Show - SEPA - Sert Plastik Ambalaj Sanayicileri Derneği
Transkript
Show - SEPA - Sert Plastik Ambalaj Sanayicileri Derneği
Sert P l asti k A m b al a j l a r Sert Plastik Ambalajlar .:.Ýçindekiler Ýçindekiler Sert (Rijit) Plastik Ambalaj Sanayicileri Derneði 1 Plastiðin Tarihçesi 4 1. Sert Plastik Ambalaj Ana Ürün Gruplarý 1.1 Þiþeler 1.1.1. Ýlaç Þiþeleri 1.1.2. Ýçecek Þiþeleri 1.1.2.1. Gazlý alkolsüz içecek þiþeleri PET Þiþeler 1.1.2.2. Gazsýz alkolsüz içecek þiþeleri (Su, Süt, Ayran Þiþeleri) PET Su Þiþeleri Su Damacanalarý HDPEden süt/ayran/kefir þiþeleri 1.1.2.3. Alkollü Ýçecek Þiþeleri Plastik Bira Þiþesi Gazlý alkolsüz içecek þiþeleri PET Þiþeler 1.1.3. Sývýyað Þiþeleri PET Þiþeler PVC Þiþeler 1.1.4. Çok Katlý (Coex) Þiþeler 1.1.4.1. Gýdalarýn Ambalajlanmasýnda Kullanýlan Çok Katlý Þiþeler HDPE ve PPden ketçap/hardal/mayonez, sývý margarin ve sos þiþeleri 1.1.4.2. Gýda Dýþý Ürünlerin Ambalajlanmasýnda Kullanýlan Çok Katlý Þiþeler HDPEden zirai ürün þiþeleri HDPEden madeni yað þiþeleri 1.1.5. Kozmetik Þiþeleri 1.1.6. Deterjan Þiþeleri 1.1.7. Diðer Þiþe ve Benzeri Ürünler 1.2.Bidonlar 1.3. Fýçý, Varil ve IBCler 1.4. Kaplar, Kutular ve Kovalar 1.4.1. PSden Bardak ve Kaplar 1.4.2. PPden Bardak, Kap ve Kovalar 1.4.3. PETden Kaplar 1.4.4. EPSden Bardak ve Kaplar 1.4.5. PVCden Kap ve Kutular 1.4.6. Levhalar 1.5. Kasalar ve Paletler 1.6. Kapaklar 2. Sert Plastik Ambalaj Hammaddeleri 2.1. PE (Polietilen) 2.1.1. HDPE (Yüksek Yoðunluklu Polietilen) 2.2. PP (Polipropilen) 2.2.1. Homopolimer PP 2.2.2. Blok Kopolimer PP 2.2.3. Random Kopolimer PP Sert Plastik Ambalajlar Ýçindekiler 11 11 11 11 11 12 12 12 16 16 16 16 16 18 20 20 20 22 22 22 23 24 25 25 28 28 28 30 31 33 33 35 35 36 41 41 42 42 42 42 Sert P l asti k A m b al a j l a r .:.Ýçindekiler 2.3. Polyesterler 43 43 43 43 43 44 44 44 44 44 45 45 46 46 46 47 47 2.3.1. PET (Polietilen Teraftalat) 2.3.1.1. Oriyente Edilmiþ PET 2.3.1.2. APET (Amorf PET) 2.3.1.3. CPET (Kristal PET) 2.4. PS (Polistiren) 2.4.1. GPPS (Kristal PS) 2.4.2. HIPS (Antiþok PS) 2.4.3. EPS (Genleþebilen PS) 2.5. PVC (Polivinil Klorür) 2.6. PC (Polikarbonat) 2.7. Bariyer Polimerleri 2.7.1. EVOH (Etilen Vinil Alkol Kopolimeri) 2.7.2. PA (Poliamid / Naylon) 2.8. Nanokompozitler 2.9. Sert Plastik Ambalajlarýn Ýþaretlenmesi 2.10. Hammaddeler Ýçin Özet Tablo 3. Sert Plastik Ambalaj Üretim Yöntemleri 3.1. Ekstrüzyon 51 51 51 52 53 53 54 54 55 55 56 56 57 57 58 3.1.1. Levha Ekstrüzyonu Termoform Prosesine Hazýrlýk 3.1.2. Termoform Isý ile Þekillendirme Prosesi 3.1.3. Koekstrüzyon ve Çok Katlý Kaplarýn Üretimi 3.1.4. Diðer Ürünlerden Örnekler 3.2. Enjeksiyon Kalýplama 3.2.1. Enjeksiyon Kalýplamadaki Geliþmeler 3.3. Ekstrüzyon Þiþirme- Kalýplama 3.3.1. Koekstrüzyon Þiþirme -Kalýplama 3.4. Enjeksiyon Þiþirme (Üfleme) Kalýplama 3.5. Enjeksiyon Streç (Gerdirerek) Þiþirme (Üfleme) Kalýplama 3.5.1. Enjeksiyon Streç Þiþirme (Üfleme) Kalýplama Türleri 3.5.2. Özel PET Þiþelerin Üretimi 3.5.3. PP Þiþe ve Kaplarýn Üretimi 3.6. Prosesler Ýçin Özet Tablo 4. Türkiye'de Sert Plastik Ambalaj Üreticileri 60 5. Dünyada ve Türkiyede Sert Plastik Ambalaj Sektörünün Durumu 5.1. Dünya Plastik Ambalaj Sektöründeki Geliþmeler 5.2. Dünyada ve Türkiyede Plastik Sektöründeki Geliþmeler 5.3. Türkiyede Sert (Rijit) Plastik Ambalaj Sektörü 5.4. SEPA Üyeleri Envanteri 5.4.1. SEPA Üyelerinin Sektördeki Yeri 5.5. Sonuçlar Sert Plastik Ambalaj Terimleri Sözlüðü 65 65 66 68 69 69 73 Sert Plastik Ambalajlar Ýçindekiler .:.Hazýrlayan Aslýhan Arýkan 1997 yýlýnda ODTÜ Kimya Mühendisliði Bölümünde lisans eðitimini ve 2001 yýlýnda ODTÜ Polimer Bilimi ve Teknolojisi Bölümünde yüksek lisans eðitimini iyi derece ile tamamladý. Çeþitli kamu kurumlarýnda ve ticari kuruluþlarda mühendis, uzman ve proje sorumlusu görevlerinde bulundu. 2005 yýlýndan beri Ambalaj Sanayicileri Derneðinde Araþtýrma Uzmaný olarak çalýþmaktadýr. Ambalaj Bülteni isimli derginin Editörlüðünü de yapmaktadýr. Sert Plastik Ambalajlar Hazýrlayan Sert P lastik A m b al a j l a r SERT PLASTÝK AMBALAJLAR Hazýrlayan Aslýhan Arýkan Tasarým JawsMedya Tasarým Stüdyosu Kadýköy - Ýstanbul Tel : 0216 345 88 53 Faks : 0216 541 99 86 www.jawsmedya.net Baský+Cilt Þan Ofset Cendere Yolu No.23 Ayazaða - Ýstanbul Tel: 0212 289 24 24 Faks: 0212 289 07 87 Yayýnlayan Ambalaj Sanayicileri Derneði Ýktisadi Ýþletmesi Katip Salih Sok. No.13 Koþuyolu - Ýstanbul Tel : 0216 545 49 48 Faks : 0216 545 49 47 Baský Özellikleri Trigromi, KOMORI LITHRONE 40 70x100 FUJI, Japon kalýp Sayfalar 90 gr. 1. hamur kaðýt Kapak 300 gr. amerikan bristol kaðýt 16,5 x 23,5 cm. Baský: Ekim 2007 SEPA - ASD Ortak Yayýnýdýr. © 2007 Bu kitabýn tüm haklarý Ambalaj Sanayicileri Derneði Ýktisadi Ýþletmesine aittir. Yazýlý izin almak kaydýyla kaynak gösterilebilir. Hiçbir yöntemle kopya edilemez, çoðaltýlamaz ve yayýnlanamaz. Sert Plastik Ambalajlar Kitap Bilgisi SEPA Hakkýnda Sert (Rijit) Plastik Ambalaj Sanayicileri Derneði Hakkýnda Sert P l asti k A m b al a j l a r .:.SEPA Hakkýnda Sert (Rijit) Plastik Ambalaj Sanayicileri Derneði SEPA Sert (Rijit) Plastik Ambalaj Sanayicileri Derneðinin temel görevi; sert (rijit) plastik ambalaj üretimini kendilerine meslek haline getirmiþ olan kiþileri bir araya toplayýp, Türkiyede üretilen sert (rijit) plastik ambalajlarýn uluslararasý piyasalardaki kimliðinin olumlu yönde arttýrýlmasý ve üretimlerinin ulusal ve uluslararasý normlarda tercih edilen seviyelere çýkarýlmasýný saðlamaktýr. Dernek 2005 yýlýnda kurulmuþtur. Üyeleri arasýnda bilimsel, teknolojik ve sosyal yönden birlik, beraberlik ve dayanýþma saðlayarak sert (rijit) plastik ambalaj sanayisinin geliþmesine yönelik faaliyetlerde bulunmayý hedefleyen SEPAnýn temel projeleri aþaðýdaki gibidir: Sektör envanterini çýkarmak, Derneðe üye katýlýmýný geliþtirmek, örgütlenmeyi tamamlamak, Sert Plastik Ambalajlar baþlýklý, ürünleri ve üyeleri tanýtýcý mesleki bir kitap çýkartmak, Sektör içi meslektaþlardaki bilgi seviyesini yükseltmek amaçlý seminerler düzenlemek, ABye uyum süreci içerisinde sert plastik ambalaj sektörünü doðrudan veya dolaylý olarak ilgilendiren ya da ilgilendirebilecek konularda görüþ oluþturmak, bilgilendirmeler yapmak, gereðinde önlemler almak/önermek, Kamuoyunda Sert Plastik Ambalajlar konusunda bilgilendirmeler yaparak toplumu bilinçlendirmektir. Üyelikle ve dernekle ilgili her türlü soru veya önerilerinizi sepa@ambalaj.org.tr e-posta adresine iletebilirsiniz. Adres: SEPA Sert Plastik Ambalaj Sanayicileri Derneði Rigid Plastic Packaging Manufacturers Association Ambalaj Sanayicileri Binasý Koþuyolu Katip Salih Sokak No: 13 Kadýköy ÝSTANBUL Telefon: 0216 545 49 48 Faks: 0216 545 49 47 e-posta: sepa@ambalaj.org.tr 2 Sert Plastik Ambalajlar SEPA Hakkýnda Plastiðin Tarihçesi Plastiðin Tarihçesi Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Plastiðin Tarihçesi Plastiðin Tarihçesi Bir çeþit selüloz nitrat olan ilk yapay plastik, 1838 yýlýnda Alexander Parker tarafýndan hazýrlanarak, 1862 yýlýnda Londradaki Büyük Uluslararasý Fuarda sergilenmiþtir. Bu plastiðin, fildiþi gibi doðal malzemelerin yerini almasý planlanmýþ ve parkesin olarak isimlendirilmiþtir. 1840 yýlýnda, Charles Goodyear ve Thomas Hancock yapýþkanlýk özelliðini ortadan kaldýran ve doðal kauçuða elastiklik katan vulkanizasyon prosedürünü geliþtirmiþtir. Doðal kauçuðun özelliklerini deðiþtirmek için içine ilave kimyasal baðlar oluþturan kükürt tozu eklenmiþtir. 1851 yýlýnda sert kauçuk ya da bildiðimiz adýyla ebonit ticari hale gelmiþtir. 1870 yýlýnda New Yorklu John Wesley Hyatta yüksek sýcaklýkta ve basýnçta üretilen düþük nitrat içerikli bir tür selüloz nitrat olan selüloit için patent verilmiþtir. Bu buluþ, piyasaya sürülen ilk plastiktir ve 1907 yýlýnda Leo Hendrik Baekeland tarafýndan Bakelite üretilene kadar da tek plastik olarak kalmýþtýr. Bakelite tamamen sentetik plastiklerin en eskisidir ve fenol ve formaldehit reaksiyonu ile elde edilen bir reçineden üretilir. Plastiklerin ne olduklarý 1920 yýlýnda Hermann Staudingerin devrim niteliðinde bir fikir öne sürmesine kadar bilinmiyordu. Staudinger, tüm plastikler, kauçuk ve selüloz gibi malzemelerin polimer veya makromolekül olduklarýný ileri sürmüþtür. Polimerlerin kendilerine özgü özellikleri yüksek molekül aðýrlýðýnýn ve uzun zincir yapýsýnýn bir sonucudur. Bu varsayým baþlangýçta birçok bilim adamý tarafýndan kolayca kabul edilmemekle beraber, bu açýklama ile deneylerin mantýklý biçimde yorumlanabildiði ortaya çýkmýþtýr ve sonra yapýlan çalýþmalar için rehber olmuþtur. Staudinger 1953 yýlýnda Nobel ödülü de almýþtýr. 1930dan bu yana keþfedilen plastiklerin sayýsýnda ve uygulama alanlarýnda büyük bir artýþ olmuþtur. DuPont firmasýnda çalýþan Wallace Carothers yeni polimer malzemeler geliþtirmiþ ve 1939 yýlýnda bu çalýþmalarýn sonucunda naylon ismi verilen ürün piyasaya çýkmýþtýr. 1930larda Ýngilterede ICI (Imperial Chemical Industries) tarafýndan PE (polietilen) sentezi için ticari bir süreç geliþtirilmiþtir. 1955te Almanyada Karl Ziegler ve Ýtalyada Giulio Natta düþük basýnçta ve sýcaklýkta özel katalizörler yardýmýyla polietilen yapmak için prosesler geliþtirmiþlerdir. Polimerleþtirme katalizörlerinin geliþtirilmesine yaptýklarý katkýlardan dolayý 1964 yýlýnda Zieglera ve 1965 yýlýnda Nattaya Nobel Ödülü verilmiþtir. Lineer polietilen üretimi 1970lerde gerçekleþtirilmiþtir. Sürekli yeni polimerlerin geliþtirilmesiyle 1980lerin ortalarýnda ve 1990larýn baþýnda yeni atýlýmlar yapýlmýþtýr. Yan sayfadaki tabloda ticari kullanýmý yaygýn bazý plastiklerin piyasaya çýkýþ tarihleri görülebilir. 4 Sert Plastik Ambalajlar Plastiðin Tarihçesi .:.Tablo: Bazý Ticari Plastiklerin Piyasaya Çýkýþ Tarihleri Tarih Polimer 1907 Fenol formaldehit reçineler 1927 PVC 1927 Selüloz asetat 1930 Stiren-bütadien kauçuðu 1936 Polimetil metakrilat Polivinil asetat 1938 Polistiren Naylon 66 1939 PVDC 1941 Politetrafloroetilen 1942 Polyester PE 1943 Bütil kauçuðu Naylon 6 Floropolimerler Silikonlar 1947 Epoksiler 1948 ABS reçineleri 1952 Lineer PE 1955 PP 1957 Polikarbonat LLDPE 1964 Ýyonomer reçineler 1965 Poliimidler 1970 Elastomerler 1972 Akrilonitril kopolimerler Etilen vinil alkol 1974 Aromatik poliamidler 1978 PET 1985 Likit kristal polimerler 1992 Metalosen polimerler 1994 PEN 5 Sert Plastik Ambalajlar Plastiðin Tarihçesi Sert P l asti k A m b al a j l a r .:.Plastiðin Tarihçesi Plastik Ambalajlarýn Geliþimi Isý ve basýnç kullanýlarak þekillendirilebilen özel bir yüksek molekül aðýrlýklý malzeme kategorisini belirtmek için polimer yerine plastik terimi kullanýlmaktadýr. Bütün plastikler polimerdir ama bütün polimerler plastik deðildir. Yazýnýn devamýnda ambalaj malzemesi olarak kullanýlan önemli plastiklere kýsaca deðineceðiz. Plastik olmayýp polimer olan ahþap bazlý bir malzemeden, selofandan da biraz söz edeceðiz. Ayrýca polimer olan ama plastik olabilen ya da olmayabilen ve plastiklerin ve diðer ambalaj türlerinin üretiminde çok yararlý olan yapýþkan maddelere de kýsaca deðineceðiz. Ambalajlama yaprak gibi doðal malzemelerle baþlamýþtýr. Daha sonra, dokunmuþ malzemeler ve çömlekler gibi ürünlerle seri üretime geçilmiþtir. Cam ve ahþap ambalajlarýn yaklaþýk 5000 yýldýr kullanýldýðý tahmin edilmektedir. 1823 yýlýnda Ýngiliz Peter Durand, sac levhadan yapýlma ilk metal ambalaj olan canisterin patentini almýþtýr. Çift dikiþli üç parçalý teneke kutu 1900 yýlýnda kullanýlmaya baþlanmýþtýr. Kaðýt ve karton 1900lü yýllarda önemli ambalaj malzemeleri haline gelmiþlerdir. Plastik malzemeler keþfedilir edilmez, kaðýt ambalajýn yerini alacak ambalaj malzemeleri olarak denenmeye baþlanmýþtýr. Ancak, polimer olan ama tam bir plastik olmayan selofanýn kullanýlmasý ise plastiklerden daha önceye dayanmaktadýr. Plastiklerin ambalaj uygulamalarýnda kullanýlmasý genel olarak II. Dünya Savaþýndan sonra baþlanmýþtýr. Polietilen savaþ yýllarýnda çok miktarda üretilmiþ ve savaþtan hemen sonra piyasada kolayca bulunan bir malzeme haline gelmiþtir. Baþlangýçta ekmek ambalajlarýnda kullanýlan yaðlý kaðýdýn yerini almýþtýr. Polietilen kaplamalar ýsýyla yapýþan kartonda balmumunun yerine geçmiþtir. Kaplama olarak kullanýldýðýnda kaðýtla birleþerek yaðlý kaðýdýn ve selofanýn yerini alan polietilenin giderek daha çok kullanýlmasýnýn nedeni, ürünün görünmesini saðlayan þeffaf bir malzeme olmasýndan ileri gelmektedir. Günümüzde, hammadde fiyatýnýn düþük olmasý, çok yönlü özellikleri ve kolay iþlenebilmesi gibi nedenlerden dolayý polietilen hala en çok kullanýlan ambalaj plastiklerindendir. Plastik ambalaj sektöründeki büyüme 1970li yýllardan bu yana hýzlanmýþtýr. Düþük yoðunluklu malzemeler olduklarý için aðýrlýktan ve buna baðlý olarak ambalajlý mallarýn nakliyesinde tasarruf saðlanmasýndan dolayý plastiklerin kullanýmý gün geçtikçe artmýþtýr. Plastik ambalajlar genellikle cam, metal veya karton ambalajlardan daha ince imal edilebilmektedirler. Plastiklerin erime sýcaklýðýnýn düþük olmasý, malzeme ve ambalajýn üretiminde daha az enerji kullanýlmasý anlamýna gelir. Plastikler baþlangýçta daha çok gýda ambalajý olarak kullanýlmýþlardýr. Fleksýbýl (esnek) ambalajlarda kaðýt, alüminyum gibi diðer malzemelerle birlikte laminasyonu sayesinde, fleksýbýl ambalajlarýn gýdalarda kullanýlmasý hýzlanmýþtýr. Polietilen kaplý karton süt kutularý 1950lerde ilk kez üretilmiþtir. 6 Sert Plastik Ambalajlar Plastiðin Tarihçesi Endüstriyel ambalajlamada, plastiklerden önce; sevkýyatlarda kullanýlan ambalajlar olarak metal variller ve kenevir çuvallar kullanýlmaktaydý. Polietilen astar filmlerle kaðýt torba ve çuvallar kaplanmýþ, içerdikleri ürünlerin nemden korunmasý saðlanmýþtýr. Plastik köpükler, endüstriyel ambalajlama alanýnda; sevkýyat sýrasýnda ürünleri titreþim ve darbeden koruyan tamponlar olarak çokça kullanýlmýþlardýr. Plastikler, ilaç ve benzeri medikal ürünlerin ambalajlanmasýnda da kullanýlmaya baþlanarak cam ambalajlarýn yerini almýþtýr. Plastik ambalajlar sayesinde özellikle medikal ürünlerin sterilizasyon iþlemi, ambalaj kapatýldýktan sonra da yapýlabilmekte ve böylece ambalaja el deðmediði sürece sterilizasyondan sonra kirlenme olasýlýðý ortadan kalkmaktadýr. 1980lerde ve 1990larýn baþlarýnda çöp dolum alanlarýnýn atýklarla dolmasý ve çevresel kaygýlarýn artmasýndan dolayý, geri dönüþüm ve geri kazaným kavramlarý üzerinden çokça konuþulmaya baþlanmýþtýr. Bu kavramlar, plastik ambalajlarla ilgili bazý tabularý da beraberinde getirmiþ ancak yetkililer ve tüketiciler (halk) plastiklerle ilgili bilgilendirildiði için þimdilik bazý meseleler arka plana itilmiþtir. 7 Sert Plastik Ambalajlar Plastiðin Tarihçesi Sert P l asti k A m b al a j l a r Sert Plastik Ambalajlar Ana Ürün Gruplarý Ana Ürün Gruplarý Sert P l asti k A m b al a j l a r .:.Ana Ürün Gruplarý Sert Plastik Ambalajlar Ana Ürün Gruplarý 1. Sert Plastik Ambalajlar 1.1. Þiþeler 1.1.1. Ýlaç Þiþeleri > Çoðunlukla HDPE (yüksek yoðunluklu polietilen) esaslý olan ilaç þiþeleri, marka sahibinin istediði hacimlerde, yuvarlak ve köþeli olarak üretilebilmektedirler. Büyük hacimli ilaç þiþeleri ekstrüzyon üfleme (þiþirme) kalýplama; küçük ilaç þiþeleri ise enjeksiyon üfleme (þiþirme) kalýplama yöntemi ile üretilirler. Plaþ tarafýndan üretilmiþtir. SEPA Üyesi Üreticiler PLAÞ PLASTÝK - www.plas.com.tr 1.1.2. Ýçecek Þiþeleri > Ýçecekler alkollü ve alkolsüz içecekler olarak iki ana grupta sýnýflandýrýlýrlar. Özellikle alkolsüz içecekler için tercih edilen plastik þiþelerle ilgili özet bilgi ve bu ürünlerin Türkiyedeki üreticilerinden bazýlarý aþaðýda sýralanmýþtýr: 1.1.2.1. Gazlý alkolsüz içecek þiþeleri PET Þiþeler > PET (polietilen teraftalat) þiþeler, gazlý alkolsüz içeceklerin ambalajlanmasý için ideal ürünlerdir. PET kimyasallara karþý dayanýklý, þeffaf, hafif ve karbondioksit geçirgenliði çok düþük olan bir plastik olduðu için, özellikle bu tip içeceklerin ambalajlanmasýnda en çok tercih edilen malzemedir. Ülkemizde gazlý içecek þiþeleri 250 mililitreden 2,5 litreye (L) kadar deðiþen hacimlerde üretilmektedir (Hacimler: 0,25 L, 0,5 L, 1,0 L, 1,5 L, 2,0 L, 2,5 Ldir). Çoðunlukla renksiz-þeffaf olan bu þiþeler, isteðe baðlý olarak yeþil ve mavi gibi renklerde de üretilebilmektedir. 11 Sert Plastik Ambalajlar Ana Ürün Gruplarý Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Ana Ürün Gruplarý Üretilen PET içecek þiþelerinin çoðu preform olarak teslim edilmektedir. Preform PET ürününün dolum makinelerinde þiþirilmesi taþýma ve depolama bakýmýndan içecek üreticilerine avantaj saðlamaktadýr. PET þiþe üretiminde enjeksiyon streç (gerdirerek) üfleme (þiþirme) kalýplama yöntemi kullanýlmaktadýr. Ülkemizde PET þiþe üretimi yeterince yapýlmaktadýr. Bu ambalajlar cam ile karþýlaþtýrýldýðýnda çok ekonomik malzemelerdir. Ayrýca, cama oranla daha parlaktýrlar. Özellikle iþçilik, enerji tüketimi, taþýma ve daðýtým masraflarýnda önemli derecede tasarruf saðlanmaktadýr. Plaþ tarafýndan üretilmiþtir. SEPA Üyesi Üreticiler PLAÞ PLASTÝK - www.plas.com.tr FARMAMAK - www.farmamak.com.tr ALPLA - www.alpla.com Farmamak tarafýndan üretilmiþtir. 1.1.2.2. Gazsýz alkolsüz içecek þiþeleri (Su, Süt, Ayran Þiþeleri) PET Su Þiþeleri > Ülkemizde perakende sektöründe satýþa sunulan içme suyu, 0,33 Lden 8 Lye kadar deðiþen hacimlerde, PET þiþelerde ambalajlanmaktadýr. Üretilen PET su þiþelerinin hemen hepsi preform halinde suyu þiþeleyecek olan dolumcuya teslim edilmektedir. Preformlar enjeksiyon kalýplama yöntemi ile üretilirler. Su Damacanalarý > Toplu tüketime uygun ve bayiler aracýlýðý ile tüketiciye ulaþtýrýlan su, damacana ismini verdiðimiz þiþelerde satýlmaktadýr. Bir damacana 19 L su alabilir. 12 Sert Plastik Ambalajlar Ana Ürün Gruplarý Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Ana Ürün Gruplarý Plaþ tarafýndan üretilmiþtir. Watertek tarafýndan üretilmiþtir. Damacana ismini verdiðimiz bu þiþeler polikarbonattan (PC) üretilirler. Polikarbonatýn darbelere karþý dayanýmý çok iyidir. Bu özelliði onun en etkin özelliðidir. Kýrýlmaz, berrak ve ayný zamanda kolay temizlenebilir olmasýndan dolayý, depozitolu 19 Llik su þiþeleri genellikle bu malzemeden üretilmektedir. Ayrýca, damacanalarýn dolumu, daðýtýmý ve teslimatý sýrasýnda, gürültü çýkmamasý da polikarbonat plastiðinin sesi bastýrma özelliðine baðlýdýr. Polikarbonat su damacanalarý hem ekstrüzyon üfleme kalýplama hem de enjeksiyon streç üfleme kalýplama yöntemleri ile üretilebilirler. 14 Sert Plastik Ambalajlar Ana Ürün Gruplarý Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Ana Ürün Gruplarý HDPEden süt/ayran/kefir þiþeleri > HDPE (yüksek yoðunluklu polietilen) kolay iþlenebilen, kimyasallara karþý dayanýklý, renksiz, kokusuz bir plastiktir. Gaz geçirgenliði PET ile kýyaslandýðýnda fazladýr. Bu yüzden gazlý içeceklerin ambalajlanmasýnda kullanýlmaz. Ancak, süt, ayran, kefir gibi içeceklerin ambalajlanmasý için idealdir. Bugün marketlerde bu ürünler 0,5 L, 1 L, 1,5 L ve 2 Llik HDPE þiþelerde satýlmaktadýrlar. HDPEden süt/ayran/kefir þiþeleri ekstrüzyon üfleme (þiþirme) kalýplama yöntemi ile üretilirler. Plaþ tarafýndan üretilmiþtir. SEPA Üyesi Üreticiler PLAÞ PLASTÝK - www.plas.com.tr 1.1.2.3. Alkollü Ýçecek Þiþeleri Plastik Bira Þiþesi Gazlý alkolsüz içecek þiþeleri PET Þiþeler > PET hammaddesinin son yýllarda uygulamaya geçilmiþ bulunan bir diðer kullaným alaný da düþük alkollü bir içecek olan bira ambalajýdýr. PET bira þiþeleri oksijen geçirgenliðini önlemek için PVDC (poliviniliden klorür) ile kaplanabilir. Bira þiþeleri çok katlý da imal edilebilir. Genellikle 3 katmandan oluþan bu þiþelerde, iki adet PET tabakasý arasýnda oksijen geçirgenliðini önlemek için PA (poliamid) tabaka bulunur. Bariyer katman olarak görev yapan PVDC ya da PA, oksijen giriþine ve asit kaybýna engel olur. PET bira þiþeleri üfleme kalýplama yöntemi ile üretilirler. 1.1.3. Sývýyað Þiþeleri PET Þiþeler > Ülkemizde sývýyaðlar genellikle 250 mililitre, 500 mililitre, 1 L, 2 L, 3 L ve 5 Llik PET þiþelerde satýþa sunulmaktadýr. Sývý yaðlarda kullanýlan PET þiþelerde þiþe aðzýnýn sýzdýrmaz olarak kapatýlmasý þarttýr. Bu nedenle kapak teknolojisinde bu amaca yönelik kapak yöntemleri geliþtirilmiþ bulunmaktadýr. Kapaðýn birden fazla kullanýmlarda kolayca açýlýp kapatýlabilmesi ve kapaðýn satýn almadan önce ambalajýn kurcalanýp kurcalanmadýðýný belli eden bir yaný da olmasý gerekmektedir. 16 Sert Plastik Ambalajlar Ana Ürün Gruplarý Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Ana Ürün Gruplarý Sarten Ambalaj tarafýndan üretilmiþtir. Oba Plastik tarafýndan üretilmiþtir. Plaþ tarafýndan üretilmiþtir. PVC Þiþeler > Özellikle zeytinyaðý ambalajlamak için PVC (polivinil klorür) þiþe kullanýmý ülkemizde çok yaygýndýr. 500 mililitre, 1 L ve 2 Llik PVC zeytinyaðý þiþeleri özel tasarýmlý düz yüzeyli þiþeler ve kulplu olmak üzere imal edilebilmektedir. PVC þiþeler ekstrüzyon üfleme (þiþirme) kalýplama yöntemi ile üretilirler. 18 Sert Plastik Ambalajlar Ana Ürün Gruplarý Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Ana Ürün Gruplarý SEPA Üyesi Üreticiler PLAÞ PLASTÝK - www.plas.com.tr 1.1.4. Çok Katlý (Coex) Þiþeler 1.1.4.1. Gýdalarýn Ambalajlanmasýnda Kullanýlan Çok Katlý Þiþeler HDPE ve PPden ketçap/hardal/mayonez, sývý margarin ve sos þiþeleri > HDPE (yüksek yoðunluklu polietilen) ve PP (polipropilen) ketçap, hardal ve mayonez gibi ürün ambalajlarý için ideal bir ambalaj malzemesidir. Ancak, geçirgenlik sorunlarýný çözebilmek için EVOH (etilen vinil alkol) ara katmaný kullanarak koekstrüzyon iþlemi gerçekleþtirilmektedir. Bugün bu þiþeler genellikle 3, 4, 5 ve 6 katlý; 100 mililitreden 1 Lye kadar coex þiþeler olarak üretilmektedirler. HDPEden ketçap, hardal ve mayonez þiþeleri koekstrüzyon- üfleme (þiþirme) kalýplama yöntemi ile üretilirler. Özler Plastik tarafýndan üretilmiþtir. Özler Plastik tarafýndan üretilmiþtir. Plaþ tarafýndan üretilmiþtir. Sarten Ambalaj tarafýndan üretilmiþtir. SEPA Üyesi Üreticiler ÖZLER PLASTÝK - www.ozlerplastik.com PLAÞ PLASTÝK - www.plas.com.tr SARTEN AMBALAJ - www.sarten.com.tr 20 Sert Plastik Ambalajlar Ana Ürün Gruplarý Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Ana Ürün Gruplarý 1.1.4.2. Gýda Dýþý Ürünlerin Ambalajlanmasýnda Kullanýlan Çok Katlý Þiþeler HDPEden zirai ürün þiþeleri > Polietilen kimyasal maddelere olan dayanýklýlýðý ve gýda ile temasýnda sakýncasý olmamasý nedeni ile birçok sývý ürünün ambalajlanmasý için kullanýlmaktadýr. HDPE (yüksek yoðunluklu polietilen) hammaddesinden 3, 4, 5 ve 6 katlý zirai ilaç þiþeleri üretilebilmektedir. Bariyer malzemeler ile koekstrüde edilen bu þiþeler, 100 mililitreden 5 Lye kadar imal edilebilmektedirler (100 mililitre, 250 mililitre, 500 mililitre, 1 L, 3 L, 5 L). Bu þiþeler yuvarlak veya köþeli olabilirler. HDPEden zirai ürün þiþeleri koekstrüzyon- üfleme (þiþirme) kalýplama yöntemi ile üretilirler. Serdar Plastik tarafýndan üretilmiþtir. Sarten Ambalaj tar HDPEden madeni yað þiþeleri> HDPE (yüksek yoðunluklu polietilen) hammaddesinden 250 mililitreden 5 Lye kadar hacimlerde madeni yað þiþesi imal edilebilmektedir (250 mililitre, 500 mililitre, 1 L, 3 L, 4 L, 5 L). Bu þiþelerden tek katlý olanlarý ekstrüzyon üfleme kalýplama; çok katlý olanlarý ise Koekstrüzyon üfleme (þiþirme) kalýplama prosesi ile üretilebilmektedirler. Madeni yað þiþeleri çoðunlukla köþelidirler. Serdar Plastik tarafýndan üretilmiþtir. 22 Sert Plastik Ambalajlar Ana Ürün Gruplarý Özler Plastik tarafýndan üretilmiþtir. 1.1.5. Kozmetik Þiþeleri Plastiklerin kolay ve farklý biçimlerde þekillendirilmesi bu malzemelerin, istenildiði gibi tasarlanmasýný mümkün kýlmýþ ve diðer malzemelere göre daha çok tercih edilmelerine olanak tanýmýþtýr. Parlaklýk, berraklýk ve kolay renklendirilebilmeleri gibi özelliklerinden dolayý bugün kozmetik sektöründe ambalaj olarak en çok tercih edilen malzemeler yine plastiklerdir. PET (polietilen teraftalat), PE (polietilen) ve PP (polipropilen) þiþeler, þampuan, sývý sabun, duþ jeli ve jöle gibi kozmetik ürünlerinin ambalajlanmasý için kullanýlabilmektedirler. Polipropilen hammaddesi, plastik þiþe uygulamalarýnda PET hammaddesine karþý güçlü bir rakip olarak hýzla geliþimini sürdürmektedir. Ülkemizde PET, PE ve PPden imal edilmiþ olan kozmetik þiþeleri, marka sahipleri ile birlikte yapýlan tasarýmlarla, istenilen hacim, biçim ve renklerde üretilmektedir. Kozmetik þiþeleri ekstrüzyon üfleme (þiþirme) kalýplama ve PET þiþeler de enjeksiyon streç üfleme (þiþirme) kalýplama yöntemleri ile üretilirler. Plaþ tarafýndan üretilmiþtir. Özler Plastik tarafýndan üretilmiþtir. 23 Sert Plastik Ambalajlar Ana Ürün Gruplarý Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Ana Ürün Gruplarý Oba Plastik tarafýndan üretilmiþtir. 1.1.6. Deterjan Þiþeleri PET (polietilen teraftalat), PVC (polivinil klorür), PP (polipropilen) ve PE (polietilen) þiþeler, sývý deterjan ve temizlik ürünlerinin ambalajlanmasý için kullanýlabilmektedirler. Küçük hacimlerden büyük hacimlere kadar istenilen ebatta üretim yapýlabilmektedir. Deterjan þiþeleri ekstrüzyon üfleme (þiþirme) kalýplama ve PET þiþeler de enjeksiyon streç üfleme (þiþirme) kalýplama yöntemleri ile üretilirler. Özler Plastik tarafýndan üretilmiþtir. 24 Sert Plastik Ambalajlar Ana Ürün Gruplarý SEPA Üyesi Üreticiler ÖZLER PLASTÝK - www.ozlerplastik.com GRAHAM PACKAGING - www.grahampackaging.com PLAÞ PLASTÝK - www.plas.com.tr OBA PLASTÝK - www.obaplastik.com.tr SERDAR PLASTÝK - www.serdar-plastik.com ALPLA www.alpla.com 1.1.7. Diðer Þiþe ve Benzeri Ürünler Yukarýdaki ürün gruplarý dýþýnda, PET þiþeler sirke ve limon suyu; HDPE þiþeler ise tutkal ve ayakkabý boyasý gibi özel ürünlerin ambalajlanmasýnda sýkça kullanýlmaktadýrlar. Plaþ tarafýndan üretilmiþtir. Plaþ tarafýndan üretilmiþtir. 1.2.Bidonlar HDPE (yüksek yoðunluklu polietilen) hammaddesinden üretilen bidonlar, madeni yað, zirai ilaçlar, diðer kimyevi maddeler, tehlikeli kimyasallar, gýda malzemeleri (örneðin gýda aromalarý vs. gibi ) ve temizlik malzemeleri gibi birçok farklý ürünün ambalajlanmasý, depolanmasý ve taþýnmasý için kullanýlabilmektedir. 5 Lden 150 Lye kadar hacimlerde olabilirler (genellikle 5 L, 20 L, 25 L, 30 L, 35 L ve 60 L). Ekstrüzyonüfleme (þiþirme-blow moulding ) kalýplama yöntemi ile üretilirler. Musluklu veya musluksuz, istenilen renkte üretilebilirler ve 60 litreye kadar hacimli olanlarda elle taþýnabilmesi için taþýma kulpu bidon üzerinde bulunur. Tehlikeli kimyasallar guruplarýna giren malzemelerin ambalajlanmasý taþýnmasý ve depolanmasý için varil/bidon üzerinde uluslararasý nitelikte olan UN iþaretlemesinin belirtilmiþ olmasý gerekmektedir. Gýda ve benzeri malzemelerde kullanýlacak bidon / varillerde ise Türk Gýda Kodeksi ve Gýda ile temas eden plastik materyal yönetmeliklerine uygunluk olmalýdýr (Bakýnýz Bölüm 1.3. Fýçý, Varil ve IBCler). 25 Sert Plastik Ambalajlar Ana Ürün Gruplarý Sert P l asti k A m b al a j l a r .:.Ana Ürün Gruplarý Deren Ambalaj tarafýndan üretilmiþtir. Özler Plastik tarafýndan üretilmiþtir. Serdar Plastik tarafýndan üretilmiþtir. Sarten Ambalaj tarafýndan üretilmiþtir. Tolga Plastik tarafýndan üretilmiþtir. SEPA Üyesi Üreticiler DEREN AMBALAJ - www.deren.com.tr ÖZLER PLASTÝK - www.ozlerplastik.com SERDAR PLASTÝK - www.serdar-plastik.com SARTEN AMBALAJ - www.sarten.com.tr OBA PLASTÝK - www.obaplastik.com.tr TOLGA PLASTÝK - www.tolgaplastik.com.tr 26 Sert Plastik Ambalajlar Ana Ürün Gruplarý Sert P l asti k A m b al a j l a r .:.Ana Ürün Gruplarý 1.3. Fýçý, Varil ve IBCler Plastik fýçý, varil ve IBCler HDPE (yüksek yoðunluklu polietilen) hammaddesinden üretilmektedirler. Gerek gýdalarýn gerekse tehlikeli kimyasallarýn ambalajlanmasý, nakliye ve depolanmasý amaçlý kullanýlmaktadýrlar. Tehlikeli maddeler guruplarýna giren kimyasallarda bu ambalajlarýn kullanýlabilmesi için ambalaj üzerinde UN iþaretlemesinin belirtilmiþ olmasý gereklidir. UN iþaretlemesi, Birleþmiþ Milletler tarafýndan belirli standartlar çerçevesinde hazýrlanmýþ, içerisine konulacak malzemeye göre varili / bidonu ve bunlarýn karþýlamasý gereken kriterleri tanýmlayan ve düzenleyen uluslararasý bir regülasyondur. Ambalajýn bu regülasyona uygunluðu, uluslararasý akreditasyonu olan otoriteler tarafýndan, belirli testlerin yapýlmasý sonucunda ambalajýn uygun olup olmadýðýna dair verilen belgeler ile düzenlenir. UN iþaretlemesi, varil / bidon içine konulan tehlikeli malzemenin Tehlikeli madde gurubunu Ambalaj türünü Malzemenin maksimum yoðunluðunu Maksimum kütleyi Statik istif yükünü Dinamik kompresyon yükünü Ýç basýnca (hidrolik basýnç) dayanma deðerini Ambalajýn düþme, çarpma gibi olasý olaylarda ambalajýn performansýný Ambalajýn üretim tarihini (ay/yýl olarak) Ambalajýn UN regülasyonuna uygunluðuna onay veren otoriteyi ve imalatçý firmayý Gösteren iþaretlerden oluþmaktadýr. Gýda ve benzeri malzemelerin HDPEden yapýlmýþ varil / bidon / IBC ürünlerde kullanýlmasý, Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðýnýn Türk Gýda Kodeksi ve Gýda ile temas eden plastik materyaller yönetmeliklerine uygun olmalýdýr. Ambalaj malzemesinin yapýsýndaki maddeler, gýda ve benzeri maddelerin temas ettiði yüzeylerde 10 mg/dm2den daha fazla çözünürlük vermemelidir (bakýnýz migrasyon). Plastik variller L-Ring ve kapaklý variller olmak üzere iki tiptir. Þiþirme blow moulding kalýplama yöntemi ile üretilirler. Standart renkleri koyu mavidir. 30 Lden 220 Lye kadar hacimlerle üretilebilmektedirler. IBC, güneþ ýþýnlarýna karþý UV korumalý HDPE hammaddesinden üretilen, taþýma ve depolama amaçlý kullanýlan bir üründür. Gövde çevresini saran çelik bir kafesle daha saðlam ve dayanýklý bir ambalaj haline getirilir. Küp biçiminde geometriye sahip olmasý sayesinde taþýma ve depolamada büyük avantajlar saðlar. 1000 L hacimlidir. Þiþirme kalýplama yöntemi ile üretilir. 28 Sert Plastik Ambalajlar Ana Ürün Gruplarý Deren Ambalaj tarafýndan üretilmiþtir. Özler Plastik tarafýndan üretilmiþtir. Deren Ambalaj tarafýndan üretilmiþtir. Deren Ambalaj tarafýndan üretilmiþtir. 1.4. Kaplar, Kutular ve Kovalar 1.4.1. PSden Bardak ve Kaplar > PS (polistiren) hammaddesi berrak olmasý, kolay iþlenebilmesi ve gýdalarla temas ettiðinde sorun yaratmamasý gibi nedenlerden dolayý, özellikle yoðurt ve ayran gibi süt mamullerinin ambalajlanmasýnda sýkça tercih edilen bir plastiktir. Tek kullanýmlýk bardak ve kaplar için de kullanýlan PS hammaddesi sadece gýda deðil gýda dýþý uygulamalarda da yaygýndýr. Plastik kaplar termoform yani ýsý ile þekillendirme yöntemi ile imal edilmektedirler. Ülkemizde 50 mililitreden 30 Lye kadar, istenilen hacimlerde plastik kap üretimi yapýlabilmektedir. Huhtamaki Ýstanbul tarafýndan üretilmiþtir. 29 Sert Plastik Ambalajlar Ana Ürün Gruplarý Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Ana Ürün Gruplarý Teknik Plastik tarafýndan üretilmiþtir. Yömser Ambalaj tarafýndan üretilmiþtir. 1.4.2. PPden Bardak, Kap ve Kovalar> PP (polipropilen) hammaddesi gýdalarla temas ettiðinde sorun yaratmadýðý için özellikle tek kullanýmlýk bardak ve kaplar için kullanýlmaktadýr. Kopolimer PP adý verilen plastikten ise dondurma, katý yað ve benzeri gýdalar için ambalajlar üretilirken; boya gibi kimyevi maddeler için daha geniþ hacimli kaplar da imal edilebilmektedir. Enjeksiyon ve termoform yöntemleri ile imal edilebilmektedirler. IML (ln mold labelling) yani kalýp içi etiketleme denilen bir yöntemle kopolimerden olan ürünlerin üzerine baský ve etiketleme de mümkündür. Huhtamaki Ýstanbul tarafýndan üretilmiþtir. 30 Sert Plastik Ambalajlar Ana Ürün Gruplarý Özge Plastik tarafýndan üretilmiþtir. Yömser Ambalaj tarafýndan üretilmiþtir. Özgür Atermit tarafýndan üretilmiþtir. Eminiþ Ambalaj tarafýndan üretilmiþtir. SEPA Üyesi Üreticiler TEKNÝK PLASTÝK - www.teknikplastik.com.tr ÖZGE PLASTÝK - www.ozgeplastic.com ÖZGÜR ATERMÝT - www.atermit.com YÖMSER AMBALAJ - www.yomser.com HUHTAMAKÝ ÝSTANBUL - www.huhtamaki.com.tr GÖRSEL PLASTÝK - www.gorselplastik.com.tr EMÝNÝÞ AMBALAJ - www.uzunyol.com Eminiþ Ambalaj tarafýndan üretilmiþtir. 1.4.3. PETden Kaplar > PET (polietilen teraftalat) gýda kaplarý çok iyi bariyer özelliklerine sahiptirler. Son yýllarda özellikle tek kullanýmlýk gýda kaplarý olarak sýkça kullanýlmaktadýrlar. Termoform yöntemi ile istenilen hacimlerde üretilebilmektedirler. PET kaplar mikrodalga fýrýnda kullanýma da uygun olabilmektedirler. 31 Sert Plastik Ambalajlar Ana Ürün Gruplarý Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Ana Ürün Gruplarý Özge Plastik tarafýndan üretilmiþtir. Özgür Atermit tarafýndan üretilmiþtir. Yömser Ambalaj tarafýndan üretilmiþtir. SEPA Üyesi Üreticiler ÖZGE PLASTÝK - www.ozgeplastic.com ÖZGÜR ATERMÝT - www.atermit.com HUHTAMAKÝ ÝSTANBUL - www.huhtamaki.com.tr YÖMSER AMBALAJ - www.yomser.com GÖRSEL PLASTÝK - www.gorselplastik.com.tr FARMAMAK - www.farmamak.com.tr Farmamak tarafýndan üretilmiþtir. 32 Sert Plastik Ambalajlar Ana Ürün Gruplarý 1.4.4. EPSden Bardak ve Kaplar > EPS (expandable - genleþebilen polistiren) ya da bilinen adý ile köpük polistiren plastikler, et, tavuk, sebze ve meyve gibi gýdalar için tabak ya da yumurta ambalajý (viyol) uygulamalarýnýn yaný sýra; hazýr gýda sektöründe kapaklý kap ve tek kullanýmlýk bardak-tabak olarak çokça tercih edilmektedir. Termoform yöntemi ile istenilen ölçülerde imal edilebilmektedirler. Özgür Atermit tarafýndan üretilmiþtir. SEPA Üyesi Üreticiler ÖZGÜR ATERMÝT - www.atermit.com 1.4.5. PVCden Kap ve Kutular > PVC (polivinil klorür) hammaddesinden imal edilen kaplar, þeffaf olmasý ve içerdiði ürünü göstermesi nedeniyle, hazýr salata veya pastane mamulleri gibi gýda ürünlerinin ambalajlanmasýnda çokça tercih edilmektedir. Termoform yöntemi ile üretilirler. PVC katlamalý kutular da sert plastik kategorisine girmektedirler. Bu kutularýn kullaným alanlarý çok geniþtir. Kutular genellikle konfeksiyon üretim kategorisine girmekte olup, istenilen tasarým ve biçimlerde üretilebilmektedirler. Gýda, tekstil, kozmetik, oyuncak ve kýrtasiye gibi çok çeþitli alanlarda kullanýlmaktadýrlar. Özge Plastik tarafýndan üretilmiþtir. 33 Sert Plastik Ambalajlar Ana Ürün Gruplarý Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Ana Ürün Gruplarý Özge Plastik tarafýndan üretilmiþtir. Görsel Plastik tarafýndan üretilmiþtir. Görsel Plastik tarafýndan üretilmiþtir. Modern Ambalaj tarafýndan üretilmiþtir. Görsel Plastik tarafýndan üretilmiþtir. SEPA Üyesi Üreticiler ÖZGE PLASTÝK - www.ozgeplastic.com HUHTAMAKÝ ÝSTANBUL - www.huhtamaki.com.tr GÖRSEL PLASTÝK - www.gorselplastik.com.tr TEKNÝK PLASTÝK - www.teknikplastik.com.tr MODERN AMBALAJ - www.modernambalaj.com.tr 34 Sert Plastik Ambalajlar Ana Ürün Gruplarý 1.4.6. Levhalar > Sert (rijit) plastik levhalar PVC, PS veya PET esaslý olabilmektedirler. Genellikle kalýnlýklarý 80 800 mikron arasýnda, talebe baðlý olarak deðiþmektedir. Bu ürünler, levha ekstrüzyonu veya perdahlama yöntemleri ile üretilebilmektedirler. Üretilen bu levhalar, termoform (ýsý ile þekillendirme) prosesi ile plastik bardak ve kaplara dönüþtürüldükleri gibi; kalýpla kesilerek ve sonra katlanarak geleneksel karton kutu tasarýmlarýna benzeyen plastik kutularýn imal edilmesinde de kullanýlmaktadýrlar. Bilister ambalaj olarak isimlendirilen ilaç ambalajlarýnýn üretiminde de bu folyolar kullanýlýr. Plasko Plastik tarafýndan üretilmiþtir. Yömser Ambalaj tarafýndan üretilmiþtir. 1.5. Kasalar ve Paletler Sert plastik ambalajlarýn, kasalar ve paletler gibi ikincil ambalaj olarak kullanýlmalarý git gide artmaktadýr. Bu piyasada halen ahþap kasa ve paletler tercih ediliyor gibi görülse de, plastik kasa ve paletlerin tüketimi de hýzla artmaktadýr. Plastik ürünler dayanýklý olduklarý kadar kolayca temizlenip sterilize edilerek yeniden kullanýlabilirler. Nemi barýndýrmazlar. Plastik kasa ve paletler genellikle HDPE (yüksek yoðunluklu polietilen) hammaddesinden, bazen de blok kopolimer PP (polipropilen) materyalinden üretilmektedirler. Çoðunlukla gýda ve içeceklerin nakliyesi ve depolanmasý amaçlý kullanýlan plastik kasalarýn, diðer endüstriyel uygulamalarý da mevcuttur. Ülkemizde genel olarak içecek, yaþ meyve-sebze ve unlu mamullerin taþýnmasý amaçlý kullanýlan bu kasalar, istenilen standartlarda ve boyutlarda üretilebilmektedirler. Plastik kasalar enjeksiyon kalýplama prosesi ile imal edilirler. Etap Plastik tarafýndan üretilmiþtir. Flash Plastik tarafýndan üretilmiþtir. Kurtoðlu Plastik tarafýndan üretilmiþtir. 35 Sert Plastik Ambalajlar Ana Ürün Gruplarý Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Ana Ürün Gruplarý Taþýmacýlýk sektörünün tüm dallarýnda kullanýmý gittikçe artmakta olan HDPE (yüksek yoðunluklu polietilen) paletler de istenilen standartlarda ve 800 x 1200 mm ölçüsünde üretilmektedir. Plastik paletler, ahþap olanlarýn aksine nem, mantar ve böcek barýndýrmazlar. Bu yüzden daha hijyeniktirler. Plastik paletler enjeksiyon kalýplama yöntemi ile üretilirler. 1.6. Kapaklar Kapak, bir ambalajý kapatmak ve onun içerme, koruma ve saklama fonksiyonlarýný yerine getirmesini saðlamak için kullanýlan malzemedir. Yani ambalajýn içindeki ürünün, ambalajýn içerisinde kalmasýný saðlayan kapak gerektiðinde kolayca mekanik olarak ambalajdan ayrýlabilmelidir. Kapak seçiminde aþaðýdaki faktörler mutlaka dikkate alýnmalýdýr: Kapaðýn malzemesi ile ambalajýn içinde yer alacak ürünün kimyasal açýdan birbirine uyumlu olmasý gerekmektedir. Kapaðýn malzemesi ile ambalajýn malzemesi birbirine uygun olmalýdýr. Dolum sýrasýnda kapaðýn kapatýlmasý mümkün olan en kýsa sürede gerçekleþtirilmelidir. Kapak ambalajdan sýzýntý olmasýný mutlaka engellemelidir. Ayný þekilde hiçbir gaz, sývý ya da mikroorganizmanýn ambalajýn içine girmesini engellemelidir. Kapak yerine göre tüketicinin kolay açýp kapatabileceði (yaþlýlar için) ya da kolaylýkla açamayacaðý (çocuklar için) tipte olmalýdýr. Plastik kapaklar hem termoset yani ýsýtýldýðý zaman katýlaþan hem de termoplastik yani ýsýtýldýðý zaman yumuþayan plastiklerden imal edilebilmektedirler. Günümüzde termoplastikten olanlarý daha çok tercih edilmektedir. Termoset kapaklar, formaldehit ve amino reçineleri gibi polimerlerin uygun kalýplara dökülüp kür edilmesiyle imal edilirler. Bu kapaklarýn yüksek sýcaklýklara ve kuvvetli çözücülere karþý dayanýklýlýðý mükemmeldir. Metal kaplama uygulamalarý için ideal malzemelerdir. Termoplastik kapaklar ise genellikle polipropilen (PP) ve polietilen (PE) gibi termoplastiklerin enjeksiyon kalýplama yöntemi ile üretilirler. Polipropilen kapaklar, polietilen ile kýyaslandýðýnda daha az viskoelastik deformasyona uðrar. Þekillendirmesi ve renklendirmesi daha kolay bir malzemedir. Bu yüzden çok tercih edilmektedir. Polietilen ise þarap týpalarý gibi çekme uzamasý ve az bir deformasyon gerektiði yerlerde sýkça kullanýlmaktadýr. Kendisinden büyük kaplara gerdirilerek kapatma saðlayacak bazý kapaklarýn da PEden yapýlmasý uygundur. Polistiren (PS) de özellikle parlaklýðý ve þeffaflýðý nedeniyle kapak uygulamalarýnda tercih edilen plastiklerdendir. 36 Sert Plastik Ambalajlar Ana Ürün Gruplarý Plaþ tarafýndan üretilmiþtir. Tolga Plastik tarafýndan üretilmiþtir. SEPA Üyesi Üreticiler PLAÞ PLASTÝK - www.plas.com.tr ÖZLER PLASTÝK - www.ozlerplastik.com WATERTEK - www.watertek.com.tr SARTEN AMBALAJ - www.sarten.com.tr TOLGA PLASTÝK - www.tolgaplastik.com.tr ALPLA www.alpla.com Özler Plastik tarafýndan üretilmiþtir. 37 Sert Plastik Ambalajlar Ana Ürün Gruplarý Sert P lastik A m b al a j l a r Sert Plastik Ambalajlar Sert Plastik Ambalaj Hammaddeleri Sert Plastik Ambalaj Hammaddeleri Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Hammaddeler Sert Plastik Ambalajlar Hammaddeler 2. Sert Plastik Ambalaj Hammaddeleri Ambalaj sanayinde kullanýlan plastik hammaddelerinin büyük bir kýsmýný PE (polietilen) ve PP (polipropilen) gibi çokça kullanýlan ticari polimerler adýný verdiðimiz plastikler oluþturmaktadýr. Ancak, bir plastik ambalajdaki bariyer özelliklerini geliþtirmek için, gerekli olduðu durumlarda özel plastik hammaddeleri de kullanýlmaktadýr. EVOH (etilen vinil alkol kopolimeri) ve PA (poliamid veya naylon)gibi bariyer polimerleri daha düþük oranlarda yukarýda ismi geçen ticari polimerlerle birlikte kullanýlýrlar. Günümüzde sert plastik ambalaj sektörü, genellikle HDPE (yüksek yoðunluklu polietilen) ile PET (polietilen teraftalat)in egemenliði altýndadýr. Pek çok alanda, PET pazarý hýzla büyümektedir. PP (polipropilen) ambalajlarda da beklenenden hýzlý bir geliþme söz konusudur. 2.1. PE (Polietilen) 2.1.1. HDPE (Yüksek Yoðunluklu Polietilen) > HDPE (yüksek yoðunluklu polietilen) yoðunluðu 0,936 0,960 gram/cm3 arasýnda deðiþen, düþük basýnçta üretilen bir polietilen türüdür. HDPE yaygýn olarak süt, ayran gibi gýda ürünlerinin ve zirai ilaçlar, madeni yaðlar, deterjanlar gibi kimyasallarýn ambalajlanmasýnda kullanýlýr. HDPE hammaddesi, plastik þiþe üretim proseslerinin hepsinde iþlenebilir. Ýnce duvarlý kaplar ile plastik kapak üretimi için uygun olan HDPE hammaddeleri ise enjeksiyon kalýplama prosesi ile iþlenir. HDPE birçok uygulama için oldukça ekonomik ve saðlam bir polimerdir. Doðal durumunda süt beyazý, yarý saydam bir malzemedir. Bu yüzden berraklýðýn önemli olduðu uygulamalarda kullanýlamamaktadýr. HDPE kolaylýkla istenilen renge boyanabilir. HDPEnin neme karþý bariyer özelliði çok iyidir. Gaz bariyer özelliði düþüktür. Bu yüzden özellikle oksijen geçirgenliðinin önemli olduðu ambalajlarda tek katlý deðil, bariyer polimerleri ile birlikte koekstrüde edilerek kullanýlmaktadýr. Kimyasallara karþý direnci çok iyidir. Özler Plastik tarafýndan üretilmiþtir. 41 Sert Plastik Ambalajlar Hammaddeler Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Hammaddeler 2.2. PP (Polipropilen) PP (polipropilen) hammaddesi kimyasallara karþý direnç ve bariyer özellikleri bakýmýndan HDPE (yüksek yoðunluklu polietilen) hammaddesine benzer. Bu malzemenin fiziksel özellikleri ise kopolimerleþtirme prosesi sayesinde geliþtirilmiþtir. 2.2.1. Homopolimer PP > Homopolimer PP darbeye karþý nispeten dayanýklý ve sert bir malzemedir. Bu hammaddeden üretilen ürün berraktýr. Termoform (ýsý ile þekillendirme), üfleme (þiþirme) ve enjeksiyon kalýplama proseslerinde iþlenebilmektedir. Huhtamaki Ýstanbul tarafýndan üretilmiþtir. 2.2.2. Blok Kopolimer PP > Blok kopolimer PP, homopolimerden çok daha dayanýklýdýr. Genellikle içeriðinde etilen bulunur. Etilen içeriði ne kadar fazla oranda olursa, blok kopolimer de o kadar dayanýklý olur. Bu özelliðinden dolayý blok kopolimer PP, dondurma gibi dondurulmuþ gýdalarýn ambalajlanmasýnda en çok tercih edilen ambalaj malzemelerinden biri olmuþtur. Teknik Plastik tarafýndan üretilmiþtir. 42 Sert Plastik Ambalajlar Hammaddeler 2.2.3. Random Kopolimer PP > Random kopolimer PP darbelere karþý, homopolimer PPden daha dayanýklýdýr. Ancak, düþük sýcaklýklarda kýrýlgandýrlar. Daha çok termoform (ýsý ile þekillendirme) prosesi ile üretilen kaplarýn üretiminde kullanýlýrlar. Son yýllarda þiþe amaçlý uygulamalarýnda da büyük artýþ olmuþtur. Random kopolimerler keççap þiþeleri imalatýnda daha sýk kullanýlmaktadýrlar. 2.3. Polyesterler 2.3.1. PET (Polietilen Teraftalat) > PET (polietilen teraftalat) hammaddesi gazlý içecek þiþelerinin ambalajlanmasý için ideal bir malzemedir. Bu þiþeler enjeksiyon streç (gerdirerek) üfleme (þiþirme) kalýplama prosesi ile imal edilirler. Bu uygulamanýn yaný sýra, özellikle ýsýya dayanýklý plastik kaplarýn üretiminde de bu hammadde tercih edilmektedir. Diðer plastiklerle kýyaslandýðýnda PETin gaz bariyer özelliði çok daha iyidir. PET tamamen amorf ya da yüksek derecede kristal olabilme gibi mükemmel bir özelliðe sahiptirler. Erimiþ haldeyken hýzla soðutulursa amorf bir halde katýlaþýr. Eðer soðuma yavaþ gerçekleþtirilirse kristal hale geçer. Eðer kristalleþme sýcaklýðýna kadar ýsýtýlýrsa, sertleþir ve mat beyaz bir renk alýr. Kristal PET yaklaþýk 255°Cde erir. Plaþ tarafýndan üretilmiþtir. 2.3.1.1. Oriyente Edilmiþ PET > Enjeksiyon streç (gerdirerek) üfleme (þiþirme) kalýplama prosesinde amorf haldeki preform, hem enlemesine hem de boylamasýna gerdirilir. Bu duruma çift eksende gerdirilmiþ ya da oriyente edilmiþ PET oluþur. Prosesten gelen bu özellik sayesinde, PETin gazlý içeceklere karþý olan direnci artar. 2.3.1.2. APET (Amorf PET) > APET (amorf PET), þeffaf plastik kaplarýn üretiminde tercih edilen bir hammaddedir. Kristalleþme olmadýðý için son ürün oldukça berraktýr. Termoform (ýsý ile þekillendirme) prosesi ile iþlenebilmektedir. Özgür Atermit tarafýndan üretilmiþtir. 2.3.1.3. CPET (Kristal PET) > Kristalize olabilen PET (CPET) plastiði geleneksel mutfak fýrýnýna girebilen kaplarýn üretiminde kullanýlabilen bir plastiktir. Malzemeye bu özelliði, termoform prosesi sýrasýnda kazandýrýlýr. Geleneksel termoform prosesi esnasýnda ýsý ile sabitleme adý verilen bir süreç uygulanýr. CPETten üretilmiþ olan plastik levha, kristalleþmeyi engellemek üzere hýzlý bir biçimde soðutulur. Daha sonra levha yeniden ýsýtýlýr ve bilinen termoform yöntemi ile þekillendirilir. Bu iþlemin sonucunda ürün, beyaz ve ýsýya dayanýklý bir yapýya dönüþür. Bu yeni ürün 220°Cye çýkan sýcaklýklara dayanabilmektedir. 43 Sert Plastik Ambalajlar Hammaddeler Sert P l asti k A m b al a j l a r .:.Hammaddeler 2.4. PS (Polistiren) PS (polistiren) sert, kýrýlgan ve berrak bir malzemedir. Bu yüzden kristal polistiren olarak isimlendirilmiþtir. Ancak, adýnýn aksine amorf bir polimerdir. Ambalaj uygulamalarýnda GPPS (çok amaçlý polistiren ya da kristal polistiren), HIPS (darbeye dayanýklý polistiren ya da antiþok polistiren) ve EPS (genleþebilen polistiren ya da köpük polistiren) diye adlandýrýlmýþ olan çeþitleri yaygýn olarak kullanýlmaktadýr. 2.4.1. GPPS (Kristal PS) > Her ne kristal PS olarak isimlendirilmiþ olsa da GPPS tamamen amorf bir polimerdir. Bu malzeme termoform yani ýsý ile þekillendirme prosesi ile üretilmiþ tek kullanýmlýk bardak ve kaplarýn yaný sýra; kavanoz kapaklarý, ruj ambalajlarý ve dekoratif kapaklar gibi bazý kozmetik ürünlerinin ambalajlanmasýnda da tercih edilmektedir. Teknik Plastik tarafýndan üretilmiþtir. 2.4.2. HIPS (Antiþok PS) > Polistiren hammaddesine üretimi esnasýnda bütadien kauçuðu gibi darbeye karþý direnç gösterecek malzemelerin eklenmesiyle, polistirenin kýrýlganlýk özelliði azaltýlabilir, berrak olan rengi beyazýmsý bir hal alýr. Bu yeni malzemeye HIPS (antiþok polistiren) ismi verilmiþtir. HIPSten termoform (ýsý ile þekillendirme) prosesi ile dondurma ve yoðurt kaplarý olarak bildiðimiz plastik kaplar üretilebilmektedir. 2.4.3. EPS (Genleþebilen PS) > Köpük polistiren olarak da bilinen bu malzeme, kýrýlganlýðý çok azaltmak ve darbelere karþý daha dayanýklý bir yapý üretmek amaçlý, þiþirme ajaný denilen katký maddelerinin eklenmesiyle geliþtirilmiþ bir polistiren çeþididir. Market raflarýnda et, tavuk, sebze-meyve ve yumurta ambalajý olarak sýkça karþýlaþtýðýmýz bu malzeme, tek kullanýmlýk sýcak içeceklerin servisinde de çokça kullanýlmaktadýr. Özgür Atermit tarafýndan üretilmiþtir. 2.5. PVC (Polivinil Klorür) PVC ambalaj uygulamalarýnýn vazgeçilmez malzemelerindendir. Plastifiyan ve darbe mukavemeti saðlayýcýlarýn eklenmesiyle, katý olan yapýsý istenilen biçime getirilebilmektedir. Ne çok iyi ne de çok kötü bir gaz geçirgenliðine sahiptir. Bu özelliði PVCnin birçok sektörde ambalaj malzemesi olarak tercih edilmesine olanak tanýmaktadýr. Zeytinyaðý, temizlik malzemeleri, kozmetik ürünleri gibi birçok ürün PVC þiþelerde ambalajlanmaktadýr. Bu þiþeler, ekstrüzyon üfleme (þiþirme) kalýplama prosesi ile imal edilmektedirler. PVC kutular da þeffaf olmalarý nedeniyle birçok sektörde tercih edilmektedir. Bu kutular PVC levhalarýn kalýpla kesilerek ve sonra katlanarak geleneksel karton kutu tasarýmlarýna benzeyen yapýlara dönüþtürülmesiyle elde edilirler. Plaþ tarafýndan üretilmiþtir. Görsel Plastik tarafýndan üretilmiþtir. 44 Sert Plastik Ambalajlar Hammaddeler 2.6. PC (Polikarbonat) PC (polikarbonat) darbelere karþý dayanýklýlýðý çok iyi olan, kýrýlmaz ve berrak bir malzemedir. Piyasada 19 litrelik su damacanalarý polikarbonattan imal edilmiþ plastik þiþelerdir. Bu þiþeler kolay temizlenebilmekte ve dayanýklý olduklarý için birçok defa temizlenebilmektedirler. Bu þiþeler hem ekstrüzyon üfleme kalýplama hem de enjeksiyon streç üfleme kalýplama yöntemleri ile üretilebilirler. Plaþ tarafýndan üretilmiþtir. 2.7. Bariyer Polimerleri Çok katlý þiþe ve kaplarda kullanýlan bariyer polimerleri; PE (polietilen) ve PP (polipropilen) gibi diðer ticari polimerlerle karþýlaþtýrýldýðýnda çok düþük gaz geçirgenliði deðerlerine sahiptirler. Tek bir malzemeden üretilen ambalaj olarak kullanýmlarýna olanak verecek fiziksel özelliklere sahip deðildirler veya tek baþlarýna kullanýlamayacak kadar pahalýdýrlar. Bu yukarýdaki iki ana nedenden dolayý bariyer polimerleri çok katlý ambalajlarda ince katmanlar olarak kullanýlmaktadýrlar. Termoform (ýsý ile þekillendirme) veya koekstrüzyon üfleme (þiþirme) kalýplama yöntemleri ile imal edilmiþ olabilirler. Temel görevleri, oksijene duyarlý ürünlerin ambalajlarýnýn oksijen geçirgenliðini düþürmektir. Bariyer polimerlerinden bazýlarý ayný zamanda kimyasallara karþý da iyi dirence sahiptirler. Solvent bariyerleri ve yiyeceklerdeki aroma kaybýný önleyen bariyerler olarak da kullanýlabilirler. Sert plastik ambalajlarda bariyer özelliklerini artýrmak için çoðunlukla EVOH (etilen vinil alkol kopolimeri), PA (poliamid) ve PVDC (poliviniliden klorür) polimerleri kullanýlmaktadýr. Aþaðýdaki tabloda genel olarak plastik ambalaj uygulamalarýnda kullanýlan polimerlerin oksijen ve nem buharý geçirgenlik deðerleri verilmiþtir. .:.Tablo 2.7.1. Çeþitli polimerlerin oksijen ve nem buharý geçirgenliði Polimer Oksijen geçirgenliði (23°Cde cm3.mm/ m2.gün.atm) Amorf PET Oriente PET (þiþelik hammadde) PVC (þiþelik hammadde) HDPE LDPE Polipropilen ABS Polistiren Amorf naylon - % 0 RH Amorf Naylon - % 100 RH Naylon 6 & 66 kuru Naylon 6 & 66 ýslak EVOH (32 mol % etilen) kuru EVOH (32 mol % etilen) % 50 RH EVOH (32 mol % etilen) % 100 RH EVOH (44 mol % etilen) kuru EVOH (44 mol % etilen) % 50 RH EVOH (44 mol % etilen) % 100 RH 3 1,8 2,1 34 42 184 38 58 42 172 0,75 0,25 0,4 2,7 0,008 0,08 0,4 0,04 0,08 0,2 0,8 Nem buharý iletim oraný (MVTR) (% 95 baðýl nemde (RH) g.mm/m2.gün) 38 °Cde 23 °Cde 3 1,5 0,8 1,1 0,08 0,2 0,08 0,11 4,2 4,2 0,23 0,27 0,02 0,08 0,02 0,77 0,77 24 2,3 2,7 1,5 2 45 Sert Plastik Ambalajlar Hammaddeler Sert P l asti k A m b al a j l a r .:.Hammaddeler 2.7.1. EVOH (Etilen Vinil Alkol Kopolimeri) > EVOH (etilen vinil alkol kopolimeri) polivinil alkol esaslýdýr. Polivinil alkol saf haldeyken çok düþük oksijen geçirgenliðine sahiptir. Ancak bu polimer suda kolaylýkla çözünebilmektedir. Bu yüzden sert plastik ambalaj üretmek için tek baþýna yeterli bir malzeme deðildir. Etilen ile birleþtirilerek vinil alkol kopolimeri oluþturulmak suretiyle proses edilebilir hale gelir ve bu sayede su buharýna karþý direnci de arttýrýlmýþ olur. Ancak etilen içeriði arttýkça gaz geçirgenliði de artar. Bu yüzden sert plastik ambalaj sektöründe genellikle etilen miktarý % 30 40 olan kopolimerler tercih edilmektedir. EVOH (etilen vinil alkol kopolimeri) çok katmanlý PE (polietilen) ve PP (polipropilen) esaslý sert plastik ambalajlarda en çok kullanýlan oksijen bariyer polimerlerindendir. EVOH çok katlý plastiklerde solvent bariyeri olarak da kullanýlabilmektedir. 2.7.2. PA (Poliamid / Naylon) > Naylon 6 ve Naylon 66 isimleri ile tanýnan poliamidler genellikle fleksýbýl (esnek) ambalaj uygulamalarýnda gaz bariyeri olarak kullanýlmaktadýrlar. Naylonlar kimyasallara karþý çok dayanýklýdýrlar. Bu yüzden tarým ilaçlarý ve benzeri maddelerin ambalajlanmasýnda tercih edilen çok katlý HDPE þiþelerde solvent bariyeri ve ürünle temas eden en iç katman olarak naylon kullanýlmaktadýr. Poliamid veya naylon, çok düþük oksijen geçirgenliðine sahiptir ve oksijen bariyerinin gerekli olduðu çok katlý þiþelerde de kullanýlabilmektedir. 2.8. Nanokompozitler Nano boyuttaki kil ve benzeri dolgu maddelerinin, plastik malzemelerin gaz geçirgenliðini azalttýðý savunulmuþ ve son birkaç yýldýr nanokompozit sert plastik ambalajlar geliþtirilmeye baþlanmýþtýr. Bu malzemenin oluþturulmasýnda çok az miktarda dolgu malzemesi kullanýmý yeterli olacaðý için, kil veya benzeri bir madde eklenmesinden dolayý nihai plastik ürünün renginin ve diðer özelliklerinin deðiþmediði rapor edilmektedir. Nanokompozit oluþturma çalýþmalarýnýn çoðu, gaz geçirgenliði yüksek olan PP (polipropilen) üzerinde gerçekleþtirilmektedir. Ancak PET (polietilen teraftalat) ile ilgili çalýþmalar da mevcuttur. 2.9. Sert Plastik Ambalajlarýn Ýþaretlenmesi * Tüm dünyada geri dönüþüm / geri kazaným faaliyetlerine yardýmcý olmasý bakýmýndan plastik ambalajlarýn iþaretlenmesi giderek önem kazanmaktadýr. Bu iþaretler ilk olarak ABDli bir plastik derneði SPI The Society of the Plastics Institute tarafýndan 1988 yýlýnda ortaya konmuþtur. Bu sembollerin ambalajlar üzerinde iþaretlenmesi, ABDnin bazý eyaletlerinde zorunludur. Avrupa Birliði (AB) Ambalaj ve Ambalaj Atýklarý Direktifine göre kullanýlan malzemenin türü ambalaj üzerinde belirtilecekse benzer bir þekilde iþaretleme yapýlacaktýr. Avrupa Standartlarý Örgütünün (CEN) de ambalajlarýn iþaretlenmesi konusunda benzer tavsiyelerde bulunmaktadýr. Þekil 2de gösterdiðimiz bu sembollerin kullanýlmasý, plastik ambalajlarýn geri dönüþtürülmesi / geri kazanýlmasý iþlemi sýrasýndaki ayýrma iþlemini son derece kolaylaþtýrmaktadýr. Plastik ambalajlarýn iþaretlenmesinde önerilen semboller * APME (Association of Plastic Manufacturers in Europe) 46 Sert Plastik Ambalajlar Hammaddeler 2.10. Hammaddeler Ýçin Özet Tablo .:.Hammaddeler Ýçin Özet LDPE HDPE PP PVC PET PS Evet Evet Evet Evet Evet Evet 80 °C 95 °C 120 °C Tipine baðlý olarak 50 65°C Standart 60 °C, kýsmen ýsýyla sabitlenmiþ 85 °C, tamamen ýsýyla sabitleþtirilmiþ 95+ °C Tipine baðlý olarak 60 95°C Çok düþük Düþük Düþük Vasat ile iyi arasý Ýyi Düþük Nem bariyeri Ýyi Mükemmel Mükemmel Vasat Vasat Düþük Darbeye mukavemeti Mükemmel Ýyi Tipine baðlý olarak düþük ile iyi arasý Tipine baðlý olarak düþük ile iyi arasý Mükemmel Tipine baðlý olarak düþük ile vasat arasý Vasat Düþük Tipine baðlý olarak düþük ile iyi arasý Ýyi Mükemmel Tipine baðlý olarak düþük ile mükemmel arasý Yumuþak kapaklar Þiþeler, þiþe kapaklarý ve kapaklar Tabak ve kaplar, vidalý kapaklar, menteþeli kapaklar, bazý þiþeler Þiþeler Gazlý içecek þiþeleri ve diðer þiþeler Yoðurt ve peynir kaplarý Enjeksiyon kalýplama, ekstrüzyon üfleme (þiþirme) kalýplama Enjeksiyon kalýplama, ekstrüzyon üfleme (þiþirme) kalýplama Enjeksiyon Enjeksiyon Enjeksiyon-streçkalýplama, üfleme kalýplama, üfleme ekstrüzyon termoform (ýsý ile (þiþirme) üfleme þekillendirme) kalýplama, (þiþirme) termoform (ýsý kalýplama, ile termoform (ýsý þekillendirme) ile þekillendirme) Gýda ambalaj malzemesi olarak kullanýlabilir mi? Sýcak dolum sýcaklýðý (yaklaþýk) Oksijen bariyeri Berraklýk Baþlýca uygulamalarý Uygulanan plastik prosesleri Enjeksiyon kalýplama, termoform (ýsý ile þekillendirme) 47 Sert Plastik Ambalajlar Hammaddeler Sert P lastik A m b al a j l a r Sert Plastik Ambalajlar Üretim Yöntemleri Üretim Yöntemleri Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Üretim Yöntemleri Sert Plastik Ambalajlar Üretim Yöntemleri 3. Sert Plastik Ambalaj Üretim Yöntemleri 3.1. Ekstrüzyon Ekstrüzyon, plastiklerin þekillendirilmeden önce eritilmesi ve karýþtýrýlmasý prosesidir. Çoðu plastik prosesinin ilk aþamasý ekstrüzyondur. Plastik hammaddesi bir ambalaj tesisine pirince benzer küçük granüller ya da payetler þeklinde gelir. Uygulanacak plastik prosesine baðlý olmaksýzýn ilk iþ olarak plastik hammaddesini ýsýtýp eriterek akýþkan bir hale getirmek gerekir. Ekstrüder adý verilen makine, içinde sonsuz bir vidanýn döndüðü, hammaddeyi bir uçtaki besleme hunisinden diðer uçtaki kalýba erimiþ halde ileten bir makinedir. Bir ekstrüder hammadde besleme hunisi, sonsuz vidanýn yer aldýðý ýsýtýlan gövde ve bir ekstrüzyon kafasýndan oluþur. Ekstrüzyon kafasýnda bu iþleme tabi tutulan plastiðin þeklini belirleyecek kalýp bulunur. Kalýbýn þekli ve türü üretilecek plastik ürünün son halini belirler. Örneðin levha ekstrüzyonu olarak bilinen proseste, ekstrüderdeki erimiþ plastik, levha kafasý adý verilen yarýk þeklinde açýklýðý olan bir kalýptan beslenerek erimiþ plastik levha oluþturulur. Bu levha, geniþliðini ayarlayan ve bir taraftan da soðutan bir dizi merdanenin üzerinden geçer ve genellikle daha sonra kullanýlmak üzere bobinlere sarýlýr. Farklý plastik hammaddelerinden, birden fazla ekstrüder ve bunlardan çýkan ürünlerin tek bir kalýpta birleþtirildiði, çok katmanlý (katlý) ürünler imal edilebilir. Bu yönteme koekstrüzyon prosesi adý verilmektedir. 3.1.1. Levha Ekstrüzyonu Termoform Prosesine Hazýrlýk > Tepsi, bardak, kap ve benzeri geniþ aðýzlý plastik ürünler termoform yani ýsý ile þekillendirme yöntemi ile imal edilmektedirler. Bu yöntemle üretilen ambalajlar genellikle koniktirler. Kullanýlan kalýplarýn aðýzlarý, ambalaj gövdesinden daha geniþ olmak zorundadýr. Termoform prosesi öncesinde iþlenecek plastik levhanýn hazýr olmasý gerekmektedir. Bu yüzden levha ekstrüzyonu gerçekleþtirilir. Ekstrüderdeki erimiþ plastik levha kafasý adý verilen yarýk þeklinde açýklýðý olan bir kalýptan beslenerek erimiþ plastik levha oluþturulur. Bu levha, geniþliðini ayarlayan ve bir taraftan da soðutan bir dizi merdanenin üzerinden geçer ve genellikle daha sonra kullanýlmak üzere bobinlere sarýlýr. Üretilen plastik levhalar sert plastik ambalaj sýnýfýna giren plastik kutularýn imal edilmesinde de kullanýlýrlar. Bu levhalar kalýpla kesilerek ve sonra katlanarak geleneksel karton kutu tasarýmlarýna benzeyen plastik kutular elde edilir. 3.1.2. Termoform Isý ile Þekillendirme Yömser Ambalaj tarafýndan üretilmiþtir. Prosesi > Termoform prosesi levha halindeki plastik ile baþlar. Levha bir fýrýnda ýsýtýlarak veya bir dizi ýsýtýcý üzerinden geçirilerek yumuþatýlýr. 51 Sert Plastik Ambalajlar Üretim Yöntemleri Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Üretim Yöntemleri Sýcak levha daha sonra içi boþ bir kalýbýn üzerine yerleþtirilir. Yöntemlerden birincisi olan vakumla þekillendirme prosesinde, vakum plastiði kalýbýn içine çeker. Diðer bir yöntem olan basýnçla þekillendirme prosesinde ise levhanýn üzerine uygulanan basýnç levhayý kalýbýn çukuruna iter. Kalýp çukuru, havanýn levhayla kalýp yüzeyi arasýnda kalmasýný önlemek için menfezli olmalýdýr. Þekil 3.1.2: Termoform Isý ile Þekillendirme Yöntemi Termoform prosesinin önemli özelliklerinden birisi de ambalajýn, levhanýn geriye kalan kýsmýndan kesilerek ayrýlmasýdýr. Bu iþlem, kullanýlan kalýba kesiciler yerleþtirerek veya kalýptan çýkan ara ürünün ayrý bir kesim istasyonuna aktarýlmasý yoluyla yapýlabilir. Üretilen plastik kaplarýn kesilmesinden sonra geriye kalan malzeme genellikle iskelet atýk olarak isimlendirilir. Bu üretim artýklarýnýn yani çapaklarýn, kapalý devre sistemde yeniden öðütüldükten sonra sisteme geri kazandýrýlmasý gerekir. Bu plastik çapaklar termoform prosesinde % 40 60 oranýnda olabilmektedirler. Bu yüzden kapalý devre sistemde yeniden üretime kazandýrýlmalarý ekonomik açýdan çok önemlidir. Bir termoform prosesi makinesi doðrudan bir levha ekstrüzyon ekipmanýyla birleþtirilerek, kesintisiz ekstrüzyon/termoform hattý elde edilebilir. Levhanýn tamamen soðutulup yeniden ýsýtýlmasý gerekmediðinden, bu kesintisiz hatla enerji tasarrufu saðlanýr. 3.1.3. Koekstrüzyon ve Çok Katlý Kaplarýn Üretimi > Farklý plastik hammaddelerinden, birden fazla ekstrüder ve bunlardan çýkan ürünlerin tek bir kalýpta birleþtirildiði, çok katlý ürünler imal edilebilir. Bu yönteme koekstrüzyon prosesi adý verilmektedir. Çok katlý plastik kap ve benzeri ürünler, çok katlý levhalarýn bir termoform makinesinde þekillendirilmesi yoluyla elde edilirler. Zor olmayan bir prosestir. Ýlk çok katlý yapýlar, birbirine benzeyen plastik hammaddelerinden üretilen iki katlý ürünlerdi. En bilinenleri HIPS (antiþok polistiren) üzerine GPPS (kristal polistiren) hammaddelerinden üretilen kaplardýr. Ýki katlý üretilen bu kaplarda parlak bir dýþ yüzey ve temiz beyaz bir iç yüzey vardýr. Gaz bariyer özellikleri çok iyi olan plastik kaplarýn üretilmesi için, birbirinden farklý erime sýcaklýklarý olan, birbirine benzemeyen plastik malzemelerin koekstrüzyonu yapýlmalýdýr. Ancak bu malzemeler birbirilerine yapýþamayacaklarý için, bu iþlem için yapýþtýrýcý katmanlar da gerekecektir. Genellikle PE ve PP gibi hammaddelere oranla çok daha pahalý olan bariyer katmanlarýnýn kalýnlýðýnýn iyi ayarlanmasý gerekmektedir. Günümüzde koekstrüzyon teknolojisi her türlü sorunu çözebilecek þekilde geliþmiþ ve ilerlemiþtir. 52 Sert Plastik Ambalajlar Üretim Yöntemleri Örnek: Market raflarýnda sýkça gördüðümüz plastik kaplardan bir tanesi aþaðýdaki yapýda olabilir: Ana katman PP (polipropilen) Gaz bariyeri EVOH (etilen vinil alkol kopolimeri) Yapý: PP / PP+EVOH üretim çapaklarýndan elde edilen karýþým / yapýþtýrýcý / EVOH / yapýþtýrýcý / PP 3.1.4. Diðer Ürünlerden Örnekler > Kristalize olabilen PET (CPET) plastiði geleneksel mutfak fýrýnýna girebilen kaplarýn üretiminde kullanýlabilen bir plastiktir. Malzemeye bu özelliði, termoform prosesi sýrasýnda kazandýrýlýr. Geleneksel termoform prosesi esnasýnda ýsý ile sabitleme adý verilen bir süreç uygulanýr. CPETten üretilmiþ olan plastik levha, kristalleþmeyi engellemek üzere hýzlý bir biçimde soðutulur. Daha sonra levha yeniden ýsýtýlýr ve bilinen termoform yöntemi ile þekillendirilir. Þekillendirilmiþ ürün, kristalizasyon istasyonuna aktarýlýr ve burada PETin kristalleþme sýcaklýðýna kadar ýsýtýlýr. Þeffaf ve amorf olan PET, bu iþlemin sonucunda beyaz ve ýsýya dayanýklý bir yapýya dönüþür. Bu yeni ürün 220°Cye çýkan sýcaklýklara dayanabilmektedir. 3.2. Enjeksiyon Kalýplama Enjeksiyon kalýplama, plastik sanayinde çok yaygýn kullanýlan bir prosestir. Bu yöntemle üretilen ürünler arasýnda kaplar, kovalar, tüpler, kapaklar ve diðer benzer parçalar sayýlabilir. Enjeksiyon ekipmaný, prosese uygun bir ekstrüder ve ucuna deðiþtirilebilen kalýp takýlabilen mengeneli bir presten oluþur. Genellikle ileri geri çalýþan bir ekstrüder (sonsuz vida) kullanýlýr. Vidanýn ucunda tek yönlü valf ya da kontrol halkasý bulunur. Döngü, vida gövde içerisinde ileri konumdayken baþlar. Vida gövde içerisinde dönerek erimiþ plastiði ileri doðru, kontrol halkasýndan geçirip vidanýn önüne doðru besler. Erimiþ plastik vidanýn önünde birikirken, vida erime basýncýyla ekstrüder gövdesi içinde geriye doðru itilir. Vidanýn önünde uygun bir miktar erimiþ plastik biriktiðinde, vida hýzla ileri doðru hareket ettirilerek piston görevi görür ve erimiþ plastiði yüksek basýnç altýnda mengeneli kalýba enjekte eder. Kalýp dolar ve bir soðutma süresinin ardýndan mengene açýlýr ve kalýplanmýþ ürün kalýptan dýþarý atýlýr. Bu Þekil 3.2de gösterilmiþtir. Enjeksiyon kalýplama prosesinde kalýplanmýþ ürünün tüm yüzeyleri kalýpla temas sýrasýnda þekillenip soðutulur. Yüksek basýnçta enjeksiyon yapýldýðýnda daha ayrýntýlý veya parlak yüzeyler elde edilebilir. 53 Sert Plastik Ambalajlar Üretim Yöntemleri Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Üretim Yöntemleri Enjeksiyon kalýplama makinelerinin pek çok çeþidi vardýr. Bazý makinelerde aralýksýz çalýþan, ileri geri devinmeyen vida ayrý bir toplayýcýya besleme yapar. Daha sonra enjeksiyon baþka bir piston tarafýndan gerçekleþtirilir. Kalýp mengene sistemlerinin de hidrolik, mekanik ve karma (hidrolik destekli mekanik mengeneler) gibi çeþitleri vardýr. Tamamen elektrikli enjeksiyon kalýplama ekipmanlarý giderek daha yaygýn biçimde kullanýlmaktadýr. Enjeksiyon kalýbýnýn kendisi bu prosesin en önemli parçasýdýr. Kalýplar basit, tek-diþli (kaviteli) olabildikleri gibi karmaþýk, çok-diþli (kaviteli) de olabilirler. Yolluk adý verilen erime kanallarý, erimiþ haldeki plastiði enjeksiyon biriminden kalýp kavitelerine beslerler. 3.2.1. Enjeksiyon Kalýplamadaki Geliþmeler > Yýllardýr bu proseste, enjeksiyon döngülerindeki boþa geçen zamaný azaltmayý veya kontrol sistemlerini iyileþtirmeyi hedefleyen birçok geliþme kaydedilmiþtir. IML (Kalýp içi etiketleme) ile kalýplara etiket yerleþtirme prosesi geliþtirilmiþtir. 3.3. Ekstrüzyon Þiþirme (Üfleme) - Kalýplama Ekstrüzyon þiþirme kalýplama, bir þiþe üretim prosesidir. Birkaç mllik þiþelerden, 1000 litrelik ve hatta daha büyük hacimlerdeki plastik varillere, kaplara kadar imalat bu yöntemle yapýlabilir. Kozmetik ürünlerinin ambalajlanmasýnda kullanýlan þiþe ve kavanozlar, deterjan bidonlarý, tehlikeli kimyasallar, gýda ve benzeri maddeler ve endüstriyel uygulamalarda kullanýlan büyük variller gibi ürünlerin imalatý, ekstrüzyon þiþirme kalýplama prosesine örnek olarak verilebilir. Ekstrüzyon Þiþirme Kalýplama Geleneksel bir ekstrüzyon makinesi, erimiþ haldeki plastiði parison adý verilen formda ekstrüzyon kafasýndan basar. Ýçi oyuk þiþirme kalýbýnýn iki yarýsý parisonun üzerinde kapanýr. Kalýp kapanýrken parisonun tabaný da kapatýlýr. Basýnçlý hava parisonun içine üflenerek, onu suyla soðutulan kalýbýn içinde þiþirir. Soðutulduktan sonra kalýbýn þeklini almýþ olan þiþe kalýptan çýkartýlýr. Daha sonra þiþenin tabanýnýn kapatýlmasý sýrasýnda oluþan üretim çapaðý ve þiþenin boynu etrafýnda kalan üretim çapaðý kesilerek sisteme geri gönderilir. Bu prosesin bir özelliði de ürüne yapýþýk kulpu bulunan bir plastik kabýn (çanta bidonlar) da bu yöntemle üretilebilmesidir. 54 Sert Plastik Ambalajlar Üretim Yöntemleri Þiþirme kalýplama prosesinde üretim çapaklarý önemli miktardadýr. Genel olarak % 25 45 oranýnda üretim çapaðý çýkabilmektedir. Bu nedenle bu prosesin ekonomisi açýsýndan, kapalý sistemdeki üretim çapaklarýnýn yeniden granül haline getirilip hammaddeye karýþtýrýlarak, prosese geri verilmesi büyük önem taþýmaktadýr. Prosese, kapalý sistem içinde geri verilen bu üretim çapaklarý, orijinal hammadde ile ayný özellikte olduðundan, hammaddenin genel karakterini deðiþtirmeyeceði için, doðal olarak varil / bidon içersine konulan malzeme ile kontaminasyona sebep olmazlar ve ayrýca hammaddenin migrasyon limitlerini deðiþtirmezler. Ekstrüzyon þiþirme kalýplama makineleri çok çeþitlidir. Hem aralýklý olarak ileri geri devinim yapan vidalý bir ekstrüder, hem de aralýksýz ekstrüzyon sistemlerinden oluþabilmektedirler. Tek kafalý bir ekstrüzyon makinesi tek bir parison üretebilir. Düþük kapasiteli bir makine, yýlda 2 3 milyon þiþe üretebilir. Çok kafalý ekstrüzyon ekipmanlarý ise birden fazla parison üretebilirler ve birden çok kavitesi olan bir kalýbý ayný anda besleyebilirler. Yüksek performanslý ve 14 ayrý kaviteyi beslemek üzere tasarlanmýþ döner kalýplý bir sistemde, yýlda 40 milyon adet þiþe üretimi gerçekleþtirilebilir. 3.3.1. Koekstrüzyon Þiþirme -Kalýplama > Çok katlý bir parison hazýrlama teknolojisi geliþmiþ bir teknolojidir. Farklý plastik malzeme katlarýnda oluþmuþ bir þiþe üretmek mümkündür. Örneðin, üç katmanlý ekstrüzyon kafasýndan beslenen üç adet ekstrüzyon þiþirme -kalýbý ile renkli bir dýþ plastik katmaný, geri kazanýlmýþ plastikten oluþan bir ara katmaný ve ürünle doðrudan temas edecek olan diðer bir plastik iç katmaný olan bir þiþe imal edilebilir. Örnek: EVOH (etilen vinil alkol kopolimeri) gibi gaz bariyer özelliði iyi olan polimerler, çok katlý þiþelerin imalatýnda sýkça kullanýlmaktadýr. PP (polipropilen) esaslý ketçap þiþeleri bu uygulamanýn en güzel örneklerinden biridir. Bir ketçap þiþesi altý katmandan oluþur: PP / çapaklardan elde edilen karýþým / yapýþkan kopolimer / EVOH / yapýþkan kopolimer / PP 3.4. Enjeksiyon Þiþirme (Üfleme) Kalýplama Ýsminden de anlaþýlacaðý üzere, bu proses enjeksiyon kalýplama prosesi ile üfleme (þiþirme) kalýplama prosesinin birleþimidir. Bazý küçük hacimli þiþe ve kavanozlar bu yöntemle üretilmektedir. Þekil 3.4 : Enjeksiyon - Üfleme (Þiþirme) Kalýplama Enjeksiyon þiþirme (üfleme) kalýplama makinesinde genellikle üç adet kalýp istasyonu bulunur. Tüp benzeri parison veya preformlar önce ilk istasyonda enjeksiyonla kalýplanýr. Bunlar daha sýcakken mandreller üzerinde þiþirme istasyonuna aktarýlýr ve burada þiþirme kalýbýnda þiþirilirler. Üretilen þiþeler daha sonra çýkarma istasyonuna aktarýlýr ve kalýptan ayrýlýrlar. Genelde bu yöntemle üretilen þiþe ve kavanozlar, 55 Sert Plastik Ambalajlar Üretim Yöntemleri Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Üretim Yöntemleri 3.5. Enjeksiyon Streç (Gerdirerek) Þiþirme (Üfleme) Kalýplama Enjeksiyon streç (gerdirerek) üfleme (þiþirme) kalýplama prosesi PET (polietilen teraftalat) þiþelerin üretilebilmesi için özel olarak geliþtirilmiþtir. PET hammaddesinin bazý fiziksel özellikleri, PETin geleneksel ekstrüzyon þiþirme (üfleme) kalýplama prosesi ile iþlenebilmesine olanak tanýmaz. Bu proses aslýnda enjeksiyon þiþirme (üfleme) kalýplama yönteminin bir türüdür. Tüp biçimindeki preform önce enjeksiyonla kalýplanýr. Bu preform þiþenin nihai halinden daha kýsadýr. Daha sonra þiþirme (üfleme) kalýbýna aktarýlýr ve streç (gerdirme) kolu preformun içine girer. Bu kol, preformu boylamasýna uzatýrken çok yüksek basýnçlý hava ile preform soðuk kalýbýn içine þiþirilir. Bu prosesin önemli özelliði, üretilen plastik þiþenin söz konusu hammaddenin erime sýcaklýðýnýn çok altýnda þiþirilerek kalýplanabilmesidir. Preformun hem boylamasýna hem de yanlamasýna gerdirilmesi nedeniyle, çift-eksende yönlendirilmiþ ve böylece her iki eksende de kuvvetlendirilmiþ bir malzeme oluþturulmuþ olur. Ürünün gaz bariyer özellikleri de bu sayede artar. Prosesten gelen bu özellik, günümüzde PET plastiðinden gazlý içecek þiþesi yapýlmasýný mümkün kýlmýþtýr. Hala çoðunlukla PET þiþe ve kavanozlarýn üretiminde kullanýlmasýna raðmen, enjeksiyon streç üfleme kalýplama yönteminin PP (polipropilen) için uygulanmasý çalýþmalarýna hýzla devam edilmektedir. Bu prosesteki gerdirme ve çift-eksende yönlendirme nedeniyle, PPye daha berraklýk ve dayanýklýlýk gibi özellikler verilmeye çalýþýlmaktadýr. Þekil 3.5: Enjeksiyon Streç Üfleme (Þiþirme) Kalýplama 3.5.1. Enjeksiyon Streç Þiþirme (Üfleme) Kalýplama Türleri > Bu proses enjeksiyon kalýplama, sýcaklýk ayarlamasý ve streç (gerdirme) þiþirme (üfleme) olarak üç safhada gerçekleþir. 3.5.1.1. Ýki Aþamalý Proses > Preform kalýplama ve þiþe þiþirme birbirinden bütünüyle ayrý, iki iþlemde gerçekleþtirilir. Preformlar geniþ, çok kaviteli enjeksiyon kalýplar üzerinde kalýplanýr. Bunun ardýndan kolayca depolanabilir veya uzaktaki bir þiþirme (üfleme) kalýplama tesisine nakledilebilirler. Preformlarýn þiþirme (üfleme) kalýplama prosesi öncesinde ortam sýcaklýðýndan þiþirme sýcaklýðýna ýsýtýlmasý gerekir. Ýki kademeli bu proses fazla miktarda þiþenin yüksek hýzda üretilmesi için uygundur. Ayný zamanda preform üretiminin merkezi bir yerde; þiþirme (üfleme) prosesinin ise farklý iþletmelerde gerçekleþtirilebilmesini saðlar. Bu sayede þiþeler dolum tesisine yakýn veya bu tesisin içindeki birden çok alanda þiþirilebilirler. Hayli yoðun istiflenmiþ preformlarýn nakledilmesi, büyük hacimler tutan boþ þiþelerin nakledilmesine kýyasla daha uygun maliyetli olduðundan, bu yöntemin ekonomik açýdan avantajlarý fazladýr. 3.5.1.2. Tek Aþamalý Proses > Bu proses geleneksel enjeksiyon þiþirme (üfleme) kalýplamayla daha fazla benzerlik taþýr. Preformlar ayný makinede enjeksiyon kalýplanýr ve þiþe haline üflenir. Birden çok preform enjeksiyon istasyonunda kalýplanýr. Enjeksiyon kalýbýnda kýsmen soðutulduktan sonra, bir sýcaklýk ayarlama istasyonuna aktarýlýrlar. Bunun ardýndan gerdirme ve þiþirme süreçlerinin gerçekleþeceði þiþirme kalýplarýna aktarýlýrlar. Bu makinelerdeki þiþirme kalýp sayýsý enjeksiyon kavitesi sayýsýyla aynýdýr. Çýktý oranlarý enjeksiyon kalýplarýnda gereken soðutma süresince belirlenir. 56 Sert Plastik Ambalajlar Üretim Yöntemleri Bu durum, makinenin etkinliðini bir ölçüde sýnýrlar. Tek kademeli makineler fazla sayýda üretim gerektirmeyen durumlara daha uygundur. Bir diðer avantaj da preformlara el deðmemesidir. Bu nedenle tek aþamalý üretilen þiþeler, daha düzgün ve lekesiz bir yüzeye sahip olurlar. Bu durum özellikle kozmetik ürünlerinin ambalajlanmasý için kullanýlan plastik þiþe ve kavanozlar için avantajlar sunar. Geniþ aðýzlý PET kavanozlarýn üretiminde de bu proses kullanýlýr. 3.5.1.3. Bir Buçuk Aþamalý Proses > Bu proses, adýndan da anlaþýlacaðý gibi çift aþamalý ve tek aþamalý prosesler arasýnda orta yol bulmak için geliþtirilmiþtir. Aslýnda tek aþamalý bir prosestir. Ancak tek aþamalý prosesin þiþirme (üfleme)) kalýplama kýsmýnýn daha etkili olabilmesi amacýyla, bu makinelerde þiþirme kalýbý kavitelerinden daha çok sayýda preform deliði bulunur. Preformlar tek aþamalý proseste olduðu gibi enjeksiyon kalýplanýr. Sonra soðutma / bekletme istasyonuna aktarýlýrlar ve yeniden ýsýtýlýrlar. Örneðin bir makinede 6 preform deliði ve sadece 2 þiþirme kalýbý bulunabilir çünkü þiþirme (üfleme) döngüsü, enjeksiyon döngüsünden 3 kat daha hýzlýdýr. 6 adet preform kalýplandýktan sonra bekletme istasyonuna aktarýlýr. Burada çiftler halinde yeniden ýsýtma ünitesine gider ardýndan da þiþirme (üfleme) kalýp çiftine aktarýlýr. 3.5.2. Özel PET Þiþelerin Üretimi > PET tamamen amorf veya yüksek derecede kristal olma gibi olaðanüstü bir özelliðe sahiptir. Kalýpta tutulan bir PET þiþe veya kavanoza yeterli ýsý uygulandýðýnda, kristallik derecesi artar. Bu PET'in sýcaklýk direncini artýrýr. Bu prosese ýsý ile sabitleme adý verilir. Sýcak bir sývý ile doldurulmaya dayanabilen PET þiþeler üretmekte bu proses kullanýlýr. Ancak ýsý ile sabitleme prosesi, þiþe maliyetini önemli ölçüde artýrýr. Soðuk kalýplarda þiþirilen standart PET þiþe ve kaplar 60°Cye kadar sýcaklýklarda doldurulmaya dayanabilir. Isýtýlmýþ kalýplar kullanýlarak kýsmi ýsýyla sabitleme uygulanabilir. Uygulanabilecek ýsý miktarý sýnýrlýdýr ve þiþirme prosesi önemli ölçüde yavaþlar. Kýsmi ýsýyla sabitleme ile üretilen þiþeler 75°Cye kadar sýcaklýklarda doldurulmaya dayanabilir. Elde edilen bu dolum sýcaklýðý; prosese, þiþenin aðýrlýðýna ve doldurma þekline baðlýdýr. 80 ila 85°Clik direnç elde etmek için, ikinci bir þiþirme kalýbýna sahip, uygun tasarlanmýþ bir þiþirme kalýbý gereklidir. Genel olarak þiþeler öncelikle ýsýtýlmýþ kalýplarda þiþirildikten sonra nihai boyutlarýnda son biçimlendirmelerinin yapýldýðý, soðutulmuþ kalýplara aktarýlýrlar. Standart þiþirme prosesi ile kýyaslandýðýnda, sermaye maliyetleri önemli ölçüde yüksektir. Bu iki prosesde de þiþenin yalnýzca gövdesi ýsýyla sabitlenir. Aðýz kýsmý amorf kalýr ve bu nedenle aðýz kýsmý yüksek sýcaklýklarda þeklini yitirmeye eðilimlidir. Aðýz þeklinin bozulmasýný önlemeye yönelik iki seçenek vardýr. Aðýzlar çok kalýn üretilebilir ve dolumun ardýndan olabildiðince çabuk soðutulabilirler. Buna alternatif olarak, preform aðzý, þiþirmenin öncesinde ayrý bir iþlemde kristalleþtirilebilir. Aðýz kristalleþtirme prosesleri genellikle patentlidir. Sadece aðýz kýsmýnýn bir kalýp içinde, kristalleþmeyi saðlamaya yetecek bir sýcaklýkta ýsýtýlmasýný kapsarlar. Optimum kristalleþme PET'in derecesine baðlýdýr, ama 160°Cye kadar yükselebilir. Proseste aðýzlar opak beyaz bir renk alýrlar. Bu, bu tür plastiklerin ayýrt edici bir özelliðidir. 3.5.3. PP Þiþe ve Kaplarýn Üretimi > Enjeksiyon Streç Þiþirme (üfleme) Kalýplama prosesi PP (polipropilen) hammaddesi ile denenmiþ ve baþarýlý sonuçlar elde edilmiþtir. Streç (gerdirerek) þiþirme (üfleme) kalýplama prosesi ile PP random kopolimerlerinden berraklýkta neredeyse PET ile yarýþan sert plastik ambalajlar üretebilmektedir. Ancak bu malzemenin oksijen geçirgenliði PETe kýyasla daha düþüktür. 57 Sert Plastik Ambalajlar Üretim Yöntemleri Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Üretim Yöntemleri 3.6. Prosesler Ýçin Özet Tablo .:.Tablo 3.6. Prosesler ve uygulamalarý Proses Ambalaj türleri Kullanýlan baþlýca polimerler Termoform-Isý ile Þekillendirme Bardak, kap, tepsi ve bazý kapaklar PS, PP, APET ve PVC Enjeksiyon Kalýplama Kap, tepsi, kova, tüp, preform, þiþe kapaklarý ve diðer bazý kapaklar PS, PP, PE ve PET (preformlar için) Ekstrüzyon- Þiþirme(Üfleme) Kalýplama Þiþeler, kulplu þiþeler, kavanozlar, varil, fýçý ve IBC PE, PP, PVC ve PC Enjeksiyon-Þiþirme(Üfleme) Kalýplama Kozmetik kavanozlarý, þiþeler ve küçük ilaç þiþeleri PS, PP, PE Enjeksiyon-Streç-Þiþirme Kalýplama Þiþeler ve kavanozlar, gazlý içecek þiþeleri Genellikle PET, kýsmen PP, PC 58 Sert Plastik Ambalajlar Üretim Yöntemleri Türkiye'de Sert Plastik Ambalaj Üreticileri Türkiye'de Sert Plastik Ambalaj Üreticileri Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Üreticiler 4. Türkiye'de Sert Plastik Ambalaj Üreticileri .:.Ülkemizde Sert Plastik Ambalaj üretimi yapmakta olan önde gelen firmalardan bazýlarý aþaðýda listele SIRA NO FÝRMA ADRES TELEFON FAKS 1 DEREN AMBALAJ Mimar Sinan Mah. Þeker Pýnar Cad. No:27 Tuzla Ýstanbul (216) 423 55 55 (216) 423 55 56 2 ÖZLER PLASTÝK Üniversite Mah. Firuzköy Yolu Üzeri Baðlariçi Cad. No:6-8 Avcýlar Ýstanbul (212) 676 67 67 (212) 676 80 12 3 SERDAR PLASTÝK (216) 593 03 35 (216) 593 03 39 4 GRAHAM PACKAGING Ýstanbul Kimyacýlar Sanayi Sitesi Org. San. Bölg. C-34 Blok Tepeören Tuzla Ýstanbul Esenyurt Yolu Baðlýk Mevkii No:100 34850 Avcýlar Ýstanbul (212) 428 21 40 (212) 428 16 31 5 TEKNÝK PLASTÝK Eski Ýzmit Yolu üzeri Tepeören Köyü Tuzla Ýstanbul (216) 304 22 22 (216) 304 25 22 6 PLASKO PLASTÝK Cihannüma Mah. Mehmet Ali Bey Sok. No:8 34353 Beþiktaþ Ýstanbul (212) 227 23 00 (212) 227 23 07 7 ÖZGE PLASTÝK Ýkitelli Organize Sanayi Bölgesi Kaðýthane Sanayi Sitesi Atatürk Bulvarý 17. Cad. No:7 Ýkitelli Ýstanbul 34306 (212) 485 65 65 (212) 485 80 98 (212) 485 81 00 8 PLAÞ PLASTÝK Cihannüma Mah. Mehmet Ali Bey Sok. No:8 34353 Beþiktaþ Ýstanbul (212) 227 23 00 (212) 227 23 07 9 YÖMSER AMBALAJ Tuzla Deri Organize Yan Sanayi Sitesi YC21 Tuzla Ýstanbul (216) 591 07 07 (216) 591 07 10 10 MODERN AMBALAJ Gebze Organize Sanayi Bölgesi Ýhsan Dede (262) 751 21 43 (262) 751 05 46 Cad. No.129 41450 Gebze Kocaeli 11 WATERTEK Eski Ýzmit Yolu üzeri Tepeören mevkii Tuzla Ýstanbul 81 474 (216) 304 21 88 (216) 304 21 89 12 SARTEN AMBALAJ Barbaros Bul. 38/7 Balmumcu Beþiktaþ Ýstanbul (212) 275 76 60 (212) 272 34 17 13 OBA PLASTÝK Organize San. Böl. 2nci Cd. No. 2 10300 Edremit Balýkesir (266) 392 11 02 14 GÖRSEL PLASTÝK Küçükköy Cebeci Cad. 569.Sok. No.12 34080 Gaziosmanpaþa Ýstanbul (212) 649 22 18 (212) 649 50 95 15 FARMAMAK GOSB Ýhsan Dede Cad. No. 4 41480 Gebze Kocaeli (262) 751 12 98 (262) 751 13 01 16 HUHTAMAKÝ ÝSTANBUL San-Bir Bulvarý 3.Bölge 6.Cad. No.46B 34900 Büyükçekmece Ýstanbul (212) 866 27 00 (212) 886 54 77 17 TOLGA PLASTÝK Kartal Cad. Çimen Sok. No:8/1 Yakacýk 34876 Kartal Ýstanbul (216) 377 11 19 (216) 377 42 71 18 ÖZGÜR ATERMÝT Sultan Orhan Mah. Bostan Pýnarý Mevkii PK.30 41400 Gebze Kocaeli (262) 641 79 71 (262) 641 79 70 19 EMÝNÝÞ AMBALAJ Tavþancýl Köyü, Eynarca Mevkii Dilovasý 41455 Gebze Kocaeli (262) 754 52 38 (262) 754 72 06 20 NUHDEM PLASTÝK Kimya Sanayicileri Org. San. Bölg. B-16 Parsel Tuzla Ýstanbul (216) 593 20 40 (216) 593 20 38 21 ALPLA Pelitli Köyü Çardakbayýrý Mevkii Gebze Kocaeli (262) 751 32 10 (262) 751 32 09 (266) 392 11 06 60 Sert Plastik Ambalajlar Üreticiler enmiþtir: WEB ADRESÝ SERT PLASTÝK ANA ÜRÜN GRUBU ÜRÜNLER www.deren.com.tr Bidon, Varil, IBC Çanta bidon, Kapaklý varil, L-ring varil, IBC, su deposu www.ozlerplastik.com Þiþe, Bidon Ketçap, hardal ve mayonez þiþeleri, Zirai ilaç þiþeleri, Madeni yað þiþeleri, Þampuan þiþeleri, Deterjan þiþeleri, Bidon, Kapaklý varil, Kapak www.serdar-plastik.com Þiþe, Bidon Zirai ilaç þiþeleri, Madeni yað þiþeleri, Deterjan þiþeleri, Bidon www.grahampackaging.com Þiþe Þampuan ve diðer kozmetik þiþeleri, deterjan þiþeleri www.teknikplastik.com.tr Kap Plastik bardak ve kaplar, ürünü tamamlayýcý kapak www.plasko.com.tr Levha PVC levha www.ozgeplastic.com Kap Plastik bardak ve kaplar, separatör, viyol, blister www.plas.com.tr Þiþe Ýlaç þiþesi, PET içecek þiþesi, Damacana, süt/ayran/kefir þiþesi, PET sývýyað þiþesi, PVC zeytinyaðý þiþesi, Ketçap, hardal ve mayonez þiþesi, Þampuan ve sývý sabun þiþeleri, Deterjan þiþeleri, Kapak www.yomser.com Kap Plastik bardak ve kaplar, Levha www.modernambalaj.com.tr Kap Plastik kaplar, Viyoller, Blister ambalajlar , Separatörler www.watertek.com.tr Þiþe Damacana, Kapak www.sarten.com.tr Bidon, Þiþe PET sývýyað þiþesi, Ketçap, hardal ve mayonez þiþesi, Zirai ilaç þiþeleri, Madeni yað þiþeleri, Bidon, Plastik kaplar, kova, Kapak, kavanoz www.obaplastik.com.tr Bidon, Þiþe PET sývýyað þiþesi, Kozmetik þiþeleri, Deterjan þiþeleri, Bidon www.gorselplastik.com.tr Kap Plastik kaplar, PVC kutu www.farmamak.com.tr Þiþe, Kap PET preform þiþe, Plastik bardak ve kaplar, Levha, Ürünü tamamlayýcý kapak www.huhtamaki.com.tr Kap Plastik bardak ve kaplar, Termoform, bardak, kap, ürünü tamamlayýcý kapak www.tolgaplastik.com.tr Bidon, Þiþe Zirai ilaç þiþeleri, Bidon, kavanoz, Kapak, tapa www.atermit.com Kap Plastik bardak ve kaplar, Termoform, bardak, vb.. www.uzunyol.com Kap Plastik kaplar, ürünü tamamlayýcý kapak, kova www.nuhdem.com.tr Þiþe Damacana www.alpla.com Þiþe Kozmetik þiþeleri, Deterjan þiþeleri, Kapak, Preform 61 Sert Plastik Ambalajlar Üreticiler Sert P l asti k A m b al a j l a r Sert Plastik Ambalajlar Dünyada ve Türkiyede Sert Plastik Ambalaj Sektörünün Durumu Dünyada ve Türkiyede Sert Plastik Ambalaj Sektörünün Durumu Sert P l asti k A m b al a j l a r .:.Sektörün Durumu Sert Plastik Ambalajlar Sektörün Durumu 5. Dünyada ve Türkiyede Sert Plastik Ambalaj Sektörünün Durumu 5.1. Dünya Plastik Ambalaj Sektöründeki Geliþmeler Ambalaj sektöründe danýþmanlýk hizmeti veren Pira International, dünyada ambalaj sektörü cirosunun 2004 yýlýnda yaklaþýk 485 milyar ABD Dolarý olduðunu bildirmektedir. Bu rakamýn 460 milyar ABD Dolarýný ambalaj malzemelerinin; 25 milyar ABD Dolarýný ambalaj makinelerinin oluþturduðu tahmin edilmektedir. Plastik ambalaj malzemelerinin, toplam ambalaj tüketiminde % 30luk bir paya sahip olduðu ve bunun % 18ini sert (rijit) plastik ambalajlarýn oluþturduðu bildirilmektedir (Pira International, 2003). Sert plastik ambalaj tüketiminin ise yýlda ortalama % 6,2lik bir oranda arttýðý eklenmektedir (bu oranlar tüketim deðeri bazýnda oranlardýr, aðýrlýk veya hacim oranlarý deðildirler). .:.Tablo 5.1.1. Dünya Plastik Ambalaj Tüketimi (milyar ABD Dolarý) Ambalaj Malzemesi 2000 2001 2002 2003 Büyüme % Sert (rijit) plastik 63,5 66,7 67,9 77,2 6,2 Esnek (fleksibýl) plastik 46,3 44,3 45,7 52,8 3,9 Toplam ambalaj malzemesi cirosu 383,4 376,1 382,8 427,2 3,5 Pira Internationaldan alýnan bilgiye göre, tüketimdeki geliþme eðilimleri 2003 2009 dönemi için pazarda en hýzlý tüketim geliþmesi gösteren sert (rijit) plastik ambalajlarda tüketim deðer bazýnda % 6,2 oranýnda artarken; temel olarak paketleme ve sargý filmleri de dahil torbalar, poþetler, vb ürünlerden oluþan esnek (fleksibýl) ambalaj malzemelerinin satýþlarýnda ise % 3,9 artýþ olmuþtur. .:.Tablo 5.1.2. Dünya Plastik Ambalaj Tüketimi Tahmini Geliþmesi (milyar ABD Dolarý) Ambalaj Malzemesi 2003 2004 Büyüme % 2005 Büyüme % 2009 Büyüme % Sert (rijit) plastik 77,2 84,8 9,8 90,1 6,2 115,9 6,5 Esnek (fleksibýl) plastik 52,8 57,2 8,5 59,6 4,2 70,8 4,3 Toplam ambalaj malzemesi cirosu 427,2 459,2 7,5 477,1 3,9 563,8 4,2 5.2. Dünyada ve Türkiyede Plastik Sektöründeki Geliþmeler 1990 yýlýnda 86 milyon ton olan dünya plastik malzeme tüketimi, 2005 yýlýnda 230 milyon tona ulaþmýþtýr (Kaynak: Plastics Europe, 2005). Sektörler bazýnda dünya plastik tüketimi verilerine bakýldýðýnda ise, ambalaj sanayinin miktar olarak yaklaþýk % 37lik bir oranla ilk sýrada yer aldýðý görülmektedir (Kaynak: Pira International, 2003). 65 Sert Plastik Ambalajlar Sektörün Durumu Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Sektörün Durumu Türk plastik sanayinin dünya plastik sektörü içindeki payýnýn yaklaþýk % 1,6 civarýnda olduðu tahmin edilmektedir. Rakamsal olarak ifade edilecek olunursa, 2005 yýlýnda Türkiye plastik sanayi hacmi yaklaþýk 3,7 milyon ton civarýndadýr. 2005 yýlý itibariyle Türkiyede çeþitli amaçlara yönelik, yurtiçi plastik ambalaj tüketimi ise 1.370.000 ton olarak öngörülmektedir. Bu hesaplama toplam plastik tüketim miktarýnýn % 37sinin plastik ambalaj olarak tüketildiði varsayýmýndan yola çýkýlarak yapýlmýþtýr. Günümüzde doðrudan ya da dolaylý olarak çeþitli ambalajlarda kullanýlan yýllýk plastik tüketimi kiþi baþýna yaklaþýk 19 kg olarak hesaplanabilir (Ülke nüfusunun yaklaþýk 73 milyon kiþi olduðu varsayýmý yapýlmýþtýr). Grafik 5.2.1. Türkiye Plastik Hammadde ve Plastik Mamul Üretimi * Tahmini Grafik 5.2.2. Dünya Plastik Tüketimi 5.3. Türkiyede Sert (Rijit) Plastik Ambalaj Sektörü Türkiye sert (rijit) plastik ambalaj sanayi, ülkemizde en hýzlý büyüyen ambalaj dalýdýr. Hacmen yýllýk ortalama % 6lýk bir oranda büyüdüðü tahmin edilen sektör, kazandýrdýðý katma deðer açýsýndan da ambalaj sanayi içerisinde ilk sýralarda yer almaktadýr. 66 Sert Plastik Ambalajlar Sektörün Durumu Bugün sert plastik ambalajlar, baþta gýda olmak üzere, kimya ve saðlýk sektörleri gibi birçok alanda kullanýlmaktadýr. Deðiþik sektörlerde kullanýlan sert plastik ambalajlar aþaðýdaki gibi sýnýflandýrýlabilir: Gýda ve Ýçecek Ambalajlarý - Sakýz ve Þekerleme ürünleri - Katý ve Sývýyað ambalajlarý - Peynir ambalajlarý - Baharat ve benzeri toz gýda ürünleri için ambalajlar - Süt ve Yoðurt gibi süt ürünleri ambalajlarý - Et ve Tavuk gibi et ürünleri ambalajlarý - Salata, Sandviç ve Pastane ürünleri vb. hazýr gýda ambalajlarý - Meyve Sebze ambalajlarý - Su, Maden suyu, Meyve suyu, Gazlý içecekler gibi alkolsüz içecek ambalajlarý Gýda Dýþý Ambalajlar - Kozmetik ambalajlarý - Sývý Deterjanlar ve benzeri sývý temizlik ürünleri için ambalajlar - Kimya sanayi ürünlerinin ambalajlarý - Yapý, - Deri, - Tekstil, - Otomotiv, - Diðer kimyasallar için ambalajlar - Zirai ilaç ambalajlarý - Ýlaç ve diðer saðlýk ürünlerinin ambalajlarý Ülkemizdeki sert (rijit) plastik ambalaj sektörü toplam hacminin 2004 yýlýnda yaklaþýk 490.000 ton olarak gerçekleþtirildiði tahmin edilmektedir. Yýlda ortalama % 6 oranýnda büyüyen sektörün 2007 sonunda 550.000 tonun üzerinde olacaðý söylenebilir. 2013 yýlýnda ise sektörün yaklaþýk 830.000 tonluk bir hacme sahip olacaðý öngörülmektedir. Türkiye ambalaj sektörünün toplam büyüklüðünün 2004 yýlý için 4,1 milyon ton olduðu bildirilmektedir. Tüm plastik ambalajlar bu rakamýn yaklaþýk % 33ünü oluþtururken; sert (rijit) plastik ambalajlarýn ise toplam ambalaj sektörünün % 12sini temsil ettiði görülmektedir. Türkiyede kiþi baþýna düþen plastik ambalaj miktarý yaklaþýk olarak 19 kg/yýl olarak hesaplanabilir. Ancak bu rakamýn içerisinde sert (rijit) plastik ambalajlar, esnek (fleksibýl) ambalajlarda kullanýlan plastikler ve de büyük torba, çuval ve big bag gibi taþýma ambalajlarý da dahil olacaðýndan, tüketim açýsýndan çok gerçekçi bir rakam olarak kabul edilmeyebilir. Öte yandan, doðrudan sert plastik ambalaj sektörü rakamlarýna bakýldýðýnda, ortalama olarak kiþi baþýnda 6 kg/yýl civarýnda bir tüketim olabileceði tahmininde bulunmak oldukça gerçekçidir. Türkiye ambalaj sektörünün deðer bazýnda toplam büyüklüðünün 2004 yýlý için 4,1 milyar ABD Dolarý olduðu öngörülmektedir. Ayný yýl için Türkiye sert (rijit) plastik ambalaj sektör büyüklüðünün deðer bazýnda yaklaþýk 810 milyon ABD Dolarý mertebesinde olduðu hesaplanmaktadýr. Bu baðlamda toplam ambalaj sektörü cirosunun yaklaþýk % 20sini sert (rijit) plastik ambalajlar oluþturmaktadýr. 67 Sert Plastik Ambalajlar Sektörün Durumu Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Sektörün Durumu Türkiye ambalaj sektöründe ihracat ve ithalat rakamlarýna bakýldýðýnda, sert (rijit) plastik ambalaj ihracatýnýn toplam ambalaj ihracatýnda ortalama % 35lik bir paya sahip olduðu görülmektedir. .:.Tablo 5.3.3. Türkiye Sert Plastik Ambalaj Sektör Profili 2004 2005 2006 490.000 519.000 550.000 Sert Plastik Ambalaj Cirosu (milyon ABD Dolarý) 810 1.040 1.200 Sert Plastik Ambalaj ihracatý (milyon ABD Dolarý) 254 344 407 Sert Plastik Ambalaj Sektörü büyüme hýzý (%) 6 6 6 Sert Plastik Ambalaj hacmi (ton) Türkiyede toplam plastik ambalaj ihracatýnýn yýllýk ortalama % 20lik bir oranda arttýðý gözlenmektedir. Sert (rijit) plastik ambalaj sektörünün ise deðer olarak 2004 ile 2005 yýllarý arasýnda % 35 oranýnda; 2005 ile 2006 yýllarý arasýnda ise %18 oranýnda arttýðý bildirilmektedir. 2006 yýlý ambalaj sektörünün toplam ihracatýnýn (ambalaj makineleri hariç) yaklaþýk olarak 1,570 milyar ABD Dolarý mertebesinde gerçekleþtiði ve bu rakamýn % 70ini sert (rijit) plastik ambalajlar, (esnek) ambalajlarda kullanýlan plastikler (filmler) ve de büyük torba, çuval ve big bag gibi taþýma ambalajlarýnýn oluþturduðu rapor edilmektedir. Plastik ambalajlarýn, ambalaj sektörümüz içerisindeki yeri ve kazandýrdýðý katma deðer çok önemlidir. Türkiyede üretilen sert plastik ambalajlar baþta Ýngiltere, Almanya, Ýtalya, Fransa, Rusya Federasyonu, Bulgaristan, Romanya, Ukrayna ve Ýran olmak üzere, birçok ülkeye ihraç edilmektedir. 5.4. SEPA Üyeleri Envanteri SEPA Sert (Rijit) Plastik Ambalaj Sanayicileri Derneðinin temel görevi; sert (rijit) plastik ambalaj üretimini kendilerine meslek haline getirmiþ olan kiþileri bir araya toplayýp, Türkiyede üretilen sert (rijit) plastik ambalajlarýn uluslararasý piyasalardaki kimliðinin olumlu yönde arttýrýlmasý ve üretimlerinin ulusal ve uluslararasý normlarda tercih edilen seviyelere çýkarýlmasýný saðlamaktýr. Dernek 2005 yýlýnda aþaðýdaki 15 firmanýn önderliðinde kurulmuþ; daha sonra yeni katýlan üyelerle üye sayýsýný 21e çýkarmýþtýr. Kurucu Üyeler: DEREN AMBALAJ ÖZLER PLASTÝK SERDAR PLASTÝK GRAHAM PACKAGING TEKNÝK PLASTÝK PLASKO PLASTÝK ÖZGE PLASTÝK PLAÞ PLASTÝK YÖMSER AMBALAJ MODERN AMBALAJ WATERTEK SARTEN AMBALAJ OBA PLASTÝK GÖRSEL PLASTÝK FARMAMAK Kuruluþtan Sonraki Üyeleri HUHTAMAKÝ ÝSTANBUL TOLGA PLASTÝK ÖZGÜR ATERMÝT EMÝNÝÞ AMBALAJ NUHDEM PLASTÝK ALPLA 68 Sert Plastik Ambalajlar Sektörün Durumu 5.4.1. SEPA Üyelerinin Sektördeki Yeri > SEPA Sert (Rijit) Plastik Ambalaj Sanayicileri Derneðine üye 21 firma, Türkiye sert plastik ambalaj sektörünün hacmen yaklaþýk % 30luk payýna sahiptir. Yaklaþýk 140.000 ton/yýllýk üretim gerçekleþtirilmektedir. Üretilen ürünlerin ortalama %10u ihraç edilmektedir. .:.Tablo 5.4.1. SEPA Üyeleri Envanteri Beyaz yakalý personel sayýsý 392 Mavi yakalý personel sayýsý 1568 Toplam personel sayýsý 1960 Faaliyetteki tesis sayýsý 29 Toplam kapalý alan (m ) 186.000 Üretim kapasitesi (ton/yýl) 140.000 Enjeksiyon makinesi adeti 121 Þiþirme makinesi adeti 190 Termoform hattý sayýsý 95 Kalender hattý sayýsý 10 EPS hattý sayýsý 12 Baský hattý sayýsý 27 Toplam makine adeti 455 2 5.5. Sonuçlar Tüm dünyada ambalaj üreticileri yeni tasarýmlarýnda: Daha fazla çevre bilinçli Diðerlerinden daha farklý Daha güvenilir Daha uygun maliyetli Daha kullanýþlý çözümler öngörmekte ve vaat etmektedir. Ülkemizde ambalajlarý etkileyen ve yönlendiren anahtar sürücüler ve eðilimler ise þöyle sýralanabilir: Ambalaj Atýklarý Yönetmeliði Gýda ile temas eden maddelerin üretimi ve daðýtýmý ile ilgili Hazýr ambalajlarda biçimsel düzenlemelerle ilgili Tehlikeli maddelerin ambalajlanmasý ve taþýnmasý ile ilgili Pira International kuruluþunun WPO - Dünya Ambalaj Örgütüne üye ülkelerin ulusal ambalaj sektörlerinde yaptýðý son araþtýrmaya verilen yanýtlara göre önümüzdeki 5 sene için ambalajý etkileyecek en önemli konular þunlardýr: Bu sýralama ankete katýlan ulusal kuruluþlarýn verdikleri önem puanýna göre yapýlmýþtýr. 69 Sert Plastik Ambalajlar Sektörün Durumu Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Sektörün Durumu Konu Puan Saðlýkta bilinçlenme 3,18 Rahat / konfor/ kullanýþlýlýk 3,09 Marka oluþturma / farklýlaþtýrma 2,91 Yeni ambalaj malzemesi geliþtirme 2,82 hareket halinde yaþam tarzý 2,64 Daha küçük hane halký sayýsý 2,36 Daha küçük ambalaj boyutlarý 2,36 Geri dönüþüm / geri kazaným 2.18 Demografik geliþme/Yaþlanan nüfus 2.00 1- Saðlýk bilincinde geliþme: Süpermarketlerde elden ele geçen, ambalajlanmamýþ yaþ sebze meyveler sýkýþtýrmalar nedeniyle aldýðý travmalar dolayýsýyla çürüme sürecine girmenin yanýnda en az o oranda kontaminasyona da yol açmaktadýr. 2- Elveriþlilik, rahatlýk, konfor: Gelir seviyesi ile birlikte talepler artmaktadýr. 3- Marka geliþtirmek/farklýlaþtýrmak 4- Yeni ambalaj malzemeleri geliþtirilmesi: Yüksek bariyer özellikli malzemeler, aktif ambalajlama, akýllý ambalajlama (RFID/Smart Active Labels), nanoteknoloji, ambalajlamada dijital baský gibi. 5- Hareket halinde yaþam tarzý, daha uzun çalýþma saatleri, beslenmeye (gýda alýnmasýnda) daha az zaman harcamak, hatta hareket halinde tüketimi mümkün kýlan ambalajlara talep geliþtirmekte. Örneðin; sporcu tüketimine uygun aðýzlýklý þiþeler sývýnýn ölçülü alýnmasýna yardýmcý olarak boðaza kaçmasýný önlüyor ve hareket halinde yaþam tarzýna da olanak tanýyor. 6- Daha küçük hane halký: Daha fazla sayýda, porsiyonlara ayrýlmýþ ambalaj türleri gerektiriyor. Gýda ambalajlarý bir defada tüketilecek kadar küçük ambalajlara porsiyon edilmektedir. Hareket halindeki yaþam tarzýnýn gerekleri yönlendiricidir. 7- Daha küçük ambalaj boyutlarý 8- Çevresel konular: Geri dönüþüm, kalýnlýk/malzeme azaltma/hafifleþtirme gibi. 9- Demografik geliþme / yaþlanan nüfus: Saðlýk ambalajlarý, daha kolay açýlabilir ambalajlar, kolay okunabilir etiketler veya yaþlýlar için baþka rahatlýk saðlayýcý geliþtirmeler, karþýt olarak çocuklarýn kolay açýlabilir medikal ambalajlarýndan korunmasý. Yaþlanan nüfus gýda ürünün içeriði kadar ambalajýn fonksiyonu ile de ilgilidir. Kolay açabilmenin yanýnda aðzý açýk unutulmamalýdýr. Örnekler; Ýlk defa açýldý güvenlik mühürlü ambalajlar, çocuklara yönelik ambalajlar, görme özürlüler için kabartma iþaretli ambalajlar Her yýl dünyada toplam 460 480.000 yeni ürün piyasaya sürülmektedir. Gerek tüm dünyada gerekse ülkemizde faaliyet gösteren tüm ambalaj üreticileri, yeni ürünlerle yerlerini saðlamlaþtýrmayý sürdürmektedirler. 70 Sert Plastik Ambalajlar Sektörün Durumu Terimler Sözlüðü Terimler Sözlüðü Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Terimler Sözlüðü Sert Plastik Ambalajlar Sert Plastik Ambalaj Terimleri Sözlüðü Ambalaj: Bir ürünü kabul edilebilir kalite düzeyinde tutarak üreticiden tüketiciye kadar geçen daðýtým zincirinde bir arada tutan, koruyan ve üzerinde gerekli bilgileri bulunduran optimum maliyetli kaplar ve sargýlar. Ambalaj standartlarý: Ambalajýn kullaným amaçlarýna uygunluðunun saðlanmasý ve tespit edilebilmesi için, yetkilendirilmiþ kuruluþlar tarafýndan tespit edilmiþ ve uluslararasý platformda geçerli olan kurallardýr. Varil / bidon hammaddesinin özelliklerine ait standartlar Varil / bidon / IBC gibi ambalajlara ait kapak, çember, kafes, palet gibi malzemelerin sahip olmasý gereken özelliklerine ait standartlar Ambalajlarýn kalitelerinin ve performanslarýnýn tespiti için oluþturulan standartlar ABS: Akrilonitril bütadien stiren. Hafif ve sert bir polimerdir. Borular, otomotiv parçalarý, koruyucu kasklar ve oyuncaklar (örneðin: LEGO) kullaným alanlarýndan birkaçýdýr. Amorf: Düzenli bir yapýsý olmayan demektir. Polimerler, zincirleri dolaþýk olduðu zaman, amorf ya da þekilsiz olarak adlandýrýlýrlar. Polimerler, zincirleri sýralý kristaller þeklinde dizili olduðunda amorf deðildirler. APET: Amorf PET (polietilen teraftalat). Aromatik: Ayýrt edici esanslý kokularýndan dolayý bu adýn verildiði; baþta benzen, tolüen ve ksilenler olmak üzere bir grup hidrokarbon. Bunlar, çok çeþitli tüketici ürünler için temel kimyasallardýr. Çok küçük bir kýsmý kömürden elde edilen aromatiklerin hemen hepsi ham petrol kaynaklýdýr. Bakelite: Fenol-formaldehit reçineleri ile elde edilen plastik maddelere verilen ticari isim. Bariyer: Ambalaj sektöründe bu terim çeþitli gazlar, su buharý, uçucu lezzet ve aroma içeren katký maddelerinin, malzemenin duvarýndan geçiþini engelleme anlamýna gelmektedir. Basýnç: Bir yüzey üzerine etkide bulunan dik kuvvetin, birim alana düþen miktarý. Big Bag: Aðýr hizmet veya taþýma amaçlý büyük çuval. Bilister Ambalaj: Ambalajlanacak ürünün çoðunlukla saydam olan önceden þekillendirilmiþ plastik kapsüller (kabarcýk) ile taþýyýcý ya da altlýk olarak adlandýrýlan katman arasýnda ambalajlanmasý. Bu iki malzeme, tutkallanarak, ýsýl olarak yapýþtýrýlarak, zýmbalanarak ya da baþka bir yöntem ile birbirine tutturulur. Blok kopolimer: Ýki farklý monomer ünitesi, ayný polimer zincirinde birbirlerine eklenirse, o polimere blok kopolimer adý verilir. Bir blok kopolimerde, monomerlerin tüm gruplarý bir aradadýr. Blok kopolimer, iki homopolimerin uç noktalardan birbiriyle birleþmesinden oluþmuþ bir polimer olarak düþünülebilinir. Örneðin, A ve B monomerlerini ele alalým, oluþturacaklarý blok kopolimer þöyle olabilir: -AAAAAAAABBBBBBB- 73 Sert Plastik Ambalajlar Terimler Sözlüðü Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Terimler Sözlüðü Cam: Yüksek ýsýda eritilen ve çabucak soðutularak camsý fakat kristali olmayan bir þekilde katýlaþmasý saðlanan inorganik bir maddedir. Camýn hemen her inorganik elementten yapýlabilmesine karþýn, cam ambalajlarýn büyük çoðunluðu, kum (silikon oksit), kireçtaþý (kalsiyum karbonat) ve soda külü (sodyum karbonat) ile birlikte üretimi kolaylaþtýran, berraklýðýný artýran ve renklendirilmesini saðlayan diðer mineraller ile karýþtýrýlarak üretilir. Camsý geçiþ sýcaklýðý, Tg : Bir polimerin moleküllerinin birbirine göre hareket etmeye baþlayarak kýrýlgan bir camdan çok kauçuk gibi bir madde oluþturmaya baþladýðý sýcaklýktýr. Canister (Kanister): Çoðunlukla silindir biçiminde olan metal kutu. CPET: Kristal PET (polietilen teraftalat). Contamination: Ambalaj malzemesi ile içine konulan malzeme arasýndaki geçirgenlik. Çapak : Bir plastik prosesinde, üretilen plastik kaplarýn kesilmesinden sonra geriye kalan malzeme genellikle üretim çapaðý olarak isimlendirilir. Üretim çapaklarýnýn, kapalý devre sistemde yeniden öðütüldükten sonra sisteme geri kazandýrýlmasý gerekir. Bu üretim çapaklarý termoform prosesinde % 40 60 oranýnda, þiþirme prosesinde %25- 45 oranýnda olabilmektedirler. Üretim çapaklarý, orijinal hammadde özelliklerinde olduðundan toplam hammaddenin genel karakteri deðiþmez. Bu yüzden kapalý devre sistemde yeniden üretime kazandýrýlmalarý ekonomik açýdan çok önemlidir. Çift eksende yönlendirilmiþ : Bir plastik prosesinde, üretilecek film ya da þiþelik preformun hem makine boyuna hem de makineye çapraz yönde gerdirilmek suretiyle oriyente edilmesi yani yönlendirilmesi. Darbe mukavemeti: Herhangi bir ürünün, hasara uðramadan darbelere karþý dayanmasý. Deformasyon: Bir ürünün dýþ görünüþündeki bozulma. Dolgu Malzemesi: Kompozit bir polimerde süreksiz faz gibi kullanýlan nispeten etkisiz bir madde. Dolumcu: Bir ürünü ambalajlayarak piyasaya süren marka sahibi, üretici, temsilci veya ithalatçý. Ekstrüzyon: Peletlerin (topaklarýn), granüllerin veya toz haldeki hammaddenin eritildiði ve basýnç altýnda metal bir kalýptan geçirildiði bir termoplastik iþleme yöntemi. Elastomer: Fiziksel güç karþýsýnda çözülme ve güç ortadan kalktýðýnda yeniden kývrýlabilme özelliðine sahip düzensiz bir moleküler yýðýn oluþturan polimer. Bir maddenin, esneme ve yeniden eski haline dönme özelliði onu kauçuk benzeri bir malzeme yapmaktadýr. Endüstriyel yöntemler, molekülleri, esneyebilen, çekip gerilebilen, sýkýþtýrýlabilen, uzayýp kýsalabilen ürünler haline getirilebilmektedir. Elastomerler, tüm kauçuk ürünlerin ve birçok yapýþtýrýcý maddenin temel malzemesidir. Örnek: Stiren-bütadien kauçuðu. Enjeksiyon kalýplama: Erimiþ plastiðin katýlaþmaya elveriþli bir kalýpta basýnç altýnda þekillendirildiði bir proses. 74 Sert Plastik Ambalajlar Terimler Sözlüðü EPS (genleþebilen polistiren): Stirenden elde edilen genleþebilen polistiren, kalýpçýlara polistiren taneler þeklinde saðlanan bir plastik hammaddesidir. Þiþirme ajaný içeren taneler, koruyucu ambalaj, bina ve inþaat izolasyonu köpüðü gibi düþük yoðunluklu köpükten malzemeler haline getirilmek üzere iþlenir ve kalýba dökülür. Erime akýþ hýzý (MFI): Metal kalýp içerisinden 10 dakikada serbest olarak akan plastik miktarý. MFI bir polimerin proses esnasýnda erime hýzýný gösterir. Etilen: Rafineri veya petrokimya iþlemlerinden geri kazanýlan olefin bir hidrokarbon (C2H4). Etilen çok sayýda kimyasal uygulamada ve tüketici ürünleri üretiminde petrokimyasal hammadde olarak kullanýlýr. EVOH: Etilen vinil alkol kopolimeri. Deðiþik miktarda (OH) fonksiyonel gruplarýn eklendiði polietilen kopolimeri. Mevcut oksijen bariyerlerinin en iyilerinden birisidir. Su geçirgenliði yüksektir. ESCR : Ambalaj malzemesinin kimyasal malzemelere karþý gösterdiði dirençtir. Bidon/varil yüzeyinde çatlama, delinme , yumuþama, kabarma, renk deðiþimi gibi oluþumlar olarak ortaya çýkar. Fleksibýl (esnek) ambalaj: Fleksibýl (esnek) ya da kolay katlanabilen malzemeden üretilen ve doldurulup kapatýldýðýnda kolayca þekil deðiþtirebilen ambalajdýr. 10 75 mikron arasý kalýnlýkta kâðýt, plastik film, alüminyum folyo ve bunlarýn kombinasyonundan üretilen torba, poþet, vb. ambalajlar. Geri kazaným: Ambalaj ve benzeri tüm atýklarýn, fiziksel, kimyasal ve biyolojik yöntemlerle bazý iþlemlerden geçirilmek suretiyle geri dönüþtürülmesi veya yakýlarak enerji elde edilmesi. GPPS: Çok amaçlý polistiren ya da kristal polistiren. Graft kopolimer: Oluþtuðu temel zincirden farklý bir polimer türünde polimer zincirlerine sahip bir polimer. B B B B B B AAAAAAAAAB B B Granül: Küre veya küçük silindir biçiminde topaklar þeklinde kalýba dökülecek plastik hammadde. Gýda ile temas eden materyaller yönetmeliði: Gýda ve benzeri ürünlerin ambalajlanmasý ile ilgili Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý yönetmeliði. 75 Sert Plastik Ambalajlar Terimler Sözlüðü Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Terimler Sözlüðü HDPE: Yüksek yoðunluklu polietilen. Aðýr ambalajlar üretmek için kullanýlan ve lineer zincirlerden oluþan bir hidrokarbon polimeri. HDPE ekonomik bir malzeme olup iþleme yöntemlerinin büyük bir çoðunluðu ile iþlenebilir. Neme karþý bariyer özelliði ve kimyevi maddelere dayanýklýlýðý iyidir. Göreceli olarak düþük bir ergime noktasýna sahiptir. Gaz bariyer özelliði zayýftýr. Evsel pek çok temizlik malzemesinin þiþesinin üretiminde kullanýlýr. Plastik torbalarýn büyük bir çoðunluðu, enjeksiyon kalýplama yöntemiyle üretilen içecek kasalarý, plastik boru ve süt þiþeleri gibi plastik ürünlerin üretiminde kullanýlan bir plastiktir. HMWHDPE: Erime akýþ indisi (MFI) 2 gr/10 dk dan küçük olan ve moleküler aðýrlýðý yüksek olan polimerlerdir. HIPS: Darbe mukavemeti yüksek ya da antiþok polistiren. Homopolimer: Tek bir tür monomerin polimerizasyonu yöntemiyle üretilen polimer. IBC (Intermediate Bulk Container): Dökme ara ürün ambalajý. Nakliye esnasýnda meydana gelebilecek zorlanmalara karþý dirençli, metal ve sert plastik gibi rijit, büyük hacimli taþýma ambalajlarýna verilen genel ad. IML (ln Mold Labelling): Kalýp içi etiketleme. Isýl olarak yapýþtýrýlabilen yapýþtýrýcý uygulanmýþ, önceden kesilmiþ etiketlerin, kalýbýn içine plastik hamurunun enjeksiyonundan önce yerleþtirilmesi. Kalýplama sýrasýnda, yapýþtýrýcý sýcaklýk nedeniyle aktif hale geçer, plastik kap son þeklini alýrken, etiketin yapýþmasýný saðlar. Ýyonomer: Sodyum ya da çinko iyonlarýnýn eklenmesi ile modifiye edilen polietilen ve metakrilik asit kopolimeri. Ýyonomerler yaðlara karþý yüksek oranda dirençli olurlar. Ýstifleme kabiliyeti: Sert plastik ambalajlarýn, içine malzeme konulduktan sonra belirli þartlar çerçevesinde üst üste devrilmeden durabilme kabiliyetidir. Kalenderleme: Bir malzemeyi istenilen kalýnlýða getirmek için kontrollü ýsý, basýnç ve/veya zamanda, malzemenin bir grup rulodan geçirilme iþlemi. Kalýp: (a) Bir malzemeyi kesmek ya da o malzeme üzerinde bir þekil oluþturmak için kullanýlan herhangi bir metal aparat. (b) Haddeleme iþleminde veya metal kutu üretiminde kutuya þeklini vermek için kullanýlan aparat. Ekstrude edilmiþ plastiði þekillendirmek için kullanýlan aparat. Kapak: Bir þiþe, kavanoz, kutu ya da ambalajýn içeriðinin yerinde kalmasýný saðlayan her hangi bir kapatýcý ürün. Çok sýk olarak kapaklar bulunduðu yere vida diþi ile tutturulur. Geçme kapak, týpa kapak, flap þeklinde kapak ya da ýsýl olarak yapýþtýrýlan kapak gibi çok deðiþik türleri bulunmaktadýr. Kasa: Taþýma konteynýrý için kullanýlan ve spesifik olmayan bir terim. Yerel ticarette kasa/sandýk kelimesi oluklu mukavva, sert karton, ahþap, plastik ya da metalden üretilmiþ ambalajlar için kullanýlýr. Deniz taþýmacýlýðý ya da dýþ ticaret kullanýmýnda kasa/sandýk deyimi ahþap ya da metal kutu için kullanýlýr. Katalizör: Baþka maddeler arasýndaki kimyasal bir tepkimeye yardým eden veya oluþmasýný saðlayan ama kendisi tepkimeye girmeyen bir madde. 76 Sert Plastik Ambalajlar Terimler Sözlüðü Katký maddesi: Genellikle, ürünlere, özelliklerini güçlendirmek için eklenebilen özel kimyasallarý ifade etmek için kullanýlan bir terim. Birçok plastik ürün sadece polimerden oluþur. Ürüne uygun bir dizi özellik elde edilebilmesi için polimer, üretim iþlemi veya imalat sýrasýnda hemen hemen her zaman baþka öðeler veya katký maddeleri ile birleþtirilir. Darbe direncini artýrýcýlar, renklendiriciler, güçlendiriciler, plastikleþtiriciler ve stabilizatörler bunlarýn arasýnda yer alýr. Kaynama çizgisi (weldline): Þiþirme prosesinde parisonun sýkýþtýrýlmasý ile oluþan doðrusal çizgi þeklindeki bölge Koekstrüzyon: Ýki ayrý hammaddenin eþ zamanlý olarak tek bir kalýptan ekstrüzyonu ile iki farklý malzemenin ergiyerek tek bir yapýyý oluþturmasý. Ýki malzeme, temas ettikleri noktalar hariç, kendi özelliklerini korur. Kompozit: Özel bir uygulama için iki veya daha fazla malzemenin, kendi özelliklerinden daha iyi özelliklere sahip oluþturduklarý katý bir malzeme. Daha özel olarak, bu terim plastik gibi yapýsal bir malzemenin içine elyaf bir malzemenin konulmasý örneði verilebilir. Cam elyaf ile güçlendirilmiþ plastik malzeme, oldukça iyi bilinen ve günlük kullanýlan malzemelerdendir. Kompozitler, rijit olmalarý, hafif olmalarý ve ýsýya karþý dayanýklýlýklarýndan dolayý havacýlýk ve uzay sanayiinde yaygýn olarak kullanýlmaktadýrlar. Konteynýr: (a) Genel olarak, ambalajlanan ya da taþýnacak ürünleri içeren kapalý kutu. (b) Daha küçük ambalajlarla doldurulabilinen büyük ve tekrar kullanýlabilen kapalý kutu. Kopolimer: Bir polimer oluþturmak üzere birlikte polimerleþtirilmiþ iki farklý monomerin oluþturduðu malzeme. Bazen iki monomerik birimden fazlasýný içeren polimerler için de kullanýlýr. Üç yaygýn kopolimer tipi, blok kopolimerler, aþýlý (graft) polimerler ve "random" yani düzensiz kopolimerlerdir. Kompresyon testi: Sert plastik ambalajlarýn, belirli yüklere belirli sürelerle dayanma mukavemetinin ölçülmesidir Kristal polimer: Molekül yapýsý son derece düzenli olan plastiklere kristal polimerler denir. Kristalleþme: Bir kütle içinde düzenli þekilde moleküller oluþmasýdýr. Bu durum, malzemenin fiziksel özelliklerinin ve özellikle ýþýk kýrýlma özelliðinin deðiþmesine neden olur. Laminasyon: Çeþitli farklý malzemelerin tek bir tabaka oluþturacak þekilde bir araya getirilmesi iþlemi. Ana malzemeler, kaplama, astarlama veya yapýþtýrýcý malzemeler ile birbirine yapýþtýrýlýr. Levha: Rulo þeklinde olmayýp düz levha (plaka) þeklinde olan plastik ya da diðer tür malzeme. Bir filmden daha kalýn ve genellikle 75 80 mikron üzerinde olan düzgün plastik malzeme. Levha ekstrüzyonu: Plastik eriyiðin bir perde þeklinde soðutulup, merdaneler üzerine ekstrude edilmesi yöntemiyle plastik levha üretim yöntemi. LDPE: Alçak yoðunluk polietilen. Aðýrlýklý olarak film uygulamalarýnda ürünün dayaným, esneklik ve saydamlýðýna baðlý olarak kullanýlan bir plastik. Tipik kullaným alanlarý, market ve alýþveriþ torbalarý, ambalaj filmi gibi kullanýmlardýr. Buna ilaveten esnek kapak, þiþe ve elektrik uygulamalarýna ve kolay iþlenebilme özelliklerinden dolayý kablo üretiminde kullanýlýr. 77 Sert Plastik Ambalajlar Terimler Sözlüðü Sert P lastik A m b al a j l a r .:.Terimler Sözlüðü LLDPE: Lineer alçak yoðunluk polietilen. Aðýrlýklý olarak film uygulamalarýnda buna ilaveten kablo kýlýfý, oyuncak, kapak, kova, kutu, þiþe ve boru üretiminde kullanýlan bir plastik hammadde. LDPEye göre gerilme, çarpma ve delinmeye karþý daha fazla direnç gösterir. Çevre koþullarýna karþý gerilim direnimi daha yüksek ince filmler üretilebilir. Buna karþýlýk parlaklýðý azdýr ve ýsýya dayanýmý düþük olduðundan iþlenmesi daha zordur. Masterbatch: Plastiklerin renklerini veren pigmentleri ihtiva eden boyar maddelerdir. Metalize etme: Metal olmayan yüzeye ince bir metal kaplama uygulamasýdýr. Bu iþlem bir kimyasal bozunma ya da metal yüzeyi bir vakum odasýnda buharlaþtýrarak açýða çýkarma þeklinde yapýlabilir. Metalosen Katalizörü: Bir polimerin moleküler yapýsý ve özellikleri üzerinde kapsamlý üretim kontrolü saðlayan katalizörler. Bu yeni katalizörün diðer katalizörlerden en büyük farký, üretilen her bir polimerin tekdüzen içinde olmasý, böylece polimer uyuþmasýnýn oluþmasý için özdeþ moleküllerden veya þablonlardan meydana geliyor olmasýdýr. Tek bir katalitik alanýna sahiptir ve katalizör molekülünün yapýsýyla, artýrýlmýþ sertlik veya daha fazla berraklýk gibi belirli özellikleri olan farklý polimerik yapýlarýn oluþturulmasý için oynanabilir. Monomer: Bir polimer oluþturmak üzere kendi cinsinden moleküllerle veya benzer türde bir molekülle baðlanan moleküler bir birim. Örneðin stiren monomerleri birbirleriyle birleþerek, polistiren olarak bildiðimiz plastiði oluþturur. Migrasyon limitleri : Plastiklerin yapýsýndaki malzemeler , gýda ve benzeri çözücülerle temas ettiði yüzeylerde 10mg/dm2 den daha fazla çözünürlük vermemelidirler. Naylon: PA yani poliamidler için genel isim. Dibazik asit ve aminin reaksiyonu sonucu oluþan bir polimer. Ambalajlama uygulamalarýnda naylon hammaddesinden film ya da levha imal edilir. Bu malzemeler þeffaf olup, çok iyi oksijen bariyer özelliðine sahiptirler. Nem bariyer özellikler zayýf olup, ýsýl yapýþmazlar. Olefinler: Olefinler, doðal gaz ve ham petrol gibi hammaddelerden temel maddelerin parçalanmasý ile elde edilmiþ petrokimya türevleridir. Baþlýca olefin ürünleri arasýnda etilen, propilen, bütadien ve C4 türevleri yer almaktadýr. Olefinler, kimyasal anlamda, çift baðlý hidrokarbonlar olan alkenler olarak bilinmektedir. Çift bað, tekli baðdan daha güçlü olmasý açýsýndan önemli, ama tepkimeye girme eðilimin de daha fazla olduðu anlamýna geliyor. Bu yüksek tepkime eðilimi, olefinleri çok sayýda petrokimyasal ara ürün ve plastik ürünün üretimi için ideal hammadde yapýyor. Palet: Verimli ve etkili daðýtýmý gerçekleþtirmek için bir grup ambalajýn üzerinde birleþtirildiði bir platform. Paletler, ahþap, plastik, metal, elyaflý karton ya da baþka bir malzemeden üretilebilir. En çok kullanýlan palet ebadý 800mm x 1200mm ve de 1000mm x 1200mmdir. Parison: Bir kalýbýn içerisine yerleþtirilip þiþirilerek þiþe vb. ürüne dönüþtürülecek ekstrude edilmiþ tüp biçiminde sýcak plastik hamur. PC: Polikarbonat. Darbelere karþý olaðanüstü dayanýklýlýk sergileyen ve büyük su damacanalarýnda veya iade edilip tekrar kullanýlan süt þiþelerinin üretiminde kullanýlmaktadýr. Ayrýca darbelere karþý bariz dayanýklýlýk özelliði gerektiren uygulamalarda kullanýlýyor. Þimdiki fiyatý, onun pek çok ambalajlama uygulamasýnda kullanýmýný engellemektedir. 78 Sert Plastik Ambalajlar Terimler Sözlüðü PE (Polietilen): Nem ve kimyasallara karþý dirençli, özellikle ambalajlamada kullanýlan hafif, çok çeþitli tipleri bulunan bir etilen polimeridir. Çöp torbasý, süt kutusu, þampuan kutularý, buz kalýplarý ve kablo üretiminde kullanýlýr. PEN: Polietilen naftalat. Endüstride yaygýn olarak kullanýlan PETin yerini alabilecek, yeni nesil bir polyesterdir. Mekanik özellikleri PETe göre daha iyi; gaz geçirgenliði de çok düþüktür. PET: Polietilen teraftalat. Diabazik asit ve glikolun reaksiyonu sonucu elde edilen polimerlere polyester denir. PET ise teraftalik asit ve etilen glikol reaksiyonu ile meydana gelen bir polyesterdir. Bu ürünün doðru adý polietilen teraftalat olup çoðunlukla PET þeklindeki kýsaltmasý kullanýlýr. PET en yüksek kopma mukavemeti ve sertlik özelliðine sahip, her ýsýda kullanýlabilen bir malzemedir. Berraklýðý ve bariyer özelliði de oldukça iyidir. PET filmler yüksek mukavemet yüksek kullaným ýsýsý derecelerinde kullanýlabilir. En büyük kullaným alaný gazlý içecek þiþeleridir. Plastifiyan: Plastik hammaddeye eklendiðinde esnek, yumuþak ve kolay iþlenebilir hale gelmesini saðlar. En önemli plastifiyanlar; insan yapýmý organik kimyasallar olan adipat ve ftalat gibi esterlerdir. Bunlar polimer ürünün fiziksel özelliklerini belirleyen en önemli bileþenlerdir. 300 den fazla plastifiyan çeþidi vardýr ancak en çok ftalatlar kullanýlýr. Plastik: Þekillendirilmesi mümkün olan malzemedir. Plastikler, çok kolay þekil alan ve molekül aðýrlýðý yüksek sentetik polimerler olarak tanýmlanýr. Birçok yerde plastik ve polimer kelimesi birbirinin yerine kullanýlabilmektedir. Polimer: Monomerlerin bir araya gelmesiyle oluþmuþ yapýlar. Belli tekil moleküller (monomerler) bir araya geldiðinde ve zincir biçiminde birbirlerine baðlandýklarýnda bir polimer oluþturmuþ olurlar. Örneðin en bilinen sentetik polimerler olan polistiren, polipropilen ve polivinil klorür gibi plastikler çok fazla büyük sayýda monomer içerir. Bir polimeri oluþturan kimyasal tepkimeye polimerleþme (polimerizasyon) denir. Polimerleþme Polimerizasyon: Monomerlerin polimerler oluþturmak üzere uzun zincirler halinde birleþmesi süreci. Genellikle yüksek ýsý veya basýnç veya bir katalizörü gerektirir. Çok fazla sayýda, nispeten basit molekülün büyük bir zincirimsi molekül oluþturduðu bir kimyasal tepkimedir. PS (Polistiren): Polistren modifiye edilmediði takdirde sert, kýrýlgan ve son derece saydam bir malzemedir. Termoforming (ýsý ile þekillendirme) yöntemiyle tek kullanýmlýk kap, kapak, vb. ambalajlarýn imalinde kullanýlýr. PP (Polipropilen): Propilen gazýnýn polimerizasyonu yöntemiyle elde edilen bir polimerdir. PPnin yumuþama noktasý PEden daha yüksek olup, yüksek sýcaklýklarýn önemli olduðu durumlarda, örneðin; sýcak dolum yapýlan ambalajlarýn üretiminde kullanýlýr. Ekstrüzyon - þiþirme kalýplama ve enjeksiyon kalýplama yöntemiyle üretilen PP ürünler düþük ýsýlarda iyi performans sergilemezler. Preform: Enjeksiyon kalýplama yöntemiyle elde edilmiþ ve daha sonra þiþirme kalýplama yöntemiyle þiþeye dönüþtürülecek biçimde olan ürün. Propilen: Rafinerilerde katalitik krakerleriyle ve petrokimya tesislerinde buhar krakerleriyle üretilen üçkarbonlu olefin (C3H6). Propilen renksiz, yanýcý, gaz halinde hidrokarbondur. En önemli türevi polipropilendir (PP). 79 Sert Plastik Ambalajlar Terimler Sözlüðü Sert P l asti k A m b al a j l a r .:.Terimler Sözlüðü PVC: Polivinil klorür. Düþük maliyetli ama teknik performansý yüksek çeþitli plastik uygulamalarda kullanýlan bir vinil klorür monomeridir. PVC den boru, profil, ayakkabý, kablo, oyuncak, týbbi cihazlar, ambalaj ve kýrtasiye malzemeleri vs üretilir. Kullaným alaný çok geniþtir. Reçine: Belirli bir erime noktasý olmayan, karmaþýk bir katý veya yarý katý organik maddeler bir bileþimi. Örneðin, hidrokarbon hammaddelerden meydana getirilmiþ plastik reçineler. Reçine sözcüðü plastik endüstrisinin ilk yýllarýna kadar geri gitmektedir; baþlangýçta bu sözcük doðal bir reçine olan "shellac" maddesi veya diðer doðal reçineler gibi kendiliðinden oluþan þekilsiz katý maddeler için kullanýlmaktaydý. Random kopolimer: Ýki farklý tipte monomer ayný polimer zincirinde birleþtiklerinde buna kopolimer adý verilir. Random bir kopolimerde, iki monomer birbirlerini herhangi bir sýrada izleyebilir. Örneðin, A ve B adýnda iki monomer þu þekilde sýralanabilir: -AABABBABARijit: Sert ve esnemez. Solvent: Çözücü. Gerçek bir çözeltide, içinde çözünen moleküllerin çözündüðü sývý ortam. Stiren: Petrol ve doðalgaz yan ürünü olarak elde edilen berrak, renksiz sývý halde bir maddedir. Ayrýca doðal olarak da bulunur. Stiren genellikle dayanýklý, esnek ve ýþýk geçirgen plastik malzemelerin üretimi için kullanýlýr. Þiþe: Ýnce boynunun çapý gövdesinden daha küçük ve içerdiði malzemeyi yerinde tutmak için kapak takýlabilecek bir ambalaj türü. Dar boyunlu bir konteynýr, bir kavanoz ya da büyük aðýzlý bir konteynýr ile karþýlaþtýrýlýr. Þiþenin kesiti yuvarlak, oval, kare, dört köþe ya da bunlarýn karýþýmý olabilir. Þiþeler genel olarak cam ya da plastikten üretilebildiði gibi cam ya da metalden de üretilebilir. Þiþirme kalýplama: Plastik hamurunu, içi boþ bir kalýpta geniþleterek, þiþe ya da benzeri bir ambalaj oluþturma iþlemi. Kalýptan elde edilen ve istenilen ölçüde kesilen parçalar (parison) genellikle ekstrüzyon þiþirme kalýplama makinesine ekstrude edilir. Termoform: Isý ile þekillendirme. Termoplastik bir levhanýn çalýþma sýcaklýðýna ýsýtýlarak ýsý veya basýnç ile son þekline getirilmesi iþlemi. Termoplastik: Soðuk iken katý halde bulunan, ýsý ile ise akýþkan ve çok defa yeniden þekillendirilebilir hale gelebilen plastik türü. Termoset: Ýki ya da daha fazla kimyasal bileþiðin reaksiyonu sonucu oluþan bir tür plastiktir. Termoset plastikler reaksiyon sýrasýnda ve hala sývý halde iken kalýplanarak çeþitli þekillere sokulabilir. Reaksiyon sona erdiðinde oluþan ürün katý, dayanýklý ve yeniden þekillendirilemeyen bir üründür. Tehlikeli kimyasal: Yanýcý, yakýcý, patlayýcý, parlayýcý, korozif, cildi tahriþ edici, radyoaktif olan malzemeler tehlikeli kimyasal maddeler kapsamýna girerler. Üretim çapaðý : (bakýnýz çapak ) 80 Sert Plastik Ambalajlar Terimler Sözlüðü UV koruma: Güneþin zararlý ýþýnlarýnýn (UV ýþýnlar) ambalaj malzemesine ve içerisindeki malzemeye zarar vermemesi için yapýlan iþlem. UN Ýþareti: Bakýnýz Bölüm 1.3. Viskoelastiklik: Bazý sývýlarýn uygulanan gerilime karþý gösterdikleri akýþkanlýk ve esneklik özelliklerini tanýmlar. Genelde eriyik polimerlerde, konsantre polimer çözeltilerinde ve konsantre zamk görünüþlü daðýlýmlarda incelenir. Yoðunluk: Bir maddenin birim hacim baþýna kütlesi. Polietilen için, çoðu nihai ürün özelliklerini etkileyen önemli bir parametredir. Doðru SI (Uluslararasý Birimler Sistemi) birimi kg/m3 olmasý gerektiði halde, yoðunluk çoðunlukla g/cm3 cinsinden verilir. YYPE: Bakýnýz HDPE. 81 Sert Plastik Ambalajlar Terimler Sözlüðü SEPA - ASD Ortak Yayýnýdýr.