Ancak Edirne’de bulunmakla birlikte tarihi kent merkezinde bulunmayan II. Bayezid Külliyesi, Karaağaç Eski Tren Garı (Trakya Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi), Kırkpınar - Er Meydanı Sarayiçi gibi somut ve somut olmayan kültürel miras öğelerinin Yönetim Planı ile irtibatlandırılması “Bağlantı Noktası” olarak yapılmıştır. Edirne’nin kültürel ve sosyal hayatının şekillenmesinde ön plana çıkan ana unsurlar olan söz konusu miras varlıkları bu Yönetim Planında, koruma, sergileme-tanıtım ve turizm eylem ve uygulamaları çerçevesinde değerlendirilmeye çalışılmıştır. Böylece Yönetim Planının mekânsal bölünmelere karşın kültürel ve tarihi bütünselliği sağlayacak şekilde şekillenmesi öngörülmektedir. Kültürel bütünselliğin sağlanması çerçevesinde Edirne Kenti dışında kalmakla birlikte Mimar Sinan’ın Selimiye Camii Külliyesini inşa edinceye değin geçirdiği mimari ve mühendislik gelişiminin izlendiği İstanbul’daki Şehzade ve Süleymaniye Külliyeleri de Yönetim Planı içinde ziyaretçi ve turizm eylem ve uygulamaları çerçevesinde değerlendirilmeye çalışılacaktır. 27 21.07.1983 Tarih ve 2863 Sayılı “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu”, Madde: 3/12 55 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER 2.3.1. İkinci Bayezid Külliyesi ve Sağlık Müzesi Sultan II. Bayezid Külliyesi Fatih Sultan Mehmet'in oğlu ve sekizinci Osmanlı Padişahı Sultan II. Bayezid tarafından yaptırılmıştır. Sultan II. Bayezid'in Akkirman seferine çıkarken 1484 yılında temelini attığı, yapılar topluluğu 4 yıl kadar kısa bir süre içinde bitirilerek hizmete açılmıştır. Külliyenin mimarının Hayrettin olduğuna dair yaygın bir görüş vardır. Ancak bu görüş bugün kesin tarihi belgelerle güçlendirilmemiştir. Bazı araştırmacılar, külliyenin mimarının Yakup Şah Bin Sultan Şah olduğunu ileri sürülmektedir. Yüzyıllar boyu II. Bayezid Külliyesi’nin tıp medresesinde öğrenciler yetiştirilmiş, darüşşifasında hastalara şifa dağıtılmış, imaretinde fakir fukara doyurulmuş ve tabhanelerinde yolcular ağırlanmıştır. Halen ibadete açık olan camisi ise İslâm âleminin en saf ve yalın anlatımlı camilerinden biri olarak kabul edilir ve Edirne’nin en önemli ibadet mekânları arasında yer alır. Darüşşifa kısmı ise dönemin en önemli sağlık merkezlerinden biridir. Kuruluşunda her türlü hastalara hizmet vermiştir, öyle ki kuruluş vakfiyesinde hastanenin personeli sayılırken 2 cerrah ve 2 göz doktorundan da söz edilir. Daha sonraki yıllarda şifahane, ruh hastalarına yönelik hizmet vermeye başlamış ve hastalar, dönemin tıp bilgi ve ilaçlarının yanı sıra, su sesi, musiki, güzel kokular ve çeşitli meşguliyetlerle tedavi edilmişlerdir. Uzun yıllar boyunca hastalara şifa dağıtan bu şifahane, 1850’li yıllardan sonra, sadece ruh hastalarının tecrit edildiği bakımsız bir kurum haline gelmiştir. Bina bir yandan bakımsızlıktan, diğer yandan yatağı dolan Tunca Nehri’nin taşkınları sonucu büyük zararlar görmüştür. 1875 yılında Edirne'yi ziyaret eden Saffet Paşa, külliyeye de uğramış ve buradaki içler acısı durumu görüp, sadrazama rapor etmiştir. Hemen ardından patlayan 1877-78 Osmanlı Rus Savaşı esnasında Edirne işgal edilince, buradaki hastalar İstanbul'a gönderilmiştir. Bunun üzerine İstanbul'dan Edirne Valiliği’ne bir emir gönderilerek, İstanbul'da bu tür hastalar için yer kalmadığı belirtilmiş ve şifahanenin onarılarak tekrar 56 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER kullanıma açılması istenmiştir. Bunun üzerine 1896 yılında onarım görmüş ve ruh hastalarının tecrit ve tedavilerinde bir süre daha kullanılmıştır. 1910 yılında Alman mimar Cornelius tarafından bir onarımı daha gerçekleştirilmiştir. Hastanenin 1916’lara kadar açık olduğu bilinmektedir. Külliyenin Trakya Üniversitesi'ne Tahsisi28 Külliye birimlerinden Darüşşifa ve Tıp Medresesi, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 1984 yılında Trakya Üniversitesi'ne tahsis edilmiştir. Bir süre Trakya Üniversitesi Edirne Meslek Yüksekokulu'nun Restorasyon ve Duvar Süsleme Bölümleri burada eğitim öğretimini sürdürmüştür. Darüşşifanın, Trakya Üniversitesi bünyesinde Sağlık Müzesi’ne dönüştürülmesi çalışmalarına ise 1993 yılında başlanmış ve Kültür Bakanlığı'nın 11.04.1997 tarihli onayı ile müze olması resmileşmiştir. Ruh Hastalarını Readaptasyon Derneği'nin katkılarıyla 30.06.2000 tarihinde de Şifahane kısmı, Psikiyatri Tarihi Bölümü olarak düzenlenmiştir. Tasarım Sanat Yönetmenliğini Türkan Kafadar'ın yaptığı çalışmalarla bu bölüm tarihine uygun bir şekilde mankenlerle canlandırılmıştır. Müzenin Darüşşifa'dan sonra ikinci bölümü olan Tıp Medresesi (Medreset-ül Etıbba) 23.04.2008 tarihinde hizmete girmiştir. Uluslararası Rotary 2420. Bölge Guvernörlüğü işbirliği ile düzenlenerek hizmete açılan bu bölümde ziyaretçiler 15. yüzyılın tıp eğitimine bir zaman yolculuğuna çıkarılmaktadır. 28 Ayrıntılı bilgi için bknz: http://saglikmuzesi.trakya.edu.tr/ 57 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Fotoğraf 61: İkinci Bayezid Külliyesi ve Sağlık Müzesi Fotoğraf 62: Külliyede Müzikle Terapiye Katkıda Bulunan Sazendeler 58 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Plan 3:İkinci Bayezid Külliyesi Planı 1. Tıp Medresesi 2. Darüşşifa 3. Cami 4. Tabhaneler 5. Fodlahane 6. İmaret 7. Sinan Ağa Çeşmesi 59 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER 2.3.2. Karaağaç Semti: Eski Tren Garı (T.Ü. Güzel Sanatlar Fakültesi) ve Lozan Anıtı Karaağaç Yolu Edirne’yi Karaağaç Semti’ne29 bağlayan yoldur. Bu yolun üzerinde yer VE Vve alan kültürel öğeler ise, “Meriç Köprüsü”, “Eski (Jandarma) Karakol Binası”, “Hacı Adil Bey Çeşmesi”, “Jandarma Anıtı”dır. Yol “Tarihi Tren Garı”yla sonlanmaktadır. Fotoğraf 63: Hacı Adil Bey Çeşmesi Fotoğraf 64: Meriç Köprüsü 29 Ayrıntılı bilgi için bknz: http://www.edirnevdb.gov.tr/kultur/semtler.html 60 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Fotoğraf 65: Karaağaç Yolu (Genel Görüntü) Fotoğraf 66: Edirne Eski Tren Garı (T.Ü.Güzel Sanatlar Fakültesi) Fotoğraf 67: Eski Jandarma Karakolu (Protokol Evi) 61 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Yakın geçmişteki Karaağaç'tan köprüye kadar uzanan ek tren yolundan kalma Karaağaç Yolu (son dönemde bilinen adıyla Lozan Caddesi) bünyesinde aynı zamanda Edirne'nin en güzel mesire yerlerinden olan Söğütlük Ormanı'nı barındırmaktadır. Yol boyunca gördüğünüz tarihi ağaçların, zamanında dinamit lokumları konulmak üzere kullanılan kovukları İkinci Dünya Savaşı'na hazırlanan Trakya'nın o dönemini çarpıcı bir şekilde vurgulamaktadır. Edirne'nin batısından Tunca'yı sonra da Meriç'i aşan köprülerden geçen 5 km'lik yol, kentin Karaağaç Semtine varır. Karaağaç, yakın geçmişin siyasal olaylarından Edirne'nin, en fazla zarar gören semtidir. 1915'te Bulgaristan'ı kendi yanında savaşa sokmak için Almanya'nın yaptığı şiddetli baskı yüzünden, Karaağaç, Meriç batısındaki tüm Türk topraklarıyla birlikte Edirne'den ayrılmıştır. Ancak 1923 yılında Lozan Anlaşmasıyla geri alınabilmiştir. Edirne'ye dört kilometrelik doğa ve tarih yoluyla bağlanan Karaağaç Mahallesi, bir yaklaşıma göre Antik Orestia şehri üzerine kurulmuş olup; adını burada bir zamanlar var olan Karaağaç ormanlarından almıştır. Karaağaç 24 Temmuz 1923 Lozan Antlaşması ile burada yaşanan ünlü diplomatik tartışmalar sonunda, Savaş Tazminatı yerine sayılmak üzere Türk topraklarına katılmıştır. Jandarma Şehitliği: 1912-1913 Balkan Savaşı Edirne savunmasında, Meriç nehrinin güney batısındaki Maraş bölgesi ile güneyindeki Karaağaç bölgesi “Güney Cephesini” oluşturur. 5 aylık savunma süresince Bulgar ve Sırplar Edirne’yi alma yönünde bu cepheden sonuç almayı amaçlamışlardır. Güney cephesinde birliklerimizin büyük bir çoğunluğunu teslim alan Bulgar birlikleri güneyden Karaağaç yönünden şehre girmeye başlarlar. Şehitliğin bulunduğu yere yaklaştıkları sırada Jandarma Karakolu ve çevresinde mevzilenmiş bulunan Türk Jandarmaları ve Güney cephesinden çekilen askerlerin ateşi ile karşılaşırlar. 62 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER 9 Türk Jandarması Bulgar birliklerini 3 saat boyunca son mermilerine kadar savaşarak durdurmuşlar ve şehit olmuşlardır. Ressam ve öğretmen olan Hasan Rıza Bey evinde eşi bulunmayan silah koleksiyonları ve eşsiz resimlerini yağmadan kurtarmak için evine gitmek istemiş, yolda Bulgar askerlerince yakalanmış, 28 Mart 1913 günü süngülenerek şehit edilmiştir. Türk tarihine ilişkin birçok eşsiz tablosu bulunan Hasan Rıza Bey’in mezarı da burada bulunmaktadır. Jandarma Şehitliği Anıtı, Bulgar işgalinden sonra 1915 yılında Vali Hacı Adil Bey’in önderliğinde ortaya çıkan anıt fikrinin, mimarı Talat Bey ve Fransız bir mühendis tarafından uygulanması ile ortaya çıkmıştır.30 Jandarma Şehitliği Anıtı, Karaağaç yolu üzerinde Söğütlük orman parkından hemen sonra yer alır. Tarihi Gar Binası Osmanlı İmparatorluğunda l9. yy sonlarında yapımına girişilen, ancak çeşitli nedenlerle sonuçlanması geciken Rumeli Demiryolları güzergâhındaki önemli kentler için yaptırılan istasyon binaları, ilk kez İstanbul’da, Alman mimar August Jachmund tarafından gerçekleştirilen Sirkeci Garı’nı örnek alan bir tipoloji oluşturmuşlardır. Bu örneğe göre gar binaları, hemen her zaman, tren hattına paralel, ince, uzun bir yapı olarak planlanmıştır.31 Edirne’nin yaklaşık beş kilometre güneybatısındaki Karaağaç Köyü’nün demiryolunun kuzey kenarında, hatta paralel olarak inşa edilmiştir. İstanbul’u Avrupaya bağlayan demiryolu üzerindeki istasyonlardan olan Edirne Garı’nın kesin tasarım yılı saptanamamışsa da, yapının 1914’de, savaş nedeniyle yarım kaldığı, ancak Cumhuriyetten sonra, 1930’da işletmeye açılabileceği bilinmektedir. Buna göre, tasarımın II. Meşrutiyetin ilk yıllarında tamamlandığı, inşaata Balkan Savaşı’ndan önce, 1911 - 1912’de, ya da savaştan ve Edirne’nin kurtarılmasından sonra, 1913'de başlandığı, 1914’teki I. Dünya Savaşı nedeniyle yapının kullanıma açılmadığı 30 31 http://www.edirneden.com/goster.php?id=853 http://www.edirneden.com/goster.php?id=853 63 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER anlaşılmaktadır. Edirne Garı, Kemalettin Bey’in Şark Demiryolları Şirketi adına tasarladığı dört tren istasyonundan sonuncusudur. Bu şirket için ilk kez Filibe Garı’nı tasarlayan mimar bu yapıda gösterdiği başarı nedeniyle, Selanik ve Edirne Garlarını tasarlamakla görevlendirilmiş, Selanik Garı’nın yalnızca temelleri atılmış, Edirne Garı ise genel olarak 1914’e kadar bitirilmiştir. Mimarın tasarladığı diğer istasyon olan Sofya Garı’nın II. Meşrutiyet ten önceki gerçekleştirildiği anlaşılmaktadır.32 Savaş sonunda Osmanlıların Balkan topraklarını büyük ölçüde yitirmeleri nedeniyle, Rumeli Demiryollarının ancak 337 km’lik bir bölümü Türk sınırları içinde kalmış, bu arada Yunan toprakları içine doğru giren Karaağaç’taki Edirne Garı’na ulaşabilmek için Yunan sınırını geçmek zorunluluğu doğmuştur. Bu nedenle, 1929 yılında Şark Demiryolları Şirketi ile Alpullu’dan Edirne’ye kadar yalnız Türk topraklarından geçecek yeni bir hattın yapımı için anlaşmaya varılmışsa da, bu hat ancak çok yıllar sonra TCDD tarafından gerçekleştirilmiş, böylece eski Edirne Garı, tamamen terk edilmiştir.33 Bodrumla birlikte 3 katlı, dikdörtgen planlı, seksen metre uzunluğundaki gar, tuğla yığma sistemine göre gerçekleştirilmiştir. Büyük holün yer aldığı orta bölümün dış duvarları, pencere ve kapı kemerleriyle silmeler, girişteki kulelerin üst bölümleri ve kemer duvarları kesme taştan yapılmış, döşemelerde çelik kirişler kullanılmış, yapının üzeri, asbest plakalarla kaplı, çelik makaslı, kırma bir çatıyla örtülmüştür.34 Türk-Yunan sınırına çok yakın bir konumda bulunan Karaağaç Tren Garı bir süre boş durduktan sonra, 1974 yılı Kıbrıs olayları sırasında bir ileri karakol olarak kullanılmış, 1977 yılında da yeni kurulan ve bugünkü Trakya Üniversitesi’nin nüvesini oluşturan Edirne Mühendislik ve Mimarlık Akademisine verilmiştir. Onarılıp içi yeniden düzenlenen eski gar binası, bir süre Trakya Üniversitesi Rektörlüğü olarak kullanılmıştır. Günümüzde ise Trakya Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi olarak hizmet vermektedir.35 Tren Garı alanında ayrıca Lozan Müzesi ve Anıtı bulunmaktadır. 32 http://www.trakya.edu.tr/Koruma/rekt_binasi.htm http://www.trakya.edu.tr/Koruma/rekt_binasi.htm 34 http://www.trakya.edu.tr/Koruma/rekt_binasi.htm 35 http://www.edirneden.com/goster.php?id=853 33 64 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Lozan Anıtı ve Müzesi Karaağaç yerleşkesine Üniversite Rektörlüğünün taşınması ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin sınırlarını belirleyen, ulusal bütünlüğünü sağlayan Lozan Anıtı, Meydan ve Müzesi yapılması kararı, Rektör Prof. Dr. Osman İnci'nin önerileri doğrultusunda, Trakya Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi, Trakya Üniversitesi Balkan Araştırma ve Uygulama Merkezi'nin teklifleri ile Trakya Üniversitesi Senatosunun 27.11.1996 tarihli 7'nci toplantısında oybirliği ile alınmıştır. Tarihi değerlendirmeler göz önüne alındığında, anıt yerinin tespitinde Karaağaç yerleşkesinin tercihi en doğru seçimdir. 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Mütarekesi'ne göre, Trakya hududu Meriç Nehri ile çizilmiş ve Karaağaç Beldesi, Meriç nehrinin sağında, Yunanistan topraklarında kalmıştır. Bu durum, Lozan Antlaşması toplantılarında ciddi ve çok önemli tartışmalara yol açmış ve 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lozan Antlaşması ile Yunanlıların savaş sırasında yapmış oldukları tahribata karşılık Harp Tazminatı olarak, Türk tarafına bırakılmıştır. Bu nedenle, Trakya Üniversitesi Senatosu bu tarihi olayı da değerlendirerek, anıtın Karaağaç'ta yapılması kararını almıştır. Lozan Anıtını tamamlamak üzere Rektörlük yerleşkesinde bir Lozan Fidanlığı düzenlenmiştir. Bu fidanlığa 29 Ekim 1997 tarihinde 74 adet dikilmiştir. Her 29 Ekimde de törenle bir fidan sayısı Cumhuriyetin yaşı ile artacaktır. Trakya Üniversitesi ile İnönü Vakfı temsilcileri ile 14 kişiden oluşan proje tasarımı ve çalışma ekibi ilk toplantısını 14.02.1997 tarihinde yapmış; çalışmalara başlanmıştır. Proje tasarımı çalışma ekibi yaklaşık 15 ay süren çalışmalarında anıtın tasarımı, seçilen yere aplikasyona, çevre düzenlenmesi, aydınlatılması, kullanılacak malzemeler vb. birçok konuyu etüt ederek projeyi tamamlamış ve yapım aşamasına getirmiştir. 15 ay süren bu yoğun proje çalışmaları neticesinde 29 Mart 1998 tarihinde anıtın temeli atılmıştır. 65 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER T.Ü. Yapı İşleri Daire Başkanlığı'nın kontrol ve denetiminde, yaklaşık 10 mühendis, mimar ve teknisyen ile 15 usta ve 50 işçi tarafından tamamlanan anıt, 1998 yılında dönemin Cumhurbaşkanı Süleyman DEMİREL tarafından açılmıştır. Anıt betonarme olarak, radye temele birbirinden bağımsız ve 45 derece açı ile saptanan 3 konsol üzerine oturmuş sütunlardan oluşmaktadır. Birinci sütunun yüksekliği 36,45 m olup; Anadolu'yu, İkinci sütun yüksekliği 31.95 m olup; Trakya'yı, Üçüncü sütun yüksekliği de 17,45 m olup; Karaağaç'ı simgelemektedir. Bu sütunları 7,20 m olup; yükseklikte birbirine bağlayan beton çember, birlik ve beraberliğin sembolü olup, bu çemberin ön yüzünde yerleştirilmiş 4.20 m boyundaki genç kız figürü; estetiği, zarafeti ve hukuku temsil etmektedir. Genç kız figürünün bir elindeki güvercin, Barış ve Demokrasinin, diğer elindeki belge ise Lozan Antlaşması'nın simgesidir. Anıtın ayaklarının yerleştirildiği yarım daire şeklindeki 15 m yarıçaplı havuz ülkemizi çevreleyen denizleri temsil etmektedir. Anıtla beraber bütün Lozan Meydanı düzenlenmesinde yaklaşık 150 değişik cinste süs ağacı ve çalısı, 5000 adet mevsimlik çiçek dikilmiş, 5 dönüm alan çimlendirilmiştir. Lozan Meydanı'nın hemen yanında yer alan Lozan Müzesi, eski istasyonun ek binalarından birisinde düzenlenmiştir. Müze binası, müdür odası ile üç sergi salonundan oluşmaktadır. Lozan Müzesi'nde, özellikle İnönü Vakfı ve Türk Tarih Vakfı'nca temin edilen Lozan Antlaşması'na ait tarihi belgeler, kitaplar, Lozan Antlaşmasını imzalayan İkinci Cumhurbaşkanı İsmet İnönü'ye ait bazı özel eşyalar ve karikatürler sergilenmektedir. Lozan Müzesi, çalışma günlerinde 8.30-17.30 saatleri arasında ziyarete açıktır. 66 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER 2.3.3. Kırkpınar Yağlı Güreş Festivali ve Er Meydanı Sarayiçi Kırkpınar Yağlı Güreşleri Festivali 15-19 Kasım 2010 tarihlerinde Nairobi’de yapılan UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Komisyonu Genel Kurulunda 16 Kasım 2010 tarihinde UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesine dâhil edilmiştir. VE Vve Logo 1: Kırkpınar Yağlı Güreş Festivali UNESCO Somut Olmayan Kültürel Dünya Mirası Logosu Kırkpınar Yağlı Güreş Festivalinin UNESCO Somut Olmayan Kültür Mirası Listesine giriş kriterleri: Sözlü anlatımlar ve gelenekler (“Cazgır”ların söylediği “dualama” nedeniyle) Gösteri sanatları (gösteri niteliği taşıdığı için) Toplumsal uygulamalar, ritüeller ve şölenler: (İçinde pek çok ritüel barındıran bir festival olduğu için) El sanatları geleneği (Yağlı Güreşlere özel giysi (kıspet) ve taşıma gereci (zenbil) olduğu için) Kırkpınar Yağlı Güreşleri XIV. Yüzyılda Rumeli'de (Batı Anadolu) doğup, günümüze kadar uzanan geçmişiyle (651 yıl) dünyanın en eski festivallerinden birisidir. Festivalin ana temasını yağlı güreşler oluşturur, yağlı güreşlerin merkezinde ise pehlivanlar vardır. Pehlivan karakteri, Türkler için önemli bir kültürel kimlik unsurudur. Türkiye’nin hemen her bölgesinden, farklı yaşlardan ve farklı kültürlerden binlerce kişinin katıldığı büyük bir organizasyondur. EDEN: AVRUPALI SEÇKİN DESTİNASYONLAR PROJESİ Edirne Belediyesi, ‘Tarihi Kırkpınar Yağlı Güreşleri’ projesi ile Avrupa Komisyonu’nun sürdürülebilir turizm projesi olan EDEN 2008 (Avrupalı Seçkin Destinasyonlar)’de Türkiye birincisi olmuş ve Avrupa Turizm Günleri programına resmi olarak davet edilmiştir. Böylece Avrupa Komisyonu tarafından 2006 yılında başlatılan “Avrupalı Seçkin Destinasyonlar” arasında yer alan Kırkpınar Yağlı Güreşleri, somut olmayan kültürel mirasın görünürlük ve tanıtımının yapılmasına önemli fayda sağlaması beklenmektedir. 67 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Kırkpınar Yağlı Güreş Festivali ve Kutlamalar: Kırkpınar Yağlı Güreş Festivali resmi törenleri üç günlük bir sürece yayılmıştır. Festivalin ana unsurlarından olan ‘Kırkpınar Ağası’nın Edirne Belediye Başkanlığı önünde 40 takım davul zurna ekibiyle karşılanması ilk etkinliktir. Şehir içinde kortej yürüyüşleri, saygı duruşu ve Kırkpınar marşı okunmasının ardından ‘Pehlivanlar Mezarlığı’ ziyaret edilir. Aynı zamanda tüm kortej yürüyüşleri sırasında o yılın başpehlivanına verilecek olan ‘Altın Kemer’ gezdirilir. Festival, Müslümanlar için kutsal kabul edilen Cuma günü, tüm pehlivanların katılımı ile Selimiye Camii’nde mevlit okutulması ile başlar. Sarayiçi mevkiinde yer alan ve güreşler için özel olarak hazırlanmış “Er Meydanı”nda devam eder. Pehlivanların Er Meydanı’nda güreşlerden önce yağlanmaları, “peşrev” denilen yürüme ve selamlama hareketleri, cazgırların pehlivanları tanıtımları ve duaları, festival süresince “Kırkpınar Ezgileri” çalan 40 takım davul zurna ekibi festivalin önemli ritüellerindendir. Üç gün süren güreşlerde birinci olan başpehlivanın Kırkpınar Altın Kemerini almasıyla festival sona erer. Kırkpınar’ı diğer güreş etkinliklerinden36 ayıran, yüzyıllardır geleneksel görünümünü koruyan iç içe girmiş bir kültürel yapıda olmasıdır. Türkiye’nin hemen her bölgesinden gelen katılımcıları buluşturan Kırkpınar Yağlı Güreş Festivali toplumsal barış ve kaynaşmaya önemli bir destek vermektedir. Köklü bir kültürel geleneğin bireyler, gruplar ve topluluklar tarafından sürdürülmesi Somut Olmayan Kültürel Dünya Mirası anlayışının yaygınlaşmasına bu açıdan da katkıda bulunmaktadır. Kırkpınar; içerdiği objeleri (kırmızı dipli mum, kıspet, yerel geleneksel giysiler, peşkirler, zenbil, bakır ibrik, altın kemer), ritüelleri (salavatlama ya da dualama, mevlit, peşrev, yağlanma...) ve kültürel kimlikleri (pehlivan, Kırkpınar ağası, cazgır, davul zurna ekibi) ile birlikte bir panayır niteliğindedir. 36 Türkiye’de yağlı güreşlerin yapıldığı diğer iller: Afyon, Ankara, Antalya, Bursa, Bolu, Çanakkale, Isparta, İstanbul, Kırklareli, Kocaeli, Manisa, Sakarya, Samsun ve Tekirdağ’dır. 68 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER FESTİVALİN KÜLTÜREL KİMLİKLERİ PEHLİVANLAR Kırkpınar’da yağlı güreşlere katılan tüm güreşçilere “pehlivan” denir. Pehlivanlık olgusu, Türkler için önemli bir kültürel kimlik unsurudur. Cömertlik, dürüstlük, gelenek, adetlere uyma ve saygı gösterme gibi yaklaşımlarıyla toplum içerisinde örnek kimlik oluşturur. Bu nedenle en centilmen pehlivana ve en iyi “peşrev“ yapan pehlivana da ödül verilmektedir. Pehlivanlar usta-çırak geleneği içinde yetişir. 8-10 yaşlarından 40 yaşlara ve 35-40 kg dan 120-140 kg kadar ağırlıkta pehlivanlar vardır. Kırkpınar’da yapılan güreşlerde birinci olan güreşçi Türkiye Başpehlivanı olur ve altın kemerin bir yıllık sahibi olur. Arka arkaya üç yıl “başpehlivanlığı” kazanan güreşçi, altın kemerin ömür boyu sahibi olur. KIRKPINAR AĞASI Kırkpınar güreşlerinin en temel öğelerinden biri ağalık geleneğidir. Ağalık kurumsal bir kimlik gibi görülür. Ağalar da pehlivanlar gibi topluma örnek olması gereken geleneklere saygılı karakterlerdir. Ağa, kolayca ayırt edilebilmesi için geleneksel giysi giyer ve elinde büyükçe bir tespih taşır. ‘Kırkpınar Ağası’ resmi olarak devlet tarafından tanınır. Ağanın özel aracı için üzerinde Kırkpınar Ağası yazılı kırmızı plaka tahsis edilir. Bu plaka ağalık süresince (en az bir yıl) geçerlidir. Festivalin başlamasıyla bir sonraki yılın ağalık duyurusu yapılır. Festival giderleri için en çok para yardımı yapacağını taahhüt eden kişi bir sonraki yılın Kırkpınar Ağası olur. Bu gelenek festivalin sürdürülebilir olmasının en önemli unsurlarındandır. BEZCİLER Yağlı güreşler esnasında, kızgın güneş altında gözlere yağ kaçması, pehlivanlar için zor bir durumdur. Çünkü gözleri yanan pehlivanlar, güreşe devam edemezler. İşte bu sırada alan çevresinde bekleyen "Bezciler", güreşçilerin imdadına yetişirler. Bunun için de bezcilerden bez istenir, önce tülbentlerden almak için de yine güreşmekte olduğu rakibin izni gerekir. Aksi yapıldığı takdirde bez alarak gözünü silmekte olan bir güreşçiye rakibi dalıp yere indirebilir. Hatta gücü yetiyorsa yenebilir ki, bu galibiyet geçerlidir. 69 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER CAZGIR “Salavatçı” da denilen “Cazgır”, yağlı güreşlerdeki tüm pehlivanları adları, sanları, güreş oyunlarındaki hünerleri ile birlikte seyircilere uygun mısra ve dualarla tanıtan, izleyicileri coşturan, onları güreşe davet eden ve güreşleri başlatan kişidir. Cazgırın bütün pehlivanları yakından tanıması, eşleştirme (her bir güreşçinin rakibinin belirlenmesi) yaptığı sırasında dualarını okurken pehlivanların kuvvetli yönlerini söyleyerek rakibini uyarması, nasihat etmesi gerekir. Sesinin gür olması, dua kurallarına uygun mısralar düzmesi özelliklerinden başta gelenleridir. Cazgır, meydanda birliği sağlamaya çalışır, pehlivanları ortak bir ruh etrafında tutmaya gayret eder. Konuşmaları, heyecan verici ve uyarıcı bir etki yapar. Cazgır, salavat denilen duaları müzikal bir biçimde seslendirerek pehlivanlar ve izleyiciler üzerinde coşturucu rol oynamaktadır. Cazgırlık bir meslek olarak görülür ve mutlaka usta - çırak ilişkisi ile cazgır olunur. Cazgırların da geleneksel giysileri vardır. YAĞCILAR Kırkpınar güreşlerini diğer güreşlerinden ayıran, pehlivanların yağlanarak güreş yapıyor olmasıdır. Yağsız Kırkpınar düşünülemez. Yağlı güreşte rakibi tutmak ve kavramak için daha fazla güç sarf etmek gerekir. Dolayısıyla Yağlı güreşte başlıca unsur kaba kuvvet olmaktan çıkar, ustalık ve motivasyon önemli unsurlar olarak ön plana çıkar. Kırkpınar'da pehlivanların yağlanma işi, onlara yağ veren Yağcılar aracılığıyla yapılır. Kırkpınar kurulduğunda meydanın bir köşesine pehlivanların soyunma odalarının yakınına koca koca kara kazan konur. Karşılaşması olan güreşçiler önce bu kazanın başına giderek yağcının döktüğü yağ ile yağlanırlar. Buradaki yağlanma usulü de bütün spor dallarına örnek teşkil edecek şekilde olur. Çoğu zaman birbirlerine düşmekten çekinen, ödüllerin en önde gelen isimleri yağlanmada yardımlaşır, birbirlerinin sırtlarına yağ dökerler. Bunun yanında bir de meydanda ibrik ellerinde olduğu halde dolaşan yağcılar vardır. Çayıra-çimene düşüp vücutlarındaki yağları silinen pehlivanlar, güreşe ara verip meydanda dolaşan yağcılardan yağ isteyip dökünebilir. Ancak bu hadise rakibin izni olmadığı takdirde gerçekleşemez. Rakibinin yağlanma niyeti ile dinlendiğini sezen bir pehlivan, arkadaşının kıspetinin kasnağından çekerek onu güreşe davet etme hakkı vardır. 70 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER HAKEMLER Kule Hakemleri Kırkpınar'ın töresinde hakemleri, cazgırı ve diğer görevlileri ağanın seçmesi geleneği vardır. Ancak çeyrek asıra yakın bir zamandır güreşlerin organizasyonu Edirne Belediyesi'nin yükümlülüğünde olduğundan bu seçim belediye görevlilerince yapılır olmuştur. Kırkpınar güreşlerinde iki hakem görev yapar. Bunlardan çimende yapılan güreşleri yöneten hakemlere meydan, kulede bulunan hakemlere de kule hakemi denir. Yine törelerde kule hakemlerinin pehlivanlar arasından seçilmesi usulü vardır. Başpehlivan olmamış güreşçiler kule hakemleri arasında yer alamazlar. Gelenek böyledir. Ne var ki son yıllarda seçimi belediyece yapılan kule hakemlerinin arasına Güreş Federasyonu'nca da iki üye konmaktadır. Bu üyeler de genellikle hafif sıklet pehlivanları olmaktadır. Bölgecilik olmaması için hakem seçiminde titiz davranmak zorunluluğu vardır. Antalya, Sakarya, Samsun ve Denizli gibi Kırkpınar'a çok sayıda güreşçi gönderen bölgelerden güreşi bırakmış olan şöhretler, kule hakemliğine alınırlar. Hakemler her yıl yeniden seçilir. Manisa Akhisarlı Niyazi Güreşen ile Antalyalı İsmail Cefo, 10 yılı aşkın süreden beri kule hakemliği yapmaktadırlar. Meydan Hakemleri Kırkpınar'da güreş müsabakalarını yöneten hakemlere meydan hakemleri denir. Meydan hakemi, mücadelenin adilane geçmesinden sorumlu olduğu gibi, karşılaşmanın neticesini kule hakemlerine bildirmekle de görevlidir. Gelenekler açısından meydanda görevli hakemler, sporculuk hayatlarında başpehlivanlık kazanmış olanlar arasından seçilmez. Kırkpınar başpehlivanlarından biri töre gereği meydan hakemi olarak görevlendirilmez. Meydan başhakemi, başaltı şampiyonlarından ya da başaltında güreşmiş olanlar arasından seçilir. O'na bağlı diğer hakemler de büyük orta, küçük orta ve deste pehlivanlarından olurlar. Meydanda görevli hakemler, güreşleri kendi aralarında bölüşerek yönetirler. Meydan hakeminin göremediği bir neticeyi, davul zurna ekibi tespit edip yine tiz ses çıkararak kule hakemlerine duyurabilirler. 71 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER DAVUL VE ZURNACILAR Davul ve zurnacılar Kırkpınar Yağlı Güreş Festivali’nin en önemli unsurlarındandır. Bu kişiler enstrüman çalmayı usta – çırak ilişkisi içinde öğrenmektedirler. Festival boyunca 20 davulcu ve 20 zurnacıdan oluşan ekip sürekli müzik yapar. Davul – zurna ekibi de diğerleri gibi Festivale geleneksel giysileri ile katılır. Kırkpınar müziği olan “güreş havaları” sadece bu festivalde yağlı güreşler için özel olarak çalınır. Ezgi, güreşin canlılığıyla doğru orantılı olarak müzisyenlerin ana bir müzik teması üzerinde varyasyonlarıyla gösteriye dönüşür. Güreş müziğinde, (12/4'lük) güreş havası ve (24/8'lik) ceng-i harbi olmak üzere iki ana ölçü (tartım) vardır. Yağlı güreşle müzik arasındaki ritim, güreşin temposuna göre hızlı ve yavaş olarak değişmektedir. Pasif güreşen, katılımcıların beklediği tempoyu göstermeyen pehlivanlar müziğin hızlanan ritmiyle uyarılır. Güreşin başlangıçta ağır hareketli oluşu ve birkaç çift pehlivanın aynı anda güreşmesi nedeniyle izleyici diğer bir güreşteki oyunları bazen kaçırabilmektedir. Hareketleri ve oyunları hızlanan bir güreşe seyircinin ilgisi müzikle çekilir. Birdenbire usulün değişmesi ve hızlanması heyecan yaratır. Bu heyecanlanmayı yaratan ise ceng-i harbi usulünün hızlanan tempoyla vurulmaya başlamasıdır. Davulun vurmadığı, zurnanın bir Kırkpınar Türk Yağlı Güreşi düşünülemez. Bu o kadar önemlidir ki müzik sustuğunda pehlivanların da güreşi durdurduklarına birçok kez şahit olunmuştur. 72 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER KULLANILAN GELENEKSEL ÖĞELER Kıspet Yağlı güreşe çıkan her pehlivanın güreş malzemesinin başında “Kıspet” gelir. Manda, dana ve malak derisinden yapılan, bel kısmı dört parmak genişliğinde ve kalın olan bir alt giysisidir. Günümüzde “Kıspet” Çanakkale ve Samsun illerinde sınırlı sayıda usta tarafından yapılmaktadır. Zenbil Zenbil, sadece kıspet taşımak için kamıştan ve özel bir tezgâhta el ile yapılan çanta biçimli geleneksel bir el sanatı ürünüdür. Güreş bittiğinde kıspet temizlenir derisinin kurumaması için yağlanır ve bir sonraki güreşe hazırlık yapmak üzere zenbile konur. Kırmızı Dipli Mum Kırkpınar’ın davet simgesi “Kırmızı Dipli Mum”dur. Güreş müsabakalarından önce pehlivanlara ve ağa tarafından davet edilen konuklara gönderilir. Kırkpınar'ın olmazsa olmazlarındandır. Eskiden şehir ve köylerdeki kahvelere “Kırmızı Dipli Mum”lar asılarak, oradaki halk Kırkpınar'a davet edilirdi. Günümüzde sembol olarak kullanılmaktadır. Altın Kemer Kırkpınar yağlı güreşlerinin en büyük ödülü olan Altın Kemer, bir pehlivanın güreş hayatının zirve noktasıdır. Kırkpınar yağlı güreş festivali için özel hazırlanmıştır. 22 ayar altından olup, yaklaşık 1,400 gr ağırlığındadır. Üç yıl üst üste başpehlivan olan güreşçi bu kemerin daimi sahibi olur. Diğer durumlarda kemer birinci olan pehlivana devredilir. 73 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER 2.4. Hıdırellez Şenlikleri Hıdırellez Şenliklerinin Tarihsel Kökenleri VE Vve Hıdırellez bahar bayramı niteliğinde kutlanan mevsimlik bayramlarımızdandır. Türk kültürü içinde canlılığını koruyan geleneklerden biri de “Hıdırellez”dir. Hıdırellez geleneği, bir bayram olarak bütün Türk milletinin topluca katıldığı, birtakım töreleri yerine getirdiği bir bahar bayramıdır. Bu tarih kışın bitişi, yazın başlangıcı, yılbaşı olarak kabul edilir. Hıdırellez gecesi, Hıdırellez adlı bir ermişin gülfidanlarının dibine geldiğine inanılır. Bu yüzden dilemek isteyenler, dileklerini bir kâğıda yazar, kâğıdın içine bir miktar sembolik para koyar. Dilek yazılı olan bu kâğıtlar Hıdırellez gecesi gül fidanlarının dibine bırakılır. Hıdırellez gecesi, Hıdırellez’in bu dilekleri toplayacağına inanılır. Sabah olunca dilek yazılı olan kâğıtlar akan suya bırakılır, para ise çocuklara verilir. Rûz-ı Hızır (Hızır’ın günü) olarak adlandırılan Hıdırellez günü, Hızır ve İlyas sözcüklerinin birleştirilmesiyle halk ağzında Hıdırellez şeklini almıştır.37 Halk arasında kullanılan takvime göre eskiden yıl ikiye ayrılmaktadır: 6 Mayıs’tan 8 Kasım’a kadar olan süre “Hızır Günleri” adıyla yaz mevsimini, 8 Kasım’dan 6 Mayıs’a kadar olan süre ise “kasım günleri” adıyla kış mevsimini oluşturmaktadır. Bu yüzden 6 Mayıs günü kış mevsiminin bitip sıcak yaz günlerinin başladığı anlamına geldiği için bu kutlanıp, bayram yapılacak bir olaydır. Hıdırellez Günü Rumi takvime göre Nisan’ın 23. günü, miladi takvime göre Mayıs’ın 6. Günüdür.38 Hıdırellez Hızır ve İlyas peygamberlerin yılda bir kere bir araya geldikleri gündür; ancak bu beraberlikte ismi yaşatılmasına rağmen İlyas’ın şahsiyeti tamamıyla silinerek Hızır motifi öne çıkarılmıştır. Bundan dolayı Hıdırellez bayramında icra edilen bütün merasimler Hızır ile ilgilidir. Bunun temel sebebi, İslam öncesi devirlerde üç büyük kültürün hâkim olduğu alanlarda bu yaz bayramı vesilesiyle kültleri kutlanan insanüstü varlıkların daha ziyade Hızır’ın şahsiyetine uygun düşmesi ve onunla bütünleşmesidir.39 37 Artun, E. (2005), Türk Halk Bilimi, (İstanbul: Kitabevi Yayınları), s: 221 Artun E. (1990), “Tekirdağ’da Hıdırellez Geleneği”, Türk Halk Kültüründen Derlemeler, “Hıdırellez Özel Sayısı”, (Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları), s: 1-23 39 Ocak, A. Y. (1998), “Hıdrellez”, İslam Ansiklopedisi, Cilt. 17. (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları), s: 313 38 74 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Hıdırellez, hem yaygınlığı hem de töre ve törenlerinin, eğlencelerinin zenginliği bakımından bahar bayramları içinde en dikkat çekici olan bayramdır. Hıdırellez, Müslüman inançlarının efsanelik iki varlığı Hızır ile İlyas adlarının halk ağzında aldığı biçimdir. Halk inançlarına göre Hızır, zaman zaman dünyada dolaşır, gezdiği yerlerde kuru otları yeşertir ve dokunduğu kişinin elinde yeşil bir iz bırakırmış. Halk arasında onun bereket, uğur getirdiğine, dağda kalanlara yardım ettiğine inanılır. İlyas hakkında anlatılanlar daha azdır. Bir inanca göre Hızır ile İlyas iki kardeşmiş; başka bir inanışa göre ise Hıdır erkek, Ellez de kız, iki sevgililermiş. Birbirlerine uzun süre hasret kalmışlar, Hıdırellez gecesi buluşmuşlar ve bu kavuşmanın sevinciyle can vermişler.40 Hıdırellez törenlerini başlıca iki kısımda özetleyebiliriz: 1) 5 Mayıs, Hıdırellez gecesi, gerçekleşmesi istenen dilekler için, bereketin, sağlığın sağlanması için birtakım işlemlere girişilir. 2) Ertesi gün dilek işlemleri sürdürülür; ama o gün törenler bir bayram havası içinde geçer.41 Hıdırellezle ilgili inanışlar sıralanacak olursa; 1. Hıdırellez günü kişi neye sahip olmak isterse onun resmini bir yere çizer veya taslarla resmini yaparlar. Böylelikle dileklerinin gerçekleşeceğine inanırlar. 2. Hıdırellez günü uyumanın iyi olmayacağına inanılır. 3. Hıdırellez günü ne yaparsan bütün sene onu yapacağına inanılır. 4. Hıdırellez günü bereketli olması için sebze ekilir. 5. Hıdırellez günü herkes kapı veya pencere önüne yemek bırakır. Hızır gelince yemesi için ağzı acık tutulur. 6. O gün yedi yumurta ve yedi çeşit ot yerler. 7. Hıdırellez sabahı yağmur yağarsa, bolluk ve bereketin artacağına inanılır. 8. Bugün ateş yakılır ve üzerinden atlanır. Böyle yapınca hastalıkların ve sıkıntıların ateşe döküleceğine inanılır. 40 41 Boratav, P. N. (1997), 100 Soruda Türk Folkloru, (İstanbul: Gerçek Yayınevi), s: 222 Boratav, P. N. (1997), a.g.e., s: 222 75 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Fotoğraf 68: Hıdırellez-Kakava (Hıdırellez) Şenlikleri’nden Görüntüler Fotoğraf 69: Hıdırellez-Kakava (Hıdırellez) Şenlikleri’nden Görüntüler Edirne’de de 5-6 Mayıs tarihlerinde kutlanan Hıdırellez Şenlikleri Kakava (Hıdırellez) Şenlikleri ismini almıştır. 76 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER 2.5. Geleneksel El Sanatları: Edirnekâri, Mis Sabunu ve Aynalı Süpürge EDİRNEKÂRİ42 Sözlük karşılığı Edirne işi anlamına gelen Edirnekâriyi, 17.yy’dan 19.yy’a kadar devam eden bir dönem içinde ortaya çıkan ve daha sonra tüm Anadolu’ya yayılan bölgesel bir ekol olarak kabul edebiliriz. Edirnekâri lake ileri, ahşap veya deri üzerine boya ile yapılan süslemelerin cila ile korunduğu bir süsleme üslubudur. Bu süslemeler; sitilize edilmiş tek dal, belinden kurdele ile bağlı veya vazo içinde çiçek ve meyve motifleridir. Daha çok çeyiz sandıkları, yazı kutuları, para çekmeceleri, kapı kanatları, yüklük ve dolap kapakları gibi günlük kullanım eşyaları ve dekoratif önemi olan alanlarda uygulanmıştır. Yapım Tekniği İlk olarak motifin uygulanacağı eser, o malzemenin ustası tarafından hazırlanır. Örneğin; eser yüklük, köşe dolabı veya para çekmecesi ise marangoz, kitap cildi ise mücellit43 tarafından hazırlanır. Eserin süslenecek yüzeyleri üzerine ahşabın dayanıklılığını sağlamak, düzgün bir yüzey oluşturmak için önce macun çekilir. Bu macun klasik dönemde Osmanlı yağı denilen kaynamış bezir yağı, İngiliz beziri ve üstübeç ile bazen de bir miktar mürdesenk belirli oranda karıştırılarak hazırlanır, seyreltici olarak da terebentin veya neft yağı kullanılır. Genellikle fon rengine yakın bir astar çekilir. Krem, açık yeşil, pembe, fes rengi ve siyahın bolca tercih edildiği fon rengi vurulduktan sonra, bu alana uygulanmak için hazırlanmış desen kalıbı ile delinip, kömür tozu yardımı ile zemine geçirilerek eser boyamaya hazırlanır. Bu işlemden sonra esere göre, renkli kompozisyonu tasarlanmış ve hazırlanmış süsleme uygulanır. Erken dönemde kök boyalara, geç dönemde sentetik boyalar ile yapılan bu nakışlar kuruduktan sonra, son aşama olarak da eserin üzeri lak veya cila denen doğal veya sentetik vernikle kapatılır. Edirne’de 18 yy’da yazı kutuları, para çekmeceleri, mücevher ve sarraf kutuları üretilmiş, Anadolu’da ve Avrupa’da bolca satılmıştır. 42 Cömert, M. (2002), “Edirmekâri Sandıklar”, Antik Dekor. Antika Dekorasyon ve Sanat Dergisi, Eylül, Ekim 2002, Sayı: 72, s: 100-104 43 Kitapların yanlarını dikerek ciltle kaplayan zanaatkâr. 77 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Fotoğraf 70: Edirnekâri Örneği Fotoğraf 71: Edirnekâri Sandık 78 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER MİS SABUNU44 İlk olarak Edirne’de ortaya çıktığı bilinen kokulu meyve sabunu üreticiliğinin geçmişi, 1600’lü yıllara kadar uzanır. 17. yüzyılda Osmanlı da misk, amber ve gül esansı karıştırılarak hamur kıvamına getirilen sabunun birebir meyve boyutlarında şekillendirilmesi ve gerçek meyve renklerine uygun şekilde boyanmasıyla imal edilen meyve sabunları, zamanla Osmanlı sarayına, sultanlara, yerli ve yabancı devlet erkânına sunulan değerli hediyeler arasına girmiş ve meyve sabunculuğu Edirne’de çok önemli bir meslek haline gelmiştir. Saray Sabunu, Padişah Sabunu, Mis Sabunu... Esans katılarak üretildikleri ve ferahlatıcı bir koku yaydığı için halk arasında mis sabunu olarak da anılan meyve sabunlarının, tarih boyunca saraydan gelen siparişlerin öncelikli olarak karşılanması gerektiğinden dolayı saray sabunu, padişahın gerek hijyen gerekse hediye sunmaktaki titizliğinden dolayı padişah sabunu olarak tanımlandığı da bilinir. Devlet yönetimi ve halk tarafından rağbet gören meyve sabunculuğu, özellikle 19. yüzyılın başlarında Edirne'de popüler mesleklerden biri haline geldi. 19. yüzyılın son çeyreğinde ve 20. yüzyılın başlarında Bedesten ve Arasta Çarşısı’nda meyve sabunları satan dükkânların kırktan fazla olması, “Sabuni” adlı bir mahallenin bulunması, meyve sabunculuğunun Edirne’de ne kadar önemsendiğinin ve önemli gelir kaynaklarından biridir. Fotoğraf 72: Meyve Sabunu Sepeti 44 Fotoğraf 73: Meyve Sabunları http://www.meyvesabunu.com/ 79 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER “Nadide” Bir Aksesuar Meyve sabunları, halkın süs eşyası ve hediyelik olarak sıklıkla tercih ettiği aksesuarlardan biri olmasının yanı sıra, kalite ve uzun süre kalıcılığını koruyan esansı nedeniyle devlet erkânı arasında da çok nadide bir süs eşyası haline gelmiştir. Edirne’de üretilen “mis kokulu” meyve sabunlarının hepsi piyasada satılmaz, büyük bir kısmı padişahın isteği üzerine İstanbul'daki Topkapı Sarayı'na gönderilirdi. Özellikle padişah kızları ve cariyeleri odalarında mutlaka meyve sabunu bulundurur, kokulu meyve sabunlarını çeyizlerinin önemli bir parçası olarak görürlerdi. Ayrıca padişahların yabancı devlet başkanlarına gönderdiği hediyeler arasına meyve sabunları konulmasına da özen gösterilirdi. Tarihe Mal Olmuş, Geleneksel El Sanatı Boyut, koku ve görünümüyle gerçeğine şaşırtıcı biçimde benzeyen ferahlatıcı meyve sabunlarının estetik ve zevkine fazlasıyla düşkün olduğu bilinen Osmanlı sultanlarının gözde aksesuarları arasına girmesi, meyve sabunu üreticiliğinin hızlı bir gelişim içine girmesini de beraberinde getirmiştir. Bu dönemlerde zirveye çıkan üretim kalitesi, Edirne’de iyice yaygınlaşan meyve sabunculuğunun üst düzeyde kabul gören bir değer haline dönüşmesini ve eşsiz bir “el sanatı” haline gelmesini de beraberinde getirmiştir. Fotoğraf 74: Mis Sabunu İmalatından Görüntüler 80 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER AYNALI SÜPÜRGE Aynalı Süpürge ile İlgili Rivayetler Zamanında güzel, süslü, günde defalarca aynaya bakan ve pek iş yapmayan bir gelin olduğu, kayınvalidesinin de bu konuya çözüm bulmak gerektiğini düşünerek süpürgeye ayna takıp gelinin eline verdiği, “Gelin! Gelin! Al sana aynalı süpürge, hem aynaya bak, hem de işine bak” dediği, Ev işini yapmaya üşenen bir gelin olduğu, kayınvalidesinin geldiğini süpürgenin kendisine doğru olan tarafındaki aynadan görüp kendisine çeki düzen verdiği, Kayınvalidesiyle küsen, sözünden incinen gelinlerin “Dön de kendine bak” demek için süpürgenin aynasını abartılı hareketlerle kayınvalidesine doğru tutarak bu hislerini anlattığı, Eskiden aynalı süpürgenin başında, genç kız için bir temizlik, saflık simgesi olduğu söylenen “kabara” adında iri başlı bir çivi bulunduğu, Aynalı süpürgenin, evin dış kapısına asıldığında “evimizde evlilik çağında kızımız var” anlamı taşıdığı, Gelin kızın çeyiz sandığına, evine düşkün, eli iş tutan, becerikli ve temiz bir kız olduğunu anlatmak için aynalı süpürge konduğu, Aynalı süpürgenin, evlenme çağındaki genç kızların evlerinin önünü süpürürken sokaktan geçen delikanlıları aynadan izlemeleri için kullanıldığı aynalı süpürgeyle ilgili olarak halk arasında anlatılan rivayetlerden bazılarıdır. Fotoğraf 75: Aynalı Süpürgeler 81 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Aynalı Süpürgenin Yapılışı Edirne’ye özgü bir sanat ürünü olan Aynalı Süpürge, gelişen teknoloji karşısında önemini yitirmekte olup, geleneksel bir sanat ürünü olarak değerini korumaktadır. Geçmişte “Süpürgeciler Hanı” olarak bilinen Han’larda oluşan küçük dükkânlarda süpürge üreten esnafı bugün bu yerlerde görememekteyiz. Gün geçtikçe de sayıları azalmaktadır. Tarladan toplanan Süpürge telleri süpürge yapımına uygun boyda kesilir. Tohumları ve yaprakları ayıklanıp demetler haline getirilerek üretici tarafından Ticaret Borsasında satışa çıkarılır. Üreticinin belirlediği fiyatlar üzerinden açık arttırma ile süpürge yapımcıları tarafından satın alınan süpürge telleri, yumuşak olması ve kükürdün kolay ıslanması için suyla ıslatılır. Islatılan teller küçük kapalı bir ocağı bulunan penceresiz bir odaya konularak kükürtle ağartılır. Ağartılan bu süpürge telleri “ayıklayıcı” diye anılan kişi tarafından bıçakla ayıklanır. Kalın, dolgun ve etli olanlar “tepelik”, ince ve cılız tellerde “içlik” olarak ayrılır. Kısa, kırık ve koyu renkte düzgün olmayan teller ayıklanarak küçük el süpürgeleri ve top süpürge yapımında kullanılır. Teller “Sarıcılar” (taslakçı) tarafından temizlenir. 4-9 ya da daha çoğu bir araya getirilip yavru demetler yapılır. Bunların ikisi birleştirilir, pamuk ipliğiyle bağlanarak süpürge taslağı oluşturulur. “Bağlayıcılar” (tepeci) bu taslağın sapına 4-5 tel yerleştirilerek “tepelik” yaparlar. “Ayacak” denilen ayak mengenesinden yararlanılarak sap 3 ya da daha çok yerinden galvaniz telle bağlanır. Süpürge taslağına el mengenesi (falaka) yardımıyla süpürge biçimi verilir. Tokmakla vurularak bu biçim pekiştirilir.3 ya da daha çok yerinden çuvaldızla dikilir. Gelenek çerçevesinde özellikle Edirne de evlenme geleneklerinde önemli yer tutan ve sapına “kabara” denilen iri başlı özel bir çivi takıldığında kullanan bayanın kız olduğunun göstergesi, evin kapısı dışına asıldığında ise bu evde evlenecek çağ da kız bulunduğunu belirten simge olan ve aynalı şekliyle evlenen kızın çeyiz eşyaları arasında vazgeçilmez konumdaki süpürge yukarıda sözü edilen işlemlerden sonra çeşitli renklerde kurdele, nazar boncuğu, ayna, ponpon ile süslenerek satışa sunulur. Aynalı Süpürge bütün Türkiye’de ve turistik eşya olarak Avrupa’da beğenilir. Bugün bu mesleği yapan çok az kişi kalmıştır. Edirne Aynalı Süpürgesi harcanan emeğe nispetle kazancı düşük bir süs eşyasıdır. 82 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Fotoğraf 76: Aynalı Süpürge İmalatı 83 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER 2.6. Şehzade ve Süleymaniye Külliyeleri-İstanbul VE Vve ŞEHZADE KÜLLİYESİ - İSTANBUL Şehzade Külliyesi, Eminönü ilçesi Şehzadebaşı semtindedir. Mimar Sinan’ın inşa ettiği ilk sultan külliyesi olan Şehzade Külliyesi, cami, medrese ve sıbyan mektebi, imaret, türbe, tabhane ve ahırlardan oluşmaktadır.45 Cami ve avlusu bir bahçeyle çevrili olan Külliye’de, sıbyan mektebi, imaret, tabhane, kervansaray ve medrese bu bahçenin dışındadır. Hazire ve türbeler caminin kıble duvarının arkasına yerleşmiştir. Cami Şehzade Camisi’nin Mimar Sinan’ın çıraklık eseri olduğu söylenmektedir.46 Cami 38x38 m ölçülerinde bir alana bina edilmiştir. Camii, kare planlı kapalı ibadet mekânı ile yine kare planlı üstü açık ön avlulu ve iki minarelidir.47 Caminin 19 m çapında ve 37 m yüksekliğindeki ana kubbesi dört yönde yarım kubbelerle desteklenmiştir. Üst yapısı dört fil ayağı ve beden duvarları üstüne oturtulmuş olan cami avlusunun dış duvarlarına iki katlı ikiz pencereler açılmıştır. Çift şerefeli olan minareleri kabartmalarla süslü olan Şehzade Camisi’nin büyük kubbeli camilerin tarihinde önemli bir aşama olarak kabul edildiği ileri sürülmektedir.48 Şehzade Mehmet İmareti, kare planlı, revaksız bir iç avlunun iki yanında düzenlenmiş olan altışar kubbeli kanatlardan oluşmuştur. Girişte sağda yan yana üç oda bulunmakta olup, ikisi erzak deposu diğeri ise mutfak bölümüdür. Medrese, kapı kitabesine göre 1546-1547 yılları arasında tamamlanmıştır.49 Medrese, kuzey doğu duvarını oluşturacak şekilde inşa edilmiştir. Dikdörtgen avlulu, revakı uzunlamasına yedi, enine ise beş kemerli olan, yirmi oda bir eyvan ve tuvaletten oluşan medresede yirmi talebe odası bulunmaktadır. 1950 yılından sonra kız öğrenci yurdu olarak da kullanılmıştır. 45 Kuban, D. (1997), a.g.e., s: 64 Kuban, D. (1997), a.g.e., s: 69 47 Kuran, A. (1986), Mimar Sinan, (İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları), s: 58 48 Kuban, D. (1997), a.g.e., s: 72 49 Kuran, A. (1986), a.g.e., s: 54 46 84 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Şehzade Mehmet’in 1543’te ölümünden sonra yapılmış olan türbenin 1544’te tamamlandığı ve Külliye’nin en erken tamamlanan yapısı olduğu bilinmektedir.50 Türbe sekizgen planlı tek kubbelidir. Türbenin sekiz dış yüzü gömme sütunlarla vurgulanmıştır.51 Yapının kapısı ve iç bölümü de kubbe eteğine kadar İznik çinileriyle kaplıdır. İki kat pencereleri arasında altın yaldızla yazılı ayet frizi mevcuttur. Şehzade Mehmet’in sandukasının türbenin orta yerinde olduğu bilinmektedir. Türbede Şehzade Mehmet’ten başka, onun gibi genç yaşta ölen kardeşi Cihangir’in, kızı Hümüşah’ın sandukası ve kime ait olduğu bilinmeyen üç sanduka daha vardır. Cami’nin dış avlusundan girilen dış avlu duvarının doğu yönünde bulunan tabhane (misafirhane) iki eşit bağımsız bölümden oluşmuştur.52 Bir giriş holüne açılan dört odadan oluşan bir plan uygulanmıştır. Odalar kubbeli, dikdörtgendir. Orta sofalar büyük fenerli kubbelidir. Külliye’de olduğu bilinen ahırın tabhaneye bitişik, ancak avlu girişi doğudan olan sekiz kubbeli bölüm olduğu ileri sürülür.53 Bu tabhane ve ahırlar belgelerde kervansaray olarak adlandırılmıştır. Bir dönem İstanbul Üniversitesi matbaası olarak da kullanılan, Şehzade Külliyesi’nin güney bölümünde bulunan yapıysa, külliyenin Sıbyan Mektebidir. Giriş revağı bugün bulunmayan mekânın, pencere düzeni değişmiş ve depo olarak kullanıldığı zaman ocağı da kaldırılmıştır. Burada dikkat çeken bir başka yapı ise, üç bölümden oluşan darüzziyafedir. 50 Kuban, D. (1997), a.g.e., s: 72 Kuran, A. (1986), a.g.e., s: 57 52 Kuban, D. (1997), a.g.e., s: 72 53 Kuban, D. (1997), a.g.e., s: 73 51 85 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Plan 4: Şehzade Mehmed Külliyesi 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Cami Şehzade Mehmet Türbesi Rüstem Paşa Türbesi Dar’ül Kurra Kervansaray İmaret Tabhane Medrese 86 SÜLEYMANİYE KÜLLİYESİ – İSTANBUL 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Süleymaniye Külliyesi, Mimar Sinan tarafından 13 Haziran 1550’de yapımına başlanmış ve 15 Ekim 1557 tarihinde bitirilmiştir. İstanbul Süleymaniye külliyesi 63.500 m²’lik bir arsa üzerinde inşa olunmuştur. İnşasında 1713’ü Müslüman, toplam 3523 işçi çalıştırılmıştır. Tarihçi Peçevi’nin söylediğine göre, Külliye inşasına 896.360 filori (altın para) ve 82.900 akçe harcanmıştır. Bozcaada, İzmit, Mut, Ezine, Gazze ve Lübnan gibi farklı yerlerden taş örnekleri ve sütunlar İstanbul’a taşınmış; Külliye’nin yapımında kullanılmak için İmparatorluk topraklarının çeşitli yerlerinden malzemeler getirtilmiştir. 1550-1557 yılları arasında tamamlanan Klasik Osmanlı mimarisinin en önemli denemelerinden biri olan Süleymaniye Külliyesi geniş bir alana yayılan, kentin görünümüne yeni boyutlar getiren bir yapıdır. Devrin ekonomik ve sosyal yapısının bir simgesi olan bu külliyenin önemli yanlarından birisi, muhasebe defterlerinin bulunmasıdır. Süleymaniye Külliyesi mimarlık tarihinin en büyük şantiye organizasyonlarından biriyle gerçekleştirilmiştir.54 Yüzyılın tam ortasında ele alınan Süleymaniye Camii külliyesi binalarına başladığı zaman Mimar Sinan, büyük bir teşkilat kurup harekete geçirmiştir.55 İstanbul Süleymaniye Külliyesi, daha da dar, zor ve meyilli bir alanda inşa edilmiştir. Süleymaniye bulunduğu platformdan Haliç’e kadar inen setlerin üzerinde durmaktadır. Arsasının bir kısmı Bayezid Eski Sarayı’ndan alınmış bir parça ile ancak üzerinde önemli bir külliye yapılabilecek duruma getirilmiştir. Bütün bu zorluklara mukabil Mimar Sinan külliyenin çok önemli olan konumunda büyük başarı elde etmiştir.56 54 Kuban, D. (1998), Mimarlık ve Kent Üzerine İstanbul Yazıları, (İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları), s: 111 55 Aslanapa, O. (1986), Osmanlı Devri Mimarisi, (İstanbul: İnkılâp Kitabevi), s: 27 56 Akozan, F. (1988), “Süleymaniye - Fatih Külliyeleri”, Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarlığı ve Sanatı, Yay. Haz.: Zeki Sönmez, (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları), s: 16 87 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Plan 5: Süleymaniye Külliyesi 1. Cami 2. Kanuni Sultan Süleyman Türbesi 3. Eşi Hürrem Sultan Türbesi ve mezarlar 4. Dar’ül Kurra Medresesi 5. Rabi Medresesi 6. Salis Medresesi 7. Evvel Medresesi 8. Sani Medresesi 9. Tıp Medresesi 10. Darüşşifa 11. İmaret 12. Tabhane 13. Mimar Sinan’ın Türbesi 14. Hamam 15. Dar’ül Hadis Medresesi 16. Sıbyan Mektebi 88 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Süleymaniye Külliyesi orta yerinde cami ile iki türbe, uzun kenarlarında medreseler bulunan büyük avlusuyla İstanbul Fatih Külliyesi’ni akla getirmektedir. Büyük avluyu üç yandan kuşatan yapılarıyla Gebze Çoban Mustafa Külliyesi’ni andırmaktadır. Fakat bu iki külliyeden farklı olarak, büyük avluyu saran yapılar değişik nivolara oturtulmak ve bunlarla avlu arasına yollar konulmak suretiyle bir yandan büyük avlunun içinde yer alan cami ve türbeler dışında kalan hayır yapıları arasındaki öncelik sırası belirlenmiş, bir yanda da topografyanın iyi değerlendirildiği kademeli yerleşme düzeni elde edilmiştir.57 Süleymaniye, dini hizmetinden öte eğitim hizmetleriyle de ön planda olan bir komplekstir. Külliye, döneminde kent ve kentli için bugünün üniversite kampüsü, kültür ve bilim merkezi niteliğindedir. Buradan yola çıkarak külliyenin böyle bir misyon yüklenmesi için, kent merkezinde, kentin uzak noktalarından bile görünebilecek bir yerde yapılmasının bilinçli bir seçimdir. Fotoğraf 77: Süleymaniye Külliyesi 57 Kuran, A. (1989), "Mimar Sinan'ın Külliyeleri", Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, (İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları), s: 168 89 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER İstanbul’un topografik yapısının eğimli arazilerden oluşması, Sinan’a başka imkânlar da sunmuştur. Mimar, eğimin yükseltisinde bir platform oluşturarak ve oluşturduğu bu platformun altını da kullanma fırsatı elde edebilir. Böylece külliyenin diğer servislerinden bazıları için alttaki mekânı kullanabilmiştir. Sinan, Süleymaniye’de platformun altında inşa edilen mekânı dükkânlar için kullanılmıştır. Böyle bir yer seçimi, diğer bir deyişle Süleymaniye külliyesinin tepe külliyesi olması, daha önce sözü edilen etmenler nedeniyle gerçekleşmiştir. Etmenlerden birincisi, kentte külliyenin kurulduğu bölgedeki ihtiyaçtır. Ancak büyük sultan külliyelerinde bu etmeni, bölgenin değil, kentin ihtiyacı olarak düşünmek gerekir. Zaten, özellikle Süleymaniye gibi kentin merkezinde konumlanmış çok fonksiyonlu büyük bir külliyenin, sadece kurulduğu bölgenin/mahallenin ihtiyacı değil, kentin tümünün ihtiyacı için yapılmış olduğu açıktır. Bununla birlikte Süleymaniye’nin konumlanmasında bu etmenin daha az etkili olduğunu söylemek de yanlış değildir. Bunun nedeni, Süleymaniye’nin büyük sultan külliyesi olmasından ve işverenin toplumdaki yerinden dolayı külliyenin simgesel bir anlam taşımasıdır. Kuban’ın büyük sultan külliyelerinin yer seçimiyle ilgili olarak söyledikleri, bu konuya netlik kazandıracaktır: “İstanbul’da Batılılaşma hareketlerinden önce, toplumsal amaçlarla meydana getirilen anıtların, cami, medrese, imaret, mektep, çeşme, sebil gibi yapıların yerleşme noktaları, bunların boyutları ve işlevine bağlı olarak değişir. Sultanların büyük yapıları söz konusu olduğu zaman, bunların yerleştikleri noktaların seçimi işlevselden çok, simgesel kaygılarla olmuştur… Bunun yanında yer seçimini etkileyen ikinci neden, kentin yapısı içinde, genel silüette etkili olabilecek bir yer bulunması olmuştur. Süleymaniye’nin orada bulunma nedeni, bu bölgenin cami gereksinmesi sonucu değil, fakat Kanuni’nin kentin toplumsal yaşantısına ve fiziksel görüntüsüne hükümdarlığının gereklerini katmak istemesiydi…”58 58 Kuban, D. (1998), Türk ve İslam Sanatı Üzerine Denemeler, (İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları), s: 99 90 2. KÜLTÜREL BİLEŞENLER Süleymaniye’nin yer seçiminde vakfedeninin payı da büyüktür. Osmanlı’nın en güçlü olduğu dönemde inşa edilen külliyenin işvereni Kanuni Sultan Süleyman’dır ve külliye, tepeye konumlanmasıyla ve bunu destekleyen bir yerleşim şemasıyla kent içinde bu dönemi çok iyi anlatan politik bir gösteri olmuştur. Haliç’e yukarıdan bakan bir tepenin seçilmesi, külliyeye Haliç’e ve kente hükmeden, heybetli bir görünüş kazandırmıştır. Tepede ve eğimli bir arazide yerleşmesi, yani yapılan arazi seçimi, külliyenin alan düzenlemesinde, diğer bir deyişle mekân organizasyonunda da oldukça etkili olmuştur. Çünkü alan düzenlemesi yapılırken arazi özellikleri iyi değerlendirilmiştir. Külliye, konumlandığı yere ve arazisine göre şekillenmiştir. Külliyenin vaziyet planına bakıldığında, merkezinde caminin yer aldığı, caminin etrafında da diğer yapıların simetrik olarak yerleştiği keskin geometrik bir şemaya sahip olan bir kompleks görülür. Süleymaniye Külliyesi genel itibariyle, farklı doğrultuda eğimlere sahip olan bir arazide, istinat duvarları ve teraslar düzenlenerek yapıların farklı kotlara oturtulması ve böylece eğimden olabildiğince faydalanılmasıyla arazinin şartlarına göre şekillenmiştir. 91 3. BÖLÜM KORUMA VE YÖNETİM 92 3. KORUMA VE YÖNETİM UNESCO Dünya Mirası Selimiye Camii Külliyesi’nin en iyi şekilde korunması ve sergilenmesi amacı ile Külliye ve çevresinde oluşturulan koruma alanında “Alan Yönetimi” oluşturulmuştur. Alan yönetiminin birimleri olan “Danışma” ile “Eşgüdüm ve Denetleme” kurulları teşkil edilmiştir. Kurullar 07.07.2009 tarihinde Belediye Encümeni kararı ile resmiyet kazanmıştır. Bu kurullar aracılığı ile Edirne Selimiye Camii Külliyesi ve Koruma Alanında ilgisi bulunan paydaşlar arasında kentsel, çevresel ve kültürel bilgi akışını sağlamak amaçlanmaktadır. 3.1. Dünya Mirası: Edirne Selimiye Camii Külliyesi 3.1.1. Edirne Selimiye Camii Külliyesi’nin Mülkiyeti VE Vve VE Vve Tapu kayıtlarına göre, Selimiye Camii, Dar’ül Hadis Medresesi (Medrese-i Âliye) ve Dar’ül Kurra’nın mülkiyeti mazbut Sultan II. Selim Vakfı'na, Arasta ve Sıbyan Mektebi'nin mülkiyeti ise Vakıflar Umum Müdürlüğü'ne ait olup, yönetimlerinden Vakıflar Genel Müdürlüğü sorumludur. Külliye birimlerinden; Selimiye Camii’nin din görevlilerinin atanması ve caminin ibadete açık tutulmasından Diyanet İşleri Başkanlığı sorumludur. Başkanlık bu sorumluluklarını taşra birimi olan Edirne İl Müftülüğü vasıtasıyla yerine getirir. Dar’ül Kurra Medresesi, 2007 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından müze olarak işlevlendirilmiştir. Halen Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü’ne bağlı Selimiye Vakıf Müzesi olarak hizmet vermektedir. Dar’ül Hadis Medresesi (Medrese-i Âliye) Vakıflar Genel Müdürlüğünce kültür işlerinde kullanılmak üzere 2018 yılına kadar Edirne İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’ne tahsis edilmiştir. Halen bu bina Edirne Müze Müdürlüğü’ne bağlı Türk İslam Eserleri Müzesi olarak kullanılmaktadır. Arasta’nın içinde bulunan dükkânlar Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğünce özel şahıslara kiraya verilmek suretiyle değerlendirilmektedir. Sıbyan Mektebi de Arasta gibi Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğünce özel şahıslara kiraya verilmek suretiyle işlevlendirilmiştir. 93 3. KORUMA VE YÖNETİM 3.1.2. Edirne Selimiye Camii Külliyesi’nin Yönetimi 08.12.2001 tarihli ve 24607 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 4721 Sayılı Türk VE Vve Medeni Kanunu’nun 101. Maddesinde vakfın tanımı yapılarak “vakıflar; gerçek veya tüzel kişilerin yeterli mal ve hakları belirli ve sürekli bir amaca özgülemeleriyle oluşan özel hukuk tüzel kişiliğe sahip mal topluluklarıdır.” denmiş, 59 27.02.2008 Tarih ve 26800 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5737 Sayılı Vakıflar Kanunu”nun 4. maddesi de "Vakıflar, özel hukuk tüzel kişiliğine sahiptir." şeklinde düzenlenmiştir. Mazbut Vakıf 60 , Mülhak Vakıf, Cemaat Vakfı, Esnaf Vakfı ve Yeni Vakıf gibi vakıf türleri bulunmaktadır. Selimiye Camii Mazbut Vakıf mülkü olduğundan, VGM tarafından yönetilir ve temsil edilir. 61 Farklı kurum, özel veya tüzel kişiler tarafından kullanılmakla birlikte külliyenin tümünün fiziki bakım ve restorasyonundan VGM sorumludur. VAKIF KAVRAMI Tarihi süreç içerisinde insanoğlunun ortaya çıkardığı en faydalı sosyal kurumlardan biri, belki de en hayırlısı, herhangi bir maddi karşılık beklemeksizin, Allah rızası ve manevi bir mükâfat ümidiyle gerçekleştirdiği vakıf müessesesidir. Bu kurumun esas gayesi, Hakk'tan geleni Hakk adına halka ulaştırmak, diğer bir deyişle almadan "vermek", "paylaşmak" ve "yardımlaşmak" tır. Arapçada durdurmak, alıkoymak anlamına gelen "vakıf" kelimesi, terim olarak ise, VIII. yüzyıl ortalarından itibaren, İslâm ülkelerinin sosyal ve iktisadî hayatında önemli bir rol oynayan dinî ve kamusal nitelikli bir müessese manasına gelmektedir. İslâm hukukunda "vakıf" kelimesini ifade sadedinde, "habs, hubs" ve "sadaka" terimleri kullanılmıştır. Aslen Arapça bir kelime olan vakfın çoğulu "evkaf" ve "vukuf"tur. Bazı Hanefî hukukçuları, fıkıh kitaplarında konu başlığı olarak "vakıf" ve "sadaka"yı birlikte ele almaktadır. Vakıf en yaygın tanımıyla, bir malın kullanım hakkını şahsi mülkiyetten çıkartarak, ebediyen kamu menfaatine tahsis etmektir. 59 22.11.2001 Tarih ve 4721 Sayılı “Türk Medeni Kanunu”, Madde: 101 ve 20.02.2008 Tarih ve 5737 Sayılı “Vakıflar Kanunu”, Madde: 4 60 20.02.2008 Tarih ve 5737 Sayılı “Vakıflar Kanunu” Madde:3’e göre mazbut vakıf; Bu Kanun uyarınca Genel Müdürlükçe yönetilecek ve temsil edilecek vakıflar ile mülga 743 Sayılı Türk Kanunu Medenisinin yürürlük tarihinden önce kurulmuş ve 2762 Sayılı Vakıflar Kanunu gereğince Vakıflar Genel Müdürlüğünce yönetilen vakıfları ifade eder. 61 20.02.2008 Tarih ve 5737 Sayılı “Vakıflar Kanunu”, Madde: 6 94 3. KORUMA VE YÖNETİM VAKFIN GELİŞİMİ Büyük Selçuklular döneminde vakıf müessesesi devletin yönetim anlayışına uygun olarak kat kat büyüdü. İslâm dünyasının koruyuculuğunu üstlenen Selçukluların, Sultan Tuğrul ile başlayan ve Alparslan, Melikşah ve Sencer gibi hükümdarlarla devam eden dinî himaye politikaları ve bu konuda gösterdikleri hassasiyet, Sultan Sencer'den sonra ülkenin melikler arasında paylaşılıp parçalanmasıyla kurulan devletler döneminde de genel çizgileriyle devam edecek, Anadolu Selçuklu Devleti'nde de durum farklı olmayacak, bu devletin nüfuzu altında bulunan şehirler daima kuvvetli bir Müslüman beldesi olarak kalacaktır. Tuğrul Bey'den itibaren İslâm dünyasının değişik yerlerini cami, medrese, kütüphane, hastane, imaret, zaviye ve kervansaraylarla dolduran Selçuklular, buralara büyük vakıf gelirleri bağladılar. Hatta bir bilim yuvası olarak medreselerin devlet eliyle teşkilatlanması, ilim tahsilinin ücretsiz olması ve bunun İslâm dünyasına yayılması, Selçukluların sayesinde oldu. Büyük Selçukluların bu uygulamasını Anadolu Selçukluları ile diğer Anadolu beylikleri de aynen sürdürdü. Onlar da inşa ettikleri çok sayıda, müesseselere zengin vakıf kaynakları tahsis edip, Anadolu'daki sosyal, iktisadî ve her türlü hayrî yatırımları büyük ölçüde vakıflar marifetiyle yaptılar. Vakıf, Osmanlılara, önceki İslâm toplumlarından intikal etmiş bir kurum olmasına rağmen, Osmanlı döneminde altın dönemini yaşadı. Bu kurum, ülke zenginliklerinin dolaşımı ve adil paylaşımı, kamusal hizmetlerin en kısa yoldan halka ulaştırılması, eğitim ve bilimin desteklenmesi, merhamet ve yardımlaşma duygularının kurumsallaşması, toplum katmanları arasında sosyal dengelerin yerli yerine oturtulması, siyasî ve ekonomik istikrarın korunması ve şehirlerin yaşanabilir hale getirilmesinde yüzyıllarca önemli işlevler görüp, bu konuda siyasî iktidarların en büyük yardımcısı oldu. Osmanlı öncesinde de vakıflar birçok hizmet ve faaliyetlerde bulunmakla beraber, hiçbir zaman, Osmanlı devleti zamanındaki kadar kapsamlı, sistematik ve verimli çalıştırılamadılar. Vakıf eserlerinin en büyükleri Osmanlı dönemine aittir. Osmanlılar, vakıf kurumunu hem teorik olarak hem de pratikte geliştirerek, vakıf sistemine yeni kavramlar ve kendilerine özgü yeni vakıf modelleri kazandırdılar. Buna bağlı olarak, yeni vakıf anlayışı çerçevesinde geliştirdikleri kurumlarla, Osmanlı şehirlerinin inkişafında olsun günlük hayatın işleyişinde olsun, birçok yenilikler yaptılar. Osmanlı toplumunun vakıf konusunda geliştirdiği farklı anlayış, vakıfları basit birer "yardımlaşma sandığı" hüviyetinden çıkartarak, bu eserleri iktisadî, sosyal, dinî, kültürel ve siyasî hayatın vazgeçilmez kurumları haline getirdi. Osmanlı döneminde vakıfların hemen her sahaya girdiği ve büyük hizmetler verdiği görülüyor. Bunların arasında cami, tekke, mektep, medrese, kütüphane, yol, köprü, çeşme, han, hastane, tabhane (misafirhane), imaret ve yunak (çamaşırhane) gibi her türlü dinî ve sosyal ihtiyaçlara cevap veren vakıf müesseseleri dışında, muhtaç kimselere nakdi yardımlar yapılması için tesis edilen para vakıfları da bulunmaktaydı. Osmanlılarda vakıf kurucularının çoğu yönetici kesime mensup kişilerdi. Bu arada kadınlar da vakıf tesisine yakın ilgi gösteriyorlardı. Osmanlı Devleti'nin XVIII. yüzyıldan itibaren siyasî, askerî ve iktisadî istikrarını giderek kaybetmeye başlaması ve buna bağlı olarak sitemin önemli kurumlarında baş gösteren olumsuzluklar vakıfları da derinden etkiledi. Özellikle vakıfların yönetim ve denetimlerinde görülen dağınıklığın giderilmesi ve yolsuzlukların önlenmesi için merkezi bir anlayışla 1826'da Evkaf-ı Hümayun Nezareti kuruldu. Nezaretin kurulması ile başlayan yeni dönemde vakıf gelirleri önemli ölçüde azaldı ve bu durum zamanla vakıf eserlerinin harap ve bakımsız hale gelmesine yol açtı. II. Meşrutiyet dönemine gelindiğinde vakıfların durumu oldukça kötü haldeydi. Bu dönemde, Evkaf Nezareti'ne, sadece işlenmeyen topraklarla harap bina arsalarını satarak elde edilen paralarla cami, ilkokul, medrese ve hastaneler yapma yetkisi veren, 10 Haziran 1911 tarihli kanunun çıkarılmasından başka bir şey yapılamadı. 95 3. KORUMA VE YÖNETİM Bu kanunla, İstanbul'da sadece fakirlere mahsus iki imaret bırakılarak, diğerleri kaldırıldı ve vakıflar idaresine memur yetiştirmek üzere Mekteb-i Evkaf kuruldu. Batılılaşma ve yenileşme döneminde arka arkaya yürürlüğe konulan kararlarla, Osmanlı toplum hayatında sosyal, ekonomik, siyasî ve kültürel açıdan derin izleri bulunan, hatta devletin çöküş dönemi olan XIX. yüzyılda bile Osmanlı istihdam ve iktisadî hayatının %16'larına hâkim olan vakıf müessesesi, hukukî düzenlemeler ve alınan siyasî kararlarla büyük çapta tahrip edildi. Türkiye Büyük Millet Meclisi hükümetleri döneminde çıkarılan, 2 Mayıs 1920 tarihli "Büyük Millet Meclisi İcra Vekillerinin Suret-i İntihabına Dair Kanun" ile vakıflar "Şer'iyye ve Evkaf Vekâleti" bünyesine dâhil edilerek, vakıf işleri bu vekâlet tarafından yürütüldü. Şer'iyye ve Evkaf Vekâleti'nin 3 Mart 1924 Tarih ve 429 Sayılı yasa ile kaldırılmasıyla görevleri Başbakanlığa bağlı Vakıflar Umum Müdürlüğü'ne devredildi. Vakıf meselesi ile ilgili diğer bir tedbir de, 22 Şubat 1926 tarihli kanunla alındı. Bu kanunla, doğrudan doğruya idare edilen vakıfların da belediyeler ve devlete ait fabrikalar gibi umumi menfaatlere yarar başka kuruluşlara satılabilmesi kabul edildi. Eski vakıfların idaresini düzenleyen vakıflar kanunu, ancak 5 Haziran 1935'te çıkarılabildi. Bu tarihte yürürlüğe giren 2762 Sayılı Vakıflar Kanunu ile vakıflar hakkında önemli değişiklikler yapıldı. Bu kanunun ilk maddesine göre vakıflar; yönetim biçimine göre Mazbut, Mülhak, Cemaat ve Esnafa Mahsus Vakıflar ile Yeni vakıflar olmak üzere dört kategoride toplandı. Mazbut Vakıflar, doğrudan doğruya Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından idare edilen vakıflardır. Tamamı bir küll halinde tüzel kişiliğe sahip olmakla beraber bu vakıflar, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından temsil ve idare ediliyordu. Mülhak Vakıflar, Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün denetimi altında, vakıf senedinde yazılı şartlara göre vakfın evladından olan mütevelliler tarafından yönetilmektedir. Cemaat ve Esnafa Mahsus Vakıflar ise, cemaat ve esnaflar tarafından seçilen kişi ve kurullarca yönetilmekte, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından denetlenmektedir. Yeni Vakıflar, Türk Medeni Kanunu'na tabi olarak, şahısların isteği üzerine, bağımsız mahkemeler tarafından kurulup, Vakıflar Genel Müdürlüğü'nce denetlenen vakıflardır. 1935 tarihli ve 2762 Sayılı Vakıflar Kanunu, 1938, 1939, 1949, 1956, 1981 ve 1995 yıllarında çıkarılan kanunlar ve 1984 yılında çıkarılan Bakanlar Kurulu kararı ile değişikliklere uğradı. Cumhuriyet döneminde vakıflarla ilgili önemli düzenlemelerden biri de 13 Temmuz 1967'de çıkarılan bir kanunla yapıldı. Bu kanundan sonra vakıfların sayısında büyük artış oldu. 1926-1967 yılları arasında yaklaşık 100 tesis (vakıf) kurulmuş iken, 1967-1987 döneminde 1.721 vakıf kuruldu. Bu artışta tesis yerine vakıf kelimesinin kanunla yeniden uygulamaya konulmasının önemli etkileri oldu. Böylece birçok dernek, dernekler kanununun mal edinme ile ilgili sınırlamalarından dolayı vakfa dönüştü. Vakıf sayısındaki bu artışta, Cumhuriyetin ilanından sonra vakıfların tamamına yakınının devlet kontrolüne geçmesi ve yeni vakıfların kurulmasını özendirecek hukukî düzenlemelerin yapılmamasının büyük etkisi vardır. 1982 Anayasası ile vakıflara tanınan vergi muafiyetleri ile dernekler konusunda getirilen bazı kısıtlamalar da vakıf sayısındaki yükselişin diğer önemli sebepleri oldu. Vakıflarla ilgili son düzenleme 2008 yılında gerçekleşti. 5737 Sayılı Vakıflar Kanunu, 27 Şubat 2008 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlanarak son hali ile yürürlüğe girdi. Kanun, Türkiye'de mevcut vakıfları mazbut, mülhak, yeni vakıflar, cemaat ve esnaf vakıfları olarak dört kısma ayırdı. 2762 Sayılı Vakıflar Kanunu ile mazbut vakıfların tamamı küll halinde Genel Müdürlük tarafından temsil edilmekte iken, bu kanunla her mazbut vakfa özel hukuk tüzel kişiliği verildi. Bu son düzenleme ile Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze kadar yıllar içinde dağınık olarak oluşturulmuş vakıf mevzuatı tek çatı altına alınmış oldu.62 62 VGM (2012), Bir Medeniyetin İzdüşümü Vakıflar, (İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları) 96 3. KORUMA VE YÖNETİM 27.02.2008 Tarih ve 26800 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 20.02.2008 Tarih ve 5737 Sayılı “Vakıflar Kanunu”nun 35. Maddesinde belirtildiği gibi VGM, kendisine verilen görevleri yerine getirmek üzere, kamu tüzel kişiliğine haiz Başbakanlığa bağlı olarak kurulmuştur; Başbakan, Genel Müdürlüğün yönetimi ile ilgili yetkilerini gerekli gördüğü takdirde görevlendireceği Başbakan Yardımcısı vasıtasıyla kullanabilmektedir ayrıca VGM, merkez ve taşra teşkilâtından oluşmakta ve merkezi Ankara'da bulunmaktadır. VGM’nin aşağıda ayrıntıları ile belirtilen görevleri63, ülkedeki tüm vakıf varlıklarının olduğu gibi Edirne Selimiye Camii Külliyesi’nin de korunması ve yaşatılması ile doğrudan ilişkilidir. VGM’nin görevleri: a) Mazbut vakıfların vakfiyelerinde veya vakfiye yerine geçen hüccet, berat, ferman gibi belgelerinde yazılı hayrî, sosyal, kültürel ve ekonomik şart ve hizmetleri yerine getirmek. b) Vakfiyelerde öngörülen hizmetlerin en iyi şekilde yerine getirilebilmesini sağlamak amacıyla Genel Müdürlüğe ve mazbut vakıflara ait paralar ile malları değerlendirmek, daha fazla gelir getirici yatırımlara tahsis etmek. c) Genel Müdürlüğe ve mazbut vakıflara ait paralar ile işletmeler kurma, kurulmuş şirketlere iştirak etme, bunların sermaye artışları hususlarında karar vermek. d) Yurt içi ve yurt dışındaki vakıflara ait vakıf kültür varlıklarını ihya etmek. e) Mülhak, cemaat ve yeni vakıflar ile esnaf vakıflarının denetimini yapmak. f) Vakıflarla ilgili konularda; araştırma, geliştirme, eğitim, kültür ve yayın faaliyetlerinde bulunmak, ulusal ve uluslararası koordinasyonu sağlamak. g) Vakıf kültür varlıklarından oluşan koleksiyonlar meydana getirmek; müze, kütüphane ve kültür merkezleri kurmak. h) Bu Kanun ve diğer kanunlar ile Genel Müdürlüğe verilen görevleri yapmak. 63 20.02.2008 Tarih ve 5737 Sayılı “Vakıflar Kanunu”, Madde: 36 97 3. KORUMA VE YÖNETİM Genel Müdürlük, vakıflara ilişkin görevlerle ilgili olarak diğer kurum ve kuruluşlarla işbirliği içerisinde çalışır ve koordinasyonun sağlanması hususunda gerekli tedbirleri alır. Genel Müdürlük gerektiğinde ihtiyaç duyulan konuyla sınırlı olmak üzere 4734 Sayılı Kamu İhale Kanununa tâbi olmaksızın uzman kişi, kurum ve kuruluşlardan danışmanlık ve hukukî mütalaa şeklinde hizmet satın alabilir. VGM’nin idaresinde veya denetiminde bulunan mazbut ve mülhak vakıflara ait taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile gerçek ve tüzelkişilerin mülkiyetinde bulunan cami, türbe, kervansaray, medrese, han, hamam, mescit, zaviye, mevlevihane, çeşme ve benzeri kültür varlıklarının korunması ve değerlendirilmesi koruma bölge kurulları kararı alındıktan sonra, Vakıflar Genel Müdürlüğünce yürütülür.64 VGM, mülkiyetinde bulunan Selimiye Camii Külliyesi gibi vakıf eserlerini korurken, söz konusu eserlerin tarihi - kültürel birikimlerini, kuruluş amaçlarını, işlevsel ve ekonomik kullanımlarını gözetmek ve imar ederken orijinalliklerini korumak zorundadır. VGM’nin bu koruma - yaşatma sistemi yeni, modern dönem ile birlikte geliştirilen bir sistem olmayıp, Anadolu’da ilk vakıf kurulduğundan itibaren sürdürülen bin yıllık bir sistemdir. Bu açıdan VGM’nin koruma - yaşatma faaliyetleri genel hatları ile UNESCO, ICOMOS gibi uluslararası kurumların oluşturmaya çalıştıkları koruma yaşatma sistematiği ile örtüşmektedir. 64 21.07.1983 Tarih ve 2863 Sayılı “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu”, Madde: 10-4 98 3. KORUMA VE YÖNETİM 3.1.3 Edirne Selimiye Camii Külliyesi’nin Bakımı, Onarımı, Bahçe Tanzimi ve Güvenliği Vakıflara ait yurt içi ve yurt dışındaki taşınır ve taşınmaz vakıf kültür varlıklarının VE Vve tespiti, envanterinin çıkarılması, tescili, Vakıflar Genel Müdürlüğüne ve mazbut vakıflara ait olanların korunması, mülkiyeti el değiştirmiş vakıf kültür varlıkları ile koruma alanlarının kamulaştırılması, değerlendirilmesi, onarımı, restorasyonu ve gerektiğinde yeniden inşası VGM tarafından yürütülür. Sermayesinin yüzde ellisinden fazlası Vakıflar Genel Müdürlüğe veya mazbut vakıflara ait işletme ve iştiraklerin; Kurumlar Vergisi matrahının yüzde onu, yeterli geliri bulunmayan mazbut vakıflara ait vakıf kültür varlıklarının onarımında kullanılmak üzere Genel Müdürlüğe aktarılır. Yeterli geliri bulunmayan mazbut vakıflara ait vakıf kültür varlığı niteliğindeki taşınmazların, benzer amaçlı mazbut vakıfların gelirleriyle korunmasına ve yaşatılmasına Meclis yetkilidir. Vakıflara ait taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları; VGM, ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile kullananları tarafından korunur.65 Selimiye Camii Külliyesi’nin günlük bakımının yapılması ve gözlemlenmesi Edirne İl Müftülüğü’nün sorumluluğu altında iken kapsamlı restorasyonu VGM tarafından yapılmaktadır. 24.05.1985 Tarih ve 18763 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Camilerin Bakım Onarım Temizlik ve Çevre Tanzimi Hakkında Yönetmelik” hükümleri uyarınca, Selimiye Camii’nin onarım ve her türlü restorasyonundan VGM; bakım, temizlik ve güvenliğinden Edirne Müftülüğü; çevre tanzimi projelerinin hazırlanması ve onaylanması Kültür ve Turizm Bakanlığı; Vakıf alanının etrafındaki çevrenin tanzim projelerinin hazırlanması, ağaçlandırma ve çiçek tanzimi Edirne Belediyesi; külliyenin genel güvenliğinin sağlanması Edirne Valiliği; caminin trafo tesislerini kurma ve bedelsiz elektrik sağlama görevi ise Trakya Elektrik Dağıtım A.Ş.’ye (TREDAŞ) verilmiştir. 65 20.02.2008 Tarih ve 5737 Sayılı “Vakıflar Kanunu”, Madde: 28-29 99 3. KORUMA VE YÖNETİM Diyanet İşleri Başkanlığı’na tahsisi edilen Selimiye Camii, Edirne İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’ne tahsis edilen ve Türk İslam Eserleri Müzesi olarak kullanılan Dar’ül Hadis Medresesi ve özel şahıslara kiralanan Arasta dükkânları, yangın, hırsızlık ve doğal afetlere karşı, kullanıcıları veya kiracıları tarafından VGM adına sigortalanmaktadırlar.66 Külliye’nin güvenliği öncelikle külliye birimlerini kullanan farklı kurumların kendi sorumluluğunda bulunmaktadır. Ayrıca külliye birimlerinin genel güvenliği Edirne Valiliği İl Emniyet Müdürlüğü tarafından sağlanmaktadır. Külliye çevresinde MOBESE sistemi bulunmaktadır. Edirne İl Müftülüğü tarafından ise hırsızlığa karşı önlem olarak cami içinde harekete duyarlı, alarm sistemini de içeren kamera sistemi kurulması çalışmaları başlatılmıştır. İl Emniyet Müdürlüğü’nce Külliye’nin yoğun ziyaretçi aldığı dini bayramlar, Ramazan ayı, tatil günleri ve Cuma günlerinde güvenlik konusunda daha sıkı tedbirler alınmasıyla birlikte Edirne İl Müftülüğü tarafından cami güveliğinin sağlanması için 01.08.2012 tarihi itibariyle vardiyalı çalışan 6 güvenlik personeli görevlendirilmiştir. 66 20.02.2008 Tarih ve 5737 Sayılı “Vakıflar Kanunu”, Madde: 24 100 3. KORUMA VE YÖNETİM 3.1.4 Edirne Selimiye Camii Külliyesi’nin Koruma Prosedürünün İzlenmesi VGM bünyesinde kurulu bulunan Sanat Eserleri ve Yapı İşleri Daire Başkanlığı VE Vve tarafından, Bölge Müdürlüklerinin çalışmaları ve buralardan gelen talepler doğrultusunda bakım, onarım ve restorasyon planları yapılmaktadır. Bu çalışmalarla ilgili ihtiyaç duyulan ödeneklerin planlanması ve yönetimi ise yine VGM içerisinde kurulu bulunan Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı tarafından gerçekleştirilmektedir. Selimiye Camii Külliyesi'ndeki bakım, onarım ve restorasyon çalışmaları da bu çerçevede sürdürülmektedir. VGM’nin Restorasyon Süreci VGM, vakıf kültür varlıklarının rölöve ile restorasyon, restitüsyon ve diğer projelerini hazırlamak veya hazırlatmakla, ayrıca talep halinde kontrollük görevi VGM tarafından yürütülmek kaydıyla düzenlenecek protokol esasları dâhilinde kamu kurumları ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişilere yaptırmakla, vakıf kültür varlıklarının onarımı ile yeni yapıların inşa, onarım ve ihale işlemlerini yürütmekle görevlidir. Vakıf kültür varlıklarının restorasyonu ve proje teminlerinde çoğunlukla özel ve tüzel kişilerden ihale yoluyla temin yöntemi kullanılmaktadır. Restorasyon ve proje ihaleleri, 5737 Sayılı Vakıflar Kanunu'na dayanılarak hazırlanan ve 10.09.2008 tarihli ve 26993 Sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan "Vakıf Kültür Varlıkları İhale Yönetmeliği" ve ikincil mevzuat hükümleri ile Kamu İhale Kanunu ve diğer ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde yapılmaktadır. Selimiye Camii Külliyesi'nde onarım ihtiyaç hâsıl olduğunda Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü'ndeki Sanat Eserleri ve Yapı İşleri Şubesi tarafından eserin durumunu gösterir bir teknik rapor düzenlenir. Rapor doğrultusunda restorasyonuna karar verilen bölümler için rölöve ve gerekli projeler hazırlanmaktadır. Bu projelerin uygulanabilmesi için Edirne Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’na başvurularak onay alınmaktadır. Onay sonrasında Selimiye Camii Külliyesi’nin restorasyonu planlanan bölümü taahhüt konusu yapılarak, ihale edilmekte ve sözleşmeye bağlanmaktadır. Sözleşmenin uygulanması sırasında, EVBM tarafından kontrol teşkilatı kurulmakta ve yapılan tüm işler bu teşkilat vasıtasıyla denetlenmektedir. İş sırasında önceden öngörülemeyen ek işlerin ve ihtiyaçların ortaya çıkması durumunda bu işler de yine gerekli izinler alındıktan sonra gerçekleştirilmektedir. Vakıf kültür varlıklarının ihale işlerinde yükleniciler ihale konusu işin fen ve sanat kurallarına uygun olarak yapılmamasından, hileli malzeme kullanılmasından ve benzeri nedenlerle ortaya çıkan zarar ve ziyandan, yapının tamamı için işe başlama tarihinden itibaren kesin kabul tarihine kadar sorumlu olacağı gibi, kesin kabul onay tarihinden itibaren de beş yıl süreyle sorumludur. 101 3. KORUMA VE YÖNETİM 3.2. Yönetim Alanı: Edirne Tarihi Kent Merkezi 3.2.1. Yönetim Alanında Mülkiyet ve Yönetim VE Vve Yönetim VE Vve alanı içinde bulunan Eski Camii, Üç Şerefeli Camii, Ali Paşa Çarşısı, Bedesten, Rüstem Paşa Kervansarayı gibi başlıca yapılar EVBM’ nün yönetimi ve koruması altında bulunmaktadır. Söz konusu bu yapılar için Selimiye Camii’nin korunma ve restorasyonu ile ilgili olarak daha önce belirtilen yöntemler aynen geçerlidir. Yönetim alanı içinde Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü’nün yetkisi dışında kalan birçok sivil mimarlık örneği bulunmaktadır. Bu eserler Saraçlar Caddesi, Çilingirler Caddesi ve Tarihi Karanfiloğlu mahallesinde yoğunluk göstermektedir. Sivil Mimarlık örneklerinde korumayı eserlerin sahipleri sürdürmektedir. Sivil mimarlık eseri sahiplerine bu sorumluluklarını yerine getirirken finansal açıdan ve teknik açıdan destekler verilmektedir. Harita 12: Mülkiyetler Paftası 102 3. KORUMA VE YÖNETİM Harita 13: Yönetim Alanı İçindeki Sivil Mimarlık Örnekleri 103 3. KORUMA VE YÖNETİM 3.2.2. Alandaki Paydaşlar Kültür ve Turizm Bakanlığı VE Vve Her kimin mülkiyetinde veya idaresinde olursa olsun, taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının korunmasını sağlamak için gerekli tedbirleri almak, aldırmak ve bunların her türlü denetimini yapmak veya kamu kurum ve kuruluşları ile belediyeler ve valiliklere yaptırmak Kültür ve Turizm Bakanlığına (KTB) aittir.67. Selimiye Camii’nin korunması ve yaşatılması hususunda da KTB en üst düzeyde sorumlu kurumdur. Kültür ve Turizm Bakanlığı genel hatları ile koruma uygulamaları için temel teşkil eden siyasaları (izlenen yöntem, hedef) oluşturmaktadır. Bu bağlamda KTB daha çok korumada normatife (ideal olanı ortaya koymaya çalışan, yasalarla ilgili olan) düzenleyici çerçeveleri oluşturmaktadır.68 Milli Savunma Bakanlığı Milli Savunma Bakanlığının idare ve denetiminde veya sınır boyu ve yasak bölgede bulunan kültür ve tabiat varlıklarının korunması ve değerlendirilmesi, Milli Savunma Bakanlığı’nca yerine getirilir. Korunmanın sağlanması ise Milli Savunma Bakanlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığı arasında düzenlenecek protokol esaslarına göre yürütülür.69 Milli Savunma Bakanlığı sorumluluğu çerçevesinde Edirne Selimiye Camii Külliyesi Yönetim Alanında bulunan tarihi 5. Kolordu Binası’nın bakım ve koruma faaliyetlerini de yürütmektedir. Edirne Valiliği Selimiye Camii Külliyesi Alan Yönetimi içinde kalan, eğitimsel, kültürel, tanıtım ve kullanım gibi birçok farklı işlevi yürüten, İl Milli Eğitim Müdürlüğü, İl Emniyet Müdürlüğü, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü vb. yerel idarelerin üst makamı olarak birçok sorumluluğu bulunmaktadır. Ayrıca Valilik altında faaliyet gösteren Edirne Müftülüğü Selimiye Camii’nin kullanım hakkına sahiptir. Caminin işlevsel ve duygusal birçok değerinin korunması ve sürdürülmesi müftülüğün çalışmaları ile yürütülmektedir. 67 21.07.1983 Tarih ve 2863 Sayılı “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu”, Madde: 10-1 21.07.1983 Tarih ve 2863 Sayılı “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu”, Madde: 10-6 69 21.07.1983 Tarih ve 2863 Sayılı “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu”, Madde: 10-3 68 104 3. KORUMA VE YÖNETİM İl Özel İdaresi Edirne İl Özel İdaresi yönetim alanı içinde bulunan en önemli sivil mimarlık örneklerinden biri olan Hafız Ağa Konağı’nın mülkiyetine sahiptir. Konak 5 yıllığına UNESCO İrtibat Merkezi olarak kullanılması için Edirne Belediyesine Tahsis edilmiştir. Bu tahsisi nedeni ile yapının bakımından Edirne Belediyesi sorumludur. Öte yandan 23.07.1983 Tarih ve 18113 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 21.07.1983 Tarih ve 2863 Sayılı “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu” uyarınca İl Özel İdareleri bünyelerinde: Kültür varlıklarının korunmasına yönelik rölöve, restitüsyon, restorasyon projelerini hazırlayacak ve uygulayacak proje büroları kurarlar; Sertifikalı yapı ustalarını yetiştirecek eğitim birimleri kurarlar; Koruma, uygulama ve denetim büroları kurarlar (KUDEB) İI Özel İdareleri genel meclis kararı almak koşulu ile il ölçeğindeki kültür ve tabiat varlıklarının korunmasına yönelik olarak diğer kurum ve kuruluşlarla ortak proje geliştirebilirler. İl Özel İdaresinin esas olarak sosyo-kültürel ve bilimsel etkinlikler için harcama yapabilmesi kurumun fiziksel korumadan daha çok, koruma eğitimi, tanıtımı gibi sosyal ve eğitsel içerikli faaliyetlerde etkili olmasını sağlamaktadır. Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü Selimiye Külliyesi içerisindeki Cami, Dar’ül Hadis ve Dar’ül Kurra'nın mülkiyeti mazbut Sultan II. Selim Vakfı'na, Arasta ve Sıbyan Mektebi'nin mülkiyeti ise Vakıflar Umum Müdürlüğü'ne ait olup, yönetimlerinden Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü sorumludur. Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü, Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün taşra teşkilatını oluşturan 25 bölge müdürlüğünden biridir. Edirne ve Kırklareli il ve ilçelerinde faaliyet göstermektedir. Faaliyetlerini, başta 27.02.2008 Tarih ve 26800 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5737 Sayılı “Vakıflar Kanunu” olmak üzere diğer ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde yürütmektedir. 105 3. KORUMA VE YÖNETİM Yönetim alanı içerisinde, başta UNESCO Dünya Mirası Selimiye Camii ve Külliyesi olmak üzere Eski Camii, Üç Şerefeli Camii, Bedesten, Ali Paşa Çarşısı, Rüstem Paşa Kervansarayı gibi çok sayıda vakıf eski eseri bulunmaktadır. Bu nedenle, Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü, yönetim alanı içerisindeki en önemli paydaşlardan birisi konumundadır. KVKYK ve EKVKBK Yurt içinde bulunan korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile ilgili hizmetlerin bilimsel esaslara göre yürütülmesini sağlamak üzere, Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı70 Edirne Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu kurulmuştur. 17.08.2011 Tarih ve 28028 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 648 Sayılı “Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname’nin 41. Maddesi ile “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu” ibareleri “Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu” şeklinde değiştirilmiştir. Edirne Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu, Koruma Yüksek Kurulu’nun ilke kararları çerçevesinde olmak kaydıyla yürüttüğü farklı görevleri yanında71, Edirne Selimiye Camii Külliyesi’nin de içinde bulunduğu alanda Edirne Belediyesi tarafından yapılan Koruma Amaçlı İmar Planları (KAİP) ile bunların her türlü değişikliklerini inceleyip karar almaktadır. EKVKBK’nun 13.12.2007 Tarih ve 1715 Sayılı kararıyla, Külliye ve çevresinde oluşturulan Yönetim Alanı Sınırı belirlenmiştir. Kurul, Külliye ve Koruma Alanındaki tüm taşınmaz kültür varlıklarına ilişkin uygulamaya yönelik kararları almaktadır. Kurulun görevleri ana hatları ile düzenleyici çerçevelere uyulup uyulmadığını kontrol etmek ve kararların arşivini oluşturmaktır. 70 71 21.07.1983 Tarih ve 2863 Sayılı “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu”, Madde: 51 21.07.1983 Tarih ve 2863 Sayılı “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu”, Madde: 57 106 3. KORUMA VE YÖNETİM Edirne Belediyesi 2004 yılında yapılan son yasal düzenlemelerle Kültürel varlıklarının yerel bazda korunması hedefine yönelik olarak yerel yönetim örgütlerinin yetkileri artırılmıştır. Edirne Belediyesi öncelikle 13.07.2005 Tarih ve 25874 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 03.07.2005 Tarih ve 5393 Sayılı “Belediye Kanunu”na göre; hemşeriler arasında sosyal ve kültürel ilişkilerin geliştirilmesi ve kültürel değerlerin korunması konusunda gerekli çalışmaları yapmaktadır. Bu çalışmalarında Trakya Üniversitesi, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının, sendikaların, sivil toplum kuruluşları ve uzman kişilerin katılımını sağlayacak önlemler almaya çalışmaktadır. Belediye, 26.07.2005 Tarih ve 25887 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Koruma Amaçlı İmar Planları ve Çevre Düzenleme Projelerinin Hazırlanması, Gösterimi, Uygulaması, Denetimi ve Müelliflerine İlişkin Usul ve Esaslara Ait Yönetmeliğe göre çevre düzenleme projelerinden sorumludur. 05.07.2005 Tarih ve 25866 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 16.06.2005 Tarih ve 5366 Sayılı “Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun” gereği kentsel yenileme projelerinin uygulanması ve 27.11.2005 Tarih ve 26006 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri ile Yönetim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” gereği ise, alan yönetimi kurmak ve yönetim planı hazırlamak belediyelerin sorumlulukları arasında bulunmaktadır. Selimiye Camii Külliyesi Koruma Alanı’ndaki çevre düzenleme projelerini, kentsel yenileme projelerini yürüten Edirne Belediyesi, Dünya Mirası Listesi Varlığı’na yönelik Alan Yönetimi’ni oluşturmak ve Alan Yönetimi Planını hazırlamak ile sorumludur. Edirne Belediyesi, Selimiye Camii Külliyesinin korunması ve yaşatılmasına yönelik olarak oluşturulan yönetim alanı kurullarına üniversite, kamu kurum-kuruluşları, sivil toplum örgütleri ve uzman kişilerin katılımını gözetmiştir. 107 3. KORUMA VE YÖNETİM Trakya Üniversitesi Sadece yönetim alanı ile ilgili değil, tüm Edirne genelinde her türlü bilimsel ve kültürel faaliyette taraf olmaktadır. Trakya Üniversitesi Stratejik Planı’nda Edirne Selimiye Camii Külliyesinin UNESCO Dünya Mirası Listesine alınması çalışmaklarına destek verilmesi maddesi bulunmaktadır. 72 ETUR (Edirne Turizm ve Endüstri A.Ş.) ETUR Edirne Valiliği, Edirne Belediyesi, Edirne Ticaret Borsası ve ETSO ile birçok kuruluşun ortaklığında kurulmuştur. Edirne genelinde birçok tarihi anıtın ve sivil mimarlık örneği kültür varlıklarının restorasyonu ve yeniden işlevlendirilmesi ile ilgili çalışmalar yürütmektedir. Alt Yapı Kurumları Edirne Selimiye Camii Koruma Alanı’nda söz konusu alt yapı kurumları şu an için dört tanedirler. Bunlar: 1. Telefon ve internet iletişiminin altyapısını sağlayan Türk Telekom A.Ş. 2. Doğalgaz hat döşeme işlemleri devam eden ve Edirne genelinde doğalgaz işletme yetkisi olan Zorlu Doğalgaz A.Ş. 3. Edirne genelinde elektrik enerjisini sunan ve tüm alt yapı çalışmalarını yürüten TREDAŞ 4. Su - kanalizasyon gibi farklı alt yapı çalışmalarını yürüten Edirne Belediyesi, Su ve Kanalizasyon Müdürlüğü’dür. Sivil Toplum Kuruluşları Edirne genelindeki kültür varlıklarının korunması çalışmalarına Edirne Esnaf ve Sanatkârları Birliği, Mimarlar Odası Edirne Şubesi, Edirne Ticaret ve Sanayi Odası (ETSO), gibi kamusal meslek örgütleri yanında Rotary Kulüpleri, Edirne Fotoğraf Derneği, Türk Kütüphanecileri Derneği Edirne Şubesi, Yerel Tarih Gurubu ve Üniversiteli Kadınlar Derneği gibi birçok farklı STK’nın desteği söz konusudur. 72 Trakya Üniversitesi (2007), Trakya Üniversitesi Stratejik Plan 2008-2012, (Edirne: Trakya Üniversitesi), s: 63 108 3. KORUMA VE YÖNETİM 3.2.3. Yönetim Alanı İle İlgili Mevcut Planlar Üst Ölçek Planlar VE Vve Dünya Mirası varlığının da içinde bulunduğu Edirne Tarihi Kent Merkezini kapsayan üst ölçek plan olarak Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından hazırlanan Trakya Alt Bölgesi, Ergene Havzası Çevre Düzeni Planı bulunmaktadır. Bu planda Selimiye Camii Külliyesi yönetim alanı Edirne-Pazarkule-Kapıkule planlama alt bölgesinde kalmaktadır. 1/100.000 ölçekli planda belirlenen Edirne-Pazarkule-Kapıkule planlama alt bölgesi için Edirne Belediyesi tarafından 1/25000 ölçekli Çevre Düzeni planı çalışmaları devam etmektedir. Nazım ve Uygulama İmar Planı Edirne kentinin yürürlükteki imar planı Edirne Merkez İlave ve Revizyon İmar Planıdır. Bu plan çalışmasına 2002 yılında başlanmış ve 23.05.2003 tarihinde Edirne Belediye Meclisince onaylanmıştır. Söz konusu planın bir kısmında daha sonra revizyon yapılmış ve bu plan 04.02.2009 tarihinde onaylanarak yürürlüğe girmiştir. Selimiye Camii ve çevresi Edirne Kentsel Sit Alanı içerisinde kalmaktadır. Bu sit alanına ilişkin hazırlanan Koruma Amaçlı İmar Planı Edirne Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından 05.10.2007 Tarih ve 1632 sayı ile uygun görülmüş ve Edirne Belediye Meclisi tarafından 07.11.2007 Tarih ve 2007-206-778 Sayılı kararla onaylanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu planda Selimiye Camii Külliyesi çevresi dini tesis, kültürel tesis ve park alanı olarak gösterilmiştir. 109 3. KORUMA VE YÖNETİM Alan Yönetim Planı Selimiye Camii Külliyesi’nin korunmasına yönelik özel bir plandır. Plan, Külliye merkez alarak oluşturulan yönetim alanı sınırını kapsayacak şekilde eylem ve uygulamalar öngörmektedir. Bu planda Selimiye Külliyesine ve yönetim alanındaki diğer vakıf eserlerine yönelik fiziksel koruma müdahaleleri VGM ve EVBM’nin sorumluluğunda gösterilmiştir. Yönetim Alanındaki diğer kültürel eserleri korumaya yönelik olarak ise temelde Edirne Belediyesi’ne görevler yüklenmiştir. Planlamayı Edirne Belediyesi hazırlamakta ve yürütmesini yine Belediye tarafından oluşturulan kurullar ve Belediye tarafından yetkilendirilen alan başkanı takip etmektedir. Söz konusu bu plan restorasyon, çevre düzenlemesi veya kentsel tasarım planlaması olmaktan ziyade, Külliye’nin kültürel öneminin gelecek nesillere aktarılması, kültürel korumanın öneminin yerel halk tarafından anlaşılması ve kültürel değerlerin tüm halk katmanları tarafından sahiplenilmesi için bilgilendirici, eğitici ve tanıtıcı faaliyetleri, ziyaretçi akışını organize eden bir plan niteliğindedir. 3.2.4. Paydaşlar ve Planlar Arası Koordinasyonun Sağlanması: Alan Yönetimi Birimleri Selimiye Camii Külliyesi Yönetim Alanında koordinasyon birimleri 27.11.2005 Tarih ve 26006 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri ile Yönetim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik”te belirtildiği şekli ile kurulmuştur. Alan Başkanı: Prof. Dr. Nevzat İLHAN (ICOMOS TÜRKİYE 1993-1999 Başkanı ve ICCROM Onursal Üyesi) 17.01.2012 tarihinde Edirne Belediye Başkanı Hamdi Sedefçi tarafından Alan Yönetim Başkanı olarak atanmıştır. Koordinasyon Birimleri: İlgili yönetmelik gereği üyeleri alanda idari yetki ve sorumluluğu bulunan kurum ve kuruluşların temsilcilerinden seçilen “Danışma” ve “Eşgüdüm ve Denetleme” kurulları teşkil edilmiş ve kurullar 09.07.2009 tarihli ve Alan Yönetimi Biri, Encümeni AAlan Kararı ile resmiyet kazanmıştır. Yönetim Planının 2009/581 Sayılı Belediye hazırlanması sürecinde Belediye Encümeni’nin 26.09.2010 tarihli ve 2010/875 Sayılı ve 29.03.2012 tarih 464 Sayılı kararları ile kurullar yeniden oluşturulmuştur. VE Vve 110 UNESCO DÜNYA MİRASI EDİRNE SELİMİYE CAMİİ KÜLLİYESİ YÖNETİM ALANI KURULLARI VE ALAN YÖNETİMİ EKİP ŞEMASI (Belediye Encümeni 26.08.2010 Tarih ve 2010/875 Sayılı ve 29.03.2012Tarih ve 2012/464 Sayılı kararları) ALAN YÖNETİM BAŞKANI: Prof. Dr. Nevzat İLHAN EŞGÜDÜM VE DENETLEME KURULU Edirne Valiliği Kültür ve Turizm Bakanlığı İl Kültür Turizm Müdürü Kültür ve Turizm Uzmanı İrfan ÖZCAN Şule KILIÇ Edirne Valiliği Kültür ve Turizm Bakanlığı İl Emniyet Müdür Yardımcısı Kültür ve Turizm Uzmanı Resul HOLOĞLU Umut ÖZDEMİR (Yedek Üye) Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü Edirne Valiliği Sanat Tarihçisi Vali Yardımcısı Utku Musa SUNA Abdullah ASLANER Edirne Belediyesi Edirne Valiliği Alan Yönetim Başkanı İl Müftüsü Prof. Dr. Nevzat İLHAN Ömer TAŞÇIOĞLU Trakya Üniversitesi Edirne Valiliği Rektör Yardımcısı İl Kültür Turizm Müdür Yardımcısı Prof. Dr. Timur KIRGIZ Zaim BOSNALI Trakya Üniversitesi Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü İktisadi ve İdari Bilimler Fak. Öğr. Üyesi Vakıflar Bölge Müdürü Doç. Dr. Mahmut GÜLER Hayati BİNLER Trakya Üniversitesi Edirne Belediyesi Mimarlık Mühendislik Fak. Öğr. Üyesi Alan Yönetim Başkanı Yrd. Doç. Dr. Sennur AKANSEL Prof. Dr. Nevzat İLHAN Trakya Üniversitesi Edirne Belediyesi Fen Edebiyat Fakültesi Öğr. Üyesi Belediye Başkan Yardımcısı Yrd. Doç. Dr. Ahmet YARAŞ Ertuğrul TANRIKULU Trakya Üniversitesi Trakya Üniversitesi Sağlık Müzesi Müdürü Mimarlık Mühendislik Fak. Öğr. Üyesi Enver ŞENGÜL Sennur AKANSEL Trakya Üniversitesi Esnaf ve Sanatkarları Odaları Birliği Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Bşk. Genel Sekreter Recep ZOGO Özay GÜNGÖREN Edirne Tic. ve Sanayi Odası Mimarlar Odası Edirne Temsilciliği İnşaat Mühendisi Mimar Ahmet TUNÇ Attila ERGİN Mimarlar Odası Edirne Temsilciliği Mimar Attila ERGİN Edirne Fotoğraf Sanatı Derneği Dernek Başkanı Serdar İYİİZ Edirne Rotary Kulübü Üye Serhad CEYLAN Yöre Dergisi Genel Yayın Yönetmeni Ayhan TUNCA ALAN YÖNETİM EKİBİ DANIŞMA KURULU Edirne Belediyesi Mimar Serap KURU Edirne Belediyesi Sanat Tarihçisi F. T. Işılay YILDIRIM Edirne Belediyesi Arkeolog Leyla ATLI AKBUZ Edirne Belediyesi Arkeolog Bahar SARIKAYA ESEN Edirne Belediyesi Sekretarya Sibel KIYAK Edirne Belediyesi Bilgisayar Teknikeri Onur ZÜHER Edirne Belediyesi Harita Teknikeri Berk ÇAKIR 111 3. KORUMA VE YÖNETİM 3.2.5. Koruma Uygulamalarında Finansal Kaynaklar Yönetim alanında bulunan UNESCO Dünya Mirası Selimiye Camii Külliyesi ile diğer vakıf eserlerinin bakım ve onarımından Vakıflar Genel Müdürlüğü sorumludur. Vakıflar Genel Müdürlüğünün bütçesi; 5018 Sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kanunu çerçevesinde hazırlanır. Başlıca gelir kalemleri ise; kira gelirleri, işletme karları, iştirak gelirleri, taviz bedelleri, bağışlar, yönetim ve temsil paylarıdır. Genel Müdürlük bütçe harcamalarını Bölge Müdürlüklerinin taleplerini de gözeterek hazırladığı Yıllık Yatırım Programları suretiyle gerçekleştirir. Yönetim alanı içinde bulunan özel ve tüzel kişilerin elindeki varlıkların korunması için ise genel olarak merkezi kurumların sağladığı katkılar ve söz konusu kültür varlıklarının maliklerine verilen Biri, bazı bağışıklar Alan Yönetimi AAlan ile finansal kaynak yaratılmaya çalışılmaktadır. Bu katkı ve bağışıklar aşağıda özet olarak verilmeye çalışılmıştır. Vveve Tabiat Varlıklarının Korunmasına Yapılan Katkılar 1.VE Kültür Mevcut yasal düzenlemelerde öngörülen katkılar “özel ve tüzel kişilere” yapılacak katkılar ile “belediyelere” yapılacak katkılar olmak üzere iki ana başlıkta ele alınabilir. Özel ve Tüzel Kişilere Yapılacak Katkılar Özel hukuka tabi özel ve tüzel kişilerin mülkiyetinde bulunan taşınmaz kültür varlıkları için Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yapılan yardımlar ve tescilli taşınmaz kültür varlıklarının restorasyonu amacıyla verilen toplu konut kredileri olmak üzere iki farklı şekilde yapılmaktadır. KTB tarafından yapılan yardımlar ayni, nakdi veya teknik yardımlar şeklinde olmaktadır. Yerel Yönetimlere Yapılacak Katkılar Yerel yönetimlere yapılan katkılar, il özel idarelerine yapılan katkılar ve belediyelere yapılan katkılar olmak üzere iki başlık altında incelenebilir. İl özel idareleri, mülkiyet ve kullanımlarında bulunan taşınmaz kültürel varlıkların bakım ve onarımlarını (vilayet konağı, sağlık ocağı, bazı eğitim yapıları vb.) kendi ödenekleri ile belli oranda yapmaktadırlar. 112 3. KORUMA VE YÖNETİM Kültür ve Turizm Bakanlığı belediyelerin yaptıkları, sokak yenileme, sağlıklaştırma çalışmaları ile kentsel tasarım projelerine destek verebilmektedir. Bu kapsamda Edirne Belediyesi Selimiye Cami’nin güney cephesine bakan kentsel park alanında projelendirdiği kentsel tasarım uygulaması için destek talep etmiştir. Belediyelerin koruma alanında hizmet vermesi için ise “Taşınmaz Kültür Varlıklarının Korunmasına Katkı Payı” oluşturulmuştur. Bu katkı payı emlak vergisi mükelleflerinden tahakkuk eden emlak vergisinin %10'u ayrılarak oluşturulmaktadır. Bu payın belediyelerin görev alanlarında kalan kültür varlıklarının korunması amacıyla hazırlanan projeler kapsamında kamulaştırma, projelendirme, planlama ve uygulama gibi faaliyetlerde kullanılması öngörülmüştür.73 Edirne Belediye’sinin yönetim alanı içinde yapacağı koruma faaliyetlerinin temel kaynağı buradan gelmektedir. 2009 yılı içinde Edirne Belediyesi bu kaynak ile yönetim alanı içinde kalan Cihannümalı Ev’i restore etmiş ve tekrar kullanıma açmıştır. Belediyelerin kültür ve tabiat varlıklarını koruma uygulamalarına yapılan katkılardan bir diğeri ise imar uygulamalarına yapılan yardımlardır. Belediyelerin imar uygulamaları yapabilmeleri için Bayındırlık ve İskân Bakanlığınca verilen bir yardım türüdür. Bu yardım kamulaştırma ve düzenleme alanlarında verilir. Bakanlıkça onaylı 4 yıllık imar programında bulunması koşulu ile kamulaştırma alanında tarihi ve turistik eserlerin ve anıt çevrelerinin açılması işlerine, düzenleme alanında ise tarihi ve turistik eserlerin çevrelerinin düzenlemesine ilişkin uygulamalara verilmektedir.74 73 21.07.1983 Tarih ve 2863 Sayılı “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu”, Madde: 12 17.08.1983 Tarih ve 18138 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan “Belediyeler İmar Uygulamaları Yardım Yönetmeliği”, Madde: 3 74 113 3. KORUMA VE YÖNETİM Fotoğraf 78: Cihannümalı Evin Restorasyon Öncesi Durumu Fotoğraf 79: Cihannümalı Evin Restorasyon Aşaması Fotoğraf 80: Cihannümalı Evin Restorasyondan Sonrası 114 3. KORUMA VE YÖNETİM 2. Taşınmaz Kültür Varlığı Maliklerine Tanınan Bağışıklıklar Kültür ve tabiat varlığı maliklerinin bağışık tutulduğu resim, harç ve vergilerin ayrıntıları şöyledir 75; Taşınmaz kültür ve tabiat varlığı malikleri veraset ve intikal vergisi ödemezler. 23.07.1983 Tarih ve 18113 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 21.07.1983 Tarih ve 2863 Sayılı “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu” kapsamındaki tescilli taşınmaz kültür varlıklarının rölöve, restorasyon ve restitüsyon projelerine münhasır olmak üzere, bu projelendirmelerden yararlananlara verilen mimarlık hizmetleri ile projelerin uygulanması kapsamında yapılacak harcamalar katma değer vergisinden muaftır. 23.07.1983 Tarih ve 18113 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 21.07.1983 Tarih ve 2863 Sayılı “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu” kapsamındaki tescilli taşınmaz kültür varlıklarının devir ve iktisabında yargı harçları, noter harçları, vergi yargısı harçları, tapu ve kadastro harçları, konsolosluk harçları, imtiyazname ruhsatname ve diploma harçları ödenmez. Kültür varlıkları ile 1. ve 2. derece arkeolojik sit alanı olmaları nedeniyle üzerlerine kesin yapılanma yasağı getirilmiş taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları olan parseller her türlü vergi, resim ve harçtan muaftır. Kültür varlıklarının korunması maksadıyla tespit, proje, bakım, onarım, restorasyon ve kazı ile müzelerin güvenliği için kullanılmak şartıyla, TBMM, Milli Savunma Bakanlığı, Kültür Bakanlığı ve Vakıflar Genel Müdürlüğünce dışarıdan getirilecek her türlü araç, gereç, makine, teknik malzeme ve kimyevi maddeler ile altın ve gümüş varak, her türlü vergi, resim ve harçtan muaftır. Koruma bölge kurulları kararına uygun olarak taşınmaz kültür varlıklarında yapılan onarım ve inşaat işleri Belediye Gelirleri Kanunu gereğince alınacak vergi, harç ve harcamalara katılma paylarından müstesnadır. 75 21.07.1983 Tarih ve 2863 Sayılı “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu”, Madde: 21 115 3. KORUMA VE YÖNETİM 23.07.1983 Tarih ve 18113 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 21.07.1983 Tarih ve 2863 Sayılı “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu” kapsamındaki kapsamında tescil edilen taşınmaz kültür varlıkları için, 13.07.2001 Tarih ve 24461 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 29.06.2001 Tarih ve 4708 Sayılı “Yapı Denetimi Hakkında Kanun” hükümleri uygulanmaz. 3. Başbakanlık Tanıtma Fonu Başbakanlık bünyesinde oluşturulan bu fonun amacı memleketimizi yurt içinde ve dışında çeşitli yönleriyle tanıtmakla görevli kuruluşların kaynaklarını artırmaktır. 4. Diğer Kaynaklar: Ülke genelinde tanıtım ve turizm amaçlı çıkarılan, yayınlar, CD, DVD, basılı, rehberler, reklamlar ve tanıtıcı diğer materyaller için yapılan tüm harcama ve bağışlar gelir vergisi ve kurumlar vergisinden düşülür. Ayrıca VGM ve VBM yönetimindeki kültür varlıklarının onarım ve restorasyonları için yapılan alım-satımlar KDV’ye konu değildir. Ülkemizde korumada özel sektör kaynaklarının çoğunluğunu özel firmaların sponsorluk faaliyetlerinden sağlanan kaynaklar oluşturmaktadır. Bunun dışında taşınmaz kültürel varlık malikleri kendi imkânları ile koruma ve onarım amaçlı harcamalar yapabilmektedirler. Öte yandan Edirne Selimiye Camii Külliyesi Yönetim Planı hazırlıklarına Tarihi Kentler Birliği gibi STK’lardan ve Edirne Ticaret ve Sanayi Odasından finansal destek sağlanmıştır. 116 3. KORUMA VE YÖNETİM 3.2.6. Korumada Eğitsel Kurumlar Ülke genelinde Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Milli Eğitim Bakanlığı korumada eğitsel görevleri üstlenmektedirler. Ayrıca Edirne Selimiye Camii Koruma Alanı’nda görüldüğü üzere, yerel anlamda eğitim faaliyetlerini yürüten farklı kurumlar da bulunmaktadır. Bunlar; Çekül Vakfı: Vakfın Gönüllü Kültür Elçileri Projesi kapsamında, 2007 yılından bu yana farklı kentlerde birçok Kültür Elçisi, Vakıf bünyesinde aldıkları eğitim sonrası bilgi ve deneyimlerini diğer kentlerdeki ilköğretim öğretmen ve öğrencileri ile paylaşmaktalar. Proje kapsamında Çekül Vakfının, Milli Eğitim Bakanlığı ile bir işbirliği protokolü bulunmaktadır. Söz konusu protokol kapsamındaki kentler içinde Edirne’de bulunmaktadır. Alan Yönetimi Biri, AAlan ÇEKÜL Vakfı öte yandan 1990 yılında, Mimar Sinan’ın adının ve eserlerinin çevresindeki VE Vve sorunlar sarmalını aşmak, Sinan’ın mirasına saygıyı egemen kılmak için, Sinan’a Saygı Projesi’ni başlattı. Proje kapsamında 2006 yılında bu yana http://www.sinanasaygi.org adresinden; Sinan’ın Hayatı, eserleri, tanıtıcı broşürler, yol haritaları, fotoğraf galerileri ile online bilgiler verilmekte. Proje kapsamında İstanbul’da bir kütüphane de oluşturulmuştur. Proje kapsamında, yoğun olarak yarışma, toplantı, söyleşi, geziler vb. farklı etkinlikler düzenlenmektedir. Etkinlikler kapsamında ise Edirne ve Selimiye Camii’nin özel bir yeri bulunmaktadır. Farklı mevsimlerde hava koşullarına uygun olarak dış mekân sergileri ve Sinan Eserlerini kapsayan yürüyüşler düzenleyen Sinan’a Saygı Projesi’nin gezi parkurlarına dair tanıtıcı haritaları da bulunmaktadır. Sinan ve eserlerini konu alan sergi, tiyatro oyunları ve film gösterimleri ise kapalı mekân etkinlikleri olarak düzenlenmektedir. 117 3. KORUMA VE YÖNETİM TMMOB Edirne Mimarlar Odası: TMMOB, Mimarlar Odası Edirne Şubesi aynı zamanda Selimiye Camii Külliyesi Koruma Alanındaki kurumsal paydaşlar arasında bulunmaktadır. Söz konusu odanın temsilcilerinin deneyimlerinden seminerler, çalıştaylar, sergiler aracılığı ile yararlanılmaktadır. Tarihi Kentler Birliği: Tarihi Kentler Birliği, Avrupa Tarihi Kentler Birliği’nin Türkiye Ulusal kesimini oluşturmaktadır. Her yıl düzenli olarak yerel yönetimlerin koruma uygulamaları arasından en iyi uygulamaları seçmek ve bu yolla koruma uygulamalarını özendirmek için “Koruma Ödülleri” vermektedir. Düzenli olarak gerçekleştirdiği “kent toplantıları” ile yerel yöneticilerin ve halkın koruma bilincini artırmaya çalışmaktadır. Genellikle bu toplantılar sonrasında “sonuç bildirgesi” ve “karar”lar alarak alınan kararların uygulanmasını hususunda denetleyici mekanizmalar oluşturmaya çalışmaktadır. Birlik, Edirne Belediyesinin yürüttüğü yönetim planı hazırlama çalışmalarına nakdi destek sağlamaktadır. UNESCO Milli Komitesi: Komite UNESCO’nun Türkiye Bürosu olarak çalışırken, kurumun uluslararası arenada üstlendiği her türlü görev ve sorumluluğu ulusal bazda Türkiye’de yerine getirmeye çalışmaktadır. Bu çalışmalar arasında, toplantılar, yayınlar, sempozyumlar gibi bilgilendirmeye ve bilinç oluşturmaya yönelik faaliyetler önemli yer tutmaktadır. Öte yandan UNESCO ve diğer uluslararası kurumlarla ortak projeler yürütmektedir. UNESCO ve ICOMOS milli komiteleri yönetim planı hazırlıklarına teknik destek sağlamak yanında 15-18 Kasım 2010’da ICOMOS CIVVIH Akdeniz Alt Komitesi toplantısının Edirne’de yapılmasını sağlamışlardır. Bu toplantı ile birlikte Edirne Belediyesi’nin organizasyonu altında uluslararası bir sempozyum yapılmış, bu sayede birçok yerli ve yabancı uzmanın Edirne’ye gelerek koruma ve alan yönetimi hakkındaki fikirlerini yerel örgütler ve belediye ile paylaşımı sağlanmıştır. 118 3. KORUMA VE YÖNETİM 3.2.7. Tanıtım ve Bilgilendirme Faaliyetleri Tanıtım ve kültürel koruma ile ilgili bilinç oluşturmaya yönelik tüm yerel halka açık etkinlikler düzenlenmektedir. Etkinlikler ulus çapında kutlanılan belirli gün ve haftalarda yoğunluk göstermektedir. Müzeler Haftası Müzeciliğin tanıtılması amacıyla UNESCO tarafından ilan edilen 18 Mayıs günü, tüm dünyada “Müzeler Günü” olarak kutlanılırken ülkemizde 1982 yılından itibaren 18–24 Mayıs tarihleri arası “Müzeler Haftası” olarak düzenlenmektedir. İl Milli Eğitim Müdürlüğü, Edirne Belediyesi ve Edirne Müze Müdürlüğü ortaklığında hafta boyunca çeşitli yarışmalar ve tanıtım etkinlikleri organize edilmektedir. Örneğin, tüm ilköğretim öğrencilerinin planlı bir şekilde Selimiye Külliyesi’ni ve külliye içinde Alan Yönetimi Biri, AAlangezmeleri sağlanması, farklı yaş guruplarına yönelik faaliyette bulunan her iki müzeyi resim, şiir ve yazı yarışmaları düzenlenmesi vb. VE VveHaftası Vakıflar İnsanlardaki yardım duygusunu geliştirmek, dayanışmanın önemini anlatmak ve insanların gönül zenginliğine ulaşmasına yardımcı olmak amacı ile 1983 yılından beri Mayıs ayının ikinci haftası “Vakıflar Haftası” olarak kutlanmaktadır. Her yıl VGM’nin belirlediği farklı bir konu işlenmekte olup, 2007 “Vakıf Medeniyeti Çevre Yılı”, 2008 “Vakıf Medeniyeti Su Yılı”, 2009 “Vakıf Medeniyeti Sağlık Yılı”, 2010 İstanbul’un Avrupa Kültür Başkenti etkinlikleri ile eşgüdüm içinde “Vakıf Medeniyeti İstanbul”, 2011 “Vakıf Medeniyeti Eğitim Yılı” ve 2012 "Vakıf Medeniyeti Balkan Vakıfları Yılı" olarak kutlanmıştır. Hafta boyunca, kent meydanları ile başlıca vakıf eserlerine, toplumda dayanışma ve vakıf bilincini artırma amaçlı pankart ve afişler asılmakta, vakıf eserleri ile halkı daha çok bir araya getirecek yarışma ve sergi etkinlikleri düzenlenmekte, ücretsiz broşür ve kitapçıklar dağıtılmaktadır. Tüm bu faaliyetlerin merkezinde bulunan ve bir vakıf eseri olan Selimiye Camii başta olmak üzere tüm camilerde vakıf bilinci, toplumsal dayanışma ve vakıf eserlerinin yaşatılarak gelecek nesillere aktarılması konularında hutbeler okunmakta ve vaazlar verilmektedir. 119 3. KORUMA VE YÖNETİM 18 Nisan Dünya Anıtlar ve Sitler Günü ICOMOS Türkiye tarafından kutlanmaktadır. Her yıl bir konu üzerinden bilgilendirici toplantı, yarışma ve sergiler düzenlenmektedir. Örneğin, 2003 yılında "Sualtı Kültür Mirası", 2004 yılı "Toprak Mimarisi ve Mirası", 2005 yılı "ICOMOS'un 40. Yıl Dönümü", 2006 yılı "Endüstriyel Miras", 2007 yılı "Kültürel Peyzajlar ve Doğa Anıtları", 2008 yılı "Dini Miras ve Kutsal Yerler", 2009 yılı "Miras ve Bilim", 2010 yılı “Tarım Mirası”, 2011 yılı “Su Mirası” teması çerçevesinde çeşitli etkinliklerle kutlanırken 2012 yılı “Dünya Miras Alanları” temasıyla kutlanmıştır. 18 Nisan kutlamaları kapsamında Edirne’deki anıt eserlerin tümü ve Selimiye Camii’nin anıtsal değerinin halk tarafından daha iyi anlaşılması üzerine etkinlikler düzenlenmektedir. Eğitsel ve bilgilendirici etkinliklerde ICOMOS Türkiye ofisinin desteği alınırken, Selimiye ve diğer kimi anıt eserin bahçesinde açılan sergilerde yerel sanatçılar başta olmak üzere, Tarihi Kentler Birliği, ÇEKÜL ve Sinan’a Saygı Projelerinden destek alınmaktadır. 120 4. BÖLÜM GZFT ANALİZLERİ 121 4. GZFT ANALİZLERİ 4.1. GÜÇLÜ YÖNLER 4.1.1. Kültürel, Yapısal ve İşlevsel Üstünlükler VE Vve VESelimiye Vve Camii sadece Osmanlı Mimarisinin doruk noktası değil, aynı zamanda dünya mimarlık tarihinde sanayi öncesi mimarinin geldiği en üst noktanın temsilcisidir, Külliye’nin mimarı Koca Sinan, dünya çapında mimari ve mühendislik dehası ile tanınan bir Türk Mimarıdır. Külliye’nin ünü ve Mimarının ünü birbirini tamamlar niteliktedir. Bu bütünselliği Mimar Sinan, “Kalfalığımı Şehzade Camii'nde yaptım. Ustalığımı da Süleymaniye Camii'nde tamamladım. Amma bütün kudretimi bu Selim Han Camii'nde sarf edip, ustalığımı açık seçik ortaya koydum.76 diyerek dile getirmiştir, Külliye fiziki olarak sağlam durumda ve yapıldığı günden itibaren fiziki sağlamlığını korumaktadır, Külliye kentin merkezinde, sosyal, kültürel ve ticari faaliyetlerin yoğunlaştığı bir alan yaratmıştır. Selimiye Külliyesi Osmanlı dönemindeki görevini modern Edirne kentinde de devam ettirmektedir. Bu açıdan külliye işlevsel olarak halen ilk yapıldığı dönemdeki önemini sürdürmektedir. Külliye ile külliyeyi çevreleyen Edirne kenti tarihten uzanıp gelen sıkı bağlara sahiptir.77 Külliye’nin bulunduğu Edirne kenti Avrupa ile Anadolu arasındaki stratejik öneme sahip en önemli geçiş yolu üzerinde bulunmaktadır. Külliye ve Mimar Sinan Türk toplumu açısından güçlü bir kültürel simgedir. Külliye’nin kültürel bir figür olmasından kaynaklanan güçlü bir turizm potansiyeli bulunmaktadır 76 Çelebi E. (1986). Tam Metin Seyahatnâme, Cilt 3-4, Sad.: Tevfik Temelkuran, Necati Aktaş. (İstanbul: Üçdal Neşriyat), s: 342 77 Selimiye Külliyesi ile Edirne Kenti arasındaki tarihi bağların kültürel ve turizm potansiyelleri açısından ortaya konulması ile “Bağlantı Noktaları” oluşturulmuştur. 122 4. GZFT ANALİZLERİ 4.1.2. Kentsel Gelişim ve Anıt Eser VEEdirne’de Vve nüfus artış hızı düşüktür. Koruma amaçlı imar planı ile yönetim alanında kentsel gelişimin kontrol altında tutulabilmesi mümkündür. Yönetim alanındaki birçok tarihi cadde ve sokak tarihi kent merkezindeki trafik baskısının azaltılması amacı ile 2000 yılı sonrasındaki çalışmalarla planlı bir şekilde yayalaştırılmaktadır. Tarihi kent dokusunun korunması ve sürdürülmesi için yeni yapıların uyması gereken kuralları içeren “Kentsel Tasarım Rehberi” tamamlanmak üzeredir. 4.1.3. Ziyaretçi Yönetimi Külliye ve Edirne Kenti ziyaretçilerinin analizlerinin yapılması ve analizler VE Vve çerçevesinde ziyaretçi yönetim sisteminin oluşturulması konularında başta Edirne Belediyesi olmak üzere İl Müftülüğü ve STK’lar gerekli çalışmalarını sürdürmektedirler. 4.1.4. Araştırma, Eğitim ve Bilgi Yönetimi Alan Yönetimi çalışmaları ve Yönetim Planı hazırlıkları kapsamında yapılan VE Vve araştırma ve analizler ile Selimiye Külliyesi ve yönetim alanına yönelik tarihi, kültürel, sosyal, ekonomik ve demografik veriler büyük oranda derlenmiştir. Derlenen verilerin araştırma ve eğitim amaçlı kullanımı için dijital ortamda “Kent Belleği” oluşturulması çalışmalarına başlanmıştır. Yönetim alanının kültürel ve sosyo-ekonomik verilerinin alanda ilgisi bulunan kurum - kuruluşlar ve halka iletilmesi amacı ile Edirne Belediyesi UNESCO Dünya Mirası Alan Yönetimi tarafından eğitim, bilinçlendirme ve iletişim toplantıları düzenlenmektedir. 123 4. GZFT ANALİZLERİ Yönetim alanının kültürel ve sosyo-ekonomik verilerindeki değişikliklerin, alınan kararların, düzenlenen etkinliklerin, toplantıların vb. halka kolayca duyurulabilmesi için UNESCO Dünya Mirası Edirne Selimiye Camii Külliyesi WEB sitesi kurulmuştur. (www.dmselimiyecamii.com) Edirne’de Selimiye Külliyesi ve Tarihi Kent Merkezi ile ilgili araştırma, eğitim ve bilgi yönetimi çalışmalarında liderlik yapabilecek Trakya Üniversitesinin bulunması önemlidir. Bilişim teknolojilerinin hızla gelişmesi ile bilgi akışının kolaylaşması sayesinde Edirne ve Selimiye Külliyesi ile ilgili bilgilerin derlendiği “Kent Belleği Veri Tabanı”nın online erişime açık olarak çalışabilmesi bir kolaylıktır. Selimiye Camii ve Mimar Sinan hakkında Trakya Üniversitesi, Mimar Sinan Üniversitesi, Tarihi Kentler Birliği ve Sinan’a Saygı Projesi vb. kurumlar düzenli olarak bilgi üreten ve toplayan sempozyum ve etkinlikler düzenlemektedir. 4.1.5. Korumanın Yönetsel Mekanizması: Alan Yönetimi Yönetim alanında kararların katılım ile alınması ve halka açık olmasını sağlamak VEiçin Vve Danışma ile Eşgüdüm ve Denetleme Kurulları (Yönetim Alanındaki paydaşların temsilcilerinin katılımı ile) oluşturulmuştur. Alan yönetimi mekanizmasını işler hale getirecek bu yönetim planı 26.07.2012 tarihinde Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu tarafından onaylanmıştır. 4.1.6. Finansal Kaynaklar Ulusal mevzuatımızda korumaya kaynak oluşturabilecek finansal mekanizmalar VE Vve ayrıntılı olarak tanımlanmıştır. 124 4. GZFT ANALİZLERİ 4.2. ZAYIF YÖNLER 4.2.1. Kültürel, Yapısal ve İşlevsel Zayıflıklar VE Vve VEKorumaya yönelik kanun ve yönetmeliklerin sürekli değişmesi ve diğer yasal Vve metinler ile bütünlük gösterememesi. Selimiye Camii Külliye ile birlikte yönetim alanında bulunan hiçbir anıt eserin yapısal tehditlerin öngörülmesini sağlayacak zemin analizi ve risk planları bulunmamaktadır. Yönetim alanı 2. derecede deprem bölgesindedir. Genelde Edirne Kentinin, özelde ise yönetim alanının Afet Planı bulunmamaktadır. Külliye’nin kültürel bir figür olmasından kaynaklanan güçlü turizm potansiyeli bulunmasına rağmen, Edirne’de yatak kapasitesi ve konaklama-ağırlama hizmetlerinin kalitesi düşüktür. 4.2.2. Kentsel Gelişimin Sebep Olduğu Zayıf Noktalar Koruma amaçlı imar planının uygulanması sürecinde yönetim alanı sınırları içindeki VE Vve yeni yapılanmaların kat yüksekliklerinin tarihsel kent dokusuyla bütünselleşmesine, Selimiye’yi gören sokakların görüş koridorlarının (Vistalarının) kaybolmamasına özen gösterilmelidir. Artan motorlu araç sayısı her geçen gün kent merkezi üzerindeki trafik baskısının artmasına sebep olmaktadır. Yönetim alanındaki yayalaştırma çalışmaları olmasıyla birlikte, vatandaşların tarihi kent merkezine girmeden önce araçlarını park edebilecekleri alanlar sınırlıdır. Kentsel Tasarım Rehberi’nde yeni yapıların sadece cephe düzenlemelerine yönelik sınırlama ve düzenlemeler getirilirken, tarihi dokuya uygun bahçe-konut geçişleri kontrol edilmemektedir. 125 4. GZFT ANALİZLERİ 4.2.3. Ziyaretçi Yönetimi VEGenelde Vve Edirne Kentinin ve özelde ise Koruma Alanı ile Selimiye Camii Külliyesi’ne yönelik bir ziyaretçi yönetim planı yoktur. Selimiye Camii ziyaretçi bilgileri Müftülük personeli tarafından kişisel inisiyatifleri ile tutulmaktadır. Genelde Edirne Kentine ve özelde ise Koruma Alanı ile Selimiye Camii Külliyesi’ne yönelik ziyaretçi istatistikleri, anketleri ve analizleri yapılmamakta tutulmamaktadır. Seyyar satıcı ve dilenci sayısı turizme paralel şekilde artmakta ve bu kişilerin sebep olduğu karmaşa ziyaretçileri rahatsız edici noktalara ulaşmaktadır. 4.2.4. Araştırma, Eğitim ve Bilgi Yönetimi Yönetim alanında sorumluluğu-yetkisi bulunan kurumlar arasında bilgi akışının VEsağlanması Vve ve kurumsal bilgi paylaşımı yetersiz kalmaktadır. Edirne, Koruma, Alan Yönetimi, Selimiye Camii Külliyesi vb. konularda hazırlanan broşür, kitap, harita vb. yayınların sayısı, içerikleri ve farklı dillerde dağıtımı gibi konularda eksiklikler görülmektedir. 4.2.5. Korumanın Yönetsel Mekanizması: Alan Yönetimi VEAlan Vveyönetimi sistemi yeni bir uygulama olduğu için kişi ve kurumların bilgileri ve konuya ilgileri eksiktir. 26.07.2012 tarihinde onaylanan yönetim planının, kimi eylem ve uygulamalarının ulusal mevzuattaki eksiklikler nedeni ile işlerlik kazanması tam olarak sağlanamamaktadır. Yönetim alanında kararların katılım ile alınması ve halka açık olmasını sağlamak için Danışma ile Eşgüdüm ve Denetleme Kurulları kurulmuştur ve eşgüdümü sağlamada ne derece başarılı olacağı henüz netleşmemiştir. 126 4. GZFT ANALİZLERİ 4.2.6. Finansal Kaynaklar Yönetim alanı içinde onlarca vakıf eseri, 29 adet anıt eser, 82 adet sivil mimarlık örneği VE Vve 7 adet resmi anıt eser, 1 adet anıt ağaç bulunmaktadır. Kültürel miras eserlerimizin sayısının bir hayli fazla olması finansal kaynakların düzgün kullanılamaması ve finansal planlamaların tam yapılamaması koruma açısından sorunlar yaratmaktadır. Planlanan kültür etkinlikleri için gerekli ödenekler, yasal kısıtlamaya maruz kalmaktadır. 4.3. FIRSATLAR 4. 4.3.1. Kültürel, Yapısal ve İşlevsel Fırsatlar VE Vve Kentte koruma bilincinin oluşturulmasını kolaylaştıracak şekilde eğitimli insan VE Vve sayısının yüksektir. Vakıf sistemi, yönetim alanı içindeki kültürel miras varlığının kültürel ve işlevsel sürekliliğini sağlamaktadır. 4.3.2. Kentsel Gelişim ve Fırsatlar Kentsel gelişimin planlı olması konusunda kurumlar ve halk arasında fikir bulunmaktadır. VEbirliği/mutabakat Vve Yeni yerleşim alanındaki konutlar ve TOKİ yapıları sayesinde tarihi merkezdeki konut yapılaşması kontrol altında tutulabilmektedir. 4.3.3. Ziyaretçi Yönetimi Selimiye Camii Külliyesi’nin kullanım hakkına sahip Müftülük; tanıtım, kullanım ve VEbilgilendirme Vve konularında ziyaretçilere profesyonel hizmet sunulması yönünde çalışmalar yürütmektedir. Genelde Edirne halkının özelde ise lokanta, hotel, motel, kamp yöneticileri vb. turizm ile ilgili kişi ve kurumların, UNESCO Dünya Mirası, kültür varlıkları, koruma vb. konularında bilgisi artmaktadır. ÇEKÜL Vakfı’nın Sinan’a Saygı Projesi kapsamında, haritalar, gezi güzergâhları ve ziyaretçilere yönelik bilgilendirici broşürler hazırlanmaktadır. 127 4. GZFT ANALİZLERİ 4.3.4. Araştırma, Eğitim ve Bilgi Yönetimi Edirne Kent Belleği oluşturma çalışmalarında Trakya Üniversitesi Kütüphane ve VEDokümantasyon Vve Dairesinin desteği alınmaktadır. VGM’nin arşiv tutma sistemlerinde yenileme ve düzenlemeye gidilmektedir. Edirne Belediyesi’nin imar arşivlerinin düzenlenmekte ve tasniflenmektedir. 4.3.5. Korumanın Yönetsel Mekanizması: Alan Yönetimi Yönetim planı hazırlıkları, yönetim alanında ilgisi olan kurum ve kuruluşlarca VE Vve olumlu karşılanmıştır. Vakıf ve alan yönetimi sistemlerinin kolayca adapte olabilecek esnek ve benzer yapılanmalar öngörmektedir. Genelde yönetim bilimlerinde özelde ise kamu yönetiminde alan yönetiminin öngördüğü “Birlikte Yönetim” ilkesine yapılan vurgu ile katılım, şeffaflık ve haber verebilirlik ilkelerine verilen önem artmaktadır. STK’ların kültürel korumaya olan ilgilerinin arttığı ve alan yönetimine katılım konusunda kararlıkları görülmektedir. 4.3.6. Finansal Kaynaklar Ülkemizde her geçen yıl korumaya ayrılan finansal kaynaklar artmaktadır. VE Vve Yönetim alanında artan turizm faaliyetleri ve özel şahıslar ile sponsorlara tanınan muafiyetler; kültürel koruma uygulamalarına olan ilgiyi, dolaysısı ile bu uygulamalara kaynak artırımını sağlamaktadır. 128 4. GZFT ANALİZLERİ 4.4. TEHDİTLER 4.4.1. Kültürel, Yapısal ve İşlevsel Tehditler VE Vve Kültürel koruma, Dünya Mirası vb. konularda genelde bilgi eksikliği görülmektedir. VE Vve Tarihi kent merkezindeki sivil mimarlık örneği sahiplerinin ellerindeki varlıkların kültürel ve yapısal özellikleri hakkında bilgileri yetersizdir. 4.4.2. Kentsel Gelişim ve Tehditler Yeni yerleşim bölgesine doğru yaşanan nüfus akışı dolayısı ile tarihi kent VE Vve merkezinin ıssızlaşma tehlikesi ile karşı karşıya olduğu düşünülmektedir. Tarihi kent merkezindeki yapılar, modernleştirme çabaları içinde yeni yapı malzemeleri ile yanlış şekilde yenilenmekte ya da restore edilmektedir. 4.4.3. Ziyaretçi Yönetimi Ziyaretçi profilinin ve beklentilerinin bilinmemektedir. VE Vve Artan dilenci ve seyyar satıcılar, negatif izlenimlere sebep olmaktadır. Ziyaretçi bilgi ofisinin yetersiz kaldığı görülmektedir. Ziyaretçilerin temel ihtiyacı olan, WC, lokanta, otopark ve otellerin sayıca yetersiz olması ya da kalitelerinin düşük olması, memnuniyetsizlik yaratmaktadır. Ziyaretçilere, Selimiye Camii, Ters Lale, cami içindeki çeşmenin suyu vb. konularda yanlış ya da hurafe niteliğindeki bilgiler aktarılmaktadır. 4.4.4. Araştırma, Eğitim ve Bilgi Yönetimi Yönetim alanındaki yetkili-sorumlu kurum temsilcilerine, halka ve ziyaretçilere VESelimiye Vve Camii Külliyesi ile Edirne Kenti tarihi konularında gerçek bilgiler sağlayacak yayınlar yetersiz kalmaktadır . 129 4. GZFT ANALİZLERİ 4.4.5. Korumanın Yönetsel Mekanizması: Alan Yönetimi VEAlan Vveyönetimi konusunda ilgili kurum ve kuruluşlar arasında bilgi ve yetki paylaşımı konusunda eksiklikler ve yetersizlikler bulunmaktadır. Alan yönetimi konusunda ilgili kurum ve kuruluşların sayıca fazla ve faaliyet alanlarının farklı olmasına bağlı olarak eşgüdümün sağlanmasında aksaklıklar ortaya çıkmaktadır. 4.4.6. Finansal Kaynaklar Finansal planlama konusunda deneyimsizlikler vardır. VE Vve Koruma faaliyetlerine finansal kaynak ayrılması, kurum ve kuruluşların genel planlamaları içinde son sıralara bırakılmaktadır. 130 5. BÖLÜM PLANIN AMAÇ VE HEDEFLERİ 131 5. PLANIN AMAÇ VE HEDEFLERİ Bu yönetim planı çerçevesinde belirlenen amaçlar Edirne Selimiye Camii Külliyesi’nin gelecek kuşaklara özgünlüğünü koruyarak, kültürel ve işlevsel değerleri ile bir bütün şekilde aktarılmasını sağlamaya yöneliktir. Bu amaçlara yönelik olarak ulaşılması gereken temel hedefler ise aşağıda sıralanmaktadır; Koruma, erişim, sürdürülebilir ekonomik kalkınma ihtiyaçları ile yerel halkın ilgisi arasında denge sağlayacak yolların oluşturulması, Kamu kurum ve kuruluşları, STK'lar, mülkiyet hakkı bulunanlar, gönüllü kişi ve kuruluşlar ile yerel halkın işbirliğinin sağlanması, Uluslararası koruma ilke ve sözleşmeleri gözetilerek; gerekli bakım, onarım, restorasyon, teşhir, tanzim ve çevre düzenlemelerinin uygulanması, Kültür turizmini geliştirmek için uluslararası işbirliği ve paylaşım ağlarının yaratılması, Değer odaklı ve uluslararası düzeye ulaşmak amaçlı strateji, yöntem ve araç geliştirilmesi, mali kaynak yaratılması, Alan ile ilgili disiplinler arası bilgi üretmek, bu bilgileri kamuoyunun kullanımına sunmak ve bu yolla korumayı etkileyen faktörlerdeki değişimlerin planlı bir şekilde yönetilmesini sağlamak Yönetim, koruma, tasarım ve uygulamada üst düzey standartların kullanılması. Bu planın ilkeleri, yukarıda verilen amaçlarının sağlanmasına yönelik olarak, uygulamaya konulacak koruma eylemlerinin her safhasında Katılım, Etkinlik ve Planlılığın sağlanmasıdır. Planlama süreçleri sayesinde UNESO Dünya Mirası Varlığının yapısal, kültürel, işlevsel değerlerine yönelik verilerin takip edilmesi sağlanacaktır. Plan, esere bağlı veriler yanında, Selimiye Caminin yönetim alanını oluşturan Edirne Tarihi Kent Merkezinin de kentsel ve kültürel değerlerinin periyodik olarak takip edilmesini öngörmektedir. 132 5. PLANIN AMAÇ VE HEDEFLERİ 5.1. Yapısal Korumanın Sürdürülmesine Yönelik Amaçlar Korumaya yönelik amaçların başında Selimiye Camii Külliyesi’nin şu andaki fiziki sağlamlığının korunması ve yapısal eskime veya çevresel olumsuzluklara karşın eserin sağlıklı şekilde korunmasının sürdürülmesi gelmektedir. Bunu sağlayacak amaçlar aşağıda sıralanmıştır. AMAÇ 1: Eserin çevresi ile birlikte özgünlüğünün ve orijinalliğinin sürdürülmesi için yapısal malzemelere ve insan gücüne ilişkin kaynakların izlenmesi; AMAÇ 2: Eserin, güvenliğinin sağlanması, daha sağlıklı ve uygun şartlarda hizmet verebilmesi. 5.2. Koruma Alanındaki Kentsel Gelişim Etkilerinin Yönetilmesine Dair Amaçlar Çevresel etkilerin yönetilmesi Camiin korunması ve gelecek nesillere taşınması için elzemdir. Selimiye Camii Edirne kent merkezinde kalmaktadır. Bu nedenle kentleşme, artan nüfus, trafik, turizm gibi sosyal ve hava kirliliği gibi fiziki baskılara maruz kalmaktadır. Camiin bu baskılardan korunması için belirlenen amaçlar aşağıda sıralanmıştır: AMAÇ 3: Koruma alanında belirlenen dokuz alt bölgede, (her bölgenin kendi öncelikleri çerçevesinde) kentsel planlama argümanlarının korumayı sağlayacak şekilde düzenlenmesi. AMAÇ 4: Selimiye Camiin içinde bulunduğu Edirne Tarihi Kent Merkezinde yapılaşma baskısının giderilmesi. AMAÇ 5: Külliye çevresindeki trafik akışının denetlenmesi; AMAÇ 6: Edirne Selimiye Camii Külliyesi ve tarihi kent merkezinde görüntü ve hava kirliliğinin azaltılması. 133 5. PLANIN AMAÇ VE HEDEFLERİ 5.3. Ziyaretçi Yönetimine Dair Amaçlar Selimiye Camii Külliyesi’nin yer aldığı Edirne Kenti, Anadolu’yu Avrupa’ya birleştiren bir konumda olması nedeniyle zengin bir kültüre sahiptir. İl genelinde Osmanlı Türk kültürünü yansıtan 688 tescilli tarihi eser vardır. Bu eserlerin bir bölümü (Selimiye Camii, Üç Şerefeli Cami, Rüstem paşa Kervansarayı, Bedesten, Eski Cami v.b.) sağlamlılığını korumakta olup halen kullanılmaktadır. Ayrıca Edirne Merkez ilçede yer alan 15 adet sit alanıyla birlikte diğer ilçelerdekiler dâhil olmak üzere il genelinde toplam 38 adet tescil edilmiş farklı sit alanı mevcuttur. Diğer yandan Edirne’de 651 yıldan bu yana gerçekleştirilen Kırkpınar Yağlı Güreş Festivali; dünya genelinde devam eden en eski geleneksel spor ve aynı zamanda festival olarak bilinmesinin yanı sıra 16 Kasım 2010 tarihinde UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listesine dâhil edilmiştir. Edirne Selimiye Camii Külliyesi’nin de 29 Haziran 2012 tarihinde UNESCO Dünya Mirası Listesine dâhil edilmiş olması ile birlikte Edirne’nin kültürel ve tarihi zenginlikleri, turist potansiyelinin katlanmasına neden olmaktadır. Değişiklik göstermekle birlikte yılın her günü belirli oranda ziyaretçiyi ağırlamakta olan Selimiye Camii’nin günlük ziyaretçi sayısı, hafta içi 4-6 bin iken, hafta sonu bu rakam 6-8 bine kadar çıkabilmektedir. İbadete açık olan camideki ziyaretçi yoğunluğu üç aylar ve dini bayramlar gibi kutsal dönemlerde iki katına kadar çıkabilmektedir. Selimiye Camii’ne gelen ziyaretçiler namaz kılmak, ibadet etmek, eğitim, inceleme vb. amaçlar ile gelmektedirler. Her bir grubun camiden yararlanma amacının ve her bir gruba yönelik geliştirilmesi gereken hizmet stratejilerinin farklı olmasından dolayı ziyaretçi yönetimine dair amaçlar da farklılaşmaktadır. AMAÇ 7: Genel anlamda tanıtım ve bilgilendirme çalışmalarının iyileştirilmesi ile ziyaretçilere yönelik rehberlik hizmetlerinin geliştirilmesi 134 5. PLANIN AMAÇ VE HEDEFLERİ 5.4. Araştırma ve Eğitim İmkanlarına Yönelik Amaçlar AMAÇ 8: Selimiye Camii’nin kültürel öneminin ve yapısal özelliklerinin daha iyi anlaşılmasının sağlanması. Özellikle de mimar, sanat tarihçisi, arkeolog, sosyolog, restorasyon uzmanı ve turizm acentelerinin Külliye, Mimar Sinan ve Edirne Kenti Tarihi Merkezi hakkında en güncel ve doğru bilgilere ulaşmasının sağlanması. AMAÇ 9: Külliyenin kültürel öneminin en iyi şekilde anlaşılması ve kültürel öğelerinin yaşatılması hususlarındaki bilgi, proje ve eylemlerin yerel halk başta olmak üzere kamuoyuna aktarılması. Bu aktarım daha çok bilgilendirici ve eğitim amaçlı olmalı. Eğitilecek guruplar aşağıda belirtildiği gibi farklılıklar göstermektedirler. 1. Belediye çalışanları, turistlik tesis çalışanları, hizmet sektörü çalışanları, öğretmenler vb. 2. Yerel halk ve sivil toplum örgütleri üye ve temsilcileri, 3. İlk ve orta öğretim okulu öğrencileri, 4. Ziyaretçi ve turistler, 5. Turizm acenteleri temsilcileri, 6. Yerel yönetim kurumları temsilcileri. Bu farklılıklar göz önünde bulundurularak, eğitsel faaliyetlerde farklı yöntemler seçilmelidir. 135 5. PLANIN AMAÇ VE HEDEFLERİ 5.5. Bilgi Yönetiminin İşlevselleştirilmesine Dair Amaçlar Bu yönetim planının işlerlik kazanması ve belirlenen amaçlara ulaşması için bilgilerin doğru olarak, yeterli seviyede ve zamanında derlenmesi gerekmektedir. Selimiye Camii ile ilgili bilgilerin özel bir merkezde toplanması gerekmektedir. Ancak bu şekilde doğru bilgilere, zamanında erişim sağlanabilir. Birincil bilgilerin derlenmesi, derlenen bilgilerin zaman içindeki değişikliklerinin izlenmesi ve her bir değişimin etkilerinin araştırılarak yönetim planının içine eklenmesi veya gerekiyor ise planda değişiklikler yapılması gerekmektedir. Bu gereklilik Selimiye Camiin korunmasında sürdürülebilirliğin sağlanması, turizm faaliyetlerinden yeteri kadar yararlanılması ve finansal kaynakların en etkili şekilde kullanılarak, zamansal kayıpların ise önlenmesini sağlayacaktır. Selimiye Camii Külliyesi ile Koruma Alanı’ndaki verileri derleyen ve takip eden kurumlar farklılık göstermektedir. Bu nedenle bilgi yönetiminin sağlanmasına yönelik amaçlar, kurumlara göre oluşturulmuştur. Aşağıda bilgi akışını sağlayacak başlıca kurumlar sıralanmıştır. 1. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2. Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü, 3. Edirne Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu (EKVKBK) 4. Edirne Belediyesi, 5. Edirne Valiliği ve Alt Birimleri: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Müze Müdürlüğü, İl Müftülüğü vb. 6. Trakya Üniversitesi. AMAÇ 10: Toplanan bilgi ve geri dönüşlerin derlenmesi-işlenmesi. AMAÇ 11: İşlenmiş verilere erişimin sağlanması ve denetlenmesi. 136 5. PLANIN AMAÇ VE HEDEFLERİ 5.6.Yönetimin Sağlanmasına Dair Amaçlar Yönetim planının amaçlara ulaşılacak şekilde uygulanması yönetimsel yapının sağlıklı işlemesi ile mümkündür. Selimiye Camii Külliyesi Koruma Alanında, yönetsel paydaşlar arasındaki işbirliği ve eşgüdümün sağlanması için “Alan Yönetimi” mekanizması oluşturulmuştur. Yasal mevzuatımız gereği mekanizma dâhilinde Alan Başkanı, Danışma Kurulu, Denetleme ve Eşgüdüm Kurulu oluşturulmuştur. Başkan ve kurulların işleyişi koruma alanının yönetiminde etkililik ve verimliliğin sağlanması ve şeffaflığın korunmasını sağlamaya yönelik olarak sistemleştirilmelidir. Yönetsel sistemin sağlıklı işlemesi için alanda yetki ve sorumluluğu bulunan kurumların tümünün katılımını sağlayacak amaçlar öngörülmektedir. AMAÇ 12: Koruma alanındaki yönetsel paydaşlar arasında sürekli iletişimi sağlayacak bir merkez oluşturulması. AMAÇ 13: Paydaşların planlamaya katılımının sağlanması Koruma alanındaki yönetsel paydaşların karar alma mekanizmalarının sağlıklaştırılması. 137 5. PLANIN AMAÇ VE HEDEFLERİ 5.7. Finansal Kaynaklara Dair Amaçlar Yönetim Planı kapsamında öngörülen amaçların sağlanması için finansal kaynakların belirlenmesi ve kaynakların sağlanmasında süreklilik hedeflenmelidir. Yönetim alanında bulunan UNESCO Dünya Mirası Selimiye Camii Külliyesi ile diğer vakıf eserlerinin bakım ve onarımından Vakıflar Genel Müdürlüğü sorumludur. Genel Müdürlük bütçe harcamalarını Bölge Müdürlüklerinin taleplerini de gözeterek hazırladığı Yıllık Yatırım Programları suretiyle gerçekleştirir. Külliyenin tanıtılması ve koruma ile ilgili eğitimsel faaliyetler de uygulama ve finansal sorumluluklar daha çok Edirne Belediyesi ve İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ile İl Müftülüğü gibi kurumlardadır. Öte yandan son dönemler Tarihi Kentler Birliği, Çekül Vakfı ve Edirne Anıt Eserleri Koruma Derneği gibi sivil toplum kuruluşlarının koruma ve eğitim uygulamalarına finansal kaynak oluşturdukları görülmektedir. Söz konusu tüm kaynakların en etkin şekilde kullanılması için belirlenen amaçlar ise şöyle sıralanabilir: AMAÇ 14: Mevcut finansal kaynakların sürekli ve etkili şekilde kullanılması. AMAÇ 15: Yeni finansal kaynaklar yaratılması. 138 5. PLANIN AMAÇ VE HEDEFLERİ 5.8. Bağlantı Noktalarına Dair Amaçlar Bu Yönetim Planı kapsamında “Bağlantı Noktası” olarak tanımlanan kültürel öğelerin beş tanesi Edirne İli sınırları içinde 1 tanesi ise İstanbul’da bulunmaktadır. Bağlantı Noktaları ile her bir Bağlantı Noktası’nın kültürel değerlerinin korunması, yaşatılması ve tanıtılması amacına yönelik olarak öngörülen uygulama ve eylemlerin planlaması gerekmektedir. Yönetim planında her bir Bağlantı Noktası kültürel öğenin turizm planlaması çerçevesinde Selimiye Camii Külliyesi ile birlikte ele alınmasına özen gösterilmiştir. Edirne Selimiye Camii Külliyesi Kültürel Bağlantı Noktaları 1. 2. 3. 4. 5. 6. İkinci Bayezid Külliyesi ve Sağlık Müzesi Karaağaç Semti : Eski Tren Garı ve Lozan Anıtı Kırkpınar Yağlı Güreş Festivali ve Er Meydanı Sarayiçi Kakava (Hıdırellez) Şenlikleri Edirne Geleneksel El Sanatları: Edirnekâri, Mis Sabunu ve Aynalı Süpürge Şehzade ve Süleymaniye Külliyeleri – İstanbul AMAÇ 16: Bağlantı Noktalarının kültürel değerlerinin korunması, yaşatılması ve tanıtılmasına yönelik uygulama ve eylemlerin gerçekleştirilmesi. 139 6. BÖLÜM EYLEM PLANI VE UYGULAMA 140 6. EYLEM PLANI VE UYGULAMA Yönetim planının amaç ve hedefleri kapsamında yürütülmesi planlanan projeler bu bölümde yürütücü kurum, zamanlaması ve eğer belli ise maliyet bilgileri ile birlikte verilmiştir. Plan kapsamında Edirne Belediyesi tarafından üstlenilen faaliyetler, Edirne Belediyesi 2009-2013 Stratejik Planı ve Edirne Koruma Amaçlı İmar Planı çerçevesinde belirlenen eylemlerden oluşmaktadır. Selimiye Camii ile ilgili yapısal içerikli projeler ile yönetim alanındaki vakıf eserlerinin restorasyon, bakım ve tanıtılmalarına yönelik faaliyetler ise Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü görev alanına girmektedir. 6.1. Amaç 1 Eserin çevresi ile birlikte özgünlüğünün ve orijinalliğinin sürdürülmesi için yapısal malzemelere ve insan gücüne ilişkin kaynakların izlenmesi; Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 1.1. Yapısal Kaynakların Yönetimi Yapısal Kaynakları İzleme Fişlerinin Oluşturulması (Ulusal Çapta) Selimiye Camiin yapımında kullanılan özgün malzemelerin kaynaklarının belirlenmesi ve bu kaynakların hangi malzemelere sahip olduğu, malzemelerin kalitesi, kullanılabilirliği, fiyatı, nakliyesine ilişkin detaylar ve iletişim bilgileri Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü bünyesinde arşivlenmelidir. Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü Kısa Vade (1-3 Yıl) Yasal-Yönetsel değişiklik Mali kaynak kullanımı gerektirmemektedir. Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 1.2. Caminin Rölövelerinin Hazırlanması Selimiye Camii Rölövelerinin Hazırlanması Selimiye Camii Rölövelerinin Hazırlanması Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü Uzun Vade (5 Yıl ve Üzeri) - 141 6. EYLEM PLANI VE UYGULAMA Hedef No Proje 1.3. İnsan Kaynaklarının Yönetimi İnsan Kaynakları İzleme Fişlerinin Oluşturulması (Ulusal Çapta) İçerik İnsan kaynaklarının eğitilmesinden sorumlu kurumların mevcut, eğitilen ve eğitilmesi gereken taş ustaları, tezhipçiler, çiniciler, kalem işçileri, ahşap ustaları vb. restorasyonlarda çalışacak insan kaynaklarının bilgilerinin derlenmesi ve insan kaynaklarının çalışmalarının denetlenmesinin sağlanması Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) KOREFD, STK Uzun Vade (5 Yıl ve Üzeri) Yasal-Yönetsel değişiklik Mali kaynak kullanımı gerektirmemektedir. 1.4. Caminin Yapısal Durumunun İzlenmesi Anıt Eser İzleme Fişlerinin Oluşturulması (Ulusal Ölçek) Anıt eserlerin yapısal birimlerinin takibinin Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü’nün belirli bir birimi tarafından yapılması ve hangi verilerin izleneceğine yönelik kıstasların oluşturulması Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü Kısa Vade (1-3 Yıl) - 1.5. Caminin Yapısal Durumunun İzlenmesi Caminin basit onarım işlerinin yapılması Anıt eser izleme fişlerinde tespit edilen basit onarım gerektiren işlerin yapılması 1. Ana kubbe kurşun levha onarımı ve rutubetin izalesi 2. Sıbyan mektebi zemin kat onarımı 3. Arasta’nın kazaya uğramış cümle kapısının onarımı ve montajı Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü Kısa Vade (1-3 Yıl) - 142 6. EYLEM PLANI VE UYGULAMA Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 1.6. Caminin Çalınmış Hünkâr Mahfili Çinilerinin Araştırılması Camiin çalınmış hünkâr mahfili çinilerinin araştırılması projesi Çalınmış olan hünkâr mahfili çinilerinin ülkemize ve camiye iadesinin sağlanması Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı, STK Uzun Vade (5 Yıl ve Üzeri) - 6.1. Amaç 2 Eserin, güvenliğinin sağlanması, daha sağlıklı ve uygun şartlarda hizmet verebilmesi. Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 2.1. Cami Güvenlik Projesi Cami iç-dış güvenlik projesi Cami iç ve dış güvenliği için güvenlik sistemi kurulması ve güvenlik personeli temini Edirne İl Müftülüğü Kısa Vade (1-3 Yıl) - 2.2. Cami Felaketlere Hazırlık Projesi Cami Yangın İkaz/Alarm Sistemi Projesi Selimiye Camii Külliyesi’nde meydana gelebilecek yangın olaylarına karşı hazırlıklı olunması Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü, Edirne İl Müftülüğü, AFAD Kısa Vade (1-3 Yıl) - 2.3. Külliyeye Kesintisiz Enerji Sağlanması Projesi Külliyeye İmdat Jeneratörü Projesi Selimiye Camii Külliyesi’ne kesintisiz enerji sağlanabilmesi için imdat jeneratör temini Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü, Edirne İl Müftülüğü, Sivil Toplum Örgütleri, Edirne Belediyesi, Edirne Valiliği Kısa Vade (1-3 Yıl) - 143 6. EYLEM PLANI VE UYGULAMA Hedef No Proje Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 2.4. Cami Temizlik Projesi Cami İç-Dış Temizlik Projesi 1. Caminin içinin ve iç avlu ile dış avlusunun düzenli olarak temizlenmesi 2. Temizlik Personeli temini (en az 2 kişi) 3. Halıların yılda en az 2 kez yıkatılması Edirne İl Müftülüğü, Edirne Belediyesi, STK Kısa Vade (1-3 Yıl) - Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 2.5. Külliye Kolaylık Tesisleri Projesi Külliye Kolaylık Tesisleri Projeleri Ziyaretçilere yönelik abdest alma ve ilave helâ yapılması Edirne İl Müftülüğü, Edirne Belediyesi Kısa Vade (1-3 Yıl) - Hedef No Proje 2.6. Havalandırma ve Aromatizasyon Projesi Cami İçi Havalandırma ve Aromatizasyon Projesi Cami içinde hava değişiminin sağlanması ve kokunun giderilmesi Edirne Belediyesi, STK, Edirne İl Müftülüğü Kısa Vade (1-3 Yıl) - İçerik İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 2.7. Başörtüsü, Galoş vb. Makine ve Malzeme Temini Başörtüsü, Galoş vb. Makine ve Malzeme Temini Projesi Camiye girişte bayanların başını örtebilecekleri tek kullanımlık başörtüsü ile ayakkabıların çıkarılarak çorap ya da çıplak ayak üzerine giyilecek galoş vb. temini Edirne İl Müftülüğü Kısa Vade (1-3 Yıl) - 144 6. EYLEM PLANI VE UYGULAMA 6.2. Amaç 3 Koruma alanında belirlenen dokuz alt bölgede, (her bölgenin kendi öncelikleri çerçevesinde) kentsel planlama argümanlarının korumayı sağlayacak şekilde düzenlenmesi. Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 3.1. Restorasyon Projelerinin Yönetimi Kamulaştırma Mülk sahiplerinin restorasyon projelerini finansal ve yönetsel olarak yürütemeyecek olanlarının belirlenerek gerekli kamulaştırmaların yapılması yoluyla eserlerin korunmasının sağlanması Edirne Belediyesi Orta Vade (3-5 Yıl) - Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 3.2. Restorasyon Projelerinin Yönetimi Taşınmaz Kültürel Varlıkları Sahipliği Danışma Merkezi Kurulması Taşınmaz Kültürel Varlıkları Sahipliği Danışma Merkezi Kurulması Edirne Belediyesi Orta Vade (3-5 Yıl) - Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 3.3. Restorasyon Projeleri Atik Ali Paşa Camii Restorasyonu Atik Ali Paşa Camii Restorasyonu Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü Kısa Vade (1-3 Yıl) 1.000,00 TL Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 3.4. Restorasyon Projeleri Sokullu Hamamı Restorasyonu Sokullu Hamamı Restorasyonu Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü Orta Vade (3-5 Yıl) 2.500,00 TL Hedef No Proje İçerik 145 6. EYLEM PLANI VE UYGULAMA Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 3.5. Restorasyon Projeleri Üç Şerefeli Cami Rölöve Projesi Üç Şerefeli Cami Rölöve Çizimi Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü Uzun Vade (5 Yıl ve Üzeri) - Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 3.6. Restorasyon Projeleri Ali paşa Çarşısı Rölöve Projesi Ali paşa Çarşısı Rölöve Çizimi Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü Uzun Vade (5 Yıl ve Üzeri) - Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 3.7. Restorasyon Projeleri Peykler Medresesi Rölöve ve Restorasyon Projesi Peykler Medresesi Rölöve ve Restorasyon Projesi İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Uzun Vade (5 Yıl ve Üzeri) - Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 3.8 Restorasyon Projeleri Necmi İğe Evi Restorasyonu Necmi İğe Evi’nin restore edilerek, yeniden işlevlendirilmesi ETUR, İl Özel İdaresi Orta Vade (3-5 Yıl) - Hedef No 3.9. Kentsel Tasarım Projelerinin Hazırlanması Selimiye Camii ve Çevresi Ulusal Kentsel Tasarım Proje Yarışması Selimiye Camii ve çevresinde kentsel tasarım projesi uygulayarak, camii çevresinin düzenlenmesi Edirne Belediyesi Kısa Vade (1-3 Yıl) - Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 146 6. EYLEM PLANI VE UYGULAMA Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 3.10. Koruma Amaçlı İmar Planı Revizyon Çalışmaları Koruma Amaçlı İmar Planı Revizyonu Yürürlükteki Koruma Amaçlı İmar Planı Revizyon Edirne Belediyesi Kısa Vade (1-3 Yıl) - Hedef No Proje 3.11. Kentsel Tasarım Rehberinin Hazırlanması Kentsel Tasarım Rehberinin Hazırlanması Kentteki yapıların, tarihi merkezle bütünlük sağması için, dış cephe yapı malzemelerinin ve cam, kapı şekillerinin belirlenerek, rehber oluşturulması Edirne Belediyesi Kısa Vade (1-3 Yıl) - İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 3.12. Sokak Düzenleme Projelerinin Hazırlanması Direkler Çarşısı Çevre Düzenlemesi Ali paşa Çarşısı “Balık Pazarı” kapısındaki Direkler Çarşısı’nın çevre düzenlemesinin yapılması Edirne Belediyesi, İl Özel İdaresi Kısa Vade (1-3 Yıl) - 3.13. Sokak Düzenleme Projelerinin Hazırlanması Makedonya Kulesi ve Çevresi Çevre Düzenlemesi Makedonya Kulesi ve Çevresindeki tarihi kimi yapıların kamulaştırılarak, Kule çevresinde çevre düzenlemesi yapılması Edirne Belediyesi, İl Özel İdaresi Kısa Vade (1-3 Yıl) - 3.14. Sokak Düzenleme Projelerinin Hazırlanması Karanfiloğlu Sokak Düzenleme Projesi Tarihi Karanfiloğlu semtinde, semtin kültürel değerinin daha sağlıklı şekilde ortaya konulabilmesine yönelik düzenlenen Sokak Düzenleme Projesi Edirne Belediyesi Orta Vade (3-5 Yıl) - 147 6. EYLEM PLANI VE UYGULAMA Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 3.15. Cephe Düzenleme Projelerinin Hazırlanması Saraçlar Caddesinde Cephe Düzenleme Projesi Saraçlar Caddesinde Cephe Düzenleme Projesi Edirne Belediyesi Orta Vade (3-5 Yıl) - Hedef No Proje 3.16. Cephe Düzenleme Projelerinin Hazırlanması 6 nolu pilot bölge sokak ve cephe koruma düzenleme projeleri Pilot bölge olarak seçilen 6 nolu alt bölgede üniversite öğrencilerinin sokak ve cephe rölöve, restitüsyon ve restorasyon proje çalışmaları: 1. Saray Hamam Sokak 2. Çubukçular Sokak 3. Hastane Sokak 4. Hatice Sultan Sokak 5. Feyzullah Paşa Sokak 6. Karanfiloğlu Sokak 7. Tespiti Yapılan Tescilli Sivil Mimarlık Örnekleri Edirne Belediyesi, Trakya Üniversitesi Orta Vade (3-5 Yıl) - İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 6.2. Amaç 4 Selimiye Caminin içinde bulunduğu Edirne Tarihi Kent Merkezinde yapılaşma baskısının giderilmesi. Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 4.1. Yapı Yüksekliklerinin Denetlenmesi Arsa Üretimi Kent merkezindeki konut taleplerinin ve kaçak yapılaşmanın önlenmesi için yeni gelişim alanlarında arsa üretimi Edirne Belediyesi Orta Vade (3-5 Yıl) (Edirne Belediyesi 2009-2013 Stratejik Planına göre) 2009’da 250.000 TL (Tamamlandı) 2010’da 625.000 TL (Tamamlandı) 2011’da 450.000 TL 2012’da 540.000 TL 2013’de 250.000 TL 148 6. EYLEM PLANI VE UYGULAMA Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 4.2. Silüet ve Peyzajın Korunması Projesi Silüet ve Peyzajın Korunması Projesi UNESCO Dünya Mirası Edirne Selimiye Camii Külliyesi ile Edirne Kent Silüetinin ve Kültürel Peyzajın Korunması Mimarlar Odası Edirne Temsilciliği, Trakya Üniversitesi (Müh. Mim. Fak. Mimarlık Bölümü), Edirne Belediyesi Kısa Vade (1-3 Yıl) - 6.2. Amaç 5 Külliye çevresindeki trafik akışının denetlenmesi. Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 5.1. Yayalaştırmalar Tarihi Kent Merkezi Yayalaştırma Projesi Edirne tarihi kent merkezinden çevresine yayılan belirli arterler üzerinde bisiklet ulaşımının oluşturulması ve yaya ulaşımının kolaylaştırılması Güzergâh 1: Sarayiçi – Kent merkezi – Karaağaç Güzergâh 2: Saraçlar Caddesi– Tahmis Meydanı Çilingirler Çarşısı (Tamamlandı) Güzergâh 3: Ayşekadın Semti – Eski Otogar Mevki – Bostanpazarı - Karaağaç Edirne Belediyesi Kısa Vade (1-3 Yıl) - 5.2. Otopark Projeleri Selimiye Camii Çevresindeki Otoparkların Uzaklaştırılması Projesi Selimiye Camii Çevresindeki Otoparkların Koruma alanı sınırları dışında bir yerde çözümlenmesi Edirne Belediyesi, İl Emniyet Müdürlüğü Kısa Vade (1-3 Yıl) - 149 6. EYLEM PLANI VE UYGULAMA 6.2. Amaç 6 Edirne Selimiye Camii Külliyesi ve tarihi kent merkezinde görüntü ve hava kirliliğinin azaltılması. Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 6.1. Görüntü Kirliliğinin Giderilmesi İlan, Reklam ve Tabela Yönetmeliğinin Uygulanması Halkın bilgilendirilmesi ve Mevcut Yönetmeliğin Uygulanabilirliğinin Sağlanması Edirne Belediyesi Kısa Vade (1-3 Yıl) - 6.2. Görüntü Kirliliğinin Giderilmesi İlan, Reklam ve Tabelalarda Standardizasyon UNESCO Dünya Mirası ve Koruma Alanındaki ilan, reklam ve tabelalarda ebat, renk ve kompozisyon standardizasyonunun sağlanması Mimarlar Odası Edirne Temsilciliği, Trakya Üniversitesi (Müh. Mim. Fak. Mimarlık Bölümü) , Edirne Belediyesi Kısa Vade (1-3 Yıl) - 6.3. Doğalgaz Kullanımının Artırılması Doğal Hattı Döşeme ve Doğalgazın İşletilmesi Kış mevsiminde görülen hava kirliliğinin azaltılması amacıyla Doğalgaz Hattı Döşeme ve Doğalgazın konut bağlantılarının yapılarak kullanılması Zorlu Doğalgaz A.Ş. Kısa Vade (1-3 Yıl) - 150 6. EYLEM PLANI VE UYGULAMA 6.3. Amaç :7 Genel anlamda tanıtım ve bilgilendirme çalışmalarının iyileştirilmesi ile ziyaretçilere yönelik rehberlik hizmetlerinin geliştirilmesi. Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 7.1 - 10.1 - 10.2 - 11.1 - 11.2 - 12.1 ve 13.1 UNESCO Dünya Mirası Bilgi Bürosu’nun Kurulması UNESCO Dünya Mirası Bilgi Bürosu’nun bina ve personel tahsisinin yapılarak işler duruma gelmesi. Edirne Belediyesi ve Edirne Valiliği Tamamlandı - 7.2. - 10.1 - 10.2 - 11.1 - 11.2 - 12.1 ve 13.1 UNESCO Dünya Mirası WEB Sitesinin Oluşturulması İnternet ortamında bilgi ve belgelerin paylaşımı için UNESCO Dünya Mirası Bilgi Bürosu’nun faaliyetleri kapsamında bir WEB sitesi oluşturulması Edirne Belediyesi Tamamlandı - 7.3. Cami Ziyaretçi Sayısının Belirlenmesi Projesi Caminin giriş ve çıkışlarına elektronik sensör konulması Camiye giriş çıkışların denetim altına alınması ve ziyaretçi sayısının tespit edilmesi Edirne İl Müftülüğü Kısa Vade (1-3 Yıl) - 7.4. Ziyaretçilere Yönelik Bilgilendirici Çalışmaların Yapılması Selimiye Camii Meydanda Işık-Ses gösterisi projesi Edirne Tarihi, Kent Merkezi, Selimiye Camii Külliyesi ve Mimar Sinan konulu ışık ses gösterilerinin yapılması Sponsorlar Kısa Vade (1-3 Yıl) - 151 6. EYLEM PLANI VE UYGULAMA Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 7.5. Ziyaretçilere Yönelik Bilgilendirici Yayınların Hazırlanması Selimiye Camii Audio-Tape Bilgilendirme Sistemi Kurulması Selimiye Camii Külliyesi ziyaretçileri için bilgilendirici AudioTape sistemi kurulması Sponsorlar, Edirne İl Müftülüğü Kısa Vade (1-3 Yıl) - 7.6. Ziyaretçilere Yönelik Bilgilendirici Yayınların Hazırlanması Selimiye Camii Koruma Alanı Tanıtım Materyallerin Hazırlanması Selimiye Camii Külliyesi ile Koruma Alanı’ndaki diğer eserler hakkında bilgilendirici basılı (Kitaplar, il haritaları, il rehberleri, broşürler), elektronik (CD, DVD, MP3 formatlarında) kaynaklar hazırlanması. Kültür ve Turizm Bakanlığı Tanıtma Genel Müdürlüğü Edirne Belediyesi, Trakya Üniversitesi Kısa Vade (1-3 Yıl) 7.7. Ziyaretçilere Yönelik Bilgilendirici Düzenlemeler Turistlik Bilgi Tabela ve Panoları Değiştirme ve Yenileme Projesi Edirne kenti genelinde turistlik amaçlı bilgilendirici ve yönlendirici tabela ve panoların çoğaltılarak gerekli görülen yerlerde konulması ve tipolojileri ile içeriklerinin geliştirilmesi. Edirne Belediyesi Kısa Vade (1-3 Yıl) - 152 6. EYLEM PLANI VE UYGULAMA 6.4. Amaç 8 Selimiye Camii’nin kültürel öneminin ve yapısal özelliklerinin daha iyi anlaşılmasının sağlanması. Özellikle de mimar, arkeolog, sosyolog, restorasyon uzmanı ve turizm acentelerinin Külliye, Mimar Sinan ve Edirne Kenti Tarihi Merkezi hakkında en güncel ve doğru bilgilere ulaşmasının sağlanması Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 8.1. Bilimsel Eğitim Faaliyetlerinin Desteklenmesi Ulusal ve Uluslararası Çapta Eğitim Faaliyetlerinin Katılımcı Yöntemle Düzenlenmesi Selimiye Camii, Mimar Sinan, Edirne, Kültürel Koruma, Yönetim Planı ve Alan Yönetimi konularında toplantı, seminer, sempozyum vb. faaliyetlerin organize edilmesi ve organizasyonların tanıtımı konusunda işbirliğini sağlayacak yol haritasının oluşturulması ve uygulanması. Edirne Belediyesi, Edirne Valiliği, Trakya Üniversitesi, Edirne Ticaret ve Sanayi Odası, Mimarlar Odası Edirne Temsilciliği ve Sivil Toplum Kuruluşları Kısa Vade (1-3 Yıl) - 8.2. Bilimsel Eğitim Faaliyetlerinin Desteklenmesi Uluslararası ve Ulusal Koruma, Mimarlık, Sanat ve Kültür Etkinliklerine Katılım Uluslararası ve Ulusal etkinlikler düzenlenmesi ve etkinliklerde yer alınması hususlarında, Edirne Belediyesi, Edirne Valiliği, Kültür Bakanlığı ve kurulacak UNESCO Türkiye Ofisi, ICOMOS Türkiye Ofisi vb. meslek örgütleri ile Tarihi Kentler Birliği, Çekül gibi sivil toplum kuruluşları arasında işbirliği gerçekleştirilmesi ve işbirliğinin sürekliliğinin sağlanması için yol haritasının oluşturulması ve uygulanması. Edirne Belediyesi, Edirne Valiliği, Trakya Üniversitesi, Edirne Ticaret ve Sanayi Odası ve STK Kısa Vade (1-3 Yıl) - 153 6. EYLEM PLANI VE UYGULAMA 6.4. Amaç 9 Külliyenin kültürel öneminin en iyi şekilde anlaşılması ve kültürel öğelerinin yaşatılması hususlarındaki bilgi, proje ve eylemlerin yerel halk başta olmak üzere kamuoyuna aktarılması. Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 9.1. Eğitim Faaliyetleri Selimiye Camii, Edirne, Kültürel Koruma, Yönetim Planı ve Turizm Eğitimi Belediye çalışanları, turistlik tesis çalışanları, hizmet sektörü çalışanları, öğretmenler vb. eğitilmesi. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü Edirne Belediyesi, Edirne Valiliği Kısa Vade (1-3 Yıl) 9.2. Eğitim Faaliyetleri Selimiye Camii, Edirne, Kültürel Koruma, Yönetim Planı ve Turizm Eğitimi Yerel halk ve sivil toplum örgütleri üye ve temsilcilerin eğitilmesi Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü Edirne Belediyesi, Edirne Valiliği Kısa Vade (1-3 Yıl) 9.3. Eğitim Faaliyetleri Selimiye Camii, Edirne, Kültürel Koruma, Yönetim Planı ve Turizm Eğitimi İlk ve orta öğretim okulu öğrencilerinin eğitilmesi Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü, Edirne Valiliği, İl Milli Eğitim Müdürlüğü, Edirne Belediyesi Kısa Vade (1-3 Yıl) - 154 6. EYLEM PLANI VE UYGULAMA Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 9.4. Eğitim Faaliyetleri Selimiye Camii, Edirne, Kültürel Koruma, Yönetim Planı ve Turizm Eğitimi Ziyaretçi ve turistlerin eğitilmesi İl Kültür Turizm Müdürlüğü Kısa Vade (1-3 Yıl) - 9.5. Eğitim Faaliyetleri Selimiye Camii, Edirne, Kültürel Koruma, Yönetim Planı ve Turizm Eğitimi Turizm acenteleri temsilcilerinin eğitilmesi Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü, Edirne Belediyesi, İl Kültür Turizm Müdürlüğü Kısa Vade (1-3 Yıl) - 9.6. Eğitim Faaliyetleri Selimiye Camii, Edirne, Kültürel Koruma, Yönetim Planı ve Turizm Eğitimi Yerel yönetim kurumları temsilcilerinin eğitilmesi Edirne Belediyesi, Mahalli İdareler Müdürlüğü Kısa Vade (1-3 Yıl) - 6.5. Amaç :10 Toplanan bilgi ve geri dönüşlerin derlenmesi-işlenmesi. Hedef No 10.1. Toplanan bilgilerin kurulması78 Hedef No 10.2. Toplanan verilerin kurulacak merkezde işlenerek işlevsel bilgilere dönüştürülmesi 79 78 79 arşivleneceği bir merkezin Hedef 7.1. altında projelendirilmiştir. Hedef 7.1. altında projelendirilmiştir. 155 6. EYLEM PLANI VE UYGULAMA 6.5. Amaç 11 İşlenmiş verilere erişimin sağlanması ve denetlenmesi. Hedef No: 11.1. Kurulacak Merkezde oluşturulacak arşive erişim imkânı sağlanması80 Hedef No: 11.2. Bilgilere internet yolu ile ulaşımı sağlayacak WEB sitesinin kurulması81 6.6. Amaç 12 Koruma alanındaki yönetsel paydaşlar arasında sürekli iletişimi sağlayacak bir merkez oluşturulması. Hedef No: 12.1. Koruma alanındaki yönetsel paydaşlar arasında sürekli iletişimi sağlayacak merkez oluşturulması82 6.6. Amaç 13 Koruma alanındaki yönetsel paydaşların karar alma mekanizmalarının sağlıklaştırılması. Hedef No: 13.1. Verilerin, derlenip çoğaltılarak tüm paydaşların bilgisine sunulması83 80 Hedef 7.2. altında projelendirilmiştir. Hedef 7.2. altında projelendirilmiştir. 82 Hedef 7.1. altında projelendirilmiştir. 83 Hedef 7.1. altında projelendirilmiştir. 81 156 6. EYLEM PLANI VE UYGULAMA 6.7. Amaç 14 Mevcut finansal kaynakların akışının sağlanması. Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef 14.1: Mevcut Finansal Kaynakların Akışının Sağlanması Finansal kaynak izleme raporlarlarının yıllık olarak düzenlenmesi ve tüm paydaşlara sunulması Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü, Edirne Belediyesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, STK’lar, TOKİ ve odalar ve birliklerin kültür varlığı sahibi özel kişiler ve yerel yönetimlere yaptığı finansal kaynak aktarımlarının ve sağladığı bağışların en etkin şekilde kullanılması için tüm bilgi ve verilerin yıllık olarak raporlanması. Edirne Belediyesi Uzun Vade (5 Yıl ve Üzeri) - 6.7. Amaç 15 Yeni finansal kaynaklar yaratılması. Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 15.1. Ulusal ve Uluslararası Hibe veya İşbirliği Projelerinde Yer Alma AB ve Uluslararası Hibeler Kültürel Koruma, Kültürel Faaliyetler, Kent Müzeleri, Kent Belleği oluşturulması vb. çalışmalarına AB Ortak Hibe Programı Kapsamındaki Projeler ile Kaynak Sağlanması. Kültür ve Turizm Bakanlığı Dış İlişkiler ve Avrupa Birliği Koordinasyon Dairesi Başkanlığı, Edirne Belediyesi ve Proje Ortakları Uzun Vade (5 Yıl ve Üzeri) - 157 6. EYLEM PLANI VE UYGULAMA 6.8. Amaç 16 Bağlantı Noktalarının kültürel değerlerinin korunması, yaşatılması ve tanıtılmasına yönelik uygulama ve eylemlerin gerçekleştirilmesi Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 16.1. İkinci Bayezid Külliyesi ve Sağlık Müzesi Gezi Güzergâhları Oluşturulması ve Turistik Haritalar Hazırlanması İkinci Bayezid Külliyesi ve Sağlık Müzesi, Selimiye Camii Külliyesi ve Edirne Şehir Merkezine yönelik hazırlanan turizm gezi güzergâhlarının uyumlaştırılması ve gerekiyor ise yeni güzergâh haritalarının hazırlanması Edirne Belediyesi, Trakya Üniversitesi ve Proje Ortakları Kısa Vade (1-3 Yıl) - 16.2. Karaağaç Semti: Eski Tren Garı ve Lozan Anıtı Gezi güzergâhları oluşturulması ve turistik haritalar hazırlanması. Karaağaç Semti ile Selimiye Camii Külliyesi ve Edirne Şehir Merkezine yönelik hazırlanan turizm gezi güzergâhlarının uyumlaştırılması ve gerekiyor ise yeni güzergâh haritalarının hazırlanması. Edirne Belediyesi, İl Kültür Turizm Müdürlüğü, Trakya Üniversitesi ve Proje Ortakları Kısa Vade (1-3 Yıl) - 16.3. Kırkpınar Yağlı Güreş Festivali ve Er Meydanı Sarayiçi Kırkpınar 652. Yıl Etkinlikleri UNESCO Somut Olmayan Kültür Mirası Kırkpınar Yağlı Güreşleri’nin 652. Yıl Özel Etkinliklerinin planlanması, etkinlikler için kaynak yaratılması. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü, Edirne Belediyesi ve Proje Ortakları Sponsorlar Kısa Vade (1-3 Yıl) - 158 6. EYLEM PLANI VE UYGULAMA Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 16.4. Kırkpınar Yağlı Güreş Festivali ve Er Meydanı Sarayiçi Kırkpınar Araştırma ve Tanıtım Projesi UNESCO Somut Olmayan Kültür Mirası Kırkpınar Yağlı Güreşleri’nin tarihi, kültürel ve ekonomik değerlerinin bilimsel yöntemler ile araştırılması, incelenmesi ve araştırmaların yayımlanması. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü, Edirne Belediyesi, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve Trakya Üniversitesi Kısa Vade (1-3 Yıl) - 16.5. Kakava (Hıdırellez) Şenlikleri Kakava (Hıdırellez) Şenlikleri Araştırma ve Tanıtım Projesi Kakava (Hıdırellez) Şenlikleri’nin tarihi, kültürel ve ekonomik değerlerinin bilimsel yöntemler ile araştırılması, incelenmesi ve araştırmaların yayımlanması. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü, Edirne Belediyesi, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve Trakya Üniversitesi Kısa Vade (1-3 Yıl) - 16.6. Kakava (Hıdırellez) Şenlikleri Gezi güzergâhları oluşturulması ve turistik haritalar hazırlanması. Kakava (Hıdırellez) Şenlikleri ile Selimiye Camii Külliyesi ve Edirne Şehir Merkezine yönelik hazırlanan turizm gezi güzergâhlarının uyumlaştırılması ve gerekiyor ise yeni güzergâh haritalarının ve takvimlerinin hazırlanması. Edirne Belediyesi, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Trakya Üniversitesi ve Proje Ortağı STK’lar. Kısa Vade (1-3 Yıl) - 159 6. EYLEM PLANI VE UYGULAMA Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 16.7. Edirnekâri Desenleri, Edirnekâri Desenleri Araştırma ve Tanıtım Projesi Edirnekâri Desenleri’nin tarihi, kültürel ve ekonomik değerlerinin bilimsel yöntemler ile araştırılması, incelenmesi ve araştırmaların yayımlanması. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü, Edirne Belediyesi, İl Kültür ve turizm Müdürlüğü Trakya Üniversitesi ve Proje Ortağı STK’lar Orta Vade (3-5 Yıl) - 16.8. Edirnekâri Desenleri, Edirnekâri Desenleri Koruma ve Yaşatma Projesi Edirnekâri Desenleri uygulamasının canlanması ve yeni Edirnekâri ustaları yetiştirilmesi için eğitim kursları açılması. Edirnekâri uygulamaları ile bezeniş geleneksel kutu ve sandık üretiminin özellikle kadın işgücü arasında yaygınlaştırarak ekonomik kazanç sağlanmasına yönelik adımlar atılması. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü, Edirne Belediyesi, İl Kültür ve turizm Müdürlüğü Trakya Üniversitesi ve Proje Ortağı STK’lar Orta Vade (3-5 Yıl) - 16.9. Mis Sabunu Mis Sabunu Araştırma ve Tanıtım Projesi Mis Sabunu Geleneksel üretiminin korunması, çeşitlerinin artırılması ve kültürel öğe olarak tanıtımının artırılması. Mis Sabununun hali hazırda var olan ekonomik değerinin artıracak dış Pazar araştırmalarının yapılması ve ulusal-uluslararası fuarlar ile tanıtımının yaygınlaştırılması. Edirne Belediyesi, Mis Sabunu İşletmeleri ve Proje Ortağı STK’lar Orta Vade (3-5 Yıl) - 160 6. EYLEM PLANI VE UYGULAMA Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) Hedef No Proje İçerik Üstlenici Kurum Zamanlama Maliyet (TL) 16.10. Aynalı Süpürge Aynalı Süpürge Araştırma ve Tanıtım Projesi Aynalı Süpürge Geleneksel üretiminin korunması, süpürge süsleme çeşitlerinin artırılması ve kültürel öğe olarak tanıtımının artırılması. Aynalı Süpürge’nin kaybolan ekonomik değerinin yaratacak ve artıracak tanıtım faaliyetlerinin yapılması ve yaygınlaştırılması. Edirne Belediyesi, Süpürge İşletmeleri ve Proje Ortağı STK’lar Kısa Vade (1-3 Yıl) 16.11. Şehzade ve Süleymaniye Külliyeleri –İstanbul Gezi güzergâhları oluşturulması ve turistik haritalar hazırlanması. Şehzade ve Süleymaniye Külliyeleri ile Selimiye Camii Külliyesi ve Edirne Şehir Merkezine yönelik hazırlanan turizm gezi güzergâhlarının uyumlaştırılması ve gerekiyor ise yeni güzergâh haritalarının ve takvimlerinin hazırlanması. Hazırlanan alternatif güzergâhların ulusal-uluslararası turizm acenteleri ile paylaşılması. Edirne Belediyesi, Turizm İşletmeleri ve Proje Ortağı STK’lar Kısa Vade (1-3 Yıl) - 161 KAYNAKÇA Adams, D. (1995), Urban Planning and Development Process, (London: UCL Press) Ahunbay, Z. (1999), Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, 2. Basım, (İstanbul; Yapı Endüstri Merkezi Yayınları) Akozan, F. (1988), “Süleymaniye - Fatih Külliyeleri”, Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarlığı ve Sanatı, Yay. Haz.: Zeki Sönmez, (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları) Aksoy A ve Ertürk E. (Edit.) (2007), Kamusal Alan ve Güncel Sanat, (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları: 194) Altınöz Bilgin G. A. (2007), “Mimari Koruma Uygulamalarına Genel Bir Bakış”, Mimarlık, (Sayı: 338), 30-35 Anonim (1971), “Çağlar Boyunca 100 Büyük İnsan”, Mimar Sinan, (Tarih Dizisi, İstanbul; Milliyet Yayınları), 293-309 Artun, E. (2005), Türk Halk Bilimi, (İstanbul: Kitabevi Yayınları) Artun E. (1990), “Tekirdağ’da Hıdırellez Geleneği”, Türk Halk Kültüründen Derlemeler, “Hıdırellez Özel Sayısı”, (Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları) Asıliskender, B. (2008), “Docomomo Kayseri Toplantısının Ardından, 20. Yüzyıl ‘Modern’ Mimari Mirası Üzerine Notlar”, Mimarlık, (Sayı:339), 20-23 Aslanapa, O. (1949), Edirne’de Osmanlı Devri Abideleri, (İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, No: 427, Sanat Tarihi Enstitüsü: 6) Aslanapa, O. (1977), Yüzyıllar Boyunca Türk Sanatı (14. Yüzyıl), (MEB Devlet Kitapları) Aslanapa, O. (1986), Osmanlı Devri Mimarisi, (İstanbul: İnkılâp Kitabevi) Aslanapa, O. (1992), Mimar Sinan, Türk Büyükleri Dizisi: 141, (Kültür Bakanlığı Yayınları:1379) 162 Bademci R. R. (1997), Ulusal Çerçeve Eylem Planı-Doğal, Tarihi ve Kültürel Değerlerin Korunması, (Ankara: T.C. Başbakanlık DPT) Baumgart, F. (1970), A History of Architectural Styles, (London: Pall Mall Press) Bektaş, C. (2001), Koruma Onarım, (İstanbul; Literatür Yayıncılık Dağıtım) Brecknock, R. (2008), “Söyleşi: Verdiğiniz Her Karar, Bir Parça Kâğıdın Üzerine Çizdiğiniz Her Çizgi Kültüreldir”, ArkiPARC 2008, http://www.arkitera.com/interview.php?action=displayInterview&ID=&year=200 8&ID=153 (Erişim Tarihi: 13.01.2009) Boratav, P. N. (1997), 100 Soruda Türk Folkloru, (İstanbul: Gerçek Yayınevi) Cansever, T. (2005), Mimar Sinan, (İstanbul: Albaraka Türk Yayınları) Cansever, T. (2008), İslam’da Şehir ve Mimari, 3. Baskı, (İstanbul: Timaş Yayınları) Conrads, Ulrich, (1970), Programs and Manifestoes on 20th Century Architecture, (Cambridge, Massachusetts, London and the Massachusetts Institute of Technology, Lund Humphries) Cömert, M. (2002), “Edirmekâri Sandıklar”, Antik Dekor. Antika Dekorasyon ve Sanat Dergisi, Eylül, Ekim 2002, Sayı:72, s:100-104 Çelebi E. (1986). Tam Metin Seyahatnâme, Cilt 3-4, Sad.: Tevfik Temelkuran, Necati Aktaş. (İstanbul: Üçdal Neşriyat) Çelebi, M. S. (2003), Yapılar Kitabı (Mimar Sinan'ın Anıları) (Tezkiretü'l-Bünyan ve Tezkiretü'l-Ebniye), Yay. Haz.: Hayati Develi, (İstanbul: K Kitaplığı: 30, Sanat: 3) Dalgıç, G. ve Yaltırık, F. (1999), Trakya’nın Anıtsal ve Korunması Gereken Ağaçları, (İstanbul: Edirne Valiliği Yayınları 11, İl Kültür Müdürlüğü Yayınları 8) Diktaş, A. (2008), “XVI. Yüzyılın Son Çeyreğinde Edirne’de Sosyal Hayat”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, (Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü) 163 Dündar A. (1983), Edirne: The Aga Khan Award for Architecture, 1983 Award Ceremony, Turkey, (İstanbul: REYO) Ekinci, O. (2000), “Kent Yönetiminde Korumacı Şehircilik” Kültürel Değerlerin Korunmasında Yerel Yönetimlerin Rolü ve Sorumluluğu Sempozyumu, (Kastamonu: Kastamonu Valiliği İl Özel İdare Müdürlüğü Yayınları) Ekinci, Y. (2009), “Tarihi Çevre Korumanın Yönetsel Boyutu ve Yerel Yönetimlerin Sorumlulukları: Selimiye Camii Alan Yönetimi Örneği”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, (Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü) Erder, C. (1975), Tarihi Çevre Bilinci, (Ankara: Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi) Ersen, A. (1986), “Erken Osmanlı Mimarisinde Cephe Biçim Düzenleri ve Bizans Etkilerinin Niteliği”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, (İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü) Etli, B. (2004), “Edirne Merkez İlçe Açık ve Yeşil Alan Sisteminin Peyzaj Mimarlığı İlkeleri Yönünden İrdelenmesi”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, (Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü) Feilden, Bernard M. ve Jokilehto, J. (1993), Management Guidelines for World Cultural Heritage Sites, (Rome: ICCROM) Goodwin G. (1995), A Guide to Edirne, (İstanbul: A Turizm Yayınları) Gökçe N. ve Öncel M. (2008) “Edirne Selimiye Yazma Eser Kütüphanesindeki Eserlerin Sayısal Ortama Aktarılması”, Edit. Bilar, E. ve Ekinci Y., Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi -Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu Bildirileri, 5-7.Haziran.2008, Edirne Türkiye, (Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları: 87) Güçkan, N. Ş. (2004), 5226 Sayılı, “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ile Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” la ilgili olarak ODTÜ Mimarlık Fakültesi Görüşü, (Ankara: TBMM) 164 Hibri, A. (1996), Enisü’l Müsamirin, Edirne Tarihi, 1360-1650, Çev.: Kazancıgil, R., (Türk Kütüphaneciler Derneği Edirne Şubesi Yayınları No: 24) ICOMOS (2005), Recommendations for the Analysis, Conservation and Structural Restoration of Architectural Heritage, (Barcelona: ICOMOS) http://www.international.icomos.org/charters/structures_e.html (Erişim: 13.04.2009) İncedayı, D. (2008), “Dünya Mirası İstanbul’da UNESCO ile Yeniden Buluştuk”, Mimarlık, (İstanbul, Sayı:342), 9-11 Jokilehto, J. (2002), A History of Architectural Conservation, (ICCROM, ButterworthHeinemann) Jumsai, S. (2008), “Postmodernizmden Modernizme”, Dünya Mimarlığından Kurumsal Açılımlar, Düşünceler, Uygulamalar, Yay. Haz.: Cengizkan M. N., (UIA 2005 İstanbul XXII. Dünya Mimarlık Kongresi Dizisi: Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Yayınları) Kaftancı, G. (2008), “YANSIMALAR: ‘Koruma Alanına Yeniden Bakış’ Dosyası Üzerine”, Mimarlık, (İstanbul, Sayı:339), 14-15 Kar, Z. (2003), Er Meydanı: Kırkpınar Geleneksel Yağlı Güreşleri, (Edirne: ETUR) Kayın, E. (2007), “’Modern’ Bir Kurgu Olarak Koruma Paradigmasının Dönüşümü ve Modern Mimarlık Mirası”, Mimarlık, (İstanbul, Sayı:338), 25-29 Kayın, E. (2008), “Modernleşmenin Sarsıntılı Düzleminde Korumayı Tartışmak”, Mimarlık, (İstanbul, Sayı:339), 16-19 Kazancıgil, R. (1992), Edirne Mahalleleri Tarihçesi, 1529-1990, (Edirne: Türk Kütüphaneciler Derneği Edirne Şubesi Yayınları: 7) Kazancıgil R. (1997), Eski Edirne’den Renkli İzler, (Edirne: Türk Kütüphaneciler Derneği Edirne Şubesi Yayınları: 27) Keleş, R. (2004), “Kültür Mirası İnsanlığın Ortak Malıdır”, Mimar-İst, (Sayı:10),96-100 165 Kiremitçi, G. (1996), “Edirne’nin Onbeşinci Yüzyıl Tek Kubbeli Camilerinde Onarım Sorunları”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, (Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü) Köylüoğlu, N. U. (2002), “Edirne Kültür Eserlerinde Görülen Bitkisel Motiflerin Kullanımı Üzerine”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, (Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü) Kuban, D. (1997), Sinan’ın Sanatı ve Selimiye, (Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları) Kuban, D. (1998), Mimarlık ve Kent Üzerine İstanbul Yazıları, (İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları) Kuban, D. (1998), Türk ve İslam Sanatı Üzerine Denemeler, (İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları) Kuban, D. (2000), Tarihi Çevre Korumanın Mimarlık Boyutu, Kuram ve Uygulama, (İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları) Kuran, A. (1986), Mimar Sinan, (İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları) Kuran, A. (1989), "Mimar Sinan'ın Külliyeleri", Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, (İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları), s: 165-175 Livtopuz, M. N. (1988) “Eski Kent Dokularında Yenileme ve Koruma (Kayseri Eski Kent Dokusu ve Sit Bölgesinde Kentsel Yenileme Koruma Planlaması Üzerine Bir Araştırma)”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, (Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü) Madran, E. (2001), “Koruma İmar Planları ve Antalya-Kaleiçi Örneği”, Mimarlık, (İstanbul: Sayı: 297), 32-34 Madran E. ve Özgönül N. (2005), Kültürel ve Doğal Değerlerin Korunması, (Ankara: TMMOB Mimarlar Odası) Madran, E. (2007), “Taşınmaz Kültür Varlıklarının Korunmasına Yönelik Yasal Düzenlemeler ve Yerel Yönetimler”, Mimarlık, (İstanbul, Sayı:338), 41-43 166 Maliye Bakanlığı, Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Daire Başkanlığı (2003), İyi Yönetişimin Temel Unsurları, (Ankara: Ayrıntı Basımevi) Mansel, A. M. (1938), Trakya’nın Kültür ve Tarihi, (İstanbul: Edirne ve Yöresi Eski Eserleri Sevenler Kurumu Yayınları: 5) Matero, F. (2006), “Loss Compensation and Authenticity in Architectural Conservation”, Journal of Architectural Conservation, Vol 12, Number 1, 71-90 Mülayim, S. (2001), Ters Lale Osmanlı Mimarisinde Sinan Çağı ve Süleymaniye, (İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları) Mutlu, B. (2001), Mimarlık Tarihi Ders Notları 1, 2. Basım, (İstanbul: Mimarlık Vakfı Enstitüsü Yayınları) Ocak, A. Y. (1998), “Hıdrellez”, İslam Ansiklopedisi, Cilt. 17. (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları) Onur, O. (1972), Edirne Türk Tarihi Vesikalarından Kitabeler (Tamamı), (İstanbul: Yenilik Basımevi) Onur, O. (1986), Edirne Vakıf Kütüphaneleri (Tamamı), (İstanbul: Acar Matbaacılık) Onur, O. (1990), “Edirne Kent Planı’nın Geçirdiği Evrelere Kısa Bir Bakış”, Mimarlık (İstanbul: Sayı:240), 64-67 Onur, O. (2006), XVI’ dan XX. Yüzyıla Belgelerle Edirne, (Edirne Valiliği Yayınları) Osman, R. (1976), Edirne Evleri ve Konakları, Hazırlayan: Ünver S. (İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu) Osman, R. (1994), Edirne Rehnüması (Edirne Şehir Kılavuzu), Yay. Haz.: Kazancıgil R., (Türk Kütüphaneciler Derneği Edirne Şubesi Yayınları, No:15) Osman, R. (1999), Edirne Evkaf-ı İslamiye Tarihi: Camiler ve Mescitler, (Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları) Özkan, S. (1995), “Edirne Türbeleri”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, (Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü) 167 Öksüz, G. (1999), “Edirne Merkezi İş Alanları ve Gelişme Süreci İçerisinde Kentsel Merkez Kademelenmesi”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, (Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü) Parmaksızoğlu, İ. (1984), Evliya Çelebi, Seyahatnâme: Rumeli, Solkol ve Edirne, (1000 Temel Eser Dizisi: 102. 580; Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları) Peremeci, O. N. (1939), Edirne Tarihi, (İstanbul: Edirne ve Yöresi Eski Eserleri Sevenler Kurumu Yayınlarından: 6) Ruskin, J. (1989), the Seven Lamps of Architecture, (USA: Dover Publications) Soher, Ş. (2005), “Mimarlık ve Felsefenin Yükselen Birlikteliği”, Arkiteria, http://www.arkitera.com/news.php?action=displayNewsItem&ID=5776, (Erişim: 11.12.2008) Sorkin, M. (2008), “Ütopik Bir Manifesto”, Dünya Mimarlığından Kurumsal Açılımlar, Düşünceler, Uygulamalar, (UIA 2005 İstanbul XXII. Dünya Mimarlık Kongresi Dizisi: Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Yayınları) Sönmez, Z. (1988), Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarlığı ve Sanatı, (Sanat Dizisi 41, No:288; İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları) Sönmez, Z. (1988), Mimar Sinan İle İlgili Tarihi Yazmalar - Belgeler, (İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları) Sönmez N. ve Sönmez Z. (1988), “Tarihi Belgelerin Işığında Edirne Selimiye Camii”, Uluslararası Mimar Sinan Sempozyumu, 24-27 Ekim 1988, (Ankara: Atatürk Dil ve Tarih Yüksek Kurumu), s: 79 Söylemezoğlu, H. H. K. (1955), İslam Dini İlk Camiler ve Osmanlı Camileri, (İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayını, Güven Basımevi) Süman, Ş. L. (2000), “Edirne’de 15. ve 16. Yüzyıl Osmanlı Dönemi Han ve Kervansaraylarının Mimarisi ve Onarım Sorunları”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, (Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü) Tapan M. (2000), Koruma Bilinci, (İstanbul: Cemre Basın Yayın Ltd. Şti.) 168 Tapan M. (2007), Soru ve Cevaplarla Koruma, (İstanbul: TMMOB Mimarlar Odası ve İstanbul Büyükkent Şubesi) T.C. Avrupa Birliği Bakanlığı Üstlenilmesine İlişkin Türkiye (2003), Ulusal "Avrupa Birliği Programı" ile Müktesebatının "Avrupa Birliği Müstesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programının Uygulanması, Koordinasyonu ve İzlenmesine Dair Bakanlar Kurulu Kararı" 23 Haziran 2003 Tarih ve 2003/5930 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı, http://www.abgs.gov.tr/index.php?l=1&p=196 (Erişim: 11.03.2009) T.C. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı (2009), Kentleşme Şûrası 2009: Kentsel Miras, Mekân Kalitesi ve Kentsel Tasarım Komisyonu Raporu 5, (T.C. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı) T.C. Edirne Belediyesi, (2005), 1. Safha Amaç-Hedef-Stratejiler ve Analitik Süreç; Edirne Sit Alanı ve Etkileme Bölgesi 1/5000 Nazım İmar Planı ve 1/1000 Uygulama İmar Planı Çalışması, (T.C. Edirne Belediyesi) T.C. Edirne Belediyesi, (2005), Kırkpınar: Bir Edirne Efsanesi, (T.C. Edirne Belediyesi) T.C. Edirne Belediyesi, (2009), Edirne Turizm Rehberi, (Edirne: Edirne Matbaası) T.C. Edirne Valiliği, (2005), Edirne İl Yıllığı, (Edirne İl Özel İdaresi, İstanbul: Acar Basım) T.C. Edirne Vergi Dairesi Başkanlığı (2006), “Selimiye Camisi”, Edirne Tarihi Kültürü, http://www.edirnevdb.gov.tr/kultur/selimiye.html (Erişim:02.05.2009) T.C. Kastamonu Valiliği, (2000), Kültürel Değerlerin Korunmasında Yerel Yönetimlerin Rolü ve Sorumluluğu Sempozyumu (3 Haziran 2000) ve Yerel Gündem 21 Bilgilendirme Sempozyumu (İl Ölçeğinde Yerel Gündem) (27 Şubat 1998) T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, (1993), Edirne, (Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları: 1556) 169 T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, (2006), Yasal Düzenlemelerde Taşınmaz Kültür Varlıklarının Korunması ve Yerel Yönetimler, 2. Baskı, (Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları: 3035, TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi) Tekin, E. (1999), “Edirne’de Kentleşme Sürecinde, Kentsel Alanların Değişimi ve Gelecekteki Kentsel Alanların Kullanımına Bir Öneri”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, (Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü) TMMOB Mimarlar Odası (2005), Ulusal Mimarlık Politikaları, Yay. Haz.: Tağmat T. S. (Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Yayınları) TMMOB Mimarlar Odası (2007), “Mimarlık ve Toplum”, Mimarlık ve Eğitim Kurultayı IV, 16 Ekim 2007, (TMMOB Mimarlar Odası Genel Merkezi ve TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi) TMMOB Mimarlar Odası (2007), Taşınmaz Kültürel Mirasın Korunması, İlkeler, Mevzuat, Yöntem ve Uygulamalar: Ders Notları, (İstanbul: TMMOB Mimarlar Odası Sürekli Mesleki Gelişim Merkezi Yayınları:4) TMMOB Mimarlar Odası (2008), “Korumada Yeni Tanımlar ve Kavramlar ‘Alan Yönetimi’: Ankara-Çatalhöyük”, Yay. Haz.: Madran E. ve Bozkurt E., Kültürel Mirasın Korunması ve Geliştirilmesi: Yeni Kavramlar, (Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Yayınları) TMMOB Mimarlar Odası (2008) “Korumada Yeni Tanımlar ve Kavramlar ‘Endüstri Mirası’: Zonguldak”, Kültürel Mirasın Korunması ve Geliştirilmesi: Yeni Kavramlar, (Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Yayınları) TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi, (2000), “Mimarlık Eğitiminde Koruma, Mimarlık Okullarının Lisans Programlarında Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon Eğitimi”, Doğan Kuban Semineri 2000, (İstanbul: TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi Yayınları) Tombazis, N. A. (2008), “Düşünceler ve Eylemler”, Dünya Mimarlığından Kurumsal Açılımlar, Düşünceler, Uygulamalar, (UIA 2005 İstanbul XXII. Dünya Mimarlık Kongresi Dizisi: Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Yayınları) 170 Trakya Üniversitesi (2007), Trakya Üniversitesi Stratejik Plan 2008-2012, (Edirne: Trakya Üniversitesi) TRT, (2009), Geçmişten Geleceğe Belgeler Bilgiler 1968/2008 Cilt:2, Yay. Haz.: TRT Heyet, (Ankara: Türkiye Radyo Televizyon Kurumu) TTK (1993), Edirne: Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü Armağan Kitabı, 2. Baskı, (Ankara, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları) Tuna, B. (2008), Geçmişi Derlemek Geleceği Kurgulamak: Mimarlar Odası Gündeminden Yazılar-Söyleşiler, (Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Yayınları) Tunca, A. (2006), Edirne İçin Notlar ve Edirne’de Tarih, Kültür, İnanç Turu, (İstanbul: İnkılâp Yayınevi) Turani, A. (2008), Çağdaş Sanat Felsefesi, 6. Basım, (İstanbul: Remzi Kitapevi) Uluengin F. Uluengin, B. ve Uluengin, M. B. (2001), Osmanlı Anıt Mimarisinde Klasik Yapı Detayları – Classic Construction Details of Ottoman Monumental Architecture, (İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları) UNESCO (1998), “Linking Nature and Culture”, Report of the World Heritage Global Strategy Natural and Cultural Heritage Expert Meeting, 25 to 29 March 1998, Theatre Institute, Amsterdam, the Netherlands. Von Droste, B., Rossler, M. and Titchen, S. (Eds) (Paris: UNESCO World Heritage Centre) UNESCO (2003), Convention for the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage, http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?pg=00006 (Erişim: 15.08.2008) UNESCO (2008), The Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention, http://whc.unesco.org/archive/opguide08-en.pdf (Erişim: 27.08.2008) UNESCO (2008), World Heritage Information Kit, (Paris: UNESCO World Heritage Centre) http://whc.unesco.org/documents/publi_infokit_en.pdf, (Erişim: 17.01.2009) 171 Ünkazan, S. (2006), “Edirne Çevresinde Osmanlı Dönemi Askeri Mimari”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, (Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü) VGM (2012), Bir Medeniyetin İzdüşümü Vakıflar, (İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları) Viollet-le-Duc, E. (1990). The Foundations of Architecture: Selections from Dictionnaire Raisonné, Çev.: Whitehead Kenneth D. (New York: G. Braziller) Yerasimos, S. (2003), “İstanbul Üçüncü Dünya Kenti mi ya da Kültürel Miras Nasıl Korunur?”, Mimar-İst, (Sayı:10), 51-54 Yıldırım F. T. I. (2004), “Edirne Kaleiçi Evlerinde Cephe Bezemeleri”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü) Yırtıcı, H. (2005), Çağdaş Kapitalizmin Mekânsal Örgütlenmesi, (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları: 96) Yücel, C. ve Gülersoy, Z. N. (2006), “Türkiye’de Kentsel Sit Alanlarının Planlanması İçin Bir Sistem Önerisi”, İTÜ Dergisi\A, Cilt:5, Sayı:1, 3-14 Zeybekoğlu, D. (2005), “Edirne Geleneksel Konut Mimarlığını Etkileyen SosyoKültürel Faktörlerin İncelenmesi”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, (Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü) http://www.international.icomos.org/home.htm http://www.icomos.org.tr/index.php http://www.international.icomos.org/charters/venice_e.htm http://www.international.icomos.org/charters/towns_e.htm http://www.international.icomos.org/charters/tourism_e.pdf http://saglikmuzesi.trakya.edu.tr/ http://www.edirnevdb.gov.tr/kultur/semtler.html http://www.edirneden.com/goster.php?id=853 http://www.trakya.edu.tr/Koruma/rekt_binasi.htm http://www.meyvesabunu.com/ 172 İLGİLİ MEVZUAT KANUNLAR “Avrupa Mimari Mirasının Korunması Sözleşmesi”, 03.10.1985, Strazburg, (3534 Sayılı ve 13.04.1989 Tarihli Kanun ile kabul edilmiştir.) 29.07.1970 Tarih ve 1319 Sayılı “Emlak Vergisi Kanunu” 11.08.1970 Tarih ve 13576 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. 21.07.1983 Tarih ve 2863 Sayılı “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu”, (3386, 4629 ve 5226 Sayılı kanunlarla değişik) 23.07.1983 Tarih ve 18113 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. 02.12.1983 Tarih ve 227 Sayılı “Vakıflar Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” 18.04.1984 Tarih ve 18435 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. 02.03.1984 Tarih ve 2985 Sayılı “Toplu Konut Kanunu” (4684, 4966, 5162, 5273, 5281, 5335, 5492, 5597, 5793, 5582, 5610, 5793 Sayılı kanunlarla ve 412 Sayılı KHK ile değişik) 17.03.1984 Tarih ve 18344 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. 03.05.1985 Tarih ve 3194 Sayılı “İmar Kanunu” 09.05.1985 Tarih ve 18749 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. 22.11.2001 Tarih ve 4721 Sayılı “Türk Medeni Kanunu” 08.12.2001 Tarih ve 24607 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. 04.01.2002 Tarih ve 4734 Sayılı “Kamu İhale Kanunu” 22.01.2002 Tarih ve 24648 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. 24.06.2004 Tarih ve 5197 Sayılı “İl Özel İdaresi Kanunu” 10.07.2004 Tarih ve 5216 Sayılı “Büyükşehir Belediyesi Kanunu” 14.07.2004 Tarih ve 5226 Sayılı “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ile Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” 27.07.2004 Tarih ve 25535 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. 173 22.02.2005 Tarih ve 5302 Sayılı “İl Özel İdaresi Kanunu” 04.03.2005 Tarih ve 25745 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. 16.06.2005 Tarih ve 5366 Sayılı “Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun” 05.07.2005 Tarih ve 25866 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. 03.07.2005 Tarih ve 5393 Sayılı “Belediye Kanunu” 13.07.2005 Tarih ve 25874 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. 20.02.2008 Tarih ve 5737 Sayılı “Vakıflar Kanunu” 27.02.2008 Tarih ve 26800 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. 29.05.2009 Tarih ve 5902 Sayılı “Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun” 17.06.2009 Tarih ve 27261 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. YÖNETMELİKLER “Belediyeler İmar Uygulamaları Yardım Yönetmeliği” 17.08.1983 Tarih ve 18138 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. “Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıklarının Tespit ve Tescili Hakkında Yönetmelik”, 10.12.1987 Tarih ve 19660 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. “Mimarlık, Peyzaj Mimarlığı, Mühendislik, Kentsel Tasarım Projeleri, Şehir ve Bölge Planlama ve Güzel Sanat Eserleri Yarışmaları Yönetmeliği” 24.12.2002 Tarih ve 24973 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. “Koruma, Uygulama ve Denetim Büroları, Proje Büroları İle Eğitim Birimlerinin Kuruluş, İzin, Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik”, 11.06.2005 Tarih ve 25842 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. “Taşınmaz Kültür Varlıklarının Onarımına Yardım Sağlanmasına Dair Yönetmelik” 15.07.2005 Tarih ve 25876 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. 174 “Koruma Amaçlı İmar Planları ve Çevre Düzenleme Projelerinin Hazırlanması, Gösterimi, Uygulaması, Denetimi ve Müelliflerine İlişkin Usul ve Esaslara Ait Yönetmelik” 26.07.2005 Tarih ve 25887 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. “Alan Yönetimi İle Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri İle Yönetim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” 27.11.2005 Tarih ve 26006 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır. İLKE KARARLARI 658 Nolu “Arkeolojik Sitler ve Kullanma Koruma Koşulları” Hakkında KTVKYK İlke Kararı, Kabul Tarihi: 05.11.1999. (702 Nolu ve 15.04.2005 Tarihli KTVKYK ilke kararı ile değişik) 660 Nolu “Taşınmaz Kültür Varlıklarının Gruplandırılması, Bakım ve Onarımları” Hakkında KTVKYK İlke Kararı, Kabul Tarihi: 5.11.1999 664 Nolu “Sit Alanları Dışındaki Üzerinde Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlığı Bulunan Parsellerin Koruma Alanı” Hakkında KTVKYK İlke Kararı, Kabul Tarihi: 05.11.1999 702 Nolu “Kentsel Arkeolojik Sit Alanları Koruma ve Kullanma Koşulları” Hakkında KTVKYK İlke Kararı, Kabul Tarihi: 15.04.2005 720 Nolu “ Kentsel Sitler, Koruma ve Kullanma Koşulları” Hakkında KTVKYK İlke Kararı, Kabul Tarihi: 04.10.2006 (736 Nolu ve 01.11.2007 Tarihli KTVKYK ilke kararı ile değişik). 736 Nolu “ Kentsel Sitler, Koruma ve Kullanma Koşulları” Hakkında KTVKYK İlke Kararı, Kabul Tarihi: 01.11.2007 175