Denizli ve Çevresinin (Coğrafi-Sektörel) Karşılaştırmalı Etkinlik Analizi
Transkript
Denizli ve Çevresinin (Coğrafi-Sektörel) Karşılaştırmalı Etkinlik Analizi
Ege University Working Papers in Economics 2007 http://www.iibf.ege.edu.tr/economics/tartisma DENİZLİ VE ÇEVRESİNİN (Coğrafi-Sektörel) KARŞILAŞTIRMALI ETKİNLİK ANALİZİ M. Ensar Yeşilyurt Working Paper No: 07 / 09 December 2007 Department of Economics Ege University DENİZLİ VE ÇEVRESİNİN (Coğrafi-Sektörel) KARŞILAŞTIRMALI ETKİNLİK ANALİZİ Dr. M. Ensar YEŞİLYURT Pamukkale Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü Öğretim Üyesi Bu çalısma Denizli KOBİ'ler Avrupa Bilgi Merkezi tarafından desteklenmistir. I Özet Bu çalışmada Denizli ilindeki sürükleyici sektörler olan imalat sanayi, madencilik ve turizm sektörlerinin etkinlik yapısı incelenmiştir. Fakat bu çalışmayı pek çok benzerinden ayıran özellik çalışmanın firma bazlı yapılmış olmasıdır. Ayrıca bu çalışma kapsadığı firma sayısı açısından şimdiye kadar yapılmış en geniş çalışmalardan birisidir. Bu kapsamda ilk olarak imalat sanayi incelenmiştir. Bu sektörde 1995-2001 yılları için imalat sanayinde ortalama 2230 firmanın etkinlik analizi yapılmıştır. İncelenen ikinci sektör madencilik sektöründe önemli bir yeri olan mermerciliktir. 2002 yılı için mermercilikte bütün illerde bulunan 140 firma için bu analiz yapılmıştır. Üçüncü olarak turizm sektörü incelenmiştir. Bu kapsamda Antalya, Aydın, Denizli ve Muğla illeri için 1999-2001 yılları analiz edilmiştir. Buna göre 1999 yılında 704, 2000 yılında 746 ve 2001 yılında 577 otel analiz kapsamına alınmıştır. Böylece Denizli’de ekonomisinin can damarı oluşturan bu sektöründe bulunan firmalar, coğrafi ve sektörel olarak rakiplerinin bulunduğu illerle karşılaştırılmış ve Denizli’nin yeri belirlenmiştir. Çalışmadaki veri seti Turkey Statistics Institue’den elde edilmiştir. Etkinlik analizleri için veri zarflama analizi kullanılmıştır. Ayrıca imalat sanayinde firmaların etkilik düzeyleri arasında yıllar içerisinde bir yakınsama olup olmadığı belirlenmiştir. İmalat Sanayi ve madencilik sektörlerinde, girdilerden birincisi çalışılan işçi saat toplamı olarak tanımlanan emek ikincisi ise çevirici güç kapasitesi ile tanımlanan sermayedir. İmalat sanayinde ayrıca hammadde de girdi olarak analize dahil edilmiştir. Çıktı olarak üretim değeri kullanılmıştır. Turizm sektöründe ise yıldızlı işletmeler kapsanmıştır. Bu işletmelerde ise girdiler olarak çalışılan saat toplamı ve yatak sayısı, çıktı olarak da satış toplamı kullanılmıştır. Anahtar kelimeler: Etkinlik, VZA, İmalat Sanayi, Madencilik, Turizm II Abstract In this study, we analyzed the efficiency structure of such leading sectors in Denizli as manufacturing, mining, and tourism. That this study was done on firm-based method makes it differ from similar studies. Also this study has been the most comprehensive study in terms of the number of the firms analyzed. First, the efficiency structure of 2.230 firms in manufacturing sector was analyzed for the period of 1995-2001. Second, in mining sector, total 140 marbling firms in all provinces were analyzed for 2002. Third, tourism sector was analyzed. The analysis was done in Antalya, Aydın, Denizli, and Mugla for the period of 19992001. The analysis covered 704 hotels in 1999, 746 hotels in 2000, and 577 hotels in 2001. Through this analysis, firms in Denizli were compared with their counterparts in the region and the position of Denizli in those sectors was determined. The data were obtained from Turkish Statistics Institute. Data Enveloping Analysis (DEA) was used for the efficiency analyses. In the study, it was also determined if there was a convergence among efficiency levels of the firms over the years. In manufacturing and mining sectors, one of the inputs was labor which was defined as sum of labor hours worked and the other was capital which was defined as driving power capacity. In manufacturing sector, raw material was also included into analysis as input. In these two sectors, production value was used as output. In tourism sector, star-hotels were analyzed. In this sector, we used total labor hours worked and the number of beds as input, and total sales as output. Anahtar kelimeler: Efficiency, DEA, Manufacturing Industry, Mining, Tourism III İÇİNDEKİLER Tablolar Listesi ………………………………………………………………. V Şekiller Listesi ……………………………………………………………….. VII Kısaltmalar Listesi …………………………………………………………… IX Giriş ………………………………………………………………………... 1 1 Analiz Yöntemi ………………….…………………………………………. 4 1.1 Veri Zarflama Analizi ………………………………………………….. 4 1.2 Yakınsama Analizi ……………………………………………………... 10 2 Analiz Sonuçları ………………………………………………….………… 11 2.1 İmalat Sanayi Sonuçları ………………………………………………... 11 2.1.1 Çalışma Ölçeğinde İmalat Sanayi ………………………………... 11 2.1.2 Yatay Kesit Veriler’den Elde Edilen Sonuçlar …………………... 15 2.1.2.1 1995 Yılı Sonuçları ………………………………………. 15 2.1.2.2 1996 Yılı Sonuçları ………………………………………. 21 2.1.2.3 1997 Yılı Sonuçları ………………………………………. 26 2.1.2.4 1998 Yılı Sonuçları ………………………………………. 32 2.1.2.5 1999 Yılı Sonuçları ………………………………………. 38 2.1.2.6 2000 Yılı Sonuçları ………………………………………. 44 2.1.2.7 2001 Yılı Sonuçları ………………………………………. 50 2.1.3 Yıllara Göre Etkinlik Sonuçları: Panel Veri Analizi …………….. 56 2.2 Mermercilik İşkolu Sonuçları ………………………………………….. 68 2.3 Turizm Sektörü Sonuçları ……………………………………………… 70 2.3.1 Turizm Sektörü 1999 Yılı Sonuçları ……………………………... 71 2.3.2 Turizm Sektörü 2000 Yılı Sonuçları ……………………………... 79 2.3.3 Turizm Sektörü 2000 Yılı Sonuçları …………………………….. 86 Sonuç ve Değerlendirmeler ………………………………………………….. 93 Kaynakça …………………………………………………………………….. 98 IV TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1: İmalat sanayinde firma sayıları …………………………………………….. 12 Tablo 2: Panel analizde kapsanan firma sayısı ……………………………………… 13 Tablo 3: Çalışmada kapsanan firmaların bulunduğu 3-dijitli sektörler ……………… 14 Tablo 4: 1995 yılına ilişkin özet sonuçlar …………………………………………… 16 Tablo 5: 1995 yılı ortalama etkinlik seviyesi sonuçları ……………………………... 19 Tablo 6: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (1995) ….….. 20 Tablo 7: 1996 yılına ilişkin özet sonuçlar …………………………………………… 22 Tablo 8: 1996 yılı ortalama etkinlik seviyesi sonuçları ……………………………... 24 Tablo 9: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (1996) ……... 25 Tablo 10: 1997 yılına ilişkin özet sonuçlar ………………………………………….. 27 Tablo 11: 1997 yılı ortalama etkinlik seviyesi sonuçları ……………………………. 30 Tablo 12: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (1997) ……. 31 Tablo 13: 1998 yılına ilişkin özet sonuçlar ………………………………………….. 33 Tablo 14: 1998 yılı ortalama etkinlik seviyesi sonuçları …………………………..... 36 Tablo 15: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (1998) ……. 37 Tablo 16: 1999 yılına ilişkin özet sonuçlar ………………………………………….. 39 Tablo 17: 1999 yılı ortalama etkinlik seviyesi sonuçları …………………………..... 42 Tablo 18: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (1999) ……. 43 Tablo 19: 2000 yılına ilişkin özet sonuçlar ………………………………………….. 45 Tablo 20: 2000 yılı ortalama etkinlik seviyesi sonuçları …………………………..... 48 Tablo 21: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (2000) ……. 49 Tablo 22: 2001 yılına ilişkin özet sonuçlar ………………………………………….. 51 Tablo 23: 2001 yılı ortalama etkinlik seviyesi sonuçları …………………………..... 54 Tablo 24: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (2001) ……. 55 Tablo 25: Yıllara göre etkinlik analizi (panel veri analizi) ………………………….. 57 Tablo 26: Mermer işkolu illere göre etkinlik analizi sonuçları ……………………… 69 Tablo 27: İllere göre otel sayısı ……………………………………………………… 71 Tablo 28: Tam etkin otellerin illere göre dağılımı (1999) …………………………… 72 Tablo 29: Antalya’da bulunan otellere ilişkin etkinlik analizi sonuçları (1999) …….. 74 Tablo 30: Aydın’da bulunan otellere ilişkin etkinlik analizi sonuçları (1999) ……… 76 Tablo 31: Denizli’de bulunan otellere ilişkin etkinlik analizi sonuçları (1999) ……... 76 V Tablo 32: Muğla’da bulunan otellere ilişkin etkinlik analizi sonuçları (1999) ……… 77 Tablo 33: Tam etkin otellerin illere göre dağılımı (2000) …………………………… 79 Tablo 34: Antalya’da bulunan otellere ilişkin etkinlik analizi sonuçları (2000) …….. 80 Tablo 35: Aydın’da bulunan otellere ilişkin etkinlik analizi sonuçları (2000) ……… 81 Tablo 36: Denizli’de bulunan otellere ilişkin etkinlik analizi sonuçları (2000) …….. 83 Tablo 37: Muğla’da bulunan otellere ilişkin etkinlik analizi sonuçları (2000) ……… 84 Tablo 38: Tam etkin otellerin illere göre dağılımı (2001) …………………………… 86 Tablo 39: Antalya’da bulunan otellere ilişkin etkinlik analizi sonuçları (2001) …….. 86 Tablo 40: Aydın’da bulunan otellere ilişkin etkinlik analizi sonuçları (2001) ……… 88 Tablo 41: Denizli’de bulunan otellere ilişkin etkinlik analizi sonuçları (2001) …….. 90 Tablo 42: Muğla’da bulunan otellere ilişkin etkinlik analizi sonuçları (2001) ……… 91 VI ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1: σ -yakınsaması ……………………………………………………………... 11 Şekil 2: İmalat sanayinde firma sayısı ………………………………………………. 12 Şekil 3: Panel analize konu olan illerde bulunan firma sayıları ……………………... 13 Şekil 4: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (1995) ……… 20 Şekil 5: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (1996) ……… 25 Şekil 6: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (1997) ……… 31 Şekil 7: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (1998) ……… 37 Şekil 8: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (1999) ……… 43 Şekil 9: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (2000) ……… 49 Şekil 10: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (2001) …….. 55 Şekil 11: Yıllara göre ortalama etkinlik seviyesi (tüm iller) ………………………… 58 Şekil 12: σ -yakınsaması (tüm iller) ………………………………………………… 59 Şekil 13: Ortalama etkinlik seviyesi (Afyon) ……………………………………….. 60 Şekil 14: Yakınsama analizi (Afyon) ………………………………………………... 60 Şekil 15: Ortalama etkinlik seviyesi (Antalya) ……………………………………… 61 Şekil 16: Yakınsama analizi (Antalya) ……………………………………………… 61 Şekil 17: Ortalama etkinlik seviyesi (Aydın) ……………………………………….. 62 Şekil 18: Yakınsama analizi (Aydın) ………………………………………………... 62 Şekil 19: Ortalama etkinlik seviyesi (Burdur) ……………………………………….. 63 Şekil 20: Yakınsama analizi (Burdur) ………………………………………………. 63 Şekil 21: Ortalama etkinlik seviyesi (Denizli) ………………………………………. 64 Şekil 22: Yakınsama analizi (Denizli) ………………………………………………. 64 Şekil 23: Ortalama etkinlik seviyesi (Manisa) ………………………………………. 65 Şekil 24: Yakınsama analizi (Manisa) ………………………………………………. 65 Şekil 25: Ortalama etkinlik seviyesi (Muğla) ……………………………………….. 66 Şekil 26: Yakınsama analizi (Muğla) ……………………………………………….. 66 Şekil 27: Ortalama etkinlik seviyesi (Uşak) ………………………………………… 67 Şekil 28: Yakınsama analizi (Uşak) …………………………………………………. 67 Şekil 29: Madencilik sektöründe ortalama etkinliklerin dağılımı …………………… 70 VII Şekil 30: İllere göre otel sayısı ………………………………………………………. 71 Şekil 31: Kategorilere göre otel sayısı-1999 (Antalya) ……………………………… 73 Şekil 32: Kategorilere göre ortalama etkinlik seviyesi-1999 (Antalya) …………….. 73 Şekil 33: Kategorilere göre otel sayısı-1999 (Aydın) ……………………………….. 74 Şekil 34: Kategorilere göre ortalama etkinlik seviyesi-1999 (Aydın) ………………. 75 Şekil 35: Kategorilere göre otel sayısı-1999 (Denizli) ……………………………… 76 Şekil 36: Kategorilere göre ortalama etkinlik seviyesi-1999 (Denizli) ……………… 77 Şekil 37: Kategorilere göre otel sayısı-1999 (Muğla) ……………………………….. 78 Şekil 38: Kategorilere göre etkinlik seviyesi-1999 (Muğla) ………………………… 78 Şekil 39: Kategorilere göre otel sayısı-2000 (Antalya) ……………………………... 80 Şekil 40: Kategorilere göre etkinlik seviyesi-2000 (Antalya) ………………………. 81 Şekil 41: Kategorilere göre otel sayısı-2000 (Aydın) ……………………………….. 82 Şekil 42: Kategorilere göre etkinlik seviyesi-2000 (Aydın) ………………………… 82 Şekil 43: Kategorilere göre otel sayısı-2000 (Denizli) ………………………………. 83 Şekil 44: Kategorilere göre etkinlik seviyesi-2000 (Denizli) ……………………….. 84 Şekil 45: Kategorilere göre otel sayısı-2000 (Muğla) ……………………………….. 85 Şekil 46: Kategorilere göre etkinlik seviyesi-2000 (Muğla) ………………………… 85 Şekil 47: Kategorilere göre otel sayısı-2001 (Antalya) ……………………………… 87 Şekil 48: Kategorilere göre etkinlik seviyesi-2001 (Antalya) ……………………….. 87 Şekil 49: Kategorilere göre otel sayısı-2001 (Aydın) ……………………………….. 88 Şekil 49: Kategorilere göre etkinlik seviyesi-2001 (Aydın) ………………………… 89 Şekil 50: Kategorilere göre otel sayısı-2001 (Denizli) ………………………………. 90 Şekil 51: Kategorilere göre etkinlik seviyesi-2001 (Denizli) ……………………….. 90 Şekil 52: Kategorilere göre otel sayısı-2001 (Muğla) ……………………………..… 91 Şekil 53: Kategorilere göre etkinlik seviyesi-2001 (Muğla) ………………………… 92 VIII KISALTMALAR DİZİNİ Ort.etk. : Ortalama etkinlik Ad. : Adet VZA : Veri Zarflama Analizi Rev.2 : Revize 2 Rev.3 : Revize 3 CRS : Ölçeğe göre sabit getiri VRS : Ölçeğe göre değişken getiri TÜİK :Türkiye İstatistik Kurumu x :Aritmetik ortalama σ :Standart sapma IX Giriş Ekonomiler için temel sorun kaynakların kıtlığıdır. Bu nedenle bütün ülkeler, sektörler ve firmalar mevcut kaynaklarını doğru kullanmak istemektedir. Çünkü üretim artışı için faktör miktarındaki artış yanında maliyetsiz büyümeyi sağlayan etkinlik artışı gerçekten de çok önemlidir. Buna örnek olarak Asya Kaplanları verilebilir. Asya Kaplanlarının olağandışı büyümesindeki temel belirleyicilerden birisinin etkinlik artışı olduğu sıkça vurgulanmaktadır. Özellikle Türkiye’de kullanılmasının önemi son daha yaşanan iyi krizde kaynakların anlaşılmıştır. Çünkü etkin Türkiye özellikle temel hammaddeler konusunda halen daha dış bağımlıdır. Dış kaynaklı enflasyon ve dış ticaret bilançosundaki açıkları kısa vadede engelleyebilecek daha da önemlisi maliyetsiz büyümeyi sağlayabilecek olması, etkinlik kavramına daha büyük bir önem atfedilmesine neden olmaktadır. Türkiye’nin OECD ülkeleri içerisindeki etkinlik düzeyinin en alt seviyede olduğu dikkate alınırsa 1 bu konuda yapılması gerekenlerin önemi daha iyi anlaşılacaktır. Denizli’de faaliyette bulunan firmalar, yerel dinamikler dışında ulusal ve çoğu zaman da uluslar arası dinamiklere bağlı olduğu için hem içsel hem de dışsal krizlerden etkilenmektedir. Bu nedenle yıllardır çok büyük atılımlar yapan Denizli iş dünyası, bu tür kriz ve kötü gidişlerden daha az düzeyde etkilenmek için mutlaka etkinlik artışını sağlamalı ve bunu sürdürebilir hale getirmelidir. Bu çerçevede Denizli’de faaliyette bulunan firmalar, sektörel ve coğrafi 1 Nevzat Şimşek. Endüstri-İçi Dış Ticaret (Türkiye’nin Endüstri –İçi Dış Ticaretinin Analizi), Basılmamış Doktora Tezi, DEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2005, s. 254-255. 1 olarak bağlantılı ve rakip olduğu illerde bulunan firmalarla birlikte etkinlik analizine tabi tutulmuştur 2. Bu çalışma iki açıdan çok önemlidir. Bunlardan birincisi çalışmanın tamamıyla firma bazlı olmasıdır. Başka bir deyişle analizlerde, sektörel kümülatif veriler yerine firma bazlı veriler kullanılmıştır. Bilindiği gibi kümülatif veriler bazı ayrıntıların gözükmemesinde neden olmaktadır. Başka bir deyişle kümülatif verilerle yapılan çalışmalarda girdilerin önemli bir kısmını tüketen ve çıktıların önemli bir kısmını üreten bir firmanın etkin olması durumunda, başarısız firma yokmuş gibi gözükmektedir 3. Eğer piyasa payı yüksek olan firma etkinsiz bir yapıya sahipse bu durumda etkin firma yokmuş gibi gözükmektedir. Sonuç olarak firma bazlı veri seti oluşturulmuş ve firma bazlı sonuçlar elde edilmiştir. Elde edilen sonuçların ortalaması alınarak illere ve sektörlere ilişkin değerlendirmeler yapılmıştır. İkinci olarak bu çalışma kapsadığı firma sayısı açısından şimdiye kadar yapılmış en geniş çalışmalardan birisidir. Bu kapsamda ilk olarak imalat sanayi incelenmiştir. Bu sektörde 1995-2001 yılları için imalat sanayinde ortalama 2230 firmanın etkinlik analizi yapılmıştır. Denizli’de son 20 yıldır çok büyük atılım gösteren imalat sanayi, büyük bir çeşitlilik göstermiştir. Gerçekten de Denizli, revize-3, 3 dijit sınıflandırma sisteminde bulunan 25 sektörde (bazıları birleştirilmiştir) faaliyette bulunan firmalara sahiptir. Ayrıca Denizli her yıl Türkiye ilk beş yüz sanayi kuruluşunda temsil edilmektedir. İncelenen ikinci sektör madencilik sektöründe önemli bir yeri olan mermerciliktir. 2002 yılı için mermercilikte bütün illerde bulunan 140 firma için bu analiz 2 Bu çalışmada elde edilen sonuçların çoğu, özellikle “TÜİK Sanayi Analiz Veri Kütüğü 2006” olmak üzere TÜİK’in veri tabanlarına dayalıdır. 3 Bu çalışma kümülatif veri setlerinden elde edilen sonuçların yanlış olduğu gibi bir iddiayı içermemektedir. Sadece firma bazlı verilerden elde edilen sonuçlar tartışılmıştır. 2 yapılmıştır. Üçüncü olarak turizm sektörü incelenmiştir. Bu kapsamda Antalya, Aydın, Denizli ve Muğla illeri için 1999-2001 yılları analiz edilmiştir. Buna göre 1999 yılında 704, 2000 yılında 746 ve 2001 yılında 577 otel analiz kapsamına alınmıştır. Böylece Denizli’de ekonomisinin can damarı oluşturan bu sektöründe bulunan firmalar, coğrafi ve sektörel olarak rakiplerinin bulunduğu illerle karşılaştırılmış ve Denizli’nin yeri belirlenmiştir. Bu çalışmada kapsanmıştır. imalat sanayinde Madencilik 9+ sektöründe işçi de çalıştıran aynı şekilde işyerleri 9+ işçi çalıştıran işyerleri analize konu olmuştur. Her iki sektöründe de, girdilerden birincisi çalışılan işçi saat toplamı olarak tanımlanan emek ikincisi ise çevirici güç kapasitesi ile tanımlanan sermayedir. İmalat sanayinde ayrıca hammadde de girdi olarak analize dahil edilmiştir. Çıktı olarak üretim değeri kullanılmıştır. Turizm sektöründe ise yıldızlı işletmeler kapsanmıştır. Bu işletmelerde ise girdiler olarak çalışılan saat toplamı ve yatak sayısı, çıktı olarak da satış toplamı kullanılmıştır. Veri seti Türkiye İstatistik Kurumu’ndan elde edilmiştir. Elde edilen sonuçları ilgilendiren başka bir konu ise şudur: Yasalara göre bir gözde (sektör, il, bölge vs) üçten az firma var ise bu durumda ilgili veri ve sonuçların gizlenmesi gerekmektedir. Dolayısıyla bu çalışmada da bu kurala dikkat edilmiş ve bazı sonuçlar gizlenmiştir. Yukarıda belirtilen açıklamalar doğrultusunda yöntem ve literatür tartışmaları birinci bölümde özetlenmiştir. Birinci bölümde yakınsama analizi konunda da bilgi verilmiştir. İkinci bölümde elde edilen sonuçlar özetlenmiş ve tanıtılmış, sonuç bölümünde ise bulgular değerlendirilmiştir. 3 1 Analiz Yöntemi Etkinlik hesaplamalarında kullanılan Veri Zarflama Analizi (VZA) ve Yakınsama analizine ilişkin özet bilgiler aşağıda yer almaktadır. 1.1 Veri Zarflama Analizi Doğrusal programlama temelli bir yaklaşım olan VZA’nın teorik gelişimine kısaca değinmek faydalı olacaktır. Etkinlik ölçümü ile ilgili özel bir alan oluşturan VZA modeli doğrusal programlama tekniği kullanılarak geliştirilmiştir. Farrell’in yaklaşımını doğrusal programlama yöntemi ile analiz eden başka yaklaşımlar olmasına rağmen VZA yaklaşımı bu anlamda çok başarılı olmuştur. Bu çalışma o zamana kadar unutulan Farrell’in (1957) 4 çok önemli çalışmasını da popüler hale getirmiştir. Hem Farrell’in hem de Charnes, Cooper, Rhodes (CCR)’in etkinlik ölçümü metodunda kullanılan parçalı doğrusal üretim olanaklarının teknolojisidir. parametrik olmayan CCR çalışmasında üretim spesifikasyonunu, lineer programlamayı kullanarak geliştirmişlerdir. İlk çalışmalarda tek çıktı kullanılmış ve dışsal değişkenler göz önüne alınmıştır. Daha sonra bunlar çoklu çıktı durumu için çok kullanışlı bir uygulama aracı olmuştur 5. Simar (1988) 6 veri genelleştirme sürecini tekrar eden bir şekilde simule eden ve bu şekilde orijinal tahminciyi bulmaya 4 M.J.Farrell, “The Measurement of Productive Efficiency”, Journal of Royal Statistical Society, Series A”, Vol 120, No. 3, 1957, s. 255. 5 Finn F. Forsund and Nikias Sarafoglu, “On the Origins Data Envelopment Analysis”, Memorandum, No 24-2000, Depertmant of Economics, Universitey of Oslo, s. 4-6., Robert M. Thrall “Classification Transitions under Expansion of Inputs and Outputs in Data Envelopment Analysis” Managerial and Decision Economics, Vol. 10. No. 2 Jun 1989, s. 159-162; A.Charnes; W.W. Cooper and E. Rhodes “Evaluating Program and Managerial Efficieney: An Application of Data Envelopment Analysis to Program Follow Through” Management Science. Vol. 27, No. 6, Jun 1981, s. 668-697. 6 Leopold Simar and Paul W. Vilson, “Sensitivy Analysis of Efficiency Scores: How to Bootstrap in Nonparametric Frontier Models”, Management Science, Vol. 44, No. 1, Jan 1998,s. 49-61. 4 yarayan bootstrap 7 yöntemler ölçmüştür. için yöntemini girdi kullanarak etkinliğinin Banker (1993) 8 parametrik örneklemdeki VZA’nın olmayan değişkenliğini istatistiksel testlere uygunluğunu ispat etmiştir. Bogetoft (1996) 9 ise ampirik üretim frontierinin üretim birimlerinin davranışsal özellikleri ile nasıl bütünleştirilebileceğini ve VZA’dan konvekslik vars ayımının kaldırıldığı durumu tanımlamıştır. Banker, Charnes, Cooper ve Schinnar (1981) 10, tam olarak bilinen ve kesin olmayan verilerin birlikte VZA yaklaşımına göre analiz edilmesini mümkün kılan alternatif ölçeğe göre getiri yöntemini Maindiratta (1986) 11üretim setine önermiştir. ilişkin parçalı Banker ve ve konvekslik varsayımı yerine S şeklinde olan bir üretim setine ait çıkarımlar yapmış ve üretim f onksiyonunun bazı bölgelerinde artan marjinal ürün bulmuştur. Seiford ve Zhu (1988) 12 bütün verilerin eşanlı olarak değiştiği duruma ilişkin çıkarım yapıp, teoremlerini ispat etmiştir. Banker ve Maindiratta (1988) 13 VZA için üretim setinin özelliklerini tanımlamış ve toplam etkinlik, tahsis etkinliği tanımlayıp ispat etmiştir. Cooper ve Tone (1997) boş girdilerin sıfır olduğu ve VZA’dan 14 kavramlarını sadece optimumda elde edilen etkinlik 7 B.Efron “Bootstrap Methods: Another Look at the Jackknife” The Annals of Statistics, Vol. 7, No. 1, Jan 1979, s. 1-26. 8 Rajiv D. Banker “Maximum Likelihood, Consisteney and Data Envelopment Analysis: A Statistical Foundation” Management Science, Vol. 39, No. 10 Oct 1993, s. 1265-1273. 9 Peter Bogetoft, “Dea on Relaxed Convexity Assumptions” Management Science, Vol. 42, No. 3, Mar 1996, s. 457-465. 10 R. D. Banker, A. Charnes, W. W. Cooper and A. P. Schinnar, “A Bi-Extremal Principle for Frontier Estimation and Efficieney Evaluations” Management Science, Vol. 27, No. 12, 1981, s. 1370-1382. 11 Rajiv D.Banker and Ajay Maindiratta, “Piecewise Loglinear Estimation of Efficiency Production Surfaces”, Management Science, Vol. 32, No. 1, Jan 1986, s. 126-135. 12 L.M. Seiford: J.Zhu, “Sensitivity Analysis of DEA Models for Simultaneous Changes in All the Data”, The Journal of the Operational Research Sociery, Vol.49, No. 10, Oct 1998, s. 1060-1071 13 Rajiv D. Banker and Ajay Maindiratta, “NonparametricAnalysis of Technical and Allocative Efficiencies in Production”, Econometrica, Vol. 56, Iss. 6, Nov 1988, s. 1315-1332. 14 W.W. Cooper, K.Tone, “Measures of Inefficiency in Data Envelopment Analysis and Stochastic Frontier Estimation”, European Journal of Operational Research, Vol. 99, 1997, s. 72-88. 5 değerlerinin değişken olarak stokastik frontier yöntemine monte edilmesine ilişkin teoriyi geliştirmiştir. Ahn, Chrnes ve Cooper (1988) 15, Nunamaker 16 tarafından geliştirilen kar amaçlı olmayan organizasyonların etkinlik ölçümü genişletilmiş ve girdi ve çıktıların etkinsizliklerinin kaynakları belirlenmiştir. Grosskopf, Hayes, Taylor ve Weber (1999) 17 kar amacı olmayan okul gibi kurumlarda VZA uygulamasını tanımlamıştır. Banker, Charnes ve Cooper (1984) 18 daha önce tek girdi ve tek çıktı için bir oran tanımlamışlardı. Bu çalışmalarında ise bunu çok çıktı ve girdi için genişletmişlerdir. Bu çalışmada çoklu girdi ve çok çıktı durumu için ölçeğe göre getirinin hangi aşamasında olduğunu gösteren bir değişken tanımlanmıştır. Fare, Grosskopf ve Kokkelenberg(1989) 19 çalışmalarında fabrika kapasitesi ve getirisi ile veri endüstride gözlenen en iyi performansa dayalı teknik değişmeyi tanımlayan Farrell tipi etkinlik ölçümünü lineer programlama yöntemi ile belirlemişlerdir. Burada frontier ile fiili çıktı arasındaki farklara dayalı ölçümler kullanılmıştır. İki periyoda bağlı karşılaştırma yerine genişletilmiş modeller kullanılarak daha fazla dönem ele alınmıştır. Fare, Grosskopf ve Nelson (1990) 20’a göre ise firmalar genellikle piyasa fiyatları yerine 15 T.Ahn, A. Chames and W.W. Cooper “Using Data Envelopment Analysis to Measure the Efficiency of not-for-Profit Organizations: A Critical Evaluation-Comment” Managerial and Decision Economics. Vol. 9, No. 3, Sep 1988. s. 251-253 16 T.R.Nunamaker, “Using Data Envelopment Analysis to Measure the Efficiency of Not-for-Profit Organizations: A Critical Evaluation”, Managerial and Decision Economics, Vol. 6, March 1985, s.50-59. 17 Shawna Grosskopf, Kathy J. Hayes, Lori L. Taylor and William L. Weber, “Anticipating the Consequences of School Reform: A New Use of DEA”, Management Science, Vol. 45, No. 4, Apr 1999, s. 608-620. 18 R.D.Banker, A.Charnes and W.W.Cooper; Some Models for Estimating Technical and Scale Inefficincies in Data Envelopment Analysis, Management Science, Vol. 30, No. 9 Sep 1984, s. 1078-1092. 19 Rolf Fare, Shavna Grosskopf and Edward C. Kokkelenberg, “Measuring Plant Capacity, Utilization and Technical Change: A Nonparametric Approach”, International Economic Review, Vol. 30, No. 3, Aug 1989, s. 655-666. 20 Rolf Fare, Shawna Grosskopf and Julianne Nelson, “On Price Efficiency” , International Economic Review, Vol. 31, No. 3, Aug 1990, s. 709-720. 6 gölge fiyatlar yardımı ile maliyet minimizasyonu veya kar maksimizasyonuna gitmektedirler. Buna bağlı olarak yazarlar maliyet minimizasyonu için geliştirdikleri lineer programlama yöntemi ile ekonomik etkinliği ölçmüşlerdir. Gelişim konusunda kısaca bilgi verilen bu yöntemin bu çalışmada kullanılan türüne ilişkin temel yapı ve özellikleri ise şu şekildedir. Bu çalışmada teknik etkinlik ölçümünde VRS (variable return to scale-ölçeğe göre artan getiri) ölçümü kullanılmıştır. Çünkü eksik rekabet, finansal sıkıntılar gibi bir takım kısıtlar firmaların optimal ölçekte çalışmasını engellediği ve CRS (constant return to scaleölçeğe göre sabit getiri) çözümü bu durumda teknik etkinlik ve ölçek etkinliği ölçümlerinin iç içe girmesi sonucunu doğurduğu için, VZA yöntemini VRS çerçevesinde kullanmak teknik etkinlik değerlerinin ölçek etkinliği değerlerinden ayrıştırılmasını ve daha güvenli değerler elde edilmesini sağlar. Fakat N sayıdaki her bir firmanın K girdisi ve M çıktısı olduğu ve i’inci firma için girdi ve çıktı sütun vektörlerinin xi ve yi tarafından temsil edildiği kabul edilmiştir. Tüm firmalar için K*N girdi matrisi X olarak, M*N çıktı matrisi Y olarak tanımlanmaktadır. Her firma için u ı yi / v ı xi gibi tüm girdiler aracılı ğ ıyla tüm çıktıların oranı ölçülmek istendi ğ ine göre, burada u, M*1 çıktı a ğ ırlıklarının, v ise K*1 girdi a ğ ırlıklarının vektörüdür. Optimal a ğ ırlıklandırma ise a ş a ğ ıdaki matematiksel programlama problemi çözülerek elde edilmektedir: max uy u ′y i v ′xi , kısıt u ′y i v ′xi ≤ 1, u, v ≥ 0 i = 1,2,...N (1) i.’nci firmanın u ve v de ğ erlerini kapsayan etkinlik ölçümü, bu de ğ erlerin bire e ş it veya daha küçük olması gerekti ğ i kısıtı altında 7 maksimize edilmi ş tir. Bu formülasyondaki problem çözüm sayısının sonsuz olmasıdır. Bundan kaçınmak için 1 nolu modele v′ x j =1 kısıtı eklenir ve yeniden düzenlenirse: max µ .v (µ ′y i ), kısıt v′xi = 1, µ ′yi − v′x j ≤ 0, i = 1,2,...N (2) µ , v ≥ 0, problemi elde edilir. Burada farklı do ğ rusal programlama problemini vurgulamak için u ve v notasyonları µ ,ν olarak de ğ i ş tirilmi ş tir. (2)’deki e ş itlik formu VZA do ğ rusal programlama probleminin çarpan formudur. Bu problemin zarf f ormu ise a ş a ğ ıdaki ş ekilde gösterilmektedir. minθ .λ θ , kısıt − yi + Yλ ≥ 0 θxi − Xλ ≥ 0, λ≥0 (3) Burada θ ölçek ve λ , N*1 sabitlerinin vektörüdür. Bu zarf formu, çarpan formuna göre daha az kısıt getirir ve çözüm için tercih edilen formdur. Sınır 1 de ğ erini ifade etti ğ ine göre θ < 1 olması durumunda θ de ğ eri i.nci firma için etkinlik sayısıdır. Bu CRS do ğ rusal programlama problemi VRS do ğ rusal programlama problemine N1ı λ = 1 konvekslik kısıtının eklenmesi yoluyla dönü ş türülebilir ve a ş a ğ ıdaki ş ekilde tanımlanır: minθ .λ θ , kısıt − yi + Yλ ≥ 0 θxi − Xλ ≥ 0, N1′λ = 1 (4) λ≥0 8 Burada, N1, birlerden olu ş an (Nx1) vektördür. Etkinlik ölçümlerinde, VRS teknik etkinlik de ğ erleri CRS’de elde edilenlere e ş it veya daha büyük oldu ğ u Konvekslik için sınırlaması daha yaygın ( N1ı λ = 1 ) kullanılmaya etkinsiz bir ba ş lanmı ş tır. firmanın benzer ölçekteki firmalara kar ş ı konumunu belirler. Firma için VZA sınırı üzerinde belirlenen nokta, gözlenen firmaların konveks kombinasyonu olacaktır. CRS durumu için konvekslik sınırlaması olmadı ğ ından firmanın kendisinden daha büyük (veya daha küçük) ölçekli firmalar kar ş ısındaki konumu belirlenmi ş olur. Bu durumda λ a ğ ırlıkları birden daha büyük (küçük) olacak ş ekilde toplanır. Ölçe ğ e göre de ğ i ş ken getiri (VRS) pür etkinli ğ i ölçtü ğ ü ve CRSVZA’nında iki bile ş enden olu ş tu ğ u ve bunların ölçek etkinsizli ğ i ve pür teknik etkinsizlik oldu ğ u dü ş ünüldü ğ ü zaman, CRS ve VRS ile hesaplanan toplam etkinlik arasında bir fark varsa bu firmanın ölçek etkinsizli ğ ine i ş aret eder. Yani ölçek etkinsizli ğ i VRS ve CRS toplam etkinlikleri arasındaki farktır. Dolayısıyla TE CRS = TEVRS × SE ş eklinde yazılabilir 21. 21 Tim Coelli, D.S.Prasada Rao and George E. Battase, An Introduction to Efficiency and Productivty Analysis, Kluwer Academic Publishes, 1998, s. 5, Tim Coelli, “A Guide to DEAP Version 2.1”, CEPA Working Paper, 1996, s. 18-21, Recep Kök ve Ertuğrul Deliktaş, Endüstri İktisadında Verimlilik Ölçme ve Strateji Geliştirme Teknikleri, İzmir 2003, s. 40, Ertuğrul Deliktaş and Mehmet Balcılar, “A Comparative Analysis of Productivity Growth, Catch-Up, and Covergence in Transmision Economies, Emerging Markets Finance and Trade, Vol. 41, No.1, s.6-28, January-February 2005, s. 1-25, Yeşilyurt, M. E. (2005) Türkiye'de İlk Beş Yüz İmalat Sanayi Kuruluşunun Kaynak Kullanımı ve Etkinlik Analizi, Basılmamış Doktora Tezi, DEU Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. 9 1.2 Yakınsama Analizi Çalı ş mada kullanılan di ğ er yöntem yakınsama analizidir. Yakınsama analizine ili ş kin çıkı ş noktası; fakir olan ülke veya bölgelerin zengin olanlardan daha yüksek büyüme hızına sahip olmasına ba ğ lı olarak zaman içerisinde ki ş i ba ş ına gelirin veya üretimin zengin ülkelere yakınsayıp yakınsamayaca ğ ıdır (Barro ve Martin, 1992). Ki ş i ba ş ına hasıla ile hasıla büyüme oranı arasındaki tersine e ğ ilimin varlı ğ ı ile ilgili ilk çalı ş malar Ramsey (1928), Solow (1956), Cass (1965)’a aittir. Ayrıca etkinlik, verimlilik ve teknoloji gibi de ğ i ş kenlerin de yakınsayıp yakınsamadı ğ ı konusunda ilk çalı ş malardan birisi Baumol’ün (1986) ülkeler arasında verimlilik yakınsamasıdır. Daha spesifik çalı ş malarda ise bazı sektörlerde verimlilik yakınsaması bulunmu ş ken bazılarında bulunamamı ş tır. Örne ğ in Bernard ve Jones (1996) hizmetler sektöründe yakınsama bulurken bazı imalat sanayi sektörlerinde yakınsama parametreleri anlamlı çıkmamı ş tır. Dollar ve Wolff (1988) bazı sektörlerde daha fazla olmak üzere emek verimlili ğ inde yakınsama oldu ğ unu belirlemi ş lerdir. Yakınsama analizi iki türlü uygulanmaktadır. Birincisi β- yakınsamasıdır. Bu analiz parametrik bir yakla ş ım olup ko ş ullu veya ko ş ulsuz olarak uygulanabilmektedir. Bir di ğ er yakınsama türü ise σ -yakınsamasıdır. Bu analiz ise parametrik olmayan bir yakla ş ımdır. Standart sapma ve daha çok varyasyon katsayılarına bakılarak yorumlanmaktadır. küçülmesi hesaplandı ğ ı ise De ğ i ş im yakınsamayı de ğ erler katsayısının ifade birbirlerinden büyümesi etmektedir. uzakla ş ıyorsa ıraksamayı, Yakınsamanın bu durumda standart sapma ve varyasyon katsayısı artar. Ş ekil 1’de yakınsama de ğ erinin yukarı hareketi, incelenen de ğ i ş kende bir ıraksama, a ş a ğ ı hareketi ise yakınsamayı tanımlamaktadır. 10 0.6 Yakınsama Yakınsama 0.5 0.5 0.4 0.4 0.3 0.3 0.2 0.2 0.1 0.1 0 1996 0 Yıl Şekil 1: σ -yakınsaması 2 Analiz Sonuçları Bu çalı ş mada Denizli açısından büyük öneme sahip İ malat Sanayi, Madencilik ve Turizm sektörlerindeki etkinlik yapısı belirlendi ğ i için önce imalat sanayiye ili ş kin sonuçlar de ğ erlendirilmi ş daha sonra di ğ er sektörlerle ilgili analizler yapılmı ş tır. 2.1 İmalat Sanayi Sonuçları Çalı ş mada kapsanan iller itibariyle imalat sanayisine ili ş kin kısa bilgilerden sonra analiz sonuçları verilecektir. 2.1.1 Çalışma Ölçeğinde İmalat Sanayi Bu çalı ş manın önemi, kapsadı ğ ı firma sayısı açısından Türkiye’de yapılan en geni ş çalı ş malarından birisi olmasından kaynaklanmaktadır. İ malat sanayi için kapsanan iller ş u ş ekildedir: Bu çalı ş mada Af yon, Aydın, Antalya, Burdur, Denizli, İ zmir, Manisa, Mu ğ la, U ş ak illeri incelenmi ş tir. Ayrıca ta ş ımı ş oldukları öneme ba ğ lı olarak tekstil ve konfeksiyon sektörlerinde, bu illere Bursa, Gaziantep ve Kahramanmara ş illeri dahil edilmi ş tir. İ malat sanayine ili ş kin analiz ikiye ayrılmı ş tır. Birinci kısımda yatay kesit veri, di ğ er kısımda ise panel veriler kullanılmı ş tır. Bu ş ekildeki ayrımın nedeni ş u ş ekilde açıklanabilir. Panel veriler olu ş turulurken 1995-2001 yılları kullanıldı ğ ı için, yedi yılın hepsinde bulunan 11 firmalar kapsanmı ş tır. TÜ İ K tarafından yapılan çalı ş malarda üç yıl için firma devamlılık oranı yakla ş ık olarak %65’tir. Altı yıl için bu oran daha dü ş ük olarak gerçekle ş mi ş tir. Bu nedenle panel analizde çok sayıda firma kapsam dı ş ı kalaca ğ ından, veri kaybını önlemek için panel analiz dı ş ında her yıl için 9+ i ş çi çalı ş tıran bütün firmaların içerildi ğ i yatay kesitle analiz yapılmı ş tır. Yatay kesit veri setinde toplam incelenen firma sayısı 1995 yılında 1865, 1996 yılında 2260, 1997 yılında 2468, 1998 yılında 2420, 1999 yılında 2020, 2000 yılında 2330 ve 2001 yılında ise 2279’dur (Tablo 1 ve Ş ekil 2). Tablo 1: İmalat sanayinde firma sayıları Yıl Adet 1995 1865 1996 2260 1997 2468 1998 2420 1999 2020 2000 2330 2001 2279 3000 2500 Adet 2000 1500 1000 500 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Yıllar Şekil 2: İmalat sanayinde yıllara göre firma sayısı 12 Panel veri setinde kapsanan firma sayıları ise ş u ş ekildedir. Afyon’da 53, Antalya’da 23, Aydın’da 35, Burdur’da 21, Denizli’de 128, Manisa’da 101, Mu ğ la’da 6, U ş ak’da 35 firma analize konu olmu ş tur (Tablo 2, Ş ekil 3). Tablo 2: Panel analizde kapsanan firma sayısı Yıl Adet Afyon 53 Antalya 23 Aydın 35 Burdur 21 Denizli 128 Manisa 101 Muğla 6 Uşak 35 Toplam 402 140 120 Adet 100 80 60 40 20 Uş ak Ay dı n Bu rd ur De ni zli M an is a M uğ la Af yo n An ta lya 0 İl Şekil 3: Panel analize konu olan illerde bulunan firma sayıları İ ncelenen toplam sektör sayısı yirmi be ş tir. Homojen özelliklere sahip bazı sektörler çok az sayıda firmayı kapsadı ğ ı 13 için birle ş tirilmi ş tir. Birle ş tirilmi ş sektörler ilgili satırda birden fazla kod ile gösterilmi ş tir (Tablo 3). Tablo 3: Çalışmada kapsanan firmaların bulunduğu 3-dijitli sektörler Sektör kodu Sektör tanımı 151 Sıvı ve katı yağlar, sebze, meyve, balık ve et ür. işl. ve saklanması 152 Süt ürünleri imalatı 153 Öğütülmüş tahıl ür. nişasta, niş. ürünler ve hazır hayvan yem. imalatı 154 Diğer gıda maddeleri imalatı 155 İçecek imalatı 171 Tekstil iplikçiliği, dokumacılığı ve aprelenmesi 172 Diğer tekstil ürünleri imalatı 173 Trikotaj (örme) ürünleri imalatı 181 Kürk hariç, giyim eşyası imalatı 192 Ayakkabı imalatı 202 210 Ağaç ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); hasır ve buna benzer, örülerek yapılan maddelerin imalatı Kağıt ve kağıt ürünleri imalatı 221-222 Yayım-basım ve basımla ilgili hizmet faaliyetleri 231-232 Kok fırını ürünleri imalatı-rafine edilmiş petrol fırınları imalatı 241 Ana kimyasal maddelerin imalatı 242 Diğer kimyasal ürünlerin imalatı 251-252 Kauçuk ürünleri imalatı-plastik ürünleri imalatı 261-269 Cam ve cam ürünleri imalatı 271-272-273 Demir çelik -demir -çelik dışındaki ana metal -metal döküm sanayi 281 Metal yapı malzemeleri, tanklar, sarnıç ve buhar kazanı imalatı 291 Genel amaçlı makine imalatı 293 B.y.s. ev aletleri imalatı 311-319 341-343 361 Elek. motoru, jeneratör ve transformatörlerin im.-izole ed. tel ve kab. im. Motorlu kara taşıtların imalatı-motorlu kara taşıtları ve bunların motorlarıyla ilgili parça ve aksesuarların imalatı Mobilya imalatı Koyu yazılan sektörlerde Denizli ilinin en önemli sektörleri olan tekstil ve hazır giyimde önemli yere sahip iller olan Bursa, G.Antep ve K.Maraş illeri de analize katılmıştır. 14 2.1.2 Yatay Kesit Veriler’den Elde Edilen Sonuçlar Burada 1995-2001 yıllarının her birinde sadece tek bir yıl için elde edilen etkinlik sonuçları verilmi ş tir. Çalı ş mada verilen ortalama etkinlik de ğ erleri firma bazlı analizden elde edilen etkinlik skorlarının ortalamasıdır. Bu nedenle sektörde bulunan firmaların ne kadarının en etkin firmadan uzak oldu ğ unu gösteren nispi bir ölçü olarak kabul edilebilir. Ortalama de ğ erlerin dü ş ük olması sektörde bulunan firmaların ço ğ unlu ğ unun en etkin firma/firmalara göre dü ş ük etkinli ğ e sahip oldu ğ unu göstermektedir. Aksi halde genellikle firmaların yüksek etkinli ğ e sahip oldu ğ unu göstermektedir Tablolarda en dü ş ük etkinli ğ e sahip olan firmanın bulundu ğ u il ve en dü ş ük de ğ er bulunmaktadır. Ayrıca en yüksek etkinli ğ e sahip olan firmalardan kaç tane ve hangi ilde bulundu ğ u yine aynı tablolarda görülmektedir. 2.1.2.1 1995 Yılı Sonuçları 1995 yılında kapsanan 1810 firmanın büyük bir ço ğ unlu ğ u İ zmir’dedir. Firmaların en fazla yer aldı ğ ı sektörler ise sırasıyla 181 ve 171 nolu sektörlerdir. En yüksek ortalama etkinli ğ e sahip olan sektörler ise sırasıyla 152, 361 ve 210 nolu sektörler iken en dü ş ük ortalama etkinli ğ e sahip olanlar ise 181, 261-269 ve 171 nolu sektörlerdir. 155, 241 ve 311-319 nolu sektörlerde en dü ş ük etkinli ğ e sahip olan firma Denizli’de bulunmaktadır. Ayrıca tam etkin olanlardan 152, 154, 241, 251252 nolu sektörlerde 1’er, 171 nolu sektörde 4, 172 ve 361 nolu sektörlerde ise 2’ ş er firma Denizli’de bulunmaktadır. Toplamda tam etkin firmaların en fazla oldu ğ u il İ zmir, en az oldu ğ u Mu ğ la ve Burdur’dur. K. Mara ş ise herhangi bir sektörde tam etkin firmaya sahip de ğ ildir (Tablo 4). 15 Tablo 4: 1995 yılına ilişkin özet sonuçlar Sektör kodu En düşük etkinliğe En yüksek etkinliğe sahip firmaların bulunduğu iller ve adetleri Toplam En Ortalama sahip firma düşük etkinlik firmanın sayısı etkinlik bulunduğu Afyon Antalya Aydın Burdur Bursa Denizli G.Antep İzmir Manisa K.Maraş il 151 91 152 18 153 54 154 65 155 22 171 342 172 101 173 23 181 445 210 25 221-222 19 241 25 242 30 251-252 67 261-262-269 229 271-272-273 55 281 32 289 54 291 52 311-319 28 361 33 Toplam 1810 0.397 0.824 0.499 0.46 0.533 0.333 0.41 0.557 0.259 0.616 0.395 0.536 0.509 0.422 0.287 0.533 0.572 0.502 0.349 0.547 0.725 45 7 35 15 20 46 64 16 35 35 35 20 9 35 45 35 45 35 35 20 3 0.107 0.107 0.04 0.031 0.05 0.023 0.029 0.067 0.015 0.235 0.05 0.011 0.099 0.039 0.049 0.05 0.118 0.028 0.034 0.117 0.129 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 4 1 3 1 4 2 2 1 1 1 3 5 2 1 5 1 7 1 9 2 12 3 2 1 2 9 3 1 2 16 8 2 3 5 3 5 5 4 9 4 5 5 94 Muğla 1 1 1 Uşak 1 1 1 1 1 2 1 1 1 3 2 2 1 2 15 0 1 7 16 Analize konu olan en fazla firma İ zmir’de yer almaktadır. İ kinci sırada ise Denizli yer almaktadır. Sadece tekstil ve konfeksiyon sektörlerinde yer alan Bursa, G.Antep ve K. Mara ş illeri hariç tutulursa en dü ş ük firma sayısı ise Mu ğ la’da bulunmaktadır. Ortalama etkinli ğ in en yüksek oldu ğ u il İ zmir olup di ğ er iller sırasıyla U ş ak, Mu ğ la, Aydın, Antalya, Denizli, Burdur ve Afyon’dur. 151 nolu sektörde en yüksek ortalama etkinli ğ e sahip olan il Antalya, en dü ş ük olan ise Afyondur. Denizli ise üçüncü sıradadır. 152 nolu sektörde en yüksek etkili ğ e İ zmir sahiptir. İ kinci sırada Antalya yer almaktadır. 153 nolu sektörde ortalama etkinli ğ in en yüksek oldu ğ u iller sırasıyla Manisa, Denizli, U ş ak, Burdur, Afyon ve İ zmir’dir. 154 nolu sektörde en yüksek ortalama etkinli ğ e sahip olan il Antalya olup di ğ er iller sırasıyla İ zmir, Manisa, Afyon ve Denizli-Burdur’dur. 155 nolu sektörde ortalama etkinlik sıralamasına göre ilk sırada İ zmir yer alırken, di ğ er iller sırasıyla Manisa ve Aydın’dır. 171 nolu sektörde en yüksek ortalama etkinli ğ e Mu ğ la sahipken di ğ er iller sırasıyla Aydın, Denizli, Manisa, İ zmir, U ş ak, Antalya, K.Mara ş , Bursa ve G.Antep’dir. 172 nolu sektörde yüksek etkinli ğ e sahip olan il İ zmir olup di ğ er iller sırasıyla U ş ak, Denizli, G.Antep, Bursa ve Manisa’dır. 173 nolu sektörde ortalama etkinlik sırası U ş ak, Aydın ve G.Antep ş eklindedir. 181 nolu sektörde en yüksek ortalama etkinli ğ e K.Mara ş sahip iken di ğ er iller sırasıyla İ zmir, Denizli, Bursa ve Manisa’dır. 241 nolu sektörde en yüksek ortalama etkinli ğ e İ zmir sahiptir. Di ğ er iki il ise sırasıyla Manisa ve Denizli’dir. 242 nolu sektörden etkin il İ zmir olup di ğ eri Aydın’dır. 251-252 nolu sektörde en yüksek ortalama etkinli ğ e Denizli sahiptir. İ kinci sırada Manisa, üçüncü sırada İ zmir, dördüncü sırada ise Antalya yer 17 almaktadır. 261-269 nolu sektörde ise ortalama etkinlik sıralaması Mu ğ la, Manisa, İ zmir, Afyon, Burdur, Aydın ve Denizli ş eklindedir. 271-272-273 sektörlerinde ise ilk sırada Denizli ikinci sırada ise İ zmir yer almaktadır. 281 nolu sektörde ise sıralama İ zmir ve Manisa, 289 nolu sektörde İ zmir, Manisa, Af yon, Denizli, 291 nolu sektörde Manisa, İ zmir, 311-319 nolu sektörde İ zmir ve Denizli, 361 nolu sektörde İ zmir ve Manisa’dır (Tablo 5). 18 Tablo 5: 1995 yılı ortalama etkinlik seviyesi sonuçları Afyon Antalya Aydın Burdur Bursa Sektör kodu Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. 151 6 0.382 4 0.624 9 0.489 1 * 152 2 * 3 0.343 1 * 1 * 153 17 0.453 1 * 2 * 4 0.47 154 7 0.34 4 0.617 2 * 5 0.236 155 2 * 1 * 3 0.224 1 * 171 6 0.327 20 0.429 1 * 110 0.301 172 2 * 1 * 10 0.321 173 9 0.528 181 1 * 1 * 32 0.2 210 1 * 1 * 221-222 2 * 241 1 * 242 2 * 1 * 3 0.328 251-252 2 * 4 0.198 261-262-269 52 0.273 11 0.208 9 0.235 271-272-273 1 * 1 * 281 2 * 2 * 289 3 0.433 2 * 291 1 * 1 * 311-319 2 * 2 * 1 * 361 1 * 1 * 1 * Toplam 99 0.353 34 0.452 66 0.464 28 0.361 152 0.274 Denizli Ad. Ort.etk. 3 0.463 1 * 4 0.605 3 0.236 2 * 60 0.408 20 0.408 1 * 74 0.249 1 * 2 * 4 0.44 1 * 5 0.566 10 0.189 16 0.611 1 * 5 0.331 1 * 3 0.264 2 * 219 0.452 G.Antep İzmir Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. 58 0.443 7 0.554 17 0.392 35 0.52 12 0.688 46 0.196 32 0.392 27 0.37 16 0.527 7 0.47 2 * 321 0.278 20 0.651 13 0.434 15 0.553 22 0.524 49 0.423 7 0.27 35 0.51 23 0.581 36 0.535 46 0.335 19 0.644 25 0.701 80 0.345 810 0.511 Manisa Ad. Ort.etk. 10 0.453 2 * 5 0.639 5 0.364 3 0.503 12 0.404 5 0.304 11 1 2 4 0.188 * * 0.524 6 45 2 4 7 3 1 3 131 0.513 0.351 * 0.484 0.477 0.554 * 0.688 0.446 K.Maraş Muğla Uşak Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. 18 0.312 1 * 1 * 3 0.365 1 1 * * 3 0.571 1 1 * * 3 0.513 1 * 23 0.295 11 0.469 3 2 0.552 * 33 19 3 1 0.345 0.474 0.817 * 1 1 1 2 * * * * 66 0.507 19 Denizli’de faaliyette bulunan firmalara ili ş kin bazı ayrıntıları vermek yararlı olacaktır. Denizli’de bulunan firmalardan 18 tanesi yükse etkinli ğ e sahiptir. Bunlardan 12 tanesi tam etkindir. 219 firmanın 52 tanesi çok dü ş ük etkinlik seviyesine sahiptir. En fazla firmanın bulundu ğ u ortalama etkinlik seviyesi aralı ğ ı ise 0.200-0.399 aralı ğ ıdır (Tablo 6, Ş ekil 4). Adet Tablo 6: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı Etkinlik seviyesi aralığı Adet 0-000-0.199 52 0.200-0.399 95 0.400-0.599 40 0.600-0.799 14 0.800-1.000 18 Toplam 219 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 0-000-0.199 0.200-0.399 0.400-0.599 0.600-0.799 0.800-1.000 Etkinlik seviyesi aralıkları Şekil 4: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (1995) 20 2.1.2.2 1996 Yılı Sonuçları İ ncelenen sektörler içerisinde 1996 yılında en fazla firma 181 nolu sektörde bulunmaktadır. Bu sektörü 171 ve 261-269 nolu sektörler takip etmektedir. Ortalama etkinli ğ in en yüksek oldu ğ u sektörler sırasıyla 152, 173 ve 361 nolu sektörlerdir. En dü ş ük olanlar ise 181, 261-262-269 ve 171 nolu sektörlerdir. Ortalama etkinli ğ in dü ş ük oldu ğ u sektörlerde, dü ş ük etkinlik seviyelerinde, yüksek oldu ğ u sektörlerde ise daha yüksek etkinlik seviyelerinde bir yı ğ ılma oldu ğ u anla ş ılmaktadır. Her bir sektörde en dü ş ük etkili ğ e sahip olan firmalardan bazıları Denizli’de bulunmaktadır. 202, 241, 271272-273 ve 311-319 nolu sektörlerde en dü ş ük etkinli ğ e sahip olan firma Denizli’de bulunmaktadır. Ayrıca 152, 153, 154, 155, 181, 251-252, 261-262-269, 289 ve 361 nolu sektörlerde birer, 241 nolu sektörde iki, 172, 173 ve 271-272-273 nolu sektörlerde ise tam etkin üçer firma Denizli’de yer almaktadır. İ zmir ise 171 ve 242 nolu sektörler dı ş ında her sektöre tam etkin firma bulunmaktadır. K.Mara ş ’tan sadece bir sektörde tek bir firma tam etkin iken Manisa’dan herhangi bir firma tam etkin olamamı ş tır (Tablo 7). 21 Tablo 7: 1996 yılına ilişkin özet sonuçlar Sektör kodu 151 152 153 154 155 171 172 173 181 191 202 210 221-222 241 242 251-252 261-262-269 271-272-273 281 289 291 311-319 342-343 361 En düşük etkinliğe En yüksek etkinliğe sahip firmaların bulunduğu iller ve adetleri Toplam En Ortalama sahip firma düşük etkinlik firmanın sayısı etkinlik bulunduğu Afyon Antalya Aydın Burdur Bursa Denizli G.Antep İzmir Manisa K.Maraş Muğla il 109 0.486 45 0.103 2 1 3 3 19 0.824 35 0.261 1 1 1 1 1 2 1 1 54 0.532 15 0.077 4 1 3 82 0.451 35 0.011 5 1 1 1 4 23 0.622 9 0.3 1 1 4 452 0.285 16 0.019 1 4 6 1 175 0.328 27 0.045 4 3 2 2 1 23 0.647 16 0.088 1 3 3 1 467 0.256 16 0.013 1 1 1 23 0.599 45 0.062 5 2 33 0.405 20 0.076 3 27 0.345 35 0.239 1 3 22 0.586 35 0.094 1 3 22 0.489 20 0.059 2 4 30 0.456 35 0.085 1 71 0.377 35 0.041 1 1 5 1 248 0.278 45 0.02 3 2 1 1 1 3 66 0.57 20 0.127 3 6 2 37 0.518 35 0.071 1 3 60 0.298 48 0.037 2 1 4 97 0.305 35 0.049 3 4 44 0.479 20 0.136 1 6 40 0.602 35 0.068 1 5 1 36 0.646 3 0.137 1 5 1 Uşak 1 1 1 22 1996 yılında 151 nolu sektörde en yüksek ortalama etkinlik seviyesine sahip olan il Antalya iken di ğ er iller sırasıyla, Manisa, İ zmir, Denizli ve Af yondur. 152 nolu sektörde bu sıralama Manisa, Antalya ve İ zmir, 153 nolu sektörde Denizli, U ş ak, Af yon, İ zmir, Manisa ve Burdur, 154 nolu sektörde Antalya, Afyon, Aydın, Burdur, Denizli, İ zmir, Mu ğ la ve Manisa, 155 nolu sektörde ise Denizli ve İ zmir ş eklindedir. 171 nolu sektörde en yüksek etkinli ğ e sahip olan iller ise Aydın ve Denizli’dir. Bu illeri sırasıyla İ zmir, U ş ak, G.Antep, Antalya, K.Mara ş , Bursa ve Manisa takip etmi ş tir. 172 nolu sektörde Manisa’yı Bursa, İ zmir, Denizli, G.Antep ve U ş ak takip etmektedir. 173 nolu sektörde ise bu sıralama Denizli, G.Antep, İ zmir ve Bursa, 181 nolu sektörde Manisa, İ zmir, Denizli, Bursa ve G.Antep-K.Mara ş , 191 nolu sektörde ise U ş ak, Manisa, İ zmir ve Denizli ş eklindedir. 202 nolu sektörde en etkin olan il İ zmir iken, ikinci sırada Denizli üçüncü sırada Manisa yer almaktadır. 210 nolu sektörde birinci sırada İ zmir, ikinci sırada Denizli yer almaktadır. 221-222 nolu sektörde birinci sırayı Denizli, ikinci sırayı İ zmir, 241 nolu sektörde birinci sırayı Denizli, ikinci sırayı İ zmir, üçüncü sırayı ise Manisa almı ş tır. 251-252 nolu sektörde bu sıralama Denizli, Afyon, Antalya, Manisa ve İ zmir, 261-269 nolu sektörde Aydın, Afyon, Denizli, U ş ak, Burdur ve Manisa, 271-272-273 nolu sektörde Manisa, Denizli ve İ zmir, 281 nolu sektörde İ zmir, Manisa ve Denizli, 289 nolu sektörde Denizli, İ zmir ve Manisa, 291 nolu sektörde ise Manisa, Aydın, Afyon, Denizli ve İ zmir ş eklindedir. 311-319 nolu sektörde en etkin il olan Aydın’ı İ zmir, Antalya ve Denizli, 361 nolu sektörde ise en etkin il olan İ zmir’i Denizli takip etmektedir (Tablo 8). 23 Tablo 8: 1996 yılı ortalama etkinlik seviyesi sonuçları Afyon Sektör kodu Ad. Ort.etk. 151 7 0.364 152 1 * 153 16 0.57 154 6 0.506 155 2 * 171 172 2 * 173 181 191 202 2 * 210 1 * 221-222 241 1 * 242 2 * 251-252 3 0.436 261-262-269 52 0.316 271-272-273 281 289 2 * 291 3 0.338 311-319 342-343 1 * 361 1 * Toplam 102 0.485 Antalya Aydın Burdur Bursa Denizli Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. 4 0.774 12 0.502 2 * 7 0.443 3 0.768 1 * 1 * 2 * 1 * 2 * 3 0.209 4 0.747 11 0.674 6 0.502 7 0.478 6 0.458 2 * 1 * 3 0.667 8 0.275 28 0.333 1 * 125 0.232 96 0.333 2 * 16 0.45 35 0.351 8 0.401 4 0.961 2 * 2 * 38 0.219 131 0.238 1 * 3 0.502 2 * 2 * 3 0.348 4 0.55 2 * 3 0.807 1 * 4 0.584 1 * 2 * 2 * 4 0.426 9 0.45 13 0.355 13 0.268 19 0.304 1 * 24 0.572 1 * 1 * 1 * 7 0.376 1 * 9 0.286 2 * 10 0.475 1 * 7 0.347 3 0.34 3 0.601 1 * 7 0.339 2 * 1 * 2 * 1 * 1 * 4 0.575 43 0.499 89 0.484 38 0.492 187 0.326 395 0.495 G.Antep İzmir Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. 64 0.474 7 0.75 18 0.533 38 0.428 12 0.651 90 0.281 34 0.325 71 0.283 20 0.411 6 0.824 4 0.573 5 0.205 275 0.269 19 0.572 18 0.485 21 0.652 15 0.516 12 0.521 23 0.486 50 0.355 46 0.242 35 0.55 23 0.569 41 0.28 61 0.329 28 0.536 31 0.591 26 0.682 172 0.398 921 0.491 Manisa Ad. Ort.etk. 13 0.536 3 0.791 6 0.408 6 0.172 1 * 9 0.231 5 0.446 9 5 5 0.305 0.577 0.318 2 3 * 0.497 5 89 6 4 6 11 2 2 2 194 0.396 0.263 0.674 0.383 0.277 0.496 * * * 0.452 K.Maraş Muğla Uşak Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. 22 1 1 5 29 0.254 * * 0.205 1 1 3 2 4 * * 3 0.679 0.216 * 0.4 35 0.297 22 0.278 1 * 1 * 2 * 1 * 1 5 1 * 0.839 * 1 * 3 0.287 2 * 1 * 0.308 16 0.469 74 0.416 24 1996 yılında Denizli’de faaliyette bulunan 395 firmanın 37 tanesi kendi sektöründe yüksek etkinli ğ e sahip iken 23 firma ise tam etkindir. 141 adet firma ise çok dü ş ük etkinli ğ e sahiptir. En fazla yı ğ ılmanın oldu ğ u grup ise 0.200-0.399 aralı ğ ıdır (Tablo 9, Ş ekil 5). Tablo 9: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (1996) Etkinlik seviyesi aralığı Adet 0-000-0.199 141 0.200-0.399 132 0.400-0.599 56 0.600-0.799 29 0.800-1.000 37 Toplam 395 160 140 120 Adet 100 80 60 40 20 0 0-000-0.199 0.200-0.399 0.400-0.599 0.600-0.799 0.800-1.000 Etkinlik seviyesi aralıkları Şekil 5: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (1996) 25 2.1.2.3 1997 Yılı Sonuçları 1997 yılında en fazla firmanın analize katıldı ğ ı sektör 171 nolu sektör iken ikinci sırada 181, üçüncü sırada 261-269 nolu sektör bulunmaktadır. En az firmanın kapsandı ğ ı sektörler ise sırasıyla 152, 202 ve 221-222 nolu sektörlerdir. Etkinlik seviyesinin en yüksek oldu ğ u sektör 152, 210 ve 242 nolu, en dü ş ük oldu ğ u sektörler ise sırasıyla 171, 181 ve 261-269 nolu sektörlerdir. Bu sektörler içerisinde en dü ş ük etkinli ğ e sahip olan firmalardan bazıları Denizli’de bulunmaktadır. 172, 173 ve 311 nolu sektörlerde en dü ş ük etkinli ğ e sahip olan firmalar Denizli’de faaliyet göstermektedir. Ayrıca 153, 155, 173, 191, 202, 251-252, 261-269, 341 nolu sektörlerde birer, 154, 171, 271-272-273 nolu sektörlerde iki ş er, 172 nolu sektörde üç, 181 nolu sektörde ise dört adet tam etkin firma bulunmaktadır. İ zmir 172 ve 261-262-269 nolu sektörler dı ş ında kalanlarda en az bir tane tam etkin firma bulunmaktadır. K.Mara ş ’ta ise sadece bir tane tam etkin firma bulunmaktadır (Tablo 10). 26 Tablo 10: 1997 yılına ilişkin özet sonuçlar Sektör kodu 151 152 153 154 155 171 172 173 181 191 192 202 210 221-222 241 242 251-252 261-269 271-72-273 281 289 291 292-293 311 341 361 En düşük etkinliğe En yüksek etkinliğe sahip firmaların bulunduğu iller ve adetleri Toplam En Ortalama sahip firma düşük etkinlik firmanın sayısı etkinlik bulunduğu Afyon Antalya Aydın Burdur Bursa Denizli G.Antep İzmir Manisa K.Maraş Muğla il 86 0.472 35 0.052 2 1 4 20 0.763 35 0.113 3 1 2 1 58 0.429 45 0.041 4 1 2 94 0.417 35 0.008 2 3 23 0.579 15 0.181 1 2 526 0.233 16 0.017 1 7 2 1 1 1 199 0.488 20 0.059 1 3 3 4 34 0.651 20 0.223 3 1 1 2 411 0.287 16 0.032 1 4 9 36 0.574 35 0.07 1 3 1 40 0.583 35 0.077 1 5 1 21 0.704 35 0.294 1 1 1 1 3 1 26 0.758 35 0.324 9 21 0.677 35 0.239 2 4 25 0.574 3 0.086 4 1 29 0.735 35 0.18 3 84 0.406 35 0.043 1 6 260 0.309 45 0.015 1 3 1 1 77 0.579 35 0.137 2 6 1 23 0.468 35 0.085 3 64 0.416 35 0.065 3 1 1 61 0.479 35 0.016 9 1 108 0.345 35 0.038 1 6 1 43 0.402 20 0.118 3 44 0.532 35 0.04 3 1 1 55 0.562 35 0.075 1 4 1 Uşak 1 1 1 27 1997 yılında 151 nolu sektörde en yüksek etkinli ğ e sahip olan il Antalya iken di ğ er iller sırasıyla Aydın, Af yon, Manisa, Denizli ve K.Mara ş ’dır. 152 nolu sektörde aynı sıralama Manisa ve İ zmir, 153 nolu sektörde Manisa, Denizli, İ zmir, Afyon, Burdur ve U ş ak, 154 nolu sektörde Antalya, Denizli, Aydın, Afyon, İ zmir, Burdur, Manisa ve U ş ak, 155 nolu sektörde ise İ zmir, Denizli ve Aydın ş eklindedir. 171 nolu sektörde en yüksek ortalama etkinli ğ e sahip olan il Antalya olup di ğ er iller sırasıyla Manisa, Aydın, İ zmir, Denizli, U ş ak, Bursa, K.Mara ş , G.Antep ve Mu ğ la’dır. 172 nolu sektörde Denizli ilk sıradadır. En yüksek ortalama etkinli ğ e göre di ğ er iller U ş ak, G.Antep, Manisa, Bursa ve İ zmir ş eklinde sıralanmaktadır. 173 nolu sektörde ise sıralama İ zmir, Denizli, G.Antep ve Bursa ş eklindedir. 181 nolu sektörde ilk sırada Denizli yer almı ş tır. Di ğ er iller sırayla K.Mara ş , İ zmir, Manisa, Aydın ve Bursa’dır. 191 nolu sektörde ilk sırada Manisa, ikinci sırada U ş ak ve üçüncü sırada ise İ zmir yer almaktadır. 202 nolu sektörde ilk sırada Manisa ikinci sırada İ zmir bulunmaktadır. 221-222 nolu sektörde en yüksek ortalama ekinlik seviyesine İ zmir sahipken ikinci sırada Denizli yer almaktadır. 241 nolu sektörde sıralama Manisa, İ zmir ve Denizli, 251-252 nolu sektörde Antalya, Manisa, Afyon İ zmir ve Denizli, 261-262-269 nolu sektörde U ş ak, Burdur, Manisa, Mu ğ la, Aydın, İ zmir, Aydın, Denizli, Antalya, 271-272-273 nolu sektörde ise İ zmir, Denizli ve Manisa ş eklindedir. 281 nolu sektörde en yüksek ortalama teknik etkinlik seviyesine sahip olan il İ zmir iken ikinci sırada Burdur yer almaktadır. 289 nolu sektörde birinci sırada Manisa, ikinci sırada İ zmir, üçüncü sırada Denizli, 291 nolu sektörde birinci sırada Manisa, ikinci sırada Aydın, üçüncü 28 sırada İ zmir bulunmaktadır. 292-293 nolu sektörler ise büyükten küçü ğ e do ğ ru ortalama etkinlik sıralaması Aydın, Manisa, İ zmir, Afyon, Denizli, Bursa ve Antalya ş eklindedir. 311 nolu sektörde birinci sırada Denizli, ikinci sırada İ zmir, 341 nolu sektörde ise birinci sırada Antalya, ikinci sırada Manisa ve üçüncü sırada İ zmir yer almaktadır. 361 nolu sektörde ise birinci sırada İ zmir, ikinci sırada ise Denizli yer almaktadır (Tablo 11). 29 Tablo 11: 1997 yılı ortalama etkinlik seviyesi sonuçları Sektör kodu 151 152 153 154 155 171 172 173 181 191 192 202 210 221-222 241 242 251-252 261-269 271-72-73 281 289 291 292-293 311 341 361 Toplam Afyon Antalya Aydın Burdur Bursa Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. 7 0.403 5 0.575 18 0.538 1 * 1 * 3 1 1 * 18 0.4 3 0.134 2 * 4 0.369 12 0.44 9 0.653 7 0.488 6 0.276 2 * 3 0.33 1 * 1 * 8 0.337 29 0.288 1 * 172 0.213 1 * 1 * 1 * 25 0.466 16 0.611 1 * 3 0.22 49 0.199 6 1 1 0.698 * * 1 2 3 56 * * 0.402 0.298 2 1 3 * * 0.33 1 1 120 * * 0.510 2 2 1 4 10 1 1 3 2 55 * * * 0.611 0.245 * * 0.18 * 0.436 1 1 * * 1 2 * * 13 1 1 0.307 * * 3 11 1 3 2 104 0.55 0.42 * 0.584 * 0.484 1 * 14 0.372 4 0.54 3 1 1 38 0.24 * * 0.47 262 0.372 Denizli Ad. Ort.etk. 7 0.398 1 * 4 0.592 8 0.582 3 0.7 124 0.279 41 0.548 5 0.679 95 0.315 2 * 1 * 1 * 2 * 3 0.55 4 0.61 1 * 10 0.38 24 0.291 29 0.544 2 * 10 0.316 2 * 10 0.281 8 0.429 1 * 6 0.488 404 0.515 G.Antep İzmir Manisa Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. 35 0.476 8 0.607 3 0.778 20 0.416 5 0.595 44 0.381 5 0.256 11 0.703 1 * 74 0.167 38 0.269 11 0.296 77 0.485 17 0.371 5 0.474 8 0.634 6 0.78 2 * 243 0.292 7 0.29 26 0.539 4 0.679 28 0.591 5 0.456 13 0.62 3 0.79 20 0.813 1 * 15 0.673 1 * 17 0.628 3 0.7 22 0.715 58 0.396 6 0.415 47 0.299 86 0.34 41 0.618 5 0.53 15 0.632 1 * 47 0.391 4 0.755 52 0.492 3 0.67 64 0.345 14 0.386 28 0.408 1 * 35 0.512 3 0.564 42 0.586 2 * 161 0.388 957 0.523 214 0.515 K.Maraş Muğla Uşak Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. 13 0.358 2 * 1 * 3 0.38 3 0.09 2 * 27 0.183 4 0.08 37 0.242 25 0.503 8 48 0.303 0.281 1 * 1 1 * * 1 7 * 0.339 1 * 1 * 22 0.517 30 2 4 * 0.593 1 1 2 3 * * * 0.65 1 * 1 83 * 0.429 1997 yılında Denizli’de faaliyette bulunan 404 firmadan 42 tanesi yüksek etkinli ğ e sahiptir. Bu 42 ş irketten 21 tanesi kendi sektörlerinde tam etkindir. 126 firma en dü ş ük etkinlik seviyesine sahiptir. En fazla firmanın bulundu ğ u aralık ise 0.200-0.399’dur (Tablo 12, Ş ekil 6). Tablo 12: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (1997) Etkinlik seviyesi aralığı Adet 0-000-0.199 126 0.200-0.399 130 0.400-0.599 75 0.600-0.799 31 0.800-1.000 42 Toplam 404 140 120 Adet 100 80 60 40 20 0 0-000-0.199 0.200-0.399 0.400-0.599 0.600-0.799 0.800-1.000 Etkinlik seviyesi aralıkları Şekil 6: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (1997) 31 2.1.2.4 1998 Yılı Sonuçları 1998 yılında analize konu olan firmaların en fazla bulundu ğ u sektör 171 iken, ikinci sırada 181, üçüncü sırada 261-262-269 nolu sektörler yer almaktadır. En az firmanın yer aldı ğ ı sektörler ise sırasıyla 202, 152 ve 221-222 nolu sektörlerdir. Etkinlik seviyesinin en yüksek oldu ğ u sektörler sırasıyla 202, 221-222 ve 241 iken en dü ş ük olanlar sırasıyla 171, 181 ve 261-262-269 nolu sektörlerdir. 210 nolu sektörde en dü ş ük etkinli ğ e sahip olan firma Denizli’de faaliyette bulunmaktadır. Ayrıca 152, 153, 154, 221-222, 261-262-269, 281 ve 361-369 nolu sektörlerde birer, 171, 173, 181, 202, 252, 289 ve 311 nolu sektörlerde iki ş er, 241 ve 281 nolu sektörlerde üçer tam etkin firma Denizli’de bulunmaktadır. İ zmir’de 172 ve 291 nolu sektörler dı ş ında kalanlarda en az birer tane tam etkin firma bulunmaktadır. Mu ğ la ve U ş ak illerinde sadece iki firma tam etkindir. K.Mara ş ’da ise tam etkin olan bir firma bulunmamaktadır (Tablo 13). 32 Tablo 13: 1998 yılına ilişkin özet sonuçlar Sektör kodu 151 152 153 154 155 171 172 173 181 193 202 210 221-222 241 242 252 261-269 281 281 289 291 292 311 361-369 En düşük etkinliğe En yüksek etkinliğe sahip firmaların bulunduğu iller ve adetleri Toplam En Ortalama sahip firma düşük etkinlik firmanın sayısı etkinlik bulunduğu Afyon Antalya Aydın Burdur Bursa Denizli G.Antep İzmir Manisa K.Maraş Muğla il 116 0.452 35 0.044 1 3 1 19 0.652 35 0.075 1 1 1 3 1 54 0.472 35 0.077 1 2 1 3 1 90 0.432 7 0.01 1 1 1 1 7 24 0.473 45 0.093 1 2 1 541 0.207 16 0.014 1 5 2 1 2 189 0.48 27 0.049 1 3 3 34 0.578 16 0.062 6 2 1 1 387 0.265 35 0.013 2 2 8 1 42 0.628 35 0.048 3 2 18 0.707 9 0.221 1 2 2 1 36 0.552 20 0.087 4 19 0.686 35 0.185 1 5 27 0.674 35 0.117 3 3 1 31 0.512 9 0.101 1 1 4 86 0.375 35 0.034 1 1 2 2 1 256 0.306 45 0.014 3 1 1 1 1 2 73 0.464 35 0.102 2 3 3 54 0.486 15 0.087 1 1 5 1 69 0.498 35 0.081 2 6 1 60 35 0.027 1 1 108 0.33 35 0.041 1 1 1 4 3 38 0.57 35 0.141 2 5 49 0.494 35 0.077 1 1 3 1 1 Uşak 1 1 33 1998 yılında 151 nolu sektörde en yüksek ortalama etkinli ğ e sahip olan il Manisa iken di ğ er iller sırasıyla Aydın, Denizli, İ zmir, Af yon ve Antalya’dır. 152 nolu sektörde sıralama Manisa, İ zmir ş eklindedir. 153 nolu sektörde ilk sırada Burdur olup, di ğ er iller sırasıyla U ş ak, Manisa, Afyon, Denizli ve İ zmir’dir. 154 nolu sektörde sıralama İ zmir, Af yon, Aydın, Denizli, Burdur, Antalya ve Manisa, 155 nolu sektörde ise İ zmir, Aydın, Denizli ve Manisa ş eklindedir. 171 nolu sektörde ortalama etkinlik seviyesinin büyükten küçü ğ e do ğ ru Bursa, Manisa, Aydın, Denizli- İ zmir, Antalya, U ş ak, Bursa, G.Antep, K.Mara ş ve Mu ğ la, 172 nolu sektörde U ş ak, Denizli, İ zmir, G.Antep, Manisa ve Bursa, 173 nolu sektörde Denizli, Bursa, İ zmir ve G.Antep 181 nolu sektörde ise Manisa, G.Antep, Aydın, K. Mara ş , İ zmir, Antalya, Denizli ve Bursa ş eklinde sıralanmaktadır. 193 nolu sektörde birinci sırada Afyon, ikinci sırada Manisa ve üçüncü sırada İ zmir, 210 nolu sektörde birinci sırada İ zmir ikinci sırada Denizli, 241 nolu sektörde birinci sırada Denizli, ikinci sırada İ zmir, üçüncü sırada Manisa, 252 nolu sektörde birinci sırada Manisa, ikinci sırada Afyon, üçüncü sırada Denizli, dördüncü sırada Antalya, be ş inci sırada ise İ zmir yer almaktadır. 261-262-269 nolu sektörde sıralama ise Afyon, Antalya, U ş ak, Burdur, Denizli, İ zmir, Mu ğ la ve Manisa ş eklindedir. 281 nolu sektörde ilk sırada İ zmir yer alırken ikinci sırada Denizli ve Manisa bulunmaktadır. 282 nolu sektörde ise birinci sırada Manisa, ikinci sırada Denizli, üçüncü sırada İ zmir dördüncü sırada ise Burdur bulunmaktadır. 289 nolu sektörde en yüksek ortalama etkinli ğ e sahip olan il Denizli’dir. Di ğ er iller sırasıyla Manisa, İ zmir ve Afyon’dur. 291 nolu sektördeki sıralama Antalya, Manisa ve İ zmir ş eklinde iken 292 nolu sektörde bu 34 sıralama Burdur, Afyon, Manisa, Denizli, Aydın, İ zmir ve Antalya ş eklindedir. 311 nolu sektörde ise ilk sırayı Denizli, ikinci sırayı İ zmir almı ş tır. 361-369 nolu sektörde ise ilk sırada Manisa, ikinci sırada İ zmir ve üçüncü sırada Denizli yer almaktadır (Tablo 14). 35 Tablo 14: 1998 yılı ortalama etkinlik seviyesi sonuçları Afyon Antalya Sektör kodu Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. 151 152 153 154 155 171 172 173 181 193 202 210 221-222 241 242 252 261-269 281 282 289 291 292 311 361-369 Toplam 8 1 15 12 2 0.331 * 0.475 0.476 * 4 2 1 8 0.28 * * 0.297 2 * 9 0.217 6 1 1 0.594 * * 3 0.248 1 2 3 50 * * 0.53 0.396 3 1 3 0.389 * 0.55 3 0.123 1 * 112 0.595 1 56 * 0.391 2 2 1 5 12 1 2 * * * 0.386 0.362 * * Aydın Burdur Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. 15 1 2 9 3 25 1 2 4 0.497 * * 0.439 0.35 0.243 * * 0.325 2 1 * * 1 * 5 0.62 5 0.36 1 * 11 0.365 2 * 1 * 1 Bursa Ad. 206 34 12 61 0.196 0.391 0.648 0.223 313 0.365 * 1 2 1 12 1 * * * 0.323 16 0.316 * 3 0.36 4 10 1 2 99 0.697 0.296 * * 0.411 3 0.65 1 * 1 * 51 0.519 Denizli G.Antep İzmir Manisa K.Maraş Muğla Uşak Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. 5 2 4 7 3 113 37 4 72 1 2 3 2 5 1 8 20 28 4 7 1 6 9 4 348 0.488 71 0.448 12 0.543 1 * * 8 0.534 3 0.63 1 * 0.47 17 0.421 6 0.514 1 * 3 0.604 0.433 42 0.477 5 0.287 2 * 0.34 10 0.532 3 0.331 2 * 0.226 69 0.181 41 0.226 13 0.283 32 0.177 4 0.142 28 0.208 0.54 60 0.458 22 0.473 6 0.43 25 0.57 0.756 9 0.437 5 0.564 1 * 0.232 3 0.328 238 0.285 4 0.471 3 0.321 1 * 2 * * 29 0.458 6 0.593 * 10 0.676 2 * 0.27 29 0.596 1 * 1 * * 14 0.733 1 * 0.883 14 0.669 4 0.557 * 25 0.504 0.415 62 0.349 3 0.56 2 * 2 * 0.299 49 0.293 83 0.251 11 0.264 3 0.355 0.46 38 0.476 5 0.46 0.55 27 0.478 5 0.551 0.723 53 0.469 5 0.544 1 * * 49 0.423 5 0.515 0.298 67 0.288 14 0.476 2 * 0.568 26 0.566 1 * 0.42 36 0.474 3 0.85 1 * 0.519 141 0.351 982 0.476 190 0.51 35 0.249 26 0.354 68 0.355 36 Denizli’de bulunan firmaların, etkinlik seviyelerine ili ş kin olu ş turulan aralıkların hangisinde yer aldı ğ ı Tablo 14 ve Ş ekil 6’dan izlenebilir. Buna göre 348 firmanın 42 tanesi yüksek etkinlik seviyesine sahiptir. Bunlardan 27 tanesi ise tam etkindir. En dü ş ük etkinlik seviyesine sahip olan 141 firmanın bulundu ğ u 0-0.199 aralı ğ ı ise aynı zamanda en fazla firmayı barındıran etkinlik seviyesi aralı ğ ıdır (Tablo 15, Ş ekil 7). Tablo 15: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (1998) Etkinlik seviyesi aralığı Adet 0-000-0.199 141 0.200-0.399 97 0.400-0.599 37 0.600-0.799 31 0.800-1.000 42 Toplam 348 160 140 120 Adet 100 80 60 40 20 0 0-000-0.199 0.200-0.399 0.400-0.599 0.600-0.799 0.800-1.000 Etkinlik seviyesi aralıkları Şekil 7: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (1998) 37 2.1.2.5 1999 Yılı Sonuçları 1999 yılında en fazla firmanın bulundu ğ u sektör 181 iken ikinci sırada bulunmaktadır. 171 En üçüncü az sırada firmanın 289 bulundu ğ u nolu sektör sektörler ise sırasıyla 320, 350 ve 155-191 nolu sektörlerdir. En dü ş ük etkinli ğ e sahip firmanın Denizli’de oldu ğ u sektörler 152, 171, 181, 192, 241, 261-262-269, 330 ve 361’dir. Bazı sektörlerde ise Denizli’de faaliyette bulunan firmalar tam etkindir. 154, 172, 173, 191, 350 ve 361 nolu sektörlerde birer, 241, 242, 252 ve 281 nolu sektörlerde iki ş er, 289 ve 320 nolu sektörlerde üçer, 171 ve 293 nolu sektörlerde dörder, 261-262269 nolu sektörde be ş , 192 nolu sektörde ise yedi firma tam etkindir. En fazla tam etkin firmanın bulundu ğ u İ zmir’de sadece tek bir sektörde tam etkin olan firma bulunmamaktadır. Mu ğ la’da ise tek bir firma tam etkindir. K.Mara ş ’da ise tam etkin firma bulunamamaktadır (Tablo 16). 38 Tablo 16: 1999 yılına ilişkin özet sonuçlar En düşük etkinliğe En Toplam Ortalama sahip Sektör kodu düşük firma sayısı etkinlik firmanın etkinlik bulunduğu Afyon Antalya il 151 98 0.43 7 0.087 152 22 0.745 20 0.394 1 154 82 0.426 7 0.03 1 1 155 21 0.634 64 0.027 171 241 0.331 20 0.049 172 98 0.333 64 0.027 173 70 0.382 35 0.07 181 376 0.226 20 0.01 191 21 0.757 64 0.222 192 29 0.628 20 0.144 221-222 33 0.336 35 0.061 241 22 0.489 20 0.059 242 51 0.498 35 0.156 2 252 104 0.334 9 0.045 261-269 22 0.278 20 0.089 281 54 0.468 48 0.02 2 289 158 0.438 35 0.076 291 84 0.459 35 0.062 293 146 0.494 35 0.037 311 40 0.559 35 0.172 320 9 0.724 35 0.068 330 24 0.672 20 0.251 340 74 0.432 7 0.04 350 15 0.729 64 0.302 361 50 0.464 20 0.123 En yüksek etkinliğe sahip firmaların bulunduğu iller ve adetleri Aydın Burdur Bursa Denizli G.Antep 2 2 1 1 1 2 2 1 5 4 1 1 1 7 1 2 2 2 5 2 3 4 3 1 1 1 1 İzmir 7 2 3 2 1 3 4 4 3 1 4 4 2 3 3 5 4 7 4 1 3 1 2 4 Manisa K.Maraş Muğla Uşak 2 1 1 1 1 1 1 1 1 3 2 2 1 39 1999 yılında illerin her bir sektördeki ortalama etkinlik sıralaması ş u ş ekildedir: 151 nolu sektörde en yüksek ortalama etkinlik seviyesine sahip olan il Aydın iken di ğ er iller sırasıyla İ zmir, Denizli, Afyon, Manisa ve Antalya’dır. 152 nolu sektörde birinci sırada İ zmir ikinci sırada Manisa yer almaktadır. 154 nolu sektörde ortalama etkinlik sıralaması büyükten küçü ğ e do ğ ru Aydın, Afyon, Burdur, İ zmir, Manisa, Denizli, Antalya ve U ş ak ş eklindedir. 155 nolu sektörde ise birinci sırada Aydın ikinci sırada Denizli ve üçüncü sırada İ zmir yer almaktadır. 171 nolu sektörde ise ilk sırayı Aydın almı ş tır. Di ğ er iller sırasıyla U ş ak, Manisa, Antalya, G.Antep, İ zmir ve Denizli’dir. 172 nolu sektördeki sıralama ise Denizli, Burdur, Bursa, Antalya ve U ş ak ş eklindedir. 173 nolu sektörde ise ilk sırada G.Antep ikinci sırada Manisa ve Mu ğ la üçüncü sırada Denizli dördüncü sırada ise Bursa yer almaktadır. 181 nolu sektördeki sıralamaya göre ilk sırada İ zmir yer almaktadır. Büyükten küçü ğ e do ğ ru di ğ er iller a ş a ğ ıdaki ş ekilde sıralanmı ş tır: Mu ğ la, Antalya, Bursa, Denizli-Manisa, G.Antep, K.Mara ş , U ş ak ve Afyon. 191 nolu sektörde ise ilk sırada İ zmir ikinci sırada Denizli yer almaktadır. 192 nolu sektörde ilk sırada İ zmir ikinci sırada U ş ak üçüncü sırada Denizli yer almı ş tır. 241 nolu sektörde ilk sırada Denizli yer almı ş tır. Di ğ er iller sırasıyla İ zmir ve Manisa’dır. 252 nolu sektörde Denizli en yüksek etkinli ğ e sahip olan ildir. İ kinci sırada İ zmir üçüncü sırada Afyon dördüncü sırada Mu ğ la be ş inci sırada Manisa altıncı sırada Antalya ve yedinci sırada Burdur bulunmaktadır. 281 nolu sektörde ilk sırayı Denizli ikinci sırayı İ zmir, 289 nolu sektörde birinci sırayı Denizli ikinci sırayı Aydın üçüncü sırayı İ zmir ve dördüncü sırayı 40 Manisa almı ş tır. 291 nolu sektördeki sıralama İ zmir, Denizli ve Manisa, 293 nolu sektörde Denizli, İ zmir, Aydın ve Manisa, 311 nolu sektörde ise İ zmir ve Denizli ş eklindedir. 320 nolu sektörde birinci sırada Denizli ikinci sırada İ zmir, 330 nolu sektörde birinci sırada Manisa ikinci sırada İ zmir üçüncü sırada ise Denizli, 340 nolu sektörde ilk sırada Afyon ikinci sırada İ zmir üçüncü sırada Denizli ve dördüncü sırada ise Manisa yer almaktadır. 350 nolu sektörde ortalama etkinlik seviyesi di ğ er sektörlere göre yüksektir. Bu sektörde sıralama Manisa, U ş ak, Denizli ve İ zmir, 361 nolu sektörde ise Manisa, İ zmir, Denizli ve Aydın ş eklindedir (Tablo 17). 41 Tablo 17: 1999 yılı ortalama etkinlik seviyesi sonuçları Afyon Sektör kodu Ad. Ort.etk. 151 7 0.375 152 1 * 154 9 0.488 155 1 * 171 2 * 172 1 * 173 1 * 181 8 0.091 191 1 * 192 1 * 221-222 1 * 241 1 * 242 15 0.568 252 9 0.381 261-269 281 1 * 289 2 * 291 2 * 293 2 * 311 320 330 340 3 0.493 350 361 Toplam 81 0.419 Antalya Ad. Ort.etk. 4 0.29 2 * 11 0.33 4 19 1 3 Aydın Ad. Ort.etk. 14 0.512 2 * 19 0.508 3 0.78 0.337 3 0.445 0.277 * 0.228 2 * 1 * 2 * 7 0.241 2 * 1 1 * * 1 3 1 4 2 * 0.463 * 0.457 * * 2 1 * * 2 52 0.358 65 0.451 Burdur Bursa Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. 2 * 2 * 4 0.484 1 * 89 0.326 8 0.378 15 0.334 1 * 23 0.259 2 * 99 0.216 1 * Denizli G.Antep İzmir Manisa K.Maraş Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. 7 0.395 54 0.461 10 0.307 2 * 7 0.734 6 0.66 6 0.36 39 0.409 6 0.384 4 0.698 12 0.524 1 * 43 0.31 71 0.32 10 0.364 31 0.426 2 * 1 * 2 * 1 * 4 0.431 4 0.482 35 0.445 59 0.206 47 0.169 115 0.295 21 0.216 20 0.152 7 0.743 9 0.832 1 * 17 0.499 6 0.622 1 * 30 0.35 1 * 4 0.584 12 0.521 3 0.497 2 * 2 * 6 0.668 21 0.342 9 0.219 4 0.832 23 0.413 42 0.275 20 0.583 2 * 1 * 16 0.464 27 0.446 2 * 24 0.49 118 0.434 9 0.429 2 * 24 0.444 46 0.486 8 0.427 1 * 42 0.526 89 0.489 7 0.434 1 * 11 0.454 24 0.615 5 0.848 4 0.57 5 0.588 12 0.691 5 0.743 1 * 13 0.427 46 0.462 8 0.352 3 0.712 6 0.696 3 0.773 6 0.267 9 0.381 30 0.49 4 0.624 45 0.490 226 0.288 363 0.529 53 0.356 826 0.518 179 0.445 21 0.188 Muğla Uşak Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. 1 * 1 * 2 * 35 0.445 5 0.236 3 7 0.442 0.323 3 1 0.545 * 1 * 1 * 61 0.434 3 0.218 19 18 1 5 2 5 0.423 0.234 * 0.106 * 0.548 1 1 * * 1 1 1 * * * 1 * 4 0.767 64 0.462 42 1999 yılında Denizli’de bulunan 363 firmadan 49 tanesi bulundukları sektörde yüksek düzeyde etkindir. Bunlardan 39 tanesi ise tam etkindir. 363 firmadan 101 tanesi de en dü ş ük etkinlik aralı ğ ındadır. (Tablo18, Ş ekil 8). Tablo 18: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (1999) Etkinlik seviyesi aralığı Adet 0-000-0.199 101 0.200-0.399 89 0.400-0.599 78 0.600-0.799 46 0.800-1.000 49 Toplam 363 120 100 Adet 80 60 40 20 0 0-000-0.199 0.200-0.399 0.400-0.599 0.600-0.799 0.800-1.000 Etkinlik seviyesi aralıkları Şekil 8: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (1999) 43 2.1.2.6 2000 Yılı Sonuçları 2000 yılında analize konu olan sektörler içerisinde en fazla firma 171 nolu sektörde bulunmaktadır. İ kinci sırada 181 üçüncü sırada ise 261-262-269 sektör yer almaktadır. Bulundu ğ u sektörde en dü ş ük etkinli ğ e sahip olan firmanın bulundu ğ u iller incelendi ğ inde 171, 181, 251-252 ve 311-312319 nolu sektörlerde en dü ş ük etkili ğ e sahip olan firmaların Denizli’de bulundu ğ u anla ş ılmı ş tır. Buna kar ş ılık 152, 154, 173, 192, 231-232, 241, 261-262-269, 271-272-273, 281, 289, 311-319 ve 361 nolu sektörlerde tam etkin birer firma Denizli’de faaliyette bulunmaktadır. Ayrıca 210 nolu sektörde iki, 171 ve 172 sektörlerde üçer, 181 nolu sektörde ise be ş tam etkin firma Denizli’de bulunmaktadır. En fazla tam etkin firma İ zmir’de bulunmaktadır. İ zmir’de sadece 172 ve 241 nolu sektörlerde tam etkin firma bulunmamaktadır. U ş akta sadece bir adet firma tam etkin olup, K.Mara ş ’da ise tam etkin firma bulunmamaktadır (Tablo 19). 44 Tablo 19: 2000 yılına ilişkin özet sonuçlar Sektör kodu 151 152 153 154 155 171 172 173 181 192 201-202 210 221-222 231-232 241 242 251-252 261-269 271-272-273 281 289 291 293 311-319 341-343 361 En düşük etkinliğe Toplam Ortalama sahip firma sayısı etkinlik firmanın bulunduğu il 104 0.465 45 20 0.755 3 52 0.477 35 81 0.372 35 31 0.719 35 568 0.288 20 170 0.395 16 38 0.591 16 326 0.313 20 37 0.546 35 28 0.646 15 30 0.479 35 19 0.607 35 9 0.788 35 25 0.321 35 34 0.551 35 81 0.344 20 228 0.178 35 63 0.382 45 31 0.669 35 64 0.425 35 61 0.511 35 92 0.484 35 43 0.551 20 44 0.486 35 51 0.563 9 En düşük etkinlik 0.084 0.279 0.053 0.014 0.265 0.019 0.07 0.119 0.019 0.101 0.18 0.15 0.181 0.456 0.061 0.14 0.047 0.032 0.043 0.09 0.089 0.018 0.055 0.136 0.08 0.151 En yüksek etkinliğe sahip firmaların bulunduğu iller ve adetleri Afyon Antalya 1 3 1 1 Aydın 2 Burdur Bursa Denizli 1 1 1 3 1 2 1 2 4 1 3 3 1 5 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 G.Antep 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 3 1 İzmir 5 4 4 2 3 1 3 4 2 3 2 2 3 5 3 2 1 5 6 8 5 6 5 5 Manisa K.Maraş Muğla 1 1 1 2 1 Uşak 1 2 1 1 1 1 2 2 2 2 1 45 2000 yılında ortalama etkinlik düzeyinin en yüksek oldu ğ u il Aydın olup bu ili Afyon, Antalya, İ zmir ve Denizli-Manisa takip etmi ş tir. 152 nolu sektörde birinci sırayı Manisa ikinci sırayı ise İ zmir almı ş tır. 153 nolu sektörde ilk sırada Manisa yer almı ş ken di ğ er iller sırasıyla Afyon, İ zmir, U ş ak ve Denizli’dir. 154 nolu sektörde ortalama etkinlik sıralaması Antalya, Manisa, Afyon, Aydın, İ zmir, ve Denizli-Burdur, 155 nolu sektörde ise Denizli, İ zmir ve Aydın ş eklindedir. 171 nolu sektörde en yüksek ortalama etkinli ğ e Denizli sahiptir. Di ğ er iller sırasıyla Aydın, U ş ak, İ zmir, Mu ğ la, BursaG.Antep, Manisa, K. Mara ş ve Antalya’dır. 172 nolu sektörde birinci sırada Denizli ikinci sırada G.Antep üçüncü sırada U ş ak dördüncü sırada Manisa be ş inci sırada Bursa, 173 nolu sektörde birinci sırada İ zmir ikinci sırada G.Antep üçüncü sırada Bursa ve dördüncü sırada Denizli, 181 nolu sektörde birinci sırada Denizli ikinci sırada İ zmir-Manisa üçüncü sırada Bursa, 192 nolu sektörde ise birinci sırada İ zmir ikinci sırada Denizli üçüncü sırada Afyon yer almaktadır. 201-202 nolu sektörde ise ilk sırada Aydın bulunmaktadır. İ zmir ve Manisa ise bu ili takip etmektedir. 210 nolu sektörde birinci sırada Denizli ikinci sırada İ zmir, 221-222 nolu sektörde birinci sırada Aydın ikinci sırada İ zmir üçüncü sırada Manisa, 241 nolu sektörde birinci sırada Manisa ikinci sırada Denizli üçüncü sırada İ zmir, 251-252 nolu sektörde birinci sırada Afyon ikinci sırada Denizli üçüncü sırada İ zmir dördüncü sırada Antalya be ş inci sırada ise Manisa yer almaktadır. 261262-269 nolu sektörde sıralama, Mu ğ la, Manisa-Antalya, U ş ak, İ zmir-Burdur-Af yon, Denizli ve Aydın, 271-272-273 nolu sektörde İ zmir ve Denizli, 281 nolu sektörde Manisa, Burdur, İ zmir ve Denizli, 289 nolu sektörde İ zmir, Denizli, 46 Manisa, 291 nolu sektörde Manisa ve İ zmir, 293 nolu sektörde ise Antalya, Manisa, Burdur, Af yon, Aydın, İ zmir ve Denizli ş eklindedir. Di ğ er üç sektörün sonuçlarına göre; 311-319 nolu sektörde birinci sırada İ zmir ikinci sırada Denizli, 341-343 nolu sektörde birinci sırada Manisa ikinci sırada İ zmir, 361 nolu sektörde ise birinci sırada İ zmir ikinci sırada Manisa, üçüncü sırada Denizli son sırada ise Antalya’nın yer aldı ğ ı görülmektedir (Tablo 20). 47 Tablo 20: 2000 yılı ortalama etkinlik seviyesi sonuçları Sektör kodu 151 152 153 154 155 171 172 173 181 192 201-202 210 221-222 231-232 241 242 251-252 261-269 271-272-273 281 289 291 293 311-319 341-343 361 Toplam Afyon Ad. Ort.etk. 7 0.52 1 * 15 0.49 10 0.48 2 * Antalya Ad. Ort.etk. 4 0.48 2 * 1 * 4 0.86 7 2 4 2 1 0.11 * 0.5 * * 1 1 3 43 * * 0.4 0.17 2 1 4 * * 0.5 1 * 100 0.534 1 * 1 * 2 4 9 1 1 1 * 0.3 0.19 * * * 3 1 0.75 * 42 0.569 Aydın Ad. Ort.etk. 11 0.56 1 * 2 * 7 0.4 3 0.5 19 0.33 1 * 2 * 2 * 3 1 2 8 2 11 2 3 80 Burdur Bursa Denizli Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. 1 * 5 0.4 1 * 2 * 4 0.38 6 0.24 9 0.24 1 * 4 0.8 1 * 205 0.24 152 0.39 2 * 38 0.36 40 0.45 14 0.57 7 0.45 47 0.26 78 0.39 1 * 0.83 2 * 1 * 3 0.75 2 * 1 * * 5 0.26 * 2 * 12 0.36 0.07 14 0.17 24 0.13 20 0.39 3 0.71 3 0.43 7 0.39 * 2 * 0.48 3 0.53 4 0.42 1 * 9 0.44 * 1 * 1 * 0.26 1 * 6 0.52 0.428 37 0.559 304 0.358 404 0.523 G.Antep İzmir Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. 62 0.45 9 0.76 18 0.44 39 0.32 17 0.73 72 0.24 39 0.3 47 0.41 15 0.32 7 0.58 6 0.8 190 0.3 27 0.51 13 0.69 23 0.42 14 0.57 8 0.76 13 0.24 25 0.49 58 0.35 44 0.17 37 0.4 20 0.64 48 0.44 53 0.51 51 0.46 30 0.6 37 0.46 33 0.57 126 0.41 929 0.489 Manisa Ad. Ort.etk. 14 0.4 3 0.81 4 0.77 4 0.6 2 * 10 0.22 5 0.39 1 * 5 0.3 5 0.7 3 0.6 2 * 1 * 4 0.42 1 * 3 0.26 71 0.19 5 0.24 4 0.83 6 0.37 4 0.54 15 0.58 2 * 3 0.47 4 0.55 181 0.544 K.Maraş Muğla Uşak Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. 32 0.201 1 1 2 2 4 1 1 * * 1 * 2 * 2 1 * * 1 * 1 1 3 * * 0.18 1 * 2 61 * 0.444 12 34 0.329 1 27 * * * * 0.26 0.3 * 0.501 3 0.426 27 20 0.307 0.403 48 2000 yılında Denizli’de bulunan 404 adet firmanın 29 tanesi tam etkin olmak üzere, 49 tanesi tam etkindir. En dü ş ük aralıkta bulunan firma sayısı 113 olup, en yüksek sayıda firmayı barındıran aralık ise 0.200-0.399’dur (Tablo 21, Ş ekil 9). Tablo 21: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (2000) Etkinlik seviyesi aralığı Adet 0-000-0.199 113 0.200-0.399 118 0.400-0.599 79 0.600-0.799 45 0.800-1.000 49 Toplam 404 140 120 Adet 100 80 60 40 20 0 0-000-0.199 0.200-0.399 0.400-0.599 0.600-0.799 0.800-1.000 Etkinlik seviyesi aralıkları Şekil 9: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (2000) 49 2.1.2.6 2001 Yılı Sonuçları 2001 yılında en fazla firmanın yer aldı ğ ı sektör 171 nolu sektör iken ikinci sırada 181 nolu, üçüncü sırada ise 261-262269 nolu sektörler yer almaktadır. 181, 192, 241, 291 nolu sektörlerde en dü ş ük etkinli ğ e sahip olan firma Denizli’de bulunmaktadır. Buna kar ş ılık 152, 155, 172, 173, 231-232, 261-262-269, 281, 291 ve 361 nolu sektörlerde birer, 153, 181, 210, 241, 251-252, 271-272-273 nolu sektörlerde iki ş er, 171 nolu sektörde ise be ş adet firma tam etkin firma Denizli’de yer almaktadır. 172 ve 173 dı ş ındaki bütün sektörlerde İ zmir, en az birer adet tam etkin firmaya sahip iken K.Mara ş ’da tam etkin firma bulunmamaktadır. Mu ğ la’da ise sadece iki adet firma tam etkindir (Tablo 22). 50 Tablo 22: 2001 yılına ilişkin özet sonuçlar Sektör kodu 151 152 153 154 155 171 172 173 181 192 202 210 221-222 231-232 241 242 251-252 261-269 271-272-273 281 291 293 311-319 341-343 361 En düşük etkinliğe En Toplam Ortalama sahip düşük firma sayısı etkinlik firmanın etkinlik bulunduğu Afyon Antalya il 107 0.505 7 0.096 2 1 20 0.755 35 0.123 1 49 0.606 35 0.037 1 88 0.488 35 0.021 1 23 0.697 9 0.153 608 0.329 16 0.024 1 170 0.468 16 0.057 37 0.596 16 0.097 341 0.383 20 0.034 33 0.615 20 0.189 1 30 0.736 35 0.235 13 0.555 35 0.115 21 0.615 35 0.313 10 0.67 35 0.188 0.533 20 0.031 34 0.479 35 0.163 84 0.549 35 0.109 2 204 0.397 45 0.042 65 0.498 35 0.064 37 0.562 35 0.077 67 0.504 20 0.101 83 0.351 9 0.031 1 42 0.477 35 0.097 43 0.602 35 0.076 1 46 0.634 35 0.112 1 En yüksek etkinliğe sahip firmaların bulunduğu iller ve adetleri Aydın Burdur Bursa Denizli G.Antep 1 2 1 2 1 5 3 1 2 1 5 1 1 2 2 1 2 2 2 1 2 1 1 1 1 2 1 1 İzmir 8 4 2 6 2 1 8 4 6 3 4 4 2 3 8 1 4 4 5 4 6 5 6 Manisa K.Maraş Muğla Uşak 2 2 1 1 1 1 1 5 2 1 1 1 1 1 2 1 2 1 1 51 2001 yılında Afyon 151 nolu sektörde yüksek ortalama etkinlik seviyesine sahiptir. Di ğ er iller sırasıyla İ zmir, Antalya, Manisa, Aydın, Denizli’dir. 152 nolu sektörde ilk sırada Manisa yer alırken ikinci sırada İ zmir bulunmaktadır. 153 nolu sektörde sıralama Denizli, İ zmir, Manisa, Burdur, Afyon, 154 nolu sektörde Burdur, İ zmir, Manisa, Denizli, Afyon ve Antalya, 155 nolu sektörde Aydın, İ zmir ve Denizli ş eklindedir. 171 nolu sektörde en yüksek etkinlik seviyesi Antalya’da gerçekle ş mi ş tir. İ kinci sırada Denizli, üçüncü sırada Aydın bulunmaktadır. Di ğ er iller sırasıyla G.Antep, Mu ğ la, Bursa, U ş ak, K.Mara ş ve Manisa’dır. 172 nolu sektörde ilk sırayı U ş ak almı ş tır. Di ğ er iller ise G.Antep, Denizli, Bursa, İ zmir ve Manisa ş eklinde sınıflandırılmaktadır. 173 nolu sektörde birinci sırada bulunan Bursa ile ikinci sırada bulunan Denizli arasında çok küçük bir farklılık bulunmaktadır. Bu illeri İ zmir ve G.Antep izlemektedir. 181 nolu sektörde ise ilk sırada İ zmir ikinci sırada Denizli üçüncü sırada ise Bursa bulunmakta olup bunlar arasında da dü ş ük bir farklılık vardır. Son sırada ise Manisa bulunmaktadır. 192 nolu sektörde ilk sırada Afyon ikinci sırada İ zmir ve üçüncü sırada ise Manisa yer almaktadır. 202 nolu sektörde sıralama İ zmir, Manisa ve Burdur, 210 nolu sektörde Denizli, Manisa ve İ zmir ş eklindedir. 241 nolu sektörde ilk sırayı İ zmirManisa, ikinci sırayı Denizli almı ş tır. 251-252 nolu sektörde ise sıralama Manisa, Antalya, İ zmir, Denizli ve Afyon ş eklindedir. 261-262-269 nolu sektörde ilk sırada Burdur yer almakta olup di ğ er iller sırasıyla Denizli, Manisa, Afyon, İ zmir, Aydın, Antalya ve Mu ğ la’dır. 271-272-273 nolu 52 sektörde ilk sırada İ zmir ikinci sırada Denizli üçüncü sırada ise Manisa, 281 nolu sektörde ilk sırada İ zmir ikinci sırada Denizli üçüncü sırada Burdur dördüncü sırada ise Manisa yer almaktadır. 291 nolu sektörde sıralama Manisa, İ zmir ve Denizli iken 293 nolu sektörde Afyon, Manisa, İ zmir, Aydın, Denizli ve Burdur, 311-319 nolu sektörde İ zmir, Manisa ve Denizli, 341-343 nolu sektörde İ zmir ve Manisa, 361 nolu sektörde ise Manisa, İ zmir ve Denizli ş eklindedir (Tablo 23). 53 Tablo 23: 2001 yılı ortalama etkinlik seviyesi sonuçları Afyon Antalya Aydın Burdur Bursa Denizli Sektör kodu Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. 151 152 153 154 155 171 172 173 181 192 202 210 221-222 231-232 241 242 251-252 261-269 271-272273 281 291 293 311-319 341-343 361 Toplam 7 1 13 10 2 0.742 * 0.529 0.392 * 0.428 * * 0.4 0.699 0.378 5 2 4 12 4 167 39 6 75 1 2 4 3 1 7 2 11 25 0.405 * 0.702 0.349 0.554 0.409 0.452 0.654 0.382 * * 0.793 * * 0.528 * 0.539 0.44 20 5 6 5 9 1 5 421 0.472 0.572 0.432 0.29 0.291 * 0.573 0.526 2 4 2 1 1 1 3 36 2 3 88 5 2 1 7 0.483 * * 0.239 7 0.469 12 1 1 6 3 17 2 * 2 2 * * 1 * 2 1 * * 1 * 2 5 8 * 0.566 0.353 1 1 * * 7 0.363 1 1 1 * * * 1 * * 0.659 * * * * 0.323 0.39 * 0.425 0.519 13 1 46 * 0.517 2 2 73 0.347 * * 0.458 1 1 4 6 1 1 2 1 4 * * 0.565 0.518 * * 234 0.293 * 42 0.444 * 13 0.496 60 0.36 0.588 10 0.475 3 0.553 3 1 1 1 40 0.254 * * * 0.513 349 0.398 G.Antep Ad. Ort.etk. 76 40 6 2 0.303 0.466 0.607 * 124 0.545 Manisa İzmir Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. 62 10 19 41 9 39 23 7 191 24 13 4 16 9 13 26 61 47 0.507 0.751 0.654 0.514 0.659 0.324 0.443 0.614 0.393 0.605 0.781 0.526 0.614 0.66 0.71 0.453 0.55 0.385 14 3 6 4 0.477 0.765 0.647 0.414 8 5 1 5 4 3 3 1 0.256 0.356 * 0.218 0.401 0.648 0.652 * 5 1 3 58 0.71 * 0.582 0.408 39 23 50 46 28 35 32 867 0.526 0.589 0.517 0.353 0.54 0.491 0.584 0.550 5 5 8 12 3 4 4 165 0.438 0.47 0.557 0.378 0.459 0.44 0.794 0.552 K.Maraş Ad. Ort.etk. Muğla Uşak Ad. Ort.etk. Ad. Ort.etk. * * * 0.302 2 * 2 26 22 * 0.278 0.595 30 0.238 1 2 2 3 1 1 * * 1 * 1 * 2 * 1 * 1 1 * * 1 * 13 32 0.421 24 0.319 0.528 1 58 54 * 0.624 2001 yılında Denizli’de faaliyette bulunan firma sayısı 421’dir. Bunlar içerisinde 53 firmanın etkinlik düzeyi çok yüksek ve 25 tanesi ise tam etkindir. 80 firma en dü ş ük aralıkta yer almaktadır. Ayrıca en fazla firmanın bulundu ğ u aralık ise 0.2-0.399 aralı ğ ıdır (Tablo 24, Ş ekil 10). Tablo 24: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (2001) Etkinlik seviyesi aralığı Adet 0-000-0.199 80 0.200-0.399 145 0.400-0.599 80 0.600-0.799 63 0.800-1.000 53 Toplam 421 160 140 120 Adet 100 80 60 40 20 0 0-000-0.199 0.200-0.399 0.400-0.599 0.600-0.799 0.800-1.000 Etkinlik seviyesi aralıkları Şekil 10: Denizli’de bulunan firmaların etkinlik seviyelerinin dağılımı (2001) 55 2.1.3 Yıllara Göre Etkinlik Sonuçları: Panel Veri Analizi Yıllara göre de ğ i ş imi görebilmek için imalat sanayinde panel verilerle analiz yapılmı ş tır. Yatay kesit verilerle bütün firmaları kapsayan bir panel analiz yapmak mümkün de ğ ildir. Çünkü herhangi bir yılın, veri seti içerisinde olan bir firma ilerleyen yıllar da faaliyetini durdurabilmekte veya 9’dan az i ş çi çalı ş tırdı ğ ı için veri setinin dı ş ında kalmaktadır. Di ğ er neden ise ilk yıllarda olmayıp daha sonraki yıllarda kurulan firmalardır. Bunlarda yine yedi yılın hepsinde bulunmadı ğ ı için panel analiz içerisinde kapsanamamı ş tır. Bu nedenle panel verilerle yapılan analizde yedi yılın hepsinde bulunan ve hep 9+i ş çi çalı ş tıran veri setinde hata veya eksiklik olmayan firmalar kapsanmı ş tır. Panel veri ile yapılan analizde Bursa, G.Antep ve K.Mara ş illeri kapsanamamı ş tır. Analizlerin bu kısmında panel veriler kullanıldı ğ ı için yıldan yıla de ğ i ş imlere ili ş kin de ğ i ş im ve geli ş imler gözlenebilir. Tablo 25’de illere göre her bir yıl için firma sayıları bulunmaktadır. Buna göre panel verilerle yapılan analizde incelenen sekiz ilden en fazla firma Denizli’de bulunmaktadır. İş yeri sayısına göre di ğ er iller sırasıyla Manisa, Afyon, Aydın-U ş ak, Antalya, Burdur ve Mu ğ la’dır. Ayrıca tabloda her bir ile ait sonuçlar iki ş er satır halinde verilmi ş tir. Birinci satırlarda ortalama etkinlik düzeyi ( x ), ikinci sıralarda ise standart sapmalar( σ ) bulunmaktadır. Ayrıca dü ş ük etkinlik seviyesine sahip olan firmalar ile yüksek etkinlik seviyesine sahip olanların zaman içerisinde birbirlerine yakınsayıp yakınsamadı ğ ı da belirlenmi ş tir. 56 Tablo 25: Yıllara göre etkinlik analizi (panel veri analizi) Şehir Firma sayısı Afyon 53 Antalya 23 Aydın 35 Burdur 21 Denizli 128 Manisa 101 Muğla 6 Uşak 35 Toplam 402 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 x σ x σ 0.271 0.28 0.216 0.291 0.302 0.343 0.266 0.175 0.156 0.18 0.159 0.178 0.222 0.113 0.199 0.247 0.234 0.235 0.296 0.29 0.234 0.214 0.245 0.224 0.226 0.255 0.233 0.147 x 0.373 0.401 0.344 0.36 0.368 0.39 0.357 σ 0.274 0.298 0.276 0.244 0.278 0.264 0.201 x σ 0.232 0.28 0.2 0.267 0.276 0.26 0.234 0.205 0.197 0.124 0.163 0.149 0.143 0.094 x 0.235 0.219 0.219 0.3 0.273 0.307 0.257 σ 0.193 0.17 0.201 0.246 0.212 0.238 0.124 x σ 0.252 0.262 0.201 0.263 0.286 0.321 0.258 0.223 0.219 0.172 0.215 0.209 0.231 0.14 x 0.207 0.311 0.189 0.29 0.282 0.278 0.257 σ 0.207 0.311 0.189 0.29 0.282 0.278 0.257 x σ 0.237 0.194 0.264 0.244 0.202 0.156 0.349 0.235 0.325 0.249 0.313 0.203 0.265 0.131 x 0.210 0.254 0.264 0.223 0.293 0.295 0.319 σ 0.207 0.210 0.212 0.195 0.222 0.216 0.228 57 Panel veri setinden hareketle elde edilen sonuçlardan öncelikle bütün iller birlikte de ğ erlendirilmi ş daha sonra illere göre de ğ erlendirme yapılmı ş tır. Bu illerin toplamından elde edilen ortalama etkinlik seviyeleri göz önüne alındı ğ ında 1996 ve 1997 yıllarında ortalama etkinlik seviyelerinde bir artı ş , 1998 yılında ise bir azalı ş göze çarpmaktadır. 1999, 2000 ve 2001 yıllarında ortalama hepsinden daha etkinlik yüksek seviyelerinin oldu ğ u önceki görülmektedir. yılların Ortalama etkinlik seviyesinin giderek artma e ğ iliminde olması hem ülke hem de bölge ekonomisi açısından oldukça önemlidir ( Ş ekil 11). 0.350 Ortalama Etkinlik 0.300 0.250 0.200 0.150 0.100 0.050 0.000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Yıl Şekil 11: Ortalama etkinlik seviyesi (tüm iller) Ortalama etkinlik seviyeleri yanında firmalar arası yakınsamanın olup olmadı ğ ının belirlenmesi de ğ erlendirmelere katkı yapacaktır. Bu çalı ş mada σ -yakınsaması kullanılmı ş tır. Bunun için ortalamaların etkisinde daha az kalan dönü ş üm katsayısı kullanılmı ş tır. Buna göre 1996 ve 1997 yıllarında firmalar arasındaki etkinlik farkları küçülmü ş tür. Ba ş ka bir deyi ş le bu yıllarda bir yakınsama olmu ş tur. 1998 yılında ise 58 ıraksama, 1999 ve 2000 yıllarında yakınsama ve 2001 yılında da önceki yıla göre bir ıraksama meydana gelmi ş tir. 1999 yılından sonra bir ıraksama e ğ ilimi gözlense de sekiz ilin toplamında yakınsamanın yönünü belirlemek için bu sonuçların yeterli olmadı ğ ı görülmektedir ( Ş ekil 12). 1.400 1.200 Yakınsama 1.000 0.800 0.600 0.400 0.200 0.000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Yıl Şekil 12: Yakınsama analizi (tüm iller) 59 Yukarıdaki genel de ğ erlendirmelerden sonra ilk olarak Afyon ili ele alınacaktır. Afyon’da 1995 yılında ortalama etkinlik düzeyi dü ş üktür. 1998 yılında bir önceki yıla göre dü ş me göstermesine ra ğ men genel trende bakıldı ğ ı zaman Af yon’da yıllar içerisinde ortalama etkinli ğ in artma e ğ iliminde oldu ğ u görülmektedir. Ortalama etkinlik düzeyi artarken ba ş langıçta dü ş ük etkinli ğ e sahip olanlar ile yüksek etkinli ğ e sahip olanlar arasındaki farklılık sadece 1998 yılında bir önceki yıla göre artmı ş di ğ er yıllarda ise azalmı ş tır. Ba ş ka bir deyi ş le Afyon’da firmalar arası etkinlik seviyesinde bir yakınsama gözlenmi ş tir ( Ş ekil 13, Ş ekil 14). 0.400 0.300 0.250 0.200 0.150 0.100 0.050 0.000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Yıl Şekil 13: Ortalama etkinlik seviyesi (Afyon) 1.200 1.000 Yakınsama Ortalama Etkinlik 0.350 0.800 0.600 0.400 0.200 0.000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Yıl Şekil 14: Yakınsama Analizi (Afyon) 60 Antalya ilinde 1996, 1997 ve 2000 yıllarında bir önceki yıla göre bir artı ş , gözlenmektedir. 1998 ve Fakat 2001 yıllarında genel trend ise bir azalı ş yönündedir. artı ş Antalya’da 1998 yılında olu ş an ıraksamaya kadar yakınsama görülmü ş tür. Daha gözlenmektedir. sonraki Dolayısıyla yıllarda Antalya’da ise ıraksama bir ıraksama e ğ iliminin ba ş ladı ğ ı söylenebilir ( Ş ekil 15, Ş ekil 16). 0.350 Ortalama Etkinlik 0.300 0.250 0.200 0.150 0.100 0.050 0.000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Yıl Şekil 15: Ortalama etkinlik seviyesi (Antalya) 1.200 Yakınsama 1.000 0.800 0.600 0.400 0.200 0.000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Yıl Şekil 16: Yakınsama Analizi (Antalya) Aydın’da ise 1996 ve 1997 yıllarında ortalama etkinlik düzeyinde sert artı ş lar ya ş anmı ş , 1998 yılında bir dü ş me 61 görülmü ş tür. Fakat takip eden yıllarda ba ş langıç yılına göre etkinlik seviyesi daha yüksek düzeyde gerçekle ş mi ş tir. Benzer ş ekilde ortalama etkinlik seviyelerinde 1996 yılında büyük oranda bir ıraksama ya ş anmı ş daha sonraki yıllar bu e ğ ilim tersine dönmü ş tür. Ancak bütün yıllarda ba ş langıç yılı olan 1995’e göre bir ıraksama vardır ( Ş ekil 17, Ş ekil 18). Ortalama Etkinlik 0.450 0.400 0.350 0.300 0.250 0.200 0.150 0.100 0.050 0.000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Yıl Şekil 17: Ortalama etkinlik seviyesi (Aydın) 1.200 Yakınsama 1.000 0.800 0.600 0.400 0.200 0.000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Yıl Şekil 18: Yakınsama Analizi (Aydın) 62 Burdur’da 1996 ve 1997 yıllarında ortalama etkinlik seviyesi bir sıçrama göstermi ş , 1998 yılındaki azalmadan sonra etkinlik seviyesi tekrar artmı ş tır. Ayrıca yüksek etkinlik seviyesine sahip olan olanların firmalarla zaman yakınsamadı ğ ı da dü ş ük etkinlik içerisinde ele seviyelerine birbirlerine alınmı ş tır. sahip yakınsayıp Burdur’da etkinlik seviyesinde belirgin bir ıraksama e ğ ilimi gözükmektedir ( Ş ekil 19, Ş ekil 20). Ortalama Etkinlik 0.300 0.250 0.200 0.150 0.100 0.050 0.000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Yıl Şekil 19: Ortalama etkinlik seviyesi (Burdur) 0.800 0.700 Yakınsama 0.600 0.500 0.400 0.300 0.200 0.100 0.000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Yıl Şekil 20: Yakınsama Analizi (Burdur) 63 Denizli’de ise di ğ er illerin aksine ilk yıllarda ortalama etkinlik seviyesi azalmı ş daha sonra yükselmeye ba ş lamı ş tır. Yakınsamayı tanımlayan Ş ekil 21’den de görüldü ğ ü gibi Denizli’de 1998 yılına kadar bir yakınsama, 1998 yılında bir ıraksama, 1999 yılında yakınsama ya ş anmı ş tır. 2000 ve 2001 yıllarında ise 1999 yılına göre bir ıraksama görülmü ş tür. Bunlara ba ğ lı olarak ba ş langıç yılı olan 1995’e göre bir yakınsama olsa da yıllar itibariyle dalgalı bir seyir izlenmi ş tir ( Ş ekil 21, Ş ekil 22) 0.350 Ortalama Etkinlik 0.300 0.250 0.200 0.150 0.100 0.050 0.000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Yıl Şekil 21: Ortalama etkinlik seviyesi (Denizli) 2.500 Yakınsama 2.000 1.500 1.000 0.500 0.000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Yıl Şekil 22: Yakınsama Analizi (Denizli) 64 Manisa’da ortalama etkinlik seviyesi dar bir bantta dalgalı bir seyir izlemi ş tir. Bütün yıllarda 1998 yılı dı ş ında bir önceki yıla göre artı ş ortaya çıkmı ş tır. Ayrıca 1998 yılına kadar ıraksama gösteren trend 1998 yılından sonra yakınsama yönünde geli ş mi ş tir. Fakat yine de ba ş langıçtaki seviyeye göre bir yakınsama ya ş anmı ş tır Ş ekil 23, Ş ekil 24). 0.350 Ortalama Etkinlik 0.300 0.250 0.200 0.150 0.100 0.050 0.000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Yıl Şekil 23: Ortalama etkinlik seviyesi (Manisa) 1.600 1.400 Yakınsama 1.200 1.000 0.800 0.600 0.400 0.200 0.000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Yıl Şekil 24: Yakınsama Analizi (Manisa) 65 Mu ğ la ilinde ise ortalama etkinlik seviyesinde 1999 yılına kadar bir dalgalanma ya ş anmı ş ve daha sonra nispeten istikrarlı bir seyir izlenmi ş tir. Ayrıca 1996 yılındaki önemli bir ıraksamadan sonra yakınsama e ğ iliminin ba ş lamı ş olmasına ra ğ men, ortalama etkinlik seviyesi bütün yıllarda ba ş langıç yılı olan 1995’in üzerinde olmu ş tur ( Ş ekil 25, Ş ekil 26). Ortalama Etkinlik 0.350 0.300 0.250 0.200 0.150 0.100 0.050 0.000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Yıl Şekil 25: Ortalama etkinlik seviyesi (Muğla) 0.900 0.800 Yakınsama 0.700 0.600 0.500 0.400 0.300 0.200 0.100 0.000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Yıl Şekil 26: Yakınsama Analizi (Muğla) 66 U ş ak’ta 1996 ve 1999 yıllarında ortalama etkinlik seviyesinde önemli sıçramalar ya ş anmı ş tır. 1999 yılından sonra ortalama etkinlik seviyesinde bir azalma görülmü ş tür. U ş ak’ta 1996 yılındaki ıraksamadan sonra e ğ ilim tersine dönmü ş olsa da bütün yıllarda ba ş langıç yılına göre bir ıraksama oldu ğ u gözlenmektedir ( Ş ekil 27, Ş ekil 28). 0.400 Ortalama Etkinlik 0.350 0.300 0.250 0.200 0.150 0.100 0.050 0.000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Yıl Şekil 27: Ortalama etkinlik seviyesi (Uşak) 1.200 Yakınsama 1.000 0.800 0.600 0.400 0.200 0.000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Yıl Şekil 28: Yakınsama Analizi (Uşak) 67 2.2 Mermercilik İşkolu Sonuçları Mermercilikte Türkiye’de bütün illerde bulunan mermer ürünleri imalatı yapan i ş letmelerin etkinlik yapısı analiz edilmi ş tir. Veri setinde kapsanan firmalar +9 i ş çi çalı ş tıran ba ş ka bir deyi ş le mermercilik faaliyet kolunda en büyük firmalardır. Çalı ş mada verileri uygun olan ve verilerinde eksiklik olmayan 140 firma incelenmi ş tir. En fazla firma Balıkesir, Mu ğ la ve Bursa’da bulunmaktadır. Hangi il de kaç firmanın kapsandı ğ ı ve firma bazlı elde edilen ortalama etkinlik seviyeleri seviyelerinde (*) Tablo i ş areti 26’da o gösterilmi ş tir. verilerin Etkinlik gizlendi ğ ini göstermektedir. Çünkü o illerde 3’den az firma bulunmaktadır. Bu durumda bulunan herhangi bir il ve sektör için veri yayınlanması mümkün de ğ ildir. Ayrıca az sayıda firmanın kapsandı ğ ı bu gibi durumlar ile ili ş kin genel bir e ğ ilim göstermeyece ğ i ve tesadüfi olabilece ğ i için kar ş ıla ş tırmalar açısından kullanılmamaları daha da anlamlı olabilir. Türkiye’deki Mermercilik i ş kolunda ortalama etkinlik seviyesi 0.248‘dir. Denizli Türkiye ortalamasının üzerinde bir etkinlik seviyesine sahiptir. Ayrıca en fazla firmaya sahip olan Balıkesir’den ve co ğ rafi kom ş ulu ğ a ve mermercilikte önemli bir yere sahip olan Mu ğ la’dan daha yüksek etkinlik seviyesine sahiptir. Ortalama etkinlik seviyesinin Denizli’den yüksek oldu ğ u iki il bulunmaktadır. Bunlar Bilecik ve Tokat’dır(Tablo 26). 68 Tablo 26: Mermer İşkolu İllere Göre Etkinlik Analizi Sonuçları Firma Ortalama Tam etkin En düşük-en yüksek İl sayısı etkinlik seviyesi firma sayısı etkinlik seviyesi Adana 1 * Afyon 8 0.148 0.054-0.370 Amasya 1 * Ankara 5 0.152 0.036-0.527 Antalya 5 0.164 0.045-0.415 Aydın 3 0.072 0.050-0.090 Balıkesir 18 0.263 0.074-0.621 Bilecik 10 0.324 1 0.034-1.000 Bolu 1 * Burdur 6 0.154 0.028-0.346 Bursa 11 0.232 0.044-0.766 Çanakkale 1 * Denizli 7 0.268 1 0.016-1.000 Diyarbakır 1 * Elazığ 7 0.204 0.073-0.457 Erzincan 1 * Eskişehir 12 0.258 1 0.017-1.000 Giresun 1 * İçel 1 * İstanbul 2 * İzmir 2 * Konya 2 * Kütahya 2 * Muğla 14 0.140 0.023-0.357 Nevşehir 1 * Ordu 2 * Sivas 1 * Tekirdağ 1 * Tokat 3 0.488 1 0.236-1.000 Uşak 3 0.249 0.076-0.335 Yozgat 1 * Zonguldak 1 * Aksaray 1 * Karaman 2 * Bartın 1 * Yalova 1 * Toplam 140 0.248 5 0.016-1.000 69 Bütün iller birlikte de ğ erlendirildi ğ inde 0.099 seviyesinden daha dü ş ük etkinli ğ e sahip olan il sayısı bir adet, 0.100-0.199 ve 0.2000.299 seviyesi arasında ortalama etkinlik seviyesine sahip olan il sayısı altı ş ar adet, 0.300-0.399 ile 0.400-0.499 seviyeleri arasında da birer adet il bulunmaktadır (Tablo 26, Ş ekil 29). 7 6 Adet 5 4 3 2 1 0 0-0.099 0.1-0.199 0.2-0.299 0.3-0.399 0.4-0.499 Aralık Şekil 29: Madencilik sektöründe ortalama etkinliklerin dağılımı 70 2.3 Turizm Sektörü Sonuçları Turizm sektöründe Denizli dı ş ında turizmde önemli yere sahip Mu ğ la, Aydın ve Antalya illerinde bulunan oteller analiz edilmi ş tir. Bu dört il içinde 1999, 2000 ve 2001 yıllarında faaliyette bulunan, turizm belgeli oteller analiz edilmi ş tir. 1999 yılında Antalya’da bulunan otel sayısı 364, Aydın’da 114, Denizli’de 14 ve Mu ğ la’da 217 olmak üzere toplam 710 otel bulunmaktadır. 2000 yılında toplam 751 otel bulunmaktadır. Bunlardan 387 tanesi Antalya, 113 tanesi Aydın, 22 tanesi Denizli ve 229 tanesi ise Mu ğ la’dadır. Yine 2001 yılında da ise en fazla otel Antalya’da bulunmaktadır. Antalya’da 329, Aydın’da 69, Denizli’de 18 ve Mu ğ la’da 161 olmak üzere toplam 575 otel incelenmi ş tir. Bu sektörde, otel ismi veya kodu bilinmedi ğ inden her bir yıl için yatay kesit verilerle analiz yapılmı ş tır (Tablo 27, Ş ekil 30). Tablo 27: İllere göre otel sayısı 1999 2000 2001 364 387 329 Aydın 114 113 69 Denizli 14 22 16 Muğla 217 229 161 Toplam 710 751 575 Otel sayısı Antalya 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 1999 2000 2001 Yıllar Şekil 30: İllere göre otel sayısı 71 2.3.1 Turizm Sektörü 1999 Yılı Sonuçları 1999 yılında incelenen toplam 710 otelden dokuz tanesi tam etkindir. Bu otellerden iki yıldızlı olan bir tanesi ve be ş yıldızlı olan be ş tanesi Antalya’dadır. Üç yıldızlı olanlardan bir tanesi Aydında, yine üç yıldızlı olan bir ve dört yıldızlı olan bir tanesi Mu ğ la’da bulunmaktadır. Ba ş ka bir deyi ş le tam etkin olan otellerden altı tanesi Antalya’da, bir tanesi Aydın’da, iki tanesi ise Mu ğ la’dadır. Kategorilere göre bir sınıflandırma yapıldı ğ ı zaman tam etkin olan bir otelin iki, iki otelin üç, bir otelin dört, be ş otelin ise be ş yıldızlı oldu ğ u anla ş ılmaktadır (Tablo 28). Tablo 28: Tam etkin otellerin illere göre dağılımı (1999) Sıra Yıldız Şehir 1 2 Antalya 2 5 Antalya 3 5 Antalya 4 5 Antalya 5 5 Antalya 6 5 Antalya 7 3 Aydın 8 3 Muğla 9 4 Muğla İ lk olarak Antalya’da bulunan oteller analiz edilecektir. Antalya’da en fazla bulunan otel türü üç ve be ş yıldızlı olanlardır. Üç yıldızlı otellerden 112, be ş yıldızlı otellerden 112, iki yıldızlı otellerden 59, dört yıldızlı otellerden 48 ve bir yıldızlı otellerden 33 adet bulunmaktadır. Toplam otel 72 sayısı 364 olup ortalama etkinlik düzeyi 0.239’dur 22 (Tablo 29, Ş ekil 31). Tablo 29: Antalya’da bulunan otellere ilişkin etkinlik analizi sonuçları (1999) Yıldız Ortalama En düşük-en yüksek Adet sayısı etkinlik düzeyi etkinliğe sahip olan oteller 1 33 0.134 0.035-0.627 2 59 0.103 0.036-1.000 3 112 0.142 0.038-0.690 4 48 0.219 0.051-0.469 5 112 0.375 0.069-1.000 Toplam 364 0.239 0.035-1.000 120 Otel sayısı 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 Yıldız sayısı Şekil 31: Kategorilere göre otel sayısı-1999 (Antalya) Antalya’da bulunan otellerden en yüksek ortalama etkinli ğ e sahip olanlar be ş yıldızlı otellerdir. Bu otellerin ortalama etkinlik düzeyi 0.375’dir. En dü ş ük etkinli ğ e sahip olan otel iki yıldızlı olanlardır. Bunların ortalama etkinlik düzeyi ise 0.103’dür. Di ğ er oteller ise ortalama teknik etkinlik seviyesine göre küçükten büyü ğ e do ğ ru, bir yıldızlı, üç yıldızlı ve dört yıldızlı olmak üzere sıralanmı ş lardır. En dü ş ük teknik etkinli ğ e sahip olan otel bir yıldızlı olup, etkinlik seviyesi 0.035’dir. Ayrıca Antalya’da iki ve be ş yıldızlı oteller içerisinde tam etkin olan oteller bulunmaktadır ( Ş ekil 32). 22 Bu çalışmada 5 yıldız kategorisi içerisine beş ve beşin üzerinde yıldıza sahip olan oteller ve birinci sınıf tatil köyleri girmektedir. 73 Etkinlik seviyesi 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0 1 2 3 4 5 Yıldız sayısı Şekil 32: Kategorilere göre ortalama etkinlik seviyesi-1999 (Antalya) İ kinci olarak Aydın ele alınacaktır. Aydın’da toplam 114 otel bulunmaktadır. Ortalama etkinlik düzeyi 0.252’dir. Üç yıldızlı oteller toplam içerisinde en büyük orana sahipken en küçük orana bir yıldızlı oteller sahiptir. Üç yıldızlı otellerden 36, be ş yıldızlı otellerden 33, dört yıldızlı otellerden 23, iki yıldızlı otellerden 16 ve bir yıldızlı otellerden 6 adet bulunmaktadır (Tablo 30, Ş ekil 33). Tablo 30: Aydın’da bulunan otellere ilişkin etkinlik analizi sonuçları (1999) Ortalama En düşük-en yüksek etkinliğe Yıldız sayısı Adet etkinlik düzeyi sahip olan oteller 1 6 0.072 0.045-0.100 2 16 0.145 0.035-0.537 3 36 0.211 0.048-1.000 4 23 0.218 0.073-0.452 5 33 0.391 0.137-0.826 Toplam 114 0.252 0.035-1.000 40 35 Otel sayısı 30 25 20 15 10 5 0 1 2 3 4 5 Yıldız sayısı Şekil 33: Kategorilere göre otel sayısı-1999 (Aydın) 74 Aydın’daki otellerden en yüksek etkinlik seviyesine sahip olan kategori be ş yıldızlı olanlardır. Di ğ er oteller ortalama etkinlik seviyesine göre büyükten küçü ğ e do ğ ru sıralandı ğ ında üç yıldızlı otellerin ikinci, dört yıldızlı otellerin üçüncü, iki yıldızlı otellerin dördüncü ve bir yıldızlı otellerin be ş inci sırada oldu ğ u görülmektedir. Ba ş ka bir deyi ş le yıldız sayısı ile ortalama etkinlik seviyesi arasındaki paralelli ğ in varlı ğ ı açık bir ş ekilde gözükmektedir. Bu oteller içerisinde en dü ş ük etkili ğ e 0.035’dir. sahip olan Aydın’da iki yıldızlıdır faaliyet ve gösteren etkinlik üç yıldızlı seviyesi oteller içerisinde tam etkin otel de bulunmaktadır ( Ş ekil 34). Etkinlik seviyesi 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0 1 2 3 4 5 Yıldız sayısı Şekil 34: Kategorilere göre ortalama etkinlik seviyesi-1999 (Aydın) 75 İ ncelenen dört il arasında en az sayıda otele Denizli sahiptir. 1999 yılında Denizli’de turizm belgeli 14 otel bulunmaktadır. Denizli’de bulunan bu 14 otele ait ortalama etkinlik seviyesi 0.172’dir. Denizli’de en fazla üç ve dört yıldızlı oteller bulunmaktadır. Bir adet bir yıldızlı, iki adet ise be ş yıldızlı otellerden bulunmaktadır. Bir ve be ş yıldızlı otellerin sonuçları gizlendi ğ i için iki, üç ve dört yıldızlı otellerin etkinlik sonuçları verilmi ş tir (Tablo 31, Ş ekil 35). Tablo 31: Denizli’de bulunan otellere ilişkin etkinlik analizi sonuçları (1999) Ortalama En düşük-en yüksek etkinliğe Yıldız sayısı Adet etkinlik düzeyi sahip olan oteller 1 1 ** * 2 3 0.181 0.070-0.250 3 4 0.135 0.063-0.250 4 4 0.156 0.104-0.186 5 2 * * Toplam 14 0.172 0.063-0.250 5 Otel sayısı 4 3 2 1 0 1 2 3 4 5 Yıldız sayısı Şekil 35: Kategorilere göre otel sayısı-1999 (Denizli) Denizli’de faaliyette bulunan yirmi otelden en yüksek etkinlik düzeyine sahip olan oteller iki yıldıza sahip olanlardır. Di ğ erleri ise sırasıyla dört ve üç yıldıza sahip otellerdir. En dü ş ük etkinli ğ e sahip olan otel 0.063 olup, üç yıldız kategorisindedir. Hem iki hem de üç yıldız kategorisinde 76 bulunan iki otelin etkinlik seviyesi 0.250’dir. Bunlar, Denizli’de bulunan oteller içerisinde en yüksek etkinli ğ e sahip olanlardır ( Ş ekil 36). Etkinlik seviyesi 0.2 0.15 0.1 0.05 0 1 2 3 4 5 Yıldız sayısı Şekil 36: Kategorilere göre ortalama etkinlik seviyesi-1999 (Denizli) Mu ğ la’da bulunan 217 otele ili ş kin ortalama etkinlik düzeyi 0.244’dür. Mu ğ la’da kategorisindedir. Bu da en fazla kategoride 89 otel otel, üç yıldız dört yıldız kategorisinde 61, be ş yıldız kategorisinde 35, iki yıldız kategorisinde 25, bir yıldız kategorisinde ise 7 adet otel bulunmaktadır. En az sayıda otel ise bir yıldız kategorisindedir (Tablo 32, Ş ekil 37). Tablo 32: Muğla’da bulunan otellere ilişkin etkinlik analizi sonuçları (1999) Ortalama En düşük-en yüksek etkinliğe Yıldız sayısı Adet etkinlik düzeyi sahip olan oteller 1 7 0.105 0.044-0.313 2 25 0.11 0.110-0.476 3 89 0.192 0.037-1.000 4 61 0.297 0.067-1.000 5 35 0.395 0.043-0.986 Toplam 217 0.244 0.037-1.000 77 100 Otel sayısı 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 Yıldız sayısı Şekil 37: Kategorilere göre otel sayısı-1999 (Muğla) Mu ğ la’da bulunan otellerin ortalama etkinlik düzeyi 0.244 olup be ş yıldızlı oteller ortalamanın oldukça üzerindedir. Di ğ er otellerin etkinlik düzeyleri sahip oldukları yıldız sayısı ile paralellik göstermektedir. Ba ş ka bir deyi ş le yıldız sayısı arttıkça etkinlikte artmaktadır. En dü ş ük etkinli ğ e sahip olan otel 0.037’dir ve üç yıldız kategorisinde faaliyette bulunmaktadır. Üç ve dört yıldız kategorilerinde tam etkin olan oteller bulunmaktadır ( Ş ekil 38). Etkinlik seviyesi 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0 1 2 3 4 5 Yıldız sayısı Şekil 38: Kategorilere göre etkinlik seviyesi-1999 (Muğla) 2.3.2 Turizm Sektörü 2000 Yılı Sonuçları 2000 yılında Antalya, Aydın, Denizli ve Mu ğ la’da bulunan oteller içerisinde tam etkin olan sekiz adet otel bulunmaktadır. Bunlardan üç tanesi Antalya’da olup birisi iki, di ğ erleri ise be ş yıldızlıdır. Aydın da bulunan tam etkin olan üç yıldızlıdır. 78 Mu ğ la’da olan dört otelden bir tanesi dört, üç tanesi ise be ş yıldızlıdır. 1999 yılındaki gibi 2000 yılında da tam etkin oteller içerisinde Denizli’de faaliyette olan bulunmamaktadır (Tablo 33). Tablo 33: Tam etkin otellerin illere göre dağılımı (2000) Sıra Yıldız Şehir Antalya’da 1 2 Antalya 2 5 Antalya 3 5 Antalya 4 3 Aydın 5 4 Muğla 6 5 Muğla 7 5 Muğla 8 5 Muğla bulunan 387 otelin ortalama etkinlik düzeyi 0.231’dir. En fazla otel üç yıldız, en az sayıda otel ise bir yıldız kategorisindedir. Üç yıldız kategorisinde 116, be ş yıldız kategorisinde 114, iki yıldız kategorisinde 66, dört yıldız kategorisinde 55 ve bir yıldız kategorisinde 36 otel bulunmaktadır. En yüksek ortalama etkinli ğ e sahip olan be ş yıldızlı otellerin etkinlik seviyesi, en dü ş ük ortalama etkinli ğ e sahip olan bir yıldızlı otellerinkinden yakla ş ık olarak be ş kat daha fazladır. (Tablo 34, Ş ekil 39). Tablo 34: Antalya’da bulunan otellere ilişkin etkinlik analizi sonuçları (2000) Yıldız Ortalama En düşük-en yüksek etkinliğe Adet sayısı etkinlik düzeyi sahip olan oteller 1 36 0.089 0.033-0.264 2 66 0.100 0.032-1.000 3 116 0.144 0.031-0.533 4 55 0.229 0.035-0.557 5 114 0.420 0.074-1.000 Toplam 387 0.231 0.031-1.000 79 140 Otel sayısı 120 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 Yıldız sayısı Şekil 39: Kategorilere göre otel sayısı-2000 (Antalya) 2000 yılında Antalya’da bulunan otellerden ortalama etkinlik düzeyi en yüksek olan 0.420 ile be ş yıldızlı otellerdir. İ kinci sırada 0.299 ortalama etkinlik seviyesi ile dört yıldızlı, üçüncü sırada 0.144 ortalama etkinlik seviyesi ile üç yıldızlı, dördüncü sırada 0.100 ortalama etkinlik seviyesi ile iki yıldızlı ve be ş inci sırada ise 0.089 ortalama etkinlik seviyesi ile bir yıldızlı oteller yer almaktadır. En dü ş ük etkinlik seviyesine sahip olan otel üç yıldızlı bir otel olup etkinlik seviyesi 0.031’dir. İ ki ve be ş yıldızlı kategoride tam etkin oteller bulunmaktadır. Ş ekilden de görüldü ğ ü gibi yıldız sayısı ile ortalama etkinlik seviyesi arasında paralellik vardır ( Ş ekil 40). Etkinlik seviyesi 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0 1 2 3 4 5 Yıldız sayısı Şekil 40: Kategorilere göre etkinlik seviyesi-2000 (Antalya) Aydın’da en fazla sayıda otel üç, en az sayıda otel ise bir yıldız kategorisinde bulunmaktadır. Toplam otel sayısı 113, 80 ortalama etkinlik düzeyi 0.281’dir. Aydın’da bulunan turizm belgeli otellerin 36 tanesi üç, 34 tanesi be ş , 22 tanesi dört, 16 tanesi iki ve 5 tanesi ise bir yıldızlı kategoridedir (Tablo 35, Ş ekil 41). Tablo 35: Aydın’da bulunan otellere ilişkin etkinlik analizi sonuçları (2000) Yıldız Ortalama En düşük-en yüksek etkinliğe Adet sayısı etkinlik düzeyi sahip olan oteller 1 5 0.093 0.049-0.162 2 16 0.155 0.039-0.614 3 36 0.228 0.047-1.000 4 22 0.276 0.078-0.670 5 34 0.413 0.153-0.784 Toplam 113 0.281 0.047-1.000 40 35 Otel sayısı 30 25 20 15 10 5 0 1 2 3 4 5 Yıldız sayısı Şekil 41: Kategorilere göre otel sayısı-2000 (Aydın) 2000 yılında Aydın’da bulunan otellerden en yüksek ortalama etkinlik seviyesine sahip olan otel be ş yıldızlı kategoride bulunan otellerdir. Bu otelleri sırasıyla dört yıldızlı, üç yıldızlı, iki yıldızlı ve bir yıldızlı oteller takip etmi ş tir. En dü ş ük etkinlik seviyesine sahip olan otel iki yıldızlı olup etkinlik seviyesi 0.039’dur. Ayrıca üç yıldız kategorisinde tam etkin otel bulunmaktadır ( Ş ekil 42). 81 Etkinlik seviyesi 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0 1 2 3 4 5 Yıldız sayısı Şekil 42: Kategorilere göre etkinlik seviyesi-2000 (Aydın) Denizli’de toplam 22 otelin ortalama etkinlik düzeyi 0.172’dir. Burada 3’den az sayıda otel oldu ğ u için bazı kategorilerin sonuçları gizlenmi ş tir. Bunlar bir adet otelin bulundu ğ u bir yıldızlı, iki adet otelin bulundu ğ u be ş yıldızlı otellerdir. Tablo 35 ve Ş ekil43’de sonuçları gizlenen oteller dı ş ında kalanlar bulunmaktadır. Dört yıldızlı otellerden sekiz, üç yıldızlı otellerden altı ve iki yıldızlı otellerden be ş otel bulunmaktadır (Tablo 36). Tablo 36: Denizli’de bulunan otellere ilişkin etkinlik analizi sonuçları (2000) Yıldız Ortalama etkinlik En düşük-en yüksek Adet sayısı düzeyi etkinliğe sahip olan oteller 1 1 * 5 0.117 0.049-0.239 3 6 0.163 0.082-0.235 4 8 0.195 0.094-0.282 5 2 * Toplam 22 0.172 Otel sayısı 2 0.049-0.282 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 1 2 3 4 5 Yıldız sayısı Şekil 43: Kategorilere göre otel sayısı-2000 (Denizli) 82 Bilgileri gizlenen kategoriler dı ş ında kalanlardan en yüksek etkinli ğ e sahip olanlar dört yıldızlı otellerdir. İ kinci sırada üç, üçüncü sırada ise iki yıldızlı oteller yer almaktadır. En dü ş ük etkili ğ e sahip olan otel iki yıldızlı bir oteldir ve etkinlik seviyesi 0.049’dur. En yüksek etkili ğ e sahip olan otel ise dört yıldızlı bir otel olup etkinlik seviyesi 0.282’dir ( Ş ekil 44). Etkinlik seviyesi 0.3 0.2 0.1 0 1 2 3 4 5 Yıldız sayısı Şekil 44: Kategorilere göre etkinlik seviyesi-2000 (Denizli) Mu ğ la’da bulunan 229 otelin ortalama etkinlik düzeyi 0.265’dir. En fazla sayıda otel üç yıldız, en az sayıda otel ise bir yıldız kategorisinde bulunmaktadır. Di ğ er kategoriler ise sahip oldukları otel sayısına göre dört yıldız, be ş yıldız, iki yıldız ve bir yıldız ş eklinde sıralanmaktadır (Tablo 37, Ş ekil 45). Tablo 37: Muğla’da bulunan otellere ilişkin etkinlik analizi sonuçları (2000) Yıldız sayısı Adet Ortalama etkinlik düzeyi 1 7 0.12 En düşük-en yüksek etkinliğe sahip olan oteller 0.047-0.429 2 24 0.115 0.037-0.504 3 96 0.209 0.035-0.644 4 64 0.299 0.049-1.000 5 38 0.454 0.043-1.000 Toplam 229 0.265 0.037-1.000 83 120 100 Otel sayısı 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 Yıldız sayısı Şekil 45: Kategorilere göre otel sayısı-2000 (Muğla) Mu ğ la’da bulunan otellerden en yüksek ortalama etkinlik seviyesine sahip olanlar be ş yıldızlı otel kategorisindedir. İ kinci sırada dört, üçüncü sırada üç, dördüncü sırada bir ve son sırada ise iki yıldızlı oteller bulunmaktadır. En dü ş ük etkinlik seviyesine üç yıldızlı bir otel sahiptir. Bu otelin etkinlik seviyesi 0.035’dir. Dört ve be ş yıldız kategorilerinde tam etkin oteller bulunmaktadır ( Ş ekil 46). Etkinlik seviyesi 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0 1 2 3 4 5 Yıldız sayısı Şekil 46: Kategorilere göre etkinlik seviyesi-2000 (Muğla) 84 2.3.3 Turizm Sektörü 2001 Yılı Sonuçları 2001 yılında tam etkin olan sekiz adet otel bulunmaktadır. Bu otellerden yedi tanesi Antalya’da bulunmaktadır. Antalya’da bulunan bu otellerden bir tanesi iki yıldız, altı tanesi ise be ş yıldıza sahiptir. Bir di ğ er otel ise Aydın’da bulunmaktadır. Bu otel ise üç yıldıza sahiptir (Tablo 38). Tablo 38: Tam etkin otellerin illere göre dağılımı (2001) Sıra Yıldız Şehir Antalya’da 1 2 Antalya 2 5 Antalya 3 5 Antalya 4 5 Antalya 5 5 Antalya 6 5 Antalya 7 5 Antalya 8 3 Aydın bulunan 329 otelin ortalama etkinlik düzeyi 0.232’dir. En fazla otel üç yıldız kategorisinde yer almaktadır. Di ğ er kategoriler sahip oldukları otellere göre be ş , iki, dört ve bir yıldız ş eklinde sıralanmaktadır (Tablo 39, Ş ekil 47). Tablo 39: Antalya’da bulunan otellere ilişkin etkinlik analizi sonuçları (2001) Yıldız sayısı Adet Ortalama etkinlik düzeyi 1 38 0.091 En düşük-en yüksek etkinliğe sahip olan oteller 0.032-0.268 2 61 0.104 0.030-1.000 3 105 0.153 0.033-0.495 4 42 0.236 0.039-0.442 5 83 0.480 0.084-1.000 Toplam 329 0.232 0.030-1.000 85 120 Otel sayısı 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 Yıldız sayısı Şekil 47: Kategorilere göre otel sayısı-2001 (Antalya) Antalya’da bulunan otellerden be ş yıldıza sahip olanlar ortalama etkinlik seviyesinin oldukça üzerindedir. Bu otellerin ortalama etkinlik seviyesi 0.480 iken, dört yıldızlı otellerin 0.236, üç yıldızlı otellerin 0.153, iki yıldızlı otellerin 0.104 ve bir yıldızlı otellerin 0.091’dir. En dü ş ük etkinli ğ e sahip olan otel iki yıldız kategorisinde olup etkinlik seviyesi 0.030’dur. Ayrıca iki ve be ş yıldız kategorisinde tam etkin oteller bulunmaktadır ( Ş ekil 48). Etkinlik seviyesi 0.6 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0 1 2 3 4 5 Yıldız sayısı Şekil 48: Kategorilere göre etkinlik seviyesi-2001 (Antalya) 86 Aydın’da bulunan 69 otelin ortalama etkinlik düzeyi 0.267’dir. En fazla sayıda otele sahip olan kategori üç iken, en az sayıda otele sahip olan kategoriler bir yıldızlı olanlardır. Tablo‘dan da izlenebilece ğ i gibi Aydın’da üç yıldızlı oteller 25, be ş yıldızlı oteller 17 iken iki ve dört yıldızlı oteller 11’er adettir (Tablo 40, Ş ekil 49). Tablo 40: Aydın’da bulunan otellere ilişkin etkinlik analizi sonuçları (2001) Ortalama En düşük-en yüksek Yıldız sayısı Adet etkinlik düzeyi etkinliğe sahip olan oteller 1 5 0.100 0.049-0.165 2 11 0.251 0.048-0.891 3 25 0.240 0.049-1.000 4 11 0.266 0.092-0.519 5 17 0.360 0.152-0.769 Toplam 69 0.267 0.048-1.000 30 Otel sayısı 25 20 15 10 5 0 1 2 3 4 5 Yıldız sayısı Şekil 49: Kategorilere göre otel sayısı-2001 (Aydın) En yüksek etkinlik düzeyine be ş yıldızlı oteller sahipken ikinci sırada dört, üçüncü sırada iki, dördüncü sırada üç, be ş inci sırada bir yıldızlı oteller bulunmaktadır. Aydın’da bulunan otellerden be ş yıldızlı olanların ortalama etkinlik seviyesi 0.360 iken, dört yıldızlı olanların 0.266, üç yıldızlı olanların 0.240, iki yıldızlı olanların 0.251 ve bir yıldızlı olanların 0.100’dür ( Ş ekil 49). 87 Etkinlik seviyesi 0.4 0.3 0.2 0.1 0 1 2 3 4 5 Yıldız sayısı Şekil 49: Kategorilere göre etkinlik seviyesi-2001 (Aydın) Denizli’de 16 otel bulunmakta olup ortalama etkinlik düzeyi 0.197’dir. yıldızlı Be ş gizlenmi ş tir. Di ğ er otellerin kategorilerdeki sonuçları otel yasa sayıları gere ğ i ise şu ş ekildedir: Denizli’de iki yıldızlı üç, üç yıldızlı yedi ve dört yıldızlı dört otel bulunmaktadır (Tablo 41, Ş ekil 50). Tablo 41: Denizli’de bulunan otellere ilişkin etkinlik analizi sonuçları (2001) Adet Ortalama etkinlik düzeyi En düşük-en yüksek etkinliğe sahip olan oteller 2 3 0.143 0.063-0.296 3 7 0.182 0.099-0.253 4 4 0.173 0.107-0.228 5 2 * * Toplam 16 0.197 0.063-0.296 Yıldız sayısı 1 8 7 Otel sayısı 6 5 4 3 2 1 0 1 2 3 4 5 Yıldız sayısı Şekil 50: Kategorilere göre otel sayısı-2001 (Denizli) 88 Bu otellerden üç yıldızlı olanların ortalama etkinlik seviyesi 0.182’dir. İ kinci sırada bulunan dört yıldızlı otellerin ortalama etkinlik seviyesi ise 0.173 ve üçüncü sırada bulunan iki yıldızlı otellerin ise 0.143’dür. En dü ş ük ve en yüksek etkinlik seviyesine sahip olan oteller iki yıldız kategorisinde yer almı ş tır ( Ş ekil 51). Etkinlik seviyesi 0.2 0.15 0.1 0.05 0 1 2 3 4 5 Yıldız sayısı Şekil 51: Kategorilere göre etkinlik seviyesi-2001 (Denizli) Mu ğ la’da ise 161 otel vardır ve bunların ortalama etkinlik düzeyi 0.273’dür. En fazla otel 72 adet ile üç yıldız kategorisindedir. İ kinci sırada 43 otel ile dört yıldız, üçüncü sırada 26 otel ile be ş yıldız, dördüncü sırada 14 otel ile iki yıldız, son sırada ise altı otel ile bir yıldız kategorisi yer almaktadır (Tablo 42, Ş ekil 52) Tablo 42: Muğla’da bulunan otellere ilişkin etkinlik analizi sonuçları (2001 Ortalama En düşük-en yüksek Yıldız sayısı Adet etkinlik düzeyi etkinliğe sahip olan oteller 1 6 0.135 0.053-0.444 2 14 0.152 0.058-0.648 3 72 0.224 0.045-0.668 4 43 0.304 0.087-0.745 5 26 0.402 0.222-0.995 Toplam 161 0.273 0.053-0.995 89 80 70 Otel sayısı 60 50 40 30 20 10 0 1 2 3 4 5 Yıldız sayısı Şekil 52: Kategorilere göre otel sayısı-2001 (Muğla) Mu ğ la’da bulunan otellerden ortalama etkinlik seviyesi en yüksek olanlar be ş yıldız kategorisinde bulunmaktadır. Bu otellerin ortalama etkinlik seviyesi 0.402’dir. İ kinci sırada dört yıldızlı, üçüncü sırada üç yıldızlı, dördüncü sırada iki yıldızlı ve son sırada ise bir yıldızlı oteller bulunmaktadır. Etkinlik seviyeleri ise sırasıyla 0.304, 0.224, 0.152 ve 0.135’dir. En dü ş ük etkinli ğ e bir yıldızlı bir otel sahiptir. Mu ğ la’da tam etkin otel bulunmamaktadır ( Ş ekil 53). Etkinlik seviyesi 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0 1 2 3 4 5 Yıldız sayısı Şekil 53: Kategorilere göre etkinlik seviyesi-2001 (Muğla) 90 Sonuç ve Değerlendirmeler Etkinlik artı ş ı, mekanizmasıdır. maliyetsiz Etkinlik büyümeyi artı ş ına en sa ğ layan fazla az bir etki geli ş mi ş veya geli ş mekte olan ülkelerin ihtiyacı vardır. Fakat elde edilen sonuçlar, yüksek etkinlik seviyesine sahip olan ve etkinlik seviyesinde yüksek artı ş a sahip olan ülkelerin geli ş mi ş ve kalkınmı ş ülkeler oldu ğ unu göstermektedir. Bu sonucun iki nedeni vardır. Bunlardan birincisi talep yönlüdür. Buna göre e ğ er bir firma veya sektörün kar ş ı kar ş ıya oldu ğ u talep büyükse bu durumda veri kaynaklar daha etkin kullanılma olana ğ ına sahip olmaktadır. Bu anlamda sektör, firma veya ülkenin dı ş a açık olması ve geni ş bir iç piyasaya sahip olması etkinlik artı ş larını tetiklemektedir. İ kincisi ise arz yönlüdür. Bu açıdan bakıldı ğ ında birim çıktının daha az girdiyle üretilmesini sa ğ layacak, teknik bilgi ve birikimin ve etkinli ğ i arttırmaya yönelik çabaları arttıracak vizyon önem kazanmaktadır. Firma, sektör ve ülkelerin bu vizyona sahip olabilmesi için günlük sorunlarla ba ş edebilecek ekonomik güce, gelece ğ e yönelik olumlu beklentiye, rekabet edebilme istek ve amacına, sürdürülebilirli ğ in amaçlanmı ş olmasına ihtiyaç duyar. Bütün bunlar çerçevesinde bu çalı ş mada Denizli açısından çok önemli olan sektörler için etkinlik çalı ş ması yapılmı ş tır. Bu çalı ş ma iki açıdan büyük öneme sahiptir. Birincisi firma bazlı olmasıdır. Ba ş ka bir deyi ş le çalı ş mada firma bazlı etkinlik seviyeleri elde edilmi ş tir. Fakat yasalara göre firma bazlı veri ve sonuç yayınlamak yasak oldu ğ u için ortalamalar verilebilmi ş tir. Bu çalı ş manın ta ş ıdı ğ ı önemin ikinci nedeni ise kapsanan firma sayısıdır. İ malat sanayinde 9+ i ş çi istihdam eden, ortalama 2200 firma ile çalı ş ılmı ş tır. İ malat sanayinde Denizli ve çevresinde bulunan Af yon, Antalya, Aydın, Burdur, İ zmir, Manisa, Mu ğ la, U ş ak illerini kapsanmı ş tır. Ayrıca 91 tekstil ve konfeksiyon sektörlerinde sahip oldukları önem nedeniyle Bursa, Gaziantep ve Kahramanmara ş illeri dahil edilmi ş tir. İ malat sanayinde 3-dijite göre sınıflandırılmı ş ve tarafımızdan düzenlenmi ş 25 sektör üzerinde bu analizler yapılmı ş tır. Mermercilik i ş kolunda Türkiye genelinde 140 firma ile çalı ş ılmı ş tır. Bu firmalar 9+ i ş çi çalı ş tıran ve verileri çalı ş maya uygun olanlardan olu ş maktadır. Turizm sektöründe ise be ş yüzün üzerinde otelde bu ara ş tırma yapılmı ş tır. Elde edilen sonuçlar ş u ş ekildedir. İ malat sanayinde 1995-2001 yıllarının her birinde İ zmir’deki firma sayısı, tam etkin firma sayısı ve pek çok sektörde ortalama etkinlik seviyesinin ilk sıralarda olması; İ zmir’in ekonomik açıdan gücünü göstermektedir. Di ğ er önemli bir sonuç incelenen iller içerisinde Denizli’nin dikkat çekmesidir. Çünkü Denizli en fazla tam etkin firmaya sahip olan ikinci il konumunda olup ildeki bütün firmalara ait ortalama etkinlik seviyesi bazı yıllarda en yüksek bazı yıllarda ise ilk sıralardadır. Sektörel bazda da pek çok sektörde Denizli di ğ er illere göre yüksek etkinli ğ e sahiptir. Özellikle 172, 173, 181 ve 289 nolu sektörlerde etkinlik açısından lider konumda olan iller arasındadır. Di ğ er yandan tekstil ve konfeksiyon sektörlerinde analize katılan Bursa, Gaziantep ve Kahramanmara ş illerinden Gaziantep ve Bursa Denizli ve İ zmir’e yakın ba ş arıya sahipken Kahramanmara ş etkinlik konusunda rekabet gücüne sahip de ğ ildir. Afyon ise özellikle 151, 153, 192 nolu sektörlerde ba ş arılı gözükmektedir. Manisa’da hem ürün deseni hem de ortalama etkinlik seviyesi açısından dikkat çekicidir. Esas itibariyle Manisa’nın İ zmir ile bütünle ş ti ğ i de söylenebilir. İ malat sanayiye ili ş kin ikinci bir analiz ise yakınsama analizidir. Yakınsama analizinde kapsanan iller Afyon, Antalya, Aydın, 92 Burdur, Denizli, Manisa, Mu ğ la ve U ş ak’tır. Etkinli ğ in yakınsayıp yakınsamayaca ğ ı; kaynaklarını etkin kullanamayan firmaların, etkin firmaların yaratmı ş oldu ğ u pozitif dı ş sallıklardan yararlanıp yararlanamadı ğ ının, bilgi ve teknoloji kullanımının yaygınla ş ıp yaygınla ş madı ğ ının ve rekabet etme güç ve becerisinin, karı ve firma de ğ erinin arttırma amacına yönelik kullanılıp kullanılmadı ğ ının da göstergesi olmaktadır. Bu kapsamda bütün iller bir arada de ğ erlendirildi ğ i zaman 1995 yılından 1997 yılına kadar bir yakınsama, 1998 yılında bir önceki yıla göre önemli bir ıraksama ya ş anmı ş tır. 1999 yılındaki yakınsamayı daha sonraki yıllardaki ıraksama takip etmi ş tir. Dolayısıyla bu sonuçlar firmaların yakınsama veya ıraksama yönünde açık bir trendin varlı ğ ını göstermemektedir. Fakat daha fazla yılı kapsayan veri seti ile bu konuda karar verilebilir. Burada il bazlı yakınsama sonuçlarını de ğ inilmesi anlamlı olacaktır. Afyon’da bir yakınsama e ğ ilimi gözlenmektedir. Antalya, Denizli ve Manisa için, çalı ş mada incelenen bütün illerden bir bütün olarak elde edilen de ğ erlere paralel sonuçlar elde edilmi ş tir. Aydın ve Mu ğ la’da 1996 yılında büyük bir ıraksama ya ş anmı ş daha sonraki yıllarda yakınsama e ğ ilimi gözlenmi ş olmasına ra ğ men 1995 yılına göre bir ıraksamanın varlı ğ ı gözükmektedir. Burdur’da ise bir ıraksama e ğ ilimi gözlenmektedir. Elde edilen sonuçlar Burdur, kısmen de Aydın ve Mu ğ la illerinde bir ıraksamanın ayrıca bu illerde yüksek etkinli ğ e sahip olanlar ve olmayanlar arasındaki farkın açıldı ğ ını göstermektedir. Afyon’da firmaların etkinlikleri arasındaki farkın kapandı ğ ını, di ğ er illerde ise henüz yönün belirlenmedi ğ i gözlenmekle birlikte ba ş langıç yılına göre etkinlik farklarının kapandı ğ ını, dı ş sallıkların ve talebin yaygınla ş tı ğ ı ve dengelendi ğ i gözlenmektedir. 93 Mermercilik i ş kolunda incelenen 140 firmadan elde edilen ortalama etkinlik seviyesinin üzerinde etkinlik seviyesine sahip olan iller sırasıyla Tokat, Bilecik, Denizli, Balıkesir, Eski ş ehir ve U ş ak ş eklindedir. Mermercilikte bütün Türkiye’de bulunan 9+ i ş çi çalı ş tıran firmalar incelendi ğ i için bu illerin etkinlik açısından yüksek rekabet gücüne sahip oldu ğ u görülmektedir. Ayrıca Bilecik, Denizli, Eski ş ehir, Tokat illerinde bulunan birer firma tam etkindir. Etkinlik ba ğ lamında, Denizli açısından bakıldı ğ ında mermercilikte bölgesel ve ulusal anlamda lider bir il oldu ğ u görülmektedir. Turizm sektöründe ise Denizli dı ş ında Türkiye’de turizmde en yüksek potansiyele sahip Antalya, Aydın ve Mu ğ la illeri incelenmi ş tir. Buna göre Antalya, Aydın ve Mu ğ la birbirine yakın etkinlik seviyesine sahipken, Denizli etkinlikte son sıradadır. Bu durum Denizli’deki turizm sektörünün daha çok Anadolu turlarına ve günübirlik turlara dayalı olmasına ba ğ lanabilir. Genel olarak turizm sektörü de ğ erlendirildi ğ inde ilgi çekici bir sonuç ise yüksek yıldız sayısına sahip olan otellerin daha yüksek etkinlik seviyesine sahip olmalarıdır. Ba ş ka bir deyi ş le yıldız sayısı artıkça daha yüksek çıktı elde edildi ğ i ve kaynaklar daha etkin kullanıldı ğ ı anla ş ılmaktadır. Temel olarak bu çalı ş ma etkinlik seviyesinin belirlenmesine yöneliktir. Ba ş ka bir deyi ş le durumun belirlenmesi ve etkinlik seviyesinin daha üst düzeye çıkarılması için yapılacak çalı ş malara bir zemin sunmayı amaçlamaktadır. Temel amaç bu olsa da etkinli ğ in daha üst düzeye çıkartılması ve yüksek düzeyde kalınması için yapılması gerekenlere de kısaca de ğ inmek anlamlı olacaktır. Bu kapsamda etkinlik artı ş ını sa ğ layacak faktörlerden birincisi yukarıda da de ğ inildi ğ i gibi talep artı ş ıdır. Buna göre mevcut kaynaklarla daha yüksek çıktı elde edebilmek için atıl kapasiteyi 94 harekete geçirecek ş ekilde talep artı ş ını sa ğ layacak bir atılıma ihtiyaç vardır. Bunun için pazarları geni ş letecek ş ekilde politikalar uygulanmalıdır. Asıl olan ise rekabet edebilirli ğ in sa ğ lanabilmesi için mevcut kaynakların etkin kullanımının geli ş tirilebilmesinin firma ve sektörel bazlı metot ve yöntemlerin ara ş tırılması ve uygulanmasıdır. Bu çalı ş ma bütün bunlar için bir ba ş langıç noktası olu ş turacaktır. 95 Kaynakça Ahn, T., A. Chames and W.W. Cooper (1988) “Using Data Envelopment Analysis to Measure the Efficiency of Not-for-Profit Organizations: A Critical EvaluationComment” Managerial and Decision Economics, 9(3), 251-253. Banker, R. D. (1993) “Maximum Likelihood, Consisteny and Data Envelopment Analysis: A Statistical Foundation” Management Science, 39(10), 1265-1273. Banker, R. D. and A. Maindiratta (1986) “Piecewise Loglinear Estimation of Efficiency Production Surfaces”, Management Science, 32(1), 126-135 Banker, R. D. and A. Maindiratta. (1988) “Nonparametric Analysis of Technical and Allocative Efficiencies in Production”, Econometrica, 56(6), 1315-1332 Banker, R.D., A.Charnes and W.W.Cooper. (1984) “Some Models for Estimating Technical and Scale Inefficincies in Data Envelopment Analysis”, Management Science, 30(9), 668-697 Bogetoft P.(1996) DEA on Relaxed Convexity Assumptions, Management Science, 42, 457-465 Charnes, A.; W.W. Cooper and E. Rhodes. (1981) “Evaluating Program and Managerial Efficieney: An Application of Data Envelopment Analysis to Program Follow Through” Management Science, 27(6), 668-697 Coelli, Tim, P Rao and G. Battase (1998), An Introduction to Efficiency and Productivty Analysis, Kluwer Academic Publishes. Coelli, Tim. (1996), “A Guide to DEAP Version 2.1”, CEPA Working Paper, 1-35 Deliktaş, E. and M. Balcilar (2005) “A Comparative Analysis of Productivity Growth, Catch-up and Convergence in Transition Economies”, Emerging Markets Finance and Trade, 41(1), 6-28 Efron, B. “Bootstrap Methods: Another Look at the Jackknife” The Annals of Statistics, Vol. 7, No. 1, Jan 1979 Farrell, M. J. (1957) “The measurement of Production Efficiency”, Journal of the Royal Statistical Society, Series A, General, 120(3), 253-290 Forsund, Finn F. and N Sarafoglu (2000) “On the Origins Data Envelopment Analysis”, Memorandum, No 24, Depertmant of Economics, Universitey of Oslo, 18-21. Grosskopf, S, Kathy J. H., Lori L. and William L. (1999) “Anticipating the Consequences of School Reform: A New Use of DEA”, Management Science, 45(4) 96 Kök R. ve Deliktaş E. (2003) Endüstri İktisadında Verimlilik Ölçme ve Strateji Geliştirme Teknikleri. Simar, L. and Paul W. V. (1998) “Sensitivy Analysis of Efficiency Scores: How to Bootstrap in Nonparametric Frontier Models”, Management Science, Vol. 44, No. 1. Şimşek, N. (2005), Endüstri-İçi Dış Ticaret (Türkiye’nin Endüstri –İçi Dış Ticaretinin Analizi), Basılmamış Doktora Tezi, DEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. Thrall, R. M. (1989) “Classification Transitions under Expansion of Inputs and Outputs in Data Envelopment Analysis” Managerial and Decision Economics, 10(2), 159-162 Yeşilyurt, M. E., (2005) Türkiye’de İlk Beş Yüz İmalat Sanayi Kuruluşunun Kaynak Kullanımı ve Etkinlik Analizi, Basılmamış Doktora Tezi, DEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. . 97