İnönü Üniversitesi Turgut Özal Tıp Merkezi`nde Araştırma Görevlisi
Transkript
İnönü Üniversitesi Turgut Özal Tıp Merkezi`nde Araştırma Görevlisi
TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 25, Sayı 2, Mayıs 2006 Araştırma makalesi İnönü Üniversitesi Turgut Özal Tıp Merkezi’nde Araştırma Görevlisi Olarak Çalışan Hekimlerin Mesleki Memnuniyet Düzeyi Leyla KARAOĞLU, Tolga ŞAHİN, Mücahit EĞRİ1, Erkan PEHLİVAN, Metin F. GENÇ3, Gülsen GÜNEŞ3 The Career Satisfaction Levels of The Residents Working At İnönü University Turgut Özal Medical Center ® ÖZET ® ABSTRACT Amaç: Bu araştırmanın amacı, İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Turgut Özal Tıp Merkezi’nde araştırma görevlisi olarak çalışan hekimlerin meslek yaşamındaki sorunlu alanlarını ve genel olarak meslek yaşamlarından ne düzeyde memnun olduklarını saptamak ve bazı bireysel özelliklere göre tanımlamaktır. Yöntem: Araştırma tanımlayıcı niteliktedir. Araştırmanın evrenini, Turgut Özal Tıp Merkezi’nde çalışan 202 araştırma görevlisi hekim oluşturmaktadır. Hekimlerin bireysel özelliklerini, mesleki memnuniyet alanlarını, akademik çalışmalarını ölçmek üzere hazırlanan anket formu, Mayıs 2004 tarihinde hekimlere dağıtılmıştır. 143 hekim anket sorularını yanıtlamıştır. Araştırmanın kapsama yüzdesi %70,8’dir. Bulgular: Araştırmaya katılan hekimlerin yaş ortalaması 29,1±0,2 yıldır. Asistanların %69,9'u erkek, %30,1'i kadındır. Hekimlerin %61,5’i genel olarak mesleklerinden memnun olduklarını belirtmişlerdir. Hekimlerin en çok yakındığı ilk üç mesleki memnuniyet alanı sırayla kazanılan gelir (%90,9), mesleki eğitime ayrılan süre (%88,8) ve mesleki eğitime ayrılan bütçedir. (%82,5). Hekimlerin mesleki alanlara ilişkin yakınmalarının yaş, günlük çalışma süresi ve medeni duruma göre değiştiği saptanmıştır (p<0,05). Ayrıca, hekimlerin bilimsel kongrelere katılma, bilimsel araştırma ve makale hazırlama gibi akademik çalışma yapma düzeylerinin düşük olduğu, bu durumun asistan olarak çalışma süresiyle ilişkili olduğu saptanmıştır (p<0,05). Sonuç: Araştırma sonucunda, Turgut Özal Tıp Merkezi’nde çalışan araştırma görevlisi hekimlerin yarıdan biraz fazlasının meslek yaşamlarından memnun olduğu saptanmıştır. Objectives: The aim of the study was to determine the career satisfaction levels of the residents working at İnönü University Turgut Özal Medical Center and to identify the satisfaction facets by personal characteristics. Methods: The study was a descriptive study. The study population was 202 residents working at Turgut Özal Medical Center. A self-responded questionnaire including items on the personal characteristics, career satisfaction facets and academic work life were distributed to the physicians during May 2004. Of the total residents, 143 were responded to the questionnaire with a response rate of 70.8%. Results: The mean age of physicians was 29.1±0.2 years; 69.9% were men and 30.1% were women. Of the residents, 61.5% were generally satisfied with their career. The least satisfied facets were income (90.9%), time (88.8%) and budget for professional education (82.5%). The dissatisfied facets were differed according to the residents’ age, work hours and marital status (p<0.05). Participating in academic activities like scientific congress, research and paper submission were rarely seen among residents and were associated with the duration of residency (p<0.05). Conclusion: It was seen that more than half of the residents working at Turgut Özal Medical Center were satisfied with their career. Key Words: Residents, Job Satisfaction, Career Satisfaction. Anahtar Kelimeler: Asistan Hekim, Memnuniyet, İş Doyumu. Doç.Dr., İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Doktora öğrencisi, İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Prof.Dr., İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Yazışma Adresi: Doç.Dr. Leyla Karaoğlu İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD, Malatya e-posta: lkaraoglu@inonu.edu.tr [Geliş Tarihi: 18.02.2005 – Kabul Tarihi: 27.05.2005] TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 25, Sayı 2, Mayıs 2006 Karaoğlu ve diğerleri Giriş ve Amaçlar süyle uzmanlaşma eğilimi göstermektedirler (10). Uzmanlık eğitimi günlük çalışma süresi uzun olan ve nöbet tutulan yoğun bir süreçtir. Eğitim ve araştırma faaliyetlerinin yeri, zamanlaması, nicelik ve niteliğinin de araştırma görevlisi olarak çalışan hekimlerin memnuniyetlerini etkilediği bilinmektedir (11). Hem bir hekim olarak hekimleri ilgilendiren bütün toplumsal değişikliklerin hem kendi özel süreçlerinin etkisiyle, araştırma görevlisi hekimlerde duygusal tükenmenin ve yabancılaşmanın-duyarsızlaşmanın daha yüksek olduğunu, mesleki memnuniyet düzeyinin daha düşük olduğunu gösteren çalışmalar mevcuttur (12-14). Bu çalışmada, yukarıdaki bilgilerden yola çıkarak, İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Turgut Özal Tıp Merkezi’nde çalışan araştırma görevlisi hekimlerin meslek yaşamındaki sorunlu alanlarının ve genel olarak mesleklerinden ne düzeyde memnun olduklarının bazı bireysel özelliklere göre tanımlanması amaçlanmıştır. Son yıllarda, insan sağlığının tarih içindeki en iyi düzeyine ulaştığı varsayılmaktadır. Toplumun sağlık düzeyi yükseldikçe sağlık hizmetleriyle ilgili talepleri ve eleştirileri artmakta ve daha kaliteli sağlık hizmeti istemektedir. Artan nüfus, değişen yaş örüntüsü, tanı ve tedavi yöntemlerindeki gelişmeler, sağlık hizmeti giderlerinin artması, sağlık hizmetlerinin artı değer getiren ekonomik sektörlerden biri olarak değerlendirilmesi, Dünya genelinde, sağlık sektöründe verimlilik, kalite, özelleştirme ve rekabet gibi kavramların tartışılmasına yol açmıştır. Türkiye’de de 1980 yılından itibaren bu kavramlar tartışılmaya ve değişik düzeylerde pratikte yaşanmaya başlanmıştır (1, 2). Bu değişiklikler, sağlık hizmeti sunumunda kilit rol oynayan hekimi, unvanı ve konumu ne olursa olsun birincil olarak etkilemektedir. Türkiye’de, sağlık hizmet sunumu ve insan kaynakları ile ilgili bir çok sorun tespit edilmiştir. İhtiyaçtan fazla, iyi eğitim almamış niteliksiz hekim yetiştirilmesi, hastaların bekleme süresinin uzun muayene süresinin kısa olması, dolayısıyla hasta tatmininin düşük olması, sevk zincirinin işlememesi nedeniyle hastanelerde poliklinik yükünün fazla olması, başhekimin etkisinin çok belirgin olması, nitelikli yönetici eksikliği, kamuda çalışan hekimlerin maaşlarının düşük olması, hekimlerin ek iş yapmadan geçinemez hale gelmesi bu sorunlardan bazılarıdır. Bu ve benzeri sorunlar nedeniyle hekimler arasında iş doyumunun düşük olduğu vurgulanmaktadır (3-7). Hekimin mesleki memnuniyeti çok yönlü bir yapıya sahiptir. Cinsiyet, yaş, medeni durum gibi demografik faktörlerin yanı sıra unvan, çalışılan kurum ya da kuruluş, uzmanlık alanı, kendi işinde ya da birine bağlı olarak çalışma, nöbet usulü çalışma, bakılan hasta sayısı, gelir ve iş yaşamıyla ilgili başka bir çok faktör hekim memnuniyetini etkilemektedir. Hekim memnuniyeti üzerinde son yıllarda önemle durulmasının nedeni iş yaşamından memnun olan hekimlerin daha iyi sağlık bakım hizmeti sunmalarıdır. Çalışmalar hasta memnuniyeti ile hekim memnuniyeti arasında kuvvetli bir ilişki olduğunu göstermektedir. Hekimin iş yaşamından memnun olmaması, hem hekimin hem de hastanın sağlığını olumsuz etkiler. Hekimin daha az çalışmasına, hatta greve yönelmesine yol açabilir. Daha da ileriye yönelik düşünülürse mesleğin toplumdaki değeri düşer ve hekimlik mesleğini ya da bazı uzmanlık dallarını seçen kişi sayısı azalır, toplumun sağlık sistemi işleyemez hale gelebilir (8, 9). Zor ve uzun süreli bir eğitimden sonra tıp fakültelerinden pratisyen olarak mezun olan hekimler, tek bir alanda bilgi ve becerilerini geliştirme ve çalışma isteği ile daha fazla mesleki ve maddi doyuma ulaşma güdü- Yöntem Araştırma tanımlayıcı niteliktedir. Araştırmanın evrenini Turgut Özal Tıp Merkezi’nde çalışan 202 araştırma görevlisi hekim oluşturmaktadır. Örneklem seçilmeden, evrenin tümüne ulaşmak hedeflenmiştir. Başhekimden sözlü izin alınarak, hekimlerin bireysel özellikleri ve mesleki memnuniyetleri ile ilgili sorular içeren anket formu, Mayıs 2004 tarihinde hekimlere dağıtılmıştır. Anket formlarını kendi kendilerine dolduran hekimler tekrar ziyaret edilerek anket formları toplanmıştır. 143 hekim anket sorularını yanıtlayarak iade etmiştir. Araştırmanın kapsama yüzdesi %70,8’dir. Meslekten memnuniyeti ölçen sorular, Stamps ve Cruz, Lichtenstien, Linzer ve arkadaşlarının (15) hazırladıkları anket sorularından uyarlanmıştır. Mesleki memnuniyet alanları kazanılan gelir, işle ilgili yönetimsel konular (hasta kaydı, mesai, uyulması gereken kurallar, izinler, vb.), işini yaparken bağımsız düşünme ve davranabilme (otonomi), aileye ayrılan zaman, boş zamanları değerlendirme, mesleki eğitime ayrılan süre ve bütçe (bilimsel yayınları takip edebilme), sunulan sağlık hizmetinin kalitesi, klinik bilgi ve beceri olarak kendini yeterli hissetme, ayrılan süre ve mesleki yönden hastalarla olan ilişki, meslektaşlarla ve hemşirelerle olan mesleki ve sosyal ilişkiler olarak tespit edilmiştir. Memnuniyet alanları ile ilgili 12 soru dörtlü likert ölçeği kullanılarak değerlendirilmiştir (hiç sorunum yok, minimal sorunlar var, orta düzeyde sorunlar var, ciddi sorunlar var). İstatistiksel analize olanak sağlaması yönünden hiç sorunu olmayanlar bir kategoride, minimal, orta düzeyde ve ciddi sorunu olanlar bir kategoride toplanmıştır. Genel TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 25, Sayı 2, Mayıs 2006 Karaoğlu ve diğerleri mesleki memnuniyet düzeyi ise ayrı bir soru halinde beşli likert ölçeği ile (kesinlikle katılıyorum, katılıyorum, orta düzeyde katılıyorum, katılmıyorum, kesinlikle katılmıyorum) değerlendirilmiştir. İstatistikler için kesinlikle katılanlar ile katılanlar, orta düzeyde katılanlar, katılmayanlar ile kesinlikle katılmayanlar birleştirilerek üç ayrı kategori oluşturulmuştur. Verilerin istatistiksel değerlendirmesi SPSS 9.0 paket programı kullanılarak yapılmıştır. Bireysel özelliklerle memnuniyet düzeyi arasında ve sorunlu mesleki alanlar arasında ilişki olup olmadığı Khi kare testi ile incelenmiştir. Mezuniyetten Sonra Çalışma Süresi (Yıl) 23 62,2 10 27,0 4 10,8 37 2,1-4,0 33 60,0 12 21,8 10 18,2 55 >4,0 32 62,7 11 21,6 8 15,7 51 19 57,6 9 27,3 5 15,2 33 1,1-2,0 24 57,1 13 31,0 5 11,9 42 >2,0 45 66,2 11 16,2 12 17,6 68 Araştırma Görevlisi Olarak Çalışma Süresi (Yıl) ≤1,0 Bulgular Oturulan Yer Araştırma görevlisi hekimlerin yaş ortalaması 29,1±0,2 yıldır. Katılımcıların %69,9'u erkek ve %21,0’ı kadındır. Hekimlerin %50,3'ü evli, %23,8'i çocuk sahibidir. Hekimlerin %20,3’ü kendi evinde, %73,4’ü kirada ve %6,3’ü lojman ya da misafirhanede oturmaktadır. Katılımcıların %74,8’inin kendine ait otomobili ve %69,9’unun kendine ait bilgisayarı vardır. Mezuniyetten sonra ortalama çalışma süresi 4,3±0,2 yıl, araştırma görevlisi olarak Turgut Özal Tıp Merkezi’nde ortalama çalışma süresi 2,3±0,1 yıldır. Katılımcıların %81,8'i günde sekiz saatten fazla çalışmaktadır. % Sayı % Sayı % 57 63,3 20 22,2 13 14,4 90 31 58,5 13 24,5 9 17,0 53 Kadın 65 65,0 20 20,0 15 15,0 100 Erkek 23 53,5 13 30,2 7 16,3 43 Evli 47 65,3 13 18,1 12 16,7 72 Bekar 41 57,7 20 28,2 10 14,1 71 Medeni durum Çocuk 22 64,7 6 17,6 6 17,6 34 Yok 66 60,6 27 24,8 16 14,7 109 Günlük Ortalama Çalışma Süresi 8 saat 20 76,9 4 15,4 > 8 saat 68 58,1 29 24,8 2 7,7 20 17,1 4 13,8 29 22,9 16 15,2 105 6 66,7 1 11,1 2 22,2 9 Var 69 64,5 22 20,6 16 15,0 107 Yok 19 52,8 11 30,6 6 16,7 36 Var 63 63,0 21 21,0 16 16,0 100 Yok 25 58,1 12 27,9 6 14,0 43 Toplam 88 61,5 33 23,1 22 15,4 143 Tablo 1’de araştırma görevlisi hekimlerin genel olarak mesleklerinden memnuniyet düzeylerinin bazı bireysel özelliklere göre dağılımı sunulmuştur. Hekimlerin %61,5’i mesleklerinden genel olarak memnun olduklarını, %23,1’i orta derecede memnun olduklarını ve %15,4’ü memnun olmadıklarını belirtmişlerdir. Tablo 1’de görüldüğü gibi 30-35 yaş grubunda, erkeklerde, günde sekiz saatten fazla çalışanlarda, bekarlarda, özel otomobili olmayanlarda memnuniyet düzeyi nispeten daha düşüktür. Ancak bu farklılıklar istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır (p>0,05). Araştırma görevlisi hekimlerin mesleki memnuniyet alanlarına ilişkin görüşleri ve bu görüşlerin yaş, cinsiyet, medeni durum ve diğer bireysel özelliklere göre dağılımı değerlendirilmiştir. Gelir miktarı, hekimlerin büyük çoğunluğu tarafından en çok yakınılan mesleki alan olarak bildirilmiştir (% 90,9). Bunu sırayla mesleki eğitime ayrılan süre (%88,8), mesleki eğitime ayrılan bütçe (%82,5), klinikte bağımsız düşünme ve davranma (%82,5), aileye ayrılan zaman (%81,1), ayrılan süre ve mesleki yönden hastalarla olan ilişki (%78,3), boş zamanları değerlendirme (%76,9), işle ilgili yönetimsel konular (%75,5), sunulan hizmetin kalitesi (%73,4) ve kendini klinik bilgi ve beceri olarak yeterli hissetme (%73,4) gibi alanlar takip etmiştir (Tablo 2). Cinsiyet Var 27,6 24 * p>0,05, (Ki-Kare Testi) Yaş 30-35 8 65 61,9 Kişisel bilgisayar Sayı 24-29 17 58,6 Kira Özel Otomobil Genel mesleki memnuniyet Orta Memnun Memnun Derecede Toplam Değil Memnun Sayı Kendi evi Lojman misafirhane Tablo 1. Araştırma Görevlilerinin Genel Mesleki Memnuniyet Düzeylerinin Bazı Bireysel Özelliklere Göre Dağılımı (Malatya, 2004) Bireysel Özellikler* ≤2,0 26 117 TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 25, Sayı 2, Mayıs 2006 Karaoğlu ve diğerleri Hekimlerin mesleki alanlara ilişkin görüşlerinin, yaş, medeni durum ve günlük çalışma süresi dışında kalan bireysel özelliklere göre dağılımının benzer olduğu görülmüştür (p>0,05). Yaş gruplarına göre incelendiğinde 3035 yaş grubundaki hekimlerin, kazanılan gelir (%98,1) ve aileye ayrılan zamanın yetersizliğinden (%90,6), 2529 yaş grubundakilere göre [kazanılan gelir (%86,7) ve aileye ayrılan zaman yetersizliği (%75,6)] daha fazla yakındıkları görülmüştür (p<0,05). Aileye ayrılan zamanın yeterli olmamasından evlilerin %90,3’ünün, bekarların ise %71,8’inin yakındığı saptanmıştır (p<0.05). Boş Zamanları Değerlendirme 8 saat >8 saat Toplam İşle İlgili Yönetimsel Konular 8 saat >8 saat Toplam Sunulan Hizmetin Kalitesi 8 saat >8 saat Toplam Klinik Bilgi ve Beceri Yönünden Yeterlilik 8 saat >8 saat Toplam Meslektaşlar İle Olan Mesleki ve Sosyal İlişki 8 saat >8 saat Toplam Hemşirelerle Olan Mesleki ve Sosyal İlişki 8 saat >8 saat Toplam Tablo 2. Araştırma görevlisi hekimlerin günlük çalışma sürelerine göre mesleki memnuniyet alanlarına ilişkin görüşlerinin dağılımı (Malatya, 2005) Hekimlerin Görüşü Mesleki Memnuniyet Alanları/ Sorun Yok Günlük Çalışma Süresi Sayı % Sorun Var Sayı % İstatistik X2 p Kazanılan Gelir 8 saat >8 saat Toplam 10 38,5 2,6 3 13 9,1 16 114 130 61,5 97,4 33,1 0,001 90,9 Mesleki Eğitime Ayrılan Süre 8 saat > 8 saat Toplam 7 26,9 9 7,7 16 11,2 19 108 127 73,1 92,3 7,9 88,8 11 42,3 14 12,0 25 17,5 15 103 118 57,7 88,0 13,5 0,001 82,5 Klinikte Bağımsız Düşünme ve Davranabilme 8 saat >8 saat Toplam 11 42,3 14 12,0 25 17,5 15 103 118 8 30,8 19 16,2 27 18,9 18 98 116 57,7 88,0 13,5 0,001 82,5 69,2 83,8 2,9 81,1 6 23,1 25 21,4 31 21,7 20 92 112 76,9 78,6 0,0 78,3 11 42,3 24 20,5 35 24,5 15 93 108 57,7 79,5 5,4 75,5 10 38,5 28 23,9 38 26,6 16 89 105 61,5 76,1 2,3 73,4 10 38,5 28 23,9 38 26,6 16 89 105 61,5 76,1 2,3 73,4 15 57,7 35 29,9 50 35,0 11 82 93 42,3 70,1 7,2 65,0 15 57,7 43 36,8 58 40,6 11 74 85 42,3 63,2 3,8 59,4 0,12 0,01 0,12 0,12 0,00 0,04 Çalışma Süresi Akademik Çalışmalara Katılma Konferans ya da seminere katılma* Bilimsel araştırmada yer alma* Bildirisiz kongreye katılma* Bildiriyle kongreye katılma* Hakemli dergide makale yayımlama* 0,08 Ayrılan Süre ve Mesleki Yönden Hastalarla Olan İlişki 8 saat >8 saat Toplam 65,4 79,5 2,3 76,9 Tablo 3. Araştırma Görevlisi Hekimlerin Son Bir Yıl İçinde Akademik Çalışmalara Katılma Durumlarının Çalışma Sürelerine Göre Dağılımı (Malatya, 2005) Aileye Ayrılan Zaman 8 saat >8 saat Toplam 17 93 110 Günde sekiz saatten fazla çalışan hekimler kazanılan gelir, mesleki eğitime ayrılan süre ve bütçe, klinikte bağımsız düşünme ve davranabilme, işle ilgili yönetimsel konular, meslektaşlar ve hemşirelerle olan mesleki ve sosyal ilişki alanlarında, günde sekiz saat çalışan hekimlere göre daha fazla yakınmışlardır (p<0,05) (Tablo 2). 0,005 Mesleki Eğitime Ayrılan Bütçe 8 saat >8 saat Toplam 9 34,6 24 20,5 33 23,1 0,84 ≤1 yıl Sayı %1 Sayı >2yıl %1 Sayı Toplam %1 Sayı %2 18 16,7 32 29,6 58 53,7 108 75,5 7 10,4 17 25,4 43 64,2 67 46,9 7 11,9 15 25,4 37 62,7 59 41,3 3 7,0 10 23,3 30 69,8 43 30,1 2 6,9 6 20,7 21 72,4 29 20,3 * p<0,05 (Ki-Kare Testi) 1 Satır yüzdesi 2 Sütun yüzdesi (n=143) 10 1,1-2 yıl TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 25, Sayı 2, Mayıs 2006 Karaoğlu ve diğerleri Tablo 3’te araştırma görevlisi hekimlerin son bir yıl içinde akademik çalışmalara katılma durumlarının araştırma görevlisi olarak çalışma sürelerine göre dağılımı sunulmuştur. Son bir yıl içinde hekimlerin %75,5’i bir konferans ya da seminere dinleyici olarak katılmışlardır. Asistanların %46,9’u bilimsel bir araştırmada yer almış, %41,3’ü bildirisiz olarak ve %30,1’i bildiri sunarak bir kongreye katılmış, %20,3’ünün hakemli bir dergide makalesi yayımlanmıştır. Akademik çalışmalara katılmanın araştırma görevlisi hekim olarak çalışma süresiyle birlikte arttığı saptanmıştır (p<0,05). Bu faaliyetler en çok araştırma görevlisi olarak iki yıldan daha fazla süreyle çalışmakta olan hekimler tarafından yapılmıştır. Akademik çalışmalara katılmanın günlük çalışma süresi, cinsiyet, yaş grupları ve diğer bireysel özelliklere göre benzer dağılım gösterdiği saptanmıştır (p>0,05). ilgili araştırmalarda iş arkadaşlarıyla olan ilişki genellikle memnun olunan konulardan biridir ve memnuniyet düzeyi oldukça yüksek saptanır. Gürpınar’ın araştırmasında birinci basamak sağlık çalışanlarının %86’sı iş arkadaşlarından memnun olduğunu belirtmiştir (6). ABD’de ulusal düzeyde yürütülmüş olan bir araştırmada akademik ortamda çalışan hekimlerin meslektaşlarından memnuniyeti hem birinci basamakta ve özel çalışan hekimlerden yüksek hem de otonomi, kişisel zaman ve hastalarla olan ilişki gibi mesleki alanlardan daha tatminkar bulunmuştur (15). Bu çalışmada iş arkadaşlarıyla olan ilişki en az yakınılan alan olmakla birlikte hekimlerin yarıdan çoğunun bu alanda bile sorunu olduğu görülmektedir. Bu durum, araştırmanın araştırma görevlisi hekimlerle sınırlı olmasından ve ölçme-değerlendirme yöntemindeki farklılıklardan kaynaklanıyor olabilir. Hekimlerin yarıdan çoğunun iş arkadaşlarıyla olan ilişkilerinde sorun olduğunu bildirmesi, bu durumun hekimlerin genel olarak iş çevresinden ve mesleklerinden hoşnutsuzluklarıyla ilgili olabileceğini de düşündürmektedir. Tartışma ve Sonuç Bu araştırmanın kapsamına giren araştırma görevlisi hekimler, Turgut Özal Tıp Merkezi’nde eğitim almakta olan, sağlık hizmeti sunan, bir yandan da akademik çalışmalara katılan hekimlerden oluşmaktadır. Araştırma, uzmanlaşma aşamasındaki bu hekimlerin %61,5’inin mesleklerinden memnun olduğunu göstermiştir. Genel olarak meslekten memnun olma düzeyinin bireysel özelliklere göre benzer dağılım gösterdiği saptanmıştır (p>0,05). Araştırma görevlisi hekimlerin yaklaşık dörtte üçünün kendilerini klinik bilgi ve beceri yönünden yeterli hissetmemelerinin, %82,5’inin klinik hizmetleri sunarken ya da planlarken kendi başlarına karar verememelerinden, öğrenme süreci içinde olmalarından ve usta-çırak ilişkisi şeklinde sürdürülen uzmanlık eğitiminin doğasından kaynaklandığı düşünülebilir. İşle ilgili yönetimsel konulardan, ayrılan süre ve mesleki olarak hastalarla olan ilişkilerinden ve sunulan hizmetin kalitesinden yakınmaları, hastanedeki iş yükünün fazla olabileceğini, hastane yönetimiyle ya da akademik çalışma sistemiyle ilgili aksaklıkların olabileceğini düşündürmektedir. Bu sorunlar yalnız araştırma görevlisi hekimlerle ilgili olmayan, genel olarak hekimlerin mesleki memnuniyetsizliğinin başlıca sebebi olan sorunlardır (15). Araştırma görevlisi hekim komisyonu tarafından hiyerarşik ilişkilerin, araştırma görevlisine negatif olarak yansıtıldığı, uzmanlık eğitimi boyunca söz hakkı olmadığı ve kişiliksizleştiren bir süreç yaşandığı dile getirilmiştir (17). Literatürde araştırma görevlisi hekimlerin hizmetin her aşamasındaki kararlara katılmasının memnuniyetlerini artıracağı ve bunun sonuçta hastanedeki hizmetin kalitesini artıracağı bildirilmektedir (18). Araştırmada, hekimlerin en çok kazandıkları gelirden yakındıkları ortaya çıkmıştır. Hekimlerin %90,9’u aylık gelirlerinin yetersiz olduğu görüşündedirler. Toraman ve arkadaşlarının bir eğitim hastanesinde 379 uzmanlık öğrencisine yönelik olarak yaptıkları araştırmada da hekimlerin mesleki memnuniyet düzeyleri düşük bulunmuştur. Toraman’ın araştırmasında hekimlerin %50.0’ı mesleki tatmin düzeyini iyi, %75,9’u ücretleri kötü olarak değerlendirmiştir (16). Araştırmada gelirden sonra en çok yakınılan mesleki memnuniyet alanları sırayla, mesleki eğitime ayrılan süre (%88,8) ve bütçe (%82,5), klinikte bağımsız düşünme ve davranabilme (%82,5), aileye ayrılan zaman (%81,1), ayrılan süre ve mesleki yönden hastalarla olan ilişki (%78,3), boş zamanları değerlendirme (%76,9), işle ilgili yönetimsel konular (%75,5), sunulan hizmetin kalitesi (%73,4), kendini klinik bilgi ve beceri olarak yeterli hissetme (%73,4), meslektaşlarla olan mesleki ve sosyal ilişki (%65,0) ve hemşirelerle olan mesleki ve sosyal ilişkidir (%59,4). Asistanların en az yakındığı alanlar iş arkadaşlarıyla olan mesleki ve sosyal ilişkileridir. Yurt içinde ve dışında yürütülmüş olan hekim memnuniyetiyle Yakınılan mesleki alanlar hekimlerin bireysel özelliklerine göre incelendiğinde, yaş grubu, medeni durum ve günlük çalışma saati ile farklılık gösterdiği saptanmıştır. Otuz ve üzeri yaşlardaki hekimler otuz yaş altındaki hekimlere kıyasla kazandıkları geliri ve ailelerine ayırdıkları zamanı daha yetersiz bulmaktadırlar (p<0,05). Yine aileye ayrılan zamanı bekarlara kıyasla 11 TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 25, Sayı 2, Mayıs 2006 Karaoğlu ve diğerleri evli hekimler doğal olarak daha yetersiz bulmuşlardır (p<0,05). Araştırmanın ortaya çıkardığı bulgulardan biri de, günde sekiz saatten fazla çalışan hekimlerin (ki her beş hekimden dördü günde sekiz saatten fazla çalışmaktaydı) günde sekiz saat çalışanlara kıyasla daha fazla mesleki alandan daha yüksek düzeyde yakındıklarıdır. Kazanılan gelir, mesleki eğitime ayrılan süre ve bütçe, klinikte bağımsız düşünme ve davranabilme, işle ilgili yönetimsel konular, meslektaşlarla ve hemşirelerle olan mesleki ve sosyal ilişkiler günde sekiz saatten fazla çalışan araştırma görevlisi hekimler günde sekiz saat çalışanlara kıyasla daha fazla yakınılan alanlardır (p<0,05). İstatistiksel önem göstermemekle birlikte günde sekiz saatten fazla çalışan araştırma görevlilerinin genel mesleki memnuniyet düzeyi de (%58,1) düşük saptanmıştır (p>0,05). Günde sekiz saat çalışan araştırma görevlilerinin %76,9’u genel olarak mesleklerinden memnunken, günde sekiz saatten fazla çalışanların yalnızca %58’i memnun olduğunu bildirmiştir. Bu bulgular literatürle de uyumludur. Karlıdağ’ın tez çalışmasında günde sekiz saatten az çalışanlarda duygusal tükenme ve duyarsızlaşmanın daha düşük düzeyde olduğu tespit edilmiştir (12). ABD’de araştırma görevlisi hekimlerin 168 saatlik bir haftada 100-120 saat çalıştıkları ve bu durumun uykusuzluk, yorgunluk, depresyon, hümanist duygularda azalmaya yol açtığı literatürde yer almaktadır. ABD’de yapılan araştırmalarda araştırma görevlilerinin %50-86’sı aşırı çalışma nedeniyle tıbbi hatalar yaptıklarını, dinlenmeye yeterli zaman bulamadıklarını belirtmişlerdir. Ölümle sonuçlanan tıbbi hatalar nedeniyle ABD’de, 1 Temmuz 2003 tarihinden itibaren uygulanmak üzere Mezuniyet Sonrası Tıp Eğitimi Akreditasyon Konseyi’nin (ACGM) önerisiyle araştırma görevlisi hekimlerin haftada 80 saatten fazla çalıştırılmaması kararı alınmıştır. Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde de araştırma görevlisi hekimlerin haftalık çalışma süresini azaltmaya yönelik girişimler başlatılmıştır (19-21). Türkiye’de araştırma görevlisi hekimlerin gün aşırı nöbetler hesaba alındığında haftada ortalama 100 saat çalıştıkları söylenebilir. Nitekim araştırma görevlisi hekimler sendika, tabip odası gibi çeşitli platformlarda aşırı iş yükü, uzun süre nöbet tutma, fazla ve yoğun çalışma gibi sorunları olduğunu dile getirmektedirler (17, 22-24). Çalışmada, araştırma görevlisi hekimlerin en doğal ihtiyaçları olan ailelerine ve başka faaliyetlere ayıracak boş zaman konusunun en çok yakınılan alanlardan olmasının nedeni yoğun iş yükü ve fazla çalışma saati olabilir. Son bir yıl içinde araştırma görevlisi hekimlerin dörtte üçü (%75,5) bir seminer ya da konferansa dinleyici olarak katılmıştır. Oysa doğal olan tümünün katılmasıdır. Son bir yıl içinde hekimlerin yarısından azı (%46,9) bilimsel bir araştırmada yer almış ve bir kongreye bildirisiz (%41,3) katılmıştır. Hekimlerin yaklaşık üçte biri bir kongrede bildiri sunmuş (%30,1) ve beşte birinin (%20,3) hakemli bir dergide makalesi yayımlanmıştır. Asistan olarak çalışma süresi arttıkça bu tür akademik faaliyetlerin de arttığı gözlenmiştir (p<0,05). İlk iki yıllık araştırma görevlileri arasında bu faaliyetlere katılmış olanlar yok denecek kadar az olduğu saptanmıştır (%7,029,6). Nitekim, Türkiye’deki araştırma görevlisi hekimler, 7. Tıpta Uzmanlık Kurultayı’nda ve tabip odalarında, aşırı iş yükü ve maddi kısıtlılık nedeniyle bilimsel toplantı ve kongrelere katılamadıklarını, bilimsel araştırmalarda yer alamadıklarını dile getirmişlerdir (17, 22). Bu araştırmanın bulguları, bir üniversite eğitim hastanesinde çalışan araştırma görevlisi hekimleri kapsaması ve anket formlarının kendi kendine doldurulmuş olması nedeniyle tüm araştırma görevlisi hekimlere genellenemez. Ayrıca çalışılan uzmanlık dallarının, nöbet tutma durumunun ya da memnuniyet alanlarına ilişkin daha ayrıntılı soruların sorulmamış olması da araştırmanın kısıtlıkları arasında sayılabilir. Ancak bulgular, araştırma görevlisi hekimlere yönelik olarak, memnuniyet düzeyleri, memnuniyetsizliğin nedenleri, uzmanlık eğitimi konusundaki görüşleri, çalışma süreleri ya da tıbbi hatalar ile ilgili daha ayrıntılı ileri araştırmaların yapılması gerekliliğine işaret etmektedir. Sonuç olarak Turgut Özal Tıp Merkezi’nde çalışan araştırma görevlisi hekimlerin yarıdan biraz fazlasının (%61,5) genel olarak mesleklerinden memnun olduğu saptanmıştır. Hekimler en çok kazandıkları gelirin düşüklüğünden yakınmışlardır. Araştırmanın çarpıcı bir bulgusu da günde sekiz saatten fazla çalışan hekimlerin birçok mesleki alanla ilgili daha fazla yakınmaları olduğudur. Bu tanımlayıcı çalışma, hekim memnuniyetsizliğinin nedenlerine yönelik ileri araştırmalara ihtiyaç olduğunu göstermektedir. Hekimlerin bilimsel akademik çalışmalarının yetersiz düzeyde olduğu saptanmıştır. Uzmanlık eğitimi alabilmeleri için hem bireysel, hem toplumsal olarak yoğun emek harcanan araştırma görevlisi hekimlerin çalışma yaşamlarından tatmin olmaması hayal kırıcıdır ve bu durumun devam etmesinin sağlık hizmetlerinde olumsuz sonuçlara yol açabileceği göz ardı edilmemelidir. Gelirin tüm hekimler için genel bir motivasyon kaynağı olduğundan hareketle araştırma gö- 12 TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 25, Sayı 2, Mayıs 2006 Karaoğlu ve diğerleri revlisi hekimlerin ekonomik koşullarının iyileştirilmesi, bilimsel toplantılara katılımlarının desteklenmesi ve çalışma saatlerinin azaltılması gerek üniversite yöneticileri gerekse ülkenin karar vericileri tarafından üzerinde durulması ve yeni düzenlemelere gidilmesini zorunlu kılmaktadır. Ayrıca uzmanlık eğitimde usta-çırak ilişkisine dayanan geleneksel, otoriter eğitim anlayışı yerine daha çağdaş ve katılımcı eğitim yöntemleri tercih edilmelidir. Olumlu düzenlemeler, yalnız araştırma görevlisi hekimlerin memnuniyet düzeyini değil hastalara sunulan hizmetin kalitesini de artıracaktır. 7. Landon BE, Reschovsky J, Blumenthal D. Changes in career satisfaction among primary care and specialist physicians, 1997-2001. JAMA Jan 2003 9;289(4):442-9. 8. Wetterneck TB, Linzer M, McMurray JE, Douglas J, et al. Worklife and satisfaction of general internists. Arch Internal Med 2002;162(6):649 656. 9. Liegh JP, Kravitz RL, Schembri M, Samuels SJ, Mobley S. Physician career satisfaction across specialities. Arch Internal Med 2002;162(14):1577-1584. 10.Hayran O, Çalı Ş, Gençel Harmancı H, Kayhan Karavuş M. Bir anksiyete kaynağı olarak tıpta uzmanlaşma. IV. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Kitabı. Editörler Karababa AO, Uçku R. 12-16 Eylül 1994 Didim:1-3. 11.Chung P, Morrison J, MA LJ, Lewinson W, Humphrey H, Meltzer D. Resident satisfaction on an academic hospitalist service: time to teach. Am J Med 2002;112(7):597-601. ® KAYNAKLAR 12.Karlıdağ R. Hekimlerde iş doyumu ve tükenmişlik sendromunun aleksitimi ve bazı sosyodemografik değişkenlerle ilişkisi. Yayımlanmamış uzmanlık tezi. 1998. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı. 1. Holland WW. Overview of policies and strategies. İçinde: Detels R, McEwen J, Beaglehole R, Tanaka H (editörler). Oxford Textbook of Public Health. Fourth Edition. New York: Oxford University Press; 2002. p 255-261. 13.Cujec B, Oancia T, Bohm C, Johnson D. Career and parenting satisfaction among medical students, residents and physician teachers at a Canadian medical school. Can Med Assoc J March 2000;162(5):637-640. 2. Aksakoğlu G, Kılıç B. Küreselleş(tir)menin içyüzü ve Türkiye sağlık sistemine etkileri. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı görüşü. “Halk Sağlığının Son Kırk Yılı ve Geleceği Forumu”. IX. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı ve Halk Sağlığı Uzmanları Derneği, Hacettepe Üniversitesi Kongre Merkezi. 3-6 Kasım 2004 Ankara. 14.Stevens FC, Philipsen H. Job satisfaction of physicians in academic and general hospitals. Ned Tijdschr Geneeskd. 1989;133(29):1459-63. 15.Linzer M, Konrad TR, Douglas J, McMurray JE, Pathman DE, Williams ES,et al. Managed care, time pressure, and physician job satisfaction: Results from the physician worklife study. J Gen Intern Med July 2000; 15(7):441-450. 16.Toraman AR, Demir C, Güçlü AK, Cankul Hİ, Özaltın H. Hekim ve hemşireleri hastaneye bağlayan-uzaklaştıran faktörler. V. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı. Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı. İstanbul 1996:269-273. 3. TUBİTAK. Vizyon 2023 Teknoloji Öngörü projesi. Sağlık ve ilaç paneli sonuç raporu Ankara 2003. http://vizyon2023. tubitak.gov.tr/teknolojiongorusu/paneller/saglikveilac/raporlar/son/aglikveilac_son_surum.pdf, 17.02.2005. 4. Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Görüşü. Küreselleşme ve Halk Sağlığı. „Halk Sağlığının Son Kırk Yılı ve Geleceği Forumu”. IX. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı ve Halk Sağlığı Uzmanları Derneği, Hacettepe Üniversitesi Kongre Merkezi. 3-6 Kasım 2004 Ankara. 17.Ankara Tabip Odası. ATO 2000-2001 Dönemi Çalışma Raporu. Araştırma görevlisi hekim komisyonu girişimi. http://www.ato.org.tr/hakkinda/cr-2000-2001/22.html, 17.02.2005. 18.Nixon RL, Jaramillo F. Impact of practice arrangements on physicians’ satisfaction. Hosp Top 2003;81(4):19-25. 19.Lund KJ, Alvero R, Teal SB. Resident job satisfaction: Will 80 hours make a difference? Am J Obstet Gynecol 2004;191(5):1805-1810. 5. Soyer A. Türkiye’de sağlık hizmetleri, sağlık, hekimler ve eşitsizlikler; bugünden yarına. (İçinde): Türk Tabipleri Birliği. 2000-2020 sürecinde nasıl bir dünya, Türkiye, sağlık, tıp ortamı öngörülebilir, oluşturulabilir? Nisan 2002:137-155. 20.Chung R, Ahmed N, Chen P. Meeting the 80-hour work week requirement: What did we cut? Curr Surg 2004;61(6):609-611. 6. Gürpınar E, Kılıç B, Ergör A. Narlıdere Eğitim Araştırma ve Sağlık Bölge Başkanlığı Sağlık Ocaklar’ında çalışan personelin iş doyumu. 8. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Kongre kitabı II. Diyarbakır Eylül 2002:463-466. 21.Bhananker SM, Cullen BF. Resident work hours [Technology, education and training]. Curr Opin Anaesthesiol 2003;16(6):603-609. 13 TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 25, Sayı 2, Mayıs 2006 Karaoğlu ve diğerleri 22.NET-GAZETE. Eğitim hastanelerinde hizmet yükünün büyük bir kısmı araştırma görevlisi hekimlerin omuzlarında. http://www.saglik-info.com/NETGAZATE/haber4.asp., 17.02.2005. 24.Türk Tabipleri Birliği. Tıp Dünyası. Asistanların nöbet paraları ödenmiyor. 1 Mayıs 2004 Sayı:121. http://www.ttb. org.tr/TD121/4.php3, 17.02.2005. 23.Sağlık ve Sosyal Hizmet Emekçileri Sendikası. YÖK Kanun tasarısı ve üniversite hastanelerinde çalışan personelin durumu. http://www.ses.org.tr/bilgi/18.htm, 17.02.2005. 14