41 TÜRK YE`DE ORGAN K TAVUKÇULUK
Transkript
41 TÜRK YE`DE ORGAN K TAVUKÇULUK
TÜRKİYE’DE ORGANİK TAVUKÇULUK Lalahan Hay. Araşt. Enst. Derg. 2012, 52 (1) 41-50 TÜRKİYE’DE ORGANİK TAVUKÇULUK (DERLEME) (Organic Poultry in Turkey) (A review) Ali Kemal ÖZTÜRK1 1 2 Mesut TÜRKOĞLU2 Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Geliş Tarihi: 19.12.2011 Kabul Tarihi: 04.01.2012 ÖZET Türkiye’de 1985-1986 yılından itibaren herhangi bir mevzuata dayalı olmadan yapılan ve başlangıçta sadece 8 çeşit ürüne yönelik yapılan organik üretimde günümüzde toplamda 385 çeşit ham ve işlenmiş ürün yelpazesine ulaşılmıştır. Bütün bu gelişmelere paralel olarak son yıllarda organik hayvansal üretim de gelişme göstermeye başlamış olup, et, süt, yoğurt, peynir ve yumurta hayvansal ürün olarak piyasalarda yerini almaya başlamıştır. Gıda, Tarım ve hayvancılık Bakanlığı 2010 yılı verilerine göre Türkiye’de 15 adet organik kanatlı yetiştiriciliği yapan işletme mevcut olup, Samsun ve Bolu illerindeki işletmelerde organik yumurta ve tavuk eti üretimi birlikte gerçekleşmektedir. Mevcut işletmelerde yumurtacı hatlardan toplam 68.219 adet tavuk mevcut olup, üretilen toplam organik yumurta miktarı 17.889.808 adettir. İki işletmede organik olarak yetiştirilen 273.910 adet etlik piliçten 550 ton organik tavuk eti üretimi gerçekleşmiştir. Anahtar Kelimeler: Organik, kanatlı, yetiştiricilik, besleme SUMMARY In Turkey, since 1985-1986, the organic farming has been performed without considering any of the legislations and at the beginning it has been implemented for 8 types of crops. Today, it has reached to totally 385 types of raw and processed products. In parallel with these developments, in recent years, the organic animal production has started to develop and meat, milk, yoghurt, cheese and egg have started to take place as animal products in the markets. According to the data of 2010 taken from the Ministry of Food, Agriculture and Animal Husbandry, there are 15 enterprises performing organic poultry farming in Turkey and production of organic egg and chicken has co-occurred in the enterprises in Samsun and Bolu. Totally 68.219 chickens are available in the current enterprises and the total amount for organic egg produced is 17.889.808. 550 tons of organic chicken have been obtained from 273.910 broilers which have been produced organically in these two enterprises. Key Words: Organic, poultry, rearing, nutrition 41 ALİ KEMAL ÖZTÜRK, MESUT TÜRKOĞLU GİRİŞ Yıllık cirosu 3 milyar dolar civarında Günümüzde tavukçuluk olan kanatlı sektörü ülkemiz tarımı içinde en sektörü güçlü üretimden tüketme kadar ilgili olduğu alanların insan ve yüksek üreme gücü özellikleri sayesinde sayısı yaklaşık 2 milyon kişidir. Tavukçuluk 1970’li yıllarda aile işletmeciliği tavukçuluk sektörü gelişmiş bir hayvancılık şeklinde, pahalı ve sınırlı üretim kapasitesi ile üretim dalı haline gelmiştir. Genetik, ıslah, faaliyet gösterirken, 1980’li yıllarda piliç eti biyoteknoloji, yem üretimi, ekipman sanayi, yem geçimini ilaç, yan sanayi, nakliye, pazarlama dahil) sayesinde ulaşılan verim performansı değerleri koruma, olup, eden (üretici çiftçi, sektörle ilgili esnaf, yem, Zira uzun yıllar sürdürülen ıslah çalışmaları sağlık biri tavukçuluk ve hindicilik sektöründen temin da etkisiyle bir endüstri kolu halini almıştır. kuluçkacılık, sektörlerden entegre tesislerin çoğalması ve sözleşmeli katkı üretim modelinin uygulanması ile önemli bir maddeleri, ilaç ve aşı endüstrisi, pazarlama, yapısal değişim göstererek 1990’lı yıllardaki muhafaza ile yetiştirme sistemlerindeki hızlı büyük gelişmeler belirli bir zaman diliminde en hızlı yatırımların sonucunda dünya standartları yakalanmış ve üretim sürekli değişen, gelecekte de bu değişmelerin devam artırılarak bu günlere gelinmiştir. Günümüzde edeceği başlıca üretim dallarından birisini 334 adet damızlık ve kuluçkahane işletmesi, doğurmuştur (18). 8.908 adet broiler işletmesi ve 1.072 adet de Tavukların diğer türlere göre oldukça ticari yumurtacı işletmesi ile toplamda 10.314 kısa sürede cinsi olgunluğa ulaşmaları, çok adet işletme sektörde yer almaktadır (3). sayıda döl verebilmeleri ile birim alanda daha Üretim kısa sürede ve daha çok miktarda üretim yapabilmeleri özelliklerinin koşulları, gelişmiş ülkelerle hemen hemen aynı olmakla birlikte, piliç eti yanında, tüketimi gelişmiş ülkelerdeki tüketimin yarısı dünyadaki sosyo-ekonomik şartların diğer kadardır. Türkiye’de toplam kanatlı eti üretimi, hayvancılık ürünlerine göre daha düşük fiyatlı 1990 yılında 217 bin ton üretim seviyesinde ve daha sağlıklı olan tavukçuluk ürünlerine iken, 2000 yılında 752 bin ton, 2007 yılında olan talebin artırması sonucunda, tavukçuluk 1.100.000 ton ve 2010 yılında 1.520.000 ton diğer hayvancılık dallarına oranla daha hızlı bir üretim düzeyine ulaşmıştır. Kişi başına yıllık gelişme göstermiştir (7). kanatlı eti tüketimi 1990 yılında 3.83 kg iken Türkiye’de ilk modern tavukçuluk kırmızı et üretiminin giderek azalmasıyla hareketleri 1930’larda başlamış olup, 1960 ortaya çıkan hayvansal protein açığı, tavuk eti yılına kadar kurumsal bir akım yapılanmaları üretimindeki artışlarla dengelenerek 2007’de saymazsak önemli bir gelişme olmadığı, ancak yapılan çalışmaların tavukçuluğumuzda görülen 1960 15.23 kg’a, 2010 yılında ise 19.13 kg’a sonrası gelişmeye yükselmiştir (3). bir Türkiye’de 1997 Yılında yaklaşık 7.1 zemin hazırladığı söylenebilir (18). milyar adet olan yumurta üretimi, 1990’lı 42 TÜRKİYE’DE ORGANİK TAVUKÇULUK yıllarda sağlanan hızlı artış ile 1998 yılında 12 yılında 8 çeşit ürünle başlayan ve günümüzde milyar adede ulaşmıştır. Yıllar süren fiyat toplamda 385 çeşit ham ve işlenmiş ürün dalgalanmaları ekonomik krizin de etkisiyle yelpazesine ulaşılmış olan organik tarım üreticiyi büyük zararlara uğratmış, bir kısım sektörü içerisinde de diğer hayvansal üretim yetiştiricinin üretimden çekilmesi sonucunda kollarıyla birlikte yer bulmaya başlamıştır. yıllar içinde yumurta üretimi 2000’li yıllarda 7 Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı milyar adede kadar gerilemişken, 2010 yılında 2010 yılı verilerine göre Türkiye’de organik 12.7 milyar adet seviyesine ulaşılmıştır. Kişi kanatlı sektöründe 15 adet organik tavukçuluk başına yumurta tüketimi 1997 yılında 113 adet, işletmesi 2005 yılında 115 adet iken, 2008 yılında 157 üretimi birlikte gerçekleşmektedir. Mevcut milyon dolarlık sofralık yumurta ihracatımız işletmelerde ile 2010 yılı toplam yumurta ihracatımız dolar yumurtacı hatlardan toplam 68.219 adet tavuk mevcut olup, üretilen toplam civarında organik yumurta miktarı 17.889.808 adettir. İki gerçekleşmiştir (4). Türkiye tavuk işletmelerde organik yumurta ve tavuk eti damızlık yumurta ihracatımız ve yaklaşık 143 milyon organik konusu değildir. Samsun ve Bolu illerindeki Günümüzde yaklaşık 14 milyon dolarlık 157 olup, yetiştiriciliği dışında herhangi bir üretim söz adet ve 2010 yılında 174 adete ulaşmıştır. yaklaşık mevcut işletmede organik olarak yetiştirilen 273.910 tarımı içinde en güçlü adet etlik piliçten 550 ton organik tavuk eti sektörlerden biri olan tavukçuluk sektörü; 1985 üretimi gerçekleşmiştir (2). Çizelge 1. Türkiye Organik Tavuk Yetiştiriciliği. İller İşletme Sayısı Verim Yönü Tavuk Sayısı (adet) Tavuk Eti Üretimi (ton) Yumurta (adet) Broiler 249.600 Yumurtacı 20.000 Broiler 24.310 Yumurtacı 4.600 1.350.000 1 Yumurtacı 1.970 471.300 Elazığ 4 Yumurtacı 11.700 2.720.000 İzmir 3 Yumurtacı 6.500 1.100.000 Kırklareli 1 Yumurtacı 6.000 1.752.000 Konya 2 Yumurtacı 5.800 1.095.000 Manisa 1 Yumurtacı 11.649 3.401.508 Toplam 15 Samsun 1 Bolu 2 Bursa 342.129 Kaynak: www.tarim.gov.tr (2). 43 500 6.000.000 50 550 17.889.808 ALİ KEMAL ÖZTÜRK, KEMAL TÜRKOĞLU ORGANİK TAVUKÇULUĞUN Organik tavuk yetiştiriciliği yapmak TEMEL PRENSİPLERİ isteyen müteşebbisin işletmesinde yürüteceği tarımsal faaliyetin ve nihayetinde elde edeceği Organik tarıma bütüncül yaklaşımda ürünlerin organik olarak değerlendirebilmesi organik hayvansal üretim bitkisel üretimle için Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı birlikte değerlendirilerek, toprak-bitki, bitki- tarafından yetki verilen herhangi bir kontrol ve hayvan ve hayvan-toprak arasında karşılıklı sertifikasyon bağımlılığın oluşturulması ile, tarımsal üretim sistemleri dengesinin bulunmalı ve edilmelidir. üretim biyolojik Organik alanlarının gereksinimini oluşmasına bitkisel hayvan gübresi karşılamalı, uzun tarım faaliyeti yapılan alanlar ve hayvanlar geçiş sürecine alınarak organik yetiştiricilik faaliyeti başlatılır. dönemde korunmasını ve iyileştirilmesini sağlamalıdır Organik (1). genelinde Yoğun yetiştiricilik ve gerekmektedir. Sözleşmeyi müteakip organik teşvik hayvancılık; başvurması başvurduğu kuruluş ile sözleşme yapması katkıda çeşitliliği kuruluşuna kanatlı olduğu yetiştiriciliğinin gibi organik tavuk yetiştiriciliğinde de organik üretim yapılacak yöntemlerinin arazi ve otlaklar iki yıllık geçiş sürecine alınır. uygulandığı, sıkışık barındırma sistemlerinin Hayvanlara beraberinde getirdiği yetersiz hareket ortamları uygulanacak geçiş süresi et üretimine yönelik kanatlılarda 3 günlük yaştan hayvanların bağışıklık sistemlerini zayıflatıcı büyük olmamak kaydıyla 10 hafta, yumurta etkileri ile önemli sağlık sorunlarına sebep üretimine yönelik kanatlılarda ise 6 haftadır olması, organik tarımda hayvansal üretimin de (1). zamanla kendine yer bulmasına yol açmıştır. İster damızlık isterse üretime yönelik Organik hayvansal üretim; hayvanların olsun çevre koşullarına adaptasyon kabiliyeti doğal fizyolojik ihtiyaçlarına uygun bakım ve yüksek olan ve hastalıklara dayanıklı ırkların besleme yöntemlerinin uygulandığı, koruyucu seçilmesi hekimlik temelinde gerektiğinde alternatif ilaç genel yetiştiriciliğinde ve tedaviye öncelik verilerek hayvan sağlığının organik hayvan hayvan seçiminin esasını oluşturmaktadır. Bunun için o bölgeye adapte korunduğu doğal bir yetiştirme sistemidir (12). olmuş yerli ırklar ve melezlerine öncelik Organik tavukçuluk; tavukların verilmesi uygun olacaktır. Organik piliç eti ve beslenmesi ve sağlıklarının korunması için yumurta üretimi için ihtiyaç duyulan hayvan sentetik olarak üretilen besin ve kimyasal kaynağı, maddelerin kullanılmamasını öngören, onların şekilde besleme ve üretim yaptığı bilinen damızlık işletmelerden veya organik üretim doğal davranış ve fizyolojilerini rahatsız etmeyecek organik için salmonella riski olmayan kabul edilebilir çevresel bir damızlıkçı işletmeden temin edilmelidir (6). isteklerinin karşılandığı bir üretim sistemidir Tamamen organik yemlerle beslenilen, genetik (14). yapısı 44 değiştirilmemiş, çevreye, iklim TÜRKİYE’DE ORGANİK TAVUKÇULUK 1. koşullarına ve hastalıklara dayanıklı hayvanlar üretiminde yumurta kültür ya ırkı da ya Organik kanatlı yetiştiriciliğinde olduğu da ırkların gibi tavuk yetiştiriciliğinde de aşırı kalabalık nedeni ile hayvanlarda sağlık problemlerini önleyecek ve doğal davranışlarını rahatlıkla daha uygun olabileceği göz önüne alınmalıdır. işletmelerde organik sergileyebilecekleri büyüklükte uygun yerleşim sürülerin sıklığı esasına göre barınaklar planlanmalıdır. oluşturulmasında organik işletmelerden hayvan getirilebileceği gibi Yetiştiricilik eti piliç kullanılmasının ekonomik verimlilik yönünden Yeni ve Uygulamaları damızlık olarak kullanılması esastır. Organik Barınaklar Hayvanlar kafeslerde tutulmadan açık konvansiyonel yetiştirme koşullarında rahatça işletmelerden de belli bir yaşın altında olması dolaşabilecekleri ve diğer hayvanlarla bir arada koşuluyla hayvan temin edilebilir (11). Bir olacağı barınakların planlanması esas olup, bu sürü ilk kez oluşturulurken organik olarak barınaklarda stresin minimuma indirilmesi ve yetiştirilmiş sayıda hastalıklardan korunma için gerekli olan temiz yüzden konvansiyonel hava akımının sağlanması, tozdan korunma, hayvanların kullanılması olmadığı ve yetiştirilmiş hayvanların bu yeterli nispi nem ayarı ve gezinme alanlarına kolay erişimin sağlanması ön planda olmalıdır. zaruretinde; etlik piliçler geldikleri çiftlikten ayrıldıklarında olamayacağı 3 gibi günlük yumurta yaştan üretimi Hayvanlar büyük iklim durumlarda açık koşullarının hava elverdiği barınaklarına için ulaşabilmeli ve bu durum yaşam sürelerinin kullanılacak piliçlerin de 18 haftadan büyük asgari 1/3’ünde uygulanmalıdır. Bu açık hava olmaması gerekmektedir (1). Konvansiyonel barınakları çoğunlukla bitki örtüsü ile kaplı işletmelerden getirilecek hayvanların yaşı ile olmalı, ilgili öngörülen kısıtlamaların nedenleri ile hayvanların yeterli sayıda suluk ve yemliklere koruyucu yapılar bulunmalı ve erişmelerine olanak sağlanmalıdır (1). Organik ilgili olarak, etlik civcivlerin yumurtadan sistemde çıktıktan sonra vücutlarındaki üç günlük besin yetiştirilen yavaş gelişen etlik piliçlerin gezinme alanındaki yeşil ot tüketimi madde rezervlerini tüketmeden ve bulundukları toplam yem tüketiminin yaklaşık % 12’si işletmelerde konvansiyonel yeme başlamadan kadarıdır (8). önce, yarka işletmelerinden alınacak yumurtacı Barınaklarda zemin, parçalı veya ızgaralı piliçlerin ise kılavuz yumurtaların görüldüğü yapıda yumurtlama dönemi başlamadan bulundukları Yumurta değil, düz bir yapıda tavuğu kümeslerinde olmalıdır. zeminin işletmelerden alınarak organik olarak tesis 1/2’sinden fazlası dışkı toplanmasına elverişli edilecek işletmeye getirilmesi gerekmektedir olmalıdır. Altlık olarak sap-saman, talaş, kum (15). veya kısa çim gibi maddelerle kaplı düzgün bir yapıda olmalı ve kaygan olmamalıdır (1). 45 ALİ KEMAL ÖZTÜRK, KEMAL TÜRKOĞLU Altlık olarak kullanılan materyal, hayvanların asit, formik, laktik, oksalik ve asetik asit, alkol, eşelenme yoluyla tüketebileceği ve organik formalin, sodyum karbonat ta kullanılabilir (1). tarımda gübre düşüncesiyle, olarak kullanılabileceği organik kaynaklardan Geleneksel savunucularının tavukların doğal davranışlarını güçlendirilebilir olması önerilmektedir (14). miktarda üretiminin etme isteği, tüketici talepleri ve hayvan refahı türlü mineral madde ile iyileştirilebilir ve bol piliç beraberinde getirdiği olumsuzlukları bertaraf sağlanmasına ve ihtiyaç halinde izin verilen her Barınaklarda etlik rahatlıkla ortaya koyabilecekleri ortamlarda doğal yetiştirilmesi yönündeki baskıları sonucunda havalandırma ve ışık girişine izin vermeli, ıslah ve yetiştirme stratejilerinde değişiklikleri kanatlı türü ve yaşına göre giriş/çıkış delikleri de kaçınılmaz kılmıştır. Tüm bu gelişmeler olmalı ve bu delikler kanatlı barınağının her doğrultusunda hızlı gelişen etlik piliçlere 2 100 m ’si için asgari toplam 4 m uzunlukta alternatif olarak, organik, serbest gezinmeli olmalıdır. Tünekler kanatlı grubu ve kanatlı veya ekstansif yetiştirme sistemlerine uygun, büyüklüğü ile orantılı olarak hayvan başına 18- 80-120 20 cm olmalı, yumurta tavuklarında 7 tavuk ağırlığına ulaşabilen yavaş gelişen renkli tüylü için 1 folluk veya tavuk başına 120 cm² folluk etlik piliçler geliştirilmiştir (13). Yavaş ve hızlı alanı hesaplanmalıdır. Et üretimine yönelik gelişen etlik piliçlerde et kalitesi ve yetiştirme kanatlı barınaklarının toplam kullanılabilir sisteminin alanı 1600 m2’yi aşmamalıdır. Her barınakta yetiştirme sisteminin karkas randımanı üzerine bulundurulabilecek hayvan sayısı broylerde etkisi önemsiz bulunurken, göğüs ve sırt oranı 4800, yumurta tavuğunda 3000, et horozu, kaz üzerine etkisi önemli bulunmuştur. Yavaş veya hindide 2500’ü aşamaz (1). gelişen etlik piliçlerin göğüs oranı hızlı gelişen uygulanamaz tavuklarında doğal (19). 2.2-2.5 karşılaştırıldığı kg kesim çalışmada, oranı ise daha yüksek bulunmuştur (8). Yumurta ile yapay Tavukların yapay ortamdan uzak olacak 16 saati şekilde yerde barındırılması ve açık alanda geçmemeli, yapay aydınlatma olmadan asgari otlatılması şeklinde tanımlanabilecek olan sekiz saat dinlenme süresi uygulanmalıdır (1). serbest üretimde; geçici bir kümeste veya aydınlatmanın Sağlık aydınlatma arasında piliçlerin göğüs oranından daha düşük, sırt Gaga kesme ve kanatları yolma gibi yöntemler gün toplamı günde nedenleriyle, iki ağılda barındırılan tavukların hasat sonrası yetiştirme tarlada kalan daneleri topladığı veya tarlada dönemi arasında kümesler boş bırakılmalı ve bu süre içerisinde temizlenerek Dezenfeksiyonda binalar dezenfekte kireç ve bulunan zararlıları temizlediği, sığırlardan arta tesisat kalan kısa boylu otların tavuklar tarafından edilmelidir. kaymağı, değerlendirildiği ve ürüne dönüştürülmesi söz kireç, konusudur. Diğer taraftan eşelenme içgüdüsü sönmemiş kireç, sodyum hipoklorit (örneğin yardımıyla kabuklu ve zararlı böcekleri ortadan çamaşır suyu), kostik soda, kostik potas, kaldıran ve doğal olarak biyolojik mücadele oksijenli su, doğal bitki özleri, sitrik, parasitik 46 TÜRKİYE’DE ORGANİK TAVUKÇULUK yapan tavuklar çiftliğin karma ekonomisine değerlendirilebilmesi için kullanılan ilacın katkıda üretim vücuttan atılma süresi olan yarılanma süresine modelinde kümes içinde tavukların gübresinin göre hareket edilir. Bu süre konvansiyonel toplandığı alanı içine alacak şekilde toplam yetiştiricilikteki uygulamanın iki katı veya alanın üçte birinin saman, odun talaşı, kum herhangi bir süresi belirtilmemiş hallerde ise veya otlarla kaplanması gerekmektedir (17). 48 saat olmalıdır (1). bulunmaktadırlar. Serbest Kırık çatlak yumurta oranı kafes sistemde daha Aşı uygulamaları, parazit tedavisi veya yüksek iken (10), kanibalizmden kaynaklanan ülkemizce zorunlu olarak belirlenen hayvan ölüm oranı kafes sisteme göre organik sistemde hastalık ve zararlıları ile mücadele programları daha yüksektir (9). haricinde, bir hayvana veya hayvan grubuna Yetiştirme sistemleri (organik, kafes, yer bir yıl içerisinde üçten fazla kimyasal sistemi ve verandalı sistem) bakımından sentezlenmiş veteriner tıbbi ürünlerin veya yumurta ak oranı ve kabuk oranı yönünden antibiyotiklerin uygulanması halinde ya da farklılık olmadığı, sarı oranında ise farklılık üretken olduğu yaşam süresi bir yıldan az olan olduğu, organik yumurtaların sarı oranının hayvanlarda diğer gruplara göre önemli düzeyde daha gördüyse, söz konusu hayvanlar veya bu yüksek olduğu bildirilmiştir (5). hayvanlardan elde edilen ürünler organik ürün bir defadan çok muamele olarak satılamaz ve yeniden geçiş sürecine 2. Bakım, Besleme ve Hayvan Sağlığı alınması öngörülmektedir (1). Organik tavuk yetiştiriciliğinde; uygun Organik hayvan yetiştiriciliğinde olduğu barınak koşullarının sağlanmasının yanında gibi kanatlı yetiştiriciliğinde de, hayvanların dikkatli bakım ön plana çıkmaktadır. Önemli genetik yapısı değiştirilemez ve genetik yapısı olan önleyici tedbirlerle hastalığın ortaya çıkmasının engellenmesidir. Alınan değiştirilmiş organizmalar organik hayvansal bütün üretimde önlemlere rağmen sağlık problemlerinin ortaya kalıntı bırakmayacak, koşullarına uygun kimyasal olarak kullanılamaz. Gen teknolojisi metotları ile hayvan ıslahına izin çıkması durumunda, elde edilecek hayvansal ürünlerde girdi verilmez. tedavi sentezlenmiş Organik kanatlı beslemede hayvanların veteriner tıbbi ürünler, allopatik ürünler ve fizyolojik ihtiyaçlarına göre hareket edilmeli, fitopatik ürünler kullanılır. Ayrıca tedavide üretimin azami düzeye çıkarılmasından çok, homeopat tedavi yöntemleri de uygulanır. hayvanların muhtelif gelişim evrelerindeki Kimyasal olarak sentezlenmiş veteriner tıbbi beslenme ürünler veya antibiyotikler, hastalık önleyici üretimin sağlanmalıdır. uygulamalar yumurta sarısını için kullanılamaz. Acil ihtiyaçları karşılanarak da kalite maddeler ile doğal sentetik toksikoloji olmayan yöntemlerin hareket etmek gerekmekle beraber ürünün organik olarak kaçınılmalıdır. 47 ve ya düzenleyici göre Yumurtlamayı artırıcı durumlarda sentetik ilaçların kullanımında listesine kaliteli kullanımından ALİ KEMAL ÖZTÜRK, KEMAL TÜRKOĞLU Organik kanatlı beslemede organik iklim şartlarında kullanılır (14). Etlik piliç bitkisel üretim kurallarına göre üretilmiş yem rasyonlarına yem katkı materyallerinin yanında hayvansal kaynaklı edilmesinin yem değerlendirme organik veya konvansiyonel olarak üretilmiş herhangi bir olumlu ya da olumsuz etkisinin süt ve süt ürünleri, okyanus kaynaklı balık ve olmadığı, buna karşın canlı ağırlık, yem deniz hayvanları ve bunların yan ürünleri tüketimi ve karkas ağırlığı değerlerini olumlu kullanılabilir. Kesimhane yan ürünleri ve yönde etkilediği bildirilmiştir (16). hayvansal yağların yem kaynağı olarak Yoğun kullanılması yasaktır. Yem ham maddelerinin karşılayabileceği organik dikkate formülasyonunda gerekli yöntemlerinin da yavaş gelişen kanatlı genotipleri seçilir. mer’ada alınarak üzerine asgari bir yaşa erişinceye kadar beslenirler ya özen gösterilmelidir. Kanatlıların besin madde %20-30’u yetiştiricilik ilave kullanımını engellemek için kanatlılar ya aynı işletmeden veya aynı bölgeden olmasına ihtiyaçlarının maddesi Yavaş gelişen kanatlı genotiplerinin işletmeci yem tarafından kullanılmadığı yerlerde broylerler düzeltmeler 81 günlük, et horozları 150 günlük, pekin yapılabilir (14). ördeği 49 günlük, dişi Muscovy ördeği 70 Organik yem üretiminin yetersiz kaldığı günlük, erkek Muscovy ördeği 84 günlük, durumlarda, rasyonlarda, her yıl izin verilen yaban ördeği 92 günlük, Afrika tavuğu 94 konvansiyonel oranı günlük, hindi ve kaz 140 günlük yaşlarda 31/12/2013’e kadar %5 düzeyindedir. Rasyon kesilir (1). Etlik piliçlerin 81. gün kesim kuru 25’i yaşında yemden yararlanma oranı 4.5 olup, konvansiyonel yemlerden karşılanabildiği gibi 2.75 kg canlı ağırlığa ulaşmaktadır. Organik rasyon kuru maddesinin % 30 kadarı, geçiş şartlarda yem tüketiminin daha yüksek ve süreci maddeleri içerebilir. Geçiş sürecindeki yemden yararlanmanın daha kötü olmasının yem yüksek yem maddesinin maddeleri maddeleri maksimum hayvanların % yetiştirildiği işletmeden temin ediliyorsa bu oran % 60’a fiziksel aktiviteden kaynaklandığı bildirilmektedir (9). kadar çıkarılabilir. Kanatlı rasyonlarına kaba Hayvanların yem, taze veya kuru ot veya silaj mutlaka kesim yerine nakilleri stressiz ve kısa zamanda gerçekleştirilecek eklenmelidir (1). şekilde Kanatlı karma yemi; üre, büyümeyi yapılmalıdır. esnasında herhangi Nakliye bir öncesi yatıştırıcı ve ilaç uyarıcılar, hormon, antibiyotik ve koksidiyostat kullanılamaz. Yükleme ve boşaltma işlemleri içermemelidir. Bunun yanısıra, probiyotik, dikkatlice ve hayvanları zorlamak amacıyla enzim, organik asitler, tahıl kırıntıları, melas ve elektriksel tuzun kullanılmalarına izin verilmektedir. Yem gerçekleştirilir. Kara taşımacılığında 8 saatte koruyucusu olarak; bakteri ve enzimler, gıda bir yemleme, sulama ve dinlendirme için mola endüstrisi yan ürünleri, bitkisel kaynaklı verilir (1). ürünler kullanılır, sentetik koruyucular özel 48 uyarıcı alet kullanılmadan TÜRKİYE’DE ORGANİK TAVUKÇULUK SONUÇ Organik Tarım Sempozyumu, 28 Haziran - 1 Organik tarımsal yaygınlaşmasıyla standartlarını birlikte oluşturarak Temmuz 2010, Erzurum, Poster Bildiriler: 539- üretimin ülkelerin bu 544. kendi 7. standartlar Erkuş T (2002): Kahverengi yumurtacı 4 saf çerçevesinde üretimlerini yapıyor olmaları hat ve bu saf hat ve bu saf hatlardan bazılarının gittikçe yaygınlaşmaktadır. Organik kanatlı karşılıklı melez yetiştiriciliği endüstriyel üretimin yanında küçük işletmeler için bir bu konudaki yumurta edilen verimi, özellikleri ile bunlar arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Doktora tezi. Ankara Üniversitesi, yapılan organik tavukçulukla ilgili bilimsel ve ebeveynlerde elde yumurtaların iç ve dış kalite özellikleri, kuluçka alternatif olabilecektir. Türkiye’de çok sınırlı düzeyde çalışmalara çiftleştirilmelerinden Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, 145 s., uygulama Ankara. projelerine ihtiyaç bulunmaktadır. Sonuçta; 8. organik tarım kriterlerine göre elde edilecek Çınar M, Bintaş E (2009) Organik ve tavukçuluk ürünleri ile insanların daha sağlıklı ve güvenilir beslenmelerinin hayvansal yanında Konvansiyonel Sistemde Yetiştirmenin Etlik gıdalarla entansif Piliçlerin Karkas randımanı, Karkas Parçaları üretime ile Kemik Ölçüleri üzerine Etkileri. 6. Ulusal nazaran daha doğal koşullarda bakım ve Zootekni Bilim Kongresi. Bildiri Özetleri. 24- beslenme ile hayvanların fizyolojik olarak daha 26 Haziran 2009. Erzurum. rahat olmaları da beklenmektedir. 9. KAYNAKLAR 1. 3. Organic Poulty Uygulamasına İlişkin Yönetmelik. 18.10.2010 Wales. 10. Mugnai C, Dal Bosco A, Castellini C (2009): Anonim (2011): Organik Tarım İstatistikleri. Effects of rearing system and season on the Erişim 2011. (www.tarim.gov.tr) performance and egg charasteristics of Ancona laying hens. Italy Journal Animal Sci. 8, 175- Anonim (2011): www.besd-bir.org.tr Erişim 188. Anonim (2011): 11. Özen N, Sayan Y, Ak İ, Yurtman Y, Polat M www.yum-bir.org.tr Erişim (2009): Hayvansal Üretim-Çevre İlişkileri ve Organik Hayvancılık. http://www.zmo.org.tr Cerolini S, Zaniboni L, La Cognata R /resimler/ekler/e98410c45ea98ad_ek.pdf (2005): Lipid characteristics in eggs produced 12. Petek in different housing systems. Ital. J. Anim. Sci.: 4, Suppl. 2, 520. 6. (1997): Cymru, Abersytcuyth, The University of 2011. 5. N Anonim (2010): Organik Tarımın Esasları ve 2011. 4. Lampkin Production, Final report to MAFF. Prifys tarih ve 27676 sayılı Resmi Gazete. 2. Küçükyılmaz K, Bozkurt M, Çatlı AU, E, Üstüner H Hayvancılık Geçmişe duyulan (2004): Organik özlem mi, Geleceğe Yatırım mı? I. Ulusal Veteriner Ekinci Ö, Esenbuğa N (2010): Kanatlı Zootekni Kong.. 30 eylül-2 Ekim 2004. Kongre Üretiminde Özet Kitabı, s:10-11. Organik Tarım. Türkiye IV. 49 ALİ KEMAL ÖZTÜRK, KEMAL TÜRKOĞLU 13. Sarıca M, Yamak US (2010): Organik ve Dengelenmiş Farklı Düzeylerde Probiyotik İlave Ekstansif üretimde kullanılan Yavaş Gelişen Edilmiş Rasyonların Broilerlerde Besi Piliçlerin Özellikleri ve Geliştirilmesi. Türkiye performansı ve Karkas Özellikleri Üzerine IV. Organik tarım Sempozyumu, 28 Haziran-1 Etkisi. IV. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi. 01- Temmuz 2010, Erzurum. 269-274. 03 Eylül 2005, 278-285. Isparta. 14. Şahin A, Kutlu HR, Görgülü, M (2004): 17. Türkoğlu M, Eleroğlu H (1999): Serbest Organic chicken production: Chicken meat and Broiler Yetiştiriciliği. Uluslararası Tavukçuluk egg production by care and nutrition based on Fuarı ve Konferansı 1999, 3-6 Haziran 1999, organic 110-122. İstanbul. agriculture principles. 4. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi. 1-3 Eylül 2004- 18. Türkoğlu M, Arda M, Yetişir R, Sarıca M, Isparta, Poster Bildiriler (Cilt 2): 278-285. Erensayın C (2004): Tavukçuluk Bilimi. 336 s. bey-Form Ofset, Ankara. 15. Şayan Y, Polat M (2001): Ekolojik (Organik, biyolojik) tarımda hayvancılık. Türkiye II. 19. Yenice E (2002): Kanatlı Yetiştiriciliğinde Ekolojik Tarım Sempozyumu. 14-16 Kasım Organik Tarım. Tavukçuluk Araştırma Derg. 2001 Antalya, 95-104 s. Journal of Poultry Research, 4:1-2. 16. Toker MT (2005): Organik Yemlerle yada Mineral Maddeler ve Vitaminler ile 50