Suriye`de Demokratik Ge i i Desteklemek” Projesi
Transkript
Suriye`de Demokratik Ge i i Desteklemek” Projesi
Projenin Geçmişi ve Projeye Bakış The DayGenel afTerBirProjecT andgeniş Overview O Gün Sonrası (TheBackground Day After) projesi; yelpazedeki Suriye muhalefetini temsil eden bir grup Suriyeliyi, The Day After project brought together a group of Syrians (içlerinde; Suriye Ulusal Konseyi'nin [SUK] üst düzey representing aSuriye'deki large spectrum of the Syrian opposition— temsilcileri, Yerel Koordinasyon Komite including senior representatives of the Syrian National Council [YKK] üyeleri ve Suriye toplumunun tüm unsurlarını ve(SNC), başlıca siyasiofeğilimlerini temsil edenCommittees diaspora ve members the Local Coordination in Suriye'deki bağımsız muhalifler yer alır)figures bağımsız geçiş Syria (LCC), and unaffiliated opposition from inside planlama sürecine katılmak üzere bir araya getirmiştir. Syria and the Diaspora representing all major political trends and components of Syrian society—to in an Ocak 2012 ayından itibaren Haziranparticipate 2012'ye kadar independent transition planning process. süren dönemde, uluslararası alanda önde gelen geçiş planlama uzmanlarının desteklediği yaklaşık 45 Suriyeli During the period from to June 2012, this groupilişof katılımcıdan oluşan buJanuary grup, Suriye'nin geleceğine approximately 45 Syrian participants, supported byhedefleri leading kin ortak bir vizyon geliştirmek; dönüşümün ve ilkelerini belirlemek ve ayrıntılı aynı zamanda international experts in transition planning,ama convened six times da esnek bir geçiş planlama belgesi hazırlamak için to develop a shared vision of Syria’s democratic future, define altı kez bir araya gelmiştir. Katılımcılar genel kurul goals and principles of a transition, and to prepare a detailed hâlinde olduğu gibi yoğun çalışma grupları olarak da yet flexible transition planning document. met in toplanmıştır. Altı çalışma grubunun herParticipants biri ilgili politika plenary as well asbelirli intensive workingüzerine group sessions. While each alanlarındaki sıkıntılar odaklanırken, tüm gruplar netgroups bir biçimde hedef ve ilkelere of the six working focusedbelirlenen on the specific challenges in ortak bağlılıkları etmiştir. the respective policy field,doğrultusunda all of the groupshareket were guided by a shared commitment to clearly defined goals and principles. Söz konusu proje, ABD Barış Enstitüsü (USIP)'nün Alman Uluslararası ilişkiler vebyGüvenlik Enstitüsü (StifThe project has been facilitated the U.S. Institute of Peace tung Wissenschaft und Politik, SWP) ile ortaklığıyla (USIP) in partnership with the German Institute for International yürütülmüştür. Söz konusu çabalarda USIP Ortadoğu anddanışmanı Security Affairs (Stiftung WissenschaftUSIP und Politik, SWP). baş Steven Heydemann; bünyesinde InSuriye these efforts, a senior advisor foruzmanı Middle Geçiş Steven DestekHeydemann, Ağı direktörü ve program Rami SWP Ortadoğu ve Afrika Şubesispecialist kıdemli EastNakhla; initiatives at USIP; Rami Nakhla, a program yetkilisi Muriel ve aynı şubede araştırmacı and director of theAsseburg Syria Transition Support Network at USIP; olan Sakina Abushi bu süreci kolaylaştıran başlıca Muriel Asseburg, a senior fellow in SWP’s Middle East and isimlerdir. Önde gelen teknik uzmanlar veri sağlamakta Africa Division; and Sakinagerçekleştirdikleri Abushi, a researchergörüşmeleri in the same ve çalışma gruplarının division, have been key facilitators. technical experts de desteklemektedirler. SözLeading konusu uzmanlar şu şekilde Üstünlüğü konusunda havesıralanabilir: provided inputHukukun and supported the working groups’ Vivienne O’Connor ve Mark Shaw; deliberations: Vivienne O’Connor and Mark ShawGeçiş on theHukuku Rule of konusunda Beatrice Pouligny ve William A. Shabas; Law; Beatrice Pouligny and William A. Shabas on Transitional Güvenlik Sektörü Reformu konusunda Robert Perito Justice; Robert and Donald Planty on SecurityMichèle Sector ve Donald Planty;Perito Anayasa Yapımı konusunda Reform; Michèle Brandt Gluck; and Jason Gluck on Constitution Making; Brandt ve Jason Seçim Reformu ve Anayasa Meclisi'nin Oluşturulması konusunda Reynolds Andrew Reynolds on Electoral Reform andAndrew the Formation of a ve Ekonomik ve Sosyal PolitikaDelReformu konusunda Constitutional Assembly; and Graciana Castillo and Raymond Graciana Del Castillo ve Raymond Gilpin. Gilpin on Economic and Social Policy Reform. Bu The proje, kendini Belçika kayıtlı O Gün Sonrası Projesi project has been led by a Syrian Executive Committee (The Day After Project) adındaki kâr amacı gütmeyen which has agreed to constitute itself as a non-profit bir kuruluş olarak kabul eden Suriye Yürütme Komitesi organization, Dayedilmektedir. After Project, to be registered in Belgium. tarafındanThe idare Proje faaliyetleri ise ABD Project activities have been Dışişleri funded byBakanlığı, the U.S. Department Dışişleri Bakanlığı, İsviçre Hollanda menşeili Hivos ve aynı şekilde bir of State,bir theSTK Swissolan Foreign Ministry, a Dutch NGO,Norveçli Hivos, and STK olan Noref tarafından finanse edilmektedir. Buna a Norwegian NGO, Noref. In addition, the German Foreign ek olarak, Alman Dışişleri Bakanlığı'nın desteği de Ministry’ s support has been crucial for the project’s success. projenin başarısı açısından büyük öneme sahiptir. Project participants have also contributed to other groups’ Proje katılımcıları aynı zamanda Almanya ve Arap activities, such as the Working Group on Economic Recovery Emirlikleri'nin ortaklaşa yürüttükleri Ekonomik İyileşme and Development Germany the United ve Kalkınma Çalışmaco-chaired Grubu ilebyArap Birliğiand idaresindeki Arab Emirates, and the group working ongrup transition planning dönüşüm planlaması konusundaki çalışması gibi diğerthe grupların de katkı sağlamaktadırlar. under directionfaaliyetlerine of the Arab League. A temporary office to DestektheAğı adında İstanbul'da beSuriye set upGeçiş in Istanbul, Syrian Transition Supportkurulacak Network, geçici büro, üç temel alandaki proje çalışma grubunun will oversee the implementation of recommendations made tavsiye kararlarının uygulamasını denetleyecektir. Bu by project working groups in three key areas: security sector üç temel alan ise şu şekilde sıralanabilir; güvenlik reform,geçiş transitional and the üstünlüğü. rule of law. sektörü reformu, hukukujustice, ve hukukun The Day Sonrası”: After: “O Gün Suriye’de Demokratik Supporting a Democratic Geçişi Desteklemek Transition in Syria Vision, Principles, Objectives, Challenges, and Vizyon, İlkeler, Hedefler, Sorunlar ve Tavsiyeler Recommendations Mart 2011 tarihinde Suriye devriminin başlangıcından itibaren Suriye muhalefetinin karşılaştığı sorunlar arasında; Suriye’nin geleceğisince içinthe ortak vizyon geliştiAmong the challenges confronted by the Syrian opposition startbir of the Syrian revorilmemiş olması ve Esad sonrası geçiş dönemiyle birlikte ortaya çıkacak önemli lution in March 2011 has been the lack of a unified vision for Syria’s future and of concrete sorunlara bulacak somut vesignificant detaylı birchallenges planlanlama yapılmamış and detailedçözüm planning to respond to the that will accompanyolması a postsıralanabilir. Net bir vizyon ve detaylı planların olmayışı, Esad rejiminin devrilmeAssad transition. The absence of a clear vision and detailed plans has reinforced fears among si hâlinde Suriye toplumunun bazıwhat kesimlerinde gelecek arttırmıştır. some segments of Syrian society about the future might holdkorkusunu should the Assad regime Bu durum aynı zamanda Esad rejimini devirmeye çalışan muhalefetin destekçisi collapse. It has also constrained efforts by the international community to support the uluslararası toplumun çabalarını zora sokmuştur. Bu boşluğu doldurmak için “O opposition in its efforts to overthrow the Assad regime. To address this gap, The Day After Gün Sonrası” projesi, farklı geçmişlere sahip yaklaşık 45 önemli Suriyeli muhalif project provided a framework within which some 45 prominent opposition representatives of temsilcisinin kolaylaştırılmış geçiş planlama sürecine katılımda bulunduğu bir çervaried backgrounds participated in a facilitated process of transition planning. The project çeve sunmuştur. Bu proje şu anda Esad sonrası düzene ilişkin kapsamlı bir vizhas now published document provides aanlaşmaya comprehensive vision for a post-Assad order, yon sunan, ilkelerave hedeflerthat konusunda varan, sorunları ve tehlikeleri agrees on principles and goals, identifies challenges and risks, and puts forward concrete tespit eden ve başarılı bir geçiş için kilit öneme sahip altı politika alanında somut recommendations in sixbir policy fields crucial for a successful transition. Theaynı document also tavsiyeler öne süren belge yayınlamışlardır. Söz konusu belge zamanda offers recommendations for measures to be taken immediately to put in place the foundabaşarılı bir geçiş sağlamak adına temelleri yerine oturtmak için bir an önce alına1 sunmaktadır. tionstedbirlere for a successful cak ilişkintransition. tavsiyeler Today, Syrians are struggling to overthrow an authoritarian regime and secure the oppor- Günümüzde mevcutdemocracy. otoriter rejimi devirmeye ve istikrarlı, barışçıl bir tunity to live inSuriyeliler, a stable, peaceful Transitions to democracy are always difficult. demokrasi içinde yaşama imkanını garantiface altına çabalamaktadırlar. DeThose that occur in the wake of armed conflict the almaya most daunting of challenges. They mokrasiye geçiş her zaman zor olmuştur. Silahlı çatışmanın ardından meydana must contend not only with the legacies of dictatorship, but with the immediate consegelen süreçleri ise en iç karartıcı sıkıntılarla karşı karşıya vastly kalırlar. Sadece quencesgeçiş of violence—human, social, institutional, and economic—which complicate, diktatörlüğün ardında bıraktıklarıyla değil, aynı zamanda travmatik çatışma sonrası and often overwhelm, efforts to build and consolidate democratic institutions and norms in bir toplumda demokratik kurum ve norm oluşturma ve pekiştirme çabalarını büyük a traumatized, post-conflict society. ölçüde sıkıntıya sokan ve etkileyen şiddet odaklı direkt neticelerle de (insani, toplumsal, kurumsal ve ekonomik) baş etmek zorunda kalmaktadırlar. conTenTs 2İçindekiler Goals and Core Principles • 3 Goals, Objectives, Challenges, and Recommendations • 7 An invitation for Debate Amaçlar ve Temel İlkeler 2 • Amaçlar, Hedefler, Sorunlar ve Tavsiyeler 3 • Tartışmaya Davet 8 Ne var ki, en zorlu koşullar altında bile olsa, ortak ilkelere ve net bir biçimde belirlenmiş hedefler konusunda mutabakata bağlı olduğunda başarılı bir geçiş sürecine ilişkin çabalarda gelişme sağlanır. İzlenecek yol, kabul edilen ilkeler ve vatandaşların ulaşmaya çalıştıkları hedef anlayışı doğrultusunda gerçekleşen geçiş süreçlerinde, kaçınılmaz sorunların üstesinden daha rahat bir şekilde gelinir. Buna ilaveten; ülkenin belirli tarihi deneyimleri, toplumsal yapısı, kültür ve gelenekleri göz önüne alındığında geçiş dönemlerinin başarıya ulaşma şansı daha yüksektir. Geçiş dönemini sekteye uğratacak tehlikeler ve zorluklar tespit edildiğinde, bunları hafifletecek stratejiler geliştirildiğinde ve geçici ve öngörülemez koşullar altında bile uygulanabilirliğini garanti altına almak için bu geçiş planına yeterli düzyde bir esneklik de sağlandığında söz konusu başarı ihtimali daha da artmaktadır. Bu durum karşısında ve Suriye’nin geçiş dönemi planlamasına önemli bir katkıda bulunma amacıyla “O Gün Sonrası” projesi tasarlanmıştır. Suriye Yürütme Kurulu himayesi altında hareket eden, Stiftung Wissenschaft und Politik (SWP) ortaklığındaki USIP bu konudaki müzakereleri kolaylaştırmıştır. Amaçlar ve Temel İlkeler O Gün Sonrası projesi katılımcıları, aşağıdakileri geçiş otoritelerinin çabalarına rehberlik eden amaçlar olarak belirlemiştir. Bu amaçların yerine getirilmesine yönelik ilerleme, Esad sonrası geçiş döneminin başarı şansını da arttıracaktır: • Mezhepsel, etnik veya cinsiyet hususlarından ziyade vatandaşlık ve tüm vatandaşların eşitliği hususları, bireyler ve devlet arasındaki ilişkilerde belirleyici olmalıdır. • Suriye, güvenlik güçlerinin tüm vatandaşların güvenliğini ve insan haklarını korumakla yükümlü olduğu bir sivil devlet olmalıdır. • Adem-i merkeziyetçilik unsurlarıyla birlikte devlet ve toprak bütünlüğü, her kesimden vatandaşın katılımına olanak sağlayacaktır. • Ekonomi; toplumsal adaleti, beşeri kalkınmayı, sürdürülebilir kalkınmayı ve doğal kaynakların korunmasını mümkün kılma amacına hizmet etmelidir. • Yeni siyasi liderlik ve hükümet, otoriter rejimle bağlarını koparmak adına demokratik ilkelere ve süreçlere net bir bağlılık göstermelidir. • Yeni bir ulusal kimliğin geliştirilmesi, güçlendirilmesi ve tanıtılması gerekmektedir. Suriye toplumunun tün bileşenleri arasında birliğin güçlendirilmesi; milletin temel değerleri ve temel ilkeleri konusunda uzlaşıya varılması ve yönetişim konusunda da yeni bir çerçeve oluşturulması gerekmektedir. Aynı zamanda demokrasi ilkeleri ve tatbiki konusunda vatandaşların eğitilmesi ve yetkilendirilmesi gerekir. Suriye devriminde kilit öneme sahip bu amaçlar halk adına Suriyeli liderler tarafından değil; halkın korkularını, ihtiyaçlarını ve arzularını liderlerine ve birbirlerine ifade edebilmelerine olanak sağlayan vatandaşlık eğitimi, ulusal diyalog ve halkın katılımı yoluyla Suriye halkının kendisi tarafından gerçekleştirilmelidir. Böyle bir süreç aşağıdaki temel ilkelere dayanmalıdır: Çok taraflılık ve Katılım: Kapsamlı ve katılımcı bir geçiş süreci, Suriye toplumunun tüm unsurlarını içine alan bir süreçtir. Çok taraflılık, halk katılımını mümkün olan en yüksek seviyeye çıkarmakla gerçekleştirilir. Katılım Suriye halkının fikirle2 rini, menfaatlerini ve tercihlerini geçiş dönemi yönetimine hem özgür bir şekilde ifade edebilmesi; hem de geçiş yönetimlerinin duyarlı olacakları ve kapsamlı katılımı teşvik edecekleri konusunda Suriye halkının güveninin tam olması doğal ve yasal bir haktır. Şeffaflık ve Sorumluluk: Şeffaf bir geçiş süreci, görüşmeler için etkili mekanizmalar yoluyla açık bir şekilde yüürtülmektedir. Suriye halkının bilgilendirilmesi ve yeni Suriye’nin şekillenmesine katkıda bulunmaları konusunda şeffaflık vazgeçilmez bir unsurdur. Kamu yetkililerinin hesap verme sorumluluğu ise, Suriye halkının fikirleri ve tercihlerinin geçiş hükümetince göz önünde bulundurulmasını temin eder. Mutabakat: Geçiş süreci; alınan kararlar Suriye toplumunun tüm unsurları arasında mümkün olduğunca geniş oranda bir uzlaşıyı yansıttığında ve yine mümkün olan en büyük ölçüde görüşmeler, müzakereler ve ikna sonucunda karara varıldığında olumlu netice verecektir. Etraflılık, katılım, şeffaflık ve hesap verm sorumluluğu gibi hususların yanısıra bu faktör de geçiş yönetimlerince alınan kararların sadece tek bir toplumsal çıkarın değil, ulusun menfaatlerini ve arzularını yansıtmasını temin eder. O Gün Sonrası projesindeki katılımcılar bu amaçlara ve hedeflere yönelik çalışmanın zaman zaman Suriye toplumunun yetkilerine zarar vereceğini kabul etmektedirler. İstikrarı ve güvenliği sağlamaya verilen önem bazen katılım ve şeffaflık konusundaki taleplerle ters düşecektir. Katılımcılar, anın gereksinimlerine ve geçiş hükümetinin zor koşullar altında etkili bir şekilde çalışması için gerekli olacak esnekliğe müsaade etmemenin; Esad sonrası dönemde demokratik bir Suriye yaratmak için imkanları şekillendirecek amaç ve ilkelerin tümüne olan temel bağlılığı sarsmamanın önemli olduğu konusunda mutabıktırlar. Amaçlar, Hedefler, Sorunlar ve Tavsiyeler Görüşmeler, başarılı bir geçiş dönemi için büyük öneme sahip politika alanlarını ele alan altı çalışma grubunda gerçekleşmiştir. Bu çalışma grupları şu şekilde sıralanabilir: Hukukun üstünlüğü; geçiş hukuku; güvenlik sektörü reformu; anayasa yapımı; seçim reformu ve Anayasa Meclisinin kurulması; ve ekonomik yeniden yapılandırma ile sosyal politika. Altı çalışma grubunun her biri belirli amaç, hedef ve sorunları tespit edip detaylı strateji ve tavsiyeler üretmişlerdir. Hukukun Üstünlüğü Suriye’de hukukun üstünlüğünü güçlendirme çabaları, Suriye’yi bireylerin despotik güçleriyle idare edilen devlet yönetiminden, hiçbir bireyin hukukun üstünde sayılmadığı ve herkesin yasalar karşısında koruma ve yükümlülüklere sahip olduğu bir hukuk devletine dönüştürme amacı gütmektedir. Buna ek olarak, hukukun üstünlüğü faaliyetleri geçiş döneminde düzenli adalet sistemi yönetimini garanti etmeyi; olağanüstü mahkemelerden yetkileri geri almayı; mevcut adalet sisteminin sınırlı kapasitesini ele almayı; ve yolsuzluktan, şiddetten ve suçtan uzak durmayı amaçlamaktadır. Hukukun üstünlüğünü güçlendirme çabalarının belli başlı gereksinimleri yansıtması beklenmektedir. Bunlar: 3 • • • • uluslararası insan hakları normları ve standartlarıyla tutarlı olmalı; hukuki olarak kesin ve şeffaf olmalı; yöntemsel şeffaflıkla tasarlanmalı; kanun yapım sürecinde sıradan vatandaşın katılımını mümkün kılan bir tasarı hazırlanmalı; ve • halkın önünde ilan edilmelidir. Esad rejiminin devrilmesinin ardından hukukun üstünlüğününün önüne geçmeye çalışan birçok engel olacaktır. Hâlihazırdaki adalet sistemi zayıf olmakla birlikte denetim ve gözetim mekanizmaları ile meşruiyet ve güvenden de yoksundur. Gizli hapishaneler, gözaltı merkezleri, çoklu kontrol hatları ve yasal olmayan biçimde göz altına alınan birçok kişi olduğundan dolayı ülkedeki cezaevi sistemi şeffaf değildir. Diğer çatışma sonrası ülkelerde olduğu gibi geçiş döneminde ciddi boyutta bir suç artışı ve hukukun üstünlüğünün güçlenmesine ket vurulma tehlikesi söz konusudur. Hukukun üstünlüğünü sağlamak adına bir zemin hazırlamak için, Esad rejiminin düşüşünden önce bile bazı adımlar atılması gerekir. Öncelikli olarak kabul edilen hususlar arasında şunlar sıralanabilir: geçiş döneminin başlangıcından itibaren adalet sistemini yönetebilecek ve destekleyebilecek adalet sektöründeki güvenilir mevcut yetkilileri tespit etmek; emniyet kayıtlarının ve hassas adalet altyapısının önemi hakkında farkındalığı arttırmak; korunabilmesi ve muhafaza edilebilmesi adına kritik altyapı, merkez ve kayıtları tespit etmek; mevcut yasaları yeniden gözden geçirmek üzere yasal bir komite oluşturmak ve geçiş sürecinin ilk aylarında hangi yasalarda değişiklik yapılıp hangilerinin kaldırılacağına ilişkin tavsiyelerde bulunmak. Geçiş Hukuku Uluslararası normlar ve standartlara ayak uydurma konusunda Suriye’deki bir geçiş dönemi adalet programının sadece cezalandırıcı değil, aynı zamanda güçlendirici süreçleri ve mekanizmaları da içine alması gerekir. Geçiş dönemi hukukunun; • yakın zaman önce ve geçmişte işlenen suçların mağdurları için adaleti sağlayacak; • çatışmayı ve toplumsal bölünmeyi arttıracak şiddete dayalı çözüm yollarına alternatifler bulacak; • faillerin yaptıkları ile mağdurların başından geçenler hakkında gerçekleri ortaya koyacak; • daha fazla suç işlenmesini engellemeye ve vatandaşların devlet kurumlarına olan güvenlerini yeniden sağlamaya yardımcı olan mekanizmalar sağlayacak ve böylece hukukun üstünlüğünü güçlendirmeye katkı sağlayacak; • vatandaşlar arasında güveni tazelemeye ve Suriye için yeni bir pozitif vizyon geliştirmeye destek olacak; • geçtiğimiz elli yıl içinde şiddet, baskı ve otoriterizm gibi mirasların ışığında büyük ölçüde mağdurlar için olduğu kadar toplum için de “toplumsal onarım” sağlayacak şekilde hazırlanması gerekir. Rejim değişikliğine ilişkin akla yatkın herhangi bir senaryoya göre, geçiş hukukunu sağlamaya yönelik çabalar illa ki büyük sorunlarla karşılaşacaktır. Bunların en 4 başında gelenler ise şu şekilde sıralanabilir: Silahlı mücadelenin ardından şiddetini arttıran mezhepsel ve bölgesel gerilimin hüküm sürdüğü bölünmüş bir toplum; yeni hükümetin ele alamayabileceği sorumluluk ve adalet gibi hususlarda halkın talebi; geçiş hukukunu uygulamaya geçirmek için Esad sonrası hükümetin güvenceği yetersiz kaynak üssü; ile adli ve savcılık kurumlarını da içine alan kamu kurumlarının sınırlı kapasitesi ve risk altındaki meşruiyeti. “O Gün Sonrası” peojesi, rejimin düşüşünden önce geçiş dönemi adaletinin temellerini atmayı tavsiye eder. Atılması gereken adımlar şu şekilde sıralanabilir: Geçiş dönemi adalet stratejisi planlamaya başlaması için bir Hazırlık Komitesi kurmak; kayıtları ve belgeleri korumaya hazırlanmak; misillime saldırılarının önüne geçmek ve geçiş dönemi adalet mekanizmaları hakkında farkındalığı arttırmak için halk arasında mesajlaşma ve destek programını başlatmak; uluslararası çıkarlar hakkında öngörüde bulunmak; çeşitli geçiş dönemi adalet mekanizmalarını koordine etmek ve bunları birbirine entegre etmek için uygun çerçeveler düşünmek; ve geçiş dönemi adalet kurumlarında görev alacak çalışanları hazırlamak. Güvenlik Sektörü Reformu Güvenlik sektörü reformu (GSR) demokratik ilkelerin oluşturulmasıyla ve demokratik bir hükümetin kurulmasıyla doğrudan bağlantılıdır ve bu şekilde sağlanmalıdır. Bu nedenle yeni bir demokratik düzenin güçlendirilmesi büyük bir öneme sahiptir ve geçiş dönemi adaleti ile hukukun üstünlüğünü sağlama çabalarıyla eş zamanlı olarak takip edilmelidir. Bu amacı ileriye taşımak için: • demokratik ilkelerle paralel olarak sivil-askeri ilişkiler kurulmalıdır, örn; silahlı kuvvetler, emniyet ve istihbarat örgütleri mülki amirlikler tarafından yönetilecek bu yönetimler altında faaliyetlerini yürüteceklerdir; • güvenlik sektöründeki hizmetler, bireylerin etnik geçmişi ve/ya mezhepsel inançlarına bakmaksızın tüm Suriye vatandaşları için geçerli olacaktır. • güvenlik sektörünün temel işlevi; kamu düzenini sağlamak ve ülkenin egemenliğini ve toprak bütünlüğünü korumanın yanısıra, vatandaşlara siyasi, ekonomik, toplumsal ve kültürel özgürlükler sağlamak adına Suriye halkı için etkili bir güvenlik ortamı oluşturmak olacaktır. • güvenlik sektörü siyasetten tamamen bağımsız olacaktır. • aynı zamanda hükümet ordunun, istihbarat hizmetlerinin ve polis teşkilatının profesyonel bir biçimde kalkınmasını sağlayacaktır. Esad rejimi devrildikten hemen sonra, geçiş hükümetinin kaçınılmaz güvenlik sorunlarıyla karşılaşması muhtemeldir. Bu sorunlar şu şekilde sıralanabilir: Sivil ayaklanmalar, yağmalama ve intikam saldırıları; Şabiha ve diğer rejim yanlısı promiliter gruplar da dahil olmak üzere rejimden geriye kalanların mücadele etmek, missilleme yapmak ve istikrarı bozma çabaları; geçiş hükümetinin sivil otoritesi ile tek kontrolü altına girmeyi reddeden silahlı grupların özel milis güçlere dönüşmesi. Söz konusu tehlikelere etkili bir biçimde karşı koymak ve demokratik bir güvenlik sektörü reformunun temellerini atmak için, rejmin devrilmesinden önce atılması gereken adımlar vardır. Bunlar arasında en önemlileri şu şekilde sıralanabilir: muhalefet gruplarının siyasi liderlikleri ile Özgür Suriye Ordusu arasında güven tesis etmek; silahlı muhalif gruplar arasında komuta ve kontrolü iyileştirmek, insan hak5 ları standartları ile tutarlılığını sağlamak ve sivil otoritenin kabul edilmesini güvence altına almak için çaba göstermek; geçiş döneminde GSR sürecini yönetmek üzere bir gözetim skomitesi oluşturmak; polis güçlerine uygun bir eğitim sağlamak da dahil olmak üzere Suriye Ulusal Polis teşkilatı ve diğer kaynaklara dayalı bir geçiş dönemi güvenlik gücü kurma hazırlıkları yapmak; ve güvenlik sektörü reformunda liderlik rolü üstlenebilecek güvenilir kişileri tespit etmek üzere ordu ve polis teşkilatındaki emekli ve faal üst düzey subayların ön güvenlik sorgulamasını yürütmek. Anayasa Yapımı Suriye’nin anayasa yapım süreci ulusal kimliği geliştirmek, güçlendirmek ve tanıtmak için; birliği güçlendirmek için; güven tesis etmek, ulusal barışa katkıda bulunmak ve demokrasi kültürünü desteklemek için bir fırsat olarak görülmelidir. Bu amaçlara ulaşmak için anayasa yapım süreci etraflılık, şeffaflık, katılım, mutabakat, görüşme ve ulusal mülkiyet gibi hususların temel ilkelerini bünyesinde bulundurmalıdır. Suriye’nin bu anayasal anı sadece bir fırsat değil, aynı zamanda da bir sorun teşkil etmektedir. Mantıksızca yürütüldüğü takdirde – bu temel ilkelerin ihlâli hâlinde – Suriye’deki anayasa yapımı hâlihazırdaki fay hatlarını daha da derinleştirebilir, ülkeyi bölebilir ve daha büyük çaplı ve uzun vadeli şiddet ve istikrarsızlığa yol açabilir. Aynı zamanda bu durum geçiş yönetimlerinin ve bunu takiben herhangi bir hükümetin meşruiyetine de zarar verebilir. Bu nedenle “O Gün Sonrası” projesi, Suriye’nin farklı unsurları içinde barındıran toplum gereksinimleri ve çıkarlarında uzlaşma sağlayan kapsamlı ulusal bir diyalog yoluyla Suriye’nin yeni anayasal düzen tasarısının oluşturulması gerekliliğine vurgu yapmaktadır. Ancak böyle bir süreçle Suriye’nin geçiş dönemi yasal bir nitelik kazanabilir. Bu süreç aşağıdaki adımları kapsamalıdır: • 2012 Anayasası feshedilmeli veya 1950 Anayasası’nın uygun bir biçimde değiştirilmiş versiyonuna dayalı geçiş sürecine özgü yasal bir çerçeve oluşturulmalı ya da yeni bir yasal çerçeve oluşturulmalıdır; • geçiş dönemi yasal çerçevesi temel hak ve özgürlükleri, geçiş yönetimi hükümlerini, müzakere ile kalıcı anayasa tasarısını hazırlamak için bir yol haritası ve kalıcı anayasaya dahil edilmesi gereken üzerinde karara varılmış anayasal güvenceleri de içine almalıdır; • Anayasa Meclisi’nin anayasayı müzakere etmesi, taslak hazırlaması ve onaylaması beraberinde son bir tasdik için ulusal referandum düzenlemeye ilişkin ek bir teminatta bulunması da gerekmektedir; • Anayasa Meclisi Suriye’nin çeşitliliğini yansıtarak mümkün olduğunca kapsamlı ve temsil gücü kuvevtli olmalıdır; • Anayasa yapımında görev alan yetkililerin aldığı kararlar şeffaf olmalı ve fikir birliği doğrultusunda alınmalıdır. Seçim Reformu ve Anayasa Meclisinin Kurulması Seçim reformunun amacı, demokratik yapıya sahip ve demokratik bir süreç sonucunda oluşturulan anayasa doğrultusunda Suriye’nin demokratik bir siyasi sisteme geçişini desteklemektir. Bu süreçte atılacak ilk ve en önemli adım, Suriye halkının yeni anayasayı kimin tasarlayacağına karar vereceği mekanizmaların planlanmasıdır. Yeni anayasa, Suriye toplumundaki tüm unsurların eşit bir şekilde temsil edilmesini ve vatandaşların devlet memurlarını hareketlerinden sorumlu tutabilmesini garanti eden prosedürler ve düzenlemeler de dahil olmak üzere seçim kanunlarına dayalı özgür, adil ve kapsamlı çok partili seçimler yoluyla devlet görevlilerinin seçildiği bir seçim sistemi tasarısına zemin hazırlayacaktır. Esad sonrası Suriye, anlamlı seçimler için önkoşulları belirleme gereksinimiyle 6 seçimleri hızlı bir şekilde düzenlemek için yüksek kamu beklentilerini dengelemek durumunda kalacaktır. Günümüzde Suriye’nin seçim altyapısı zayıftır. Yasal çerçevenin tamamen elden geçirilmesi gerekmekte; Baas Partisi ve buna bağlı gruplar dışındaki siyasi partilerin yasallaştırılması şarttır; ve bazı grupların dışlanma ve ötekileştirilme geçmişinin düzeltilmesi gerekmektedir. Anayasa Meclisi için bir seçim sistemi tasarlama ölçütü, gelecekteki parlamento seçimleri için belirlenecek ölçütlerden bir şekilde farklı olmalıdır. Bu ilk yasama meclisi, yeni Suriye anayasasının yazımını denetlemek gibi çok mühim bir görev üstlenmiştir. Bu kurucu belgede Suriye’deki tüm ilgili grupların temsil edilmesini sağlamak için kapsamlılık unsuru, anayasanın fiili tasarısına yol açacak mekanizmaların merkezinde yer almalıdır. Gelecekte seçimler aynı zamanda meşru, temsilci, Suriye halkıyla özdeşleşen ve halkın tercihlerini yansıtan bir meclis kurmalıdır. Meşruiyet tüm önemli grupların dahil edilmesini kolaylaştıran demokratik süreçlere dayanacaktır. Bunlardan en önemlileri ise; ulusal, etnik ve dini azınlıklar ile kadınlar gelmektedir. Seçimler aynı zamanda kuruluş aşamasındaki parti sistemini de geliştirmeli ve mücadele edip seçimleri kazanmaları için halk arasındaki bağımsız gruplara da ortam hazırlamalıdır. Ekonomik ve Sosyal Politika Reformu Esad sonrası dönemde bir an önce ele alınması gereken en büyük öncelikler şu şekilde sıralanmaktadır: Silahlı mücadelenin temel altyapı, ev ve iş yerlerinde meydana getirdiği ekonomik hasarı onarmak; şiddet ve göç sonucu hayatları altüst olan kişilere yardım sağlamak; ve başlıca sosyal hizmetler de dahil olmak üzere Suriye ekonomisinin normal işleyişini mümkün olduğunca hızlı bir şekilde iyileştirmek. Suriye’nin istikrar, barış, demokrasi ve ekonomik güvenlik ile sonuçlanacak bir geçiş dönemi geçirip geçirmeyeceği büyük ölçüde yeni hükümetin bu acil ekonomik ve sosyal gereksinimlere ne kadar hızlı ve etkili bir şekilde yanıt vereceğine bağlıdır. Uzun vadede Suriye halkının haysiyetini ve özgürlüğünü güvence altına almak, şeffaf ve katılımcı süreçler yoluyla fırsat ve adaleti teşvik eden ekonomik ve sosyal politikaların geliştirilmesini gerektirecektir. Tüm bu kısa ve uzun vadeli hedefleri dikkate aldığımızda, geçiş dönemindeki ekonomik ve sosyal politikanın odak noktası şunları içermelidir: • acil toplumsal ihtiyaçlar üzerine eğilmek ve halka gıda, ilaç, kalacak yer, su ve enerji sağlamak; • 50 yılı aşkın bir süredir iktidarda olan yağmacı ve ayrımcı Baas rejiminin yolsuzluğunu ve siyasi ekonomiye yıkıcı etkilerini tersine çevirmeye başlamak; • devrim sırasında zarar gören alanları yeniden inşa etmek ve yeniden kalkındırmak; • yeniden yapılandırma ve yeniden kalkınma konusunda istihdam yaratarak yerel ekonomiyi canlandırmak; • özel sektörün adil bir şekilde kalkınmasına destek vermek için girişimciliği teşvik etmek ve ekonomik yönetişimi iyileştirmek; • tüm Suriyelilere uygun ekonomik ve sosyal koruma sağlamak için sosyal politikaları güçlendirmek; • etkili ekonomik yönetişim, yolsuzlukla mücadele, politika yapım ve yönetim mekanizmalarını benimseyerek makroekonomik istikrarı teşvik etmek. Mevcut rejimin devrilmesinin ardından Suriye’deki ekonomik ve toplumsal sorun7 lar korkunç seviyelere ulaşacaktır: Devam eden güvensizlik ortamı iyileşmeyi de sekteye uğratacak; insani ihtiyaçlar, yeniden yapılandırma ve yeniden kalkındırmanın maliyeti çok fazla olacak; yaptırımlar sonucunda ekonomi çökmüş ve devlet rezervleri boşalmış olacak; birçok yabancı aktör kendi çıkarları doğrultusunda hareket etmeye çalışacak; nitelikli çalışan eksikliği yaşanacak ve her tarafa yayılmış olan yolsuzluktan arta kalanlar varlığını sürdürecek; ve halkın devlet polikalarına olan güvensizliği devam edebilecektir. “O Gün Sonrası” projesi bu sorunlar üzerine eğilmek için, yerel ağların yardımıyla rejim değişiminden önce bile değerlendirmeler yapılması; rejim değişimini takiben acilen ele alınması gereken önceliklerin tespit edilmesi; insani yardım, yeniden yapılandırma ve kalkınma için çok önemli ağ ve aktörlerin belirlenmesi gerektiği tavsiyesinde bulunmaktadır. Tartışmaya Davet O Gün Sonrası belgesi Suriye’deki değişime yönelik model bir yaklaşım değildir. Aslında katılımcılar br tasarı üzerine çalışmamışlardır. Daha ziyade asıl amaç; Suriyelilerin kendi aralarındaki Esad sonrası Suriye’de neler olması gerektiğine ilişkin vizyon beraberinde bu vizyona yönelik bir değişimi garanti altına almak için neler yapılması gerektiği konusundaki tartışmaya önemli bir katkı sağlamaktır. Bu anlamda söz konusu proje, başta Suriyelilerin kendi aralarında olmak üzere, bir tartışma ve daha büyük bir kalkınmaya davet olarak görülmelidir. 8